TRU'ONG D~I HQC Y HA NQI

. Chu bien: GS. TS. NGO QuY CHAU

DBng chu bien:
GS.TS. P~ QUANG VINH- GS.TS. P~ THANG- PGS.TS. NGUYEN THJ VAN HONG
PGS.TS. NGUYEN KHOA DIE:UVAN - PGS.TS. NGUYEN VAN LIE:U
I .

TRIEU
• CHO'NG HOC
• NOi
• KHOA •

T~Pll
(Tai ban !fin thu hai c6 sua chira va bd sung)

NHA XUAT BAN Y HQC

HA N(>I - 2018
Chu bien:
GS. TS. Ngo Quy Chau
D ong
A ch?u b""
1en:
GS. TS. Ph~m Quang Vinh
GS. TS. Ph~m Th~ng
PGS. TS. Nguyen Thi Van HBng
PGS. TS. Nguyen Khoa Di~u Van
PGS. TS. Nguyen Van Li~u

Tham gia bien so~n:

Chuang 7. Tri~u chung h9c ca quan tieu h6a

GS. TS. Nguyen Khanh Tr~ch
PGS. TS. Nguyen Thi Thu HB
GS. TS. Dao Van Long
PGS. TS. Nguyen Thi Van HBng
PGS. TS. Trfin Ng9c Anh
TS. Dao Vi~t H~ng
ThS. Nguyen ThS Phuang
Chuang 8. Tri~u chung h9c ca quan huySt hQc
PGS. TS. Nguyen Thi Minh An
GS. TS. Ph~m Quang Vinh
PGS. TS. Nguyen Ha Thanh
PGS. TS. Vii Minh Phuang
Chuang 9. Tri~u chung hQc ca quan rn)i tiSt
GS. TS. Trfin Due ThQ
PGS. TS. Nguyen Khoa Di~u Van
PGS. TS. D6 Trung Quan
PGS. TS. Vii Bich Nga
TS. Nguyen Quang Bay
BS. Phan SIQu6c

2
 BS. Ph~m Thu Ha
ThS. Bui Phuong Thao
ThS. Trinh NgQc Anh
Chuang 10. Tri~u chung hQc ca quan thAn kinh
PGS. TS. NguySn Van Dang
GS. TS. Le Quang Cuemg
PGS. TS. NguySn Van Li~u
PGS. TS. NguySn Thanh Binh
Chuang 11. Tri~u chung hQc lao khoa
GS. TS. Trfin Due ThQ
GS. TS. Ph~m Th~ng
PGS. TS. Vii Thanh HuySn
PGS. TS. Hfi Thi Kim Thanh
ThU' Icy bien so~n:

PGS. TS. Vii Van Giap

PGS. TS. NguySn Thanh Binh
ThS. NguySn Ba Khanh
ThS. NguySn NgQc Tam
ThS. Bui Phuong Thao
ThS. NguySn ThS Phuong

3
4
 LO'I NOI DAU

Tri~u chung hQC n()i khoa hl m6n hQC ca ban cho cac m6n y hQC lam sang, giup trang bj,
hu6ng d~n cho sinh vien y khoa each ti~p xuc b~nh nhan, khai thac cac tri~u chung ca
nang, tham kham lam sang, phat hi~n cac tri~u chtrng thvc ths, hiSu ro ca ch~ b~nh sinh
cua cac r6i Io~n b~nh Iy, n~m wng cac tham do xet nghi~m c~n lam sang cts chi d!nh va
nh~n djnh gia trj cua cac k~t qua, cu6i cling giup phan tich va t6ng hqp cac tri~u chtrng
phat hi~n duqc dS ti~n t6i chfin doan.
Nam 1965 cu6n Tri~u chtrng hQc n()i khoa da duqc t~p thS can b9 giang d~y B9
m6n N()i ca sa D~i h9c Y Ha N()i bien so~n du6i sv chu tri cua Ghio su Ding Van
Chung. Sach duqc sir dvng trong nhi~u nam va tai ban nhi~u l~n c6 sua chua va· b6
sung. Cufin sach da duqc sir dvng trong c6ng tac giang d~y dao t~o trong cac Tru(mg
f)~i hQC Y dUQ'C trong ca nuac.

Sau 50 nam, n~n y hQC trong nuac va th~ gi6i c6 rftt nhi~u ti~n b(), cac kY thu~t
tham do chfin doan da duqc c~p nh~t b6 sung, cac xet nghi~m chuyen sau va hi~n d~i da
giup chfin doan xac djnh, tim ra ca ch~ b~nh sinh a cftp d9 phan tir va t~ bao, do d6 vi~c
bien so~n l~i cu6n sach Ia m()t yeu c~u btrc thi~t.
Sach Tri~u chung h9c n()i khoa duqc xuftt ban l~n nay bao g6m hai t~p, do t~p thS
cac giao su, bac si giang vi en cua cac b() m6n: N ()i t6ng hqp, Tim m~ch, H6i sue cftp
ctru, HuySt hQc, Th~n kinh, Lao khoa cua Truemg D~i h9c Y Ha N()i bien so~n.
Sach Tri~u chung h9c n()i khoa t~p 2 g6m 5 chuang, m6i chuang gi6i thi~u m()t
each h~ th6ng v~ cac tri~u chung lam sang, phuang phap tham kham va cac xet nghi~m
tham do chfin doan cua timg b9 may ca quan trong ca thS:
Chuang 7. Tri~u chung hQc ca quan tieu h6a
Chuang 8. Tri~u chung h9c ca quan huy~t h9c
Chuang 9. Tri~u chung h9c ca quan n()i ti~t
Chuang 10. Tri~u chung hQc ca quan th~n kinh
Chuang 11. Tri~u chung hQc lao khoa
Trong khi bien so~n, cac tac gia da k~ thua nhfrng ki~n thuc kinh diSn va c6 g~ng
C~p nh~t nhfrng ki~n thuc m6i trong y hQC, nhfrng ti~n bQ V~ ky thu~t xet nghi~m va
nhfrng phuang phap tham do hi~n d~i ... nh~m cung cftp cho cac sinh vien y khoa va cac
can b9 y t~ nhfrng ki~n thuc ca ban, c6 h~ th6ng v~ m6n hQc quan trQng nay.
Do kha nang va thai gian h~n ch~, cu6n sach kh6ng tranh khoi c6 nhfrng thi~u s6t,
mong duqc b~n dQc g6p y.
Thay mit ban bien so,n
GS.TS. NGO QuY cHAu

5
6
 Ml)C Ll)C

Lai noi dau ................................................................................................................ 3

Chuong 7. Tri~u ch1lng hqc cO' quan tieu boa ..... :...................................................... 9
Bai 1. Kham lam sang b9 may tieu hoa .................................................................... 11
Bai 2. Cac phuong phap c~n lam sang b9 may tieu hoa ............................................ 37
Bai 3. Tri~u chtrng hQc thvc quan ............................................................................ 53
Bai 4. Nu6t kho va nu6t dau tri~u chtrng hQc thvc quan ........................................... 57
Bai 5. Tri~u chtrng hQC d~ day ................................................................................. 61
Bai 6. Non va huon non ........................................................................................... 72
Bai 7. Chay mau tieu hoa ......................................................................................... 77
Bai 8. Tri~u chtrng hQc ru9t ..................................................................................... 83
Bai 9. Tri~u chtrng hQc d~i trang .............................................................................. 90
Bai 10. ia chay va tao bon ........................................................................................ 98
ia chay ............................................................................................................... 98
Tao bon ............................................................................................................ 105
Bai 11. H9i chtrng kich lY. ....................................................................................... 107
Bai 12. Dau bl;lng ................................................................................................... 109
Bai 13. ChAn do an c6 tru6ng ................................................................................. 118
Bai 14. Tri~u chtrng hQc cua gan m~t. .................................................................... 127
Bai 15. Tham kham lam sang gan m~t ................................................................... 143
Bai 16. Vang da ..................................................................................................... 151
Bai 17. Tham kham lam sang t\ly ........................................................................... 15 5
Bai 18. Cac phuong phap tham kham c~n lam sang tl;ly.......................................... 159
Chuong 8. Tri~u ch1lng hqc cO' quan huy~t hqc ..................................................... 163
Bai 1. D~i cuong v~ huySt hQc ca sa ...................................................................... 165
Bai 2. Gia tri m()t s6 xet nghi~m huySt hQc thong thuang trng dl;lng trong lam sang 176
Bai 3. H9i chtrng xuftt huySt .................................................................................. 190
Bai 4. ChAn do an h~ch to ....................................................................................... 196
Bai 6. ChAn do an h9i chtrng thiSu mau ................................................................... 201
Bai 7. ChAn do an lach to ........................................................................................ 210
Chuong 9. Tri~u ch1lng hqc cO' quan n{)i ti~t .......................................................... 217
Bai 1. Kham b~nh nhan n9i tiSt .............................................................................. 219
Bai 2. Tri~u chtrng hQc tuySn yen .......................................................................... 233
Bai 3. Tri~u chtrng hQc tuySn giap ......................................................................... 248
Bai 4. H9i chtrng suy giap .....................·................................................................. 259

7
 Bai 5. H()i chung cuemg giap .......... ~ ...................................................................... 263
Bai 6. Tri~u chung h9c tuyen c~n giap tr~ng .......................................................... 269
Bai 7. Dai thao duemg ............................................................................................ 277
Bai 8. H~ glucose mau ........................................................................................... 290
Bai 9. Suy thuQ'Ilg th~n cftp .................................................................................... 298
Bai 10. Suy thuQ'Ilg th~n m~n tinh .......................................................................... 301
Bai 11. Cuemg aldosteron tien phat ........................................................................ 311
Bai 12. H()i chung thiSu enzym vo thuQTig th~n ..................................................... 316
Bai 13. H()i chung Cushing .................................................................................... 325
Bai 14. Tri~u chung hQc tuySn thuQ'Ilg th~n ........................................................... 335
Bai 15. U tliy thuQ'Ilg th~n (pheochromocytoma) .................................................... 341
ChU'ong 10. Tri~u chting hqc CO' quan thftn kinh ................................................... 347
Bai 1. Kham lam sang cac day th~n kinh SQ nao ..................................................... 349
Bai 2. Kham h~ v~n d()ng ....................................................................................... 3 80
Bai 3. Kham phan x~ ............................................................................................. 395
Bai 4. Kham cam giac ............................................................................................ 407
Bai 5. R6i lo~n dinh du5ng va CO' tron ................................................................... 413
Bai 6. H()i chung mang nao ................................................................................... 420
Bai 7. H()i chung li~t nira nguai ............................................................................. 427
Bai 8. Li~t hai chan ................................................................................................ 435
Bai 9. H()i chung ti@u nao ...................................................................................... 440
Bai 10. Viem da day th~n kinh ............................................................................... 443
Bai 11. H()i chung Parkinson ................................................................................. 446
Bai 12. Tham do chuc nang trong th~n kinh ........................................................... 451
ChU'ong 11. Tri~u chting hqc lao khoa ................................................................... 459
Bai 1. Nhfrng biSn d6i sinh ly 6 nguai cao tu6i ...................................................... 461
?

Bai 2. Hoi b~nh 6 nguai cao tuoi ........................................................................... 468

? ?

Bai 3. Kham thvc the 6 nguai cao tuoi ................................................................... 475

Bai 4. :Danh gia lao khoa toan di~n ........................................................................ 484

8
TRIBU CHUNG HQC N(>I KHOA- T~p II

ChU'O'ng 7

TRIEU
•
CHUNG HOC
•
CO QUAN TIEU H6A

9
 CHVONG 7. TRIEU CHUNG HQC CO QUAN TIED HOA

10
TRISU CmJNG HQC NQI KHOA- T~p II

Bai 1

KHAM LAM SANG BQ MAY TIEU HOA

Ml)C TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay' sinh vi en c6 kha nang:
1. Biit au(JC each hoi b?nh va tham kham lam sang b(J may tieu hoa.
2. Thi!C hanh au(lc hoi b?nh khai thac tri?u ch{mg ca nang b(J may tieu hoa.
3. Thl!C hanh au(lc tham kham b'f:lng.

NQIDUNG
B9 may tieu hoa di tir mi~ng dSn h~u mon. B6 la 6ng tieu hoa. N goai 6ng tieu hoa
con co gan va 1\ly, 1\ly nfim ngoai 6ng tieu hoa nhung chfulg ds cac dich tieu hoa vao
6ng tieu hoa. Chuc nang cua b9 may tieu hoa g6m:
- V~n chuySn, nhao tr9n thuc an v&i dich tieu hoa.
- Phan huy thuc an thanh nhfrng thanh phfin c6 phfin tU nho hon, hay con gQi 1a
chuc nang tieu hoa.
- Hftp thu thuc an da duqc tieu hoa: chu ySu la ru9t.
- ChuySn hoa cac thuc an da duqc hftp thu thanh nhfrng chfit cfin thiSt cho CO' thS:
chu ySu la gan. Nhfrng r6i lo~n CO' nang cua b9 may tieu hoa chu ySu la nhfrng r6i lo~n
cua b6n chuc nang quan trQng d6. Mu6n hiSu ro cac r6i lo~n CO' nang d6 phai hiSu v~
giai ph~u va sinh ly cua tirng b9 ph~n (hinh 7.1 ).
Kham b9 may tieu hoa g6m:
- Hoi b~nh: dS phat hi~n cac r6i lo~n CO' nang cua b9 may tieu hoa
- Kham phfin tieu hoa tren: kham mi~ng, tuySn nu&c bQt, hQng va thvc quan.
Thvc quan la m9t 6ng nfim sau trong trung thfit, sau khi quan, do d6 rfit kh6 kham tren
lam sang.
- Kham bvng: d~i b9 ph~n b9 may tieu hoa la nfim a 6 bl)ng.

I. H61 BI;NH
cAc ROI LOAN Cd NANG CUA B0 MAY TIEU HOA
Hoi b~nh la bu&c rfit quan trQng va la bu&c dfiu tien trong qua trinh tham kham,
hoi b~nh se giup thfiy thu6c khu trU vi tri t6n thuong nhi~u khi chi cfin hoi b~nh da c6
thS dua ra duqc chAn doan va hu&ng di~u tri dung d~n. v~ m~t giai ph~u CO' quan tieu

11
 CmJONG 7. TRIBU CHUNG HOC CO QUAN TIED HOA

hoa duqc cfiu t~o phuc t~p, v~ m~t chuc nang ca quan tieu hoa c6 nhi~u chuc nang khac
nhau. Do d6 cac bi~u hi~n lam sang cling rfit phuc t~p, nhung n~u hoi b~nh ti mi, khai
thac dfiy du cac tri~u chling thi da di duqc 50% quang duang ch~n doan r6i.
Hoi b~nh nhAm xac dinh thm gian b~t dfiu cua b~nh, diSn bi~n va ti~n tri~n cua n6,
S\f lien quan cua qua trinh b~nh ly hi~n t~i v<Ji qua khu. f:>~c bi~t hoi b~nh phai di vao
khai thac cac tri~u ChUng CO' nang, d~c di~m CUa tri~u ChUng va S\f lien quan 1o-gic gifra
cac tri~u chling v6i nhau. Cling khong nen quen hoi nhfrng tri~u chling toan th~ ngoai
b() may tieu hoa vi doi khi mang l~i nhfrng gia tri nhftt dinh. Vi dv: dau dfiu, dau kh6p.
Cac tri~u chling CO' nang cua b() may tieu hoa thuang g~p:

1. eau
Dau la tri~u chling rfit hay g~p va quan tr<;>ng. C6 rfit nhi~u nguyen nhan gay dau
bvng, hoi b~nh ki luang giup dinh huang ch~n doan chinh xac. cAn hoi ki nhfrng d~c
di~m sau:
- T fin sufit va thai gian
Xac dinh xem can dau cftp tinh hay m~n tinh, thai di~m b~t dfiu va muc d() thuang
xuyen diSn ra.
- Vi tri va huang Ian
Vi tri dau rfit quan tr<;>ng. cAn hoi b~nh nhan vling dau va di~m dau nhi~u nhftt
cling nhu huang Ian. Dau Ian ra sau lung gqi y b~nh ly tl)y ho~c loet d~ day ta trang.
Dau do kich thich ca hoanh thuang Ian len vai va g~p trong b~nh ly trao nguqc d~ day
thvc quan ho~c cac can co th~t Ian len h<;>ng.
- Tinh chftt dau
Dau theo can (b~t dfiu dau va k~t thuc theo dqt, lien quan d~n nhu d()ng) ho~c dau
lien tl)c. Dau can c6 th~ g~p trong t~c ru()t. Can dau qu~n trong t~c ru()t la do sv t~c
nghen hoan toan ho~c ban phfin cua ru()t lam kich thich cac thv th~ nh~n cam tren du(mg
tieu h6a. Truang hQ'P dau m~n tinh, cAn hoi s6Ifin dau trong ngay.
- Cac y~u t6 lam n~ng han ho~c lam diu bat
Dau do loet d~ day ta trang c6 th~ c6 ho~c khong lien quan d~n bfra an. An c6 th~
lam dau tang trong truang .hqp thi~u mau ru()t. Cac thu6c antacid ho~c non c6 th~ lam
diu bat can dau do loet d~ day ta trang ho~c do trao nguqc d~ day thvc quan. Di ngoai
ho~c danh hai c6 th~ lam giam dau do b~nh ly d~i trang. N~u b~nh nhan dau d~n muc
phai nAm bftt d()ng nhi~u kha nang la do viem phuc m~c.
- Cac ki~u dau
+ B~nh ly d~ day ta trang: thuang dau am i ho~c cam giac n6ng rat a thuqng vi,
da khi an ho~c Slr dvng cac antacid. Thuang dau thanh can va c6 th~ xay ra vao ban
dem khi~n b~nh nhan thuc d~y. Khong phai luc nao dau cling lien quan d~n bfra an do
v~y tren lam sang kh6 phan dinh duqc tri~u chling cua loet d~ day hay loet ta trang.
Nhi~u b~nh nhan dau thuqng vi c6 lien quan d~n bfra an nhung l~i khong bi loet khi
tham do (chling kh6 tieu chuc nang).

12
TRISU CHUNG HQC N0I KHOA - T~p II

+ Dau do tl)y: dau am i vling thuQTig vi, c6 thS da m{>t phfin khi ng6i d~y ho~c
nga v~ phi a tru6c. ThuOn.g Ian ra sau lung va c6 kern theo non.
+ Dau do b~nh ly m~t: m~c du thuang duqc gQi la "con dau qu~n m~t" nhung
hiSm khi dau thanh con. Dau do t~c duOn.g m~t thuOn.g a thuQTig vi, dau m~nh, lien tl)c,
c6 thS keo dai vai gia. B~nh nhan c6 thS c6 ti~n sir dau nhu v~y tru6c d6, dau c6 thS xay
ra sau bua an nhi~u dfiu rna ho~c d{>t ng{>t. NSu do viem tUi m~t, diSm dau thuOn.g a vi
tri h~ SUOn phai va muc d{> dau n~ng hon. C6 thS kern theo bu6n non va non.
+ T~c ru{>t: dau con. Dau vi tri quanh r6n gqi y ngu6n g6c tir ru{>t non, v6i d~i
a a
trang c6 thS dau bfi.t ki vi tri nao bvng. T~c ru{>t non thuOn.g con dau mau hon (2-3
phut/con) so v6i t~c a d~i trang (10-15 phut/con). ThuOn.g kern theo tri~u chwg non,
tao bon va tru6ng bvng.

·~
Mi(ing~

Tl,ly
G6c trai dc;ti trang
Ong m~t chu
Dc;ti trang ngang

_Dc;ti trang xu6ng

Dc;ti trang lem

Vong CO' h~u mon

Hlnh 7.1. Toan canh giai phau b() may tieu h6a

13
 CHVONG 7. TRn;u CHUNG HOC CO QUAN TIEU HOA

2. Roi lo~n v~ nuot

- Nu6t kh6: khong dua thuc an vito thvc quan duqc ho~c vao thvc quan nhung rftt
kh6 di xu6ng du&i, hi t~c, nght;n l~i a m<)t ch6 nao d6. C6 thS xay ra khi nu6t thuc an
d~c ho~c chftt long. Nguyen nhan c6 thS hao g6m cac t~c nghen ca hQc t~i thvc quan
(viem thvc quan trao nguqc gay ht;p, ung thu thvc quan, di v~t ... ) ho~c ngoai thvc quan
(kh6i u a ngoai chen vao). N~u h~nh nhan nu6t kh6 ngay tir khi h~t dAu nu6t, dich trao
len mui ho~c ho khi c6 g~ng nu6t gqi y nguyen nhan la tir vilng hAu hQng (nu6t kh6 do
vilng hAu hQng). cAn hoi ki qua trinh di~n hi~n cua tri~u ch(rng nu6t kh6. N~u xay ra
khong thuemg xuyen ho~c chi m9t vai lAn khi nu6t thuc an, co ths la do vong a phAn
du&i thvc quan, viem thvc quan do tang h~ch cAu ai toan ho~c hi~m g~p han la ch(rng
co th~t thvc quan lan toa. Tuy nhien, n~u nu6t kh6 ti~n triSn n~ng dAn gQ'i y t6n thuang
ht;p, ung thu ho~c co th~t tam vi. N~u nu6t kh6 v&i ca thuc an d~c va chftt dich nghi
nhi~u d~n r6i lo~n v~n d()ng thvc quan nhu co th~t tam vi ho~c co th~t lan toa thvc quan.
- Nu6t dau: dau aphAn hQng, ho~c dau a ch6 dirng thuc an. Nu6t dau g~p thuemg
g~p khi c6 tinh tr~ng viem n~ng lien quan d~n thvc quan hao g6m viem thvc quan
nhi~m trUng (do nftm Candida, virus herpes simplex ... ), loet thvc quan hay trong thung
thvc quan.

3. Non, buon non

La tinh tr~ng chftt chua trong d~ day hi t6ng ra ngoai. Bu6n non la cam giac mu6n
non nhung khong non duqc. Non thuemg la do nguyen nhan cua h() may tieu hoa nhung
cung co ths la do nguyen nhan n~m ngoai h9 may tieu hoa.
Bu6n non va non c6 thS do nhi~u nguyen nhan hao g6m nhi~m trUng duemg tieu
h6a (ng() d()c thuc an) ho~c t~c ru()t gay tri~u ch(rng cftp tinh. D6i vm h~nh nhan c6
nhfrng tri~u ch(rng nay keo dai, cAn lo~i trir c6 thai ho~c do tac dt;tng cua m()t s6 lo~i
thu6c (digoxin, opiat, d6ng v~n dopamin, h6a tri). Cac h~nh ly v~ tieu h6a c6 thS gay
tri~u ch(rng nay hao g6m loet d~ day ta trang, r6i lo~n v~n d()ng (li~t ru()t a h~nh nhan
dai thao duemg ho~c sau ph~u thu~t d~ day), h~nh ly gan cftp tinh, nghi~n rnQ'U. Ngoai ra
cac r6i lo~n v~ tam thAn kinh, cac r6i lo~n an u6ng hay tang ap lvc n()i SQ c6 thS gay tinh
tr~ng hu6n non va non keo dai.
Khai thac ki v~ thai diSm non se giup cho vi~c dinh huang h~nh: non sau an mu9n
han 1 ti~ng diSn hinh cho tinh tr~ng ht;p mon vi ho~c li~t ru9t trong khi non hu6i sam
tru&c khi an g~p trong thai nghen, nghi~n fUQ'U ho~c tang ap lvc n()i SQ. Chftt non cung
la d~c diSm cAn khai thac: non ra dich m~t, thuc an cu hay mau.

4. Q'
La tinh tr~ng chftt chua trong d~ day thvc quan kS ca hai di nguqc len mi~ng.
Do r6i lo~n chuc nang v~n d()ng cua fJng tieu hoa tren. N guai ta phan hi~t:
d~ day thvc quan c6 nhi~u hai, do an u6ng ho~c do r6i lo~n
- 0 hai: do trong
chuc nang d~ day thvc quan, ho~c do nu6t nhi~u hai vao, hai d6 se hi t6ng ra ngoai.
- 0 nu&c.

14
TRJJ;U CHUNG HOC N0I KHOA - T~p II

+ 0 nu6c chua: chl1ng to c6 dich d~ day.

+ 0 nu6c d~ng: thuCm.g la do c6 m~t vao d~ day va bi g len.
+ 0 thuc an: tir d~ day ho~c thvc quan len.
5. Roi lo~n v~ phan
Kh6i lugng: qua nhi6u, ho~c qua it.
s6 l~n: 3-4 l~n ho~c vai chvc l~n trong ngay.
Chfit lugng phan:
- Tao: phan kho, r~n.
- ia chay: nat, long.
- Phan s6ng.
- C6 mfii, mau, bQt. ..
R6i lo~n v6 phan the hi~n nhfrng r6i lo~n v6 v~n d()ng, v6 tieu hoa ho~c hfrp thu.

6. Roi lo,n v~ d~i ti~n

- Kh6 d~i ti~n .

.:_ Dau h~u mon khi d~i ti~n.

- M6tr~n.

7. Roi lo~n v~ S\J' them an

Khong c6 cam giac them an: trong thfry thuc an la sg hai, nhin mfry ngay cling
dugc, khong c6 cam giac d6i.
D~y bvng kh6 tieu: an vao thfry me
bvng, cam giac d6 cu keo dai dSn bfra sau
ho~c keo dai trong nhieu ngay lam cho ngum b~nh khong mu6n an, an kern.
An khong biSt ngon b~nh nhan an dugc, mu6n an ho~c tieu hoa dugc nhung khi
an khong thfry ngon mi~ng. H~u qua cling dfin dSn an it.
D~ng mi~ng: lam cho mfit cam giac ngon mi~ng.

8. Hi~n tli'Q'ng sinh hO'i trong ong tieu hoa

The hi~n:
- Trung ti~n nhi6u, ho~c khong trung ti~n dugc.
- Soi b\lflg: do c6 nhi8u nu6c va hai trong 6ng tieu hoa. C6 khi soi nho chi ngum
b~nh m6i nghe thfry, c6 khi soi to ngum ngoai cling nghe thfry.

9. Hi~n tli'Q'ng chay mau tieu hoa

The hi~n bm:

15
 CHUdNG 7. TRIJ?;U CHUNG HQC Cd QUAN TIEU HOA

Non mau: mau, tuai ho~c den. Khi b~nh nhan c6 bi6u hi~n non mau cftn loc;ti trir
chay mau chan rang, chay mau mfii ho~c ho ra mau. Non mau gqi y xufit huy~t tieu h6a
cao do v~y cftn hoi cac tri~u chUn.g c6 lien. quan d~n b~nh ly loet dc;t day ta trang. Cftn
hoi them c6 mau khi non ngay lftn non dftu tien hay sau nhieu .lftn non m6i c6 mau.
Trong xufit huy~t tieu h6a do rach tam vi (Mallory - Weiss) thu0ng b~nh nhan non
nhieu lftn ra dich trong sau d6 m6i non ra mau.
ia mau: mau tuai, mau den, la la mau ca. Khi b~nh nhan c6 bi6u hi~n di ngoai
phan den, cftn hoi mau dinh tren phan hay toan b() phan lfin mau. D6i v6i trl va cac b~nh
ly tc;ti ch6 a trgc trang - h~u mon thu(mg b~nh nhan di ngoai se c6 m()t it mau do tuai
khong lfin v6i phan rna n~m dinh phia tren ho~c dinh ra gifiy lau. Di ngoai phan den c6
th6 la bi6u hi~n cua xufit huy~t tieu h6a cao, xufit huy~t tir ru()t non ho~c dc;ti trang phai.
D6i v6i xufit huy~t tieu h6a thfip, cftn loc;ti trir nguyen nhan di dc;tng mc;tch ho~c do b~nh
ly mi thira.
M()t s6 b~nh nhan khong c6 tri~u chUn.g rftm r9 nhung xet nghi~m h6ng cftu fin
trong phan duang tinh.

1o. Khai thac ti~n sw

Ngoai ra khi hoi b~nh cftn chu y khai thac ki tien Slr b~nh, tien Slr dung thu6c, tien
Slr xa h()i va gia dinh cua b~nh nhan:
- Tien su dung thu6c: cac thu6c giam dau ch6ng viem khong steroid (NSAID) c6
th6 la y~u t6 nguy ca cua xufit huy~t tieu h6a. M()t s6 loc;ti thu6c c6 th6 lam anh huang
d~n th6i quen dc;ti ti~n cua b~nh nhan va nhieu thu6c anh huang d~n chuc nang gan.
- Tien su b~nh: tien su ngoc;ti khoa cftn duqc khai thac. Nhfrng dqt dau thugng vi
v6i tinh chfit di6n hinh cua b~nh ly dc;t day ta trang c6 thS giup dinh huang chfin doan.
Tien Slr cac b~nh ly viem 6ng tieu h6a (viem loet dc;ti trgc trang chay mau ho~c Crohn)
giup xac dinh dqt bung phat b~nh.
- Tien su xa h()i: tien su ti~p xuc v6i cac chfit c6 hc;ti (carbon tetrachloride, vinyl
chloride) cftn duqc khai thac a b~nh nhan c6 b~nh gan mc;tn tinh. N ~u b~nh nhan c6 tri~u
chUn.g b~nh gan cfip tinh c~n khai thac tien su du lich d6 loc;ti trir viem gan cfip. Tien su
u6ng fUQ'U, Slr d\lng kim tiem (tiem chich, truyen mau, nh6 rang ho~C xam) cftn dUQ'C
khai thac vi la cac y~u t6 nguy ca cua b~nh ly gan mc;tn tinh va nhiSm virus viem gan.
- Tien su gia dinh: trong m()t s6 b~nh ly nhu ung thu dc;ti trang, da polyp c6 tinh
chfit gia dinh, viem du0ng tieu h6a, khai thac tien su gia dinh rfit quan trQng.

II. KHAM LAM SANG PHAN TIEU HOA TREN

KHAMMI.BNG
Mi~ng rna ra phia tru6c, gi6i hc;tn bai moi tren va moi du6i, phia tren gi6i hc;tn bai
vom mi~ng, phia du6i bai san mi~ng, hai ben bai rna, ti~p giap phia sau v6i hQng bai
m()t 16 gQi la eo. Trong m6m c6 rang va luai.

16
TRI€;U CHUNG HOC N(H KHOA - T~p II

1. Kham moi
a. Binh thuirng: moi mau h6ng, m~m m~i, can d6i
b. B?nh ly: thay d6i mau
- Moi tim g~p trong suy tim, suy ho hftp.
- Moi do s~m: b~nh gan.
- Moi nh~t: thiSu mau.
- Moi to ra: trong b~nh to d~u va chi.
- Di d~ng: sm moi.
- Li~t m~t: moi l~ch v~ m()t ben, nhan trung l~ch v~ m()t ben. Khi v~n d()ng moi
khong can xling.
- Nm mep, ho~c ch6c mep: nhiSm khufin ho~c virus.

2. Kham h6 mi~ng
Bao b~nh nhan ha to mi~ng, dimg den pin chiSu vao, dung de lucri kham 2 ben
thanh va n~n mi~ng.
a. Binh thuirng
Niem m~c mi~ng mau h6ng, nh~n khong ph~ng, niem m~c m~t trong rna mang
dftu ftn cua ding.

L6 steron
( '~·~ ·
Tuyen mang Atai

,. .....
.
~' :'
/;•:··
:<· .

Hlnh 7.2. Giai phau tuyem nU'&c bQt

17
 CHVONG 7. TRI:BU CHUNG HOC CO QUAN TIEU HOA

b. B?nh ly
- Mang den: trong b~nh Addison, u h~c t6.
- Chftm xufit huySt: b~nh mau (leucemie, giam tiSu c~u ... ).
- Loet: thiSu vitamin (nh6m B) nhi~m khuk, d~c bi~t h1 biSn ch(rng CUa b~nh sm.
- Mvn mQng nu6c: nhi~m khufin, virus.
- H~t Kop 1ik: mau do, a gifra hai xanh ho~c tr~ng, to b~ng d~u dinh n~m a m~t
trong rna, g~p trong b~nh sai.
- L6 6ng stenon: sung, g~p trong b~nh quai bi.

3. Kham IU'oi
Lucri g6m hai ph~n:
Phan xuang: xuang m6ng, c6 mang xa rfit ch~c.
Ph~n ca: g6m 17 ca lam cho lucri rftt di d()ng. Niem m~c lucri c6 cac ca quan vi
giac. D6 1a cac gai vi giac nam nii rae tren kh~p m~t lucri.
Cach kham: bao b~nh nhan ha m6m r()ng, le lucri ra ngoai va cong lucri len dS nhin
m~t du6i.
a. Binh thuirng
Lucri mau h6ng, hai u6t, khong nhfin c6 cac gai lucri. Gai hinh dai hoa xSp hinh,
chfr V phan chia ph~n than lum cu6ng lucri.

Nap thanh quan

Cot trU'cYC cua

·man hau

Vung cua day than kinh

IU'ai hau
v IU'ai

Ranh giCPa

Vung cua than kinh IU'ai

Hlnh 7.3. Hinh the§ IU'ai

18
TRIBU CHUNG HOC NQI KHOA- T~p II

b. B?nh ly
Mang mau (i811 trong b~nh Addison. Chftm den trong h()i chtmg Peutz Jeghers.
Lum den trong ure mau cao. Lum do sftm trong nhiSm khufin, da h6ng cftu, suy gan. Lucri
mau tim trong suy tim, suy ho hftp. Lucri mau vang (m~t dum lum) trong hoang dam.
Thay d6i niem m~c: nhi@u reu tr~ng trong nhiSm khufin nftm. Lucri nh~n bong, do
trong thiSu mau Biermer
Loet va nUt lucri: trong nhiSm khufin d~c bi~t 6 phanh du6i lucri g~p trong b~nh
ho ga.
Thay d6i v@ kh6i luqng:
- Lucri to trong b~nh to dftu va chi.
- Lucri teo m()t ben do li~t thftn hinh du6i lucri.
- Kh6i u lanh ho~c ac tinh (rfit hiSm).

3. Kham IQ'i va rang

a. Kham l(Ji
Binh thuemg: lgi mau h6ng, bong, nh~n u6t gi6ng niem m~c mi~ng, co ham sat
chan rang
B~nh ly:
Thay d6i mau s~c: ciing g~p trong cac b~nh gi6ng nhu tren. B~c bi~t lgi co vi@n
den g~p trong nhiSm d()c chi, thuy ngan, Bismuth ...
Lqi phi d~i: g~p trong b~nh leucemie, ho~c viem chan rang co mu.
Chay mau: g~p trong cac b~nh mau (nhu Leucemie, suy tuy, giam ti@u cftu, b~nh
ua chay mau, b~nh mau ch~m dong), viem lqi.
b. Kham rang
S6 luqng rang ph\1 thUQC vao tu6i, gQi hi ding sua va rang vinh CUu.
Tu 6 thang mQc 2-4 rang, cho dSn 5 tu6i, mQc 20 rang sua. B~t dftu tU tu6i thu 7
tra di cac rang sua lftn luqt duqc thay b~ng rang vinh ciru cho dSn 25 tu6i thi co dfty du
82 rang (m6i ham 16 rang)
Cach kham rang:
Kham rang cua: bao b~nh nhan nhe rang, keo moi len tren ho~c xu6ng du6i.
Kham rang ham: phai bao b~nh nhan ha mi~ng, dung de lucri dfiy rna ra hai ben ho~c
dfiy lucri d@ b()c 19 rang.
Binh thuemg: rang ffiQC d@u, hinh thai thay d6i tuy rung rang, 16p men tr~ng bong.
B~nh ly:
- Viem quanh chan rang co mu.
- Nhi@u cao rang.

19
 CHUdNG 7. TRI:BU CHlrNG HQC Cd QUAN TIEU HOA

- Hai b~nh nay di doi vm nhau. H~u qua la dS d~n dSn n;tng ding. .
- Thi~u san 16p men riing bi~u hi~n bai nhfmg chftm tr~ng a chan ding.
- Phv nfr khi c6 thai ho~c tre em dimg nhiSu tetracyclin c6 th~ d~n t6i d6i mau
rang va thi~u san men rang.
- Rvng rang sam: h~u qua cua viem quanh rang d~c bi~t la b~nh dai thao duemg.
Rang Hutschinson: trong giang mai bfim sinh hai rang cua ham tren chenh huang, ba
15m hinh ban nguy~t.

4. Kham hQng
HQng la nga tu duemg ho hftp va duemg tieu hoa
a. Cach kham h9ng
Kham hQng rftt kh6, phai c6 du dvng cv kham. Tuy nhien trong ph~m vi ngoai
chuyen khoa tai mlii hQng, nguai thfty thu6c cling cftn phai biSt kham hQng d~ phat hi~n
m()t s6 b~nh thong thuemg cua hQng cling nhu cac b~nh khac bi~u hi~n a hQng. Nguai
b~nh phai ha m6m ngua c6 ra phia sau, dimg den pin hay den chuyen dung chiSu anh
sang vao hQng.
b. Binh thuimg
HQng c6 mau h6ng, phftn tren lucri ga va man hftu, hai ben la 2 tuySn h~nh nhan
(Amygdale) n~m gifra 2 c()t tru6c va sau, phia sau la thanh sau hQng. Khi nu6t lucri ga
va man hftu keo len che kin phftn sau cua mlii.
c. B?nh ly
- Li~t man hftu: khi nu6t, man hftu khong keo len bit 16 sau cua mlii gay s~c len mlii.
- H~nh nhan sung to, loet c6 mu, gia m~c.
- V om hQng ho~c thanh sau cua hQng c6 kh6i u I6i len.
- HQng c6 gia m~c: g~p trong viem nhiSm khufin, nftm, d~c bi~t trong b~nh b~ch
hftu gia m~c phat tri~n nhanh c6 th~ gay t~c tho.
- Di d~ng: lucri ga bi che 1am doi.
5. Kham tuyen nU'aC bQt
C6 3 doi tuySn nu6c bQt: tuySn mang tai, tuySn du6i ham va tuySn du6i 1ucri -
TuySn mang tai: n~m a sau xuong ham du6i, tru6c tai. TuySn nay la tuySn to nhftt. Ong
Stenon cua n6 d6 vao m~t trong rna.
TuySn du6i hftm: n~m a phia trong nhanh ngang cua xuong ham du6i. Ong tiSt
cua n6 1a 6ng Wharton d6 vao c~nh phanh du6i lucri.
TuySn du6i lucri: n~m a c~nh phanh du6i lucri, du6i niem m~c mi~ng.
N 6 la tuySn nu6c bQt nho nhftt, nhung l~i c6 nhiSu 6ng tiSt hon.

20
TRI$U CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

a. Binh thuimg
- Khong nhin th~y' khong sa th~y tuy~n nu6c bQt, du hl tuy~n 16n nh~t.
- Mi~ng luon luon u6t.
b. B?nh ly
Tuy~n c6 th~ sung to ho~c biti ti~t it di gay kho mi~ng, khong du nu6c bQt d~ him
u6t thuc an.
- Tuy~n to do viem
+ Viem c~p do quai bi.
+ Viem c~p do nhi€m khu&n: d~ tai phat, quan sat 16 Stenon th~y chay mu ra.
+ Soi tuy~n nu6c bQt: lclm t~c 6ng dftn nu6c bQt gay dau, nh~t Ut m6i khi an, hie
d6 tuy~n nu6c bQt to len va dau. Tuy~n mang tai hay bi nh~t.
H9i chtrng Mikuiicz: tuy~n nu6c m~t va tuy~n nu6c bQt ca 2 ben d~u to va to d~u
nhau nhung khong dau. Thuang kern theo giam bai ti~t nu6c bQt. Nguyen nhan chua ro.
B~nh Biesner Boeck Schaumann c6 th~ la m9t nguyen nhan.
Giam khong bai ti~t nu6c bQt: g~p trong h9i chtrng Sjogren ho~c trong b~nh
Sarcoidose, gay giam nu6c bQt thuang xuyen, do d6 dftn d~n hinh thanh cao rang a c6
cua rang. Sv hinh thanh cao rang nay h;1i cang lam cho kho m6m. Ngoai hai b~nh tren,
m9t y~u t6 khac gay giam bai ti~t nu6c bQt nh~t thai nhu:
+ Y~u t6 tinh thfin, tam ly.
+ M9t s6 thu6c: atropin, khang histamin, m9t s6 thu6c chua b~nh tam thfin.
U tuy~n nu6c bQt: lanh tinh ho~c ac tinh, r~t it g~p, thuang g~p la u h6n hqp. U
tuy~n nu6c bQt c6 th~ gay chen ep day thfin kinh m~t.

Ill. KHAM LAM SANG Bl)NG

Trong 6 ht:~ng c6 r~t nhi~u n9i t~ng thu9c nhi~u b9 may khac nhau (sinh dvc, ti~t
ni~u, tufin hoan, thfin kinh v. v.. do d6 vi~c kham bl)llg khong phai chi d~ phat hi~n cac
tri~u chtrng tieu hoa, rna con d~ phat hi~n cac tri~u chtrng c6 lien quan d~n cac b9 may d6
nfra. D~ phat hi~n duqc dfiy du cac tri~u chtrng va bi~t duqc cac tri~u chtrng d6 thu9c v~
n{)i t~ng nao, cfin phai bi~t phan khu 6 bl)llg va cac n{)i t~ng tuong trng cua tUng khu V\fC.
A. PHAN KHU \TONG Bl)NG

1. Giai h~n cua bvng

Phia tren 1a CO" hoanh, phia du6i la 2 xuong ch~u, phia sau la c9t s6ng va cac CO"
lung, hai ben la cac can va CO" thanh bl)llg. Bao quanh m~t trong 6 bvng va cac n9i t~ng
la 16p phuc m~c.

21
 CHUdNG 7. TRI$U CHUNG HOC Cd QUAN TIEU HOA

2. Phan khu vung b~:~ng

•.. ____
--
.-/
..._._ .........
• ...... .,.. _ _ _ .. _,...¥' ..

Hlnh 7.4. Phan khu vung bt. mg

1. Vung thU'qng v!
2. Vung hc;t sU'an phai
3. Vung hc;t sU'an trai
4. Vung quanh ron
5. Vung rnc;tng rna phai
6. Vung rnc;tng rna trai
7. Vung hc;t v!
8. Vung ho ch~u phai
9. Vung ho ch~u trai

Phia tru6c: ke 2 duemg ngang, duemg tn~n qua ba suem, nai c6 di~m th~p nh~t;
duemg du6i qua 2 gai ch~u tru6c tren.
Ke 2 duemg d9c 6 b\lng: qua gifra ba suem va cung dui (m6i ben m<)t duemg).
Nhu v~y se chia 6 b\lng ra lam 9 vling, 3 tftng m6i tftng 3 vling.
Phia sau: la h6 th~t lung gi6i h~n bai c<)t s6ng a gifra, xuang suem 12 atren, mao
ch~u a du6i (Hinh 7. 5).
22
TRIBU CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

Day chang treo gan

---1-~--....-r-Khoang sau mc;~c n6i

De;~ day
-~-Ht--1\ T§ng tren mc;~c treo dc;ti trang ngang

8c;~i trang ngang

Ru(>tnon Mc;~c n6i l&n

Tn,rc trang'

Tui cung Douglas

Hlnh 7.5. M~t phang d~t dQc giai phau 6 bl)ng

B. HINH CHIEU CUA cAc CO QUAN TRONG Bl)NG LEN TUNG v0NG

1. Vung thLPgng vi
- Thuy gan tnii.
- Phftn 16n d~ day k~ ca tam vi, mon vi.
- M~c n6i 16n, m~c n6i nho, gan, d~ day trong d6 c6 m~ch mau va 6ng m~t.
- Ta trang.
- T\ly t~ng.
- Dam r6i thai duong.
- D()ng m~ch chu b\lllg, d()ng m~ch than t~ng.
- Tinh m~ch chu b\lfig.
- H~ th6ng m~ch b~ch huy~t.

23
 CHUdNG 7. TRIEU CHUNG HOC Cd QUAN TIEU HOA

2. vung h~ sU'an phai

- Thuy gan phai.
- Tui m~t.
- G6c d~i tn\ng phai.
- Tuy~n thuQllg th~n phai, eve tren th~n phai.

3. Vung h~ sU'an trai

- Lach.
- M()t phfin d~ day.
- G6c d~i trang trai.
- Duoi WY.
- Tuy~n thuQ11g th~n trai, eve tren th~n trai.

4. Vung r6n
- M~c n6i 16n: khong phai chi a vilng nay rna toa nhiSu vilng trong 6 bvng.
- D~i trang ngang.
- Ru()tnon.
- M~c treo ru()t, trong d6 c6 m~ch mau cua ru()t.
- H~ th6ng h~ch m~c treo va cac h~ch ngoai m~c treo.
- D()ng m~ch chu bvng, d()ng m~ch th~n 2 ben.
- Tinh m~ch chu bvng.

5. Vung m~ng m& phai

- D~i trang len.
- Th~nphai.

- Ru()tnon.

6. Vung m~ng m& trai

- D~i trang xu6ng.
- Th~n trai.
- Ru()tnon.

7. Vung h~ vi
- Ru()tnon.
- Trvc trang va d~i trang sigma.
-Bang quang.
- Do~n cu6i cua ni~u quan.

24
TRIBU CHUNG HQC NQI KHOA- T~p II

- d ph\1 nfr: c6 them b<) ph~n sinh d1:1c.

- Tu cung.
- Hai voi trl:mg.
- Day ch~ng r<)ng, day ch~ng tron.
- D<)ng tinh m~ch tU cung.

a. Vung h6 ch~u phai

- Manh trang.
- Ru<)t non, chu y~u la ru<)t cu6i.
- Ru<)t thira.
- Bu6ng trl:mg phai.
- D<)ng m~ch ch~u g6c phai.
- H~ th6ng h~ch b~ch huy~t.
- M<)t ph~n ccr day ch~u.

9. Vung h6 ch~u trai

- D~i trang sigma.
~ Ru<)t non (do~n c6 rui thira Meckel).
- Bu6ng trl:mg phai.
- D<)ng m~ch ch~u g6c trai.
- Tinh m~ch ch~u-g6c trai.
- H~ th6ng h~ch b~ch huy~t.
- M<)t ph~n ccr day ch~u.
- Phia sau: vling h6 th~t lung c6 th~n va ni~u quan.
Sv phan khu tren day chi la tuang d6i vi vi tri m<)t s6 n<)i t~ng c6 th~ thay d6i bAm
sinh ho~c do m~c phai. Vi d1:1: dao nguqc phu t~ng bAm sinh, gan s~ sang phai, d~ day
sang trai. Th~n sa se khong con n~m trong h6 th~n binh thuemg, manh trang ru<)t thira
khong n~m a vting h6 ch~u phai rna avUng h~ SUOn phai V.V ...
N guai ta c6 th~ phan khu b1:1ng m<)t each dan gian han, thanh 4 vling ho~c 6 vling
b~ng each ke m<)t duemg ngang va m<)t duemg d9c di qua r6n, ho~c chi ke m<)t duemg
ngang b1:1ng qua r6n va 2 du(mg dQC qua gifra hai cung dui.
C. eACH KHAM Bl)NG
Nguyen tdc chung
- Tu th~ nguai b~nh: n~m tren giuemg hai tay du6i thing hai ben nguai, hai chan
hcri co d~ lam cho mSm thanh b1:1ng, phai n~m can d6i ngay ng~n, khong nen g6i d~u
cao qua.
- Tu th~ th~y thu6c: ng6i ho~c dirng ben phai nguai b~nh.

25
 CHU'dNG 7. TRI:BU CHUNG HOC Cd QUAN TIED HOA

Phong kham: phai du anh sang, trm l~nh phai kham trong bubng frm, c6 du d\lng
C\1 kham k~ Ca gang tay cao SU.
- Cachkham
Tru6c h~t phai b()c 19 h~t vitng b\lllg.
Phai lftn luqt quan sat b\lng tir nhin, sa, go, nghe va cu6i cimg latham trgc trang
n~u cfin thi~t. Khong nen bo qua m()t khau nao.

Hlnh 7 .6. TU' the kham b~nh nhan

1. Nhln
a. Binh thuirng
B\lng thon, tron d~u, thanh b\lllg ngang xuong uc cu d()ng nhip nhang theo nhip
tho, r6n 15m. N guai beo ho~c ph\1 nfr de nhi~u b\lllg be ra 2 ben, tren da b\lllg c6 v~t r~n
n~u dade.
b. Quan sat h¥-ng c6 th~ thdy nhfmg thay a6i
Hinh thai.
B\lllg 15m long thuy~n, do suy mon, lao mang b\lllg th~ XO' dinh.
B\lng chuang:
+ Do d~ day, ru()t chuang hai ho~c trong 6 b\lng c6 hai (thilng t~ng r6ng).
+ Do t~c ru()t hai bi (r l~i trong ru()t.
+ Do b\lng c6 nu6c.
+Do b\lng c6 kh6i u: u nang nu6c bubng trlrng, th~n (r nu6c, gan to v.v ...
+ Do phinh thanh b\lllg: nhfrt la sau m6 6 b\lllg, thanh b\lng y~u 16p, ca mong hay
khong c6, cac t~ng trong 6 b\lng phinh to ra ch6 thanh b\lllg y~u d6.

26
TRI$U CHUNG HQC NQI KHOA- T~p II

R6n 16i: do thoat r6n hay c6 nuac.

Cftn chu y tinh can d6i hai ben cua thanh bvng. N~u b\lllg lep hay chuang to can
d6i hai ben la t6n thuong Ian r<)ng toan 6 bvng, n~u chi a m<)t vimg lam cho 6 bvng
khong can d6i thi t6n thuong c6 tinh ch~t khu trU t~i vting d6.
Thay d6i vS cir d<)ng thanh bvng: thanh bvng co ctmg khong cir d<)ng theo nhip
tho, cac ca n6i ro, g~p trong viem phuc m~c, ho~c do dau qua. Thanh b\lllg khi chuang
ding qua ciing khong cir d<)ng theo nhip tho duqc.
Tri~u chtmg r~n ·bo: c6 th~ th~y a to an 6 b\lllg hay· chi a m<)t vimg. Tri~u chtmg
nay la bi~u hi~n cua t~c h~p 6ng tieu hoa. Vi dv:
- H~p mon vi: r~n bo vting thuqng vi.
- T~c d~i trang th~p: r~n bo dQc khung d~i trang.
- T~c ru<)t non th~p: r~n bo toan 6 b\lfig.
Cftn phan bi~t tri~u chtmg r~n bo vai hi~n tuqng thanh bvng mong y~u, ta ciing c6
th~ nhin th~y quai ru<)t co bop chuy~n d<)ng gi6ng r~n bo, nhung b\lllg khong chuang,
khong dau ...
Tuftn hoan bang h~: (Xem trong bai c6 truang). Cftn phan bi~t tuftn hoan bang h~
va truemg hqp nguai gfty suy mon ciing c6 th~ th~y m<)t s6 m~ch rriau 19 ro hon vi m~t
lap rna duai da bvng.

2. Sa nan
Day la d<)ng tac kham quan trQng nh~t.
a. Nguyen t&c
Sa n~n nh~ nhang ru vitng khong dau truac, vting dau sau
Phai d~t sat ca long ban tay vao thanh b\lllg khong nen chi dung 5 dftu ng6n tay.
Bao b~nh nhan tho dSu, sa nhip nhang theo d<)ng tac tho cua b~nh nhan.
B~nh nhan khong d~ y d~n d<)ng tac kham cua thfty thu6c, khong len gan b\lllg, rna
b\lllg phai th~t mSm. N ~u cftn bao b~nh nhan nhin len trftn nha, d~m dSu d~n ru 1 tra di,
d~ b~nh nhan khong co ctmg thanh bvng v .v ...
b. Phuong phap sa ndn
Dung m<)t ban tay

Hlnh 7.7. Cach sa bl)ng b~nh nhan

27
 CHU'ONG 7. TRI$U CHUNG HQC CO QUAN TIEU HOA

Dung hai ban tay ap len thanh ht;~ng, ho~c 2 ban tay ch6ng len nhau d~ ~n sau
xu6ng 6 b\lng.
Sa a tu thS n~m ngua la chinh, nSu cftn phai sa atu thS n~m nghieng 2 ben, tu thS
ng6i ho~c dtrng.
c. Nhfmg d&u hi?u b?nh ly .
- Lap ma du6i da b\lllg qua day, qua mong.
- Thanh b\lllg phu n~: l~y 2 ng6n tay ng6n cai va ng6n tro veo vao da b\lllg, nSu
co phu n~ se d~ l~i vst lorn, thuang kern theo phu a noi khac.
- Thanh b\lng ding: c6 nu6c ho~c hoi.
- Thanh b\lllg ctrng toan b(): cftn luu y nhfrng nguai khoe m~nh.
- Luy~n t~p nhi~u thanh b\lllg cling ctrng, ho~c m()t s6 nguai qua nh~y cam, sa
tay vao la co ctrng thanh b\lllg, ho~c co ctrng thanh b\lllg do ySu t6 tam thftn. d nhfrng
ngum nay thanh b\lllg tuy ctrng nhung vfin di d()ng theo nhip tho kh6ng dau khi sa n~n.
Co ctrng thanh b\lng chi a m(>t vitng, ho~c b\lng ch6 ctrng ch6 m~m d~u la nhfrng d~u
hi~u r~t quan trQng. Thanh b\lng co ctrng di kern tang cam giac dau bao gia cling la d~u
hi~u cua m()t b~nh c~p tinh biSn chuy~n nhanh, cftn phai theo doi sat.
- Tang cam giac dau: hay con gQi la phan trng thanh b\lflg.
An nhtt tay vao vitng bi dau, b~nh nhan co th6t b\lng l~i ho~c nay nht; nguai len,
g~t tay ra kh6ng cho kham vi dau. Thuang g~p trong cac b~nh c~p tinh nhu viem phuc
m~c mu, vi em ru()t thira, vi em tili m~t. ..
d. Tim aidm aau
Dung 1 ho~c 2 dftu ng6n tay ~n vao vitng nghi nga d~ tim di~m dau m()t each
chinh xac.
- Di~m dau tUi m~t: di~m g~p nhau cua ba ngoai CO' th~ng to va ba suan phai. f)~
tim di~m dau tili m~t ta phai lam nghi~m phap Murphy:
An nhtt va ru ru dftu ngon tay vao vitng ttii m~t ru nong dSn sau, trong khi do bao
b~nh nhan hit vao sau m()t each tir tir, nua chtrng b~nh nhan phai ngirng tho vi dau:
nghi~m phap duang tinh.
- G~p trong viem tili m~t.
- Di~m ru()t thira hay di~m Mac Burney:
+ Di~m chia 1/3 ngoai 2/3 trong cua duang n6i gifra r6n va gai ch~u tru6c tren
ben phai.
+ Di~m nay dau trong viem ru()t thira.
- Di~m miii uc: ngay dum miii uc tren duang tr~ng gifra. Thuang g~p trong cac
b~nh d~ day (loet, ung thu ... ) b~nh soi m~t, giun chui 6ng m~t, ho~c vi em tUi m~t. ..

28
TRI:BU CHUNG HOC NQI KHOA- T~p II

Hlnh 7.8. Cac diem dau can kham

- Vung dfru tvy va 6ng m~t chu: a trong m9t g6c 45° rna m9t cc;tnh la duemg tr~ng
gifrc;t bvng, cc;tnh kia a phia ben phai, di tir r6n len hc;t SUOn phai. Vung nay dau trong
vi em tvy, soi 6ng m~t chu.
- Di~m suem lung: n~m trong g6c gifra xuong suem thu 12 va kh6i ca chung th~t
lung. f)i~m nay dau trong viem tvy c~p, viem quanh th~n.
D~u hi~u chc;tm kh6i u hay chc;tm th~t lung: ban tay d~t phia sau lung vimg th~t lung,
ban tay kia d~t d6i di~n phia tru6c b\lflg, tay dum d~ yen, tay tren ~n sau xu6ng, tay du6i
CO cam giac IDQt Cl)C CUng chc;tm vao va dfiy nh~ tay xu6ng, sau do lam nguqc lc;ti.
D~u hi~u b~p b~nh: hai tay cilng d~t nhu tren, nhung phai dfiy nhanh va mc;tnh, tay
kia se c6 cam giac m9t v~t cirng chc;tm vao ban tay r6i m~t ngay gi6ng nhu qua trlrng
trong c6c nu6c, dfiy qua trirng xu6ng, qua trlrng chc;tm vao day c6c r6i n6i ngay len. D~u
hi~u nay hay g~p trong th~n to.

e. M6 ta d{lc di~m cua kh6i u v~ cac m{lt

- Vi tri: tuong irng v6i b9 ph~n nam a virng d6
- Hinh th~, kich thu6c: hinh tron, dai, d~t v.v ... kich thu6c bao nhieu centimet.
- Ba: tron, s~c, d~u hay 16i 16m.
- B~ m~t: nh~n hay g6 gh~.
- Dau hay khong dau.
- Di d()ng: di d()ng theo nhip tha, theo tu th~ b~nh nhan. Kh6i u cua lach thuemg
di d9ng theo nhip tha; kh6i u dc;t day khong di d9ng theo nhip tho nhung c6 thS dfiy di
dfiy lc;ti duqc, ho~c thay d6i tu the b~nh nhan, kh6i u cling chc;ty theo.
- Go dvc hay trong: sa th~y kh6i u nhung go lc;ti trong chirng to kh6i u a sau phia
sau: th~n, tvy.
- Chc;tm th~t lung(+): chirng to kh6i u a phia sau.
- D~u hi~u b~p b~nh (+): chirng to kh6i u n~m trong t6 chuc long leo, thuemg la
th~n to.

- C6 d~p theo nhip d~p d()ng mc;tch chu hay khong: neu c6, chirng to kh6i u a sat
ngay d9ng mc;tch chu, cfrn phai phan bi~t v6i phinh d9ng mc;tch chu bvng.

29
 CHUONG 7. TRIEU CHlrNG HOC CO QUAN TIEU HOA

- Nghe kh6i u: c6 ti€ng th6i hay khong (xem kY a phfrn nghe b\illg).
- £)<) nong sau cua kh6i u: kh6i u a phia truac hay phia sau 6 b\lfig.
3. Go b~:~ng

a. C6 nhiJu each go hZ:tng

Go theo duemg ngang lfrn luqt: tir tren xu6ng duai ho~c go theo duemg dQc tir m~n
suem ben nay sang m~n suem ben kia, chu y go ca phfrn ngvc thu<)c v~ 6 b\lfig. C6 thS go
tir r6n go ra theo hinh nan hoa xe d~p.

Hlnh 7.9. Cach go bvng b~nh nhan

b. Binh thuirng
- Vimg truac gan d\lc, di~n d\lc c6 tinh tir ba suem tra len la 6-12cm theo. duemg
gifra don, 4-8cm theo duemg gifra ire.

Tui m~t

Manh trang
ru{>t thCra

Hlnh 7.1 0. Sa d6 vi trf cac diem dau 6 bvng

30
TRIBU CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

- Vung mi hai d~ day go trong (khoang Traube). Khoang nay hinh ban nguy~t
ngay tren ba suan trai sat v6i mili uc.
- Vung lach: dvc. Vilng lach n~m a duang nach sau, gifra xuang suan 9-10-11.
c. B?nh ly
- Go vang toan b{>: bvng chuang hai.
- Go dvc toan b{>, ho~c dvc avilng thftp trong aphfin cao: c6 dich trong 6 b\lfig.
- Vung dvc cua gan mftt c6 hai trong 6 bvng (do thling t~ng r6ng).
- Khoang Traube mftt trong: do gan to choan chfi cua d~ day, ho~c khfii u d~ day
vilng tUi hai.

4. Nghe b~:~ng

a. Nghe b&ng tai thuirng

Nghe ti~ng 6c ach trong d~ day: ngum b~nh nhin d6i bu6i sang, ·l~c m~ nguai
b~nh thfty c6 ti~ng 6c ach, chwg to h~p m6n vi.
Nghe thfty ti~ng s6i: khi c6 nhiSu hai va dich trong 6ng tieu hoa, m6i khi ru{>t co
bop t~o nen ti~ng s6i b\lfig. Hay g~p trong ban t~c ru{>t.
N~u dilng 6ng.nghe c6 thS nghe thfty ti~ng s6i bvng cu 5-15 giay, ho~c m6i phut
c6 15-20 Ifin s6i bvng (tuy timg tac gia). Trong kh6i u h6i manh trang, hai thuOn.g t~p
trung a ru{>t cufii, cho nen mfii khi ftn vao hfi ch~u phai thuang thfty ti~ng ling l)C.

A
Vung ct"c
cOa 'itch

~
Sau

TUY.

Th•n

a,l trtng
v
Hlnh 7.11. Vung dl)C cua lach

31
 CHVONG 7. TRISU CHUNG HOC CO QUAN TIEU HOA

b. Nghe bdng 6ng nghe

Nghe b~ng bng nghe rftt quan trQng trong m()t sb truemg hqp, nghe a day dS phat
hi~n cac ti~ng th6i cua m~ch mau. Dung bng nghe d~t len vt1ng c6 m~ch mau cua 6
b\lng b~t dfiu tir thuQ'llg vi du6i miii ire dQc theo d()ng m~ch chu b\lng xubng d()ng m~ch
ch~u gbc hai ben, d~n d()ng m~ch dui, dQc theo cac d()ng m~ch khac trong 6 b\lng: d()ng
m~ch than t~ng, d()ng m~ch m~c treo trang. Khong nen d~t bng nghe nh~ qua khong
nghe thfty, ho~c ftn m~nh qua, vi bng nghe se de vao d()ng m~ch va gay ra ti~ng th6i.
Khi b\lng chuang hai nhi~u ho~c b\lllg c6 nu6c cling kh6 nghe. Ti~ng th6i thuemg m~nh
len sau khi an cam. N~u cfin c6 thS lam cho ti~ng th6i m~nh len b~ng each tiem isuprel
lam tang cung luQ'llg tim. Cfin phan bi~t ti~ng th6i tir tim Ian xubng.
c. Gia trt cua nghe tidng th6i tam thu ho(lc tidng th6i lien t~c
DS chAn doan cac b~nh m~ch mau: h~p d()ng m~ch, phinh d()ng m~ch, thong d()ng
tinh m~ch. Vi d\1:
Con tinh m~ch rbn trong h()i chirng Cruveillier Baumgarten: ti~ng th6i lien t\}c a
tren rbn dQc duemg tr~ng, Ian len miii ire sang vling h~ suem phai.
H~p d()ng m~ch chu b\lng: tiSng th6i tam thu dQc d()ng m~ch chu b\lllg xubng
d()ng m~ch ch~u gbc hai ben.
H~p d()ng m~ch th~n: tiSng th6i tam thu a vling rbn Ian ra hai ben, c6 thS nghe
thfty ca phia sau lung dbi chiSu v6i hb th~n.
Phinh d()ng m~ch chu b\lng: ti~ng th6i lien t\}c Ian xubng du6i dQc theo d()ng
m~ch chu.
DS chAn doan cac khbi u 6 b\lfig: khi kham thfty khbi u 6 b\}ng bao gia cling nen
nghe c6 ti~ng th6i hay khong, du khbi u d6 la gan hay lach to, hay bftt cir khbi u nao khac.
Khbi u gan: ti~ng th6i tam thu thuQ'llg vi, Ian sangh~ suem phai. N~u m~ch mau
phat triSn nhi~u c6 th~ nghe thfty ti~ng th6i lien t\}c.
Khbi u 1\}y: tiSng th6i tam thu thuQ'llg vi Ian sang trai, d~ng sau lung cling c6 thS
nghe thfty.

IV. KHAM H~U MON TRlfC TRANG

Nhung tri~u chirng lam sang cua vling h~u mon trgc trang la:
- ia mau tuai.
- Dau khi di ngoai.
- Cam giac dfiy trgc trang nhu c6 di v~t a trong b~t bu()c phai di ngoai. Khi di chi
duqc rftt it phan rna nhi~u chftt nhfiy ho~c mau, m()t ngay phai di ngoai nhi~u lfin.

1. Kham h~u mon

a. Tu thd b?nh nhlin va thtly thuJc
B~nh nhan nam phil ph\lc, hai chan quy hai gi~ng, mong cao, vai thftp.

32
TRI€:U CHUNG HQC N(>I KHOA - T~p II

Th~y thu6c dtmg d6i di~n v6i h~u mon b~nh nhan, dung hai tay keo gian va banh
cac nSp nhan a h~u mon ra, dbng thai bao b~nh nhan r~n nhu r~n ia dS lam gian han nfra
cac nSp nhan h~u mon.
B~nh nhan n~m nghieng phai ho~c trai, th~y thu6c dtmg phia sau lung du6i mong
b~nh nhan va kham nhu tren.

b. Binh thu&ng
Da cua h~u mon nh~n, cac nSp nhan mSm m~i dSu d~n, 16 h~u mon khep kin, kho
rao, cac nSp nhan t~p trung dSu d~n vao 16 h~u mon.
c. B?nh ly
- L6 h~u mon khep khong kin, um co mui.
- L6 ro h~u mon: mu ho~c ch~t dich dl;lC chay ra khi ~n vao 16 ro.
- Trl h~u mon: mau do s~m ho~c tim, n6i lbi len a m()t ben 16 h~u mon, gi6ng
nhu m()t nSp nhan h~u mon bi sung to.
- Bao b~nh nhan r~n cang nhin ro.
- Viem h~u mon: sung, phu nS chay nu6c h~u mon.
- Sa tnrc trang: m()t do~n tnrc trang 16i ra ngoai, mau do, t~o thanh m()t vong tron
ben ngoai h~u mon. C6 thS d~y do~n nay vao duqc, nhung nSu da lau ngay thi khong
d~y vao duqc.

2. Tham tr.,c trang

La m()t d()ng tac r~t c~n thiSt va b~t bu()c trong qua trinh tham kham tieu hoa.
Tham tnrc trang khong phai chi dS phat hi~n b~nh cua tnrc trang, rna con dS phat hi~n
nhiSu b~nh ngoai tnrc trang nhu chua ngoai d~ con bi va, viem ru()t thira ...
a. Tu th~ b?nh nhan thdy thu6c
B~nh nhan n~m phil ph\lc nhu khi kham h~u mon, ho~c b~nh nhan n~m ngira, hai
chan co va dang r9ng (gi6ng tu thS san khoa) th~y thu6c dtmg ben phai nguai b~nh.
B~nh nhan n~m nghieng, chan du6i du6i, chan tren co, th~y thu6c dtmg sau lung
th~p han mong b~nh nhan.
b. Cach kham
Th~y thu6c phai deo gang tay cao su ho~c bao cao su, boi d~u paraffn ho~c m()t
ch~t dich nao d6 lam tran gang tay cao su. Dua ng6n tay tro deo gang tir tir nh~ nhang
vao h~u mon. Phai xoay ng6n tay sao cho c6 thS tham kham duqc toan b9 chu vi cua
bong tnrc trang.
c. Binh thu&ng
Tnrc trang r6ng, khong dau. Khi ~n vao mi cung mang bl;lng (mi cung Douglas),
niem m~c mSm m~i, rut tay ra khong co mau ho~c mui nh~y.

33
 CHUONG 7. TRIEU CHUNG HOC CO QUAN TIEU HOA

Ca vong ngoai
(b6 sau)

Ca vong ngoai
(b6 nang)
Hlnh 7.12. Tham trl)'c trang
d. B?nh ly
Tham ti¥c trang c6 thS phat hi~n nhi'ing t6n thuong sau day:
- Trl n()i: tirng bui n6i len ngo~n ngoeo nhu giun n~m dQc 6ng ti¥c trang.
- Polip ti¥c trang: m()t khBi dai, tron c6 thS lay sang ben nQ ben kia.
- Ung thu ti¥c trang: m9t kh6i cirng, 16i n6i len lam htfp long ti¥c trang, c6 thS
htfp dSn muc kh6ng dut lQt ng6n tay. Rut tay ra c6 thS dinh mau theo tay.
d nfr khi tham kham ti¥c trang ph6i hqp vm tay dS a tren bvng c6 thS sa thfry m
cung, bu6ng trirng. Tham ti¥c trang c6 thS thfry nhi'ing thay d6i bfrt thuemg a b9 ph~n
sinh dvc nfr nhu m cung bj l~ch, to, u bu6ng trlrng, v.v ...
d nam khi tham ti¥c trang c6 thS sa thfry tiSn li~t tuySn n~m a vling c6 bang
quang: binh thuemg tuySn nay nho chi hai dfry 16i niem m~c len, duemg kinh khoang
2-3cm, do d6 c6 thS kh6ng sa thfry. Trong truemg hqp b~nh ly, tiSn li~t tuySn c6 thS to
len va sa thfry.
+ Nhfrng kh6i u trong 6 bvng c~nh tllJC trang: u lympho Hodgkin va khong
Hodgkin.
+ Tui cling Douglas ph6ng va dau: vi em phuc m~c mu, chua ngoai d~ con va gay
chay mau trong 6 bvng.
+ Viem ru9t thua: frn thanh ti¥c trang ben phai dau.

V. KHAM PHAN
La d()ng tac quan trQng kh6ng nen bo qua; nguai th~y thu6c c~n t11Jc tiSp nhin
thfry phan nguai b~nh, kh6ng nen chi nghe nguai b~nh kS l~i. Trong truemg hqp bfrt
thuemg, nhfrt thiSt phai xem phan tflJc tiSp.
1. Khoi IU'Q'ng: it ho~c nhiSu.
2. a.;, c(fng mem: tao, long, ssn s~t, thanh khuon.
3. Khuon phan
Binh thuemg: khu6n phan tron, to.

34
TRI$U CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

B~nh ly: nho, dyt, c6 ranh. Thuemg do u trgc tnlng hay 6ng h~u mon hlm 2 hyp
long tf\IC trang h~u mon.

4. Mau sac
- Phan den.
B~c mau ho~c tring nhu voi: thi~u m~t do viem gan, XO' gan ho~c tic m~t (tic
khong hoan toan phan nh~t mau, tic m~t hoan toan phan se tring nhu voi). V~n d~ quan
trQng la phan b~c mau nh~t thai hay keo dai mai mai.
- Phan c6 mui nh~y trong.
- Phan c6 mui nh~y nhung dvc.
- Phan c6 mau tuai: mau c6 thS 6 d~u C\lC phan, cu6i hay gifra C\lC phan.
- Phan la la mau ca: ch~t nh~y va mau tr()n lfin v6i nhau, hay g~p trong ki~t ly, (ly,
amip, ly trgc khuftn) ho~c ung thu.
- Phan vang sfim: do ia ra m~t, ho~c do t6c d9 v~n chuySn qua nhanh bilirubin
chua kip chuySn hoa.
- Phan c6 mu: do vi em loet d~i tf\IC trang ho~c do ap xe gan vfJ vao d~i trang .. .
- Phan c6 mu: do vi em loet d~i tf\IC trang ho~c do ap xe gan vfJ vao d~i trang .. .

s. Chat IU'Q'ng phan

Binh thuemg: phan nhuy~n, deo, con r~t it thuc an chua tieu.
B~nh ly:
- Phan s6ng: con nhi~u thuc an chua tieu, nh~t la thuc an c6 nhi~u cellulose c6
khi con nguyen h~t cam, h~t ngo, mi~ng thit. Phan s6ng g~p trong tieu hoa kern nhu cit
do~n d~ day, vi em d~i trang.

- Phan nhuy~n nhung c6 bQt, c6 vang rna: g~p trong h()i chl1ng kern h~p thu nhu
suy 1\ly.

s. Mui
R~t it mui: hi~n tuQTig len men 6 d~i trang it vi ho~t d()ng cua vi khuftn kern.
N gugc l~i phan qua th6i, ho~c kh~m, ho~c chua do hi~n tuQTig len men m~nh han vi vi
khuftn ho~t d()ng m~nh han.

VI. KHAM NHO'NG BIEU HII;N LAM SANG NGOAI BQ MAY TIEU HOA
NHU'NG L~l CO LIEN QUAN DEN seNH LY TIEU HOA
Nhfrng tri~u chUng lam sang kham th~y da dugc trinh bay 6 tren d~u la nhfrng
tri~u ch(rng lam sang cua b9 may tieu hoa, n~m 6 b9 may tieu hoa, n6i len tinh tr~ng
b~nh ly cua b9 may tieu hoa. Nhung c6 m()t s6 b~nh cua CO' quan tieu hoa l~i biSu hi~n
b~ng nhfrng tri~u chung 6 nai khac, ngoai b9 may tieu hoa, nhin b~ ngoai tu6ng nhu
khong c6 lien quan d~n b9 may tieu hoa, do d6 dS bo qua, nhung SlJ th~t d6 l~i la biSu
hi~n cua m()t b~nh ly·nao d6 cua b() may tieu hoa. D6la:

35
 CHU'ONG 7. TRI$U CHUNG HOC CO QUAN TIEU HOA

1. Bi~u hi~n o khap

Thuang hl dau kh6p, ho~c co khi sung kh6p. Thuang g~p a cac kh6p nho, d6i
ximg hai ben, khi khoi khong ds l~i di chirng, thuang tai phat.
DS chAn doan nhftm la viem kh6p d~ng thfip.
Cac b~nh tieu hoa gay dau kh6p:
- Tru6c tien phai kS d~n b~nh Wippie, la m()t b~nh cua ru()t non nhung biSu hi~n
dfiu tien co thS a kh6p hang nam, vai ba nam sau do mai ia chay.
- B~nh viem loet d~i trgc trang chay mau.
- B~nh viem gan m~n tinh ti~n triSn.

2. Bi~u hi~n o da
Du6i nhiSu d~ng khac nhau:
- Da d6i mau tra nen s~m, vang.
- Da kho bong vAy.
- R\lllg toe, mong tay dS gay, khia.
- Ngon tay dui tr6ng.
- May day, hbng ban.
- V~t loet.
- Gian m~ch, sao m~ch.
- Mang den h~c t6.
B¢nh cua b9 may tieu hoa c6 biJu hi?n ada:
- Tru6c tien phai kS d~n viem gan va xa gan, bao gia cfing co nhfrng biSu hi~n a
da: da s~m kho, sao m~ch, gian m~ch.
- H()i ch(mg kern hfip thu: bao gia cfing co nhfrng biSu hi~n a da: 11)ng long toe,
phu nS, da kho bong vAy, loet da, loet giac m~c.
- B~nh polip 6ng tieu hoa, xa gan: co thS co ngon tay dui tr6ng, mang den xung
quanh cac h6 tlJ nhien (mfim, m~t. .. ): h()i Chirng Peutzjeghers.

3. Bieu hi~n thieu mau

Hfiu h~t cac b~nh a b() may tieu hoa dSu dfin d~n h~u qua thi~u mau sam ho~c
mu()n. D~c diSm cua thi~u mau a day la thi~u mau nhugc s~c hbng cfiu do thi~u s~t.
- Cac b~nh tieu hoa hay gay thi~u mau:
+ Cac b~nh gay chay mau (ao ~t hay ri ra) nhu loet ~day, tri, ung thu 6ng tieu hoa.
+ Giunmoc.
+ H()i chirng kern hfip thu. ,
+ B~nh thi~u mau Biermer do c~t do~n d~ day, c~t do~n ru()t.
+ Cac ung thu a b9 may tieu hoa (d~ day, gan, 1\ly, v.v ... ).
+ Cac b~nh lam cho b~nh nhan khong an dugc: h~p thvc quan, h~p mon vi, v.v ...

36
TRI:SU CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

Bai 2

CAC PHU'O'NG PHAP C~N LAM SANG

BQ MAY TIEU HOA
MVC TIEU HQC T~P:
Sau khi h<;>c xong hai nay, sinh vien c6 kha nang:
1. Biit aU(JC cac phuong phap c(in lam sang thiim do b(J may tieu hoa.
2. DJ nght au(Jc cac xet nghi?m, phuong phap thiim do hinh thai va phuong phap
tham do chirc nang phu h(Jp v6i cac CO' quan b(J may tieu hoa.

NQIDUNG
Kham lam sang la hu6c dfiu tien rfit quan tr<;>ng trong qua trinh di t6i chAn doan
chinh xac va dS ra hi~n phap xu tri dung d~n. Hi~n nay c6 nhiSu phuong phap tham do
giup danh gia cac h~nh ly duemg tieu h6a va gan m~t tl)y dfiy du va chinh xac hon.

I. CAC PHU'ONG PHAP THAM DO HlNH THAI

Ben c~nh nhfmg phuong phap tham do hinh thai truySn th6ng nhu chl)p hl)ng
khong chufin hi, sieu am, ngay cang co nhiSu cac phuong phap hi~n d~i hon nhu chl)p
c~t 16p vi tinh, chl)p c()ng hu6ng tir cho phep danh gia t6n thuong chinh xac hon va la
phuong ti~n h6 trq cho cac thu thu~t can thi~p.
A. X-QUANG
Chl)p X -quang 6 hl)ng la m()t phuong phap tham do h9 may tieu hoa quan tr<;>ng
hao g6m chl)p hl)ng khong chufin hi (khong dung thu6c can quang) va chl)p X -quang
hl)ng c6 thu6c can quang.

1. Ch~:~p X-quang ob~:~ng khong chuan bi

Phuong phap nay don gian, nhanh chong, ap dl)llg duqc r()ng rai v6i gia thanh
thftp va giup ti~p c~n nhfmg truemg hqp c6 tri~u chtrng cftp tinh.
Chi dinh: phim chl)p hl)ng khong chufin hi duqc chi dinh d~ tham do trong cac
trnemg hqp nghi nga t~c ru()t, c6 khi trong 6 hvng va tim soi can quang.
Tu th~: d~ danh gia 6 hl)ng c6 cac tu th~ chl)p th~ng dtrng tru6c sau, chup tu th~
n~m tru6c sau va chl)p ngvc tu th~ th~ng. N~u h~nh nhan khong th~ dtrng, c6 th~ chl)p
n~m nghieng trai.
D<;>c k~t qua: d~ d<;>c duqc phim chl)p hl)ng khong chufin hi cfin c6 ki~n thuc ca vS
giai phfiu va h~nh ly. Ti tr<;>ng cua t6 chuc mSm trong cac t~ng 6 hl)ng se tuong tv nhu ti
tr<;>ng cua dich. Do v~y thuemg tren phim chl)p hl)ng khong chufin hi se khong quan sat

37
 CHVONG 7. TRII?:U CHUNG HOC CO QUAN TIEU HOA

thfiy trir truemg hgp bao xung quanh la rna ho?c khi. Nam cfiu true c6 ti trQng khac nhau
tren phim chvp bvng khong chufin bi bao gbm khi, rna, t~ng d?c, n6t calci h6a va
kim lo~i.
Tru6c khi dQc phim, cftn d6i chiSu hQ ten b~nh nhan va ngay chvp. Ben trai va
ben phai duqc phan bi~t dva vao hinh anh d~ day c6 khi ben trong n~m phia ben trai va
t6 chuc mSm cua gan n~m a h~ SUOn phai. Khi dQC phim cftn kiSm tra:
- Ranh gi6i: ca hoanh, ca th~t lung.
- Xuang: xuang suem, d6t s6ng, xuang ch~u.
- Khi trong duemg tieu h6a: khi trong d~ day, ru9t non, d~i trang.
- Cac t~ng d?c: kich thu6c gan, lach, th~n.

- Kich thu6c bang quang.

- M~ch mau: hinh anh voi h6a thanh d()ng m~ch chu.
- Cac bfit thuemg.
Tim liSm hai: ch(rng to c6 khi trong 6 bvng (do thung t~ng r6ng, ho?c nhan t~o ).
Tim muc nu6c muc hai trong ru()t: ch(rng to c6 t~c ru()t.
Quai ru()t gian: khi c6 li~t ru()t ho?c t~c ru()t, c6 thS phan bi~t duqc quai ru()t gian
cua ru9t non hay d~i trang. Quai d~i trang gian thuemg a ngo~i vi, s6 luqng it, duemg
kinh tren Scm va c6 phan. Nguqc l~i, quai ru()t non gian thuemg n~m a trung tam, s6
Iuqng nhiSu, duemg kinh ru 3 - s em va khong co phan.
Tim soi m~t, soi tvy, soi th~n. Soi 1\ly c6 thS quan sat thfiy a nhfrng b~nh nhan
viem 1\!Y m~n. Cac n6t voi h6a a svn SUOn hay g?p a nguCri 16n tu6i. N6t voi h6a thanh
d()ng m~ch cu c6 thS quan sat thfiy tren phim chvp bvng nghieng.

Hlnh 7.13. H1nh anh liem hai dU'&i CO' hoanh

38
TRIEU CHUNG HOC NQI KHOA- T~p II

2. Chvp X-quang bvng c6 thuoc can quang

B~ng each u6ng thu6c can quang ta c6 th~ chvp 6ng tieu hoa su6t ru thvc quan
d~n h?u m6n va b~ng each thvt thu6c can quang tlr h?u m6n len c6 th~ chvp khung d~i
trang. Cac chftt can quang nhu barit giup danh gia cac t6n thuong a niem m~c duemg
tieu h6a (loet, u), t6n thuong hvp, thoat vi, mi thua ho~c r6i lo~n v@ nhu d9ng. C6 th~ sir
dvng chvp duy nhftt m9t chftt can quang ho~c "chvp kep" nghia la k~t hqp v&i barn hai
ho~c u6ng cac chftt t~o hai. Chvp don thufin m9t chftt can quang giup phat hi~n cac t6n
thuong gay t~c ho~c r6i lo~n nhu d9ng trong khi phuong phap "chvp kep" giup danh gia
duqc nhfrng t6n thuong tinh t~ hon nhu cac v~t loet nho ho~c polyp.
Chvp barit thvc quan giup danh gia cac t6n thuong a thvc quan bao g6m hvp,
vong thvc quan, mang thvc quan va cac r6i lo~n v@ nhu d9ng do v?y duqc chi djnh d~
tham do trong cac truemg hQ'P nu6t kh6 kh6ng phai do nguyen nhan hfiu hQng, nu6t dau.
Chvp barit duemg tieu h6a tren danh gia duqc ca thvc quan, d~ day va ta trang giup
phat hi~n nhfrng bftt thuemg a d~ day bao g6m loet, day niem m~c ho~c khi nghi nga c6
hvP m6n vj. N~u chfit can quang xu6ng tm hfing trang va h6i trang, dfty la ki thu?t chvp
ru9t non. Trong qua trinh di chuy~n cua thu6c can quang, cac nha chAn doan hinh anh c6
th~ chvp rfit nhi@u phim va se quan sat ki hon a nhfrng do~n nghi nga bftt thuemg.
K1 thu?t chvp m9t thu6c can quang ho~c "chvp kep" c6 th~ giup phat hi~n cac t6n
thuong a d~i trang bao g6m hvp, mi thua, polyp va loet. Thvt barit c6 th~ ti~n hanh cung
vai SOi d~i trang sigma d~ sang lQC ung thu d~i trang ho~C giup quan sat do~n tren cua
d~i trang khi n9i soi d~i trang toan b9 kh6ng th~ ti~n hanh duqc. Hi~n nay chi djnh cua
chvp va thvt barit d~ tham do cac t6n thuong duemg tieu h6a va d~i trang kh6ng con
thong dvng nhu tru&c do n9i soi kh6ng chi giup phat hi~n t6n thuong a niem m~c rna
con giup lfty b~nh phfim sinh thi~t va can thi~p thu thu?t khi phat hi~n t6n thuong.

A B

Hlnh 7.14. Chvp barit thl,J'c quan:

A- B~nh nhan co that tam vj c6 h1nh anh thl,J'c quan h1nh cu cai,
a
B - B~nh nhan c6 khoi u 1/3 giCra thl,J'c quan

39
 CHUdNG 7. TRI:BU CHUNG HOC Cd QUAN TIEU HOA

B. NQI SOl
N()i soi ra dai duqc coi la m()t cu()c each mc;tng trong y hQc. D~u th~ ki XVII,
Phillipp Bozzini da cho ra dai 6ng soi ct'mg, dai, c6 optic. Nam 1805 6ng soi trgc trang,
hQng, th\fC quan tren c6 ngu6n sang da ra dai va d~n nam 1853, Desormeaux da phat
triSn 6ng n()i soi d~u tien t'mg d\illg tronglam sang va gQi d6 la "endoscope". Day laky
thu~t r~t quan trQng trong chuyen nganh tieu h6a, duqc ap d\illg r()ng rai, d~c bi~t trong
nhfmg nam g~n day v6i S\f ra dai cua 6ng soi mSm va m()t loc;tt S\f phat triSn cua cac ki
thu~t nh~m nang cao ch~t luqng hinh anh n9i soi.

1. Ml}C dich
N 9i soi nh~m hai ml)c dich chinh:
a. Giup cho chdn tloan: phat hi~n nhfmg t6n thuong ho~c nhfmg tri~u cht'mg rna
tren lam sang khong th~y duqc. Vi dl): n9i soi dc;t day phat hi~n cac t6n thuong polyp,
ung thu, soi 6 bl)ng phat hi~n nhan ung thu gan ho~c xa gan ... Trong khi soi nguai ta c6
thS ti~n hanh nhfmg kY thu~t chAn doan chQc hut t~ bao, sinh thi~t ru d6 giup cho kha
nang chAn doan chinh xac hon.
b. Giup cho aiJu trt
N()i soi ngay nay khong chi con la phuong phap chAn doan don thu~n rna con la
m()t kY thu~t diSu tri. Trong qua trinh n()i soi c6 thS th\fc hi~n cac ki thu~t nhu c~t polyp
dc;t day, dc;ti trang, c~m mau trong xu~t huy~t tieu h6a, l~y soi m~t, d~t stent. ..

2. Cac p~U'ang phap nc}i soi

a. Soi 6 bl;lng:
La phuong phap tham do hinh thai cac tc;tng trong b\illg.
Ky thu~t: phai th\fc hi~n vo khuAn nhu m()t phftu thu~t. D~u tien chQc m()t kim dS
barn hai vao 6 bl)ng tc;to thanh m{)t khoang tr6ng, sau do dimg troca ChQC vao trong 6
bl)ng, qua do dua den soi vao khoang b\illg dS quan sat cac tc;tng trong do.
Chi djnh:
- B~nh ly gan: viem gan c~p tinh, mc;tn tinh, apxe gan, xa gan, ung thu gan, kh6i
ugan.
- B~nh ly cua tUi m~t, u m~t c6 thS nhin th~y gian ti~p hinh anh u m~t am~t gan.
- B~nh ly cua lach (loc;ti trir lach to do b~nh ly cua mau): u lach, apxe lach- quan
sat hinh anh tang ap 1\fC tinh mc;tch CUa qua CaC mc;tch mau gian.
- B~nh ly cua phuc mc;tc: nghi lao phuc mc;tc, ung thu phuc mc;tc, ho~c nhfmg
truang hQ'P c6 c6 chuang chua ro nguyen nhan.
- B~nh ly cua mc;tc n6i 16n, nghi nga ung thu mc;tc n6i, kh6i u a mc;tc n6i 16n, mc;tc
n6i nho.
- B~nh ly cua ill cung, bu6ng trirng: u nang bu6ng trt'mg, ung thu bu6ng trirng,
chua ngoai ill cung, u ill cung v.v ...

40
TRI:BU CHUNG HOC N(H KHOA- T~p II

- Chi dinh trong m<)t s6 truemg hqp cac kh6i u a 6 b1;1ng chua ro ngu6n g6c.
- B~nh ly cua dt;t day, ru<)t non, dt;ti tnlng, soi 6 bl;Lllg chi phat hi~n duqc hlnh thai m~t
ngoai cua thanh cac tt;tng r6ng. Vi v~y chi nen coi soi 6 bl;Lllg la phuong phap cu6i cimg
duqc ap dl;Lllg sau khi lam cac xet nghi~m vm cac phuong phap khac khong c6 k~t qua.

o
Hlnh 7.15. H1nh anh soi bl"mg b~nh nhan nghi nga lao phuc m~c­
o
bl,Jng c6 nhieu dai dfnh va h~t trang tren phuc m~c
Ky thu~t chAn doan ph6i hqp: ch<;>c hut t~ bao gan, sinh thi~t gan, sinh thi~t mang
b1;1ng, ch<;>c hut t~ bao kh6i u, ch1;1p tinh mt;tch cua...
Ky thu~t di~u tri: ch<;>c hut ap xe gan, ho~c ap xe trong 6 b1;1ng, c~t day dinh, c~t
day thfin kinh ph~ vi, 1fty soi tUi m~t va c~t tUi m~t.
Tai bi~n: cac tai bi~n c6 th~ chia ra theo cac nguyen nhan bao g6m do gay te, do
bom hai vao phuc mt;tc (tran khi, thung tt;tng r6ng ... ), tai bi~n trong khi soi (chay mau,
thung tt;tng r6ng .. ) va tai bi~n do sinh thi~t va cac ch<;>c do ph6i hqp khac.
b. N9i soi 6ng mJm
B~ soi 6ng tieu hoa tir thvc quan d~n h~u mon. Ben soi cftu tt;to b~ng cac sqi thuy
tinh rftt nho, c6 duemg kinh chi vao khoang 20/J.lm. Do d6 den soi c6 th~ u6n cong rna
vfrn nhin thfty duqc. Tru&c day ngum ta chi c6 th~ soi duqc thvc quan va trvc trang, vi
luc d6 chi c6 den soi 6ng ctrng, sau d6 nguai ta cai ti~n den soi nua ctrng nua m~m, nen
c6 th~ soi duqc dt;t day, nhung vfrn con nhi~u h~n ch~, nguai b~nh bi dau d&n nhi~u, hay
c6 tai bi~n. Tu khi 6ng soi m~m ra dai, nhfrng nhuqc di~m tren da duqc kh~c ph1;1c, n<)i
soi bu&c vao thai kY phat tri~n m&i, duqc ap dl;Lng rftt r<)ng dii.
N <)i soi 6ng m~m g6m c6 n<)i soi thvc quan - dt;t day - ta trang, n<)i soi ru<)t non,
n<)i soi dt;ti trang, n<)i soi trvc trang (c6 th~ dimg 6ng ctrng ho~c m~m). Ngoai ra hi~n nay
con c6 cac ki thu~t n<)i soi khac dem lt;ti cam giac thoai mai hon cho nguai b~nh va dong
vai tro trong vi~c sang l<;>c b~nh ly nhu n<)i soi duemg mili, n<)i soi vien nang.
• N <)i soi thvc quan - dt;t day - ta trang
- La ki thu~t dua 6ng soi dt;t day qua duemg mi~ng vao thvc quan r6i xu6ng dt;t
day va ta trang nh~m m1;1c dich chAn doan va di~u tri nhfrng b~nh ly cua thvc quan, dt;t
day va ta trang.

41
 CHU'dNG 7. TRIEU CHlrNG HQC Cd QUAN TrEU HOA

Chi dinh Chong chi dinh

8au thU'gng vi, non kh6ng ro nguyen nhan, Chong chi djnh tuy~t doi
h¢i chCPng trao ngU'Q'c dc;t day thl!c quan
Thi~u mau, gay sut can - Cac b~nh ly & thl,J'c quan c6 nguy ca lam
thung thl!c quan
Chung dau ngl)'c kh6ng do tim - Phlnh d¢ng mc;tch chu ngl,J'c
Nuotngh~n - Suy tim, nhoi mau CO' tim, CO'n tang huy~t ap
H¢i chCPng kern hap thu - Suy h6 hap, kh6 th& do bat ClP nguyen nhan
gl, ho nhieu
Tien SLP dung thuoc chong viem, giam dau Chong chi djnh tU'O'ng doi
Cat 2/3 dc;t day sau 1o nam - Gu v~o c¢t song nhieu
Soi kiem tra ngU'ai b~nh trU'&c m6 n~ng - NgU'ai b~nh gia y~u
XO' gan, tang ap ll,J'C tTnh mc;tch cua tien phat - NgU'ai b~nh tam than khong phoi hgp dU'gc
B~nh polyp gia dlnh - T1,1t huy~t ap
B~nh Crohn

Hlnh 7.16. Hlnh anh viem thl!C quan trao Hlnh 7.17. Hlnh anh gian tTnh mc;~ch phlnh
ngU'Q'C do C thea phan loc;~i Los Angeles vi dQ Ill a b~nh nhan xa gan

- Cac ki thu~t can thi~p ph6i hQ'P khi n()i soi d~ day ta trang bao gbm: th~t tinh
m~ch thvc quan, nong cac truoog hqp h~p thvc quan, co th~t Him vi, tiem xa tinh m~ch
phinh vj, c~t polyp, c~t ho~c d6t cac tbn thuang ac tinh nhu lo~n san d() cao, ung thu
giai do~n s6m t~i thvc quan, d~ day, thvc hi~n cac can thi~p cfrm mau trong xufit huySt
tieu h6a cao, d~t stent cac ch6 t~c a thvc quan, mon vi ho~c ta trang ...

42
TRIEU CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

Hlnh 7.18. H1nh anh d~t stent a b~nh nhan ung thU' thl,J'c quan

Hlnh 7.19. H1nh anh kT thu~t cat tach dU'ai niem mc;tc dieu tri ung thU' de;~ day sam
• N <)i soi d~i trang sigma va n<)i soi d~i trang to an b<)
N<)i soi d~i trang Sigma cho phep quan sat trvc trang, d~i trang Sigma, d~i trang
xu6ng dSn g6c lach. Do thai gian soi ng~n (thuemg du6i 10 phut) va khong gay dau nen
b~nh nhan khong cAn n<)i soi tien me va day la kT thu~t ph6 biSn trong sang l9c ung thu
d~i trvc trang. Chi dinh cua n<)i soi d~i trang Sigma la khi b~nh nhan tieu chay cfip ho~c
m~ tinh, co mau a trvc trang va dB danh gia dap (rng dieu tri a nhfrng b~nh nhan viem
d~i trang.

N <)i soi d~i trang to an b<) giup quan sat tfit ca cac do~n cua d~i trang va m<)t do~n
ng~ cua cu6i h6i trang. Vi~c lam s~ch ru<)t tru6c khi soi rfit quan trQng. Do n<)i soi d~i
trang thuemg gay cam giac kh6 chiu cho b~nh nhan nen hi~n cac ca sa y ts da ap dl)llg
n<)i soi ti€n me. Chi dinh cua n<)i soi d~i trang toan b<) bao g6m nhfrng chi dinh cua n<)i

43
 CHVONG 7. TRI$U CHUNG HOC CO QUAN TIEU HOA

soi d~i tn\ng Sigma va them nhfrng truemg hqp b~nh nhan thi~u mau thi~u s~t, co h6ng
cftu trong phan, sang lQC cac tf>n thuong ac tinh va khi cftn danh gia cac b~nh ly viem
ru()t. Cac can thi~p thu thu~t co thS ti~n hanh trong khi soi bao g6m c~t polyp, cftm mau
trong xu~t huy~t tieu hoa th~p, hut b&t hai trong cac truemg hgp gian d~i trang do gia t~c
ru()t ...

Hlnh 7.20. H1nh anh viem loet dc;ti trl)'c trang chay mau
• N 9i soi ru()t non
KI thu~t n()i soi ru()t non b~ng bong don va bong kep dugc sir dvng v6i mvc dich
tham do cac t6n thuong a ru()t non. Chi dinh cua ki thu~t la nhfrng b~nh nhan co chay
mau nghi nga tir ru()t non (n9i soi d~ day va d~i trang binh thuemg), ch~n doan va diSu
tri ccs t6n thuong lam h~p ru()t non, ch~n doan u ho~c loet ru()t non, l~y di v~t a ru()t
non, b~nh nhan dau bvng ho~c ia chay keo dai chua ro nguyen nhan.

A B

Hlnh 7.21. H1nh anh n()i soi ruot non

A- Chay mau tCP polyp hong trang, B - Thl)'c hiE;m tiem cam mau va cat polyp
• N9i soi vi en nang
N()i soi vien nang la ki thu~t n()i soi ru()t non b~ng each u6ng vien nang n()i soi co
kich thu6c nhu vien thu6c, trong co chua m()t may quay nho co thS ghi hinh l~i v6i t6c
d9 2-3 hinh/giay. Cac hinh anh se dugc truySn t6i h~ th6ng luu gift anh dS bac si n()i soi

44
TRI:BU CHUNG HQC N(>I KHOA - T~p II

danh gia va sau d6 vien nang se theo phan cua b~nh nhan ra ngoai. K1 thu~t nay giup
ch~n doan nguyen nhan, vi tri cua chay mau du(mg tieu h6a va phat hi~n cac kh6i u
du(mg tieu h6a, d~c bi~t a ru()t non.
• N ()i soi m~t tl;ly ngugc dong
Day la ld thu~t ph6i hgp gifra n()i soi va may ch\lp X-quang dum man tang sang
d~ tham do h~ th6ng du(mg m~t va 6ng tl;ly. 6ng n()i soi cira s6 ben dugc sir dl;lng d~
quan sat dugc ttvc tiSp vao bong v ater sau do m9t 6ng thong dugc d~t vao du0ng m~t.
Thu6c can quang dugc tiem vao 6ng thong giup quan sat dugc hinh anh ca h~ th6ng
du(mg m~t. K1 thu~t nay dugc chi dinh d~ tham do trong nhfrng truOng hgp vang da t~c
m~t, nghi nga soi du(mg m~t, viem tl;ly m~n ho~c viem tl;ly cfip tai phat nhi~u lfin ho~c
khi nghi nga c6 viem xa du(mg m~t tien phat. C6 th~ tht;Tc hi~n ld thu~t chai du(mg m~t
ho~c sinh thiSt khi nghi nga c6 t6n thuang ac tinh. Cac can thi~p c6 th~ lam trong qua
trinh n()i soi m~t tl;ly ngugc dong bao g6m c~t ca Oddi, lfiy soi, d~t stent vao du(mg m~t
ho~c 6ng tl;ly d~ giai ph6ng t~c nghen. Ti 1~ tai biSn khi tiSn hanh ld thu~t nay khoang
5% bao g6m viem tl;ly cfip, chay mau, thung.

Hlnh 7.22. Lay soi ong m~t chu qua n(>i soi m~t ti:Jy ngU'Q'C dong
• Sieu am n()i soi
Sieu am n()i soi dugc thgc hi~n bai 6ng soi c6 dfiu do sieu am g~n a dfiu do v~y
hinh anh cac 16p cua thanh 6ng tieu h6a dugc ghi nh~n ro net va c6 th~ phan bi~t gifra
cac lap niem m~c, du6i niem, CO' va thanh m~c. K1 thu~t nay cho phep danh gia giai
do~n ung thu do xac dinh dugc muc d() xam lfin cua kh6i u, tinh tr~ng di can sang cac
h~ch b~ch huySt Ian c~n va CO' quan xung quanh ciing nhu t6t trong vi~c xac dinh ngu6n
g6c cua cac kh6i u du6i niem m~c. N goai ra ld thu~t con dugc sir dl;lng d~ danh gia
trung thfit, tl;ly, gan, mi m~t va cac m~ch m~c treo. D6i v6i du(mg m~t va 6ng tl;ly, do
dfiu do nho g~n ngay vao dfiu 6ng n()i soi nen giup phat hi~n dugc cac tru(mg hgp c6
kh6i u ho~c soi nho. Ben c~nh gia tri ch~n doan, sieu am n()i soi con giup thgc hi~n ki
thu~t can thi~p nhu chQc hut tS bao d~ xac dinh cac t6n thuang ac tinh, d~n luu cac t6n
thuang d~ng nang nhu nang tl;ly, nang gia tl;ly ...

45
 ClWONG 7. TRI$U CHlrNG HOC CO QUAN TIEU HOA

Hlnh 7.23. Hlnh anh u tvy tren sieu am n()i soi

Khoi u vung dau tvy kich thlJ'ac 2,5cm xung quanh c6 h~ch kich thlJ'6'c 1,2 em
va ong tvy vung dau tvy gian 0,8cm
C.SIEU AM
Nguyen ly: khi m9t chiun sieu am phat ra xuyen qua cac t6 chuc, d€n m~t ti€p
giap gifra 2 t6 chuc co tY trQng khac nhau, no se dugc d9i l~i, S\f d9i l~i do nhiSu hay it
tuy theo S\f chenh l~ch vS tY trQng giiia hai t6 chuc. Chi co nhfrng ca quan d~c mai co
kha nang truySn am. Do do sieu am chi tham do dugc cac CO' quan d~c nhu gan, m~t,
lach, tl)y ho~c nhfrng cAu true chua cijch ..
Chi djnh: sieu am 6 b\lllg dugc chi djnh la tham do ban d~u d6i vm cac b~nh ly
gan m~t (bao gbm ca lach to), b~nh ly th~ va bang quang, b~nh ly ru9t thira, c6 truang
va phinh d9ng m~ch chu. Phuang phap tham do nay khong thich hgp vai nhfrng b~nh
nhan beo phi, co lap CO' thitnh b\lllg day, 6 b\Ulg nhiSu hai h~ ch€ quan sat, b~nh nhan
dang dau rAt nhiSu kho hgp tac ho~c dang c6 v€t thuang ho.
D6i vm cac b~nh ly gan - m~t - tl)y, day la ki thu~t dugc chi djnh d~u tien khi
b~nh nhan xuAt hi~n vang da tang d~ ho~c xet nghi~m co tinh tr~g u m~t do ki thu~t
th\fC hi~n nhanh, khong xam IAn va giup phan bi~t t~c nghen do cac nguyen nhan khac
nhau. N6u co gian duang m~t, muc dQ va nguyen nhan gay gian c6 th~ tim th~y tren
sieu am trong do ph6 bi6n nhAt la do soi ho~c kh6i u vUn.g d~u tl)y. Trong h~u h€t cac
truOn~ hgp nay s.e c~ lam them cac phuang phap chAn doan hinh anh khac d~ tham do
bao gom Ch\lp cat lap vi tinh, Ch\lp CQng hu6ng tU d\ffig hinh cay du(mg m~t, sieu am
n9i soi ho~c n9i soi m~t tl)y ngugc dong tUy truang hgp C\1 th~.

46
TRIBU CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

Hlnh 7.24. Hlnh anh soi ong m~t chu tn3n sieu am
Sieu am con c6 gia tti trong phat hi~n va dinh d~ng d~c diSm cac t6n thuong khu
tru trong gan. Sieu am c6 thS xac dinh tY trQng cua t6n thuong, d~ng dich hay d~ng d~c.
Khi phat hi~n m9t t6n thuong cAn xac dinh cac d~c dism bao gbm vi tri, kich thu&c,
hinh d~ng, ranh gim, cftu trUe ben trong, am dQ tren hinh anh sieu am va S\f phan b6
m~ch mau (su dl)ng sieu am Doppler). M9t s6 nu&c hi~n su dl)ng sieu am c6 tiem thu6c
can quang dS danh gia muc d9 ngfrm thu6c cua t6n thuong. Trong cac b~nh ly gan c6
t6n thuong Ian toa nhu viem gan virus m~n, xa gan, sieu am giup danh gia muc d9 tho
cua nhu mo, ba gan co con dSu, dftu hi~u cua tang ap Ivc tinh m~ch cua (c6 tru&ng, lach
to, tu~n hoan bang h~) va cac t6n thuong nghi nga ac tinh. D6i vm cac b~nh nhan khong
xa gan c6 tang men gan, sieu am giup phat hi~n tinh tr~ng gan thoai h6 rna v&i hinh anh
nhu mo gan tang sang so v&i nhu mo th~n. Tinh tr~ng thoai h6a rna c6 thS khu trU, nhiSu
vilng ho~c Ian toa.
Sieu am mau va sieu am Doppler giup danh gia cac m~ch mau trong gan d~c bi~t
a nhfrng b~nh nhan c6 b~nh gan m~n tinh c~n danh gia h~ tinh m~ch cua va tim tuftn
hoan bang h~. D6i vm nhfrng b~nh nhan da d~t 6ng thong h~ tuftn hoan cua-chu (TIPS),
sieu am Doppler giup danh gia tinh tr~ng shunt tru&c va sau khi d~t 6ng thong. D6i vm
b~nh nhan cha ghep gan, sieu am Doppler c~n thi~t trong danh gia h~ th6ng m~ch mau
trong gan d~c bi~t ngu6n d()ng m~ch cfrp mau.
Ben c~nh gia tri chfrn doan, sieu am con la phuong ti~n giup thvc hi~n cac thu
thu~t can thi~p nhu chQc hut t~ bao gan, sinh thi~t gan, chQc hut, d~n luu 6 ap xe gan,
nang gia tl)y, chQc h~ch 6 b\lllg, chQc hut t~ bao u tl)y, tiem c6n ho~c d6t nhi~t song cao
tftn ung thu gan.

47
 CHUONG 7. TRI$U CHUNG HOC CO QUAN TIED HOA

Hlnh7.25. Choc hut khoi giam am trong gan

D. cAc PHUONG PIIAP GHI HINH HI~N D~
Trang nhfrng nam gfin day xufit hi~n nhfrng phuong phap ghi hinh m6i, ngmli ra
phuong phap ghi hinh b~ng X -quang c6 di~n. Nhfrng phuong phap ghi hinh m6i d6
dugc ap d\lng nhiSu trong llnh vgc tieu hoa.

1. Ghi hlnh ph6ng Xfil

Tiem cac chftt d6ng vi khac nhau tuy ca quan ghi hinh: Rose Bengai danh dftu,
vang 98 (Au98), Technetium 99, v.v .. cac chfit nay se dugc c6 dinh 6 gan ho~c 1\ly. Sir
d\lllg may ch\lp c~t 16p vi tinh d~ ghi hinh l~i lugng chftt ph6ng x~ dugc gift trong ca
quan d6 (Ch\lp PET CT). Bay la cong C\1 chAn doan giup danh gia ca vS m~t giai phfiu va
chuc nang cua CO' quan do v~y la ld thu~t hfru ich danh gia giai do~n ban dfiu va dap trng
diSu tri d6i v6i cac b~nh Iy ac tinh nguyen phat. Chfit hay dugc sir d\lng nhfit Ia F 18 -
fluorodeoxyglucose. Technetium-99m g~n h6ng cfiu la chfit chi di~m trong chAn doan
xufit huy~t tieu h6a v6i d<) nh~y cao va la phuong phap khong xam Ifin. Tuy nhien sir
d\lllg ki thu~t nay thuemg kh6 xac dinh chinh xac vi tri chay mau va kh6ng can thi~p thu
thu~t dugc. Chftt chi di~m In -octreotide giup chAn doan, danh gia giai do~n va theo
111

doi cac kh6i u thfin kinh n<)i ti~t duemg tieu h6a nhu u carcinoid.
Gia tri chAn doan:
- Cho bi~t kh6i lugng cua CO' quan.
- T6n thuong c6 gi6i h~n: th~ hi~n b~ng wng thira ho~c khuy~t xung d<)ng.
- Chi dinh: chi ap d\lng cho cac t~ng d~c la gan, 1\ly va lach. Cac t~ng r6ng nhu
d~ day' ru<)t kh6ng th~ ap d\lllg dugc.
Phuong phap nay khong gay dau d6n kh6 chiu cho b~nh nhan, it nguy hi~m, nhung
n6 cimg c6 m<)t s6 nhugc di~m nhu kh6ng cho bi~t ban chfit cua vl1ng khuy~t xung d<)ng
(ap xe hay ung thu gan ch~ng h~n), t6n thuong phai 16n tren 3 em duemg kinh.

48
TRIBU CHUNG HOC N<)I KHOA - T~p II

2. Ch~:~p cat lap vi tfnh

Chvp cit 16p vi tinh la phuang ti~n ch&n dmin hinh anh giup xac dinh cac b~nh ly
trong 6 bvng rn9t each nhanh chong, hi~u qua va toan di~n thay ths cho cac ki thu~t
truySn th6ng tru6c day. Mvc dich: chvp hinh cac t~ng d~c thanh nhiSu 16p lien tiSp
nhau, tlly theo cy trQng CUa CCJ quan a di~n cit do (d~c, long, rna) rna no th~ hi~n nhfrng
hinh anh khac nhau. Cac C(J quan n()i t~ng duqc so sanh ti trQng v6i cac rno xung quanh.
Khi tiern chfit can quang CO th~ danh gia dUQ"C SlJ tuai rnau t6 chuc va phat hi~n cac t6
chuc bfit thuemg nhu kh6i u. Cac t6n thuang trong nhu rno bao g6rn u, nang, ap xe c6
th~ danh gia duqc kich thu6c, hinh d~ng va tinh tr~ng cua nhu rno t~ng d~c (gan, lach).
Sv bfit thuemg cua rn~ch rnau bao g6rn gian cac finh rn~ch quanh d~ day, huySt kh6i cac
rn~ch rnau lan, dich 6 bvng c6 th~ phat hi~n duqc tren phirn chvp. Duemg kinh va ranh
gi6i cac 16p cua thanh 6ng tieu h6a tren phirn chvp giup ch&n doan cac t6n thuang d~ng
vi ern bao g6rn vi ern d~i trang, vi ern mi thua va vi ern ru()t thua. N goai ra day con la
phuang ti~n giup huang dfin sinh thist cac kh6i trong 6 bvng va d~t dfin luu diSu tri
trong cac truemg hqp kh6i ap xe trong 6 bvng, nang gia WY va ho~i ill WY. Chvp cit 16p
vi tinh c6 th~ cho hinh anh d~i trang v6i d9 phan giai cao khi b~nh nhan duqc thvt thao
s~ch. D9 nh~y cua chvp CLVT trong phat hi~n polyp la 70 - 90%.

Chi dinh cua ki thu~t rfit r()ng bao g6rn:

- Nhfrng t6n thuang c6 gi6i h~n cua cac t~ng d~c (gan, 1\ly, lach)
_:_ Cac kh6i u nguyen phat trong 6 bvng. Chvp cit 16p vi tinh c6 tiern thu6c giup
nh~n dinh tinh chfit t6n thuang nhu trong ung thu Wy, ung thu gan va danh gia giai do~n
di din bao g6rn di din rn~ch rnau, h~ch lyrnpho, phuc rn~c ho~c sv lan r()ng t~i ch6 tU d6
giup dinh huang phuang phap diSu tri.

Hlnh 7.26. H1nh anh kh6i ung thU' gan nguyen phat diem h1nh tren cht,Jp cat l&p vi tlnh-
ngam thu6c th1 d<)ng m~ch va thai thu6c th1 tTnh m~ch
- Cac t6n thuang bvng cfip bao g6rn tinh tr~ng viern ru()t thua, viern mi thua
- Cac kh6i ap xe trong 6 bvng, viern Wy cfip, tinh tr~ng tic ru()t. Trong truemg
hqp tic ru()t cao, chvp cit 16p c6 th~ xac dinh vi tri tic nghen, dinh huang nguyen nhan
va danh gia tinh tr~ng tu6i rnau.

49
 CHVONG 7. TRIBU CHUNG HQC CO QUAN TIEU HOA

- Danh gia cac t6n thuong a ru()t, thay thS h~n cho phuong phap chvp X -quang
u6ng thu6c can quang truy~n th6ng do d9 nh~y va d() d~c hi~u cao hon. Chvp tiem
thu6c can quang giup danh gia cac t6n thuong ru()t non.
- D\ffig hinh m~ch mau khi chvp c~t l&p vi tinh giup danh gia giai phfiu va cac
thuong t6n cua m~ch mau.

3. Ghi hlnh bang c()ng hll'ang tll'

Vu diem cua chvp c()ng huang ru (CRT) so v6i chvp CLVT d6i v6i tham do cac
t6n thuong trong 6 bvng la d() phan giai cac t6 chuc m~m cao hon va khong c6 tinh
chiSu X~. Nhuqc diem cua ki thu~t la thai gian tiSn hanh dai hon, gia thanh cao hon,
khong phai trung tam nao cling c6 may chvp va khong ap d\lllg duqc v&i b~nh nhan c6
kim lo~i trong ngucri ho~c mang may t~o nhip. Cac hinh anh nhi~u tren phim chvp cling
khiSn cac nha ch~n doan hinh anh g~p kho khan nhi~u hon trong vi~c phien giai.
Chvp CRT c6 tiem thu6c giup danh gia cac t~ng d~c trong 6 h\lng t6t hon so v&i
ch\lp CRT d~c bi~t d6i v&i cac t6n thuong khu trU trong gan. Ch\lp CRT giup danh gia
chinh xac tinh tr~ng gan nhi~m rna ru do tranh duqc vi~c phai sinh thiSt cac t6n thuong
tham nhi~m rna khu trU d~ nhfim v&i t6n thuong di can. KI thu~t nay cling nh~y trong
vi~c ch~n doan gan nhi~m s~t. Cling gi6ng nhu ch\lp CLVT, ch\lp CRT c6 ca pha d()ng
m~ch va pha tinh m~ch.

Ch\lp CRT d\ffig hinh cay duang m~t la cong C\1 khong xam nh~p t6t de danh gia
h~ th6ng duang m~t va 6ng 1\}y ru d6 dinh hu&ng cho cac ki thu~t can thi~p nhu n()i soi
ch\lp m~t 1\}y nguqc dong va ch~n doan cac truang hqp t~c m~t, bun m~t, xa duang m~t
tien phat, b~nh Caroli.

Hlnh 7.27. Hlnh anh s6i &ng m~t chu tren phim chl)p CHT dl)'ng hlnh cay dU'ang m~t

II. CAC PHU'O'NG PHAP THAM DO MO eeNH HQC

A. PHUONG PIIAP SINH THIET.

D\lllg C\1 sinh thiSt la kim c6 duang kinh l&n tren 1mm dSn 1,5mm ho~c la m()t lo~i
kim d~c bi~t de ngo~m niem m~c va c~t m()t manh nho, ho~c la m()t lo~i 6ng thong d~c

50
TR1$U CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

bi~t. Hi~n nay v&i sv phat triSn cua ki thu~t n<)i soi 6ng mSm, cac do~n cua duemg tieu
h6a dSu c6 thS duqc sinh thi~t bao g6m thvc quan, d~ day, ru<)t non va d~i trvc trang.
D6i v&i cac b~nh ly vS gan ho~c cac kh6i t6n thuong trong gan, c6 thS sinh thi~t
du&i trong h!c soi 6 b\ffig ho~c du&i sv hu&ng d~n cua sieu am ho~c ch\lp c~t l&p vi tinh.
D6i v&i cac kh6i u 6 b\ffig, khong c6 vi tri ~guy hiSm c6 thS sinh thi~t du&i sv
hu&ng d~n cua n<?i soi 6 bl;lng ho~c sieu am.
D6i v&i h~ch, n~u nghi nga h~ch di din c6 thS sinh thi~t h~ch ngo~i bien. H~ch
trong 6 bl;lng n~u tim duqc duemg sinh thi~t an toan c6 thS lam du&i hu&ng d~n sieu am
ho~c sieu am n<)i soi n~u h~ch n~m a vi tri sau thuemg kh6 sinh thi~t.
DS dS phong tai bi~n c6 thS xay ra cfin phai lam xet nghi~m tinh tr~ng mau chay
mau dong tru&c. Cac manh sinh thi~t se duqc dem soi du&i kinh hiSn vi thuemg, hiSn vi
di~n tU va lam xet nghi~m hoa mo mi€n dich.
B. PHUONG PIIAP TE BAO HQC
Phuong phap sinh thi~t la lfiy m<)t manh t6 chuc trQn v~n; tuong d6i l&n, con
phuong phap t~ bao chi lfiy duqc nhfmg t~ bao ra khoi t6 chuc. Hi~n nay ki thu~t nay
chu y~u duqc sir dl;lng dS ch~n doan cac kh6i t6n thuong khu trU trong gan, cac kh6i u
ho~c h~ch trong 6 bl;lng. D6i v&i gan c6 thS thvc hi~n du&i hu&ng d~n cua sieu am. D6i
v&i cac kh6i trong 6 bl;lng (u tl;ly, u 6 bl;lng, h~ch .. ) c6 thS thvc hi~n trong khi n<)i soi 6
v
bl;lng, du&i hu&ng d~n cua sieu am ho~c sieu am n9i soi. u diSm cua phuong phap la
dung kim nho it gay bi~n chtrng.

Ill. CAC PHU'O'NG PHAP xAc lliNH NGUYEN NHAN

d day mu6n n6i d~n cac tac nhan gay b~nh g6m c6:
- Tim vi khu~n.
- Tim kY sinh trUng, nfim.
-Tim virus.
d trong phan la chu y~u, ho~c (virus vi em gan) ho~c trong t6 chuc
a trong mau
(virus viem gan trong t6 chuc gan, helicobacter pylori trong niem m~c d~ day) ho~c
trong mil ap xe gan ch~ng h~n (vi khu~n, nfim ho~c kY sinh trUng).

IV. CAC PHU'O'NG PHAP THAM DC CHlrC NANG

A. XET NGHI:E:M PIIAN
Phan la k~t qua cu6i cung cua cac hi~n tuqng tieu hoa va hfip thu, cho nen n6 phan
anh tinh tr~ng cua toan b9 ca quan tieu hoa. d day chi noi d~n xet nghi~m vs sinh hoa
phan. Cac xet nghi~m khac da n6i d~n a phftn tren.

1. Xet nghi~m d!nh tfnh: soi du&i kinh hiSn vi

Nhu<)m h~t amidon b~ng lugol (binh thuemg khong c6) h~t rna b~ng Soudan III
(binh thuemg chi c6 rfit it) sqi ba, ceilulose (binh thuemg chi c6 rfit it).

51
 CHU'dNG 7. TRJBU CHlrNG HQC Cd QUAN TIEU HOA

2. Xet nghi~m dinh IU'Q'ng

Dinh luQTig lipid trong phan, binh thu(mg lipid con l~i trong phan khong qua 5%
s6 luQTig an vao.
B. THAM DO CHUC NANG TirNG B(> P~
(Xem trong tUng b() ph~n tuong fulg).

52
TRI€;U CHUNG HOC N<)I KHOA - T~p II

Bai a
TRieu CHO'NG HQC THl)'C QUAN

Ml)C TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay, sinh vien c6 kha nang:
1. Biit au(JC tri?u chimg !tim sang thuirng gijp a thl!C quan va cac phuang phap
c(in lam sang thuirng SU d1:1ng tham kham thl!C quan.
2. Thl!C hanh au(Jc hoi b?nh phcit hi?n ccic tri?u chimg lam sang thuirng gijp a
thl!c quan.

NQIDUNG

I. GIAI PHAU
Thvc quan la m()t Bng dfin thirc an n6i hfru v&i d~ day, di tir c6 qua trung thfit,
xuyen qua ca hoanh m()t do~n ng~n r6i d6 vao d~ day. Ch6 d6 vao d6 gQi la tam vi.
Thvc quan dai khoang 25cm, chia lam 3 phfrn:
1. Thi!C quan tren: (do~n n6i hfru va thvc quan) t~o bai C(J van: C(J nhfin hfru. Ca nay
t~O nen CO th~t tren (sphincter) cua th\{C quan.

2. Thl!c quan giiPa

Phfrn tren cua do~n nay chi c6 C(J van nhung sau d6 la cac SQ'i C(J tran ngay cang
nhiSu, cho dSn gifra thvc quan thi chi con C(J tran rna thoi. Sv chuy€n tiSp tir C(J van
sang ca tran trong lap ca vong cao han lap ca dQc.

3. Th.,c quan dll'ai

Chui qua m()t khe cua C(J hoanh d6 vao d~ day. d do~n nay t~o nen m()t C(J th~t gia
chi th€ hi~n qua ap lvc rna khong co vs m~t giai phfiu.

4. Thin kinh chi phoi th.,c quan

La cac sQ'i ph6 giao cam cua thfrn kinh phS vi, va m()t vai SQ'i giao cam. Thfrn kinh
n()i t~i la dam r6i Auerbach atrong lap C(J va dam r6i Messner a lap h~ niem m~c.

53
 CmfdNG 7. TRIEU CHUNG HQC Cd QUAN TIEU HOA

Do'" n6i thi,IC

qullnd, dl!ly

Cdvong duO!

Hlnh 7.28. Giai phau doc;tn thl)'c quan dU'&i

II. HO~T DQNG CO BOP CUA THlfC QUAN

Chiu anh hu6ng cua hai y~u t6 chinh:

1. v~u to than kinh

a. S(li thdn kinh trung UO?lg adn: cac SQ'i th~n kinh ph6 giao cam m hanh tuy
(chi~m UU th~) va cac SQ'i th~n kinh giao cam tU tuy s6ng d~n.
b. Dam r6i thdn kinh nf)i tt;zi

2. v~u to th~ djch

Acid lam tang co bop ca th~t thvc quan du6i, ki~m thi c6 tac dvng nguqc l~i. Cac
chfit: secretin, cholecystokinin, glucagon, cht;n a giao cam, kich thich ~ giao cam... lam
giam co th~t cua ca thvc quan. Cac thfit: gastrin, pentagastrin, prostaglandin, kich thich
a giao cam lam tang co th~t.

Ill. CAC TRII;U CHlrNG LAM SANG

1. Dau
Bau do t6n thuong viem loet thvc quan, trao nguqc d~ day - thvc quan c6 tinh
chfit: Bau dQc phia sau xuong uc, tinh chfit rat bong, tang len sau khi an, c6 th€ kern
theo Q' hai- Q' chua, Ian len c~m ho~c vai trai.
Tuy nhien, dau do thvc quan thuemg khong di€n hinh va phai phan bi~t v6i cac
nguyen nhan khac, d~c bi~t la b~nh ly tim m~ch nhu nh6i mau ca tim ...

54
TRIBU CHUNG HQC N0I KHOA - T~p II

2. Nuot kh6 va nuot dau

Xem phfin du6i.

3. Q'
La hi~n tuQTig dich va hoi trong thvc quan trao nguqc len mi~ng, do r6i lo~n co
bop cua thvc quan, ho~c do thvc quan hyp thuc an khong t6ng xu6ng h~t d~ day rna
dQng l~i trong thvc quan, d~n m<)t h1c nao d6 lam thvc quan cang ra, gay tang ap lvc
trong thvc quan lam thvc quan co l~i nhung khong t6ng xu6ng phia dum duqc rna phai
trao nguqc len mi~ng.
Cfin phan bi~t: Q' nu6c va thuc an, n~u c6 vi chua 1a c6 lftn dich vi, chling to thuc
an tir d~ day len, n~u khong c6 vi chua, chling to thuc an tir thvc quan len.

4. Cac tri~u ch(Fng do roi IOfiin ch(pc nang

Cac tri~u chling nu6t kh6, nu6t dau, dau sau xuong uc c6 th~ bi~u hi~n ro rang
tren lam sang, nhung khong tim t6n thuong tuong ling a cac tham do c~n lam sang.
Trong truemg hqp nay, ngum ta quy cac tri~u chling tren vao nh6m b~nh r6i lo~n chuc
nang hay r6i lo~n d~ng ca thS, duqc phan lo~i theo tieu chfiu Rome IV (20 16).

IV. KHAM C~N LAM SANG THlfC QUAN

1. X-quang
La phuong phap ph6 bi~n tru6c day, nhung hi~n nay n<)i soi da thay th~ X -quang
va dling hang dfiu trong chAn do an. Sau khi 1am dfiy thvc quan b~ng m<)t nhu dich
baryte, chl)p thvc quan a nhiSu tu th~ khac nhau: dling, n~m, chl)p th~ng va nghieng,
n~u cfin phai ch\lp ca tu th~ dfiu thftp.
Binh thuemg: thvc quan la m<)t 6ng th~ng ho~c c6 3 ch6 hai hyp tuong ling v6i ca
vong tren va du6i va ch6 hyp a giua (phim ch\lp th~ng). Tren phim nghieng c6 th~ thfry
m<)t ch6 15m tuong ling v6i quai d<)ng m~ch chu.
M\lc dich: ch\lp X-quang thvc quan lad~ phat hi~n:
- Hyp thvc quan do ben ngoai de vao hay u a ben trong.
- Ung thu thvc quan: hinh hyp va cling.
- To thvc quan (do achalasie).
- Gian tinh m~ch thvc quan.
- Viem thvc quan.
- Thoat vi (hemie) ca hoanh.
- L6 ro thvc quan khi quan.
- Tui thua.

55
 CHVONG 7. TRI:BU CmJNG HQC CO QUAN TIED HOA

2. N9i soi va sinh thiet

La tham do ph6 bi~n nhfit chftn doan cac b~nh ly a thvc quan
MJ!,C dich cua n9i soi: ngoai illl)C dich chftn doan, n9i soi con dugc ap dl)ng trong
trnemg hgp nghi c6 di v~t trong thvc quan, trong hQng.
Trong trnemg hgp nay n9i soi vira chftn do an vira diSu tri. U u di~m cua n9i soi la
co th~ lam sinh thi~t dugc va ti~n hanh disu tri (cfim mau).
Ch6ng chi dtnh: bong do hoa chftt.
Tai bi~n: v6i day soi mSm gfin nhu khong c6 tai bi~n.

3. Sieu am n()i soi

La may n9i soi 6ng mSm c6 g~n them dfiu do sieu am.
I>ugc ap dl)ng d~ chftn doan b~nh ly a thanh thvc qual?-, nhfrng t6n thuong tir 16p
du6i niem m~c thvc quan rna n9i soi thong thuemg khong danh gia dugc.
Sieu am n9i soi c6 th~ danh gia dugc muc d9 xam lfin cua ung thu thvc quan,
cfing nhu cac h~ch di can xung quanh.

4. eo ap llfC trong thlfc quan (esophageal manometry)

La tham do c6 gia tri d~ phat hi~n va phan lo~i cac r6i lo~n v~n d9ng cua thvc quan.
Nguai ta dung 6ng thong c6 g~n cac cam bi~n ap lvc v6i khoang each lcm ho~c
3cm vao long thvc quan, k~t hQ'P v6i nhfrng bai test nu6t chfit long ho~c chfit r~n, k~t
qua thu dugc c6 th~ ve l~i chu trinh chuy~n d9ng cua thvc quan tir d6 tim ra nhfrng r6i
lo~n v~n d9ng thvc quan.

5. eo pH trong long thlfC quan

La tham do chftn doan trao ngugc d~ day - thvc quan, d~c bi~t la cac truemg hgp
trao ngugc d~ day - thvc quan khong c6 t6n thuong phat hi~n tren n9i soi.
I>~t m9t day d~n qua duemg mfii c6 g~n cam bi~n pH vao long thvc quan, vi tri
cam bi~n thuemg dugc d~t a 113 du6i thvc quan, cam bi~n c6 th~ luu 24h d~ danh gia
chinh xac thai di~m va muc d9 cua trao ngugc dich vi len thvc quan.

56
TRI:€:U CHUNG HOC NQI KHOA- T~p II

Bai 4

NUOT KH6 VA NUOT DAU

TRieu CHlrNG HQC THl)'C QUAN

Ml)C TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bcli nay' sinh vi en co kha nang:
1. Biit aU()'C cac nguyen nhan gay ra tri?u chimg nu6t kh6 va nu6t aau.
2. Thl!C hanh aU()'C hoi b?nh phat hi?n cac tri?u chimg nu6t kh6 va nu6t aau.

NQIDUNG

I. SINH LY BiNH THU'ONG CUA NUOT

Giai. do~n dftu cua nu6t la giai do~n nu6t theo y mu6n: thuc an hi dfty vao h<;>ng.
Sau do 1a giai do~n hQng va giai do~n thvc quan khong theo y mu6n. Phan X~ nu6t la
m<)t phan X~ r~t phuc t~p. Thuc an hi dfty vao h<;>ng va thvc quan rna khong l~c vao
du(mg ho h~p. Khi lucri dfty thuc an vao thi thanh quan dua ra tru6c, CO' tron tren CUa
thvc quan rna ra. Khi lucri dfty thuc an vao d~n hQng, h<;>ng se co bop r~t nhanh tlr tren
xu6ng d~ dfty thuc an qua h<;>ng vao thvc quan. Luc nay CO' tron du6i cua thvc quan rna
ra cho d~n khi co lien quan d~n toan b<) qua trinh nu6t va dugc gQi la nhu d<)ng tien
phat. Thvc quan bi thuc an lam cho gian ra, se gay nen phan X~ a 16p CO' tran va sinh ra
nhu d<)ng thu phat a phftn du6i cua thvc quan. Sv co bop thu ba khong co tinh ch~t nhu
d<)ng, xay ra d6ng thai su6t chi~u d<;>c thvc quan. Sv co bop thu ba nay sinh ra la dS dap
irng v6i sv nu6t ho~c sv gian ra cua thvc quan ho~c sinh ra m<)t each tv phat. Sv v~n
chuySn C\lC thuc an ph\l thu<)c vao kh6i lugng cua C\lC thuc an, khfiu kinh trong cua thvc
quan va S\f UC ch~ d<)ng tac nu6t (bao g6m S\f gian CO' tran va S\f CO bop thvc quan do
lftn nu6t tru6c gay nen).

II. KHAM BI;NH NHAN NUOT KH6 VA NUOT £>AU

Hoi b~nh:
- Thai gian b~t dftu.
- Di~n bi~n: luc dftu kho nu6t v6i chfit d~c cirng, r6i v6i chfit m~m va cu6i cling
v6i chfit nu6c. Kho nu6t lien we hay rung dqt.
- Vi tri ngh~n: a c6, ngvc hay mfii uc.
- Cac tri~u chirng khac di kern theo: dau, non, g hai v.v ...
Xetnghi~m:

57
 CHUONG 7. TRII?:U CHUNG HOC CO QUAN TIEU HOA

- Chi~u, chvp X -quang c6 u6ng Baryte.

- Soi thgc quan b~ng 6ng soi m~m.
- Sinh thi~t thvc quan n~u c~n.

Ill. NUOT KH6 (DYSPHAGIA)

Nu6t kh6 h\ m()t cam giac can tr6 ho~c tAc ngh~n khi thuc an qua m6m, hQng hay
thvc quan. Trong truemg hqp di~n hinh, nguai b~nh c6 cam giac C\lC thuc an dirng l~i 6
ngvc m()t h!c rbi m6i ti~p 1\lc di xu6ng, ho~c kh6ng th~ xu6ng ti~p duqc nSu tAc hoan
toan luc d6 gQi la kh6ng nu6t duqc. Nu6t kh6 thuemg duqc hi~u la "kh6 khan khi nu6t",
nhung nhi~u truemg hqp b~nh nhan bi chl1ng nu6t kh6 (dysphagia) vftn thvc hi~n d()ng
tac nu6t binh thuemg.
C6 th~ chia lam 2 lo~i nu6t kh6: nu6t kh6 vUng mi~ng - h~u va nu6t kh6 thvc quan.
Nufit kh6 vUng mi~ng - h~u thuemg do cac b~nh ly cua rang, cac rfii lo~n nhai hay
sv giam ti~t nu6c bQt.
Nufit kh6 thvc quan do cac tAc nghen ca h9c trong va ngoai long thvc quan, rfii
lo~n v~n d()ng thvc quan bao gbm ca ca thAt thvc quan duai.
Trong khu6n kh6 bai nay chi d~ c~p d~n cac nguyen nhan nu6t kh6 thvc quan.

1. Nu6t kh6 co hQc

Do C\lC thuc an to qua ho~c do h~p long thvc quan. d ngum 16n thvc quan r()ng
t6i tren 4cm. Khi 1ong thvc quan h~p du6i 2,5cm se gay ra kh6 nu6t.
H~p thvc quan c6 th~ do nguyen nhan trong long thvc quan ho~c do nguyen nhan
ben ngoai de vao. Nguyen nhan ben trong la chinh: thuemg g~p nh~t la cac khfii u, h~p
do loet, do viem. Sau day la nhfrng nguyen nhan cv th~:
a~ Di vq,t, ho(lc Cl:lC thirc an to qua
b. H?p long thvc qudn.
- Do viem: viem hQng, viem thvc quan.
- Do loet.
- Bong do hoa ch~t.
- Do khfii u ac tinh, ho~c lanh tinh.
- Do h~p vong thvc quan hQng (h()i chirng Blummer Winson ho~c Kelly Paterson)
ho~c vong Schatzki.
c. H?p do ben ngoai de vao
- Viem dla d~m c()t s6ng c6 ho~c gai d6i c()t s6ng.
- Ap xe thanh sau hQng.
- To tuy~n giap.
- Phinh d()ng m~ch chu.

58
TRlBU CHUNG HQC N(>I KHOA - T~p II

- Tim to (tnin dich mang ngoai tim, suy tim, nhi tnii to ... ).
- Kh6i u ph6i.
- Kh6i u trung th~t.

2. Nu6t kh6 do r6i lo~n v~n d(}ng

Nu6t kh6 a day la do m~t S\f ph6i hqp cac d()ng tac nu6t, do nhu d()ng ySu ho~c do
r6i lo~n S\f uc chS d()ng tac nu6t, do t6n thuong ca van ho~c ca tron cua thvc quan.
Cac b~nh a cac ca cua hQng, cua ca vong tren va du6i cua thvc quan, cac b~nh
cua cac SQ'i thfin kinh chi ph6i S\f v~n d()ng cua hQng va thvc quan d€u dfin dSn kh6 nu6t.
Sau day la nhfrng nguyen nhan Cl) thS:
a. B?nh cua ca vtj,n il(Jng hdu, cua ca win th'f!C quan
- T 6n thuong cac trung tam thfin kinh v~n d()ng hfiu.
- Viem da day thfin kinh.
- B~nh b~i li~t.

- B~nh nhuqc ca.

- T 6n thuong ca vong tren cua thvc quan: Achalasie crico pharynx.
b. B?nh cua ca tran thvc quan
- Xa ctrng bi va cac b~nh ch~t t~o keo khac.
- Cac b~nh thfin kinh ca do r6i lo~n chuySn hoa (dai thao duemg, amylose ... ).
- Achalasie.
- Co th~t thvc quan Ian r()ng.

3. Nu6t kh6 chCPc nang

IV. NUOT DAU (ODYNOPHAGIA)

Nu6t dau la cam giac dau khi nu6t thuc an ho~c thuc u6ng, d~c bi~t la v6i d6 dang
n6ng. Tri~u chl1ng nu6t dau it g~p hon nu6t kh6, thuemg di kern v6i nu6t kh6. Thu~t
ngfr nu6t dau cling duqc dung dS chi dau vling mi~ng - hQng khi nu6t, tuy nhien n()i
dung bai nay chi d€ c~p dSn nu6t dau do nguyen nhan thvc quan.
T~t ca cac truemg hQ'P nu6t dau d€u do t6n thuong 16p _niem m~c thvc quan, kich
thich cac tS bao thfin kinh nh~n cam nhi~t ho~c hoa hQc a 16p niem m~c va 16p du6i
niem m~c thvc quan truy€n tin hi~u v€ trung tam nh~n cam dau a nao, tir d6 cho cam
giac dau va khu tru vling dau a thvc quan.
Nguyen nhan gay nu6t dau:
- Nu6t phai cac ch~t hoa hQc c6 d9 acid ho~c ki€m m~nh.
- Viem thvc quan do thu6c: Doxycyclin, NSAIDs, biphosphonat.

59
 CHVONG 7. TRIEU CHUNG HQC CO QUAN TIED HOA

- Loet thvc quan do u6ng thu6c khong ho~c kern qua it nu6c, thu6c dQng l~i thvc
quan gay loet.
- Viem thgc quan sau tia x~.
- Viem thvc quan do nhiSm nfim, virus (herpes simplex, cytomegalovirus, HIV), lao.
- Viem thvc quan do tnlo ngugc d~ day thvc quan.
- Ung thu thvc quan.
- Nu6t phai di v~t.

60
TRI$U CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

Bai s
TRieu CHlYNG HQC OJ:\ DAY

Ml)C TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay, sinh vien c6 kha nang:
1. Bi~t ilu(JC cac tri?u chtmg ldm sang va cqn ldm sang a dq day.
2. Thl!C hanh ilu(Jc hoi b?nh va thiim kham phat hi?n cac tri?u ch{mg ldm sang a
dq day.
3. EJJ nght ilu(Jc cac thiim do cqn ldm sang phil h(Yp vai tri?u ch{mg ldm sang a
dq day.

NQIDUNG

I. GIAI PHAU
D~ day la m()t mi dlJllg thuc an n6i thvc quan v6i ta trang, n6 n~m trong khoang
du6i hoanh trai tren m~c treo d~i trang ngang: do d6 phia tru6c n6 bi phfin dum cua
ngvc che ch~n mfit m()t phfin 16n. Kh6i luQllg cua d~ day c6 th~ chua duqc 1-1 ,5 lit g6m
2 phfin: phfin dtrng la than d~ day, phfin ngang la hang vi.
A. CAU T~O GIAI PilAU
G6m4lap:
1. Thanh m~c
2. Lap CO': lap CO' nay g6m 3 16p nho, dQC, vong va cheo
3. H~ niem m~c
4. Niem m~c: phan each v6i lap h~ niem m~c bai lap ca tran.
B. CAU T~O NIEM M~C
G6m 3 phfin:
1. Lap lien bao ttv phu to an b() niem m~c d~ day, 16p nay c6 nhfrng khe sau gQi la
khe d~day (crypte)
2. TuySn d~ day cfiu t~o bai cac tS bao chS tiSt, tuySn hinh 6ng phia tren hai th~t
vao gQi la c6 n6i liSn vm crypte
3. Lamina propria la lap t6 chuc d~m rfit giau m~ch mau. Cac 6ng tuySn n~m
trong tb chuc d~m nay.

61
 CHtfdNG 7. TRI$U CHUNG HQC Cd QUAN TIEU HOA

C. cAc TE BAO CHE TIET CUA TUYEN D~ bA.Y

G6mc6:
1. Te baa bla
ChiSm nhi~u nhfit, bai tiSt HCl n6 thay d6i tuy theo S\I kich thich. d giai do~n
khong bai tiSt n6 duqc cfiu t~o bai nhfrng h~t hinh 6ng va mi nho. Sang giai do~n bai tiSt
thi nhfrng h~t d6 biSn mfit.
2. Te baa bai tiet pepsin hay te baa chfnh
3. Te baa bai tiet chit nh~y
4. Te baa G
cfiu t~o bai cac h~t va cling thay d6i rfit nhi~u tuy theo giai do~n kich thich. d
phfin than d~ day cac crypte nhi~u, ng~n va h~p, tuySn dai th~ng, sat nhau cfiu t~o chu
ysu bai ts bao bia va ts bao bai tiSt pepsin. d phfin hang vi, cac crypte dai va h~p, tuySn
ng~n va chia nhanh, cac tuysn a day cfiu t~o d~c bi~t bai cac ts bao n9i tiSt rna n6i b~t
nhfit la tS bao G.
D. M~CH MAU CUA D~ DAY
D~ day duqc nuoi du5ng bai d()ng m~ch tir than t~ng t6i, t~o nen hai vong cung:
- Vong cung nho d9c theo ba cong nho.
- Vong cung 16n d9c theo ba cong 16n.
E. THAN KINH CHI PHOI D~ DAY
Dam r6i Messner va Auerbach.
Thftn kinh ph6 giao cam cholinergic (TK X).
Thftn kinh giao cam adrenergic (thftn kinh t~ng).

Hlnh 7.29. Sa d6 cau true bieu m6 tuyen d~ day

62
TRI$U CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

II. SINH LV D~ DAY

A. CHUC NANG V~N DQNG
1. TrU'ang ll!c d~ day
Ap hrc trong d~ day vao khoang 8-10 em H20. Dola nha S\f co thuemg xuyen cua
lap CO' d~ day. Khi d~ day dfty, truang l\fC d~ day giam di doi chut, khi d~ day VO'i
truang lgc ca tang len, tang cao nhfit khi d~ day r6ng.
2. Nhu dQng cua d~ day
Sau khi thuc an vao d~ day ru 5-10 phut sau m6i co nhu d<)ng. Nhu d9ng b~t dftu
ru phftn gifra cua than d~ day, cang d€n gftn tam vi nhu d9ng cang m~nh va sau. Cu
10-15 giay CO mQt song nhu d(}ng. Nhu d(}ng cua d~ day chiu S\f tac d(}ng cua h~ th6ng
thftn kinh, nhung no con ph\1 thu9c vao cac chfit trong d~ day, vao y€u t6 th~ dich:
gastrin, CCK, Motiline lam tang co bop, Secretin, glucagon, GIP, VIP, somatostatin lam
giam co bop d~ day.
K€t qua ho~t d<)ng co bop cua d~ day la nhao tr9n thuc an v6i dich vi, nghi@n nho
thuc an va t6ng thuc an xu6ng ru9t.
B. CHUC NANG BAI TIET
D~ day bai ti€t m6i ngay ru 1 lit d€n 1,5 lit dich vi: protein cua huy€t tuang (d~c
bi~t la albumin, globulin miSn dich) enzym (pepsinogen va pepsin) glycoprotein, y€u t6
n9i (glycoprotein chua it glucid) va acid. Sv bai ti€t dich vi cfmg chiu anh huemg cua
hai y€u t6:
1. Tac dQng cua than kinh ph~ Vi
No tac d<)ng tT\fc ti€p d€n vilng than d~ day, lam tang S\f mftn cam cua cac t€ bao
vilng d~ day d6i v6i gastrin. K€t qua la lam bai ti€t dich vi giau pepsin.
2. v~u to the dich
Chu y€u la gastrin. Gastrin kich thich bai ti€t HCl va y€u t6 n9i gastrin co tac
dl)ng ChQn lQC len niem m~C vUng than d~ day va fUQt dftu b~ng each lam tang S\f phat
tri~n t~ bao. Ngoai gastrin, m9t s6 n9i ti€t t6 khac cilng kich thich bai ti€t acid: CCK-
PZ, GGRP (Gastrin d~ day giai phong Polypeptid). Secretiqglucagon, calcitonin d@u co
tac d~;1ng uc ch~ bai ti€t dich vi (hinh 7 .30).
3. Sl! bai ti~t dich vi dien ra qua 3 giai do~n
• Giai do~n vo nao: vai tro thftn kinh th~ dich
• Giai do~n d~ day: d~ day bi kich thich bm thuc an, b6i S\f cang vilng than va
hang vi. Ho~c d~ day bi uc ch€, H+ kim ham sv giai phong gastrin.
• Giai do~n ru9t gian ta trang se gay tang bai ti€t.
C. CHUC NANG TIEU HOA
HCl co tac d\lllg ho~t hoa cac men tieu hoa, di@u chinh dong rna mon vi, va kich
thich bai ti€t dich t\JY. Chfit nhfty co nhi~m V\1 bao v~ niem m~c khoi sv tfin cong cua
chinh dich vi.

63
 CHUONG 7. TRIJ;U CHUNG HQC CO QUAN TIEU HOA

Pepsinogen v6i sv c6 m~t cua HCl se pha.n chia protein thanh cac polypeptid va
lam dong sua. YSu t6 n9i c6 tac dl)ng lam h&p thu vitamin Bl2. D';t day cling san xu&t
secretin, m9t n9i tiSt t6 kich thich bai tiSt dich tl)y.

Ill. THAM DO C~N LAM SANG

A. CHVP X-QUANG D~ DAY TA TRANG
Cho dSn nay phuong phap nay khong con la m9t phuong phap thong dl)ng dS
chftn doan m9t s6 b~nh d';t day (loet, ung thu ... ): a nu6c ta, m9t ~6 nu6c phat triSn n6 da
hi thay thS bai phuong phap n9i soi d(;l day, chinh xac hon. Do d6 n6 khong con la
phuong phap ph6 biSn nfra.

1. Ky thu~t
Luc dftu cho b~nh nha.n u6ng m9t 1uqng nho baryt dS nhin r5 niem m(;lc, sau d6
u6ng luqng nhiSu hon r6i chl)p. Nguai ta c6 thS d~t m9t 6ng thong d(;l day dS barn hai,
ho~c cho u6ng m9t ch&t sinh hai dS chl)p d6i quang kep.
Mu6n thfty r5 thoat vi phai ep bl)ng ho~c bao b~nh nhan r~n.

mucus+++

BaitiGl do
Gastrin
acide++++

===={:::> Tac de.,mg krc.h thfch

--~-~ Tac dl,lng ac che

£>ieu hoa bai tiet d!ch vl
Hlnh 7 .30. Sa d6 dieu hoa bai tiet djch vi

64
TRIEU CHO'NG HOC N0I KHOA - T~p II

2. Binh thll'ang
Cac n€p niem m~c d~u d~n, cac h6 cong m~m m~i, thay d6i theo lan song nhu
d{)ng, hanh ta trang hinh cu hanh.

3.B~nhly

Thay d6i 6 niem m~c: niem m~c to ho~c nho, ho~c khong d~u; hi co keo.
Thay d6i 6 thanh d~ day, ta trang thfiy co hinh d<;>ng thu6c, ha cong nho va 16n
ctrng khong co bop, ho~c hi 15m vao do co keo ho~c hi khuy€t do co kh6i u.
Nhfrng t6n thuong co thS phat hi~n h~ng chi€u chvp X-quang:
- R6i lo~n v~ v~n d{)ng: co th~t, xo~n.
- R6i lo~n v~ truong lvc: tang, giam.
- Thay d6i niem m~c: viem niem m~c teo det ho~c phi d~i. Dfiu hi~u X-quang it
co gia tri.
- Loet d~ day ta trang.
- Cac kh6i u ~day ta trang: u lanh tinh va ac tinh (polip, u m~ch mau, ung thu... ).
- Thoat vi hoanh.
Chvp X -quang d~ day cung co m{)t s6 nhuqc diSm nhu:
~ Thuang chfin doan mu{)n: nhfrng t6n thuong con nho, ho~c m&i hi dS hi ho sot
- Co nhfrng vling kho thfiy t6n thuong nhu vling tUi hai, vling tam vi ...

Thi/C quan - - - - -

Goimrbi ___ _

Hlnh 7.31. XQ dc;i day c6 uong thuoc can quang

65
 CHVONG 7. TRIBU CHUNG HOC CO QUAN TIEU HOA

B. N(>I SOl D~ DAY

La phuang phap thong d\Ulg nhfrt d6i v6i m9t s6 nu6c phat triSn vi n6 c6 uu diSm
han X -quang:
- ChAn doan sam: cac t6n thuang du rfrt nho cling thfry dugc.
- Nhin dugc toan b9 d~ day, vling nao cilng soi dugc.
- Nhfrng t6n thuang a niem m~c nhin qua n<)i soi chinh xac han X -quang.
- KSt hQ'P v6i sinh thiSt, sieu am, n9i soi lam cho chAn doan tang chinh xac han.
- KSt hQJJ di~u tri b~nh.
N9i soi d~ day cho biSt cac t6n thuang nhu trong X-quang ngoai ra n6 concho
biSt them:
- Hi~n tuQ'llg trao ngugc dich vi tht;Ic quan, ho~c ta trang d~ day.
- Sa niem m~c d~ day vao thvc quan hay ta·trang ...
- Tinh tr~ng cua niem m~c d~ day teo det hay phi d~i.
C. SINH THIET VA XET NGID:E:M TE BAO
1. Xet nghi~m t~ bao
Lfry dich vi r6i quay ly tam lfry ph~n c~n dS soi tS bao, ho~c lfry tS bao bing each
cho 6ng thong vao d~ day, cha xat tren niem m~c va soi ts bao.
Cac phuang phap nay hi~n nay khong con dugc ap d\Ulg nfra vi d~t tY 1~ rfrt thfrp.
Phuang phap tS bao h<;>c sau khi u6ng tetracyclin cilng khong dugc ap d\Ulg r<)ng rai vi
tY 1~ chAn do an (+) ciing rfrt thfrp rna l~i mu<)n. Nguyen ly cua phuang phap nay la nhu
sau: ts bao ung thu co kha nang hfip thu va giu tetracyclin, rna tetracyclin co kha nang
phat hi~n huynh quang, do d6 sau khi lfry tS bao phai soi kinh hiSn vi huynh quang va
nSu c6 hi~n tuQ'llg huynh quang tUc la c6 tS bao ung thu.
2. Sinh thi~t
La phuang phap chinh xac nhfrt, dugc ap d\Ulg r<)ng rai han ca
a. Sinh thidt mit
Dlu}g m9t 6ng thong d~c bi~t cho b~nh nhan nu6t vao d~ day r6i hut. Phuang
phap nay chi ap d\Ulg cho truemg hQ'P t6n thuang Ian r<)ng nhu vi em d~ day, con cac t6n
thuang khu tru thi khong ap d\Ulg dUQ'C, Vi rfrt d~ C~t khong dUng tfin thuang.
b. Sinh thidt trong khi soi
La phuang phap t6t han, chinh xac han vi lfry dung ch6 t6n thuang. Khi soi phat
hi~n vi tri nghi nga c6 t6n thuang nguai ta dua ra m9t kim sinh thiSt nho c~t vao m9t
manh nho niem m~c d~ day. Trong truemg hQ'P c~n thiSt ngum ta phai sinh thiSt bing
d6t di~n dS lfry dugc manh t6 chuc sau han rna khong SQ' chay mau.
3. Gia tr! cua sinh thi~t
ChAn doan vi em d~ day.

66
TR$:U CHUNG HOC N0I KHOA - T~p II

Chftn doan cac kh6i u.

Tim vi khuftn (helicobactere).
D. TIIAM DO CHUC NANG

1. L~y dich vi
B~nh nha.n phai nhin d6i: cho b~nh nhan nu6t 6ng thong Einhorn vao t6i d~ day
(khoang 45cm) r6i hut dich vi.

2. Dich vi binh thU'ang

- Kh6i luQTig: luc d6i khong qua 1OOml.
- Mau s~c: trong khong mau.
- D9 quanh: hai quanh dinh va dinh do c6 chfit nhfty.
- C~n thuc an: sau m()t dem, c~n thuc an con l~i rfit it ho~c khong con.

3. Thanh phan hoa hQC cua dich Vi

HCl: d~m d() t6i da a nguai la:
145mEq/1 t6n t~i du6i 2 d~ng HCl 1\I do va ph6i hqp v6i protein.
Ion carbonat: chi c6 khi dich vi vo toan, v6i d~m d9 1-1 OmEq/I.
Chlorur bao g6m cr cua HCl va Chlorur 1\I do. D~m d(): 50-170mEq/1.
Cac chfit di~n giai: Na 10-120111Eq/1.
K: 5-10mEq/1, Ca: 1-5mEq/1.
Ngoai ra con S04, P04 ...
Chfit nhfty: bao g6m
- Mucoprotein: 30-700mg%
- Mucus
- Pepsin: do pepsinnogen chuySn thanh
- Pepsin duqc dao thai qua nu6c tiSu du6i d~ng uropepsin
- Cathepsin: cling la enzym phan giai protein nhung bSn vfrng han pepsin
- Lab-ferment ho~c presure: k~t rna sua
Cdc thanh phdn khac: y~u t6 n()i, chfit xac dinh nh6m dich vi Ava H ...
Bai ti~t kiSm tien phat:
K+: 19mEq/1
Na+: 90mEq/1

67
 CHUdNG 7. TRIBU CHUNG HOC Cd QUAN TIED HOA

cr: somEq/1
C03H-: 17,5mEq/l
Mucin: 22,5mEq/l
Bch ti~t acid tien phat;
HCI: 143mEq/l
KCI: 22mEq/l

Hlnh 7.32. Bai tiet dich vi thea

Paulov-Hollander

4. Bai ti~t dich vi ca ban

Hay con gQi Ia dich vi hie d6i; d6 Ia dich vi dugc bai ti~t ra sau khi nhin d6i it
nhfit 12 gia; n6 danh gia SlJ bai ti~t cua t~ bao thanh trong tinh tr~ng dugc nghi ngai. Sv
bai ti~t nay chiu anh hu6ng cua day thfin kinh ph~ vi.

5. Nghi~m phap klch thlch bai ti~t dich vi

DS tham do kha nang bai ti~t acid, chfit kich thich c6 thS Ia:
- Insulin: dS tham do thfin kinh ph~ vi.
- Secretin, ho~c bfra an: tham do kha nang bai ti~t gastrin.
- Histamin, pehtagastrin: dS tham do kha nang bai ti~t cua t~ bao thanh.
Trong thvc t~ chi c6 nghi~m phap pentagastrin Ia dugc ap dl:lng r()ng rai vi n6
danh gia tuang d6i chinh xac kha nang ti~t acid. Tuy nhien a Vi~t Nam vi khong c6
pentagastrin nen vfin con ap dgng nghi~m phap histamin.
Ky thugt:
Sau khi nhin d6i 12 gia, b~nh nhan dugc hut dich vi cho h~t, sau d6 tiem chfit kich
thich: histamin: 0,5mg
Pentagastrin 6J.!g/kg thS trQng.
Sau d6 cu 15 phut hut dich vi m9t Ifin. V 6i cac nghi~m phap tren se danh gia tinh
tr~ng bai ti~t acid cua d~ day:
- Da ti~t da toan.
- ThiSu ti~t thiSu toan.
- Vo toan.

68
TRIEU CHUNG HQC N(>I KHOA - T~p II

Chi dinh cua nghi~m phap: trong thvc tS lam sang chi dinh cua cac nghi~m phap
tren h~n chS trong m9t s6 truemg hgp:
- Loet d~ day ta trang di~u tri n9i khoa khong khoi.
- H9i chl1ng Zollinger Ellison.
- Viem d~ day teo.

6. £>!nh lli'Q'ng gastrin mau

Ngay nay nguai ta da c6 thS dinh luQllg gastrin trong mau b~ng phuong phap
miSn dich quang tuySn.
Binh thuemg: gastrin mau h1c d6i la 50-1 OOpg/ml.
Tang vira phai: 125-1000.
Tang cao: ch~c ch~n b~nh ly: > 1000.
N guai ta c6 thS dinh luQllg gastrin tru6c va sau khi kich thich b~ng secretin ho~c
bfra an.

7. Thai gian lll'u thCPc an trong d~ day

R~t thay d6i, tuy theo timg luQllg thirc an. E>fJi v6i dung dich mu6i an la 12 phut.
Thai gian nay l~i con ph\l thu9c vao khfJi luQllg thirc an, ch~t cl1ng m~m va kich thu6c
h~t thirc an, nhanh d6i vai thirc an co ths bi nghi~n nat thanh h~t duai 1mm, ch~m d6i
v6i thirc an bi nghi~n nat thanh h~t 8mm.
Ky thu~t: trong bfra an cho b~nh nhan an 3 l~n 100 vien c6 ch~t can quang, sau d6
theo doi ch~t c~n quang bi t6ng xu6ng ru9t. N guai ta c6 thS dung ch~t, 3 long, danh d~u
b~ng indium ph6ng x~, ho~c ch~t danh d~u b~ng Technitium m99, r6i theo doi cac ch~t
do b~ng may ghi phong X~.
Binh thuemg: sau 6 gia thi d~ day t6ng hSt thirc an trong d~ day.

a. £>inh lli'Q'ng bai tiet acid ngay trong d~ day

E>ay la m9t phuong phap sinh 1y nh~t, cho phep danh gia bai tiSt cac n9i tiSt t6 va
thai gian luu thirc an trong d~ day.
Ky thu~t: d~t 6ng thong d~ day va hut dich vi lien tl)c timg phut m9t dS dinh luQllg
ho~c d~t m{)t di~n eve do pH b~ng CIK vao trong d~ day va dinh luQllg HCl ngay trong
d~ day.

IV. CAC ROI LO~N CO' NANG COA D~ DAY

A.DAU
La d~u hi~u quan trQng va thuemg xuyen c6 trong cac b~nh d~ day ta trang. Vi d\l:
thuemg a vilng thuQllg vi ngay du6i mfii ire ho~c each xa mfii ire, ben phai ho~c ben trai
duemg tr~ng gifra.

69
 CHUdNG 7. TRISU CHUNG HQC Cd QUAN TIED HOA

C6 tinh ch~t chu kY ho~c khong. NSu c6 tinh ch~t chu kY g~p trong loet d~ day ta
trang; nSu khong c6 tinh chu kY g~p trong cac b~nh khac (viem, ung thu ... ).
Cam giac: dau me, ho~c rat bong, am i. Khong c6 cam giac dau qu~n.
Hu6ng Ian: thu(mg Ian len nggc ho~c sau lung.
Anh hu6ng cua bfra an: kha ro r~t, c6 th~ lam tang len ho~c b&t di. Vi dl;lloet hanh
ta trang dau h!c doi, an vao se hSt dau, Ioet d~ day h!c doi khong dau, khi an vao I~i dau
tang len. Viem d~ day cilng v~y.
Thm gian keo dai: thu(mg keo dai m()t hai tuAn cho m6i dgt dau, dau thu(mg tai phat.
cAn Iuu -y dau do nguyen nhan d~ day khong bao gia kern theo s6t va r6i Io~n d~i
ti~n, ia chay ca.
B.KEMAN
a. La m(Jt tri?u chtmg khong aijc hi?u
M()t tri~u chtffig c6 tinh ch~t chu quan nhiSu hon. N 6 th~ hi~n b&i an kern ngon va
giam vS kh6i luQllg thuc an. Kern an thu phat: xay ra trong cac b~nh th~n, gan sau ph~u
thu~t, nhi~m khufin.
Kern an vo can: khong tim th~y m()t b~nh nao d6 ho~c m()t t6n thuong thvc th~ nao.
b. vJ mqt him sang nguai ta chia lam 2 loc;li:
Kern an giam Ivc (dispepsie hyposthenique) c6 cam giac tieu hoa ch~m, bl;lng
chu6ng, cam giac n~ng nS ...
Kern an tang Ivc: (dyspep sie hypersthenique) c6 cam giac dau thuQTig vi, rat bong non ...
c. Nguyen nhan:
B~nh trong b() may tieu hoa, tru6c tien la b~nh & d~ day.
B~nh ngoai b() may tieu hoa: b~nh th~n, nhi~m khufin, d~c bi~t la r6i lo~n tam thAn
(b~nh nhan hoan toan m~t cam giac an ngon, b~nh nhan c6 th~ chSt do suy mon).
C.Q'
Khong phai la tri~u chtffig quan trQng, CJ la bi~u hi~n cua:
- R6i lo~n v~n d()ng cua d~ day: 16 tam vi khong dong kin.
- Thuc an luu l~i trong d~ day qua lau hi len men va sinh hai.
- Thuc an ho~c hai c6 th~ len t~n tren hQng rna nguai b~nh c6 th~ cam th~y duqc
c6 vi chua, nhung cling c6 khi khong len t~n tren rna chi len nua chirng, nguai b~nh chi
cam th~y dau sau mili uc ho~c sau xuong uc.
Nguyen nhan:
a. B?nh a dq day
Viem loet d~ day ta trang.
H~p mon vi.

70
TRISU CHUNG HQC N<)I KHOA- T~p II

R6i loc;tn chuc nang CO' vong tam vi.

b. Cac b?nh ngoai dc;z day
Suy gan do bftt cu nguyen nhan gi.
H()i chl:rng ban t~c ru()t.
D. NON vABUON NON
Co bop cua dc;t day khong dong vai. tro quan trQng gay ra non, CO' hoanh va CO'
thanh b\lllg dong vai tro quan trQng nhftt. Nhung cac b~nh a dc;t day gop phfin quan trQng
trong nguyen nhan gay ra non.
Viem dc;t day cftp.
DQt ti€n triSn cua loet dc;t day ta trang.
Ung thu dc;t day.
H~p mon vi do bftt cu nguyen nhan gi.
Chay mau dc;t day.
Cac nguyen nhan ngoai dc;t day, ngoai b() may tieu hoa: (xem trong phfin tri~u
chl:rng chung vS tieu hoa. Bai non, bu6n non).
E.CIIAYMAU
Chay mau a dc;t day co thS la tri~u chl:rng bao hi~u cua m()t b~nh dc;t day, nhung
cilng co thS la h~u qua, la bi€n chl:rng cua m()t b~nh dc;t day. Vi dt.I d6i v6i polip thi dola
tri~u chl:rng, nhung d6i v6i loet dc;t day thi no co thS la tri~u chl:rng nhung cling co thS Ia
bi€n chl:rng. Trong thvc t€ lam sang khong cfin thi€t phan bi~t nhu v~y, rna khi dl:rng
tru6c m()t truoog hQ'P bi chay mau tieu hoa cao thi m()t trong nhfrng nguyen nhan phai
a a
nghi d€n Ia b~nh dc;t day. Cac b~nh dc;t day gay chay mau thuoog Ia:
- Viem dc;t day cftp do thu6c.
- Loet dc;t day ta trang.
- Ung thu dc;t day.
- u lanh tinh dc;t day (polip, u mc;tch).
- H()i chl:rng Maiory Weiss.
- Tang ap 1\rc tinh mc;tch cua gay gian m~ch vimg mi hai thvc quan.

71
 CHUdNG 7. TRIBU CHUNG HOC Cd QUAN TIEU HOA

Bai s
NON VA BUON NON

Ml)C TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay, sinh vien co kha nang:
1. Bidt aU()'C cac nguyen nhiin giiy ra non va cac hgu qua cua non.
2. DJ nghj aU()'C cac xet nghi?m va tham do cij,n lam sang chdn doan cac nguyen
nhdn gay non thuirng gljp.

NQIDUNG
Non la hi~n tuQllg t6ng chftt chua trong d~ day ra ngoai qua duemg m6m. Bu6n
non la cam giac mu6n non nhung khong non dugc. Non la m()t hi~n tuQllg khach quan
co thS thvc nghi~m gay non dugc, trai l~i bu6n non la cam giac chu quan. Non va bu6n
non co ths xay ra lien tiSp nhau cai n9 truac cai kia, lien quan ch~t che vai nhau, nhung
co thS xay ra tach n]i nhau, d()c l~p v6i nhau. Hai tri~u chl1ng do c6 thS di doi v6i nhau,
nhung c6 khi chi c6 m()t tri~u chl1ng xay ra.

I. SINH LY CUA NON VA BUON NON

Non va bu6n non la kSt qua cua m()t lo~t cac ho~t d()ng ngoai y mu6n cua nhiSu
ca quan va b() ph~n. D~ day dong vai tro thl) d()ng trong non, rna ca thanh bl)ng dong
vai tro quan tr<;>ng dS t6ng chftt dich d~ day ra ngoai.
Sv co bop cua ca thanh bl)ng va ca hoanh dfin dSn tang ap lvc d()t ng()t trong 6
bl)ng, vilng fundus va ca tran d~ day thvc quan rna ra, mon vi dong l~i. Do do chftt chua
trong d~ day bi t6ng ra ngoai. Ap 1vc trung thftt cling tang len cang lam cho chftt chua
trong d~ day t6ng ra ngoai d~ dang. Trong qua trinh non, nhu d()ng cua thvc quan l~i di
ngugc ru duai len lam cho vom hfiu dAy len cao ngan can chftt dich vao mui hfiu, d6ng
thai luai ga dong l~i lam cho phai nhin th6 va chftt dich khong vao dugc duemg ho hftp.
Non nhiSu se dfin dSn nhiSu h~u qua quan tr<;>ng:
- Rach thvc quan.
- Rach niem m~c thuc quan vilng tam vi dfin dSn chay mau (h()i chl1ng Mallory
Weiss).
- Mftt nu6c, di~n giai (kali) va·r6i lo~n kiSm toan (kiSm chuySn hoa).
- Suy mon.

72
TRIEU CHUNG HQC N0I KHOA- T~p II

II. CO CHE CUA NON VA BUON NON

C6 hai trung tam chi ph6i n~m a hanh tuy, sat san nao th~t 4.

1. Trung tam non

2. Vung cam thl} hoa hQC (Zone chimiorecepteur)

Hai vimg nay r~t g~n nhau, chfulg chi ph6i cac ho~t d()ng cua day ph~ vi va cac
chuc nang tv d()ng. Trung tam non nh~n kich thich tir b() may tieu hoa, tir cac trung tam
a vo nao, d~c bi~t tir b() may tiSn dinh va tir vimg cam th\1 hoa hQc. Cac du(mg th~n kinh
la cac day th~n kinh hoanh, day th~n kinh n()i t~ng di t6i d~ day' thvc quan, do d6 trung
tam non chi ph6i tfl}C ti~p d()ng tac non. Vung cam th\1 hoa hQC, trai l~i khong chi ph6i
tfl}C ti~p d()ng tac non. Kich thich vting nay se gay nen xung d()ng, xung d()ng nay phai
chuysn qua trung tam non m&i gay dugc non.
Cac CO' quan th\1 cam dopamin cua vling nay c6 thS bi kich thich bai nhiSu ch~t,
nh~t la m()t s6 thu6c nhu apomorphin va levodopa.

Ill. BIEU HII~N LAM SANG

N goai tri~u chtrng non, bu6n non con c6 m()t s6 tri~u chtrng xay ra d6ng thai song
song nhu:
- Da tai xanh, va m6 hoi.
- M~chch~m.

- S~c va ho, chtrng t6 ch~t dich di vao du(mg ho h~p, n~u nhiSu c6 thS gay kh6
tha t~c tha r~t hay g~p n~u nguai b~nh hon me.
N goai nhfrng tri~u chtrng tren day, khi kham va hoi b~nh phai d~c bi~t chu y.

1. a~c di~m cua non

- Thai gian xay ra non: bu6i sang luc d6i (co thai, u6ng rugu).
- Ngay sau khi an (ilic atren cao) ho~c ch~ (nguyen nhan ilic ath~p ho~c ilic da lau).
- Non VQt: hay g~p trong tru(mg hgp kh6i u nao (tang ap lvc SQ nao) viem mang nao.
- S6l~n non.
- Cac diSu ki~n thu~n lgi: s6t, anh sang, ti~ng d()ng, thuc an, thu6c ...

2. a~c di~m cua ch~t non

- Kh6i lugng: nhiSu; it
- Mui
- Mau s~c
- Ch~t non: co thS la:
+ Dich vi dan thu~n.
+ Dich m~t: mau vang.
73
 CHVdNG 7. TRIEU CHlJ'NG HQC Cd QUAN TIEU HOA

+ C6 mu: vfJ ap xe (abscess) gan vao d~ day.

+ C6 l~n mau tuai ho~c den.
+ C6 phan: thung d~ day d~i trang.
+ C6 dj v~t: soi, h~t nhan, giun ...
+ Cac ch~t c~n ba bfra m&i an u6ng vao hay cua nhfrng ngay hom tru&c.
+ Thuc an chua tieu.
+ Thu6c.

IV. NHO'NG H~U QUA COA NON

Phv thu()c vao tinh tr~ng keo dai cua non, an gi non ~y hay m()t phfrn bj non ra
m()t phfrn v~n con xu6ng phia du&i dS tieu hoa, phv thu()c vao b~nh nguyen phat (loet
hay ung thud~ day, viem mang nao ... ).
Non cang nhiSu, cang keo dai, h~u qua cang n~ng.

1. Tinh tr~ng mAt nU'ac va di~n giili

Trong djch d~ day c6 chua h~c di~n giai N a, K va Ca. N goai di~n giai con c6 cac
ion H va Cl. Do d6 con, d~n dSn tinh tr~ng kiSm hoa mau.

2. Tinh tr~ng tim m~ch

H~u qua cua tinh tr~ng tren la d~n dSn h~ huySt ap va tr\{y tim m~ch.

3. Tinh tr~ng bai ti@t nU'ac ti@u

H~u qua cua m~t nu&c va di~n giai con d~n dSn hi~n tuQllg dai it ho~c vo ni~u.

4. H9i ch(Fng Mallory Weiss: non ra mau

Do rach niem m~c thgc quan vU.ng tam vi, chi xay ra khi non nhiSu, non m~nh.

5. Tinh tr~ng toan than

Gay, sut can nhanh chong, dfrn dfrn dSn suy mon, thiSu mau, phu nS v.v ...

V. cAc XET NGHII;M CAN LAM

Cac xet nghi~m cfin lam dS danh gia h~u qua non:
- Di~n giai d6.
- pHmau.
- Cong thuc mau va hematocrit.
- Cac xet nghi~m dS tim nguyen nhan: tuy timg nguyen nhan rna tiSn hanh lam
cac xet nghi~m khac nhau:
- Chvp bvng khong chufrn bi tim muc nu&c muc hai, nSu nghi t~c ru()t.

74
TRI$U CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

- Chvp d:;t day: neu nghi h~p m6n vi.

- Soi d:;t day th\Ic quan dS tim h<)i chtmg Maliory Weiss (neu c6 biSu hi~n) ho~c
tim t6n thuong 6 d:;t day ta trang.
- Sieu am 6 bvng dS tim thai, soi m~t, soi th~n ...
- Thu nu&c tiSu dS chAn doan sam c6 thai.

VI. NGUYEN NHAN

Nguyen nhan rfit phuc t:;tp, kh6ng thS th6ng ke het cac nguyen nhan cv thS, chi c6
thS neu len m<)t s6 nguyen nhan thuemg g~p sau day:

1. Nguyen nhan t~i bQ may tieu hoa

a. Nhiing b?nh gay tile h?p 6ng tieu hoa
- H~p th\Ic quan.
- H~p m6n vi do loet, ung thu, xo~n d:;t day.
- T~c ru<)t do kh6i u, 16ng ru<)t, giun, ..
b. Nhiing b?nh gay viem cdp 6ng tieu hoa
- Viem d:;t day cftp do nhi~m khu&n, nhiSm d<)c.
- Viem ru<)t cftp do nhi~m khu&n, ru<)t thua.
c. M9t s6 b?nh a gan, mcJ,t, fl:lY

Soi m~t, giun chui 6ng m~t, viem tuy cftp, soi tl)y v.v ... Nhfrng b~nh nay thuemg
gay con dau bl)ng cftp, non 6 day la do phan X:;t.

2. NhCPng b~nh a trong 6 b~:~ng (khong k~ bQ may tieu hoa)

- B~nh 6 mang bvng: viem phuc m:;tc cftp do thung d:;t day, thung rui thua d:;ti
trang v.v ...
- C6 thai, chua ngoai d:;t con vo, ho~c dau bl;lng kinh, u nang bu6ng trlrng xo~n ...
- Soi th~n, ni~u quan dang len con dau.
- Chftn thuong 6 bl;lng.
- B~nh m:;tch mau: nh6i mau m:;tc treo.

3. Nguyen nhan nam ngoili bQ may tieu hoa, ngoai 6 b~;~ng

- B~nh tim m:;tch: nh6i mau C(J tim, con h:;t huyet ap, con cao huyet ap.
- B~nh 6 b<) may th~n kinh trung uong:
+ Viemnao.
+ Cac kh6i u nao.
+ Chay mau nao.
+ Phunao.

75
 CHUONG 7. TRJSU CHUNG HQC CO QUAN TIEU HOA

+ Viem mang nao.

- Chirng dau dfiu va dau nira dfiu (migraine)
+ Chay mau mang nao.
+ Chfin thuong SQ nao.
+ D()ng kinh n()i t~ng (d~ day).
- B~nh tam thfin
+ Lo~n thfin kinh chuc nang.
+ Tam thfin phan li~t.
- NhiSm d()c: c6 th~ la thu6c, cac hoa chfit d()c nhu: digitalin, emetin ...
+ Thu6c trir sau, thu6c ba chu()t, chi, nhiSm d()c C02, CO, s~n ...
+ NhiSm d9c n9i sinh nhu hon me to~n h6a trong dai thao duemg, hon me do suy
gan; hon me do ure mau cao ...
- B~nh cua h~ th6ng n()i tiSt:
+ Con suy thuQllg th~n cfip, con cuemg tuySn giap, con tetani trong suy c~n giap
tr~ng ...

- B~nh cua tai miii hQng:

+ H()i chirng ti~n dinh.
+ Say tau bi~n ho~c may bay.
+ B~nh Meniere.
- Nguyen nhan to an than:
+ s6t cao.
+ YSu t6 tam ly: SQ' an dS d~n dSn bu6n non.

76
TRI:€:U CmJNG HOC N<)I KHOA - T~p II

Bai 1

CHAY MAU TIEU HOA

Ml)C TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay' sinh vi en co kha nang:
I. Biit QU(JC cac nguyen nhan gay chiiy mau tieu hoa.
2. Thvc hanh QU(JC hoi b?nh va tham kham phat hi?n trieu ch{mg lam sang cua
chiiy mau tieu hoa.
3. DJ nghi QU(JC cac xet nghi?m va phuang phap tham do c{ln lam sang chdn aoan
chiiy mau tieu hoa.

NQIDUNG
Binh thuemg trong 6ng tieu hoa khong co mau. Khi mau thoat ra khoi thanh m~ch
chay vao trong long 6ng tieu hoa, luc do gQi la chay mau tieu hoa. Day chi la m()t tri~u
Chwg chu khong phai la m()t b~nh, nhung la m()t tri~u chwg rAt quan trQng do nhieu
nguyen nhan khac nhau gay ra, no co th~ de dQa tinh m~ng nguai b~nh trong m()t thai
gian rAt ng~n, m()t vai gia, th~m chi chi 5-10 phut. Do do cfin phai co chfin doan cang
s6m cang t6t, d~ co thai d() xu tri kip thai, cAp ctru.
Chfin doan chay mau thi d~, nhung chfin doan nguyen nhan chay mau thi rAt kho.

I. TRieu CHlrNG
A. NIIUNG TRJ¥u cHUNG TRVC TIEP ciJA MAu BJ TONG RA NGOAI
Mau trong long 6ng tieu hoa duqc t6ng ra ngoai theo con duemg phia tren la non
mau, theo con duemg phi a du6i la di ngoai ra mau. N ~u mau do duqc t6ng ra ngay thi
mau con tuai, th~m chi khi ra ngoai dong thanh C\lC mau, n~u mau COn dQng l~i m()t thai
gian ti~p xuc v6i dich tieu hoa. va vi khufin thi mau co mau den (vi mau duqc chuy~n
thanh hematin). v 6i kh6i lu<)'llg 60ml mau du lam cho phan co mau den, mau phai luu
l~i tren 8 gia m6i lam phan den. Mau duqc t6ng ra ngoai du6i cac d~ng sau:
Non ra mau tuai: chwg to mau duqc t6ng ra ngay. Mau a day khong co bQt, khac
v6i ho ra mau, mau co bQt.
Non ra mau den
Gifra hai mau tuai va den co th~ co mau do sfim ho~c nau tuy theo thai gian mau
luu l~i trong 6ng tieu hoa lau hay chong.

77
 CHUONG 7. TRIBU CmJNG HQC CO QUAN TIED HOA

ia ra mau tuai: dfiu bai ho~c cu6i bai, lfin v6i phan hay bQc ngoai phan, ho~c khi
chui m6i thfiy.
ia phan den: den nhu nhva du(mg, b6. hong ho~c ba ca phe, phan co mui kh~m.
Gifra hai mau tuai va den co thS co mau trung gian (s~m, nau ... ). f)Un_g tru6c nhfrng
biSu hi~n cua chay mau tren day, cfin phai phan bi~t vai:
- Ho mau: mau cling ra du(mg m6m, nhung la mau do tuai, co bQt, mau ra rai rae
trong ngay, gQi 1a duoi mau.
- An thuc an co mau do (dua hfru) ho~c mau den (che d6 den, than ho~t. .. ) r6i sau
do bj non ra ho~c di ngoai ra.
- Chay mau cam r6i nu6t vao, sau do di ngoai phan cling den.
- An tiSt canh, u6ng thu6c lam den phan nhu than ho~t, bismuth, thu6c co s~t,
thu6c y hQc dan t()c.
- Phan co nhi~u m~t.
Mu6n phan bi~t nhfrng tru(mg hQ'P tren day cfin hoi ti~n sir, khi kham khong thfry
co tri~u chUn.g mfit mau, nSu cfin thi lam cac phan Un.g Weber Mayer, pyramidon: nguai
b~nh khong co b~nh gay chay mau (rang, mfii ... ).

Khong an thit ba ngay truac khi lam phan Un.g thi kSt qua mai dang tin c~y.
Tuy theo cac hinh thuc chay mau tren day, taco thS chfin doan vi tri chay mau:
- Non ra mau (tuai va den), ia phan den: mau chay tir tren goc Treitz tra len (ta
trang tra len).
- Chi co ia phan den: mau chay tir thvc quan xu6ng dSn d~i trang.
ia mau tuai. Mau chay tir d~i trang tra xu6ng. cfin chu y: trong thvc tS lam sang
co thS g~p cac tru(mg hgp sau day:
-Co chay mau nhung khong di ngoai ho~c non ngay, mai 3-4 ngay sau m6i t6ng
ra, th~m chi hang tufin sau m6i di ngoai. Trong tru(mg hgp nay tham trvc trang se thfry
co phan den.
- Co chay mau nhung do~n dfiu phan vfin vang, do~n sau phan m6i den.
Do do khong nen chi dva vao phan den m6i chfin doan chay mau, rna phai dva
vao nhfrng tri~u chUn.g lam sang cua sv mfit mau cfip.
B. NHiJ'NG l'RJlU CHiJNG CUA sVMAT KHOI LUQNG MAu cAP TiNH
Tuy thep kh6i luQllg mau chay, t6c d() mau chay rna co nhfrng biSu hi~n lam sang
khac nhau.

1. Chay mau nh~

NSu kh6i luQllg mau dum 0,51it it khi co biSu hi~n lam sang quan trQng. Ngum b~nh
chi cam thfry hai m~t moi, ho~c chi khi lao d()ng n~ng m6i cam thfry hai choang vang ho~c
chong m~t, m~ch, huyst ap it bi anh huang, xet nghi~m mau khong co gi d~c bi~t.

78
TRIJ~:u CHUNG HQC N<)I KHOA - T~p II

2. Chay mau trung blnh, n~ng

Se co nhfrng tri~u chl1ng lam sang sau:

- Ng~t, chming vang, hoa m~t, chong m~t va m6 hoi, chan tay l~nh, khat nu6c,
nh~t la a tu th~ ng6i, dl1ng ho~c khi lao d()ng. Co khi dang lao d()ng thi bi ng~t, hoa m~t
phai ngirng lao d()ng va n~m nghi ngay. ·
Kham b~nh nhan h1c do se th~y:
- Da, niem m~c nhqt.
- M~ch nhanh, nho, ho~c khong l~y duqc.
- Huy~t ap giam ho~c m~t.
- Tha nhanh nong.
- Co th~ s6t.
- Dai it ho~c vo ni~u.
N~u huy~t ap a tu th~ dl1ng giam du6i lOmmHg thuoog tuang 11ng v6i giam 20%
kh6i luqng mau. Khi m~t 40% kh6i luqng mau se co bi~u hi~n choang ro r~t.
N~u nhfrng tri~u chl1ng tren xay ra m()t each d()t ng()t, m~c du b~nh nhan khong
bi~u hi~n non mau ho~c di ngoai phan den, vfin phai nghi ngay t6i m()t tinh tr~ng chay
mau c~p ben trong.
c. cHAY MAuRi RA vA iT
Chay mau it nhung ctr ri ra keo dai, cu6i cung se dfin d~n thi~u mau kinh di~n,
nguai b~nh khong co nhfrng tri~u chl1ng c~p tinh nhu tren, khong co ca phan den, rna
chi co nhfrng tri~u chl1ng nhu:
M~t moi, chong m~t, khong lao d()ng n~ng duqc, da niem m~c xanh xao, nhip tim
hai nhanh v.v ... DUng tru6c m()t nguai b~nh thi~u mau kinh diSn nhu tren rna khong
th~y nguyen nhan bS ngmli, thi cfing phai nghi d~n m()t trong nhfrng nguyen nhan co th~
co la chay ri ra ben trong 6ng tieu hoa.
N goai nhfrng tri~u chl1ng tren day khi tham kham b~nh nhan c~n chu y:
- Tinh tr~ng gan lach to.
- Cac kh6i u 6 bvng.
- Tu~n hoan bang h~.
- Bvng chuang hai, r~n bo.
- N~u b~nh nhan ia mau tuai phai kham h~u mon trgc trang.
Di~m quan trQng la phai theo doi b~nh nhan hang gia hang ngay d~ bi~t da .c~m
chay mau hay con ti~p tvc chay.

II. CAC XET NGHII;M CAN LAM

Xet nghi~m huy~t hQc c~p ctru:
- Djnh nhom mau - cong thuc mau.

79
 CHVONG 7. TRIEU CHlrNG HQC CO QUAN TIED HOA

- Hematocrit, hemogiobin.
Nen nh6 r~ng s6 luQllg h6ng cfiu, hematocrit, hemoglobin khong thay d6i ho~c
thay d6i r~t it nSu duqc tiSn hanh ngay sau khi chay mau, vi h1c d6 chua du thai gian d~
pha loang mau. C6 nguai phai cfin 86 gia sau m&i du d~ pha loang mau, lam cac xet
nghi~m tren m&i thay d6i. Do d6 nhfrng bi~u hi~n lam sang trong nhfrng gia dfiu la r~t
quan trQng d~ giup ch~n doan cling nhu theo doi chay mau.
Khi s6 luQllg h6ng cfiu giam 80-40% tuang img v&i kh6i luQllg mau da m~t la
1,5 - 2 lit. s6 luQllg b~ch cfiu, ti~u cfiu cling c6 th~ tang sau 6 gia chay mau.
BiSu quan trQng la phai lam nh~c l~i vai gia ho~c hang ngay, so sanh kSt qua gifra
cac lfin xet nghi~m d6.
Ure mau, tang vira phai, nh~t la chay mau cao
Tim mau trong phan: nSu c6 S\f nghi nga thi lam cac phan img weber mayer
pyramidon v.v ..
Cac tham do d~ tim nguyen nhan: tuy timg nguyen nhan rna cac tham do:
Chvp X -quang thvc quan, d~ day ho~c d~i trang. C6 th~ chvp c~p ciru nSu cfin
thiSt.
N9i soi thvc quan, d~ day, trvc trang ho~c d~i trang, cling c6 th~ tiSn hanh n()i soi
c~p ciru d~ ch~n doan va cfim mau qua n9i soi.
Sieu am gan m~t, nSu nghi tm nguyen nhan a gan.

Ill. NGUYEN NHAN COA CHAY MAU TIEU HOA

A. NGUYEN NilAN CHAY MAU TIEU HOA CAO
(Tir day chdng Treiz tra len biiu hi?n bdng non ra mau, ia phan aen, ho¢-c ca hai)

1. Nhli'ng nguyen nhan nam a b9 may tieu hoa

- d thvc quan: vi em thvc quan (do trao nguqc dich vi, ho~c do hoa ch~t)
+ U thvc quan, polip thvc quan.
+ Gian tinh m~ch thvc quan.
+ Di v~t: h6c xuang.
- d d~ day
+ Loet d~ day ta trang.
+ Ung thud~ day.
+ Viem d~ day.
+ Thoat vi hoanh.
+ Polip va cac u lanh tinh khac.
+ H9i chimg Mallory weiss.
+ Di d~ng m~ch mau.

80
TRIJ;:U CHUNG HOC N(>I KHOA - T~p II

- Tang ap llJC tinh m~ch cua: lcim cho finh m~ch nong cua th\IC quan, d~ day gian
to ra va c6 th~ va. Nguyen nhan cua tang ap llJC tinh m~ch cua thuemg la:
+ Xa gan.
+ Ung thu gan.
+ Huy~t kh6i finh m~ch cua.
+ Viem tl)y m~n.
- Chay mau duemg m~t: mau tir trong gan d6 vao duemg m~t, xu6ng ta trang.
Nguyen nhan cua chay mau duemg m~t thuemg hi:
+ Ung thu gan.
+ Soi m~t ho~c giun chui len duemg m~t.
+ Ap xe duemg m~t.
+ Di d~ng d<)ng m~ch gan.
2. NhCPng nguyen nhan nam ngoai bQ may th~u hoa
M<)t s6 b~nh v~ mau:
- B~nh leucemie c~p va m~n nh~t la b~nh leucemie c~p
+ B~nh suy tuy xuang: ti~u cftu giam dftn d~n chay mau
+B~nh mau ch~m dong: thi~u cac y~u t6 t~o nen prothrombin
+ B~nh ua chay mau: thi~u v~ ch~t luQTig va s6 luQTig cua ti~u cftu
- Suy gan (do XO' gan ho~c vi em gan) tY 1~ prothrombin giam va gay chay mau.
- Do dling m<)t s6 thu6c
+ Thu6c ch6ng dong: heparin, dicoumaron.
+ M<)t s6 thu6c c6 bi~n chirng a d~ day nhu cac lo~i corticoid, thu6c vien giam
dau (aspirin, phenylbutazon) thu6c chua huy~t ap cao (reserpin).
Cac thu6c tren c6 th~ gay nen nhfrng t6n thuang a d~ day va gay chay mau ho~c
lam cho nhfrng t6n thuang c6 s~n tra nen ho~t d<)ng va chay mau.
B. NGUYEN NilAN CIIAY MAu TIEU HOA TIIAP (ia mau tuoi hoij.c den)

1. NhCPng nguyen nhan nam a b() may tieu hoa

- d ru<)t non: r~t it g~p
+ Kh6i u ru<)t non.
+ Polip.
+ L6ng ru<)t.
+ Viem h6i trang (Crohn).
+ Viem mi thira Meckel.
- d d~i trang: hay g~p han
+ Kh6i u d~i trang nh~t la h6i manh trang.
81
 CHVdNG 7. TRISU CHUNG HQC Cd QUAN TIEU HOA

+ Polip.
+ Lbng ru()t.
+ Viem loet hbi manh tnlng do thuong han.
+ B~nh viem loet d~i trgc trang chay mau.
+ Lao d~i trang (hay g~p a hf>i manh trang).
+ B~nh Crohn.
+ Dj d~ng m~ch mau.
+ Loet khong d~c hi~u (khong ro nguyen nhan).
+ Tui phinh (diverticule).
- Nguyen nhan a h~u mon trgc trang
Gbm ph~n 16n cac nguyen nhan a tren, them cac nguyen nhan sau day:
+ Trl h~u mon (n9i va ngo~i).
+ Sa niem m~c h~u mon.
+Tao bon.
+ Ki~t lY. (amip hay trgc khufin c6 th~ a toan b9 d~i trang, nhung bao gia cilng gay
loet a trgc trang).
+ Viem h~u mon (thuang do nhi~m khufin).
+ NUt h~u mon.

2. Nhli'ng nguyen nhan nam ngoai be) may tieu hoa

Gbm cac nguyen nhan da k~ a ph~n chay mau tieu hoa cao, c6 th~ them m()t vai
nguyen nhan rftt hi~m g~p nhu:
- Tvy l~c ch6.
- Niem m~c ru cung l~c ch6: chay mau trimg vm kY kinh.
- Dj tmg, niem m~c 6ng tieu hoa bj phu n€ sung huy~t gay chay mau.
- D~c bi~t h9i chtmg Schonlein hay gay chay mau tieu hoa, d~ nh~m v6i viem
ru()t ho~i ru.
- Cao huy~t ap bi~n chtmg chay mau tieu hoa.

82
TRIBU CHUNG HOC N0I KHOA - T~p II

BEti 8

TRieu CHlrNG HQC RUQT

Ml)C TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay, sinh vien c6 kha nang:
1. Biit au()'c cac thiim do c(in lcim sang a ru9t non.
2. DJ nghi au()'c cac thiim do c(in lam sang phil h(JJJ chdn doan b?nh ly ru9t non.

NQIDUNG
I. GIAI PHAU RUQT NON
A.D~ICUONG
Ru()t non la ph~n 6ng tieu hoa n6i ti~p d~ day v&i d~i trang, dai khoang 7m, duemg
kinh khoang 3cm, ph~n nay g6m c6:
Ta trang: hl do~n c6 dinh, n~m sau a phia sau, bao quanh va dinh vao d~u tl;ly, 6ng
dfin tl;ly va 6ng d~n m~t d6 vao do~n 2 ta trang
Do~n ru()t non tg do: di tir ru()t d~u, ru()t gifra d~n cu6i. Do~n nay dai khoang 6cm.
X~p thanh nhiSu quai ru()t g~n nhu song song v&i nhau.
Trung binh c6 khoang 14-16 quai, m6i quai dai khoang 20-22cm, tuy nhien c6 4
quai dai hon m()t chut, 30-40cm. Nhfrng quai d~u x~p ngang r6i chuySn d~n nhfrng quai
cu6i l~i x~p dQc.
Do~n ru()t non nay duqc treo trong 6 b\ffig bai m~c treo ru()t, d6 la m()t mang rfit
mong, m()t ba dinh v&i ru()t do la ba t\f do, m()t ba dinh v&i thanh sau 6 b\ffig.
D()ng m~ch nu6i ru()t non la d()ng m~ch m~c treo trang tren, dai khoang 22-25cm,
r()ng 8-12mm, diSm xufit phat a du&i d()ng m~ch than t~ng khoang 6-1 Omm, g~n sat
ngang phia tren d()ng m~ch th~n.
B. cAu T~O GIAI PilAU
cfiu t~o cua ru()t g6m 4l&p:
1. Ngoai cung Ia thanh m~c

2. Lap CO': ca vong va ca dQC

3. Lap dU'ai nh~m m~c

La lap t6 chuc lien k~t giau m~ch mau, trong lap nay cua ta trang chua cac tuy~n
Brunner, d6 la cac tuy~n ti~t cac chfit keo nh~y dS trung hoa dich vi.

83
 CHVONG 7. TRISU CIIUNG HQC CO QUAN TIEU HOA

4. Lap niem mCllc

Nfim tren 16p ca tran, co lien bao che phu, ngay tren t6 chuc lamina propria.
Trong t6 chuc nay co nhiSu m~ch mau, tan m~ch va t6 chuc tan bao, cac tan bao hqp
thanh dam g<;>i la mang Payer.
L6p lien bao phu co ch6 an sau xu6ng du6i t~o thanh tuySn Brunner ho~c
Lieberkuhn ho~c 16i len phia tren t~o thanh cac long ru()t, 16p lien bao g6m 4lo~i tS bao:
TS bao ru()t: chiSm cy 1~ nhiSu nhfit, 80% dong vai tro chu ySu trong vi~c hfip thu,
no co m()t duemg vien ban chai va sieu nhung mao
TS bao hinh dai hoa chiSm 15%,Jlo bai tiSt nhfty
TS bao n()i tiSt t6: chiSm cy 1~ rfit it, nfim rai rae su6t d<;>c chiSu dai cua ru()t non,
chung tiSt ra cac n()i tiSt t6 peptid.
TS bao Paneth: chi nfim a phftn day tuySn lieberkuhn. No bai tiSt cac lysozym va
cac enzym nhu cua U)y (trypsin, phospholipase ... ). No cling co kha nang thvc bao cho
nen no con co vai tro bao v~ niem m~c ru()t ch6ng l~i vi khufin.

II. CHlrC NANG SINH LY RUQT NON

A. CHUC NANG TIED HOA VA HAP THU
Ru()t non co nam tri~u nhung mao, do do lam tang di~n tich hfip thu cua ru()t len
t6i 200m . Phuang thuc hfip thu co th~ 1a th\1 d()ng qua cac 16 h6ng a niem m~c, ho~c
2

theo ca chS ap lvc thfim thfiu, ho~c la hfip thu chu d()ng.

1. HAp thu cac chAt di~n giai va nU'aC

N a: kha nang hfip thu N a thay d6i tuy thu()c timg do~n ru()t; giam dftn tiT ta trang
xu6ng d~i trang.
Kali: dugc hfip thu theo 3 each, nhung each quan tr<;>ng nhfit la hfip thu chu d()ng.
Parahormon lam tang hfip thu Ca++,corticoid l~i lam giam. Calcitonin lam ch~m sv v~n
chuy~n calcium ben ngoai tS bao ru()t.
Nu6c: giam dftn ru tren xu6ng dum. Ta trang, ru()t dftu m6i nai hfip thu 1-31it/ngay.
Ru()t cu6i, d~i trang m6i nai hfip thu llit/ngay.

2. Tieu hoa va hAp thu glucid

Thvc hi~n chu ySu a ru()t dftu. Amidan hi amylase phan giai thanh dextrin va
maltose. Maltase biSn maltose thanh glucose. Cac dihoiosid khac cling biSn dugc cac
diastase d~c hi~U thanh cac duemg dan: S\T thuy phan glucid dUQ'C thvc hi~n a du(mg
viSn ban chai cua ts bao ru9t, biSn oligosaccharid dextrin va disaccharid thanh
monosaccharid. Su di chuy~n giucos~ va galactose theo ca chS v~n chuy~n chu d()ng la
chu ySu. Cac duemg dan dugc hfip thu vao mau tufin hoan qua tS bao ru()t.
Cac duemg khong hfip thu se di xu6ng d~i trang, a dfiy no hi len men d~ biSn thanh
acid beo bay hai, lam tang ap lvc thfim thfiu va rut nu6c tir trong tuftn hoan ra, gay ia chay.

84
TRIEU CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

3. Th~u hoa va hap thu protid

Sv tieu hoa protid duqc h~t dau ngay tir d~ day, r6i dich 1\!Y chuySn polypeptid
thanh cac polypeptid don gian c6 8-4 acid amin, dich ru<)t hiSn thanh polypeptid va
dipeptid thanh acid amin va phan giai cac acid nucleic.
Phan 16n protein duqc tieu hoa va h~p thu 6 ru<)t non, chi con 6-1 Og con l~i hi dao
thai ra ngoai thea phan (nghia la kh6ng qua 1,5g/ngay).

4. Hap thu va tieu hoa lipid

Sv h~p thu lipid chi c6 gi6i h~n; nSu luqng lipid tren 30g/ngay se xu~t hi~n hi~n
tuqng ia ra rna (8g/ngay). Dau tien lipase (cua 1\!Y va ru<)t) phan giai triglycerid thanh
acid heo va monoglycerid. M<)t s6 acid heo t~o thanh phuc hqp acid heo + micelle m~t,
m<)t s6 khac t~o thanh ester cua cholesterol. Lecithase hiSn lecithin thanh acid phospho
glyceric, cholin va acid heo. Dich ru<)t sau m6i hfra an duqc chia thanh 2 phan, phan
tren la dau (nhii dich g6m tri-diglycerid, acid heo kh6ng ion hoa) phan 6 du6i la nu6c
(g6m acid heo ion hoa monoglycerid mu6i m~t) cholesterol n~m 6 gifra. Ca chS cua
lipid xuyen qua mang tS bao nhu thS nao chua ro. Trang tS hao ru<)t, acid heo tham gia
vao vi~c tai t6ng hqp triglycerid. Triglycerid va cholesterol hi dfiy ra ngoai tS hao ru<)t
du6iid~ng chlemicron hay lipoprotein, sau khi ra kh6i tS hao, phan 16n duqc h~p thu vao
tan m~ch, nhung acid heo m~ch ng~n va vira l~i vao h~ th6ng tuan hoan du6i d~ng
kh6ng ester hoa.

Niem m~c

Hlnh 7.33. Cau true thanh ru<)t

85
 CHUONG 7. TRIBU CHUNG HOC CO QUAN TIEU HOA

5. H~p thu vitamin

Vitamin hoa tan trong rna duqc hfrp thu nha c6 mu6i m~t va cac micelle, nai hfrp
thu la ru9t dfiu, no se duqc v~n chuysn vao tan m~ch.
- Vitamin B 12 cua thuc an: thu(mg gin v6i protein, duqc hfrp thu chu y~u a ru<)t
cu6i va phai phBi hqp v6i y~u t6 n9i d~ day.
- Acid folic va polyglutamat duqc thvc hi~n a ru<)t dfiu theo ca ch~ chu d<)ng.
B. CHUC NANG BAI TIET
1. Bili ti~t dich ru9t: bao g6m chfrt nhfiy, globulin miSn djch, protein huy~t tuang,
nu6c va di~n giai. Cac chfrt d<)c t6 cua vi khuAn, m9t s6 n9i ti~t t6, acid m~t, acid beo hi
thuy phan lam tang bai ti~t.
2. Bai ti~t n9i ti~t to: do m9t s6 t~ bao cua niem m~c ru9t dam nh~n: gastrin secretin,
VIP, enteroglucagonglicentin ... c6 t6i tren 10 n<)i ti~t t6 cho d~n nay da duqc xac djnh ro.
SV TIED HOA TmJC AN TRONG ONG TIED HOA
CO' quan · D!ch tieu h6a Tra thanh th(pc an
Glucid Protid Lipid
NU'&c bQt Amidon
McSm Amylase Dextrin
Maltose
D~ day HCI Amylase tiep Tan colageme, chia
tl)c ho~t d()ng nh6 nucleoprotein.
Glucid khong T§n cong cua m()t
bi tieu h6a so cau noi peptid
giai ph6ng Alb va
pepton
+
Pepsin
Djch tl)y Amidon Polypeptid phlJ'c
t~p
Amylase
Ru()t Dextrin Maltose M6' trung blnh
Polypeptid c6 3-4
Trypsin Mono va
acid amin
Chymotrypsin diglycerid
Carboxypolypeptidase glycerol acid
Lipase beo
Djch ru()t Maltose
Maltase
Polypeptid
Glucose
Glactose + A.amin dO'n d()c
Lactose
Glucose Aminopoly peptid
Sacca rose A. Nucleic
Invertin
Peptidase Glucose +
. Fructose A. Phospho
Pentose + Puin NhO djch rna
Dipoly
Base pyrimidin Trung tfnh
Nucliase
Ho~t h6a

M~t
Lipase

86
TRIEU CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

C. CHUC NANG MIEN DJCH

Dong vai tro quan trQng trong h~ th6ng miSn dich cua CO' thS, chuc nang nay
dolymphocyt, plasmocyt, va histiocyt n~m trong 16p chorion 16p chorion dam nhi~m.
Chl:mg bai tiSt cac globulin miSn dich: quan trQng nhftt la IgA, sau do la IgE va cu6i cimg
1a IgM va IgG. Mang Payer la ngu6n g6c sinh ra cac tS bao bai tiSt globulin miSn dich.
D. CHUC NANG V~ D<)NG
Ta trang co bop v6i nhip di~u nhanh 10-15 phut sau, thuc an da t6i ru{>t d~u. Cang
xu6ng du6i co bop cang ch~m. 2 gia 80 phut dSn 6 gia sau thuc an se dSn manh trang, 6
dSn 9 gia sau mai t6ng hSt thuc an vao dc;ti trang.
Co ba hinh thuc v~n d{>ng cua ru{>t.
- Co th~t dan thu~n m{>t doc;tn ru{>t.
- Co th~t m{>t doc;tn ru{>t dS nhao tr{>n thuc an.
Cac sgi CO' vong co ch~t lc;ti va chia thuc an thanh tirng ph~n, nhfrng co th~t tiSp
theo lc;ti phan chia cac phAn thuc an dora gi6ng nhu l~n tru6c. Cu nhu thS thuc an duqc
nhao tr{>n nhung khong bi dAy xu6ng. Ap 1vc do no tc;to nen trong long ru{>t 5-15cm
nu6c, v6i nhip di~u 2 giay 112 d~n 7 giay 112 cho m6i co bop. Nhu v~y m6i phut a m{>t
doc;tn ru{>t nao dose co khoang 16l~n co bop.
~ Co bop hinh Ian song: chuySn d{>ng m tren xu6ng dum, khi phia tren cl)c thuc
an co thi ph~n du6i gian ra, cu nhu thS thuc an hi dAy d~n xu6ng du6i, t6c d{> di chuySn
cua v~n d{>ng Ian song la khoang 2cm/phut. Ap Ivc trong long ru{>t do no tc;to ra la
5-35cm nu6c.

Ill. THAM DO C~N LAM SANG RUQT NON

A. TIIAM DO KHA NANG HAP THU CUA RU<)T
Chuc nang hftp thu cua ru{>t rftt phuc tc;tp, lc;ti co nhi~u b{> ph~n tham gia vao qua
trinh hfip thu, vi d\1 thiSu 1ipase cua i\ly dfin dSn tieu hoa kern va d6ng thai dfin dSn hftp
thu kern thu phat, ho~c D-xylose co thS hi chuySn hoa a ru{>t do tac d\lllg cua vi khuAn,
do do co thS dfin dSn SlJ r6i loc;tn hftp thu gia. Nen khi danh gia kSt qua xet nghi~m nao
do c~n phai xem xet nhi~u m~t, dS tranh sv nh~m Ifin.

1. Hap thu dlJ'ang

Nghi~m phap tang duang huySt b~ng duang u6ng: c~n phai loc;ti tn'r thay d6i
duang huyst do chuc nang n9i tiSt t6 cua i\ly bi t6n thuang.
Test D-Xyiose: duang nay duqc hftp thu chu d{>ng t~i ru{>t d~u va it bi chuySn hoa,
SlJ bai tiSt qua th~n se phan anh trung thanh kha nang hftp thu. u6ng 25g D-Xylose v6i
m{>t c6c nu6c, thu nu6c tiSu trong 5 gia, luqng D-xyiose trong nu6c tiSu do phai tren
4g 1a binh thuang.
Nghi~m phap tren dang tin c~y khi: chuc nang th~n con t6t, luqng nu6c tiSu trong
5 gia phai tren 400m1.

87
 CHVONG 7. TRISU CHUNG HOC CO QUAN TIEU HOA

Test Lactase: nguyen t~c chung cilng gi6ng nhu test D-Xyiosej. Dung lactose
ethanol k@t qua chinh xac hon.

2. Hap thu protid

Rfrt kh6 d6 danh gia kha nang hfrp thu protid.
- Djnh luQTig N trong phan: binh thuemg phai du6i 1,5g/24 gia.
- Djnh luQTig protid mau toan ph~n: rfit thi@u chinh xac vi c6 nhiSu nguyen nhan
d&n d@n h~ protid mau.

a. Hap thu lipid

Djnh luQTig rna trong phan: cho b~nh nhan an ch@ d{> an giau lipid (60-lOOg/ngay)
trong 6 ngay. Thu th~p phan cua 3 ngay cu6i cung. Binh thuemg rna trong phan phai
duai 3 ,s g/24 gia d6i vai ch@ d9 an 60g ma/ngay va duai sg/24 gia d6i vai chs d9 an
lOOg ma/ngay.
Dilng chfrt d6ng vj ph6ng x~: nghi~m phap trioiein va 0 leic danh dfru I ; cho
131

b~nh nhan u6ng hai acid beo nay sau d6 djnh luQTig n6ng d9 ph6ng x~ trong mau, nu6c
ti6u va phan.
Kern hfrp thu do ru{>t, ca hai acid beo d6 dSu bj kern hfrp thu.
Kern hfrp thu do tl)y: chi c6 a. triolein bj kern hfrp thu con A.oleic v&n dugc hfrp thu
binh thuemg.

4. Hap thu vitamin

Vitamin B12 (test Schilling) cho u6ng 0,25mg vitamin B12 danh dfru b~ng Co57,
hai gia sau tiem them vitamin B12 khong danh dfru d6 bao hoa B12 trong ca th6. Lfry
nu6c ti6u trong 24 gia. Binh thuemg, luQTig d6ng vi ph6ng x~ bai tiSt ra phai tren 8%
1UQllg u6ng vao.
Nghi~m phap nay tuong d6i chinh xac, dugc ap dl)ng r{>ng rai. Ngoai ra con lam
cac nghi~m phap:
- Hfrp thu acid folic.
- Hfrp thu acid oxalic.
- Hfrp thu vitamin D.
B. THAM DO KHA NANG XUAT TIET CUA RUQT
Tiem m{>t chfit c6 danh dfru vao mau, sau d6 tim chfrt d6 trong phan. Vi dl):
albumin danh dfru Crsl-
C. THAM DO TINH T~G NHIEM KHUAN 0 RUQT
- Hut djch ru{>t: b~ng m{>t 6ng thong d~c bi~t, sau d6 nuoi cfry vi khuAn.
- Test ho hfrp v6i H2.

88
TRIBU CHUNG HQC N(>I KHOA - T~p II

Do luQTI.g Hz tho ra tru6c khi him test. Sau d6 cho u6ng D-glucose, nSu luQTI.g h~
tho ra tang 1en chtrng t6 c6 sv nhiSm bAn a ru9t non.
D. DO THOI GIAN V!N CHUYEN CUA RUQT
(Xem a phfin d~i trang)
E. CHl}P X-QUANG RUQT NON
- K y th~t: c6 2 each cho u6ng thu6c tir tren xu6ng, ho~c th\lt thu6c din quang tir dum
len nSu chi mu6n tham do do~ ru()t cu6i. Ch\lp d6i quang kep mang l~i kSt qua t6t hon.
- M\lc dich:
+ Xac dinh khfii u va cac nguyen nhan gay t~c ru()t.
+ Xac dinh thay d6i nSp nhan niem m~c.
+ Xac dinh chuc nang v~n d()ng cua ru()t.
+ Binh thuemg: khAu kinh quai ru()t d€u nhau, khong vugt: qua. 40mm. Cac nSp
nhan nho, d€u nhau, hinh rang luge.
- B~nh ly:
+ T~c ru()t: quai ru()t gian to, v~n chuy~n ch~t cfin quang ch~m l~i a nai bi t~c,
long ru()t bi http l~i, khoang gifra cac quai ru()t r()ng ra nSu c6 kh6i u.
+ C6 hi~n tuQTI.g mire nu6c- hai a tren ch6 bi t~c.
+ Thay d6i nSp nhan: nSp nhan nho ho~c m~t; ho~c to ra, khoang each gifra cac
nSp nhan r()ng ra.
+ Thay d6i v€ v~n d()ng: binh thuemg 4-6 gia sau ch~t cfin quang dSn manh trang
thai gian nay c6 th~ nhanh len hay ch~m di.
F. NQI SOl SINH THIET
C6 th~ soi tir tren xu6ng, qua d~ day ta trang xu6ng ru9t dfiu, ho~c tir du6i len, qua
h~u mon, dSn manh trang vao ru9t cu6i. C6 th~ tiSn hanh sinh thiSt trong khi n9i soi
nhung cung co th~ sinh thiSt mu.
Sinh thiSt mu: dugc thvc hi~n b~ng hai lo~i 6ng thong d~c bi~t: 6ng thong cua
Debray va 6ng thong cua Carreyo. Sinh thiSt ru9t la phuong phap tham do r~t quan trQng
d6i vm tinh tr~ng niem m~c ru()t, n6 giup cho chAn doan cac nguyen nhan cua r6i lo~n
tieu hoa va h~p thu c6 phai do teo cac nhung mao hay do t6n thuong a h~ niem m~c.

89
 CHVdNG 7. TRIEU CHlrNG HOC Cd QUAN TtEU HOA

Bai 9

TRieu CHO'NG HQC D~l TRANG

MVC TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay, sinh vien c6 kha nang
1. Bi~t aU(J'C cac tri?u ch{mg lam sang thuimg g(lp a ru{Jt va cac tham do ci)n lam
sang thuimg ap dl:lng chdn aoan b?nh ly ac;zi trang.
2. Thl!C hanh aU(YC hoi b?nh VG tham kham phat hi?n cac tri?u chimg lam sang
aru{Jt.
3. EJJ nghj aU(JC cac tham do ci)n lam sang phu h(J'JJ chtln aoan b?nh ly ac;zi trang.

NQIDUNG

I. GIAI PHAU
A.HINHTHE
D~i trang b~t dftu tir phftn t~n cimg cua ru()t cu6i di dSn h~u mon.
N 6 g6m nhi~u do~n khac nhau.

1. Manh trang
La m()t mi cimg, phinh to, nfim a h6 ch~u phai day c6 ru()t thira va 16 cua ru()t cu6i
d6 vao, d6 la van Bauhin.

2. a~i trang len

Di dQC theo m~ng ma phai len sat m~t dum gan.

3. a~i trang ngang

Di ngang tir phia gan sang phia lach a day c6 m()t mang ma r()ng dinh vao gQi la
m~c n6i 16n.

4. a~i trang xuong

Di dQC theo m~ng ma trai tir Cl)'C du6i lach xu6ng. D~i trang ngang va d~i trang
xu6ng hqp v6i nhau thanh m()t g6c gQi la g6c lach.

90
TRIBU CHUNG HOC N(H KHOA - T~p II

D~i trang ngang

D~i trang xu6ng

8¢ng mlilch ch~

D~i trang IAn

Manh trang

6ng cOa tn,Jc trang

Hlnh 7.34. Giai phau cua dc;ti trang

5. e~i trang Sigma

Di d()ng khong di th~ng rna t~o thanh CUQn vong.

6. Tri!C trang va h~u mon

Trgc trang nam trong ti~u khung, d6 la m()t 6ng phinh ra nen con gQi la bong trgc
trang. Do~n cu6i trgc trang la m()t 6ng h~p ngiin khoang 3-4 em, nh~n gQi 1a 6ng trgc
trang. d d~~n nay c6 cac CO' vong va CO' h~u mon, la nai tiSp giap phftn da cua mong v6i
niem m~c ong trgc trang.
B. cAu TRUC GIAI PHAU
VS d~i cuang cung gi6ng nhu ru()t non, nhung c6 m9t s6 di~m khac.
D~i trang cling c6 4 16p, nhung 16p ca d9c khong phan chia dSu rna t~p trung
thanh 3 dai dQC rna nhin ngoai cfing thfty.
Niem m~c d~i trang khong c6 nhung mao rna nhuemg ch6 cho tuySn Lieberkuhn,
s6 luQllg tuySn lieberkuhn nhiSu han, day tuySn khong c6 tS bao Paneth, tS bao hinh dai
hoa ngugc l~i rfit nhiSu, tS bao ru()t cung c6 vien ban chai a phia dinh nhung cfiu t~o
mang khong dfty du d~ bai tiSt cac enzym. Do d6 vai tro tieu hoa va hftp thu cua d~i
trang bi h~n chS nhiSu so v6i ru()t non.

91
 CHVONG 7. TRI:BU CHUNG HQC CO QUAN TIEU HOA

Hinh 7.35. Giai phau trl)'c trang

II. SINH LV HQC £>~1 TRANG

A. CHUC NANG V ~ DQNG
Van Bauhin la n~p g~p, c~u t~o bai m{>t 16p ca vong nbi g6 len, 16i vao trong ru{>t
d~ ngan ch~n dong chay tir manh trang vao ru{>t non. Thuc an dQng l~i a ru{>t cu6i, van
dong, r6i m{>t song nhu d{>ng m~nh lam van rna ra va dAy thuc an vao manh trang. Do
do trong b~nh 1y song nhu d9ng co th~ dAy ru9t cu6i vao d~i trang t~o nen 16ng ru{>t
cu6i vao d~i trang
d d~i trang phai co nhfrng song nhu d{>ng ngugc di tir goc gan xu6ng manh trang
v6i tftn s6 5-6 lftn m{>t phut, m6i lo~t song co bop, keo dai 4-5 phut. d d~i trang ngang
va d~i trang trai cac song nhu d{>ng r~t ch~m 2-3 lftn trong 24 gia. Manh trang sigma r~t
it co song nhu d{>ng. Song nhu d{>ng toan b{> chi xay ra 2 gia sau khi an, tru6c khi thuc
an d~n dugc manh trang. Ban dem nhu d{>ng d~i trang gftn nhu bi~n m~t hoan toan d~ tai
xu~t hi~n khi thuc d~y.
Tren toan b{> chi~u dai cua d~i trang co r~t nhi~u ca vong t~o di~u ki~n cho vi~c u
dQ:J?.g phan lau trong d~i trang
B. CHUC NANG HAP THU CUA D~ TRANG
M6i ngay d~i trang nh~n dugc khoang 1,5 lit nu6c, 90% dugc h~p thu a d~i trang
phai va ngang. N atri cftng dugc h~p thu gftn h~t theo ca ch~ chu d{>ng. Kha nang tai h~p
thu nu6c va di~n giai cua d~i trang r~t 16n: tm 4-5 lit nu6c, 816mEq Na, 44mEq K. Vai
tro cua mu6i m~t, m{>t s6 n{>i ti~t t6 d~ day, ru{>t, m{>t vai acid r~t quan trQng trong vi~c
tai h~p thu nu6c va di~n giai cua t~ bao ru{>t.

92
TRI:BU CHUNG HQC N0I KHOA- T~p II

C. CHUC NANG TIEU HOA

Do vi khufin dam nhi~m la chinh, chiang 4to nen hai hi~n tuQ'Ilg len men va len men
th6i dS phan huy n6t thtrc an chua tieu hoa a ru9t non, ket qua la t<;to thanh hoi va phan.
D. PHAN BINH THUONG
- Kh6i luQ'Ilg trung binh: 100-160g/ngay neu luQ'Ilg thtrc an it ch~t ba, sqi.
- Mau: nau do c6 stercobilin va stercobilinogen. Tuy nhien n6 c6 thS thay d6i tuy
theo thtrc an.
- LUQ'Ilg nu6c: can tru6c va sau khi lam kho se biet duqc tn;>ng luQ'Ilg nu6c
+ Binh thuemg: 22g phan kho cho I OOg phan tuai.
+ Phan ctrng tren 25%.
+ Phan nat du6i 15%.
+ Phan long du6i 12%.
- pH trung binh ho~c hai acid
- Acid organic: 15mEq/100g phan, acid organic la biSu hi~n cua sv len men.
- Ammoniac: 3mEqll OOg phan, biSu hi~n cua len men th6i.
- Ma du6i 5g/24 gia.
- Protid du6i 1,5g N/24 gia.

Ill. THAM DO C~N LAM SANG a~l TRANG

1. Xet nghi~m phan
- VS m~t hoa h<;>c: xac dinh thanh phfin nu6c, cac ch~t di~n giai, cac aicd, thanh
phfin khi, pH, cac SQ'i cellulose, cac thtrc an chua tieu.
- VS k:Y sinh trimg: b~nh phfim c6 thS la phan ho~c dich ta trang, tuy lo<;ti b~nh
phfim rna c6 cac lo<;ti k:Y sinh trimg khac nhau.
- VS vi khufin va virus: binh thuemg trong phan c6 60% Escherichia coli, 40%
Enterrocoic, lo<;ti vi khufin ua iod r~t it. Hi~n tuQ'Ilg len men 1am tang lo<;ti vi khufin coli,
len men th6i lam tang vi khufin Coccie gram (-).

2. Tim mau trong phan

- Trong truemg hqp nghi nga chay mau ri ra.
- DiSu tra dS phat hi~n s6m ung thu d<;ti trang.

3. Do thai gian v~n chuy~n cua ru()t

C6 nhiSu phuang phap, xin neu 2 phuang phap chinh.
- U 6ng baryte va theo doi b~ng X -quang.
Thai gian den van Bauhin: trung binh 3-4 gia.

93
 CHVONG 7. TRI:BU CHUNG HOC CO QUAN TIEU HOA

Thai gian dSn trgc tnlng: 24-36 gia.

- U6ng mucin carmin (0,5x2 vien): do thai gian v~n chuySn toan b9 tlr h!c u6ng
dSn h1c di ngoai, ho~c do thai gian tlr hie xu6ng dSn h!c di ngoai hSt mucin carmin.
Phuong phap nay dS quan sat, nhung khong chinh xac.

4. Ch~:~p X-quang d~i trang

La phuong phap thong dvng don gian, dugc ap dl)llg r()ng rai.
Ky thu~t: c~n chuAn bi kY b~nh nhan: an chS d9 khong ba trong 3 ngay, thvt thao
tru6c khi chvp. C6 thS chvp d~y nhu c6 diSn, ho~c chvp d6i quang kep cho kSt qua t6t
hon, v6i phuong phap chvp d6i quang kep c6 thS thfty t6n thuong nho 0,5cm, do d6 c6
thS phat hi~n s6m ung thu d~i trang.
-Chi dinh
+ Ung thu d~i trang.
+ Polyp.
+ Tui phinh.
+ Viem loet d~i trgc trang.
Nhfrng biSu hi~n cua b~nh d~i trang: ia mau, ia chay, h9i chtmg kiSt ly v.v ..
Hinh anh binh thuirng:
Ba dSu d~n, cac mui d~i trang dSu d~n xSp ch6ng len nhau nhu ch6ng dia.
Nhiing thay a6i bdt thuirng:
- VS kh6i lugng: duemg kinh ngang to ra c6 khi gftp 2,3 l~n b~nh to d~i trang.
- vs chiSu dai: b~nh d~i trang dai.
- Hinh ctmg: thanh d~i trang ctmg m9t do~n.
- Hinh h~p m9t do~n: c~n phan bi~t v6i co th~t sinh ly binh thuemg cua d~i trang.
- Hinh 2 ba, cac mui khong dSu, chtmg to c6 phu nS xuftt tiSt.
- Hinh dQng thu6c: 6 loet ho~c mi phinh.

5. N()i soi sinh thi~t

a. Soi trlfC trimg
C6 thS dung 6ng soi ctmg ho~c 6ng soi mSm. C~n chuAn bi b~nh nhan t6t tru6c
khi soi, gi6ng nhu tru6c khi chvp d~i trang.
Chi dinh: trong cac truemg hgp
- N ghi ung thu tn.rc trang ho~c· d~i trang sigma.
- Nghi polyp trgc trang.
- Tri h~u mon.
- Viem h~u mon.

94
TRIBU CHUNG HOC N(H KHOA - T~p II

- NUt h~u m6n.

Cac bi6u hi~n b~nh ly nghi nga do t6n thuong a h~u m6n tnrc trang: ia mau tuai,
dau h~u m6n, h9i chirng ly ... Khi soi tnrc trang c6 th6 tiSn hanh sinh thiSt.
b. Soi a(li trang: b~t bu9c phai dung 6ng soi rpSm dai tren lm
Ky thu~t: cfin chu~n bi b~nh nhan th~t kY lam s~ch d~i trang tru6c khi soi.
Chi dinh: gi6ng nhu d6i v6i chvp X -quang va soi t11Jc trang.
Soi d~i trang c6 uu di6m t6t hon chvp X-quang du la chvp d6i quang kep.
Nhin th~y cac t6n thuong ro rang han.
Cac t6n thuong r~t nho cilng th~y duqc. Cac bi6u hi~n r6i lo~n phat tri6n mao
m~ch cilng phat hi~n duqc. Trong khi soi c6 th6 tiSn hanh sinh thiSt.
C. Gia tri cua sinh thi~t trl!C trang va a(li trang rdt !(m
N 6 giup cho kh~ng dinh ban ch~t u lanh tinh hay ac tinh.
N6 giup cho ch~n doan cac b~nh nhu.
Viem loet d~i tnrc trang chay mau.
B~nh Crohn.
Lao.
Ma khi soi tnrc trang, d~i trang ho~c chvp X -quang cilng r~t kh6 phan bi~t; dS
nhfim v6i nhau.

IV. NHO'NG BIEU HleN LAM SANG CUA RUQT (RUQT NON, D~l TRANG)
A.DAU
La tri~u chirng r~t hay g~p trong cac b~nh vS ru<)t, tuy nhien cilng c6 m9t s6
truang hqp kh6ng dau, vi dt): polyp chi c6 ia mau rna kh6ng dau.
EJ(lc ai~m
Vi tri dau: thuang a xung quanh r6n ho~c d9c khung d~i trang, nghia la kh6ng c6
diSm dau ho~c vilng dau khu trU c6 dinh ro rang. Nhung cilng c6 m9t s6 truang hqp c6
diSm dau ro ho~c khu tru am9t vilng, vi dv: vi em ru9t thua, co di6m dau ah6 ch~u phai
(diSm Mac Burney), viem mi Meckel c6 di6m dau a h6 ch~u trai, d6i di~n v6i di6m ru9t
thira. Ngoai hai b~nh c6 di6m dau c6 dinh d6, m9t s6 it truang hqp khac cilng dau c6
tinh ch~t khu trU, vi dv: dau vilng thuqng vi, dau vilng h~ vi.
Cam giac aau: thuang la cam giac dau qu~n tirng can n6i tiSp nhau. Nhung c6 thS
chi c6 cam giac n6ng rat trong bvng, non nao ho~c dau am i.
Thai gian keo dai: kh6ng c6 d~c di6m gi ro r~t, c6 thS chi m9t hai gia, nhung
cilng c6 th6 keo dai hang thang.
(Xem them bai dau bvng)

95
 CHUdNG 7. TRIBU CHUNG HQC Cd QUAN TIEU HOA

B. CHU0NG HOI
Ciing la m<)t dftu hi~u hay g~p.

1. Ngu6n goc cua hO'i trong ru9t

Do nu6t hai vao cilng thuc an.
Hai tU trong mau dao thai qua ru<)t hai ngu6n g6c nay chiem cy 1~ rfit it.
Do tieu hoa. thuc an (chu yeu la glucid va lipid). D~c bi~t tieu hoa thuc an do vi
khuftn a d~i trang.
LuQllg hai ~o ra m6i ngay rfit thay d6i, anam gi6i trung binh 1,31; anfr gi6i la 0,61.
2. Thanh phin cua hO'i: ciing rftt thay d6i tuy rung ngucri
N2: 23-80%
02: 0,1-2,3%
H2: 0,06-47%
C~: 0-26%
C02: 5-29%
3. Sl! dao thai hO'i: qua duang m6m, h~u mon va ngftm vao mau
4. NhCPng yeu to gay hO'i nhieu trong ru9t
a. Tang san xudt hoi
- Viem cftp do vi khuftn
- Djch vi giam tiet giam toan, ho~c da tiet da toan
b. Giam ilao thai hoi
- Hai khong dugc v~ chuySn xu6ng phia dum do tAc ru()t, do ru()t giam truang h_rc.
- Hai khong ngftm vao mau do c6 t6n thuang a thanh ru()t, u tr~ tuAn hoan ru()t.
5. Bi~u hi~n lam sang
Chuang hai to an b9: tang len sau khi an, giam sau khi di ngoai ho~c trung ti~n
dugc. Ngucri b~nh c6 cam giac cang b\lllg, kh6 tho, hBi h()p
Chuang cvc b(): chi m()t phAn nao d6 hi chuang hai, hai t~p trung a nai d6. Vi dv
chuang hai chi a d~i trang.
Chuang hai kern theo u djch: gay nen soi b\lllg ciing c6 thS toan thS, nhung ciing
co thS khu tru a m9t vimg, nhfit 1a vimg ru9t cu6i, manh trang
6. Nguyen nhan
- Do dao thai hai giam: t~c ru()t, li~t ru()t, r6i lo~n tuAn hoan ru()t. ..
- Do tang san xufit hai: do an u6ng, viem niem m~c, tieu hoa kern, hftp thu kern,
lo~n khuftn ru()t.

96
TRIJ;:U CHUNG HQC N<)I KHOA- T~p II

-Nguyen nhan chung: viem mang b\lllg, tam thAn, r6i lo~n tuAn hoan ru()t.
- Do tang san xudt hai: do an u6ng, viem niem m~c, tieu hoa kern, hdp thu kern,
lo~n khudn ru()t.
- Nguyen nhan chung: vi em mang b\lllg, tam thAn, r6i lo~n chuyen hoa.
C. cAc BIEU m~N KIIAc
- Non, bufin non.
-Tao bon, ia chay.
- H()i chl.lng ki~t lY..
- Chay mau tieu hoa.
(Xin xem trong cac phAn d6).

97
 CHVONG 7. TRieu CHUNG HQC CO QUAN TIEU HOA

Bai1o

iA CHAY VA TAO BON

ia chay va tao bon la bi~u hi~n S\f r6i lo~n V~n chuy~n Cua fUQt.

iA CHAY
Ml)C TIEU HQC T~P:
Sau khi hQC xong bai nay, sinh vien c6 kha nang:
1. Bidt au()'C atnh ngh'ia, CO' chi b?nh sinh va nguyen nhan cua ia chay cdp tinh va
mq,n tinh.
2. Thvc hanh au()'C hoi b?nh va tham kham phat hi?n ia chay.
3. DJ nght au()'c cac xet nghi?m va tham do cqn lam sang phil h9P chdn aoan ia chay.

NQIDUNG

I. SINH LV fA CHAY
M6i ngay c6 khoang 9 lit djch duqc dua vao 6ng tieu hoa: 2 lit do an, u6ng, phfin
con l~i do d!ch bai tiSt cua tuySn nuac bQt, d~ day, m~t va tvy.
Phfin 16n kh6i luqng d6 duqc h~p thu a phfin tren cua 6ng tieu hoa, chi con l~i
khoang 1 lit djch va cac ch~t c~n ba vuqt qua van Bauhin vao d~i trang.
D~i trang tiSp tvc h~p thu d!ch va tieu hoa phfim c~n ba d~ thanh phfin ctmg, va
v~n chuy~n n6 dSn tr\{c trang d~ t6ng ra ngoai.

1. Sl! hap thu nLPoc va cac chat di~n giai a d~i trang
f)~i trang h~p thu 80-90% nu6c rna n6 nh~n duqc.· Kha nang h~p thu cua d~i trang
r~t 16n. 61it nu6c va 800 mEq Na m6i ngay, duqc th\fc hi~n chu ySu a d~i trang phai va
ngang. f)~i trang con bai tiSt bicarbonat d~ can b~ng v6i S\f h~p thu chlore, bicarbonat
nay se duqc chuy~n thanh C02 du6i tac d\Ulg cua vi khufin.
f)~ t~o nen phan binh thuang cfin phai dam bao S\f can b~ng cua ba ySu t6: v~n
d9ng cua fUQt, bai tiSt - h~p thu. Tie~ hoa kern se dfin dSn h~p thu kern va gay ra ia chay
ho~c tieu hoa binh thuang nhung h~p thu kern cilng dfin dSn ia chay, ho~c bai tiSt qua
nhiSu vuqt qua kha nang h~p thu cfing dfin dSn ia chay. Nhu d9ng ru9t tang ho~c giam
nhiSu anh hu6ng dSn tieu hoa h~p thu, cu6i cimg la ia chay.

98
TRI$U CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

2. llinh nghia v~ ia chay

Phan binh thuemg chua m9t luqng nu6c b~ng 80% trQng luqng phan, 80-85 hl
phan nhao, chua tren 85% la phan long, chua duai 75% la phan tao. Luqng phan thuemg
m6i ngay la khoang 200g-300g.
ia chay duqc d~c trung bai s6 l~n di ngoai llhi~u han va luqng nu6c nhi~u han
trong phan. Nhung trong b~nh Sprue, m<)t b~nh duqc coi la ia chay thgc sv, co thS chi di
ngoai 1-2 1~n/ngay. Nhu v~y t6c d9. v~n chuySn la y~u t6 quan trQng han s6 1~n di
ngoai. Do do, Roux da djnh nghia: ia chay la m<)t h9i cht'mg d~c trung bai sv tdng phan
nhanh va phan nhi~u nu6c g~n day r{gu(yi ta them y~u t6 khdi luqng phan nhi~u tren
300g/ngay.

3. Can phan bi~t vai hi~n tU'Q'ng ia chay gia hi~u (khi luQllg phan ct'mg it
300g/ngay)
- 6 nguai tao bon, xen ke v6i nhfrng dqt tao bon 1a nhfrng dqt ia long do niem
m~c d~i trang bi kich thich ho~c do dung thudc nhu~n trang.
- 6 nguai co khdi u d~i trang kich thich niem m~c d~i trang tang ti~t dich nh~y va
di~n giai.

II. CO' CHE SINH Bt;NH HQC

Co 4 ca ch~ chinh sau day:

1. Ia chay do tham th~u

Do dung cac chfit khong thS hftp thu qua niem m~c ru<)t, do do lam giam hftp thu
nuac cua ru<)t va con bai ti~t them nu6c vao trong long ru<)t. Do la cac chfit co hoa tri 2
ho~c 3 (Mg2 + 0 2 , P0 4) cac chfit chdng acid ho~c hydrat carbon khong duqc hftp thu,
nhu lactulose. Cac chfit duemg khong duqc hftp thu do gay nen S\f len men m~nh a d~i
trang d~n d~n san xufit nhi~u acid bay hai va acid lactic. Di~u do giai thich pH phan 6-5
va S\f thftm thfiu cua nu6c cao han S\f thftm thftu tinh theo cong thuc (Na+K) X 2. D~c
diSm cua lo~i ia chay nay la 1uqng phan it, giam ho~c ngirng khi nhin doi, khi khong
dilng cac chfit do nua.

2. Ia chay do bai tiet

Mftt m<)t 1uqng qua 16n nu6c va di~n giai do co sv kich thich bai ti~t ho~c do sv uc
ch~ hfip thu a ru<)t non va d~i trang. Thuemg day 1a S\f kich thich cua h~ thdng AMP
andenylat cyclase ho~c cua GMP cyclic v6i sv huy d<)ng calcium tfong t~ bao. Lo~i ia
chay nay hay g~p trong ia chay cftp do nhiSm khuftn cholera, escherichia coli. Trong ia
chay m~n tinh do nguyen nhan n<)i ti~t t6, ho~c do dilng thudc nhu~n trang ... D~c diSm
cua lo~i ia chay nay la nhin doi v~n khong c~m ia chay, hftp thu thuc an v~n binh thuemg.
3. Ia chay do r6i lo~n v~n d()ng ru()t: co 2 ca ch~ khac nhau

- Nhu d<)ng ru<)t ch~m d~n d~n phat triSn m~nh vi khuftn gay ia chay m~n tinh.

99
 CHVdNG 7. TRI:BU CHUNG HQC Cd QUAN TIEU HOA

- Nhu d()ng ru()t tang, gay ra ia chay do nhu d()ng thuemg g~p trong b~nh d~i
trang ccr nang, ia chay do n()i ti~t tA, ho~c do y~u tA th~n kinh. D~c di~m cila lo~i ia chay
do nhu d()ng la khAi luqng phan vira phai (500ml/ngay) nhu sA l~n di ia tang, di ia sau
khi an giam khi nhin d6i ho~c dimg thuAc lam ch~m nhu d()ng ru()t.

4. fa chay do tan thLPang niem m,c ru()t

Cac tBn thuang a day rAt da d~g: tBn thuang rAt nong tren b€ m~t (do virus) a ph~n
long ban chai cua niem m~c d~n bao mon thanh ru9t vm t6n thuang viem loet (viem ru9t
ho~i tic) ho~c teo hoan toan long ru()t (viilosite') (b~nh coeliaque). Do d6 ccr ch~ sinh
b~nh a day cling da d~ng: ho~c kern hAp thu khi bi t6n thuang a phb ru9t non, ho~c la tai
hAp thu a d~i trang kern, ho~c 1a tang ro ri protein, dich nh~y khi t6n thuang a phb ru9t
non, ho~c la tai hAp thu ad~i trang kern, t6n thuang aca ru9t non va d~i trang.

Ill. KHAM eeNH

A.HOIB~NH
- Nhfrng d~c di~m ia chay:
+ Sv b~t d~u ia chay: d()t ng()t, tir tir.
+ Roan ccinh xuAt hi~n sau an uAng thi~u v~ sinh, sau mB ~day, sau dimg thu6c v.v ..
+ sAl~n di ngoai.
+ s6 luqng phan.
Tinh chAt phan: toan nu6c hay s€n s~t, chAt nh~y, lftn mau, phan sAng hay nhuy~n,
thuc an chua tieu v. v ... C~n xem trl)'c ti~p phan
- Nhfrng tri~u chtrng kern theo:
+ Dau b\lilg hay khong dau b\lilg.
+ Non, bubn non.
+sAt.
+An kern.
+ G~y silt, m~t moi.
B. KIIAM LAM SANG

1. Kham toan than

- H()i chtrng nhiem d()c, nhi~m khufin: sAt, lum bAn, m~t moi.
- H()i chtrng mAt nu6c va di~n giai: h~u qua quan trQng nhAt cua ia chay cAp; bi~u
hi~n bm: khat nu6c, kho mi~ng, m~t sau, th6p lorn, da kho nhan nheo, dai it ho~c vo
ni~u, chu()t rut. .
- Tri~u chtrng tim m~ch: h"\ly m~ch, tim nhanh lo~n nhjp.
- H()i chtrng suy dinh du5ng: h~u qua n~ng n€ cila ia chay m~n tinh, do thi~u cac
chAt dinh duang, thi~u vitamin va cac vi y~u t6, th~ hi~n bm:

100
TRIEU CHUNG HOC N0I KHOA- T~p II

+ Gfty nhi~u, phu n~.

+ Thi~umau.
+ Da kho, bong vay, m6JJ.g tay gfiy.
+ Long rvng toe.
+ Loet m6m, giac m~c, loet da ...

2. Kham bQ may tieu hoa

Bl)llg chu6ng, r~n bo, kh6i u, cac m6 cil, cac diSm dau ...
Khong nen quen tham ttvc trang.

3. Kham phin: phai xem ttvc ti~p phan.

C. xET NGID:f:M C~ LAM SANG
1. Xet nghi'm phin
Tim vi khufin, virus, Icy sinh trUng.
pH.
Hoa hQc: c~n thuc an chua tieu, celluiose, h~t amidon, h~t mo.
Huy~t hQc: h6ng cAu, b~ch cAu.

2. Xet nghi'm huyet hQC

Cong thuc mau, hemoglobin. hematocrit.
3. Xet nghi'm sinh hoa
Di~n giai d6 mau, Ure, creatinin, protid, albumin.
Xet nghi~m n()i ti~t t6: tuy~n giap, tuy~n c~n giap, ti~u du<mg.
4. Tham do chCPc nang tieu hoa: d~ day, tl)y, ru()t.
s. Tham do hlnh thai
N()i soi d~ day d~i trang, c6 thS phai sinh thi~t ru()t non, sinh thi~t ta trang khi nghi
nga t6n thuang niem m~c, n()i soi ru()t non c6 thS chi dinh, chvp c~t 16p vi tinh nhAt la
khi nghi nga b~nh ly tl)y t~ng hay b~nh ly kh6i u.

IV. NGUYEN NHAN

V~ m~t lam sang thu<mg chia lam hai lo~i ia chay c6 nguyen nhan khac nhau: cAp
vam~n tinh.
A. iA ellAY cAP TiNH
D~c diSm la phan toan nuac va dfiu, di~n giai, thu9c lo~i ia chay tang ti~t va tang
nhu d()ng. Tren thvc t~ lo~i ia chay nay rAt nguy hiSm, de do~ ngay tinh m~ng b~nh
nhan, phai cAp cw kip thai.

101
 CHUONG 7. TRIJ;:U CHUNG HOC CO QUAN TIEU HOA

1. fa chay do nhiem khuan: c6 hai lo~i vi khufin chinh:

a. Vi khudn xam nhqp t~ bao niem mt;zc ru9t phat triSn trong d6, gay t6n thuong t~i
ch6 hlm tang bai ti~t va giam kha nang hftp thu.
b. Vi khudn khong xam nhqp t~ bao niem mt;zc: phat triSn a b~ m~t niem m~c
nhung ti~t d<)c t6 kich thich ru<)t tang bai ti~t.
Vi khuftn xam nh~p g6m c6: Shigella, Campylo - bactere jerni, Salmoneiia,
Escherichia coli, Yersinia.
Vi khuftn khong xam nh~p: Cholera, tl) cftu, Escherichia coli, perfringen.

2. fa chay do virus
Virus trong ru<)t nguai thuang c6 3 lo~i: virus b~i li~t, coxsackie A va B, va
echovirus. Virus gay b~nh duang ru<)t c6 nhi~u lo~i khac nhau, nhung chi c6 hai nh6m
parvovirus va reovirus 1a chinh.
a. Parvouvirus gay nen viem d~ day, ru<)t a tre em va nguai 16n, t6n thuong
khong d~c hi~u a ru<)t non v6i teo tUng b<) ph~n long ru<)t, phi d~i cac h6c (crypte) va
xam nh~p viem vao 16p d~m.
b. Reovirus ho(jc Rottivirus: la nguyen nhan gay b~nh trong 50% ia chay cftp a tre
m6i de, va tre nho, nhftt la v~ mua dong. N 6 gay nen vi em d~ day ru<)t, s6t cao, sau 4-7
ngay khoi hoan toan. Khang sinh hoan toan khong c6 tac dvng.
c. Cac nh6m virus khac: Enterovirus, astrovirus, corona like virus ...

3. fa chay do kY sinh trung

Rftt it gay ia chay cftp, tuy nhien c6 m<)t s6 truang hQ'P ca bi~t vi dv lY. amip doi
khi cling ia chay cftp, cac kY sinh trung don bao khac nhu .Trichomonas, Giardia,
Lamblia, v.v ...
Tac nhan gay b~nh Xam nh~p niem mt11c ru()t Bai ti~t dQC to ru()t
Shigella +++ +
Salmonella +++ +
Campylobacter +++ ?
E. coli (xam nhf;lp) +++ 0
Yersinia +++ 0
Amibiase dysenteric +++ 0
Giardia Iamblia +++ 0
Vibrio Cholerae 0 +++
E. Coli (kh6ng xam nhf;lp) 0 +++
Staphylococ 0 +++
C. Perfringens 0,+ +++
Virus +++ ?

4. Cac nguyen nhan khac

- NhiSm d<)c cftp: chi, thuy ngan, arsenic.

102
TRI:BU CHUNG HQC N<)I KHOA - T~p II

- Di img.
- Do dimg thu6c, nhftt la cac thu6c nhu~n trang, cac thu6c ch6ng ung thu, nhftt la
cac thu6c khang sinh duemg ru()t m~nh, colchicin.
- Do tinh thAn lo l~ng sq hai.
B. iA ellAY M~ TINH
C6 rftt nhi~u nguyen nhan phuc t~p kh6 chAn doan. Trong thvc tS c6 th€ xSp lam
hai nh6m khac nhau:
- ia chay m~n tinh khong c6 h()i chirng kern hftp thu ro r~t, nghia la khong c6 tinh
tr~ng phan c6 vang rna.
- ia chay m~n tinh c6 r6i lo~n hftp thu gay suy dinh duang.
Sv phan bi~t nay se giup cho ta hu6ng t&i nhfrng nguyen nhan nhftt dinh.

1. fa chay do t6n thlfang thl!c the d~c hi~u a thanh ru()t: bao g6m
- Cac kh6i u khong bai tiSt n()i tiSt t6 a ru<)t, vi dv: ung thu d~i trang, lymphome
ru()t non.
- Viem d~c hi~u: lao ru()t, lao h6i m~nh trang, b~nh Crohn, b~nh viem loet d~i
trl;£c trang chay mau.
- Ky sinh trimg: amip, Lamblia.
- Tfin thuong ru()t do SIDA.

2. fa chay do tieu hoa kem

C~t d~ day, viem d~ day, suy gan, viem tl;ly, c~t do~n ru()t.

3. fa chay do kem hip thu

- Do t6n thuong tS bao niem m~c ru()t gay teo nhung mao ru()t: b~nh Coeliaque,
b~nh Sprue, Kwashiorkor.
- Do t6n thuong tS bao niem m~c ru()t nhung khong gay teo nhung mao ru()t;
thiSu hvt men khong hftp thu duqc m()t s6 duemg (disaccharose, maltose, lactose v.v ... ).
-Do t6n thuong sau. tS bao niem m~c ho~c t6n thuong h~ niem m~c: b~nh
Wipple, b~nh chu6i n~ng a, suy giam mi@n dich.

103
 CHU'ONG 7. TRIBU CIIUNG HQC CO QUAN TIEU H6A

f\N\ · CU'Ong giap tf$ng

v-v-- u tut giap ~ng

~itangdi
kich thich
Nhiim cJQc, nhiim khu&n

Hlnh 7.36. Nhung nguyen nhan thong thU'ang cua ia chay mc;~n tinh a ngU'ai l&n
4. fa chay do r6i lo~n nhu d(»ng ru(»t
Binh thuang thai gian v~n chuyen tir m6m dSn h~u mon h\18-24 gia. Khi c6 tang
tBc d9 v~n chuyen thai gian rut ng~n l~i dum 8 gia. Thu(mg gijp nhftt trong lo~i nay la
b~nh d~i trang chuc nang, cac u n()i tiSt cua tuy, giap tr~ng Basedow v.v... cac u n()i tiSt
ngoai vi~c gay tang nhu d9ng con gay tang bai tist rfit m~nh.

s. fa chay do lo~n khuan

Giam nhu d()ng ru()t do vi khufin c6 di~u ki~n phat tri6n m~nh han, ngoai ra quai
tit ho~c mi phinh ciing la nguyen nhan thu~n 1Q'i lam cho vi khufin phat tri€n m~nh, bai
tiSt nhi~u d()c tB va kich thich niem m~c ru()t bai tiSt m~nh han. Dimg khang, sinh
duang ru()t m~nh tieu di~t hSt cac vi khufin duang ru()t ciing c6 the dfin t6i ia chay.

104
TRI$U CHUNG HOC N(>I KHOA- T~p II

TAO BON

Ml)C TIEU HQC TAP

Sau khi hQc xong bai nay, sinh vien co kha n~ng:
1. Bidt ilu(Jc iltnh nghza va cac nguyen nhdn gdy ra tao bon.
2. Thl!C hanh ilu(JC hoi b?nh va tham kham phat hi?n tao bon.

NQIDUNG
Binh thuemg m6i ngay di ngoai 1 l~n (doi khi co th~ 2 l~n). Tao bon la sv ch~m
v~n chuy~n phan th~ hi~n bai 2 ngay tra
1en m6i di ngoai m9t l~n, thanh ph~n nu6c
trong phan it du6i 75% th~ hi~n phan kho ho~c cfing 16n nh6n nhu soi, luQllg phan cfing
it, thuemg du6i 35g.

I. QUA TRINH THAI TIET PHAN BiNH THU'ONG

D~i trang va twc trang ho~t d9ng du6i S\T diSu khi~n cua cac SQ'i th~n kinh bai tiSt
norepinephrin va acetylcholin. Th~n kinh pho giao cam kich thich d~i trang co bop, S\T
bai tiSt cac chAt di~n giai chi ph6i SlJ diSu hoa ho~t d9ng cua cac CO' d~i trang. Sv co bop
cua d~i trang khac nhau tuy timg do~n. d d~i trang len, nai hAp thu nu6c nhiSu nhAt, sv
co bop xay ra nhip nhang va ch~m ch~p d~ keo dai thai gian hAp thu. d d~i trang ngang,
S\T co bop 1a co bop timg do~n d~ dfiy d~n phan len phi a tru6c va keo dai thai gian tiSp
xuc cua phan. Ph~n d~i trang xu6ng co bop nhanh han, m~nh han, vira bop vira dfiy
phan xu6ng sau han.
Phan X~ mot r~n gay nen bai SlJ gian d9t ng9t trvc trang. f)~i trang sigma va trvc
trang co bop (du6i S\T diSu hoa cua m9t trung tam th~n kinh sat tuy s6ng) lam tang ap
llJC trong 1f\TC trang, dong van gifra 1f\TC trang va d~i trang CO' tron h~u mon trong va
ngoai rna ra d6ng thai, do do phan duqc t6ng ra ngoai. Nghi~m phap Vaisalva (r~n) nin
th(y d~ lam tang ap 1\TC 6 bl;lng lam cho qua trinh t6ng phan dUQ'C d~ dang han, ngUQ'C l~i
CO keo CO' nang h~U mon va CO' tron h~U mon lam cho qua trinh t6ng phan kho khan han.

II. TRII;U CHO'NG LAM SANG

B~nh nhan di d~i ti~n rAt kho khan, phai r~n nhiSu, phai v~n dt;1ng nhiSu dSn ca
bl;lng, ca hoanh. Phan r~n, 16n nh6n thanh C\lC nhu phan de. Co khi phai moe ra ho~c
th\lt thao m6i di ngoai duqc. Ngoai tri~u chirng da mota a tren, taco th~ thAy them m9t
s6 tri~u chirng khac:
Co th~ di ngoai ra mau tuai tru6c ho~c sau khi ra phan, do b~nh nhan phai r~n
nhiSu ho~c do xay xat 6ng h~u mon. Ngoai mau tuai co th~ l~n chAt nh~y.
B~nh nhan co th~ co nhfrng r6i lo~n toan than nhu nhuc d~u, mAt ngu, h6i h9p
danh tr6ng ngvc, an kern ngon.
Tao bon thuang kern theo v6i dau b\lllg, co tnrang hqp dau dfr d9i, b\lllg chuang hai.
Kham bl;lng: co th~ sa thAy C\lC phan 16n nh6n cirng n~m dQC khung d~i trang,
thuemg t~p trung a h6 ch~u trai, co truemg hqp nh~m v6i kh6i u ru9t, kh6i h~ch m~c

105
 CHVONG 7. TRI:BU CHUNG HOC CO QUAN TIEU HOA

treo, co tru6ng hgp m6 nhfim khi b~nh nhan co tri~u chirng ban t~c ho~c t~c ru()t. Mu6n
phan bi~t, ta cho thvt thao phan r6i kham l:;ti. Tham trgc trang se sa
th~y nhfmg eve
phan cirng 16n nh6n.

Ill. NGUYEN NHAN

A. NGUYEN NilAN NGOAI BQ MAY TIEU HOA
1. Nguyen nhan n{)i ti~t: dai thao du6ng, suy giap tr:;tng, cu6ng giap tr:;tng.
2. Nguyen nhan thftn kinh: t6n thuong mang nao, tang ap lvc SQ nao. Parkinson,
c~t day X, viem tuy s6ng, viem chen ep cac day thfin kinh, v.v ...
3. Rfii lo~n cac chAt di~n ghii: tang calci mau, h:;t kali mau.
4. M{)t s6 thu6c: cac thu6c bao bQC niem m:;tc d:;t day, cac thu6c co morphin, cac
thu6c co s~t, ch~n ~ giao cam, thu6c ch6ng cholineric v.v ...
5. Nguyen nhan toan than: s6t cao keo dai; n~m b~t d()ng keo dai.
6. Nguyen nhan an u6ng: chS d() an khong hqp ly, qua nhi@u rau ho~c qua it rau,
thiSu ch~t ba, u6ng it nu6c, an nhi@u thuc an dS gay tao (6i, h6ng xiem ... ).
7. Ngh~ nghi~p: ng6i lau, it v~n d()ng, nhi8m d()c chi.
8. Tam ly th6i quen: ng:;ti di ngoai, c6 nhin di.
B. NGUYEN NilAN T~I BQ MAY TIEU HOA VA 6 BVNG
1. To d~i trang bam sinh hay b~nh Hirschprung
Xay ra ngay sau khi de, do khong co tS bao h:;tch trong dam r6i thfin kinh tv d()ng
6 m:;tc treo hay 6 du6i niem m:;tc cua nvc trang sigma, ho~c thiSu cac sqi sau h:;tch, kSt
qua la trgc trang nho va d:;ti trang sigma co th~t gay gian phfin 6 tren.
2. To d~i trang khong ro nguyen nhan
Di8n biSn dfin dfin tao bon m:;tn tinh.
3. a~i trang qua dai
4. Roi lo~n trU'O'ng 1.,c d~i trang
Giam nh~: g~p 6 nguai gia, gfiy ySu.
,Tang: hay g~p 6 nguai lam vi~c qua sue, hay lo l~ng h6i h()p.
5. Cac b~nh viem d~i trang m~n tfnh, b~nh d~i trang ch(fc nang
Tao bon va ia chay xen ke nhau.
6. Cac khoi u cua d~i trang: gay can tra co bop
7. Cac t6n thU'O'ng a h~u mon: tri, nlPt h~u mon
a. Cac khoi u trong 6 b~:~ng
De vao d:;ti trang khi co thai, u h:;tch m:;tc treo v.v .. dinh vade vao d:;ti trang.
9. Day dlnh: v~t ngang qua d:;ti trang nh~t la dinh sau m6.

106
TRIEU CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

Bai 11

HQI CHLrNG KIET Ly

MVC TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay, sinh vien c6 kha nang:
1. Bi~t au(J'C atnh nghfa va tri?u ch{mg lam sang h9i ch{mg ki~t l)!.
2. ThlfC hanh aU(J'C hoi b?nh va tham kham phat hi?n h9i ch{mg ki~t l)!.
3. EJJ nghj au(J'C xet nghi?m Vel tham do c(in lam sang phu h9]J chdn aoan h9i
ch{mg ki~t l)!.

NQIDUNG
La m9t thS d~c bi~t cua tao b6n rna nguyen nhan n~m a d~i trang va tllJc trang h~u
mon, vUng chung quanh tllJC trang h~u mon, cang g~n tllJC trang h~u mon bao nhieu cac
tri~u chimg cang diSn hinh b&y nhieu.

I. TRieu CHO'NG
H9i ch(rng kiSt lY. d~c trung bai 3 tri~u ch(rng chinh:
1. Roi lo~n d~i ti~n
D~i ti~n nhiSu l~n, m6i l~n chi it phan, c6 khi khong ra phan, d~i ti~n kh6.
2. Roi lo~n phan
Phan it, thuemg c6 ch&t ~~y, niem dich v6i mu nh~y, mau tuai ho~c mau l~n
niem dich la la mau ca.
3. Dau qu~n mot r~n
Tru6c khi di ngoai thuemg dau qu~n timg can dQc khung d~i trang, vling d~i trang
sigma va tllJc trang, sau d6 la m6t r~n, b~t b~nh nhan phai di d~i ti~n ngay. Khi di d~i
ti~n th&y dau bu6t a h~u mon.
4. Cac tri~u ch(fng khac
Ngoai ba tri~u chimg tren c6 thS c6 m9t s6 tri~u chimg ca nang khac nhu: bl;lng
chuang hai, soi bl;lng, ban t~c ru9t v. v ...

II. KHAM LAM SANG C~N LAM SANG

1. Tham trl!c trang
La d9ng tac kham b~t bu9c, khong duqc bo qua. N goai ra, c~n kham b9 may tieu
hoa va kham toan than, chu y cac kh6i u a trong b\lfig. Xet nghi~m c~n lam sang c~n thiSt.

107
 CHUONG 7. TRIBU CHlrNG HQC CO QUAN TIEU HOA

2. Xet nghi~m phan

Nu6i cfiy va soi tuai tim vi khufrn va Icy sinh tnlng cfin lam ngay, tru6c khi diSu tri.

3. Soi h~u mon trlfC trang

Trong khi soi c6 th~ lam sinh thi~t niem m~c trgc trang n~u cfin.

4. Chl}p X-quang khung d~i trang

5. Soi d~i trang 6ng mem: rfit cfin thi~t, nhfit Ia t6n thuong n~m a tren cao.

Ill. NGUYEN NHAN

1. LY. amip va IY. trlfC khu~n

Gay nen nhfrng 6 loet a d~i trang, nhfit Ia a trgc trang. Cac tri~u ch(rng lam sang
hai Io~i nay gi6ng nhau, chi khac Ia lY. trgc khuAn hay gay s6t, con lY. amip khong gay
s6t ho~c rfit it s6t.

2. Ung thU' trlfc trang, d~i trang sigma

Rfit hay gay h()i ch(rng ki~t lY., rfit d~ nh~m v6i lY. amip va trgc khuAn.

3. Viem loet d~i trlfC trang chay mau

La m9t b~nh tg mi~n kh6ng do nhi~m khuAn ho~c Icy sinh trimg.

4. B~nh Crohn, lao trlfC trang: rfit hi~m khi g~p a nu6c ta.
5. Cac kh6i u vung xung quanh trl!c trang
U xa tiSn li~t tuy~n, u xa tU cung, ung thu tlr cung, bu6ng trlmg v.v ..

108
TR$U CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

Bai 12

£>AU Bl)NG

Ml)C TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay, sinh vien c6 kha nang:
1. Biit au(JC cac nguyen nhan gay ra aau blf,ng.
2. Thl!C hanh au(JC hoi b?nh, tham kham chdn aoan muc a(J va nguyen nhan
thuirng g(lp cua aau blf,ng.
3. DJ nghj au(JC cac xet nghi?m va tham do cqn lam sang phu h9]J chdn aoan cac
nguyen nhan gay aau blf,ng thuirng g(lp.

NQIDUNG

I. £>~1 CU'O'NG
Dau bvng la m9t tri~u chling hay g~p nhAt trong cac b~nh vS tieu hoa, nhung doi
khi cilng g~p trong cac b~nh ngoai h~ tieu hoa gan m~t. Dling tru6c m9t ngucri b~nh hi
dau bvng cAp tinh doi hoi ngucri thfty thufic phai c6 chAn doan cang s6m cang t6t d~ c6
bi~n phap xu tri kip thai, ho~c cAp ciru vS ngo~i khoa ho~c n9i khoa. Mufin v~y ngucri
thfty thufic cftn phai tham kham ky ngucri b~nh, nhung cling khong nen qua keo dai
khong cftn thi~t, nhAt la dBi v6i dau bvng cAp tinh. Nguyen nhan gay nen dau bvng rAt
phuc t~p. Dau ht:~ng c6 th~ la tri~u chling bao trum, n6i b~t so v6i cac tri~u chling khac,
nhung, cling c6 th~ chi la m9t trong nhiSu tri~u chirng khac.

II. THAM KHAM BI;NH NHAN £>AU Bl)NG

A.HOIB¥NH
Cftn hoi nhfmg d~c di~m cua dau:

1. Vi trl
Thuang tuong irng v6i cac n9i t~ng n~m ben du6i ch6 dau, nhung doi khi l~i
khong tuong ling. Vi dv: soi Bng m~t chu, soi mi m~t c6 th~ dau a vitng thuQllg vi.
Th~m chi nh6i mau CO' tim l~i dau vitng thuQllg vi v.v ...

2. HU'ang lan
Dau qu~n gan thuang hay lan len ng\fc va vai phai. Dau do soi ni~u quan thuang
Ian xu6ng b9 ph~n sinh dvc, dui. Dau do 1\ly thuang Ian ra sau lung v.v ...

109
 CHVONG 7. TRIBU CHUNG HOC CO QUAN TIEU HOA

3. Thai dh~m dau: ban ngay hay ban dem, bu6i sang hay chiSu, tru&c hay sau khi an ...
4. Thai gian keo dai: con dau keo dai bao lau, dQt dau keo dai bao lau.

5. Cllang d9 dau
Rfrt kh6 xac djnh vi n6 ph\1 thu()c vao cam giac chu quan cua nguai b~nh, vao ca
tinh cua m6i nguai. Tuy nhien cling c6 th~ xac dinh muc d() sau:
- Dau nh~: dau ami, b~nh vfin chju d\ffig duqc, vfin ho~t d()ng binh thuemg.
- Dau dfr d()i: nguai b~nh khong th~ chiu d\ffig duqc, phai Ian l()n, doi khi la het,
m~t tai di, va m6 hoi, chan tay l~nh, non ho~c bu6n non v.v ...
- Dau vira phai: a gifra hai muc d() tren, h!c dau nguai b~nh phai n~m nghi,
khong th~ ho~t d()ng duqc, khong dam cu d()ng m~nh v.v ...

6. Ki@u dau
- Dau ki~u n~ng, me.
, -, Dau ch6i dau di~n biSn nhanh dau dfr d()i keo dai thuemg g~p trong ung thu
tien trien.
- Dau ki~u rat bong la bi~u hi~n kich wg niem m~c duemg tieu h6a.
- Dau qu~n: dau timg con dfr d()i, tr()i len r6i l~i mfrt di. La bi~u hi~n tinh tr~ng
cang gian cac t~ng.
- Dau dfr, d()t ng()t cam giac nhu dao dam a ben trong bvng thuemg g~p trong
b~nh ly thling t~ng r6ng.
- Dau qu~n kern theo mot r~n: ki~u dau hay g~p a cac t6n thuong ph~n thfrp bng
tieu h6a.

7. Dien bh~n va tai ph at

Trong ngay chi xay ra m()t con dau, m()t l~n dau hay nhiSu l~n, nhfrng ngay tiSp
theo, con dau co xay ra vao thai di~m gibng nhu ngay hom tru&c khong, nsu gibng
nguai ta g<;>i con dau c6 tinh chfrt chu kY trong ngay. C~n hoi tiSn sir tru&c day c6 bao
gia hi dau nhu l~n nay khong? NSu c6 thi dqt dau hay xay ra vao thang nao, mua nao
trong nam, nsu xay ra vao cac thang mua gibng nhau, ta g<;>i la dau co tinh chfrt chu kY
trong nam.
Dau cfrp tinh: di~n biSn nhanh trong thai gian ng~n tlr vai gia dSn vai ngay. Dau
cfrp tinh thuemg la bi~u hi~n b~nh ly cfrp tinh nen c~n lo~i trir cac b~nh ly ngo~i khoa.
Tri~u chwg thuemg n~ng a cac dbi tuQllg tre em va nguai l&n tu6i.

a. cac yeu to khai phat

Dau hie d6i, dau hie no, sau khi an nhfrt la bfra an thinh so~n, thai tiSt, khi h~u,
thuc an 1~, thubc, v~n d()ng hay nghi ngai v.v ...

110
TRIBU CHUNG HQC N0I KHOA - T~p II

9. Cac tri~u ch(rng di kem theo vai dau

Rftt quan trQng thuerng la nJJ_frng tri~u ch(rng c6 tinh chftt chi diSm, gqi y dS nguai
thfiy thu6c hu6ng tai m9t nguyen nhan nao do, ho~c ds tien luqng muc d9 nguy hiSm
cua dau. Cac tri~u ch(rng kern theo nay thuerng la r6i lo~n chuc nang cua m<)t b9 ph~n,
CO' quan nao d6 vi dv: vang da vang m~t, dai dvc, dai mau, ra mau am d~o v. v ... Ho~c la
tri~u ch(rng to an than nhu: s6t, ngftt. ..
B.KHAMB¥NH

1. Kham b~;~ng

Cftn d~c bi~t luu y m<)t s6 diSm sau day:

- Thanh bvng c(rng nhu g6, khong di d<)ng theo nhip tho: phan (rng thanh bvng.
- C6 dich trong 6 b\lllg hay khong.
- Bvng chu6ng hai, r~n bo.
- Vung dvc tru6c gan mftt.
- Kh6i u trong 6 bvng mi m~t to gan to, th~n to, ho~c m<)t kh6i u nao khac ..
- Cac diSm dau: diSm dau ru<)t thira, diSm mi m~t v.v ... Cftn luu y c6 truerng hqp
ftn vling d~i trang trai l~i dau h6 ch~u phai do hai truy~n sang, ho~c ftn diSm mi m~t l~i
dau vling thuqng vi.
Cftn luu y d<)ng tac tham kham phai nht; nhang, tranh tho b~Q. D<)ng tac m~nh va
tho b~o dS gay nen co c(rng thanh bvng gia t~o, gay kh6 khan cho vi~c kham va danh gia
sai tri~u ch(rng nhftt la a ngum c6 thS tr~ng thftn kinh dS nh~y cam. C6 khi chi cftn bao
b~nh nhan ho cling du biSt thanh b\lllg co c(rng nhu ths nao rna khong cfin sa vao b\lflg.

2. Kham toan than

Cftn d~c bi~t luu y m<)t s6 tri~u ch(rng nhu:
- Tinh tr~ng s6c.
- Tinh tr~ng trvy tim m~ch.
NS~ c6 hai tri~u ch(rng nay, ch(rng to tien luqng n~ng.
- Tinh tr~ng thiSu mau: ch(rng to c6 chay mau.
- Tinh tr~ng nhiSm khuAn: viem phuc m~c, ap xe gan.
- Tinh tr~ng tinh thftn: nSu c6, tien 1uqng cling n~ng.
- Tinh tr~ng suy mon: hay g~p trong truerng hqp dau bvng m~n tinh.

3. Tham trl!C trang am d~o

La d<)ng tac rftt cftn thiSt va quan trQng, trong m<)t s6 truerng hqp n6 giup cho vi~c
xac dinh nguyen nhan m<)t each nhanh chong. Vi dv:
- Chua ngoai d~ con bi va, viem phuc m~c: mi cling Douglas ph6ng va dau.
- Viem ru<)t thira: ftn thanh trgc trang ben phai thfty dau.

111
 ClWdNG 7. TR$U CHUNG HOC Cd QUAN TIEU HOA

- Chay mau tieu hoa nhung h~nh nhan chua di ngoai: tham tf\Ic trang thfiy phan
den theo tay.

4. ChQC do mang b~:~ng

Rfit cftn thiSt nhung chi hc;tn chS trong truCm.g hqp nghi nga co dich trong 6
hvng nhu:
- Chua ngoai dc;t con hi va.
- Vi em phuc mc;tc m~t, vi em phuc mc;tc mu.
- Chfin thuang 6 hvng gay va tc;tng v. v ...
Tinh chfit dich chQc ra se giup thfty thu6c nhanh chong xac dinh nguyen nhan
Trong truCm.g hqp dich nhi~u, cftn chQc thao dS tham kham 6 hvng kY han, xem co kh6i
u trong 6 hl)llg ho~c quai ru<)t n6i v. v ..

5. Xem tri!C ti~p cac chat thai

Nhu phan, chfit non, nu&c tiSu. NSu khong co ngay thi d~n h~nh nhan gifr lc;ti dS
xem sau. Vi~c xem cac chfit thai nay cung rfit quan trQng. M<)t s6 truCm.g hqp no giup
cho nguai thfty thu6c huang t&i m<)t s6 nguyen nhan nhfit dinh; vi dv: phan den do chay
mau tieu hoa ho~c nu&c tiSu dvc do viem mu hS th~n v.v ...

Ill. XET NGHieM CAN LAM SANG

Tuy timg nguyen nhan rna lam cac xet nghi~m khac nhau, 6 day chi noi dSn m<)t
s6 xet nghi~m cfip c(ru cftn thiSt:
- X -quang: chvp hvng khong chuAn hi dS tim li~m hai do thling tc;tng r6ng, muc
nuac muc hai trong t~c ru<)t.
- Sieu am 6 hvng: trong truCm.g hgp nghi co dich trong 6 hvng do chua ngoai dc;t
con va, chfin thuang hvng gay va tc;tng, viem phuc mc;tc cfip tinh, viem tl)y cfip tinh, soi
m~t, soi th~n v.v ...

- Amylase, creatinin mau va nuac tisu.

- Lipase mau trong viem tl)y cfip.
- Cong thuc mau, hematocrit trong truCm.g hgp chay mau tieu hoa cfip ho~c trong
truCm.g hgp co nhi~m khuAn. Tuy nhien cftn luu y r~ng, co truCm.g hgp khong nhi~m
khuAn rna vfrn co tang hc;tch cftu. Vi dv: vi em tl)y cfip, nh6i mau mc;tc treo ... ho~c ngugc
lc;ti co thung tc;tng r6ng rna hc;tch cfiu lc;ti khong tang.

IV. PHAN LO~I

KSt qua cua cong vi~c hoi h~nh va kham h~nh tren day dfrn dSn vi~c nh~n dinh
dau hl)llg cfip tinh hay mc;tn tinh, d6ng thai phai dua ra thai d<) xu tri nhanh chong kip
thai h~ng ngoc;ti khoa hay n<)i khoa.

112
TRIEU CHUNG HQC NQI KHOA- T~p II

1. eau bvng cip tinh can xll trf ngay bang ngo~i khoa
Do la truemg h<;rp dau bl)ng xay ra d9t ng()t, dfr d9i hay khong dfr d()i, diSn bi~n
nhanh chong b~t bu()c phai can thi~p b~ng ngo?i khoa, n~u khong b~nh nhan se ru vong
nhanh chong, vi d\l thimg d? day gay viern phuc rn?c, viern ru9t thira cfip, chua ngoai d?
con bi va, t~c ru()t, xo~n ru()t v.v ...

2. eau bvng cip tinh can xll trf ngay bang di~u tri n()i khoa
Do la nhfrng truemg hgp dau bl)ng xay ra d()t ng()t dfr d()i.
Khong b~t bu()c phai can thi~p cfip cw ngo?i khoa rn&i khoi. Vi d\l: chay rnau tieu
hoa nhung khong co tri~u chl1ng s6c va ttvy rn?ch keo dai, soi rn~t, soi th~nv.v ...
Viern tl)y cfip cfing la truemg hgp cfip c(ru n()i khoa rfit thuemg g~p: dau bl)ng dfr
d9i, co hay khong kern theo non, tinh tr?ng b~nh nhan thuemg diSn bi~n n~ng, can theo
doi sat dS phat hi~n s&rn cac bi~n chl1ng doi hoi phai can thi~p ngo?i khoa.

3. eau bvng m~n tinh

La nhfrng lo?i dau b\lllg thuemg keo deli, hay tai phat. Bi~n phap can thi~p co thS
la ngo?i khoa hay n9i khoa, nhung khong cftn phai can thi~p cfip cw. Sv phan bi~t ba
lo?i dau b\lng tren day khong thS cl1ng nh~c, luc nay la dau bl)ng cfip tinh chi can thi~p
n9i khoa nhung luc khac l?i phai can thi~p ngo?i khoa. Do do sv theo doi sat nguai
b~nh la rfit quan trQng. Cac tri~u chl1ng nhu: co cl1ng thanh b\lng phan U11g thanh b\lllg,
go thfiy vilng trong tru&c gan la nhfrng tri~u chl1ng chl1ng to cfin phai can thi~p cfip c(ru
ngo?i khoa. Nhung n~u khong co nhfrng tri~u chl1ng do cfing khong nen lo?i trir kha
nang can thi~p cfip c(ru ngo?i khoa. Vi~c d~t chi dinh can thi~p cfip cw-n()i khoa hay
ngo?i khoa la phai dva vao nhiSu dfr ki~n khac nhau, vao kinh nghi~rn nguai thfty thu6c,
vao nguyen nhan gay dau b\lng.

V. NGUYEN NHAN
Nguyen nhan gay dau b\lng rfit phuc t?p, co thS chi n~rn t?i 6 b\lng nhung cfing co
thS n~rn ngoai 6 b\lng (gftn ho~c xa 6 bl)ng).
Co thS kS rn9t s6 nguyen nhan chu y~u va thuemg g~p, s~p x~p theo ca ch~ dau
sau day:
A. DAU DO NGUYEN NHAN NAM TRONG 6 Bl}NG

1. Vi em mang bi:J ng
- Viern rnang b\lng nhiSrn khufin do thimg ru9t thira, va ap xe gan vao 6 bvng.
- Mang b\lng hi kich thich b~ng hoa chfit: thung d? day, viern tl)y cfip, dau do chu
kY kinh nguy~t.
2. Tac CO' hQC t~ng rong
- T~c ru()t (ru9t non, d?i trang).

113
 CHUONG 7. TRI$U CHUNG HOC CO QUAN TIEU HOA

- T~c du(mg d~n m~t do soi.

- T~c ni~u quan do soi.

3. R6i lo~n v~n m~ch

- Huy~t kh6i hay t~c m~ch trong 6 b\illg.
- Va m~ch mau.
- Xo~n m~ch mau.
- Drepanocytose (b~nh hBng cftu hinh liSm).

4. Thanh b~:~ng

- Xo~n ho~c ding gHin m~c treo.

- Ch~n thuong, nhiSm khu&n ca thanh h\illg.
- GHin 16p vo cac n()i t~ng, vi dl;l vo gan, th~n.

B. DAU DO NGUON GOC NGOAI 6 BVNG LAN V Ao 6 BVNG

d ngvc: vi dv viem ph6i, nhBi mau ca tim.
d tuy s6ng: vi dv dau rS thftn kinh do thoai hoa kh6p.
db() ph~n sinh dvc: vi dv xo~n tinh hoan.
C. DAU DO ROI LO~ CHUYEN HOA
Ngo(li lai: vi dv nhiSm d()c chi.
N{Ji t(li:
Tang ure mau.
Hon me dai thao du(mg.
Porphyrie.
Di 11ng (thi~u ch~t uc ch~ C1 esterase).
D. DAU DO NGUYEN NilAN THAN KINH
T6n thuong thgc thS:
- B~nh Tabes (giang mai thftn kinh).
- B~nhZona.

- T6n thuong C<J nang.

E. SAP XEP THEO VJ TRi DAU TRONG 6 BVNG
Trong thvc t~ nguai ta thu(mg th~y dau a vi tri nao tren thanh bvng thi nguyen
nhan dau tuong 11ng v6i ca quan b~nh n~m ngay du6i vimg ~y, trir m()t s6 it tru(mg hQ'P
ngo~i 1~ khong phai nhu thS. L~y r6n lam diSm m6c, c6 thS chia 6 h\illg lam 2 phftn: tren
va du6i.

114
TRIJ;U CIIUNG HOC N0I KHOA - T~p II

1. f)au a nll'a b~ng tren (d~c bi~t vung thU'Q'ng vi)

M9t s6 b~nh gan m~t:
Viem gan, XO' gan, soi m~t, ung thu gan, ap xe gan, u gan h!nh tinh, viem tUi m~t
cfi.p va m~n, r6i lo~n v~n d<)ng tUi m~t, giun chui 611:g m~t. ..
- M<)t s6 b~nh d~ day:
Viem d~ day cfi.p, m~n tinh, loet d~ day ta tn!ng, ung thud~ day, thoat vi hoanh.
- M9t s6 b~nh t\!Y t~ng
Viem t\!Y cfi.p, m~n tinh, kh6i u t\ly, soi tuy, u nang t\ly.
- M<)t s6 b~nh cua lach:
Cac kh6i u lach, t~c tinh m~ch 1ach, lach to khong ro nguyen nhan.
- M9t s6 b~nh cua d~i trang ngang
Viem d~i trang cfi.p do lY. amip ho~c lY. tnrc khuAn, cac b~nh viem d~i trang m~n,
ung thu d~i trang, mi thira d~i trang, I6ng d~i trang.
- M9t s6 b~nh tir ngvc Ian xu6ng
Viem phf>i, nh6i mau CO' tim.

2. f)au a nll'a b~ng dU'ai (d~c bi~t hai ho ch~u)

M<)t s6 b~nh cua d~i trang (phfin con l~i): ciing g~p cac b~nh nhu tren, nhung nhfi.n
m~nh them:

Vi em ru<)t thira, cac kh6i u h6i manh trang (ung thu, lao) ung thu d~i trang sigma
va tnrc trang, viem mi thira Meckel.
M<)t s6 b~nh th~n - tiSt ni~u: soi th~n, soi ni~u quan, bang quang.
M9t s6 b~nh cua b9 may sinh dl)C nfr.
U nang bu6ng tnmg xo~n, viem bu6ng tn1ng, ung thu bu6ng tn1ng, chua ngoai d~
con bi va, vi em phfin ph\l, th6ng kinh ~

3. f>au toan 6 b~ng ho~c khong c6 vi trf nhat dinh

- M9t s6 b~nh mang bl)ng: lao mang bl)ng, vi em phuc m~c mu (do thung
ru<)t thira, thung d~ day ho~c tien phat) di din ung thu dSn mang hl)ng, vi em mang bl)ng
chuk)r.
- M9t s6 b~nh cua ru<)t non: kh6i u ru<)t non, I6ng ru<)t, viem ru<)t cfi.p tinh do
nhi~m d<)c ho~c nhi~m khuAn, kY sinh ttung.
- M<)t s6 b~nh m~c treo: kh6i h~ch m~c treo, nh6i mau m~c treo.
- M<)t s6 kh6i u a bl)ng: u lympho, u thfin kinh, bao thai.
- M<)t s6 b~nh m~ch mau: phinh tach d<)ng m~ch chu bl)ng, http ho~c t~c d<)ng
m~ch tieu hoa (d<)ng m~ch m~c treo tn!ng v.v .. ).

115
 CHVdNG 7. TRIBU CHUNG HQC Cd QUAN TIEU HOA

M()t s6 b~nh ngoai 6 ht).ng: b~nh tabes nhi~m d()c chi, h~ calci mau, chen ep c()t
s6ng (do thmii hoa c()t s6ng, 16i dia d~m, lao ... ) porphyrie.

VI. CO CHE CUA DAU Bl)NG

Giai thich ca chS dau la m()t vi~c rfit kh6. Tuy nhien din cu tren m()t s6 thvc
nghi~m cling nhu tren thvc tS nguai b~nh, nguai ta dua ra m()t s6 ca chS nhu sau:

1. Mang b~:~ng bi kfch thfch

Vi d\1 trong loet d~ day ta tnlng thung, viem ru()t thira thung, viem tl).y cfip dich d~
day, phan, dich tl).y tran vao 6 bl).ng va kich thich mang bl).llg, gay dau, cam giac dau
sau, khong thanh can dfr d()i. Cuang d() dau ph\1 thu()c vao ban chfit gay kich thich, vi
dl).: m()t kh6i luQllg nho dich vi d~ day vo khuftn tran vao 6 bl).llg m()t each d()t ng()t gay
dau dfr d()i nhi~u han so v6i m()t kh6i luQllg phan nhu thS nhung trung tinh. Dich tl).y
gay kich (rng dau nhi~u han la dich m~t, vi dich tl).y c6 nhi~u enzym. Mau, nu6c tiSu
khong gay kich thich mang bl).llg nSu chung khong tran vao 6 hl).ng vm kh6i luQllg Ian
va d()t ng()t. Trong truang h<JP viem phuc m~c do nhi~m khuftn, giai do~n d~u rfit it dau,
chi khi vi khuftn phat triSn nhi~u, san sinh nhi~u d()c t6 kich thich mang bl).ng m6i gay
dau nhi~u.
Luu luQllg chfit dich dong vai tro rfit quan trQng gay dau, vi dl).: loet d~ day ta
trang thung co ths t~o nen b~nh canh lam sang viem phuc m~c rfit khac nhau tuy theo sv
nhanh ch~m cua dich d~ day tran vao 6 bl).ng.
£>au do kich thich mang bl).ng thuang tang len khi c6 tang ap 1vc trong 6 bl).ng, vi
d\1 khi ho, khi sa n~n bl).llg, khi cir d()ng. Do d6 b~nh nhan thuang n~m yen. £>au do
kich thich mang bl).ng cung thuang gay co c(rng thanh bl).llg, muc d() co c(rng nay phl).
thu()c vao vi tri cua vling mang bl).ng hi kich thich, vi d\1 thling ru()t thira sau manh trang
it gay co c(rng thanh bl).llg han thung ru()t thira a vi tri thong thuang.

2. Tinh tr~ng cang gian cac t~ng

£>au do CO' chS nay thuang dau each quang hay dau kiSu dau qu~n timg can,
khong khu trU ro b~ng dau do kich thich mang bl).ng. £>au do t~c ru()t thuang a c~nh r6n
nhung vi tri khong ro rang. Ru()t cang gian va tonus 16p CO' cang giam thi dau cung
giam. T~c d~i trang dau it han t~c ru()t non va thuang dau a du6i r6n. NSu c6 kern theo
th~t nghen thi dau Ian ra vling th~t lung, vi c6 co keo r~ m~c treo.
Gian d()t ng()t duang m~t gay nen dau keo dai han dau qu~n. Tui m~t gian cfip tinh
gay dau vling h~ suan phai Ian len ngvc phai va mom xuang ba vai. Gian 6ng m~t chu
cfip tinh gay dau vling thuQllg vi Ian ra sau lung.
Gian duang m~t tir tir (do ung thu duang m~t ch~ng h~n) l~i rfit it dau ho~c chi gay
cam giac n~ng n~ vling thuQllg vi ho.~c h~ suan phai. £>au do gian 6ng tl).y rfit gi6ng do
gian duang m~t, chi khac la atu ths n~m thi dau tang len, atu ths d(rng thi dau giam di.
T~c c6 bang quang gay dau ami tren xuang mu. T~c cfip tinh dau dfr d()i vling
tren xuang mu va Ian xu6ng ni~u d~o, biu va m~t trong biu. T~c ni~u quan tren gay dau
vling gifra xuang suan va c()t s6ng.

116
TRI:€:U CHUNG HOC N(H KHOA - T~p II

3. f)au do roi IOfiln v~n m~ch ob~:~ng

ThuOn.g gay dau dfr d()i va nguy hiSm hon. T~c ho~c huy~t kh6i d()ng m~ch m~c
treo trang tren, ho~c do~ va phinh d()ng m~ch chu bvng, gay nen dau dfr d()i va Ian r()ng.
Tuy nhien cilng c6 truemg hqp chi dau nhv trong vai ba ngay r6i m6i dau du d()i ho~c
trvy m~ch viem phuc m~c. Dau dfr d()i Ian toa nhung fin vao bvng l~i khong dau tang
1en, khong gay phan irng thanh bvng, la d~c dism cua huy~t kh6i d9ng m~ch m~c treo
trang tren.

K~T LU~N
Dau bvng, chi la m()t tri~u chirng, nhung la m()t tri~u chirng rfit thuemg g~p cua rfit
nhiSu nguyen nhan khac nhau. Chftn doan nguyen nhan dau bvng c6 thS don gian nhung
c6 thS rfit phuc t~p kh6 khan. C6 m()t s6 truemg hqp chi cftn hoi tinh chfit dau bvng k~t
hqp v6i tham kham kY luang nguai b~nh da c6 thS chfin doan duqc nguyen nhan., c6
m()t s6 truemg hgp khac (chi~m phftn Ian) l~i phai lam dfty du cac xet nghi~m c~n lam
sang m6i tim duqc nguyen nhan. Vi~c hoi b~nh va kham b~nh kY cang va ti mi se rut
ng~n thai gian chftn doan va h~n ch~ duqc nhfrng xet nghi~m khong cftn thi~t. Dirng
tru6c m()t nguai b~nh dau bl)ng, nguai thfty thu6c cftn phai khftn truong, nhanh chong
va kip thai dua ra duqc chfin doan chinh xac va bi~n phap xu ly dung d~n.
- Dau bl)ng cfip ciru hay khong cfip ciru.
:__ Cftn phai can thi~p ngay b~ng ngo~i khoa hay n()i khoa.
Tra lai hai cau hoi tren n~u khong chinh xac se nguy hiSm d~n tinh m~ng nguai
b~nh. Dau bvng cfip ciru rna l~i chftn doan la khong cfip ciru ch~c ch~n se nguy hiSm.
N guqc h;ti dau bvng khong cftn cfip ciru rna l~i chftn do an la cfip ciru cilng khong phai la
khong nguy hiSm, vi tir d6 d~n d~n vi~c xu tri thai qua khong cftn thi~t ho~c c6 h~i cho
b~nh nhan. Dang le cftn can thi~p ngo~i khoa l~i chi can thi~p n()i khoa se rfit nguy hiSm.
Nguqc l~i dang le chi cftn can thi~p n()i khoa I~i can thi~p b~ng ngo~i khoa cilng rfit
ngl)y hiSm, ho~c khong cftn thi~t, gay h~u qua lau dai cho nguai b~nh.

117
 CmfdNG 7. TRI$U CIIlrNG HOC Cd QUAN TIEU HOA

Bai 1a

CHAN DOAN CO TRU'ONG

MVC TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay, sinh vien c6 kha nang:
1. Biit aU(JC dtnh ngh'ia va cac nguyen nhan gay ra c6 tru&ng.
2. Thl!C hanh aU(JC hoi b?nh va thiim kham phat hi?n c6 tru&ng.
3. DJ.nght aU(JC cac xet nghi?m va thiim do ct!n lam sang chdn doan nguyen nhan
co tru&ng.

NQIDUNG
c6 tru6ng hay con gQi la tran dich mang ht;tng. c6 tru6ng khong phai m9t b~nh
chi 1a m9t tri~u chling, m9t hi~n tuQllg do r~t nhiSu nguyen nhan khac gay nen. c6
tru6ng la m9t trong nhiSu nguyen nhan khac nhau lam cho b\ffig to ra, vi d1:1: beo, b1:1ng
chu6ng hai, u nang bu6ng trUng, c6 thai, v. v ...
Binh thuerng trong 6 b\ffig khong c6 nu6c, khi gifra la thanh va la t~ng xu~t hi~n m9t
ch~t dich, ta gQi la c6 tru6ng. Kh6i luQllg ch~t dich d6 c6 thS nhiSu ho~c it. ChiSm toan b9
b\ffig hay khu trU a m<?t vi tri nao d6 trong h6 b\ffig, do d6 nguai ta c6 thS chia ra:
- c6 tru&ng 1\f do hay toan thS khi dich chiSm toan b9 6 b1:1ng va 1\f do di chuysn
trong toan 6 b1:1ng.
- c6 tru&ng khu tru nsu ch~t dich hi giai h~n vao m9t phfin ho~c m9t vi tri nao do
trong 6 b1:1ng.

I. CHAN aoAN xAc DINH CO TRU'CYNG

Cac tri~u chling lam sang c6 thS khac nhau tuy theo kh6i luQllg c6 tru6ng, tuy
theo c6 tru6ng 1lJ do hay khu tnl. Kh6i luQllg dich khoang 1 lit dSn 5 lit trung binh,
khoang tren 5 lit la nhiSu, khoang du6i 1 lit la it. D6 chi la m9t quy u6c tuang d6i.
A. HOI Blj:NH
N guai b~nh thuerng cho biSt b\lng to ra, thS hi~n a ch6 rut qufin ho~c thit lung
th~y ch~t han, phai n6i r9ng b6t ra, nh~t la sau khi an. Qufin ao cling th~y m~c ch~t han,
phai thay qufin ao r<)ng han m6i d~ chiu. B\lng to ra c6 thS nhanh trong vai ba ngay ho~c
m<)t tufin, cling c6 thS ch~m hang thang trong nhiSu thang rna khong kern theo m9t tri~u
chling nao khac. Ngoai ra con c6 tri~u chling kh6 tho, di l~i kh6 khan, kh6 tho la do CO"
hoanh hi dfiy len cao di d9ng kern han. NSu chi c6 it dich thi khong gay kh6 tho, cang

118
TRI:BU CHUNG HOC N<)I KHOA- T~p II

nhiSu dich cang kh6 tha. C6 truemg hgp phai chQc thao b&t dich di m6i him cho b~nh
nhan d~ tha.
Di doi v6i tri~u chtrng b1;1ng to ra, kh6 tha, trong m9t s6 truemg hgp con phai hoi
them m9t s6 tri~u chtrng khac tuy theo nguyen nhan:
- M~t moi, gfty sut.
- R6i lot;tn tieu hoa (kern an, kh6 tieu, phan nat. .. ).
- Dai it.
- Dau b1;1ng.
- Hoi vS tiSn su: nghi~n ruqu.
-Hoang dam.
- PhiL
- Tinh trt;tng dinh du5ng dfty du hay thi~u th6n.
- Cac b~nh da m~c (thftp kh6p, loet dt;t day).
Cac diSu ki~n thu~n lqi:
- Sau m9t b~nh nhi~m khu~n (s6t).
- ia chay.
~ Chay mau tieu hoa.
- Sau de.
- Lao d9ng n~ng nhQc.
- C6 truemg do XO' gan thuemg xuftt hi~n sau khi chay mau tieu hoa, sau de. C6
tru6ng do suy tim hay xuftt hi~n khi lao d9ng m~t moi v.v ...
B. KIIAM Bl)NG xAc DJNH XEM CO DJCH KHONG

1. Nhln
a. Tuy thea lu(Yflg dtch rna hinh dang 6 b1;1ng thay d6i khac nhau, tuy theo c6
tru&ng 11! do hay khu tru tuy theo luQllg dich trong 6 b\lllg nhiSu hay it rna k~t qua kham
se khac nhau:
- it: khong thay d6i gi ho~c chi thfty hai to han, khong 15m rna hai ph6ng ngang
v6i ngvc.
- Trung binh ho~c nhiSu:
- B\lllg ph6ng cao han ngvc ho~c cang be ra hai ben n~u a tu th~ n~m. B1;1ng s~ va
16i ra phia tru6c n~u a tu th~ ng6i ho~c dtrng.
- Da b\lllg cang nh~n bong.
- R6n dfty, ph~ng ho~c 16i ra n~u qua nhiSu dich.
b. Tudn hoan bang h? niu c6 can tra tudn hoan mau vJ tim (xa gan huy~t khfJi
finh mt;tch nho ... ) cac tinh mt;tch du6i da b\lllg n6i ro han, ta gQi la tuftn hoan bang h~.
Tuy theo vi tri gay t~c rna xuftt hi~n cac lot;ti tuftn hoan bang h~ khac nhau:

119
 CHVONG 7. TRI:BU CHUNG HOC CO QUAN TIEU HOA

- Tu~n hoan bang h~ ganh chu: cac ffnh m;;tch n6i ro a nua bvng tren tir r6n tra
len. Nguyen nhan do t~c ho~c chen ep tinh m;;tch cua (huy~t kh6i tinh m;;tch cua, xa gan,
u chen ep ffnh m;;tch cua.
- Tu~n hoan bang h~ chu-chu: cac tinh m;;tch n6i ro a nua bl)llg du6i tir cung dui
tra len. Nguyen nhan do t~c tinh m;;tch chu du6i (huy~t kh6i, u angoai chen ep ... ).
- Khi b~nh nhan ng6i, r~n ho~c ho cac tinh m;;tch nay se n6i ro han. C~n phai
phan bi~t cac lo;;ti tu~n hoan bang h~ tren v6i h~ tu~n hoan bang h~ chu tren do t~c ffnh
m;;tch chu tren (u chen ep ... ) cac m;;tch mau n6i ro a ngvc va chay ngugc xu6ng phia
r6n; Trong tu~n hoan h~ ganh chu ho~c chu-chu thi dong mau l;;ti chay xuoi tir du6i len.
Mu6n bi~t dong mau chay huang nao thi ch~n m<)t ng6n tay len m<)t tinh m;;tch
bang h~, m<)t ng6n tay khac d~t len vling ffnh m;;tch d6 nhung a phia tren ch6 ch~n va
vu6t tir dum len r6i bo ra: mau chay ngugc l;;ti la tu~n hoan bang h~ chu tren, mau khong
chay ngugc tra l;;ti, tinh m;;tch vfin x~p la tuk hoan bang h~ chu-chu ho~c ganh chu.
N~u la c6 tru(mg khu tru: bvng ph6ng khong dSu, khong c6 tu~n hoan bang h~,
r6n khong thay d6i.

2. sa
a. Dtch it khong thdy gi a(jc bi?t
b. Dtch trung binh, nhiJu va tv do b1:tng ciing nhiJu ho(jc it tity lu(fng dtch.
c. Tim ddu hi?u song v6 thdy duong tinh.

Hinh 7.37. Nghi~m phap song vo

Cach lam: nguai phv ch~n ban tay len dinh 6 bvng, nguai kham lfty m<)t ban tay
ap vao m<)t ben thanh bvng, tay kia v6 nhv ho~c bung vao thanh ben d6i di~n, se thfty c6
cam giac song d<)i vao long ban tay ben d6i di~n.
d. Tim ddu hi?u Cl:lC a6 n6i: lfty tay ftn nhanh vao thanh bvng, se dvng vao m<)t v~t
cling r6i bi~n mftt ngay, gi6ng nhu cvc nu6c da ho~c qua trUng n6i trong nu6c. Dftu
hi~u cvc da duang tinh chling to c6 m<)t kh6i u tg do n6i trong djch c6 tru6ng (thu(mg la
lach to).

120
TRIBU CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

il. c6 trulmg khu trit: thanh bvng ch6 mSm ch6 ding hoZ!c cling. D~u hi~u song v6
cung c6 th~ duong tinh (+) n~u djch nhiSu.

3. Go Ia phU'ang phap xac d!nh c6 trU'ang quan trQng nhat

a. C6 nhiJu each go
- Theo hinh nan hoa vanh xe d~p rna r6n thuemg la trung tam.
- Go theo duemg song song theo chiSu dQc b~t dfiu tir duemg tr~ng gifra.
- Go theo duemg song song theo chiSu ngang tir thuQTig vj xu6ng. Cfin go a 2 tu
th~ n~m ng\ra r6i n~m nghieng 2 ben.
b. K~tqua
LuQTig djch it: vilng dvc a th~p vilng trong a tren, vilng dvc thuemg h~p vilng
trong r()ng hon. Khi thay d6i tu th~ n~m nghieng 2 ben se th~y hi~n tuQTig nay ro hon.
N~u luQTig djch qua it phai d~ b~nh nhan a tu th~ nua n~m nua ng6i cho dich t~p trung
xu6ng vilng h~ vi, hoZ!c bao b~nh nhan n~m s~p ch6ng 4 chi, dich se t~p trung a vilng
r6n, go a d6 se th~y dvc.
LuQTig djch trung binh, nhiSu va u.r do: hi~n tuQTig vilng dvc a th~p, vilng trong a
tren cang ro, cang nhiSu dich cang ro. Vimg dvc r()ng, vilng trong h~p khu trU a r6n
hoZ!c thuQTig vi. Gi&i h~n vilng dvc va trong a tu th~ n~m ngua la m()t duemg cong quay
xu6ng phia h~ vj.
c6 tru&ng khu tru: vilng dvc vilng trong khong thay d6i khi thay d6i tu th~ b~nh
nhan.
C. KIIAM cAc B<) PH~ CO LIEN QUAN
Khi c6 tran djch mang bvng thi cfing c6 th~ gay tran dich a m<)t s6 cac mang khac.
Do d6 phai tham kham m9t s6 b9 ph~n c6 lien quan:
- Kham phu a chi hoZ!c toan than: trong xa gan hay tang ap hrc tinh m~ch cua, c6
tru&ng c6 th~ nhiSu, b\lllg cang to nhung it khi c6 hay khong c6 phu chi va toan than. Trai
l~i c6 tru&ng do cac nguyen nhan khac hac gia cfing c6 kern theo phil chi va toan than.
- Kham b9 ph~n sinh dvc: phil a biu hoZ!c tran dich mang tinh hoan, a nfr thi hai
moi l&n va nho cfing c6 th~ bj phil.
- Kham ph6i: c6 th~ th~y tran djch mang ph6i m()t ben hoZ!c hai ben.
- Kham tim: c6 th~ th~y b~nh van tim hoZ!c ca tim, tran dich mang ngoai tim,
nguyen nhan gay c6 tru&ng, tran djch mang ngoai tim c6 th~ chi la m<?t bi~u hi~n cua
cilng m<?t nguyen nhan gay c6 tru&ng.

II. CHAN DOAN PHAN BII;T

1. D6i vai c6 trU'ang khu tru c~n phan bi~t vai

- cfiu bang quang: hoi b~nh th~y b~nh nhan khong di dai, go th~y dvc vilng h~ vi,
khi thong dai bang quang x~p xu6ng.

121
 CHVONG 7. TRIJ?;U CHUNG HOC CO QUAN TIEU HOA

- Co thai: hoi b~nh thfty b~nh nhan t~t kinh, kham viL thfty d~u viL tham, tham am
d~o thfty c6 ru cung mSm, than ru cung to.
- u nang nu6c: (cua tt.Iy, m~c treo, bu6ng trlrng ... ) ho~c th~n u nu6c: sa thfty ro
ba, di d<)ng dugc, m~t d9 mSm ho~c cang.

2. a6i vai c6 trU'ang tl! do

C~n phan bi~t v6i:
- B\lllg beo: da bvng day, r6n 15m, go khong co hi~n tugng dvc a thftp, trong a
tren, v.v ...
- B\lllg chuang hai: go trong toan b9 k~ ca vitng thftp cling nhu vitng cao, khong
co dftu hi~u song v6.
- U nang nu6c to: choan g~n hSt ho~c hSt ca 6 b\lllg. Thuang g~p nhftt la u nang
bu6ng trlrng. Cac tri~u chtrng nhin sa go bvng rftt gi6ng c6 truang tg do lo~i nhiSu djch.
Tuy nhien co m9t s6 di~m khac nhau: -
+ Nhin: bvng thuang khong be ra hai ben rna thuang nho cao len tren.
a a
+ Go: vitng dvc l~i tren cao, vitng trong l~i du6i thftp va chung quanh, gi6i
h~n vitng dvc va trong la m9t duang cong 16i len tren.
+ ChQC kim vao 6 bvng va bam khoang 200ml hai vao r6i chvp X-quang. NSu c6
truang tg do hai se t~p trung dum CO' hoanh, nSu u nang hai se t~p trung a trong nang
ph~n cao nhftt, tuy theo chvp dtrng hay n~m nghieng.
+ Cho b~nh nhan u6ng baryte vao d~i trang r6i chiSu ho~c chvp X -quang se thfty
d~ day ho~c d~i trang bi dfiy l~ch di.
+ Lam sieu am: rftt c~n thiSt. Sieu am co th~ giup chfin doan kh~ng djnh c6
truang du la djch rftt it. D6ng thai no cling giup phan bi~t gifra c6 truang tg do v6i cac u
nang nu6c.

Ill. CHQC DO CO TRU'ONG

- ChQc do c6 truang la m9t thu thu~t c~n thiSt nh~m: giup cho chfin doan, xac
djnh c6 truang.
- Gop phfin chfin doan nguyen nhan.
Tuy nhien, d~ chfin do an xac d!nh c6 truang ich lgi cua chQc do bi h~n chS, vi:
- Co truang hgp nhiSu d!ch c6 truang nhung chQc hut khong co djch (d~u kim bi
ru<)t bit), cho nen khong hut dugc djch thi cilng khong th~ lo~i trir c6 truang. D~ tranh
nh~m Ian nay vi~c chQC do djch c6 truang nen lam du6i huang dan cua sieu am.
- NSu hut dugc djch cling co truang hgp djch do l~i khong phai la d!ch c6 truang
rna la djch cua m9t u nang nu6c. Do do lgi ich quan trQng nhftt cua chQc do la d~ gop
phftn chfin do an nguyen nhan. N goai ra nguai ta con chQc thao b6t cho b~nh nhan d@ tho
ho~c d~ kham 6 bvng dugc chinh xac han.

122
TRIBU CHlrNG HQC N(>I KHOA- T~p II

1. Cac lo~i dich co tnvang

- Dich khong mau ho~c vang nh~t: thuemg Ia lo~i dich c6 tru6ng c6 luQllg protein
thftp g~p trong cac b~nh nhu vi em c~u th~n, suy tim, xa gan, v. v ...
- Dich trong vang chanh: thuemg c6 luQllg protein cao, g~p trong viem mang
bvng do lao, u 6 bvng. ·
- Dich mau: mau a day khong dong. Nguyen nhan thuemg Ia do u, ho~c lao.
- Dich dvc nhu mu: viem mang bvng c6 mu, ap xe gan va, viem phuc m~c.
- Dich dvc tr~ng nhu sua, dong l~i nhu th~ch: d6 Ia dich duang chftp. Lo~i dich
nay hay g~p trong t~c 6ng ngvc, giun chi, kh6i u 6 b\lllg, doi khi lao h~ch 6 b\lllg, co ths
g~p trong h9i chfulg th~n hu (hiSm).
- Dich nh~y gi6ng gelatin: g~p trong u nang nh~y cua mang h\lllg, ung thu cua d~
day, d~i trang, d~c bi~t hay g~p han ca Ia u cua bu6ng trfulg.

2. Cac xet nghi~m can lam ddi vai co tnvang

- Dinh luQllg protein trong dich
- Tim cac lo~i tS bao: h6ng c~u, b~ch c~u, tS bao ung thu.
- Tim vi khufin: nhu9m soi tuai va nuoi cfty tim vi khufin gram am, duang va vi
khufin lao.
- Dinh 1UQ'Ilg amylase.
- D6i v&i dich duang chftp c~n lam them m9t s6 xet nghi~m: dinh luQllg lipid,
triglycerid, tim cac giQt rna.
Can cu kSt qua cua cac xet nghi~m tren day, c6 thS chia dich c6 tru6ng thanh
hai lo~i:

Xet nghi~m Dich tham Dich tiet

Ty trong < 1,016 > 1,016
f)jnh IU'Q'ng protein < 25/ml > 25g/1
Te bao b<;ich c§u va cac lo<;ii khac < 250/mm 3 > 1000/mm
3

IV. NGUYEN NHAN

DS chAn doan nguyen nhan c6 tru6ng c~n dva vao tinh chftt dich c6 tru6ng
A. CO TRUONG DJCH TIIAM
Tftt ca nhfrng nguyen nhan gi gay phu, u nu&c trong t6 chuc d~u c6 thS gay c6
tru6ng.

1. Xo gan Ia nguyen nhan, hay g~p nhat

D~c diSm:
- c6 tru6ng to.
- C6 tu~n hoan bang h~ ganh chu.

123
 CHUONG 7. TRIEU CHUNG HQC CO QUAN TIED HOA

- C6lach to.
- Cac tri~u chtmg khac cua suy gan tren lam sang va xet nghi~m.

2. ca trll'ang do cac b~nh tim

Cac b~nh tim gay suy tim phai (hyp 2 la, thong lien thfit, tam phS m~n v. v .. ) cac
b~nh mang ngoai tim, nghyt tim, h~u qua cua chimg la dftn dSn u mau tufin hoan ngo~i
bien, do d6 gay ra phu va c6 tru6ng. f)~c di~m:
- c6 tru6ng bao gia cfing di doi v6i phu toan than, c6 tru6ng nhieu thi phu nhieu,
c6 tru6ng i thi phu it.
- B~nh nhan c6 dfiu hi~u cua suy tim va u tr~ tufin hoan ngo~i bien nhu tim moi
va chi, tinh m~ch c6 n6i, gan to, kh6 tha ...
- Kham tim thfiy c6 b~nh tim nhu tren.

3. ca trll'ang do cac b~nh th~n c6 d~c diem

- c6 tru6ng bao gia cfing di doi v6i phu toan than, c6 tru6ng thuang xufit hi~n
sau phu.
- Ngum b~nh c6 cac tri~u chtmg khac cua b~nh th~n: thiSu mau, huySt ap cao v.v ..
- Xet nghi~m nu6c ti~u c6 protein, tham do chuc nang th~n thfiy giam.

4. c6 trll'ang do suy dinh dll'ang: h~u qua cua h9i chCPng kem hap thu
M~c b~nh khong an duqc, ia chay keo dai khong hfip thu duqc, b~nh ung thu, suy
giam miSn dich, nhiSm trung n~ng keo dai ho~c m<)t b~nh nao khac m~n tinh gay suy
mon. H~u qua cua nhfrng truang hqp nay la giam luqng protein trong mau va dftn dSn
phu, c6 tru6ng.
B. CO TRUONG DJCH TIET

1. Lao mang b~:~ng

Thuang g~p a ph\1 nfr, nguai tre, luqng dich thuang it, trong dich c6 nhieu b~ch
cfiu lympho (chiSm 70% t6ng s6 cac lo~i tS bao).
Soi 6 bvng thfiy c6 nhieu sqi dinh va cac h~t tr~ng lfim tfim. Sinh thiSt cac h~t nay
c6 th~ thfiy cac t6n thuong lao.
Lao mang bvng thuang thu phat sau lao phfin ph\1, va lao tieu h6a: nen cfin lam
sieu am, n<)i soi tieu h6a.

2. Ung thll' trong 6 b~:~ng

Gan, d~ day, bu6ng trnng, cac u lympho m~c treo: cac kh6i u nay c6 th~ kich thich
mang bl)llg tiSt dich, nSu c6 di can v~o mang bl)llg thi tiSt dich l~i cang m~nh. Dich c6
tru6ng a day khong b~t bu9c 1a dich tist, rna co th~ la dich thfim, nhung deu co th~ tim
thfiy tS bao ung thu. Khi chQc thao c6 tru6ng tai phat rfit nhanh.

124
TRIBU CmJNG HOC N(H KHOA - T~p II

C. CAC NGUYEN NilAN D~C BI¥T KHAc

1. Dich co tnPong mu
Trong djch c6 tru6ng c6 nhi~u b~ch cftu nh~t la b~ch cftu da nhan. Viem phuc m~c
mu thuCm.g la h~u phat sau thung loet d~ day, viem ru<)t thira, 6 ap xe gan va ... nhung
ciing c6 khi tien phat nhu viem phuc m~c do phS cftu, viem phuc m~c a nguai c6 h<)i
chwg th~n hu v. v ..

2. Dich co trU'ong c6 mau

C6 thS do lao mang bl)ng, ho~c do khBi ung thu trong 6 bl)ng, u tl)y.

3. Dich co trU'ang nhay giong gelatin

Cling giBng djch duang ch~p a ch6 r~t hiSm g~p. Nguyen nhan thuCm.g do ung thu
d~ng colloid cua d~ day hay d~i trang.

4. co trU'ang khu tru

Nguyen nhan thuCm.g g~p la lao mang bl)ng, nhung doi khi do ap xe gan va, thung
ru<)t., r6i duqc m~c n6i che phu t~o thanh m<)t 6 djch khu trU.

5. H{»i chlJ'ng Demond Megx

La m<)t b~nh r~t d~c bi~t: b~nh nhan c6 u nang bu6ng trUng d6ng thai c6 ca c6
tru6ng n.r do va tran djch mang ph6i, c~t u nang bu6ng trlmg thi cac tran djch d6 cling
hSt. Ca chS cua tran djch nguai ta chua ro.

6. Viem t~y m~n va u nang t~y

Ciing c6 thS gay c6 tru6ng, trong djch c6 tru6ng nay c6 nhi~u men tl)y (amy 1ase)
nguai ta cho r~ng cac Bng d~n tl)y bj t~c nghen lam ri djch tl)y vao 6 bl)llg kich thich
mang bl)ng tiSt d!ch.

125
 CHUONG 7. TRI:SU CHUNG HQC CO QUAN TIED HOA

BANGTOMTATCACNGUYENNHANTHUONGGAPCUACOTRVONG
B~nh Tinh chit Ty trQng Protein so hPQ'ng te bao
d\li th~
Hong cau Bach cau Cac xet
cua d!ch
10.000/mm
3
iebao nghi~m
khac/mm 3
XO' gan Vang < 1,016 <25 1% < 250, chu
chanh yeu Ia te
bao n¢i
m~c

Ung thU' Vang > 1,016 >25 20% > 1ooo du Soi o b1,mg
cac lo~i chanh mQi lo~i te sinh thiet
mau, bao mang bl,mg
dU'cmg
ch~p, nh§y

Lao mang Vang > 1,016 >25 7% 1000, 70% Soi o b1,mg
b1,mg chanh Ia sinh thiet
sang, mau, lymphocyte mang bl,mg
dU'6'ng
ch~p, nh§y

Viem phuc 8l)C CO mu > 1,016 > 25 Th~t Chu y~u Nhu¢m
m~cmu thU'ang b~ch cau gram va
da nhan nuoi c~y vi
khuan
Suy tim Vang < 1,016 15-33 10% < 1000 chu
chanh yeu Ia te
bao mang
bvng
monocyte
Th~n hU' vang < 1,016 < 25 Th~t < 250 chu
chanh thU'ang yeu Ia te
bao mang
bvng
monocyte
B~nh tvy 8l)C, mau > 1,016 >25 Thay doi Thay doi Amylase
(vi em tvy dU'6'ng trong dich
Jt
m~n Hnh ch~p co trU'&ng
gia u nang) trong mau
tang

126
TRIJ~:U CHlrNG HQC NQI KHOA - T~p II

Bai 14

TRieu CHlrNG HQC CUA GAN M~T

Ml)C TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay, sinh vien c6 kha nang:
1. Biit ilu(Jc cac xet nghi?m, tham do cgn lam sang ilanh gia chirc nang, hinh thai
cua gan va iluirng mgt.
2. DJ nghj ilu(Jc cac xet nghi?m, tham do cgn lam sang thuirng ap il¥ng ilanh gia
chirc nang, hinh thai cua gan va iluirng mgt.

NQIDUNG

I. GIAI PHAU SO' LU'Q'C

A.GAN
Gan la m9t ca quan 16n nh~t cua ca thS con nguai gifr vai tro quan trQng trong
tieu hoa va trao d6i ch~t.

1. Giai phau gan

Kich thu6c va trQng lu<)llg cua gan dao d9ng r~t 16n, tuy theo lua tubi. d nguai
16n gan n~ng khoang tlr 1200g dSn 1500g. Gan cua tre SO' sinh va 1 thang tubi chiSm
1118 trQng luQllg cua ca thS, con 6 nguai 16n chiSm 1/36 trQng luQllg ca thS. d nguai
s6ng gan chua han 1 lit mau, mau do nau, m~t nh~n, m~t d9 m~m.
Gan duqc bao bQc b6i phuc m~c, la t~ng, duqc n6i v6i phuc m~c b~ng day ch~ng
vanh day ch~ng tam giac va day ch~ng li~m ba du6i day ch~ng li~m chua day ch~ng
tron (di tich cua trnh m~ch r6n), ch6 bam cua day ch~ng li~m vao gan tuang trng v6i
ranh r6n va ranh gi6i gifra thuy gan phai va trai.
Nhu mo gan duqc phu b6i mang glisson b~n, mong ch~c, mang nay di vao nhu mo
gan va phan nhanh ben trong gan.

2. Vi trf cua gan so vai Xli'O'ng

Gan n~m ngay sat dum CO' hoanh, 6 khoang phia tren ben phai cua 6 b\}ng, m9t
phftn gan sang ben trai cua duang tr~ng gifra. Gan c6 vi tri fin dinh so v6i b9 xuang, nha
d6 c6 thS xac dinh ranh gi6i cua n6.
- Ranh gi6i phia tren cua gan duang c~nh uc 6 khoang lien suan thu 5.

127
 CHVONG 7. TRIBU CHUNG HQC CO QUAN TIEU HOA

- Ranh gi6i phia du6i cua gan; ba truac cua gan di ru duang nach tru6c ben phai
theo lien suan 10, hinh chiSu cua chung dQc theo cung cua ba suan, khong vuqt qua
ba suan.

Hlnh 7.38. H1nh chieu cua gan tren long ngl)'c

3. Phan chia thuy gan

Hlnh 7.39. Phan chia thuy gan Hlnh 7.40. 8U'ang m~t ngoai gan
A. M~t trU'&c gan 1. Tui m~t

B. M~t dU'&i gan 2. Co tui m~t

1. Thuy phai 3. Cng gan chung
2. Thuy trai 4. Cng m~t chu
5. Ong m~t tvy
6. Ca Oddi

128
TRIBU CHlrNG HOC NQI KHOA - T~p II

Gan duqc phan chia thanh 2 thuy phai va tnii chia thanh 8 phan thuy, bS m~t phia
tren gifra thuy c6 day ch~ng liSm, m~t dum gan nhin ro thuy vuong (IV) va thuy duoi (I).
B. DUONG M~T

1. llll'ang m~t chfnh

G6m 6ng gan phai va tnii xufit phat tir r6n gan hqp h;ti v6i nhau dS t(;lO nen 6ng gan
chung dai tir 2cm-2,5cm, 6ng gan chung hqp luu v6i 6ng tlii m~t t(;lo nen 6ng m~t chu
dai khoang Scm xu6ng phia sau do(;ln 1 cua ta trang va dftu tl)y, cling v6i 6ng Wirsung
cua tl)y d6 chung vao do(;ln 2 cua ta trang trong h6 nho gQi la bong v ater duqc bao
quanh b6i catron Oddi.

2. Tui m~t
Hinh qua le dai tir 6cm-8cm, r()ng tir 3cm-4cm n~m 6 h6 tlii m~t du6i gan c(;lnh
thuy vuong. Tui m~t bao g6m day, than, c6 tlii m~t, 6ng tlii m~t n6i tlii m~t v6i 6ng gan
dai khoang 3cm, r()ng tir 2 d~n 3mm (hinh 7.43).

II. CHlrC NANG SINH LY COA GAN M~T

Gan la ca quan rfit quan tr<;>ng trong ca thS, phl;l trach rfit nhiSu chuc nang.
Sinh 1y cua gan c6 1ien quan ch~t che d~n to an b() sinh ly cua ca thS. Gan c6
nhfffig chuc nang sinh ly sau:
- Chuc nang san xufit va bai ti~t m~t
- Chuc nang diSu hoa luu luqng mau va huy~t d()ng, trung binh trong 1 phut c6
khoang 1500ml mau chay qua gan;
- Cac chuc nang chuySn hoa cua gan:
+ ChuySn hoa glucid.
+ ChuySn hoa lipid.
+ ChuySn hoa protid.
+ ChuySn hoa nuac va di~n giai.
+ ChuySn hoa vitamin: A, B1, B2, B6, B12.
- M()t s6 chuc nang khac
+ Chuc nang trong CO' ch~ dong mau. Tham gia qua trinh t(;lO fibrinogen,
prothrombin...
+ Dv trfr s~t.
+ DiSu hoa hormon.
+ T6ng hqp enzym.
Chuc nang ch6ng d()c. Gan c6 nhi~m V1J gifr l(;li nhfrng chfit d()c c6 h(;li cho ca thS
dS thai trir ra ngoai, ho~c bi~n nhfrng chfit d()c thanh chfit khong d()c.

129
 Cln10NG 7. TRIEU CHUNG HOC CO QUAN TIEU HOA

Chtrc nang duemg m~t: m~t dugc gan san xufit lien tvc tir 1 lit d~n 2 lit trong 24
gia, m~t v~n chuy~n d~n mi m~t, m~t c6 th~ co d~c tir 5 d~n 10 l~n, dich m~t vo khufin.
Sau cac bita an, mi m~t, duemg m~t co bop dfry m~t xu6ng ta trang d~ tham gia vao qua
trinh tieu hoa.

Ill. CAC PHU'O'NG PHAP THAM KHAM C~N LAM SANG GAN M~T
T~ bao nhu mo gan phan trng rfit nhanh v6i mQi sv thay d6i bfit thuemg dit n~ng
hay nh~ nhu: nhi~m khufrn, nhi~m d()c, m~t moi, c6 giing qua sue, an u6ng thfit thuemg
v.v ...
T6n thuang gan khong phai tfit ca cac chtrc nang gan dSu bi r6i lo~n, c6 chtrc nang
bi r6i lo~n nhung c6 chtrc nang vfin binh thuemg. Han nita gan c6 kha nang dv trit rfit
16n d~ thich trng bit trong giai do~n d~u cua t6n thuang (trong thvc nghi~m tren sue v~t
gan chi con l~i 20% vfin c6 kha nang ho~t d()ng bit chtrc nang) kha nang tai sinh cua gan
rfit 16n.
N~u t6n thuang chi gay giam chtrc nang nh~ thi khong bi~u hi~n ra lam sang. Vi
v~y c~n phai tham do nhiSu chtrc nang cfing m()t luc m6i dinh ro dugc toan di~n chuc
nang gan.
Cac phuang phap tham do dSu chi c6 gia tri tuang d6i vi cac chuc nang cua gan
con. do cac co quan khac tham gia nhu: th~n, thugng th~n, cac tuy~n n()i ti~t, giap tr~ng,
tuyen yen, v.v ...
A. TIIAM DO CHUC NANG TIET ~T
Gan t~o ra m~t va bai ti~t vao ta trang n~u hi tfic m~t, m~t se u l~i trong mau va
dugc lQc qua th~n bai ti~t ra nu6c ti~u.

1. Xet nghi'm mau

Bilirubin la san phfrm thoai hoa cua chuy~n hoa siic t6, ngum ta phan bi~t 2 lo~i
bilirubin:
Bilirubin gian ti~p v~n chuy~n trong mau du6i d~ng bilirubin tv do, lo~i nay
khong bai ti~t qua th~n
Bilirubin trvc ti~p hinh thanh trong gan do bilirubin gian ti~p k~t hgp vm acid
glucuronic nha men glucuronin-transferase vi v~y gQi la bilirubin lien hgp. Dugc t~ bao
gan bai ti~t qua duemg m~t xu6ng ru()t chuy~n thanh urobilinogen va stercobilinogen.
Ca hai lo~i bilirubin tren hgp thanh bilirubin toan ph~n, binh thuemg a nguai Vi~t N am
tir 15,1 d~n 17,61mmol!l.
- B~nhly

+ v ang da co tang bilirubin gian ti~p g~p trong: tan mau, s6t ret, truysn nh~m
nh6m mau, vang da sinh ly a tre sa sinh, b~nh Gilbert vang da di truySn.
+ Vang da c6 tang bilirubin trvc ti~p.
Do u dQng m~t trong gan: viem gan virus, xa gan m~t, b~nh Dubin-Johnson.

130
TRI$U CHUNG HQC N(>I KHOA - T~p II

Do t~c m~t ngoai gan nhu: Soi m~t, u dAu tuy, u bong Vater, h~ch chen ep duemg
m~t, v.v ...
NSu t~c m~t keo dai gay t6n thuong nhu mo gan thi tang ca bilirubin gian tiSp.
Trong XO' gan vang da ca hai lo~i bilirubin d~u tang, nguai ta tinh.
Chi s6 bilirubin gian tiSp
Bilirubin toan phAn
NSu 16n hon 80% g~p trong h9i chirng tan mau ho~c trong b~nh Gilbet, nSu nho
hon 2070 g~p trong t~c m~t. Tir 25-80% g~p trong xa gan, u gan.
Phosphatase ki~m la m9t men thuy phan cac este phosphoric dS chuySn hoa
phospho. Phosphatase ki~m do gan lam ra, song con do cac t6 chuc khac va xuong dugc
bai tiSt qua m~t. Chi s6 binh thuemg cua phosphatase ki~m a nguai Vi~t N am la
98-279U/l 37° huySt thanh.
Trong vang da t~c m~t, viem nhi~m duemg m~t phosphatase ki~m tang.

2. Xet nghi~m dich m~t

M~t dugc gan bai tiSt ra khoang 800-lOOOml trong 24 gia. M~t trong gan c6 mau
vang tuai, khi dQng l~i trong mi m~t nu&c bi hfip thu kern them niem dich tiSt ra cung
v&i nhi~u mu6i calci cua s~c t6 m~t lam cho m~t tra nen s~m mau, quanh va hai d~c.
a. Cach ldy m(lt: b~nh nhan nhin d6i sang sam cho nu6t 6ng thong Einhorn, khi
6ng thong t&i d~ day (40-50cm), cho b~nh nhan n~m nghieng ben phai r6i nu6t tir, tir
(30 phut dSn 1 gia) dSn mire thong 60cm-70cm, hut dich theo doi, c6 thS kiSm tra dAu
thong b~ng X -quang a vi tri do~n 2 ta trang, hut dich m~t c6 cac lo~i sau:
- M~t A: m~t a 6ng m~t chu
+ Khong c6 do t~c hoan toan duemg d~n m~t 16n (u dAu 1\ly, soi m~t 16n v.v).
+ C6 rfit it do t~c khong hoan toan (g~p trong soi m~t, viem phu n~ duemg m~t, co
th~t CO' Oddi).
+ Rfit nhi~u m~t c6 thS do ca Oddi giam truong h.rc.
Quan sat mau s~c, d9 trong cua dich, nSu dich m~t d\lc co thS g~p trong truemg
h<JP nhi~m khuftn duemg d~n m~t ho~c viem ta trang v.v ...
- M~t B: sau khi lfiy hSt m~t A bam 30ml dung dich MgS0 4 30% ho~c 20-30ml
dAu oliu 37°C, sau khi bam 5-10 phut dich m~t A chay tiSp, cha 10-30 phut sau m~t B
chay ra d~c hon, s~m mau.
- Khong c6 m~t B. T~c 6ng mi m~t do soi, do viem phu n~, do kh6i u
+ C6 rfit it m~t B. Ong mi m~t viem dinh, soi cua mi m~t, ho~c viem dinh xung
quanh ta trang.
+ M~t B tiSt qua nhi~u (60-lOOml). G~p trong u dQng mi m~t, ho~c mfit truong
lgc tUi m~t. M~t B d\lc trong viem tUi m~t nhi~m khuftn.

131
 CHVdNG 7. TRIBU CHUNG HQC Cd QUAN TIEU HOA

M~t C: m~t tlr gan chay ra mau vang nh~t, trong. N~u m~t C dvc g~p trong nhiSm
khuAn 6ng m~t. N~u c6 m~t A phai c6 m~t C. Tuy nhien n~u khong c6 m~t B v~n c6 m~t
C do t~c c6 rui m~t.
b. Xet nghi?m cac thanh phdn cua mfjt ad phat hi?n ra nhimg tdn thuong cua 6ng
m{jt tid mqt.
- Xet nghi~m t~ bao. cfin ti~n hanh ngay sau khi lay m~t vi t~ bao b~ch cfiu bi pha
huy ngay trong 5-10 phut, con cac t~ bao khac hi phan huy ch~m hon. Quay ly tam xet
nghi~m c~n cua dich m~t nhu b~ch cfiu, h6ng cfiu, t~ bao ung thu, tinh thS cholesterol,
tnffig giun, tnffig san la gan ...
- Thay d6i b~nh ly.
Nhieu b~ch cfiu da nhan va t~ bao mu g~p trong nhiSm khuAn duemg m~t.
Nhieu h6ng cfiu g~p trong soi m~t ho~c ung thu.
Nhieu t~ bao hinh kh6i cua rui m~t g~p trong viem rui m~t, nhieu t~ bao n9i mo
g~p trong t6n thuong 6ng m~t.
S~n soi nho trong rui m~t.
Tinh thS cholesterol, laxin, calci, bilirubin n~u thay cac lo~i nay nghi d~n soi m~t.
Tim vi khuAn. Phai vo khuAn tuy~t d6i dvng C\1 lay m~t, nuoi cay tim cac lo~i: tf\IC
khuAn Salmonella true khuAn Ecoli, lien cfiu khuAn v.v ...
Ky sinh ttung Lamblia, amip, tnffig giun dfia, tnffig san lagan v.v ...
- Xet nghi~m hQ'P phfin hoa hQc trong m~t: m~t B va C giu vai tro quan trQng dS
danh gia kha nang c6 d~c cua tUi m~t: bilirubin, cholesterol, cac acid m~t, protein. d
chau Au vi~c dinh luQTig cholesterin trong dich m~t rat quan tr9ng vi nguyen nhan gay
soi m~t a chau Au thuemg do r6i lo~n chuysn hoa cholesteroL
Binh thuemg cholesterol trong m~t A la 0,5 Jlmol/1. M~t B 2,6-2,34 Jlmo 1/1, m~t C
2-2,6 Jlmol/1.
d nu6c ta van de CO' ch~ gay soi m~t con, cfin dugc nghien CUu. Cac acid m~t
dugc xac dinh b~ng cac phuong phap s~c kY 16p mong, hi~n nay trong dieu ki~n nu6c ta
chua lam dugc. Protein khong c6 trong m~t a nguai khoe m~nh n~u c6 ch(rng to c6 qua
trinh viem nhiSm.
c. Phuong phap hut dtch ta trang tinh phut:
Phuong phap nay c6 uu diSm la c6 thS phan tich Icy cang, giup chAn doan m9t s6
b~nh cua duemg d~n m~t, nhat la cac r6i lo~n v~n d<)ng duemg d~n m~t.
B~nh nhan dugc d~t 6ng thong Einhorn vao do~n 2 cua ta trang sau hut dich m~t,
cu 5 phut dich m~t cho vao 1 6ng ~ghi~m lo~i 1Oml ( 15 cai) m6i 6ng dung cho m6i
khoang thai gian 1ophut. Cac tac gia phan thanh 5 giai do~n:
Giai do~n 1. M~t A, trong 10 phut lay dugc khoang 15m1.
Giai do~n 2. Thi ca th~t Oddi dong, keo dai 3-6 phut.

132
TRIEU CHONG HOC N0I KHOA - T~p II

Giai do~n 3. Thi m~t A cua Lyon. Sau co th~t Oddi l~i gian va ti~t n6t m~t A, tir
3-6 phut.
Giai do~n 4. Thi cua tUi m~t. Sau khi bom MgS0 4 tir 10-30 phut m~t B chay m~nh
keo dai khoang 10 phut, tir 5-80m1.
Giai do~n 5. Thi cua gan. M~t C mau vang tuai, keo dai tir 30-40 phut l~y duqc tir
60-80ml.
Phuong phap hut djch ta trang tinh phut tham do tinh tr~ng r6i lo~n v~n d()ng
duemg dfin m~t va tlii m~t, dS danh gia tinh tr~ng tang giam truong lvc cua 6ng tlii m~t
va co th~t Oddi. Hi~n nay c6 nhiSu tac gia dling phuong phap hut djch ta trang tinh phut
dung 6ng thong, kep, trong 6ng d6 c6 2 6ng nho, dftu each nhau 6,5-9,5cm c6 d1;1c nhiSu
16. Ong thong kep c6 uu diSm: theo doi chinh xac ho~t: d()ng tUi m~t sau kich thich,
n6ng d9 djch m~t tinh khi~t, khong bi lfin djch ta trang, phat hi~n r6i lo~n chuc nang ta
trang ro rang hon.
B. THAM DO CHUC NANG CHUYEN HOA

1. Ch(fc nang t~o dU'ong

Gan c6 chuc nang dv trfr duemg r6i chuySn dftn vao mau dS dung trong ca thS, tuy
nhien chuc nang nay con CO S\f tham gia cua tuy~n thuqng th~n, tuy~n giap tr~ng va
tuy~n yen.
a. Nghi?m phap gay galactose: nghi~m phap nay d~c hi~u cho chuc nang dv trfr
cua gan
Cho b~nh nhan u6ng 40g galactose + 200 ml nu6c vao sang sam sau khi di tiSu
h~t. L~y nu6c tiSu sau khi u6ng 2 gia, 8 gia, 24 gia dS djnh luqng gaiactose bai ti~t.
Binh thuemg gaiactose duqc gan gifr l~i bai ti~t ra nu6c tiSu it, 2 mfiu sau cfing khong c6
galactose.
N~u suy gan galactose bai ti~t ra nu6c tiSu nhiSu.
N~u viem gan c~p mfiu dftu c6 30-70 g/1, mfiu sau it hon, 2 mfiu sau khong c6.
N~u xa gan, mfiu dftu hai tang, cac mfiu sau dSu c6 galactose.
b. Nghi?m phap gay tang galactose mau
Khong d~c hi~u v6i gan rna con c6 vai tro cua tuy~n khac.

2. Tham do ch(pc nang t~o chat d~m

Gan c6 nhi~m V\1 t~o ra va t6ng hqp cac acid amin tir cac ch~t d~m ben ngoai ho~c
cac ch~t d~m trong CO' thS.
T~ bao gan chuySn hoa cac ch~t acid amin thanh albumin, fibrinogen va globulin
luu hanh trong huy~t tuong.

133
 CHU'dNG 7. TRI:BU CHUNG HQC Cd QUAN TIED HOA

a. EJi?n di protein Ut m<)t phuang phap lam di chuy~n trong m<)t di~n truemg
cac thanh phfim ch~t protein c6 trong huy~t tuang. Thuemg lam di~n di tren gi~y ho~c
tren th~ch.
Albumin duqc t6ng hqp trong nhu mo cua gan tir cac acid amin ngo~i lai ho~c n<)i
sinh, binh thuemg 35-50 g/1.
Globulin c~u t~o tir nhiSu ngu6n g6c khac nhau: gan, t6 chuc vong mo, lach, h~ch
va cac lymphocyt.
Binh thuemg:
a1 =5,3 ± 1,7
a2=7,8±3
~ = 11,7 ± 2,3
'Y = 18,8 ± 4,7
Thay d6i b~nh ly
Albumin giam do t6n thuang cac t~ bao gan trong viem gan, XO' gan, ung thu gan,
thi~u du5ng va r6i lo~n h~p thu protid trong cac b~nh khac.
b. EJi?n di miln dtch d\fa tren nguyen t~c gay ngung k~t cac khang nguyen c6
trong huy~t thanh b~nh nhan da duqc phan tich trong nhiSu thanh phfin khac nhau trong
di~n di thanh cac khang th~ d~c hi~u.
Hi~n nay da nghien c(ru th~y 5 lo~i globulin mi€n dich IgA, IgM, IgG, IgD, IgE.
Binh thuemg trong huy~t tuang IgG chi~m d~n 85%, IgA 10%, IgM 5% con IgD va IgE
nho han 1%.
Trong nhfrng b~nh cua gan c6 S\f thay d6i vS s6 luqng va tY 1~ tuang quan gifra
cac lo~i globulin mi€n dich tren
c. Cac phdn {mg len bong: nguyen nhan cua hi~n tuqng len bong nay do S\f m~t
thang b~ng ly hoa gifra cac thanh phfin ch~t d~m trong huy~t thanh b~nh nhan: albumin,
globulin a 1, a2, ~, y .
albumin
Tinh tY 1~ = 1,6 (tir 1,3-1,8)
globulin
Trong truemg hqp t~ bao khong lam du nhi~m V\1 t~o ra albumin, t6 chuc vong
m~c n9i mo san ra nhiSu globulin tY 1~ do hi h~ th~p, tY 1~ nay khong chi thay d6i a
b~nh nhan hi suy gan rna ca trong b~nh khac cua th~n.

Phan (rng Tackata - Ara: phan ~g duang tinh trong xa gan, viem teo gan, suy gan
n~ng ho~c ung thu gan. Phan (rng nay it duqc dung vi gia tri khong cao.
Phan (rng Gross dung dung dich Hayem 1% d~ lam len bong globulin.
Duong tinh khi dung dich Harne < 1, 7 ml

134
TRII;U CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

Am tinh khi dung dich Harne> -1,7ml

Phan irng nay duong tinh khi albumin trong mau giam nhiSu g~p trong suy gan va
ca trong b~nh th~n hu, th~n thoai hoa dgng tinh b()t, v.v ...
Phan irng Mac-Lagan
Dung dich d~m la thymol, d9 pH 7,8
Binh thuemg 0-10 don vi Vemes
1-5 don vi Maclagan
Khi suy gan 40 don vi V emes I
10 don vi Maclagan
Thuemg k~t hqp v6i rna thymol +
Ngoai ra con c6 cac phan irng len bong khac nhu Granger, Weltmann, Wunderly
v .v ... nhfrng phan irng nay kh6ng lam 6 nu6c ta nen chimg t6i kh6ng neu ra.

3. Tham do ch(pc nang t~o ure

Gan c6 nhi~m V\l tgo ure dao thai qua nu6c tieu. Sv t6ng hqp ure do gan chi bi r6i
logn khi nhu m6 gan bi t6n thuong hon 80%. Luu y th~n gift vai tro quan trQng trong
chuc nang nay nen chi tham do chuc nang gan khi bi~t ch~c ch~n th~n binh thuemg.
Ty 1~ Nita ni~u
Ty 1~ = 0,81 - 0,85
Nita toan phAn
Ty 1~ nay giam nhiSu trong trgng thai suy gan do t6ng hqp ure bi giam.
Am6niacmau
Binh thuemg n6ng d9 amoniac trong 100m1 mau d()ng mgch 70-190 g (phuong
phap Seiligson) (18,7-52,7 mmol).
Tang nhiSu trong h6n me gan, h()i chirng nao-cua chu, xufit huy~t tieu hoa 6 b~nh
nhan xa gan.

4. Tham do ch(pc nang chuy~n hoa lipid

Cholesteroi do gan t6ng hqp, este hoa va thai trir ra ngoai
Cholesterol este hoa
Ty s6 - - - - - - - - = 50-60%
Cholesterol toan phAn
Ty 1~ nay giam nhiSu trong suy gan. N6ng d9 cholesterol tang trong vang da t~c
m~t n~ng, trong suy gan.

135
 CmJONG 7. TRIBU CIIlrNG HOC CO QUAN TIEU HOA

Binh thu(mg cholesteroi to an phfrn 156 ± 20 mg, cholesterol este hoa la 103 ± 17
mg/ 1OOml huy~t thanh

5. Tham do chCPc nang vai CO' che dong mau

Gan san xufit ra fibrinogen, prothrombin chua nhiSu heparin. Mu6n hfip thu
vitamin K. dS t6ng hqp prothrombin cfin phai c6 m~t tham gia chuySn hoa rna dS ca thS
hfip thu duqc vitamin K.
Trong suy gan gay r6i lo~n ca ch~ dong mau.
Mau dong binh thu<1ng 8-12 phut, suy gan > 14 phut
Fibrinogen
Binh thu(mg 10,2-13,5~mol/l

Suy gan giam

Ty 1~ prothrombin
Binh thu(mg 80-1 00%
Giam trong XO' gan, viem gan, ung thu gan, cac h<)i chirng tieu fibrin.
Nghi~m phap Koller. Dva tren nguyen t~c gan cfin c6 vitamin K dS t~o
prothrombin. Mu6n hfip thu duqc vitamin K cfin c6 rna. N~u t~c m~t vitamin K se
khong c6, dua d~n giam prothrombin. Tru6c khi lam nghi~m phap nguai ta xet nghi~m
tY 1~ prothrombin.
Nguai ta cho tiem vitamin K 30mg, tinh ty 1~ prothrombin sau 24 gia, tY 1~
prothrombin thay d6i tang len duqc g~p trong vang da t~c m~t.

IV. THAM DC CHlrC NANG CHONG aQC VA. Gil) CHAT MA.U
Mau tU tinh m~ch cua di tU 6ng d~ day ru<)t c6 chua cac chfit d<)c c6 h~i cho ca thS
gan la hang rao ch~n l~i cac chfit d<)c d6 va bi~n n6 thanh cac chfit khong d<)c nha cac
men oxy hoa, khu amin, thuy phan, lien k~t metyl hoa ... cac chfit nay dS tan trong nu6c
va duqc ti~t ra cung vai m~t va nuac tisu.
N ghi~m phap bai ti~t cac chfit mau
Cac chfit mau thu<1ng dung: h6ng Bari-gan (rose de bengale). Bromo-Sulfon-
Phtalein (vi~t t~t la BSP)
+ Nghi~m phap h6ng Ban-gan
Tiem tinh m~ch h6ng Ban-gan 2% v6i liSu 1,5 mg/1 kg trQng luqng ca thS.
Sau 45 phut lfiy 10 ml mau c6 s£n kalioxalat quay ly tam mau trong 30 phut so
sanh v6i huy~t tuang mftu.
Binh thu(mg n6ng d<) chfit mau c6 trong mau du6i 0,003g/1. N~u suy gan, n6ng d<)
0,005g/l, n~u 0,009 suy gan n~ng. Khong chi trong vang da t~c m~t.
+ Nghi~m phap BSP.
136
TRIEU CHUNG HOC NQI KHOA- T~p II

Tiem finh m~ch BSP dung djch 5% v6i liSu 5mg/lkg th~ trQng, tiem ch~m lfiy
mau a tay d6i di~n sau 15 phut, 45 phut.
Binh thu0ng sau 15 phut BSP < 25%
45 phut BSP < 5%
NSu suy gan rieng d9 BSP trong mau se tang cao
N ghien ctru thai gian xufit hi~n B SP trong m~t theo phuong phap Metzer-Lyon.
Thong ta trang, khi m~t c b~t dftu chay tiem BSP vao finh m~ch nhu tren hut m~t
C vao 6ng nghi~m theo timg phut (trong 6ng nghi~m da c6 dung djch N a 10%)
Khi trong m~t C c6 BSP thi chuy~n thanh mau do tim
KSt qua:
+ Binh thu(mg BSP xufit hi~n trong m~t 5-15 phut.
+ NSu qua 20 phut c6 th~ c6 t~c m~t khong hoan toan.
+ NSu xufit hi~n qua sam nghl dSn xa gan ho~c viem gan c6 vang da.
+ Xet nghi~m nay phan bi~t gifra vang da do t~c m~t va vang da do viem gan.
V. THAM DO Sl)' HOY HO~I TE BAO GAN
Khi tS bao gan bi huy ho~i m()t s6· enzym c6 nhiSu trong gan d6 vao mau lam tang
n6ng d9 enzym trong mau.
S\f thay d6i cua cac enzym la nhfrng chi dfin vS S\f t6n thuong cua gan rfit nh~y
cam giup cho chfin doan
Ocnitin-ACacbamyl-Transferase (OCT)
La enzym tham gia t~o ure cua khau Citrulin Ocnitin cua chu trinh Krebs, enzym
nay co chu ysu trong gan, co it ad~ day, th~n, tim.
Binh thu0ng OCT 168mg/100ml.
Trong viem gan virus-tang rfit cao.
Trong vang da t~c m~t-khong cao.
Transaminase, la enzym giup chuy~n v~n nh6m amin cua nhfrng acid a amin sang
nhfrng acid a-xetonic t~o nen S\f chuy~n hoa gifra protein va glucid. C6 2 lo~i duqc
chuy:
+ SGOT (Serin Glutamo-Oxaio Transaminase).
+ SGPT (Serin Glutamo-Pyruvic Transaminase).
Binh thu0ng SGOT 1,31 ± 0,38J.tmol/1; SGPT 1,1 ± 0,45J.tmo1/1. Trong viem
gan cfip virus, nhiSm d()c SGPT tang cao, c6 khi gfip hang tram 1ftn, SGOT cilng tang
nhung it hon, chi trong nh6i mau ca tim SGOT m6i tang cao.

137
 CHU'dNG 7. TRJSU CmJNG HOC Cd QUAN TIEU HOA

Nguai ta con c6 th€ tham do enzym Sochitoidehydrogenase (SDH) 1a enzym xuc

Ute phan img.
Binh thuang 0,88 + 0,06 don vi Sevela/ml huy~t thanh.
Enzym nay cilng tang len trong t6n thuong nhu mo gan. Khong tang trong vang
da t~c m~t.

VI. THAM DO VE MIEN DICH HQC

1. AlphaFertQprotein (AFP la lo~i protein do gan t6ng hgp & giai do~n bao thai dugc
Peterson phat hi~n nam 1944. Khi thai nhi ra dm thi gan khong t6ng hgp AFP nfra.
N gum ta thAy AFP thay d6i trong m9t s6 b~nh ly cua gan, nhAt 1a trong ung thu gan
nguyen phat. Phat hi~n AFP b~ng 2 phuong phap:
- Phuong phap di~n di.
- Phuong phap ph6ng x~ mi6n djch, mire d9 chinh xac cao hon.
Binh thuang n6ng d9 AFP = 8,4 ng/ml - 10 ng/ml
Ung thu gan nguyen phap c6 th€ tang tir 400-500 ng/m1 c6 khi d~n 16n hon 1000
ng AFP con tang trong m<)t s6 b~nh m~n tinh cua gan.
Xa gan con bu 0,85 ng/ml AFP thuang khong thay d6i.
Xa gan mAt bu 18-195 ng/ml.
N goai ra trong vi em gan virus trong vi em gan m~n AFP cilng c6 th€ tang vira phai
(10-lBSng/ml).

2. Cac khang th~

N guai ta tim thAy trong vi em gan m~n tinh ti~n trien, xa gan m~t nguyen phat c6
ca ch~ t1;r mi6n. Vi v~y c6 th€ lam cac xet nghi~m sau:
- Khang th€ khang ty l~p the.
- Khang th€ khang ca tron.
- Xet nghi~m tim khang nguyen khang th€.
- Khang nguyen Austria (HBsAg), HBC, HBe cua virus nh6m B. Xet nghi~m
khang th€ khang virus A, C, D, E.

3. Xet nghi'm di'n di mien djch

Djnh 1ugng cac giobulin mi6n djch trong huy~t thanh, trong viem gan m~n tinh
ti~n tri€n IgG va IgM tang trong XO' gan do rugu IgA tang, trong viem gan m~n 6n djnh
chi c6 IgG tang.

VII. CAC PHU'O'NG PHAP THAM DO HiNH THAI GAN M~T

Nhfrng nam gfin day nh<J nhfrng ti~n bQ cua cac nganh khoa hQC V~t ly, di~n tir,
sinh hQC ... Nhfrng ti~n b<) do da dUQ'C ap dl)ng trong y hQC d€ tham do hinh thai CUa cac
ca quan 6 bvng giup cho sv chftn doan b~nh ly cua gan m~t dugc chinh xac hon.

138
TRIBU CHUNG HOC N<)I KHOA- T~p II

1. PhLPO'ng phap X-quang

ChiSu va Chl;lp X -quang khong chuftn bi gan va mi m~t khong c6 y nghia chftn
doan 16n vi t6 ch(rc gan rfit kh6 phan bi~t v6i bong cua cac CO' quan khac trong 6 bl;lng.
Tuy nhien a m()t s6 nguai gay chiSu X -quang c6 thS nhin thfiy ba du6i cua gan va m()t
phAn danh gia kich thu6c cua gan. d m()t s6 tru(mg hqp c6 hi~n tuQllg l~ng dQng cac
mu6i calci a du0ng m~t, mi m~t, ken san co ths phat hi~n duqc b~ng phuang phap nay.
- Ch\lp gan sau khi barn hai vao 6 b\lllg (khoang 500-1000ml) dS quan sat m~t
tren cua gan Sat CO' hoanh qua hinh anh cua liSm hai rna nh~n dinh m~t gan: b~ng
ph~ng, dfty g6 cao, mfip mo v.v ... ho~c viem dinh gan v6i ca hoanh khong nhin thfiy
liSm hai tren ca hoanh.
Ch\lp tinh m~ch 1ach cua c6 thu6c can quang (dimg thu6c can quang dao thai qua
th~n), ChQC kim vao lach a XUO'llg SUOn 8, barn thu6c can quang, Chl;lp hang lo~t phim
sau 2, 5, 10, 35, 45 phut phat hi~n S\f di chuySn cua mau trong tinh m~ch cua. Danh gia
tinh tr~ng b~nh ly cua tinh m~ch cua: t~c h~p, kh6i u, chen ep v.v ...
- Ch\lp d()ng m~ch gan, d()ng m~ch than t~ng
- Ch\lp mi m~t va du(mg m~t
+ Ch\lp mi m~t: u6ng vien can quang c6 chua iod (Orxoilix, Bilitrasta v6i liSu 3-3,5g
ho~c Xolevit 5-6g), u6ng vao t6i hom tru6c, theo doi sau 24 gia. Binh thu(mg sau 10-15 gia
tren X -quang da nhin thfiy ro mi m~t, chirng to chuc nang co d~c cua mi m~t t6t.
+ Tiem tinh m~ch cac chfit can quang dao thai qua th~n (Visotrat) n6ng d() 20% tir
30-40ml. Binh thu(mg sau 5-10 phut thfiy ro 6ng m~t trong gan, ngoai gan, mi m~t.
+ Ch\lp m~t tl;ly nguqc dong qua n()i soi. Nam 1968 Mc.Cune cong b6Ifin dfru tien
kSt qua cua phuang phap dung 6ng soi ta trang mSm 6ng kinh m~t ben dS Iu6n catheter
vao num ru()t ta barn chfit can quang c6 iod qua 6ng m~t chu va 6ng tl;ly r6i ch\lp X-
quang phat hi~n b~nh ly cua du(mg m~t va tl;ly.
Ch\lp m~t qua da (D6 Xuan Hqp 1936) tren ca sa du(mg m~t trong gan gian, barn
can quang Chl;lp du(mg m~t. Chl;lp m~t qua da b~ng kim nho du6i S\f hu6ng dfin cua sieu
am c6 kSt qua t6t it gay biSn chirng chay mau ho~c ri m~t qua kim chQc vao gan.

2. Ch~:~p cat hl'p vi tinh (computer tomographie - CT)

Phuang phap nay cho biSt kich thu6c gan, tinh tr~ng nhu mo gan va du(mg m~t,
d~c bi~t phat hi~n cac kh6i u ho~c cac vilng gan c6 t6n thuang qua S\f khac nhau vS tY
trQng nhu: ap xe gan, ung thu gan, U mau trong gan, XO' gan V. V...

VIII. £>0NG VI PHONG ~

Chl;lp nhfip nhay ph6ng X~ gan, duqc ghi qua may ph6ng X~ di chuySn tren di~n
gan. Sau khi da tiem chfit d6ng vi ph6ng x~ vao tinh m~ch, dva tren ca sa t6 chuc lien
vong n()i mo cua gan hfip thu cac chfit d6ng vi ph6ng x~ c6 d() phan huy ng~n, duqc g~n
' chxat h-uu ca va' vo" ca 1'a: Au 198 , H;!..ong B an-gan, I 131 , TC 99 .
, . cac
VO'l

139
 CHVONG 7. TRI:BU CHUNG HOC CO QUAN TIEU HOA

Hinh cua gan th~ hi~n qua cac chftt danh dftu vao gan b~ng nhiing v~ch den ho~c
mau c6 mau s~c khac nhau. Nguai binh thuang ranh gim gan ro, phan b6lan toa va dSu
d~n cac chfit d6ng vi ph6ng x~ trong gan.
Tren X~ hinh gan danh gia kich thu6c va vi tri, ranh gi6i cua gan tren 6 b\lng.
- Danh gia sv phan b6 ph6ng x~ tren gan dSu hay khong dSu. Khong dSu g~p
trong viem gan, XO' gan. C6 khoang l~nh (6 khuySt) g~p trong nhiing kh6i u ho~c ap xe,
nang nu6c a gan ... Vi ca vimg nay khong c6 hftp thu ph6ng X~ do khong c6 nhu mo gan.
- N goai ra con c6 th~ danh gia tinh tr~ng tuAn hoan cua mau a gan tren CO' sa theo
doi thai gian tich 1\1 t6i da mau a gan thuang la sau 16-22 phut va sau 24 gia, trong gan
COn l~i khong qua 2,5% chftt ph6ng X~ da dua VaO gan.
- Dva tren tinh chftt nay danh gia chuc nang hftp thu, bai tiSt cua sv luu thong
duangm~t.

Hlnh· 7.41. Xc;t hlnh gan

140
TRIEU CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

IX. SIEU AM
Dva tren d~c tinh v~t ly cua sieu am: tinh phat X~, dftn truySn, phan h6i cua sieu
am v6i cac thu()c tinh nhu:
- T6 chuc ph~n mSm khac nhau thi hftp thu ~ac nhau:
- Song sieu am d()i l~i tir ranh gim phan chia gifra 2 moi truang ca khi d() sit hl 1%.
Trong th~p Icy 70 nguai ta da trng dt)ng sieu am trong tham do h~nh cua gan m~t.
Day la phuong phap tham do khong chay mau. Vu di~m lan cua phuong phap nay la
don gian, khong d()c, tham do duqc nhiSu va ca 6 nhfrng h~nh nhan rfit n~ng, cho nhfrng
kSt qua dang tin c~y.
Nha co sieu am xac dinh duqc:
Hinh th~, kich thu6c cua gan, tUi m~t, duang dftn m~t, lach va cac m~ch mau
trong 6 hvng.
Tinh tr~ng t6 chuc gan: nhu m6 gan va cac cfiu true hftt thuang trong nhu m6 gan
nhu: t6 chuc d~c, nira d~c nira long. Co th~ phat hi~n duqc u nang gan, ap xe gan va cac
kh6i u 6 gan tir 80-90% cac truang hqp.
Tham do cac m~ch mau 6 gan: do kich thu6c tlnh m~ch cira, tinh m~ch lach, phat
hi~n hfit thuang cua h~ th6ng m~ch mau 6 gan nhu gian to, ngo~n ngoeo, t~c hyp ...
ChAn doan h~nh ly mi m~t, vi tri thanh tUi m~t, do kich thu6c mi m~t va soi mi m~t.
Kich thu6c cua duang dftn m~t, 6ng m~t chu. Phat hi~n duang m~t trong gan gian,
soi m~t, giun chui 6ng m~t.
Sieu am con huang dftn ch9c do, sinh thiSt vao cac vimg t6n thuong khu trU 6 gan
d~ xet nghi~m tS hao h9c, m6 h~nh h9c giup xac dinh chAn doan h~nh ly 6 gan. Cling
du6i S\f huang dftn cua sieu am nguai ta da ap dl)llg diSu tri nhu chQC hut mu ap xe gan,
hom Etanoi vao diSu tri ung thu gan v.v ...
Nhuqc di~m cua phuong phap nay: khi hvng co nhisu hai ho~c lap rna duai da
qua d~y thi can tr6 song sieu am lam cho kSt qua de sai l~ch.

X. PHU'ONG PHAP NQI SOl

Soi 6 hvng la phuong phap duqc trng dvng r()ng rai tren toan thS gi6i va 6 nu6c ta
d~ chAn doan h~nh ly cua 6 hl)llg d~c hi~t la gan m~t, mang hvng va phv khoa.
Soi 6 hvng la phuong phap rfit co gia tri trong chAn doan, ta co th~ nhin t~n m~t
cac t6n thuong cua gan, m~t.
1. Ky thu~t ti~n hanh v6i may soi 6 bt}.ng qua 3 thl: thi hom hai mang hvng thi
ChQC troc & va thi soi.
2. La phuong phap tham do chay man nen doi hoi phai co nhfrng chi dinh dting
cua th~y thu6c.

141
 CHU'dNG 7. TRISU CHUNG HQC Cd QUAN TIEU HOA

Chi tljnh:
- B~nh ly cua gan m~t, lach, mang bl)ng nghi nga XO' gan, u gan, viem gan m~n
tinh, b~nh ly mi m~t, lach to ...
- Soi 6 bl)llg cftp cliu trong truang hqp chftn thuang 6 bl)llg dS quy~t djnh ph~u thu~t.
Ch6ng chi tljnh
Ca dia chay mau
- Suy tim va cac b~nh m~n tinh a ph6i gay kh6 tho.
- C6 thai.
- Thoat vi hoanh; r6n, bttn.
- Tinh tr~ng b~nh qua n~ng khong chiu duqc thu thu~t.
3. K~t hQ'P cac thu thu~t trong soi 6 bt}.ng
DS xac minh chftn doan cfmg nhu dieu tri.
- Sinh thi~t gan du6i huang d~n cua soi 6 bl;lng.
- ChQC hut mu ap xe gan du6i n()i soi.
- C~t sqi dinh gifra mang bl)llg va cac t~ng trong 6 bl;lng gay dau.
Tuy nhien soi 6 bl)ng chi quan sat duqc m~t tren va m()t phfin m~t du6i gan va day
mi m~t nen co ths bo sot t6n thuang a trong long gan va cac vimg khac.
Trong nhfrng nam gfin day, ph~u thu~t n()i soi da duqc ti~n hanh nhu: c~t mi m~t,
c~t ru()t, ph~u thu~t n()i soi c6 uu th~ ph~u thu~t thong thuang la thai gian h~u ph~u rut
ng~n han, nguai b~nh h6i phl)c sue khoe nhanh han.

XI. PHU'ONG PHAP SINH THIET GAN

1. Sinh thi~t gan va chQc hut gan bang kim nho trong khi soi ob~:~ng ho~c
dU'ai Sl! hU'ang dan CU8 sh~U am
Quan sat dUQ'C fO vi tri cfin sinh thi~t va ChQC hut.
Tranh duqc cac vi tri ch9c gay nguy hiSm nhu m~ch mau 16n, mi m~t.

2. Sinh thi~t gan mu

Trong cac b~nh nhu mo gan Ian; toa nhu viem gan m~n tinh, thoai hoa rna, XO' gan.
B~nh gan do r6i lo~n chuySn h6a.
Sinh thi~t gan mu bi h~n ch~ trong nhfrng t6n thuang khu trU a gan vi c6 thS ch9c
khong dung vi tri t6n thuang. Sinh thi~t gan giri xet nghi~m t~ bao hQC va mo b~nh hQC
c6 gia tri 16n trong chftn do an b~nh ly· cua gan nhu vi em gan, xa gan, ung thu gan v. v ...

142
TRIBU CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

Bai 1s
THAM KHAM LAM SANG GAN M~T

Ml)C TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay' sinh vi en co kha nang:
1. Bi~t au(J'c cac tri?u chimg !tim sang thuirng gqp cua b?nh ly gan m(lt.
2. Thi!C hanh au(J'c hoi b?nh va thiim kham phat hi?n cac tri?u chimg him sang
thuirng gijp cua b?nh ly gan mqt.

NQIDUNG
B~nh ly cua gan m~t thu(mg g~p nhfrng tri~u chtrng toan than va khu trU a vimg
gan m~t, vi v~y doi hoi ngum thAy thu6c phai kham toan di~n cac ca quan m&i phat hi~n
dugc nhfrng b~nh ly cua gan m~t.

I. HOI eeNH

1. Cac tri(!u ch(png r6i lo~n tieu hoa

- Giam m~t cam giac an ngon mi~ng, dfing mi~ng.
- Chu6ng hai a h\lllg, soi h\lllg.
- Bu6n non, non.
- R6i lo~n phan: phan long, sSn s~t hay tao bon.
Nguyen nhan co cac tri~u chwg tren thu(mg do r6i lo~n ti~t m~t, gay r6i lo~n tieu
hoa trong ru()t, r6i lo~n chuc nang gan d~c bi~t chuc nang ch6ng d()c.

2. flau khu tr(l h~ SU'an phai hO~C vung thU'Q'nQ Vi

Bau, e fim keo dai, cam giac n~ng nS a vimg h~ SUCm phai; ho~c vimg thugng vi.
G~p trong viem gan, viem tUi m~t, ung thu gan.
Bau dfr d()i tUng can kjch phat Ian len vai, ba vai, Ian ra sau lung, Ian sang trai b~t
nga nhanh chong co th~ keo dai vai gia d~n vai ngay.
Trong thm gian dau hie thi giam ho~c ngimg h~n khong dau, r6i l~i dau tai phat.
Bau k~t thuc, b~t nga ho~c mmnhu luc phat sinh.
Bau v&i tinh ch~t tren thu(mg g~p a b~nh nhan soi m~t, dugc kich thich bm S\f v~n
d()ng di l~i ho~c an thuc an co nhiSu rna, ho~c do giun chui len 6ng m~t. Sv xu~t hi~n
can dau Ia do co thfit b~t nga cac l&p CO' cua tUi m~t, 6ng m~t chu, do kich thich cua soi,

143
 CHVONG 7. TRI€;U CHUNG HOC CO QUAN TIEU HOA

giun dua tren niem m~c. D6ng thm co th~ do sv gHin ra nhanh chong cua thanh 6ng m~t
khi t~c m~t.
Con dau soi m~t ho~c giun chui dng m~t thuemg kern theo v&i con s6t ret, s6t
nong. TiSp theo do la xufit hi~n vang m~t vang da.
Dau h~ suem phai mang tinh chfit Ian toa d~c trung cho nhiSu b~nh ly cua gan m~t.
Co th~ giai thich b~ng thftn kinh hoanh ben phai phan phdi thftn kinh cam giac cho vo gan,
day ch~ng tron, day ch~ng liSm va duemg m~t ngoai gan. No b~t dftu tir cac vimg tuy s6ng
nen da chuy~n cac kich thich sang phftn no chi phdi. Dau tang len khi tho sau, ho~c di
chuy~n vi tri cua b~nh nhan (di l~i, cui, n~m nghieng, nglia, ng6i d~y) thuemg g~p trong
ap xe gan, ho~c viem dinh gifra m~t gan, tUi m~t v&i cac CCY quan khac trong 6 b\ffig.
Trong r6i lo~n v~n d()ng mi m~t, kh6ng kern theo s6t. Dau do r6i lo~n gifra S\f co
~~~ cua mi m~t va S\f gian ra cua CCY Oddi, dua dSn lr m~t trong duemg m~t va rdi lo~n bai
tiet m~t.

a. sat
S6t cao dao d()ng, kern theo s6t ret run g~p trong qua trinh viem nhi~m cfip tinh
duemg m~t, mi m~t nhu: ap xe gan, viem gan, viem duemg m~t, viem mi m~t do nhi~m
khuftn, do soi. S6t nh~ g~p trong dqt tiSn tri~n cua viem gan m~n tinh, XCY gan tiSn tri~n,
ung thu gan.

4. Ngll'a da
- Tri~u chling nay d6i khi l~i la tri~u chling s&m cua b~nh gan.
- Ng{ra thuemg di kern v&i vang da.
- Cung co truemg hgp vang da nhung kh6ng ng{ra.
Nguyen nhan ngua la do tich luy trong mau acid m~t nhiSu, gay kich thich dftu
day thfin kinh cam giac n~m a du&i da. N g{ra thuemg dai d~ng, cam giac tang len vS ban
dem, tren da co nhiSu vSt xu&c do gai.

5. Vang da va niem m~c

Do tich luy s~c t6 m~t a trong mau va t6 chuc.
- V ang it: m&i dftu chi thfiy a niem m~c m~t do nguai xung quanh phat hi~n sau
do m&i dSn da vang.
- V ang da bfit nga sau dqt dau s6t. G~p trong soi m~t, giun chui 6ng m~t - V ang
da co th~ keo dai, cang ngay cang tang kh6ng luc nao giam. G~p trong cac khdi u chen
ep duemg m~t nhu u dftu tl)y' u bong v ater' u duemg m~t. ..
- V ang da keo dai, giam chut it, ti~n tri~n tirng dqt, cling v&i no xufit hi~n c6
tru&ng. G~p trong vi em gan m~n tinh, xa gan, h()i chling Hanot. ..

144
TRJBU CHlrNG HOC N<)I KHOA- T~p II

6. Lich s(f cua b~nh

- Tnr6c day trong ti~n su c6 vang da bao gia khong, ho~c c6 b~nh cfip tinh v~ gan
m~t khong. C~n hoi v~ viem gan virus, viem duang m~t, viem mi m~t cfip, s6t ret v.v ..
Nhfrng hi~n tuQllg do CO th~ la S\f khai d~u cua cac b~nh: viem gan m~n tinh, viem tlli
m~t m~n tinh, soi m~t, XO' gan.
- C~n hoi nhfrng nhan t6 c6 vai tro b~nh din cua b~nh gan m~t nhu: u6ng nrqu,
u6ng thu6c, nhiSm d()c chi, As, h6n hqp phospho, nfim d()c v.v ...

II. THAM KHAM

1. Kham toan than

a. Truac hit nhqn xet tinh trq,ng chung cua b?nh nhan
B~nh nhan n~g th~m chi dSn ti~n hon me, ho~c hon me gan, g~p trong cac tnrang hQP
nhiSm d()c n~g, viem gan cfip n~g, ap xe duang m~t, h()i chUn.g gan th~ do xok khufin.
Tinh tr~ng tinhth~n, tri giac: tinh tao, li bi, kich d()ng.
- Tu thS cua b~nh nhan: dau qu~n qu~i, g~p nguai trong can dau soi m~t ho~c
giun chui 6ng m~t.
- Nguai g~y det, xanh xao c6 th~ g~p trong xa gan, ung thu gan.
- N guai beo phi c6 th~ g~p trong soi mi m~t.
Tuy nhien cung g~p tinh tr~ng chung trong thai gian dai c6 th~ binh thuang trong
m()t s6 b~nh m~n tinh cua gan: vi em gan m~n tinh, vi em mi m~t v. v ... (y giai do~n t~m
6n d!nh.
b. Quan sat da va niem mq,c xem c6 vang kh6ng
- Xem cling m~c m~t du6i anh sang ban ngay. D~ phan bi~t giua vang da do
bilirubin ho~c vang dado Quinacrin, Caroten, Ribanol. Lo~i nay chi 6 ban tay, 6 da chu
khong vang m~t va niem m~c. Trong m()t s6 tnrang hQJJ nguai tiSp xuc vai Trinitro-
Toluen va acid picrinic cfing c6 th~ gay vang da nhung niem m~c khong vang, khi
khong tisp xuc vai hoa chfit nay se hst vang da.
- Kham da: nen xem a nhfrng vitng da duqc che kin nhu bvng, ngvc, vi (y nhfrng
vitng nay it hi anh n~ng ho~c nhfrng ySu t6 v~t ly khac lam thay d6i mau da. Muc d()
vang tir vang nh~t, vang chanh, vang cam, vang nhu ngh~. Trong vang da t~c m~t keo
dai da tr6 nen vang s~m den (melasiterus).
Da vang s~m nau d~c trung cho b~nh Hemochromatose (g~p trong XO' gan s~c t6)
do S\f gia tang hfip th\1 s~t 6 ru()t va tich luy Hemoxiderin trong cac t6 chuc nhfit la 6 gan
va tl)y.
- Phat hi~n xufit huySt dum da (y nhfrng b~nh nhan vang da keo dai.
- Trong xa gan c6 r6i lo~n chuy~n hoa cholesterol dQng l~i cholesterol du6i d~ng
mang mau vang thuang a cac mi m~t (xanthelasma), hiSm han a c6 tay, khu)ru tay, c6
chan d~ng u vang (xanthoma). Thuang g~p 6 chau Au nhi~u han, a Vi~t Nam hiSm g~p

145
 CHUONG 7. TRIEU CHUNG HQC CO QUAN TIEU HOA

c. Phat hi?n cite sao mq,ch ada

D6 Ia u m~ch hai n6i tren m~t da tir d6 nhanh m~ch nho toa Ian ra xung quanh,
kich thu6c sao m~ch b~ng dfiu kim d~n 0,5-lcm. Thu(mg thfty sao m~ch a c6, m~t,
ngvc, khu)ru tay, khong g~p a nua bl)Ilg dum. Khi chuc nang gan t6t len thi sao m~ch
m~t. Ca ch~ t~o nen sao m~ch nguai ta cho r~ng r6i lo~n chuc nang gan, du thua
oestrogen, gay tac d()ng gian m~ch, r6i lo~n chuc nang sinh dvc. G~p a b~nh nhan xa
gan, khi chuc nang gan h6i phvc, tri~u chtrng nay m~t.
d. Ng6n tay did trBng, m6ng tay khum
C6 th~ g~p a nhfrng b~nh nhan XO' gan. Sa di a hi~n tuQllg nay Ia do r6i lo~n chuc
nang gan du thira Oestrogen va Seorotonin.
N goai ra con g~p m()t s6 tri~u chtrng a nhfrng b~nh nhan r6i lo~n chuy~n h6a
d6ng. B~nh Wilson tim th~y vong xanh Ia cay a d6ng tic m~t gQi Ia vong Kayser-
Fleisches do d6ng tU u l~i a giac m~c, a da, a gangay XO' gan.

2. Tham kham b~:~ng

a. Nhin h'f:lng a tu th~ n&m ngira va tu th~ dimg, phat hi?n m9t s8 tri?u chimg:
- c6 tru&ng
+ N~m ngang bl)Ilg phe sang hai ben n~u c6 tru6ng nhiSu. R6n I6i ho~c ph~ng.
+ Tu th~ dtrng th~ng bl)Ilg x~ xu6ng r6n I6i. d tu th~ nay giup phan bi~t gifra c6
tru6ng v6i cac kh6i u a bvng, bvng beo rna thi r6n lorn chu khong 16i.
Bl)Ilg x~ r6n I6i khi dtrng
Tufin hoan bang h~. Do gian tinh m~ch cua vong n6i gifra tinh m~ch cira-chu. Tinh
m~ch nf>i ro tir r6n len miii UC va m~ng SUOn phai:
+ Tufin hoan tren da bl)Ilg do gian vong n6i gifra cac tinh m~ch cua h~ th6ng tinh
m~ch chu vm tih m~ch r6n thu()c h~ th6ng tinh m~ch cira.
+ Gian tinh m~ch thvc quan do vong n6i tinh m~ch thvc quan (Azygos cua tinh
m~ch chu) v6i nhanh tinh m~ch phinh vi, vanh vi cua tinh m~ch cira.

+ Gian tinh m~ch h~u mon do vong n6i gifra. Tinh m~ch trvc trang tren cua h~ cira
v6i tinh m~ch gifra va dum; cua tinh m~ch ch~u thu()c tinh m~ch chu du6i.
- Tufin hoan bang h~ g~p a nhfrng b~nh nhan XO' gan, h()i chtrng tang ap Ivc tinh
m~ch cira. H(fp tinh m~ch cira bAm sinh, b~nh Banti, h()i chtrng Budd-chiari ...
Vimg h~ su(m phai cao
N~u gan to nhiSu lam vimg h~ su(m phai nho cao va vilng thuQllg vi ciing nho cao.
Thanh bl)Ilg qua mong c6 th~ nhin th~y vimg I6i lorn g6 cao a vimg gan.
Tui m~t to a vi tri mi m~t nhin thfty kh6i tron g6 cao di d()ng theo nhip tho, gi6ng
nhu bong den day tron.

146
TRI:BU CHUNG HOC N(>I KHOA - T~p II

b. Sa bl!-ng
Sagan theo phuong phap di d()ng d~u ngon tay theo nhip tho. Khi hit vao sau ba
du6i cua gan h~ thfip truqt: tren d~u ngon tay khi tho ra gay cam giac giup nh~n dinh v~
tinh chfit cua gan va mi m~t.
+ Sa vao ba gan va m~t gan nh~n hay g6 gh~:
+ M~t d9 gan m~m, ch~c, hay r~n.
+An vao gan co dau khong. N~u gan to, tim vi tri dau nhfit; ho~c fin d()c theo
khoang lien suan phai d~ tim di~m dau, tim dfiu hi~u fin 15m do phu khu trU.
Sa gan a tu th~ n~m ngira ho~c n~m nghieng trai. Nguyen t~c sa theo ba du6i phia
tru6c cua gan. Nh~n dinh tinh chfit ba gan.
+ Khuon hinh ba gan.
+ M~m m~i, ch~c.
+ Ba tron nhQn, s~c.
+ M~t g6 gh~ hay nh~n.
- 0 nguai binh thuang chi c6 th~ sa thfiy ba gan a c~nh uc phai. N en sa gan vao
luc doi d~ tranh nh~m v6i vong cung cua d~ day.
- d b~nh nhan co c6 tru6ng. Phai chQc thao b6t nu6c c6 tru6ng d~ thanh b\lng
m~m m~i dS phat hi~n gan va ba gan. N~u bvng co nhi~u nu6c c6 tru6ng sa
gan theo
dfiu hi~u fin di~m dling cac ngon tay 2-3 khum l~i fin vao m9t di~m theo ba suan phai
cua 6 bvng, co cam giac v~t th~ ch~m vao tay chim xu6ng r6i n6i len (dfiu hi~u eve
nu6c da n6i) khi cogan to.
B~nh ly: gan to v6i cac tinh chfit
+ Gan m~m nh~n g~p trong gan u mau do suy tim, viem gan.
+ Gan ch~c ba s~c: g~p trong vi em gan m~n tinh, xa gan.
+ Gan cUng ch~c, 16n nh6n: g~p trong kh6i u cua gan: ung thu gan, gan da nang.
Tui m~t khong lo khoi ba gan nen binh thuang khong sa thfiy.
Khi mi m~t to thi sa thfiy, sa mi m~t a tu th~ gi6ng sa gan.
+ Tui m~t hinh qua 1e tron co kich thu6c khac nhau.
M~t d9 ding, m~m, cUng.
Muc d9 dau khac nhau tuy thu()c vao qua trinh b~nh 1y a mi m~t va cac ca quan
xung quanh.
+ Tui m~t to m~m g~p a u d~u 1\IY, u bong Vater, di d()ng theo nhip tho, theo hinh
qua l~c hai chi~u khi n~m nghieng trai. Khi mi m~t vi em dinh va m~c n6i phu 1en thi it
di d()ng (viem quanh mi m~t).
Tui m~t dau: trong viem mi m~t, soi m~t, co khi dau dfr d9i lam co cUng ca thanh
b\lfig phia tru6c h~ suan phai lam cho kho sa.
Co nhi~u phuong phap kham gan va mi m~t theo cac tac gia.
Kham gan va mi m~t a tu th~ dung theo phuong phap moe gan, phuong phap nay
khong co uu th~ gi d~c bi~t ph\1 thu()c vao kinh nghi~m cua nguai tham kham.

147
 CHUONG 7. TRIEU CHUNG HOC CO QUAN TIEU HOA

c. Go b~ng
Phuong phap go bvng xac dinh ranh gi6i phia tren va phia du6i cua gan.
Di~n dvc tuong d6i cua gan 1a ranh gi6i phia tren cua gan. Nhung thvc t~ nguai
ta chi xac dinh gi6i h~n gia tri tuy~t d6i cua gan la b~ m~t cua gan trvc ti~p sat v6i 16ng
ngvc, khong bao phu bai ph6i. Ranh gi6i tuong d6i phv thu()c vao hinh thai 16ng ngvc,
chi~u cao cua vom hoanh phai nen vi tri khong c6 dinh.
- Go gan theo quy t~c dinh vi.
+ Ranh gi6i tuy~t d6i phia tren
Go th~ng dtrng xac dinh ranh gi6i gifra ti~ng trong cua ph6i va ti~ng dvc cua gan.
Go theo ng6n tay gifra, dQC theo cac khoang lien suan. Xac dinh ba tren cua gan: theo
duang c~nh uc phai: lien suan 5.
Theo duang gifra xuong don: lien suan 6.
Theo duang nach tru6c: lien suan 7.
+ Ranh gi6i phia dum: xac dinh ba du6i cua gan.
Nen go nh~ vi gan ti~p c~n v6i cac ca quan t~ng r6ng (d~ day, ru()t). Go theo tu
th~ n~m ngang, ng6n tay d~t song song v6i ba suan tir r6n len khi nghe ti~ng trong, di
chuySn dfrn len phia tren d~t t6i ti~ng go dvc. Danh dfru vi tri gan, xac dinh gi6i h~n ua
gan, ve ba du6i cua gan.
Binh thuang ranh gi6i phia du6i cua gan vong theo cung cua ba suan khong
vuqt qua ba suan, a du6i miii uc c~nh duang uc phai 2cm. Khong vuqt qua duang c~nh
uc trai.

~--

a r····~ J-J --

/
b
b

Hlnh 7.42. Sa do xac dinh ranh gi6'i tuy~t d&i cua gan
a. Go tu trem xu&ng b. Go tu dU'6'i len

148
TRI€:U CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

Vi tri dum cua gan c6 th~ khac nhau, do hinh dt;tng 16ng nggc thay d6i. L6ng nggc c6
thanh cao thi ha dum cua gan n~m a vi tri cao hon. Khi 16ng nggc x~p (trong truemg hgp
h~nh ly cua ph6i), ho~c di dt;tng 16ng nggc, ha dum cua gan hi dfry xu6ng thfip. C~n xac
dinh kich thu6c cua gan theo di~n dvc ha tren va ha dum. Binh thuemg di~n dvc cua gan:
+ Theo duang nach tru6c phai ru 10-12cm. ·
+ Theo duemg gifra xuong don phai 9-11 em.
+ Theo duemg ct;tnh ire phai 8-11 em.
- Chfin doan gan to
Mu6n chfin doan gan to phai xac dinh ranh gim vimg dvc tuy~t d6i cua gan, k€t
hqp v6i sa hvng d~ xac dinh ha gan.
Trong khi kham gan, hvng c6 c6 tru6ng ding kh6 xac dinh chinh xac vimg gan vi
CO lap CO' th~t lung day go d\lC nen khong xac dinh dUQ'C vUng d\lC cua gan.
M()t s6 vi tri d~c hi~t cua gan.
d m{)t s6 ngum binh thuang my theo vi tri va tu th€ cua gan, ha dum cua gan c6
th~ thay d6i.
+ Gan n~m d6 ra phia sau. Ba du6i cua gan len cao. Chi~u cao cua gan ng~n hon
hinh thuang, nen tuy gan to vfin khong sa thfiy gan.
Gan d6 ra phia tru6c. Bagan xu6ng thfip-khi kham gan, c6 th~ sa thfiy hagan
mfip me ha SUOn.
Gan n~m ch€ch theo cung SUOn nen khi h~nh nhan hit vao sau dfry VOID hoanh
xu6ng cfing CO th~ sa thfiy ha gan mfip me ba SUOn.
d. Nghe gan
Trong chfin doan h~nh ly cua gan m~t. Phuong phap nghe it c6 gia tri, tuy nhien
chi c6 m{)t s6 it truang hqp h~nh ly cua gan c6 th~ dimg 6ng nghe d~ thfiy:
- Ti€ng th6i tam thu, ho~c ti€ng th6i 1ient\lc do c6 sg tang sinh qua mire h~ th6ng
mt;tch mau trong cac h~nh ac tinh cua gan
- Ti€ng 6n do CQ sat phuc mt;tc vm m~t gan trong viem nhiSm quanh gan.
- Gan dau: khi kham gan, sa fin vao gan, b~nh nhan cam thfiy dau la dfiu hi~u d~c
trung cho hi~n tugng vi em nhiSm cua gan ho~c gan hi cang do ir mau 1am vo gan hi
kich thich gay dau.
- Gan dau trong ap xe gan, ung thu gan (tim thfiy vi tri dau khi sa fin).
- Dau tire trong gan to do suy tim.

CHAN DOAN PHAN BII~T

1. Gan sa
Ba gan xu6ng thfip nhung ha tren cling xu6ng thfip tuong irng.
Chi~u cao cua gan hinh thuang. C6 th~ dfry gan len dugc.

149
 CHUdNG 7. TRIEU CmJNG HOC Cd QUAN TIEU HOA

2. U th~n
U th~n phai ho~c th~n tnii to a sau kh6 xac dinh ranh gi6i c6 dftu hi~u ch~m th~t
1ung, go m~t tru6c gan trong.

3. Khoi d\1 day-nham vai thuy trai gan to

Khong di d<)ng theo nhip tho, go trong. C6 cac tri~u chtrng b~nh ly cua d~ day.

4. Khoi vh~m dlnh ho~c khoi h\lch trong 6 bl}ng

Thu(mg thfty mang dinh go d1:1c khong di d<)ng theo nhip tho. Ho~c sa thfty lfin
nh6n. G~p trong lao mang b\lllg, ho~c b~nh cua t6 chuc lympho.

5. Viem ca thanh b~:~ng h\1 sU'an phai

Vi tri kh6i u nong.
Ch~y dQc theo ca th~ng, sa
kh6i u a hai tu thS n~m ngtra sa thfty ro nhung khi gift
kh6i u bao b~nh nhan ng6i d~y' kh6i u sa
cang thfty ro han.

6. Khoi u g6c d\li trang phai

C6 tri~u chtrng cu~ b~nh ly d~i trang phan long, ho~c dftu hi~u ban t~c ru<)t.
Chi nhfim v6i gan khi kh6i u c6 dinh v6i gan nen di d<)ng theo nhip tho ho~c kh6i
u qua 16n li€n v6i vi tri cua gan. Trong lam sang it khi nhfim gifra gan to va kh6i u
d~i trang.

150
TRI:BU CHUNG HQC N()I KHOA - T~p II

Bai 1s
VANG DA

Ml)C TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay' sinh vi en c6 kha nang:
1. Bi~t au(J'c dtnh nghfa va cac nguyen nhan gay ra vang da.
2. Thi!C hanh au(J'C hoi b?nh va thiim kham phat hi?n vang da.
3. D~ nght xet nghi?m va thiim do ctjn lam sang phil h(YJJ chdn doan vang da va
cac nguyen nhan gay vang da thuirng gqp.

NQIDUNG
Mau vang cua da va niem m~c la do bilirubin trong mau tang len, thuemg la tri~u
chirng chi di~m cho b~nh ly a h~ thBng gan m~t. ChAn doan vang da khong kh6 nhung
quan tr9ng han la chAn doan duqc nguyen nhan vang da, giup thfiy thufic quy~t dinh
huemg diSu tQ.

1. Nhac l~i sinh ly va sinh ly b~nh v~ chuyen bi~n sac to m~t

S~c t6 m~t duqc cdu t~o ru huy~t cfiu t6 cua mau, huy~t cfiu t6 giai ph6ng do sv
pha huy h6ng cfiu, du6i d~ng bilirubin tu do. Bilirubin tv do theo h~ thBng tinh m~ch
cua vs gan duqc t~ bao gan ch~ bi~n thanh bilirubin 1ien hqp, giu l~i a mau, phfin nho,
duqc bai ti~t theo h~ thfing dfin m~t vao ru9t va tham gia qua trinh tieu hoa ma-90% m~t
duqc hfi.p thu a h6i trang theo tinh m~ch cua vs gan (chu trinh gan ru9t cua m~t).
- 10% m~t xuBng d~i trang thai· ti~t ra ngoai dum d~ng stercobilinogen a phan.
- S~c t6 m~t trong mau duqc dao thai qua nu6c ti~u du6i d~ng urobilinogen
nguai binh thuemg phan c6 mau vang do stercobilinogen duqc oxy h6a thanh
stercobilin. Trong nu6c ti~u khong c6 mu6i m~t va s~c t6 m~t chi c6 urobilinogen.

2. Chin doan vang da

a. Da vang nhi~u hay it, nen quan sat vimg da duqc che kin nhu da lung, hvng,
ngvc thi chinh xac han nhin da tay chan, m~t.
N en xem du6i anh sang m~t trai.
- Mau vang cua niem m~c m~t, du6i lucri, thuemg phat hi~n s6m han vang da.
- Nu6c ti~u vang nhu ngh~, vang nau.

151
 CHVONG 7. TRil~:u CHUNG HQC CO QUAN TIEU HOA

b. Xet nghi?m
Dinh lu<;mg bilirubin trong mau, binh thuemg bilirubin toan ph~n l7~J-mol/l,
bilirubin trgc tiSp (lien hQ'P) 4,3~J-mol/1, bilirubin gian tiSp (tv do) 12,7~J-mol/1.
Trong vang da, bilirubin tang.
Xet nghi~m nu6c ti~u tim s~c t6 m~t va mu6i m~t.
c. Chdn doan phan bi?t vbi cac loqi vang da
u6ng nhiSu quinacrin. Chi vang da, con niem mc;tc m~t kh6ng vang
Xet nghi~m nu6c ti~u kh6ng c6 s~c t6 m~t va mu6i m~t. Bilirubin trong mau binh
thuemg.
Nhi~m s~c tS vang. Mau vang chu ySu a long ban tay ban chan, da it vang hon
niem mc;tc binh thuemg. Nu6c ti~u kh6ng c6 s~c t6 m~t, mu6i m~t. Bilirubin trong mau
binh thuemg.
ThiSu mau n~ng: da xanh, niem mc;tc nhqt:, niem mc;tc m~t kh6ng vang
d. Cdn thiim kham kfJ phat hi?n m(Jt s6 tri?u ch{mg ai kem thea vang da
- Gan to.
- Tui m~t to.
- S6t.
- Dau hc;t suem phai ho~c vimg thu<;mg vi.
- N gl1a nh~t la vao ban dem, c6 cac vSt, gai xu6c tren da.
- Xu~t huySt du6i da va niem mc;tc, chay mau cam, chay mau chan rang.
- Phan bc;tc mau xam tr~ng.
- Lach to.

3. Chan doan nguyen nhan

Do 3 nguyen nhan chu ySu:
- Do S\f pha huy h6ng c~u tang len gay tang bilirubin tv do trong mau, d6 la vang
da tan huySt.
- Do r6i loc;tn chuc nang lien kSt gifra bilirubin tv do v6i acid glucuronic do t6n
thuong tS bao gan. Day la vang da do nhu mo.
- Do can tra bai tiSt bilirubin va mu6i m~t vao ru()t cung v6i S\f h~p thu tra lc;ti
bilirubin lien hQ'P vao mau. f)6 la, vang da ca gim.
a. Vang da tan huy~t: do S\f pha huy qua muc h6ng c~u a t6 chuc lien vong n()i
m6 nhu: gan lach tuy xuong. Giai ph6ng qua nhiSu huySt c~u t6 tiSn than cua s~c t6
m~t: bilirubin tv do bi u lc;ti trong mau gay vang da gQi la vang da tru6c gan.

- N guai b~nh da xanh vang.

- Lach to.

152
TRIBU CHUNG HOC NQI KHOA- T~p II

- Xet nghi~m: h6ng c~u giam, h6ng c~u lucri tang.

- Bilirubin trong mau tang cao, nh~t hllo~i bilirubin tv do, phan sfim mau chua
nhi~u stercobilinogen.
- Cac xet nghi~m v~ tan mau duong tinh.
- Nguyen nhan tan mau hay g~p.
- Do s6t ret, nhi@m d()c (SH2, nhi@m d()c chi), nhi@m khuAn, b~nh huySt s~c t6,
b~nh Minkowski chauffard (b~nh bAm sinh) v .v ...
b. Vang da nhu m6
Do t6n thuong tS bao nhu mo gan, kha nang lien kSt gifra bilirubin va acid
glucuronic giam. M~t khac clo m~t a cac vi m~t quan d@ th~m vao vi huySt quan.
Chuc nang t~o m~t cua gan bi suy ySu va S\f Ian toa ngugc l~i cua bilirubin vao
mau, nen th~y trong mau tang ca bilirubin tv do va bilirubin lien hgp. Nu6c tiSu sfim
mau c6 s~c t6 m~t va mu6i m~t.
Phan it sterepbilinogen va it bilirubin vao ru()t thai qua d~i trang.
Lo~i vang da nay con g<;>i la vang da trong gan.
Nguyen nhan do viem gan virus.
·Nh6m A-B-C-D-E
+ Do nhi@m khufin nh~t la xo~n khufin.
+ Nhi@m khuAn huySt.
+ Nhi@m d()c do hoa chfit: clorofoc, phospho, thuy ngan v. v ...
Do thu6c aldomet, rifamycin, rimifon, aminazin v. v ...
Tuy theo muc d() t6n thuong nhu mo gan n~ng hay nh~ rna c6 kern theo cac tri~u
chling cua suy gan.
c. Vang da tdc mcjt ca giai
Do t~c m()t b9 ph~n ho~c toan b9 rna m~t khong xu6ng dugc 6ng tieu h6a, bi u l~i
a h~ th6ng du(mg m~t, u l~i gan va thfim vao mau lam tang bilirubin.
- Ham luQ'llg bilirubin lien hgp tang trong mau la chu ySu. Trong vang da t~e m~t
keo dai c6 r6i lo~n chuc nang t~o m~t cua gan thi bilirubin tv do ciing tang len chut it.
Trong vang da t~c m~t ca gi6i e~n chu y dSn cac tri~u chirng sau:
- Gan to: luc d~u m~m ba tron nhung nSu keo dai t~c m~t th~y gan m~t d9 tra nen
ch~c, nhung m~t nhfin.
Tuy theo mue d9 u m~t nhi~u hay it rna gan c6 thS to tir 1em dSn 5-6 em.
- Tui m~t to la dfiu hi~u quan tr<;>ng cua t~e m~t, c6 khi c6 tru6c ca dfiu hi~u -
vang da g~p trong tru<mg hgp c6 kh6i u chen ep. d nu6c ta doi khi g~p t~c m~t rna
khong th~y mi m~t to d6 la do mi m~t vi vi em dinh xa hoa khong thS to ra khi c6 u m~t.
- Xet nghi~m:

153
 CHU'ONG 7. TRI$U CHUNG HOC CO QUAN TIEU HOA

+ Mau: bilirubin toan phfin va lien hgp tang cao.

+ Phan it stercobilinogen, ho~c b~c mau do ~c m~t hoan toan khong c6 m~t xu6ng ru()t.
+ Nu6c ti~u: c6 s~c t6 m~t va mu6i m~t trong nu6c ti~u.
- Ngoai ra vS lam sang c6 th~ c6 them cac tri~u chtrng kern theo.
H~ thfin kinh: m~t moi, mfit ngu, suy y~u ca th~.
+ N gll'a to an than 1a do phan trng cua ca th~ v6i chinh m~t cua minh. Cfing c6
b~nh nhan t~c m~t khong c6 phan trng nay.
+ Tim m~ch: nhip tim ch~m 50-60 lfinlphut, ho~c lo~n nhip tim do cac mu6i m~t
kich thich thfin kinh ph~ vi.
+ Phan b~c mau ho~c tr~ng nhu em co do muc t~c m~t hoan toan, hay khong.
Nhfmg nam gfin day nha ti~n b9 cua cac phuang phap tham do c~n lam sang, d~
chAn doan t~c m~t nguai ta da ti~n hanh cac phuang phap tham do c6 d9 nh~y cao va
chAn doan chinh xac vi tri t~c m~t nhu:
+ Sieu am gan m~t: thfiy duang m~t trong gan gian, 6ng m~t chu gian va mi m~t
to. Nha h~ th6ng may di~n tir nguai ta do duqc kich thich cua duang m~t va mi m~t.
+ Soi ta trang b~ng 6ng soi mSm qua 6ng soi barn chl)p duang m~t nguqc dong d~
phat hi~n chinh xac vi tri cua t~c m~t.
Nguyen nhan cua vang da t~c m~t ca gi6i hay g~p a nuac ta
+ Soi m~t: hay g~p soi 6ng m~t chu.
+ Giun chui 6ng m~t.
+ Viem xa ctmg ca Oddi.
+ Kh6i u bong Vater.
+ Ung thu duang m~t.
+ Ung thu dfiu tl)y.
+ H~ch cu6ng gan do ung thu tir nai khac di cfin d~n gay de ep duang m~t.

154
TRI$U CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

Bai 11

THAM KHAM LAM SANG Tl)Y

Ml)C TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay, sinh vien c6 kha nang:
1. Biit aU(JC cac tri?u chimg lam sang thurmg gij;p cua b?nh ly tU)!.
2. Thl!C hanh aU(JC hoi b?nh va tham kham phat hi?n cac tri?u chimg lam sang
thurmg g{j;p CUa b?nh ly fU)!.

NQIDUNG

I. NHAC L~l GIAI PHAU SINH LV Tl)Y

1. Giili phau sa ILPQ'c

Tl)y la CO' quan 6 sau trong 6 bl)ng, n~m tru6c cac d6t s6ng th~t lung 1-2, m~t
tru6c cua tl)y sat v6i m~t sau cua d~ day. Tu do~n 2 cua ta trang di ch~ch len tren tU
phai sang trai d~n r6n lach.
PhAn dAu tl)y va than tl)y duqc dinh vao thanh bl)ng sau b5'i can m~c Treiz chi c6
duoi tl)y di d()ng trong m~c n6i tl)y lach
T\ly n~ng khoang 70-80 gam, mau h6ng nh~t, chiSu dai tU 15-20cm, chiSu ngang
tU 4-5cm, chiSu day 2-3cm.
Phan chia tl)y thanh 3 phAn: dAu tl)y' than tl)y va duoi tl)y
T\lY c6 2 6ng bai xu~t: 6ng Wirsung, di tU duoi tl)y d~n dAu tl)y, cung v6i 6ng m~t
chu dS vao do~n II cua ta trang, 6 ta trang ch6 d6 chung cua 6ng m~t chu va 6ng
Wirsung duqc gQi 1a bong Water (nhu ta 16n). 6ng Santorini 6 dAu tl)y phia tren 6ng
Wirsung d6 vao do~n II ta trang (g9i la nhu ta nho). Binh thuemg 6ng santorini la m()t
nhanh cua 6ng Wirsung (nhanh ph\1), n~u bi t~c 6 phAn cu6i cua 6ng WirSung thi 6ng
nay tr6 thanh 6ng bai xu~t chinh.
Cac m6i lien quan cua tl)y v6i cac CO' quan Ian c~n
+ Ben phai: dAu tuy k~t hqp ch~t che v6i khung ta trang.
+ Ben trai: lien quan ch~t che v6i lach trong m~c n6i tl)y lach.
+ M~t sau tl)y, lien quan ch~t che v6i finh m~ch lach, finh m~ch m~c treo trang
tren va than finh m~ch cira (hinh 7.41).

155
 CHVdNG 7. TRIEU CHlrNG HOC Cd QUAN TIEU HOA

2. Ch(pc nang sinh ly t~:~y

Tl)y vira la m()t tuySn ngo~i tiSt va la m()t tuySn n()i tiSt.

2.1. T~:~y ngof)i tiet

La tuySn kieu chum nho dugc cfiu t~o b6i cac tS bao hinh thap dinh quy 11) vao
khoang trung tam, tir day bai xufit djch tl)y d6 vao cac 6ng trong tieu thuy' gian tieu thuy
vao 6ng tl)y.

Hlnh 7.43. M~t trU'&c cua tuyen tl)y

1. Bau tl)y 2. Than tl)y 3. Buoi tl)y
4. Lach 5. Tinh m~ch cLPa 6. Ta trang

2.2. T~:~y n9i tiet

Dugc d~i di~n b6i cac tieu dao Langherhans n~m trong tieu thuy, n~m rai rae gifra
cac tuySn nang, bai tiSt insulin va glucagon.
Chuc nang tl)y ngo~i tiSt
Djch tl)y ngo~i tiSt gift vai tro quan trQng trong qua trinh tieu hoa protein,
carbonhydrat va lipid.
- TiSt nu6c va di~n giai: djch tuy dugc bai tiSt ra khoang 4-61it trong 24 gia.
Djch tl)y trong, quanh, djch tl)y rfit ki~m pH khoang 8,4.
Djch tl)y chua nhi~u chfit khoang nhu: bicarbonat, clo, natri v.v ... Tl)y tiSt cac chfit
khoang duai anh huang cua secretin ta trang, tiSt cac emzym dum anh huang cua
gastrin d~ day, phuc hgp choecystokinin-pancreozymin ta trang, acetylchoiin va thAn
kinh phS vj.
- TiSt cac enzym tl)y
+ Cac enzym tieu hoa protein dugc t6ng hgp du6i hinh the nhfrng ti~n ch~t khong
c6 ho~t tinh va tr6 thanh ho~t hoa khi xu6ng t6i ru()t: cac enzym d6 la: endopeptidase
(trypsin, chymotripsin A-B, elastase); excopeptidase va cac endomiclease.
+ Cac enzym tieu hoa carbohydrat chu ySu la amylase, biSn d6i amin don thanh
dextrin ya maltose.

156
TRJBU CHUNG HQC N(H KHOA - T~p II

+ Cac enzym tieu hoa lipid

Chu ySu la lipase biSn d6i cac rna trung tinh thanh glycerin va acid beo, ngoai ra
con c6 phospholipase va lecithinase, cholesterol - esterase.

II. THAM KHAM LAM SANG Tl)V

Hoi b~nh tim cac tri~u chirng.

1. Cac tri~u chCPng ca nang

- B~nh nhan c6 gfiy sut can nhi~u khong, c6 r6i lot;tn tieu hoa, c6 dau bl;lng khong.
- Dau hl)ng: tinh ch~t dau.
- Dau timg can xu~t hi~n sau khi an 3-4 gia nh~t la sau an rna, sau cac bfra an
thinh sot;tn nhi~u dt;tm va u6ng fUQU (gi6ng can dau soi m~t), dau thu(mg khu trU a vtmg
thuQTig vi ho~c ht;t suan trai Ian ra sau lung. Dau dfr d<)i chi c6 thS c~t can dau b~ng cac
thu6c giam co th~t mt;tch ho~c thu6c phi~n, g~p trong can dau soi tl)y.
- Dau c6 can dfr d<)i xu~t hi~n d<)t ng<)t keo dai vai gia dSn vai ngay c6 khi hang
tufin khu tru a nua bl;lng tren. G~p trong viem wy c~p dugc giai thich do kSt qua cua t~c
d<)t ng<)t 6ng tl)y chinh, co th~t phu n~ viem nhi~m kich thich thfin kinh dam r6i duang.
+ Dau keo dai g~p trong u tl)y: u dfiu tuy dau khu trU a ht;t suan phai Ian ra sau
lung, u duoi tl)y dau vtmg miii uc va ht;t suan trai. Dau tang len khi n~m ngua nguai
b~nh phai g~p nguai m6i da dau.

+ Dau e Am thuang g~p a viem tl)y mt;tn tinh.

+ Bu6n non va non: non nhi~u mang tinh ch~t phan irng g~p trong viem tl)y c~p.
+ R6i lot;tn tieu hoa: an m~t cam giac ngon, SQ'thuc an c6 rna, hay chuang hai dfiy
bl;lng, phan long, phan nhao, phan bong rna c6 mui kh~n. Cac tri~u chirng nay g~n li~n
v 6i S\f thiSu hl;lt cac enzym tieu hoa cua tl)y.
+ Toan than: g§.y sut nhanh kern theo tinh trt;tng suy nhugc toan than ro r~t.
+ Tim hiSu cac nhan t6 lien quan dSn viem tl)y nhu: u6ng lt;tm d\lflg fUQU, an qua
nhi~u rna, c6 b~nh ly b9 may tieu hoa nhu: viem mi m~t, viem ru<)t v.v ...
+ v ang da t~c m~t. TiSn triSn tang dfin vang nhu ngh~ c6 thS kern theo nglia c6
thS xu~t huySt g~p trong u dfiu tl)y.

2. Cac phU'ang phap tham kham

a. Nhin: kham toan than phat hi~n tinh trt;tng suy ki~t:
V ang da v6i nhfrng vSt gai xu6c tren da, xu~t huySt du6i da trong u dfiu tl)y.
Trong viem tl)y c~p: da nhgt nht;tt tim tai, r6i lot;tn ho h~p, tufin hoan do tinh trt;tng
nhi~m d<)c n~ng. Viem tl)y mt;tn tinh, do r6i lot;tn tieu hoa keo dai dua dSn tinh trt;tng toan
than: da kho, nhan nheo, gfiy.
Trong u nang nu6c, tl)y qua 16n. C6 thS nhin th~y vilng thuQTig vi g6 cao.

157
 CHUdNG 7. TRIBU CHUNG HQC Cd QUAN TIEU HOA

b. sa
Viem t\IY cfip: sa vitng thuQllg vi dau, co c(rng cac CO' bvng h~ suan trai. Co c(rng
thanh bvng phia tru&c tren hinh chiSu cua 1\ly. Sa t\IY nen sa vao hie d6i sang s&m luc
d~ day r6ng. 0 nhfmg b~nh nhan g~y CO th~ sa theo phuang phap sa sau truqt, de CO'
quan duqc sa vao phia sau cua 6 bvng, d&y da len phia tren khi b~nh nhan tha ra fin tay
sau vao 6 bvng t&i thanh sau truqt ru tren xu6ng du&i. Binh thuang: t\IY n~m ngang sa
vao khong dau.
Trong viem 1\ly m~n, u than duoi t\IY c6 th~ sa thfiy kh6i cirng, mfip mo fin vao hai
dau. Vi 1\ly a rfit sau nen khi sa rfit dS nh~m v&i cac kh6i u cua d~ day, kh6i h~ch
lympho, u d~i trang ngang v.v ...
Cac phuang phap tham kham lam sang it c6 gia tri ch&n doan xac djnh.
Trong u d~u 1\ly tham kham c6 th~ thfiy vang da, gan to, mi m~t to.
Trong viem 1\ly m~n nSu c6 d<;rt tiSn tri~n tham kham c6 th~ thfiy vang da nhung
vang nh(f va mfit di khi hSt d<;rt tiSn tri~n.
c. Go: bvng chuang hai: go trong toan b9 b\lllg thuang g~p trong viem 1\ly cfip
ho~c d<;rt tiSn tri~n cua viem t\IY m~n.
d. Nghe: t\IY n~m sau sat c()t s6ng ngay tru&c d()ng m~ch chu nen thay d6i cfiu trUe
1\ly c6 th~ xam lfin de d&y mac m~ch mau do v~y kham b~nh nhan m~c b~nh 1\ly c6 th~
nghe thfiy tiSng th6i lien 1\lc do d()ng m~ch chu bi chen ep.

158
TRI:BU CHUNG HOC N0I KHOA - T~p II

Bai18

CAC PHU'O'NG PHAP THAM KHAM C~N LAM SANG Tl)Y

Ml)C TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay, sinh vien c6 kha nang:
1. Bi~t du(J'c cac xet nghi?m va thiim do cqn lam sang chdn doan b?nh ly tux
2. £)~ nghj cac xet nghi?m va thiim do cqn lam sang phu h9']J chdn doan b?nh
ly tux.

NQIDUNG

I. XET NGHieM DICH Tl)Y

D~t thong Einhorn vao do~n 2 ta trang ho~c thong 2 c~n m<)t a trong d~ day, m<)t
a ta trang giup cho l~y d!ch 1\ly tinh khiSt, dung ch~t kich thich bai tiSt d!ch tuy secretin
ho~c pancreozymin. D!ch 1\!Y r~t d@ lfin v&i cac djch khac nhu djch m~t, ho~c djch ta
trang. Trong s6 cac enzym c6 trong djch 1\ly, hi~n nay nguai ta chu y nhi~u nh~t la
amylase, lipase va trypsin.
Amylase la men tieu h6a carbohydrat thuang dugc irng d\lng trong chAn doan
nhiSu nh~t. Ho~t d9 amylase toan ph~n c6 thS do dugc trong huySt thanh, nu&c tiSu hay
trong cac djch sinh hQC khac cua cua CO' thS (dich c6 chuang, djch mang ph6i ... ). Ho~t
d9 Amylase toan ph~n nay la t6ng ho~t d9 cua 2 isoenzym chinh: isoenzym p c6 ngu6n
g6c tU 1\!Y va isoenzym S c6 ngu6n g6c tU tuySn nu&c hQt, ph6i, sinh d\IC hay kh6i u
bu6ng trlmg. Trong huySt thanh cua nguai binh thuang, isoenzym typ s chiSm uu thS
han m9t chut. Thong thuang, c6 thS do dugc ho~t d9 amylase trong huySt thanh va
trong nu&c tiSu.
Lipase 0- 160U/l. Lipase tieu h6a rna, nen khi thiSu h\lt Lipase se gay r6i lo~n h~p
thu rna.
Trypsin Trong 6ng 1\!Y Trypsin a d~ng tiSn ch~t, Trypsin ho~t h6a khi vao dSn
ru<)t, ta trang g~p thuc an va giup tieu h6a thuc an. Trypsin c6 kha nang phan huy
Protein r~t m~nh. Trong viem 1\!Y c~p do t~c nghen hay do tinh tr~ng viem nhi@m
Trypsin hi ho~t h6a ngay trong 6ng 1\!Y dfin dSn pha huy 1\ly cling nhu cac t~ng Ian c~n.

1. L~y dich t~:~y

N ghi~m phap secretin. Sang s&m d~t thong Einhorn vao ta trang hut hSt djch
(kiSm tra pH khoang 8) thi tiem secretin 3 dan villkg can n~ng tiem tinh m~ch trong

159
 CHUONG 7. TRII)U CHUNG HQC CO QUAN TIEU HOA

2 phut. Sau d6 ctr 10 phut l~y m<)t mfiu. Trong 1 gia ghi s6 luqng va cung 1uqng
bicarbonat cua m6i mfiu
K~t qua: Binh thuang:
S6luqng dich 36,2 ± 0,2ml/10 phut
N6ng d9 bicarbonat 98,1 ± 11mEq/l
Cung luqng bicarbonat 3,13 ± 1,91mEq/10 phut

2.B~nhlyt~:~y

- s6 luqng dich giam, n6ng d9 bicarbonat binh thuang cung luqng bicarbonat
giam g~p trong u dftu 1\ly' soi 6ng 1\ly.
- s6 luqng dich giam, n6ng d9 va cung luqng bicarbonat giam g~p trong viem
1\ly m:;tn tinh.

II. XET NGHieM MAU

1. Amylase huyet thanh

Binh thuang ho:;tt d9 amylase mau nguai 16n: 53- 123 U/L/ 37°C.
Nguai c6 tu6i: tang nh~ so v6i gia tri binh thuang. Tang cao trong viem 1\!Y c~p
tinh nh~t la trong nhfrng ngay dftu, ngoai ra con tang trong vi em 1\IY m:;tn tinh, ung thu 1\IY.

2. Lipase huyet thanh

Lipase huy~t thanh binh thuang la 0- 160U/l.
Ho:;tt d9 tang trong vi em 1\ly va trong ung thu 1\!Y. Lipase huy~t thanh tang trong
b~nh ly 1\!Y nhung tang ch~m hon amylase va gifr l:;ti 6 huy~t thanh lau hon.

Ill. XET NGHieM NU'6'C TIEU

Amylase trong nu&c ti~u trung binh la 0- 375U/l
Tang cao trong viem 1\ly c~p, amylase ni~u tang mu<)n hon amylase huy~t thanh
va tang keo dai trong viem 1\!Y m:;tn tinh.

IV. XET NGHieM PHAN

R6i lo:;tn chtrc nang ngo:;ti ti~t c6 lien quan d~n h~p thu cua hgp phftn thtrc an trong
d6 chu y~u 1a protid va lipid.
Kh6i luqng phan nhi8u, c6 mau xam, mui kh~n, bong ma.
- N~u lipase it: cho phan vao nu&c th~y loang rna n6i len tren m~t nu&c, xem tren
kinh hi~n vi, th~y ro cac h:;tt rna. Do thi~u lipase nen ma chua duqc tieu h6a thanh
glycerol va acid beo d~ h~p thu.
- N~u trypsin it: xem tren kinh hi~n vi th~y cac sqi ca chua duqc tieu h6a h~t.

160
TRI$U CHUNG HQC N0I KHOA- T~p II

V. CHl)P X-QUANG

1. Ch~:~p b~:~ng khong chuan bi

Chi phat hi~n soi trong 6ng tl.IY ho~c cac hinh anh voi hoa t6 chuc tl.IY thuemg
tuong Ung vai vi tri do~n CQt s6ng th~t lung 2 va 3, ·g~p a b~nh nha.n vi em tl.IY m~n tinh.

2. Ch~:~p d~ day ta trang

Phat hi~n cac dfiu hi~u gian ti~p do m6i lien quan vS vi tri giai phfiu gifra tt.Iy va d~
day ta trang:
- Tl;ly to dfiy d~ day l~ch vS phia tru&c va sang trai.
- Khung ta trang bi gian r()ng, ho~c cac m~t cua ta trang thfiy nhfrng v~t fin khuy~t
do bi ep tru&c sau: ba trong cua do~n 2 ta trang ctrng va th~ng. V~t fin hinh s6 3 nguqc
a do~n 2 ta trang g~p trong ung thu bong Vater (dfiu hi~u Prostberg).
- Trong u dfiu tl.IY chl;lp khung ta trang thfiy gian r()ng. U nang tl.IY a than ho~c
duoi tt.Iy vong cung Ian cua d~ day bi keo gian ra.

3. Ch~:~p cac dll'ang dan m~t

- Phat hi~n soi a mi m~t.
- 6ng m~t chu do~n sau tt.Iy hyp kiSu d6ng h6 cat g~p trong vieni tt.Iy m~n tinh.
- Hyp 6ng m~t chu do~n sat bong Vater, do~n tren gian g~p trong viem CO' tron
Oddi ho~c ung thu bong Vater.

4. Ch~:~p m~t t~:~y ngli'Q'C dong qua nc}i soi

Bay la phuong phap duqc Slr dl;lng t6t giup chAn doan b~nh ly cua 6ng tl.IY.

5. Ch~:~p X-quang cac m~ch mau

Chl;lp d()ng m~ch sieu chQn lQc b~ng each thong cac d()ng m~ch vi trang, lung tt.Iy
ho~c cung tt.Iy trang.
Giup danh gia viem tt.Iy m~n ho~c cac kh6i u cua tt.Iy, d~c bi~t ung thu tt.Iy, xem
xet vi~c xam lfin d~n cac m~ch mau Ian, di din d~n CO' quan Ian c~n nhu gan, d~ day ...

6. Ch~:~p cat lap vi tfnh (CT)

La phuong phap tham do hinh thai tl.IY, nhu mo tl.IY, 6ng tl.IY phat hi~n cac bi~n
chtrng cua vi em tt.Iy cfip nhu nang gia tt.Iy, ap xe tt.Iy, kh6i dich c~nh tt.Iy.

VI. DONG VI PHONG ~

Dung chfit d6ng vi phong x~ Se75 g~n methionin. Dung dich phong x~ tiem vao
finh m~ch b~nh nhan, sau 30 phut kiSm tra, nhfip nhay phong x~ xem xet muc d() tich tt.I
nhanh va thai gian luu gifr a tl.IY' cung v&i thanh phfin chfit d6ng vi phong X~ bai ti~t
theo dich tl.IY xu6ng ru()t.

161
 CHVONG 7. TRIBU CHUNG HQC CO QUAN TIEU HOA

Trong truOn.g hqp viem nhi~m, xa teo Ian r()ng nhu mo 1\ly thi sv hftp thu chfit
d6ng vi phong x~ giam di r5 r~t tren nhftp nhay d6. N~u co kh6i u ho~c nang 41Y th~
hi~n khoang thi~u hl)t cua vling khong co nhu mo 41Y.

VII. NQI SOl

1. N9i soi d~ day ta trang

Tl)y n~m sau d~ day va sat do~n 2 ta trang. Trong cac b~nh ly 1\ly co th~ phat hi~n
cac dftu hi~u de dfiy cung nhu xam lftn vao d~ day va ta trang

2. Soi ta trang
N ()i soi ta trang may n()i soi cira s6 ben giup quan s,at t6t han bong Vater. Qua n()i
soi co th~ lu6n catheter qua bong Vater (nhu ta 16n) d~ chl)p 6ng m~t chu va 6ng
Wirsung ..
Ong Wirsung khuc khuyu, hi ht;p nhiSu tfing, hinh chu6i h~t g~p trong viem 1\ly
m~n tinh.

Khf>i U cua 1\ly lam f>ng 1\ly bi ht;p, hi g~m nhftm, ho~C hi C~t Cl)t do khfii U de ep.

VIII. SIEU AM
Do vi tri giai ph~u cua 1\ly n~m sau trong 6 bl)ng nen cac phuang phap tham kham
lam sang bi h~n ch~. Tru6c khi co S\f phat tri~n cua chl)p c~t 16p vi tinh (CT) thi sieu am
la phuang phap duy nhftt cho hinh anh cua 1\ly m()t each trvc ti~p.
D~ tham do tuy~n 1\ly, nguai ta dung sieu am hai chiSu co th~ xac dinh vi tri cua
41Y do kich thu6c cua dfiu 1\ly, than 1\ly, duoi 1\ly, xem xet nhu mo 1\ly.
Sieu am n()i soi: n()i soi co trang hi dfiu do sieu am a phfin trong cua day n()i soi
giup quan sat tot han cfiu trUe 1\ly, 6ng 1\ly, mi m~t, 6ng m~t chu va cac t~ng Ian c~n.
Day la phuang phap tien ti~n nhftt hi~n nay nhung phuang phap nay phl) thu()c vao S\f
thanh th~o cua thu thu~t vien rfit nhiSu.
TAl LIEU THAM KHAO CHUONG
TRI~U CHUNG HQC co QUAN TIEU HOA

1. Lynn S. Bickley, Peter G. Szilagyi. Bates' Guide to Physical Examination and

History Taking 11th Chapter 11: The Abdomen. p. 433-487.
2. Mark Dennis, William Talbot Bowen, Lucy Cho. Mechanisms of clinical
signs 1st Chapter 6: Gastrointestinal signs. p. 443 - 504.
3. Huw Llewelyn, Hock Aun Ang, Keir Lewis, Anees Al-Abdullah. Oxford
Handbook of Clinical Diagnosis 3rd Chapter 7: Gastrointestinal symtoms and
physical signs. p. 287-398.

162
TRI$U CHUNG HOC N()I KHOA - T~p II

ChU'O'ng 8

TRIEU CHUNG HOC

ca QiJAN HUYET Hoc

163
 CHVONG 8. TRIEU CHUNG HOC CO QUAN HUYET HOC

164
TRIBU CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

Bai 1

D~l CU'O'NG VE HUYET HQC CO' SO

MVC TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay, sinh vien c6 kha nang:
1. Trinh bay du(IC d(lc diim chirc nang cua h8ng cdu, bgch cdu, tiiu cdu.
2. Ki ten du(lc cac yiu t6 dong mau, neu tom t&t du(IC timg giai dogn cua qua
trinh dong cdm mau.
3. Trinh bay du(lc cac nh6m mau thu(Jc h? ABO, Rh, neu du(lc nguyen tJc truy~n
mau.

NQIDUNG
HuySt hQC CO' sa la nen tang cho chfrn doan va dieu tri cac b~nh ly huySt hQC.
HuySt hQC CO' sa bao g6m sinh mau, d~c diSm chuc nang cac tS bao mau, CO' chS dong
cfim mau va h~ th6ng nh6m mau.

I. SINH MAU VA a~c aiEM, CHlrC NANG cAc TE BAO MAU

Tuy xuang lanai sinh cac tS bao mau. Sinh mau cfin cac ySu t6: tS bao g6c, vi moi
tru<mg my xuang sinh mau, cac ySu t6 tang truemg (cytokin), cac nguyen li~u: s~t,
vitamin, protein... Qua trinh sinh mau la qua trinh sinh san kern bi~t h6a va truemg thanh
cac ts bao mau ds ttr m9t lo~i ts bao g6c ban dfiu t~o nen cac ts bao mau co chuc nang
khac nhau. Qua trinh nay dugc dieu hoa thong qua cac ysu t6 tang truemg va cac ySu t6
uc chS. Cac giai do~n bi~t h6a va truemg thanh dS tir tS bao g6c sinh mau c6 thS sinh ra
tS bao chuc nang dugc trinh bay a SO' dB sau:

165
 CHVONG 8. TRIBU CHUNG HOC CO QUAN HUYET HOC

(I) PIuri potent Stem Cell

'- .# Bcells
/ 'x ...··· (XIII)
(II) Mye1oid Stem CeR (II I) Lymphoid Stem een:::~~ .
···. ······• Tcells
\
(IV) CFU-
··,..
~:..
(XIV)

···· cFU~Eo~ GEMM _ _..., CFU·Mast NKcells

(IX) •• •••
E~~~·· ~~
(XV)
(V) / CfU-Bas ~ ...._.
(X) •• Mast
h··-~········c~~~~
Ne.......
uu~~~~ j B~E
••• ..•,
·~
(XIX)

(XVIT) i CFU--Meg (V ~II) Basopnils

• :(VII) ~ (XX)
Maat!Phages :
(XVJTI) + I

~
(X I) Pfate:Jets (X I I) Erythrocytes

Hinh 8.1. Sa do sinh mau

Chu thich:
I. Pluripotent stem cell: tS bao g6c v~n nang
II. Myeloid stem cell: tS bao g6c dong my
III. Lymphoid stem cell: tS bao g6c dong lym ph6
IV. CFU- GEMM: don vi t~o cvm dong my
V. CFU- EO: don vi t~o cvm dong b~ch cftu ua acid
VI. CFU- GM: don vi t~o cvm dong h~t- m6 no
VII. CFU-Meg: don vi t~o cvm dong mfiu tiSu cftu
VIII. BFU-E: don vi t~o cvm dong h6ng cftu s6m
IX. CFU-Mast: don vi t~o cvm dong du5ng bao
X. CFU-Bas: don vi t~o cvm dong b~ch cftu ua base
XL Platelet: tiSu cftu
XII. Erythrocyte: h6ng cftu
XIII. B cell: lym ph6 B
XIV. T cell: lymph6 T
XV. NK cell: tS bao NK
XVI. Eosinophils: b(;lch cftu ua acid
XVII. Neutrophils: b~ch cftu trung tinh

166
T~U CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

XVIII. Macrophages: d~i thvc bao

XIX. Mast: du5ng bao
XX. Basophils: b~ch c~u ua base

1. f)~c diem, ch(pc nang cua hong cau

H6ng c~u duqc sinh ra va bi~t h6a, tru6ng thanh 6 my xuong. Qua trinh nay tnli
qua cac giai do~n tir nguyen tiSn h6ng c~u, nguyen h6ng c~u ua base, nguyen h6ng c~u
da s~c, nguyen h6ng c~u ua acid, h6ng c~u lucri, h6ng c~u tru6ng thanh. Qua trinh bi~t
h6a toan b() dong h6ng c~u mfit 3-5 gia. H6ng c~u lucri duqc giai ph6ng vao tu~n hoan
sau 1-2 gia. Chuc nang chinh cua h6ng c~u la v~n chuy~n oxy.
H6ng c~u tru6ng thanh c6 hinh dia lorn 2 m~t, c6 duang kinh trung binh 7,5 Jlm,
chiSu day 1Jl1l1 6 trung tam va 2,5 Jl1l1 6 ngo~i vi. H6ng c~u khong c6 nhan va cac bao quan.
cfiu trUe h6ng c~u g6m hemoglobin (Hb) va khung tS bao g6m cac chfit XO' va protein.
M6i phan tU Hb g6m 1 phan tU globin (g6m 4 chu6i polypeptid) va 4 nhan hem.
Globin g6m 4 chu6i polypeptid xSp tirng c~p gi6ng nhau, la cac lo~i globin a, B, y, 8.
Hb 6 bao thai la HbF (g6m 2 chu6i a va 2 chu6i y). Hb 6 nguai tru6ng thanh g6m
HbAl (g6m 2 chu6i a va 2 chu6i B), HbA2 (2 chu6i a va 2 chu6i 8). M6i phan tU Hb c6
th~ g~n vcri 4 phan tU oxy. 1g Hb g~n vcri 1,34 ml oxy. N 6ng d() Hb trong mau khoang
15g/100 ml mau.
Binh thuang h6ng c~u c6 dai s6ng khoang 120 ngay. C6 cac ySu t6 tS bao va moi
truang anh hu6ng dSn dai s6ng h6ng c~u.
- YSu t6 tS bao: chuy~n h6a h6ng c~u bi thoai tri~n dfin do cac enzym n()i bao
khong duqc thay thS, tS bao khong tiSp 1\IC s6ng duqc va se chSt. R6i lo~n cfiu trUe
mang h6ng c~u, khung ts bao, hemoglobin hay cac enzym h6ng c~u dsu co th~ anh
hu6ng dSn dai s6ng h6ng c~u.
- YSu t6 moi truang:
+ Cac sang chfin v~t ly, h6a h9c: ho~t d()ng cua van tim nhan t~o, cac sqi fibrin
l~ng dQng, tang than nhi~t, tiSp xuc vcri cac chfit h6a hQc.
+ Cac ySu t6 miSn dich: cac khang th~ ch6ng l~i khang nguyen mang h6ng c~u,
vai tro trung gian cua b6 th~.
H6ng c~u bi huy se giai ph6ng Hb, Hb chuy~n h6a t~o bilirubin. H6ng c~u bi
huy nhiSu gay thiSu mau, khi d6 CO' th~ se tang sinh h6ng c~u d~ bu t~o hi~n tuqng tang
h6ng c~u lucri.

2. f)~c diem, ch(pc nang cua b~ch cau

B~ch c~u duqc sinh ra tir my xuong, c6 ngu6n g6c tir tS bao g6c v~n nang. Trong
qua trinh sinh mau, dong b~ch c~u duqc bi~t h6a va tru6ng thanh t~o ra cac dong khac
nhau vcri cfiu trUe, chuc nang c6 S\f khac bi~t. Sau khi tru6ng thanh, ra mau ngo~i vi,
g6m nhfrng lo~i b~ch c~u sau: dong my bi~t h6a thanh b~ch c~u do~n trung tinh, b~ch

167
 CHU'dNG 8. TRI:BU CHUNG HOC Cd QUAN HUYET HOC

c~u do~n ua acid, b~ch c~u do~n ua base, b~ch c~u mo. no, dong lym pho bi~t h6a thanh
b~ch c~u lym pho (lym pho B va lym pho T).

2.1. B~ch c§u do~n trung tinh

B~ch c~u do~n trung tinh la m<)t ph~n thiSt ySu cua h~ th6ng mi~n dich ca th~. Ten
b~ch c~u trung tinh xufit phat ru d~c tinh b~t mau khi nhu<)m HE (hematoxylin va
eosin). Trai nguqc v6i b~ch c~u ua base b~t mau xanh t6i, va b~ch c~u ua acid b~t mau
do sang, cac b~ch c~u trung tinh b~t mau h6ng trung tinh. Binh thuemg nhan cua b~ch
c~u trung tinh c6 ru 2-5 thuy. Tren tieu ban mau dan, b~ch c~u trung tinh c6 kich thu6c
tlr 12-15 ~m. Cung v6i b~ch c~u ua acid va b~ch c~u ua base, b~ch c~u trung tinh duqc
xSp vao lo~i b~ch c~u do~n do d~c tinh nhan c6 nhiSu thuy. Day la m<)t di~m khac bi~t
so v6i b~ch c~u lympho va b~ch c~u mo no. B~ch c~u trung tinh la m<)t lo~i b~ch c~u c6
cy 1~ cao nhfit a nguai truang thanh, chiSm khoang 70% cy 1~ b~ch c~u, v6i s6 luqng
tuy~t d6i ru: 2,5-7,5 G/1.
Nua dai s6ng cua b~ch c~u trung tinh khi khong ho~t d<)ng a mau ngo~i vi la 12
gia. Sau khi hi kich ho~t duai tac d<)ng cua cac ySu t6 viem, b~ch c~u trung tinh se di
chuy~n dSn cac mo hi viem hay nhi~m khufin d~ thgc hi~n chuc nang va co thai gian
s6ng khoang 1-2 ngay. Chung nhu m<)t hang rao bao v~ d~u tien ch6ng l~i sv xam lfin
cua b~nh. B~ch c~u trung tinh c6 ca chS ttvc tiSp ch6ng l~i vi khufin la: thvc bao (an vi
khuftn), giai ph6ng cac chfit khang khuftn (bao g6m cac protein h~t) va t~o ra cac bfiy
ngo~i bao (NETs) d~ bao lfiy cac ySu t6 gay b~nh.

2.2. B~ch c§u do~n U'a acid

Chung c6 vai tro ch6ng l~i kY sinh trUng. Cung v6i cac du5ng bao, b~ch c~u ua
acid con ki~m soat cac CO' chS lien quan dSn di Ung va hen. B~ch c~u ua acid thu<)c dong
h~t duqc phat tri~n trong qua trinh sinh mau a tuy xuang truac khi di chuy~n dSn mau
ngo~1 v1.

Thu~t ngfr b~ch c~u ua acid duqc sir dvng do bao tuang c6 nhiSu h~t b~t mau do
sang khi nhu<)m eosin. Nhfing h~t nho chua nhfing chfit trung gian hoa hQc nhu la
histamine va cac protein khac nhu peroxidase, ribonuclease (RNase). . . Cac chfit trung
gian nay se duqc giai ph6ng nha qua trinh mfit h~t sau khi cac b~ch c~u ua acid hi ho~t
hoa, gay d<)c cho kY sinh trUng va mo v~t chu.
Binh thuemg b~ch c~u ua acid chiSm khoang 1-6% b~ch c~u, c6 kich thu6c tlr 12-
17 ~m, thuemg .co a wng tuy, wng giua vo va tuy tuySn uc, a h~ th6ng d~ day ru<)t,
bu6ng trUng, bang quang, lach, va h~ch lympho, khong xufit hi~n a ph6i, da, h~u hQng
ho~c cac ca quan khac trong tinh tr~ng binh thuemg. Thai gian b~ch c~u ua acid c6 m~t
a cac CO' quan tuy thu<)c vao ban chfit b~nh. B~ch c~u ua acid luu hanh a mau ngo~i vi
ru 8-12 gia, co th~ s6ng a mo khoang 8-12 ngay nsu khong hi kich ho~t.
B~ch c~u ua acid c6 vai tro ch-6ng l~i cac virus, cung v6i du5ng bao va b~ch c~u
ua base c6 vai tro trung gian trong dap trng di trng va b~nh sinh hen. Chung ciing ch6ng
l~i sv phat tri~n cua qu~n th~ giun va tang nh~ khi c6 nhi~m kY sinh trUng. B~ch c~u ua
acid ciing lien quan v6i cac qua trinh sinh hQc khac nhu sv phat tri~n cua tuySn vli sau
d~y thi, chu kY sinh san, thai ghep d6ng lo~i va tan san.

168
TRI$U CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

2.3. 8f~Ch cau OOfln U'a base

La lo~i b~ch c~u chiSm cy 1~ thfip nhfit trong cac lo~i b~ch c~u h~t, c6 cy 1~ khoang
0,01~0,03% s6luqng b~ch c~u luu hanh a mau ngo~i vi.
Ten b~ch c~u ua base do nh~y cam v&i phuang phap nhu()m base. Du&i kinh hiSn
vi thfiy bao tuang c6 nhfrng h~t l&n lam rna nhan 'tS bao. Tren tieu ban khong nhu()m,
nhan ts bao ro han v&i 2 thuy.
B~ch c~u ua base thuang tang cao a nhfrng vi tri nhi@m kY sinh trung ngoai da, vi
d\1 nhu nhi@m ve. Chung cilng xufit hi~n a cac mo khi c6 phan tmg di tmg va t~o nen
muc d9 tr~m tn)ng cua cac phan tmg. B~ch c~u ua base c6 cac receptor bS m~t, cac
receptor nay g~n rfit ch~t v&i khang thS IgE - c6 lien quan dSn nhfrng phan tmg v&i cac
ysu t6 moi truang, vi dl;l nhu phfin hoa.

2.4. B€1Ch cau mono

La m()t lo~i b~ch c~u trong h~ th6ng mi@n dich CO' thS. B~ch c~u mo no c6 2 chuc
nang chinh trong h~ th6ng mi@n dich: (1): trong tinh tr~ng binh thuang la ngu6n b6 sung
cac d~i th\fc bao va cac tS bao sqi, (2): khi c6 cac tin hi~u viem, cac b~ch c~u mono di
chuySn rfit nhanh dSn cac vi tri nhi@m khufin a mo va bi~t hoa thanh cac d~i th\fc bao va
tS bao sqi dS tham gia vao dap tmg mi@n dich.
B~ch c~u mo no duqc sinh ra a tuy xuang trong qua trinh t~o mau tir nhfrng
nguyen bao mono. Chling luu hanh a mau ngo~i vi tir 1 dSn 3 ngay, sau d6 di chuySn
vao cac mo CO' thS. B~ch c~u mono chiSm khoang 3-5% t6ng s6 b~ch c~u. 112 luqng
b~ch c~u mono n~m a lach. T~i cac mo, cac b~ch c~u mono trui.Jng thanh thanh cac
lo~i d~i th\IC bao khac nhau tuy tlrng lo~i mo.

2.5. 8f~Ch cau /ym pho

B~ch c~u lym pho la nhfrng tS bao c6 thfim quySn mi@n dich, ph6i hqp v&i cac tS
bao th\IC bao dS bao v~ CO' thS ch6ng l~i nhi@m khufin va xam lfin cua ySu t6 ngo~i lai.
Tuy xuang va tuySn uc la cac CO' quan lym pho nguyen phat. Cac CO' quan lym pho thu
phat bao g6m cac h~ch lym pho, lach, cac h~ th6ng lym pho a duang tieu h6a va ho hfip.
Tren tieu ban nhu()m Giemsa, du&i kinh hiSn vi cac lym pho c6 hinh d~ng la nhfrng tS
bao c6 nhan l&n s~m mau, bao tuang mong khong c6 h~t. Cac tS bao lym pho duqc chia
lam 3 lo~i chinh la lym pho B va lym pho T, tS bao NK dSu duqc sinh ra tir tS bao g6c
t~o mau.

Cac tS bao lym pho B c6 vai tro trong dap tmg mi@n dich thS dich, chung trui.Jng
thanh trong t-uy xuang va tu~n hoan a mau ngo~i vi cho dSn h!c nh~n ra nhfrng khang
nguyen xam nh~p. Sau khi d6, cac tS bao nay se chuySn d~ng thanh tS bao B nh& va
tuang bao, cac tuang bao co nhi~m V\1 tiSt ra cac globulin mi@n dich ch6ng l~i cac
khang nguyen xam nh~p.
Cac tS bao lym pho T c6 vai tro trong mi@n dich qua trung gian tS bao, sau khi
phat triSn se di tru dSn tuySn uc, a day chling se duqc bi~t h6a thanh cac tS bao T trui.Jng
thanh. TS bao T h6 trq (T-CD4) san xufit ra cac cytokin tf\Ic tiSp tham gia vao ca chS

169
 CHUdNG 8. TRIBU CHlrNG HOC Cd QUAN HUYET HOC

miSn dich, tS bao T d9c (T -CDS) san xufit ra cac h~t d9c chua cac enzym gay chSt cac tS
bao nhiSm b~nh.
Cac tS bao NK (tS bao giSt tlJ nhien) la m9t ph~n cua h~ th6ng miSn dich bfrm
sinh, chtmg co vai tro bao v~ ca th~ ch6ng l~i cac tS bao u va cac tS bao nhiSm virus. Khi
duqc ho~t hoa, chtmg se giai phong ra cac h~t d9c co kha nang pha huy cac ts bao b~nh.

3. f)~c di@m, ch(pc nang cua ti@u cau

3.1. cju true ciia tieu c§u

Ti~u c~u co cfiu trUe phuc t~p g6m l&p mang, cac h~t, h~ th6ng vi 6ng, h~ th6ng
cac kenh rna.

3.1.1. Mang ti~u cfiu

G6m 2l&p lipid kep bao quanh ti~u c~u, la cac glycoprotein (Gp) quan trQng, dong
vai tro nhu cac receptor bS m~t, lanai diSn ra m9t s6 ho~t d<)ng dong mau clia ti~u c~u.

3. 1.2. H~ thong vi ong va vi SQ'i

- Vi 6ng: n~m ngay c~nh mang ti~u c~u t~o nen khung do va tham gia vao ho~t
d<)ng co rut khi ti~u c~u bi kich thich.
- Vi sqi: g6m cac sqi actin, lien h~ ch~t che vm cac vi 6ng va tham gia vao ho~t
d9ng t~o gia rue cua ti~u c~u.

3.1.3. H~ thong ong day cf~c

H~ th6ng 6ng day d~c g~n v6i calci luang ClJC m9t each chQn lQc va dong vai tro
kho dlJ trfr calci cua ti~u c~u. Day cilng la nai t6ng hqp men cyclooxygenase va
prostaglandin ti~u c~u.

3. 1.4. H~ thong cac h9t cf~c hi~u

G6m cac h~t d~c va h~t a co vai tro tang cuemg d9 ngung t~p va giup cho SlJ kSt
dinh cua ti~u c~u khi duqc giai phong.

3. 1.5. H~ thong cac kenh m&

G6m cac kenh rna vao trong ti~u c~u nhu cac khong bao lam tang di~n tich bS m~t
ti~u c~u, cac h~t ti~u c~u phong thich cac chfit qua h~ th6ng kenh nay.

3.2. Ch(pc nang tieu c§u

Chuc nang chinh cua ti~u c~u la lam vfrng bSn m~ch mau, t~o nut c~m mau ban
d~u va tham gia vao qua trinh dong mau huySt tuang. Ti~u c~u thlJc hi~n cac chuc nang
nay nha cac d~c tinh sau

3.2. 1. Ch&c nang dinh bam

Binh thuemg ti~u c~u khong dinh vao thanh m~ch (co th~ do prostaglandin gay ire
chS dinh ti~u c~u). Khi thanh m~ch t6n thuang thi l~p tire ti~u c~u duqc ho~t hoa va

170
TRISU CHUNG HOC N<)I KHOA - T~p II

dinh vao nai t6n thuang. TiSu cfiu con co thS dinh vao cac b~ m~t 1~ nhu thuy tinh, lam
kinh ...

3.2.2. Ch&c nang ngU'ng t~p ti~u cau

Day la hi~n tuqng tiSu cfiu dinh v6i nhau thanh tirng dam (nut tiSu cfiu). Hi~n
tuqng dinh ho~t hoa tiSu cfiu, t~o di~u ki~n cho hi~n tuqng ngung t~p xay ra. M<)t s6
ch~t co kha nang gay ngung t~p tiSu cfiu la: ADP, thrombin, adrenalin, serotonin, acid
arachidonic, thromboxan A2, collagen, ristocetin ... , trong do ADP dong vai tro quan
trQng nh~t.

3.2.3. Ch&c nang ph6ng thich cac chat cua ti~u cau
Sau hi~n tuqng ngung t~p, tiSu cfiu thay d6i hinh d~ng: ph6ng to, trai r<)ng, k~t
dinh, ngung t~p, hinh thanh chan gia, m~t h~t, co l~i ... ) va phong thich cac ch~t chua
ben trong tiSu cfiu nhu ADP, serotonin, fibrinogen, men lysosome, ~ -thromboglobulin,
heparin va nhi~u lo~i men khac. Day la hi~n tuqng co y nghia vo cung quan trQng trong
vi~c tham gia hinh thanh dinh cfim mau khi thanh m~ch bi t6n thuang.

3.3. Vai tro cua ti~u c~u trong dong c~m mau
- Vai tro bao v~ n<)i mo: tiSu cfiu r~t cfin thi~t cho S\f toan v~n cua m~ch mau nha
kha nang lam non hoa t~ bao n<)i m~ch va cling c6 mang n<)i m~c thong qua ho~t d<)ng
cua ySu t6 tang tru6ng n<)i m~c ngu6n g6c ill tiSu cfiu.
- Tham gia vao qua trinh cfim mau: nha co kha nang k~t dinh, ngung t~p va
phong thich cac ch~t rna tiSu cfiu tham gia r~t tich ClJC vao qua trinh cfim mau kY dfiu.
Sau giai do~n co m~ch, tiSu cfiu k~t dinh va ngung t~p t~o dinh cfim mau Hayem (nut
tiSu cfiu}.
- Tham gia vao qua trinh dong mau: tiSu cfiu dong m<)t vai tro quan trQng trong
qua trinh dong mau.
- Tham gia vao qua trinh co Cl;tC mau dong va tieu sqi huy~t.

II. CO' CHE flQNG CAM MAU

Hfiu h~t qua trinh dong mau b~t dfiu ngay .sau khi thanh m~ch bi t6n thuang gay
huy ho~i l&p n<)i m~c, t~m phan chia 4 giai do~n chinh.

1. Co m~ch
Ban dfiu la hi~n tuqng co m~ch t~i ch6 h~n ch~ sv th~t thoat mau ra ngoai long
m~ch. Hi~n tuqng co m~ch diSn ra do 2 ca ch~: 1. Phan x~ thfin kinh t~i ch6. 2. Ca ch~
tac d<)ng dich thS: cac t~ bao n<)i m~c giai phong angiotensin II, tiSu cfiu giai phong
serotonin, thromboxan A2 la nhfrng ch~t co tac dl;tllg co m~ch.

1.1. T~o nut ti~u c~u (dinh c~m mau Hayem)

L&p n<)i m~c bi t6n thuang nay giai phong ra cac thanh phfin phospholipid la y~u
t6 t6 chuc va fibrinogen. Hai y~u t6 nay se kich ho~t chu6i phan (mg. Ngay l~p rue tiSu
cfiu t~o thanh nut t~i ch6 t6n thuang, qua trinh nay duqc gQi la cfim .mau tien phat.

171
 CHUONG 8. TRI:BU CmJNG HQC CO QUAN HUYET HQC

1.2. Dong mau huyet tLPO'ng

Dong mau hay con gQi la cfim mau thu phat se diSn ra ngay sau d6. Qua trinh nay
diSn ra nha m<)t lo~t dap (rng cua cac protein dong mau huySt tuong d~ t~o nen cac SQ'i
fibrin n6i dai them nut ti~u cfiu. Qua trinh dong mau thuang duqc gQi la thac dong mau.
Thac dong mau c6 2 con duang. Con duang ho~t hoa cac ySu t6 dong mau do tiSp xuc
v6i. be m~t di~n tich am gQi la con duang n9i sinh, con duang ho~t hoa ySu t6 dong mau
do tiSp xuc v6i ySu t6 t6 chuc gQi la duang ngo~i sinh. Hai duang nay deu d~n t6i sv
hinh thanh thrombin va cu6i cung d~n dSn con duang chung d~ t~o thanh lu6i fibrin.
Con. duang dong mau la m<)t lo~t cac phan l1ng, a d6 cac zymogen (la cac tien enzym
b~t ho~t) va cac d6ng ysu t6 se duqc ho~t hoa d~ tra thanh cac ysu t6 xuc tac cho cac
phan (rng tiSp theo rna kSt qua cu6i cilng la t~o nen lu6i fibrin. Cac zymogen va cac
d6ng ySu t6 duqc gQi la cac ySu t6 dong mau va duqc danh s6 la rna tir I dSn XIII:

DlONG Nc)I SINH DlONG NOO~·SINH

xn
~ l'fclmllikn:iu
Kininogen trQng htc;tng
pbin tucao ·

Xla
Y~u t6 t6 chuc

~t[a
IX
~.
vn

D6ngy~u td
+
Fibrin polyme

Fibrin lchOna hoi .tan

Hlnh 8.2. Sa do con dU'ang dong mau

172
TRI€:U CHUNG HQC NQI KHOA- T~p II

YSu t6 I: fibrinogen: la m()t lo~i protein trong huySt tuang, dugc chuy~n thanh
fibrin khi mau dong
YSu t6 II: prothrombin: la m()t protein huySt tuang la d~ng ti~n than bfrt ho~t cua
thrombin
. YSu t6 III: thromboplastin: la m()t enzym nj do c6 ngu6n g6c tU ti~u c~u, c6 vai
tro chuy~n prothrombin thanh thrombin khi mau b~t d~u dong
YSu t6 IV: ion calci, la m()t ySu t6 trong C\lC mau dong
YSu t6 V: proaccelerin, la d6ng ySu t6
YSu t6 VII: proconvertin, la ySu t6 b~n vfrng, ph\1 thu()c vitamin K
YSu t6 VIII: ySu t6 ch6ng Hemophilia A, la d6ng ySu t6: lien quan dSn b~nh
Hemophilia A
YSu t6 IX: ySu t6 ch6ng Hemophilia B ho~c ySu t6 Christmas: lien quan dSn b~nh
Hemophilia B
YSu t6 X: ySu t6 Stuart, Prothrombinase, c6 vai tro nhu 1 enzym chuy~n
prothrombin thanh thrombin
YSu t6 XI: ti~n than cua thromboplastin: thiSu ySu t6 nay thuang gay xufit huySt
.YSu t6 XII: ySu t6 Hageman: thiSu ySu t6 nay gay thOi gian dong mau keo dai
YSu t6 XIII: fibrinase: trong Cl;lC mau dong, du6i tac dl;lng xuc tac cua thrombin,
ySu t6 XIII ho~t hoa thanh fibrinase lam b~n vfrng fibrin.

1.3. Co Cf!C mau va tan Cf!C mau dong

Giai do~n cu6i cimg cua qua trinh dong c~m mau la co Cl)C mau va tieu SQ'i huySt,
tan C\lC mau dong. Sau 1-3 gia, Cl;lC mau co l~i, qua trinh nay thvc hi~n qua cac receptor
GP II/IIIa ti~u c~u. Cac receptor nay lien kSt cac sgi actin cua ti~u c~u v6i b~ m~t lu6i
fibrin. Sau 3-6 ngay, C\lC mau se tan do qua trinh tieu fibrin (tieu sQ'i huySt). Enzym chiu
trach nhi~m trong qua trinh nay la plasmin va dugc di~u hoa nha nhfrng ySu t6 ho~t hoa
va uc chS.

Ill. He THONG CAC NHOM MAU

H~ th6ng nh6m mau nguai c6 vai tro quan trQng trong truy~n mau va ghep tS bao
g6c, ghep t~ng. Sv khac bi~t gifra cac ca th~ th~ hi~n 6 nhfrng khang nguyen khac nhau
tren b~ m~t tS bao mau. Sv khac bi~t nay t~o nen nhfrng nh6m mau khac nhau. Truy~n
mau, truy~n ts bao g6c hay ghep phu t~ng ru nhfrng ngum cho co nhom mau khac nguai
nh~n, thvc chfit la dua nhfrng khang nguyen 1~ c6 th~ gay ra nhfrng phan irng miSn dich.
Nhfrng hi~u biSt v~ h~ th6ng nh6m mau chinh cua nguai la kiSn thuc c~n thiSt trong
truy~n mau, trong ghep ts bao g6c d~ di~u tri.

173
 CHUONG 8. TRIBU CHUNG HOC CO QUAN HUYET HOC

1. H~ thong nh6m mau hong cAu

1.1. H~ thong ABO

H~ th6ng ABO dugc phat hi~n nam I900, hl m()t h~ th6ng nh6m mau chinh a
nguai va c6 vai tro quySt dinh trong truy~n mau. H~ th6ng nay g6m c6 3 gen allen:
A, B, 0. Cac genA va B ki~m soat sv t6ng hgp cac enzym c6 kha nang chuy~n d~ng
khang nguyen H nilm tren mang h6ng cfiu chuy~n d~ng thanh khang nguyen A ho~c B.
Trong khi d6 gen 0 khong c6 kha nang chuy~n d~ng khang nguyen H. Cac h6ng cfiu
nh6m A chia lam 2lo~i: AI va A2 trong d6 A2 c6 phan Un.g v6i khang th@ ySu hon AI,
do v~y nh6m A2B c6 th~ bi nhfim la nh6m B. Nhfrng nguai c6 khang nguyen tren h6ng
cfiu se khong c6 khang th~ tuong tffig trong huySt tuong. Nguyen t~c truy~n mau dva
tren: khong dua khang nguyen vao CO' th~ nguai CO khang th~ tuong tffig va khong dua
khang th~ vao ca th~ c6 khang nguyen tuong tffig.
Bang 8.1. H~ thong nh6m mau ABO a ngU'ai
Nh6m mau Kieu gen Khang nguyen Khangthe Nh6m mau
llf nhien truyen dU'Q'C

0 00 0 (H) Chong A, Chong B 0

A AA ho~cAO A Chong B A

B BB ho~c BO B Chong A B

AB AB A,B Khong c6 AB

1.2. H~ thong Rhesus

Nam I93 7 Karl Landsteiner va Alexandes S Wiener phat hi~n tren h6ng cfiu
nguai c6 m()t lo~i khang nguyen gi6ng nhu h6ng cfiu cua loai khi Macacus Rhesus.
Khac v6i h~ ABO, h~ th6ng nay chi c6 cac khang nguyen tv nhien tren h6ng cfiu, trong
ca th~ khong c6 khang th~ tv nhien tuong tffig. Cac khang th~ chi dugc sinh ra do qua
trinh miSn dich khi cac ca th~ dugc truy~n mau khong tuong Un.g ho~c do qua trinh
mang thai. Cac khang nguyen cua h~ th6ng nay bao g6m D, C, c, E, e. Cac ca th~ c6
khang nguyen D d~u c6 Rh duong tinh. Nh6m Rh duong tinh kY hi~u la Rh, nh6m c6
Rh am tinh kY hi~u la rh.

1.3. Cac h~ thong nh6m mau khac

Cac h~ th6ng nh6m mau nay g6m h~ Kell, h~ Duffy, h~ Kidd, h~ Lutheran, h~
Lewis, h~ P, MN, L. Tuy nhien cac h~ nay it khi co anh huang dSn cac quySt dinh
truy~n mau. '

I74
TRIEU CHUNG HQC N0I KHOA - T~p II

Bang 8.2. Cac h~ thong nh6m mau c6 lien quan den lam sang
Hi;! thong Tan suat khang th~ Nguyen nhan gay phan Nguyen nhan gay
CPng tan mau a
tan mau tre
trong truy~n mau SO' sinh

ABO H~u h~t Ph6 bi~n C6 (nh~)

Rh Ph6 bi~n Ph6 bi~n C6

Kell Boi khi Boi khi Boi khi
Duffy Boi khi Boi khi Boi khi
Kidd Boi khi Boi khi Boi khi
Lutheran Hi~m Hi~m Khong
Lewis Boi khi Hi~m Khong
p Boi khi Hi~m Hi~m
MN Hi~m Hi~m Hi~m
Li Hi~m Khong Khong

2. H~ th6ng khang nguyen b~ch cau ngLPai

H~ th6ng HLA (the human leukocyte antigen) hl mc)t phtrc hqp gen rna h6a cho
cac protein c6 vai tro hoa hqp t6 chtrc (MHC: the major histocompatibility complex), vi
v~y n6 con c6 ten hl h~ th6ng khang nguyen hoa hqp t6 chtrc. Nhfrng protein tren mang
t8 bao nay se chiu trach nhi~m di~u hoa h~ th6ng miSn djch a nguoi Phtrc hqp gen
HLA n~m tren nhanh ng~n nhiSm s~c th€ s6 6 (6p21 ). Cac protein duqc cac gen nay rna
h6a duqc bi8t d8n nhu la cac khang nguyen c6 y8u t6 quy8t djnh trong ghep t~ng. Cac
khang nguyen hoa hqp t6 chtrc chia lam 3 nh6m:
L&p 1 (MHC class I) g6m A, B, C.
L6p 2 (MHC class II) g6m DP, DQ va DR
L6p 3 (MHC class III) rna h6a nhfrng thanh phfin cua h~ th6ng b6 th€.

3. Nh6m mau h~ ti~u cau

Ti€u cfiu cling c6 cac khang nguyen cua ABO, HLA 16p I. Ti€u cfiu cfing c6 khang
nguyen b~ m~t rieng bi~t HPA v6i 2 allen a va b.

KET LU~N
D~i cuong v~ huy8t hQc ca sa
la t6ng hqp mc)t s6 ki8n thtrc ca ban v~ cac dong t8
bao mau, CO' ch8 dong cfim mau va cac h~ nh6m mau a nguai. Tuy nhien trong ph~m vi
bai nay chi gi6i h~n mc)t s6 di€m chinh lam n~n tang cho trng dl)ng lam sang.

175
 CHVdNG 8. TRISU CHUNG HOC Cd QUAN HUYET HOC

Bai 2

GIA TRI MQT SO XET NGHII;M HUYET HQC

THONG THU'ONG lrNG DVNG TRONG LAM SANG

MVC TIEU HQC TAP:

Sau khi hQC xong bai nay, sinh vien c6 kha nang:
1. Trinh bay au(lc zmg dll-ng cua cac chi s6 ti bao mau ngoc;zi vi trong chdn doan
m9t s6 b?nh ly thuirng gqp.
2. Trinh bay au(lc each thuc tiin hanh va nguyen ly m9t s6 xet nghi?m huyit h9C
thong thuirng zmg dll-ng trong him sang
3. Trinh bay au(lc y nghia cac xet nghi?m huyit h9C thong thuirng trong chdn
doan b?nh ly thuirng gqp.

NQIDUNG
Cling v&i tham kham, phat hi~n cac tri~u ch(mg lam sang, vi~c chi dinh hQ'P ly va
phan tich chinh xac cac kSt qua xet nghi~m cung cfi.p cac b&ng ch(mg cho ch~n doan,
phan ths b~nh cling nhu vi~c di~u tri, theo doi va tien luqng b~nh. .
Cac xet nghi~m huySt hQc, ben c:;tnh gia tri ch~n doan b~nh ly t:;to mau, con giup
ch~n doan va theo doi di~u tri cac b~nh ly n()i khoa khac thong qua danh gia muc d() tac
d9ng, anh huemg dsn qua trinh t:;to mau va cac r6i lo:;tn dong mau.
V~ ca ban, cac xet nghi~m huySt hQc bao g6m cac nh6m sau:
- Nhom cac xet nghi~m ts bao: mau ngo:;ti vi, tuy xuang va ca quan t:;to mau khac.
- Nh6m cac xet nghi~m dong mau: tham do, danh gia qua trinh c~m mau, dong
mau va tieu sqi huyst.
- Nh6m cac xet nghi~m miSn dich, h6a sinh huySt hQc, di truy~n, sinh hQc phan
tU (mg d\lllg trong ch~n doan b~nh mau, b~nh n()i khoa va trong truy~n mau.

I. CAC XET NGHieM TE BAO

1. Tong phan tfch te bao mau ngo~i vi

, - I, ,

La ket qua phan tich mau mau ngo:;ti vi (tlr finh m:;tch ho~c mao m:;tch) cua cac
may dSm tS bao tg d()ng theo nguyen ly tr6 khang ho~c nguyen ly laser. Du theo nguyen
ly nao, kst qua xet nghi~m cling bao g6m cac thong s6 ca ban v~ s6 luqng cac ts bao

176
TRIEU CHUNG HQC NQI KHOA- T~p II

mau (h6ng c~u, b~ch c~u, ti~u c~u), cac chi s6, don vi do va gia tri binh thuemg cua cac
xet nghi~m t6ng phan tich t@ bao mau ngo~i vi duqc trinh bay trong bang 8.1 d@n 8.3:
Bang 8.3. Cac chi so tc§ bao mau ngo~i vi ca ban
1. S6 IU'Q'ng h6ng cau (Red blood cell - RBC),
2. S6 IU'Q'ng b~ch cau (White blood cell - WBC),
3. LU'Q'ng huyet sac t6 (Hemoglobine- HGB),
4. Hematocrit (HCT),
5. The tfch trung binh h6ng cau (Mean corpuscular volume- MCV)
6. LU'Q'ng huyet sac t6 trung binh h6ng cau (Mean corpuscular Hemoblobin-MCH)
7. N6ng d() huyet sac t6 trung blnh h6ng cau (Mean corpuscular hemoglobin concentration-
MCHC)
8. S6 IU'Q'ng tieu cau (Platelet - PLT).
9. The tfch kh6i tieu cau {Piatelecrit: PCT)
10. The tfch trung b1nh tieu c§u (Mean platelet volume- MPV)
11. Oai phan b6 kfch thU'&c h6ng c§u (Red distribution wide - ROW)
12. Oai phan b6 kfch thU'&c tieu c§u (Platelet distribution wide-POW)

V6i nguyen ly laser, may phan bi~t ra d~y du nam thanh ph~n b~ch c~u, trong
khi d6, v6i nguyen ly trcr khang, chi c6 ba lo~i b~ch c~u duqc phan lo~i (b~ch c~u h~t
trung tinh, lymphocyte va ph~n con l~i.
Bang 8.4. Cac chi so so IU'Q'ng ca ban cua tc§ bao mau ngo~i vi
NgU'ai hl'n
Chi so DO'n vj Treem
Nam giai NCP giai
12
S6 IU'Q'ng hong c§u 10 /lft 4,2-5,4 4-4,9 Tren 4,5
9
S6 IU'Q'ng b~ch cau 10 /1ft 4- 10 4- 10 -
9
S6 IU'Q'ng tieu cau 10 /1 ft 150-450 150-350 Tren 350
Huyet sac t6 g/lft 130- 160 125- 142 Tren 130

Bang 8.5. Ty I~ cac lo~i b~ch cau a mau ngo~i vi

Chi so NgU'ai lan Treem

B~ch cau h~t trung tfnh 55-75% 40-60%

B~ch cau h~t U'a acid 1-4% 1-2%
B~ch cau h~t U'a base 0-1% 0-1%
Lymphocyte 25-35% 40-60
Monocyte 4% 4-6%

177
 CHUONG 8. TRJ:SU CHUNG HOC CO QUAN HUYET HOC

2. M9t s6 (png d~:~ng trong ch~n doan

2. 1. So ILP{Yng hong cau tang

- B~nh da h6ng cfiu nguyen phat (b~nh Vaquez, Polycythemia Vera). Day la b~nh
tang h6ng cfiu thvc sv, x~p trong h9i chtrng tang sinh tuy m~, ac tinh (xem phk b~nh hQc).
- £>a h6ng cfiu thu phat g~p trong nhiSu nguyen nhan rfit khac nhau, g6m hai lo~i:
+ £>a h6ng cfiu khong tang t6ng th~ tich h6ng cfiu cua ca th~.
• Do co d~c It!clU nen ca<; bi~u hi~n di~n hinh g6m: lach khong to, hematocrit
tang cao, the tich huyet tuang giam !1-~ng (m khoang 20%). Nguyen nh_an
thl,fOng g~p la trong cac tinh tr~ng SOC (do IDQi nguyen nhan), non nhieu,
mat nu6c do di ngoai, do bong n~ng ...
• f>a h6ng cfiu trong u tuy~n thuQTig th~n: dau dfiu, ra 1!16 hoi, huy~t ap d9ng
m~ch cao, c6 can cao kich phat, tang duemg mau. Chan doan dva vao: dinh
luQTig cathecolamin nu6c tieu va acid vanylmandelic.
• £>~ h6ng cfiu trpng h9i chtrng Cvshing, viem th~n ke, viem th~n c6 th~ do
mat muoi va mat nu6c gay nen hong cau hi co d~c.
• £>a h6ng ~fiu,trovg thalassemia: h6ng ,cfiu nho (MC,V < 80fL), s6 luWJ.g tavg
vita, huyet sac to khong tang (Ca che do bu VtJ ,so l,uQTig doi v6i hong cau
kich thu6c nho rna khong mangdu luQTig huyet sac to).
+ £>a h6ng cfiu c6 tang th~ tich kh6i h6ng cfiu thu phat:
• H9i chtrng suy ho hfip kinh di~n.
• Nguai a d9 cao.
• Vi em ph~ quan m~n.
• T~c mao m~ch ph~ quan g~p trong cac b~nh.
• Sarcoidose (BBS).
• Lao ph6i.
• Ung thu ph6i.
H9i chtrng suy tim phai: H9i chtrng Pich Wick: g~p a ngum beo, kh6 tha, h6ng
hao va tim tai ph6i hqp, bu6n ngit, sau khi an (C6 th~ chua b~nh b~ng phuang phap lam
gfiy di).
B~nh tim b~m sinh (thong phai va trai): s6 luQTig h6ng cfiu cao, c6 khi tang len
7-8 T/L, tim tai, c6 th~ c6 tri~u chtrng t~c m~ch.
Do ng9 d9c: do ng9 d9c thu6c nitrit, sulfamid, th~ch tin, coban. Lo~i thu6c nay
uc ch~ chuc nang ho hfip cua huy~t s~c t6.
Do u bi~u mo th~n: tang h6ng cfiu, c6 h6ng cfiu ni~u. N~u c6 di can xuang va k~t
hgp v6i tang h6ng cfiu thi cfin nghi d~n u th~n. C~t bo u th~n se giai quy~t dugc da h6ng
cfiu do ca ch~ r6i lo~n tang sinh erythropoietin lam tang h6ng cfiu.
f>a h6ng cfiu trong b~nh thfin kinh: u tuy~n yen, u nguyen bao m~ch cua ti~u nao.

178
TRIJ;:U CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

Da h6ng cfiu xay ra tren ung thu gan nguyen phat ho~c ung thu gan thu phat ho~c
ung thu sau xa gan u s~t.
Da h6ng cftu xay ra tren b~nh nhan lao lach (Mantoux duang tinh, hich c6 hinh
anh voi hoa ... ).
- S6luQTig h6ng cfiu giam g~p trong:
+ ThiSu mau c~p tinh.
+ ThiSu mau m~n tinh.
+ Can tan mau c~p tinh.
- Hematocrit (th8 tich kh6i h6ng cftu)
+ Xet nghi~m nay phan anh phftn th8 tich h6ng cfiu chiSm ch6 so v&i luQTig mau
toan phftn (tinh b~ng lit/lit: L/L)
+ Binh thu(mg: nam gi6i: 0,40-0.4 7 L/L, nfr gi6i: 0,3 7-0,42 L/L
+ Giam th8 tich kh6i h6ng cftu g~p trong cac tru(mg hQ'P sau:
• ThiSu mau.
• Tinh tr~ng viem nhiSm.
• Cac h6ng cftu ngung kSt: tan mau, r6i lo~n protein mau ...
+ Tang th8 tich kh6i h6ng cftu g~p trong b~nh da h6ng cfiu nguyen phat (Vaquez)
ho~c thu phat.

- s6 luQTig b~ch cftu tang g~p trong cac truOng hqp sau:
+ s6 luQTig b~ch cfiu tang cao dSn r~t cao g~p trong b~nh Laxemi kinh dong my.
+ B~ch cfiu do~n trung tinh tang g~p trong nhiSm khuftn va b~nh u lympho
Hodgkin.
+ B~ch cfiu do~n ua acid tang g~p trong nhi~u nguyen nhan: nhiSm kY sinh tnlng,
tinh tr~ng di ling, cac b~nh ly t~o mau ...
- s6 luQTig b~ch cftu giam:
+ B~nh suy my xuang va cac nguyen nhan gay nen suy my xuang.
+ B~nh nhiSm khuftn do thuang han.
+ B~nh nhiSm khuftn do virus.
+ H9i chling cu(mg lach.
+ Cac nguyen nhan di ling.
- s6 luQTig ti8u cfiu tang:
+ Laxemi c~p dong mfiu ti8u cftu (laxemi c~p M7).
+ Tang ti8u cfiu vo can (trong h9i chling tang sinh tuy m~n ac tinh).
+ B~nh u lympho Hodgkin a giai do~n sam.
179
 CHUdNG 8. TRI$U CHlrNG HOC Cd QUAN HUYET HOC

+ B~nh Loxemi kinh dong h~t a giai do~n m~n tinh.

+ Sau ph~u thu?t c~t lach, v. v ..
- sa luQTig ti~u cfru giam:
+ Xufit huy~t giam ti~u cfru chua ro nguyen nhan.
+ Xufit huy~t giam ti~u cfru trong suy tuy xuong, cac b~nh tg mi@n di irng va
nhi@m d<)c v.v ..

2.2. Mi)t so thong so khac

- Th~ tich trung binh h6ng cfru (MCV: Mean corpuscular volume):
+ Phan anh kich thucrc cua h6ng cfru.
+ Gia tri binh thuemg: 80-100 tL (1tL=10- 15 lit).
+ D\fa vao chi sa nay x~p lo~i thanh thi~u mau h6ng cfru nho ho~c h6ng cfru to
hay h6ng cfru binh thuemg.
- N6ng d9 huy~t s~c ta trung binh h6ng cfru (MCHC: Mean corpuscular
hemoglobin concentration):
+ La luQTig huy~t s~c ta djnh luQTig dugc trong 1 lit h6ng cfru. Chi sa nay c6 y
nghia trong vi~c xac djnh h6ng cfru binh s~c hay nhugc s~c tuong tg vcri chi sa MCH
(luQTig huy~t s~c ta djnh luQTig dugc trong 1 h6ng cfru).
+ Gia tri binh thuemg: 320-360 giL
+ D\fa vao chi sa nay x~p lo~i thanh thi~u mau binh sac hay nhugc sac
(MCHC<320 g/L)
- Dai phan ba kich thucrc h6ng cfru (RDW: Red cell distribution width):
+ Phan anh S\f d6ng dSu vS kich thucrc gifra cac h6ng cfru.
+ Gia tri binh thuemg: 11-14%
+ N~u RDW>14: kich thucrc cua cac h6ng cfru khong d6ng dSu.
- Chi sa h6ng cfru lucri:
+ Phan anh gian ti~p kha nang tang sinh bu trir cua my xuong trong cac truemg
hgp thi~u mau. Cac chi sa thuemg dling nhftt la tY 1~ % va sa luQTig tuy~t dai h6ng cfru lum.
+ Gia tri binh thuemg: H6ng cfru lum chi~m 0,5-1% sa luQTig h6ng cfru, tuong
duong 20 d~n 40 GIL mau toan phfrn.
+ sa luQTig h6ng cfru lucri giam ho~c khong tang a b~nh nhan thi~u mau phan anh
tinh tr~ng my dap irng bu trir kern trucrc tinh tr~ng thi~u mau.
+ d b~nh nhan thi~u mau, dl;fa ~ao kich thucrc h6ng cfru c6 th~ xac djnh lo~i thi~u
mau va nguyen nhan thi~u mau (bang 8.4).

180
TRIBU CHUNG HOC N<)I KHOA - T~p II

Bang 8.6. f)jnh hU'6'ng nguyen nhan thieu mau theo kfch thU'6'C hong cau

HC nho HC binh thU'ong HCto

(MCV<BOfL) (MCV: 80-1 OOfL) (MCV> 1OOfL)
Thieu sat Mat mau Thieu a.folic, 812
Thalassemia B~nh th~n B~nh gan, rU'Q'U
B~nh HST E Thieu mau do viem m~n tfnh Suy tuy xU'ang
Thieu mau do vi em B~nh HC hlnh liem Dieu tri h6a chat, thu6c
m~n tfnh khang virus
B~nh gan m~n tfnh
R6i lo~n sinh tuy Tan mau tl)' mien

Suy tuy xU'ang R6i lo~n sinh tuy

3. Xet nghi'm huyet do

- HuySt d6 la kSt qua vi~c danh gia v~ s6 luQ'llg va mo ta hinh thai cac tS bao mau
ngo~n v1.

- Cach thuc tiSn hanh: 1 ml mau ngo~i vi, m<)t ph~n dan tieu ban nhu<)m Giemsa,
m<)t ph~n ch6ng dong d~ dSm s6 luQ'llg tS bao va dSm h6ng c~u lu6i
- Phan tich kSt qua:
+ Quan sat kY cac d~c di~m hinh thai timg Io~i, timg dong ts bao tren tieu ban.
+ D6i chiSu cac chi s6 s6 luQ'llg (s6 luQ'llg tS bao, huySt s~c t6, ... ) v6i tieu ban,
nSu khong phu hqp phai tim nguyen nhan: do kY thu~t hay b~nh ly?
+ KSt qua huySt d6 c6 th~ kh~ng d;inh trong m<)t s6 tinh tr~ng b~nh ly: nhi~m
KSTSR, fiu tnlng giun chi. .. con l~i h~u hSt mang y nghia dinh hu6ng chAn doan:
hu6ng dSn tan mau bAm sinh khi kSt qua c6 thiSu mau, hinh thai h6ng c~u biSn d~ng
n~ng n~, nhuqc s~c, h6ng c~u lu6i tang ...

4. Xet nghi~m tuy do

- La xet nghi~m ca ban, quan trQng trong huySt hQc, dung d~ phan tich s6 luQ'llg
va chfit luQ'llg cac ts bao tuy xuang d~ tham do chuc nang t~o mau cilng nhu gQ'i y cac
nguyen nhan gay r6i lo~n chuc nang t~o mau t~i tuy xuang.
- Thuemg tiSn hanh d6ng thai huySt d6 khi lam tUy d6 d~ c6 them dfr ki~n, tang
gia tri cho chAn doan.
- each thuc tiSn hanh:
+ 0,5-1 ml djch hut tUy xuang, m<)t ph~n dan tieu ban, m<)t ph~n ch6ng dong d~
dSm s6 luQ'llg ts bao va dSm h6ng c~u lucri.
+ Thu thu~t ch9c tUy c~n duqc chuk bj kY cang va do bac si chuyen khoa tht;Ic hi~n.
- Phan tich kSt qua:
+ N goai cac s6 li~u C\1 th~ phai neu nh~n xet v8 s6 luQ'llg va hinh thai tS bao tuy
va cac bfit thuemg (nSu co) theo timg dong ts bao sinh mau trong ttiy: dong h6ng c~u,
dong b~ch c~u, dong m~u ti~u c~u va cac dong tS bao khac: dong lympho, dong mono.

181
 CHVdNG 8. TRIJ?:U CHUNG HQC Cd QUAN HUYET HQC

+ Nh~n xet v~ muc d9 giau-ngheo ts hao cua tuy xuong.

+ Mota, phan tich cac hftt thuemg (nSu c6).
- KSt lu~n cua tuy d6:
+ Kh~ng dinh chftn doan: Laxemi cftp, hinh anh tS hao ung thu di din ...
+ Khu trU ph~m vi ho~c dinh hu6ng tim kiSm chftn doan, vi dv phan hi~t h~nh
lanh tinh hay ac tinh ...
+ Lo~i trir m()t hay nhi~u kha nang.
+ M()t s6 it truemg hQ'P khong kSt lu~n duqc.
- y nghia cua my d6:
+ D\fa vao danh gia s6 luqng, hinh thai tS hao va cac dong tS hao, hinh anh my
d6 cho phep khao sat tinh tr~ng sinh san, hi~t hoa cua timg dong ts hao my, ru do rut ra
nhfrng kSt lu~n v~ tinh tr~ng sinh mau t~i my, cac hinh anh r6i lo~n hi~t hoa, hi~n tuqng
xam lftn hay chen ep ...
+ Trong m()t s6 truemg hQ'P, xet nghi~m my d6 duqc kSt hQ'P v6i kSt qua nhu()m
h6a tS hao va phan tich khang nguyen h~ m~t (CD).
-Chi dinh:
+ Trong chftn doan, theo doi di~u tri cac h~nh mau va CO' quan t~o mau.
+ Tinh tr~ng nghi nga di can, xam lftn my: ung thu, u lympho, h~nh chuySn h6a.
+ Danh gia tinh tr~ng sinh mau trong cac h~nh ly khac: nhiSm khuftn, kY sinh
trimg, h~nh h~ th6ng ...
- Ch6ng chi dinh: khong c6 ch6ng chi dinh tuy~t d6i. Can nh~c trong m()t s6
truemg hQ'P cv thS:
+ B~nh nhan hi nhiSm trimg t~i vi tri ch<;>c my: cftn ch<;>n vi tri khac.
+ B~nh nhan hi r6i lo~n dong mau: cftn cftm mau kY va theo doi sau thu thu~t.
+ B~nh nhan hi di trng v6i thu6c gay te: thay thu6c gay te.

4. 1. Xet nghi~m mo b~nh h9C tuy XlPO'ng (Sinh thiet tuy XU'O'ng)
- Sinh thiSt tuy xuong la xet nghi~m danh gia tinh tr~ng mo h~nh h<;>c tuy xuong.
Day la xet nghi~m huySt h<;>c chuyen sau, kh6 tiSn hanh va nh~n dinh kSt qua, doi hoi
chuftn hi kY lu6ng va th\fc hi~n hai hac si chuyen khoa huySt h<;>c c6 kinh nghi~m.
- Cung v6i my d6, xet nghi~m mo h~nh h<;>c my xuong mang l~i nhfrng thong tin
th6ng nhftt v~ tinh tr~ng sinh mau t~i my. Tuy d6 cho phep danh gia hinh thai tS hao,
sinh thiSt my cho phep danh gia hinh anh t6 chuc my t~o mau. Khi kSt h9'P ca hai xet
nghi~m se mang l~i thong tin m()t each t6ng thS.
- Cach thuc tiSn hanh:
+ Thu thu~t thuemg duqc tiSn hanh a gai ch~u sau tren (d6i v6i nguai 16n).
+ Tieu chuftn manh sinh thiSt t6t: Du dai dS mang tinh d~i di~n (tren 10 mm),
khong hi xo~n v~n, khong hi gay hay dm quang. ·

182
TRIBU CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

+ Sau khi thu th~p, manh sinh thi~t dugc c6 dinh trong formaldehyd 10%, khu
calci va due trong parafin, c~t thanh timg hit v6i d() day 3-5 Jlill, sau d6 nhu()m nhan va
bao tuong t~ bao.
- DQC va tra 101 k~t qua: la m()t ban mo ta kern theo nh~n xet dva tren ca sa phan
tich khach quan nhiing chi ti~t C\1 th~, c6 th~ minh ho~ b~ng s6 li~u g6m:
+ Vi tri sinh thi~t, cac di~m d~c bi~t khi lam thu thu~t (xuong x6p, c(rng, ... ) va
d~c trung ca ban vS tieu chufin cua tieu ban.
+ D~c di~m c~u trUe va thanh ph~n khoang t~o mau (kich thu6c be xuong va
khoang sinh mau, m~t dQ va d~c di~m phan b6 t~ bao ... ).
+ D~c di~m vS hinh thai hQc va tuong quan s6 lugng cua cac dong t~ bao, bao
g6m ca xa, ma, huy c6t bao va t~o c6t bao.
+ Tinh tr~ng xam nh~p cua cac t~ bao ngoai tuy, d~c bi~t la di din ung thu.
- K~t lu~n cua sinh thi~t tuy xuong:
+ Kh~ng dinh chfin doan: suy my rna h6a, h()i ch(rng tang sinh my' hi~n tugng xa
h6a, hinh anh di din ...
+ Khu trU ph~m vi ho~c dinh huang tim ki~m chfin doan.
+ Lo~i trir m()t hay nhiSu kha nang.
+ M()t s6 it tru6ng hqp khong k~t lu~n dugc.
- y nghia cua sinh thi~t my xuong:
+ Cung cfrp thong tin t6ng quat va kha chinh xac vS qu~n th~ t~ bao my xuong:
m~t d() (s6 lugng), sv phan b6. DiSu nay c6 gia tri danh gia tinh tr~ng tang sinh hay
giam sinh my' danh gia phan b6 t~ bao trong h()i ch(rng r6i lo~n sinh my.
+ Cho phep danh gia cfru trUe khoang sinh mau, vi tri va m6i quan h~ cua cac t~
bao d~u dong sinh mau giup phan bi~t tinh tr~ng my tai t~o trong laxemi tai phat hay 6n
dinh, sv khu trU bfrt thu6ng cac t~ bao d~u dong c6 gia tri chAn doan h()i ch(rng r6i lo~n
sinh my. Day ciing la xet nghi~m cho phep danh gia nhanh, hqp ly cy 1~ dong h~t/dong
h6ng c~u trong my.
+ Khao sat dugc tinh tr~ng my xuong trong b~nh u lympho: xufrt hi~n cac dam
lympho "phan (rng", cac nang lympho dQc theo be xuong kern hi~n tugng tang sinh xa.
+ C6 gia tri trong chfin do an ung thu di can my.
+ C6 y nghia chfin do an b~nh ly gay phan (rng tang sinh u h~t (granuloma):
nhiSm trUng, nhiSm virus, vi em kh6p, b~nh ly miSn dich, lao ...
+ Gop them thong tin vS b~nh ly xuong: tinh tr~ng pha huy va tai t~o xuong, b~nh
ly chuy~n h6a (cu6ng c~n giap, loang xuong), b~nh ly xuong nguyen phat (b~nh Paget).
+ Chfin doan b~nh ly dong tuong bao (plasmocytoma).
+ Danh gia dv trfr s~t b~ng kY thu~t nhu()m Perls.
+ Nhu{)m SQ'i lien vong, sgi XO.

183
 CHVONG 8. TRI$U CHUNG HOC CO QUAN HUYET HOC

4.2. Lach ad
La xet nghi~m mo ta hinh thai, thanh ph~n te bao cua m~u tlr chQC hut te bao lach.
V 6i ban chftt cftu true mo lympho, cac te bao trong lach g6m m()t s6 lo:J.i nhu sau:
Bang 8.7. Ty 1~ cac tE§ baa b1nh thU'ang trong lach
Te bao cua to ch(fc lach 0,2-0,So/o
Te bao thu9c dong lympho: 50-60%
+Nguyen bao lymph6 (lymphob1aste) 5-10%
+ Ti~n te bao lymph a (prolymphocyte) 10%
+ Ti~n te bao lympho to 10-20%
+ Te bao lympho nh6 20-30%
Te bao xam nh~p a ngoai vao (bc;1ch c~u trung tfnh) 20-30%

Ngoai ra, c6 thS g~p m()t s6 te bao khac nhu te bao biSu mo, d:J.i thvc bao ... Tuy
tinh tr:J.ng b~nh ly, c6 thS g~p te bao Gauscher, te bao Sternberg hay te bao ung thu di
din ...

4.2. H~ch ad
ChQc hut h:J.ch dS lam h:J.ch d6 la m()t xet nghi~m don gian, d~ tien hanh, cho ket
qua sam va c6 gia tri chAn doan tuong d6i cao, nhfrt la nhfrng b~nh nhan c6 nhi~u h:J.ch
a cac vi tri khac nhau.
Binh thuemg, thanh ph~n te bao chu yeu cua cftu trUe h:J.Ch la cac te bao dong
lympho, d:J.i da s6 la cac lymphocyte (90-98% ), ngoai ra con m()t s6 monocyte, vai
tuong bao (plasmacyte) va hiem g~p du5ng bao (mastocyte). Tuy nguyen nhan cua t6n
thuong rna thanh ph~n te bao h:J.ch c6 nhfrng thay d6i khac nhau.

4.2. 1. Hgch viem cap

Nhi~u b:J.ch cAu h:J.t trung tinh xen lfin v6i lymphocyte.

4.2.2. Hgch viem mgn

Xuftt hi~n t6 chuc bao nhu b:J.ch cAu h:J.t trung tinh, tuong bao, te bao Langerhans,
te bao lien vong ... ho~c te bao ban lien, dam ho:J.i tir ba d~u do t6n thuong lao.

4.2.3. Hgch ac tfnh

- Bao g6m cac te bao lien vong gi6ng t6 chuc bao.
- Cac te bao non dong lympho, r6i lo:J.n hinh thai (u lympho non Hodgkin).
- Te bao Sternberg (b~nh Hodgkin).
- Nhfrng te bao ac tinh khac dQ cac CO' quan khac xam lftn den.

4.2.4. Hgch di can ung thU'

- Lfin vao nhfrng te bao lympho cua h:J.ch con c6 h:J.ch cAu do:J.n, cac tuong bao.

184
TRI$U CHUNG HOC NQI KHOA- T~p II

- T~ bao c6 kich thu6c 16n di hinh mang d~c diSm cua nhfrng t~ bao ung thu ac
tinh cua cac ca quan khac xam l~n vao h~ch.

4.3. Xet nghi~m mo b~nh h9c htjJCh {Sinh thiiJt h{Jch)

La xet nghi~m dS danh gia tb chuc h<;>c h~ch lympho:
- vs m~t t~ bao h<;>c: hinh thai t~ bao.
- VS m~t c~u true cua h~ch: phan b6 t~ bao, cac nang lympho ... giup thong tin
chAn doan toan di~n va chinh xac, d~c bi~t trong truemg h<JP b~nh ly h~ch ac tinh ho~c
cac biSu hi~n di din ung thu vao tb chuc h~ch.

Ill. CAC XET NGHII;M eONG MAU

Khi thanh m~ch bi tbn thuang, qua trinh 1\f v~ cua ca thS se duqc kh&i d()ng v6i
mvc dich la h~n ch~ sv m~t mau. Ban ch~t cua qua trinh la sv thay dbi tinh tr~ng v~t ly
cua mau tir d~ng hoa tan thanh d~ng gel (giai do~n cfim mau va dong mau). Ti~p sau d6
la qua trinh 1\f sua chua cua ca thS qua ca ch~ tieu eve mau dong dS tra l~i sv luu thong
cho long m~ch (giai do~n tieu sqi huy~t).
Cac xet nghi~m dong mau duqc chia ra cac nh6m khac nhau, tuy thu()c vao ca ch~
cua tirng xet nghi~m v6i mvc dich tham do tirng giai do~n khac nhau. Sau day xin trinh
bay cac xet nghi~m ca ban dS tham do giai do~n cfim mau, qua trinh dong mau n9i sinh
va ngo~i sinh cua giai do~n dong mau.

1. Tham do giai do~n cam mau ban dau

1.1. Thai gian mau chay
La thai gian tir khi t~o v~t thuang a da va mau b~t dfiu chay cho d~n khi ngirng
chay mau. Binh thuemg: 2 phut d~n 4 phut.
Thai gian chay mau keo dai trong m()t s6 truemg h<JP sau:
- Do tiSu cfiu giam.
- Do suy nhuqc tiSu cfiu.
- Thanh m~ch bi tbn thuang.
- Ho~c do trong cac truemg hqp c6 giam n~ng tiSn sqi huy~t.

1.2. Nghi~m phap day that

- Danh gia sue bSn mao m~ch va tiSu cfiu.
- N ghi~m phap day th~t lam dung phai d~t yeu cfiu la can tr& tufin hoan tinh m~ch
rna v~n duy tri duqc tufin hoan d()ng m~ch.
- Cach lam: dung huy~t ap k~ dS do huy~t ap t6i da va t6i thiSu cua b~nh nhan va
sau d6 duy tri 10 phut (y huy~t ap trung binh, khi thao b6 huy~t ap k~ quan sat th~y xu~t
hi~n tir 5 d~n 10 n6t xu~t huy~t ho~c du6i n~p khu)ru tay m()t s6 it n6t xu~t huy~t thi k~t
lu~n nghi~m phap duang tinh (sue bSn thanh m~ch giam).

185
 CHlfONG 8. TRIBU CHUNG HQC CO QUAN HUYET HQC

- Sue bSn thanh m~ch giam g~p trong cac truemg hqp: giam s6luqng hay r6i lo~n
ch~t luqng ti~u c~u, thanh m~ch y~u va d~ va.

1.3. Co Cf!C mau

- Co C\).C mau la giai do~n cu6i cling cua qua trinh c~m mau va dong mau, ph\l
thu()c vao chuc nang cua ti~u c~u.
- C\lc mau sau khi dong, sgi huy~t se co l~i, qua d6 danh gia dugc vai tro cua ti~u
c~u va sgi huy~t.
- Binh thuemg: C\).C mau co hoan toan sau 1 d~n 3 gia.
- B~nh ly: sau 3 gia C\J.C mau khong co ho~c co khong hoan toan, thuemg g~p
trong cac truemg hgp sau:
+ B~nh giam ti~u c~u chua ro nguyen nhan.
+ B~nh suy nhugc ti~u c~u (b~nh Glanzmann).
+ Da h6ng c~u.

1.4. NgLPng t~p ti~u cau

Dva vao S\f thay d6i m~t d() quang cua huy~t tuong giau ti~u c~u, khi them cac
ch~t kich t~p. N~u chuc nang ti~u c~u giam, cac ti~u c~u kh6 k~t dinh vao nhau nen m~t
d() quang cua dung djch se it thay d6i. K~t qua b~t thuemg cua xet nghi~m dugc phan
tich tuy vao ch~t kich t~p dugc sir d\].llg.

2. Tham do giai do~n dong mau huy~t tU'O'ng

2.1. fJLPiYng dong mau ngo~i sinh

2. 1. 1. Thai gian prothrombin (PT: Prothrombin time hay thai gian Quick)
La thai gian dong cua huy~t tuong da dugc ch6ng dong b~ng natri citrat sau khi
cho them m()t luqng thua thromboplastin va calci.
- Thai gian prothrombin nh~m danh gia con duemg dong mau ngo~i sinh (phuc
h~ prothrombine: II, V, VII, X).
- Tu thai gian prothrombin c6 th~ tinh dugc tY 1~ % prothrombin va chi s6 binh
thuemg hoa qu6c t~ INR (international normalized ratio) khi theo doi diSu trj ch6ng
dong b~ng thu6c khang vitamin K.
- Thai gian prothrombin keo dai (hay tY 1~ prothrombin giam) c6 th~ g~p trong
cac truemg hqp:
+ Thi~u vitamin K ho~c diSu tri thu6c khang vitamin K.
+ Suy giam chuc nang gan.
+ R6i lo~n dong mau (DIC).
+ Thi~u h\lt bAm sinh m()t trong cac thanh ph~n trong phuc hqp prothrombin.
+ Khang dong ngo~i sinh luu hanh.

186
TRI:BU CHUNG HOC N0I KHOA - T~p II

2. 1.2. fJjnh IU'Q'ng yeu to II, V, VII, X

Xac djnh nbng d9 ho~t tinh tUng ySu t6 rieng bi~t dS xac djnh chinh xac ySu t6
thiSu h\lt va muc d9 thiSu h\lt ysu t6 do.

2.2. DLPCYng dong mau n9i sinh

2.2.1. Thai gian sinh thromboplastin hogt hoa tiPng phfln (APTT)
La thai gian ph\lc hbi calci cua huySt tuang da duqc ch6ng dong b~ng natri citrat
sau khi cho them m()t luqng thira calci, kaolin va cephalin (thay ySu t6 3 tiSu c~u).
- Thai gian nay nh~m danh gia con duang dong mau n()i sinh, khong bj anh
hu6ng b&i di~u ki~n ho~t h6a ySu t6 tiSp xuc, s6 luqng cling nhu chfi.t luqng tiSu c~u.
- Gia tri binh thuang thay d6i tir 30-35 giay, tliy lo~i sinh phAm sir d\lllg, kY thu~t
va di~u ki~n phong xet nghi~m.
- KSt qua keo dai > 8 giay so v&i chtrng duqc gQi la keo dai.
- Thai gian APTT danh gia con duang dong mau n9i sinh vi v~y kSt qua keo dai
co thS g~p trong cac truang hqp:
+ ThiSu h\lt bAm sinh ySu t6 tham gia con duang dong mau n9i sinh, hay g~p
nhfi.t la ySu t6 VIII va IX.
+ C6 chfi.t khang dong n9i sinh luu hanh.
+ R6i lo~n dong mau DIC giai do~n giam dong, c6 nhi~u san phAm thoai giang
cua fibrin va fibrinogen trong mau.
+ Suy gan n~ng.
+ Bi~u trj ch6ng dong b~ng heparin.

2.2.2. fJjnh IU'qng yeu to: VIII, IX, XI va cac yeu to tiep xuc
Xac djnh nbng d9 ho~t tinh tUng ySu t6 rieng bi~t dS xac djnh chinh xac ySu t6
thiSu h\lt va muc d9 thiSu h\lt ysu t6 do.

2.3. Giai do~n hinh thanh fibrin

- Bjnh luqng fibriogen, ySu t6 XIII.
- Thai gian Thrombin.

2.4. Cac xet nghi~m phat hi~n chat LPC ch~ dong mau
- Xet nghi~m tim chfi.t uc chS dong mau luu hanh duang n9i sinh.
- Xet nghi~m tim chfi.t uc chS dong mau luu hanh duang ngo~i sinh.
- Xet nghi~m tim chfi.t uc chS dong mau luu hanh duang chung.
- Xet nghi~m djnh danh khang thS khang ySu t6 dong mau.

2.5. Xet nghi~m tham do giai do{ln tieu S9'i huy~t

- Nghi~m phap Von-Kaulla.

187
 CHVdNG 8. TRI$U CHlrNG HOC Cd QUAN HUYET HOC

- Nghi~m phap Ethanol, dinh lugng P.D.F ho~c D.Dimer.

- Xet nghi~m dinh lugng y~u t6 4 ti~u c~u, ngung t~p ti~u c~u, cac chAt khang
dong: A Till, protein C, protein S, plasminogen, a2-antiplasmin d~ danh gia tinh tr~ng
tieu SQ'i huy~t, dong mau nii rae trong long m~ch ho~C tinh tr~ng tang dong, t~c m~ch.

Ill. CAC XET NGHil;M MI~N DICH VA Dl TRUVEN

1. Nghi~m phap Coombs
-Nguyen ly: khang th~ IgG se g~n len h6ng c~u n~u d~c hi~u v6i khang nguyen
tren mang h6ng c~u. D~ phat hi~n khang th~ da g~n nay, nguai ta dung khang th~ khac
c6 d~c tinh khang lgG (Anti Human Globulin: AHG) d~ k~t hqp v6i do~n Fe cua IgG da
g~n len h6ng c~u, lam cho cac h6ng c~u n6i l~i v6i nhau t~o nen hi~n tugng ngung k~t
c6 th~ quan sat duqc.
- Xet nghi~m g6m nghi~m phap Coombs trgc ti~p d~ phat hi~n khang da c6 dinh
s~n tren h6ng c~u va nghi~m phap Coombs gian ti~p d~ phat hi~n khang th~ luu hanh
trong huy~t thanh b~nh nhan. Hai nghi~m phap nay b6 sung cho nhau.
- Nghi~m phap Coombs duang tinh g~p trong:
+ Thi~u mau tan mau m~c phai do khang th~ tg sinh.
+ Tinh tr~ng c6 khang th~ miSn dich sau truy~n mau nhi~u l~n.
+ Tinh tr~ng miSn dich d6ng loai gifra m(f va con do khong cling nh6m mau cua
h~Rh.

- Khi c6 bi~u hi~n tan mau nhung nghi~m phap Coombs am tinh c6 th~ g~p do
tan mau bfrm sinh, do CO' hQC (van tim, do bong ... ). .

2. Xet nghi~m tim khang th~ khang ti~u c~u

- Nguyen ly: sir dvng cac khang th~ c6 g~n enzym ho~c huynh quang d~ phat
hi~n khang th~ IgG da g~n len tren mang ti~u c~u.
- Cac phuang phap ph6 bi~n duqc sir dvng la miSn dich huynh quang (MAIPA)
ho~c miSn dich g~n enzym (ELISA).
- K~t qua: khang th~ khang ti~u c~u thuang g~p trong b~nh giam ti~u c~u t1J miSn
ho~c d6ng miSn (sau truy~n mau, do ti~n sir mang thai nhi~u l~n ... ).

3. lli~n di huyet sac t6

- Nguyen ly: cfiu true ph~n globin cua m6i lo~i huy~t s~c t6 c6 trinh tlJ acid amin
d~c trung va mang di~n tich b~ m~t khac nhau do d6 di chuy~n theo m9t t6c d9 khac
nhau khi di~n di. Dva vao d6 d~ xac dinh SlJ c6 m~t cua cac thanh ph~n huy~t s~c t6
khac nhau.
- Cac lo~i huy~t s~c t6 a nguai truang thanh:
+ Chu y~u la HST A: tren 96%.
+ HST A2: khoang 0,5-3,4%.

188
TRI$U CHUNG HQC N()I KHOA - T~p II

+ HST F: khoang 0,6%.

- Khi thay d6i cy 1~ ho~c xufit hi~n huy~t s~c t6 khac lit bfit thuemg, bao g6m ca
bfit thuemg v~ s6 luQllg va/ho~c chfit luQllg. Can cu vao xufit hi~n huy~t s~c t6 bfit
thuemg va/ho~c thay d6i tY 1~ rna xac dinh dugc lo~i b~nh va c6 th~ dv bao mire d() n~ng
cua b~nh, m()t s6 b~nh bfit thuemg v~ huy~t s~c t6 hay g~p nhu sau:
+ B?nh r6i loqn vJ s6 lu(Yflg huy~t sdc t6: thay d6i cy 1~ v~ thanh phftn cac lo~i
huy~t s~c t6 (g9i la b~nh Thalassemia), g6m:
B~nh beta thalassemia: thi~u chu6i beta, huy~t · s~c t6 F (HbF) va HbA2
tang, HbA giam.
• B~nh alpha thalassemia: thi~u chu6i alpha, xufit hi~n HbH
• B~nh delta thalassemia: kh6ng c6 huy~t s~c t6 A2.
+ B?nh r6i loqn vJ chdt lu(Yflg huy~t sdc t6 (g9i la huy~t s~c t6 bfit thuemg). B~nh
c6 th~ don d()c ho~c k~t hQ'P v6i b~nh ly r6i lo~n v~ s6 luQllg huy~t s~c t6. M()t s6 th~
thuemg g~p:
• B~nh huy~t s~c t6 S: h6ng cftu hinh li~m.
• B~nh huy~t s~c t6 C: thi~u mau vira, lach to.
• B~nh huy~t s~c t6 E: don thuftn ho~c k~t hgp beta-thalassemia.

K~T.LU~N

Trong ph~m vi bai vi~t kh6ng th~ trinh bay tfit ca cac xet nghi~m m()t each dfty du
rna chi t~p trung m()t s6 xet nghi~m rfit ca ban d~ sinh vien ti~p c~n, su dvng thong tin
trong qua trinh th\fC hanh hQC tri~u ch(rng hQC tren lam sang.

189
 CHUdNG 8. TRIBU CHUNG HQC Cd QUAN HlJYET HQC

Bai a
HQI CHlrNG XUAT HUYET

Ml)C TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay, sinh vien c6 kha nang:
1. Trinh bay ilu(!c iltnh ngh'ia xudt huy~t.
2. K~ au(!c cac nguyen nhiin giiy h{Ji chimg xudt huy~t va mota ilu(!c il(jc ili~m
cua xudt huy~t theo nh6m can nguyen.
3. Neu aU(!C cac tri?u chimg lien quan il~nxudt huy~t va cac loq,i xudt huy~t c6
th~ kham thdy tren lam sang.
4. Trinh bay, phdn tich au(!C m{Jt s6 xet nghi?m cdn thi~t a~ iltnh hu&ng can
nguyen xudt huy~t

NQIDUNG

I. D~l CU'ONG
Chay mau (bleeding) hay xu&t huySt (hemorrhage) la m()t tinh tr~ng rna mau thoat
ra khoi h~ th6ng tu~n hoan. Xu&t huySt c6 th~ a ben trong khi rna mau thoat ra khoi long
m~ch a ben trong ca th~, ho~c xu&t huySt ra ben ngoai chay ra nhfrng cua tg nhien tren
ca th~ nhu mi~ng, miii, tai, am d~o, h~u mon, ni~u d~o, ho~c du6i da hay qua nhfrng t6n
thuang tren da. Nhfrng xu&t huySt tr~m trQng c6 th~ gay giam th~ tich mau d~n dSn tU
vong. Nhin chung m()t nguai khoe m~nh c6 th~ m&t khoang 10-15% luQTig mau rna
khong gay anh huang nghiem trQng dSn ca th~ (nhfrng nguai hiSn mau c6 th~ hiSn m8-
10% th~ tich mau).

II. NGUYEN NHAN GAY XUAT HUYET

Khi mau thoat ra khoi long m~ch, h~ th6ng dong c~m mau se ho~t d()ng d~ ngan
ch~n luQTig mau thoat ra theo cac giai do~n sau (xem bai d~i cuang vS huySt h9c ca sa).
- Giai do~n co m~ch
- Giai do~n t~o nut ti~u c~u (dinh c~m mau Hayem)
- Giai do~n dong mau huySt tuang
- Giai do~n co C1JC mau va tieu 'sg huySt
Do v~y khi c6 b&t thuang cac ySu t6 thanh m~ch, ti~u c~u, ySu t6 dong mau huySt
tuang dSu c6 th~ d~n t6i xu&t huySt.

190
TRI:€;U CHlrNG HQC N<)I KHOA - T~p II

Ill. eACH KHAM VA PHAT HII~N XUAT HUV~T

1. Hoi b~nh

1.1. Hoan canh xuat hi~n xuat huyet

V 6i cac xu~t huy~t tren da cfin hoi hoan canh xu~t huy~t: xu~t huy~t tg nhien hay
do va ch~m. Cfin hoi them v~ cac d~u hi~u xu~t huy~t nhu: c6 non ra mau, di ngoai phan
den, di ngoai phan c6 mau, c6 rong kinh, dai mau, chay mau mfii, chay mau chan rang.
Cfin hoi them cac d~u hi~u kern theo nhu c6 s6t, dau.

1.2. Tien siP ban than va gia dinh

V~ ban than: tir nho c6 hay chay mau kh6 cAm, c6 ti~n su rong kinh, bang huy~t,
c6 su d\Ulg cac thu6c nhu aspirin, sintrom, thu6c ch6ng ung thu, tia x~, c6 su dvng ph~n
rom, thu6c di~t chu()t. .. , c6 m~c cac b~nh nhu b~nh gan m~t, b~nh h~ th6ng.
V~ gia dinh: c6 ai m~c b~nh hay c6 bi~u hi~n chay mau kh6 cfim.

1.3. Kham va phat hi~n xuat huyet

1.3.1. Xuat huyet du'fyi da

La tri~u chtrng thuemg g~p nh~t trong h9i chtrng xu~t huy~t v6i nhfrng d~c di~m sau:
- Xu~t hi~n tren nhi~u vi tri.
- s6 luQllg my theo muc d9 xu~t huy~t n~ng hay nh~, c6 th~ dtrng rieng re ho~c
t~p trung thanh dam.
- Kich thu6c: c6 kich thu6c khac nhau tir dfru tam cho t6i mang.
- Mau s~c: thay dBi theo thai gian: h1c dfru c6 mau do, sau d6 chuy~n sang mau
tim- vang- xanh r6i m~t di khong d~ l~i di chtrng.
- Tinh ch~t cua xu~t huy~t khi kham: khi cang da vling xu~t huy~t: d~u hi~u xu~t
huy~t khong m~t di.
- Cac lo~i xu~t huy~t du6i da: g6m 3 lo~i:
+ Ch~m xu~t huy~t (petechie): la nhfmg ch~m do, tim c6 kich thu6c 1-2 mm, do
xu~t huy~t tir nhfrng m~ch mau nho.
+ N6t xu~t huy~t (purpura): la nhfmg n6t do, tim c6 kich thu6c 0,3-1 em.
+ Mang xu~t huy~t (ecchymosis): la nhfmg xu~t huy~t tren da c6 kich thu6c 16n
hon 1 em thuemg do chay mau nhi~u.

1.3.2. Xuat huyet niem mc;~c

Vi tri a niem m~c m6m lucri, rang lgi c6 m()t ch~m ho~c cac kh6i 11) mau. C6 th~
chay mau a niem m~c mfii con gQi la chay mau cam.

1.3.3. Xuat huyet n{)i tc;~ng

- Tu cung: rong kinh.

191
 CHVONG 8. TRISU CHUNG HOC CO QUAN HUYET HOC

- Tieu h6a: xufit huySt d~ day: non ra mau, di ngoai phan den, c6 th~ xufit huySt
ru()t non.
- Th~n - tiSt ni~u: dai mau.
- Nao, mang nao: dau dfiu, c6 th~ c6 cac dfiu hi~u thfin kinh khu tnl.
- C6 th~ xufit huySt a cac t~ng khac nhu gan, ph6i ...
Nhin chung xufit huySt n()i t~ng n~ng nS, c6 thS d&n dSn m vong ho~c cac di
chlm.g.

2. Chan doan phan bi~t khong phai Ia xuit huy~t

2.1. Ndt muoi ddt

Thuemg do nhfrng ch6 da ha nhu m~t, ban chan, ban tay. Hai n6i len va fin thi mfit di.

2.2. Cac n6t ruoi son ho~c cac bm do

Thuemg c6 tir be, khong thay d6i mau s~c theo thai gian va fin vao khong mfit di.

2.3. Phat ban

Trong m()t s6 b~nh nhu: sai, Rubeon, cac b~nh do di irng. Lfiy tay ho~c miSng
kinh fin vao thi cac n6t phat ban se mfit di. Mau s~c thuemg d6ng dSu trong cung m()t
vilng.

II. CAC XET NGHII;M

1. Nghi(!m phap day that

NSu nghi~m phap day th~t duong tinh la sue bSn thanh m~ch giam, g~p trong cac
truemg hqp giam s6 luQTig ti~u cfiu, trong suy nhuqc tiSu cfiu, va trong cac b~nh thanh
m~ch ysu, gion va d~ va.

2. Cac xet nghi~m danh gia ti~u cau

- DSm s6 luQTig tiSu cfiu:
- Thai gian mau chay: keo dai khi giam s6 luQTig va chfit luQTig ti~u cfiu.
- Co Cl;lC mau dong: Cl;lC mau khong c6 ho~c co khong hoan toan khi giam s6
luQTig va chfit luQTig ti~u cfiu.
- N gung t~p tiSu cfiu: ngung t~p tiSu cfiu v6i cac chfit nhu collagen, risticetin,
ADP, adrenalin. Ngung t~p ti~u cfiu giam trong cac truemg hqp giam chuc nang ti~u cfiu
tuy s6 luQTig ti~u cfiu v&n trong gi6i h~n binh thuerng.

3. Cac xet nghi~m danh gia y~u 'to dong mau huy~t tlJ'ang
- Ty 1~ prothrombin, thai gian Quick, INR: danh gia con duemg dong mau ngo~i
sinh.

192
TRI:BU CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

-Thai gian APTT, APTT b~nhJchimg: danh gia con duang dong mau n()i sinh.
- Dinh luQ'llg fibrinogen.
- Dinh luQ'llg cac ySu t6 dong mau huySt tuong.

Ill. CHAN aoAN NGUYEN NHAN XUAT HUV~T

1. Xuat huyet do nguyen nhan thanh mCilch

Cac lo~i xu~t huySt do nguyen nhan a thanh m~ch thuang c6 bi~u hi~n xu~t huySt
du&i da d~ng ch~m, n6t, mang. Xu~t huySt do thanh m~ch c6 th~ do thiSu vitamin C
(b~nh Scurvy), b~nh Schonlein- Henoch. d nhfrng b~nh nay cac xet nghi~m dong cAm
mau thuang la binh thuang, chftn doan dva vao kham lam sang va cac xet nghi~m d~c
hi~u khac.

1. 1. B{#nh Scurvy
Tri~u chimg s&m cua b~nh nay la m~t moi. Nhi€u khi bi~u hi~n s&m hon la dau lgi
anh huang dSn an u6ng. Sau 1-3 thang b~nh nhan c6 th~ c6 tho nhanh nong, dau xuong,
dau ca, c6 th~ c6 xu~t huySt d~ng ch~m, mang, dau lgi, I1Jng rang, kh6 lanh vSt thuong,
c6 th~ kho m~t, mi~ng. Sang giai do~n mu()n c6 th~ vang da, phu, thi~u ni~u, t6n thuong
thAn kinh, s6t, co gi~t, th~m chi dfin t&i tU vong.

1.2. B{#nh Schonlein - Henoch

Day la b~nh viem mao m~ch h~ th6ng do l~ng d<;>ng cac phuc hgp miSn djch c6
chua khang th~ lgA. B~nh nay c6 th~ tv khoi sau vai tuAn, tuy nhien khoang 1/3 truang
hgp se tai phat va khoang 1% c6 th~ dfin t&i suy th~n khong phvc h6i. Tam chimg cua
Schonlein - Henoch la: xu~t huySt d~ng n6t, viem kh&p, dau bvng. M()t s6 truang hgp
c6 th~ c6 xu~t huySt tieu h6a. Xu~t huySt di~n hinh thuang a c~ng chan va mong, doi
khi c6 th~ th~y a canh tay, m~t va than minh. Dau b\lllg c6 th~ kern theo bu6n non, non,
tao bon ho~c ia chay, phan c6 th~ c6 nh~y, mau. Cac kh&p dau thuang la m~t ca chan,
kh&p g6i, kh&p khu)'u, c6 th~ a kh&p ban tay va chan. C6 th~ c6 dai mau, c6 th~ c6 t6n
thuong h~ thAn kinh trung uong, phbi tuy nhien hiSm g~p. T6n thuong th~n c6 th~ la dai
mau, protein ni~u. Cac xet nghi~m thuang khong d~c hi~u.

2. Xuat huyet do nguyen nhan ti~u cau

2.1. Do giam so ILP9'ng tieu cau

2. 1. 1. Xuat huyet giam ti~u ~u mien djch (con dUt;Yc gQi Ia xuat huyet giam ti~u ~u vo can)
B~nh do ca th~ sinh ra khang th~ ch6ng l~i ti~u cAu, khoang 70-80% tim th~y khang
th~ khang ti~u cAu (phAn l&n la lgG) trong CO' th~. B~nh thuang g~p a nu gim tre tubi.
Tri~u chimg lam sang: xu~t huySt tv nhien, xu~t huySt du&i da da hinh thai, da ltra
tubi, c6 th~ xu~t huySt a niem m~c, xu~t huySt n()i t~ng, c6 th~ c6 thiSu mau, muc d9
thiSu mau tuong ximg v&i xu~t huySt.

193
 CHU'dNG 8. TRI:BU CHUNG HOC Cd QUAN HUYET HOC

C~n lam sang: xet nghi~m tS bao mau ngo~i vi c6 s6 luQTig tiSu c~u giam, s6 luQTig
b~ch c~u c6 thS binh thuemg ho~c tang, c6 thS c6 thiSu mau. Cac xet nghi~m dong c~m
mau co: thm gian mau chay keo dai, CO C\lC mau dong: khong CO ho~C CO khong hoan
toan, cac xet nghi~m dong mau binh thuemg (trir thm gian Howell), huySt hly db c6 phan
\mg tang sinh dong mftu tiSu c~u, c6 khang thS khang tiSu c~u duong tinh, do dm s6ng
tiSu c~u b~ng dbng vi ph6ng x~ thfiy dm s6ng tiSu cftu giam, tiSu c~u chSt a lach.

2.1.2. Giam tieu cau do cac nguyen nhan khac

C6 thS giam tiSu c~u do cac nguyen nhan t~i hly xuong: khong sinh duqc tiSu c~u
trong b~nh suy hly xuong, sinh tiSu c~u bi lfin at bm cac tS bao ac tinh trong loxemi cfip,
cac b~nh ung thu di can my xuong.
Giam tiSu c~u do cac nguyen nhan nhu nhi~m virus, d~c bi~t s6t xufit huySt. B~nh
nhan c6 s6t, xufit huySt, xet nghi~m c6 giam tiSu c~u, hi~n tuQTig co d~c mau.
Giam tiSu c~u trong b~nh h~ th6ng (Lupus ban do).
Giam tiSu c~u trong cac b~nh gan m~t nhu xa gan, do cuemg lach.
Giam tiSu c~u do dimg thu6c, do tia x~, h6a chfit.
Giam tiSu c~u do tang tieu th\1: nhu h()i ch\mg dong mau rai rae trong long m~ch.
B~nh nhan thuemg c6 b~nh canh ung thu, nhi~m khufin n~ng, thai chSt luu, say thai. 0 0

Xet nghi~m thuemg thfiy s6 luQTig tiSu c~u giam c6 tinh chfit d()ng hQc, cy 1~
prothrombin giam. APPT b~nh/ch\mg tang, fibrinogen giam, nghi~m phap ruqu duong
tinh, Ddimer tang.
Giam tiSu c~u do nhi~m khufin: nhi~m khufin huySt, Osler.

2. 1.3. Do giam chat IU'qng tieu cau

Cac b~nh giam chfit luQTig tiSu cftu c6 s6 luQTig tiSu c~u binh thuemg, thai gian
mau chay keo dai, co C\lC mau dong: khong co ho~c co khong hoan toan, ngung t~p tiSu
c~u v6i cac chfit giam. ·
- B~nh nhuqc tiSu c~u Glanzmann
B~nh giam chfit luQTig tiSu c~u do tiSu c~u thiSu ho~c giam nbng d() glycoprotein
IIbiiiia la cac receptor v6i fibrinogen, la b~nh di truySn l~n, ho~c c6 thS m~c phai nhu
m()t b~nh 4r mi~n. Tri~u ch\mg lam sang: thuemg d~ xufit huySt d~ng mang, chay mau
lqi, c6 thS xufit huySt tieu h6a, rong kinh, chay mau miii, d~ chay mau do cac thu thu~t
ho~c phftu thu~t. Xet nghi~m: khong ngung t~p tiSu c~u v6i ADP, collagen.
- B~nh Bernard Soulier
B~nh giam chfit luQTig tiSu c~u do giam nbng d() glycoprotein Ib la receptor v6i
ySu t6 von Willebrand, la b~nh di truySn l~n hiSm g~p. Xet nghi~m c6 kich thu6c tiSu
c~u 16n, dai s6ng tiSu c~u ng~n do do s6 luQTig c6 thS giam, khong rigung t~p tiSu c~u
v6i ristocetin, huySt hly db c6 tang sinh dong mftu tiSu c~u.

194
TRIBU CHUNG HOC N0I KHOA - T~p II

2.2. Xuat huyet do nguyen nhan cac yeu to dong mau huyet tU'O'ng
2.2. 1. Thieu ht,Jt cac yeu to dong mau tc;lO thanh thromboplastin n()i sinh
Trong nh6m mly hay g~p nhfrt la b~nh Hemophilia, b~nh di truy~n theo gen l~n
n~m tren nhi~m s~c th~ X, thuemg la di truy~n cheo do ong ngo~i m~c b~nh truy~n cho
chau trai thong qua m~ mang gen b~nh. B~nh sinh do thiSu cac ySu t6 t~o thanh
thromboplastin n()i sinh la cac ySu t6 VIII, IX, XI. ThiSu ySu t6 VIII la b~nh
Hemophilia A, thiSu ySu t6 IX la b~nh Hemophilia B, thiSu ySu t6 XI la b~nh
Hemophilia C.
Tri~u chtmg lam sang: b~nh thuemg g~p a con trai, thuemg xufit huySt sau va
ch~m, hay xufit huySt a cac ca quan v~n d()ng, xufit huySt tai di~n va lau ngay c6 th~ gay
ra t6n thuang cac ca quan v~n d()ng nhu teo ca, cling kh6p, biSn d~ng kh6p. Xufit huySt
c6 th~ d~ng mang, 1\1 mau. Cac truemg hqp n~ng c6 th~ xufit huySt tl! nhien, xufit huySt a
cac h6 tlJ nhien, xufit huySt n()i t~ng.
Xet nghi~m c6 s6 luQllg va chfrt ·luQllg ti~u c~u binh thuemg, tY 1~ prothrombin
binh thuemg, dinh luQllg fibrinogen binh thuemg, thai gian APTT, APTT b~nh/chtmg
keo dai, dinh luQllg cac ySu t6 VIII, IX giam my theo th~ b~nh.

2.2.2. Thieu hvt cac yeu to dong mau phv thu()c vitamin K
Cac ySu t6 ph\l thu()c vitamin K la cac ySu t6 II, VII, IX, X. Cac ySu t6 nay dugc
t6ng hqp a gan du6i d~ng ti~n chfrt, khi c6 vitamin K m6i c6 ho~t tinh dong mau. Trong
cac truemg hqp suy gan, thiSu vitamin K, dung thu6c ch6ng dong d~ng khang vitamin
K, ho~c ca th~ c6 enzym ch6ng vitamin K, cac ySu t6 nay bi giam ho~c khong con ho~t
tinh dong mau, c6 th~ gay ra xufit huySt. Xet nghi~m c6 tY 1~ prothrombin giam, INR
keo dai.

2.2.3. Khang dong IU'u hanh

C6 th~ c6 khang dong luu hanh duemg n()i sinh ho~c ngo~i sinh do bfrm sinh ho~c
m~c phai.

K~T LU~N
H9i chtmg xufit huySt c6 th~ do nhi~u nguyen nhan khac nhau, c~n tham kham kY
va lam cac xet nghi~m tham do c~n thiSt d~ chfin doan xac dinh nguyen nhan d~ co chi
dinh di~u tri hgp ly.

195
 CHUdNG 8. TRIBU CmJNG HQC Cd QUAN HUYET HQC

Bai 4

CHAN aoAN H~CH TO

MVC TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay' sinh vi en c6 kha nang:
1. Trinh bay ilu()'c vf tri cac nh6m hq,ch ngoq,i vi.
2. Trinh bay ilu()'C tri?u chtmg lam sang thuirng gijp cua b?nh nhiin hq,chto.
3. Ndm vfmg cac kY nang kham hq,ch ngoq,i vi.
4. Trinh bay ilu()'c cac nguyen nhiin gay hq,ch to va cac chdn iloan phan bi?t.

NQIDUNG

I. D~l CU'ONG
H;;tch la c~u true giai phftu thu<)c ca quan lympho cua ca th€, n6i v&i tufin hoan
b~ng cac b;;tch m;;tch d€n va b;;tch m;;tch di.
C~u trUe mo hQC g6m cac vling: vo, c~n vo, tuy, cac nang lympho sa c~p va thu
c~p. Cac thuy khac nhau cua h;;tch duqc ngan each bai cac mang xa. Trong my c6 cac
xoang tuy.

II. CAC NHOM H~CH

1. Cac nh6m h~ch ngo~i vi

Thuemg duqc tham kham bao g6m:
- H;;tch chfrm.
- Cac h;;tch c6 n~m dQc theo ca uc don chum.
- H;;tch quanh mang tai, h;;tch du6i ham.
- H;;tch thuqng don.
- H;;tch nach, h;;tch m~t trong canh tay dQC theo ba trong ca nhi dfiu.
- H;;tch b~n, h;;tch khoeo chan. (Hinh 8.3).

2. Cac nh6m h~ch n9i t~ng

G6m cac nh6m h;;tch trung th~t, h;;tch 6 bl)ng, amygdal. .. Vi n~m sau trong ca th€
nen khong th€ tham kham lam sang trvc ti€p (trir m<)t s6 truemg hqp d~c bi~t). Tuy

196
TRI:BU CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

nhien cac dfiu hi~u lam sang gian tiSp co ths ggi y tinh trt;tng ht;tch to trong cac tru®g
hgp nay ds chi dinh xet nghi~m phu hgp.

3. Cac t6 ch(pc lympho ngoai h~ch

Cac t6 chuc lympho nay c6 cfiu trUe mo va chuc nang tuong tg so v6i ht;tch
lympho, diSn hinh la lach va cac mo lympho cua du®g tieu hoa (Mucosa-associated
lymphatic tissue: MALT). B~nh ly cua cac t6 chuc lympho nay c6 nhfrng tri~u chirng va
b~nh hQC rieng bi~t va dUQ'C trinh bay trong cac bai giang khac.

~ H~ch dU'&i ham

,rl!""'

H~ch co

H~ch nach

H~ch ong
cimh tay

H~ch khoeo chan

Hlnh 8.3. Vi tri giai phau cac nh6m h«;ich ngo9i vi

Ill. CO CH~ GAY H~CH TO

- Tang sinh phan irng cac nang lympho do nhiem khufin, nhiem virus ...
- Xam lfin t6 chuc ht;tch bai cac tS bao ung thu: b~nh loxemi cfip va mt;tn, ung thu
cac tt;tng lien quan dSn nhom ht;tch ...
- Do b~nh ly ac tinh tir cac nang lympho tt;ti ht;tch (U lympho non-Hodgkin) ho~c
tir t6 chuc lien kSt tt;ti ht;tch (b~nh Hodgkin).

197
 CHVdNG 8. TRIBU CHUNG HOC Cd QUAN HUYET HOC

- Do sung huySt t~i h~ch.

- Do b~nh ly chuySn hoa, b~nh sarcoidose ...

IV. CHAN £>0AN H~CH TO

1. Diu hi~u lam sang

- DS giup djnh hu6ng nguyen nhan gay h~ch to, cfin khai thac tiSn Slr va tham
kham lam sang, luu y cac tinh ch~t cua h~ch.
- Hoi tiSn Slr va tham kham chung:
+ Thai gian xu~t hi~n: dS xac djnh h~ch to m~n tinh hay c~p tinh.
+ Hoi vS cac d~u hi~u khu tru xung quanh vling h~ch to: viem da, cac vSt nhiSm
khuftn ...
+ Cac d~u hi~u to an than: s6t, ra m6 hoi tr()m, chan an, gay sut. ..
+ TiSn sir dung thu6c, cac ySu t6 djch tS lien quan dSn nhiSm virus (du ljch, nguy
ca nhiSm HIV ... ).
- Tham kham h~ch:
+ Sa th~y kh6i u 6 vi tri binh thuang tuang (mg v&i h~ch ngo~i vi.
+ cfin tham kham c6 h~ th6ng, khong bo sot nh6m h~ch nao.
+ Kham kY cac t6n thuang da, niem m~c thu()c vling dfin luu cua h~ch, ghi nh~n
va phat hi~n cac bisu hi~n nhiSm khuftn, cac kh6i u ...
+ V &i nh6m h~ch n()i t~ng, thuang chi c6 cac biSu hi~n gian tiSp, nhu: dau hl)ng
do h~ch chen ep, kh6 th6, nu6t vu6ng ...
+ Ghi nh~n cac d~c diSm cua h~ch nhu sau:

1. Kich thu&c h~ch

2. s6 luQllg h~ch to trong cling nh6m h~ch

3. BS m~t h~ch: nh~n ho~c g6 ghS
4. M~t d9 h~ch: mSm, ch~c ho~c r~n
5. DQ di d()ng cua h~ch: di d()ng dS, kern ho~c khong di d()ng. cfin xac djnh xem cac
h~ch c6 dinh v&i nhau, v&i da ho~c t6 chuc du&i da khong
6. H~ch c6 biSu hi~n viem (sung n6ng do dau) hay khong

2. Diu hi~u c~n lam sang

Cac xet nghi~m c6 thS duqc chi djnh nh~m xac dinh chinh xac h~ch to, kich thu&c
cua h~ch ho~c giup dinh hu6ng, xac dinh nguyen nhan gay h~ch to.

198
TRIBU CHUNG HQC N0I KHOA- T~p II

- Xet nghi~m tS bao mau ngo~i vi: giup phat hi~n cac tinh tr~ng tang b~ch cftu
non (loxemi cfip ... ), tang b~ch cftu cac lua tu6i (loxemi m~n dong my), tang lympho (h9i
chtrng tang sinh lympho) ho~c biSu hi~n tang b~ch cftu mono (nhi~m CMV, cua h9i
chtrng tang mono nhi~m khuAn ... ).
- BiSu hi~n vi em tren xet nghi~m: t6c d9 m~u l~ng, fibrinogen, di~n di protein ...
thuemg biSn d6i trong b~nh nhi~m khuAn, b~nh ung thu ...
- Chvp X-quang tim-ph6i: tim kh6i u trung thfit, 6 t6n thuong lao ...
- Sieu am 6 b\lflg: tim h~ch trong 6 b\lllg va cac bfit thuemg c6lien quan.
- H~ch d6: chQC hut tS bao b~ng kim nho c6 thS giup quan sat hinh thai tS bao (tS
bao non hay cac b~ch cftu trung tinh ... ), quan sat dugc nfim hay vi khuAn lao ... va trong
nhi~u truemg hgp co ths giup phan bi~t giua b~nh ly h~ch ac tinh hay viem phan trng.
- Xet nghi~m m6 b~nh hQc h~ch: cftn dugc tiSn hanh khi phat hi~n m9t hay nhi~u
h~ch to m~n tinh (tren 1 thang) rna khong ro nguyen nhan. Day la xet nghi~m dS xac
dinh b~nh ly h~ch ac tinh hay viem phan trng.

V. CHAN aoAN PHAN BleT H~CH TO

- H~ch to cftn dugc chAn doan phan bi~t vai cac kh6i u 6 vi tri gftn vm vi tri cua
h~ch, vi dv: u rna' tho at vi bt;n ...
- G~p 6 cac vi tri khac nhau, khong phai duemg di cua h~ch: u XO'' u rna' u thftn
kinh, nang ...
- dvimg c6: cac kh6i ph6ng d9ng m~ch canh (u d~p theo nhip m~ch), u tuySn
giap ho~c tuySn nuac b9t. ..
- 0 vilng nach: ap xe l~nh, U xuong SUOn.. .
- d vilng bt;n: tho at vi bt;n (to len khi ho) .. .
1. Nguyen nhan gay h~ch to
1. 1. Hf'Ch to cap tinh
Hej~ch to dO'n d(}c Nhieu hCJ~ch to

ThU'b'ng do nhiem khuan t~i cho: ThU'b'ng do nhiem:

Viem tai-mOi-hQng, Virus
Ton thU'ang rang Ky sinh trung
Viem tTnh m~ch Vikhuan
Ton thU'ang vi em vung dU'ang v~t. r1a h~u man ... La xe mi cap
Thuoc: hydantoine ...

199
 CHUONG 8. TRI$U CHUNG HOC CO QUAN HUYET HOC

1.2. H€Jch to m€Jn tinh

H~ch to dO'n d{»c
ThU'ang lien quan d~n ton thU'ang cua vung dan IU'u: B~nh ly nhiem khuan gay h~ch to
H~ch co/dU'&i ham: viem xoang, ton thU'ang rang, viem m~n tfnh sau bieu hi~n toan than:
da vung dau. Toxoplasma, giang mai, HIV ...
H~ch co/n~n co: khoi u thanh qufm, thl)'c quan, tuy~n La xe mi m~n dong lympho
giap B~nh ly ac tfnh khac: di can, Hodgkin,
H~ch thU'Q'ng don trai (h~ch Troisier): ung thU' dU'ang u lympho non Hodgkin ...
tieu hoa, th~n, tuy~n ti~n li~t, tinh hoan va u trung that. Cac b~nh ly khac: Lupus ban do h~
H~ch thU'Q'ng don phai: ung thU' ph~ quan va u trung thong, hoi chll'ng Sjogren,
that. sarcoidose ...
H~ch nach: ung thU' vu
H~ch b~n: ung thU' ca quan sinh dl)c, h~u men, giang
mai cO.

K~T LU~N
H~ch to c6 th~ g~p trong nhiSu tinh tr~ng b~nh ly, do h~u qua cua phan t'mg viem
phan t'mg ho~c do b~nh ly ac tinh. Tham kham lam sang cAn th~n, kY cang k~t hqp v6i
chi dinh xet nghi~m tham do hqp ly se giup chAn doan xac dinh h~ch to va dinh huang
nguyen nhan.

200
TRI$U CHUNG HOC N0I KHOA - T~p II

Bai s
CHAN DOAN HQI CHlrNG THIEU MAu·

Ml)C TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay, sinh vien c6 kha nang:
1. Trinh bay aU(J'C m9t s6 ly do vao vi?n chinh, cac tri?u chtmg CO' nang va toan
than thuimg g(lp a b?nh nhan thi~u mau.
2. Trinh bay kY nang kham thi~u mau va trinh bay aU(J'C tri?u chtmg lam sang cua
b?nh nhan thi~u mau.
3. Trinh bay ilu(J'C cac tri?u chtmg g(J'i y muc il9 va nguyen nhan gay thi~u mau
thuimg g(lp tren lam sang.
4. Neu ilu(J'C cac nguyen nhan chinh gay thi~u mau.
5. Trinh bay ilu(J'C cac xet nghi?m ad chdn iloan xac iljnh va chdn iloan nguyen
nhan gay thi~u mau.

NQIDUNG

I. KHAI NII;M V~ HQI CHlrNG THIEU MAU

Thi~u mau thuemg duqc hi~u la tinh tr~ng giam n6ng d(> hemoglobin (huy~t s~c
t6) trong mau ngo~i vi cua nguai b~nh so v6i nguai binh thuemg cung d(> tu6i, cung gi6i
tinh va cling diSu ki~n s6ng dia ly (thuemg chQn y~u t6 vS d(> cao cua nai sinh s6ng so
vai m\{C nuac bi~n, rue la vilng nui hay d6ng b~ng).
N~u n6i chinh xac han, thi~u mau la sv giam th~ tich kh6i h6ng cfiu toan th~ 6
nguai b~nh. Tuy nhien vi~c do th~ tich kh6i h6ng cfiu toan th~ doi hoi Icy thu~t phuc t~p
va phai SU dl;lng h6ng cfiu dUQ'C danh d~U ph6ng X~ cho nen trong thl)'C t~ lam sang
thuemg su dl;lng cac chi s6 thay th~ nhu n6ng d(> hemoglobin, s6 luQ'llg h6ng cfiu va
hematocrit d~ danh gia tinh tr~ng thi~u mau va do luemg muc d(> thi~u mau. Tuy nhien
cac chi s6 nay c6 th~ bi anh huang bai m(>t s6 y~u t6 lam k~t qua xet nghi~m khong
phan anh chinh xac tinh tr~ng thi~u mau. Cac y~u t6 anh huang t6i n6ng d(>
hemoglobin, s6 luQ'llg h6ng cfiu va hematocrit thuemg bao g6m: (1) tinh tr~ng co d~c
mau (g~p trong tieu chay, m~t nu6c, s6t Dengue) lam hematocrit tang gia t~o; (2) tinh
tr~ng hoa loang mau lam hematocrit va cac chi s6 khac giam nhiSu han thvc t~; (3)
ngoai ra, d(> tu6i (tre sa sinh, tre em so v6i nguai truang thanh), gi6i tinh (nam so v6i
nfr) cling t~o ra S\f khac bi~t vS n6ng d(> hemoglobin.

201
 CHVdNG 8. TRI:BU CHUNG HQC Cd QUAN HUYET HQC

ThiSu mau khong phai la m<)t b~nh rna la m<)t h<)i chtrng (me la bao g6m nhiSu
tri~u chtrng c6 cung CO' chS b~nh sinh), gQi la h<)i chtrng thiSu mau. ThiSu mau c6 thS do
nhiSu nguyen nhan khac nhau gay ra, do v~y diSu quan trQng nh~t la phai tim ra nguyen
nhan thisu mau thi mai diSu tri khoi b~nh.

II. SINH LV VA SINH HOA CUA DQNG HONG CAU, CO CHE BI;NH SINH
COA THIEU MAU
1. Sinh lyva sinh h6a dong hong c~u
H6ng c~u sinh ra a tuy xuang va phat triSn qua nhiSu giai do~n, b~t d~u tir tiSn
nguyen h6ng c~u, nguyen h6ng c~u ua base, nguyen h6ng c~u da s~c, nguyen hfing c~u
a
ua acid. Sau d6 h6ng c~u b~t d~u ra mau ngo~i vi giai do~n h6ng c~u lum tru6c khi tra
thanh h6ng c~u tru6ng thanh. Ten gQi cua hfing c~u lum la dotS bao nay chua m~ng lum
rRNA con sot l~i trong qua trinh bi~t h6a cua tS bao dong hfing c~u.
Hfing c~u trn6ng thanh trong mau ngo~i vi la m<)t lo~i tS bao mau bi~t hoa r~t cao,
khong co nhan, hinh rna lorn 2 m~t, duemg kinh khoang 7-13 Jlm, co ths co gian khi di
qua cac mao m~ch. Chuc nang chinh cua hfing c~u la v~n chuySn oxy (02) va carbonic
(C02) trao d6i giua cac phS nang vats bao t~i t6 chuc dS dam bao chuc nang ho h~p.
Hfing c~u tru6ng thanh s6ng duqc 120 ngay, r6i sau d6 chSt va bj thvc bao a t6 chuc
lien vong n<)i mo (gan, lach, tuy xuang ... ).
Nhfrng ySu t6 c~n thiSt cho sv sinh san cua dong h6ng c~u bao g6m: protein, Fe++,
acid folic, vitamin B 12, vitamin B6 ... Cac phuang thuc t~o ra nang luqng dS hfing c~u
ho~t d<)ng chu ySu thong qua glycolysis b~ng con duemg Embden-Meyerhofva pentose.
2. Co ch~ b~nh sinh trong h9i chLi'ng thi~u mau
Khi thiSu mau xay ra, se c6 3 CO' chS chinh giai thich cho biSu hi~n lam sang cua
h9i chtrng nay' Cl) thS la: tinh tr~ng thiSu oxy t6 chuc do thiSu mau, CO' chS bu trir cua h~
tim m~ch va biSu hi~n cua b~nh ly la nguyen nhan cua tinh tr~ng thiSu mau.
f)ap trng sinh ly cua CO' thS v6i tinh tr~ng thiSu mau con phl) thu<)c vao muc d9 va
t6c d9 thiSu mau. ThiSu mau m~n tinh, xay ra tir tir, thuemg duqc CO' thS phan trng l~i
b~ng ca chS thich nghi, do d6 tri~u chling lam sang it nghiem trQng han. N guqc l~i,
trong m~t mau c~p tinh ben c~nh vi~c giam kha nang trao d6i oxy do thisu mau con kern
theo tinh tr~ng giam ths tich tu~n hoan, d~n dsn 1\lt huyst ap va phan ling cua h~ tim
m~ch v6i biSu hi~n co m~ch va tang nhjp tim thong qua h~ th6ng angiotensin I va II.
NSu thiSu mau khong phai do nguyen nhan giam sinh hfing c~u trong my xuang
thi thong thuemg CO' thS se phan ling b~ng each tang t~o h6ng c~u mm dS bu l~i luqng
hfing c~u thisu hl)t, do v~y se co tinh tr~ng tang h6ng c~u lucri a my xuang va mau
ngo~1v1.

Ill. THAM KHAM LAM SANG BI;NH NHAN THIEU MAU

1. Hoi b~nh

Tru6c m<)t b~nh nhan c6 biSu hi~n thiSu mau c~n hoi b~nh va tham kham toan
di~n dS c6 thS tim ra b~nh ly la nguyen nhan gay thiSu mau. Chi khi tim duqc nguyen
nhan thiSu mau thi mai diSu tri khoi duqc biSu hi~n thiSu mau.

202
TRISU CmJ'NG HQC N0I KHOA - T~p II

v€ b~nh sir cua b~nh nhan, can xac d!nh khoang thai gian tir hie b~t dau co biSu
hi~n thi~u mau cho d~n khi b~nh nhan di kham b~nh. Ds phat hi~n thai diSm b~t dau
thi~u mau, co thS hoi v€ m()t s6 tri~u ch(rng chu quan cua b~nh nhan (nhu m~t moi, hoa
m~t chong m~t, xanh xao ), ciing co thS d€ nghi xem k~t qua xet nghi~m co tir tru6c
(nhfit la n~u b~nh nhan co kham sue khoe d!nh Icy). nhu t6ng phan tich t~ bao mau ngo~i
vi, xet nghi~m hoa sinh mau (s~t va ferritin huy~t thanh).
Khi hoi b~nh v€ tri~u chtmg lam sang, can tim hiSu cac dfiu hi~u sau: ( 1) cac tri~u
chtmg chu quan cua thi~u mau (la cac biSu hi~n lam sang rna b~nh nhan co ths cam
nh~n dUQ'C) nhu m~t moi, hoa m~t chong m~t, dau dau, dau moi CO' XUO'llg khap, rfJi lo~n
kinh nguy~t ho~c cuang duang, r6i lo~n tieu hoa (tieu chay ho~c tao bon); (2) cac biSu
hi~n bu trir cua h~ tim m~ch va ho hfip phan (rng v6i tinh tr~ng thi~u mau nhu h6i h()p
danh tr6ng ngvc, (3) cac biSu hi~n cua b~nh ly co ths la nguyen nhan gay thi~u mau a
b~nhnhan.

can d~c bi~t chu y khai thac ti€n sir va cac dfi.u hi~u cua b~nh ly gay mfit mau m~n
tinh, la m()t trong nhfrng nguyen nhan gay thi~u mau thuang g~p nhfit a cac nu6c dang
phat triSn. Tinh tr~ng thai nghen, sinh con va cho con bu ciing la nhfrng y~u t6 lien quan
t6i thi~u mau g~p nhi€u a nu6c ta. M()t s6 tinh tr~ng thi~u mau lien quan t6i ti€n sir gia
dinh can chu y khai thac k:y, ch~ng h~n cac b~nh ly tan mau bAm sinh do huy~t s~c t6 bfi.t
thuang. B~nh ly huy~t s~c t6 co thS biSu hi~n a cac thanh vien khac trong gia dirih nhu b6
mtt, anh chi em ru()t. Khai thac ti€n sir gia dinh giup cho d!nh hu6ng chAn doan chinh xac
han, va ciing la ti€n d€ ds thvc hi~n cong tac tu vfin di truy€n, chAn doan truac sinh va
phat hi~n cac b~nh nhan m~c b~nh ly thi~u mau bAm sinh cling huy~t th6ng.
Khi hoi b~nh can tim hiSu kY khong chi cac dfi.u hi~u lam sang rna b~nh nhan co
thS nh~n bi~t dugc rna con phai hoi kY ti€n sir b~nh t~t v€ cac biSu hi~n b~nh ly co lien
quan d~n thi~u mau nhu vang da, ti€n sir c~t lach, ti€n sir b~nh mau, b~nh ly huy~t s~c t6
(ch~ng h~n thalassemia). M()t s6 ngh€ nghi~p co thS lien quan d~n nguyen nhan thi~u
mau nhu nong dan tr6ng hoa mau, thg mo (lien quan d~n thi~u mau do nhi~m giun moe)
ho~c ti€n sir phai nhi~m v6i cac chfit d()c h~i (vi dt;t chi, benzene) ho~c sir d1;lng thu6c co
ths gay anh huang d~n kha nang sinh h6ng cau t~i my xuang (ch~ng h~n
chloramphenicol) ciing can dugc xac d!nh trong qua trinh hoi b~nh.
Ch~ d() dinh du6ng cua b~nh nhan co thS lien quan d~n nguyen nhan thi~u mau.
Ch~ng h~n b~nh nhan an chay keo dai (thuc an khong co thit, nhfit la thit do) co thS dfrn
d~n thi~u mau do thi~u s~t.

2. Kham b~nh

Khi kham lam sang b~nh nhan thi~u mau can co each ti~p c~n t6ng ths, khong chi ~P
trung kham tri~u ch\rng thi~u mau rna con phai phat hi~n cac dfi.u hi~u b~nh ly la nguyen
nhan gay thi~u mau. Tren lam sang, tri~u ch\rng thi~u mau rfit da d~ng, bao g6m biSu hi~n
cua tinh giam n6ng d() hemoglobin, dfiu hi~u cua tinh tr~ng thi~u oxy t6 chuc, phan \rng bu
trir cua h~ tim m~ch va ho hfip, ciing nhu tri~u ch\rng cua b~nh ly gay thi~u mau.
Ngoai ra, tri~u chtmg cua thi~u mau con ph\1 thu()c vao nhi€u y~u t6 khac nhu
mired() thi~u mau, t6c d() xay ra thi~u mau (cfip tinh hay m~n tinh), cac b~nh ly kern

203
 CHU'dNG 8. TRI:BU CHUNG HOC Cd QUAN HUYET HOC

theo lien quan d~n kha nang thich nghi cua CCJ th~ v6i tinh trc;tng thi~u mau (ch~ng hc;tn
b~nh ly tim ph6i s~n co). M~t mau c~p tinh thuemg bi~u hi~n r~m r9 v6i tinh trc;tng thi~u
mau nao (hoa m~t chong m~t, dau d~u, thoang ng~t ho~c ng~t), di kern v6i giam th~ tich
tu~n hmln gay tl)t huy~t ap, tim nhip nhanh, kho tho, da niem mc;tc nhQ1:, va m6 hoi.
Trong khi do thi~u mau mc;tn tinh thuemg co bi~u hi~n it han, chu y~u la da xanh xao,
tuy nhien n~u thi~u mau n~ng di~n ra keo dai thi b~nh nhan co th~ khong thich nghi
duqc va bi suy tim do thi~u mau. Tinh trc;tng suy tim cilng thuemg g~p tren b~nh nhan
thi~u mau co cac y~u t6 nguy ca tim mc;tch va ho h~p kern theo (ch~ng hc;tn b~nh nhan
cao tu6i, co b~nh ly tim mc;tch ho~c ho h~p s~n co nhu b~nh ph6i t~c nghen mc;tn tinh).
D~u hi~u r6 nh~t cua vi~c giam n6ng d9 hemoglobin a b~nh nhan thi~u mau hl
bi~u hi~n da xanh, niem mc;tc nhQ1:. Tri~u chtmg nay bi~u hi~n khach quan nh~t tc;ti cac vi
tri da co it s~c t6 (cac vt1ng da it ti~p xuc v6i anh sang, long ban tay), nhfrng nai co
nhi~u mc;tch mau, co nhi~t d9 6n dinh (giup hc;tn ch~ anh huang cua tinh trc;tng co mc;tch
t6i bi~u hi~n da xanh).
Nhom tri~u chtmg thuemg g~p nh~t trong thi~u mau la cac bi~u hi~n cua tinh trc;tng
thi~u oxy tc;ti t6 chuc, th~ hi~n qua: tri~u chtmg toan than (m~t moi, kern an), bi~u hi~n
tim mc;tch (suy tim do thi~u mau), tri~u ch(rng cua h~ ho h~p (kho tho), h~ th~n kinh (dau
d~u, hoa m~t chong m~t, thoang ng~t), h~ ca xuang kh6p (dau moi ca xuang kh6p), h~
tieu hoa (r6i loc;tn tieu hoa, tieu chay ho~c tao bon), h~ sinh d~;1c (r6i loc;tn kinh nguy~t,
r6i loc;tn CUOng duang, suy giam chuc nang sinh d1;1c).
M9t nhom tri~u chtmg nfra r~t quan trQng a b~nh nhan thi~u mau la cac bi~u hi~n
CUa h~ tim mc;tch, h~ ho h~p Va CaC CCJ quan khac nh~m thich nghi v6i S\f giam kha nang
v~n chuy~n oxy cua mau, chu y~u bi~u hi~n b~ng vi~c tang nhip tim, nhip tho d~ tang
luu luqng tu~n hoan va kha nang cung c~p oxy t6i cac t6 chuc.
M9t nhom tri~u chtmg quan trQng khac c~n chu y kham phat hi~n a b~nh nhan
thi~u mau la cac bi~u hi~n cua b~nh ly la nguyen nhan gay thi~u mau.
Ch~ng hc;tn trong thi~u mau do m~t mau mc;tn tinh c~n chu y khai thac cac tri~u chtmg
cua b~nh ly gay chay mau nhu tri, loet dc;t day ta trang, giun moc, r6i loc;tn kinh nguy~t.
Trong thi~u mau do thi~u vitamin B 12 c~n phat hi~n cac tri~u chtmg th~n kinh
nhu m~t di~U hoa V~n dQng, m~t phan Xc;l gan XUang, li~t 2 chi du<Ji, cam giac rat bong CY
da, cam giac kim cham, lucri do, m~t va viem nhu lucri (lucri dia ly), chan an.
v6i cac b~nh nhan bi b~nh huy~t s~c t6 ck chu y phat hi~n cac d~u hi~u lam sang
d~c trnng cua b~nh nhu b9 m~t thalassemia do tang sinh h6ng c~u qua muc gay bi~n dc;tng
xuang, nh~t la xuang d~t (tran do, mili t~t, go rna nho cao, bi~n dc;tng cung rang tren).
Thi~u mau trong cac b~nh ly ac tinh nhu la-xe-mi c~p ho~c kinh, cac loc;ti ung thu
khac co th~ di kern v6i cac tri~u chtmg nhu xu~t huy~t, gan lach hc;tch to, tinh trc;tng suy
Sl)p, chan an, g~y SUt CUa b~nh nhan.
D6i v6i thi~u mau tan mau c~n chu y d~u hi~u vang da, lach to. B~nh nhan co can
tan mau c~p tinh (nh~t la tan mau trong long mc;tch) thuemg bi~u hi~n v6i cac tri~u
chtmg sau: thi~u mau d9t nhien tang len, s6t cao kern theo co ret run, dau bl)ng, vang da,

204
TRI$U CHUNG HQC NQI KHOA- T~p II

vang niem m~c tang len ro r~t, hich to trong can tan mau, nsu can tan mau n~ng se co
biSn chfulg th~n va suy tim cftp tinh, nu&c tiSu sfim mau, phan vang sfim.
Cu6i cimg, c~n phat hi~n m<)t s6 tri~u chlffig di kern v&i thiSu mau. Ch~ng h~n
tren b~nh nhan thiSu mau do thiSu s~t keo dai, ben c~nh tri~u chwg lam sang cua thiSu
mau con co biSu hi~n thiSu s~t tren lam sang do thiSu h\lt cac men oxy hoa khu chua s~t
trong tS bao, nhftt la tS bao biSu mo dfin tm tri~u chlffig viem g6c mi~ng, viem thgc quan
gay kh6 nu6t, m6ng tay 15m long thia, dS gay. D6i v&i b~nh nhan thalassemia (nhftt la
thS n~ng), con c6 biSu hi~n cua cac biSn chfulg do qua tai s~t nhu s~m da, xa gan do u
s~t, dai thao duemg do u s~t tuySn 1\ly n{)i tiSt, suy tim do u s~t ca tim, ch~m phat triSn
thS chftt va sinh d\lc do u s~t tuySn yen va tuySn sinh d\lc.

IV. XET NGHU;M

1. Xet nghi~m tong phan tfch te bao mau

ThiSu mau duqc chAn doan xac dinh chu ySu thong qua xet nghi~m t6ng phan tich
tS bao mau ngo~i vi, cho phep phat hi~n tinh tr~ng giam n6ng d9 hemoglobin (Hb)
va/ho~c s6 luqng h6ng c~u (red blood cell count - RBC) va/ho~c hematocrit (Hct).
B~nh nhan duqc chAn do an thiSu mau khi n6ng d9 hemoglobin giam tren 10% so v&i
muc binh thuemg (gia tri hemoglobin binh thuemg a ngum truang thanh la: nam gim-
140-160 g/1, nu gi&i- 120-140 g/1). D6i v&i tre em, tre du&i 6 thang tu6i duqc chAn
doan ·thiSu mau khi n6ng d9 hemoglobin du&i 110 g/1, tre 6-14 tu6i duqc chAn doan
thiSu mau khi n6ng d9 hemoglobin duai 120 giL
Khi bi~n lu~n kSt qua xet nghi~m t6ng phan tich ts bao mau ngo~i vi cua b~nh
nhan thiSu mau, c~n phan tich m{)t nh6m chi s6 quan trQng la cac chi s6 h6ng c~u, bao
g6m: (1) thS tich trung binh cua h6ng c~u (mean corpuscular volume- MCV); (2) luqng
huySt s~c t6 trung binh cua h6ng c~u (mean corpuscular hemoglobin- MCH); n6ng d(_)
huySt s~c t6 trung binh cua kh6i h6ng c~u (mean corpuscular hemoglobin concentration
- MCHC). Cac chi s6 nay duqc tinh theo cong thuc sau:
Hematocrit (Ill)
MCV =-------------
So IU'Q'ng hong cau (RBC) (1 0 12/1)

MCV do thS tich trung binh cua m(_)t h6ng c~u, tinh b~ng dan vi femtolit (fl). Gia
tri binh thuemg cua MCV la 90 ± 5 fl. MCV tren 100 fl gQi la h6ng c~u to, du&i 80 fl gQi
la h6ng c~u nho.
Hb (g/1)
MCH = - - - - - - - - - - - - - -
So IU'Q'ng hong cau (RBC) (1 0 12/1)

MCH do kh6i luqng hemoglobin chua trong m(_)t h6ng c~u, tinh b~ng dan vi
picogam (1 pg = 10- 12g). Gia tri binh thuemg cua MCH la 28-32 pg. MCH tren 32 pg la
h6ng c~u to, du&i 28 pg la h6ng c~u nho (thuemg nhuqc s~c).

205
 CIWONG 8. TRIBU CHUNG HOC CO QUAN HUYET HQC

Thi~u mau h6ng c~u nho thuemg g~p trong thi~u mau do thi~u s~t, thalassemia.
Thi~u mau h6ng c~u to g~p trong thi~u vitamin B12, thi~u folat, b~nh ly gan va m<)t sf>
b~nh ly khac. Thi~u mau h6ng c~u kich thucrc binh thuemg thuemg g~p trong suy my
xuong, b~nh mau ac tinh, cac b~nh ly viem m~n tinh va m9t sf> b~nh khac.
Hb (g/1)
MCHC= - - - - -
Hct (1/1)

MCHC la muc d9 bao hoa hemoglobin cua h6ng c~u, do b~ng luQllg hemoglobin
chua trong 1 lit kh6i h6ng c~u. Gia tri MCHC binh thuemg la 320-360 g/1. B~nh nhan
thi~u mau binh s~c c6 MCHC trong khoang 320- 360 g/1. B~nh nhan thi~u mau nhuqc
s~c c6 MCHC ducri ngu5ng 320 g/1. Tren thvc t~ MCHC khong vuqt qua 360 g/1 vi
khong. c6 tinh tr~ng sieu bao hoa hemoglobin trong h6ng c~u, do v~y khong nen dung
thu~t ngfr thi~u mau uu s~c rna thay vao d6 su d\Ulg thu~t ngfr thi~u mau h6ng c~u to
(MCV tren 100 fl).
Chi sf> giai phan b6 kich thucrc h6ng c~u (red blood cell distribution width -
RDW) cho phep danh gia muc d9 d6ng dSu vS kich thucrc h6ng c~u. Gia tri binh thuemg
cua RDW:::; 15% (11-15%). Khi phan tich cung vcri cac chi sf> khac, RDW giup ch~n
doan phan bi~t m9t sf> nguyen nhan gay thi~u mau.
D~m sf> luQllg h6ng c~u lucri cho phep danh gia kha nang sinh h6ng c~u a tuy
xuong nh~m phan wg l~i tinh tr~ng tan mau ho~c thi~u mau. Ty 1~ h6ng c~u lucri binh
thuemg a nguai truang thanh la 0,5-1,5%. H6ng c~u 1u6i duqc phat hi~n b~ng phuong
phap nhu9m xanh Cresyl va Giemsa. H6ng c~u lucri la nhfrng h6ng c~u non vira duqc
giai ph6ng trong qua trinh sinh h6ng c~u trong tuy xuong, con chua RNA va t6n t~i
trong mau ngo~i vi trong vong 24 gia d~u trucrc khi tra thanh h6ng c~u truang thanh
(thuf>c nhu9m lam rna RNA ducri d~ng h~t va day lucri).
N ghien CUu hinh thai h6ng c~u b~ng each nhu9m tieu ban t~ bao mau ngo~i vi
cilng cho bi~t cac b~t thuemg vS hinh thai h6ng c~u. Cac b~t thuemg hinh thai h6ng c~u
hay g~p bao g6m: h6ng c~u nho (thuemg kern theo nhuqc s~c ), h6ng c~u to, h6ng c~u
hinh c~u, h6ng c~u hinh ovale, h6ng c~u hinh bia b~n, h6ng c~u hinh liSm, h6ng c~u
hinh giQt 1~, manh vfJ h6ng c~u, h6ng c~u c6 cac the vlii (the Howell- Jolly, the Henz,
the Pappenheimer, cac ch~m ua base).

2. Cac xet nghi~m khac

De ch~n doan nguyen nhan thi~u mau con c~n them m<)t sf> xet nghi~m khac nhu
h6a sinh mau, ch~n doan hinh anh (sieu am, ch\lp X-quang, n9i soi 6ng tieu h6a), vi sinh
(phat hi~n giun moe).
Ch~ng h~n trong thi~u mau do tan mau, k~t qua xet nghi~m hoa sinh mau thuemg
c6 bilirubin tang, chu y~u tang bilirubin gian ti~p. Trong thi~u mau do thi~u s~t, n6ng d9
s~t va ferritin huy~t thanh giam, kha nang g~n s~t toan the va kha nang g~n s~t chua bao
hoa tang.

206
TRJBU CHlrNG HOC NQI KHOA- T~p II

D6i v6i cac b~nh ly gay chay mau m~n tinh (nh~t la a duemg tieu h6a nhu loet d~
day ta trang, trl, giun m6c, ung thu d~i tn;rc trang), c~n lam cac tham do va xet nghi~m
phat hi~n chay mau (n9i soi 6ng tieu h6a) va chay mau kin dao (xet nghi~m tim mau
trong phan).
Trong b~nh tan mau bfrm sinh thalassemia chvp X -quang xuong c6 hinh anh riSm
ban chai a xuong SQ (d~c bi~t la v6i Bthalassemia thS n~ng) va hinh anh loang xuong.
D6i v6i cac b~nh ly c6 nguyen nhan my xuong, c~n lam them cac xet nghi~m
chuyen sau nhu tS bao hQc my xuong (my d6), mo b~nh hQc my xuong (sinh thiSt my)
dS chfrn doan nguyen nhan thiSu mau.

V. NGUYEN NHAN THIEU MAU VA PHAN LO~I THIEU MAU

1. Cac nguyen nhan gay thi~u mau va phan lo~i thi~u mau theo nguyen nhan
Phan lo~i thiSu mau theo nguyen nhan thuemg duqc cac hac Sl lam sang sir d\lllg
r9ng rai vi tinh ti~n d\lllg, giup. dinh hu6ng sam nguyen nhan cua tinh tr~ng thiSu mau
dS c6 hu6ng chi dinh xet nghi~m b6 sung va diSu tri. Cac nguyen nhan gay thiSu mau
thuemg duqc chia thanh cac nh6m chinh nhu sau:

1.1. Thieu mau do mAt mau

.Thuemg g~p do loet d~ day ta trang, tri, giun m6c, ung thu duemg tieu h6a, r6i
lo~n kinh nguy~t, u xa tU cung, ch~n thuong, m~t mau trong phfiu thu~t ho~c sinh de.

1.2. Thieu mau do san xuAt khong au hong cau

G6m c6 thiSu cac ySu t6 c~n thiSt cho t6ng hqp h6ng c~u ho~c giam sinh my. D6i
v6i nh6m nay, thuemg c6 4 nh6m nguyen nhan chu ySu dfin dSn ca thS b~nh nhan khong
thS san xu~t du luqng h6ng c~u c~n thiSt, cv thS la:
- Giam sinh my: suy my xuong m~c phai nguyen phat ho~c thu phat (trong b~nh
mau ac tinh ho~c ung thu di can); thiSu mau do suy my dong h6ng c~u di kern vai m9t
s6 t6n thuong di truySn d~c trung nhu b~nh thiSu mau Fanconi.
- R6i lo~n h~p thu:
+ Cac b~nh ly cua ru9t gay r6i lo~n h~p thu nhu b~nh Crohn, b~nh Sprue.
+ B~nh ly d~ day nhu viem d~ day teo det, c~t do~n d~ day gay b~nh thiSu mau
Biermer (la b~nh ly thiSu mau thiSu vitamin B 12 do m~t ySu t6 n9i v6n do vimg day d~
day tiSt ra nen ca thS khong h~p thu duqc vitamin B12 la ySu t6 ngo~i).
+ ChS d9 dinh du5ng khong cung c~p du cac ySu t6 c~n thiSt dS sinh h6ng c~u
(thiSu mau thiSu s~t do an chay).
-Tang nhu c~u vS cac ySu t6 c~n thiSt cho sinh mau. Trong nh6m nay hay g~p
nh~t la thiSu mau thiSu s~t do tang nhu c~u vS s~t a tre de non, tre em gai d~y thi (b~nh
xanh lu6t cua thi~u nit), phl) nit c6 thai va cho con bu.
- ThiSu mau trong b~nh ly vi em m~n tinh (ch~ng h~n b~nh lao, c6t my viem ... )
gay tinh tr~ng tang dv trit s~t t~i cac d~i thvc bao va ts bao viem, dfin tai khong du s~t
nguyen li~u dS t6ng hqp h6ng c~u.

207
 CHlfONG 8. TRI:BU CHUNG HQC CO QUAN HlJYET HQC

1.3. Thi§u mau do tang pha huy hong c§u

Bao g6m cac b~nh ly tan mau bftm sinh ho~c m~c phai, C\1 th~ la:
- Cac b~nh ly tan mau bftm sinh: tan mau bftm sinh do thi~u hvt men h6ng c&u
nhu pyruvatkinase, G6PD; bftt thuemg mang h6ng c&u nhu b~nh Minkowski- Chauffard;
bftt thuemg t6ng hqp huy~t s~c t6 nhu thalassemia va cac b~nh huy~t s~c t6 khac.
- Cac b~nh ly tan mau m~c phai bao g6m thi~u mau tan mau mi~n dich (do d6ng
mi~n dich, do thu6c, do tv mi~n), tan mau do s6t ret, tan mau trong m()t s6 b~nh nhi~m
khuftn tan mau do nguyen nhan CO' hQC tren b~nh nhan thay van tim nhan t~O.

1.4. Thi§u mau do sv tdng h9'P nhieu nguyen nhan trong cac nguyen nhan
neu tren

2. Phan lo~i thi~u mau theo d~c di~m xet nghi~m t~ bao hong cau
Phan lo~i thi~u mau theo d~c di~m t~ bao h6ng c&u duqc sir d\lllg r()ng rai ph6i
hqp v6i phan lo~i thi~u mau theo nguyen nhan neu tren. Phan lo~i nay chu y~u dva vao
cac chi s6 h6ng c&u (MCV, MCH, MCHC) k~t hqp v6i nhu()m tieu ban t~ bao mau
ngo~i vi d~ khao sat hinh thai h6ng c&u. K~t hqp ca 2 bang phan lo~i nay cho phep hac
si danh gia nhanh d~c di~m thi~u mau vS lam sang va xet nghi~m huy~t hQc, qua d6
giup dinh huang, khu tru va chftn doan nguyen nhan gay thi~u mau. Theo bang phan
lo~i nay' thi~u mau duqc chia ra nhu sau:

2.1. Thi§u mau hong c§u nho

MCV va/ho~c MCH thftp, h6ng c&u thuemg nhuqc s~c.

2.2. Thi§u mau hong c§u kich thLPOC binh thLPiYng

MCV va MCH binh thuemg, h6ng c&u thuemg binh s~c.

2.3. Thi§u mau hong c§u to

MCV va/ho~c MCH tang.

3. Phan lo~i thi~u mau theo di truy~n

Can cu theo d~c di~m thi~u mau xay ra ngay tlr khi sa sinh (bftm sinh di truySn)
ho~c m~c phai, c6 th~ chia thanh 2 nh6m nhu sau:

3.1. Thi§u mau b§m sinh

Bao g6m ( 1) cac b~nh tan mau bftm sinh; (2) cac b~nh thi~u mau di truySn khac
nhu thi~u mau Fanconi. .. ).
3.2. Thi§u mau mac phiJi
Bao g6m tftt ca cac lo~i thi~u mau khac g~p trong dai s6ng cua b~nh nhan, khong
phai do nguyen nhan di truySn.

208
TRI$U CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

4. Phan lo~i thieu mau theo toe dQ xay ra thieu mau

Can cu vao t6c d9 xay ra thiSu mau nhanh hay ch~m, c6 thS chia cac lo(;li thiSu
mau thanh 2 nhom c~p tinh va m(;ln tinh, trong do thiSu mau c~p tinh thuerng la h~u qua
cua m~t mau c~p ho~c con tan mau c~p, biSu hi~n n~ng tren lam sang va cfin co thai d9
xu tri tich qrc.
4. 1. Phan lot)i thi~u mau thea m{pc t19 thi~u mau
ThiSu mau cling c6 thS phan lo(;li theo muc d9 n~ng, trung binh hay nht;, dva vao
chi s6 xet nghi~m nhu n6ng d9 hemoglobin, ph6i h<JP v&i biSu hi~n lam sang cua b~nh
nhan, bao g6m kha nang cung c~p oxy va biSu hi~n thisu mau m~t bu (biSu hi~n thiSu
mau nao nhu chong m~t ho~c thoang ng~t, m~t kha nang thich Ung cua h~ tim ffi(;!Ch va
ho h~p nhu 1\lt huyst ap, nhip nhanh nhiSu, nhip tha nhanh, suy tim do thiSu mau).
C6 nhiSu each danh gia muc d9 thiSu mau· khac nhau nhung hi~n nay thuerng ap
dvng each chia thiSu mau thanh 2 muc d9: thiSu mau n~ng khi n6ng d9 hemoglobin cua
b~nh nhan du&i 70 g/1 (duqc coi la n6ng d9 t6i thiSu giup ca thS ho(;lt d()ng sinh ly v&i
cac chuc nang CO' ban); va (2) thiSu mau nht; khi n6ng d9 hemoglobin 2: 70 g/1 (luc nay
b~nh nhan thuerng co biSu hi~n thiSu mau ro tren lam sang, th~m chi thiSu mau n~ng
m~t bu). Cach phan lo(;li nay thuerng dung ddi v&i thiSu mau m(;ln tinh, v6n g~p nhiSu
trong n()i khoa.
M()t s6 tac gia con chia thiSu mau ffi(;ln tinh thanh 3 muc d(): (1) thiSu mau nht;
(khi n6ng d9 hemoglobin> 90 g/1); (2) thiSu mau wa (khi n6ng d9 hemoglobin< 90 g/1
nhung 2: 60 g/1); va (3) thiSu mau n~ng (khi n6ng d9 hemoglobin< 60 g/1).
Ddi v&i tinh tr(;lng thiSu mau c~p tinh, do thuerng di kern v&i m~t mau c~p nen muc
d9 thiSu mau cfin duqc danh gia m9t each t6ng thS ph6i h<JP cac tri~u chtrng lam sang va
xet nghi~m cua thiSu mau va tri~u chtrng lam sang cua tinh tr(;lng giam ths tich tufin
hoan va kha nang thich trng nhanh cua CO' thS.

KET LU~N
- H()i chtrng thiSu mau bao g6m nhiSu tri~u chtrng va do nhiSu nguyen nhan gay
nen, cfin tham kham va hoi b~nh toan di~n dS phat hi~n tri~u chtrng cua thiSu mau cling
nhu cua b~nh ly la nguyen nhan gay tinh tr(;lng thiSu mau.
- Trong thiSu mau c~p tinh ca thS b~nh nhan khong du thai gian dS tv diSu chinh
bu tru nen tri~u chtrng lam sang n~ng hon thiSu mau m(;ln tinh.
- C6 nhiSu each phan lo(;li thiSu mau khac nhau, thong dvng nh~t la phan lo(;li theo
nguyen nhan thiSu mau va d~c diSm ts bao h6ng cfiu dva tren cac chi s6 h6ng cfiu.
- cfin ch~n doan cho duqc nguyen nhan thiSu mau ds diSu tri tri~t ds h9i chtrng
thiSu mau.

209
 CHVdNG 8. TRn;:u CHlrNG HOC Cd QUAN HUYET HOC

Bai 1

CHAN DOAN LACH TO

MVC TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay, sinh vien c6 kha nang:
1. Neu au(JC nhfmg net CO' ban vJ cdu trUe va chitc nang cua lach.
2. Trinh bay au(Jc each kham lach tren ldm sang, bi~t each kham, phat hi?n va
tfanh gia aU(JC fach to.
3. Chdn tloan phan bi?t lach to v&i cac kh6i u khac a vung hc;z suim trai.
4. Trinh bay aU(JC cac nguyen nhan gay lach to.
5. K~ au(Jc ten cac xet nghi?m dung trong chdn tloan lach to.

NQIDUNG

I. D~l CU'ONG

1. Giai phau hQC cua lach

Binh thu(mg lach c6 hinh bAu dvc, lung cong 1\Ia vao 16ng ngvc, dAu ch~m vao
vom hoanh, day ng6i len tren day ch~ng hoanh d~i trang, m<)t m~t cua lach 1\Ia len tren
than, m~t kia chvp lfry phinh vi 16n cua d~ day. Xung quanh lach con c6 th~n trai va
du6i 1\ly. Tf\lc 16n cua lach n~m dQc theo xuong su(m s6 X, dAu tren n~m phia sau
tuong lffig v6i xuong su(m VIII, dAu du6i n~m phia tru6c lffig v6i khoang lien su(m X.
Ba truac c6 viSn rang cua.
TrQng luQllg cua lach b~ng 120-150g, chiSu dai tru6c - sau khoang 11 em. Binh
thu(mg khong SO thfry lach 0 vimg h~ SUOn trai.
Cu6ng lach c6 d<)ng m~ch lach di tir d<)ng m~ch than t~ng, tinh m~ch lach t~o
thanh than finh m~ch lach - m~c treo trang di vao finh m~ch ganh.

2. To ch(pc hQC cua lach

T6 chuc lach bao g6m:
- Nhfrng thanh phAn ch6ng do~ c6 vo xa (la la t~ng phuc m~c) c6 be xa di theo
CclC huy~t quan, CO day XO' Ur VO ti~n VaO n6i VOO be XO'.
- Tuy tr~ng c6 t~ bao lympho quay quanh tiSu d<)ng m~ch gQi la tiSu thS
Malpighi.

210
TRIBU CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

- Tuy do c6 xoang tinh m~ch va day Billroth:

+ Xoang tinh m~ch: mao m~ch r()ng n6i v&i nhau thanh m()t h~ th6ng lucri, thanh
m~ch la m()t n()i m~c c6 nhfrng khe dS tS bao di d()ng chui qua.
+ Day Billroth: ph~n my c6 chua trong nhfrng khoang each cua xoang tinh m~ch
la t6 chuc lien vong, cac ts bao chua trong ts ba~. lympho, b~ch c~u don nhan va d~i
thvc bao an hbng c~u.

3. ChCPc nang cua lach

3. 1. NCYi di;P triP mau

Sv co it hay nhi~u cua bao XO' giup di~u khiSn dung tich cua bS chua. Lach co l~i
sau g~ng sue, xuftt huySt nhi~u ho~c sau tiem adrenalin. Lach va m~ch mau cua lach c6
vai tro trong h~ th6ng tinh m~ch cira, khi h~ th6ng nay bi tang ap lvc se lam lach to ra.
M9t s6 b~nh cua gan c6 thS lam lach to.

3.2. Ch{pc nang sinh mau

Chuc nang sinh mau cua lach chu ySu duqc thvc hi~n trong thai kY bao thai, t6
chuc lympho cua lach t~o ra cac lympho bao, t6 chuc lien vong n9i m6 cua lach san
xuftt ra b~ch c~u don nhan a thai nhi, lach cilng t~o ra hbng c~u, b~ch c~u va cac tS bao
don nhan kh6ng 16. d nguai binh thuang, lach khong con tham gia sinh mau sau khi
dua tre ra dai, tuy nhien trong m()t s6 truang hqp tuy xuong bi suy giam chuc nang sinh
mau thi t6 chuc lien vong n9i mo cua lach co ths tn1 l~i vai chuc nang sinh mau bao thai
(sinh mau ngoai tuy), ch~ng h~n g~p trong b~nh XO' my VO din (lach to sinh my).

3.3. Ch{pc nang tieu huy hong cau

Khi hbng c~u kSt thuc chu trinh s6ng ho~c do cac hbng c~u bi bftt thuang, lach
cung tieu huy ca ts bao b~ch c~u va tiSu c~u, ch~ng h~n trong tinh tr~ng cuang lach.

3.4. Ch{pc nang chong nhiem khudn

Lach con la m()t t6 chuc lien kSt ch6ng nhiSm khufin, giup lo~i bo cac vi sinh v~t
va khang nguyen 1~ c6 trong mau.
3.5. Ch{pc nang tong h9'P protein
Lach lanai san xuftt immunoglobulin miSn dich (IgG) va m()t s6 thanh ph~n nhu
properdin, c6 vai tro trong ho~t h6a b6 thS.

II. seNH NGUYEN VA CO' CHE seNH SINH CUA LACH TO

v ai cac chuc nang chu ysu cua lach nhu da mo ta a tren, co nhi~u nguyen nhan va
CO' chS c6 thS dfin dSn bftt thuang chuc nang cua lach va gay ra tinh tr~ng lach to.

1. Lach to va phi d~i khi dap CPng mien dich

Thuang g~p trong cac b~nh ly viem, ch~ng h~n trong cac tinh tr~ng nhi~m khufin
nhu thuong han, viem n()i tam m~c nhi~m khufin, nhi~m khufin b~ch c~u don nhan,

211
 CHUONG 8. TRI€U CHUNG HOC CO QUAN HUYET HOC

nhiSm virus EBV (Epstein - Barr virus), ho~c m9t s6 b~nh ly 1\I miSn ho~c viem m~n
tinh nhu lupus hay h9i chl1ng Felty. Trong b~nh ly nhiSm khu~n, hich to cftp tinh d~ dap
wg nhu cfiu lo~i bo tac nhan nhiSm khufin va cac khang nguyen ngo~i lai co trong mau,
dfin d~n tang s6 lugng t~ bao lien vong n9i mo t~i lach va tang t6ng hgp khang th~ (dfin
t6i tang sinh t6 chuc lympho t~i lach).

2. Lach to va phi d~i khi tang pha huy hong c~u

Thu(mg g~p trong cac b~nh ly tan mau bfim sinh (vi d\1 b~nh h6ng cfiu hinh cfiu
ho~c thalassemia th~ n~ng) ho~c tan mau m~c phai (vi d\1 tan mau w miSn ho~c tan mau
trong cac b~nh 1\I miSn khac). Trong cac b~nh ly nay, lach to va phi d~i dS dap {mg nhu
cfiu lo~i bo h6ng cfiu bftt thu(mg (h6ng cfiu c6 bftt thu(mg vS mang ho~c huy~t s~c t6,
ho~c h6ng cfiu bi khang thS 1\I miSn bao phu).

3. Lach to do sung huyet

Thu0ng g~p trong t~c m~ch lach, tang ap 1\rc tinh m~ch cira trong b~nh ly gan ho~c
b~nh. Banti. Tinh tr~ng lach to sung huy~t thu(mg g~p trong XO' gan, tang ap h;rc finh m~ch
cira, t~c finh m~ch lach, suy tim sung huy~t c6 tang ap tinh m~ch. Trong XO' gan con g~p
bi~u hi~n cu(mg lach, rue la tang chuc nang pha huy t~ bao mau cua lach (bao g6m ca
h6ng cfiu, b~ch cfiu va tiSu cfiu). B~nh nhan cu0ng lach thu0ng c6 lach to, tuy nhien lach
khong to cling chua lo~i trir chfin doan cu0ng lach rna phai can cu theo dftu hi~u tang huy
t~ bao mau t~i lach, dfin d~n giam s6 lugng h6ng cfiu, b~ch cfiu va ti~u cfiu.

4. Lach to do sinh mau ngoai tuy va tham nhiem lach

Lach c6 th~ to do sinh mau ngoai tUy t~i lach (vi d\1 trong b~nh xa tUy v6 can)
ho~c do tham nhiSm trong b~nh mau ac tinh (vi d\lla-xe-mi kinh dong tUy, cac b~nh
thu9c h9i chl1ng tang sinh tUy m~n ac tinh nhu da h6ng cfiu tien phat, la-xe-mi kinh
dong lympho, u lympho ac tinh), cac b~nh ung thu khac di can d~n lach, ho~c u ac tinh
nguyen phat t~i lach. Lach cling c6 th~ to do tham nhiSm cac thanh phfin dg trfr bftt
thu(mg nhu trong b~nh sarcoidosis, b~nh Gaucher, amyloidosis.

5. Lach to do b~nh I<Y sinh trung

Lach to con c6 thS g~p trong m9t s6 b~nh kY sinh trung nhu s6t ret, b~nh Kala-
azar, Leishmania, nang bao san.

6. lach to do cac b~nh ly gay XO' h6a t6 ch(pc cua lach

Cac y~u t6 .gay XO' h6a t6 chuc cua lach, d9ng m~ch va tinh m~ch lach cling la
nguyen nhan gay lach to. Hai b~nh ly duqc neu ra a day la b~nh Banti va h9i chl1ng Banti.
- B~nh Banti: la m9t b~nh nguyen phat cua lach c6 th~ do nhiSm khufin gay nen
tuy chua r6 rang. B~nh Banti la m9t b~nh XO' tuy~n lach, nghia hl trong lach t6 chuc XO'
phat triSn m~nh, thanh vong xung quanh cac d9ng m~ch trung tam, vS sau c6 bi~n d6i a
gan gay nen XO' gan. B~nh m~n tinh thu(mg diSn bi~n qua 3 thai Icy: thai kY dfiu lach to
Va thi~U mau keo dai, thai k)r thu 2 CO them gan to, thai k)r thu 3 CO XO' gan va cf> tru6ng
nhung khong c6 vang da.

212
TRI$U CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

- H()i chling Banti: di~n bi~n Him sang gfrn gi6ng b~nh Banti. Nhung khac nhau
ca ban v€ t6 chuc h9c vi bit dfru xa tir tinh m~ch la chu y~u (nen n6 thu()c v€ h~ th6ng
ttnh m~ch cua). v€ phuang di~n d~i ths cua lach bisu hi~n nhu sau: giai do~n 1 xung
huy~t, giai do~n 2 c6 tinh tr~ng xa h6a, giai do~n 3 xa h6a rftt nhi€u.

7. Lach to do cac nguyen nhan khac

N goai ra lach c6 thS to do nhi€u nguyen nhan khac nhu chftn thuang, u nang, u
m~ch mau, ap xe lach. Trong cac b~nh nhi~m khufin, lach la nai lQC, gift l~i va tieu huy
tac nhan gay b~nh, do d6 c6 thS hinh thanh cac 6 ap xe lach. Cac 6 ap xe 16n dfrn c6 thS
di kern v6i kich thu6c lach tang dfrn len.

Ill. H61 seNH, THAM KHAM VA CHAN £lOAN LACH TO

1. Chftn doan xac djnh lach to

1.1. Hoi b~nh

Tri~u chling chu quan thu0ng g~p nhftt cua b~nh nhan c6 lach to la biSu hi~n dau
rue vilng h~ SUOn trai, cam giac dfry b\]llg va an mau no do lach to chen ep vao d~ day.
B~nh nhan cling c6 thS tg sa thfty kh6i u a vt1ng h~ SUOn trai n~u lach to nhi€u.
N goai ra khi hoi b~nh va kham b~nh cling cfrn khai thac cac tri~u chling thu()c v€
b~nh ty la nguyen nhan gay lach to, cv thS nhu sau:
- Tinh tr~ng s6t (g~p trong b~nh ly nhi~m khufin ho~c b~nh mau ac tinh).
- T6n thuang van tim g~p trong viem n()i tam m~c nhi~m khufin.
- Thi~u mau, da xanh nhgt, kh6 th&, xuftt huy~t (g~p tren b~nh nhan thi~u mau c6
lach to, ch~ng h~n bi b~nh mau ac tinh), vang da (tren b~nh nhan tan mau).
- Ti€n su b~nh ly gan m~t, suy tim sung huy~t (gay lach to xung huy~t).
- M~t moi, gfty sut, biSu hi~n toan than (g~p trong b~nh ly ac tinh).
- Ti€n su nghi~n rnQU ho~c viem gan virus (gay xa gan).

1.2. Kham b~nh

1.2. 1. each kham /ach va tU' the b~nh nhan

Binh thu0ng, lach n~m trQn trong khoang xuang SUOn IX-XII va khong sa thfty
khi tham kham. Tuy nhien vi~c sa thfty lach cling c6 thS khong phai do lach to. B~nh
nhan bi b~nh ph6i tic nghen m~n tinh ho~c b~nh ly khac gay tl)t ca hoanh. Do d6 khi
kham b~nh nhan nay cling co ths sa thfiy lach.
Tu th~ quan sat b~nh nhan khi kham lach: b~nh nhan n~m nglia, nggc hai cao,
thfry thu6c ngbi ben phai b~nh nhan, hai tay nhtt nhang fin vao m~ng su0n trai. N~u lam
d()ng tac moe lach thi thfry thu6c ngbi ben trai b~nh nhan.
Go lach: b~nh nhan n~m nglia th~ng hai nghieng v€ ben phai, canh tay trai b~nh
nhan gia len dfru. Thfry thu6c ngbi m()t ben, go tir tren xu6ng (thu0ng go tir tren xu6ng
theo 3 du(mg nach tru6c, nach giua va nach sau). Cfrn go m~nh dS tim vilng dvc cua

213
 CHUdNG 8. TRI:BU CmJNG HOC Cd QUAN HUYET HOC

hich a phia trong 16ng ng\{c, ranh gi6i gifra vling c6 ti~ng go vang cua ph6i va vting dl;lC
cua lach cho bi~t C\fC tren cua 1ach. N~u lach to nhiSu, vling dl;lC cua lach chi~m m9t
phan vling ba cong 16n cua d~ day.
Sa n~n k~t hqp v6i go lach d@ xac dinh vi tri cua lach a du6i suan. Vi 1ach di
d9ng theo nhip tha' nen ta c6 th@ yeu cftu b~nh nhan hit vao th~t nhanh va m~nh trong
khi ng6n tay ta d@ nh~ vao ba suan trai, se th~y lach dl;lng vao dftu ng6n tay khi b~nh
nhan hit sau, d6 1a tnrang hqp 1ach to it. Truang hqp lach to nhiSu len xu6ng phia du6i
thi dung 2 ban tay: 1 tay tren bl;lng, 1 tay phia sau lung d@ gi6i h~n vi tri lach. Cach
kham nay ta se khong th~y d~u hi~u b~p bSnh th~n va ch~m th~n. Sau khi go 3 duang tlr
tren xu6ng ta phai go tlr du6i lend@ tim ba du6i cua lach to.

1.2.2. EJanh gia tach to

BS m~t cua lach thuang dSu, nh~n, m~t d9 ch~c. Ba trong cua lach nhjSu khi gi6i
h~n, kh6 xac dinh. C6 th@ sa dugc ba ding cua cua lach.
Lach to thuang theo 2 chiSu: chiSu th~ng dirng to theo huang xu6ng h6 ch~u,
chiSu n~m ngang to vS phia vugt qua duang gifra.
Khi xac dinh lach to cftn tinh kich thu6c lach C\1 th@ (theo em). Vi dl;llach to du6i
ba suan 2 em, 15 em, ho~c 20 em. Lach dugc coi la to vira phai khi kich thu6c 16n nh~t
khoang 11-20 em. Lach to nhiSu n~u kich thu6c 16n nh~t vu<)'t qua 20 em.
D@ ti~n luQ'llg gia, nguai ta con c6 th@ phan d9 lach to nhu sau:
- Lach to d9 1: lach to du6i ba suan 2 em.
- Lach to d9 2: lach to du6i ba suan 4 em.
- Lach to d9 3: lach to ngang r6n.
- Lach to d9 4: lach to qua r6n d~n m~o ch~u.

2. Chin doan phan bi~t

Lach to cftn dugc phan bi~t v6i nhfrng khfii u khac a h~ suan trai khong phai la
lach. T~t ca nhfrng tnrang hQ'P lach to cftn phan bi~t v6i kh6i u khac, n~u hoi kY tiSn sir
b~nh, kham lam sang ti mi chung ta thuang c6 th@ phat hi~n dugc. N goai ra cac kY thu~t
chfin do an hinh anh hi~n d~i nhu Chl;lp X -quang c6 can quang, sieu am, Chl;lp CT giup
giai quy~t tri~t d@ v~n dS chfin doan phan bi~t.

2. 1. Thuy trai cua gan to

Trong m9t s6 tnrang hqp, thuy trai cua gan l~n h~n sang h~ suan trai. D6i v6i m9t
s6 b~nh nhan thao tac tham kham con kh6 hon nfra n~u b~nh nhan vira c6 gan to, vira c6
lach to. Trong tnrang hqp nay khi chung ta lam d9ng tac go se th~y m9t duang c6 ti~ng
go trong phan bi~t gifra vting dl;lC cua gan v6i vting dl;lC CUa lach, con thuy trai cua gan
to thi dl;lC lien 1\IC. V a l~i thuy trai cua gan to khong th@ chi~m h~t dUQ'C ca h~ SUCrn trai
nhu lach to.

214
TRI:BU CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

2.2. Th~n trai to

Kh6i u cua th~n tron hon, a sau hon. Ba trong cua th~n kh6ng c6 ch6 lorn vao.
Trong th~n to sa th~y d~u hi~u b~p b~nh va ch~m th~n. Khi thvc hi~n d()ng tac go thi a
vi tri nay thuang c6 tiSng go trong vi d~i trang ngang di qua, khac v&i lach n~m phia
tru&c d~i trang. Truang hqp kh6 phan bi~t thi chvp X -quang c6 bom thu6c can quang
duang tiSt ni~u, sieu am ho~c chvp CT.

2.3. Khoi u cua d{Ji trang ngang c7 vj tri g6c lach

Kh6i u tron, dS gi&i h~n, di d()ng dS dang. C6 r6i lo~n tieu hoa va c6 h()i ch(mg
Koenig. Mu6n xac dinh ch~c ch~n thi chl)p X -quang c6 bom thu6c can quang.

2.4. Ung thLP cua duoi fi!Y

Kh6i u n~m a sau, khong di d9ng theo nhip tha va nsu thvc hi~n d9ng tac go m9t
each cAn th~n se th~y vi tri nay co tiSng go trong a giua kh6i u va ba suan trai.

2.5. Lao h{Jch mang bf!ng phia trai

Kh6i u to it, gi&i h~n kh6ng ro r~t.

IV. CAC XET NGHIEM VA THAM DO CAN THU'C HIEN TREN BENH NHAN
LACH TO . . . .

ChAn doan chinh xac, danh gia muc d() lach to, chAn doan phan bi~t vm cac kh6i u
khac cung vi tri va xac dinh nguyen nhan lach to la r~t cfrn thiSt d~ di~u tri thanh cong.
Ben c~nh vi~c hoi b~nh va tham kham lam sang ti mi nhu tren, con cfrn c6 each tiSp c~n
t6ng th~ khi chi dinh va bi~n lu~n cac kSt qua xet nghi~m va thu thu~t tham do.

1. Xet nghi~m mau

Xet nghi~m t6ng phan tich tS bao mau ngo~i vi giup phat hi~n m()t s6 b~nh mau
ho~c tinh tr~ng cuang lach dfin t&i thay d6i s6 luQllg va hinh thai ts bao mau ngo~i vi
nhu hbng cfru, b~ch cfru, ti~u cfru. Trong truang hqp xac dinh lach to do b~nh ly h~ t~o
mau cfrn tiSp tl)c lam xet nghi~m tS bao hQc va m6 b~nh hQc my xuong (my db va sinh
thiSt my) d~ chAn doan nguyen nhan lach to.
Cac xet nghi~m vi sinh, miSn dich va h6a sinh mau giup phat hi~n tinh tr~ng
nhiSm trUng, phan img viem cilng nhu b~nh ly miSn dich gay lach to.

2. Xet nghi~m chin doan hinh anh

Sieu am la m()t Icy thu~t tham do kh6ng xam nh~p c6 d() tin c~y cao va d~c hi~u,
cho phep chAn doan xac dinh va danh gia muc d9 lach to, dbng thai giup phan bi~t vai
cac kh6i u khac cung vi tri.
Ky thu~t chl)p m~ch cho phep phan bi~t nang lach va cac kh6i u t~i lach.
D~c bi~t, cac kY thu~t chAn doan hinh anh hi~n d~i nhu ch\lp CT cho phep danh
gia chinh xac muc d9 lach to, do kich thu&c lach, chAn doan phan bi~t v&i cac kh6i u
khac, xac dinh d~c di~m c~u trUe cua lach.

215
 CHUdNG 8. TRI:BU CHUNG HOC Cd QUAN HUYET HOC

3. Xet nghi~m te bao hQC va mo b~nh hQC cua lach

ChQC do hich va lam hich d6 dugc chi djnh khi cac phuang ti~n xet nghi~m khac
rna chua tim dugc nguyen nhan lach to. ChQC hut t~ bao lach va nhu()m tieu ban t~ bao
cho phep khao sat m()t s6 tinh tr~ng b~nh ly d~c thu nhu sinh mau ngoai tliy t~i lach.
Tru6c khi lam thu thu~t phai xet nghi~m vS dong mau va c~m mau. Sau khi lam thu
thu~t phai d~ b~nh nhan n~m yen tinh va theo doi 24 gia. Khong dugc lam khi c6 b~nh
chay mau, nhiSm khu~n, lach dau ho~c b~nh nhan dS bi xuc d9ng.
C~t lach va lam sinh thi~t d~ ch~n doan: trong m()t s6 truang hgp, c~t lach khong
chi c6 m\lc dich diSu tri rna con dugc chi dinh d~ ch~n doan. C~t lach cho phep thvc
hi~n cac xet nghi~m t~ bao va mo b~nh hQC cua lach, rfi.t CO gia trj trong ch~n doan ban
ch&t cac kh6i u t~i lach. Ph~n 16n chi djnh c~t lach c6 th~ thgc hi~n thong qua soi 6
bl;lng, tuy nhien c~n can nh~c lgi va h~i khi c~t lach, c~n tinh d~n nguy ca tang kha nang
nhiSm khu~n sau c~t lach, nh&t la a tre em.

4. Nghi~m phap co lach

Trong m()t s6 truang hgp thfi.y m()t kh6i u a h~ suan trai nghi nga la lach c6 th~
lam nghi~m phap co lach. Cach ti~n hanh nhu sau: tiem 1 mg adrenalin vao du6i da
(tru6c khi lam ngay xet nghi~m mau); theo doi 15 phut sau khi tiem th~ tich lach co l~i
va xet nghi~m sf> 1UQ'llg h6ng c~u mau ngo~i vi m6i 5 phut. Thong thuang sf> luQ'llg
h6ng c~u tang nhiSu nh&t sau 20 phut. s6 luQ'llg ti~u c~u cilng tang nhanh, s6 luQ'llg
b~ch c~u tang ch~m han. N ghi~m phap co lach giup ch~n do an xac dinh lach to, ngoai ra
con giup ta bi~t dugc tinh tr~ng xa hoa cua lach. Ngay nay, v6i cac kY thu~t ch~n doan
hinh anh chinh xac nhu sieu am, Chl;lp CT' it khi con chi djnh lam nghi~m phap co lach
tren lam sang.

KET LU~N
Lach to la m()t tri~u chtmg thuang g~p va do nhiSu nguyen nhan gay nen, c~n
tham kham c6 h~ th6ng k~t hgp hoi kY vS tiSn sir d~ ch~n doan b~nh va diSu tri theo
dung nguyen nhan.
TAl LI~U THAM KHAO CHUONG
TRI~U CHUNG HQC CO QUAN HUYET HQC
1. Lynn S. Bickly et al (2013). Bates' Guide to physiccal examination and history
taking, 11 thedition, Lippincott Williams and Willkins, New York.
2. Nicholas J. Talley et al (2014). Clinical examination - A systematic guide to
physical diagnosis, 7th edition, Elsevier, Australia.
3. Dennis L. Kasper et al (2016). Harrison's Manual of Medicine, 19th edition,
McGraw-Hill Education, New York.
4. A. Victor Hoffbrand et al (2016). Hoffbrand's Essential Haematology, 7th edition,
Wiley Blackwell, London.
5. Barbara J. Bain et al (2017). Dacie and Lewis Practical Haematology, 12th edition,
Elsevier, Australia.

216
TRIBU CHUNG HQC N<)I KHOA - T~p II

ChU'O'ng 9

TRIEU CHUNG HOC

co QuAN NQI TIET

217
 CHUdNG 9. TRI:BU CHUNG HQC Cd QUAN N(n TIET

218
TRI:BU CmJNG HQC NQI KHOA - T~p II

Bai 1

KHAM eeNH NHAN NQI TI~T

Ml)C TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay' sinh vi en c6 kha nang:
1. Niim aU(IC vJ giai phdu va sinh ly cac tuyin n9i tiit.
2. Trinh bay au(lc cac dijc aiim lam sang thuimg gijp trong cac b?nh ly n9i tiit.
3. Trinh bay aU(IC cac phuang phap thiim do vJ sinh hoa trong cac b?nh n9i tiit.
4. Trinh bay aU(IC cac phuang phap thiim do vJ hinh anh trong cac b?nh n9i tiit.

NQI DUNG

I. £>~1 CU'ONG
Trong nhfr;ng nam gfrn day, S\I hieu bi~t v~ cac b~nh n9i ti~t ngay m9t sau r()ng
hon nhcr vi~c tham kham lam sang tY mi kY cang, d~c bi~t la nhcr vao cac phuong phap
tham do hi~n d~i v~ X -quang, ph6ng x~, sinh hoa va mi€n djch.
Tuy~n n9i ti~t la nhfrng tuy~n ti~t ra hormon, cac chfit nay dB vao cac m~ch mau
di cua tuy~n. N gay a t~ bao cua tuy~n, cac tinh m~ch n~m trong tuy~n, cac tan m~ch ttl
tuy~n di ra, ngum ta thfiy c6 nhfrng chfit mang tinh chfit hoa hQc cua m9t chfit n9i ti~t
d~c hi~u. M6i tuy~n n9i ti~t ti~t ra m9t s6 hormon c6 chuc nang d~c hi~u rieng cho
tuy~n d6.
Cac tuy~n n9i ti~t kinh dien gbm tuy~n yen, tuy~n giap, tuy~n c~n giap, tieu dao
tuY., tuy~n thuQllg th~n va sinh di;lC (bu6ng trirng anit va tinh hoan a nam). Ngoai tuy~n
n9i ti~t kinh dien con c6 h~ thfin kinh n9i ti~t (wng du6i dbi va m9t s6 nhan tren thi) va
h~ thfJng n9i ti~t Ian toa. Cac tuy~n n9i ti~t c6 tac d()ng 16n t6i cac ca quan khac thong
qua h~ thfrn kinh, hormon, cytokines va y~u t6 tang truang. Ben c~nh chuc nang dfin
truy~n thfin kinh, nao san xufit m9t luQllg 16n cac peptide de thgc hi~n vai tro thfin kinh
n9i ti~t. Cac t~ bao cua h~ th6ng n9i ti~t Ian to a g~p trong 6ng tieu hoa, duang m~t, tuY.,
duang ho hfip, b9 may sinh dvc, tuy~n vli, mo ma ... Vai tro cua cac t~ bao nay gbm ca
hai: n9i ti~t va c~n n9i ti~t, nghia la c6 m9t tac dl)llg v~n d()ng t~i ch6 len chuyen hoa

219
 CHlfdNG 9. TRISU CHUNG HQC Cd QUAN N(H TIET

cua t6 chuc chu. Cac ch~t duqc san xu~t hoi h~ th6ng n9i ti~t lan toa gdm: serotonin,
thyrocalcitonin, enteroglucagon, secretin, gastrin, adiponectin, leptin ...
B~nh n9i ti~t c6 th~ do r6i lo~n cua m9t hay nhiSu tuy~n. Cac tuy~n n9i ti~t h~u
h~t r~t nho, n~m sau trong ca th~ (trir tuy~n sinh dvc va giap tr~ng), do d6 r~t kh6 kham
tn;rc ti~p. Han nfra, cac bi~n d6i ban d~u cua cac tuy~n n9i ti~t ph~n 16n l~i tlr bi~n d6i
vS th~ dich va sinh hoa, c6 th~ n6i, b~nh n9i ti~t la m9t b~nh vS sinh hoa. N goai S\I thay
d6i ngay t~i tuy~n (vS hinh th~, kich thu6c, m~t d<) ... ), bao gia hormon cling c6 anh
huang d~n toan th~ tr~ng nguai b~nh, nen b~nh n9i ti~t la b~nh toan than. Do d6 tham
kham tuy~n "n9i ti~t" doi hoi phai tY mi, toan di~n, k~t hqp lam sang va cac phuang
phap tham do tuy~n, sau d6 phai t6ng hqp d~ xem cac r6i lo~n ~Y thu9c h9i chirng
suy hay cuang cua tuy~n nao?

II. NHAC L~l VE GIAI PHAU VA SINH LV

Cac tuy~n n9i ti~t chinh bao gdm: tuy~n yen, tuy~n giap, tuy~n c~n giap, tuy~n
tuY., tuy~n thuqng th~n va sinh dvc (tinh hoan va budng trirng).
Cac tuy~n t6ng hqp hormon, giai ph6ng vao h~ tu~n hoan va tac d<)ng t6i cac ca
quan dich a xa. B~nh n9i ti~t gay ra do hormon duqc san xu~t vuqt qua ho~c thi~u hvt,
do ca quan dich tang nh~y cam ho~c khang l~i hormon. Ben c~nh m9t vai tuy~n n9i ti~t
nhu tuy~n c~n giap, tuy~n tuY. diSu hoa nha dap irng tn;rc ti~p v6i cac tin hi~u chuy~n
hoa, ph~n 16n cac tuy~n con l~i duqc disu khi~n hoi cac hormon cua tuy~n yen.

220
TRI:BU CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

4. Mat:
5. Khuon m~t:
L6i mat (Basedow)
Cac d~c di~m rieng
Li~t CO' mi cua H(>i chLJ'ng
Thu h~p thi trU'ang (u Cushing, Addison,
tuyen yen) to vien cvc

6. C6:
--- .., Tuyen giap:
;
., mem/nhan
•I

7. Tuyen vu:
Vu to nam gi&i
Vu tiet sfra
3. Tim m~ch:
Nhip nhanh, rung nhT I,
(cU'ang giap) I
'•
f\
Tang HA (HC i
I i

Cushing, Conn) \ 8. XU'O'ng:

H~ ap tU' the f Leang XU'O'ng
1
1
(Addison) I
I 1
(HC Cushing,
I \, suy sinh dl)c)
I 'L
..
~-------~~~----~

I
I
I
~
i
9. B(> ph~n sinh dl)c:
2. Tay:
Tien tri~n d~y th 1
S~m da
DU'O'ng v~t
Tay to, day, nhieu m6
hoi (to vi en Cl)'C) Th~ tfch tinh hoan
Run tay (cU'ang giap)
'

1. Quan sat chung: I I' 10. Chan:

Yeu CO' goc chi
Phu niem trU'&c
Tinh than, thai d(> (kfch ''
' XU'O'ng chay
thfch- ch~m ch~p)
H1nh th~ (beo trung
tam - suy ki~t)
11. Chieu cao, can n~ng, BMI
Long, t6c, m6ng ,• w 'J
(khong c6 long mu, li!··~··. ~:.... ~ !__,\:_;/}~ 12. NU'&C ti~u
nach - r~m long)
B~ch bien 13. Banh gia tam than kinh t

Hlnh 9.1. Cac tuyen n()i tiet va tri~u chCPng lam sang

221
 CHU'ONG 9. TRIEU CHlrNG HQC CO QUAN NQI TIET

Ill. KHAM LAM SANG

1. Quan sat hinh d~ng ngll'ai b~nh

Hftu h~t cac b~nh n<)i ti~t d~u c6 anh huemg d~n hinh dang chung cua nguai b~nh.
Cftn chu y nhfmg di~m sau:

1. 1. Nhin tong th~

- Tu th~ luc nghi ngoi, luc di l~i.
- Hinh d~ng m~t, than, cac chi.
- Mau s~c, tinh chfit cua da.
Nhi~u khi nhin da giup ta nghi t&i b~nh nao d6 .cua tuy~n n<)i ti~t, nhu: thay d6i
m~t, cac dftu chi trong b~nh to dftu chi; bu6u giap tr~ng c6 I6i m~t trong b~nh Basedow,
ve m~t ch~m ch~p, tha (J trong suy giap ...

A B

D
Hlnh 9.2. Quan sat b9 m~it

A. To vien CI!C B. Suy giap C. Basedow D. Hoi chung Cushing

1.2. Chieu cao

- Dimg thu6c, vi~c do chi~u cao rfit cftn thi~t, nhfit la d6i v&i nhfmg ngum b~nh
chua d~n tu6i truemg thanh.

222
TRIEU CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

- Do chi€u cao cua nguai b~nh, danh gia chi€u cao so v6i tu6i tuong Img d~ biSt
cao qua hay hill qua so v6i binh thu<mg, nhftt la d6i v6i tre em va nhfrng ngum tre tu6i.
- D6ng thai phai do cac xuong dai (c~ng tay, canh tay, c~ng chan, dui), do vong
dfru xem CO hi~n tuQllg nao ilng thuy hay dfru qua nho, do vong nglJC ... d~ danh gia S\f
can d6i gifra cac b9 ph~n.
- Ngum b~nh cao c6 th~ do c6 ySu t6 di truy€n (b6 m~ cao), ho~c doi khi do b~nh
ly: b~nh kh6ng 16 (do tiSt nhi€u hormon GH), h()i chUng Klinefelter, h()i chUng Marfan.
- Ngum b~nh thftp liln c6 th~ g~p trong b~nh liln tuySn yen (do thiSu hvt hormon GH).

1.3. Can n~ng

- Theo doi can n~ng ngum b~nh, S\f thay d6i can n~ng qua cac giai do~n cua
b~nh, thai gian xufit hi~n va cac di€u ki~n xufit hi~n cua gfry ho~c beo. Can n~ng tang
hay giam con lien quan dSn chs d9 an va giac ngon mi~ng cua ngum b~nh.
-Gay:
+ C6 th~ gfry tlJ nhien: 16p CO' phat tri~n can d6i, nhung khong c6 16p rna dum da.
+ Gay b~nh ly: 16p CO' va rna d€u rfit kern phat tri~n. Vi dv: ngum b~nh an ngon
mi~ng, an nhi€u nhung v~n gfry silt can trong b~nh cu<mg giap, dai thao du<mg, ngum
b~nh mfit cam giac ngon mi~ng va gay silt can trong b~nh suy thuQllg th~n ho~c cac
b~nh ly du(mg tieu hoa (d~c bi~t b~nh ac tinh).
- Beo:
+ C6 th~ beo toan than hay khu trU m()t s6 b9 ph~n rna d~c bi~t la mong, dui, m~t,
b\lllg va ngvc.
+ B~nh nhan c6 th~ tang can trong b~nh Cushing (do tang corticoid n()i sinh ho~c
ngo~i sinh), suy giap.

1.4. Da va niem m~c, long, toe, m6ng

1.4.1. Da va niem m;;~c

- X em thay d6i v€ mau s~c, sv xufit hi~n cac mang s~c t6. . . chil y kham nhfrng
ch6 da d~c bi~t nhu cui tay, cac nsp c6, ban tay, gan ban tay, b~n.
+ Cac t6n thuong thu<mg g~p: da kho, l~nh trong b~nh suy giap, va ngugc l~i da
n6ng, Am, nhi€u m6 hoi trong b~nh cu<mg giap.
+ Gai den (Acanthosis nigricans) c6 th~ g~p trong b~nh to ddu chi, tinh tr~ng
khang Insulin (h9i chimg Cushing, h()i chimg bu6ng trlmg da nang). Da mong, tim, r~n
da, xufit huySt tlJ nhien trong h()i chUng Cushing ...
+ S~c t6 da: da s~m trong b~nh Addison, da nh~t mau trong b~nh suy tuySn yen,
cac dam b~ch bisn co th~ xufit hi~n trong cac b~nh ly t1J mi~n (suy giap, basedow).
- Danh gia tinh tr~ng thay d6i tiSt m6 hoi: tang tiSt m6 hoi c6 th~ g~p trong b~nh
cu<mg giap, u tuy thuQllg th~n, h~ du<mg huySt, man kinh.
- Niemm~c:

223
 CHUdNG 9. TRIEU CHUNG HQC Cd QUAN NQI TIET

+ X~m niem m~e, eo nhfrng d6m den 6 niem m~e rna, san mi~ng, niem m~e quanh
am d~o, h~u mon trong b~nh Addison.
+ Niem m~e bi tham nhiSm, to ra trong b~nh suy giap (lucri to, niem m~e mili
phu nS).

Hlnh 9.3. Thay doi mau sac da

A. Rc;m da-B. Da m6ng, xuat huyet dU'&i da: hoi chCPng Cushing
C. Xc;tm da - D. Sc;tm niem mc;tc: B~nh Addison
E. Dam bc;tch bien

1.4.2. Long, t6c, m6ng

- Toe, long mi, long may:
+Toe, long kho va dS gay trong b~nh phu niem (myxoedeme).
+ Thua th6t trong suy sinh d\le.

224
TRIEU CHUNG HQC N<)I KHOA - T~p II

+ Dva vao vi tri toe m<;>c a vling gay va tran ta danh gia nhfrng biSu hi~n nam tinh
va nu tinh.
- Rau:
+ M<;>c rau a nu trong b~nh Cushing.
+ Khong CO rau a nam trong b~nh suy sinh dl;lC.
- M6ng d~ gay trong b~nh phu niem.
-Rang:
+ MQC kern, sau trong suy can giap tr~ng.
+ D~ gay, c6 mu lqi, d~ f\lllg trong dai thao duang.
+ Rang m<;>c thua trong b~nh to dfiu chi.

2. Kham cac bQ ph~n

2. 1. Bi) may sinh di;IC

Hfiu hSt cac b~nh n()i tiSt d~u gay r6i lo~n sinh dvc.

2.1.1. Ve ch&c nang

- Nu: hoi v~ kinh nguy~t.
+ N gay b~t dfiu c6 kinh, s6 ngay cua vong kinh, tinh chftt kinh nguy~t.
+ Ngay mftt kinh: vo kinh tien phat c6 thS do suy bu6ng trlmg (h()i chtmg Turner)
ho~c suy sinh dvc do t6n thuong vilng du6i d6i, tuySn yen bfim sinh, cuang androgen
(beo phi, b~nh th~n man). Vo kinh thu phat duqc dinh nghTa la sv dirng xuftt hi~n kinh
nguy~t tir 6 thang tralen, c6 thS do mang thai, man kinh ho~c do tinh tr~ng b~nh ly
(tang tiSt prolactin mau, b~nh tuySn yen ... ).
+ D6ng thai phai hoi kY v~ sinh de, s6 lfin say thai.
- N am: hoi v~ chuc nang cuong duong:
+ Mftt chuc nang cuong duong c6 thS do suy sinh dvc tien phat ho~c thu phat.
+ BiSn chtmg thAn kinh tv d()ng (do b~nh dai thao duang ho~c do rnQ'U), b~nh tuy
sang, teo tinh hoan co ths gay ra tinh tr~ng tren.
- Vu tiSt sua: thuang do u tuySn yen tiSt prolactin, vU tiSt sua 1 ho~c 2 ben,
thuang xuftt hien tri~u chtmg 80% a nu va 30% a nam.

2.1.2. Tham kham b9 ph~n sinh dvc

- d nu:
+ Xem kich thu6c, vi tri cua 16 am d~o.
+ Hinh dang cua moi to, moi be, am v~t .. .
+ Tinh tr~ng, thS tich am d~o, tU cung, vli .. .

225
 CHVONG 9. TRIJ;:U CHlrNG HOC CO QUAN NQI TIET

- dnam:
+ K.ich thu6c cua vU, duang v~t, biu.
+ Vi tri, d() 16n, cam giac, s6 luQ11g tinh hoan.

2.2. Bi) may tuan hoan

2.2.1. Huyet ap: do huyet ap danh gia cao hay thap
- Tang huy~t ap:
+ Cfrn lo~i trir nguyen nhan gay tang huy~t ap di truy~n, viem th~n m~n ho~c do
b~nh van tim
+ C6 th~ th~y tang huy~t ap do cu<mg tuy va vo thuQ11g th~n, b~nh Basedow, bi~n
chl1ng do dai thao du<mg.
- H~ huy~t ap: c6 th~ th~y trong b~nh Addison.
2.2.2. Tim: thu(mg anh hu6ng t6i CO' tim va d()ng m~ch vanh.
- Nhip tim nhanh, r6i lo~n nhip tim, suy tim trong b~nh Basedow.
- Nhip tim ch~m trong suy giap tr~ng va suy tuy~n yen.
- Xa vfra d()ng m~ch (vanh, nao, ngo~i vi), suy tim trong b~nh dai thao du<mg.
- Tim to hay tran dich mang ngoai tim do suy giap.

2.3. Bi) may tieu hoa

2.3.1. Khau vj
Khfiu vi c6 th~ bi giam sut ro r~t trong r6i lo~n h~ khfiu nao - yen nhu: chan an
trong b~nh Simmonds, an u6ng qua nhi~u trong b~nh dai thao du<mg.

2.3.2. Cac r6i lo()n do phan &ng cua than kinh thvc v~t de) day
- Tieu hoa kern, tao bon trong b~nh suy giap, tang calci mau.
- ia chay, tang nhu d()ng ru()t trong b~nh Basedow.
- Dau bl)ng, non mira trong h~ calci mau.

2.4. Bi) ph~n v~n di)ng

Sv phat tri~n cua b() xuang chiu anh hu6ng khong nhfmg cua tuy~n c~ giap
tr~ng, rna con cua ca estrogen, va androgen va cortison. Xuang d~ va va gay c6 th~ g~p
trong suy sinh dl)c, h()i chl1ng cuang giap, h()i chl1ng Cushing; thoai kh6p hay g~p trong
b~nh dai thao du<mg.

2.5. Tinh trfjng th~ lf:Pc, tinh than

2.5. 1. The Jvc: xem cu<mg d() va chiu d\fllg cua sue:
- Lum ho~t d()ng va ho~t d()ng ch~m ch~p trong b~nh suy giap va nguqc l~i trong
b~nh cu<mg giap.

226
TRI$U CHUNG HOC N<)I KHOA - T~p II

- YSu ca c6 c6 thS xu~t hi~n trong cac b~nh cu0ng giap, cu0ng c~n giap, h9i chtmg
Cushing, b~nh nhuySn xuang. Ca lvc hie dftu khoe, nhung giam r~t nhanh trong Addison.

2.5.2. Tinh th~n

- Tri nh6, tri thong minh kern phat triSn trong b~nh suy giap.
- DS xuc d()ng, cau g~t, hay SQ' trong b~nh Basedow.

3.1. Ti~n siP ban than

- Hoi vS tiSn sir t~t ca cac b~nh ly n()i tiSt da duqc chAn doan va diSu trj:
+ TuySn giap: diSu tri thu6c khang giap tr~ng t6ng hQ'P ho~c hormone tuySn giap,
ph6ng X~ (iod ph6ng X~ do b~nh ly tuySn giap ho~c tia X~ vimg c6 do cac b~nh ly ac tinh
vilng dftu m~t c6), ph~u thu~t c~t tuySn giap toan b9 ho~c ban phftn, c6 thS anh hu6ng
t6i tuySn c~n giap (suy tuySn c~n giap).
+ TiSn sir ph~u thu~t tuySn thuqng th~n ho~c tuySn yen d~ t6i suy tuySn thuqng
th~n, suy tuySn yen, tinh tr~ng diSu tri thay thS tru6c d6.
+ TiSn sir chAn doan va diSu tri b~nh dai thao duoog (chS d9 an, thu6c vien h~
duoog huy8t, insulin), cac bi8n chtmg cua b~nh da duqc chAn doan va diSu tfi.
+ TiSn sir gay xuang 11! nhien trong b~nh loang xuang.
- TiSn sir m~c cac b~nh ly khac: lao, HIV, b~nh 11! miSn.
- TiSn sir sir dvng thu6c: glucocorticoid trong h()i chtmg Cushing do thu6c, thu6c
khang d6ng v~n dopamine trong b~nh tang prolactin mau.

3.2. Ti~n siP thai san (niP)

- Dai thao duoog thai Icy, de con to~ 4kg (dai thao duoog).
- TiSn sir m~t mau sau de (h9i chtmg Sheehan).

3.3. Ti~n siP gia tlinh

- M()t s6 b~nh n()i tiSt c6 thS c6 tinh ch~t gia dinh: b~nh tuySn giap, dai thao duoog.
- H9i chtmg da u tuySn n()i tiSt (MEN) la tinh tr~ng hiSm g~p di truySn gen tr()i,
biSu hi~n u tuysn yen, ung thu tuysn giap ths tuy, u tuy thuqng th~n va u tuY..

4. cac phU'O'ng phap tham do tuyen

v &i cac biSu hi~n lam sang tren, giup ta r~t nhiSu dS dinh huang t6i chAn doan.
Nhung mu6n ch~c ch~n, phai tiSn hanh cac phuang phap tham do tuySn.

4. 1. Tham do v~ hinh th;ii

Chu ySu dva vao sieu am, X -quang thu(mg quy, chvp c~t 16p vi tinh, chvp c()ng
hu6ng tir, chvp ph6ng X~. Tuy tirng tuySn, c6 thS ap d\lflg cac phuang phap phap khac
nhau, nh~m tim va danh gia ths tich tuysn rna khong do duqc khi kham lam sang.

227
 ClWONG 9. TRI$U CHU'NG HOC CO QUAN NQI TIET

- B~nh tuy~n tuy,:

+ Sieu am, ch\lp XQ b\lng thu(mg quy tim soi tuY. trong b~nh dai thao du(mg do
viem tuY. m~n.
+ Sieu am, sieu am n()i soi ho~c ch\lp c~t lap vi tinh tim u tuY. ti~t insulin.
- B~nh tuy~n giap:
+ Sieu am tuy~n giap danh gia th~ tich tuy~n, tinh tr~ng m~ch mau, s6 luQllg, kich
thu6c va tinh ch~t nhan tuy~n giap.
+ Ch\lp XQ ngvc thu(mg khi nghi nga tuy~n giap to chim vao 16ng ngvc c6 th~
th~y hinh tuy~n to ra, de dfiy vao khi quan, th\IC quan, va quan sat ro han khi nguai
b~nh u6ng Baryt.
+ Do d9 t~p trung I 131 va X~ hinh tuy~n giap v6i I 131 d~ bi~t hinh thai va m~t
d9 thu n~p lot cua tuy~n giap tr~ng, tinh ch~t nhan tuy~n giap (nhan n6ng trong bu6u
nhan d()c giap tr~ng ho~c nhan l~nh) ho~c tim vi tri tuy~n giap l~c ch6.

Needle

Trachea
Nodule

Hlnh 9.4. Tham do chan doan h1nh anh b~nh tuyem giap
Sieu am phat hi~n nhan tuyen giap X~ h1nh tuyen giap v&i 1131
Nhan thuy phai: nhan n6ng
Nhan thuy trai: nhan l~nh

- B~nh Addison: ch\lp XQ b\lng khong chufin bi ho~c ch\lp c~t 16p vi tinh tuy~n
thuQllg th~n 2 ben thu(mg c6 th~ th~y cac n6t voi hoa a tuy~n.
- U tuy~n thuQllg th~n: sieu am ho~c ch\lp c~t lap vi tinh d~ phat hi~n u tuy~n
thuQllg th~n.
- B~nh tuy~n yen:
+ Ch\lp XQ sQ nghieng d~ bi~t h6 yen c6 r()ng ra khong trong u tuy~n yen.
+ Ch\lp c()ng huang tir tuy~n yen d~ phat hi~n cac kh6i u tuy~n yen, du6i d6i ho~c
h()i chtmg h6 yen r6ng.

228
TRI:BU CHUNG HOC N0I KHOA - T~p II

Hlnh 9.5. C()ng hU'&ng tCr tuyen yen

a. u tuyen yen, b. Ho yen rang
- B~nh tuy~n sinh d\lc:
+ Sieu am danh gia vi tri, s6 luQTig, kich thu6c ru cung, bu6ng tn.lng, tinh hoan.
+ Ch\lp ru cung sau khi bom thu6c d~ bi~t hinh th~ ru cung, sv thong cua voi trlmg .
.- Tuy~n c~n giap:
+ Sieu am danh gia vi tri, s6 luQTig tuy~n c~n giap (u tuy~n c~n giap tien phat ho~c
thu phat).
+X~ hinh tuy~n c~n giap b~ng Sestamibi Tc99m.
+ Ch\lp c()ng huemg tir vling c6 danh gia u tuy~n c~n giap
- Ch\lp cac dftu xuong d~ xem cac di~m c6t hoa: cac di~m c6t hoa xu~t hi~n c6 gia
tri r~t 16n, trong chAn doan b~nh a ngum tru6c tu6i truemg thanh. Vi d\1: sv ch~m xu~t
hi~n trong b~nh suy giap, hill tuy~n yen, s6m trong cuemg tuy~n giap tr~ng a tre em.
- Ch\lp XQ xuong, do m~t d() xuong danh gia muc d() loang xuong.

Hlnh 9.6. Hlnh anh loang XU'O'ng

a. Phim XQ thU'ang kh&p hang b. Chl)p c()ng hU'&ng tCr xU'ang dui trai

229
 CHVONG 9. TRISU CHUNG HOC CO QUAN NQI TIET

4.2. Tham do ch(pc nang

Trong vi~c kham cac tuy~n n<)i ti~t, tham do chtrc nang tuy~n gifr vi tri h~t sue
quan trQng. Trong m<)t s6 tuy~n n<)i ti~t, hie b~t dfru cua b~nh, chi c6 r6i lo~n trong th~
dich, phai phat hi~n b~ng xet nghi~m sinh hoa, d~c bi~t la dinh luQllg cac hormon.
Phuong phap chu y~u d~ tham do chtrc nang tuy~n n<)i ti~t la:

4.2. 1. Xet nghi~m mau

Tuy vao dinh hu6ng timg b~nh, cfin lam cac xet nghi~m rieng:
- B~nh ly tuY. (dai thao duemg, h~ duemg huy~t do u tuY. ti~t insulin):
+Glucose mau d6i, glucose mau bfit Icy, glucose mau sau an 2 gia.
+ Nghi~m phap dung n~p glucose (cho b~nh nhan thuemg va ph\1 nfr c6 thai).
+ HbAlc: glucose k~t hqp v6i hemoglobin (Hb) lien tvc va gfrn nhu khong h6i
phvc trong su6t dai s6ng cua h6ng cfiu. Khi n6ng d9 glucose mau tang cao hon mtrc
binh thu(mg trong thai gian du dai, glucose Se phan Ung v6i Hb rna khong cfrn S\f XUC
tac cua enzym. Phan trng xAy ra trong h6ng cfiu, glucose se phan trng v6i Hb t~o thanh
hemoglobin hi glycosyl h6a. D~ bi~u thi hemoglobin hi glycosyl h6a nguai ta dinh
luQllg phfrn HbAlc bi glycosyl h6a, gQi t~t la HbAlc, tinh radon vi %.Vi v~y HbAlc la
chi s6 giup danh gia duemg mau trung binh trong 2-3 thang tru6c d6.
+ Dinh luQllg insulin, C-Peptid.
+ Nghi~m phap h~ duemg huy~t.
- Tuy~n giap:
+ Dinh luQ'Ilg T3, FT3, T4, FT4, TSH.
+ Dinh luQ'Ilg cac lo~i khang th~: TG, anti TG, anti TPO, TRAb.
+ Dinh luQ'Ilg iod mau.
- B~nh tuy~n thuQllg th~n:
+ Dinh luQ'Ilg cortisol mau 8 gia, 20 gia.
+ Dinh luQ'Ilg ACTH.
+ Dinh luQllg renin, aldosterone mau trong cuemg aldosterone mau (aldosterone
do 16p cfiu tuy~n vo thuQllg th~n san xufit), vi dv h<)i chtrng Conn (cuemg aldosterone do
u vo thuQllg th~n gay tang huy~t ap, h~ kali mau kern theo ki~m chuy~n hoa).
+ Di~n giai mau: natri, kali, clo trong cac b~nh ly do tuy~n vo thuQllg th~n.
+ N ghi~m phap tee ch~ dexamethason li~u thfip va li~u cao qua dem, 2 ngay chAn
doan h<)i chtrng Cushing.
- B~nh tuy~n yen:
+ Dinh luQ'Ilg cac hormon tuy~n yen: GH, ACTH, LH, FSH, TSH, prolactin.

230
TRI~U CHUNG HQC N(n KHOA - T~p II

+ Dinh luQllg hormon cua cac tuy€n dich do tuy€n yen chi ph6i: FT3, FT4,
cortisol, estrogen, progesteron, testosterone.
+ Dinh luQllg ADH (suy thuy sau tuy€n yen).
- B~nh ly vS xuong:
+ Dinh luQllg n6ng d() PTH mau.
+ Dinh luQllg n6ng d() vitamin D, calci, phospho.
4.2.2. Xet nghi~m nu'{yc ti~u
- Dinh luQllg andosterone, 17 hydroxycorticosteroid trong b~nh vo thuQllg th~n.
- Dinh luQllg adrenalin, noadrenalin, epinephrine trong b~nh tuy thuQllg th~n.
- Dinh luQllg glucose ni~u trong dai thao du<mg.
- Dinh luQllg iod trong nuac ti~u trong b~nh tuy€n giap trc;tng.
- Do tY tr<;>ng nuac ti~u, ap 1\rc thfim thftu ni~u (suy thuy sau tuy€n yen).

4.2.3. Mot so nghi~m phap tham do ch&c nang tuyen

Sau khi da tham kham kY lam sang, cac bi~u hi~n b~nh ly tren nguai b~nh giup ta
huang tai m()t b~nh nao do, luc iy c~n phai can nh~c ds ti€n hanh cac nghi~m phap
tham do vS hinh thai va chuc nang c~n thi€t cho m6i b~nh.
Chu y€u la ap d\111g cac phuong phap kich thich va kim ham dva tren vai tro diSu
chinh cua cac tuy€n.
- N ghi~m phap Thorn trong b~nh Addison.
- Nghi~m phap Kater Robins trong b~nh dai thao nhc;tt va sv lien quan c6 di c6lc;ti
cua hc;t khau nao va tuy€n yen d6i vm cac tuy€n n()i ti€t khac.
- Nghi~m phap Werner va Querido trong b~nh tuy€n giap.

IV. CAC HQI CHlrNG CHO Y~U

Cac b~nh n()i tiSt c6 th~ chia thanh ba nh6m:

1. H9i ch(fng cll'ang hay suy m9t tuy~n

Cac h()i chl1ng cu<mg hay suy don thu~n cua tuy€n c6 th~ thfty trong h~u h€t cac
tuy€n n()i ti€t:

1. 1. H9i chiPng cU'ang tuyen

- Thu<mg do S\f phat tri~n lanh hay ac tinh cua t6 chuc tuy€n gay ra ( vi dv: b~nh
Basedow, cu<mg c~n giap tien phatdo u tuy€n c~n giap ... ).
- N guai ta c6 th~ gay ra h()i chl1ng nay tren sue v~t ho~c tren nguai b~ng each
dimg hocmon keo dai (vi dv: h()i chl1ng Cushing do thu6c glucocorticoid, cu<mg giap do
thu6c hormon tuy€n giap ).

231
 CHU'ONG 9. TRIEU CHUNG HOC CO QUAN N(>I TIET

1.2. H9i ch(png suy tuyen

- Thuemg do S\f pha huy t6 chuc tuy~n bai m9t kb6i u (lanh hay ac tinh),
bai nhiSm khufin (nhu lao trong Addison), sau phfiu thu~t c~t bo tuy~n m9t phftn hay
toan b9.
- N guai ta c6 thS gay ra h9i chirng nay tren sue v~t hay tren con nguai b~ng vi~c
c~t bo nhu .mo tuy~n (nhu trong suy giap sau khi phfiu thu~t c~t bo giap, suy c~n giap
gay ra can Tetani sau khi c~t tfit ca cac tuy~n c~n giap tr~ng).

2. HQi chCPng phoi hQ'P cac roi lo~n cua nhh~u tuyen
Thuemg rfit phuc t~p, &day chi neu len hai lo~i.

2. 1. Thuy trLPCYc tuyen yen

- Tuy~n yen duqc coi nhu "nh~c tru&ng" chi huy tfit ca cac tuy~n, ti~t ra hormon
kich giap t6, kich t6 vo thuqng th~n, kich sinh d~;1c t6.
- Trong truang hqp suy thuy tru6c tuy~n yen, ngum b~nh se biSu hi~n suy giap
tr~ng, suy vo thuqng th~n, suy sinh dvc. D6 la truang hqp diSn hinh cua suy nhi~u tuy~n.

2.2. Trong rat nhi~u b~nh n9i tiet

Trong cac b~nh cuang giap tr~ng, suy giap tr~ng, cuemg vo thuqng th~n ... thuemg
thfiy c6 suy sinh dvc kern theo.

3. Cac hQi chCPng phoi hQ'p roi lo~n than kinh va roi lo~n nQi tiet
- BiSu hi~n phuc t~p.
- Vi dv b~nh Basedow: do nao trung uang- tuy~n yen hi t6n thuang (vi xuc
d()ng, nhiSm khufin ... ) ho~t d()ng r6i lo~n, dua l~i k~t qua la tang ti~t hormon kich giap
t6 cua tuy~n yen. sv qua ti~t hormon nay dfin t6i cuemg chuc nang giap tr~ng va cac r6i
lo~n v~ thftn kinh trong b~nh Basedow.

V. KET LU~N
Cac tuy~n n9i ti~t tham gia vao cac qua trinh ho~t d()ng rfit quan trQng cua C(J thS.
Cac biSu hi~n lam sang cua cac b~nh n9i ti~t muon mau muon ve va S\f thay
d6i vS sinh hoa cling rfit phuc t~p.
Nhung m6i b~nh cling c6 biSu hi~n rieng, c6 nhfrng thay d6i v~ thS dich d~c hi~u,
nen n~u bi~t tham kham ti mi, bi~t k~t hqp lam sang va cac phuang phap tham kham
c~n lam sang tuy~n, thi c6 thS phat hi~n duqc b~nh.

232
TRIEU CHUNG HOC NQI KHOA- T~p II

Bai 2

TRII;U CHlrNG HQC TUYEN YEN

Ml)C TIEU HQC TAP:

Sau khi hQC xong bai nay, sinh vien c6 kha nang:
1. Niim au(YC at;ic aiim giai phdu va sinh ly cua tuy~n yen.
2. Li?t ke au(Yc m9t s6 b?nh ly thuirng gt;ip tq,i tuy~n yen.
3. Trinh bay au(Yc cac at;ic aiim lam sang va cqn lam sang b?nh to adu chi.
4. Trinh bay au(Yc cac at;ic aiJm cqn lam sang b?nh aai thao nhq,t.

NQIDUNG
TuySn yen la m9t tuySn quan trQng, nguai ta vi n6 nhu m9t "nh~c tru6ng" c6 tac
d\}ng ctisu chinh sv ho~t d9ng cua cac tuysn n9i tist khac.
Do d6 nhfrng thay d6i vS chuc nang cling nhu thay d6i vS kich thu6c cua n6 dSu
c6 thS gay ra nhfrng tri~u chwg b~nh ly nhftt dinh tuy theo cac thanh phfin cua tuySn
yen bi t6n thuong.
Vi v~y cfin phai biSt qua giai phfiu va sinh ly tuySn yen.

I. NHAC L~l GIAI PHAU VA SINH LV

1. Giai phau

1.1. Vj tri
TuySn yen la m9t thuy cua gian nao, n~m trong h6 yen bu6m, 2 ben c6 xoang finh
m~ch hang. TuySn duqc bao bQc bai mang cwg, bam vao cac mom yen tru6c va sau.
Gifra mang c6 m9t 16 dS cu6ng tuySn yen va mang nh~n bao quanh n6 chui vao trong h6
yen. Cu6ng tuySn yen n6i liSn vling du6i d6i v6i thuy sau tuySn yen.
H6 yen la m9t h6 r6ng, a mijt tren than xuong bu6m, cfiu t~o bai xuong va mang
xuong, c6 6 thanh (hinh 9. 7):
- Thanh tru6c: ba tren la cu yen, tuong wg v6i mep sau cua dai thi giac, phia
ngoai phinh to thanh mom yen tru6c. N6i hai mom yen la ranh xoang finh m~ch, c6 finh
m~ch vanh tru6c va hai xoang finh m~ch hang (y hai ben, phia du6i ngoai va tru6c mom
yen tru6c la khe bu6m, c6 day thfin kinh III, IV, VI, nhanh m~t cua day V va tinh m~ch
m~t chui qua.
- Thanh sau: ba tren phinh ra hai ben t~o nen hai mom yen sau.

233
 CHUdNG 9. TRI:BU CHUNG HQC Cd QUAN NQI TIET

-Thanh du6i: tuong tmg vm day h6 yen la trfin cua xuong bu6m, a ben cua day
h6 yen la la mep tren cua ranh d()ng m~ch canh.
- Thanh tren: tuong tmg v6i l~u tuy€n yen, duqc hinh thanh do mang nao khep
l~i, cac g6c duqc c6 djnh tren cac mom yen tru6c va sau, phia ben duqc ti€p n6i v6i ba
tren cua xoang finh m~ch hang. d gifra c6 16 cho cu6ng tuy€n yen va m~ch mau di qua.
- Thanh ben (2 ben): la thanh mang nao cua h6 yen, cling la thanh trong cua
xoang finh m~ch hang. Trong xoang hang c6 d()ng m~ch canh trong, cac day thAn kinh
v~n nhan, dam r6i tinh m~ch va h6 mau chay qua.

1.2. Cac thanh phan lien quan vui tuyen yen

Vimg tuy€n yen bao g6m: giao thoa thi giac (nai day thAn kinh thi giac b~t cheo
nhau), cu6ng tuy€n yen, cac m~ch mau nao va cac bs nuac nao tuy.
Giao thoa thi giac: duqc hinh thanh do SlJ hqp l~i do~n trong SQ cua hai day thAn
kinh thi giac. Hai day nay ch~y ch€ch vao trong va ra sau, ch€ch len tren, ph6i hqp vm
nhau ngay tren mom yen tru6c. Phia sau giao thoa thj giac tach nhau ra thanh dai thj giac.
Cu6ng tuy€n yen: a ngay sau giao thoa thi giac, duqc hinh thanh tir sQ'i tn)c cua
cac t€ bao thAn kinh cua than nao n~m a hai nhom nhan tren thi va c~nh nao thfit
III,ch~y ch€ch xu6ng dum va ra tru6c, t~n cung a thuy sau tuy€n yen.
Cac bS nu6c nao tuy tren yen: g6m khoang nu6c nao tliy dum nh~n, hinh thanh
gifra vo nao sat n~n SQ va tren yen. Chung duqc chia thanh bS gifra cu6ng nao, bS giao
thoa thi giac va bS cua Ia t~n cung.

Tuyem yen Giao thoa thi Qiac

Day v~n nhan (Ill)

DM canh n<)i SQ -~­
Day rang rQc (IV)
Xoang canh
Day v~n nhan ngoai (VI)
Thuy tran
Nhanh mat cua day V (V 1 )
DM canh
Nhanh ham tren cua day V (V2 )

Xoang bU'&m

Hlnh 9.7. Thiet do cat ngang cac thanh phan lien quan tuyen yen
1.3. c§u true tuyen yen
d nguai truang thanh, tuy€n yen n~ng khoang 1 gam, tuy€n c6 kich thu6c ngang
15 mm, tru6c sau 8 mm, cao 6 mm. d nfr tuy€n yen to hon so v6i nam gi6i. Tuy€n yen
g6m 2 thuy: thuy tru6c va thuy sau, 2 thuy c6 nguyen uy khac nhau.

234
TRJSU CHONG HQC NQI KHOA - T~p II

Hlnh 9.8. Cau true cua tuyem yen

Thuy tru6c to hon thuy sau, chi~m 3/.t tuy~n yen. Thuy tru6c (thuy tuy~n) tuy~n yen
cfiu t~o bai cac t~ biw ch~ ti~t, m6i lo~i t6ng hQ'P va ch~ ti~t m()t lo~i hormon, diSu hoa
chuc nang n()i ti~t cua tuy~n giap, tuy~n sinh dvc, tuy~n vti. Cac lo~i t~ bao g6m: t~ bao
khong b~t mau (52%), t~ bao ua acid (37%), t~ bao ua base (11 %).
Vitng du6i d6i chi ph6i thuy tru6c nha cac n()i ti~t t6 v~n chuy~n bai cac tinh
m~ch g~n vao cu6ng yen va cac d()ng m~ch tuy~n yen. Thuy tru6c hoan toan khong lien
h~ v6i vo nao bm naron thfin kinh.

2. Sinh ly
2.1. Thuy trU'CYc
Thuy tru6c tuy~n yen duqc cfiu t~o bai cac t~ bao ch~ ti~t, t~ bao nay g6m nhiSu
lo~i, m6i lo~i t6ng hqp va bai ti~t m()t lo~i hormon, g6m:
- GH (Growth Hormone): hormone kich thich phat tri~n ca th~.
- ACTH (Adreno Corticotropin Hormone): hormone kich thich tuy~n vo thuQllg th~n.
- TSH (Thyroid Stimulating Hormone): hormone kich thich tuy~n giap.
- FSH (Follicle Stimulating Hormone): hormone kich thich nang trimg.
- LH (Luteinizing Hormone): hormone kich thich hoang th~.
- PRL (Prolactin): hormone kich thich bai ti~t sua.
Ngo~i trir GH la hormone c6 tac dvng diSu hoa trgc ti~p chuc nang chuy~n hoa
cua toan b(} C<J th~, cac hormone con l~i chi tac dvng d~c hi~U len m(}t tuy~n ho~C m(}t
mo t~ bao nao do va thong qua tac dvng len cac tuy~n n9i ti~t nay d~ diSu hoa chuc
nang chuy~n hoa cua C<J th~.

235
 CHUdNG 9. TRIBU CHUNG HQC Cd QUAN N<)I TIET

Normal

Hlnh 9.9. Phan bo te bao tiet hormone tuyen yen blnh thU'ang va khoi u tuyen yen

2.2. Thuy sau

M~c du t6 chuc cua n6 kh6ng phai la m9t tuy~n n9i ti~t nhung n6 vfrn c6 nhfrng
vai tro vS n9i ti~t. Cac tinh chfit thuy sau tuy~n yen c6 hai tac dvng khac nhau:
- T6i bai ti~t nu6c ti€u: do hormon ch6ng lqi ni~u (vasopressin).
- Lam co tlr cung: do oxytoxin.

II. HQI CHLrNG TUYEN YEN

Tuy tinh tr~ng cuemg hay suy cua m6i thuy ho~c m6i lo~i t~ bao cua thuy tru6c
rna chung ta c6 nhfrng h9i chirng tuy~n yen rieng bi~t.
Chung t6i t~m s~p x~p cac h9i chirng d6 m9t each d~i cuong, theo bang du6i day:
89 ph~n Thanh phan te bao CLPang ch(fc nang Suy ch(fc nang
Te bao U'a acid B~nh to vien cl)'c
B~nh khong 16
Thuy trU'&c Te bao U'a base B~n Cushing
(c6 u)
Te bao khong bat mau B~nh nhi tfnh
B~nh ph1 sinh dt,Jc
Hoi chLing Simmonds
Thuy sau ChU'a biet £>ai nh~t

236
TRJ$U CHUNG HQC N(>I KHOA - T~p II

Ill. HQI CHlrNG CU'ONG THUY TRU'OC

1. B~nh to d~u chi

1.1. Sinh ly b~nh

Trong 90% cac tnremg hqp b~nh nay do m()t kh6i u t~ bao ua acid cua tuy~n yen
gay ra.
Kh6i u thuemg rfit nho (vai mm d~n lcm), a ngay giua thuy tnr6c, lanh tinh va
phat tri~n ch~m, de len cac thanh phfin khac cua tuy~n yen va cac thanh phfin quanh
tuy~n.
T~ bao ua acid ti~t ra hormon tang tnr&ng (GH), tac dl)ng t6i sv phat tri~n cua ca
th~. Hormon fty ti~t ra qua muc se dua t6i h~u qua:
- 0 tre em: dang tu6i 16n, cac Sl)n lien k~t vfin con, nen hormon da lam XUO'llg dai
va to qua muc, phat sinh b~nh kh6ng 16.
- d nguai 16n: svn lien k~t khong con nua, nen hormon d6 tac dl)ng len xuang va
nhftt la ngo~i c6t lam cho xuang to ra, phat sinh b~nh to dfiu chi.

1.2. Tri~u chCPng lam sang

C6 ba lo~i tri~u chling lam sang:
- Tri~u chling ve hinh dang.
- Tri~u chling ve hormon: do r6i lo~n n()i ti~t.
- Tri~u chling kh6i u nao: do vi tri va suc.ep cua kh6i u.

1.2.1. Tri~u chCPng ve hinh dang

Rftt d~c bi~t, huang cho S\f chftn doart:
- d m~t:
+ Tran thftp, nhung cung long may nho va to ra.
+ Mi m~t day.
+ Hai go rna nho len.
+ Mui be ra a do~n du6i, 16 mui r()ng ra.
+ Moi day, nhfit la ll1oi dum day nhieu.
+Lucri cung to ra.
+ Ham du6i to h~n len va dua ra tnr6c.
+ Da m~t day va kho.
+ S<;> cung to ra, nhftt la chieu tnr6c sau, xuang chum cung to han, xuang chftm
dayvacling.
- d cac chi: ban chan, ban tay to va day, mau thufin v6i c~ng tay, c~ng chan, vfin
binh thuemg, nguai b~nh phai thay ca giay, dep, nhfin khong con vira ng6n tay.

237
 CHlfdNG 9. TRI:BU CHUNG HQC Cd QUAN NQI TIE:T

- d than:
+ Than ngum h~nh c6 th~ hi cong xu6ng.
+ PhAn dum cua xuong mo ac nho ra, lclm cho 16ng ngvc hi thay d6i nhiSu, h~p l~i
achiSu ngang, dai ra achiSu truac sau.
+ Xuong don, xuong ha vai, xuong suan, cilng to hon a ngum hinh thuang.
- N<)i t~ng:
+ Thanh quan cilng day ra, nen ti~ng n6i khong dugc thanh nfra.
+ Tuy~n giap to: hu6u c6 don thuAn ho~c hu6u da nhan tuy~n giap.
+ B9 ph~n sinh dt;~c ngoai to ra, trai l~i cac h9 ph~n sinh dl)c trong (tinh hoan,
hu6ng trung) hi teo l~i.
+ Gan to, lach to.

Hlnh 9.10. Thay doi b¢ m~t va ban tay (sau khi bi b~nh to vien cl)'c va trU'&c d6)

1.2.2. Tri~u ch&ng v~ n(Ji tiet

- RBi lo~n chuy~n hoa duang: .
+ C6 khi ngum h~nh chi c6 glucose ni~u.
+ Cilng CO khi glucose mau tang, Vffi tftt ca cac tri~u ChUng CUa h~nh tang glucose mau.
- L6i m~t: giBng nhu trong b~nh Basedow, nhung 16i m~t a day do tuy~n yen.

238
TRIEU CHUNG HOC N0I KHOA - T~p II

- R6i lo~n sinh dl;lc:

+ N am: li~t duang.
+ Nfr: giam tinh dl;lc, mfit kinh.

1.2.3. Tri~u ch&ng khoi u nao (do chen ep)

- N guai b~nh nhuc dfiu nhi8u, thuang nhuc nhi8u a d~ng sau hai m~t.
- Nhung cac tri~u ch(rng quan trQng nhfit la cac tri~u chimg kham m~t, ch(rng to
tuy~n yen to ra, gay chen ep giao thoa thi giac.
+ Thi truang: thi truang bi thu ht;p, c6 khi mfit h~n a cung ngoai, phia thai duang.
Sv thay d6i v8 thi truang hie dfiu con thfit thuang, v8 sau bi vinh viSn.
+Day m~t va thi lvc: khong c6 gi d~c bi~t.

1.3. C~n lam sang

B~nh to dfiu chi chfin doan xac dinh b~ng xet nghi~m hormon va chfin doan hinh anh. ..

1. 3. 1. Xet nghi~m

- Dinh luQ'llg n6ng d9 IGF-1 huySt thanh. N6ng d9 IGF-1 khong thay d6i timg
gia sau khi an u6ng, luy~n t~p, ngli, nhung thay d6i theo tu6i, n6 tang cao trong thai
gian d~y thi va giam di sau d6, d~c bi~t thfip ro r~t a nhfrng nguai tren 60 tu6i.
- Dinh luQ'llg n6ng dQ GH:
+ N6ng d9 GH bi anh huang bai nhi8u y~u t6 nhu tinh tr~ng d6i keo dai, luy~n
t~p, ngli, cang th~ng, cac b~nh ly gan, dai thao duang khong dugc ki~m soat, tinh tr~g
suy dinh du6ng.
+Thai gian ban thai GH rfit ng~n (khoang 20 phut).
+ Tfit ca cac b~nh nhan to dfiu chi d8u tang ti~t GH, n6ng dQ GH ngftu nhien dao
d9ng tir 2 -10 ng/ml su6t ca ngay. Tuy nhien, khi dinh luQ'llg GH sau 2 gia u6ng 75 gam
duang glucose (nghi~m phap dung n~p glucose) cho thfiy n6ng d9 GH > 2 ng/ml a tren
85% b~nh nhan to dfiu chi.
- M9t s6 xet nghi~m hormon khac: TSH, Prolactin, LH, FSH, estradiol,
testosterone.
- Cac xet nghi~m khac lien quan d~n bi~u hi~n b~nh: glucose mau, glucose ni~u.

1.3.2. Chan doan hinh anh

- Chl:lp X-quang S(): chl;lp phia tru6c va phia ben, t~p trung vao h6 yen.
+ T6n thuang SQ:
• Cac h6c xuang ham va xuang tran r9ng ra.
• SQ day ra khong d8u nhau, nhfit la a phfin ngoai.

239
 CHVdNG 9. TRI$U CHUNG HOC Cd QUAN N<)I TIET

+ T6n thuong h6 yen:

• H6 yen to ra, cac duemg vach khong ro nfra rna bi rna di nhi~u.
• Cac mom g6c yen mong di, dai ra, t~n cung b~ng m()t u nhQn nhu mo chim.
- Ch¥P edt l6p vi tinh s9 niio: thuemg h~n chS do chi phat hi~n khi u tuySn yen to
> 1em, kh6 danh gia cac tinh chfit xam lfin.
- Ch¥p c9ng hu6ng tit tuy~n yen cho phep danh gia kh6i u tuySn yen chinh xac
v~: kich thu6c, ranh gi6i, tinh chfit xam lfin v6i cac t6 chirc Ian c~n nhu m~ch mau,
xoang bu6m, cheo thi giac ...

1.4. Ch§n doan

- ChAn doan xac dinh: thuemg dS dang nh~n biSt:
+ Lam sang: sv thay d6i d~c bi~t cua cac dAu chi gqi y chAn doan.
+ C~n lam sang: ch1;1p h6 yen, ch1;1p c()ng hu6ng ru tuySn yen.
- ChAn doan nguyen nhan:
+ 90% do u cua ts bao ua acid cua tuySn yen.
+ C6 khi la phan irng cua tS bao ua acid do m()t trong nhfrng nguyen nhan sau: u
thAn kinh d~m cheo thi giac, u mang nao gAn xuong bu6m, u ho~c nang cua mi Rathke.

2. B~nh kh6ng lo
- B~nh kh6ng 16 la bi~u hi~n cua b~nh to cac dAu chi a tre em.
- B~nh canh lam sang cua b~nh kh6ng 16 gAn gi6ng to cac dAu chi, c6 ba lo~i tri~u
chirng: ·
+ Tri~u chirng v~ hinh dang: do kh6i u phat tri~n dang tu6i 16n, cac S\lll lien kSt
vfin con, nen kich t6 phat dl)C lam xuong dai va to ra qua mire, lam nguai b~nh cao
nhanh va qua mire. C6 nguai cao t6i hai met ho~c hon nfra.
+ Tri~u chirng v~ n()i tiSt.
+ Tri~u chirng kh6i u nao: cac bi~u hi~n lam sang cua hai tri~u chirng nay gi6ng
nhu trong b~nh to dAu chi.
- B~nh it khi bi~u hi~n m()t minh, thuemg ph6i hqp v6i b~nh to dAu chi, cling c6
khi ph6i hqp v6i b~nh nhi tinh (ca th~ to, nhung tinh thAn va tinh d1;1c con nhu tre con).

240
TRI:BU CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

Hlnh 9.11. B~nh khong Ia

3. B~nh Cushing
- B~nh Cushing hi~m g~p, nfr m~c b~nh nhiSu hon nam. B~nh c6 thS g~p a m<;>i
lua tu6i, tuy nhien nh6m tu6i trung nien v~n c6 tY 1~ m~c b~nh cao nh~t.
- B~nh do khfii u cua cac t~ bao ua base ch~ ti~t ACTH gay ra.

3. 1. Tri~u ch(png lam sang

Bao g6m 3 nh6m tri~u chling:
- Tri~u chling vS hinh dang:
+ B~nh ti~n triSn tir tir nen h~u h~t cac b~nh nhan khong nh~n ra nhfrng tri~u
chling s6m.
+ Tri~u chling diSn hinh cua b~nh thuemg lam b~nh nhan chu y nh~t la sg bi€n d6i vS
hinh d~ng, bao g6m: beo trung tam, b~nh nhan tang can, chu y~u beo nira ngum tren, \1 rna
sau gay, chan, tay nho do teo CO', y~u CO' g6c chi, m~t to, tron, do, nhiSu ffi\lll trung ca a m~t,
nggc, lung, toe mai m<;>c th~p. C6 thS c6 nhiSu v~t r~n dado, a h\lllg, dui va vli 2 ben, tren
da c6 nhiSu dam tham tim do xu~t huy~t khi hi va ch~m, ho~c xu~t huy~t tg nhien.
- Tri~u chling vS n()i ti~t:
+ Nfr: r6i lo~n kinh nguy~t nhu m~t kinh ho~c kinh thua.
+ N am: c6 thS hi li~t duong, giam ham mu6n tinh d\lc, h~u qua la vo sinh.
+ Gay xuong tg nhien ciing c6 thS g~p do loang xuong.
- Tri~u chling kh6i u nao:
+ Dau d~u.
+ Thu h~p thi truemg.

241
 CHVdNG 9. TRIEU CHUNG HOC Cd QUAN N(>I TIET

+ Tam ly thuemg kh6ng 6n dinh, c6 nhfrng thay d6i hanh vi bfrt thuemg, d6i khi
nguy hi~m, anh huemg tinh m~ng va d~ bi ch~n doan nh~m vm b~nh ly tam th~n kinh
nsu nguai b~nh chua co bi~u hi~n biSn d6i hinh th~ ro rang.

3.2. C~n lam sang

- Dinh luQllg cortisol mau 8 gia, 20 gia.
- Dinh luQllg cortisol 1\I do trong nu6c ti~u 24h.
- Nghi~m phap uc chS b~ng 1mg Dexamethason, dinh luQllg cortisol mau va
ACTH 8 gia sang ngay hom sau. NSu cortisol mau > 5 Jlg/dL (140 nmol/L), va ACTH
mau cao, gqi y u tiSt ACTH.
- Ch\lp c()ng huemg tl:r s<;> nao tim u tuySn yen la chi dinh c~n thiSt.

4. U tuy~n yen ti~t prolactin

Day la lo~i kh6i u thuemg g~p nhfrt trong s6 u tuySn yen c6 ho~t tinh n()i tiSt t6,
len t&i 50%.

4. 1. Tri~u ch{png lam sang

- Tri~u ch-Lrng n()i tiSt:
+ Nu: mfrt kinh, kinh thua, v6 sinh va vli tiSt sua. Th~m chi, nhfrng ph\l nu nay
v~n c6 kinh nguy~t nhung thai k:Y hoang th~ bfrt thuemg d~n dSn v6 sinh. d ph\l nu man
kinh, thuemg kh6 phat hi~n.
+ N am: suy giam tinh d\lc, giam chuc nang cuong duong, v6 sinh, vli to, c6 th~
g~p w tist sua.
- Tri~u ch-Lrng kh6i u: thuemg do u to gay chen ep: dau d~u, thu h(fp thi truemg.

4.2. C~n lam sang

- Xet nghi~m hormon:
+ Nbng d() prolactin mau > 200 J.tg/1 gqi y nhiSu dSn u tuySn yen tiSt prolactin.
Prolactin mau > 1000 Jlg/1 cho phep kh~ng dinh la do u tuySn yen tiSt prolactin.
+ Tuy nhien cling c~n lo~i trir nguyen nhan tang PRL mau do tac d\lllg ph\l cua
thu6c disu tri cac b~nh ly khac nhu Risperidol.
- Ch\lp c()ng huemg tl:r s<;> nao la c~n thiSt d~ tim u tuySn yen.

5. U tuy~n yen ti~t TSH

- U tuySn yen tang tiSt TSH rfrt hiSm g~p (< 1% trong s6 cac u tuySn yen), chiSm
tY 1~ can b~ng nhau giua nam va nu.
- Tri~u ch-Lrng lam sang:
+ Tri~u ch-Lrng n()i tiSt: h()i ch-Lrng cuemg giap, th~m chi la kh6ng c6 tri~u ch-Lrng,
rfrt d~ bo sot va ch~n doan b~nh Basedow hay cuemg giap do bu6u nhan tuySn giap.
30% nguai b~nh nu c6 r6i lo~n kinh nguy~t.

242
TRIJ~:u CHUNG HQC N(>I KHOA - T~p II

+ Bu6u giap Ian toit.

+ Tri~u chUn.g kh6i u: dau dfiu, thu h~p thi truemg.
- C~n lam sang:
+ Dinh luQllg hormon: n6ng d9 TSH cao ho~c.binh thuemg, n6ng d9 FT3, FT4 cao.
+ Chl)p c9ng hu(mg tir SQ nao tim u tuySn yen.
6. u tuyen yen tiet LH, FSH
- U tuySn yen tang tiSt LH, FSH thuemg khong hiSu hi~n tri~u chUn.g tren lam
sang ho~c hiSu hi~n suy sinh dl)c. Vi~c chAn dmin h~nh s6m rfit kh6, d~c hi~t v&i phl) nfr
tiSn man kinh ho~c da man kinh.
- V &i kh6i u tuySn yen tiSt hormone sinh dl)c, n6ng d9 LH tang, ho~c FSH tang,
ho~c kSt hqp ca hai.

1. u tuyen yen tiet hon h9'P

- u tuySn yen tang tiSt prolactin co hay khong co tri~u chwg tang tiSt sua g~p a
30% h~nh nhan to dfiu chi.
- Cling c6 khi u tiSt h6n hqp TSH va prolactin.

IV. HQI CHlrNG SUY THUY TRU'OC

1. B~nh nhi tinh (lun tuyen yen)

- B~nh nhi tinh c6 d~c diSm la t6n t~i a nguai da Ian tu6i (b~t dfiu tu6i d~y thi
ho~c sau tu6i d~y thi) cac tinh chfit sinh dl)c, tam thfin cua tre con.
- Trong h~nh nhi tinh, chiSu cao cua nguai h~nh phl) thu9c vao tu6i cua hQ vao
dtmg h1c hi suy tuySn yen. NSu phat sinh hie 8-9 tu6i, ngum h~nh se hi lun. NSu b~nh
phat sinh hie 15 - 16 tu6i, nguai h~nh c6 chiSu cao gfin hinh thuemg ho~c hinh thuemg.
- B~nh c6 thS suy thuy tru&c tuySn yen (wng tS hao khong b~t mau) song cling
c6 thS do nhiSu nguyen nhan khac.
- C6 thS g~p h~nh nhi tinh trong cac truemg hqp: suy tuySn giap tr~ng, vi em gan
m~n, h~nh tim, th~n ...

2. HQi chCfng phi sinh d~:~c (Syndrome adiposo-genitaie)

- B~nh thuemg do u tS hao khong h~t mau cua thuy tru&c tuySn yen.
- B~t dfiu a tu6i d~y thi vS lam sang c6 thS g~p cac tri~u ch1ing sau:
+ Beo phi: thuemg thfiy a m~t tru&c c6 (gfiy khong hi), ngvc, hl)ng va cac g6c chi,
da min va msm.
+ H9i chUn.g sinh dl)c: a nfr: mfit kinh; a nam: li~t duong. Cac h9 ph~n sinh dl)c
con nhu a tre em. B9 ph~n sinh dl)C phl) it phat triSn. Doi khi c6 tinh tr~ng An tinh hoan.
+ Dfiu hi~u kh6i u tuySn yen: cac biSu hi~n gi6ng nhu trong mQi kh6i u cua thuy
tuySn yen (xem: h~nh to cac viSn eve).

243
 CHVONG 9. TRI:$,U CHUNG HOC CO QUAN N(H TIET

3. B~nh Simmonds
- B~nh Simmonds, con gQi h1 b~nh suy mon Simmonds, do suy toan b9 tuySn yen
rna chu ySu la suy thuy tru&c tuySn yen gay ra.
- B~nh do u lanh ho~c XO' hoa cua tS bao khong b~t mau cua tuySn yen.
- Tri~u chlffig lam sang g6m:
+ H9i chlffig sinh dl)c: thuemg la tri~u chlffig d~u tien cua b~nh. d nfr: mftt kinh,
teo nho cac bQ ph~n sinh dt;IC, long nach va long mu thua that. 0 nguai vira de, khong
c6 sua.
+ H9i chlffig tinh th~n: tri 6c suy nhuqc, r6i lo~n cam tinh.
+ H9i chlffig v~ hinh dang: g~y det, da mong va kho.
+ H9i chlffig suy nhi~u tuySn: do giam kich t6 thuy tru&c tuySn yen lam suy toan
b9 h~u hSt cac tuySn n9i tiSt khac: suy giap tr~ng, thuQ'llg th~n, sinh dl)c ...
+ Dftu hi~u u tuySn yen: b~nh Simmonds c~n phan bi~t vm b~nh Sheehan: ho~i rn
tuySn yen do thiSu mau sau khi de gay nen, tri~u chlffig cling nhu tren, nhung nht; han.

V. HQI CHlrNG SUY THUY SAU: seNH £>AI NH~T

1. £>inh nghia
- Trong b~nh dai nh~t, ngum b~nh dai nhi~u va u6ng nhi~u keo dai.
- s6 luQ'llg nu&c tiSu nhi~u, tren 3 lit trong 24 gia, khong c6 duemg (do d6 c6 ten
la dai nh~t), khong c6 protein, tY trQng dum 1,005.
- B~nh do thiSu n9i tiSt ch6ng dai nhi~u cua thuy sau tuySn yen gay ra. Nhung
khoang 60% cac truemg hqp do r6i lo~n chuc nang, khong thfty ro nguyen nhan.

2. Tri~u chCPng
Xay ra tir tir ho~c d9t ng()t, nhung bao gia cling c6 hai tri~u chlffig chu ySu.

2. 1. Lam sang
2. 1. 1. EJai nhieu: la tri~u chlffig chinh.
- LuQ'llg nu&c tiSu trung binh tir 4- 8 lit/24 gia. C6 khi t&i 20 lit, chiSm 80-90%
s6 nu&c ngum b~nh u6ng vao.
- s6 l~n dai cling nhi~u, tir 10 - 20 l~n, lam phi~n cho ngum b~nh, nhftt la v~
dem, lam can tra giftc ngli. NSu c6 g~ng chiu dlJilg khong u6ng nu&c, nguai b~nh chi
thfty kh6 chiu, con vfin dai nhi~u.
- Nu&c tiSu trong.
2.1.2. Uong nhieu
- Nguai b~nh u6ng nu&c thuemg xuyen, dem cling nhu ngay: s6luQ'llg nu&c u6ng
vao c6 thS len tm 10 lit, 20 lit, c6 khi han nfra, trong 24 gia, dS bu d~p kip thai s6 nu&c
mftt di vi dai nhi~u.

244
TRIBU CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

- Khong duqc u6ng, nguai b~nh bUt n'rt, kh6 chiu, c6 khi c6 nhfrng hi~n tuqng
mfit nu6c cfip diSn nhu: s6t cao, kh6 tha, bu6n non, non mira, tim d~p nhanh, c6 khi me
sang (do tang natri mau, tang ap h;rc thfim thfiu mau).
- u6ng nhi~u nhu v~y, tfit nhien anh huang ctsn an (vi u6ng no, nguai b~nh
khong an duqc nua), nhung khong anh huang gi ctsn toan ths tr~ng ca.
2. 1. 3. Cac tri~u ch&ng cua nguyen nhan gay b~nh
- Trong u vitng dum d6i tuySn yen c6 biSu hi~n tang tiSt ho~c suy cac tuySn.
- Khi ph6i hqp ca thiSu ACTH va ADH thi tri~u chirng dai thao nh~t c6 thS hi che
lfip (do glucocorticoids c6 tac dl)ng giup th~n thai nu6c n;r do).

2.2. C~n lam sang

2. 2. 1. Xet nghi~m mau va nu'fyc ti~u
- Ty trQng nu6c tiSu thfip < 1, 006.
- C6 rfit it cac chfit thuang g~p trong nu6c tiSu ngum thuang nhu calci, urat, ...
khong c6 ttl) ni~u, protein va duang.
- N atri mau binh thuang ho~c tang.
- Ap h;rc thfim thfiu mau binh thuang ho~c cao (290- 300 mosmol/kg) .
.- Ap h;rc thfim thfiu ni~u thfip khong tuong xirng (< 300 mosmollkg).
- Dinh luqng ADH: khi kSt qua nghi~m phap h~n chS nu6c va lam sang khong ro
c~n dinh luqng ADH khi b~t d~u nghi~m phap va tru6c khi dung ADH.
2.2.2. Cac nghi~m phap tham do thuy sau tuyen yen
- Nghi~m phap h~n chS nu6c (nghi~m phap nhin u6ng):
+ Day la phuong phap c6 d<) tin c~y cao, duqc tiSn hanh t~i b~nh vi~n t~i ca sa
chuyen khoa, duqc chi dinh tren b~nh nhan c6 xet nghi~m ap h;rc thfim thfiu mau va natri
mau binh thuang rna ap h;rc thfim thfiu nieu thfip.
+ N ghi~m phap nay duqc ap dl)llg v6i illl)C dich phan bi~t dai thao nh~t thvc S\f
v6i chirng cu6ng u6ng.
- Nghi~m phap vasopressin ho~c demopressine:
+ Ml)c dich cua nghi~m phap dS giup phan bi~t dai thao nh~t trung uong hay dai
thao nh~t do th~n.
+ Cach tiSn hanh nghi~m phap h~n chS nu6c va nghi~m phap vasopressin ho~c
demopressine:
• Chufin hi b~nh nhan:
Tru6c khi lam nghi~m phap u6ng nu6c n;r do trong dem nSu tiSu hon 2l~n/dem.
Tl:r nira dem khong u6ng nSu tiSu 1 l~n/dem.
Khong u6ng ruqu, tra, ca phe, khong hut thu6c la trong vong 12h tru6c khi lam
nghi~m phap.

245
 CHVONG 9. TRIJ;:U CHUNG HOC CO QUAN N(H TIET

B~nh nhan da c6 cac xet nghi~m: tY trQng nu6c ti~u, ap lvc thAm thfru ni~u, di~n
giai d6 mau, protid mau.
• Thvc hi~n:
Nhin u6ng tir 5h sang keo dai 8 - 1Oh.
Ki~m tra m~ch, huyst ap, can n~ng, nhi~t d9 1 gia/lfin.
Do luQllg nu6c ti~u, ap lvc thAm thfru ni~u, ti trQng nu6c ti~u 1h/lftn. Khi ap
lvc thAm thfru ni~u tang kh6ng qua 30 mosmol/kg thi:
Lfry mau xet nghi~m di~n giai d6, ap lvc thAm thfru mau, dinh luQllg ADH
mau.
Xit MINIRIN 20f..lg (m6i ben mfii 01 nhat xit).
TiSp 1\lc theo doi m~ch, huySt ap, can n~ng, th~ tich nu6c ti~u, ti trQng, ap
lvc thAm thfru ni~u 1hflftn trong vong 2h sau tiem.
• N girng nghi~m phap khi:
Can n~ng giam > 5%.
Bi~u hi~n mfrt nu6c n~ng.
Khi luQllg nu6c ti~u < 30ml/h va ti trQng nu6c ti~u > 1,015.
- Nghi~m phap tiem dung dich mu6i uu truong: nghi~m phap Carter va Robins
(hi~n nay kh6ng su dvng):

+ NSu tiem dung dich mu6i uu truong vao finh m~ch, se lam thay d6i ap lvc thk thfru
ctia m~ch mau, kich thich thuy sau tuySn yen, lam tiSt ra nhi~u hormon ch6ng dai nhi~u.
+ TiSn hanh: ngay tru6c, nguai b~nh kh6ng duac dung tinh chfrt thuy sau tuySn
yen. Ngirng u6ng nu6c it nhfrt 4 gia. Cho u6ng trong m()t gia luQllg nu6c tuong duong
20ml cho m6i can n~ng ca th~. Cu 15 phut m()t lftn, thong bang quang, tinh luQllg nu6c
ti~u trong m()t phut. Ro giQt finh m~ch m()t luQllg dung dich NaCl uu truong 2,5% v6i
t6c d9 0,25 ml d6i v6i m6i kg can n~ng ca th~ trong 1 phut, tiem li~n 45 phut.
+ KSt qua:
• Binh thuang, trong va sau khi tiem thu6c ho~c sau nua gia, luQllg nu6c ti~u
giam tir 70 - 90%.
• Trong b~nh dai nh~t, luu luQllg nu6c ti~u kh6ng thay d6i dang k~.
- Nghi~m phap tiem nicotin: nghi~m phap Cartesgarod (hi~n nay kh6ng su dl)ng):
+ Nicotin c6 tac dl)ng kich thich tren trl)c h~ khau nao yen, lam tiSt nhi~u hormon
ch6ng dai nhi~u nhung tac dl)ng nay kh6ng c6 khi bi suy thuy sau tuySn yen.
+ Tiem 1 - 3mg nicotin vao tinh m~ch. Tiem tir tir trong 3 phut. Sau khi tiem, tinh
luQllg nu6c ti~u trong 1 phut.

246
TRI$U CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

+ K~t qua:
• Binh thuang, luu luQ'llg nu6c ti€u h~ it nh~t 80%, sau 1-2 gia m6i tra l~i binh
thuang.
• Trong b~nh dai nh~t, luu luQ'llg d6 giam it ho~c khong giam.

3. Chan doan

3.1. Ch§n doan xac djnh

Dl}a vao hai tri~u chfulg dai nhiSu, u6ng nhiSu va nghi~m phap tham do tuy~n yen
(hi~n nay chi lam nghi~m phap nhjn u6ng va nghi~m phap vasopressin).

3.2. Ch§n doan nguyen nhan

60% b~nh dai nh~t chi do r6i lo~n chtrc nang. Ngoai ra c6 th€ g~p cac nguyen
nhan sau day:
- U vling nao yen (Tumeur dience-phalo-pitutaire).
- Nhi~m khufin: lao mang nao vling nSn SQ, viem nao.
, - Ch~n thuong nSn SQ: xay ra sau phfru thu~t nao ho~c X~ tri hi t6n thuong vao
tuyen yen.
- Di truySn.

VI. SUY TUYEN YEN TOAN BQ

- Gbm suy ca thuy tru6c va thuy sau tuy~n yen
- Cac hormon thuy tru6c thuang suy theo trinh tl}: GH, prolactin, LH, FSH, TSH,
ACTH. Tuy nhien c6 th€ xu~t hi~n suy giam m()t hay k~t hqp nhiSu hormon.
- Nguyen nhan:
+ U tuy~n yen (u c6 ti~t n()i ti~t t6 ho~c u khong ch~ ti~t).
+ Cac kh6i u khac trong SQ: u SQ hftu, ung thu di can, sarcoma.
+ B~nh u h~t.
+ Sau ch~n thuong vling dftu (phfru thu~t ho~c tia x~).
+ H()i chfulg Sheehan (chay mau tuy~n yen sau de dfrn t6i ho~i tU tuy~n yen).
+ H()i chfulg h6 yen r6ng.

247
 CmfdNG 9. TRISU CHUNG HOC Cd QUAN N(H TIET

Bai a
TRieu CHlfNG HQC TUYEN GIAP

MVC TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay, sinh vien c6 kha nang:
1. Ki au(lc tile d¥ng sinh ly va aiJu hoa san xudt, ti~t hormone tuy~n giap.
2. Bi~t each kham tuy~n giap va xac dtnh au(JC a9 to cua bu6u giap tren lam sang.
3. Nhqn afnh aU()'C k~t qua binh thuirng hay bdt thuirng CUa CClC xet nghi?m, tham
do chuc nang va hinh anh tuy~n giap.
4. Neu au(lc cac nguyen nhan chfnh gay bu6u giap to.

NQIDUNG

I. SINH LY VA GIAI PHAU HQC TUYEN GIAP

1. Nhac IClli giai phau tuyen giap

TuySn giap la 1 tuySn n9i tiSt don n~m a phia tru6c -dum c6. TuySn giap g6m
2 thuy ben n6i v6i nhau b~ng 116p m6 mong n~m ngang duqc gQi la eo tuySn giap. Cac
thuy ben c6 hinh kim 1\f thap 3 c~nh day quay xu6ng du6i, cao (dai) 2,5 - 4 em, r()ng
1,5- 2 em va day 1 - 1,5 em. Eo tuySn giap n~m ngay du6i svn nh~n, a gifra dinh svn
giap va hom uc. Cvc tren tuySn giap bi ch~n l~i bai CO' uc don chum g~n vao svn giap.
Tuy nhien a phia sau va ClJC dum thi kh6ng bi ch~n nen khi tuySn giap to se phat tri~n
len tren va xu6ng phia du6i, th~m chi ca vao trong 16ng nglJC.
d nguai truang thanh, tuySn giap can n~ng 20- 30g, duqc bao b9c bai m9t 16p vo
xa dinh vao m6 tuySn. N~m trong bao giap, tuySn giap d9c l~p v6i bao m~ch nhung bi
CQt VaO bao t~ng (tf\lc khi quan- thlJC quan), nen nodi d(}ng khi ta nu6t.

Thu.y Ut.iip dr.o

H..-yliirl'liop

Th!U)' T v:JJ.1• t .. '(liln J,;;,!;;..~~i'r.'911!1

gi.;~)

t:.g '!JI.Op -1~~*'

Khl q .. dn-~:-.....oiJII~

Hlnh 9.12. Hlnh anh tuy~n giap va lien quan giai phau

248
TRI$U CHUNG HQC N0I KHOA - T~p II

TuySn giap c6 lien h~ m~t thiSt v6i cac m~ch mau, day th~n kinh qu~t nguqc va
tuySn c~n giap. B()ng m~ch va tinh m~ch giap tren a C\fC tren cac thuy ben, con d()ng
m~ch giap du6i di vao m~t sau cac thuy nay. TuySn giap duqc tu6i mau rfit dbi dao, luu
luqng mau d~t 4-6 mVphut/gam nhu mo tuySn giap. Trong b~nh Basedow h~ th6ng
m~ch nay ding d~y mau nen co th~ sa thfiy rung. miu va nghe thfiy tiSng th6i tam thu
ho~c tiSng th6i lien tl)c.
Day th~n kinh qu~t nguqc di dQc theo ttvc khi - thvc quan va n~m a m~t sau m6i
thuy ben. Cac tuySn c~n giap n~m dan vao m~t sau cac thuy ben, doi c~n giap tren n~m
a gifra lung chirng chiSu cao cua thuy giap va cac doi c~n giap du6i n~m a C\fC du6i cua
thuy giap.

2. Nhac l~i mo hQC

Mo giap gbm nhfrng ti~u thuy duqc t~o thanh bai sv hqp dinh ru 30 - 40 don vi
chuc nang ca ban la cac mi hay nang giap. Cac nang c6 hinh c~u, kich thu6c khac nhau,
duqc t~o thanh bai m()t 16p t@ bao duy nhfit. L6p t@ bao nay t~o ra m()t khoang r6ng a
gifra, d6 la khoang nang chua d~y chfit keo c6 thanh ph~n chu ySu la thyroglobulin c6
cfiu true cua glycoprotein.
Te baa giap Te baa c~n giap

"":--.r:P.R Nang giap

~~-~-.,.~:::!§!=;!~~._Thyroglobulin
-Te-bao
c~n giap

Mang day

Hlnh 9.13. Nang giap

Hinh th~ nang giap se thay d6i my theo tinh tr~ng chuc nang cua tuySn giap. 0
tr~ng thai nghi, chiSu cao cua cac t@ bao nang bi h~n chS, khoang nang dan ncr, chua d~y
chfit keo. Trong thai Icy ho~t d()ng, chiSu cao cua cac t@ bao tang len va khoang nang
h~p l~i. Tuy nhien c6 sv khong dbng nhfit vS chuc nang cua cac nang vi chung khong
nhfit lo~t ho~t d{)ng a CUng mQt giai do~n.

3. Nhac l~i sinh ly hQc

Hormon giap la nhfrng acid amin c6 nhiSu iod, me la cac iodothyronin (ITH),
thyroxin (T4) va tri-iodothyronin (T3) do cac nang giap tiSt ra; ngoai ra ·con c6
Calcitonin, hay Thyrocalcitonin do cac t@ bao C c~n nang ti@t ra.

249
 CHUONG 9. TRI€;U CHUNG HOC CO QUAN NQI TIET

3.1. Tong hCJ'p harmon giap

Qua trinh nay g6m nhiSu giai do~n va ph\1 thu9c vao chu trinh chuysn hoa iod, vao
sinh t6ng hgp Thyroglobulin (TG). Toan b9 qua trinh nay emu sv kiSm soat cua TSH.

3.1.1. B~t iod

Tuy~n giap la kho dv trfr iod 16n nh~t trong ca thS (len t&i 8000 J..Lg), du&i d~ng
iod hfru ca g~n v&i TG, dv trfr a trong long cac nang giap nhu m()t ch~t d~ng keo. Trong
tuy~n giap, sv b~t iod phai c6 m~t cua TSH. N6 tang khi tuy~n bi kich thich bai TSH
hay khi dv trfr hormon trong tuy~n giap giam.
Iod huy~t tuang luu hanh trong mau du&i d~ng iodure (I- ) d~n tlr cac ngu6n sau:
- Tir thuc an, trung binh 100 d~n 300 microgram m6i ngay.
- Tir SlJ khu iod a ngo~i vi cua hormon giap (T3, T4) va tiSn hormon giap (mono-
iodotyrosine - MIT va di-iodotyrosine - DIT).
Sv b~t iod cfrn nang luQllg, nha vao bam iod(v&i SlJ ho~t d()ng cua Na-K-ATPase ).
Khi vao trong t~ bao giap, cac iod nay se tr()n lfin v&i iodur duqc giai ph6ng sau khi bai
ti~t hormon giap va nhanh chong duqc sir dl)ng dS t6ng hgp phan tU hormon giap m&i.
d tuy~n giap binh thuang, bam iod t~p trung iod t~i tuy~n giap g~p 3 0 lfrn trong mau. d
tuy~n giap tang ho~t d()ng, SlJ t~p trung nay c6 thS tang d~n g~p 250 lfrn.

3. 1.2. Tdng hqp va dlf trfr harmon giap

Sv t6ng hgp va dv trfr hormon giap lien k~t v&i thyroglobulin. Day la ch~t cfrn
thi~t cho S\I iod h6a va t~o nen d~ng d\I trfr hormon giap tru6c khi bai ti~t ra ngoai.
Trong t~ bao giap, m~ng n()i bao tuang va lucri golgi t6ng hgp va bai ti~t
thyroglobulin vao dich keo. M9t phan tU thyroglobulin c6 2 tiSu dan vi v&i trQng luQllg
phan tU tuang duang (330.000), nhung trong dich keo n6 a d~ng khong d6ng nh~t.
Oxy boa iod: bu&c dfru tien cua sv hinh thanh hormon giap la oxy h6a I-- thanh
iodine (12), la d~ng c6 kha nang g~n vm g6c amino acid tyrosin cua phan tU
thyroglobulin. Qua trinh nay CO SlJ tham gia cua men peroxydase khu tru a ClJC dinh cua
t~ bao giap va SlJ oxy h6a iod xay ra dfulg vi tri rna a do thyroglobulin dUQ'C t:;to thanh
va d6 vao dich keo. Khi h~ th6ng peroxydase bi can ho~c do thi~u b~m sinh thi t6c d9
hinh thanh hormon giap giam xu6ng b~ng khong.
S\f g~n iod vao tyrosin: SlJ g~n iod vao phan tU thyroglobulin gQi la SlJ hfru CO'
h6a thyroglobulin va g~n d9 1/6 g6c tyrosin tren phan tU thyroglobulin nha
men iodinase. Dfru tien, tyrosin duqc g~n v&i 1 va 2 iod dS t:;to thanh MIT (T1) va DIT
(T2). Ti~p d6 trong vai phut, vai gia ho~c vai ngay, cac DIT ghep c~p dS t~o thanh
thyroxin (T4), m()t MIT ghep v&i m()t DIT dS hinh thanh Tri-iodothyronin (T3).
Sau khi duqc hinh thanh, cac hormone giap vfin g~n vao phan tU thyroglobulin. d
d~ng nay, hormon giap dv trfr trong dich keo du cung c~p cho CO' thS trong 2-3 thang.
S\f di chuy~n cua hormon giap: qua trinh nay diSn ra nguqc l~i v&i SlJ thu nh~n
iod: tlr dich keo di qua t~ bao va tlr ClJC dinh d~n ClJC m~ch mau. B~t dfru b~ng SlJ hinh

250
TRIBU CHUNG HOC NQI KHOA- T~p II

thanh cac chan gia a cac nhung mao phi a mang dinh cua tS bao giap. Chung se l~y cac
giQt keo t:;to nen m9t cai mi trong long no, r6i kst hqp vai cac lysosom chua enzym tieu
h6a. Proteinas la m()t trong s6 cac enzym nay, tieu h6a phan ru thyroglobulin va ph6ng
thich T3, T4 bAng each c~t cac day n6i peptid g~n hormon v6i phan ru protein nay. Cac
hormon khuSch tan v~ ClJC m:;tch mau d~ d6 vao mao m:;tch xung quanh, m()t s6 di vao
6ng b:;tch huySt. M()t phfin r~t it hormon giap duqc giai ph6ng du6i d:;tng 3-3'-5' tri-
iodothyronin con gQi la rT3 (T3 nghich) c6 tac dvng sinh ly r~t ySu.
Cung v6i SlJ ph6ng thich T3, T4, cac MIT va DIT con trong thyroglobulin cling
duqc phong thich nhung khong duqc tist vao mau, rna hi khu iod bai men deiodinase.
Chinh nhfrng iod nay quay tra l:;ti trong tuySn d~ gop phfin t:;to hormon giap m6i.

3. 1. 3. Slf bai tiet harmon giap

f)() 93% hormon duqc ph6ng thich tir giap la thyroxine (100nmol/24gia) va chi
han 7% la T3 (10 nmol/24gia). Sau vai ngay phfin 16n T4 hi khu iod d~ t:;to thanh T3.
Cu6i cung hormon dSn va ho:;tt d()ng tren t6 chuc chu ySu la T3.
Phfin 16n cac hormone T 4 va T3 duqc kSt hqp v6i protein huySt tuang. T3, T4 11J
do duqc do tfl]c tiSp bAng kY thu~t mi~n dich ph6ng x:;t, T411] do (f-T4) bAng 12 pmol/1,
T311J do (f-T3) la 30pmol/l, day chinh la d:;tng ho:;tt d()ng cua hormon.

3.2. Chuyen h6a cua harmon giap

M6i ngay, tuySn giap tiSt ra khoang 80 !lg T4 va 25 !lg T3, trong d6 1/3 luqng T3
do tuySn giap trl]c tiSp tiSt ra, phfin con l:;ti la do SlJ khu iod cua T 4 a cac tS bao ngo:;ti
bien (gan, th~n va tuySn yen) rna thanh. T3 c6 ho:;tt tinh sinh hQc m:;tnh g~p 5 lfin T4.
T4 c6 thai gian ban huy la 7 ngay. Trong mau, T4luu hanh du6i 2 th~:
- Th~ 11] do (FT4), c6 ho:;tt tinh sinh hQc, chiSm 0,02% T4 toan phfin.
- Th~ g~n v6i protein, khong c6 ho:;tt tinh sinh hQc, chiSm 99,98% T4 toan phfin.
Cac protein g~n va v~n chuy~n hormone tuySn giap bao g6m thyroxine binding globulin
(TBG) (50%), TBPA (Thyroxin Binding PreAlbumin) va albumin.
T3 c6 thai gian ban huy la 24h va n6 se duqc thai trir hoan toan khoi CO' th~ sau 20
ngay. Trong mau, T3 cling duqc luu hanh du6i 2 th~ 11] do va g~n v6i protein, trong d6
d:;tng 11] do (FT3 ), c6 ho:;tt tinh sinh hQc, chiSm < 1% T3 toan phfin.
Cac hormon giap duqc chuy~n h6a chu ySu a gan va th~n, va m9t phfin a nao va
cac CO'.

251
 CHU'ONG 9. TR1$U CHUNG HOC CO QUAN N(>I TIFT

.---------------~ r-------------,
I

Te bao bieu mo nang giap Keo :I

MIT +DIT
I
I
I
I
I
I

I·--·-J. . ~-
~um~)
Na+ _\...,...._--____..
DIT+DIT
MIT I
+ 1

T3
+ --~~----------------
14
I
....__ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ____. L-------------JI

Hlnh 9.14. Qua trlnh tong hgp thyroxin {T4) va triiodothyronine {T3}

3.3. Tac df!ng sinh ly cua cac harmon giap

Cac hormon giap tac d<)ng len toan b<) cac t6 chuc cua C<J thS va cac con duemg
chuySn hoa chinh. Nhfrng hormon nay r~t cAn thi~t cho SlJ tang tru&ng, d~c bi~t cua b<)
xuang va h~ thftn kinh trung uang.
- Lam tang cung luQllg tim, anh hu&ng d~n sv co bop cua ru<)t; di~u khiSn sv co
ca va S\f chuySn hoa cua creatinin. Hormon giap con co tac dl)ng gian ti~p d~n SlJ san
xu~t hbng cfiu.
- Co vai tro quan trQng trong qua trinh sinh nhi~t luQllg, lam tang nhi~t luQllg
b~ng each tang tieu thl) oxy.
- Kich thfch tBng hgp lipid, nh~t la SlJ huy d<)ng va SlJ thoai bi~n cac ch~t nay.
- ChuySn hoa glucid: 6 nbng d<) th~p chimg lam tang SlJ t~o glycogen t~i gan ho~c
ca, 6 nbng d<) cao chimg l~i lam tang phan huy glycogen.
- ChuySn hoa protid: 6 nbng d<) th~p, hormon giap lam tang t6ng hgp protein, con
nbng d<) cao l~i lam tang di hoa protein.
- ChuySn hoa cua nu6c va cac di~n giai: chu y~u lam tang muc lQc cftu th~n.
- Lam tang chuySn hoa calci va phospho 6 xuang va ca.
Cac tac dl)llg sinh ly co lien quan ch~t che d~n sv tbn t~i cua nhfrng thv thS d~c
hi~u 6 trong t~ bao, d~c bi~t la 6 nhan t~ bao. Ai tinh cua nhfrng thl) thS nay d6i v6i T3
m~nh g~p 5-10 lftn so vm T4. Di~u nay c~t nghia tac dl)llg han h~n cua T3, tuy v~y cole
vfin co nhfrng thv thS d~c hi~u rieng cho T4.

252
TRl$U CHUNG HQC N(>I KHOA - T~p II

3.4. Dieu hoa tiet harmon giap

Ho~t d()ng cua tuyen giap chju SlJ di~u khien cua vilng dum dbi va tuyen yen. Sv
tiet hormon giap ho~t d()ng theo CO' che "feedback" am. Trong tinh tr~ng sinh ly, khi
hormone giap giam thi TSH tang len va nguqc l~i.
Ca T3 va T4 d~u tham gia vao ca che "feedback" am. Tuy nhien T3 chiem uu the
vi co nhfrng thv the co ai tinh cao d6i v6i no a thuy tru&c tuyen yen.

Hlnh 9.15. Ca ch~ feedback trong dieu hoa san xuat hormone giap

II. CAC NGUYEN NHAN GAY BU'OU GIAP

1. Bll'au giap lan toa

La tinh tr~ng tuyen giap to Ian toa, khfii luqng tuyen giap tang tren 20% so v&i
binh thuang (> 35 g). Nguyen nhan ph6 bien Ia:
- Bu&u giap tr~ng dan thufrn, bu&u c6 dan thufrn.
- Vi em tuyen giap m~n tinh Hashimoto ...

2. Bll'ou giap nhan {dan nhan ho'c da nhan}

Thvc chfit la cac khfii u cua tuyen giap, n~m tren 1 ho~c ca 2 thuy, co the nhin
thfiy ho~c chi so thfiy rna khong nhin thfiy. Cac nhan tuyen giap nay co the d~c ho~c
long (chua djch, mau) va la lanh tinh ho~c ac tinh.
3. Chu y phan bi't c6 to (vi dv do ca uc don chum... ) tuyen giap binh thuong,
khong to.

253
 CHUONG 9. TRI$U CHUNG HOC CO QUAN N0I TIET

Ill. KHAM LAM SANG TUYEN GIAP

1. Hoi b~nh
Hoi cac d~u hi~u lam sang: bu6u giap thuemg hay xu~t hi~n trong cac giai do~n
thay dbi sinh ly a nguai ph\l nfr nhu d~y thi, c6 thai, man kinh ...
- Thai diSm, hoan canh phat hi~n bu6u giap ho~c th~y cb to.
- Ti~n triSn cua bu6u giap: to len nhi~u hay it, nhanh hay ch~m.
- Cac tri~u chting CO' nang t~i ch6 thuemg ngheo nan va khong d~c hi~u, vi d\l
th~y cb to, nu6t vu6ng, c6 cam giac kh6 chju 6 vling cb.

2. Kham tuy~n giap

2.1. Nhin: 6 2 hu6ng, tir phia tru6c va phia ben.
B~nh nhan (BN) ng6i, cb hai ngira. N~u th~y ca to, nghi la bu6u ca thi bac sy d~
nghj BN nu6t va quan sat S\f di d<)ng cua vling ca to d6. D6ng thai quan sat c6 gian cac
tinh m~ch phftn tren ngvc khong (tuy~n giap to vao trong trung th~t).
Danh gia: tuy~n giap c6 to khong, c6 di d<)ng khong, mau s~c da ben ngoai (vi d\l
da do c6 thS do vi em tuy~n giap c~p ), c6 stto ma vling tuy~n giap khong.

2.2. su tuyen giap

Kham tit ph fa sau: hai ng6n cai d~t vao c<)t s6ng ca, c6 djnh dftu va ca BN, 3 ng6n
tay sa tuy~n giap. M6i tay kham 1 thuy tuy~n. .
Kham tit phia ben: m<)t tay c6 djnh ca BN 6 phia sau, m<)t tay kham tuy~n .giap.
Ng6n cai kham m<)t thuy, 3 ng6n con l~i (trir ng6n ut) kham thuy d6i di~n.
Sau d6 v~n dS tay tren tuy~n giap BN, va bao BN nu6t. Binh thuemg se th~y ca 2
thuy tuy~n giap di d<)ng len xu6ng du6i tay. Sau khi sa tuy~n giap, thi kham luon cac
h~ch vling ca (uc don chilm, thuQllg don).
M\lc dich sa dS xac djnh kich thu6c, ranh gi6i, b~ m~t thuy tuy~n (d~u Ian toa hay
c6 nhan) va m~t d<? tuy~n giap, c6 h~ch ca khong.
M~t d6 m~m la binh thuemg; ch~c hay g~p do bu6u giap dan thuftn lau ngay ho~c
viem tuy~n giap m~n tinh Hashimoto; ctrng c6 thS do ung thu, viem tuy~n giap Riedel,
xa hoa, calci hoa nang giap ...
2.3. Go: tren xuang uc khi nghi tuy~n giap to trong 16ng ngvc: it gia tri trong thvc hanh
lam sang vi r~t kh6 xac djnh.

2.4. Nghe tuyen giap

D~t 6ng nghe len lftn luqt thuy phai va thuy trai tuy~n giap. C6 thS yeu cftu b~nh
nhan nin th6 trong khoang 5 giay dS c6 nghe r6 ti~ng thai hay khong.
Danh gia: c6 thS th~y ti~ng thai tam thu ho~c thai lien 1\lc trong b~nh Basedow.
Chu y phan bi~t v6i ti~ng thai d<)ng m~ch canh, ti~ng khi di qua khi quan.

254
TRIBU CHUNG HOC NOI KHOA - T~p II

2.5. Do tuyen giap

Su d\111g thuac day do vong c6 d~ danh gia muc d<) to cua toan b<) tuy€n giap ho~c do
rieng kich thuac tUng thuy ho~c nhan giap. Lfiy day la CO' sad~ danh gia gifra cac lk kham.

2.6. Lam nghi~m phap Pemberton

Truemg hgp nghi nga c6 bu&u giap to n~m trong trung thfit thi lam nghi~m phap
Pemberton: huang dfin BN ng6i tren gh€, m~t nhin th~ng, tir tir dua 2 tay len trai, yeu
cftu la 2 tay th~ng song song, 2 long ban tay quay vao trong, gifr nguyen tay a vi tri d6
khoang 5 phut. Thfty thu6c quan sat net m~t BN, phat hi~n xem BN c6 bi kh6 tho hay
tim tai khong?

2. 7. Ket lu~n
- Tuy€n giap cua BN c6 to khong (BN c6 bu&u c6 khong)? To Ian toa hay c6 nhan?
- Muc d<) to cua tuy€n giap (ap d\111g cho bu&u Ian toa), theo T6 chuc Y t€ th€ gim:
Bang 9.1. Phan d¢ bU'au co to thea To chll'c Y te the giai

DQ D~c di~m

0 Khong c6 bU'&u giap

I lA Khong nh1n thay bU'&u

Sa thay bU'cYU, moi thuy tuyim giap to han dcSt 1 ng6n cai cua b~nh nhfm
18 Nh1n thay bU'cYU giap to khi ngua dau ra sau tcSi da
sa thay bU'&u
II Nh1n thay bU'&u
Tuyen giap to, nh1n thay khi dau a tU' the b1nh thU'ang va a gan.
Ill 8U'cYU giap rat l&n, nh1n thay ro tlJ' Xa.
BU'&u l&n lam bien dc;mg co

IV. CAC PHU'ONG PHAP THAM DC C~N LAM SANG TUY~N GIAP
1. Tham do hlnh thai
1. 1. Sieu am tuyen giap
Latham do rfit ph6 bi€n hi~n nay. Su dvng dftu do 7,5 mHz giup xac dinh chinh
xac vi tri tuy€n giap, kich thuac tirng thuy tuy€n, phat hi~n cac nhan tuy€n giap, nhfit la
cac nhan nho ho~c nhan n~m a phia sau, kh6 sa thfiy tren lam sang.
Cac gia tri khac cua sieu am:
- Su dvng sieu am dftu do Doppler giup phat hi~n hinh anh tang tin hi~u m~ch,
gqi y b~nh Basedow.
- Phat hi~n cac dfiu hi~u gqi yung thu tuy€n giap: nhan giam am, ba khong dSu,
c6 calci h6a nho trong nhan ...

255
 CHUONG 9. TRIEU CHUNG HQC CO QUAN NQI TIET

1.2. Tham do tuyen giap bang chat dong vj ph6ng X~

Sir dl)D.g cac ch~t dBng vi phong x~ cho chtmg ta cac dft li~u:
- VS hinh anh tuy~n giap khi khao sat b~ng each Ch\lp tia l~p lanh.
- VS chuc nang tuy~n giap khi do d9 t~p trung ch~t phong x~ t~i tuy~n giap.
X~ hinh (Scintigraphy) tuy~n giap, thuemg k~t hgp v6i do d9 t~p trung I
131
.

Chi dinh d~ phan bi~t nguyen nhan gay cuemg giap, khong chi dinh cho b~nh nhan
suy giap. Ch6ng chi dinh a ph\1 nft co thai va cho con bu.
Ch~t dbng vi phong x~ dugc sir dl)D.g la I dugc t~ bao nang giap b~t gift va phat
131

ra tia gamma. Cac tia nay, dugc ghi nh~n bm m9t thi~t bi la gamma camera, se dugc
bi~n d6i thanh cac tin hi~u di~n, va dugc chuy~n vao m9t may tinh. May tinh nay se t~o
ra hinh anh co mau s~c hay d9 xam khac nhau tuong Ung vm nhfrng tin hi~u thu nh~n co
cuemg d9 khac nhau.
Cho nguai b~nh u6ng 4-1 0 !J.Ci I 131 vao bu6i sang luc doi, sau do ghi hinh
tuy~n giap sau 2h, 6h va 24h danh gia S\f phan b6 I 131 t~i tuy~n giap. Ghi X~ hinh
tuy~n giap co th~:
- Cho bi~t sv phan b6 iod t~i tuy~n giap: phan b6 dSu, hay t~p trung toan b9 t~i
m9t hay nhiSu nhan tuy~n giap (nhan nong trong bu6u don ho~c da nhan d9c), hay co
vimg tr6ng iod (nhan l~nh, co th~ la nang tuy~n giap, ho~c co th~ ung thu tuy~n giap).
- Phat hi~n phftn tuy~n giap con sot l~i sau phfru thu~t c~t toan b9 tuy~n giap diSu
tri ung thu tuy~n giap.
- N~u lam x~ hinh toan than co th~ phat hi~n tuy~n giap l~c ch6 (6 g6c lucri ho~c
trong lbng ngvc), ho~c cac 6 di can ung thu tuy~n giap (tm xuong, ph6i ... ).
- Dbng thai vm ghi X~ hinh co th~ do d9 t~p trung I 131 ' cho bi~t tY 1~ iod dugc
tuy~n giap b~t gift, no phan anh chuc nang tuy~n giap va thu(mg tY 1~ thu~n vm t6c d9
t6n~ hgp hormon giap. D9 t~p trung cao trong b~nh Basedow va thftp trong b~nh viem
tuyen giap.
Co th~ thay I 131 b~ng I 123 d~ thai gian lam x~ hinh ng~n hon va an toan hon nhung
d~t tiSn hon. Ho~c sir dl)D.g Tc 99m (tiem tinh m~ch) ciing co thai gian lam x~ hinh ng~n
hon, an toan-hon nhung l~i kern chinh xac hon so vm I 131 .

2. Tham do ch(pc nang

2.1. Xet nghi~m mien djch

2. 1. 1. £Jjnh IU'Q'ng hormon tuy~n giap

- Xet nghi~m TSH theo phuong phap miSn dich phong x~ khong c~nh tranh
(IRMA). Gia tri binh thuemg cua TSfl = 0,27 - 4,2 mU/mL. TSH la xet nghi~m nh~y
nhftt trong danh gia chuc nang tuy~n giap, TSH tang trong suy giap tien phat va giam
trong cuemg giap ho~c suy tuy~n yen gay suy giap.

256
TRIBU CHUNG HQC NQI KHOA- T~p II

- Xet nghi~m T3, T4 tmin ph~n it dugc chi dinh so v6i xet nghi~m FT3 va FT4.
Theo phuong phap miSn dich ph6ng x~ c~nh tranh (RIA), gia tri binh thuemg cua FT3 =
3,5 - 6,5 pmoVL, va FT4 = 12- 22 pmoVL. FT3 va FT4 tang trong cuemg giap, giam
trong suy giap.
Do tftt ca T 4 dSu do tuy~n giap san xuftt con T3, ph~n 16n do T 4 chuy~n thanh,
nen FT4 thuemg dugc sir d\lflg d~ chAn doan, theo doi va danh gia k~t qua diSu tri.

2. 1.2. Xet nghi?m cac khang th~ trong b?nh tuyen giap
- Khang th~ khang tht) th~ TSH (TRAb). TRAb thuemg tang trong b~nh
Basedow.
- Khang th~ khang enzyme Peroxidase (Anti TPO). Anti TPO tang trong cac b~nh
tuy~n giap tlJ miSn, ph6 bi~n nhftt la viem tuy~n giap m~n tinh Hashimoto.
- Khang th~ khang Thyroglobulin (Anti Tg) thuemg tang trong b~nh tuy~n giap tlJ
miSn va c6 gia tri theo doi ung thu tuy~n giap tai phat sau cfit toan b9 tuy~n giap.
2.2. Xet nghi~m sinh h6a
- Cholesterol va triglyceride mau giam trong cuemg giap va tang trong suy giap.
- Glucose mau tang trong cuemg giap, nhung it khi gay dai thao duemg.
- Men CK c6 th~ tang trong suy giap.
- Dinh luQ'llg iod ni~u:
+ Iod ni~u < 100 ~giL: nghi d~n thi~u iod.
+ Iod ni~u > 200 ~giL: nghi d~n thira iod.
3. Giai phau b~nh va te bao hQC
Do tuy~n giap la m9t tuy~n n9i ti~t nong nen xet nghi~m t~ bao hQC tuy~n giap
ngay cang dugc thvc hi~n nhiSu, nhftt la chQc hut t~ bao nhan giap b~ng kim nho du6i
huang d~n cua sieu am. Xet nghi~m nay cho phep chAn doan chinh xac t6i tren 90% cac
ung thu tuy~n giap.
Xet nghi~m t~ bao hQc con c6 gia tri trong chAn doan viem tuy~n giap m~n tinh
Hashimoto (thfty nhiSu b~ch c~u lympho ), viem tuy~n giap cftp (thfty b~ch c~u ho~i tir),
viem tuy~n giap ban cftp.
Ch6ng chi dinh chQc t~ bao nhan giap khi b~nh nhan dang c6 cuemg giap.
4. M9t so tham do khac
- Di~n tim: cuemg giap c6 nhip tim nhanh, ngo~i tam thu, lo~n nhip. Suy giap c6
nhip tim ch~m, di~n th~ thftp.
- Sieu am tim.
- Chvp vimg c6 va trung thftt (XQ thuemg quy ho~c c()ng hu6ng tir) trong nhfrng
truemg hgp bu6u giap rftt 16n d~ danh gia xem c6 xam lftn trung thftt, chen ep khi quan
va c6 n6t voi hoa khong.

257
 CHUONG 9. TRIBU CHUNG HQC CO QUAN NQI TIET

V. CHANaOAN

1. Chan doan bU'aU giap {bU'aU co)

N ~u nhin va/ho~c sa thfty m9t kh6i u n~m a vimg giap tr~ng di d()ng theo nhip
nu6t thi co th@ gftn nhu ch~c ch~n la m9t bu6u giap tr~ng nhung cftn phan bi~t v6i:
- Hq_ch a c8: h~ch n~m sat dum da, gi6i h~n tuong d6i ro r~t, m~t d9 thuang ch~c
hon tuy~n giap tr~ng va khong di d()ng theo nhip nu6t.
- Mo mil dum da: nhi~u khi khong gi6ng nhu bu6u giap tr~ng, nhung rfit m~m,
khong gi6i h~n ro r~t va khong di d()ng theo nhip nu6t.
N~u khong ro co th@ dlJa vao k~t qua sieu am tuy~n giap.

2. Chan doan nguyen nhan bll'au co: kha phuc t~p

2. 1. CLPiYng giap
- Basedow: bu6u giap Ian toa, thuang d9 IB, di d()ng, nghe co th~ co ti~ng th6i
lien 1\lc ho~c th6i tam thu.
- Bu6u (don ho~c da) nhan d()c: sa thfty m9t ho~c vai nhan 16n, di d()ng. Hay g~p
anguai gia.

2.2. Suy giap

- Bu6u giap to thuang la bu6u c6 do thi~u iod, viem tuyen giap m~n tinh
Hashimoto giai do~n dftu.
- Co th~ khong
131
sa thfty tuy~n giap: tuy~n giap l~c ch6, sau phftu thu~t ho~c di~u
tril .

2.3. BLPuu giap dO'n thu§n: la lo~i u giap tr~ng lanh tinh, qua san t6 chuc tuy~n do
thi~u iod. Hi~n b~nh hi~m g~p do da co chuong trinh b6 sung mu6i iod.
2.4. BLPuu nhan tuyen giap: g~p a nfr nhi~u hon nam, tang len theo tu6i. Cac nhan
co th~ to, sa thfty dugc nhung ciing co th~ nho, chi phat hi~n dugc b~ng sieu am tuy~n giap.

2.5. Viem tuyen giap

- Viem cfip (viem mu): bu6u giap sung nong do dau, thuang 1 ben, kern theo
tri~u chl.lng nhiSm khufin. B~t bu()c phai di~u tri khang sinh va chQc dftn luu.
- Viem ban cftp: bu6u giap sung dau, 1 ho~c ca 2 ben, kern theo s6t cao, co th~ co
tri~u chl.lng cua nhiSm d9c giap. Dap l.lng rfit t6t v6i thu6c corticoid va/ho~c thu6c
ch6ng viem giam dau non-steroid.
- Viem tuy~n giap m~n tinh Hashimoto: bu6u to vira, Ian toa, hie dftu m~m nhung
v~ sau hai ch~c (nhu cao su). Giai phftu b~nh hQc: nhi~u t~ bao lympho xam nh~p trong
tuy~n. Thuang ti~n tri~n d~n suy giap sau nhi~u nam.
- Viem tuy~n giap m~n tinh Riedel: hi~m g~p. Bu6u giap to, cl.lng nhu g6, thuang
gay chen ep khi ph~ quan. Tuy~n giap bi xam nh~p bai t~ bao plasmo va t~ bao lympho,
XO' hoa nhi~U, lam chuc nang tuy~n giam nhi~u.

258
TRI€:U CHlrNG HOC NQI KHOA - T~p II

Bai 4

HQI CHlrNG SUY GIAP

MVC TU~U HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay, sinh vien c6 kha nang:
1. Neu ilu(lc cac nguyen nhan gay suy giap tien phat va thit phat.
2. Neu ilu(IC cac tri?u chitng lam sang cua suy giap.
3. Nhqn iltnh aU(IC kit qua cac xet nghi?m cqn lam sang cua suy giap.

NQIDUNG

I. aiNH NGHTA VA NGUYEN NHAN

1. ainh nghia va dich te

·Suy giap la tinh tr~ng tuySn giap khong san xufit du hormone tuySn giap cho nhu
cftu ca th~.
Suy giap la b~nh thuemg g~p a ph\l nfr, vai cy 1~ m~c khoang 2% (so vm 0,1% a
nam va tang len theo tu6i.

2. Nguyen nhan
Nguyen nhan gay suy giap v1nh vi en do thiSu nang tuySn giap b~m sinh, ph~u
thu~t c~t bo tuySn giap, di8u tri I 131 . . . Suy giap t~m thai do dung thu6c khang giap tr~ng
t6ng hqp, do vi em tuySn giap (cfip ho~c ban cfip) ...
Nguyen nhan gay suy giap t~i tuySn (suy giap tien phat): do tuySn giap bi pha
huy, bi c~t, bi viem ... ho~c qua trinh t6ng hqp hormone t~i tuySn giap bi ngan can. Suy
giap ngoai tuySn (suy giap thu phat): tuySn giap giam ho~t d9ng do thiSu sv kich thich
tir tuySn yen (vi dv suy tuySn yen).

II. TRieu CHO'NG LAM SANG

1. Cac tri~u ch(fng do giam chuyen h6a

- Suy nhuqc toan thS (th~ hrc, tinh thftn va sinh dvc):
+ B~nh nhan ch~m ch~p, it ho~t d9ng va di l~i:

./ N guai b~nh ch~m ch~p, bu6n ngil, ngil ga .

./ Suy ngh1 ch~m, giam tri nh&, kh6 t~p trung .
./ Giam htrng thu v&i cong vi~c, d@ bi trftm cam.

259
 CHlJdNG 9. TRISU CHUNG HQC Cd QUAN N0I TIET

+ Tang can nhiSu va nhanh du an it.

+ Than nhi~t thftp, sq I~nh.
+ R6i lo~n vS sinh dl)c: tre em ch~m ho~c khong d~y thi. Nam gi6i hay co li~t
duong, phlJ nfr thuemg bi vo kinh, thiSu kinh, vo sinh.
+ Tao bon.

2. NhCPng thay d6i ada, niem m~c va long t6c m6ng

La nhfrng tri~u chl1ng rftt co gia tri cho chAn doan
- Da kho, day, xanh (thi~u mau) va co mau vang sap (do tang carotene mau).
- Tim nh~ 2 go rna va moi.
- Long toe kho, d~ fl)llg. Long may fl)llg.
- Mong tay, mong chan co khia va d~ gay.
- Tham nhi~m da va niem m~c do nu6c va mucopolysacaride lam thay d6i hinh <4ulg:
+ M~t phi ra, canh mfii be, moi day, m~t mftt cac n~p nhan t~o ra ve m~t vo cam.
+ N gon chan, ngon tay to ra.
+ Da dlng chan cang bong, ftn khong 15m (phu cl1ng, myxodem).
+ Tham nhi~m day thanh am va thanh quan lam noi khan; tham nhi~m voi.
+ Eustache lam giam thinh 1\rc va u tai; tham nhi~m mfii lum gay lum to, ngli ngay.

Hlnh 9.16. Khuon m~t ngU'ai suy giap, m~t tron, vo cam
M(>t s6 it b~nh nhan bi tran dich cac mang tim, ph6i.

260
TRISU CHUNG HQC N<)I KHOA- T~p II

3. NhCPng thay d6i v~ than kinh ca

Cac ca hi phi d~i, sa ca thfiy cam giac ding cimg nhung ca hrc giam. Giam phan
x~ gan xuang.
B~nh nhan hay hi di cam dfiu chi, chu()t rut. .
4. Cac tri~u ch(fng tim m~ch

- Nhip tim ch~m, ti~ng tim rna, kh6 tha khi g~ng sire.
- Huy~t ap tam thu h~, huy~t ap tam truang tang.
- N guai cao tu6i c6 thS c6 tri~u chimg suy m~ch vanh do xa vfra d()ng m~ch.
- Tran dich mang tim mire d9 nh(f - wa, it khi gay ep tim. ChQc dich ra nu6c
vang chanh, nhiSu protein.
Cac tri~u chimg hay g~p (a tren 60% h~nh nhan) la m~t moi, ch~m ch~p, sq l~nh
va cac hiSu hi~n a da. Day cling la nhfrng tri~u chimg xufit hi~n a nhfrng h~nh nhan suy
giap nh(f, khong diSn hinh.

5. Hon me phu niem

.Xay ra a h~nh nhan suy giap n~ng, khong duqc chAn doan, diSu tri va c6 them
h~nh khac. Cac tri~u chimg g6m:
- R6i lo~n y thirc.
- Giam than nhi~t.
- Nhip tim ch~m.
- Tim to, tran dich mang tim, c6 thS hi tn)y tim m~ch.
- N atri mau giam.

6. Kham tuy~n giap

- Tuy~n giap to: thuang la hu6u c6 do thi~u iod.
- Tuy~n giap khong to ho~c khong sa thfiy tuy~n giap: ph~u thu~t c~t tuy~n giap,
sau diSu tri 1131 , viem tuy~n giap m~n tinh Hashimoto.

261
 CHUONG 9. TRIBU CHUNG HQC CO QUAN N0I TIET

Tuyen giap Nao

Tram cam
Giam t.;tp trung
Giam hung thu
Suy giam phat tril!n trf tu~

Gan
Tang LDL-C
Tang triglycerides
Tim
Giam nhip tim
Tang HA
Ru()t Giam cung IU'qng tim
RL chuc nang tam trU'ang
Tao bon
Giam nhu d¢ng ruc;>t

H~ sinh san
Giam kha nang sinh san Giam chuc nang
RL kinh nguy~t GiCY nU'&c va phu

Hlnh 9.17. Tom tat cac tri~u chLI'ng chlnh cua suy giap
Ill. CAC XET NGHieM C~N LAM SANG
1. f>!nh hJ'Q'ng hormon giap va khang the tuyen giap
- FT3 va FT4 giam.
- TSH tang cao trong suy giap tien phat (> 10 !-!U/mL); giam ho~c binh thuemg
trong suy giap thu phat do t6n thuong tuy~n yen - wng du6i d6i.
- Truemg hQ'P FT3 va FT4 binh thuemg nhung TSH tang gQi la suy giap du6i lam
sang (Subclinical hypothyroidism)
- Khang thS Anti-TPO tang cao trong b~nh vi em tuy~n giap m~n tinh Hashimoto.
2. Xet nghi~m danh gia anh hU'ong ngo~i bien cua 51! giam hormone giap
- Cong thuc mau: s6 luQTig h6ng c~u va hemoglobin giam vira, thuemg la thi~u
mau d~ng s~c.
- Cholesterol va triglyceride mau tang nhung cling c6 thS binh thuemg.
- Men CK va CK-MB tang.
- Di~n giai d6: natri mau thuemg giam.
- Glucose mau c6 thS thfrp.
3. Cac xet nghi~m khac
- Di~n tim: nhip ch~m xoang, di~n th~ thfrp, song T dttt a tfrt ca cac chuySn d~o.
- Sieu am tuy~n giap: tuy~n giap hi c~t ho~c teo nho (sau diSu tri 1131 ) ...
- Sieu am tim c6 thS thfry tran dich mang tim it.

262
TRIBU CHUNG HOC N<)I KHOA - T~p II

Bai s
HQI CHO'NG CU'ONG GIAP

Ml)C TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay, sinh vien c6 kha nang:
1. Neu du()'C dtnh nghfa va cac nguyen nhan chinh gay cuimg giap.
2. Neu du()'C cac tri?u chtmg lam sang cua cuimg giap.
3. Nh{in dtnh du()'C k~t qua cac xet nghi?m c{in lam sang cua cuimg giap.
4. KJ ten du()'C cac bi~n chtmg cua cuimg giap.

NQIDUNG

I. DINH NGHTA VA NGUYEN NHAN

1. Dinh nghia
Cuemg giap (hyperthyroidism) la tinh tr~ng tuySn giap ho~t d()ng qua muc d~n
dSn san xu~t hormon giap nhiSu hon binh thuemg. H~u qua lam gia tang n6ng d()
hormon luu hanh trong mau, gay ra nhfrng t6n h~i vS m6 va chuyen h6a. Danh tlr nhiem
d()c giap (thyrotoxicosis) duqc dimg de chi toan b() cac t6n h~i nay.
Dich te: cuemg giap la b~nh n()i tiSt thuemg g~p. T~i My va Anh, khoang 3% phv
nil va 0,3% nam gi6i bi cuemg giap. B~nh g~p amQi lua tu6i, trong d6 g~p nhiSu nh~t a
d() tu6i 21-40, g~p a nil nhiSu hon nam r5 r~t (nil chiSm khoang 80- 90%).

2. Cac nguyen nhan chinh gay cll'ang giap Ia

Basedow: la nguyen nhan chinh, chiSm khoang 80% s6 BN bi cuemg giap.
Bu6u (don ho~c da) nhan d()c tuySn giap.
Tang san xu~t hormon giap do chua trtrng, di can ung thu tuySn giap the nang.
U tuySn yen tang tiSt TSH (Thyroid stimulating hormon).

II. TRieu CHO'NG LAM SANG COA CU'ONG GIAP

Muc d() tri~u chtrng phv thu()c nBng d() hormon giap, thai gian bi b~nh va tu6i cua
b~nhnhan.

1. H9i chCPng cU'ang giap

1. 1. Tri~u ch{png toan than

- M~t moi nhiSu va thuemg xuyen.

263
 CHUONG 9. TRI$U CHUNG HQC CO QUAN NQI TIET

- Gay sut can nhi~u va nhanh, trung binh 3-5kg trong vai thang ~c du an ngon mi~ng.

1.2. Tri~u chCPng tim m{)ch

- Hay c6 ca h6i h()p danh tr6ng nggc.
- Nhip tim nhanh thu6ng xuyen (ca luc nghi), tftn s6 tim tir 90 - 140 ck/phut.
Khoang 5-10% b~nh nhan c6 ngo~i tam thu ho~c lo~n nhip hoan to an.
- Tim d~p m~nh.

- HuySt ap tam thu tang nht; lam tang khoang chenh gifra huySt ap tam thu v6i
huyst ap tam truang.
- M()t s6 b~nh nhan c6 kh6 tha, suy tim.
- M()t s6 b~nh nhan 16n tu6i bi dau nggc do nhip tim nhanh lam giam luQllg mau
vao m~ch vanh thi tam truang, va nhu cftu oxy cua CO' tim tang len.
- D~u hi~u m~ch kich d()ng: nhin ho~c sa th~y ro cac d()ng m~ch canh, d()ng
m~ch chu bvng, d()ng m~ch dui d~p m~nh.

1.3. Tri~u chCPng v~n m{)ch

Sq n6ng, c6 thS c6 r6i lo~n di~u nhi~t, c6 cam giac ngay ng~y s6t.
Ra m6 hoi nhi~u, ban tay b~nh nhan lu6n n6ng, Am.
B~nh nhan lu6n c6 cam giac khat, u6ng nhi~u dS bu l~i luQllg nu6c m~t qua da.

1.4. Tri~u chCPng th§n kinh - CO'

Hay cau g~t, dS bi kich d()ng, lo au, giam kha nang t~p trung.
M~t ngli, kh6 ngli du r~t m~t.
B~nh nhan c6 thS bi teo va ySu CO', ro nh~t (y CO' g6c chi len kh6 leo cftu thang, d~u
hi~u ghS dfiu duang tinh.
M()t s6 b~nh nhan Basedow nam gi6i, tre tu6i c6 thS bi li~t chi d()t ng()t v~ dem do
h~kali mau.

Run dftu chi bien d9 nhanh nho, run tang khi xuc d()ng. Bao b~nh nhan gia 2 tay
song song tru6c m~t, cac ng6n tay xoe ra.
Phan x~ gan xuang tang.
1.5. Tri~u chCPng tieu h6a: an nhi~u, nhanh d6i, di ngoai phan nat keo dai ...
1.6. Rdi lo{)n kinh nguy~t 6 nfr. Suy sinh dvc 6 nam.

2. BU'au co
Bu6u c6 la tri~u chtmg r~t thu6ng g~p, nh~t la a nhfrng b~nh nhan tre tu6i.
Thu6ng bu6u chi to vira (d9 IB ho~c d() II), Ian toa (trong b~nh Basedow) ho~c c6 nhan
(bu6u nhan d()c ), di d()ng. d m()t s6 b~nh nhan Basedow c6 thS nghe th~y nghe th~y
tiSng th6i lien tl)c ho~c th6i tam thu 6 bu6u (bu6u m~ch).

264
TRJ:BU CHUNG HQC N<)I KHOA - T~p II

3. Dau hi~u v~ mat

Thuemg chi thfty ro a cac b~nh nhan Basedow:
- Tri~u chtrng ca nang: c()m, ch6i m~t, chay nu6c m~t.
- Phil nS nh(f quanh hBc m~t (rftt hay g~p ), . sung huy~t giac m~c, vi em loet giac
m~c, c6 th~ gay mu.
- L6i m~t m()t ho~c hai ben, nhanh ho~c mm, c6 th~ gay nhin doi. L6i m~t c6 th~
xuftt hi~n tru6c, ho~c d6ng thm vm b~nh Basedow.
- Co ca mi tren gay:
+ Dftu hi~u De Graefe: mfrt v~n d()ng giua mi m~t va nhan cfiu.
+ Dftu hi~u Dalrymple: ha khe mi, con gQi la lfii m~t gia.
+ Dftu hi~u Stellwag: mi m~t nh~m khong kin.

Hlnh 9.18. Dau hi~u loi mat trong Basedow Hlnh 9.19. Dau hi~u coca mi trem

4. Phu niem trU'oc xU'ang chay

- La dftu hi~u d~c hi~u cua b~nh Basedow nhung hi~m g~p. Thuemg xufrt hi~n a
giai do~n lui b~nh.
- Vilng tham nhiSm chftt glycosaminoglycan a tb chuc dum da a m~t tru&c
xuang chay, doi khi Ian xuBng mu chan. Hinh anh di~n hinh giBng nhu da cam, g6m
nhfrng n6t sfin nbi tren nSn da ctrng, mau h6ng ho~c da cam, khong dau va khong ng(ra.

265
 CHUONG 9. TRII;U CHUNG HOC CO QUAN NQI TIET

Hlnh 9.20. H1nh anh phu niem trU'OC XU'O'ng chay

s. Cac dau hi~u khac

- VSt b~ch biSn.
- Vu to a nam gim.
- Ng6n tay dui tr6ng.

Ill. CAC XET NGHil;M C~N LAM SANG

1. £>inh hPQ'nQ hormone giap Va khang th@ tuyen giap

- FT3 va FT4 tang, thuOn.g tang cao trong b~nh Basedow.
- TSH giam nhi€u theo ca chS feedback, thuOn.g dum 0,01 U/L.
- TruOn.g hgp TSH giam nhung FT3 va FT4 binh thuOn.g dugc coi la cu0ng giap
dum lam sang, c6 th~ la giai do~ ddu cua Basedow.
- Khang th~ khang th\l th~ TSH (TRAb) thu0ng tang a tren 90% cac b~nh nhan
Basedow, nen dugc coi la xet nghi~m d~c hi~u cho b~nh Basedow. TRAb giam khi b~nh
6n dinh (nhung c6 th~ khong v€ binh thu0ng).
- Khang th~ Anti-TPO ciing c6 th~ tang.

2. Xet nghi~m danh gia anh hll'ang ngOClli bien cua Slf giam hormone giap
- Cong thuc mau: doi khi thAy giam s6 lugng b~ch cfi.u, nhAt la b~ch cfi.u h~t.
- Cholesterol mau giam.
- Glucose mau c6 th~ tang, c6 th~ gay rfii lo~n dung n~p glucose.
- Calci mau c6 th~ tang nh(f.
- Kali mau c6 th~ h~ thAp a m()t s6 b~nh nhan nam gim, tre tu6i.

266
TRJBU CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

3. £>0 dQ t@p trung lod ph6ng X~ va X~ hlnh tuyen giap

- f)uqc chi dinh khi kham lam sang va xet nghi~m khong xac dinh duqc nguyen
nhan gay cu(mg giap.
- X~ hinh tuySn giap b~ng I 131 ho~c I 123 : tuySn giap phi d~i, tang b~t Iod ph6ng x~
d6ng d~u trong b~nh Basedow ho~c t~p trung nhi~u vao m<)t s6 nhan (nhan n6ng) trong
b~nh bu6u nhan d<)c.

,. ....
::~·,
. i,~-
., I ·. •. ~
•r.• ~
·,

A.

-
." .

-- ---·-- -~.:--..,-.---,----"---··------·----------

Hlnh 9.21. Hlnh anh X<;l hlnh tuyen giap a m<)t so b~nh nhan CU'ang giap
- Do d9 t~p trung iod ph6ng x~:
+ Binh thu0ng: sau 2h la 20 ± 5%, sau 6h la 30 ± 5%, va sau 24h la 40 ± 5%,
+ Basedow: d9 t~p trung I 131 tang cao, tru0ng hqp diSn hinh c6 g6c ch~y do I 131
t~p trung t~i tuySn giap cao nhfrt sau 6h, va giam sau 24h do iod da duqc su d\ffig dS
t6ng hqp hormone giap va t6ng ra mau tu~n hoan.

4. Cac xet nghi'm khac

- f)i~n tim: nhip nhanh xoang, c6 thS c6 ngo~i tam thu, cu6ng nhi ho~c rung nhi
- Sieu am tim: phan xufit t6ng mau tang.
- Sieu am tuySn giap: hai thuy tuySn giap to Ian toa, giam am va c6 tang tin hi~u m~ch.

IV. CAC BIEN CHlrNG CUA seNH BASEDOW

Nhfrng b~nh nhan Basedow duqc chfin doan mu<)n, ho~c di~u tri khong d(mg se c6
nguy ca cao bi cac biSn chtmg.

267
 CHUdNG 9. TRIBU CHUNG HQC Cd QUAN NQI TIET

1. Cac bien chCPng tim m~ch

Ph6 bi~n a nhfrng b~nh nhan 16n tu6i, ho~c c6 ti~n sir b~nh tim m~ch (b~nh m~ch
vanh, tang huy~t ap):
- R6i lo~ nhip tim: ngo~i tam thu nhi ho~c thfit, cu6ng nhi va phfi bi~n nhfit Ia
rung nhi (g~p a 8-10% b~nh nhan Basedow).
- Suy tim, giai do~n d&u Ia suy tim trai, v~ sau Ia suy tim toan b9. Suy tim do
Basedow c6 d~c di~m Ia suy tim tang cung luQllg.
- Dau th~t nggc.

2. Cac bien chCPng mat

- Lf>i m~t ac tinh: m~t (1 ho~c 2 ben) hi I6i rfit nhanh va n~ng lam ngum b~nh
thfiy nhuc m~t, c9m m~t, chay nu6c m~t, nh~m m~t khong kin nen dS bi nhiSm khuftn,
loet giac m~c gay mfit thi h;rc. M9t s6 b~nh nhan hi dfty I6i h~n nhan c&u ra ngoai.
- Li~t CO' v~n nhan m9t ho~c hai ben do b~nh ly cua CO' ho~c do de ep vao day
th&n kinh III ho~c IV gay nhin doi.

3. CO'n bao giap tr~ng {thyroid storm)

- La tinh tr~ng hormone giap trong mau tang rfit cao va d9t ng9t. Thu<mg xay ra a
nhfrng b~nh nhan khong dugc chAn doan va di~u tri rna I~i tisn hanh phau thu~t tuySn
giap, ho~c Hie chuy~n d~ a ph\1 nfr c6 thai. .
- La biSn chtrng nguy hi~m nhfit cua Basedow, c6 cy 1~ tU vong rfit cao.
- Bi~u hi~n lam sang:
+ R6i lo~n y thuc, Ia ma, sau d6 di vao hon me.
+ S6t rfit cao, 39 - 40°C.
+ Nhip tim rfit nhanh, 150 - 160 ck/ph, thu<mg c6 lo~n nhip.
+ Non nhi~u, ia chay.
+ Da, m~t vang.

268
TRIBU CHUNG HQC N0I KHOA - T~p II

Bai s
TRieu CHlrNG HQC TUYEN C~N GIAP TR~NG

Ml)C TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay' sinh vi en co kha nang:

1. Ndm ilu(Jc chuydn hoa calci -phospho, tac d1:1ng sinh ly va aiJu hoa harmon PTH
2. Trinh bay ilu(Jc cac aij;c aidm lam sang cita suy tuy~n cqn giap trc;zng.
3. Trinh bay ilu(JC cac aij;c aidm lam sang cita cuimg tuy~n cqn giap trqng.
4. Trinh bay ilu(Jc cac aij;c aidm cqn lam sang cita suy cqn giap trc;zng.
5. Trinh bay ilu(Jc cac aij;c aidm cqn lam sang cita cuimg cqn giap trc;zng.

Tuy~n c~n giap tr~ng la m9t tuy~n n9i ti~t dong vai tro chu y~u trong vi~c chuy~n
hoa calci- phospho.
Tuy~n c~n giap tr~ng g6m 4 tuy~n nho b~ng h~t d~u (co nguai co t6i 6 - 7 tuy~n)
n~m sat ngay sau tuy~n giap tr~ng. Bai che lfrp bai tuy~n giap tr~ng, nen khong nhin sa
thfry khi kham lam sang.
Vi th~ tru6c khi di vao bi~u hi~n lam sang cua tuy~n, cfin bi~t vai tro sinh ly cua
tuy~n d~ tim ra cac phuong phap tham do tuy~n chuc nang.

NQIDUNG

I. SINH LY TUY~N C~N GIAP T~NG

Vi tuy~n c~n giap tr~ng dong vai tro chu y~u trong vi~c chuy~n hoa calci - phospho,
nen nghien ctru sinh ly tuy~n cling me la nghien ctru chuy~n hoa calci - phospho.

1. Chuy~n hoa calci

1. 1. Hap thu va thiJi triP

- Calci duqc dua vao ca th~ tU thuc an, duqc ru9t hfrp thtJ, chua d\ffig chu y~u a
xuong, a mau, thai trir phfrn thua ra nu6c ti~u va phan.
- Binh thuang m6i ngay cfin chirng 0,5g- lg, angum 16n, 1,5- 2g athai Icy dang
phat tri~n va a tre dang bu.
- Trong nhfrng di~u ki~n binh thuang, 75% calci an vao duqc thai ra theo phan.

269
 CHVONG 9. TRn;:u CHUNG HOC CO QUAN N<)I TIET

Calci a phan nhiSu hon a nu&c tiSu. Trai l~i trong cu(mg c~n giap tr~ng, calci a
nu&c tisu nhiSu hon a phan.
- Dum tac d\lllg diSu chinh cua tuySn c~n giap tr~ng, calci mau luon luon gifr
muc h~ng dinh, khoang 80- lOOmg% (4-5mEq%o). Ph~n l&n s6 calci nay n~m trong
huySt tuong, a h6ng c~u chi c6 rftt it. B~ng phuong phap sieu lQc nguai ta c6 thS tach
chung ra hai ph~n:
+ Calci sieu l9c (hay calci khuSch tan) chiSm 50-60%.
+ Calci khong sieu lQc (calci khong khuSch tan): 40-50%.
Lo~i calci sieu l9c ph~n l&n la lo~i calci 'ion hoa. LuQTig calci nay c6 tac d1;1ng sinh
hoa d6i v&i ca thS.

1.2. Tac df!ng sinh ly

- Tham gia vao chuc nang cua tim: CO' tim mfin cam v&i S\f thay d6i calci mau, h~
calci se lam khoang QT keo dai tren di~n tam d6.
- Rftt c~n cho thfim thftu mang tS bao va tham gia qua trinh dong mau.

2. Chuy@n hoa phospho

2. 1. H§p thu va thiJi triP

a
- Phospho duqc phan chia r<)ng rai nhiSu bQ ph~n trong CO' thS, a xuong 80%,
ph~n con l~i n~m a trong nu&c gian bao, trong nguyen sinh chftt tS bao.
- Binh thu(mg, 30% photpho an vao duqc thai ra qua nu&c tiSu, 70% duqc thai
theo phan.

2.2. Tac df!ng sinh ly

Trong ph~n nay chitng toi khong dS c~p t&i tac d\lllg sinh ly cua lo~i phospho n~m
trong ph~n l&n cac hQP chftt hfru CO'. Lo~i nay dong vai tro quan trQng trong qua trinh
phosphoryl hoa va trong sv diSu chinh thang b~ng acid - base nha h~ th6ng d~m phosphat.
d day chung toi chi n6i t&i vai tro sinh ly trong mau, lo~i nay g6m hai ph~n:
+ Phospho hfru ca: khoang 90mg%.
+Phospho vo ca: khoang 30-35mg% (1,7- 2,6 mEq%o).
- T~ong giai do~n phat triSn cua CO' thS, phospho kSt hqp v&i calci tham gia vao
vi~c t~o cot.

- Trong huySt tuong, luQTig calci ion hoa va phospho, ion hoa lien h~ rftt m~t thiSt
v&i nhau.
Sv lien h~ nay duqc biSu di~n b.~ng m<)t cong thuc:
Ca x P = K (K la h~ng s6)
Khi calci tang thi photpho giam va nguqc l~i.

270
TRIBU CHUNG HOC N<)I KHOA - T~p II

3. Sinh ly hormon c~n giap PTH

PTH duqc tiSt ra bm tS bao chinh cua tuySn c~n giap. Hormon nay c6 84 acid amin.

3. 1. Tac df!ng cua PTH

- PTH g~n v6i thv thS d~c hi~u cua mang tS bao va tac d()ng len ba CO' quan dich
la ru()t, xuang va th~n.
+ Tren ru()t PTH lam tang ho~t tinh cua 1 alpha, 25-dihydroxycholecalciferol tac
d()ng len nhan tS bao thuc dfiy sinh t6ng hqp protein v~n chuySn chftt calci.
+ Tren xuang PTH ho~t h6a cac men v~n chuySn calci clia ~o c6t bao va huy c6t bao.
+ Tren th~n: luqng AMPc tang len trong nu6c tiSu khi PTH tang.
- Tac d\lllg sinh h<;>c:
+ Tac dvng cua PTH my thu()c vao ndng d() hormon.
+ d ndng d9 thftp, PTH tac d()ng len calci ngo~i bao, thay d6i nhanh trong ngay,
gay ra bai xuftt phosphat qua nu6c tiSu, giam phospho trong mau, tang tai hftp thu calci
qua 6ng th~n. PTH ho~t h6a 1 alpha-hydroxylase cua th~n.
+ d muc cao han PTH tac d()ng len dv trfr phospho - calci trong cac tS bao quanh
cac h6c xuang.
PTH ndng d9 cao tang ho~t tinh huy c6t bao, gay huy xuang, lam tang calci mau
va tang calci ni~u.

3. 2. Di~u hoa biJi tiet PTH

- PTH duqc diSu hoa b~ng calci mau. Khi calci mau h~ kich thich tiSt PTH va
nguqc l~i khi calci mau tang thi uc chS tiSt PTH.
- Tuang tac hormon: PTH diSu hoa chuySn h6a calci phospho song hanh v6i
calcitonin va vitamin D.
+ Calcitonin duqc san xuftt ra tir tS bao C cua tuySn giap, c6 tac d()ng uc chS len
huy xuang.Khi calci mau tang thi kich thich tang tiSt calcitonin.
+ Vitamin D3 - 1,25-dihydroxycholecalciferol: vitamin D3 duqc ca thS t6ng hqp
toan b9 tir ergosterol cua da va biSu bi. Tia ClJC tim tir 290 dSn 300 nm tac d()ng len
ergosterol t~o thanh D3 me cholecalciferol, chftt nay sau khi hydroxy h6a hai lfin se tr&
nen ho~t h6a, m()t lfin t~i vi tri C25, xay ra t~i gan, va lfin thu hai t~i 1 alpha, xay ra t~i
th~n, t~o nen 1,25-(0H)2-D3 la chftt chuySn h6a ho~t d()ng m~nh nhftt cua vitamin D3.
- Tac d\lllg sinh h<;>c cua vitamin D3:
+ Tren ru()t: tang t6c d9 hftp thu va v~n chuySn calci, tac dvng nay duqc tang
cuemg b&i PTH.
+ T~i xuang: ddng tac dvng v6i PTH tren huy c6t bao.
+ T~i th~n diSn ra phan ling hydroxy h6a cua vitamin D3.
Sv hiSu biSt vS vai tro sinh ly cua calci va phospho, PTH va S\I lien quan gifra
chung se giup ta trong Vi~c nghien CUu b~nh ly CUOng va suy C~n giap tr~ng.

271
 CHUONG 9. TRI$U CHlrNG HQC CO QUAN N<)I TIET

II. TRieu CHlrNG LAM SANG

1. Suy c~n giap tr~ng

- Khi calci mau h~ xu6ng du6i 70mg% thi c6 th~ th~y cac tri~u chirng tetani.
- Nhung S\1' XU~t hi~n con tetani con ph\1 thUQC vao cac y~u t6 khac: tinh tr~ng
ki~m trong mau d~ gay ra tetani do khi mau hi ki~m thi tY 1~ calci ion hoa h~ th~p,
nguqc l~i it g~p khi mau bi toan.
Cac bi~u hi~n cua tetani, c6 th~ chia lam 2 lo~i:

1.1. CO'n tetani ro r~t

- Con co th~t cac dAu chi:
+ B~t dAu 6 cac ng6n tay, ng6n chan, d6i xirng hai ben, ngum b~nh cam giac
bu6n bu6n nhu ki~n bo, nhu kim cham. Cac sqi ca lung ban tay gi~t gi~t lam cac ng6n
tay run run. Sau d6 cac ng6n tay co qu~p l~i nhu tay nguai da de.
+ Trong con c6 khi keo ng6n tay ra duqc, c6 khi khong.
+ Sg tuAn 1\f cua cac con nay r~t gi6ng nhau. M6i con keo dai chirng 3 phut d~n
hang gia.
- Co th~t cac t~ng: thuang th~y nh~t 6 tre con:
+Co th~t thanh mon trong thi th6 vao, lam ngum b~nh ng~t th6.
+Co th~t d~ day, lam dau vling thuqng vi.
- Cac phan x~ gan xuong: tang nh~\ nhung khong bao gia c6 phan x~ Bakinski.

1.2. Tetani ti~m tang

Binh thuang khong th~y tetani xu~t hi~n. Nguai ta phat hi~n cac truang hqp tetani
ti~m tang b~ng cac each sau day:
1.2. 1. Nghi~m phap tha sau
- Bao nguai b~nh th6 sau, ch~m khoang 13-15 nhip trong m9t phut. Khoang 2-3
phut dAu, nguai ta th~y tren ngum bi tetani ti~m tang se len con tetani ro r~t ho~c gay co
cirng ban tay gi6ng nhu khi len con tetani.
- d nguai binh thuang, n~u th6 sau qua lau, gay tinh tr~ng ki~m nhi~u cling c6
th~ xu~t hi~n con tetani. Vi th~ nghi~m phap chi chi c6 gia tri khi con tetani xu~t hi~n
(ngay 6 2-3 phut dAu ho~c sau 35 nhjp th6 sau).
1.2.2. Dau hi~u Chvostek
- Go nh(f vao gifra duang n6i nhan trung go rna, trong truang hqp bj tetani ti~m
tang, gay ra CO c(rng CO' quanh mep, la?l CO' moi mep ben do bj gi~t.
1.2.3. Dau hi~u Trousseau
- it g~p hon d~u hi~u Chvostek.

272
TRI$U CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

- Dung m()t day cao su bu()c canh tay l~i nhu khi l~y mau finh m~ch (c6 th€ l~y
bao bQC tay cua m{)t may do huy~t ap, bom len d~n s6 t6i da), ngay 1-2 phut dfiu se gay
co cUn.g ban tay nhu trong con tetani.

1.3. Cac tri~u ch(png khac

- R6i lo~n thfin kinh: d~u hi~u ngo~i thap, doi khi c6 bi€u hi~n h9i chUn.g
Parkinson, mua VOn, d()ng kinh toan th€ ho~c khu trU.
- R6i lo~n tam thfin: tinh tr~ng trfim cam, sfiu mu()n, lo l~ng, b6n ch6n.
- Bong da, rvng toe, m6ng c6 d6m tr~ng, rang c6 khia, giam san men.
- M~t dvc thuy tinh th€.
- N~u h~ calci n~ng c6 th€ suy tim.

2. CU'ang c~n giap tr~ng

- H9i chUn.g cuemg c~n giap xay ra do san xuat qua nhiSu hormon c~n giap PTH.
- B~nh cuemg c~n giap thuemg g~p a tu6i 30- 60, la m9t b~nh truemg diSn. Luc
b~t dfiu, cac bi€u hi~n thuemg am thfim. C6 th€ khong c6 tri~u chtrng lam sang, b~nh do
d6 c6 th€ dugc phat hi~n tinh ca khi lam xet nghi~m calci.
Trong giai do~n toan phat, b~nh bi€u hi~n tren cac tri~u chUn.g sau day:

2.1. Cac rdi lofjln ve XU'O'ng

- Dau xuong: luc dfiu dau nh(f, chi khi di l~i m6i dau, nhung luc sau dau lien D:tc
ho~c c6 timg con dau dfr d()i, lam cho nguai b~nh n~m li~t t~i giuemg m~t an, kern ngli.
- u cac huy c6t bao: thuemg th~y nh~t a xuong ham hay a phia dfiu ngoai cac
xuong dai. C6 khi day la cac d~u hi~u dfiu tien.
- Gay xuong 1\f nhien: c6 khi m9t xuong nao d6 1\f nhien bi gay, cling c6 khi m9t
va ch~m nho cling gay xuong gay. D~u hi~u nay th~y mu()n hon.
- Bi~n d~ng xuong: a chi du6i, c6 th€ th~y m()t C\lC xuong nho ra. C()t s6ng c6
th€ bj gu, V(fO va S\lp
- C6 th€ rvng rang.

2.2. Suy nhLPVC - tri~u ch(png tam than kinh

- Khat nhiSu, ti€u nhiSu 2 - 3 lit/24h, d~n d~n m~t nu&c ca n9i va ngo~i bao.
- M~t moi khi g~ng sue.
- C6 thS gay suy nhugc toan than n~ng, d~n t6i y~u, li~t hai chi du6i, cac phan x~
gan xuong giam.
- Cling c6 th€ th~y r6i lo~n tinh thfin nhu hoang tuang ho~c trfim cam.

2.3. Hi)i ch(png th~n

- C6 th€ gay soi h~ ti~t ni~u: dai ra mau do soi th~n hai ben, suy th~n.
- Dau qu~n th~n do soi m()t ho~c hai ben va hay thanh dgt tai phat.

273
 CHU'dNG 9. TRI€:U CHUNG HOC Cd QUAN N(H TIET

2.4. Hi}i ch{png tieu hoa

- Chan an, non mua, doi khi c6 can dau b\IDg c~p, muc d() my muc tang calci mau.
- Dau do loet duang tieu h6a hay viem 1\!Y man c6 th~ xay ra.

2.5. Tri~u ch{png tim mf!ch

- Hay g~p tang huySt ap.
- Nhip nhanh, tr6ng ngvc, r6i lo~n nhip tim kinh di~n (ECG th~y QT ng~n, PR
keo dai).

2.6. Kham vung tuyen giap trf!ng

- it khi th~y c6 kh6i u vilng nay.
- Tuy nhien cung c6 th~ th~y m()t kh6i u nho b~ng h~t de ho~c to han n~m sat sau
tuyyens giap tr~ng, c6 th~ nh~m la u tuySn giap tr~ng.

Ill. TRII;U CHlYNG C~N LAM SANG TUY~N C~N GIAP T~NG
Cac bi~u hi~n lam sang cua suy va cu(mg c~n giap tr~ng nhiSu khi kha di~n hinh,
giup ich nhiSu cho chAn doan. Tuy nhien d~ chAn doan xac dinh va danh gia muc d(),
c~n phai tham do chuc nang tuySn.
Chu ySu la tham do chuc nang tuySn va ki~m tra X -quang h~ th6ng xuang d~
bist tinh tr~ng m~t ch~t voi do cuang tuySn gay ra.

1. Xet nghi~m mau

1. 1. EJjnh IU'9'ng calci mau

- Giam nhiSu trong suy c~n giap tr~ng.
+ Calci mau: 75-80 mg/L ho~c 1,87-2 mmol/L
Ca2+ chinh xac = [4- Albumin (g/dL)] X 0,8 + Ca2+ (mg/dL).
+ Calci ion hoa giam < 1, 1 mmoVl
- Tang nhiSu trong cuang c~n giap tr~ng: > 2,6mmoVl

1.2. EJjnh IU'9'ng phospho mau

- Tang trong suy c~n giap tr~ng: > 45 mg/1 (1,44 mmol/L).
- Giam trong cuang c~n giap tr~ng: < 0,8 mmoVL.

1.3. EJjnh IU'9'ng phosphatase kiem trong mau

- Tang trong cuang c~n giap tr~ng.
- Tang osteocalcine trong cuOn.g c~n giap.

1.4. EJjnh IU'9'ng PTH trong mau

- Giam trong suy c~n giap.
- Tang trong cuang c~n giap.

274
TRI$U CHUNG HOC N0I KHOA - T~p II

1.5. EJjnh IU't;Yng kali mau

- Ion kali co nhi~m V\l sinh ly tuang ki v6'i ion calci: khi calci mau tang, kali mau
giam, va nguqc l~i.
- Khi co h~ calci mau d~ xu~t hi~n can tetani.
- Co thS tang trong suy c~n giap tr~ng.

2. Xet nghi~m nU'ac ti~u

flinh luqng calci ni~u:
- Binh thuemg dao thai ra nu&c tiSu trong 24 gia: 200mg.
- Giam nhi~u trong suy c~n giap tr~ng, co thS giam xu6ng < 100 mg/24h (2,5
mmoV24h).
- Tang nhi~u trong cuemg c~n giap tr~ng: tit 3- 5 l~n han binh thuemg.
Trang xet nghi~m tren, dinh luqng calci mau va PTH co gia tri han ca noi len muc
d9 suy va cuemg c~n giap.

3. Dau hi~u v~ X-quang

Cac tri~u chling X-quang g~p trong cac b~nh ly cuemg c~n giap
- Phat hi~n S\f m~t ch~t voi h~ th6ng xuang:
+ Trang trnemg hgp cuemg c~n giap tr~ng h~ th6ng xuang m~t ch~t voi r5 r~t
+ Luc d~u a cac xuang dai, xuang ch~u, xuang SQ va cac d~u chi, v~ sau toan b9
xuang d~u bi.
- Hinh hang xuang.
+ Do m~t ch~t voi khu trU m()t nai, t~o thanh cac hang xuang.
+ Thuemg th~y a cac xuang dai, xuang SQ, xuang ham.
+Chi hi a xuang, con ngo~i c6t thuemg khong hi.
- Hinh soi a nhi~u b() ph~n:
+ Thuemg g~p nh~t la soi th~n hai ben.
+ Co khi th~y voi hoa a ph6i, tuY..
+ Trang m()t s6 truemg hqp, chvp X -quang vling c6 co thS th~y voi hoa tuy~n c~n
giap tr~ng.
- Kh6i u t~i cac d~u xuang, gay xuang, bi~n d~ng xuang.

4. ai~n tam do
- Giam calci mau: QT vaST keo dai, co thS xu~t hi~n xo~n dinh. Trang suy c~n
giap tr~ng, khoang QY keo dai (phai danh gia theo t~n s6 tim), co thS t&i 0,60 giay, song
T cao va nh<;>n, dao nguqc. Cac r6i lo~n do co thS d~n t&i bloc nhi th~t va m~t di nhanh
chong khi luqng calci tra l~i hinh thuemg.
- Tang calci mau: QT ng~n, PR keo dai.

275
 CHU'ONG 9. TRI$U CHUNG HQC CO QUAN N(H TIET

5. Chan doan hlnh anh tlm u c~n giap

- Sieu am d9 phan giai cao: rfit c6 gia tti d~ chftn doan u c~n giap, hinh anh m9t
ho~c nhiSu kh6i u k~t hqp vai xet nghi~m sinh hoa cho phep chftn doan xac dinh va
chftn doan vi tri khu tni.
- X~ hinh tuy~n c~ giap : Sestamibi Tc 99m, tim u c~ giap va u ti~t PTH l~c ch6.
- Ch\lp c()ng hu6ng tir (MRI) vtmg c6: danh gia chinh xac vi tri, s6 luQllg va kich
thu6c kh6i u, lien quan v6i cac t6 chuc Ian c~n.
- Ch\lp c~t 16p vi tinh (CT- scan) vling c6: thuemg it gia tti hon c()ng hu6ng tir.

IV. CAC NGUYEN NHAN GAY eeNH LY C~N GIAP T~NG

1. Cac nguyen nhan gay suy c~n giap
- Sau phfiu thu~t c~t tuy~n giap cling c~n giap.
- Suy c~n giap tg phat thuemg khong c6 nguyen nhan.
- Suy c~n giap bftm sinh (syndrome deDi George): khong phat tri~n mi thu 3 cua
thanh quan v6i thi~u san tuy~n uc va khong c6 tuy~n c~n giap.
- Suy c~n giap bai khang th~ khang tuy~n c~n giap doi khi ph6i hqp vm b~nh
Addison va bi~u hi~n nfim da (h()i chtrng Whitaker).
Trong tfit ca nhfrng. nguyen nhan nay PTH thuemg thfip va nghi~m phap tiem PTH
ngo~i sinh se thay d6i sv bfit thuemg phospho - ca1ci.

2. Cac nguyen nhan cLPong c~n giap

2. 1. CLPiYng c~n giap tien phat
Lath~ hay g~p nhfit, chi~m ti 1~ m~c 0,5 - 111000. Nfr hay m~c hon nam ti 1~ 3/2.
- Adenom don d()c: 80% s6 ca, thuemg xufit phat tir m9t trong s6 cac tuy~n c~n
giap. C6 khoang 10% u c~n giap don d()c c6 vi tri bfit thuemg gQi 1a u 1~c ch6, n~m trong
trung thfit... .
- Qua san tuy~n c~n giap: chi~m 15- 20% s6 ca, xufit phat tir tfit ca cac tuy~n c~n
giap , thuemg hay g~p trong h9i chtrng da u tuy~n n()i ti~t.
- Ung thu tuy~n c~n giap: 1% s6 ca, kh6 chftn doan mo b~nh hQc, thuemg phat
hi~n giai do~n mu()n khi da c6 di din.

2.2. CIPiYng c~n giap th{J' phat

Do tinh tr~ng h~ calci keo dai kich thich tang san xufit PTH g~p trong suy th~n,
thi~u vitamin D. . . Doi khi cuemg c~n giap thu phat ti~n d~n tg d()ng h6a phat sinh
adenom.

276
TRIBU CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

Bai 1

DAI THAO DU'ONG

MVC TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay' sinh vi en co kha nang:

1. Ndm au(J'C phdn loqi cac thi aai thao auirng.
2. Trinh bay au(J'c cac y~u t6 nguy ca cua cac thi aai thao auirng.
3. Tn'nh bay aU(J'C tri?u chimg ldm sang va tieu chudn chdn aoan b?nh aai thao auirng.
4. Trinh bay au(J'c tri?u chimg ldm sang va crjn ldm sang cua cac bi~n chimg cdp
tinh do DTD.
5. Trinh bay au(J'C tri?u chimg ldm sang va crjn ldm sang cua cac bi~n chimg mqn
tinh doDTD.

NQIDUNG

I. f>~l CU'O'NG
Dai thao duemg (DTD) la vfin d~ sue khoe toan c~u do sv gia tang nhanh chong cua
b~nh. Tren toan thS gim tinh dSn nam 2010, co khoang 285 tri~u ngum hi DTD trong do
DTD tip 2 chiSm 90%. Theo hi~p h9i DTD thS gim nam 2013 co khoang 3 81 tri~u ngucri
bi DTD. Dv kiSn dSn nam 2030 con s6 nay co th~ tang gftp 2 l~n. Ty 1~ DTD tang nhi~u
nhftt a cac nu6c dang phat tri~n nhu khu V\fC chau A, chau My. Sv gia tang nay la do qua
trinh do thi hoa, thay d6i 16i s6ng d~c bi~t chS d9 an dang bi "phuong tay" hoa. Qua di~u
tra tt;ti m9t s6 thanh ph6 16n tt;ti Vi~t Nam cho thfty cy 1~ m~c b~nh DTD la kha cao va
cfing dang gia tang nhanh chong. Tt;ti Ha N9i, di~u tra nam 1991 phat hi~n cy 1~ m~c DTD
trong dan s6 tren 15 tu6i la 1,1% thi dsn nam 2000 tY 1~ nay tang len 2,4%, nam 2010 tY
1~ tang 2,9% dSn 2013 la 5,4%. Nam 1991 di~u tra tt;ti Ha N9i, HuS cy 1~ m~c b~nh rfit
thftp, khoang 1% (1,2), va a n9i thanh thanh ph6 H6 chi Minh (TPHCM) la 2,5% (3).
Nam 2001, di~u tra tt;ti 4 thanh ph616n Ha N9i, HaiPhong, Da N5ng, TP.HCM tY 1~ m~c
la 4,9%. Nhu v~y chi sau 10 nam cy 1~ m~c b~nh nay gia tang tren 300% (4).
Tt;ti thanh ph6 H6 Chi Minh, m9t nghien clrti t~m soat b~nh DTD tren toan thanh
ph6 nam 2001 cho thfty cy 1~ DTD la 3.8% va tY 1~ nay a trong n9i thanh tang gftp 2,5 l~n
sau 8 nam (6,9% so vm 2,5%). Nam 2008 m9t nghien Clru khoang 1500 tren ca vtmg n9i
thanh va ngot;ti thanh tt;ti thanh H6 Chi Minh cy 1~ DTD da tang len la 7%, trong do tY 1~
DTD avtmg n9i thanh cao hon coy nghia so vm angot;ti thanh (7,5% so vm 3,8%).

277
 CHUONG 9. TRISU CHUNG HQC CO QUAN N0I TIET

DTD hl m<)t nh6m b~nh r6i lo~n chuySn h6a duqc d~c trung b6i tinh tr~ng tang
glucose mau do S\f thiSu h\lt tiSt insulin, tac d\lng cua Insulin ho~c ca hai. Tinh tr~ng
tang glucose mau m~n tinh cua DTD ph6i hqp v&i r6i lo~n chuc nang gay t6n h~i nhieu
ca quan khac nhau d~c bi~t 6 m~t, th~n, thfin kinh, tim va m~ch mau.
Nhieu qua trinh b~nh ly tac d<)ng len S\f phat tri~n cua DTD. Cac b~nh ly bao gfim
ru ts bao dao 1\lY hi pha huy tv miSn h~u qua la thiSu h\lt insulin dSn bfit thuemg cua tac
d\lng cua Insulin do tinh tr~ng khang insulin. Chinh tinh tr~ng b~nh ly nay se dfin t&i bfit
thuemg chuySn h6a carbohydrat, rna va protein. H~u qua cu6i cung la tinh tr~ng tang
glucose mau m~n tinh.

II. PHAN LO~I CAC THE flAI THAO flU'ONG

1. flTfl tip 1: tS bao ~hi pha huy, thuemg dfin t&i thiSu insulin hoan toan.
DTD cyp 1 do b~nh tv miSn dich: cac tS bao ~ tuySn tuY. hi pha huy b6i chfit trung
gian miSn dich, sv pha huy nay c6 thS nhanh ho~c ch~m. D~ng pha huy nhanh thuemg
xay ra 6 tre em nhung ciing c6 thS g~p 6 nguai 16n. D~ng pha huy ch~m hay g~p 6
nguai 16n, gQi la DTD tv miSn dich tiem tang 6 nguai 16n (LADA: latent autoimmune
diabetes in adults).
- DTD tip 1 vo can, khong thfiy can nguyen tv miSn dich.
- D~c diSm cua DTD tip 1:
+ B~nh hay kh6i phat m<)t each d<)t ng<)t va rftm r<) v&i cac tri~u chirng c6 diSn.
+ Xet nghi~m thfiy glucose mau kha cao, nhieu glucose ni~u va hay c6 thS ceton ni~u.
+ Tham do kha nang bai tiSt insulin cua tuy nha dinh luqng insulin va C - Peptid
mau tru&c va sau kich thich b~ng glucagon hay glucose thfiy giam nhieu (thiSu insulin
tuy~t d6i).
+ C6 thfiy tY 1~
cao b~nh nhan thu<)c tip nay c6 thS khang tiSu dao tl)y va b~nh
nhan thuemg thu<)c nh6m HLA, DR3, D~, Bs, Bis-
+ NSu khong duqc dieu tri b~ng insulin, b~nh nhan se hon me do nhiSm toan -
ceton va ill vong nhanh chong.

2. flTfl tip.2
- DTD tip 2 la thS b~nh hay g~p chiSm 80-90 % trong s6 b~nh nhan DTD. Tru&c
day, DTD tip 2 duqc gQi la DTD khong ph\l thu<)c insulin, DTD 6 nguai l&n. v&i d~c
trung la khang insulin di kern v&i thiSu h\lt insulin tuang d6i. Trong thai gian gfin day,
DTD tip 2 duqc n6i t&i v&i da ca chS b~nh sinh v&i cac ca chS them vao nhu giam tiSt
incretin, tang tai hfip thu glucose t~i th~n va tinh tr~ng tang tiSt. glucagon ... Trong phftn
l&n thai gian hi b~nh, nhfmg b~nh nhan DTD tip 2 khong cfin insulin dS dieu tri thay thS
do tl)y vfin con kha nang tiSt m<)t phfin insulin. Chinh vi v~y, b~nh nhan DTD tip 2
thuemg phat hi~n mu<)n.
- D~c diSm lam sang cua DTD tip 2.

278
TRI:BU CHUNG HQC N<)I KHOA- T~p II

+ Thu6ng khai phat a nguai tren 30 tu6i, b~nh thu6ng diSn bi~n ti€m tang trong
m()t s6 thai gian dai, tri~u chwg ngheo nan va kin dao, c6 y~u t6 gia dinh r6.
+ Xet nghi~m glucose mau hie d6i thu6ng khong cao l~m, c6 khi phai lam nghi~m
phap gay tang glucose maud~ chAn doan s6m. Tham do bai ti~t insulin tuong d6i.
+ B~nh nhan c6 th~ dugc di€u tri c6 k~t qua do nhiSm toan - ceton, d~c bi~t hay hi
cac bi~n chtmg thoai hoa.
+ C6 th~ dugc di€u tri c6 k~t qua chi b~ng ch~ d9 an ho~c k~t hgp v6i thu6c h~
du(mg huy~t u6ng.

3. Cac lo~i £>T£> khac

- Thi~u hvt di truy€n chuc nang t~ bao p.
- Thi~u hvt di truy€n v€ tac d()ng cua insulin.
- B~nh tuy~n tuy ngo~i ti~t: viem tuy m~n, xa soi tuy, chfrn thuong tuy, c~t tuY.
toan b(), ung thu tuy, xa nang tuy.
- DTD thu phat sau cac b~nh n()i ti~t: b~nh to d~u chi (Acromegaly), h()i chtmg
Cushing, cuemg giap, u tuy thugng th~n (Pheochromocytoma), u t~ bao ti~t Glucagon ...
- DTD do thu6c ho~c hoa chfrt: glucocorticoid, hormon tuy~n giap, Vacor, acid
Nicotinic, diazoxid, thiazid, interferon ...
- NhiSm khufin: virus sai, quai bi, Cytomegalovirus.
- M9t s6 h()i chtmg di truy€n k~t hgp v6i b~nh DTD: H()i chtmg Down,
Klinefelter, Turner, Wolfram.
- Dai thao du(mg thai k)r: la tinh tr~ng tang glucose mau dugc phat hi~n l~n d~u
tien trong thm kY mang thai. DTD thai kY la tinh tr~ng lien quan d~n tang glucose mau
cua m~ v6i mire d() thfrp hon so v6i DTD r6 nhung lien quan d~n tang nguy ca cac k~t
eve san khoa bfrt lgi.

Ill. CAC YEU TO NGUY CO CUA £>AI THAO £>U'ONG

1. Nguy CO' cua £>T£) tip 1

M~c du theo m()t s6 nghien ciru cho r~ng nguyen nhan cua DTD tip 1 dugc cho la
tg miSn ho~c khong r6 nguyen nhan nhung nguyen nhan chinh xac cua DTD tip 1 vfin
chua r6 rang, cac yiu taco thi g{Ji y tang nguy cu bj DTD tip 1 bao gam:
- Ti€n sir gia dinh: trong gia dinh c6 anh chi em ru()t bi DTD tip 1.
- Cac y~u t6 moi tru6ng: b~nh canh nhiSm virus dugc coi nhu y~u t6 khai phat
DTD tip 1.
- S\I c6 m~t cua t6n thuong h~ th6ng miSn dich t~ bao (1\I khang th~). Doi khi cac
thanh vien trong gia dinh cua BN DTD tip 1 dugc xet nghi~m thfry xufrt hi~n cac 1\I
khang th~ cua DTD. Nhfrng ngum c6 1\f khang th~ nay c6 nguy ca ti~n tri~n thanh DTD
tip 1. Tuy nhien cilng khong phai tfrt ca nhfrng nguai c6 1\I khang th~ nay d€u tra thanh
DTD tip 1.

279
 CHlfONG 9. TRI:BU CHUNG HOC CO QUAN NQI TIET

- Cac ySu t6 vS chS d9 an: SlJ thiSu hl;lt vitamin D, sir d\lllg sua ho ho~c cac thanh
phftn cua sua ho, sir d\lng ngli c6c s6m cho tre tru&c 4 thang tu6i. Khong m9t ySu t6 nao
trong nhfrng ySu t6 tren cho thfiy la nguyen nhan tfl!c tiSp cua DTD tip 1.
- Dia ly: m9t vai nu6c nhu Phftn Lan va Th\ly DiSn c6 cy 1~ hi DTD tip 1 cao.

2. Cac y~u to nguy ca cho ti~n aTe va aTe tip 2

Cac nghien c(ru chua c6 hiSu hiSt dfty du vi sao m9t s6 nguai l~i tra thanh tiSn
DTD va DTD tip 2 va nhfrng nguai khac l~i khong hi. Tuy nhien, m9t s6 ySu t6 lam
tang nguy CO' hi f)Tf) tip 2 da dugc lam ro, hao g6m:
- Can n~ng: nhfrng nguai c6 thira can ho~c heo phi (BMI > 23) c6 tang cac t6
chuc rna, do la nguyen nhan d~n dSn tinh tr~ng khang insulin.
- it v~n d9ng: nguai cang it v~n d9ng nguy CO' cang cao. Ho~t d9ng thS ll;IC se
giup kiSm soat can n~ng, sir d\lng glucose dS t~o nang lugng va giup cho cac ts hao
trong CO' thS nh~y cam han v&i insulin.
- TiSn sir gia dinh: nguy CO' hi f)Tf) tip 2 se tang nSu trong gia dinh c6 h6 ffi(f va
anh chi em ru9t hi f)Tf) tip 2.
- Chling t9c: m~c du vai tro cua chling tQC tang nguy CO' hi f)Tf) chua ro, nhung
m9t s6 chung t9cc6 nguy ca cao hao g6m nguai da den, B6 dao nha, nguai th6 dan chau
My va nguai My g6c A.
- Tu6i: tu6i cang cao nguy CO' hi f)Tf) cang tang. f)iSu nay c6 thS lien quan dSn
vi~c it ho~t d9ng thS ll;IC, giam kh6 CO' va tang can theo cung lua tu6i. Tuy nhien tY 1~
DTD tip 2 dang dftn tre h6a va g~p a tre con, tre vi thanh nien va nguai tre tuf>i. nhfrng
nguai > 45 tuf>i nen tftm soat DTD.
- Dai thao duang thai Icy: tiSn sir hi DTD trong thai kY mang thai cao nguy ca tra
thanh tiSn DTD va DTD tip 2 sau nay. Ph\1 nu c6 tiSn sir sinh con tren 4 kg c6 nguy ca
hi DTD tip 2.
- H9i chtrng hu6ng trlrng da nang: a ph\1 nu c6 h9i chtrng hu6ng trlrng da nang
(d~c trung h~ng tri~u chtrng kinh nguy~t khong dSu, m9c nhiSu long toe va beo phi)
tang nguy ca hi DTD.
- Tang huySt ap: HA tang tren 140/90mm Hg la m9t trong nhfrng nguy CO' hi
DTD tip 2.
- Bfit thuang cholesterol va n6ng d9 triglyceride: giam high-density lipoprotein
(HDL), ho~c "cholesterol t6t", tang triglyceride la nhfrng ySu t6 nguy CO' cua f)Tf) tip 2.

IV. TRII;U CHO'NG VA. CHAN eoAN eAI THAO £>U'ONG

1. Tri~u ch(fng
Cac tri~u chtrng cua DTD my theo muc d9 tang glucose mau. 0 h~nh nhan c6
glucose mau tang cao (DTD tip 1 ho~c tip 2 phat hi~n mu9n) thuang c6 tri~u chtrng tiSu
nhiSu, u6ng nhiSu va gay slit can, doi khi c6 tri~u chtrng an nhiSu, va nhin mo. Ngoai ra,
h~nh nhan con co ths co cac tri~u chtrng cua cua cac hiSn chtrng cfip tinh do h~u qua cua
tang glucose mau nhu tinh tr~ng nhi€m toan ceton ho~c tang ap ll;IC thfim thfiu. Cac tri~u

280
TRI:BU CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

chtrng cua tinh tr~ng tang glucose mau gay cac bi~n chtrng m~n tinh nhu b~nh ly vong
m~c gay m~t thi 1\rc, t6n thuong c~u th~n c6 cac tri~u chung suy th~n, bi~n chtrng th~n
kinh ngo~i vi v6i nguy ca loet chan, c~t cvt chi va ban chan Charcot. Cac bi~n chtrng
th~n kinh tg d{)ng tren cac h~ ca quan nhu d~ day, ru{)t, tim m~ch h~ ti~t ni~u sinh dvc.
B~nh nhan DTD con tang nguy ca bi cac bi~n ch(rp.g m~ch mau ngo~i vi, tang huy~t ap,
r6i lo~n lipid mau va cac bi~n chtrng tim m~ch khac.
Khi thi~u Insulin nhi~u, b~nh nhan se c6 cac tri~u chtrng lam sang c6 di~n:
1. 1. Dai nhieu, uong nhieu
Khi n6ng d{) gluocose mau binh thuemg glucose qua th~n duqc tai h~p thu hoan
toan vi v~y binh thuemg khong c6 glucose trong nu6c ti~u. Khi glucose mau tang cao
th~n khong th~ tai h~p thu t~t ca glucose va glucose ra ngoai nu6c ti~u gay tinh tr~ng dai
nhi~u thfrm th~u. Chinh tinh tr~ng ti~u nhi~u se gay cho b~nh nhan m~t nu6c tang cam
giac khat, phai u6ng nhi~u, thuemg thich nu6c ngQt.
1.2. Gay nhieu, m~t moi nhieu
Tinh tr~ng m~t glucose qua duemg ni~u va giam sir dvng glucose do thieu insulin
se d~n d~n tinh tr~ng thi~u h\lt nang luqng. f)~ can b~ng l~i nang luqng m~t di CO S\f
tang huy d{)ng nang luqng tit t6 chuc CO' varna, k~t qua la nguai b~nh giam can thi~u
nang luqng va m~t moi.
1.3. An nhieu
Do tinh tr~ng thi~u insulin ho~c giam dap trng cua insulin trong tai h~p thu
glucose trong cac mo se gay tinh tr~ng thi~u hvt glucose trong cac t~ bao, giam san xu~t
nang luqng. H~u qua tang tinh tr~ng d6i va an nhi~u.
C6 m{)t s6 truemg hqp, b~nh nhan luon c6 cam giac d6i, nen phai an r~t nhi~u.
N goai ra, con c6 th~ kern theo cac bi~n chtrng c~p tinh va m~n tinh (se trinh bay a
mvc bi~n chtrng).
Khi thi~u insulin tuong d6i, b~nh se di~n bi~n ti~m tang trong thai gian dai, cac
tri~u chtrng thuemg kin dao, yi v~y c~n nghi d~n va lam cac xet nghi~m d~ chfrn doan
dai thao duemg tren nguai c6 nhfmg y~u t6 nguy cacao.

2. Tieu chu~n ch~n doan dai thao dU'ong

Cac xet nghi~m quan trQng nh~t d~ chAn doan xac dinh dai thao duemg la xet
nghi~m glucose mau hie d6i, glucose mau b~t kY va nghi~m phap tang glucose mau v6i
75 g glucose khan ho~c 1,75 g/kg can n~ng a tre em hoa tan trong 250 m1 nu6c sau khi
b~nh nhan nhin d6i t6i thi~u 8 - 14 h.
Tieu chudn chOn iloan DTD theo ADA (Hirp hvi DTD My) nlim 2010: chan
iloan DTD khi co 1 trong cac tieu chudn dU"Oi illiy
1. Glucose huy~t tuong b~t Icy ~ 11, 1 mmoVL kern theo cac tri~u chtrng cua tang
glucose mau (khat nhi~u, ti~u nhi~u, an nhi~u, g~y sut).
2. Glucose huy~t tuong luc d6i (nhin an tit 8-14 gia) ~ 7 mmoVL trong 2 bu6i
sang khac nhau.

281
 CHVONG 9. TRIBU CHUNG HOC CO QUAN N(>I TIE:T

3. N ghi~m phap tang glucose mau: glucose huy~t tuong 2 gia sau khi u6ng 75g
glucose khan 2 11,1 mmol/L.
4. HbA1c (dinh luQllg theo phuong phap chuAn b~ng phuong phap s~c kY long
cao ap ) 2 6,5%.
2.1. Nghi~m phap tang glucose mau
- Di~u ki~n ti~n hanh nghi~m phap
+ Nhin d6i 8 - 14 gia.
+ 3 ngay tru6c khi lam nghi~m phap: khAu phfin an giau carbonhydrat (150g -
200g/ngay).
+ Khong ti~n hanh nghi~m phap khi dang hi b~nh c~p tinh, suy dinh du5ng, ch~n
thuong tam ly.
+ Khong ti~n hanh nghi~m phap khi dang dimg thu6c: corticoid, thiazid,
phenyltoin, thu6c ngira thai.
+ Khong v~n d()ng qua sue tru6c trong khi lam nghi~m phap.
- Phuong phap ti~n hanh
+ U6ng 75g glucose khan hoa loang trong 250- 300 ml nu6c, u6ng trong 5 phut.
+ XN glucose mau a cac thai diSm: d6i va 120 phut d6i vm ngum nghi nga DTD
(ph~;1 nfr khong mang thai).
Phuong phap danh gia:

Glucose mau sau uong glucose 120 phut a ngU'6'i khong c6 thai

< 1,4g/l (7 ,8 mmoi/L) 1,4g/1 ~

1
Glucose mau< 2 g/L ~ 2 g/1 (11, 1mmoi/L)
7,8 mmoi/~Giucose mau < 11 mmoi/L
II II

, .. !
II Sinh lhLYCI'ng
II
Giam dung n~p
II £>ai thao dU'ang
Glucose I

Theo doi hang nam

II II

282
TRI:BU CHUNG HQC N()I KHOA - T~p II

V. CAC BIEN CHlrNG COA eAI THAO BU'ONG

1. Bi~n chCPng chuy~n hoa c~p tinh {Hon me do dai thao dU'ang)
1.1. Han me do nhiem toan- ceton
1.1.1. Hoan canh xuat hi~n
Thuemg xay ra a b~nh nhan daithao duemg th~ ph\l thu()c insulin (tip 1) rna khong
duqc di~u tri ho~c di~u tri sai, do b~nh phat tri~n sau cac y~u t6 khai phat (nhi~m khufin,
ch~n thuong, phfiu thu~t. .. ).

1.1.2. Tri~u ch&ng lam sang

- D~u hi~u m~t nu&c toan th~ (khat, kho da va niem m~c).
- Tha nhanh sau, c6 mui aceton trong hai tha duqc mo ta nhu mui tao th6i.
- Cac bi~u hi~n a hvng (bubn non, non, dau h\lllg).
- Than nhi~t hi~m khi tang, thuemg la binh thuemg th~m chi hai giam do tinh
tr~ng gHin m~ch ngoai da. Bi~u hi~n giam than nhi~t duqc th~y trong 10% cac ca va
duqc coi la m()t d~u hi~u tien luqng x~u.

1.1.3. B~nh canh lam sang doi khi khong di~n hinh
- Tvt huy~t ap trong nhi~m toan ceton duqc di~u chinh d~ dang b~ng each bbi
phv n:u&c hay bbi phv th~ tich trong long m~ch b~ng truy~n dung dich keo.
- Cac r6i lo~n tam th~n (tinh tn;zng lu ldn, chrjm chqp) chi g~p a 30- 40% cac
b~nh nhan. Cac r6i lo~n n~ng y thuc chi duqc th~y a 10% cac b~nh nhan.
- Dau hvng dfr d()i (duqc th~y trong 22% cac truemg hap), c6 th~ kh6 khan trong
chfin doan.

1.1.4. Tri~u ch&ng c~n lam sang

- Glucose mau > 14,6 mmol/L (250 mg/dL)
- Toan h6a mau v&i pH < 7,3
- Bicarbonate mau < 15 mmol/L
- Ceton mau cao ho~c ceton ni~u duong tinh m~nh. Tuy theo muc d() toan, tinh
tr~ng nhi~m to an ceton do DTD duqc chia thanh 3 muc d():
+ Nhi~m toan nht;: pH 7,2 -7,3, HC03- 10- 15 mmol/L
+ Nhi~m to an vira: pH 7,1 - 7,2, HC0 3- 5 - 10 mmol/L
+ Nhi~m toan n~ng: pH< 7,1, HC0 3-< 5 mmol/L
- s6 luqng b~ch c~u thuemg tang len do tac d()ng cua tinh tr~ng co d~c mau va do
tang bai xu~t cortisol, catecholamin.
- N atri mau hi~u chinh thuemg binh thuemg. Kali mau c6 th~ tang, binh thuemg
ho~c giam (truemg hQ'P n~ng).
- Tang khoang tr6ng anion trong mau: Anion gap= Na- (Cl + HC03) > 20 mmol/L.

283
 CHVONG 9. TRJ$U CHUNG HOC CO QUAN NQI TIET

1.2. Han me do tang tham thau

Thu(mg g~p a dai thao du(mg tip 2 16n tubi
1.2.1. Tri~u ch&ng lam sang
- BiSu hi~n Him sang tang glucose mau: m~t, tiSu nhi~u, khat nu&c, nhin rna.
- BiSu hi~n lam sang mfit nu&c: ySu, m~t moi, chan an, khat nu&c, kho da va
niem m~c, chu9t rut, m~ch nhanh, tl)t huyst ap.
- R6i lo~n y thirc do mfit nu&c nhu lama, ngil ga, hon me.
- Tinh tr~ng nay tiSn triSn tlr tlr trong vai ngay dSn vai tufin.
- Khong c6 dfiu hi~u nhi~m toan - ceton.

1.2.2. Tri~uch&ng c~n lam sang

- Glucose mau thu(mg cao > 33,3 mmoVL
- Ap h;rc thftm thfiu mau > 320 mOsm/L, thu(mg > 350 mOsm/L. Ap h;rc thftm
thfiu mau hi~u dvng co thS u&c tinh b~ng cong thuc:
ALTT mOsm!L = 2(Na++K+) +glucose (mmoVL)
- Tinh tr~ng mfit nu&c n~ng (tang hematocrit)/suy th~n chirc nang (ure va
creatinin mau tang).
- Ceton mau/ni~u: vSt ho~c khong c6. B~nh nhan khong bj toan chuySn hoa.
- N atri mau c6 thS tang, binh thu(mg ho~c giam. Khi glucose mau tang m6i
5,6 mmoVl, se lam natri mau giam di 1,6 mEq/1. Vi v~y, dS xac djnh dugc con sf> natri
th~t cua b~nh nhan, cfin ap dl)llg cong thirc tinh natri hi~u chinh:
Natri hi~u chinh =[(glucose- 5,6)/5,6 * 1,6]
- N6ng d9 kali trong mau c6 thS cao, binh thu(mg ho~c thfip.

1.3. Hon me do nhiem acid lactic

Rfit hiSm g~p, nhfit la a Vi~t N am, nhung tien lugng rfit n~ng, phfin 16n chi xay ra
a b~nh nhan dai thao du(mg dugc di~u tri b~ng thu6c h~ du(mg huySt u6ng lo~i Biguanit
nhfit la a nguai c6 tubi, suy th~n.

1.3.1. Tri~u ch&ng lam sang

Khai phat d9t ng<)t, dau Ian toa kh~p toan than, nhfit la dau bl)llg, dau ngvc, dau
ca, chu9t rut.
Rfii lo~n tieu hoa: bu6n non, non, ia chay.
Hon me tiSn triSn nhanh dSn d9 III.
Kh6 tha n~ng (nhi~m acid- chuySn hoa).
Mfit nu&c toan thS rfit n~ng, c6 thS trl)y m~ch.

1.3.2. Tri~u ch&ng c~n lam sang

Nhi~m acid chuySn hoa.
Lactat mau tang tren 2 mmoVL (binh thu(mg 0,5 - 1,5 mmoVL).

284
TRI:SU CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

2. Cac bi~n ch(fng m~n tlnh

2.1. Bi~n ch(png nhiem khuan
- Nhi~m khufin da, niem m~c, mvn nhQt, viem ca, h~u b6i, viem mu chan ding,
nhi~m khufin ca quan sinh dvc ngoai, nhi~m khufi:q. n~ng ban chan, nhfmg nhi~m khufin
nay dai d~ng, hay tai phat, rfit n~ng nen cfrn dUQ'C di~u tri SOm.
- Nhi~m nfim a mi~ng, n€p l~n du&i vU, nach, b~n, am hQ, quy dfru.
- Nhi~m khufin ti€t ni~u: tri~u chirng rfit kin dao, a nhi~u muc d9 khac nhau viem
bang quang, viem ni~u d~o, viem dai b~ th~n cfip, hay tai phat, c6 th~ d~n d€n viem dai
b~ th~n m~n tinh r6i suy th~n do viem th~n ke.
- Viem b(> ph~n sinh dvc: vi em am h(>, viem am d~o, viem phfrn ph1;1.
- Lao rfit thu6ng g~p a b~nh nhan dai thao du6ng d~c bi~t la trong th~ ph\1 thu(>c
insulin, thu(mg a ph6i va th~n, tri~u chirng kin dao, di~n bi€n ti~m tang.

HOn~ m& da ---~

dai thao duang

Tt.ng huyet ap
H' huy~t op ttr th'

L~tducng

Mun r'lhot
Nhilm khu§n da
B+nh Jy xuttng kh~p
do dai thao dt.mng

_..,._____ Giam cam giac, dj cam

..,._ _ _ _ Loet khoet gan biln chan

~f:l\1~----- Hoai.lL!, nhtim khu4n

· ban chAn

Hlnh 9.22. Cac biE§n chLJ'ng do dai thao dU'ang

285
 CHVONG 9. TRISU CHUNG HQC CO QUAN N(>I TIET

2.2. Cac bien chCPng thoai hoa

2. 2. 1. B~nh vong mf)c mat
- Cac tri~u chtmg lam sang chu y~u la nhin rna.
- ChAn doan xac djnh: b~ng phuang phap soi chl)p day m~t c6 tiem thu6c can
quang Fluorescein.
+ B~nh vong m~c giai do~n ti~n tang sinh: d~c trung bai cac vi phinh m~ch,
ch~m xu~t huy~t, xu~t ti~t, phu gai thj.
+ B~nh vong m~c giai do~n tang sinh: d~c trnng bai sv tang sinh nhfmg tan
m~ch, t6 chuc xa Ian vao hoang di8m, xu~t huy~t djch kinh.

2.2.2. Bien ch&ng than kinh tf:l' d{)ng

- Bi~n chtmg thfin kinh 1\f d()ng tim m~ch:
+ Tri~u chtmg lam sang: nhip tim nhanh khi nghi > 100 chu k)r/phut, nh6i mau ca
tim khong tri~u chtmg, h~ huy~t ap tu th~.
+ Test chAn doan:
• Do nhip tim khi nghi > 100 chu kY/phut.
• Ki~m tra huy~t 4P tu th~: HATT do lfin thu nh~t a tu th~ n~m. Lfin thu 2 tu
the dtmg thai diem 2 phut sau khi dtmg d~y d()t ng()t. :pap tmg: binh thuang
giam < lO mmHg, gi&i h~n giam 10-29 mmHg, bat thuang giam > 30
mmHg ket hqp v&i tri~u chtmg.
- Bi~n chtmg thfin kinh 1\f d()ng tieu hoa:
+ B~nh thfin kinh 6ng tieu h6a tren: tri~u chtmg lam sang: nu6t nghttn, dfiy bl)ng,
an ch~m tieu, g chua, n6ng bong ho~c dau thugng vi, bu6n non, non.
+ B~nh thfin kinh 6ng tieu h6a du&i: tao bon, tieu chay.
- B~nh ly thfin kinh 1\f d()ng ti~t ni~u- sinh dl)c:
+ B~nh thfin kinh bang quang: ti8u kh6 ti8u khong h~t bai, do bang quang
+ B~nh thfin kinh h~ sinh dl)c:
• , N am gi&i: r6i lo~n cuang duang, li~t duang, rao ngugc tinh djch, ph6ng tinh
ra qua s&m.
• Nf!: r6i lo~n kinh nguy~t, m~t kinh, kho am d~o, giam cam giac vimg bttn,
mat cam giac kich thich tinh dl)C.
- B~nh thfin kinh v~n m~ch
+ Tang ti~t m6 hoi: vilng m~t va than, xay ra luc b~t dfiu cac bfra an, luc t~p th8
due hoac vao ban dem.
+ Giam ti~t m6 hoi a phfin xa g6c chi du&i: da kho, ngl1a, fl)llg long, bong vay,
d~n nUt, gia tang chai chan va lo~n du5ng m6ng, tang nguy ca loet chan. Truang hgp
n~ng c6 th8 g~p a chi tren, phfin du&i than.

286
TRISU CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

- H~ duemg huy~t khong nh~n bi~t: DTD lau nam d~n d~n r6i lo~n ph6ng thich
catecholamine va doi khi ca Glucagon do mfit ki~m soat th~n kinh ph~ vi lam lu rna dfiu
hi~u h~ duemg huy~t.

2. 2. 3. Bien ch&ng thfln kinh ngof{li vi

- Tri~u chtrng CO' nang:
+ Di cam a d~u chi: cam giac ki~n bo, te r~n kim cham, rat bong.
+ Giam ho~c mfit cam giac ti~p xuc da, cam giac nhi~t.
+ Mfit cam giac nguqc len "d~ng b6t" achan, "d~ng deo gang a tay".
+ Dau ~m i ho~c kjch phat, tang cam giac dau a chi va bvng nhiSu vS dem.
- Kham thvc th~:
+ Danh gia cam giac nong (cam giac sa): sir dvng monofilament 10gram, kham 10
vi tri. Mfit 2/10 vi tri duqc danh gia c6 r6i lo~n cam giac nong, mfit 4110 vi tri duqc danh
gia c6 nguy ca bi b~nh li ban chan DTD.

Hlnh 9.23.
+ Danh gia cam giac sau (cam giac rung- ban th~).
+ Tham do di~n ca th~n kinh.
+ Tru6c khi ch~n doan b~nh th~n kinh do DTD c~n lo~i trir cac b~nh li th~n kinh
ngo~i vi khong do DTD nhu thi~u B 12, nghi~n ruqu, suy th~n , ng<) d<)c kim lo~i n~ng,
cac b~nh vi em thoai h6a th~n kinh m~n tinh ....

2.2.4. Bien ch&ng cllu th~n do fJTfJ dvqc chan doan dva vao
- Microalbumin ni~u (+) khi ti s6 albumin/creatinine: 30 - < 300 mcg/mg
creatinin ni~u. Thuemg la dfiu hi~u s6m nhfit , di~n hinh cua b~nh c~u th~n do DTD.
- Macroalbumin ni~u (+) khi ti s6 albumin/creatinine ~ 300mcg/mg.
- Chi nen ch~n doan bi~n chtrng th~n do DTD khi 2 trong 3 m~u dinh luqng
microalbumin ni~u duang tinh trong vong 3-6 thang.

287
 CHU'ONG 9. TRl:SU CHUNG HQC CO QUAN NQI TIET

2. 2. 5. B~nh mt;Jch vanh

- Tri~u chfulg:
+Con dau th~t ngvc: dau th~t ngvc 6n dinh, ho~c khong 6n dinh. Dau rna nh~t,
khong diSn hinh, gQi hi thiSu mau CO' tim th~m l~ng, th~m chi nh6i mau CO' tim cfip
khong c6 dau ngvc.
+ Nh6i mau CO' tim: CO khi phat hi~n tinh CCY truac dfiu hi~U nh6i mau CU tren di~n
tam d6, c6 khi hl con dau th~t ngvc dfr d()i diSn hinh. Doi khi chinh nha dfiu hi~u nh6i
mau CO' tim rna b~nh dai thao duang mai dUQ'C phat hi~n.

2.2. 6. B~nh mt;Jch mau nao

- Tri~u chfulg:
+ Tfit ca cac dfiu hi~u dinh khu: vo nao, du&i vo, ... dSu c6 thS xay ra, nhanh it
hay nhiSu. Li~t nua nguai, li~t m~t, n6i kh6, nu6t kh6, thfit ngon, r6i lo~n cam giac nua
nguai, r6i lo~n thi giac, mfit thang b~ng ...
+ R6i lo~n y thuc.
+ Dau d~u, bu6n non g~p trong chay mau du&i nh~n.
+ Nghe d()ng m~ch canh c6 thS c6 tiSng th6i chfulg to c6 h~p.
+ Sieu am doppler la phuong phap t6t khong xam lfin dS phat hi~n t6n thuong
d()ng m~ch vling c6.
+ Chvp d()ng m~ch duqc chi dinh khi tiSn hanh thu th~t khai thong d()ng m~ch canh.

2. 2. 7. B~nh mt;Jch mau ngot;Ji vi

- Tri~u chfulg:
+ Dau each h6i, dau khi di b().
+ Dau chan a tu thS n~m, tang len vS dem.
+ Chan l~nh, tim do a ph~n du&i, a ng6n chan.
+ VSt loet, ho~i ill, c6 thS kern nhi~m trling d~n dSn c~t cvt.
+ Danh gia qua tham kham: tinh tr~ng da, mau s~c, nhi~t d9 da n6ng/l~nh, tinh
tr~ng m~ch cua d()ng m~ch chay sau, d()ng m~ch mu chan, tinh tr~ng cac ca c~ng chan
va ban chan.
+ Do huySt ap c6 chan canh tay: chi s6 nay thuang ~ 1. Khi chi s6 nay< 0,9la
thS hi~n c6 biSu hi~n t~c m~ch.
+ Sieu am doppler: xac dinh vi tri va SlJ Ian r()ng cac ch6 d()ng m~ch h~p hay t~c
neu c6.

288
TRI$U CHUNG HOC N<)I KHOA - T~p II

MQT SO HINH ANH TRieu CHlrNG VA BIEN CHlrNG

CUA DAI THAO DU'ONG

Loet tren n~n chai chan do Loet ban chan do

bien chll'n than kinh

Hoc;1i tll' ban chan do nhiem trung

va tac mc;lch

Viem m6 te bao M6ng qu~p

Ban chan Charcot

289
 CHUONG 9. TR$U CHlrNG HOC CO QUAN N(>I TIET

Bili 8

H~ GLUCOSE MAU

Ml)C TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay, sinh vien c6 kha nang:
1. Trinh bay au(fc tri?u chimg ldm sang cua ht;z glucose mau.
2. Trinh bay aU(IC cac xet nghi?m crjn ldm sang cua ht;z glucose mau.
3. Ndm air(IC cac nguyen nhdn cua ht;z glucose mau.

NQIDUNG

I. £)~1 CU'O'NG
H~ glucose mau la tinh tr~ng giam c6 tinh chftt b~nh ly cua n6ng d9 glucose trong
mau va dich ngo~i bao. Tri~u chtrng lam sang cua h~ glucose mau la h~u qua cua tinh
tr~ng thi8u nang lu<)llg, rna tru6c tien va quan trQng nhftt la a t8 bao nao do glucose la
chftt cung cftp nang luQllg vo cung cAn thi8t cua t8 bao nao.
Chinh vi v~y, h~ glucose mau la m9t cftp ciru n9i khoa, ck duqc phat hi~n va diSu
tri kip thm d€ phong cac di chtrng d~c bi~t di chtrng thAn kinh cho ngum b~nh.
II. SINH seNH HQC H~ GLUCOSE MAU
Khi n6ng d9 glucose mau b~t dAu giam dum mtrc sinh ly se kich thich vilng dum
d6i kich thich tuy8n yen ti8t ACTH (tang cortisol) va Somatostatin (tang glucose).
Khi glucose mau h~ nhiSu ngoai tang cam giac them an du<mg con kich thich h~
lum- hanh my, my thuQllg th~n ti8t adrenaline, h~ ph6 giao cam (nhan X), U)y t~ng (t8
bao alpha) ti8t glucagon, d~ day ru9t ti8t gastrin, secretin, kich thich ti8t ADH.
Adrenaline cling glucagon lam tang ly giai glycogen va tang tan t~o glucose t~i gan,
d6ng thm gay ra cac tri~u chtrng cu<mg giao cam va thAn kinh thvc v~t. Gastrin va
secretine lam tang hftp thu glucose a 6ng tieu h6a. Kich thich h~ d6i giao cam gay ra cac
tri~u chtrng t~i du<mg tieu h6a.

Nhfmg tri~u chtrng tren thu<mg xuftt hi~n s6m nhung khi h~ glucose mau n~ng se
tac d9ng tren t8 bao nao (vi khong c6 ~gu6n dv trfr glycogen).
- Binh thu<mg chuy€n hoa cua t8 bao nao a ngum 16n cAn m9t ngu6n cung cftp
thu<mg xuyen glucose t6i thi€u khoang 3 gia (luQllg glucose duqc tuAn hoan nao cung
cftp la 40-50g/gia).

290
TRIEU CHUNG HOC N(>I KHOA - T~p II

- Khi glucose mau giam, tru6c tien nao sir d\lllg dv trfr glycogen, (nhung ngu6n
nay r~t it khoang 1.5 g), do d6 chi duy tri duqc khoang 30 phut. Trong khi d6, luu luqng
mau nao thay d6i r~t it rna tieu thv oxy cua nao kh6ng thay d6i. Luc nay m()t s6 ch~t
nhu acid amin, lipid ciing duqc chuyen hoa de cung c~p nang 1uqng nhung hi~u qua r~t
h~n ch~, d6ng thm, vi~c sir d\lllg nang tuqng cua nao co the giam di 40-60% do do cac
chtrc nang cua nao bi giam.
- Thuang t6n t~ bao nao kh6ng hBi phvc khi S\f thi~u nang luqng trAm trQng va
keo dai. Do nh~y cam v~ thi~u nang luqng cua cac vimg thu()c nao b() c6 khac nhau, vi
th~ thtr tg xu~t hi~n tri~u chtrng cua cac giai do~n giai phfiu lam sang xu~t hi~n tAn luQ't
nhu sau.

.!. Glucose mau £>M Gan

t
iT\IY-- · ·· ·· ·· • hoaurn

-
~., ~~~ -----t~iagon
~ "'~._::ill
t san xuat Glucose

t thfln kinh giao

j ~ cam thU'Q'ng th~n
t Glucose mau £>M
Tuy~n y€m
CO' M&

Tuy thU'Q'ng th~n

t cac ti€ln chat ~o

glucose

tm.~ooee---­
cearaxe Bt?nh nhan an

Trit?u chling _ _)

Hlnh 9.24. Sinh ly cua dieu hoa glucose va CO' ch~ dap l1ng khi hc;t glucose mau
+ Giai do~n vo nao: lama, bu6n ngli, kich thich tam thAn, nhin d6i.
+ Giai do~n dum vo nao va nao trung gian: ho~t d()ng tg d()ng, v~t va, co gi~t.
+ Giai do~n nao gifra: co ctcng CO', u6n v~n, gian dBng tu va kh6ng dap tcng anh
sang, gi~t nhan cAu.
+ Giai do~n tru6c my nao: d~u m~t nao.
+ Giai do~n my nao: h6n me sau, m~t truang hrc CO', m~t phan X~ giac m~c.
Nhu mo nao bi phu n~ nh~t la a b~nh nhan dai thao du<mg, ho~i tir, xu~t huy~t, dS
gay di teng. N goai ra cac tac d()ng tren m~ch vanh, h~ tieu h6a va h6 h~p xay ra mu()n
han va kh6ng thu<mg xuyen.

291
 CHVONG 9. TRI:BU CHUNG HOC CO QUAN N<)I TIET

Ill. TRieu CHlrNG LAM SANG

Cac tri~u ch(mg lam sang cua h~ glucose mau rfit da d~ng, cac biSu hi~n khac
nhau khong chi b~nh nhan nay vm b~nh nhan khac, rna ngay ca d6i v6i ban than m9t
b~nh nhan. vs nguyen t~c thi h~ glucose mau a muc d9 vira phai chi gay cac tri~u
ch(mg 1am sang nhtt, cac tri~u ch(mg lam sang n~ng thu6ng chi g~p khi h~ glucose mau
trfim trQng.

1. Cac tri~u chll'ng lien quan tai cac dap Ll'ng cua h~ th~n kinh tl:l' d9ng
(sympathoadrenal symptoms) thll'ang a giai do~n d~u khi h~ glucose mau
- Va m6 hoi, l~nh, xufit hi~n d9t ng<)t, day la m9t tri~u ch(mg quan trQng.
- M~t xanh tai, doi khi l~i do.
- Run chan tay la tri~u ch(mg rfit thu6ng g~p.
- Cam giac d6i rfit d~c hi~u, xufit hi~n d9t ng<)t, rfit kh6 chju, c6 khi c6n cao, dau
ca vilng thuQ11g vi.
- Cac dfiu hi~u khac nhu bu6n non, ho~c non, ia long c6 thS ph6i hqp.
- Kham co ths thfiy nhip tim nhanh, huyst ap tam thu tang nhung chi a muc wa phai.
- M9t s6 b~nh nhan c6 thS khong c6 cac biSu hi~n n6i tren khi h~ glucose mau
(nhu cac b~nh nhan bi bisn ch(mg thfin kinh 1\f d9ng do dai thao du6ng).

2. Cac tri~u chll'ng lien quan tai cac bi~u hi~n do thi~u dLPang cua h~ th~n
kinh (neuroglycopenic symptoms) thlJ'ang a giai do~n h~ glucose mau
n~ng
- R6i lo~n thi giac: nhin doi, ao thj.
- C6 khi b~nh nhan di l~i lo~ng cho~ng nhu m9t nguai say ruQU, hay quen.
- C6 b~nh nhan. trong tinh tr~ng kich thich vS tinh thfin va v~n d<)ng: b6n ch6n,
va m6 hoi, dS bi kich d9ng, gay g6, c6 cac con cum khong tg chu duqc, khong cho thfty
thu6c kham b~nh.
- Cung c6 khi c6 tinh tr~ng lu lftn, da dftn, ho~c con trfim ufit v6i y djnh tg sat.

3. Cac tri~u chll'ng lien quan tai cac ton thli'O'ng n~ng a h~ th~n kinh trung
li'O'ng khi h~ glucose mau keo dai .
- Con co gi~t Ian toa ho~c khu trU.
- Li~t v~n d<)ng c6 ngu6n g6c trung uong nhu li~t nua nguai, li~t m9t tay.
- R6i lo~n cam giac (dj cam Ian toa ho~c khu trU a dfiu chi, xung quanh mi~ng).
- Hon me do h~ glucose mau la m9t tai biSn c6 diSn va n~ng nhfit vm cac d~c
diSm: hon me c6 thS nhtt (b~nh nhan con C\{a qu~y duqc v6i cac kich thich dau), nhung
thu6ng hon me yen tTnh, khong c6 dfiu hi~u mfit nu6c hay r6i lo~n ho hfip, c6 thS c6 cac
tri~u ch(mg thfin kinh khu trU. -
- M9t s6 tri~u ch(mg rfit c6 gia tri cho chAn doan: va m6 hoi, l~nh, tang truong
ll;IC CO', con co gi~t, phan X~ gan xuong tang, dfiu hi~u Babinski duong tinh a ca hai ben.

292
TRIBU CHO'NG HQC N()I KHOA - T~p II

4. Tien tri@n
- TiSn tri~n ngay tire thi: cac tri~u chling tren c6 th~ biSn m~t nhanh sau khi an d6
ng<;>t. Tam chling Whipple bao g6m cac tri~u chling h~ glucose mau xu~t hi~n khi
glucose < 2,8 mmol/L va dap irng v&i glucose duemg u6ng hay tiem la d~u hi~u d~c
trung d~ chAn doan h~ glucose mau. M9t s6 truemg hqp ngay ca khi khong an, u6ng, cac
tri~u chling tren cling c6 th~ giam di m<)t each 1\f phat.
- TiSn tri~n lau dai: ph\1 thu<)c vao nguyen nhan, S\f tai phat cua cac can h~
glucose mau, nh~t la khi can n~ng, keo dai, c6 th~ gay cac di chling: r6i lo~n v8 tinh
thfin-v~n d<)ng t~m thai ho~c vinh vi@n nhu la m~t tri, li~t nua nguai, h9i chling
Parkinson, teo CO' a ng<;>n chi ...

IV. C~N LAM SANG

1. Ch~n doan xac dinh bang xet nghi~m glucose mau
D~ djnh huang nhanh chAn doan c6 th~ xet nghi~m glucose mau mao m~ch t~i
giuemg.
Xac djnh h~ glucose mau b~ng xet nghi~m sinh hoa: glucose trong huySt tuang
mau tinh m~ch < 2,8 mmol/L a ngueri binh thuemg va < 3,9 mmol/L a nhfrng nguai c6
dung insulin hay thu6c vien h~ glucose mau .
. Bi~u hi~n lam sang CUa h~ glucose mau khong luon tuang xling vm gia tri glucose mau.

2. Cac xet nghi~m dinh hU'ang nguyen nhan hCll glucose mau

2. 1. EJjnh ILPC}'ng insulin mau va C-peptide

D~ danh gia S\f bai tiSt insulin cua 1\ly. Xet nghi~m nay c6 gia tri nh~t khi l~y mau
trong can h~ glucose (glucose mau < 3,0 mmol/L) va djnh luQTig glucose mau d6ng thai.
- Nguai binh thuemg khi glucose mau < 3,0 mmol/L, insulin, C-peptide mau se
r~t th~p ho~c khong dinh luQTig duqc, tY 1~ insulin/C-peptide khoang 0,2 trong khi d6
pH mau giam, djnh luQTig ~ hydroxybutyrate mau va cac hormone d6i khang nhu
cortisol, GH, ACTH d8u tang cao.
- ChAn do an h~ glucose mau do u tiSt insulin n9i sinh (Insulinoma): khi xet
nghi~m trong can h~ glucose mau th~y tang n6ng d9 insulin (~ 3.0 JlU/mL hay 18
pmol/L) va C-Peptid (~ 0,6 ng/mL hay 0.2 nmol/L hay 200 pmol/L), proinsulin (~ 5,0
pmol/L) va ~ hydroxybutyrate:::; 2,7 pmol/L.
- ChAn doan h~ glucose mau do tiem qua li8u insulin (ho~c len sir d\lng insulin):
n6ng d9 insulin mau tang cao (~ 100,0 JlU/mL hay 600pmol/L) rna n6ng d9 C-peptide
l~i th~p, tY 1~ insulin/C-peptide > 1,0.

2.2. Cac xet nghi~m khac

M<)t s6 cac xet nghi~m giup xac dinh nguyen nhan cua h~ glucose mau
- ~ hydroxybutyrate mau: se tang cao khi h~ glucose mau do nhin d6i keo dai,
th~p trong truemg hqp h~ glucose mau do cuemg insulin ho~c r6i lo~n oxy h6a acid beo.

293
 CHUONG 9. TRIBU CHlJNG HOC CO QUAN NQI TIET

- N 6ng d9 acid beo tl)' do: se tang cao khi hc;t glucose mau do nhin d6i keo dai ho~c
khi c6 r6i loc;tn oxy h6a acid beo; th~p trong truemg hQP hc;t glucose mau do cuemg insulin.
- Cac hormon tang glucose mau:
+ Cortisol mau: se tang cao khi c6 hc;t glucose mau, n~u kh6ng tang chtrng to c6
suy thuQTig th~n ho~c suy tuy~n yen (giam ti~t ACTH).
+ A CTH: tang khi c6 hc;t glucose mau; kh6ng tang khi c6 suy tuySn yen, tang qua
cao kern theo giam cortisol mau chtrng to c6 suy thuQTig th~n tien phat.
+ GH mau: se tang khi c6 hc;t glucose mau nSu chuc nang tuy~n yen binh thuemg
+ FT4 thdp: rna kh6ng tang TSH chtrng to c6 suy tuy~n yen ho~c suy dinh du5ng
keo dai.
+ Epinephrine mau: tang khi c6 hc;t glucose mau.
+Glucagon mau tang khi c6 hc;t glucose mau; giam tren cac b~nh nhan dai thao
duemg typ I.
- pH mau: se giam n~u hc;t glucose mau do nhin d6i keo dai, kh6ng thay d6i pH
khi hc;t glucose mau do tang ti~t insulin.
- Lactate mau: tang cao trong truemg hqp b~nh nhan c6 s6c, U)t ap hay nhiem
khuAn n~ng. N~u b~nh nhan kh6ng c6 tinh trc;tng c~p ctru n6i tren, lactate mau tang cao
chtrng to c6 b~nh ly gay r6i loc;tn chuy~n h6a & dt;r trfr glycogen (c6 th~ gay ra cac con
hc;t glucose mau).
- Amoniac mau: tang cao trong truemg hqp c6 b~nh ly gan ho~c cuemg insulin do
thi~u hl)t glutamate dehydrogenase.
- Khang th~ khang insulin, khang th~ khang th\1 th~ insulin (dugc lam b~ng
ngung k~t mien dich, xet nghi~m kh6ng cftn nhin d6i): khi c6 m~t cac khang th~ nay se
g~n v6i insulin n()i sinh ti~t ra ngay sau an. Khi xa bfra an, cac khang th~ nay lc;ti giai
ph6ng ra insulin gay hc;t glucose mau. Khang th~ khang thl) th~ insulin c6 th~ g~n va
kich thich tn;rc ti~p len receptor nay gay hc;t glucose mau. Xet nghi~m nay chi dinh tren
cac b~nh nhan hc;t glucose mau xa hfra an, c6 n6ng d9 insulin mau r~t cao va C-Peptid
r~t th~p, Proinsulin, ~ hydroxybutyrate mau giam.
- IGF-1: giam trong suy tuy~n yen va suy dinh du5ng mc;tn tinh
- IGF-II: giam trong suy tuy~n yen; tang cao trong truemg hqp hc;t glucose mau
kh6ng do u U)y (nonisletcell tumour hypoglycemia), IGF-II c6 kha nang kich thich len
cac receptor cua insulin d~ gay hc;t glucose mau.
- Dinh luQTig n6ng d9 thu6c vien hc;t glucose (nhu Sulfonylurea, Metglinide)
trong mau b~nh nhan n~u nghi nga hc;t glucose do thu6c.

2.3. Cac test tli)ng tl~ ch§n tloan

D~ chAn doan nguyen nhan hc;t glucose mau, gfin nhu b~t bu9c phai l~y mau trong
con hc;t glucose(< 3,0 mmol/1). Di~u nay c6 th~ de dang khi cac con xu~t hi~n thuemg
xuyen. Truemg hqp ngugc lc;ti, d6i khi phai lam cac test d()ng d~ lam tang kha nang xu~t
hi~n cac con d~ chAn doan.

294
TRI:€:U CHUNG HQC N0I KHOA - T~p II

2.3. 1. Nghi~m phap nhjn an

- B~nh nhan b~t bu()c phai n~m vi~n nhin an hoan toan ho~c ch~ d() an h~n ch~
glucid (50g glucid, 50g protid va 70g lipid).
- Thai gian nhin: nhin an cho d~n hie xufit hi~n tri~u chtmg h~ glucose ho~c t6i
da 3 ngay (1 nguCri binh thuang c6 kha nang duy tri glucose mau >2,8 mmol/1 trong 72
gia). Thir glucose mau mao m~ch lien tl)c nhiSu lfin trong ngay d@ phat hi~n can (nen
thir ca tru6c va sau an).
- Vi~c cho b~nh nhan nhin d6i ho~c an ch~ an giam carbonhydrate nh~m giup danh
gia kha nang cua CO' th@ b~nh nhan CO th@ duy tri n6ng d(} glucose mau binh thu<Jng trong
bao lau va giup danh gia duqc cac r6i lo~n vS m~t chuy@n h6a khi c6 can h~.
- Ngay khi b~nh nhan c6 can h~ glucose(< 3,0 mmol/L) cfin lam d6ng thai:
+Glucose mau mao m~ch va tinh m~ch (giri phong xet nghi~m).
+ Dinh luqng insulin, C-peptid.
+ pH mau, ~ hydroxybutyrate, cac hormone d6i khang nhu cortisol, GH, ACTH.
+ Ki@m tra n6ng d() Sulfonylurea va Metglinide trong mau.
2.3.2. Test han hqp bLI'a an
- Duqc sir d\lllg d@ danh gia cac b~nh nhan nghi nga c6 h~ glucose mau sau an
(trong vong 5 gia sau an).
- B~nh nhan duqc cho an b~ng ch~ d() an rna cho r~ng hay gay ra h~ glucose mau.
- Mau t1nh m~ch duqc lfry m6i 30 phut cho t6i 5 gia sau an.
- Tfit ca cac m~u mau dSu duqc dinh luqng glucose va m~u nao c6 glucose
< 3,3mmol/L se duqc dinh luqng C-peptide, insulin va proinsulin.
- N~u b~nh nhan c6 bi@u hi~n lam sang cua tam chtmg Whipple, m~u mau thai
di@m d6 se duqc dinh luqng them Sulfonylurea, Metglinide va khang th@ khang insulin.
2.3.3. Test h~ glucose mau bling insulin
- B~nh nhan cfin duqc theo doi sat, chi nen lam test trong b~nh vi~n.
- Khong ti~n hanh tren cac b~nh nhan co tisn sir b~nh m~ch vanh ho~c d()ng kinh
- B~nh nhan duqc tiem bolus tinh m~ch liSu 0,1 UI!kg va l~p l~i 112 liSu n~u
khong gay duqc can h~ glucose mau.
- Ki@m tra glucose mau mao m~ch sau tiem m6i 10-15 phut cho d~n khi c6 h~
glucose mau (< 3,0 mmol/L) thi lfry mau tinh m~ch d@ xet nghi~m.
Danh gia k~t qua:
- K~t qua binh thuang: uc ch~ duqc insulin n()i sinh n~u C peptide huy~t tuang
giam du6i 65% gia tri binh thuang.
- Khong uc ch~ duqc: khong uc ch~ duqc C peptide ch(rng to c6 ti~t insulin n()i
sinh tg d()ng (c6 th@ do u ti~t insulin ho~c h~ glucose mau do thu6c) cfin phai tham do
nguyen nhan b~ng chAn doan hinh anh.

295
 CHUONG 9. TRI$U CHUNG HOC CO QUAN NQI TIET

V. NGUYEN NHAN H~ GLUCOSE MAU

1. H~ glucose mau do nguyen nhan thl)'c ton

1. 1. U tiet insulin n9i sinh

- H(;l glucose mau xay ra di doi v6i cac tri~u chirng th~n kinh - tinh th~n n6i b~t.
- Tam chirng Whipple diSn hinh.
- Cac tri~u chirng h(;l glucose mau ngay m<)t n~ng c6 thS c6 cac hon me do h(;l
glucose mau.
- Nghi~m phap nhin d6i: b~nh nhan r~t kh6 chiu ho~c khong thS chiu dvng n6i,
thuemg phai ngirng nghi~m phap do bi h(;l glucose mau n~ng.
- Ty 1~ insulin!C-peptide > 0,75 la r~t ggi y cho nguyen nhan nay.
- Xac dinh vi tri cua u 1\ly:
+ Sieu am va chl)p c~t 16p vi tinh da day (CT Scanner) hay c<)ng hu6ng tir (MRI)
6 hl)llg chi co ths xac dinh dugc cac kh6i u tuong d6i to va nong.
+ Sieu am n<)i soi ho~c test tiem calci d<)ng m(;lch kich thich c6 ch<;>n l<;>c (Selective
arterial calcium stimulation test- SACST) dugc chi dinh khi cac bi~n phap tren th~t b(;li
khong tim ra kh6i u.
+ Cac truemg hgp kh6 c~n ghi X(;l hinh v6i 111-Inpentetreotide ho~c chl)p PET v6i
Fluorine-18-L-Dihydroxyphenylamine (18F-DOPA PET).
+ NSu kSt hgp them sieu am trong m6 v6i cac bi~n phap tren c6 thS tim ra u a
98% cac truemg hgp.

1.2. Cac nguyen nhan do gan

- Cac b~nh gan n~ng.
+ v ang da n~ng do nhiSm khu~n ho~c nhiSm d9c, hon me gan, ung thu gan (tien
phat ho~c thtr phat).
- H(;l glucose mau sau u6ng rugu.
+ Xay ra a nhfrng nguai nghi~n rugu n~ng, kern theo suy dinh du6ng n~ng.
1.3. Cac nguyen nhan do b~nh ly n9i tiet
ThiSu hl)t cua h~ th6ng lam tang glucose mau.
- Suy vo thugng th~n tien phat: b~nh Addison.
- Suy thuy tru6c tuySn yen.
- Hon me suy giap.

1.4. Cac khoi u ngoai fi!Y

U ngoai tl)y gay h(;l glucose mau c6 thS g~p: u m(;lc treo, u xa ca, u carcinoid, da u
my xuong, u lympho ac tinh, ung thu gan va ung thu d(;li tnJc trang. Nguyen nhan gay

296
TRI$U CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

h(;l glucose c6 thS do kh6i u tieu tht) qua nhiSu glucose, u tiSt ra ch~t c6 ho(;lt tinh gi6ng
insulin ho~c tiSt ra ch~t uc chS sv tan t(;lo glucose.

2. H~ glucose mau CO' nang

Hay con gQi la h(;l glucose mau phan ling.
Bay la cac nguyen nhan thuemg g~p, nhung biSu hi~n lam sang thuemg nht; va
lanh tinh, chftn doan chu ysu dva vao lo(;li tru cac nguyen nhan khac.

2. 1. Hfl glucose mau do nguyen nhan than kinh thiJ'C v~t

Do kich thich qua m(;lnh cac tS bao cua tl)y du6i anh hu6ng cua tang truang lvc ph6
giao cam (hypertonie vagale ), thuemg xay ra a nhfrng nguai hay xuc d()ng, cau g~t, hay c6
cac can co th~t. Cac tri~u chtrng h(;l glucose mau thuang xay ra 2-4 gia sau khi an.

2.2. H€1 glucose mau sau kich thich

Xay ra sau 2-4 gia khi an nhiSu glucid, a m()t s6 nguai c6 cuemg tiSt insulin
(hyperinsulinemia).

2.3. H€1 glucose mau do ch~m biJi tiet insulin

G~p a nguai bi c~t do~n d(;l day, thuc an nh~t la glucid xu6ng ru()t qua nhanh gay
bai tist insulin m(;lnh va d9t ng9t, khi insulin mau tang thi thuc an khong con trong d(;l
day nfra.

3. H~ glucose mau do thuoc

3.1. EJi~u trj bang insulin qua li~u ho~c do an qua it, do ho(;lt d()ng thS lvc nhiSu
trong khi vfin dung insulin liSu cao, do tiem sai insulin.
3.2. EJi~u trj bang cac sulfonylurea hay metglinide qua li~u c6 thS gay h(;l
glucose mau a cac muc d9 khac nhau, tir nht; t6i n~ng.

297
 ClWONG 9. TRI:BU CHUNG HQC CO QUAN NQI TIET

Bai g

SUY THU'Q'NG TH~N CAP

Ml)C TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bcli nay' sinh vi en c6 kha nang:

1. Trinh bay aU(JC tri?u ch{mg lam sang cua suy thur;mg thl)n cdp.
2. Trinh bay aU(JC cac xet nghi?m cl)n lam sang cua suy thur;mg thl)n cdp.

NQIDUNG

I. £>1NH NGHTA
Suy thuQllg th~n cfrp la tinh trc;tng b~nh ly gay ra do sv thiSu hvt cfrp tinh cac
hormon cua vo thuQllg th~n bao g6m glucocorticoid va/ho~c mineralocorticoid dfin t6i
mfrt nu6c, mfrt mu6i, giam thS tich dich ngoc;ti bao, th~m chi c6 thS gay trvy mc;tch m
vong nSu khong cfrp cilu kip thoi
Suy thuQllg th~n cfrp c6 thS xay ra do t6n thuong tc;ti tuySn thuQllg th~n ho~c tuySn
yen hay cao hon a tc;ti vting du6i d6i. B~nh canh suy thuQllg th~n cfrp thu(mg g~p trong
cac tinh hu6ng sau:
- Tren cac b~nh nhan c6 suy thuQllg th~n tien phat chua dugc chfrn doan nay g~p
cac stress nhu nhi~m khufrn cfrp, chfrn thuong ...
- Tren cac b~nh nhan da chfrn doan suy thuQllg th~n tien phat nhung bo thu6c va
xufrt hi~n dgt cfrp khi g~p cac stress.
- Sau phfiu thu~t c~t bo ho~c chay mau tuySn thuQllg th~n 2 ben.
- Cac b~nh nhan c6 suy thuQllg th~n thu phat (hay tren cao) khi g~p cac stress cfrp.
- Doi khi chay mau ho~c hoc;ti m tuySn yen cfrp ciing c6 thS dfin t6i suy thuQllg
th~n cfrp.
- Cac b~nh nhan dang diSu tri corticoid liSu cao, keo dai nay d()t ng()t nglmg thu6c.

II. SINH LY seNH

- Binh thu(mg khi khong c6 stress cortisol dugc bai tiSt 25mg/ngay vao mau va
g~n v6i globulin, 5-10% cortisol tv do c6 tac dvng sinh ly.
- Do thiSu hvt cfrp tinh hormon corticoid chuySn hoa du(mg va chuySn hoa mu6i
nu6c dfin dSn mfrt nu6c trong tS bao v6i giam thS tich, th~m chi trvy mc;tch.
- DS can b~ng thfrm thfru, se c6 sv chuySn nu6c tU khu V\fC ngoai tS bao vao trong
tS bao, h~u qua la mfrt nu6c toan thS.

298
TRIBU CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

- Bi~u hi~n tn~n lam sang la mAt nu6c trvy mc;tch (do cortisol c6 vai tro quan
tn)ng duy tri truong hrc thanh mc;tch va co bop tim), con bi~u hi~n v~ sinh h6a la giam
N atri mau, tang Kali mau va giam glucose mau.
- Cac bi~u hi~n lam sang n~ng (nhu s6c, trvy mc;tch) chu ySu do thiSu hvt
mineralcorticoid.

Ill. TRieu CHlrNG LAM SANG

- R6i loc;tn y thuc:
+ Thay d6i va khong d~c hi~u.
+ C6 th~ thAy bi~u hi~n m~t, ki~t sue, u am, th~m chi hon me nhung khong c6 dAu
hi~u thfin kinh khu tnl.
+ Doi khi c6 tri~u chtrng kich thich, co gi~t.
- MAt nu6c ngoai tS bao:
+ Cac bi~u hi~n gay ra do thiSu hvt mineralocorticoid.
+ Da kho, m~t trilng, nhan cfiu m~m.
+ Mc;tch ngoc;ti vi nhanh nho, c6 th~ kh6 b~t.
+ Hc;t huySt ap tu thS, truemg hqp n~ng huySt ap c6 th~ 1\lt k~t.
- R6i loc;tn tim mc;tch:
· + Muc d9 rAt thay d6i.
+ Cac tri~u chtrng thuemg g~p la trvy tim mc;tch: huySt ap 1\lt, chi lc;tnh, mc;tch
nhanh nho, kh6 b~t, thi~u ho~c vo ni~u. Cac tri~u chtrng nay m()t phfin do mAt dich
nhung m()t phfin la do tac dvng tnJc tiSp cua glucocorticoid tren tim mc;tch.
+ Doi khi c6 th~ g~p cac r6i loc;tn nhip (block nhl thAt, ngoc;ti tam thu, rung thAt ... )
gay ra do tang K mau .
.:. _ R6i loc;tn tieu h6a:
+ Cac tri~u chtrng c6 th~ hi nhfim v6i b~nh canh ngoc;ti khoa: bu6n non, non, dau
bvng Ian toa ho~c dau vling thuQllg vi, ia long.
+ Trong d6 ia long thuemg la. dAu hi~u dfiu tien cua b~nh canh mAt bu gay suy
thuQllg th~n cAp.
- Dau Zan toa: ngoai dau b\lllg, b~nh nhan con c6 dau CO', dau kh6p, dau dfiu
tuong trng v6i tinh trc;tng r6i loc;tn nu6c va di~n giai.
- R6i loqn than nhi~t: than nhi~t thAp ho~c c6 th~ s6t.
- Hq glucose mau: b~nh nhan d6i c6n cao, va m6 hoi, run tay ch~n do thiSu hvt
glucocorticoid.
- Cac biJu hi~n cua suy thu(Yng thf!n mt;tn da c6 tir tru6c: mang s~c t6 da, gfiy slit
can, r6i loc;tn di~n giai. NSu suy thuQllg th~n cAp tc;ti tuySn m6i xay ra, c6 th~ b~nh nhan
chua c6 xc;tm da va r6i loc;tn di~n giai r5.
- ThJ khong aiJn hinh: ngoai th~ di~n hinh.
+ Th~ c6 cac dAu hi~u r6i loc;tn tieu h6a n6i b~t.

299
 CHVONG 9. TRIBU CHUNG HOC CO QUAN N<)I TIET

+ Th@ c6 cac tri~u chlrn.g thAn kinh n6i b~f.

+ Th@ c6 cac tri~u chtrng tn)y tim m?ch n6i b~t.

1v. cAN LAM sANG

Trong mQi truCm.g hqp, cac xet nghi~m c~n lam sang chi tiSn hanh a muc t6i thieu,
vi tinh chAt tiSn trien rAt cftp cua b~nh, cha dAy du cac xet nghi~m co the nguy hiem t6i
tinh m?ng ngum b~nh.

1. Di~n giai d6
- Natri mau: thu(mg h? dum 125mmol!L.
- Clo mau: thuCm.g h? du6i 101 mmol/L.
- Kali mau: thuCm.g tang tren 4,5 mmol/L.

2. Glucose mau
Glucose mau thuCm.g h? dum 3,0 mmol!L, do gan giam t6ng hqp glucose va
glycogen. H? glucose mau nhiSu khi d6i, tang muc nh?y cam v6i insulin cling la m()t
dftu hi~u cua suy thuQllg th~n.

3. Djnh ILPQ'ng hormon

- Cac b~nh nhan nen duqc lfty mau lam xet nghi~m cortisol, ACTH tru6c khi b6i
phl) corticoid.
- Cortisol mau 8h sang giam < 80 nmol/L, cortisol tlJ do trong nu6c b9t 8h < 5 nmol/L.
- ACTH mau tang trong suy thuQllg th~n tien phat va giam trong suy thu911g th~n
thu phat.
- Test Synacthen: tiem b~p hay tinh m?ch 250Jlg synacthen (ACTH t6ng hqp ),
djnh luQllg cortisol mau thai di@m sau tiem 30, 60 phut, cortisol mau tang khong qua
500-550 nmol/L xac djnh chAn doan. Chi lam test nSu b~nh nhan tru6c d6 vai ngay
khong dung corticoid, trong truCm.g hqp khong th@ khong dung thu6c, nen Iva ch9n
Dexamethasone d@ khong anh huang t6i kSt qua nghi~m phap.

4. Cac xet nghi~m khac

- Cong thuc mau: tang Hematocrite va tang b?ch cAu ua acid kern theo thiSu mau
dfuig s~c (d~c bi~t luu y thiSu mau h6ng cAu to hay g~p di kern v6i suy da tuySn 11J miSn).
- Calci mau tang do giam dao thai thuCm.g a muc d() nh~\ Ca mau h? thuCm.g do
suy c~n giap di kern ho~c giam albumin mau.
- Di~n giai d6 ni~u: N a, Cl ni~u tang va K+ ni~u giam.
- Ure (va c6 theca creatinine) mau tang: suy th~n chuc nang. Do c6 b~nh canh
suy th~n chuc nang va suy thuQllg th~il cftp nen ti s6 N a/K ni~u > 1.

300
TRIJ;:U CHUNG HQC N(H KHOA - T~p II

Bai1o

SUY THU'Q'NG TH~N M~N TINH

Ml)C TIEU HQC TAP:

Sau khi hQC xong bai nay, sinh vien c6 kha nang:
1. Ndm ilu(fc nguyen nhan cua suy thu(Yng thqn mg,n tinh tien phat va thu phat.
2. Trinh bay ilu(fc tri?u chitng lam sang cua suy thu(Yng thqn mg,n tinh tien phat
va thu phat.
3. Trinh bay ilu(!C cac xet nghi?m cqn lam sang t'inh trong chdn iloan suy thu(fng
thqn mg,n tinh.
4. Ndm ilu(fc cac nghi?m phap il{Jng trong chdn iloan suy thu(Yng thqn mg,n tinh.

NQIDUNG

I. f>~l CU'ONG
B~ suy thuQDg tl$1 ~ (suy thuQDg tl$1 c6 ~ da) dugc Addison m6 ta dftu tien tLr 1885.
Suy thugng th~n m:;tn la tinh tr:;tng giam m:;tn tinh glucocorticoid ho~c
mineralcorticoid ho~c ca hai do nhi~u nguyen nhan:
- Sv pha huy vo tuyen thugng th~n --> suy tuyen thugng th~n tien phat (b~nh
Addison): trong d6 c6 sv suy giam ca 3 lo:;ti steroid thugng th~n va cfrn 90% tuyen bi
pha huy tru6c khi c6 biSu hi~n lam sang.
- Giam san xufit ACTH ho~c CRH --> giam cortisol--> suy tuyen thuQllg th~ thtr phat.
Hypothalamus

c~)
/~

1r(0 CRH
~
\

l( \
(
c+, ( Pituitary
('--.
ACTH
I
ACTH
r'J.
ACTH
\ Cortisol
~rtisol \(~Cortisol
Ad~ ,~'\\/
_,-.,,..,~

Renin ALDO Renin ALDO Renin ALDO

a b c
Hlnh 9.25. CO' ch~ feedback trong trU'ang hQ'p b1nh thU'ang
(a), suy thU'Q'ng th~n tien phat (b) va suy thU'Q'ng th~n thl1 phat (c).

301
 CmfONG 9. TRIJ;U CHUNG HOC CO QUAN N0I TIET

B~nh kha hiSm g~p, tY 1~ g~p suy thuQTig th~n a My hl 5/10.000 dan, suy thuQTig
th~n thu phat g~p 3/10.000 dan sd con suy thuQTig th~n tien phat g~p 2/10.000 dan. Hon
50% cac truemg hqp suy tien phat hl do cac b~nh ly tv mi~n. Suy thuQTig th~n thu phat
hay g~p nhftt la do sir d\lng corticoid ngo~i lai keo dai, chiSm tY 1~ 0,5-2% dan s6 a cac
nu&c phat tri~n. Con s6 nay con cao hon a cac nu&c dang phat tri~n nhu Vi~t N am.
Tren 90% cac truemg hqp suy thuQTig th~n m~n c6 bi~u hi~n lam sang diSn ra tir tir
trong nhiSu thang, nhiSu nam. Trong d6 khoang 25% b~nh nhan suftt hi~n con suy
thuQTig th~n cftp tren nSn suy thuQTig th~n m~n khong .duqc chAn do an khi g~p ySu t6
thu~n lqi nhu: nhiSm trung, s6t cao, ph~u thu~t, chftn thuong, stress tam th~n kinh, mftt
nu&c do nhiSu nguyen nhan ...

II. NGUYEN NHAN

1. Suy thliQ'ng th~n th3n phat

- Suy thuQTig th~n tien phat do nguyen nhan tv miSn:
+ ChiSm hon 50% cac truemg hqp suy thuQTig th~n tien phat.
+ Qua trinh tv mi~n gay pha huy t6 chuc vo thuQTig th~n va m9t s6 cac ca quan
khac cua b~nh nhan vi v~y thuemg co th~ thfiy ph6i hqp b~nh ly tv miSn khac: dai thao
duemg typ 1, vi em tuySn giap tv miSn, Basedow.
+ TuySn thuQTig th~n 2 ben thuemg teo nho, bao vo thuQTig th~n c6 th~ day len.
- Lao thu(mg thcjn: chu ySu g~p a cac th~p kY tru&c va hay g~p a cac nu&c ch~m
phat tri~n. Ngay nay hiSm g~p nguyen nhan do lao.
- Pha huy tuySn thuQTig th~n:
+ C~t bo tuySn thuQTig th~n 2 ben: do kh6i u, chftn thuong, diSu tri b~nh
Cushing ...
+ Dung thudc Mitotan trong diSu tri ung thu thuQTig th~n.
- Cac nguyen nhan hiSm g~p khac:
+ NhiSm nftm, giang mai toan than gay ho~i tic thuQTig th~n.
+ Xuftt huySt thuQTig th~n (r6i lo~n dong mau, diSu tri thu6c ch6ng dong, nh6i
mau thuQTig th~n 2 ben, vi em t~c d9ng m~ch, nhiSm trung huySt, s6c nhi~m khufin .. ).
Tren phim ch\lp CT b\lng c6 th~ thfty phi d~i tuySn thuQTig th~n 2 ben.
+ Cac b~nh tham nhiSm, xam lftn tuySn thuQTig th~n: nhiSm s~t, sarcoidosis, ung
thu di can, amyloidosis ...
+ Thoai tri~n thuqng th~n bfim sinh (congenital adrenal hypoplasia), lo~n du5ng
chftt tr~ng thuqng th~n (adrenoleukodystrophy) hiSm g~p.

2. Suy thU'Q'ng th~n thll' phat

- Sir d\lng corticoid ngo~i sinh keo dai: gay uc chS bai tiSt ACTH cua tuySn yen.
Day la m9t trong cac nguyen nhan hay g~p nhftt hi~n nay gay suy tuySn thuqng th~n.

302
TRI$U CHUNG HQC N(H KHOA - T~p II

- Suy tuy~n yen do cac nguyen nhan:

+ U tuy~n yen, u sQ hfiu, u t~ bao mfim.
+ Sau phfiu thu~t tuy~n yen.
+ Ho~i tir tuy~n yen: h9i chtrng Sheehan, sau chfin thuong SQ nao.
+ B~nh ly tham nhiSm: sarcoidosis, b~nh mo bao X, hemochromatosis.
+ B~nh ly nhiSm khufrn: lao, giang mai, toxoplasma.
+ Sau di~u tri x~.
+ B~nh ly bfrm sinh do bfit thuemg chuy~n h6a ti~n chfit cua ACTH.

3. Tri~u ch(rng lam sang

3.1. Suy thU'9'ng th~n m€fn tinh tien phat

Tri~u chtrng cua suy thuQTig th~n tien phat gay ra do thi~u hl)t glucocorticoid,
mineralocorticoid va androgen tuy~n thuQTig th~n.
Tri~u chtrng thuemg xay ra ru ru do trong thai gian dai m6i b9c 19 lam sang, vi
v~y chfrn doan thuemg mu9n. Giai do~n dfiu c6 cortisol bu trir dum tac dl)ng cua ACTH,
mineralocorticoid do S\f di~u hoa cua h~ Renin-Angiotensin-Aldosterone. Khi 90% vo
thuQTig th~n bi pha huy thi cac tri~u chtrng lam sang m6i b9c 19 ro. Khi c6 xufit hi~n cac
y~u t6 thu~n lgi (nhu: stress, nhiSm trUng, phfiu thu~t, chfin thuong) se xufit hi~n con
Addison cfip tinh (suy thuQTig th~n cfip ).
- S~m da va niem m~c:
+ Thuemg thfiy a phfin da ha (n~p gfip long ban tay, ban chan, da m~t, mi m~t, cac
v~t s(fo, duemg tr~ng bl)llg, vilng da bi kich thich).
+ d cac nai da da tham s~n: num vti, b9 ph~n sinh dl)c.
+ X~m niem m~c la tri~u chtrng quan trQng hon s~m da. Khong c6 s~m da niem
m~c thi khong th~ xac dinh b~nh Addison. S~m niem m~c g~p a m~t trong rna, lgi, san
mi~ng. Cac dfiu hi~u/tri~u chtrng nay thay d6i ho~c tang len cua mau da b~nh nhan ho~c
mfit di dfin sau di~u tri corticoid.

303
 CHVONG 9. TRIJ;U CmJNG HOC CO QUAN NQI TIET

Hlnh 9.26. X~m da va niem m~c trong suy thU'Q'ng th~n tien phat
- M~tmoi:

+ La tri~u chirng r~t thuemg g~p, la tri~u chirng xu~t hi~n s6m, c~n hoi ky b~nh
nhan dS bi~t hoan canh xu~t hi~n Sl)' m~t moi nay.
+ M~t moi ca vS tam th~n va thS xac.
+ Trai v&i m~t moi do kich thich th~n kinh, trong Addison m~t tang d~n tY 1~ v&i
g~ng sue cua ngum b~nh. M~t xu~t hi~n ngay luc m&i ngli d~y, bu6i sang it hon bu6i
chiSu, c6 truemg hqp b~nh nhan khong di l~i v~n d<)ng duqc, giam khi nghi ngai.
+ M~t moi toan than khong gi&i h~n a m<)t nh6m CO' b~t kY nao. Kham th~n kinh
dSu binh thuemg va khong dfin t&i teo CO'.
+ Sl! m~t moi nay c6 lien quan t&i r6i lo~n chuySn hoa CO', m9t m~t do giam kali,
m~t khac do cac b~t thu(mg cua CO' ch~ phosphoryl, thi~u glucose.
- H~ huy~t ap:
+ La tri~u chirng thuemg c6 va c~n so sanh v&i s6 huy~t ap tru&c d6. Khong kS
trong dqt suy c~p, h~ huy~t ap a muc d9 wa va h~ ca 2 con s6: t6i da khoang 90-100,
t6i thiSu 50-60mmHg a nguai tru&c d6 huy~t ap binh thuemg. Tinh tr~ng h~ huy~t ap
phv thu<)c vao huy~t ap luc hi b~nh, muc d9 t6n thuong, thai gian m~c b~nh.
+ Thuemg kern theo h~ huy~t ap tu th~.
+ Tim thuemg nho hon binh thuemg.

304
TRI:BU CHUNG HQC N0I KHOA - T~p II

- Sut can va mdt nuac: sut can tir tir (2-1 0 kg) do mfit nu6c, mfit mu6i, ghim chuc
nang d~ day, chan an. Do d6, phfin 16n b~nh nhan rfit gfiy.
- BiSu hi~n d~ day, ru()t:
+ B~nh nhan giam cam giac them an, m()t s6 truemg hQ'P c6 biSu hi~n them an
muoi.
+ Bubn non, dau b\lllg va ia long, doi khi g~p tao bon.
+ Cac r6i lo~n tieu hoa cfing do r6i lo~n nu6c, di~n giai. ThiSu mineralo corticoid
dfin t6i mfit N a, Cl, do d6 dich vi giam.
- Con choang ngdt: Sv mfit nu6c, mfit mu6i, giam kh6i luQllg huySt tuong va tim
nho dS gay choang ngfit. Sv moi CO' va gi6i h~n ho~t d()ng c6 thS lam tang them cac biSu
hi~n h~ huyst ap tu ths (gi6ng nhu ho~t d9ng uu thS hon cua day phS vi).
- BiSn d6i v€ sinh dt;IC
+ d nam gi6i: suy sinh dvc.
+ d nfr gi6i: vo sinh.
+ Cac d~c tinh sinh dvc thu phat bi anh huemg: giam ham mu6n tinh dvc, long
mu, long nach thua nhfit la a nfr gi6i.
. + Kinh nguy~t c6 thS bi r6i lo~n ho~c vfin binh thuemg.
- Cac biiu hi?n hq, glucose mau: thuemg xay ra a bu6i sang 1uc m6i ngu d~y
ho~c vai gia sau khi an m()t bfra c6 nhi€u chfit carbohydrate. Tinh tr~ng va m6 hoi, cam
giac d6i, rfit m~t va nhuc dfiu thuemg khoi nhanh sau khi dung duemg.
- Cac tri~u chirng tam thfin kinh:
+ B~nh nhan b6n chbn, lanh d~m ho~c lu lfin.
+ Khong c6 kha nang t~p trung suy nghl, xen ke giai do~n la ma bubn ngli.
- Bau kh6p ho~c ca:
+ Bau kh6p, dau g6c suem c()t s6ng.
+ Bau lung ho~c co CO' vm con chu()t rut cfing c6 thS g~p a nguai Addison.
va cac tri~u chirng lam sang dfiy du thuemg xufit hi~n mu()n, b~nh tiSn triSn
+
thfim l~ng do do phai lam cac xet nghi~m sinh hoa dS chAn doan sam va ch~c ch~n.
+ V oi h6a S\lll vanh tai hay g~p a nam giai bj suy thUQllg th~n.
- S6t: ca chS hi~n chua ro, khac vm s6t do nhiSm khuAn, s6t do suy thuQllg th~n
dap irng v6i di€u tri b~ng corticoid.

3.2. Suy thU'9'ng th~n m~n tinh th(p phat

- Cac tri~u chirng gay ra do thiSu hvt glucocorticoid va androgen tuySn thuQllg
th~n, bai tiSt mineralocorticoid it bi anh huemg.
- Cac tri~u chirng thuemg ma h6, doi khi khong c6 tri~u chirng nao tren lam sang.

305
 CHU'dNG 9. TRIBU CHUNG HOC Cd QUAN NQI TIET

- ThiSu h\lt ACTH hoan toan se biSu hi~n tri~u chimg ngay trong diSu ki~n binh
thuemg, con thiSu h\lt ACTH m<)t ph~n se biSu hi~n tri~u ch(mg khi c6 ySu t6 khm phat
cfip (stress, nhiSm khuAn, chfin thuong).
- M<)t s6 tri~u chimg cling gi6ng nhu trong suy thuQTig th~n tien phat: m~t moi,
chan an, sut can, h~ huySt ap tu thS, bu6n non, non, nhip tim nhanh, dau CO' kh6p.
- Khong g~p tri~u chimg s~m da, niem m~c rna hay bi mfit s~c t6 da a nhfrng
vimg c6 s~c t6 tlJ nhien nhu d~u vit, b<) ph~n sinh d\lc.
- H~ glucose mau g~p thuemg xuyen va n~ng hon suy thuQTig th~n tien phat.
- Cac tri~u ch(mg mfit nu6c va 1\lt huySt ap it g~p.
- C6 thS di kern cac tri~u chimg do thiSu h\lt cac hormon khac cua tuySn yen (suy
giap, suy sinh d\lc) hay cac tri~u chimg lien quan t6i kh6i u chen ep tuySn yen (dau d~u,
nhin rna, khuyst thi truemg).
- Cac b~nh nhan dung corticoid keo dai c6 thS c6 biSu hi~n cua h<)i chlm.g
Cushing do thu6c.

4. C~n lam sang

4. 1. Cac xet nghi~m tinh

4. 1. 1. EJanh gia sl)' bai tiet cortisol & ACTH

4.1.1.1. Cortisol mau
Lfiy mau luc 8 gia sang
Binh thuemg: 80-540 nmoVL (3-20 ~g/dL)

NSu < 83 nmoVL (< 3 ~g/dL) xac nh~ chAn doan suy thuQTig th~n
NSu > 525 nmoVL (> 20 ~g/dL) lo~i trir chAn doan suy thuQTig th~n, khong c~n
lam cac nghi~m phap kich thich.
NSu gia tri 83-525 nmoVL c~n lam cac test kich thich dS chAn doan
C6 thS djnh luQTig cortisol tlJ do trong nu6c b<;>t (8h sang) giam <5 nmoVL
4.1.1.2. Djnh luQTig 17 OH corticosteroid ni~u
Binh thuemg: a nam 5-17mg/24 gia
0 nfr 3,5-13 mg/24 gia
Giam < 3mg/24 gia trong suy thuQTig th~n
4.1.1.3. Djnh luQTig ACTH
Kh6 djnh 1uQTig ACTH vi n6ng d<) ACTH rfit thfip va tiSt tUng dQ1:, thai gian ban
huyng~n.
Binh thuemg <11 pmoVL
ACTH tang >55.5 pmoVL --> suy thuQTig th~n tien phat
ACTH giam <4.4 pmoVl--> suy thuQTig th~n thu phat.

306
TRI:BU CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

4. 1. 2. Danh gia sl)' bai tiet aldosterone

4.1.2.1. Aldosterone mau

Binh thuemg: 140-830 pmoVL lfiy mau vao bu6i sang a nguai c6 chS d9 an khong
h~n chS mu6i
Trong suy thuQllg th~n tien phat: thfip va rfit kh6 dinh 1UQllg
4.1.2.2. Aldosteron ni~u 24 gia
Binh thuemg: 5-19 microgam/24 gia
Trong suy thuQllg th~n tien phat: rfit thfip

4.2. Cac nghi~m phap t19ng

4.2. 1. Cac nghi~m phap v&i Synacthene

4.2.1.1. Test Synacthene thuemg (Short Synacthene)
ACTH t6ng hqp (~ 1 -21 corticotrophin, tetracosactide, Synacthen 6ng
0,25mg/mL): day la phuong phap chAn doan nhanh, it nguy hiSm (nSu b~nh nhan dang
dung thu6c, nglmg thu6c 12 gia gifra hai l~n u6ng hydrocortisone, nglmg thu6c 6 tu~n
v6i cac chS phfim c6 estrogen). ACTH su dl)ng a day la ACTH t6ng hqp v6i ham luQllg
0,25mg se nang ACTH mau len gfip 6 l~n so v6i n6ng d9 sinh ly.
Phuong phap tiSn hanh:
- 8 gia sang lfiy mau, dinh luQllg cortisol mau.
- Tiem b~p ho~c tiem tinh m~ch 1 6ng Synacthene 0,25mg (250J.tg)
- Sau 30 phut (8 gia 30) va 1 gia (9 gia) dinh luQllg l~i cortisol.
- Kit qua: binh thuemg khi cortisol mau sau tiem 30phut - 1 gia > 550nmoVl
(> 20 J.tg/dl) ho~c cortisol mau tang it nhfit 170 nmoVL (6,5 J.tg/dL).
- Suy thuQllg th~n t~i tuySn: cortisol mau khong d6i ho~c tang it.
- Cortisol mau chi thay d6i it ho~c khong du cao tire la tuySn thuQllg th~n
nghi trong m9t thai gian lau do suy tuySn yen (giam tiSt ACTH) ho~c di~u tri corticoid
keo dai. ·
Chu y: du cho cac test kich thich nay duong tinh cling khong thS lo~i trir duqc suy
thuQllg th~n dang tiSn trisn (truemg hqp nay se co tang n6ng d9 renin ho~t d9ng trong
mau) ho~c suy thuQllg th~n tren cao m6i khai phat khi rna n6ng d9 ACTH tuySn yen
m6i giam chua du thai gian dS gay lo~n du5ng tuySn thuQllg th~n.
N Su vfin nghi nga, c6 thS lam l~i test sau m9t vai tu~n.
4.2.1.2. Test synacthene li~u thfip
Phai lam test vao luc 14 gia khi ACTH bai tiSt thfip nhfit

307
 CHUONG 9. TRISU CHUNG HQC CO QUAN NQI TIET

Tiem tinh m~ch bolus ACTH 1 1-lg (ho~c 0,5 l-lg/1,73m2 da) d~ d~t n6ng d9 ACTH
trong mau n6ng d() sinh ly. Lfty mau a cac thm di~m sau tiem 10-15-20-25-30-35-40-45
phut dinh luQ11g cortisol mau.
Chi cfin it nhftt 1 gia tri cortisol mau > 500 nmol/L Ia nghi~m phap duong tinh,
chuc nang tuySn thuQ11g th~n binh thu<mg
Test nay c6 uu di~m phat hi~n dugc ca cac tru<mg hgp suy thuQ'llg th~n s6m do
thiSu h\lt ACTH m()t phftn.
4.2.1.3. Test Synacthene retard (ch~m, ~ 1 - 24 corticotropin retard):
Kich thich tuySn thuQ11g th~n nhung thm gian keo dai hon (b~nh nhan dugc phep
an m~n).
Phuong phap tiSn hanh:
- 8 gia: djnh luQ11g cortisol mau.
- Tiem b~p 1mg Synacthene retard (Tetracosactrin).
- Djnh luQ11g cortisol mau 30 phut, 1 gia, 2 gia, 4 gia, 6 gia (th~m chi ca 9 gia,
24 gia sau tiem).
Sau 1 gia: luQ11g cortisol mau tang gftp hai lftn cortisol CO' sa.
Sau 2-3 gia: tang gftp 3 Ifin.
Sau 4-5 gia: tang gftp 4lftn.
KSt qua danh gia:
Khong tang cortisol mau ~ suy tuySn thuQ11g th~n (tien phat)- d9 nh~y cao hon
so v6i short synacthene test.
Cortisol mau c6 tang nhung mu()n: suy thuQ11g th~n (thir phat).
Tuy nhien, d~ chAn doan suy thuQ11g th~n thir phat, d() nh~y se cao hon khi sir
dl)ng xet nghi~m ACTH 8 gia sang so v6i test synacthene ch~m.

4.2.2. Test hc;J glucose mau bang insulin

Day Ia tieu chufin vang d~ danh gia S\f toan Vyn cua tf\lc dum d6i - tuySn yen -
thuQ11g th~n, giup danh gia dv trfr bai tiSt ACTH va cortisol.
Khong lam nghi~m phap nay tren cac b~nh nhan c6 ti~n sir d()ng kinh hay co gi~t,
c6 b~nh ly thiSu mau ccr tim C\lC b(), suy giap khong dugc di~u trj.
Cach thirc tiSn hanh:
- Tiem insulin tinh m~ch li~u 0,1 - 0,15 UI/kg (ho~c 0,2UI/kg a cac b~nh nhan c6
dai thao du<mg)
- Luon chufin hi s~n dung djch glucose 20%, hydrocortisone cilng nhu s~n c6
du<mg truy~n tinh m~ch
- Sau tiem insulin lfty mau t~i cac thai di~m 0, 30, 60, 90, 120 phut djnh luQ11g
glucose, cortisol.

308
TRI€:U CHUNG HOC N(>I KHOA - T~p II

- N~u sau 45 phut, glucose mau khong giam < 2,2 mmol/L va b~nh nhan khong
c6 bi~u hi~n lam sang cua h~ duang huy~t c6 th~ tiem bolus l~i 1/2 li~u ban d~u r6i l~y
mau thai di~m 75 va 150 phut d~ djnh lUQllg them.
K~t qua:
- Binh thuang cortisol mau khi c6 h~ duang huy~t se cao >550 nmoVL ho~c tang
so v6i tru&c tiem it nh~t 170 nmoVL. Dap irng binh thuang chirng to ca th~ c6 th~ dap
irng ti~t cortisol binh thuang khi c6 stress.
- N~u dap irng cortisol g~n hoan toan (450-550nmol/L), c6 th~ phai sir d\illg
corticoid khi c6 stress.
- Cac truang hqp khong dap irng d~u chirng to c6 suy thuQllg th~n c~n bu
corticoid.

4.2.3. Nghi~m phap gay aai nhieu (Nghi~m phap Robinson)

N ghi~m phap nay khong nguy hi~m nh~m xac djnh tinh tr~ng thai nu6c ch~m luon
luon th~y trong suy thuQllg th~n
- B~nh nhan nhjn an tir nira dem tru6c
- Thong bang quang h~t nu6c ti~u
- Cho b~nh nhan u6ng 15ml nu6c cho m6i kg can n~ng vao luc 7-8 gia sang.
- L~y nu6c ti~u: luc 9 gia, 11 gia va 12 gia d~ xac djnh s6 luQllg va ti trQng
Binh thuang luQllg nu6c ti~u th~y cao nh~t sau 2 gia, sau 8 gia 3/4 luQllg nu6c
duqc thai ra. Ty trQng nu6c ti~u bj pha loang < 1.005
Trong suy thuQllg th~n tien phat: chi 2/3 1UQllg nu6c thai ra sau 3 gia va ti trQng
con cao tren 1.005.
Khi nghi~m phap nay cho k~t qua nghi nga, c~n lam l~i nghi~m phap theo kY
thu~t sau:
- B~nh nhan u6ng 50mg hydrocortison, 4 gia tru6c khi u6ng nu6c nhu ti~n hanh
a tren.
- Tinh tr~ng thai nu6c mu()n se duqc di~u chinh sau khi dung hydrocortison
chirng t6 nguyen nhan thai nu6c mu()n do suy thuQllg th~n.

4.2.4. Nghi~m phap dung metopyron (nghi~m phap ACTH n{)i sinh)
Nghi~m phap nay tham do sv ti~t ACTH cua tuy~n yen. Ch~t metopyron (4885)
can tra enzym 11-0H hydroxylase va pha va S\f t6ng hqp cortisol a giai do~n hqp ch~t.
Cho b~nh nhan u6ng 750 mg metopyron m6i 4 gia/l~n trong 48 gia
L~y nu6c ti~u d~ djnh luQllg 17 Ketosterol (KS) va 17 OH cortisol (OHCS) vao
03 ngay tru6c va 02 ngay sau khi lam nghi~m phap.
Binh thuang 17 OHCS tang tir 100-200%, va 17 KS tang tir 100-150%

309
 CHVONG 9. TRI:BU CHUNG HOC CO QUAN N(H TIET

Trong suy tuySn yen: cac tY 1~ tren khong thay d6i vi ACTH cua tuySn yen khong
duqc tiSt ra dS kich thich thuqng th~n.

4.2.5. Nghi~m phap v&i Vasopressin

N ghi~m phap nay nh~m xac dinh suy thuqng th~n do suy vimg du6i d6i. Chfit
Vasopressin c6 tac dt)ng gi6ng CRH (Corticotropin Releasing Hormon) c6 tac dl)llg
kich thich tuySn yen tiSt ACTH.
Tiem b~p 10 dan vi Lysin-vasopressin (L.V.P) hie 8 gia sang, 30 phut va 60 phut
sau lfiy mau dinh luqng cortisol.
KSt qua: trong truang hQ'P c6 giam tiSt CRH, chfit L VP c6 thS kich thich tuySn
yen va thuqng th~n; lam cortisol tang len sau tiem L VP.
- Cortisol a phut 30 va 60 sau khi tiem L VP phai tren 620 nmoVL.
- s6 cortisol tang han so v6i tru6c khi tiem it nhfit la 50%.

4.3. Cac xet nghi~m khac

- Cong thuc mau: gqi y suy thuqng th~n nSu thfiy c6 thiSu mau d~ng s~c, kich
thu6c h6ng c~u binh thuang kern theo giam b~ch c~u da nhan trung tinh, tang
lymphocyte, tang b~ch c~u ai toan.
- Glucose mau luc d6i thfip < 3,3 mmol/L do giam tan t~o duang, giam n6ng d9
epinephrine, tang nh~y cam v6i insulin.
- Di~n giai d6:
+ Giam Na+ mau du6i 125 mmoVL do tang thai mu6i va gift nu6c gay ra b&i thiSu
hvt mineralcorticoid va tang bai tiSt ADH do thiSu cortisol (doi khi b~nh nhan c6 tang
cam giac khat, them mu6i).
+ Tang K+ mau tren 4,5 mmoVL g~p trong suy thuqng th~n tien phat
+ Toan mau nht; c6 tang Cl- g~p 60-65% do thiSu mineralcorticoid
+ Tang ure, creatinin mau do giam thS tich huySt tuang.
+Tang Ca mau do giam thai trir (doi khi phai kiSm tra c6 cuang giap di kern trong
b~nh canh viem da tuysn ttJ mi~n hay khong).
- Di~n tim: di~n thS thfip.
- XQ tim ph6i: tim nh6 hinh giQt nu6c.
- XQ bl)llg: hinh calci hoa vilng thuqng th~n (lao) c6 thS g~p .
- Chvp CT ho~c MRI tuySn thuqng th~n: c6 thS thfiy tuySn thuqng th~n phi d~i
ho~c calci h6a do nhi~m khufin, lao, xufit huySt ho~c kh6i u.
- Chvp MRI tuySn yen: khi nghi nga t6n thuang t~i tuySn yen sau khi da lo~i trir
suy thuqng th~n thu phat do dimg corticoid ngo~i sinh keo dai.

310
TRIBU CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

Bai 11

CU'ONG ALDOSTERON TU~N PHAT

.MVC TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay, sinh vien c6 kha nang:
1. Niim au(JC aijc aidm sinh ly cua aldosteron
2. Trinh bay aU(JC cac bidu hi?n lam sang g(Ji y nghi nga cuimg aldosteron tien phat.
3. Hidu va trinh bay aU(JC cqn lam sang baa g8m ddu hi?u sinh h6a, harmon va
hinh iinh cua cuimg aldosteron tien phat.

NQIDUNG

I. £>~1 CU'O'NG
- Cuemg aldosteron la h()i chtrng ph6i hqp v6i tang ti~t mineralcorticoid
aldosteron. Cuirng aldosteron nguyen phat la nguyen nhan cua tang san xuftt qua mire
aldosteron t~i tuy~n thuQllg th~n. Cuirng aldosteron thrr phat la do tac nhan kich thich
ngoai tuy~n thuQllg th~n.
- Cuemg aldosteron tien phat duqc Jerom Conn mota lftn dftu tien vao nam 1955,
la tinh tr~ng tang aldosteron mau bftt thuemg do tang san xuftt hormon cua vo thuQ'Ilg
th~n v6i cac tri~u chtrng tang huy~t ap, r6i lo~n thftn kinh CO' va giam kali mau.
- B~nh hi~m g~p, chi~m khoang 0, 1% dan s6 chung va khoang 1% s6 ca m~c
tang huy~t ap. B~nh hay g~p han a nguai tre va a gi6i nfr.
- Nguyen nhan: C6 hai d~ng kinh diSn.
+ M()t la kh6i u lanh tinh vtmg cfiu vo thuQllg th~n san xuftt aldosteron ho~t d()ng
tlJ chu (h()i chtrng Conn). Lo~i nay chi~m hai phftn ba s6 ca cuemg aldosteron tien phat.
+ Hai la cuemg aldosteron tien phat do phi d~i thuQ'Ilg th~n hai ben vo can chi~m
gftn 1/3 s6 ca.
+ N goai ra con c6 cac nguyen nhan hi~m g~p han gay cuemg aldosteron tien phat :
phi d~i thuQllg th~n m()t ben, kh6i u lanh tinh ti~t aldosteron nh~y cam v6i
angiotensinii, cuemg aldosteron tien phat dap trng v6i dexamethasone, m()t vai d~ng c6
tinh gia dinh.

II. NHAC L~l VE SINH LYALDOSTERON

- Cftu true phan tic

311
 CHUdNG 9. TRI€;U CHUNG HQC Cd QUAN N(H TIET

Aldosteron
, - La harmon vo thuQllg th~n do 16p cfiu san xuftt, c6 tac d\lllg len chuySn h6a
muoi·nu6c.

1. Tac d~:~ng

Tac dvng chu y~u cua aldosteron la tac d\lllg len t~ bao 6ng th~n, ngoai ra n6 ciing
tac dvng len t~ bao cua 6ng tuy~n m6 hoi va 6ng tuy~n nu6c bQt. Thong qua tac d\lllg len
t~ bao 6ng th~n aldosteron c6 vai tro quan trQng trong vi~c diSu hoa n6ng d() ion N a+va
ion K+ trong dich ngo~i bao.
- Tac d\lllg lam tang tai hftp thu ion Na+ va tang bai xuftt ion K+ at~ bao 6ng th~n.
- Tac dvng len thS tich dich ngo~i bao va huy~t ap d()ng m~ch.
+ M~c du aldosteron c6 tac dvng lam tang m~nh muc tai hftp thu ion N a+ a 6ng
th~n nhung n6ng d9 ion N a+ trong dich ngo~i bao vfin chi tang rftt it vi khi ion N a+ dugc
tai hftp thu se t~o ra m()t ap hrc thftm thftu tuang tlJ v6i nu6c lam cho m()t luQllg nu6c
tuang tmg dugc tai hftp thu tra l~i, ths tich dich ngo~i bao tang 1 - 2 ngay se dfin tai
tang huy~t ap d()ng m~ch.
+ N ~u n6ng d() aldosteron tang cao c6 thS lam tang thS tich dich ngo~i bao ru 5 -
15 % va tang huy~t ap d()ng m~ch tlr 15 - 25 mmHg.
- Tac dvng cua aldosteron d6i v6i t~ bao 6ng tuy~n m6 hoi va 6ng tuy~n nu6c bQt
Tren t~ bao 6ng tuy~n m6 hoi va 6ng tuy~n nu6c bQt, aldosteron ciing lam tang
hftp thu ion Na+ va tang bai xuftt ion K+. Tac d\lllg nay d~c bi~t quan trQng khi ca thS
lam vi~c trong moi tru(mg n6ng. Nha aldosteron rna vi~c mftt mu6i qua con du(mg bay
hai m6 hoi se giam b6t.

2. eieu hoa bai th3t

- Sv diSu hoa bai ti~t aldosteron lien quan ch~t che v6i diSu hoa n6ng d() cac chftt
di~n giai, ths tich dich ngo~i bao, ths tich mau, huy~t ap d9ng m~ch.
- Ba y~u t6 chu y~u tham gia bai ti~t aldosteron la:
+ Tang n6ng d9 ion K+ trong dich ngo~i bao se lam tang bai ti~t aldosteron.
+ Tang ho~t d()ng cua h~ thfing renin- angiotensin ciing lam tang bai ti~t aldosteron.
+Tang n6ng d() ion Na+ trong dich ngo~i bao lam giam nh~ n6ng d() aldosteron.

312
TRJBU CHUNG HQC N(>I KHOA - T~p II

Trong ba ySu t6 tren thi n6ng d9 ion K+ va ho~t d9ng cua h~ renin - angiotensin
c6 hi~u lvc m~nh trong di~u hoa bai tiSt aldosteron.

Ill. TRil;U CHlrNG LAM SANG

1. Tang huy~t ap
- La tri~u chtrng h~ng dinh trong cuemg aldosteron tien phat do tang tai hfip thu
natri va tang luQllg dich ngoai tS bao dftn t&i tang cung luQllg tim.
- Tang huySt ap ca 2 chi s6 (huySt ap tam thu va tam truong), tir vira t&i n~ng, c6
th8 gay ra tri~u chtrng dau dftu.
- Tang huySt ap khang tri v&i tri li~u thong thuemg (thuemg huySt ap tam thu tren
160mmHg ho~c huySt ap tam truong tren 1OOmmHg) nhung nh~y cam v&i cac thu6c lQi ni~u.

2. Tri~u chCPng hCll kali mau

- Ca chS: Tang tiSt aldosteron a 6ng lUQll xa lam tang trao dBi natri vao trong long
6ng d8 bai tiSt kali va ionw,kali duqc dao thai qua nu&c ti8u va dfin tm h~ kali mau.
- Khi kali mau rfit thfip (2-3mrnol/lit) c6 th8 thfiy cac tri~u chtrng lam sang sau day:
+ Di cam cac dftu ng6n tay
· + Moi ca, chu9t nit ho~c tetani
+ H9i chtrng khat, u6ng nhi~u, ti8u nhi~u, hay dai dem
+ R6i lo~n ca, con m~t moi ca, c6 khi gay li~t. Con li~t keo dai m9t gia, m9t vai
ngay va khoi khong d8 l~i di chtrng. Doi khi c6 li~t 2 chi du&i chu k:Y gi6ng nhu trong
h9i chtrng Westphal
+ Phu it g~p. Phu, tang huySt ap va r6i lo~n di~n giai n~ng c6 th8 gay phu phBi cfip
Cac r6i lo~n tren c6 th8 kh&i phat do di~u tri lqi ti8u (lo~i thiazid ho~c cac lqi ti8u
tac d\lng t~i quai).
- H9i chtrng u6ng nhi~u, dai nhi~u: tY trQng nu&c ti8u thfip do tinh chfit thuy sau
tuySn yen khong c6 tac d\lflg.

IV. TRil;U CHlrNG C~N LAM SANG

1. Tham do chCPc nang

1. 1. Xet nghiijm ngoai hij thdng Renin - Aldosteron

1.1.1. Kali mau

- H~ Kali mau khi n6ng d9 Kali < 3,5 mmol/L,chia lam 3 muc d9:
+ Nh~: 3,0-3,5 mmol/L
+ Vira: 2,5-3,0 mmol/L

313
 CmfdNG 9. TRIBU CHUNG HOC Cd QUAN NQI TIF:T

+ N~ng: < 2,5 mmo1/L

Trong cuCm.g a1dosteron tien phat, ka1i mau thuCm.g < 3,0 mmol/L.

1. 1.2. Natri mau

- Tang natri mau thuCm.g it g~p, tuy nhien cling c6 th~ xufit hi~n do kSt hqp tai
hfip thu natri va mfit nu6c do ti~u nhi6u.
- Trong cuCm.g a1dosteron tien phat natri mau thuCm.g tang cao tren 150 mmol/1.
Xet nghi~m nay c6 gia tri trong chfin doan cuCm.g a1dosteron tien phat, vi trong cuCm.g
a1dosteron thu phat: natri mau thuCm.g thfip.
1.1.3. Magie mau: cling c6 th~ h~ nSu ka1i mau giam n~ng.

1.1.4. Khf mau

Ki6m chuy~n hoa do mfit ion H+ qua nu6c ti~u va ka1i di chuy~n vao trong tS bao.
- pH mau > 7,45
- HC03-: tang

1. 1.5. Xet nghi~m nu'C1c ti~u

- Ka1i ni~u >30 mmol/24h (khi khong dung 1qi ti~u) kern theo h~ ka1i mau gqi y
cuCm.g a1dosteron.
- pH ni~u binh thuCm.g ho~c ki6m nh~ (do tang tiSt ion NH3 va HC0 3- d~ bu vao
ki6m chuy~n hoa).
- Nguqc 1~i, pH ni~u giam (toan) thuCm.g do tang san tuySn thuQ'llg th~n 2 ben.

1.2. Danh gia h~ thdng renin - aldosteron

1. 2. 1. EJjnh llfqng adosteron - renin mau

- N6ng d<) a1dosteron mau (PAC) 8 gia sang (sau nfun nghi) tang. NSu tang
> 25 ng/dL (695 pmol/L) thuCm.g do adenoma tuySn thuQ'llg th~n.
- N6ng d<) renin mau (PRA) bfit Icy giam trong cuCm.g a1dosteron nguyen phat.

1.2.2. TTl~ ARR: aldosteron/renin (PAC/PRA)

- Do d6ng thai a1dosteron va renin huySt tuong sau d6 tinh ti 1~ a1dosteron/renin
C6 th~ chan doan cuang a1dosteron tien phat nSu ti 1~ nay > 30 (pmol/L/ng/ml/h) va
aldosteron > 20 ng/dL (556 pmol/L).
Chuy:
+ N6ng d<) kali cftn duqc dua v6 binh thuCm.g tru6c khi tiSn hanh xet nghi~m
+ Ngtmg cac thufic d6i khang thl) th~ mineralcorticoid it nhfit bfin tuftn
+ Thu6c ch~n beta c6 th~ gay ra kSt qua duong tinh gia va thu6c uc chS men
chuy~n dbi angiotensin va uc chS thl) th~ angiotensin II typ 1(ACE/AT1R) c6 th~ gay ra
kst qua am tinh gia a nhfmg truang hqp nh~.

314
TRI:BU CHUNG HOC N0I KHOA - T~p II

1. 2. 3. £Jjnh IU'qng aldosteron nU'&c tieu 24h

- Djnh lu911g aldosteron - 18 glucuronid: binh thuemg thay d6i tu 5-20 J.Lg/24h
(14- 56 nmoV24h).
- Aldosteron nu6c ti~u tang> 22 J.Lg/24h gqi y cuemg aldosterone ro.

1.2.4. Nghi~m phap d¢ng

- Nhjp ngay dem cua aldosteron:
+ Trong u lanh, sv bai tiSt aldosteron theo nhjp ngay dem con gilt nguyen, song
song v6i nhip ngay dem cua cortisol.
- N ghi~m phap ire chS aldosteron b~ng truySn natri:
+ TruySn nh6 giQt tinh m~ch 2 lit NaCl 0,9% trong 24 gia. Sau d6 do n6ng d<)
aldosteron mau. NSu khong ire chS duqc aldosteron < 140pmoVL (5ng/dL) chi ra r~ng
c6 du thira bai tiSt aldosteron.
+ Trong u lanh: aldosteron mau giam r~t it. Trong phi d~i tuySn: aldosteron mau
giam nhiSu.
- Nghi~m phap v6i tu thS dt'rng lau
+ B~nh nhan a tu thS dt'rng trong 4 gia vao bu6i sang
. + Trong u lanh tuySn: aldosteron mau h~
+ Trong phi d~i tuySn: aldosteron mau khong h~, c6 khi cao han tru6c
2. Tham do hlnh thai
2.1. Sieu am thiP(}'ng th~n
Sieu am tuySn thuQl1g th~n 2 ben thuemg kh6 phat hi~n, chi c6 th~ phat hi~n duqc
u to ro.

2.2. Ch1Jp cat~l&p vi tinh tuy~n thiP(}'ng th~n (CT Scanner) viJ!ho~c ci)ng
hiPiYng tiP tuyen thiP(}'ng th~n (MRI)
- Danh gia duqc hinh thai, kich thu6c tuySn thu911g th~n 2 ben.
- C6 th~ phat hi~n duqc u tuySn thu911g th~n nh6 (duemg kinh < 1cm).

2.3. Ch1Jp kY Xfl thiP(}'ng th~n bang cholesterol cfanh dau 1131
f)~ c6 kSt qua t6t, nguai ta cho b~nh nhan u6ng 2mg dexametasone trong 6 ngay
cimg h1c u6ng ph6ng x~. Trong u tuySn thu911g th~n, a ngay thir 4, S\f g~n cholesterol
1131 da r5 r~t khac nhau gifra tuySn thuQl1g th~n binh thuemg va u tuySn. T~i u, d<) g~n
cao, trong phi d~i tuySn, S\f g~n bi ire chS a ngay thir 4 va l~i g~n cao l~i a ngay thir 8.

2.4. Ch1Jp }inh ffl€JCh thU'(}'ng th~n va lay mau cfjnh IIP9'ng aldosteron (y tinh
m€Jch tuyen
Day la phuang phap vira xac djnh hinh thai, vira xac djnh chirc nang.

315
 CHUONG 9. TRIBU CHUNG HOC CO QUAN N<)I TIET

- Trong u lanh tuySn: nSu kh6i u 16n hon 1em duemg kinh se thfiy cac tinh m~ch
bi xo dfty.
- Trong phi d~i tuySn: c6 th~ thfiy cac thay d6i v~ kh6i luQllg va hinh dang hai
ben thuQllg th~n.
- Trong u lanh: aldosteron rfit cao trong tinh m~ch ben c6 u.

V. KET LU~N
Cuemg aldosteron tien phat, trong d6 u vo tuySn thuQllg th~n (h()i ch(rng Conn) Ia
nguyen nhan thuemg g~p trong cac b~nh ly gay tang huySt ap a ngum tre. Vi v~y c~n
tham kham kY cac tri~u ch(rng gQ'i y (tang huySt ap, ySu CO', h~ kali mau, ki~m chuy~n
hoa ... ) d~ c6 cac tham do c~n lam sang phu hqp chftn doan xac dinh b~nh.

316
TRIJ;:U CHUNG HOC N<)I KHOA- T~p II

Bai 12

HQI CHlrNG THII:U ENZYM V6 THU'Q'NG TH~N

Ml)C TIEU HQC T~P:

Sau khi h()c xong b<h nay, sinh vi en c6 kha nang:
1. Niim du(lc sinh ly b?nh cua h9i chtmg thi~u enzym vo thu(lflg thqn.
2. Trinh bay du(lc cac dijc aiim lam sang cila h9i chimg thiiu enzym vo thu(lflg thgn.
3. Trinh bay du(lc cac dijc aiim sinh hoa cua h9i chimg thiiu enzym vo thu(lflg thgn.

NQIDUNG

I. £>~1 CU'ONG
S\I thi~u enzym a vo thuQllg th~n con c6 ten g<;>i Ia phi d~i thuQllg th~n bAm sinh,
rna tru&c kia con gQi Ia h()i chirng cuemg vo thu<)llg th~n sinh d\lC.
Nha S\f hiSu bi~t vS sinh t6ng hgp va S\f di hoa cac hormon steroid, nha S\f phat
tri@n Icy thu~t djnh lu<)llg b~ng ph6ng X~ mien djch va sinh hoa, nguai ta XclC djnh dUQ'C
cac b~nh do thi~u enzym khac nhau nay.
Thi~u h\lt chu y~u cua cac b~nh nhan v&i b~t Icy d~ng nao cua tang san thuQllg
th~n bAm sinh Ia t6ng hgp cortisol khong dfiy du. S\I t6ng hgp khong hi~u qua cortisol Ia
cac tin hi~u lam cho vilng dum d6i va tuy~n y~n tang giai ph6ng CRH va ACTH m()t
each tuong irng. H~u qua Ia tuy~n thuQllg th~n tra nen phi d~i, va cac tiSn ch~t cua
steroid duqc tich lily gfin v&i nai sinh t6ng hgp hi nghen. Trong m()t s6 diSu ki~n, nhfrng
tiSn ch~t nay c6 thS duqc chuySn thanh androgen.
Muc d() cua S\f hu h~i bai ti~t glucocorticoid va mineralcorticoid ph\l thu()c vao d()
nghiem tr<;>ng cua d()t bi~n. Cac d()t bi~n m~t chuc nang n~ng t~o nen S\I thi~u h\lt k~t
hgp cua ca glucocorticoid va mineralcorticoid (tang san thu<)llg th~n bAm sinh diSn
hinh, c6 cac biSu hi~n tir khi sa sinh), trong khi d6 cac d()t bi~n it nghiem tr<;>ng hon chi
anh huang d~n t6ng hgp glucocorticoid . D()t bi~n nh~ nh~t gay nen kiSu hinh it nghiem
trQng nhftt tren lam sang Ia tang san thu<)llg th~n bAm sinh kh()ng diSn hinh, thuemg bi@u
19 trong thai kY thanh thi~u nien va giai do~n s&m cua ngum truang thanh v&i vi~c san
xu~t glucocorticoid vfin duqc duy tri.
S\I thua androgen c6 a t~t ca cac b~nh nhan va biSu hi~n v&i cac bi~n thien r~t
r()ng cua kiSu hinh, tir S\f nam h6a n~ng nS cua b() ph~n sinh d\lC ngoai a nhfrng tre gai
SO' sinh d~n r~m long va thiSu kinh gi6ng kiSu hinh h()i chirng bu6ng trimg da nang a
nhfrng ph\l nfr tre.
B~nh canh lam sang r~t khac nhau, n6i b~t Ia cac tri~u chirng cuemg vo thuQllg
th~n sinh d\lc, suy vo thuQllg th~n. Thi~u m()t enzym se gay ra lo~i h()i chirng lam sang

317
 CHVONG 9. TRIJ?:U CHUNG HOC CO QUAN NQI TIE:T

vi ths se co nhiSu b~nh khac nhau rna nsu chi b~ng cac tri~u chtrng lam sang thi khong
th~ xac d!nh ch&n doan lo~i nao.Do do S\f s~p xSp b~nh lo~i nay ngay nay dga vao cac
thay d6i sinh hoa. ThiSu enzym nao se can tra sinh t6ng hgp a do~n do va mang m()t
b~nh canh sinh hoa rieng cho no. Cac bi~u hi~n lam sang cua cac h()i chtrng nay thfiy a
nfr ro r~t hon a nam
v6i S\f tiSn b() cua y hQC, b~nh ngay cang dugc chan doan nhiSu hon.
II. TRieu CHlrNG LAM SANG
Cac tri~u chtrng lam sang dugc s~p xSp theo cac r6i lo~n enzym. M6i thiSu sot cua
m()t enzym se co bi~u hi~n lam sang rieng. Trong bang sinh t6ng hgp, chung ta thfiy co
6 lo~i enzym va se co 6 bi~u hi~n lam sang khac nhau. Trong bai nay, chung toi neu len
tri~u chtrng lam sang do thisu sot cua 2 enzym chinh (21 va 11 hydroxylase).
Hfiu hSt b~nh nhan (75%) khong th~ t6ng hgp dfiy du aldosterone d~ duy tri thang
b~ng mu6i va dugc gQi la h()i chtrng mfit mu6i. Nhfrng b~nh nhan nay co xu huang dua
dSn tinh tr~ng mfit nu6c h~ N atri timg dgt, co th~ de dQa tinh m~ng.
Nhfrng b~nh nhan co sg san xufit du aldosterone d~ ngan ngl:ra vi~c mfit mu6i va
nhfrng nguai co cac dfiu hi~u cua nam hoa tru6c sinh va/ho~c co vi~c san xufit cac chfit
nsn cua 21-hydroxylase tang dang k~ (vi dv 17 -hydroxyprogesterone) dugc gQi la nam
hoa don thufin.

1. Th~ nam h6a dan thu~n

Day 1a th~ thuang co nhfit va co ngay tir 1uc m6i sinh.
1.1.· Tren be niP
1. 1. 1. Luc m&i sinh
Khi sg thfim androgen co ngay, tir khi dua tre con n~m trong m cung, nguai ta
thfiy cac thay d6i b() ph~n sinh dvc ngoai nhiSu ho~c it. Prader s~p xSp cac thay d6i nay
lam 5 lo~i.
- Lo~i 1 (rfit hiSm): cac thay d6i rfit kin dao: am h() binh thuang, chi co phi d~i
am v~t.
- Lo~i 2 (chiSm 1/3 truang hgp): cac moi 16n bi~t hoa ro r~t, phi d~i am v~t
- Lo~i 3 (chiSm 1/5 cac truang hgp ): am v~t rfit to, a phia du6i co m()t 16 dugc
n6i tiSp v6i xoang ni~u sinh dvc v6i 2 16 am d~o va ni~u d~o kS nhau.
- Lo~i 4 (chiSm 1/3 cac truang hgp): am v~t to gfin nhu duong v~t l~ch thfip, n~m
sat ranh dfin tai 16 ni~u d~o nai n6i vai ni~u d~o. Am d~o n6i vai 6ng nay each day ch~u
khoang vai centimet. Cac moi 16n gi6ng nhu a lo~i 3.
- Lo~i 5 (rfit hiSm): sg nam hoa da gfin nhu hoan toan; duong v~t dugc hinh thanh
co m()t 6ng ni~u d~o hoan toan. Hai moi 16n g~n l~i thanh bQc tinh hoan r6ng. Am d~o
dugc n6i v6i ni~u d~o a phfin rfit cao ..
Khai sinh luc m6i de thuang cho la tre nam.
Nhung trong mQi truang hgp, m cung vfin binh thuang khong co tinh hoan va
nhi~m s~c th~ gi6i tinh vfin la XX. Sg t6n t~i cua b() ph~n sinh dvc ngoai ki~u nam va b()
ph~n sinh dl)C trong ki~U nfr t~O ra hinh anh gia ai nam ai nfr.

318
TRJ:BU CHlrNG HQC N(>I KHOA- T~p II

1. 1.2. Sau khi sinh

Khi nhi@m androgen xay ra sau khi sinh nguai ta th~y c6 tinh tr~ng nam hoa dAn
dAn it nhi~u cling dfin tm gia d~y thi s6m khac gi6i
Khac gi6i vi em gai nho khoang 6-7 tu6i gia d~y thi: khong c6 kinh nguy~t, khong
phat triSn vit nhung c6 hinh dang m()t be nam: long mQc nhi~u, rau ria mep giQng n6i
trAm, b() ph~n sinh d\lc ngoai gi6ng nam gi6i.
1.1.3. a tre nh6 tuoi
Xu~t hi~n sv nam h6a nh~ hon, r~m long, ca b~p phat triSn, giQng khan, am v~t
phi d~i.
1.1.4. a tuoi d~y thi
- Tri~u chfulg chinh la khong c6 d~y thi thvc S\f a tu6i sinh ly (vo kinh tien phat)
- Trfulg ca, mQC nhi~u long, rau, giQng n6i trAm
- Sv phat triSn bi ngirng l~i vi cac S\lll n6i da c6t h6a, tre hill.
- Khong phat triSn vit, tU cung nho, bu6ng trUng nho
1.1.5. a ngll'&i fan
- Tri~u chfulg thay d6i tU giam nfr tinh v6i kinh thua, it ho~c m~t kinh.
- N am h6a: r~m long, giQng trAm, am v~t 16n, moi 16n phi d~i.
GIAI t>O~N I

Am h(l phi lff)i'i!it. ~/'

_J!
~~
l&- Am v~t

~ ni~u Xoang SO

GIAI DO~N Ill

Xoang ni~uSD ~
Nj~u ~~o ,../

GIAI DO~N IV

A.m vat
Ni~u ~~o
$ Xoang ni~u SO

Hlnh 9.27. Cac giai do~n nam ·hoa tren be gai trong cU'ang th~n bam sinh (theo Prader)

319
 CHVONG 9. TRIEU CHUNG HOC CO QUAN N<)I TIET

1.2. Tren be nam

1.2. 1. Luc m&i sinh
Khi nhiSm androgen h!c dtra tre con trong ru cung, chi thfiy m9t bfit thuemg · la
duang v~t hai to.

1.2.2. Sau khi sinh

Co tinh tr~ng gia d~y thi s6m khoang 3-7 tu6i d6ng gim vi kiSu nam tren m()t em trai.
Gia d~y
thi vi khong co sv phong tinh, khong co tinh trimg, tinh hoan khong phat
triSn m~c du h~ th6ng ca kiSu nam, mQc 1ong a b9 ph~n sinh dl)c ngoai, doi khi co
cuang duang v~t.
Sv phat triSn thS t~ng m~nh va s6m (quan trQng la tu6i xuang). Tu6i ding trai l~i
binh thuemg, tam thAn khong bi ch~m).
1.2.3. Xu~t hi~n mu{)n han: a tre 12-13 tu6i
Sv chAn do an rfit kho d~t ra n~u khong phai la tinh ca.

2. Th~ vai tri~u ch(png cao huy~t ap

ThS nay hi~m han so v6i thS tren.
Tinh tr~ng nam hoa khong n~ng b~ng thS nam hoa dan thufin. Vi thS nay can tra
enzym 11 hydroxylase n~m a khu VlJC cao CUa qua trinh tf>ng hgp va h~u qua t~O ra
androgen khong nhiSu.
Tang huy~t ap la do tich 1\l D.O.C gay gifr mu6i.

3. Th~ vai m~t muoi (HQi ch(png Debre fibiger)

ThS nay trong tfit ca cac lo~i thi~u enzym khong kS thi~u enzym 17 a 1pha
hydroxylase.
H9i chtrng nay chi thS hi~n ro khi thi~u sot enzym n~ng. N guai ta cho r~ng mfit
mu6i do thi~u aldosteron, tuy nhien cling co gia thuy~t cho la do ti~t qua nhiSu n()i ti~t
t6 lam mfit natri qua nu6c tiSu, cac n9i ti~t t6 nay co thS la cac tiSn chfit bi tr l~i phia tren
khu VlJC bi bl6c. Bola progesteron rna tac dl)llg khang a1dosteron da duqc bi~t ro:
Chfit 17 OH progesteron
Chfit 16 alpha- OH progesteron
Trong h9i chtrng nay co 2 thS lam sang

3.1. The ro r~t

Thuemg xay ra a tre SO' sinh ho~c tre con dang bu, v6i cac tri~u chtrng sau:
- Non nhiSu lfin, doi khi kern theo ia chay.
- Mfit nu6c n~ng.
- H~ natri mau, tang ka 1i mau (tang kali n~ng, thfiy ro tren di~n tam d6).

320
TRI€:U CHUNG HOC N(H KHOA - T~p II

- Ti~u nhiSu natri.

N~u khong duqc diSu tri (b6i phv nu6c di~n giili, tiem DOCA, tre nho se ch~t
trong m{)t vai tu~n).
B~nh canh lam sang nay c6 th~ gi6ng b~nh canh lam sang cua m{)t vai b~nh c~n
phan bi~t: viem d~ day ru(_)t a tre SO' sinh, h~p mon' vi, V.V ...

3.2. The tiem tang

Day la th~ it th~ hi~n tren lam sang, chi xac dinh duqc tren sinh hoa, thfiy tinh
tr~ng ti~u nhiSu natri.
B~nh c6 th~ tra nen ro r~t nhan m{)t stress (nhi~m khufrn, ph~u thu~t).
Ill. TRieu CHO'NG SINH HOA
Tri~u chung sinh hoa phv thu{)c vao S\f thi~u cua timg lo~i enzym.

1. Thieu 21 - OH lase (H()i chCPng Wilkins Shepperd)

Thi~u enzym nay thuemg c6 nhfit, chi~m 80% cac truemg hqp 1.
Cac tri~u chung sinh hoa g6m:

1. 1. .Tren dLPiYng tong h9'P glucocorticoid

- 17 OH progesteron: rfit tang
- Corti so 1 binh thuemg ho~c thfip
- Hqp chfit S: giam

1.2. Tren dLPiYng sinh tong hvp androgen

- D.H.A (dehydroepiandrosteron): tang
- Delta 4 Androstenedion: tang
- Testosteron: tang nh~
ve m~t lam sang, thi~u enzym nay tuang fulg v6i th~ nam hoa dan thu~n c6 ho~c
khong co tinh tr~ng mfit mu6i, vi dieu nay con tuy thu9c vao t6n thuang nhiSu ho~c it
t6i du5ng sinh tbng hqp mineral a-corticoid.
Kich thich b~ng Synacthen lam tang cac r6i lo~n nay, dimg dexametason lam cy 1~
cac androgen tra l~i binh thuemg.

2. Thieu men 11 beta hydroxylase

Lo~i nay chi~m hang thu 2 sau 1o~i tren khoang 15% cac truemg hqp

2. 1. Tren dLPiYng mineralo corticoid

- D.O.C: tang
- Aldosteron: binh thuemg ho~c h~

321
 CHVONG 9. TRISU CHUNG HOC CO QUAN N(H TIET

2.2. Tren dU'ung glucocorticoid

- 17 OH progesteron: tang
- HQ'P ch~t S: tang
- 17 OH steroid: binh thu(mg

~ 11 ~hydroxylase
CORTICOSTERON

ALOOSTERON
v'

CAn ttil men La ll ... hydroxylase

CHOLESTEROL

{&'C 3~ dehydrogenase
~
_..,-..,_ 3P dehydrogenase '*
PA.OGEJTERON ---+ ·170H-PROGESTER~N --+ A. ANDROSteNEDION
• t •
•~ 21 hydroxyla:~e ._..,I :

+'
• 11-DESO;tORTISOL :
11-DESOXYC~TICOSTERON
f:_ ~ 111)hydroxytaae
t
.
..........
t

.'f..
CORT1COSTERON CORTISOL TESTOSTERON

A.LDOSTERON

Hlnh 9.28.

2.3. Tren dU'ung androgen

- Delta 4 androstenedion: tang
- D.H.A: tang
- Testosteron: tang nh~
V@ m?t lam sang, loc;ti nay tuang Un.g v6i th€ c6 tang huy€t ap. C6 ph6i hqp v6i
h9i chUn.g m~t mu6i hay khong con tuy thu()c vao S\f can tn)' du(mg sinh t6ng hQ'P

322
TRI:BU CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

mineralo corticoid nhi~u hay it. Kich thich b~ng Synacthen hlm tang cac r6i loc;tn n~y,
dung dexametason lam tY 1~ cac androgen tr6lc;ti binh thuemg.

3. Thieu enzym 17 alpha- hydroxylase (H9i ch(fng Biglieri)

La h9i chirng hi~m g~p. Sv thi~u hvt enzym nay se gay ra can tr6 S\f t6ng hQ]J tfit
ca cac steroid c6 OH 6 17: tUc la androgen va glucocorticoid.

3. 1. Tren dU'iYng mineralo corticoid

Sv sinh t6ng hgp tren duemg nay khong hi anh huang, do d6 ta thfiy:
- Progesteron: tang.
-DOC: tang.
- Aldosteron: hc;t.

3.2. DU'ung glucocorticoid va androgen

Cac loc;ti nay hoan toan c6: 17 OH progesteron, hgp chfit S, corticoid 17 OH
Steroid, cac androgen.
V ~ lam sang b~nh canh rfit khac v6i 2 loc;ti tren. d tre em trai, biu thanh 2 nhanh
(v~n c6 tinh hoan), duong v~t nho va mang t~t 16 dai l~ch thfip (Hypospadias). d tre em
gai, khong thfiy phat tri€n b9 ph~n sinh dvc, vo kinh tien phat. Thuemg c6 tang huy~t ap
va tinh trc;tng ki~m hc;t kali.
Dimg synacthen lam tang cac r6i loc;tn sinh h6a nhung c6 th€ nguy hi€m vi gay
tang huy~t ap. Dexamethason se giup di~u chinh tinh trc;tng cuemg mineralocorticoid.

4. Thieu enzym 3 beta dehydrogenase (H9i ch(fng Bongiovani)

H9i chirng nay cling it g~p.
Thi~u enzym nay d~n d~n giam tfit ca steroid co nhanh n6i doi delta 4, nghia la
giam mineralo corticoid, glucocorticoid, androgen, khong k€ DHA va delta 5
androstenediol.
H9i chirng sinh h6a bao g6m:
- Mineralocorticoid va glucocorticoid giam.
- 17 CO steroid ni~u 24 gia tang.
- Testosteron, deltaandrotenidion thfip Pretosteron va 17 OH pregninolon cao.
v~ lam sang tren tre em trai se thfiy 16 dai l~ch thfip, c6 ho~c khong c6 biu 2
nhanh, duong v~t binh thuemg ho~c nho.
Tren tre em gai, thfiy phi dc;ti am v~t 2 moi 16n hgp nhfit, b9 ph~n sinh dvc ·ngoai
binh thuemg.
Trang mQi truemg hgp d~u thfiy it nhi~u c6 h9i chirng mfit mu6i
Kich thich b~ng synacthen cling gay n~ng them va dung dexamethason se di~u
chinh duqc cac r6i loc;tn sinh h6a.

323
 CmJONG 9. TRIBU CHUNG HQC CO QUAN N(>I TIET

5. Thi~u enzym C20 - 22 desmolase (H9i ch(fng Prader va Gurtner)

Trong h9i chirng nay, Sl)' sinh t6ng hqp cac n9i tiet t6 hi ngirng ngay a giai do~n
dfiu gay thieu toan b9 cac lo~i steroid.
v~ sinh hoa: thieu toan b9 cac lo~i steroid, chi c6 tang cholesterol mau v~ lam
sang: c6 h9i chirng mfit mu6i tren tre em trai cac b9 ph~n sinh dvc ngoai nhu em gai,
gi6ng nhu gia ai nam ai nu trong cac ths rfit n~ng
ThS nay thuemg kh6ng thS s6ng du c6 di~u tri tu thay the dimg toan b().

6. Thi~u 18 OH lase
V~ sinh hoa: tang corticosteroni (hgp chfit B), D.O.G, hqp chfit A (11 dehydro
corticosteron; giam 19-0H corticosteron, aldosteron v~ lam sang c6 h9i chlm.g mfit mu6i.
Kich thich b~ng synaeten kh6ng giup san xufit aldosteron, dilng dexamethason
cfing v6 ich.

7. Thi~u 18 dehydrogenase (H9i ch(fng Click)

- Corticosteron, hgp chfit A, 18 OH - A: tang
- Aldosteron: giam
V~ lam sang: h9i chirng mfit mu6i. Cac tri~u chirng lam sang nh(f dfin theo tu6i
m~c du tinh tr~ng r6i lo~n sinh hoa v~n t6n t~i.
Synacthen, va dexamethason kh6ng c6 tac dvng gi nhu h9i chirng tren.

324
TRIBU CmJNG HQC N()I KHOA - T~p II

Bai 13

HQI CHlrNG CUSHING

Ml)C TIEU HQC TAP:

Sau khi hQC xong bai nay' sinh vi en c6 kha nang:
1. Nilm ilu(fc phan loqi theo nguyen nhan cua h(Ji chtmg Cushing.
2. Trinh bay ilu(fc tri?u chtmg lam sang cua h(Ji chtmg Cushing.
3. Trinh bay ilu(fc cac xet nghi?m c(in lam sang il(lc hi?u va khong il(lc hi?u cua
h(Ji ch{mg Cushing.
4. N&m ilu(fc cac nghi?m phap giup chdn iloan xac iltnh va nguyen nhan h(Ji
ch{mg Cushing.

NQIDUNG

I. ll~l CU'O'NG
H9i chirng Cushing la m9t b~nh n<)i tiSt do r6i lo~n san xuftt hormon vo tuySn
thuQllg th~n gay gia tang m~n tinh hormon glucocorticoid khong kim ham dugc.
Nguyen nhan thuemg g~p nhftt trong lam sang n9i khoa la HC Cushing do thu6c. Cac
nguyen nhan khac la do r6i lo~n chuc nang d6i - yen, tuySn yen, b~nh ly tuySn thuQllg
th~n ho~c do sv tiSt ACTH l~c ch6. B~nh xuftt hi~n s6m nhung cac dftu hi~u lam sang
xuftt hi~n kin dao va mu<)n. B~nh nhan thuemg khong dugc phat hi~n s6m va diSu tti kip
thm nen dS l~i nhfrng h~u qua n~ng nS vS thS chftt va tinh thfin, gay ra nhfrng biSn chirng
nguy hiSm cho tinh m~ng nguai b~nh.
BiSu hi~n lam sang cua r6i lo~n chuc nang vo tuySn thuQllg th~n da dugc chu y tir
hon 100 nam nay do thay d6i hinh thS biSu hi~n rftt d~c bi~t: m~t tron do, r~m long, beo
chu ySu a m~t, c6, ngvc, b\lllg, chan tay gfty ySu. Tu xa xua a Chau Au, nhfrng ngum
m~c b~nh nay dugc gQi la nhfrng nguai Icy 1~ (curiosistes). Nguyen nhan rftt da d~ng.
-Nguyen nhan cua b~nh Cushing la tinh tr~ng tang tiSt ACTH cua tuySn yen, day
la nguyen nhan hay g~p nhftt chiSm tir 70-80 % nguyen nhan cuemg Cortisol a ngum
16n. (nguyen nhan cua b~nh Cushing chu ySu la adenome tuySn yen t6i 90%, con l~i c6
thS la qua san tuySn yen ho~c r6i lo~n chuc nang vilng dum d6i).
- Nguyen nhan cua h9i chirng Cushing la do cuemg tiSt cortisol do kh6i u thuQllg
th~n ( 10-15 %) thuemg la Adenome ho~c Carcinome vo thuQllg th~n .

- H9i chirng tiSt ACTH ngo~i sinh khong phai nguyen nhan tuySn yen g~p
khoang 5-10%.
- H9i chtrng qua san ~g dam a thuQllg th~ hai ben rftt hiSm g~p, chi khoang 1%.

325
 CHU'dNG 9. TR$U CHUNG HOC Cd QUAN NQI TIET

- H()i chimg Cushing a tre em thuang g~p hl ung thu thuQllg th~n, it g~p h()i
chimg ACTH ngo~i sinh.
- Dimg keo dfti Corticotropin c6 th€ gay qua san thuQllg th~n, dung keo dai san
phAm Corticoid gay bi€u hi~n lam sang h()i chimg Cushing kern theo hi~n tuQllg teo
tuy6n thuQllg th~n hai ben, cac bi€u hi~n lam sang nay se dAn dAn het khi bo thu6c.
- Ung thu thuQllg th~n doi khi khong c6 bi€u hi~n lam sang cua h()i chimg
Cushing rna l~i c6 bi€u hi~n tinh tr~ng suy ki~t n~ng.
- Kh6i u ac tinh ben ngoai thuQllg th~n (ung thu phe quan t6 bao nho ... ) doi khi
tang ti6t ACTH ho~c CRF va gay ra h()i chimg Cushing di€n hinh kern theo h~ kali va
x~da.

Ngay nay cac tac gia khuyen nen gQi ten theo nguyen nhan gay b~nh.
- H()i chimg Cushing khong ph\l thu()c ACTH tuy6n yen:
+ U t6 bao tuy6n lanh tinh (adenoma).
+ Ung thu vo tuy6n thuQllg th~n (carcinoma).
- H()i chimg Cushing ph\1 thu()c ACTH tuy6n yen:
+ U t6 bao ua ki€m cua thuy trucrc tuy6n yen.
+ R6i lo~ chuc nang dfii yen.
- H()i chlrn.g ACTH ho~c CRH ngo~ sinh do: ung thu ph6i, tuy6n uc, ~day, ti'r cung...
Tuy c6 nhi€u nguyen nhan song h~u qua cu6i cimg la cuang ti6t cac n()i ti6t t6 vo
thuQllg th~, rna chu yeu la cortisol nen v€ m~t lam sang chfulg ta thfiy m()t b~nh canh
d6ng nhfit ggi y ngay chAn doan khi kham b~nh nhan.

II. TRieu CHO'NG LAM SANG

Cac dfiu hi~u lam sang va c~ lam sang ph\l thu()c vao S\I ti6t cortisol, androgen,
aldosteron, oestrogen.

1. Tri'u chCPng do qua ti6t cortisol

- Beo: beo la tri~u chimg thuang c6 nhfit. B~nh thuang tang it nhfit 1Okg so vm
trucrc khi m~c b~nh. B~nh nhan beo m()t each d~c bi~t: beo chu ySu a virng m~t, c6;
vimg thuQllg don sau c6 (t~o hinh anh u tran buffalo-hump), a rna: m~t trong va dAy nhu
m~t trang mi~ng ca (moon face and fish mouth). B\lllg va than ciing beo, trong khi chan
tay l~i gAy.
- Da m~t do do h~ th6ng m~ch dum da bi gian va da mong han va hfing cAu tang.
a
- M()t s6 dfiu hi~u da, phai kham m()t each h~ th6ng mm phat hi~n dugc vi d6 la
h~u qua CUa S\f di hoa protid va CO ghi tQ trong ch§n doan:
+ Teo da lam da mong, thuang thfiy angQn chi. Da gion, d€ g~p vm chfin thuang.
+ S~o thuang kh6 1i€n.

326
TRI$U CHUNG HQC N<)I KHOA- T~p II

+ C6 th~ th~y cac v€t bfrm tim c6 khi do ch~n thuong nh~, thuemg th~y nh~t a mu
ban tay' canh tay' cac v€t tiem tinh m~ch.
+ VfJ, dirt cac sgi chun va sgi t~o keo cua t6 chuc du&i da a cac vitng ding chua
dfry mfJ t~o nen cac v€t r~n do a dui, lung vU, ngvc.
- Teo CO': do di hoa trgc ti€p cua cortisol len t€ bao CO'. Thuemg xay ra a CO' g6c
chi lam giam kh6i CO' va lvc CO': c6 th~ quan sat b~ng d~u hi~u gh€ dAu (B~nh nhan ngbi
a gh€ dAu khong th~ tv dtrng len, phai nha sue ch6ng cua ban, canh tay).

:~~--- Long t"

~+---VaiumO

~-~-=-----1~,......-PhAn b6 mel a
vilng thfln c6

Hlnh 9.29. Cac bieu hi~n chu yeu cua HC. Cushing

Hlnh 9.30. M~t trcm do

327
 CHVONG 9. TRn;:u CHUNG HQC CO QUAN NQI TIET

Hlnh 9.31. Beo bl)ng, vet rc;1n da

- Loang xuang: cling hi do tac dvng di hoa cua cortisoi len be xuang. Thuemg a
c<)t s6ng, gay gfiy ho~c xt;p c<)t s6ng, gay dau lung va giam chi~u cao, ho~c gay gil.
- Cao huySt ap: xay ra tren da s6 cac b~nh nhan. Cao huySt ap tlr vita dSn n~ng,
gay cac biSn chwg suy tim.
- Tri~u chwg dai duemg: ro r~t trong 20% cac truemg hqp, 80% r6i lo~n. dung
n~p glucose.
- Cac r6i lo~n tam thfrn: tU nht; dSn n~ng, co khi chi bi xuc d<)ng, lo au, co khi sfru
u~t ho~c thao cu6ng.
- Giam sue d~ khang v6i nhiSm khuftn: cac b~nh nhiSm khuftn kho chua va lau lanh.
- M<)t vai bi~u hi~n khac:
+ Soi th~n: vi dai nhi~u Ca do. cuemg cortisol.
+ Nhuc dfru, ma m~t do u tuysn yen.
+ L6i m~t 2 ben do tich rna a h~u nhan cfru.

2. Tri~u chCPng do qua ti~t androgen

- Long m<;>c nhi~u: phv nfr co long nhu a dan ong. d nam m<;>c nhi~u long han
nguai binh thuemg.
- Tr(mg ca amuc d9 khac nhau va nh~t la aphl) nfr, trUng ca am~t, a lung.
- Rvng toe, hoi tran.
- R6i lo~n sinh dvc, suy sinh dvc.
- d nfr: m~t kinh ho~c kinh nguy~t thua.

328
TRIBU CHUNG HQC N<)I KHOA - T~p II

- Cac tri~u chirng mly giup ta dv doan ngay khai phat b~nh.
- Am v~t to ra, doi khi nit to, c6 hinh ai nam, ai nfr.
- d nam: li~t duang.
3. Tri~u ch(rng do qua ti~t aldosteron
Tri~u ?hirng cao huy~t ap, h~ kali mau, v&i cac tri~u chirng gi6ng dai nh~t gqi y
t6i S\f qua tiet nay.
Cac tri~u chirng thuemg g~p (E>d Trung Quan)
M~t tron do :100%
M~t moi ' y~u CO' : 100%
Thay d6i hinh th€ :96,7%
Tang can :86,7%
R6i lo~n tinh dvc :83,3%
R~m long :80%
V~tr~n da :73,3%
Trimg ca : 73,3%
Teo ca :66,7%
Tang huy~t ap :60%
R6i lo~n tam thfin :53,3%

Ill. C~N LAM SANG

1. Cac xet nghi~m d~c hi~u

1.1. Xet nghi~m ch~n doan xac djnh cLP&ng tiet cortisol
Lo~i trir su dl)llg corticoid ngo~i sinh: dinh luQ'llg ACTH, cortisol mau, 17-
hydroxycorticosteroid, cortisol ni~u d~u giam (trir khi lo~i corticoid su dvng la
cortisoVcortisone)
3 xet nghi~m dfiu tay duqc dimg trong chAn doan cuemg ti~t cortisol la test dinh
luQ'llg cortisol nu&c bQt (ho~c huy~t tuang) vao t6i mu9n, cortisol tg do ni~u va nghi~m
phap uc ch~ b~ng dexamethasone li~u thfi.p. Chfin doan xac dinh h9i chirng Cushing khi
2 trong 3 xet nghi~m tren duang tinh m9t each ro rang.
- Lfi.y nu&c ti€u 24 gia dinh luQ'llg cortisol tg do va creatinin: binh thuemg
cortisol tg do trong nu&c ti€u 24 gia dao d9ng 220-330 nmoV24h (80-120f.lg/24h), trong
h9i chirng Cushing cortisol tg do ni~u tang it nhfi.t g§.p 3 lfin gi&i h~n tren cua muc binh
thuemg ho~c > 25 nmoVmmol creatinin.

329
 CHU'ONG 9. TRI:BU CHUNG HQC CO QUAN N(H TIET

- Dinh luQllg cortisol mau 8 gia va sau 20 gia: cortisol tang vao bubi sang thuang
it c6 y nghia nhung khi cortisol mau tang sau 20 gia (> 200 nmoVl) chfulg to c6 r6i lo~n
nhip ti~t, gop ph~n chfin doan cuang ti~t cortisol.
- Dinh luQllg cortisol trong nu6c bQt vao tbi mu()n: la xet nghi~m c6 gia tri trong
chfin doan h()i chfulg Cushing, k~t qua va danh gia my theo tUng kit xet nghi~m, thong
thuang k~t qua> 5,5 nmoVl c6 d() nh~y 100% va d~c hi~u 96% trong chfin doan h()i
chfulg Cushing.
- Cac nghi~m phap uc ch~ b~ng Dexamethasone liSu th~p.
- Trong ca th~ ngum c6 ho~t d()ng cua trvc dum d6i- tuy~n yen- thuQllg th~n binh
thuang, khi sir d\lllg dexamethasone a b~t Clr liSu nao cao han liSu snh ly (> 0,5mg/24h),
dexamethasone se g~n vm receptor cua corticoid tren cac t~ bao corticotroph cua tuy~n yen
gay uc ch~ bai ti~t ACTR do d6 lam giam n6ng d() cortisol trong mau.
Trong truang hqp cac b~nh nhan c6 n6ng d() cortisol mau cao, ACTR mau th~p
ho~c binh thuang, nghi~m phap uc ch~ b~ng dexamethasone liSu th~p se dugc chi dinh
d~ chfin doan xac dinh h()i chtrng Cushing.
+ Nghi~m phap uc ch~ b~ng dexamethasone liSu th~p trong 2 ngay:
Ngay thu 1l~y nu6c ti~u 24h do 17 ORCS va m()t m&u cortisol mau h1c 8h.
Ngay thu 2 va thu 3, cho b~nh nhan ubng dexamethasone 0.5mg m6i 6 gia.
Ngay thu 4 l~y nu6c ti~u 24h do 17 ORCS, l~y mau khoang 2-8 gia sau khi ubng
liSu dexamethasone cubi cung (khoang 8 gia sang ngay thu 4) dinh luQllg cortisol,
dexamethasone va/ho~c ACTR.
Danh gia k~t qua:
Binh thuang uc ch~ dugc khi 17 ORCS ngay thu 4 giam han so v6i ngay thu nh~t
it nh~t 20%, < 2,5mg (6,9 J.!mol)/24h.
• Cortisol mau 8h < 1,8 J..tg/dl hay 50 nmol/L
• ACTR mau giam th~p < 1,1 pmol/L
• Dexamethasone mau n~m trong khoang 5-17 nmol/L
• G~p trong h()i chtrng gia Cushing do thu6c, nguai beo, nguai nghi~n rnQ'U.
Khong uc ch~ dugc khi 17 ORCS va cortisol mau 8h khong thay dbi.
G~p trong h()i chtrng Cushing.
+ Nghi~m phap uc ch~ b~ng 1mg dexamethasone qua dem
B~nh nhan ubng 1mg dexamethasone vao 23h, 8h sang hom sau do cortisol mau
va do cortisol tt;r do trong nu6c ti~u 24h.
Danh gia k~t qua:
Binh thuang n~u cortisol mau 8h giam < 1,8 J.!g/dL hay 50 nmol/L.
• Cortisol mau 8 gia sang> 5 J..tg/dl (140 nmol/L) va k~t hqp them cortisol tt;r
do trong nu6c ti~u 24 gia tang thi c6 th~ chfin doan la h()i chfulg Cushing.
• N6ng d() dexamethasone mau phai n~m trong khoang 0,~- 17 nmol/L.

330
TRI$U CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

1.2. Cac xet nghi~m de tim nguyen nhan cU'ung tiet cortisol
1.2.1. EJjnh IU'Q'ng ACTH mau
- Binh thu6ng ACTR mau 20-80 pg/mL (4,5-18 pmol/L) h1c 8 gia sang va
< 20 pg/mL h'ic thuc d~y, giam thfip < 5 pg/mL (1,1pt;nol!L) trong vong 1h sau gia di ngil.
- Trong h()i ch\rng Cushing c6 th~ dinh luQllg ACTR bfit cu thai di~m nao:
+ N~u ACTR mau giam thfip < 5 pg/mL (1,1pmol/L) ch\rng to h()i ch\rng Cushing
khong phv thu()c ACTR.
+ N~u ACTR mau > 20 pg/mL (4,4 pmol/L) ch\rng to h()i ch\rng Cushing phv
thu()cACTR.
+ N~u ACTR mau trong khoang 5-20 pg/mL (1,1-4,4 pmol/L) thu6ng g~p a cac
b~nh nhan c6 h()i ch\rng Cushing pht;~ thu()c ACTR, nen ti~n hanh them nghi~m phap
kich thich b~ng CRH.
+ N~u nghi nga nen dinh 1uQ11g ACTR 2 thai di~m khac nhau.
1. 2. 2. Cac nghi~m phap &c che dexamethason lieu cao
d cac b~nh nhan bi b~nh Cushing do u tuy~n yen ti~t ACTR, vi~c su dvng
dexamethasone a liSu 1-2mg thu6ng khong th~ uc ch~ ti~t ACTR, tuy nhien n~u su
dvng liSu cao hon tir 12-16 lftn se gay uc ch~ bai ti~t ACTR va cortisol mau. Trong khi
d6, v&i b~nh ly u ti~t ACTR l~c ch6 hay u tuy~n thuQllg th~n ti~t ra cortisol, n6ng d()
ACTR va cortisol mau se khong thay dBi du su dvng liSu cao dexamethasone.
- N ghi~m phap uc ch~ b~ng dexamethanon liSu cao (Liddle liSu cao) trong
2 ngay:
N ghi~m phap uc ch~ b~ng dexamethason liSu cao khong dung d~ kh~ng dinh chAn
doan h()i ch\rng Cushing rna dung d~ chAn doan cac nguyen nhan cua h()i ch\rng
Cushing phv thu()c ACTR, nh~m phan bi~t gifra b~nh Cushing va h()i ch\rng Cushing do
ti~t ACTR l~c ch6 hay u tuy~n thuQllg th~n.
B~nh nhan u6ng 2mg dexamethason m6i 6h trong 2 ngay thu 2 va thu 3.
Lfiy nu&c ti~u 24h ngay thu nhfit va ngay thu 4 sau khi u6ng thu6c d~ dinh luQllg
17 ORCS, cortisol 1\f do. Lfiy mau vao ngay thu 4 dinh luQllg cortisol (c6 th~ ca ACTR
va dexamethason).
Danh gia k~t qua:
Trong b~nh Cushing va nguai binh thu6ng:
+ LuQllg 17 ORCS trong nu&c ti~u 24h ngay thu 4 giam hon 50% so v&i tru&c khi
u6ng thu6c.
+ CortisoltlJ do ni~u trong 24h sau ngay thu 4 < 5 Jlg (14 nmol).
+ Cortisol, ACTR mau ngay thu 4 giam thfip th~m chi khong do duqc.
+ N6ng d() dexamethason mau dao d()ng 8-20 ng/mL (20-51 nmol/L).

331
 CHVONG 9. TRIBU CmJNG HQC CO QUAN NQI TIE:T

B~nh nhan co u tuy~n thuQllg th~n ho~c u ti~t ACTH l~c ch6 khong giam ti~t 17
ORCS trong nu6c ti6u 24h a ngay thir 4 ho~c chi giam r~t it. Cortisol va ACTH mau
ngay thir 4 vfin cao.
- Nghi~p phap ire ch~ b~ng dexamethason liSu cao qua dem:
L~y mau dinh luQllg Cortisol 8 gia sang va cho b~nh nhan u6ng 8mg dexamethason
vao 23h dem.
8h sang hom sau do l~i cortisol mau.
Danh gia k~t qua:
+ Trong b~nh Cushing cortisol mau giam han 50% so v6i tru6c khi u6ng thu6c,
< 5 Jlg/dL hay 140 nmol/L.
+ U ti~t ACTH l~c ch6 thi cortisol mau khong giam nhiSu nhu truang hqp tren.
+ Truang hqp u tuy~n thuQllg th~n ti~t cortisol, S\f ti~t 1\f phat nen khong th6 ire
ch~ duqc (ACTH mau cling se th~p trong truang hqp nay).
Test nay d~t d9 nh~y 77-92% va d~c hi~u 57-100%.

1.2.3. Nghi~m phap kich thich bang CRH

Duqc chi dinh tren cac b~nh nhan h9i chirng Cushing ph\1 thu9c ACTH.
B~nh nhan duqc truySn tinh m~ch 1OOmg CRH. Tru6c va sau nghi~m phap dinh
luQllg cortisol, ACTH mau.
N~u chi dinh luQllg ACTH l~y mau thai diSm -5, 0, 15, 30 phut.
N~u chi dinh luQllg cortisoll~y mau thai diSm -15, 0, 45, 60 phut.
Danh gia kit qua:
- Cortisol, ACTH mau tang g~p trong b~nh Cushing: ACTH mau thuang tang
35-900% (10-120 pg/ml), cortisol mau tang 20-600% (360-1000 nmoVl).
- Cortisol, ACTH mau khong tang g~p trong h9i chirng ACTH ngo~i sinh.

2. Cac xet nghi~m khong d~c hi~u

- Cong thirc mau: co th6 tang h6ng cfru va hemoglobin, hematocrit tang nht;. s6
luQllg b~ch cfru khong thay d6i, tuy nhien giam nht; lympho bao va b~ch cfru ua acid.
- Sinh hoa: binh thuang trong da s6 truang hqp, tuy nhien kiSm mau giam kali
huy~t co thS duqc g~p trong h9i chirng ti~t ACTH l~c ch6 ho~c carcinom tuy~n thuQllg
th~n. Tang glucose mau sau an thuang xay ra nhanh han. Hfru h~t b~nh nhan dSu co tinh
tr~ng r6i lo~n dung n~p glucose. Calci mau binh thuang, co thS tang calci ni~u.
- Soi day m~t, thi 1\fc, thi truang co thS thay d6i do u tuy~n yen chen ep vao giao
thoa thi giac va do h~u qua cua tang huy~t ap .
- X-quang:
+Bong tim co thS to do h~u qua cua tang huy~t ap.

332
TRI:BU CHUNG HOC N(H KHOA - T~p II

+ X -quang xuang c6 th€ xttp d6t s6ng, gay xuang suem.

+ X -quang bl)llg c6 th€ th~y soi ni~u.
- Di~n tam d6: c6 th€ th~y d~u hi~u day th~t, thi~u mau co tim, h~ kali mau.
- Soi day m~t va do thi truemg.
- Xac djnh tinh tr~ng d{>ng m~ch vong m~c, tinh tr~ng phil gai do u tuy~n yen.
- Do thi truemg: c6 th€ th~y ban manh 2 ben thai duang do u tuy~n yen de vao
cheo thi giac.
- Cholesterol va Triglyceride mau thuemg tang trong h{>i chtrng Cushing.

3. Tham do s'=" qua tiet aldosterone

3. 1. Aldosterone huy~t tll'O'ng

Binh thuemg: 140-830 pmoVL.
Trong Cushing: tang nh~t la trong u ac tinh thuQ'llg th~n.

3.2. Aldosterone ni~u 24 giiY

Binh thuemg tir 5-19 microgam trong di~u ki~n an ch~ d{> mu6i binh thuemg, trong
Cushing gia tri nay tang nhtt.

3.3. Di~n giiJi ad mau

Clo: binh thuemg 90-110 mmolllit.Trong Cushing tang cao.
Kali: binh thuemg: 3,0-5,5 mmolllit.Trong Cushing: h~ nhi~u.

4. Tham do Sl! qua tiet androgen

Dinh luQ'llg androgen trong mau tang cao hay g~p tren b~nh nhan h{>i chtrng
Cushing do carcinoma tuy~n thuQ'llg th~n.
Djnh luQ'llg 17 cetosteroid ni~u 24 gia: .
Binh thuemg nam gi6i: 12-15 mg/24 gia, nfr gi6i: 5-9 mg/24 gia.
Trong Cushing: tang cao a ca hai gi6i.

5. Cac phLrang phap tham do hinh th@ tuyen n()i tiet

- XQ h6 yen: binh thuemg kich thu6c h6 yen la 1 X 1,2 em, mom yen tru6c va sau ro
net. B~nh nhan u tuy~n yen c6 h6 yen r{>ng va teo mom yen. Tuy nhien tY 1~ nay la th~p.
- Bam hoi sau phuc m~c la phuang phap tham do chay mau c6 di€n c6 tac dvng
phat hi~n kh6i u tuy~n thuQ'llg th~n va sv di l~ch dai b€ th~n do kh6i u gay ra khi k~t
hQ'P v6i chvp UIV.
- Sieu am tuy~n thUQ'llg th~n thuemg bi h~n ch~ do nhi~u hai a ru{>t, d~ day' b~nh
nhan beo bl)llg, d6i v6i kh6i u nho han 2 em r~t kh6 phat hi~n. Tuy nhien day la m{>t
phuang phap an toan, dS ap dvng.

333
 CmfdNG 9. TRI:BU CHUNG HOC Cd QUAN NQI TIET

- Chvp CT 16p mong tuy~n thugng th~n:

+ Chi djnh d6i v&i cac b~nh nhan h()i chtmg Cushing kh6ng phv thu()c ACTH
+ Adenoma tuy~n thugng th~n thuemg nho han carcinoma va c6 tY trQng th~p han
+ Carcinoma tuy~n thugng th~n thuemg c6 tY trQng > 10 dan vi Hounsfeild, d6i khi
kern theo chay mau, hoc;ti mhay calci h6a tuy~n.
- PET scan v&i fluorodeoxyglucose c6 thS giup phat hi~n carcinoma tuy~n
thugng th~n khi nghi nga ac tinh.
- Chvp MRI tuy~n yen: d6i v&i cac b~nh nhan b~nh Cushing nh~m phat hi~n kh6i
u, danh gia tinh trc;tng xam l~n, tim bi~n phap can thi~p thich hqp.
- D~t catheter xoang tinh mc;tch xuang da l~y mau nh~m danh gia gradient ACTH
trung uang-ngoc;ti vi: gradient n6ng d() ACTH ~ 2,0 tru&c khi tiem CRH va ~ 3,0 sau
tiem CRH xac djnh chfin doan tang ti~t ACTH tlr tuy~n yen
- Chvp CT bvng, nggc nh~m phat hi~n kh6i u ti~t ACTH kh6ng phai ru tuy~n yen
- Chvp scintigraphy su d\lllg Octreotide nh~m phat hi~n kh6i u kh6ng phai tuy~n
yen ti~t ACTH c6 d() nhc;ty tlr 30-53%.

334
TRI:BU CHUNG HQC N<)I KHOA - T~p II

Bai 14

TRieu CHlrNG HQC TUYEN THU'Q'NG TH~N

MVC TIEU HQC T~P:

Sau khi h<;>c xong bai nay, sinh vien c6 kha nang:
1. Ndm au(lc giai phdu tuyin thu(lng thqn.
2. Neu aU(lC cac tac ly cua cac harmon vo thu(lng thqn.
d~J,ng sinh

3. Neu au(!C cac tac d~J,ng sinh ly cua cac harmon tuy thu(lng thqn.
4. Li?t ke m6t s6 h6i chzmg cua tuyin thu(lng thqn.

NQIDUNG

I. GIAI PHAU VA SINH LV

1. Giai phau
TuySn thuQTig th~n n~m trong 6 bl;lng sau mang bl;lng, n~m rfit cao, rfit sau va a
phia trong, up vao m~t tren va trong cua th~n. La nhfrng tuySn d(ft, cao 2-5cm, r<)ng
3-5cm, n~ng khoang 6gam.
M<)t tuySn duqc bao b<;>c bai m<)t nang c6 nhiSu rna phia ngoai c6 m<)t vo xa
bao b<;>c.
Cac tuySn thuQTig th~n duqc nuoi duang bai cac nhanh cua d<)ng m~ch hoanh
ducri nhanh thuQTig th~n cua d<)ng m~ch chu va d<)ng m~ch th~n ducri, d<)ng m~ch bu6ng
trimg va d<)ng m~ch tinh trong. Nhu v~y m6i tuySn c6 khoang 50-60 nhanh d<)ng m~ch
nho nuoi duang.
TuySn thuQTig th~n g6m 2 phfin vo va tuy
Vung vo g6m 3 lap tir ngoai vao trung tam
- Vung cfiu: a ngoai cling, cac tS bao con aldosteron va corticosteron chi vitng
nay tiSt ra aldosteron vi c6 enzym 18 OH lase rna men cfin thiSt cho vi~c chuySn hoa tir
chfit tisn than cua aldosteron rna cac vitng khac cua thuQTig th~n khong colo~i men nay.
- Vung b6: t~o nen bai cac tS bao xSp hai song song, trong d6 c6 nhiSu rna. Day
la vitng r<)ng nhfit.
- Vung lucri a trong cung: cac thuy tS bao khong thu tg, n6i liSn vcri nhau thanh
lucri, khong dSu
Hai vitng b6 va lucri dSu tiSt ra androgen, oestrogen, progesteron, corticoid va
corticosteron.
Vung tuy mau h6ng tiSt ra adrenalin, noradrenalin, dopamin.

335
 CHVONG 9. TRIEU CHlrNG HOC CO QUAN NQI TIET

2. Sinh ly
2.1. Sinh ly vo thLP(}'ng th~n
Qua tren chimg ta thfiy m6i phfin cua thuqng th~n tiSt ra nhi~u lo~i hormon m6i
thu l~i c6 tac d\lng sinh ly rieng bi~t, khi tang ho~c giam se gay ra tinh tr~ng b~nh ly
khac nhau.
Do d6 dS hiSu biSt tri~u chling ho~c cho tirng b~nh, cAn phai biSt sinh t6ng hQ"P va
sinh 1y b~nh thuang cua cac n9i tist t6 thuqng th~n.

2.1.1. Sinh tong hqp cac n()i tiet to vo thU'qng th~n

c;ac chfit n<)i tiSt t6 vo thuqng th~n duqc t6ng hQ"P tir chfit cholesterol duqc thuc an
cung cap.
Qua trinh t6ng hqp cac chfit d6 doi hoi m<)t s6 men d~c hi~u cho tirng chfit. Khi
thiSu m<)t men nao d6, sv t6ng hQ"P hi can tra, se sinh ra m<)t b~nh tuong ling. N6 c6 thS
thS hi~n ro net trong h<)i chling cuang vo thuqng th~n sinh d\lc.
Cac hormon vo thuqng th~n duqc chia thanh 3 nh6m theo tac d\lng cua chimg
Nh6m di~n giai (mineralocorticoid) g6m aldosteron va desoxycorticosteron (DOC).
Tac d\lllg cua aldosteron thi quan trQng hon nhi~u so v6i tfit ca cac mineralocorticoid
nao khac.
Aldosteron tac d\lng len sv bai tiSt:
+ GifrNa.
+ TiSt H va cac ion H+.
Nhu v~y sv qua tiSt aldosteron dfin t6i u mu6i, v6i h~u qua la gifr nu6c, tang
khoang giantS bao, xu huang tang Na mau mfit K va cac ion H+ di t6i K mau va ki~m
A 1dosteron lam thu~n lqi cho sv tai hfip thu chu d<)ng N a+
d. nhanh ben cua quai Henle b~ng each trao d6i ion H+ thu~n lqi cho sv toan hoa
nu6c tieu.
d Bng luqn xa b~ng each trao d6i ion K va Na. Cac chfit khac c6 tac d\lng gifr
mu6i it hon aldosteron.

336
TRIEU CHUNG HOC N0I KHOA - T~p II

26

27

HO
CHOLESTEROL
20 alpha HYDROXYCHOLESTEROL

DELTA 5 ·• PREGNENOLON

Jl' ~
~TmroN nM/ROr:;~wN

110 0
~ 1:=::r:~T~l:N
I ANDROSTENEDION TESTOSTERON
CORTIOOS+TFRON t
CORTISOL
!. ~
ALDOSTERON
+
CORTI SON ESTRON ESTRADIOL

- Nh6m corticoid, bao g6m:

Cortisoi hay hydrocortison hay hQ'P ch~t F cua KendaH
Cortisol hay hQ'P ch~t E cua Kendallla m9t dfin xu~t tir cortisol
Corticosteron
Cac ch~t nay dong vai tro trong chuy~n hoa:
Chuy~n hoa duemg
Lam tang duemg huy~t, va xu~t hi~n duemg ni~u
Lam giam vi~c dung duemg a ngo~i bien
Cung v&i n<)i ti~t t6 phat tri~n (growth hormon), d6i khang vm tac dl)ng cua
insulin a ngo~i bien
(1c ch~ ho~t d<)ng cua t6 chuc tan, thymus, lam giam b~ch cfiu ai toan chuy~n hoa
nu&c va di~n giai.
V 6i N a: liSu nho lam tang bai ti~t N a ni~u, do tang d9 lQc cfiu th~n liSu m~nh lam
(r nu&cdo tai h~p thu 6ng th~ tang len d6i vm Na trong khi S\f lQC a cfiu th~n khong tang.

337
 CHVONG 9. TRIBU CHUNG HOC CO QUAN NQI TIET

V 6i K: lam giam K mau vi lam 6ng th~n tang tiSt K

Thai nu6c: vai tro cua cortisoi d6i khang v6i ADH da duqc m()t s6 tac gia neu len
Trong Addison c6 S\f ch~m lo~i trir nu6c
Tren huySt ap: lam tang huySt ap
Tren niem m~c d~ day: tang tiSt HCl
Tren ca: lam nheo ca do di hoa protid
Tren mau: tang h6ng cfiu va b~ch cfiu da nhan trung tinh giam b~ch cfiu ai toan.
Tren xuang: uc chS sv phat triSn cua xuang, 1am loang xuang do dj hoa protid,
va chuySn hoa Ca, giam S\f tai h~p thu Ca a ru()t.
- Tang rna mau va cholesterol mau
Nhom sinh d\lC bao gbm androgen thuQTig th~n, oestrogen va progesteron, nhung
chu ySu tac d\lng la cua androgen. Tac d\lng sinh d\lc: tac d\lllg len sv bi~t hoa gi6ng
trong qua trinh thai nghen. NSu nguai m~ bj qua san thuQTig th~n, thai nfr c6 xu huang
namhoa.
B~nh a tre em gai: long va rau IDQC nhi~u, am v~t to thanh nam hoa.
d nam: long mQc nhi~u han binh thuang.
Tang chuySn hoa protid: vi thS con gQi la hormon N (nitrogen hormon).

2.2. Sinh ly tuy thLP(}'ng th~n

2.2. 1. Sinh t6ng hQ'p cac n9i ti~t t6 tuy thU'Q'ng th~n
Cac n()i tiSt t6 tuy thuQTig th~n duqc t6ng hQ'P tir tyrosin, m()t lo~i acid amin
Tim hiSu sinh t6ng hQ'P cua cac n()i tiSt t6 nay dS biSt cac men tham gia vao qua
trinh d6, khi cfin c6 thS di~u tri b~nh b~ng cac can tra S\f ho~t d()ng cua cac men nay.
2.2.2. Sinh ly n9i tiet t6 v6 thU'Q'ng th~n
Tac d\lllg cua norepinphrin
V 6i tim: kich thich do ca tim: tang tfin s6
v ai m~ch: co m~ch mau, co d9ng m~ch va tisu d9ng m~ch t~ng (trir d9ng m~ch
m~C treo trang) gian m~ch vanh va m~ch ID~C treo trang gian nh~ d(}ng m~ch CO' van
h.lc nghi.
v ai mao m~ch: gay co m~ch lam tang huyst ap nhanh nhung thoang qua.

338
TRIBU CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

OOH
0
Hydroxylation

.
-~·
Phenylalanin
hydroxylase :
;r./ ~,
CH2 CH2
. I
I
CH- HOOC . HOOC -CH
I I
NH 2 NH2

phenylalamin Tyrosin tyrosin

hydroxylase I
·Hydroxylation

f
o-OH
OH

¢r
OH OH·
Decarboxyl;ition
4111
Dopa
decarboxylase
0 CH2
CH2
I . .. cr2 ®
I HOOC-CH
NH2 I
NHi
dihydroxyphenylethybimin dihydroxyphenylethylamh
dopamin . dopa

I
dopamin
. ~.hydroxylase
Hydroxyhition ·

+·
~OOH
OH

·er.~_. OHMethy~tion
~ Methyl- -
transferase
CHOH CHpH·@
I CH2
CH2 I
I H
·NH2 A
H CH3
. noradrenalin adrenalin

339
 CHlJONG 9. TRIEU CHUNG HOC CO QUAN N(H TIET

Tac dt;~ng co m~ch dugc tang cu(mg bm cac ch~t di~n giai cac ion H+, cac acid
amin, guanidin, cocain. Tac d\lng co m~ch bj dao ngugc n~u tru6c d6 dirng curarem
nicotin.
V 6i ph~ quan: gHin ph~ quan, 6 b<) may tieu hoa giam nhu d<)ng va truong lgc cua
CO' tron d~ day, fUQt CO CO' trong (mon vj, oddi, h~u mon).

- 0 tlr cung: lam giam h1c khong CO thai, CO CO' tlr cung h}c CO thai.
- Gian d6ng ill, co ca nang mi 16i m~t.
- Tang chuy~n hoa CO' sa.
- Tang du(mg huy~t.
+ Tac dt;tng cua noradienalin.
Tang huy~t ap dai va m~nh hon adrenalin.
Khong tang du(mg huy~t.
Khong c6 tac d\lng dao ngugc cua cac ch~t cu(mg giao cam (chi lam m~t ho~c y~u
di tac d\lng len nhi~u b<) ph~n nh~n cam alpha, beta, gamma).
- Tac d\lng cua dopamin: tac d\lng chu y~u cua dopamin la gian h~ thfing d<)ng
m~ch, tang cong nang tim, d~n t6i tang dong mau qua th~n.
Khong c6 tac d\lng co m~ch va cac tac d\lllg chuy~n hoa.

II. CAC HQI CHO'NG TUVEN THU'Q'NG TH~N

C6 th~ s~p x~p cac h<)i chtmg cua tuy~n thugng th~n vao m<)t bang sau day:
89 ph~n Suy CLPang
Suy kinh dien CU'ang 3 lap vo
B~nh Addison H()i chLJ'ng Cushing
CU'ang aidosteron
V6 Suy thU'Q'ng th~n cap H()i chLJ'ng Conn
H()i chLJ'ng cU'ang thU'Q'ng th~n
sinh dl)c: do thieu men
Tuy Khong c6 U tuy thU'Q'ng th~n
(Pheochromocytom)

340
TRI:BU CHUNG HQC NQI KHOA- T~p II

Bai 1s
U TOY THU'Q'NG TH~N (PHEOCHROMOCYTOMA)

Ml)C TIEU HQC T~P

Sau khi hQC xong bai nay, sinh vien c6 kha nang:
1. Trinh bay ilu(!C tri?u chimg lam sang cua u tuy thu(Yflg thgn.
2. Trinh bay ilu(!C cac xet nghi?m c~n lam sang cua u tuy thu(Yflg th~n.

NQIDUNG

I. £>~1 CU'ONG
u tuy thuQTig th~n hay con gQi la u cua ts bao ua crom, ts bao ua crom vira la nai
san xufit, tich trfr va giai ph6ng catecholamin. Catecholamin mau duqc bai tiSt chu ySu a
tuy thuQTig th~n. U tS bao ua crom bai tiSt catecholamin ngoai thuQTig th~n ho~c tir cac
hc;tch giao cam duqc gQi la pheochromocytoma ngoai thuQTig th~n ho~c paragangliomas.
Nhfrng kh6i u bai tiSt catecholamin va gay ra cac tri~u chwg lam sang gi6ng u tuy
thuQTig th~n bao gbm nhfrng u hoa C\l th~ (chemodectomas) co ngubn g6c tir d()ng mc;tch
canh va cac loc;ti kh6i u hc;tch thfin kinh co ngubn g6c tir cac h~u hc;tch thfin kinh giao cam.
Nhfrng bi~u hi~n lam sang cua b~nh la h~u qua cua qua trinh tiSt catecholamin.
Tang huySt ap la bi~u hi~n lam sang thu(mg g~p nhfit v6i d~c di~m co can tang huySt ap
Iqch phat.
U tuy thuQTig th~n chiSm 0,1% nguyen nhan tang huySt ap. Nhung dong vai tro
hSt sue quan trQng vi nSu ch~ doan dimg va di~u tri kip thm b~nh co th~ khoi, nSu ch~ doan
va di~u tri mu()n b~nh nhan co th~ tfr vong nhanh chong do con tang huySt ap kich phat.

II. NGUYEN NHAN eeNH SINH

1. Vi tri khoi u
ngum 16n, 80% cac tru(mg hqp xufit hi~n kh6i u
d a m()t ben thuQTig th~n va
thu(mg tuan theo qui lu~t 10%.
- 10% cac tru0ng hqp khong co tang huyst ap.
- 10% cac tru(mg hqp co u ca hai ben thuQTig th~n.
- 10% kh6i u a ngoai thuQTig th~n.
- 10% kh6i u angoai 6 b\lfig.
- 10% b~nh xufit hi~n atre em.
341
 CHUdNG 9. TRISU CHlrNG HOC Cd QUAN NQI TIET

- 10% kh6i u ac tinh hoa.

- 10 -15% b~nh c6 tinh ch~t gia dinh.

2. TrQng IU'Q'ng
TrQng luQllg trung binh kh6i u khoang 1OOgr, duoog kinh trung binh < 10 em. Doi
khi u c6 thS len t6i > 3 kg. Kh6i u duqc cung c~p bai h~ m~ch mau r~t phong phu tir 3
nhanh cua d()ng m~ch thuQllg th~n, day hi m()t kh6 khan trong diSu tti phfru thu~t kh6i u.
Nhfmg kh6i u c6 duoog kinh > 10 em thuoog la ung thu hoa, vi v~y nen chu y tim
them vS tinh tr~ng di can t~i ch6 ho~c di can xa dS chfrn doan xac dinh.

3. Tfnh ch~t gia dlnh

Khoang 10-15 % b~nh c6 tinh ch~t gia dinh c6 biSu hi~n d~c tinh tr()i. B~nh c6 thS
xu~t hi~n don d()c ho~c k@t hqp v6i m()t ho~c nhiSu b~nh n()i ti@t khac nh h()i chling
MEN typ2 ho~c typ 3. MEN (Multiple Endocrin Neoplasia) ho~c b~nh u xa thfrn kinh
(Von Reckinghausen) ho~c Von Rippel-Lindau. U t@ bao ua crom ca hai ben thuQllg
th~n thuoog lien quan t6i h()i chling MEN do d6 phai tim hiSu tinh ch~t gia dinh a t~t ca
cac truoog hqp u t@ bao ua crom ca hai ben thuQllg th~n.

4. Khoi u t~ bao U'a cram ngoai thli'Q'ng th~n

Kh6i u t@ bao ua crom ngoai thuQllg th~n thuoog c6 trQng luQllg trung binh tir 20-
40 gram va duoog kinh < 5 em. Phfrn 16n kh6i u nay n&m a trong 6 b\lng trong dam
h~ch a phia tren va phia sau m~c treo ru()t. Khoang 1% kh6i u n&m a trong lbng ngvc a
dam h~ch giao cam c~nh CQt s6ng. 1% kh6i U n&m trong bang quang, khoang 1% n&m a
vitng c6 lien quan t6i cac h~ch giao cam c6 ho~C cac nhanh ngoai SQ CUa cac day thfrn
kinh SQ thu 9 va thu 10.
Sl;I bai ti@t catecholamin cua kh6i u c6 thS do S\f thay d6i thS tich mau ho~c ho~i tlr
trong kh6i u khong lien quan t6i cac kich thich cua h~ thfin kinh.
U t@ bao ua crom bai ti@t cac catecholamin gbm adrenalin, nor - adrenalin, nhung
chu y@u la Nor - adrenaline don d()c.

Ill. TRII;U CHlrNG LAM SANG

Pheochromocytoma c6 thS g~p a cac lua tu6i, nhung thu6ng g~p a tu6i du6i 40,
nfr nhiSu hon nam. Phfrn 16n cac truoog hqp ch&n doan dva vao con tang huy@t ap kich
phat, tang huy@t ap khong dap ling v6i thu6c h~ huy@t ap "thong thuoog.

1. Can tang huy~t ap kich phat

Tang huy@t ap la biSu hi~n lam sang thu(mg g~p nh&t chi@m 60% cac truoog hqp
tang huy@t ap lien tl)c trong d6 c6 30% xu~t hi~n con kich phat. 4% cac truoog hqp
khong c6 tang huy@t ap ho~c chi tang,huy@t ap khi c6 kich thich.
Con tang huy@t ap kich phat la biSu hi~n lam sang r~t d~c hi~u cua u tuy thuQllg
th~n, xu~t hi~n khoang 50 - 60% cac truoog hqp, d6i v6i cac b~nh nhan thi con tang
huy@t ap kich phat xay ra tuong n.r nhau a giai do~n dfru. Cac con xay ra le te hang tufin

342
TRI:BU CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

ho~c hang thang mm co m9t con. Cang vS sau con xu~t hi~n cang nhiSu va cang n~ng
hon, trong con kjch phat huySt ap tang r~t cao.
Con kich phat thuang xay ra d()t ng()t, m6i con keo dai vai phut, doi khi co th~ t6i
hang gia ho~c lau hon. Trong con kich phat b~nh nhan thuang co bi~u hi~n dau dfiu dfr
d()i, danh tr6ng nggc, ra nhiSu m6 hoi, m~t tai di, ·lo sq, nhiSu b~nh nhan co cam giac
s~p chSt dSn nai. Bau nggc, dau b\lng la tri~u chln1g cung thuang g~p trong con, co th~
xu~t hi~n non, bu6n non kern dau b\lng vling thuqng vi.
Con tang huySt ap kjch phat cung co th~ xay ra khi nguai b~nh thay d6i tu thS
ho~c ep b\lng, cui g~p nguai, hit vao sau nhiSu lfin, v~n lung, ...

2. Bi~u hi~n tim m~ch

- Thuang co nhip nhanh xoang, doi khi nhip ch~m xoang co th~ g~p a tu thS dln1g.
- Co th~ xu~t hi~n nhip nhanh th~t ho~c tren th~t.
- Bau nggc ho~c nh6i mau ca tim khong phai b~nh ly cua m~ch vanh rna la do·
catecholamin gay tang su d\lng oxy a ca tim va gay co th~t m~ch vanh gay thiSu mau ca
tim c~p dfin t6i nh6i mau ca tim .
- Bi~n tam d6 co th~ th~y thay d6i do~n ST- T, th~ xu~t hi~n song U ho~c bl6c
nhanh.
- Suy tim do tang huySt ap.

3. Tri~u chll'ng khac

Cac bi~u hi~n tang chuy~n hoa: Ra nhiSu m6 hoi, giam can, nhi~t d9 tang nht;.
- H~ huySt ap khi d(rng la bi~u hi~n cua giam th~ tich mau va giam phan X~ thfin
kinh giao cam.
- Co th~ phu gai thi ho~c xu~t huySt day m~t do tang huySt ap.
- Xu~t hi~n h9i ch(rng Raynaud.
- Kh6i u a b\lng to co th~ gay dau, rue n~ng vling b\lng.
- 50o/o cac truang hqp co r6i lo~n dung l~p glucose la do catecholamin uc chS bai
tiSt Insulin va tang t~o glucose a gan. TruOng hQ'P nay se hSt khi diSu tri c~t bo u.
- Hematocrit tang thu phat do giam th~ tich mau.
- H6ng cfiu co th~ tang do catecholamin kich thich tang t6ng hQ'P erythropoietin.

4. Pheochromocytomas trong bang quang

Boi khi kh6i u n~m trong bang quang. Con tang huySt ap kich phat co th~ xfiy ra
khi b~nh nhan di ti~u ti~n, la do bang quang co bop kich thich vao kh6i u gay tang bai
tiSt catecholamin. Kh6i u n~m trong bang quang thuang nho nhung ciing co th~ gay
tri~u ch(rng b~nh Pheochromocytomas di~n hinh m~c du n6ng d9 catecholamin ni~u
binh thuang. Thuang xu~t hi~n h6ng cfiu trong nu6c ti~u (50%), co th~ phat hi~n kh6i u
khi soi bang quang.

343
 CHUONG 9. TRIEU CHUNG HQC CO QUAN NQI TIET

5. s., tU'O'ng tac cua thuoc

M9t s6 thu6c c6 thS gay xufit hi~n con tang huySt ap Iqch phat a b~nh nhan bi u tS
bao ua crom nhu: histamin, ACTH, saralasin, glucagon cac thufic tren c6 tac dt;1ng kich
thich giai ph6ng catecholamin trgc tiSp tlr kh6i u. M9t s6 amin gibng chfit ho~t d()ng
thAn kinh giao cam c6 tac d\IDg trgc tiSp nhu Methyldopa c6 thS gay giai ph6ng
catecholamin va tang tac d\IDg sinh hQc cua catecholamin dv trfr a cac dAu mut thAn
kinh. Guanethidine lam tang tac dvng sinh hQC cua catecholamin trong tuAn hoan.

6. Cac b~nh phoi hQ'P vai pheochromocytoma

Pheochromocytomas c6 thS phbi hqp v6i b~nh ung thu tuy tuySn giap tr~ng h9i
chtrng MEN typeii ho~c type III. Ph6i hqp v6i cuemg c~n giap trong MEN type I. B~nh
khoi sau khi c~t bo kh6i u.
- Ph6i hqp v6i u xa thAn kinh.
- Ph6i hqp v6i b~nh Von Rippel - Lindaw; chiSm 10 - 25%, chi phat hi~n duqc
khi m6 tlr thi.
- Phfii hqp v6i soi m~t 15 - 20%.
- HiSm khi phbi hqp v6i h9i chtrng Cushing, neu c6 thuemg la h9i chtrng ACTH
ngo~i sinh.

IV. C~N LAM SANG

1. Xet nghi~m d~c hi~u
- Catecholamin mau khi c6 con tang huySt ap thuemg >2000pg/mL. Tuy nhien c6
t6i 1/3 b~nh nhan c6 Catecholamin mau binh thuemg. M9t s6 thu6c lam thay d6i kSt qua
xet nghi~m nhu: clonidin, thu6c ch~n a, f3 giao cam...
- Catecholamin tg do nu6c tiSu 24 gia tang khi c6 m9t trong cac kSt qua sau:
+Noradrenaline ni~u > 170 f.lg/24h
+Adrenaline ni~u > 35 f.lg/24h
+ Dopamin ni~u > 700 f.lg/24h
Cac xet nghi~m catecholamin ni~u c6 thS duong tinh gia do b~nh nhan dimg cac
chS phAm Catecholamin ngo~i sinh nhu: methyldopa, levodopa va clonidin. Cac lo~i
amin giao cam khac cling c6 tac dvng kich thich tang bai tiSt catecholamin.
Cac b~nh c6 thS t~o ra kSt qua duong tinh gia nhu: h~ glucose mau, cac b~nh cua
h~ thAn kinh trung uong. Do d6 cac ySu t6 gay duong tinh gia cho xet nghi~m phai duqc
lo~i bo tru6c hai tuAn.
- Metanephrin ni~u va (Nor) metanephrin mau: day la nhfrng chfit chuySn h6a cua
epinephrin va norepinephrin chi xay. ra t~i cac tS bao tiSt Crom, d()c l~p vm n6ng d9
catecholamine nen n6 c6 d9 nh~y va d~c hi~u cao hon.
- Metanephrin ni~u: dS xac dinh, test s~n c6, d9 nh~y tang khi sir dvng tY 1~
metanephrinlcreatinin ni~u. H~n chS: cAn lfry nu6c tiSu 24h da acid h6a. Trong u my
thuqng th~n Metanephrin ni~u tang > 400 f.lg/24h ho~c > 2,2 f.lg/mg creatinin.

344
TRI:€:U CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

- Metanephrin mau: c6 n6ng d9 cao, t/2 dai hon. Tuy nhien, bao g6m ca
metanephrin san xuftt tir duemg tieu h6a, tang trong suy th~n. Khi lfty mau tinh m~ch a
tu thS ng6i, b~nh nhan khong nhin an, gia tri metanephrine mau < 0,5 nmol/L giup lo~i
tru u my thugng th~n khi kSt hgp v&i xet nghi~m dopamin ni~u binh thuemg.
- VMA ni~u (Vanil Mandelic Acid) va cae san phfrm chuySn hoa khac: VMA
ni~u tang> 5,5 J...Lg/mg creatinin

- Cac xet nghi~m su dl;lng mau tinh m~ch thugng th~n do kSt qua con nhiSu tranh
dii nen khong ap d\lllg trong chfrn do an u my thugng th~n.
Luu y cac chftt lam tang VMA ni~u nhu carbidopa va giam VMA nhu propranolol
va chftt lam tang metanephrin nhu propranolol.

2. Cac xet nghi~m khac

- R6i lo~n dung n~p glucose: g~p tren 50% b~nh nhan, c6 thS c6 tang glucose
mau, glucose ni~u.
- T 3 , T4 , TSH binh thuemg.

3. Cac nghi~m phap ch&n doan

3. 1. Nghi~m phap CPc che bang clonidin

- Thuemg dung tren cac b~nh nhan c6 tang n6ng d9 catecholamin trong mau,
khong dung tren cac b~nh nhan dang c6 giam thS tich dich ngo~i bao, b~nh nhan cfulg
khong duqc dling cac thu6c l<Ji tiSu, chvn beta, thu6c ch6ng tr~m cam 3 vong khi lam test.
- B~nh nhan u6ng 0,3 mg clonidin, lfty mau tru6c va sau khi u6ng thu6c 3 gia
dinh lugng catecholamin.
+ d nguai binh thuemg ho~c tang huyst ap tien phat, catecholamin mau giam
(Noradrenalin va adrenalin < 500 pg/mL hay giam tren 50% n6ng d9 noradrenalin).
+ Trong u my thugng th~n catecholamin mau vfrn tang sau dung thu6c.
3.2. Nghi~m phap glucagon: thuemg dung cho b~nh nhan c6 n6ng d9
cathecholamin mau tir 1000-1500 pg/mL. d b~nh nhan bi pheochromocytoma, sau tiem
glucagon, cathecholamin mau tang len.
3.3. Nghi~m phap phentolamin: liSu 0,5 mg se lam giam huySt ap tir 25-35 mmHg,
trong vong 2 phut va keo dai 10-15 phut nhung sau d6 huySt ap se tang VQt len gay nguy
hiSm cho b~nh nhan.
N gay nay nghi~m phap glucagon va phentolamin it duqc ap d1;1ng vi tinh nguy
hiSm cua no co ths gay con tang huyst ap kich phat.

4. Tham do hinh the khoi u

- Ch1;1p c~t 16p vi tinh (CT - scanner) hay c()ng huang tir (MRI) 6 b1;1ng, ng~rc c6
thS phat hi~n kh6i u > 1 em. Tren MRI, u my thugng th~n thuemg tang tin hi~u tren T2
trong khi h~u hSt cac kh6i u khac cua thugng th~n dSu khong tang.

345
 CHVONG 9. TRIEU CHUNG HOC CO QUAN N<)I TIET

- Sinh thiSt tuySn thuQllg th~n ch6ng chi djnh trong truemg hqp nghi nga
Pheochromocytoma.
- Ch\lp d()ng m~ch 6 bl)ng d~ phat hi~n kh6i u ngoai thuQllg th~n se phat hi~n ra
kh6i u duqc cung cftp bai nhiSu m~ch mau.
- Ghi x~ hinh b~ng 1131 MIBG (1 131 - Metaiodobenzylguanidin).

TAl LIEU THAM KHAo CHUONG

TRI]j:U CHiJ'NG HQC CO QUAN N()I TIET

1. B{) mon N{)i tang hQ'P, Trll'img B~i hqc Y Ha N{)i. Chuang N()i tiSt- Bai giang
b~nh hQc N()i khoa, t~p 1. Nha xudt ban Y h9c 2009
2. B{) mon N{)i tang hQ'P, Trll'img B~i hqc Y Ha N{)i. Chuang N()i tiSt- N()i khoa ca
sa. Nha xudt ban y h(JC 2011
3. Bfi Trung Quan. B~nh n()i tiSt chuy~n h6a thuemg g~p. Nha xudt ban Y h9c 2005
4. Mai Th~ Tr~ch, Nguy~n Thy Khue. N()i tiSt hQc d~i cuang. Nha xudt ban Y h9c
2003
5. American Diabetes Association. Standard of Care, 2018
6. David G. Gardner, Dolores Shoback. Greenspan's Basic & Clinical Endocrinology.
McGraw Hill, gth edition 2011
7. Dennis L. ·Kasper. Harrison's Principles of Internal Medicine. McGraw Hill, 19th
edition, 20 17
8. Janet B. Me Gill, Thomas J. Baranski, William E. Clutter, Katherine
Henderson. The Washington Manual of Endocrinology Subspecialty Consult.
Lippincott Williams & Wilkins, third edition 2012
9. Kathryn A Martin, Jean E Mulder. Endocrinology and Diabetes Mellitus -
Uptodate. Wolter Klower Health 2018
10. Lynn S. Bickley. Bate's Guide to Physical Examination and History Taking.
Lippincott Williams & Wilkins, Jlh edition, 2013
11. Shlomo Melmed, Kenneth S. Polonsky, P. Reed Larsen, Henry M. Kronenberg.
Williams Textbook ofEndocrinology. Saunders Elsevier, 12th edition, 2011

346
TRIBU CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

ChU'O'ng10

TRIEU CHUNG HOC

co QiJAN THAN KiNH

347
 CHUdNG 10. TRIEU CHUNG HOC Cd QUAN THAN KlNH

348
TRI$U CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

Bai 1

KHAM LAM SANG CAC DAY THAN KINH SQ NAO

Ml)C TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay, sinh vien c6 kha nang:
1. Biit each kham aU(fC 12 aoi day thdn kinh S() niio.
2. Nhqn iltnh aU(fC cac truimg h(fp c6 li?t day thdn kinh S() niio.
3. Biit au(fc cac nguyen nhan thuimg gijp cua li?t day thdn kinh S() niio.

NQIDUNG
Cac day thfrn kinh SQ nao bao g6m 12 doi day xuftt phat tir than nao (trir doi s6 I
va II xuftt phat tir nao) d~ dam nh~n chuc nang chi ph6i thfrn kinh cho dfru, m~t va m<)t
phfrn cac ho~t d<)ng n<)i t~ng .
.Dva tren ca sa giai ph~u chuc nang rung doi day, cung v6i vi~c kham phat hi~n
cac tri~u chtrng lam sang cua cac day thfrn kinh, cho phep chimg ta di d~n chAn doan vi
tri cua t6n thuang. T6n thuang c6 th~ xay ra (y vo nao, than nao ho~c n€n SQ.

Hlnh 10.1. Hlnh minh hoa vi trf giai ph au cua 12 doi day th~n kinh so nao

349
 CHVONG 10. TRIBU CHUNG HQC CO QUAN THAN KINH

DS phat hi~n d~y du cac tri~u chtmg lam sang trong cac tbn thuong day th~n kinh
sQ, yeu c~u th~y thu6c phai n~m vfrng giai ph~u, chuc nang cua timg doi day th~n kinh,
ey thu~t kham va S\f danh gia phan tich cac tri~u chtmg thu dUQ'C.

~
·~
THU;.T-VOM KHE
v~n d{>ng dlloi hAm
d!Joi l~i. c. 9 iac
phan t11.1oc luOi
va kh&u cai

Hlnh 1 0.2. Tom tat giai ph au sinh ly cua 12 doi day th§n kinh so nao

350
TRI:€:U CHUNG HOC N<)I KHOA - T~p II

I. DAY 1: THAN KINH KHlrU GIAC (OLFACTORY NERVE)

Cac sqi th~n kinh khtru giac tir niem m~c miii qua sang xuong bu6m, t~o thanh
hanh khtru, du6i hinh dang m()t giai khtru giac di vao m~t du6i cua nao. Th~n kinh khtru
giac chi ph6i khtru giac a niem m~c miii.

1. Ch(Fc nang
Nh~n biSt va phan bi~t cac mui khac nhau.

2. each kham
Dung cac chftt dung dS kham c6 mui ro rang, quen v6i nguai b~nh va khong gay
cac kich thich c6 h~i (vi dv: Nu6c hoa, xa phong thom, d~u chanh ... ). Kham rieng tUng
ben b~ng each bit tUng 16 miii l~i, dS chftt c6 mui vao ben 16 miii con l~i. Nguai b~nh
ng~m mi~ng, nh~m m~t, hit m~nh dS nh~n biSt mui.

3. Bieu hi~n lam sang

- Giam, mftt kha nang ngiri.
- Lo~n cam: khong phan bi~t duqc dung mui.
- Ao khtru: thfiy mui rna thvc ts khong co.

4. Cac nguyen nhan gay t6n thll'ang

R6i lo~n vS ngiri c6 thS do nguyen nhan t~i ch6 nhu viem m~n tinh niem m~c miii,
thjt thua, ... vi thS, tru6c khi kSt lu~n r6i lo~n ngiri do th~n kinh khtru giac t6n thuong,
c~n lo~i tru cac nguyen do vS miii hQng.
- Viem mang nh~n vling xuong sang.
- Viem teo day th~n kinh trong b~nh giang mai th~n kinh, b~nh phong.
- u mang nao, u hanh khtru, u xuong sang, u canh nho xuong bu6m.
- u nao thuy tran ep vao dai khtru, u h6i hai rna, u ths trai.
- Ph6ng d()ng m~ch thong tru6c.
- Va nSn SQ gay va la sang.

II. DAY II: THAN KINH THI GIAC (OPTIC NERVE)

Cac sqi thj giac di tir vong m~c vao cheo thj giac, a day cac sqi cua nua trong m6i
ben b~t cheo duang gifra, cac sqi nfra ngoai di th~ng. Dai thj t~o thanh bai cac sqi cua
nua ngoai cling ben va cua nua trong ben kia. M6i dai thj dSu di vao cu nao sinh tu
tru6c va thS g6i ngoai. M9t s6 sqi t~o thanh tia thj giac di tir thS g6i ngoai qua ph~n
du6i cua bao trong di len vo nao va t~o thanh trung tam thj giac avo nao. Nua trai cua
thi truang n~m tren ban c~u d~i nao phai, nua phai n~m tren ban c~u d~i nao trai.

351
 CHU'dNG 10. TRISU CHlrNG HQC Cd QUAN THAN KINH

A A Diy thin kinh th:i giic

Thi tru6ng m~t Tnii Thi tru<mg m~t Phai

KOnhthl ~ Vong 4lt

Vongm~c
thai duong Vong m~c thai
tr<ii duong phai
Day thi

K.hu V\IC thi giac

Hlnh 10.3. Hlnh minh hQa giai phau day than kinh sQ nao so II

1. ChCPc nang
Thu nh~n hinh anh 1ir moi truemg d€ truy~n v~ trung tam thj giac a vo nao t~i
thuy chftm.

2. each kham
Kham Ifin luqt 3 vfin d~: thi Ivc, thi truemg, day m~t.

2. 1. Kham thj lf!'C

Mu6n chinh xac, phai dilng m()t bang in cac mfiu chfr c6 kich thu&c khac nhau. D€
bang d6 each xa nguai b~nh 5 m va chi rung lo~i chfr cho nguai b~nh dQc, qua d6 c6 th€
danh gia xem thi lvc t6t hay xfiu va con khoang bao nhieu phftn 10.
D€ ti~n trong thvc hanh nguai ta dilng m()t bang nho d€ each 5 feets (1 ,5m), d6 la
khoang each gftn dimg 1ir m~t b~nh nhan n~m tren giuemg dftu cao dSn bang thir do thfty
thu6c dirng a chan giuemg gia len. Bang thir nay cac chfr da duqc thu nho kich thu&c
con 114 so v&i bang l&n (hinh 10.4).

352
TRIBU CHUNG HOC N0I KHOA - T~p II

20
-200
E lQ
40
PEC.FD

20
---.
100
p lQ
30
EDECZP

lQ DERPOTEC
-20
50 L p E D 20
Hlnh 1 0.4. Bang thi lvc thu nh6, thlJ' tc;li giU'ang b~nh
Cac phan s6 ghi a phia trai la chi s6 thi lvc tuong trng, phan s6 ghi a hang c6 chfr
ca nho nhfit b~nh nhan c6 thS dQc duqc la thj lvc cua m~t duqc thu. N~u chi dQc duqc
chfr 16n nhfit E, thi lvc tuong trng la 20/200, n~u dQc duqc dong chfr nho nhfit DefPotec
a khoang each 5 feets (1 ,5m) thi lvc tuong trng 20/20 va la thi lvc binh thuemg. Thu
rieng tirng m~t.
Trong lam sang thfin kinh, nguai ta thuemg danh gia SO' b9 kha nang nhin cua
nguai b~nh b~ng each cho tirng m~t nhin va b~nh nhan phai d~m s6 ng6n tay cua thfiy
thu6c a cac khoang each khac nhau. Kha nang thi lvc cua nguai b~nh duqc ghi nh~n la
khoang each xa nhfit rna nguai b~nh d~m dung s6luqng ng6n tay cua thfiy thu6c.

2.2. Kham thi trU'ung

Kham thi truemg theo phuong phap d6i chi~u cua Dondar. N guai b~nh ng6i d6i
di~n v&i thfiy thu6c, each nhau m()t met. Mu6n kham thi truemg m~t phai, nguai b~nh
che m~t trai, thfiy thu6c che m~t phai. M~t phai cua nguai b~nh nhin trvc di~n vao m~t
trai cua thfiy thu6c. Thfry thu6c dling ng6n tay dua dftn m ngo~i bien vao trung tam, luon
a gifra khoang each gifra hai ngum. Khi nguai b~nh n6i "thfiy"' thfiy thu6c se ghi nh~n
l~i r6i lam tuong tv a cac hu6ng khac nhau. N ~u tfit ca cac hu6ng thi truemg nguai b~nh
trung v&i thi truemg thfiy thu6c (v&i di€u ki~n thi truemg thfiy thu6c binh thuemg), thi k~t
lu~n thi truemg ngum b~nh la binh thuemg. N~u thi truemg hi khuy~t a hu6ng nao rue la
nguai b~nh ban manh a hu6ng d6. Kham thi truemg m~t trai cling tuong tv nhu tren. Thi
truemg timg m~t a nguai binh thuemg rna r()ng 60° phia miii, 100° phia thai duong, 130°
phia tren va phia du&i.
- Cac khuy~t thi truemg. Tuy theo t6n thuong duemg thi giac c6:
+ Khuy~t thj truemg ban manh cung ben cung ten, nghia la mfit 1/2 thi truemg
phia phai cua ca 2 thi truemg ho~c cling mfit 112 trai cua 2 thi truemg. Nhu v~y gQi la ban
manh cling ten (hemianopsie homonyrne ).
+ Khuy~t thi truemg ban manh khac ben khac ten: ca 2 thi truemg d€u mfit 1/2
ngoai: ban manh khac ten khac ben phia thai duong.

353
 CHVONG 10. TRI$U CHUNG HOC CO QUAN THAN KINH

Hlnh 10.5. Thll' thi trU'ong

Vong mc;tc mat

Trai Phai

Giaothoa
A~~

Rinh ata

Hlnh 10.6. H~ thong thi giac va tU'ang quan vi trl ton thU'ang thi giac
v&i cac lo~i thi trU'ong

354
TRIEU CIIUNG HOC NQI KHOA - T~p II

Hlnh 10.7. TU'ang quan vi trf ton thU'ang vung giao thoa thi giac
vai cac lo~i khuy~t thi trU'ang
Ca 2 thi truemg d@u mfit 1/2 trong, ban manh khac ten, phia mili. T6n thuong vling
giao thoa.
Tuy thu()c vao nguyen nhan c6 th~ gay lo~i r6i lo~n thi truemg 6 nhilng muc d9 va
vi tri t6n thuong khac nhau. M9t s6 nguyen nhan hay g~p la:
- Viem day thfin kinh thi giac.
- U sau nhan cfiu, u tuy@n yen.
- Cac u nao thuy thai duong, thuy chfim ho~c vling luu h9i dinh-chfim-thai
duong ...

2.3. Kham day mat

N guai b~nh ngBi ho~c n~m, hai m~t m6 to va nhin c6 dinh vao m()t di~m each xa
5 met (mvc dich d~ d6ng ru gian t6i da cho thfiy thu6c dS nhin vao day m~t cua nguai
b~nh). Thfiy thu6c dung den soi day m~t d~ quan sat gai thi trong nhan cfiu 6 timg m~t
cua ngum b~nh, danh gia c6 bi@n d6i bftt thuemg hay khong. Binh thuemg gai thi c6 hinh
tron, ba ro net nhfit Ia phia thai duong, mau h6ng nh~t hai nga sang mau da cam, n6i b~t
tren mau hBng tuai cua vong m~c. Tu gifra trung tam cua gai thi c6 hai nhanh d()ng
m~ch trung tam vong m~c di ra, toa phan nhanh ra kh~p vong m~c, d6ng thai co hai tinh
m~ch thu mau ill cac nhanh tinh m~ch vong m~c di vao. Trong truemg hqp nguai b~nh

355
 CHVONG 10. TRIBU CHUNG HOC CO QUAN THAN KINH

CO bi~u hi~n tang ap 1\rc n(}i SQ, gai thj Se bj t6n thuang v6i cac IDUC d(} va ti~n tri~n qua
cac giai do~n khac nhau nhu sau:
- Giai do~n rna ba gai: ba gai thj rna di, vong m~c bj xung huy~t, mau gai thj h6ng
han binh thuang, cac d()ng m~ch co nho, cac tinh m~ch bj gian r()ng ngo~n nghoeo han.
- Giai do~n phu gai: gai thj phu len cao han bS m~t vong m~c. Ba gai bj xoa
nhoa, xung huy~t, cac f'mh m~ch cuang 1\1. Mu6n nhin r5 ba gai thj, ta phai nang s6 diop
den soi. N~u gai thj phu cao han bS m~t vong m~c lmm thi phai diSu chinh s6 kinh len
3 diop m6i nhin r5 ba gai.
- Giai do~n xufit huy~t vong m~c: ngoai cac bi~u hi~n cua giai do~n phu gai nhu
tren, con thfiy cac dam xufit huy~t vong m~c n~m ben c~nh cac tinh m~ch.
- Giai do~n teo gai: Ba gai thj r5, nham nha co th~ chuy~n sang mau tr~ng dl)c,
m~ch mau thua th6t, co nho. Thj hrc cua ngum b~nh giam n~ng.

Phu gai thj la tri~u chirng rfit quan trQng cua h()i chirng tang ap hrc n()i SQ. Nguyen
nhan thuang g~p nhfit la kh6i choan chf> trong SQ (u, ap Xe nao, mau 1\1... ).

Hlnh 1 0.8. Phu gai thi va xuat huyet day mat

Ill. DAY Ill, IV, VI: CAC DAY THAN KINH V~N £>QNG NHAN CAU

1. ChCPc nang
Cac day III, IV, VI co chuc nang ph6i hqp cling nhau d~ diSu khi~n cir d()ng nhan
cfiu vS cac hu6ng nen duqc gQi chung la cac day v~n nhan. Ba day nay luon duqc kham
d6ng thai d~ phat hi~n tri~u chirng li~t v~n d()ng nhan cfiu.
Ho~t d()ng cua nhan cfiu bao g6m hai lo~i v~n d()ng: v~n d()ng ben ngoai nhan cfiu
va v~n d()ng ben trong nhan cfiu. V~n d()ng ben ngoai duqc thvc hi~n du6i SlJ diSu khi~n
cua 6 CO' v~n nhan con v~n d()ng ben trong chinh la kha nang diSu ti~t cua d6ng tir do
cac CO' co d6ng tir va CO' th~ mi chi ph6i. Cac ho~t d()ng nay khong nhfrng giup cho chuc
nang nhin rna con tham gia vao h~ th6ng gift thang b~ng cua CO' th~.

356
TRIEU CHlrNG HOC NQI KHOA - T~p II

ca thing trAn co (:heo be

(Ill)' / (Ill)

co thing trong
(Ill)
--- ~
~
- - ca thing
(VI)
ngoai

/
Cd thing dli(Ji
(Ill)
""'
co cheo I(Jn
(IV)

Hlnh 10.9. Sl! chi huy cua CO' mat

- Day III (Oculomotor Nerve): day III di tlr cu6ng nao cung ben la day v~n nh5n
chung, chi ph6i cac ccr m~t trir ccr th~ng ngoai va ccr cheo 16n, chi ph6i m6ng m~t, ca
nang mi tren.
+ Ca th~ng tren: dua nhan cAu len tren
+ Ca th~ng du6i: dua nhan cAu xu6ng du6i
.+ Ca th~ng trong: dua nhan cAu vao trong
+ Ca cheo be: dua nhan cAu len tren ra ngoai
+ Nhanh ph6 giao cam gay co d6ng tlr, chi ph6i C(J thS mi tham gia vao di~u
chinh tieu cv khi nhin xa- gAn ...
- Day IV (Trochlear Nerve) di mcu6ng nao ben d6i di~n ngay sat dum nhan day 3.
Chi ph6i ccr cheo 16n, dua nhan cAu xu6ng du6i ra ngoai.
- Day VI (Abducens Nerve) day v~n nhan ngoai n~m gifra gi6i h~n cAu va hanh
nao cling ben. Chi ph6i ccr th~ng ngoai, dua nhan cAu ra ngoai.

2. Kham cac ho~t d()ng ben ngoai nhan cau

ThAy thu6c cAm m<)t v~t dS lam mvc tieu, each nguai b~nh 50 em ngang tAm nhin.
Hai m~t nguai b~nh d~u nhin t~p trung vao mvc tieu d6. ThAy thu6c tlr tlr di chuySn
IDl)C tieu sang phai, sang trai, len tren, xu6ng du6i va th~ng tlr ngoai tiSn vao g6c mfii.
DAu nguai b~nh phai gifr nguyen a tu thS th~ng, chi liSe m~t nhin theo rna thoi. Trong
qua trinh kham, thAy thu6c quan sat v~n d<)ng hai m~t cua nguai b~nh dS xem c6 li~t
day thAn kinh v~n nhan nao khong? NSu li~t, c6 cac tri~u ch(rng sau:

2.1. Hi~n fU'9'ng lac

- Li~t day III: lac ngoai, khong nhin dugc vao trong.
- Li~t day IV: lac len tren, ra ngoai, khong nhin chSch xu6ng du6i dugc.
- Li~t day VI: lac vao phia trong g6c miii, khong nhin dugc ra ngoai.
- Li~t toan b<) ca 3 day v~n nhan thi m~t nguai b~nh b~t d<)ng hoan toan. Ta n6i
li~t v~n nhan hoan toan.

357
 CHVONG 10. TRIBU CHUNG HOC CO QUAN THAN KINH

Hlnh 10.1 o. Li~t day IV ben Phai Hlnh 10.11. Li~t day 111 ben Phai

Hlnh 10.12. Li~t day VI ben trai

2.2. Hi~n tLP9'ng nhin doi

Do li~t cac ca v~n nhan, nhan cfiu bi l~ch trvc hlrn nguai b~nh se nhin rn()t v~t
thanh hai (rn<)t thvc, rn<)t rna).

2.3. Mat ch(pc nang nhin phoi h9'P ciia hai mAt (li~t tren nhan)
Khi ho~t d<)ng nhan cfiu c6 sv ho~t d<)ng ph6i hqp cua hai rn~t d~ nhin sang phai,
trai, len tren, xu6ng du6i va quy 1\1, hie d6 cfin phai c6 SlJ diSu ph6i hai hoa cua cac day
thfin kinh v~n nhan. Sv diSu ph6i nay do rn<)t trung di~rn ph6i hQ'P a tren cac nhan day
v~n nhan chi huy.

- Mftt chuc nang liSe dQc (dftu hi~u Parinaud)

Nguai b~nh khong th~ liSe hai rn~t len tren va xu6ng du6i duqc. Hi~n tuqng rnftt
chuc nang liSe dQc nay c6 th~ c6 ca li~t day III kern theo ho~c chi rnftt liSe dQc dan
thufin rna khong c6li~t day III.
Nguyen nhan cua rnftt chuc nang liSe dQc la c6 t6n thuang vao trung di~rn phfii
hqp liSe dQc, nhan Darkchevitch a cu6ng nao, thuang g~p trong u tuySn tUng.
- Mftt chuc nang quy tl).
N guai b~nh khong th~ quy 41 hai rn~t l~i d~ nhin rnl;lc tieu tiSn l~i gfin g6c rniii, do
t6n thuang vao trung di~rn phfii hqp qui 1\1 Perlia a cu6ng nao.
- Mftt chuc nang liSe ngang (dftu hi~u Foville)

358
TRIEU CmJNG HQC NQI KHOA - T~p II

N guai b~nh khong thS liSe hai m~t sang m<)t ben ho~c ca hai ben duqc, do t6n
thuong trung diSm ph6i hqp liSe ngang Foville ben phai ho~c ben tnii a c~u nao.
NSu vl:ra mfit chuc nang liSe ngang, vl:ra c6 li~t day III kern theo la c6 Foville
cuong nao.
NSu mfit chuc nang liSe ngang kern theo li~t day VIla c6 Foville c~u nao.

2.4. Hi~n tLP9'ng rung gi~t nhan cju (nystagmus)

Khi hai nhan c~u cua nguai b~nh liSe theo ID\IC tieu len tren, xu6ng dum ho~c
sang ngang r6i duy tria m6i vi tri d6 5 giay. NSu c6 gi~t nhan c~u thi ta thfiy hai nhan
c~u tir tir di chuySn sang m<)t phia r6i d<)t ng9t gi~t ngang tra l~i. Qua trinh d6 cu kS tiSp
nhau lien tl;Lc. Nguai ta quy djnh chi€u rna nhan c~u gi~t nhanh sang, dS xac dinh tinh
chfit cua tri~u chirng nay. C6 cac d~ng gi~t nhan c~u sau:
- Gi~t nhan c~u sang phai
- Gi~t nhan c~u sang trai
- Gi~t nhan c~u len tren
- Gi~t nhan c~u xu6ng du6i
- Gi~t nhan c~u xoay phai ho~c xoay trai.
·Gi~t nhan c~u c6 thS g~p trong cac b~nh sau day:
- Do t6n thuong ti€n dinh ngo~i bien, vi dl;L sau viem tai.
- Do t6n thuong trung uong.
- .Gi~t nhan c~u dirng do t6n thuong cu6ng nao.
- Gi~t nhan c~u ngang do t6n thuong c~u nao.
- Gi~t nhan c~u vong tron (rotetoire) do t6n thuong hanh tuy.

2.5. Hi~n tLP9'ng Sf!p mi

Binh thuang ca hai m~t ma r<)ng d€u nhau. NSu li~t day III, c6 hi~n tuqng Sl;Lp mi
m~t a ben li~t kern gian d6ng ill. C~n chu y phan bi~t S\IP mi trong b~nh nhuqc ca.

3. Kham cac ho~t d()ng ben trong nhan ciu

3. 1. Kham kich thLPoc dong tiP

- Kham kich thu6c cua d6ng tU: so sanh d6ng tU hai be:t;J.:
+ D6ng tU gian to: c6 thS do li~t co th~t d6ng tU ho~c co th~t ca gian d6ng ill, g~p
trong nhiSm d<)c atropin va cac d~n xufit cua n6, ruqc, cocain. D6ng tU gian m<)t ben
thuang do chen ep day III.
+ D6ng tU thu h~p: c6 thS do co th~t ho~c do li~t co gian d6ng tU. C6 thS g~p
d6ng tU thu h~p trong t6n thuong c~u nao tuy ho~c th~n kinh giao cam c6, trong b~nh
Tabet ho~c do ngQ d<)c pilocacbin, nha phiSn va cac d~n xufit cua nha phiSn.

359
 CHUONG 10. TRI$U CHUNG HQC CO QUAN THAN KINH

3.2. Kham hinh dflng dong tiP

Xem d6ng tU c6 th@ bi meo m6 kh6ng? B6ng ru kh6ng d8u, meo m6 ho~c ben to
ben nho thuemg do viem m6ng m~t, dinh m6ng m~t va thuy tinh th@. d nguai b~nh thftn
kinh, phai nghi d~n nguyen nhan li~t toan th@.

3.3. Kham v~n d9ng ciia dong tiP

- Xem phan X~ v&i anh sang: nen nghien cl:ru timg m~t rieng bi~t.
+ Cach kham: thfty thu6c dung den pin soi tir phia thai duong vao t&i d6ng ru
b~nh nhan r6i quan sat phan (mg co nho cua d6ng tU, khi c6 t6n thuong day III phan X~
nay bi giam ho~c mfit. Trong truemg hgp phan X~ di8u ti~t con, nhung phan X~ anh sang
mftt, d6la dftu hi~u Argyll Robertson, d~c hi~u trong b~nh giang mai thftn kinh.
- Xem phan x~ di8u ti~t: d6ng ru se co l~i khi phai di8u ti~t d@ nhin m<)t v~t tir xa
l~i. Cach kham: thfty thu6c cftm m<)t v~t each nguai b~nh m<)t met, r6i dua dftu v~t d6 l~i
gftn m~t nguai b~nh. Trong qua trinh d6 quan sat hai d6ng ru cua nguai b~nh xem c6 co
nho dftn l~i kh6ng. Khi day III t6n thuong thi phan x~ di~u ti~t giam ho~c mfit.

3.4. Roi lo€Jn ve dong tiP

- Dftu hi~u Argyll Roberson: mftt phan X~ v&i anh sang nhung con phan X~ di8u
ti~t. Do t6n thuong a cu nao sinh tu, thuemg g~p trong Tabes, li~t toan th@.
- H<)i ch(mg Claude Bernard - Homer: li~t day giao cam c6 se gay ra nhfmg r6i
lo~n sau day:

+ B6ng ru co: do li~t ca gian d6ng ru chi ph6i bai day giao cam c6.
+ H~p khe mi m~t: mi m~t S\IP do li~t phftn tron cua C(J nang mi.
+ M~t 15m: do li~t ca 6 m~t.
+ B6i khi c6 hi~n tuqng gian m~ch va kh6ng ti~t m6 hoi sau khi tiem pilocacpin
vao da c6.

Hlnh 1 0.13. H<)i ch(fng Claude Bernard - Horner

Trong s6 cac day thftn kinh v~n d<)ng nhan cftu, day III la day c6 chuc nang phuc
t~p nhftt. Nhan day III bao g6m nhi~u thanh phftn hgp l~i, nen t6n thuong phftn nao thi
tren lam sang se c6 dftu hi~u tuong (mg.

360
TRIBU CHUNG HQC N(H KHOA - T~p II

Day VI c6 do~n n~m trong khoang mang nh~n dai nh~t nen d@ bi t6n thuong do
cac nguyen nhan khac nhau, do d6 n6 khong c6 gia tri nhi~u trong vi~c khu trU t6n
thuong.

4. Nguyen nhan

4.1. Li~t rieng re tiPng day

Cac sang ch~n SQ nao c6 th~ gay li~t rieng re cac day v~n nhan.
Rieng d6i v6i day III a nguai sang ch~n sQ nao c~p, ben nao c6 gian d6ng tir kern
ho~c khong S\lp mi la d~u hi~u gia tQ c6 tl;r mau n<)i SQ a ben d6.
Cac mi ph6ng d<)ng m~ch nao vimg day SQ, thuang chen ep li~t day VI ho~c III,
xay ra sau m<)t con nhuc d~u, dfr d<)i. Cac truang hqp nay c~n ch\lp d<)ng m~ch phat
hi~n s6m tranh tai biSn vcr gay xu~t huySt mang nao cy 1~ tU vong cao.
H<)i chwg tang ap lvc n<)i SQ thuang c6 li~t day VJ, nhung khong c6 gia tQ khu tnl.
Cac u vilng tuySn yen chen ep vao day III, IV.
Cac lo~i viem mang nao day SQ.

4.2. Li~t nhi~u day v~n nhan

· Cac t6n thuong vilng xoang hang, vilng khe bu6m, dinh 6 m~t d~u gay li~t cac
day v~n nhan.
Can cu vao cac nhanh cam giac cua day V di kern c6 th~ chfin doan ch~c ch~n
dugc vi tri t6n thuong:
T6n thuong khe m~t tren (khe bu6m) ho~c phk xoang hang: li~t III, IV, VIva Vl.
T6n thuong ph~n gifra va ph~n sau xoang hang li~t·III, IV va Vl, V2.
T6n thuong k~ h6 yen, li~t III, IV, VI va to an b<) 3 nhanh day V.
T6n thuong dinh 6 m~t, cac tri~u chwg nhu tren kern day II cung ben.
Cac h<)i chwg li~t nhi~u day v~n nhan g~p trong cac nguyen nhan:
Ro d<)ng tinh m~ch canh xoang hang.
U d<)c n~n SQ (ung thu vom mfii di din).
Qua trinh viem h~t (granulomatous inflamation) con gQi la gia u h6 m~t: h<)i
chwg Tolosa Hunt.
u tuySn yen, cac u mang nao, xac dinh c~n Ch\lp CT Scanner ho~c c<)ng huang tir
SQ nao.

IV. DAY V: THAN KINH TAM THOA (TRIGEMINAL NERVE}

Day th~n kinh sinh ba chi ph6i cam giac a m~t va v~n d<)ng CO' nhai.

361
 CHUONG 10. TRISU CHUNG HQC CO QUAN THAN KINH

Re cam giac di tir h~ch Gasser gifra m~t ben cua cfru nao. Cac sqi cam giac v~ xuc
giac va v~n d()ng t~n cling trong m()t nhan 16n 6 cfiu nao, gfrn th~m nao thftt 4, n~m
ngoai nhan v~n d()ng. Cac SQ'i cam giac v~ nhi~t va dau t~n cling trong re len keo dai tm
C2.
Nhanh v~n d()ng di tlr m()t h~ch n~m ngoai nhan cam giac va cac te bao xung
quanh c6ng Sylvius, di du6i h~ch Gasser n6i vm nhanh ham dum. H~ch Gasser cho ra
ba nhanh:Nhanh m~t, nhanh ham tren va nhanh ham dum:

Vin
iliin
. g

KMc

Hlnh 1 0.14. Giai ph au sinh ly day v

1. ChCPc nang
Day V c6 2 chuc nang chinh la:

1.1. Ch(pc nang ti~p nh~n cam giac

Day V cam giac gfim 3 nhanh la VI, V2, V3 c6 chuc nang tiep nh~n cam giac
nong tlr nira m~t cling ben:
- Nhanh VI nh~n cam giac nong vling tran, niem m~c nhan cfiu 6 m~t
- Nhanh V2 nh~n cam giac nong vting go rna, niem m~c hfic mfii, niem m~c
xoang ham tren, cung rang tren, niem m~c vom mi~ng va b~ m~t lucri 6 hai phfrn ba phia
tru6c.
- Nhanh V3 nh~n cam giac nong vting c~m, niem m~c phia du6i khoang mi~ng,
cung rang dum.

362
TR$U CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

1.2. Ch{pc nang v~n di)ng

- V~n d()ng cac CO' nhai d~ nang ham du&ilen va h~ ham du&i xu6ng. L\fC co cua
cac CO' nay rfit m~nh t~O d()ng tac nhai thuc an, bao gfim:
- Ca thai duang va CO' c~n: D~ nang ham du&i len.
- Ca chan bu6m trong va CO' chan bu6m ngoai: D~ h~ ham du&i xu6ng.

2. Kham chCPc nang cam giac day V

Cach kham: kham cam giac nong theo phan khu chuc nang cua cac nhanh day V.
N~u c6 tbn thuang se giam, mfit ho~c tang cam giac rna dfiu hi~u chu quan la hi~n tuQTig
dau tren da m~t.
D6i v6i nhanh Vl ta con tim phan X~ giac m~c: Nguai b~nh rna to m~t nhin th~ng
ra tru6c, thfry thu6c dimg mi~ng bong da ve nho dfru, dua tir phia thai duang vao ch~m
t&i giac m~c (khong d~ ch~m vao long mi). Nguai binh thuang se ch6p m~t l~i. N~u c6
tfin thuang nhanh V 1 thi phan X~ nay giam ho~c mfit.

3. Kham chCPc nang v~n d9ng cua day V

Cach kham: yeu cfiu ngum b~nh c~n ch~t hai ham rang l~i, thfry thu6c n~n vao ca
thai duang va CO' c~n. Binh thuang, cac CO' nay nbi, sa vao thfiy CUng. N~u c6 li~t day v
v~n d()ng thi thfiy truang 1\fc ca ben d6 giam, khi ngum b~nh ha mi~ng, ham du6i se bi
l~ch sang ben tbn thuang.

~~ ..
~)(~~·
. ~

Hlnh 10.15. Kham day V v~n d¢ng va cam giac

4. Nguyen nhan
Tfin thuang day V c6 th€ do cac b~nh sau day:
- B~nh vimg than nao.
- Tbn thuang nSn SQ, nhfit la do chfin thuang.
- Zona, hay bi nhfit la nhanh m~t.

363
 CHVONG 10. TRIEU CHUNG HOC CO QUAN THAN KINH

- Viem da day thAn kinh.

- Dau day V vo din: B~nh nhan dau timg con dfr d{)i 1/2 m~t, c6 thS dau b~t dfiu
tir m{)t nhanh r6i Ian _ra cac nhanh khac, nhung r~t hiSm khi xam ph~m nhanh V 1 (m~t).
Con dau keo dai it giay dSn 1-2 phut. Khong th~y c6 tri~u chtrng gi thl;£c thS ngoai con.
Nhi~u b~nh nhan b~t dfiu b~ng diSm dau ru rang, lqi, do do da hi ch~n doan nhfim va
nh6 rang nhfim.

V. DAY VII: THAN KINH M~T (FACIAL NERVE)

- Phfin v~n d{)ng chi ph6i cac ca bam da m~t, ca bam da c6, xuong ban d~p a tai
gifra (day VII).
- Cac SQ'i ph6 giao cam day VII' chi ph6i ho~t d{)ng bai tiSt cua cac tuySn nu6c
m~t, tuySn du6i ham, tuySn du6i lucri, tuySn niem djch cua mili.
- Phfin cam giac tiSp nh~n cam giac vi giac a hai phfin ba trn6c lucri, vom mi~ng,
cam giac nong vling 6ng tai ngoai va vling da nho phia sau vanh tai (day VII').

1. Kham v~n dc}ng cac CO' bam da m~t va bam da co

1.1. Quan sat m~t ngLPiYi b~nh & tLP the nghi
Thfiy thu6c ng6i d6i di~n v6i nguai b~nh r6i quan sat tinh can d6i cua cac m6c
diSm tren m~t nguai b~nh:
- Long may hai ben
- Khe m~t hai ben
- Ranh mili rna hai ben
- Nhan trung
- Kh6e mi~ng

1.2. Quan sat ngLPiYi b~nh khi lam ai)ng tac chu ai)ng
- Nhan tran: Danh gia nSp nhan hai ben c6 d~u khong?
- M~t nh~m c6 ben nao khong kin khong?
- C6 chum moi th6i gi6 duqc khong?
- Nhe rang xem g6c mi~ng c6 keo d~u sang hai ben khong?
- Tim phan x~ mili - mi: Go nhv vao g6c mili, diSm gifra dfiu trong cung long may
hai ben, binh thuang hai m~t ch6p l~i d~u nhau, ben li~t ch6p l~i ch~m ho~c khong ch6p.

1.3. EJanh gia t6n thLPO'ng

1.3.1. Li~t day VII trung U'ang: co Sl;£ m~t can d6i a phia du6i cua nua m~t ben li~t:
- Mer ranh mili rna.
- Nhan trung l~ch v~ ben lanh
- Mep ben t6n thuong s~ xu6ng.
- Khong chum mi~ng th6i hai duqc.

364
TRIBU CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

- Khi nhe rang, rni~ng rneo ro hon vs ben h1nh.

- Thuemg c6 li~t nua ngum kern theo, cung ben v6i li~t rn~t.

Hlnh 10.16. Li~t day VII trung U'ang ben phai

1.3.2. Li~t day VII ngofjli bien

- Li~t ca ph~n tren va dum nua rn~t.
- M~t ho~c rna n~p nhan tnin ben li~t.
- C6 d~u hi~u Charles Bell: Khi nguai b~nh nh~rn rn~t thi rn~t ben b~nh nh~rn
khong kin, dS 19 nhan c~u nhin len tren va ra ngoai.
- M~t phan X~ rnui - rni ben li~t.

Hlnh 10.11. Li~t day VII ngoc;1i bien ben phai.

365
 CHVdNG 10. TRIEU CHUNG HOC Cd QUAN THAN KINH

Chuy:

Hlnh 10.18. Li~t day VII ngo~i bien hai ben

- NSu 1i~t day VII ngo~i bien hai ben, m~t nguai b~nh vftn can d6i nhung c6 du
cac dftu hi~u 1i~t m~t ca hai ben va dftu hi~u Charles-Bell c6 ca hai ben
- Li~t VII ngo~i bien kh6i d~u 1a 1i~t m~m. Nhung nSu khong duqc di~u tri se
chuySn sang 1i~t ctrng. Luc nay m~t nguai b~nh 1~ch sang ben b~nh do hi cac ca ben nay
co keo.

2. Danh gia ho\lt dQng cua cac tuyen

Tuy timg vi tri t6n thuang rna ho~t d()ng tiSt dich cua cac tuySn tuang tmg hi suy
giam m9t each rieng 1e ho~c d6ng thai nhi~u tuySn. Cac tuySn c~n kham g6m tuySn
nu6c m~t, tuySn dum ham, tuySn du6i 1um va tuySn niem dich cua miii.

3. Kham cam giac nong vung lo tai ngoai va sau vanh tai; cam giac vi giac
hai ph~n ba trU'ac IU'ai
- Th~y thu6c c6 thS danh gia t6n thuang hfing each sir dvng cac kY thu~t kham
cam giac xuc giac, cam giac dau, cam giac nhi~t 6 vling 16 tai ngoai va sau vanh tai.
- Dung mu6i an ho~c duang dS xac dinh vi giac 6 hai ph~n ba tru6c 1um.
- Cac cam giac tren giam ho~c mfit nSu c6 t6n thuang day VII'

4. Phan bi~t li~t day VII trung U'O'ng va ngo\li bien

Li~t m~t trung uang, t6n thuang b6 v~n d9ng di tir vo nao dSn nhan day VII 6 c~u
nao (khong bao g6m nhan).
Li~t m~t ngo~i bien, t6n thuang tir nhan 6 c~u nao, tren duang di cua day qua rang
hanh c~u, vao 6ng tai trong, qua kenh F allop dSn 16 cham chum va cac nhanh t~n.

366
TRI6U CHlrNG HOC NQI KHOA - T~p II

Bang 10.1. Ph an bi~t li~t day VII trung U'ang va ngo~i bien
Trung U'O'ng Ngo~i bien
- Li~t kh6ng hoan toan r5 & 1/2 m$t dU'&i - Li~t hoan toan ca 1/2 tren va dU'&i
- Kh6ng c6 Charles Bell - C6 Charles Bell
- Phan x9 giac m9c, mOi, mi blnh thU'ang - Mat .phan X9 giac m9c, mOi, mi
- Hay kem li~t 1/2 ngU'ai cung ben -Mot s6 c6 kem li~t 112 ngU'ai khac ben.

5. Nguyen nhan

5. 1. Li~t m~t m()t ben ngo~i bien

Li~t VII khong nguyen do hay con gQi la li~t m~t Bell, li~t m~t do l~nh (lo~i nay
chiSm 80% cac li~t m~t ngo~i bien).
U cfiu nao, u day VIII (kern theo li~t m~t).
Viem mang nh~n g6c cfiu ti@u nao (kern day VIII, v.v .. ).
Viem tai gifra, viem tai xuang chum.
Va xuang da, va n~n SQ.
U tuySn nu6c bQt mang tai thuerng la u ac tinh.
Tai biSn sau ph~u thu~t khoet xuang chum.
Viem sirng tru6c hly cfip (b~nh b~i li~t tre em).
Viem do virus, hay g~p trong zona tai.

5.2. Li~t m~t ngo~i bien hai ben

H()i ch11ng Guillain- Barre (viem dar~ va day thfin kinh cfip c6 dich nao hly phan
ly d~m- tS bao).
U cfiu nao phia sau (hay kern h()i ch11ng Foville hai ben).

5.3. Li~t m~t trung U'O'ng m(Jt ben

Hfiu nhu bao gia cling c6 li~t 112 nguai di kern, g~p trong u nao, viem nao, tai
biSn m~ch mau nao, chfin thuang nao ...

5.4. Li~t m~t trung U'O'ng hai ben

H()i chtrng gia hanh tuy do h6c nao (ilic cac m~ch nho nii rae a ngum huySt ap cao).
B~nh nay thuerng kern r6i lo~n ho hfip, nu6t ngh~n, s~c, di bu6c ng~n.

5.5. Nguyen nhan hi~m g~p

H()i chtrng Merkelson Rosenthai, li~t m~t hay tai phat, nSp nhan lucri r5, phu moi.

367
 CHVdNG 10. TRI:BU CHlrNG HOC Cd QUAN THAN KINH

IV. DAY VIII: THAN KINH TII~N eiNH - Oc TAl (VESTIBULOCOCHLEAR

NERVE)

1. Ch(fc nang
Day VIII c6 2 chuc nang chinh:
- Ph~n 6c tai: chi ph6i chuc nang thinh giac
- Ph~n tiSn dinh: chi ph6i chuc nang thang b~ng
Day th~n kinh thinh giac g6m hai nh6m sqi m<)t nh6m chi ph6i 6c tai (ph~n nghe),
nhom kia chi ph6i tiSn dinh va 6ng ban khuyen (ph~n thang b~ng).
- Cac sqi nghe: di tlr h~ch Corti, n~m trong la xo~n cua 6c tai (lamlspirale) r6i di
vao nao, n~m a ngoai th~ thimg (corps restiforme).
- Cac sqi tiSn dinh: di ru h~ch tiSn dinh cua Scarpa t?n cling cua m<)t nhan n~m
ngoai thSm nao th~t 4. Nhan nay co nhiSu nhanh rna quan tn;>ng nh~t Ia h~t tiSn dinh ben
cua Deiter.
- Cac du(mg thinh giac phv: sau khi b~t cheo du(mg thinh giac phv t?n cling
trong cu nao sinh tu sau va trong th~ g6i giua, m9t nhom sqi khac di qua bao trong dSn
vo nao ben d6i di~n.

2. Kham thanh phan 6c tai (thinh giac)

Ly do dSn kham cua b~nh nhan thu(mg do nghe kern, u tai, b~nh nhan c6 th~ dSn
kham chuyen khoa tai miii hQng ho~c th~n kinh. Vi v?y th~y thu6c phai biSt kham d~
phan bi~t thu<)c chuyen khoa nao.

2.1. Kham tiP dCYn gian den ph{pc tt}p

Khi da ch~c ch~n 6ng tai ngoai khong bi t~c, nguai th~y thu6c n6i nho m<)t s6 ru
each b~nh nhan 2m, n6i khoang 20 tlr, m6i tlr 2-3 am. Kham timg tai m<)t b~ng each bit
tai chua kham, khong d~ b~nh nhan nhin th~y mi~ng th~y thu6c khi n6i. Sau d6 yeu c~u
b~nh nhan nh~c l~i ho~c d~ b~nh nhan nghe tiSng kim giay d6ng h6.
Phong kham c~n yen tinh d~ danh gia chinh xac muc d<) giam thinh Ivc.
Khi thinh giac cua b~nh nhan c6 sv khac nhau giua hai tai c~n t?p trung kham ben
nghe kern tru&c va c~n phan bi~t diSc do d~n truySn hay tiSp nh?n.
Mu6n th?t chinh xac, phai dung m<)t thinh Ivc kS (audiometre).

2.2. The lam sang

2.2. 1. Diec trung U'ang

H<)i chling kich thich (u tai, tiSng keu trong tai) la nhilng d~u hi~u kich thich c~n
phan bi~t v6i m~ch d?p, ao thinh g~p trong d<)ng kinh thai duong, 6 cac b~nh ly khac
cua nao anh huang dSn thinh giac. Th1nh Ivc giam ho~c m~t, c6 tinh ch~t diSc tiSp nh?n.

2.2.2. Diec ngoc;Ji bien

C~n phan bi~t diSc do th~n kinh hay b~nh tai-miii-hQng.

368
TRI€U CHUNG HOC N0I KHOA - T~p II

- Xac dinh vi tri t6n thuang:

+ Tai trong thuemg kern theo t6n thuang day VII.
+ Vimg goc cAu tiSu nao co lien quan dSn day Vl' day vn va phia sau la tiSu nao.
+ Vung day SQ lien quan dSn cac day SQ khac.
- Cac nguyen nhan:
+ BAm sinh.
+ NhiSm trting: viem nao, mang nao, viem day thAn kinh, giang mai.
+ NhiSm d9c: cac thu6c stretomycin, quinin ...
+ Sang ch~n day sQ d~c bi~t xuang da.
+ u d()c tlr n~n SQ thuemg kern theo cac day SQ khac cung ben (cAn kiSm tra tim
ung thu vom hQng).
+ Cac nguyen nhan thu()c chuyen khoa Tai Mfii HQng.

3. Kham thanh ph&n ti~n dinh {thang bang)

Cac ca quan t~n cung cua ti~n dinh n~m trong me d~o (labyrinth) a tai trong, g6m
cac vong ban khuyen a m6i dAu co b9 may thang b~ng la cac mi tron va mi bAu dvc
(utricle va saccule).

3. 1. each kham

3.1.1. Hoi b?nh

B~nh nhan co t6n thuang ti~n dinh thuemg chong m~t co h~ th6ng, b~nh nhan cam
th~y cac v~t quay xung quanh minh ho~c minh quay xung quanh v~t, kern theo cac r6i
lo~n thvc v~t bu6n non, tai m~t, tim d~p nhanh, b~nh i:Jhan di l~i lo~ng cho~ng.
Truemg hgp khong diSn hinh, chong m~t khong h~ th6ng, b~nh nhan chi cam th~y
nguai b~p b~nh, lang lang.

3. 1.2. Kham
Tim d~u hi~u Romberg (xem phAn dang di dl:mg, d~c bi~t la b~nh nhan nga theo tu
thS cua dAu, trong khi lam nghi~m phap ta dS dAu v~ hu6ng nao thi b~nh nhan nga v~
hu6ng dola Romberg ti~n dinh).
Nghi~m phap l~ch ngon tro: b~nh nhan dang tay thing ra tru&c, xoe hai ngon tro
chi vao hai ngon tro cua thAy thu6c lam m6c va giu nguyen tu thS ~y. Ngon tro se chi
l~ch dAn v~ ben t6n thuang.
N ghi~m phap di hinh sao: b~nh nhan nh~m m~t di thing len tru&c 5 -6m, r6i khong
quay nguai di lui l~i dung duemg cfi. C(r thS lam nhi~u IAn, hu6ng di se l~ch dfin t~o nen
hinh sao.

369
 CHVONG 10. TRI€;U CHUNG HOC CO QUAN THAN KlNH

Rung gi~t nhan c~u: la m()t d()ng tac du dua cua nhan c~u bien d() khac nhau, xufit
hi~n khi nhin th~ng, nhung phb bi~n la nhin ngang va nhin len. Yeu c~u b~nh nhan li~c
ngang, trai phai, phai trai, tren dum d~ nhin c6 djnh vao v~t, rung gi~t nhan c~u n~u ta thfty:
Nhan c~u b~nh nhan co d()ng tac gi~t nhanh v~ m()t phia r6i ti~p d~n m()t d()ng tac
ch~m hon nguqc chi~u va cir th~ xufit hi~n nhi~u l~n.
Rung gi~t nhan c~u co th~ xufit hi~n 6 nguai binh thuang khi nhin ngang qua mire
(rung gi~t nhan c~u di~m t~n).
N guai ta quy dinh hu6ng d()ng tac nhanh la hu6ng cua rung gi~t va gQi rung gi~t
danh sang trai, sang phai ... Rung gi~t nhan c~u danh cac hu6ng khac nhau tuy theo tbn
thuong.
Danh ngang: tbn thuong c~u nao.
Danh dQc: tbn thuong cu6ng nao.
Xoay: tbn thuong hanh tuy.
D~ bb sung cho lam sang, c~n lam m()t s6 nghi~m phap ti~n dinh: nghi~m phap
quay gh~, nghi~m phap di~n, nghi~m phap bam nu6c vao tai... (thl;IC hi~n tc;ti CO SCr
chuyen khoa TMH).

3. 1.3. Nh~n djnh sau khi kham

- H()i chirng ti~n dinh ngoc;ti bien
+ Chong m~t co h~ th6ng.
+ Cac dftu hi~u ti~n dinh ro va hoa hQ'P v6i nhau.
+ Chi~u l~ch ngon tay, Bomberg, hu6ng cua rung gi~t nhan c~u, cit ca d~u phu hQ'P.
+ Cac nghi~m phap ti~n dinh d~u hoa hqp.
- H()i chirng ti~n dinh trung uong
+ Chong m~t kh6ng h~ th6ng.
+ Cac dftu hi~u ti~n dinh cai ro cai kh6ng va kh6ng co S\f hoa hqp cua chi~u l~ch
ngon tay, Romberg, hu6ng cua rung gi~t nhan c~u.
+ Cac nghi~m phap ti~n dinh kh6ng hoa hQ'P.

3.1.4. Nguyen nhan

H()i chirng Meniere: chong m~t rfit nhi~u tUng con, u tai va di~c tai. B~nh nhan
thuang chQn m()t tu th~ nfim cho do chong m~t, thay dbi tu th~ chong m~t tang len, non.
Chong m~t tu thS lanh tinh: xufit hi~n cac con chong m~t va rung gi~t nhan c~u co
lien quan dSn m()t tu thS cua d~u. M()t vai truang hQ'P keo dai dai d~ng c~n tiSn hanh
di~u tri t~p trung v~ ti~n dinh.
- N g() d()c thu6c streptomycin, gentamicin, quinin.
- N g() d()c fUQ'U.

370
TRI$U CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

- Chfin thuong.
- Xufit huy~t tai trong.
- u g6c c~u ti~u nao.
VII. DAY IX: THAN KINH LU'OI HAU (GLOSSOPHARYNGEAL NERVE)

1. Ch(fc nang
Nhan day IX 6 san nao thfit IV, di ra ngoai SQ· qua 16 rach sau cung v6i day X, XI
va di 6 tru6c ben day X. Day IX c6 chuc nang h6n hqp:
- Chuc nang v~n d()ng: chi ph6i v~n d()ng cac ca thanh sau hQng va ca khit h~u
tren (nfip cua th\TC quan), cung day X v~n d()ng cac CO' nu6t.
- Chuc nang cam giac: cam giac vi giac m()t ph~n ba sau lucri, ph~n tren thanh
quan, vom hQng, vilng h~nh nhan, voi nhi cung, xoang canh va quai d()ng m~ch chu,
cam giac nong vilng vanh tai ngoai.
- Chuc nang ph6 giao cam: chi ph6i tuy~n mang tai, tuy~n nu6c bQt du6i lucri va
dam r6i mang nhi.

2. each kham
2. 1. Kham v~n di)ng
Hoi b~nh nhan c6 ngh~n khi an d~c, s~c khi u6ng nu6c trao ra mili.
Nghe giQng n6i c6 khan ti~ng, mfit ti~ng (X).
B~nh nhan ho va kh~c y~u, c6 u dQng darn dai 6 hQng (IX, X).
Nguai b~nh ha r()ng mi~ng d6ng thai phat am "A", Th~y thu6c quan sat man h~u
c6 can d6i khong? lucri ga c6 6 duang gifra khong? d~ phat hi~n c6 dfiu hi~u ven man
n~u c6li~t day IX? (thuang danh gia cung v6i chuc nang cua day X va XI).

2.2. Kham cam giac

Kham cam giac chung 6 thanh sau hQng b~ng each dilng tam bong ch~m vao
thanh sau hQng, d~ xac dinh c6 phan x~ non khong? Kham cam giac chung 6 m()t ph~n
ba sau lucri, nguai b~nh ha mi~ng dua lucri ra ngoai t6i da, th~y thu6c xac dinh cam giac
nong va dung h~t mu6i ho~c h~t duang d~t vao m()t ph~n ba sau lucri d~ kham vi giac.

3. The lam sang

Li~t don thu~n v~n d()ng day IX it g~p, rna thuang ph6i hgp v6i cac day X va XI
gay li~t h~u hQng, nguai b~nh bi~u hi~n ngh~n d~c s~c long; mfit phan x~ non, c6 dfiu
hi~u ven man h~u.
Dau day IX: hi~m g~p 6 nguai cao tu6i, con dau dfr d()i va keo dai m()t vai giay
d~n m()t phut nhu dao dam 6 sau m()t ben c6 va lum, Ian v6 g6c ham va tai, kern theo chay
nu6c mfit va mi~ng kho. Khi nu6t ho~c d\ffig vao vom hQng con dau c6 th~ xufit hi~n.
Dau day IX gi6ng dau day V 6 nhi6u di~m, tuy nhien it ph6 bi~n hon.

371
 CHVONG 10. TRI:BU CHUNG HOC CO QUAN THAN KINH

Kham khong thfiy li~t ho~c r6i lo~n cam giac khach quan. Vai truemg hqp c6 nhip
tim ch~m va giam huy~t ap, chong m~t va ngfit.
Khac v6i dau day V, di8u tri carbamazepin (Tegretol) it tac dl)ng, rna phai phfiu
thu~t tach day IX a gfin hanh tuy mm c~t vinh vi~n dugc dau.
B~nh Zona c6 khi xam ph~m day IX nhung hi~m.
u ho~c tUi ph6ng d<)ng m~ch ah6 giua ho~c a16 canh.
VIII. DAY X: THAN KINH PHE VI (VAGUS NERVE)

1. Ch(pc nang
- V~n d<)ng cac ca thanh sau hQng va thanh quan (cung vm day IX va XI), v~n
d<)ng CO' hoanh va nQi t~ng.
- Cam giac than th~: nh~n cam giac ba tai ngoai, mang cl1ng cua hfi sau.
- Cam giac n<)i t~ng: nh~n cam giac xung quanh hQng, thanh quan, ph~ quan, th\IC
quan, cac n<)i t~ng, n~p thanh quan, cam giac mang bl)ng.
Ph6 giao cam: uc ch~ nhjp tim, l\fC co CO' tim, cac ho~t d<)ng CO' hQC va bai ti~t
djch t~i 6ng tieu hoa, di8u hoa ho~t d<)ng tuy~n thuQ'llg th~n, tuy~n tl)y.

2. each kham

2. 1. Kham h9ng
B~nh nhan ha mi~ng, ditng dl)ng C\l de phfin sau lucri xu6ng. Nhin man hfiu n~u
binh thuemg thi hai ben can d6i. N~u li~t m9t ben thi ben li~t vom hQng khong nang len
(nhu rem cua hi dm m<)t ben day- gQi la dfiu hi~u ven man- Vemet). N~u li~t hai vom
hQng thi vom hQng bfit d<)ng.

Hlnh 10.19. A. Kham ph an x~ non

B. Li~t ben phai
Kich thich d9t ng9t vao thanh hQng tim phan X~ non, tim cam giac hQng, chu y
kham timg ben va so sanh.
N guai b~nh phat am II A II CO' thanh sau cua hfiu se kheo dum l~i ben lanh, dirng l~i
a duemg giua. Ben li~t khong c6 hi~n tuQ'llg co cac CO' thanh hQng. Hinh anh nay gi6ng
372
TRI:BU CHUNG HQC N<)I KHOA - T~p II

nhu ven man (dftu hi~u Vemet) xem thanh quan khi b~nh nhan nu6t c6 di d<)ng len
xu6ng khong, n€u c6 kern theo s~c ho~c ho thi c~n phan bi~t v6i nhuqc ca.
Li~t day X con c6 th@ gay li~t CO' hoanh nen nguai b~nh kh6 th6, li~t ru<)t va d~
day gay chuang hgng d~y hai.
2.2. Phan Xfl xoang canh
:Ep len xoang canh gay nhip tim va huy€t ap giam.
2.3. Soi thanh quan
D@ bi€t nhanh th~n kinh thanh quan tren, nhanh nay nh~n cam giac th~nh quan 6
cac day thanh d6i, v~n d<)ng cac CO' nh~n giap. Li~t m9t ben day th~n kinh qu~t nguqc
(day th~n kinh h6i quy) b~nh nhan n6i giQng doi, c6 khi kh6 th6 h1c g~ng sue, soi se
thfiy day thanh d6i 6 tu th~ trung gian gifra d~ng va khep. Li~t day th~n kinh qu~t nguqc
c6 th@ g~p trong ph~u thu~t vilng c6 nhfit la giap tr~ng, phinh phai d<)ng m~ch chu, u
trung thfit. N~u li~t hai day qu~t nguqc gay mfit giQng hoan toan, co keo 16ng nggc, kh6 th6.
3. The Uim sang
- Tri~u chling lam sang: li~t day X trong li~t h~u hQng duqc bi@u hi~n trong b~nh
canh t6n thuang h6n hqp cac day IX, X, XI thuang bi@u hi~n b~ng nght;n va s~c. Kham
hQng cling c6 dfiu hi~u ven man va mfit phan X~ non. N goai ra con c6 cac tri~u chling
cua rfii lo~n ho~t dQng cac phu t~ng trong 6 b\}ng, trong do nguy hi@m nhftt la li~t CO'
hoanh gay r6i lo~n ho hfip.
T6n thuang day X hay g~p trong t6n thuang hanh my nhu chay mau, huy~t khfii,
XO' cling CQt ben teo CO' (b~nh Charcot), XO' cling rai rae, viem myth@ lan len (Landry) c6
nguy ca mvong khi c6 tri~u chling cua li~t day IX, X (xam ph~m d~n hanh my).
- T6n thuang ngo~i bien: viem day th~n kinh tien phat do ruqu, b~ch h~u, ng9
d<)c chi, th~ch tin.
- Sang chfin day SQ, ph~u thu~t vilng c6.
- Viem mang nao.
- M~ch mau: di d~ng m~ch 6 vilng da giac Willis, ph6ng quai d<)ng m~ch chu.
- Choan ch6: mau 1\1, u, ap xe gay tang ap lvc n<)i SQ.

IX. DAY XI: THAN KINH PHl) (ACCESSORY NERVE}

1. Ch(fc nang: day SQ XI g6m 2 nhanh.

1.1. Nhanh trong ho~c nhanh hanh tuy

Tir CQt nhan 6 hanh my, dum nhan day X t6i v~n d<)ng cac CO' h~u hQng, thanh quan.
1.2. Nhanh ngoai hay nhanh tuy co
Tu ph~n ben cua sirng tru6c tuy c6, cac r8 cua day th~n kinh my t6i v~n d<)ng CO'
uc don chum va CO' thang. Ca hai nhanh dSu hQp nhau 6 ranh tren tru6c cua hanh my
qua 16 rach sau (cimg day IX va X).

373
 CHUONG 10. TRIBU CHUNG HOC CO QUAN THAN KINH

2. each kham

2. 1. Quan sat
Li~t nhanh ngoai: binh thuemg nguai ng6i ngay ng~n c6 uc don chum nbi ro, hai
vai din d6i. NSu li~t nhanh day XI ngoai thi d~u b~nh nhan nghieng vS ben lanh, c~m
quay vS ben li~t, ph~n cb phia tru6c ph~ng, ba vai ben li~t h~ thfip.
Li~t nhanh trong: c6 cac tri~u ch(rng li~t h~u hQng.

2.2. Kham
- Kham h~u hQng (gi6ng nhu kham day IX va X).
- Kham ca uc don chum: d~ nguai b~nh quay d~u vS m9t ben, ca uc don chum
nbi r5 ho~c c6 th~ dung tay dua c~m b~nh nhan nguqc chiSu v6i huang quay d~u cua
b~nh nhan se thfiy CO' UC don chum nfii ro han anguai binh thuemg, anguai b~nh khong
r5 ho~c mfit.
- Kham ca thang: yeu c~u nguai b~nh nang hai vai len, ben ca thang bi li~t ba ca
thang rna, xuang ba vai ph~n tren xa c()t s6ng vai x~ xu6ng. NSu th~y thu6c dung tay fin
vai b~nh nhan xu6ng cang thfiy r5 ca lvc cua ca thang ySu ho~c mfit. C6 truemg hqp vai
nhu canh ga ben than li~t.

c 0

Hlnh 10.20. Kham day XI

3. Th~ lam sang

Tren lam sang thuemg g~p tbn thuang cac day th~n kinh SQ IX, X, XI (h()i ch(rng
16 rach sau). Nguyen nhan thuemg do sang chfin ho~c sau ph~u thu~t vitng cb. Li~t hanh
my, lo~n du5ng CO', tfin thuang d6t s6ng, U va cac tfin thuang mang nao.

374
TRI6U CHlrNG HQC N0I KHOA - T~p II

X. DAY XII: THAN KINH LU'O'I (HYPOGLOSSAL NERVE)

1. Ch(pc nang
Day XII di tir hai nhan (chinh va ph\l) n~m trong ph~n dum cua th~m nao thftt 4,
g~n duemg gifra. Di gifra thap tru6c va tram hanh· qua 6ng 16i c~u (canal condylien), di
gifra d()ng m~ch canh va tinh m~ch canh dS dSn lucri. Day XII la day chi ph6i v~n d()ng
don thu~n cac ca lum va du6i m6ng.

2. each kham
B~nh nhan ha m6m, dua lucri ra cang dai cang t6t. Quan sat lucri c6 l~ch khong?
lucri c6 dua ra duqc khong? lucri c6 teo khong? c6 rung cac th6 ca khong? cac th6 ca c6
co clrl1g khong?

Hlnh 10.21. Liet day XII ben trai

Bao nguai b~nh the lucri cang xa cang t6t: khi li~t day XII, lucri se dfry sang ben
li~t. C~n phai phan bi~t v6i truemg hqp li~t day VII gay m6m l~ch, hie nguai b~nh the
lucri cfmg c6 cam giac hai l~ch. N goai ra con phai xem nguai b~nh c6 bi teo nua lucri
khong. Li~t day XII m()t ben con gay kh6 n6i, kh6 nu6t.

2. 1. Li~t m9t ben

Khi dua lucri ra, lum l~ch v~ ben b~nh, khi co l~i lucri l~ch v~ ben lanh, nua lucri
ySu ho~c teo ben li~t (c~n phan bi~t v6i li~t day VII va nhanh v~n d()ng day th~n kinh V
nen ham dum bi l~ch, d~ nh~m la lum l~ch) c6 thS thfty cac th6 ca rung gi~t ben lum li~t.

2.2. Li~t hai ben

Lucri khong v~n d()ng duqc, teo lucri toan b(), n6i va nu6t kh6 khan.

375
 CHVONG 10. TRIBU CHUNG HOC CO QUAN THAN KINH

Hlnh 1 0.22. Li~t day XII hai ben

3. Lam sang

3.1. Ton thLPO'ng ngo;;~i bien

Cac b~nh vimg day s<;>, h6 sau nhu u, viem mang nao, b~nh cua xuong s<;>, li~t
hanh my, XO' ctrng CQt ben teo CO'' u SQ h~u, h()i chtrng Guillain-Garcin. Li~t ti~n tri~n,
nghi~n ruqu, chay mau ho~c phinh d()ng m~ch s6ng ...

3.2. Ton thLPO'ng trung U'O'ng

- H()i chtrng giao ben (h9i chtrng Jackson: li~t day XII cimg ben t6n thuong va
li~t nua nguai d6i ben) do t6n thuong hanh my. Li~t moi lucri h~u trong li~t hanh my
ti~n tri~n, xa ctrng c()t ben teo ca ...
- H()i chtrng gia hanh my: do nhiSu 6 t6n thuong nho, rai rae hai ben ban c~u,
b~nh nhan di l~i kh6 khan, li~t cac day th~n kinh s<;> IX, X, XI va XII. Lam sang bi~u
hi~n gi6ng nhu t6n thuong hanh my, do d6 c6 ten "gia hanh my".

XI. BANG TOM TAT CHAN £>0AN VI TRiTON THU'O'NG VA NGUYEN NHAN
LleT cAc DAY THAN KINH SQ NAO (Danh d~ tham khao)

1. Ngoai than nao va nao

Bang 10.2. Djnh khu ton thU'O'ng cac day SQ ngoai than nao va nao.

TT Hc}i chCPng DayTK Yeu t6 chinh Gia tri

khu tru

1 Kh(fu giac I Mat kh(fu giac Phan trU'&c

SQ, dU'cYi
thuy tran
cua nao.

2 Foster- Kenedy II Teo gai thi TK ti~n trien bem Chen ep day
t6n thU'O'ng, phu gai thi ben thi giac ben
kia teo do khcSi u
ho~c phu
nao.

376
TRISU CmJNG HQC NQI KHOA - T~p II

3 cac day thi tll' giao tho a II Viem thi TK mot hoac hai Tang trU'&c
d~n cu6ng nao ben nhi~u ki~u ·khac · nhau. ho~ctang
Hoi chlJ'ng giao thoa thi giac giCI'a so
4 Khe bU'&m Ill Mat bat dong, Sl,Jp mi li~t Tang trU'&c
Rochon. Duvignaud IV dqng tLJ'. va giCI'a
V1 Mat cam giac vung V1
(nhanh m~t)
5 Thanh ngoai xoang hang Ill, IV, VI, NhU' hoi chlJ'ng khe bU'&m, Tang trU'&c-
V1 them li~t VI xuat hi~n muon giCI'a.
6 £)inh 0 mat 11,111 NhU' hoi chlJ'ng thanh ngoai Tang trU'&c -
IV, VI xoang hang, them teo thi giCI'a.
than kinh tien phat

7 Grandenigolannois v Li~t v~n nhan ngoai Mom XU'O'ng

VI va viem thi than kinh da

8 H~ch Garser P.Lewy v Giai do~n dau toan bo day Tang giCI'a,
V, v&i mat cam giac va li~t m~t trU'&c
cO' nhai va viem giac m~c XU'O'ng da.
n~ng

9 Goc cau ti~u nao V,VII,VIII 8i~c tien phat ro, sau do Goc cau,
phan X~ giac m~c mat muon ti~u nao
va co chu ky
10 XU'O'ng da VII 8i~c. chong m~t va li~t m~t XU'ong da
va Lannois VIII tung phan.
H.C. Lannois: Li~t hoan
toan m~t va chong m~t
nhi~u
11 Tapia XI, XII Li~t nLJ'a IU'ai va nLJ'a thanh Khu Vl)'C
quan, man hau blnh thU'ang dU'&i SQ sau
XU'O'ng chum
12 Lo rach sau Vernet IX, X, XI Li~t mot ben hau va thanh NLJ'a sau
quan, cO' thang, cO' LJ'c don n~n so
chum. Mat cam giac nLJ'a
hau thanh quan
13 Loi cau rach sau Collet- IX, X, NhU' hoi chlJ'ng loi cau rach NLJ'a sau
Sicard-Vernet XI, XII sau, them nen SQ
Teo va li~t nLJ'a IU'ai
14 Khoang sau tuy~n mang tai IX,X,XI,XII NhU' hoi chlJ'ng loi cau rach Vung co sat
Villa ret sau, them hoi chlJ'ng SQ
Claude Bernard Horner
15 Guillain va Garcin Ill d~n XII Li~t ti~n tri~n mot ben, Tang giCI'a
kh6ng tang ap ll)'C noi SQ Va sau SQ
ho~c ngoai
SQ

377
 CHU'dNG 10. TRI:BU CHUNG HQC Cd QUAN THAN KINH

2. Trong than nao

H~u h@t cac truemg hqp hl li~t giao ben: li~t day th~n kinh SQ ben t6n thuong va
li~t nua nguai ben d6i di~n.

2. 1. Cuong nao
Bang 10.3. £)jnh khu ton thU'ang cac day SQ vung cuong nao

TT H{»i ch(fng DayTK Yeu to chinh Gia tri khu tru

2 Weber Ill Li~t v~n nhan chung + Li~t nlJ'a ngU'O'i Chan cuong nao
ben kia

2 VonManakow Ill Li~t v~n nhan chung, li~t nlJ'a ngU'O'i v~n Cham cuong
dong va cam giac, thU'O'ng c6 run nlJ'a nao
ngU'O'i

3 Benedict Ill NhU' hoi chCrng tren + dong tac tl,J' dong Cham cuong
ben doi di~n khong c6 li~t nao nhan do

4 Claude Ill NhU' hoi ch(mg Benedict+hoi chCrng ti~u Cham cuong
nao nlJ'a ngU'O'i khong c6 li~t nao nhan do

5 Lhermitte Ill NhU' hoi chCrng Claude+lo~n ao Cham cuong

2.2. Cau nao

Bang 10.4. £>jnh khu ton thU'O'ng cac day SQ vung cau nao

TT H{»i ch(fng DayTK Yeu to chinh Gia tri

khu tru

1 Millard Gubler VI,VII Li~t v~n nhan ngoai va m~t kern li~t Cau nao,
giao ben nlJ'a ngU'O'i. C6 th~ c6 mat chan cau nao
cam giac nlJ'a ngU'O'i giCfa cau nao
ngoai.

2 Millard va tam V, VI, NhU' hoi chCrng tren kern mat cam giac Cham xuong
thoa VII nlJ'a m~t ben li~t m~t cau

3 Foville Ill, VI Li~t ch(rc nang phoi hgp li~c ngang Cau nao
(rieng re ho~c phoi hgp H.C Millard -
Gubler).

4 Raymond-Cestan Ill, VI NhU' hoi chCrng tren kern mat cam giac cau nao sau
nt;ra ngU'O'i, d6ng dong nlJ'a ngU'O'i, mot va ben
so dong tac mua van giao ben.
-~

5 Gelle Ill, VI, Li~t m~t. v~n nhan ngoai, di~c va cau nao sau
chong m~t. Li~t nlJ'a ngU'O'i mat cam va ben, ph fa
VIII
giac nlJ'a ngU'O'i (nh~) tren

378
TRI$U CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

2.3. Hanh nao

Bang 1o.s. Dinh khu ton thU'ang cac day so vung hanh nao
TT H{»i chCPng DayTK Yeu to chinh Gia tri khu tru
1 Avellis X, XI Li~t nll'a man hau va. day thanh d&i + Hanh nao phan sau,
trong mat cam giac nll'a ngU'cYi giao ben ki~u sau tram hanh. Nhan
rang tuy, c6 ho~c khong li~t nll'a ngU'cYi ma h6 (nhanh trong
XI)
2 Schmidt X, XI NhU' hoi chCPng Avelis + li~t va teo CO' NhU' hoi chCJ'ng Avelis
toan bo thang va CJ'c don chOm , nhU'ng toan bo XI
ngoai va trong.
3 Jackson X, XI, NhU' hoi chCJ'ng Schmidt + li~t va teo NhU' hoi chCJ'ng
XII nll'a IU'5'i Schmidt, thanh d&i
c6 th~ khong li~t.
4 Renold XII Li~t va teo nll'a IU'5'i Hanh nao trU'&c
Revillod
Dejerine
5 Wallenberg V,X,XI Li~t nll'a vom hau, day thanh d&i, day Hanh nao phan ben,
tam thoa ben ton thU'O'ng, mat cam tac dong m~ch ti~u
giac nll'a ngU'cYi giao ben + that dieu nao dU'&i ho~c dong
ti~u nao m~ch h6 nh6 ben
han h.
6 Babinski- VIII Chong m~t. li~t giao cam mat (claude tac dong m~ch h6
Nageotre Bernard Horner) mat d6ng dong ben nho ben hanh
ton thU'O'ng, li~t v~n dong cam giac
ben d6i
7 Cestan- VII X, IX NhU' hoi chCJ'ng tren, + hoi chCJ'ng Tac dong m~ch ti~u
Chen a is Avellis nao dU'&i va dong
m~ch h6 nh6 ben
han h.

379
 CHUdNG 10. TRIEU CHUNG HOC Cd QUAN THAN KINH

Bai 2

KHAM He V.;N DQNG

MVC TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay' sinh vi en c6 kha nang:
1. Bi~t each kham, phat hi?n au()'c cac bi~u hi?n !tim sang cua tJn thu011g h? thdn
kinh vl}n t19ng chit t19ng.
2. Bi~t each kham, phat hi?n au()'c cac bik hi?n !tim sang cua rBi lo(ln truong hrc ca.
3. Bi~t each kham, phat hi?n au()'C cac bik hi?n him sang cua cac t19ng tac bdt thuimg.
4. Bi~t each kham, phat hi?n au()'c cac rBi lo(ln thang b&ng va phBi h9P cac t19ng tac.

NQIDUNG

I. £>~1 CU'O'NG
M()t h~ v~n d()ng t6t phai dam bao cac tieu chuftn sau:
- V~n d()ng chu d()ng, hfru y phai t6t (b6 thap chi ph6i), kh6ng c6 li~t.
- Truong hrc ca phai t6t (h~ th6ng tiSu nao chi ph6i).
- Kh6ng c6 cac d()ng tac tl;r d()ng- lam gian do~n cac v~n d()ng hfru y (h~ ngo~i
thap chi ph6i).
- Cac d()ng tac ph6i hQ'P phai di~u hoa (h~ th6ng tiSu nao - ti~n dinh - cam giac
sau ... chi ph6i).
Tru6c khi ti~n hanh kham v~n d()ng cftn lo~i trir cac b~nh li c6 thS anh huang d~n
v~n d()ng nhu dau ca, vi em kh6p, ti~n su gay xuong, cac b~nh li tam thftn ... tranh nhftm
lfin h~n ch~ v~n d()ng vm li~t do t6n thuong thftn kinh.
Cftn hoi ki xem b~nh nhan thu~n tay, chan ben nao.
Nguyen t~c ca ban trong kham v~n d()ng la phai kham r~t ti mi, nhi~u lftn, so sanh
vm tinh tr~ng binh thuemg, so sanh hai ben, so sanh chi tren vm chi du6i, so sanh ngQn
chi v6i g6c chi, d~c bi~t chu y kham cac ca ngQn chi.

II. V~N aQNG CHO aQNG

Tren lam sang, phftn kham v~n d()ng chu d()ng thuemg qua 2 phftn:
- Phftn 1. Quan sat d~ng di ho~c cac tu th~ b~t thuemg
- Phftn 2. Kham ca hrc

380
TRn;:u CHUNG HOC N0I KHOA - T~p II

1. Quan sat dang di, tU' the

Dang di binh thuemg: ngum binh thuemg di ngay ng~n, d~u th~ng, vai can, hai tay
vung vfiy nhip nhang v6i cac bu6c dSu nhau.
Quan sat la each t6t nh~t ds phat hi~n cac dang di b~t thuemg.

1.1. M9t s6 dang ai b§t thLPiYng

- Chan ga: miii ban chan ru xu6ng, b~nh nhan phai nh~c cao d~u g6i dS tranh bi
v~p trong khi bu6c. Khi ti~p d~t, miii ban chan ch~m d~t tru6c, sau m6i d~n got.
- Dang di got (do t6n thuong h~ th6ng cam giac sau): b~nh nhan Hing chan ra
tru6c, d~p m~nh got xu6ng d~t d~n n6i doi khi lam rung chuySn than minh theo m6i
bu6c di.
- Dang di co ctrng
+ Trong li~t nua ngum
• Lj~t c9 ctmg diSn hinh: tay g~p, chan du6i. B~nh nhan l,<_hong thS g~p duqc
dau goi. Khi bu69, chan ve m<)t vong cung, kern theo ding tay va ngon tay
ben ton thuong gap, khep sat vao than (dang di "ph~t co" hay "v~t tep").
• Li~t co ctrng kin ,dao: B~nh nhan ]?u6c ch~Jll ch~p ben bi q~nh va ban chan
tY m~nh xuong dat gay ra nhfrng vet mon bat thuemg cua giay.
Trong li~t hai chan co ctrng, khi di b~nh nhan phai g~ng sue nhiSu, bu6c chan
ch~rri, chan thuemg a tu th~ du6i va khep vao hang. M<)t s6 it b~nh nhan khi c6 g~ng di
hai chan b~t cheo v6i nhau gi6ng d<)ng tac cua cai keo. Than minh khi di phai nghieng
ben nay ben kia vi g6c hang kho g~p. Chan dua quanh kh6p hang va du6i th~ng, do do
cac ngon qu~t xu6ng d~t, d~ gi~y dep mon nhiSu vS phia miii.
- Dang di tiSu nao
+ Trong t6n thuong hai ben: cac chi du6i tach xa nhau (lam chan d~ r<)ng ra), di
ch~ch huang, zic zac (ho~c lo~ng cho~ng nhu nguai say ruqu).
+ Trong t6n thuong m<)t ben: chan ben b~nh co xu huang khep va nh~c cao qua
mire khi bu6c. Khi dtrng b~nh nhan l~c lu quanh tu th~ thang b~ng nhung khong nga,
nh~m m~t cac r6i lo~n tren khong n~ng len.
- Dang di tiSn dinh
+ Di ·"hinh sao": khi nh~m m~t, tinh tir vi tri xu~t phat d~n khi dirng l~i, ban chan
nguai b~nh ve tren m~t d~t thanh hinh tl;ra nhu "cac canh ngoi sao".
+ Khi nh~m m~t b~nh nhan nga theo tu th~ cua d~u (nga vS ben t6n thuong -
Romberg tiSn dinh). ·
- Dang di Parkinson
+ ThS kin dao: quan sat kY se th~y tay giam d<) vung vfiy' c~ng tay du6i m~nh
trong khi tay ben lanh thong mSm m~i.
+ ThS disn· hinh: dang ng6i mu6n dtrng d~y phai thvc hi~n d<)ng tac l~y da nhiSu
l~n v6i khuynh huang nga ra sau. Run va tri tr~ khi xu~t phat. Khi di d~u va c6 nhu g~n
ch~t v6i nhau, than g~p, chi tren kho vung vfiy. B~nh nhan bu6c di b~ng nhfrng bu6c

381
 CHVONG 10. TRIBU CmJNG HQC CO QUAN THAN KINH

nho nhu chfrng l~i, c6 thS kern theo run tay. Thuemg khi mu6n lfiy thang b~ng ho~c di
nhanh, than·lao len tru6c qua mire Utm cho b~nh nhan c6 xu huang hi nga.
- Dang di cua b~nh CO'
+ Do li~t uu thS g6c chi nen b~nh nhan c6 dang di "l~ch b~ch" nhu vit, lung u5n
qua mire, bvng dua ra tru6c va c6 thS kern theo dang di nhu chan ga. Khi ngbi, nguai
b~nh ngbi thvp xu6ng, khi dirng d~y phai ch6ng tay vao dui ben nay rbi dui ben kia (dfiu
hi~u "b~c thang").
+ G~p trong nhi~u b~nh CO' ho~c cac b~nh din nguyen th~n kinh gia b~nh CO'.

1.2. Mi)t so tU' the bat thU'ung

-Ban chan d6: b~nh nhan a tu thS n~m ngira, ban chan ben li~t c6 xu huang d6
nghieng xu6ng m~t giuemg.
- H~n chS v~n d9ng: quan sat kY se thfiy chi ben li~t it v~n d9ng han ben lanh.
- Co cirng chi: trong cac li~t co cirng, c6 thS thfiy cac chi ben li~t gfip ho~c du6i
qua mire so v6i ben kia.
- Ban tay rii "c6 co" trong t6n thuang th~n kinh quay

Hlnh 10.23. Ban tay ro "co co"

B~nh nhan mfit kha nang dufii ban va cac ng6n tay, mfit kha nang d~ng ng6n cai.
Khi up hai ban tay vao nhau, cac ng6n tay ben t6n thuang khong du6i th~ng len duqc
rna g~p l~i va duemg nhu "troi" tren long ban tay lanh dang ngira ra.
- Ban tay "vu6t trv" trong t6n thuang th~n kinh tf\1: yeu c~u b~nh nhan n~m ban
tay, cac ng6n IV, V m9t ph~n ng6n III khong gfip hSt; khong gfip duqc dBt cu6i ng6n V.

Hlnh 10.24. Ban tay "vu&t tn/'

- Ban tay "khi" trong t6n thuang day th~n kinh gifra: khi n~m ban tay, ng6n tay
cai va ng6n tro khong gfip h;ti duqc.

382
TRIEU CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

Hlnh 10.25. Ban tay "khl"

- Ban chan ru: G~p trong t6n thuong day thfin kinh mac
- Ban chan chim: Do t6n thuong day thfin kinh chay, cac co vling sau c~ng chan
bi li~t, cac ng6n chan "qu~p" l~i.

Hlnh 10.26. Ban chan ru Hlnh 10.27. Ban chan chim

2. Kham CO' II!C

Co Ivc: la sue co co dud~ thvc hi~n m()t d()ng tac.
Kham co Ivc quan trQng lad~ phat hi~n cac li~t v~n d()ng kin dao. Cac d()ng tac
hfru y la do b6 thap chi huy va danh S\f chi huy nay UU tien cho cac d{)ng tac doi hoi S\f
kheo leo, do d6 t~p trung sv chi huy ngQn chi. Khi li~t cling thu(mg bi~u hi~n s6m a
ngQn chi, kham co lvc cfin kham kY ngQn chi (ban tay, ng6n tay, ban chan, ng6n chan).
Kham co lvc: trai qua 3 bu6c kham ca ban
- Bu6c 1: cho b~nh nhan thvc hi~n cac d()ng tac chu d()ng
- Bu6c 2: lam cac nghi~m phap d6i khang
- Bu6c 3: lam cac nghi~m phap co lvc.

2. 1. Thvc hi~n ai}ng tac chu ai}ng

Huang dfin nguai b~nh lam m()t s6 d()ng tac thong thu(mg, a tftt ca vi tri cac kh6p,
d6i xli'ng hai ben, tir tren xu6ng du6i, d~ danh gia va so sanh hai ben v6i nhau va so
sanh ngQn chi v6i g6c chi, qua phfin nay bu6c dfru nh~n dinh phfin co th~ giam ho~c mftt
v~n d()ng.

383
 CHUdNG 10. TRI:BU CmJNG HOC Cd QUAN THAN KlNH

- Chi tn~n: n~m xoe ng6n tay; gap du6i c6 tay, c~ng tay; gia canh tay len tren,
sang ngang.
- Chi dum: co du6i ng6n chan; gap du6i c6 chan, dlng chan; nhac chan len khoi giuemg.

2.2. Nghi~m phap a6i khang

Yeu c~u b~nh nhan him m9t d9ng tac phai g~ng sue, trong khi d6 ta dung sue cua
minh d~ can l~i, qua d6 so sanh hai ben xem c6 ben nao CO' lvc ySu. Cilng c6 th~ cho
b~nh nhan gifr nguyen m9t tu thS kh6 khan cua chi doi hoi dilng sue co CO' d~ th~ng
dugc d6i tr<;>ng gifr chi khoi rai. Thuemg yeu c~u b~nh nhan co ho~c du6i timg do~n chi,
cac ng6n ... Th~y thu6c ch6ng l~i S\f co du6i d6 d~ danh gia sue CO'.
Nhfrng di~m c~n chit y khi danh gia ca lvc
- So sanh cac nh6m CO' d6i xirng a hai ben, uu tien cac CO' ng<;>n chi (do t6n
thuang b6 thap kin dao CO' lvc chi bi~u hi~n giam ang<;>n chi: ban tay, ng6n tay ... )
- C~n biSt b~nh nhan thu~n tay nao (vi CO' lvc ben thu~n bao gia cilng khoe han).

Hlnh 10.28. M<)t so h1nh anh minh hQa kham CO' ll)'C
- Th~ tr~ng chung cua b~nh nhan: nhiSu khi b~nh nhan m~t moi, khi kham se thay
ca lvc giam ca ru chi, diSu d6 khong c6 nghia la li~t ru chi, diSu nay l~i kh~ng dinh vai
tro cua so sanh hai ben.

2.3. M9t s6 nghi~m phap aanh gia cO' Jvc

N6i chung chfin doan cac li~t di~n hinh khong kh6. Tuy nhien, nhiSu khi li~t kin
dao phai kham ti mi thong qua m9t s6 nghi~m phap m6i phat hi~n dugc. Sau day la m9t
s6 nghi~m phap thuemg dilng tren lam sang.

384
TRI:SU CHUNG HOC N0I KHOA - T~p II

2.3. 1. Nghi~m phap Barre

- Barre chi tren: B~nh nhan n~m ngua, canh tay va c~ng tay du6i th~ng t~o v6i m~t
giuemg g6c 60°, hai ban tay ngira.

Hlnh 10.29. Nghi~m phap Barre chi tn3n va Mingazini chi dU'&i (li~t ben trai )
+ Trong li~t nh~ (kin dao ): tay ben li~t rai xu6ng tlr tlr ho~c chi hai s~p ban tay,
tay "b~p b~nh" chu khong rai h~n xu6ng.
+ Trong li~t ro: tay ben li~t rai nhanh xu6ng m~t giuemg.
- Barre chi du6i: c6 3 each lam.
+ B~nh nhan n~m s~p, c~ng chan t~o v6i m~t giuemg 1 g6c 45°. Khi li~t nh~ c~ng
chan c~i b~p b~nh chu khong rai xu6ng. Truemg hQ'P li~t ro, chan rai xu6ng giuemg
n~ng ne.

Hlnh 10.30. Nghi~m phap Barre chi dU'&i

+ B~nh nhan n~m s~p, c~ng chan vuong g6c v6i m~t giuemg. N~u li~t nh~ b~nh
nhan c6 g~ng gifr c~ng chan, biSu hi~n b~ng ding gan ca khu dui sau ho~c c~ng chan ill
tlr rai xu6ng. Truemg hgp n~ng chan rai xu6ng nhanh, n~ng n~.

385
 CHU'ONG 10. TRI$U CHUNG HOC CO QUAN THAN KINH

Hlnh 10.31. Nghi~m phap Barre chi dU'&i

+ B~nh nhan n~m sap, c6 g~ng gap cho 2 got sat mong, ben li~t got chan khong
ch~m mong dugc rna co xu hu6ng tach xa dAn mong, ban chan du6i .
2.3.2. Nghi~m phap Mingazini

Hlnh 10.32. Nghi~m phap Mingazini

B~nh nhan n~m ngira. C~ng chan vuong goc v6i dui, dui vuong goc v6i than
minh. C~ng chan ben li~t tir tir rai xu6ng m~t giuang.
2.3.3. Nghi~m phap gQng kim
B~nh nhan bam dAu ngon tay cai va ng6n tay tro t~o thanh m()t "gQng kim". ThAy
thufic dung ng6n tay tro pha "gQng kim" do d8 danh gia CO' 1\rc cua ng6n cai va ngon tro
b~nh nhan. Trong truang hgp li~t se thay "g9ng kim" ben li~t "dS rna" han.

Hlnh 10.33. Nghi~m phap gQng klm

386
TRI$U CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

3. aanh gia sau khi kham

Sau khi tham kham xong, cfin phai dua ra nh~n dinh la v~n d()ng binh thuemg hay
kh6ng. N~u kh6ng binh thuemg thi c6 li~t hay kh6ng? N~u li~t thi vi tri va tinh chftt cua
li~t la gi? Li~t ngQn chi hay g6c chi, n~u kh6ng li~t thi c6 r6i lo~n v~n d()ng khac
kh6ng? R6i lo~n d6 la gi?

3. 1. Tinh tr{lng c6 li~t hay kh6ng.

CO' Jvc:
f)S danh gia C\1 thS hon ca lvc cua cac ca, nh6m ca nguai ta ap d\lng each cho
diSm theo thang diSm danh gia ca lvc cua ph\lc hbi chuc nang.
Bang 10.6. Thang diem danh gia ca ll!c
Nghi~m phap Di~m
- Kh6ng c6 co ca 0
-Coca nhU'ng kh6ng phat sinh dong tac 1
- V~n dong dU'Q'C trem m~t phang, kh6ng c6 anh hU'ang cua trQng 2
IU'qng chi
- V~n dong dU'qc chi khi c6 sCPc can trQng IU'qng chi 3
- V~n dong dU'qc chi khi c6 sCPc can ngU'qc chi~u 4
- V~n dong binh thU'ang 5

3.2. Vi tri li~t

Li~t nua nguai: thuemg la t6n thuong a nao ban cfiu, than nao (b6 thap) ho~c hi~m
hon a tuy c6 cao, tren C4.
Li~t hai chan ho~c li~t ru chi: chu y~u t6n thuong a tuy s6ng ho~c b~nh viem da
day thfin kinh ho~c da rS day. Hi~m hon, t6n thuong tiSu thuy k~ trung tam ca hai ben.
Li~t m()t chi: t6n thuong rS thfin kinh, sirng tru6c tuy, dam r6i thfin kinh, t6n
thuong than day thfin kinh ngo~i bien (quay, tf\1 ... ).

3.3. Dia diem li~t

Li~t ngQn chi: t6n thuong b6 thap ho~c day thfin kinh ngo~i bien.
Li~t g6c chi: t6n thuong rS thfin kinh ho~c b~nh ca.

Ill. KHAM TRU'O'NG Ll)'C CO'

Trong mQi ho~t d()ng cua ca du d6 la ho~t d()ng phan x~, ho~t d()ng c6 chu dich
hay ho~t d()ng tv d()ng d~u ph\1 thu()c vao n~n tang truong lvc ca. Truong lvc ca la sue
can cua ca d6i v6i m9t sv cang ca, sv co keo ca th\1 d()ng. Phan x~ truong lvc ca ph\1
thu()c chu y~u duemg vao tir cac th\1 cam trong cac ca nhftt la ca van, truong lvc ca mftt
khi cung phan X~ bi C~t dlrt Va tang truong llJC n~u tf>n thuong a cac do~n tren CaO nhu
vo nao gai, lu6i gai, h~ th6ng thap. Truong lvc ca cilng giam trong t6n thuong tiSu nao.
d nguai binh thuemg, truong lvc ca bi anh hu6ng do xuc cam va bi~n d6i khi c6
kich thich vao ti~n dinh, thi giac, thinh giac va da.
Kham truong lvc ca gbm ba y~u t6: d9 gftp du6i, d9 ch~c, d9 ve vfty.

387
 CHUONG 10. TRI€:U CmJNG HOC CO QUAN THAN KINH

1. DQ chac cac CO'

Sa n~n CO' hie nghi, so sanh dQ m~m, nheo ho~c ding ch~c a cac nh6m CO' d6i
xirng hai ben. Ta n6i tang hay giam d9 ch~c khi sa n~n th&y ca cang cirng ho~c nheo.

2. e.;, g~p, duoi ca

B~nh nhan a tu th~ nghi ngai doai CO', ta lam cac d()ng tac hi d()ng co du6i CO' cac
khuc chi, a nguai binh thuang ta cam nh~n dugc m()t sue can r&t y~u. Sue can d6 tang
len ho~c giam di trong cac truang hgp b~nh ly. G§.p du6i h~t muc c6 tay va c6 chan
danh gia bien dQ S\f g§.p duf>i nay. Khi giam truang l\fC CO' taCO cam giac cac kh&p long
leo nhu "long ra". Khi tang truang lvc ta c6 cam giac ngugc l~i, cac kh&p cirng l~i, bien
d9 g§.p du6i ban tay, ban chan giam.

3. D9 ve viy
Thuang kham d9 ve vfty cua ngQn chi (ban tay va ban chan).

3. 1. Ve vay ban tay

B~nh nhan n~m ngira, c~ng tay vuong g6c v6i m~t giuang. Hai tay thfiy thu6c n~m
phfin du6i hai c6 tay cua b~nh nhan va l~c trong khi d6 quan sat bien d9 di d()ng cua ban
tay b~nh nhan. Thfiy thu6c cling c6 th~ nh~n bi~t d9 m~nh y~u cua sv ve vfty qua cam
giac truy~n vao tay minh.

3.2. Ve vay ban chan

B~nh nhan n~m ngira, dui va c~ng chan du6i th~ng tren m~t giuang. Hai tay thfiy
thu6c n~m hai c~ng chan (phfin gfin c6 chan) cua b~nh nhan va l~c d~ danh gia bien d9
ve vfty cua ban chan.
Trong truang hgp truang lvc CO' giam d9 ve vfty se tang ngugc l~i, truang lvc CO'
tang se lam giam d() ve vfty. Danh gia tang hay giam la dva vao so sanh hai ben, vi v~y
cfin l~c v6i cuang d9 d~u nhau a hai ben.
Bang 10.7. Nh~n dinh tlnh tr~ng trU'ang lvc ca
Y~u to tnrang ll!c ca Giam trU'ang ll!c ca Tang trU'ang ll!c ca
89 chac CUa CO' Giam Tang
89 co doai ca Tang Giam
89 vevay Tang Giam

4. M{»t s6 d~u hi~u tang tnrang ll!c ca d~c bi~t

- n&u hi~u "lum dao nhip" trong tang truang lvc do t6n thuang b6 thap: c~ng tay
b~nh nhan g§.p vao canh tay. Thfiy thu6c ditng tay keo du6i c~ng tay b~nh nhan, giai
do~n dfiu thfiy thu6c cam th&y sue c~n 16n, cang v~ sau sue can cang giam di ro r~t,
gi6ng cam giac nhu khi rna lum dao nhip. Khi thoi keo, tay l~i tra v~ tu th~ cii, nen con
gQi la tang truang lvc ca dan h6i.
Thang di~m Ashworth thuang ditng d€ danh gia sv co cirng ca.

388
TRI$U CHUNG HOC N<)I KHOA - T~p II

Bang 1o.a. Thang diem Ashworth de danh gia sl)' co cCPng

0 Khong c6 sl)' gia tang trU'ang ll)'c ca
1 Tang nh~ trU'O'ng ll)'C CO', bi~u hiE;m bang gifr l~i va tha ra hoi;lc khang tra nh~ a cuei
Tam v~n d()ng khi chi th~ dU'Q'C di chuy~n.
1+ Tang nh~ trU'O'ng ll)'C CO', bi~u hi~n bang gifr l~i. thea sau bang SLPC can nh~ suet
phan con l~i cua tam v~n d()ng (ft han %)
2 Tang trU'O'ng h,J'C CO' r6 suet tam v~n d()ng, nhU'ng c6 th~ di chuy~n phan chi th~ de
dang
3 Tang trU'O'ng ll)'C CO' r6 suet tam v~n d()ng, v~n d()ng lhl,J d()ng kh6 khan
4 Phan chi th~ bi cfrng a tU' th~ gap hoi;lc duoi
- D~u hi~u "banh xe ding cua" trong tang truong hrc ngo~i thap.
Lam d(>ng tac keo du6i c~ng tay b~nh nhan, thAy thu6c se cam th~y m(>t sue can
kh6ng lien tl)c lam c~ng tay b~nh nhan du6i thanh tirng n~c.
- Tang truong hrc kiSu 6ng chi trong tang truong hrc ngo~i thap: Khi thAy thu6c
dS chi cua b~nh nhan a m9t tu ths nao thi chi v~n giu nguyen tu ths do.

5. Cac b~nh ly c6 bi~n d6i trU'O'ng II;PC CO'

5. 1. Giam trLPO'ng lvc cO'

- Chu ySu g~p trong cac t6n thuong thAn kinh ngo~i vi (b~nh gay t6n thuong rS,
day thAn kinh)
- Giai do~n dAu cua t6n thuong trung uong (li~t m€m trung uong), khi t6n thuong
6n dinh, truong hrc ca se tra len tang (li~t m€m trung uong chuySn sang li~t cling)
- T6n thuong tiSu nao thuemg c6 tang d(> ve v~y.

5.2. Tang trLPO'ng lvc cO'

Bang 10.9. B~c diem t6n thU'ang b6 thap hay ngoc;ti thap
T6nthU'O'ng Vi tri Tinh chit Roi lo~n G~p trong cac b~nh va hQi
v~n d()ng ch(fng
so thap NgQn chi £>an h6i C6 li~t v~n d()ng Cac b~nh cua tuy : u , viem
Cac b~nh cua nao: u, viem,
TBMMN
H~ ngo~i thap Gee chi Ong chi Khong c6 li~t v~n H()i chfrng Parkinson
d()ng Di chfrng vi em nao, b~nh
Hay c6 cac d()ng Wilson ...
tac tl)' d()ng kern
thea

DS nh~n djnh t6n thuong, tren lam sang thuemg dva vao nh~n xet sau:
- Tang truong lvc ca c6li~t v~n d(>ng thuemg do t6n thuong b6 thap.
- Tang truong lvc ca kh6ng c6li~t v~n d(>ng thuemg do t6n thuong h~ ngo~i thap.

389
 CHlfONG 10. TRIJ;U CHUNG HOC CO QUAN THAN KINH

VS CO' ban, CaC phftn tren da giup ChUng ta XaC dinh CO li~t hay khong, li~t a mUC
d9 niw, uu th~ a ngQn chi hay g6c chi. Sau khi da phat hi~n duqc li~t cftn phan bi~t
duqc: Li~t cirng hay li~t mSm? Li~t trung uang hay ngo~i vi?
D~ chAn doan chinh xac li~t cirng, li~t mSm, trung uang, ngo~i bien, ngoai cac
tri~u chirng phat hi~n duqc qua tham kham h~ thftn kinh v~n d9ng, chilng ta con phai
phfii hqp CaC tri~U ChUng khi kham CaC phan X~, cac tri~U ChUng qua kham cam giac va
m9t s6 tri~u chirng lien quan khac nhu r6i lo~n ca tron, r6i lo~n dinh du5ng.
ChAn doan duqc li~t cirng hay li~t mSm, trung uang hay ngo~i bien se giup chung
ta chAn doan dinh khu va chAn doan nguyen nhan thu~n lqi han.
Li~t cirng: tang truang Ivc cava phan x~ gan xuang, bao gia ciing la li~t trung
uang (t6n thuang b6 thap tlr vo nao d~n sirng tru6c tuy = na ron 1).
Li~t mSm: giam truang Ivc ca va phan x~ gan xuang,c6 th~ la li~t trung uang
ho~c ngo~i bien, ho~c t6n thuang na ron 1 (trung uang) ho~c t6n thuang duang v~n
d9ng ru sirng tru6c tuy ra ngoai r~ thftn kinh, day thftn kinh ngo~i bien (na ron 2: Ii~t
ngo~i bien). Tinh chfit khac nhau gifra hai lo~i li~t duqc tom t~t trong bang sau:
Bang 10.10. M<)t so d~c diem CO' ban cua li~t cung va li~t mem
Kieu li~t Li~t c(fng Li~t mem
Phan xc;1 gan xU'ang Tang Giam
TrU'ang h,Pc ca Tang Giam
Vi trf ton thU'ang Ton thU'ang b6 v~n dong te Ton thU'ang b6 v~n d¢ng te bao than
bao than kinh trung U'O'ng kinh ngoc;Ii vi (Te bao v~n d¢ng alpha,
(b6 thap di tll' v6 nao xuong tll' sll'ng trU'&c tuy tr& ra).
tuy song) Giai doc;1n dau cua ton thU'ang trung
U'O'ng .

Sv phan bi~t li~t trung uang va li~t ngo~i.bien giup rfit 16n chAn doan chi ti~t vi tri
t6n thuang va nguyen nhan. N~u la trung uang chi cftn xet cac t6n thuang ru vo nao d~n
sirng tru6c tuy (khong bao g6m sirng tru6c). N~u li~t ngo~i bien chi tim vi tri t6n
thuang ru sirng tru6c tra ra, dam r6i, r~, day.
Bang 10.11. Phan bi~t hai the li~t mem

Li~t mem trung U'O'ng Li~t mem ngoc;ti vi

D§u hi~u Babinski C6 the c6 Kh6ng
Chuyem the li~t C6 the chuyen sang li~t Khong bao gia dan den li~t cLI'ng
cLI'ng
Ca li~t ThU'O'ng li~t lan t6a co the li~t ca 1e te
Roi loc;In ca tron C6 Kh6ng (trll' ton thU'ang du6i ngl)'a)
Roi loc;In dinh dU'ang Loet Ia chu yeu, teo CO' Teo CO' Ia chu yeu, r6 va s&m
nh~.
Roi loc;In cam giac Kieu dan truyen Kieu re ho~c day
Gi~t SQ'i Kh6ng c6 gi~t sqi co the gi~t sqi
Hlnh anh thoai h6a than Kh6ng C6 the c6
kinh tn3n di~n ca do

390
TRI$U CHlfNG HQC NQI KHOA - T~p II

IV. cAc DQNG TAC BAT THU'ONG

Trong tham kham v~n d9ng, ngoai cac thiSu s6t v~n d9ng con c6 th~ g~p m9t s6
cac dQng tac bfit thuemg d~c trung cho ffiQt s6 lo~i b~nh. Cfin nghien CUu k)T tinh chfit
cua v~n d9ng bfit thuemg: vi tri, nhip di~u, muc d9, thai gian xufit hi~n va anh huang
cua ben ngoai. Sau day la m9t s6 bi~u hi~n thuemg ·g~p trong ITnh V\fC b~nh ly thfin kinh.

1. Gi~t CO' (myoclonia)

La co rut tv d9ng cua m9t ho~c nhi~u nh6m CO' tren lam sang. Tren di~n CO' d6
thfiy xufit hi~? di~n thS hai ho~c da pha keo dai 20 - 60 mili giay. C6 hai lo~i gi~t ca:
- Gi~t sgi ca (fibrillations): co m9t sgi ca (m9t tS bao ca), dfiu hi~u nay chi thfiy
tren ban ghi di~n ca d6.
- Gi~t b6 CO' (fascicullations): gi~t b6 CO' la co rung nh6m SQ'i CO', tren lam sang
thfiy cac bi~u hi~n "nhfip nhay"' "Ian tan" a cac nh6m CO' vitng t6n thuang. Nhi~u khi
thfiy cac CO' co gi6ng con giun bo a du6i da. Bi~u hi~n nay cang ro nSu bung nhy len cac
nh6m ca d6.
Cac bi~u hi~n tren thuemg g~p trong t6n thuang m~n tinh sirng tru6c tUy ho~c
nhan day XII, m9t s6 b~nh nao, b~nh thoai h6a... Ngoai ra c6 th~ g~p gi~t b6 ca sinh ly
(kh6ng c6 t6n thuang) khi m~t moi.

2. Mua gi~t (chorea)

Mua gi~t la cac v~n d9ng tv d9ng bfit thuemg, d9t ng9t, ngiln, bien d9 16n, kh6ng
dinh hinh a ngQn ho~c g6c chi. C6 nhi~u th~ mua gi~t, g~p trong t6n thuang nhan xam
trung uang. Th~ d~c bi~t la mua gi~t Sydenham, lo~i nay hay kern biSn chtrng hyp van
hai la, cfin phat hi~n sam d~ di~u trj.

3. Mua van (athetosis)

Mua vern la cac d9ng tac tv d9ng, ch~m, kh6ng thanh nhip, kh6ng thuemg xuyen
tren m9t n~n lo~n truang hrc, uu thS a ngQn chi. Thuemg g~p trong cac t6n thuang bAm
sinh cua h~ ngo~i thap va ph6i hgp v6i nhi~u tri~u chtrng khac.

4. Mua vung (hemiballismus}

Mua vung la cac v~n d9ng bfit thuemg, rfit m~nh, bien d9 16n, hay l~p l~i, uu thS
g6c chi. Thuemg g~p sau chay mau ho~c nh6i mau nao c6 anh huang dSn th~ Luys, di
chtrng vi em nao ...

5.Run
Run la cac dao d9ng tv d9ng, thanh nhip cua toan b9 ho~c m9t phfin CO' th~ xung
quanh vi tri thang b~ng cua n6. C6 mfiy lo~i run chinh nhu sau:
- Run khi nghi: c6 th~ g~p trong b~nh Parkinson. Khi v~n d9ng chu d9ng thi run
giam ho~c hSt.
- Run tu thS: xufit hi~n khi gift chi a m9t tu thS nao d6. Lo~i nay hay g~p trong,
b~nh Basedow, khi xuc d9ng, nguai gia ...
Run khi thvc hi~n d9ng tac: hay g~p trong t6n thuang ti~u nao.

391
 CHVONG 10. TRIBU CHUNG HQC CO QUAN THAN KINH

6. lo~n trU'ang llfC (dystonia): la hi~n tuqng co va v~n cac do~n chi ho~c m()t phftn
cua CO' thS do co d6ng thai m()t s6 nh6m CO' d6ng v~n va d6i v~n t~o ra cac tu th~ bfit
thuang.

V. KHAM PHAT HII;N ROI LO~N THANG BANG VA PHOI HQ'P eQNG TAC
R6i lo~n thang b~ng a tu th~ dfulg va h1c di va r6i lo~n ph6i hqp cac cir d()ng la
nhfrng hi~n tuqng kh6ng binh thuang, t~o thanh t~p chfulg gQi la thfit di~u. Thfit di~u la
do t6n thuang ho~c a cac duang cam giac sau ho~c a ti~n dinh ho~c a tisu nao (khong
kS t6n thuang a vo nao ). Thfit di~u c6 thS tham kham va phat hi~n dugc a cac tu th~
khac nhau (n~m, ng6i va di l~i).

1. Nghi~m phap ng6n tay tr6 - mui

Thfty thu6c yeu cfiu nguai b~nh lfiy dftu ng6n tay tro len dftu mfii. C6 thS phat hi~n
dugc hai lo~i bfit thuang:
- R6i tfim: nguai b~nh kh6ng thvc hi~n d()ng tac dua dftu ng6n tay tro len dftu
mui, tay kh6ng dinh hu6ng dugc nen r6i lo~n hu6ng di ngay tlr dftu (ng6n tay chi theo
hinh zic zac). Tri~u chfulg nay hay g~p trong r6i lo~n cam giac sau (d~c bi~t trong b~nh
Tabes).
- Qua tfim: d()ng tac di dung hu6ng (tay chi v~ phia mui) nhung vugt qua dich
(chi len tran ho~c sang hai ben), day la biSu hi~n hay g~p trong t6n thuang tiSu nao.

2. Nghi~m phap got chan - dau goi

N guai b~nh n~m ngira dung g6t chan ben nay gia len va ch~m vao dftu g6i chan
ben kia r6i mi~t theo dQc m~t tru6c trong xuang chay. Qua nghi~m phap nay c6 thS phat
hi~n cac biSu hi~n r6i tfim va qua tfim tuang tv nhu nghi~m phap ng6n tay tro - mfii.
cfin chu y yeu cfiu ngum b~nh thvc hanh d()ng tac ng6n tay chi mui, g6t chan dftu
g6i ca luc rna m~t va nh~m m~t. Cac r6i lo~n nay thuang tang len khi nh~m m~t (trong
b~nh Tabes).

3. Nghi~m phap gap phoi hQ'p dui va mlnh

N guai b~nh a tu th~ n~m, yeu cfiu nguai b~nh khoanh tay va tv ng6i d~y kh6ng
chvm chan, kh6ng ch6ng tay. Ngum binh thuang se ng6i d~y va hai g6t chan fin dva
vao m~t giuang. N gugc l~i, ngum c6 h()i chfulg tiSu nao se nhfic chan len khi c6 g~ng
ng6i·~y nhung rfit kh6 ng6i ~y, d6la hi~n tugng mfit d6ng lvc trong thfit di~u kiSu tiSu nao.
ck chu y nghi~m phap g§.p ph6i.hqp dui minh con dling trong kham li~t nira ngum.

4. Nghi~m phap l~t up ban tay lien tiep

Yeu cfiu ngum b~nh gia thing hai tay tru6c m~t, ti~n hanh l~t up hai ban tay lien
ti~p (kh6ng g§.p cing tay). Truang hqp c6 t6n thuang tiSu nao d()ng tac ben b~nh se
nguqng nghiu, kh6ng d~u th~m chi kh6ng l~t up dugc. flay la hi~n tuqng mfit lien d()ng,
m9t dfiu hi~u d~c hi~u cua t6n thuang tisu nao.

392
TRI$U CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

5. Dau Romberg
Nghi~m phap nay duqc tiSn hanh ca khi b~nh nhan rna m~t va nh~m m~t. Ngum b~nh
d(rng th~ng, hai ban chan chl)tll sat nhau r6i thay d6i vi tri cua d~u (nhin th~ng, nghieng d~u
sang phai, nghieng d~u sang trai), se xay ra m()t trong cac hi~n tuqng sau day:
a a
- Nga b~t kY tu thS nao: nguai b~nh nga b~t kY tu thS nao va xu hu6ng nay
cang tang len khi nh~m m~t. Hi~n tuqng nay th~y trong b~nh Tabes (Romberg ki~u
Tabes).
- Nga theo tu thS cua d~u: nguai b~nh nga theo dUn.g m()t hu6ng (phai ho~c tnii)
theo vi tri cua d~u. Lo~i nay g~p trong t6n thuong tiSn dinh (Romberg tiSn dinh).
- D6i v&i nguai t6n thuong ti~u nao: c6 hi~n tuqng nghieng nga ch~m a than
minh rna khong c6 nga.

Hlnh 10.34. Cac nghi~m phap ki~m tra that di~u v~n d()ng
A: Nghi~m phap ng6n tay chi mOi B,C: Nghi~m phap got chan dau goi
D: D()ng tac lien tiep ngU'Q'C chi~u £): D()ng tac mua rei

393
 '.)~.r·.

CHUdNG 10. TRI$U CmJ'NG HOC Cd QUAN THAN KINH

6. Dang di
- Dang di nhu nguai say hu6ng tm h()i chtffig tiSu nao.
- Dang di h6n lo~n c6 kha nang cua Tabes.
- Dang di l~ch v~ m()t ben, nhfit hi khi nh~m m~t c6 thS la do t6n thuong h~ ti~n dinh.

Bang 10.12. Gia tri tri~u chLI'ng cua lo~i th~t dieu va roi lo~n thang bang

Cac bh~u hi~n TonthU'O'ng Ton thlJ'O'ng tieu Ton thlJ'O'ng th~n dinh
Tabes nao
Roi tam + 0 0
Qua tam 0 ++ 0
Mat aong ll)'c 0 ++ 0
Mat lien a{)ng 0 ++ 0
Dau hi~u Khi nham mat Chao dao Nga thea tU' the cua dau
Romberg
Dang ai Hen lo~n NgU'ai say L(kh v~ m<)t ph fa

394
TRI$U CHUNG HQC NQI KHOA- T~p II

Bai a
KHAM PHAN XJ:\

Ml)C TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay, sinh vien c6 kha nang:
1. Biit each kham cac lot;zi phdn Xt;l gan xuong, phdn Xt;l da, niem mt;zc, phan Xt;l
b?nh ly.
2. Nhcjn bidt aU(J'C phan Xt;l binh thuifng, phan Xt;l bdt thuirrzg.
3. Hiiu aU(J'C y ngh'ia cita cac phdn Xt;l bdt thuirng.

NQIDUNG

I. fl~l CU'O'NG
C6 hai lo~i phan x~ chinh. Phan x~ thong thuemg di qua tuy nhu phan x~ gan
XUOTig, phan X~ da, niem m~C COn phan X~ phUC t~p di qua nao nhu phan X~ CO di~U ki~n
cua Paplop.
V ~ chuc nang, ngu<Ji ta phan thanh cac phan X~ than th~ va CaC phan X~ UJ chu.
Phan x~ la m<)t dap 11ng nhanh cua h~ v~n d<)ng d6i v6i kich thich. Phan x~ dugc thvc
hi~n nh<J 5 thanh phfin CO' ban hgp thanh cung phan X~ la:
- B<) ph~n nh~n cam: cac receptor ti€p nh~n cac kich thich n~m tren da, niem m~c,
b~ m~t khap, thanh m~ch, cac t~ng, CO' quan trong CO' th~.
- Naron cam giac: la day thfin kinh cam giac ho~c day thfin kinh tv chu c6 vai tro
d~n truy~n tin hi~u tir receptor vao d€n simg sau chAt xam tuy s6ng.
- Trung tam tich hgp: vo nao, cac cAu trUe du6i vo va tuy s6ng.
- Naron v~n d<)ng: la day thfin kinh v~n d<)ng va thfin kinh t1)' chu, truy~n tin hi~u
ra b9 ph~n dap 11ng.
- B9 ph~n dap 11ng: tuemg la ca ho~c tuy€n.
Kham phan x~ la m<)t qua trinh quan tr<;>ng trong vi~c kham thfin kinh vi:
- C6 r6i lo~n phan X~, ch~c ch~n la c6 t6n thuong thvc th~ a b<) may thfin kinh.
- D6i chi€u phan X~ bi r6i lo~n theo chi ph6i khoanh do~n cua my' ta c6 th~ dinh
khu t6n thuong.
Trong bai nay chi d~ c~p d€n each kham va danh gia m<)t s6 phan X~ than th~ hay
dUQ'C Slr dt)ng trong kham lam sang nhu phan X~ gan XUOTig, phan X~ da va niem m~C.

395
 CHlJdNG 10. TRISU CHUNG HOC Cd QUAN THAN KINH

II. PHAN ~ GAN XU'ONG

1. Nguyen tac chung

1.1. TU' the

B~nh nhan a trong tu thS thoai mai, khong co ca chu d9ng. DS tranh sv co ca chu
d9ng, nhiSu truemg hqp phai noi chuy~n v&i b~nh nhan ho~c dung nghi~m phap
Jendrassik (b~nh nhan moe hai ban tay vao nhau r6i keo hst sire) trong khi go tim phan
x~ gan ca chi du&i. DS kiSm tra khong co coca, co thS go vao than ca, nSu c6 coca tire
la b~nh nhan dang thu gian, tha long, khong co co ca chu d9ng.

1.2. D~Jng Cf!- bua phan x~

Co hai lo~i dung rieng cho nguai l&n va tre em. Cac lo~i bua nay da duqc quy
dinh vS trQng luqng, m~c du hinh d~ng co thS khac nhau. (khong dung b~t cir m9t v~t go
tron nhu 6ng nghe, tay khong, can dao ... ds go).

1.3. Vi tri ngU'6ti kham

Thfty thu6c dtrng ben phai b~nh nhan nSu thu~n tay phai va nguqc l~i. Co nhiSu tu
ths cua nguai b~nh khi kham phan x~: dtrng, ng6i, n~m, thuemg ds nguai b~nh a tu ths
n~m vi chinh xac, it m~t nguai b~nh.

1.4. Cach go phan X~

Thfty thu6c cftm bua gifra ngon cai va ngon tro go vao gan ca dinh kham. Khong
go vao than ca, vi nhu thS la tim phan x~ ca, chir khong phai phan x~ gan xuang.
- Go timg c~p phan x~ hai ben d6i xtrng nhau, tir tren xu6ng du&i theo m9t trinh tv
nh~t dinh, dS tranh bo sot. Khi go phan X~ chu ySu sir dl)ng Ivc do cir d9ng cua c6 tay
sao cho trQng luqng cua bua rai xu6ng vilng dinh kham chir khong phai b~ng sire m~nh
cua canh tay (hinh 10.35). Chu y kham va so sanh hai ben.

Hlnh 10.35. Cach cam bua go ph an x~

396
TRIBU CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

2. MQt so phan X~ gan XU'O'ng thU'ong dU'Q'C kham: bang 10.13 trinh bay m<)t s6
phan X~ hay dUQ'C tham kham tren lam sang.
Bang 10.13. Mot so ph an x9 gan xU'ang
Ten Thaythu6c Dap CPng Trung tam
tren b~nh nhan
Phan X~ gan CO' nhj dau Go vao ng6n tay cai G~p cang tay Cs- C6
cua m1nh dang d~t len
gan CO' nhj dau
Phan x~ tram quay Go vao diem trU'&c G~p xoay cang tay Cs- C6
mom cham quay vao trong
Phan X~ gan CO' tam dau canh Go vao gan CO' tam Duoi cang tay Cy- Ca
tay dau canh tay
Phan X~ gan CO' t(J' dau dui Go vao gan CO' tCf dau Duoi cang chan l3- Ls
Phan x~ gan got Go vao gan Achille Duoi ban chan s1

3. llanh gia 51! thay doi phan X~ gan XU'O'ng

Sau khi kham phan x~ gan xuong, thfty thu6c phai nh~n dinh duqc tinh tr~ng cua
timg phan x~ da kham tren b~nh nhan la binh thuemg? tang hay giam?

3.1. Phan Xfl gan XLPO'ng binh thLP&ng.

Tieu chuftn CO' ban cua phan X~ gan xuong binh thuemg:
- Kich thich dung vi tri gan xuong, phan x~ m6i xufit hi~n.
- Phan X~ dap tmg va can xtmg hai ben.
- M9t kich thich gay duqc m<)t dap wg.
- Mire d9 dap wg binh thuemg

3.2. Phan x~ gan xLPO'ng tang

3.2.1. Tieu chuan: co nhi~u mire d9 tang nhung y nghia b~nh ly nhu nhau.
- Phan x~ nh~y: dap wg nhanh, m~nh hon binh thuemg. Co gi~t do~n chi m~ch,
d<)t ng<)t. Bien d9 gi~t cua chi r<)ng.
- Phan x~ Ian toa: kich thich ngoai vi tri quy dinh phan x~ vfrn xufit hi~n. Thi d\l
trong tang phan x~ gan ca tir dftu dui, go vao xuong chay cung gi~t m~nh c~ng chan.
- Phan x~ da d<)ng: m9t kich thich sinh ra tir hai dap wg tra len.
- Rung gi~t (clonus): day la mire d9 cao cua tang phan x~ gan ca, bi~u hi~n b~ng
rung gi~t ban chan ho~c xuong banh che lien tiSp du6i tay nguai kham.
+ Rung gi~t ban chan: cftm ban chan b~nh nhan keo m~nh theo chi~u dQc tir du6i
len r6i giu nguyen ban chan a tu thS gfip t6i da (m\lc dich cang gan got d<)t ng<)t). Ban
chan se gi~t lien tiSp d~p vao tay nguai kham.

397
 CHU'dNG 10. TRI$U CHUNG HOC Cd QUAN THAN KINH

+Rung gi~t xuong banh che: dS lQt xuong banh che vao long ban tay. Dfiy m~nh
xu6ng phia du6i r6i gifr nguyen 6 tu thS d6 (m\lc dich ding gan tU dftu dui), xuong banh
che se gi~t lien 1\IC duai tay nguai kham do CO CO' tU dftu dui.

3.2.2. Gia tri tri~u ch&ng

Phan x~ gan xuong tang chtrng to cung phan x~ tuy thoat khoi nhfrng xung tee chS
tir vo nao do t6n thuong tS bao v~n d()ng trung uong (b6 thap ). Hfiu hSt cac truang hqp
phan X~ gan xuong tang, thuang kern theo truong lvc CO' tang, trir vai truang hqp li~t
mSm chua chuySn sang li~t ctrng hoan toan thi truong lvc ca l~i giam trong khi phan x~
gan xuong tang.

3.3. Phan X~ gan XIJ'O'ng giam ho~c mat

3. 3. 1. Tieu chuan
- Phan x~ gan xuong giam: ca co ySu, c6 khi phai d~t ng6n tay len ca m&i nh~n
th~y dap trng co ca.
- Phan x~ gan xuong m~t: ca khong co khi go phan x~.

3.3.2. Gia trj tri~u ch&ng

Giam ho~c m~t phan x~ gan xuong c6 gia tri gi6ng nhau, chtrng to c6 t6n thuong
m()t diSm nao d6 tren cung phan x~, g~p trong ca t6n thuong ngo~i vi lftn t6n thuong
trung uong 6 giai do~n choang nao ho~c choang tliy. Vi dl;l: t6n thuong tS bao thfin kinh
cam giac, rS sau, sirng truac tuy s6ng ho~c t6n thuong d()t ng()t b6 thap 6 giai do~n dftu:
chay mau nao, dl:rt ngang tuy.

4. Cach kham mQt Scl phan X~ chinh

4.1. Phan x~ gan Xll'CYng chi tren

- Phan x~ tram quay:
+ TuthS:
• N guai b~nh nfim, c~ng tay g~p, hai ban tay dS len bl;lng.
• Tay nguai b~nh buong xuoi, thfty thu6c cfim tay nguai b~nh hai g~p l~i 45
d9 v6i m~t giuang.
+ Dia diSm go: mom tram quay.
+ Phan x~ xu~t hi~n: g~p c~ng tay do co ca ng1ra dai.
- Phan X~ gan CO' tam dftu canh tay:
+ Tu thS: nguai b~nh nb tay buong xuoi, thfty thu6c cfim tay nguai b~nh hai keo
vao phia b\lflg ds nang canh tay len v~ th~ng goc vai c~ng tay.
+ Dia diSm go: gan CO' tam dftu canh tay.
+ Phan x~ xu~t hi~n: du6i c~ng tay.

398
TRI6U CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

Hlnh 10.36. Go ph an xc;1 gan ca tam dau

Phan x~ gan ca nhi d~u.
+ Tu thS: nhu khi tim phan x~ tram quay.
+ Dja di~m go: th~y thu6c dSm ng6n tay tro ho~c ng6n cai tren gan CO' nhi d~u,
r6i go vao tren ng6n tay d~m cua minh.

Hlnh 10.37. Go phan xc;1 gan ca nhi dau

4.2. Phan x~ gan XU'O'ng chi dU'&i
- Phan x~ gan ca ttr d~u dui:

399
 CHU'dNG 10. TRIBU CHUNG HOC Cd QUAN THAN KINH

+ Tu th8: nguai b~nh n~m ngira, ch6ng c~ng chan cho d~u g6i gfip lc;ti m()t g6c 45
d(), th~y thu6c lu6n c~ng tay tnii xu6ng du&i khoeo chan va hai nang hai chan nguai
b~nh len.

+ Dia diSm go: gan ca md~u dui (khong go vao th~ng xuang banh che).
+ Phan xc;t xufit hi~n: hfit c~ng chan ra phia tru&c.

Hlnh 10.38. each go ph an xc;t gan ca tCr dau dui

Hlnh 10.39. Nghi~m phap Jendrassik

- Phan xc;t gan got.
+ Tu th8: nguai b~nh n~m ngira, nga dui ra phia ngoai, d~u g6i hai thfip. C6 thS
nguai b~nh quy g6i dS tha hai ban chan ra khoi giuang (ap d\lng tu th8 nay khi phan Xc;t
y8u khong ro).
+ Dia diSm go: th~y thu6c n~m d~u ban chan, hai keo ra phia tren cho du6i ra, go
vao gan Achille.
+ Phan xc;t xufit hi~n: gi~t ca tam d~u c~ng chan, mui ban chan nhu dc;tp xu6ng
vao tay th~y thu6c.

400
TRIEU CHUNG HOC N0I KHOA - T~p II

Hlnh 10.40. Go phan x9 gan got

Ill. PHAN ~ DA NIEM M~C

1. Nguyen tac chung

1.1. TU' the

B~nh nhan n~m a trong tu th~ thmli mai, kh6ng co CO' chu d<)ng.

1.2. Dvng cv
Dung kim dftu tU d6i v6i phan X~ da va bong kh6 v6 khufin khi kham phan X~
niem m~c m~t.

1.3. Vi tri ngU'iYi kham

Thfty thu6c dimg ben phai b~nh nhan n~u thu~n tay phai va nguqc l~i.

1.4. each kham

- Phan X~ da: thfty thu6c cftm kim gai len wng da dinh kham, d<)ng tac nhanh,
nh~ nhang nhung dfu khoat. Quan sat dap (mg phan X~ va SO Sanh hai ben.

401
 CHVONG 10. TRIBU CHUNG HOC CO QUAN THAN KINH

- Phan x~ niem m~c: th~y thu6c dung nhfrng sQi bong manh, vo trimg qu~t nhanh
len niem m~c ca hai ben va so sanh.

1.5. Y nghia
- Khi phan x~ da mfit ho~c giam rue la b~nh ly chirng to c6 tbn thuong thk kinh.
- Trong truemg hqp li~t 112 nguai rna phan x~ gan xuong khong cho biSt ch~c
ch~n tfin thuong a ben nao thi hie do phan X~ da ben nao mftt la ben do CO b~nh ly.

2. M{»t s6 phan x~ da niem m~c thll'ang dli'Q'C kham

2. 1. Phan x~ da biu

2.1.1. each kham

- Tu thS: ngum b~nh n~m ngira, dui hai ngira ra ngoai.
- Dia diSm kich thich: gai kim vao 1/3 tren cua m~t trong dui.
- Phan x~ xufit hi~n: da biu co dum l~i, tinh hoan di len phia tren.

2. 1. 2. Gia tri tri~u ch&ng

Phan x~ da biu giam ho~c mftt g~p trong tbn thuong b6 thap ho~c cung phan x~ c6
trung tam t~i khoanh tuy S 1.

2.2. Phan x~ da bf!ng

2.2. 1. each kham

B~nh nhan n~m ngira, ch6ng chan len dS ca bl)l1g mSm. Th~y thu6c dung kim d~u
tU, b~ng d()ng tac dm khoat, nhanh v~ch tren da bl)ng tlr ngoai vao trong a cac vi tri tren,
gifra va du6i cua da bl)l1g.
- Dia diSm kich thich: c6 3 trung tam khac nhau:
+ Da bl)l1g tren D8- D9: kich thich phia tren r6n.
+ Da bl)ng gifra D10: kich thich ngang r6n.
+ Da bl)l1g dum D 11-D 12: kich thich phi a du6i r6n.
- Dap irng: ca thanh bl)ng co, r6n rum l~i, l~ch sang phia ben bi kich thich.

2.2.2. Gia tri tri~u ch&ng

Phan x~ da bl)ng giam ho~c mfit c6 thS g~p trong tbn thuong b6 thap ho~c tbn
thuong cac cung phan X~ chi ph6i da bl)ng.

2.3. Phan X~ h~u man

2.3. 1. each kham

- B~nh nhan n~m ngira, hai chan gftp vS phia bl)l1g. Th~y thu6c dilng kim d~u tU
kich thich nh<t vao vilng h~u mon.

402
TRI€;U CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

- Dap ling: ca vong h~u mon co, 16 h~u mon khit l~i.
- Trung tam: S2 - S4.

2.3.2. Gia trj tri~u ch&ng

Phan X(;l h~u mon giam ho~c m~t c6 thS g~p trong t6n thuang cung phan x~ chi
ph6i ca vong h~u mon.

IV. PHAN ~ eeNH LY BO THAP

1. Dau hi~u Hoffmann

Cachkham
- Ban tay b~nh nhan dS s&p mSm m~i (khong ding ca). Tay trai nguai kham cfim
tay b~nh nhan sao cho ng6n cai tach rai cac ng6n khac.
- Vi tri kich thich: bung nhy ho~c b~t dfiu ng6n gifra cua tay b~nh nhan.
- Dap ling: ng6n cai va ng6n tro se khep l~i nhu gQng kim sau m6i kich thich.
Gia tri tri~u chling
Hay g~p a cac b~nh ly gay t6n thuang b6 thap va doi khi c6 thS g~p hai ben a
nguai binh thuang.

Hlnh 10.41. Dau hi~u Hoffmann

2. Phan x~ da gan ban chan - dau hi~u Babinski

Tu thi: nguai b~nh n&m ngl1a, chan hai doaj ra ngoai.
Cachkham
- Dung 1 kim mdfiu kich thich dQc ba ngoai cua ban chan, tir du&i len tren, tU
ngoai vao trong.
- Dap ling binh thuang: cac ng6n chan C\lP xu6ng, nguai b~nh chu d()ng f\lt chan
tranh kich thich.
- Gia tri tri~u chling.

403
 CHVONG 10. TRISU CHUNG HQC CO QUAN THAN KINH

- C6 dfiu hi~u Babinski diSn hinh: ng6n cai du6i len m{)t each tir tir va long trQng,
cac ng6n khac xoe ra nhu nan qu~t. Dfiu hi~u nay n6i len c6 t6n thuong b6 thap. Tuy
nhien cfin luu y dfiu hi~u nay thuemg g~p a tre dum 3 tu6i .
- Phan X~ da gan ban chan khong dap trng: khi kich thich, ban va ng6n chan
khong dap trng. Dfiu hi~u nay c6 gia tri khi xay ra a m()t ben, gqi y_ c6 t6n thuong b6
thap ben d6.
Dfiu hi~u Babinski c6 gia tri tuy~t d6i tren lam sang, c6 thS vi~t theo phuong trinh
sau day: Babinski(+): c6 t6n thuong thvc thS cua b6 thap.
Do d6 khi kham phan x~ dS phat hi~n dfiu Babinski, cfin phai rfit th~n trQng:
- Phai kham di kham l~i nhiSu lftn, nhfit la cac truemg hqp nghi nga.
- D6i v6i nguai c6 da ban chan day thanh chai phai u fim va c6 khi phai ngam
nu6c n6ng ban chan cho da duqc mSm va tang cuemg d{) kich thich ho~c dimg kim dftu
tU kich thich ra gftn ria ban chan ch6 da mong hon.
- Phai phan bi~t v6i Babinski gia, thS hi~n nhu sau:
+ Khi kich thich, ng6n cai C\lP vao r6i m6i du6i ra.
+ Ho~c khi kich thich qua m~nh, nguai b~nh phan trng d{)t ng{)t f\lt ban chan l~i,
ng6n cai cilng du6i theo.
Do c6 tinh chfit quan trQng cua dfiu Babinski, nguai ta con dimg nhiSu nghi~m
phap khac nhau, nhung dSu nh~m m\lc dich phat hi~n t6n thuong b6 thap, c6 gia tri tri~u
chtrng nhu dfiu Babinski:

Hlnh 10.42. C6 d~u hi~u Babinski dien hlnh

3. M()t so d~u hi~u tU'ang dU'ang d~u hi~u Babinski

Trong kham lam sang, thfty thu6c c6 thS tim m{)t s6 dfiu hi~u c6 gia tri tri~u ch(rng
tuong tv nhu dfiu hi~u Babinski nhu: dfiu hi~u Chaddock, Gordon, Oppenheim,
Schaefer, Gonda va dfiu hi~u LeVan Thanh.

404
TRI:€:U CHUNG HQC N<)I KHOA - T~p II

Gonda

Oppenheim

Babinski ......

Schaefer
Gordon

Chaddock

Hlnh 10.43. Cac dau hi~u tU'ang dU'ang dau hi~u Babinski
- Dfiu hi~u Chaddock: thfiy thufic dling kim dfiu tU gai vong quanh m~t ca ngmli
tir sau ra trn6c cilng co thS lam du6i ngon cai gi6ng dfiu hi~u Babinski nSu co t6n
thuang bo thap.
- Dfiu hi~u Gordon: thfiy thufic dung tay bop, ep th~t m~nh vao kh6i CO' dep. NSu
xufit hi~n dfiu hi~u du6i ngon cai thi each danh gia tri~u chling cilng tuang t\J.
- Dfiu hi~u Oppenheim: thfiy thufic dling tay vu6t dQc m~t trn6c xuang chay cua
b~nh nhan. NSu du6i ngon cai thi co gia tri chAn doan tuang duang dfiu hi~u Babinski.

Hlnh 10.44. C6 dau hi~u Oppenheim chan trai

- Dfiu hi~u Schaefer: thfiy thufic bop m~nh vao gan got co thS phat hi~n thfiy dfiu
hi~u du6i ngon cai nSu co t6n thuang bo thap.

405
 CHUdNG 10. TRIBU CHUNG HQC Cd QUAN THAN KINH

- D~u hi~u Gonda: thfiy thu6c dilng tay b~t nguqc ng6n chan thtr 4 vS phia mu
chan. Khi c6 t6n thuang b6 thap, c6 th~ th~y du6i nhanh ng6n chan cai.
- D~u hi~u Le Van Thanh: thfiy thu6c dilng tay b~t nguqc ng6n chan thtr 2 vS
phia mu chan. Khi c6 t6n thuang b6 thap, c6 th~ th~y du6i nhanh ng6n cai.

4. Ph an x~ t~:P d()ng tuy (Ba co)

Phan x~ tlJ d<)ng tuy g~p trong t6n thuang t~ bao thfin kinh trung uang, d~c bi~t
g~p trong li~t ctrng do ep tuy. Trong tru(mg hgp nay hi~n tuQllg ba co c6 gia tri ch&n
doan quy~t djnh, d6ng thai con c6 gia tri ch&n doan dja di~m bj ep.
Cachkham
Cham kim, veo da ho~c be g~p ng6n chan.
Dap trng: binh thu(mg b~nh nhan c6 th~ chu d<)ng tranh kich thich.
B~nh ly: ban chan g~p vS phia c~ng chan, c~ng chan g~p vao dui, dui g~p vS phia
than minh (gQi la phdn xg ba co). Phan X~ nay hay g~p trong t6n thuang ep tuy. N~u bj
kich thich (b~u, veo) tlr du6i len tren, ch6 nao h~t xu~t hi~n hi~n tuQllg ba co, rue la gi6i
h~n gifra tuy bj ep va ch6 tuy lanh.

5. M()t so phan x~ khac

Ngoai cac phan X~ k~ tren, trong m<)t s6 b~nh ly d~c bi~t, c6 th~ kham them cac
phan x~ khac nhu:
- Phan x~ tu th~ trong t6n thuang ngo~i thap (b~nh Parkinson): thfiy thu6c d&y
nh~ b~nh nhan dang dtrng ra tru6c ho~c ra sau lam b~nh nhan thu(mg kh6ng diSu chinh
tu th~ kip thai va c6 khuynh huang nga. .
- Phan X~ n~m: phan X~ nay binh thu(mg chi xu~t hi~n a tre nho. a nguai lan t6n
thuang thuy tran c6 xu huang n~m ch~t l~y v~t do thfiy thu6c d~t vao tay.
- Phan X~ mut: phan X~ nay binh thu(mg chi xu~t hi~n a tre nho. Ch~m nh~ vao
m6i, nguai lan c6 t6n thuang thuy tran c6 xu huang chia m6i mut.
- Phan x~ gan tay - c~m: thfiy thu6c dilng kim dfiu tU gai vao gan ban tay c6 th~
th~y c~m b~nh nhan nhiu l~i. D~u hi~u nay c6 th~ g~p trong t6n thuang thuy tran.

406
TRISU CHUNG HQC N<)I KHOA - T~p II

Bai 4

KHAM CAM GIAC

Ml)C TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay, sinh vien c6 kha nang:
1. Biit each kham cite loqi cam giac nang, sau.
2. Nhf}n ajnh aU(JC cam giac binh thuirng, btlt thuirng.
3. Hiiu au(JC y nghia cua r6i loqn cam giac.

NQIDUNG

I. fl~l CU'O'NG
C6 hai lo~i cam giac: cam giac chu quan va cam giac khach quan
- Cam giac chu quan la do nguai b~nh cam thfty nhu thfty kim cham, te bi ho~c
ki~n bo.
- Cam giac khach quan la do nguai b~nh nh~n thfty khi ta kich thich vao m()t vimg
ca thS,tuy theo v~t kich thich (kim, bong, 6ng nghi~m n6ng l~nh) rna nguai b~nh se tra
lm khac nhau (dau, sa, n6ng, l~nh).
Cam giac khach quan g6m cam giac nang va cam giac sau.
+ Cam giac nang g6m c6 sa, dau, n6ng, l~nh.
+ Cam giac sau g6m c6 cam giac tu th~, vi tri, cam giac rung, nh~n thuc d6 v~t.
II. PHU'O'NG PHAP PHAT Hn;N ROI LO~N CAM GIAC

1. Nguyen tac kham

Kham cam giac cfiu phai kien nhful, ti mi va phai lam ngum b~nh yen tam. K~t qua
thu dugc qua kham phv thu9c nhiSu vao chu quan cua b~nh nhan, cfin tuan thu cac diSm:
B~nh nhan tinh tao, hgp tac t6t.
Thfiy thu6c phai giai thich tru6c dS nguai b~nh yen tam, c()ng tac va thfiy thu6c
ciing qui dinh m()t s6 diSm vS tu th~, vi tri ca thS tru6c khi kham.
Cac kich thich, nhftt la kich thich dau phai nh~ nhang nhung du dS thu dugc k~t
qua cfin thi~t.

407
 CHVONG 10. TRIBU CHUNG HQC CO QUAN THAN KINH

DS dam bao tinh khach quan, tranh cac cau hoi mang tinh gqi y, khi kham khong
hoi "c6 dau", "c6 n6ng" rna hoi "thfty gi", "ra sao" (mvc dich tranh am thi cho nguai
b~nh), nen dS nguai b~nh tlJ n6i diSu minh cam thfty. Thfiy thu6c con phai chu y t6i d~c
tinh C\1 thS cua timg nguai nhu tu6i, gi6i, trinh d9 van hoa, dan tQC ... do c6 thS anh
huang t&i sv tiSp thu va tra lai cau hoi.
Khong kham luc b~nh nhan m~t moi, nSu cfin kham nhiSu dqt.
Kham hai ben ct6i xtmg nhau cts so sanh.
D6i v6i cac lo~i cam giac, khi kham b~nh nhan phai nh~m m~t.
- Cfin n~m vfrng SO' d6 vling cam giac, nh6 nhfrng m6c CO' ban nhu Ds a ngang vU,
D 10 a ngang r6n. Sau khi kham xong, phai danh dftu cac vling c6 r6i lo~n cam giac tren
SO' d6 cam giac.

2. Ky thu~t kham
Tru6c khi tiSn hanh kham, nen hoi ki cac tri~u chtmg r6i lo~n cam giac chu quan '
te bi, kiSn bo, di~n gi~t, bong rat, dau, n6ng ... Vi tri xufit hi~n cac dftu hi~u nay c6 thS
tuang tmg v&i wng da chi ph6i cua cac rS va day thfin kinh va giup dinh huang kham
dS dinh khu t6n thuang.

2. 1. Cam giac nang

2. 1. 1 Kham cam giac s&

Dung miSng bong ho~c ch6i long mSm qu~t nh~ tren da. Thuang tranh thu tren
cac wng da co nhiSu long vi cac vling nay gifiu cac sqi t~n cung cam giac bao quanh
cac chan long.
B~nh nhan nh~m m~t va tra lai "c6" m6i khi cam thfty sa va phai n6i r5 vi tri
chinh xac. Cach thu nay khong chi la cam giac sa tho SO' rna con bao g6m ca cam giac
cao cftp CUa VO nao, vi tri sa thUQC VO nao. Khu V\fC r6i lo~n cam giac nong dUQ'C danh
dftu tren hinh ve r6i dem d6i chiSu vm SO' d6 cam giac, ta se biSt vi tri t6n thuang thu9c
rS, day va khoanh tuy tuang tmg.

2. 1. 2. Kham cam giac dau

Dung kim cham nh~ tren da va yeu cfiu b~nh nhan n6i vi tri, tinh chftt cua kich
thich.
Cac vling khong dau duqc danh dftu phan bi~t v6i cac vling khac va so sanh v6i SO'
d6 cam giac.

2. 1.3. Kham cam giac nhi?t (n6ng lc;Jnh)

Thu b~ng cac 6ng dvng nu6c n6ng va l~nh a nhi~t d9 tuy y duqc xac dinh b~ng
nhi~t ks, lfin luqt d~t tren da vai giay.
Trong mQi truang h<;rp, b~nh nhan dS dang cam thv v6i nhi~t d9 35- 36°C va l~nh
28 - 32°C, quang 28 - 32°C nhiSu b~nh nhan co thS phan bi~t duqc muc chenh l~ch 1°C.

408
TRI$U CHUNG HQC N0I KHOA - T~p II

- Ti~n hanh hlm tirng vling va hoi cam giac nguai b~nh. Nbi€u khi cfin lam va de
xac dinh ch~c ch~n cac cam giac rna nguai b~nh thfiy.

2.1.4. Cam giac xuc giac tinh te (cam giac ve hinh tren da)
De b6 sung cho phftn kham tren, nguai ta c6 the vi~t s6, chfr ho~c ve hinh len da
va yeu cfiu b~nh nhan tra lai xem hQ c6 nh~n ra chfr gi, s6 gi hay hinh gi. Ban dftu chfr
va hinh ve nho, n~u nguai b~nh tra lai sai m6i vi~t va ve to hon. Binh thuang ta c6 the
nh~n d~ng dugc:

- Chfr va hinh c6 chi€u cao 0,5 em tra len ve ada ban tay.
- Chfr va hinh cao 1,5 em a canh tay.
- Chfr va hinh cao 2 em n~u a da than minh.

2.2. Cam giac sau

2. 2. 1 Cam giac tU' the, vj tri: la m()t lo~i chuc nang quan tr<;>ng cua nhan cam ban the,
nguai b~nh nh~m m~t, de m()t ng6n tay ho~c m9t ng6n chan nao d6 cua b~nh a m<)t tu
th~ ho~c m()t vi tri nhfit dinh. D€ nghi nguai b~nh n6i cho bi~t tu th~ va vi tri cua ng6n
nay. Cling c6 the bao nguai b~nh de cung ng6n tay hay ng6n chan ben d6i di~n cung tu
th~, vi tri d6i xlffig.
a a
_N~u thu ng6n chan cai, ta b~t dftu de ng6n tu th~ trung gian, cfim nh(f ng6n
chan b~ng ng6n cai va ng6n tr6 a hai c~nh ng6n (khong cfim vao gifra), sau d6 be g~p
xu6ng ho~c len tren nh(f nhang va yeu cfiu b~nh nhan tra lai vi tri ng6n cai "len" hay
"xu6ng" (Tru6c khi kham phai qui dinh tru6c v6i b~nh nhan th~ nao la "len"). Danh gia
con hay mfit m9t lo~i cam giac tu th~, du thu a ng6n tay' g6i, can nh~c ley va n~u da mfit
a m<)t kh6p nao d6 thi d€u phai thu tfit ca cac kh6p khac. Vi dt;t: mfit cam giac tu th~
m()t kh6p ng6n tay thi phai thu cac ng6n khac, kh6p khu)'u tay, kh6p canh tay. Thu cam
giac tu th~ g6c chi, vi d1;t vai khi thvc hi~n bao b~nh nhan nh~m m~t, hai canh tay du6i
th~ng, dua hai ng6n tro len cao ngang nhau, nguai binh thuang c6 the lam nghi~m phap
nay v6i sai s6 khong qua 1em

2.2.2. Kham cam giac ve ap l{l'C (cam giac de ep)

B6p m~nh cac CO' a cac do~n chi xem d~n muc d9 nao m6i thfiy dau. B6p m~nh
vao gan g6t rna khong dau c6 the g~p trong b~nh Tabes (dfiu hi~u Abadie). Ngoai ra con
c6 the fin vao nhan cfiu, thanh quan, vling tren r6n vao tinh hoan de xem a muc d9 nao
nguai b~nh cam thfiy dau.

2.2.3. Kham cam giac rung

Dl;tllg Cl;t thuang dling la am thoa (c6 tfin s6 dao d()ng 256 lftn/phut) tru6c khi kham
thfty thu6c cfin giai thich de b~nh nhan hieu th~ nao la cam giac rung. Vi kich thich rung
dugc khuy~ch d~i qua xuong va cam giac rung bi t6n thuong dftu tien a ngQn chi cho nen
ngum ta thuang d~t am thoa len cac mom xuong. Cach kham la go am thoa r6i d~t can
tren d6t cu6i cung cua ng6n chan cai, m~t ca ngoai, dftu xuong chay' mao ch~u, c6 tay'
khu)'u tay ... ca hai ben va yeu cfiu b~nh nhan tra lm xem c6 cam thfiy rung khong.

409
 CHU'dNG 10. TRIEU CmJNG HQC Cd QUAN THAN KINH

Hinh 1 0.45. Cach thlJ' cac lo~i cam giac

2.2.4. Nh~n biet d6 v~t

B~nh nhan nh~m m~t, thfiy thu6c d~t vao tay hQ cac d6 thong d\IDg nhu cai thia,
cai but, cai luqc ... va yeu cfiu cho biSt la cai gi, nSu kh6ng n6i C\1 thS duqc thi m6 ta v~t
fry va cho biSt chung duqc lam b&ng chftt li~u gi. cfin kham lfin luqt tay phai va tay trai.
Nhitng v~t duqc dung phai khong phat ra am thanh hay co mui d~c bi~t dS b~nh nhan co
thS dva vao d6 rna tra lai dung. DS c6 thS gQi ditng ten d6 v~t, ngum binh thuang cfin
phai c6 hai giai do~n:
- Giai do~n phan tich: b~nh nhan phan tich cac d~c tinh cua d6 v~t nhu hinh thS,
trQng luqng, nhi~t d9, chftt li~u ... dva vao cam giac don gian nhu sa, n6ng, l~nh, ap
lvc ...
- Giai do~n t6ng hqp: qua cac ySu t6 phan tich, b~nh nhan xac dinh d6 v~t minh
sa la cai gi?
N Su nguai b~nh mftt kha nang nh~n thuc d6 v~t, cfin nghl t6i m9t t6n thuong a
vilng dinh ben d6i di~n.

3. Nh~n d!nh sau khi kham

Trong lam sang c6 b6n lo~i r6i lo~n cam giac thuang g~p:

3. 1. Tang cam giac

BiSu hi~n qua trinh t6n thuong kich thich r~, day thfin kinh do t6n thuong ngo~i
bien ho~c do t6n thuong trung uong. (d~c bi~t dau do t6n thuong d6i thi). B~nh nhan
tang cam giac dau qua mire khi kham.

410
TRI$U CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

3.2. Giam va mat cam giac

Khi nguai b~nh khong con cam giac nong nhu sa, dau, n6ng, l~nh ... hie d6 gQi hl
m~t cam giac. C~n xac dinh khu tn1 vling m~t cam giac va lo~i m~t cam giac. Bi~u hi~n
t6n thuong th~n kinh, c6 th~ r6i lo~n m()t ph~n hay toan b() cam giac do cac b~nh c~p
tinh hay m~n tinh a tuy nhu vi em tuy c~p, vi em mang nh~n tuy.
Khi m~t cam giac tu thS, vi tri (nguai b~nh khong biSt tu thS, vi tri ng6n tay minh
ho~c khong lam dugc nhu v~y a tay ben d6i di~n), thuang g~p trong b~nh Tabes va cac
t6n thuong khac a simg sau tuy s6ng, h()i chtrng d6i thi.

3.3. Phan ly cam giac

Bi~u hi~n t6n thuong cac lo~i cam giac khong d6ng dSu, hay chi r6i lo~n m()t lo~i
cam giac, con lo~i kia thai gian d~u tuong d6i binh thuang. Thgc tS thuang n6i t&i hai
lo~i phan ly cam giac:

- Phan ly ki~u Tabes do giang mai h~ th~n kinh: nguai b~nh chi m~t cam giac sau
nhung con cam giac nong.
- Phan ly ki~u r6ng tuy s6ng: b~nh nhan m~t cam giac dau, n6ng, l~nh, nhung con
cam giac XUC giac tho SO'. VS giai phftu, cac SQ'i cam giac dau, nong, l~nh thi b~t cheo
ngay trong khoanh tuy sang ben d6i di~n, trong khi cac SQ'i cam giac XUC giac tho SO' thi
di len vai ba khoanh tuy cung ben r6i m&i b~t cheo nen khong hi t6n thuong.

3.4. Dj cam
N guai b~nh c6 cam giac chu quan kh6 chiu, b~t thuang, kh6 mo ta.

4. y nghia cua r6i lo~n cam giac

BiSu quan trQng sau khi kham la danh gia dugc cam giac binh thuang hay hi r6i
lo~n, xac dinh dugc chi c6 r6i lo~n cam giac chu quan hay ca r6i lo~n cam giac khach
quan. R6i lo~n cam giac khach quan c6 r6i lo~n cam giac nong hay ca r6i lo~n cam giac
sau. NSu c6 r6i lo~n cam giac nong thi c6 phan ly cam giac khong.
f)~c bi~t h\ xac dinh dUQ'C r6i lo~n cam giac theo SO' d6 cam giac se thUQC lo~i r6i
lo~n cam giac ki~u dftn truySn ho~c khoanh do~n (t6n thuong trung uong) hay r6i lo~n
cam giac theo khu V\fC cua dam r6i, r~, day th~n kinh (t6n thuong ngo~i bien). BiSu nay
r~t quan trQng trong chAn doan dinh khu t6n thuong.

411
 CffifdNG 10. TRI:SU CHUNG HOC Cd QUAN THAN KINH

L5

Hlnh 10.46. Sa deS ph an phoi cam giac CO' the thea khoanh tuy va re day than kinh

412
TRI:BU CHUNG HQC N(H KHOA - T~p II

Bai s
ROI LO~N DINH DU'ONG VA CO' TRON

Ml)C TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay, sinh vien co kha nang:
1. Trinh bay au(YC cac loqi r6i loqn dinh duirng, ca tron thuirng g(lp
2. Trinh bay aU(YC cac nguyen nhan thuirng g(lp cua r6i loqn dinh duirng, ca tron.

NQIDUNG

I. ROI LO~N CO' TRON

R6i lo~n ca tron la tri~u chfulg thu6ng g~p trong t6n thuang thfin kinh. Ca tron
bang quang, h~u mon la CO' tron duy nhftt ho~t d()ng theo y mu6n. N 0 ho~t d()ng dugc
nha cac trung khu di~u khiSn cua h~ thfin kinh trung uang. Trung tam phan X~ cua tiSu
ti~n la S3 - S4. Trung tam phan X~ cua d~i ti~n la S4.

Binh thu6ng khi bang quang dfty nu6c tiSu se kich thich d~n truy~n len trung khu
a vo nao, ti:r do kich thich vao nhan dfiy xu6ng ho~c uc ch~ vao nhan co th~t gay rna
bang quang va b~nh nhan di tiSu dugc. Khi thanh bang quang r6ng no l~i uc ch~ nhan
dfiy xu6ng va kfch thich nhan CO th~t gay dong CO' c6 bang quang.
Sv dong rna cua cac CO' tron thvc hi~n dugc la nha S\I toan Vyn cua cac trung khu
di~u khiSn cac du6ng d~n truy~n thfin kinh va h~ th6ng thvc hi~n (ti~t ni~u, h~u mon,
sinh d1.1c ... ). Vi v~y dfulg tru6c m()t tru6ng hQ'P r6i lo~n catron chung ta phai phan bi~t
r6i lo~n ca tron do t6n thuang h~ thfin kinh hay h~ sinh d1.1c, h~ ti~t ni~u (cac vi em thanh
bang quang ni~u d~o, u h~ ti~t ni~u ... ).

1. Roi lo~n cO' tron bang quang

La m9t r6i lo~n hay g~p nhftt trong cac r6i lo~n catron. No dugc biSu hi~n tren
lam sang v6i nhi~u muc d9 khac nhau ti:r kin dao d~n rfim fQ.

1. 1. Dai kh6, dai rat

Khi di tieu b~nh nhan phai r~n, di lau h~t bai ho~c di m6i lfin m9t it va luon luon
co cam giac bu6n tiSu (cam giac dai khong h~t bai), thu6ng khong kern dai bu6t. Day la
S\f r6i lo~n dong rna CO' tron. Thu(mg g~p do t6n thuang bo thap giai do~n dftu.

413
 CHUONG 10. TRI$U CHUNG HOC CO QUAN THAN KINH

1.2. Bi aai
B~nh nhan kh6ng co cam giac bu6n dai ho~c vfin co nhung r~n mai khong th~ dai
duqc vi CO' tron kh6ng rna. Luc do sa thfiy bang quang ding ph6ng (c~u bang quang).
Khi bang quang qua ding, ap hrc ben trong 16n lam nu6c ti~u ri ra it m()t (dai do nu6c
ti~u trao ra) ho~C kich thich (go bang quang) CO th~ lam CO' tron ma va b~nh nhan dai
duqc. Nguai ta gQi hi~n tuqng nay la tich tuy tl;r d()ng hay bang quang tl;r d()ng.
- N~u bi dai kh6ng hoan toan, nguai b~nh con dai duqc, nhung kh6ng dai h~t,
nu6c ti~u bi u dQng l(;li.
- N~u bi dai hoan toan. Roan toan kh6ng bu6n dai, nu6c ti~u u l(;li, sa thfiy bang
quang ding phinh (gQi la co c~u bang quang).
C~n chu y chAn doan v6i u xa tiSn li~t tuy~n khi co dai kho ho~c bi dai a nam gi6i
ho~c a ph\1 nfr co thai.
1.3. f);jj khong nhjn OIP9'C (dai khong cam 01P9'C)
B~nh nhan vfin co cam giac bu6n ti~u nhung kh6ng kip di ti~u thi nu6c ti~u da
trao ra. Lo(;li r6i lo(;ln ca tron nay co th~ g~p a nhfrng nguai gia binh thuang do r6i lo(;ln
tl;r chu ca tron bang quang

1.4. f);jj vai (dai dam de)

B~nh nhan kh6ng co cam giac bu6n ti~u, nu6c ti~u luc nao cling ri ra, do CO' tron
kh6ng duqc chi huy nen luc nao cling rna. Lo(;li r6i lo(;ln nay thuang dfin d~n loet wng
cung Cl;lt, nhiSm khuAn ti~t ni~u nguqc dong. Thuang g~p trong cac t6n thuang th~n
kinh n~ng nS cua nao, tuy ho~c ngay t';li trung tam S2 - S4. Tien luqng n~ng

2. R6i lo~n CO' tron h~u mon

R6i lo(;ln CO' tron h~u mon g~p kh6ng thuang xuyen nhu r6i lo(;ln CO' tron bang
quang, nhung n~u co thi thuang di kern v6i r6i lo(;ln ca tron bang quang

2.1. Tao bon

B~nh nhan kh6ng d(;li ti~n duqc trong nhiSu ngay, co th~ vfin co cam giac mot r~n
nhung khong d(;li ti~n dUQ'C Vi CO' tron h~U man khong rna.
Kham thfiy h6 ch~u trai d~y, 16n nh6n cac C\lC phan c-Lrng, doi khi b~nh nhan
chu6ng b\ffig ho~c kern dau bl;lng (chu y khi chAn doan t~c ru()t).
Tao bon co th~ g~p trong cac truang hQ'P khac khong phai do th~n kinh nhu: Ch~
d{) an, b~nh nhan bfit d{)ng lau ngay, li~t ru{)t CO' nang, phinh d(;li trang ...

2.2. EJ{li ti~n khong tv chu

Thuang b~nh nhan mfit cam giac mot r~n, phan tl;r dun ra do CO' tron h~u m6n luon
ma. Lo(;li r6i lo(;ln CO' tron nay ciing nhu dai vai rfit dS loet va b()i nhiSm. Tien luqng
n~ng. C~n chu y can nh~c chAn doan phan bi~t v&i ia chay (nhfit la a nguai gia).

414
TRIE;U CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

3. Cac b~nh thU'ang g~p c6 roi lo~n CO' tron bang quang, h~u mon

3. 1. Ton thU'ung nao

Thuemg la do t6n thuong hai ben nao.
- Ron me cac lo~i: sau d9ng kinh, tai bi8n m~ch mau nao, u nao, chfin thuong SQ
nao. Cac u nao, d~c bi~t la ti~u thuy gifra rfit hay co r6i lo~n ti~u ti~n, u thuy tren tru&c,
u nao thfit ben.

3.2. Ton thU'ung tuy

T6n thuong khu trU tren cac trung tam phan X~ lung cUn.g, d~c bi~t cac t6n thuong
a vling phinh th~t lung va vling non t~n. C\1 th~ thfiy trong cac b~nh.
- T 6n thuong dirt ngang tuy.
- Viem ngang tuy cfip.
- Ep tuy cfip do u d9c.
- Ep tuy ti8n tri~n ch~m: u tuy tren wng lung cUn.g va ngay vUn.g lung cung.

3.3. Th~ d~c bi~t

- D6i v&i li~t hai chi dum: n8u co r6i lo~n catron thi thuemg do t6n thuong trung
uong, trir h9i chirng chop cung duoi ngva la t6n thuong ngo~i bien. Cac li~t ngo~i bien
khac khong co r6i lo~n ca tron.
- Cac b~nh r6i lo~n th~n kinh chuc nang: do y8u t6 xuc cam va S\f mfit thang b~ng
th~n kinh co th~ gay ra dai r~t, dai kho, nhung thuemg khong bao gia co c~u bang quang.

4. Roi lo~n co tron sinh d~c (roi lo~n chCPc nang tinh d~c)
Cac r6i lo~n chuc nang tinh dl)c kha ph6 bi8n nhung nguai b~nh ng~i, it khi phan
nan vS cac r6i lo~n nay. Thuemg khi th~y thu6c gqi y, hoi rfit t8 nhi mm khai thac duqc.
Binh thuemg ho~t d9ng tinh dl)c a ca hai gim bao gfim b6n giai do~n: Giai do~n
kich thich, giai do~n binh nguyen, giai do~n eve di~m va giai do~n thoai tri~n. M6i giai
do~n dap irng chiu sv chiu ph6i (vi dl) chi ph6i vS th~n kinh, n9i ti8t. .. ).
D~ co duqc ho~t d9ng binh thuemg tren phai co sv tham gia cua h~ th~n kinh, n9i
ti8t va h~ sinh dl)c. Do v~y dirng tru&c m9t nguai b~nh co tri~u chirng vS r6i lo~n sinh
dl)c c~n chftn doan phan bi~t gifra cac b~nh: Th~n kinh - tam th~n - phlJ khoa - n9i ti8t.
Cac tri~u chirng vS r6i lo~n sinh dl)c thuemg g~p la li~t duong a nam gi&i va lanh
khi a nu gi&i.
- Li?t duang: duong v~t khong cuong nen khong giao hQ'P duqc. Theo nghia
r9ng, li~t duong bao gbm mQi truemg hqp khong giao cfiu duqc, do la m9t b~nh toan th~
hay mQt di d~ng CUa bQ may sinh dl)C can tra vi~c giao cfiu.
- Lq,nh khi a ph'/!- nir: khong kich thich khi g~n dan ong, giao hQ'P khong co cam
giac thich thu.

415
 CHU'dNG 10. TRI:BU CHUNG HOC Cd QUAN THAN KINH

- G~p trong m()t s6 h()i chimg co t6n thuong xam ph~m cac trung tam cu(mg
duong va xu&t tinh a vilng tuy cling, C\l thS trong li~t tiSn triSn, b~nh Tabet va h()i chimg
li~t hai chan.

- VS tinh th~n, r&t hay g~p trong cac b~nh th~n kinh suy nhugc, hysteria, tr~m
cam. R6i lo~n sinh d\lc, lam nguai b~nh lo l~ng, anh huang r&t nhiSu dSn dai s6ng tinh
th~n cua hQ,do do cling la m()t ySu t6 lam cho nguai b~nh n~ng them len (vong tron
b~nh ly).

II. ROI LO~N DINH DU'ONG

R6i lo~n dinh du5ng la tri~u chimg thu(mg g~p trong b~nh th~n kinh, b~nh CO' va
cac b~nh n()i khoa khac.

1. R6i lo~n dinh dU'&ng da (loet)

B~nh thu(mg biSu hi~n b~ng da kho, nh~n bong, phli nS ho~c qua phat lap sirng
lam da day len. Mau s~c da thay d6i (da tham, m&t mau nhu b~ch t~ng).
Loet la biSu hi~n n~ng thu(mg xu&t hi~n a ch6 16i d~u xuong nai da ti de len m~t
giu(mg cimg nhu vilng cling C\lt, khu:Yu tay, ba vai, got chan, m~t ca ngoai, 16i c~u
xuong dlii. Khai d~u da do sau do ph6ng len r6i co thS trQ't da co mu ho~c tham l~i xu&t
hi~n cac mang den ho~i m phia du&i co mu. Cac mang da ho~i m it ngay sau bong ra
b()c 19 vSt 15m loet nhiSu mu. Loet co thS an sau nhin th&y xuong doi khi gay tinh tr~ng
nhi~m khufin toan than. Loet g~p nhiSu nh&t trong cac b~nh li~t nua nguai, li~t mSm hai
chan do t6n thuong my ho~c trong tinh tr~ng hon me, ia dai t~i ch6. R6i lo~n nay do
nguai b~nh n~m lau ngay trong m()t tu thS, lam mau khong luu thong t6t va do v~ sinh
kern. Vi v~y, cham soc b~nh nhan li~t la v&n dS quan tn;>ng (d~c bi~t chu y a nhtmg·b~nh
nhan co dai du(mg kern theo). Loet n~ng thu(mg tien luQ'llg x&u, b~nh nhan chSt vi suy
ki~t va nhiSm khufin.

Hlnh 10.47. Loet a cac vung t1 de

416
TRlSU CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

2. Roi lo~n dinh dU'ang long, toe, m6ng

Do hl hi~n tugng m<;>c nhiSu long, rau ho~c f\lllg toe, toe clrn.g d€ gfty. Mong clrn.g,
d~y, khong bong, d€ gfty ho~c bi~n d~ng (nUt, xe doi), thay d6i mau s~c. Cac r6i lo~n
nay thuemg g~p trong cac b~nh n{)i khoa.

3. Roi lo~n dinh dU'ang cO' (teo cO' ho~c gia phi d~i cO')
D6i v&i m<;>i truemg hQ'P teo ca, khi kham c~n chu y:
- Cach xufit hi~n (d{)t ng{)t, ho~c sau m{)t t6n thuang viem).
- Ti~n tri~n nhanh hay ch~m.
- Xac dinh muc d{) teo ca do b~ng thu&c day a m()t s6 vi tri nhfit dinh nhu c~ng
tay, canh tay, c~rtg chan, dui sau (con d~ theo doi teo ca co ti~n tri~n hay khong, muc d{)
ti~n tri~n nhanh hay ch~m). Vi d\l lfiy m6c c6 dinh a ba tren xuang banh che, do tir
di~m m6c len phia tren dui m{)t khoang nao do (lOcm) va danh d§.u m6c do r6i dung
thu&c day do vong tron dui dung ch6 danh d§.u r6i so sanh hai ben ho~c so sanh gifra cac
l~n kham. (d~ ti~n theo doi va danh gia k~t qua disu tri).
- Khu tru cua teo ca ' xac dinh vi tri teo ca a g6c chi hay ng<;>n chi, ten cua ca hi
teo (ban, ngon, vai, th~t lung).

Hlnh 10.48. Teo CO' a 6 mo cai doi xCfng

- Tinh ch§.t d6i xlrn.g hai ben v&i nhau.
- Tim xem co co gi~t
ca hay khong.
- Cu6i cung phai kham th~n kinh toan b{), d~c bi~t chu y d~n:
+ Phan X~ gan xuang, kham phan X~ ban than ca: dung bua phan X~ go vao ban
than ca, ca dap Un.g b~ng nhin m~t thuemg thfiy ch6 go n6i len m{)t duemg g6 nhu con
tr~ch. Day la phan x~ co gia tri d~ phan bi~t teo ca do b~nh ca hay teo ca do th~n kinh.

417
 CHU'dNG 10. TRISU CHUNG HOC Cd QUAN THAN KINH

+ Phan l1ng thmii hoa di~n, n~u c6 phuong ti~n.

Kham xet nhu tren, cho phep ta nh~n diflh dUQ'C ro la teo CO' do thfin kinh hay do
b~nh cua CO'. Sau day la bang phan lo~i teo CO' do b~nh CO' ho~c teo CO' do b~nh thfin kinh.
Bang 1 0.14. Ph an lo~i teo ca
Teo CO' do b~nh CO' Teo CO' do th&n kinh
a
-Teo goc chi, d~c bi~t vung that ILPng, ba vai -Teo CO' a ngQn chi.
dlJ'a d~n dang di nhlJ' vjt va ngoi xuong, dlJ'ng
len phai chong tay tl.rng nac kieu " leo thang".
- Khong baa gia c6 th& ca co gif:)t. - Rat hay c6 th& CO' co gif:)t.
- Ti~n trien rat chf:)m c6 khi hang nam. - Ti~n trien nhanh, ho~c chf:)m tuy thea nguyen
nhan
- Mat phan Xc;l cua CO' (go CO' khong gif:)t). - C6 roi loc;In phan Xc;l gan XU'O'ng.
- Khong baa gia c6 roi loc;1n cam giac. - ThU'ang c6 roi loc;In cam giac thea khu Vl)'C
cam giac cua re ho~c day than kinh ho~c khu
a
tru ngQn chi nhieu han goc chi.

- ThLPang g~p a tre con, c6 trnh chat gia dlnh,

ngLPai l&n cOng c6 the bi.
- ThLPang c6 Sl)' gian na
gia tc;10 cua mo XO'
ma, sa thay dLPQ'c thoc;1t m&i nhln tU'ang
khong c6 teo.
- Khong c6 phan LJ'ng thoai hoa di~n thong - C6 phan LJ'ng thoai hoa di~n.
thLPang.

- Cac nguyen nhan cua teo CO'

+ B~nh ca (myopathy):
• Tep CO' do b~nh CO' (myopathy): p~nh ,thuemg g~p a p-e eiJl ho~c ngu,ai tre
tuoi, b~nh CO tinh gia dinh v6i dien bien tir tir tang dan, yeu cac CO' goc chi
va cac CO' dai lung nen khi q~nh nhan di phai nghieng ngum sang hai ben
(dang di,cua.vjt) d9 khong gap dui l~n ht;~ng quqc. Khi dang d~g b~o b~nh
nhan ng9i xom xuong b~nh nhan ngoi tht;Ip rat nhanh (kl].ong the ngoi tir tir
vi li~t goc c]Ji). Dang ngoi bao b~np nhan dfrng lens~ thay ngum b~nh phai
ditng tay chong t'!Y vao tirng dui de dl1ng dan len (kieu leo thang). Go phan
X~ ban than CO' mat

• Teo ca pan thu.fin: diSn l}inh c6 h<)i chl1ng Aran puchynne: teo £0' ban tay
~6c, roi teo cang tay, rat it,khi len ba vai. Vi tien trien kinh dien, nen c6
bien chl1ng co gan ban tay giong nhu ban tay khi
+ Cac t6n thuong my s6ng.
+ Teo CO' do thfin kinh ngo~i bien g~p trong cac b~nh lam t6n thuong t~ bao thfin
kinh ngo~i bien, co hai nhom: do t6n thuong a simg truac my ho~c do b~nh ly rs va day
thfin kinh. B~nh thuemg g~p la: viem sirng tru6c tuy c~p va m~n tinh, viem da day thfin
kinh, viem nhi~u rS va day thfin kinh, b~nh Charcot.

418
TRIEU CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

Teo CO' do r~ va day thfin kinh c6 tinh chfit cua teo CO' do thfin kinh n6i chung, con
c6 m()t s6 d~c di~m:
• Teo d6i ximg hai ben a ngQn chi.
• Bao gia cilng mfit phan xc;t gan xuang.
• C6 rfit nhiSu r6i loc;tn cam giac chu quan va khach quan.
• Khong c6 bao gia c6 th& ca co gi~.t.

• Phan bi~t gifra t~o ca cua r~ ho~~ day thfin kinh nhiSu khi rfit Jd16, phai ch9c
do nuac tuy~ ne,u CO S\f thay doi cua nuac nao tuy: thi chac chan CO ton
thuang cua re than kinh.
+Teo ca ph6i hQ'P: ph6i hQ'P v&i h()i chimg thap, g~p trong b~nh xa c(mg c()t ben
teo CO' (b~nh
Charcot), b~nh XO' cimg rai rae.
+Teo CO' ph6i hQ'P v&i h()i chimg ti~u nao: chu ySu g~p trong b~nh 6ng sao tuyv&i
d~c di~m phan ly cam giac, mfit cam giac nhi~t, dau, con cam giac sa. Trong khu w.c
teo ca, phan xc;t gan xuang mfit.
+ N g() d()c la b~nh ly c6 xu huang g~p ngay cang nhiSu.
+ ThiSu mau ho~c r6i loc;tn tufin hoan bc;tch mc;tch.
+ N()i tiSt va dinh du5ng (thiSu vitamin).
+ Cac b~nh n~m bfit d()ng dai ngay (vi em c()t s6ng dinh kh&p).

419
 CHUdNG 10. TRIEU CHlrNG HOC Cd QUAN THAN KINH

Bai s
HQI CHlrNG MANG NAO

MIJC TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong b:li nay, sinh vien co kha nang:
1. Trinh bay aU(YC cac tri?u chtmg lam sang cua h(Ji chtmg mang nao.
2. Trinh bay au(Yc y nghia cua Sl! thay a6i dtch nao tuy trong h(Ji chimg mang nao.

NQIDUNG

I. £)~1 CU'O'NG
Mang nao bao bQc h~ th~n kinh trung uang. Mang nao bao g6m 3 hi:
- Mang cirng: la m()t mang XO' n~m sat vo xuang.
- Mang mSm: phu twc tiSp len mo th~n kinh, la mo rfit giau mc;tch mau, phan ph6i
kh~p bs m~t cua nao.
- Mang nh~n: n~m 6 gifra hai mang tren, each mang cirng b6i m()t khoang ao,
each mang msm b6i khoang du6i nh~n khoang nay lanai luu thong nu6c nao tuy.
Mang nao co lien quan twc tiSp t6i vo nao va cac day th~n kinh SQ nao. Vi v~y,
khi viem mang nao co th~ gay tfin thuang dc;ti nao va cac day th~n kinh SQ nao. H()i
chirng mang nao do nhiSu nguyen nhan gay ra.

II. TRII;U CHO'NG LAM SANG

H()i chirng mang nao duqc bi~u hi~n lam sang b~ng cac tri~u chirng CO' nang: nhuc
d~u, non, tao bon (con gQi la tam chirng mang nao) va cac tri~u chirng thvc th~: cirng
gay, dfiu hi~u Kemig, Brodzinski, tu thS co sung, SQ' anh sang, SQ' tiSng d()ng, r6i loc;tn
th~n kinh tv chu.

1. Tam chCPng mang nao

1.1. Nh{pc d~u: la tri~u chirng chu ySu.
- Nhuc d~u dfr d()i, lien tl)c, thinh thoang co timg can lqch li~t han. Thuemg g~p
nhuc d~u 6 vimg tran va sau gay, cilng co khi Ian toa ca d~u .
- Nhuc d~u tang khi co tiSng d9ng, co anh sang choi m~t hay khi cu d9ng thay
d6i tu thS. Vi v~y lam nguai b~nh phai n~m yen va quay m~t vao bong t6i.
- Nhuc d~u tang khi fin nhan c~u, fin tinh mc;tch canh, go vao d~u.
1.2. Non
Non VQt, non d~ dang, con mc;tnh khi thay d6i tu thS.

420
TRI€;U CHUNG HOC N(H KHOA - T~p II

1.3. Tao bon

Tao bon keo dai, kh6ng kern theo chu6ng bl)ng. Thuemg xu~t hi~n mu()n hon non
va dau d~u, tuy nhien a tre em c6 khi l~i gay ia chay.
N goai tam chUn.g mang nao ca nang n6i tren c6 th~ g~p h()i ch(mg nhi~m trung
trong h9i chwg mang nao do nguyen nhan nhi~m ·khuAn.

2. Nhling tri~u ch(png kich thich chung

2. 1. Co c(png CO'
Tri~u chtmg nay ro rang va thuemg g~p. 6 chi tren chu y~u la coca g~p. 6 chi
du6i, than va minh, chu y~u la co ca du6i, do d6 ngum b~nh a tu th~ r~t d~c bi~t: d~u
ngira ra sau, chan co vao bl)ng t~o nen tu th~ r~t d~c bi~t gQi la tu th~ co sung.
Sv co ctmg bi~u hi~n b~ng cac d~u hi~u nhu sau:

2. 1. 1. Dau hi~u c&ng gay

La d~u hi~u mang tinh ch~t khach quan cua cac kich thich vao r~ va mang nao.
B~nh nhan n~m ngira, d~t ban tay du6i d~u b~nh nhan, nang d~u len cho c~m b~nh nhan
g~p ve phia ngvc. Ngum binh thuemg c~m g~p sat ngvc d~ dang, a nguai c6 h()i chUn.g
mang nao, c~m kh6ng g~p sat ngvc duqc, cam giac tay nang d~u ctmg, kh6 g~p a c6
gay. ·n~u hi~u nay la do co cUn.g cac ca c~nh c()t s6ng c6 d~ ch6ng dau. N~u thl:r
nghieng d~u trai, phai v~n cwg thi phai lo~i trir cac b~nh cua c()t s6ng dS phan bi~t v6i
gay ctmg cua mang nao chi ctmg theo chieu tru6c sau.
Gay ctmg cling c6 trong bi~n chtmg tl)t k~t (h~nh nhan ti~u nao) trong tang ap Ivc
n()i sQ, khi kham c~n h~t sue nh~ nhang.
Kh6ng kham d~u hi~u gay ctmg trong b~nh nhan nghi nga c6 ch~n thuong c()t
s6ng c6 (nguy ca dm my).

Hlnh 1 0.49. Cach kham dau hi~u gay cl1ng

421
 CHUdNG 10. TRI$U CHUNG HOC Cd QUAN THAN KINH

2.1.2. Dau hi~u Kernig

Nguai b~nh n~m ngira, chan du6i thfing. Tay phai nang tir tir hai chan theo hu6ng
thfing g6c v6i m~t giuang 20 d(), 30 d(), 40 d(), ngum b~nh da keu dau va phai g~p l~i
m6i chiu duqc. Luc d6 ta bao Kernig + 20 d() + 30 d() + 40 d().

2. 1. 3. Dau hi~u Brudzinski

N guai b~nh n~m ngira, chan du6i thfing. Tay tnii d~ vao bl;lng nguai b~nh, tay
phai nang nguai b~nh sao cho than nguai b~nh thfing g6c v6i giuang.
N~u c6 hi~n tuqng co ctrng, ta thfiy cfing chan g~p vao did, dui g~p vao bl;lng, lam
cho khi ta nang nguai b~nh chan phai co l~i.

Hlnh 10.50. Cach kham dau Brudzinski tren

2.2. Tang cam giac dau

Vi tang cam giac dau nen khi ta bop nh~ CO', gai vao da hay cham nh~ kim vao da,
nguai b~nh keu dau, phan trng l~i rfit m~nh.

2.3. SC)' anh sang

Chinh SQ' anh sang cling la lam tang cam giac dau. Anh sang la m()t kich thich dau
lam ch6i m~t nguai b~nh. Vi v~y ngum b~nh thich quay m~t vao ch6 t6i.

2.4. Tang phan x~

Cac phan x~ gan xuang thuang tang han binh thuang.

2.5. Roi lo~n th§n kinh giao cam

- M~t khi do, khi tai.
- C6 dfiu hi~u v~ch mang nao. Lfiy m6ng tay ho~c m()t kim ciln v~ch nh~ nhiSu
duang tren da bl)llg ngum b~nh, binh thuang, sau khi v~ch, xufit hi~n cac duang v~ch do
nhung mau mfit. Trong h()i chtrng mang nao, v~t v~ch do thfim han va t6n t~i lau m6i mfit.

422
TRISU CHUNG HOC NQI KHOA- T~p II

3. Tri~u tnrng khac

Mang nao n~m sat ngay d~i nao, m6i khi mang nao bi t6n thuong, d~u c6 thS anh
hu6ng dSn d~i nao gay nhfrng kich thich hay t6n thuong thvc S\f.
- R6i lo~n tam thftn: c6 thS g~p nhung khong phai t~t ca cac truang hqp, biSu hi~n
a
b~ng cac tri~u ch(rng nhu hay cau g~t, thay d6_i cam xuc, kh6 ngli, tre em qu~y kh6c
bm n'i1:, n~ng hon co ths -y thuc u am, th~m chi hon me (tien luQllg n~ng).
- C6 thS c6 biSu hi~n xam ph~m vimg mang nao day SQ gay li~t thftn kinh SQ nao,
li~t day II, day v~n nhan III, IV, VI gay S\lP mi, lac m~t, d6ng tir 2 ben khong d~u.
- H()i ch(rng tang ap lvc n()i SQ do t~c nghen du(mg luu thong dich nao my. BiSu
hi~n h()i ch(rng tang ap l\fC n()i SQ, nhuc dftu, non tang len dfr d()i, phu gai m~t, tre em
th6p ph6ng cang, dftu to nhanh, gian khap SQ.
- C6 thS c6 li~t khu trU, tang phan x~ gan xuong, r6i lo~n cam giac, th~t ngon.
Dwg tru6c m9t nguai b~nh c6 tri~u ch(rng lam sang nhu tren chi c6 thS nghi nga
la h9i chwg mang nao. Mu6n ch~c ch~n phai chQc do nao tuy.

Ill. CHQC DICH NAO TUY

Binh thuang nu6c nao tuy trong nhu nu6c su6i, ap 1\rc khi n~m la 12 em nu6c, khi
ng6i 20 em nu6c. Khi c6 t6n thuong mang nao luon c6 biSn d6i b~t thuang v~ xet
nghi~m dich nao my. Tuy nhien muc d9 biSn d6i nhi~u it cua cac thanh phftn phl) thu()c
vao nguyen nhan gay b~nh.
- Mau s~c: c6 thS g~p mau vang chanh, ca phe, dl)c la nhu nu6c g~o, c6 mau.
- Ap h;rc: thuang tang nh~\ vira, c6 truang hqp tang cao khi c6 tang ap lvc n()i sQ
do t~c nghen day dinh.
- Thanh phftn sinh h6a: Protein, duang, mu6i tang ho~c giam ph\1 thu()c theo
nguyen nhan gay b~nh.
- Xet nghi~m tS bao: c6 biSn d6i, c6 thS thfry b~ch cftu da nhan trung tinh thoai
h6a trong viem mang nao mu, tang lympho trong viem mang nao lao hay viem mang
nao virus.
Trong h()i ch(rng mang nao, c6 thS g~p ba lo~i nu6c nao my sau day:

1. NU'ac nao tuy c6 mau

Do chay mau mang nao: NSu m6i hi, se th~y nu6c do h6ng. NSu hi lau, c6 thS
nu6c mau vang, cling c6 khi phai soi kinh hiSn vi m6i th~y h6ng cftu.
Cftn phan bi~t v6i truang hqp kim chQc vao m~ch mau. Truang hqp nay, nSu quan
sat se th~y nhfrng giQt nu6c nao tuy cang v~ sau cang nh~t mau hon. DS lau se dong l~i.
Xetnghi~m:
- Albumin: hai tang (do albumin c6 a h6ng cftu).
- Sinh hoa: binh thuang.
-Vi khufin: khong c6.

423
 CHlfONG 10. TR16U CHUNG HQC CO QUAN THAN KINH

2. NU'ac nao tuy dl:JC ho~c c6 mu ro r~t

Truang hqp di~n hinh dl;lc ro ho~c c6 mu. Nu6c nao tuy c6 khi chi hai vAn dl;lc,
nhiSu khi phai l~c 6ng nghi~m mm thfiy ro.
Do viem mang nao mu, gay ra bai tt;tp khuAn. Khi xet nghi~m se thfty:
- T S bao: nhiSu bt;tch cfiu, da s6 la bt;tch cfiu da nhan thoai hoa.
- Sinh hoa: albumin tang, glucoza, N aCl ht;t.
- Vi khuAn: soi tuai c6 th~ thfty vi khuAn gay b~nh, c6 khi phai nuoi cfty d~ xac
dinh vi khuAn.

3. NLPac nao tuy trong

C6 khi do lao, virus, phai xet nghi~m d~ xac dinh timg lot;ti:

IV. CHAN DOAN NGUYEN NHAN

H()i chling mang nao do rfit nhiSu nguyen nhan gay nen. Thfiy thu6c cfin phai xac
dinh lam sang, c~n lam sang, tiSn sir b~nh d~ xac dinh s6m nguyen nhan, c6 hu6ng diSu
tri. Thong thuang nhftt la b~nh a mang nao.

1. NU'aC mang nao c6 mau

1. 1. Ch§n thLPCYng 59 nao

Do nga ho~c do tai nt;tn xe CQ. Hoan canh xufit hi~n se giup ta xac dinh.

1.2. Chay mau mang nao

- Do tang huySt ap: b~nh canh xay ra d()t ng()t a nguai da c6 tiSn sir tang huySt ap
tir lau. Do huySt ap thfty cao. Thuang c6 ph6i hqp chay mau nao, luc fty c6 th~ thfty t6n
thuang thfin kinh khu tru.
- Do v5 mt;tch mau trong phinh d()ng mt;tch bAm sinh: thuang g~p a nguai tre,
b~nh n~ng, nguy ca tU vong cao, la m()t cftp cw trong thfin kinh.
- Do b~nh mau: c6 th~ do b~nh bt;tch cfiu cftp va mt;tn tinh, b~nh ua chay mau.
Nguai b~nh ngoai chay mau mang nao, con bi chay mau ngoai da va cac phu tt;tng khac,
kern theo cac bi~u hi~n cua b~nh chinh.

2. Nll'aC mang nao c6 mu

Viem mang nao mu thuang do cac tt;tp khuAn, mu6n ch~c ch~n lot;ti nao phai xac
dinh b~ng each soi trgc tiSp ho~c nuoi cfty nu6'c nao tuy. Cac vi khuAn thong thuang
nhfit la:

2.1. Nao mo cau

Lot;ti nay thuang n~ng, d~ gay thanh djch. B~nh lay qua duang ho hftp ho~c tieu
hoa. Nguai b~nh bi s6t cao 39-40°. c6 nhfrng can ret run. C6 khi kern theo ban ngoai
da. H()i chling mang nao ro r~t. ChAn doan dva vao chQc do dich nao my.

424
TRIBU CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

- Vi khuftn: soi tnrc ti~p thfiy c~u khufin Gram +, hinh h~t ca phe.
- Sinh hoa: albumin tang, glucose, NaCl h~.
- T ~ bao: rfit nhiSu b~nh b~ch c~u, da s6 la da nhan trung tinh.

2.2. Ph~ c§u

Thuemg g~p a tre con hon ngum 16n. V a thuemg la bi~n chtrng sau vi em xoang,
viem tai, vi em ph6i. H()i chtrng mang nao doi khi bi che lfip bai b~nh tien phat.
Ch<;>c do dich nao hly thfiy:
- Vi khufin: soi tnrc ti~p thfiy lo~i song c~u (nuoi cfiy se thfiy ch~c hon).
- v ssinh hoa va t~ bao, gifJng lo~i nao mo c~u.
2.3. Tl) c§u va lien c§u
it g~p hon. Thuemg rfit n~ng. Chfin doan cling dva vao ch<;>c do dich nao my, soi
tnrc ti~p ho~c nuoi cfiy se thfiy ro lo~i vi khufin gay b~nh.

3. NU'ac nao tuy trong

3.1. Lao
· Thuemg la lao mang nao thu phat cua cua m()t t6n thuong lao khac nhu lao ke, lao
ph6i, lao SO' nhi€m. C~n phai phat hi~n cac lao tien phat va ti~n hanh cac xet nghi~m d~
phat hi~n lao chung nhu: X-quang ph6i, BCG, BK trong dam, PCR lao.
Xet nghi~m nu6c nao tuy thfiy:
- Sinh hoa: albumin tang, glucose, N aCl: h~

- T~ bao: nhiSu b~ch c~u, da s6la tan c~u.

- Vi khu§.n: tim thfiy BK bitng soi tnrc ti~p, nuo1 cfiy trong moi truemg
Loweinstein ho~c tiem chilng chu()t b~ch. Day la xet nghi~m CO' ban d~ xac dinh b~nh.

3.2. Virus
B~nh cfip nhung lanh tinh. xet nghi~m nu6c nao tuy se thfiy:
+ VS sinh hoa: glucose va NaCl binh thuemg, albumin tang it.
+ VS t~ bao: tang rfit nhiSu b~ch c~u, ph~n 16n la tan c~u (c6 hi~n tuqng phan ly
d~m t~ bao).

425
 CHUONG 10. TRI:BU CHVNG HOC CO QUAN THAN KINH

Bang 1 0.15. Dei chieu nU'&c nao tuy b1nh thU'ong va b~nh ly nhU' sau
B~nh Mau Ap II!C Te bao Albumin Glucose NaCl Chu y
sac
Blnh Trang 7-20cm 0-3 14-45 50- 700- Glucoza
thU'ang nU'&c trong mg% 75mg% 800mg% thay a6i
3
1mm >1/2 theo
dU'ang glucoza
huy~t mau

Lao mang Trang Tang Nhi~u Tang Giam Giam TlmBK

nao tan cau trong nU'&c
nao tuy
Vi em Trang Blnh Rat Hai tang Blnh Blnh Cay nU'&C
mang nao thU'ang nhi~u thU'ang thU'ang nao tuy (-)
do virut ho~c tan cau
tang
u mang Trang Tang Blnh Rat tang Blnh Blnh Ch6ng chi
nao ho~c nhi~u thU'ang thU'ang thU'ang dinh ChQC
nao nU'&c nao
tuy
Chay mau 86 Hai Nhi~u Tang ft Blnh Blnh
mang nao tang hong thU'ang thU'ang
cau
Vi em 8l)C Tang Rat Tang giam Blnh Soi, cay
mang nao mu nhi~u nhi~u thU'ang thay vi
mu do t~p b~ch cau ho~c giam khuan
khuan da nhan

426
TRIBU CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

Bai 1

HQI CHlrNG LleT NlrA NGU'OI

Ml)C TIEU HQC T~P:

Sau khi hQC xong bai nay' sinh vi en c6 kha nang:
1. Trinh bay au(IC cac tri?u chimg lam sang cua h(Ji chimg li?t nita nguiri.
2. Chdn aoan afnh khu au(lc h(Ji chimg li?t nita nguiri.
3. Bi~t au(IC cac nguyen nhan thuirng giJ,p cua h(Ji chimg li?t nita nguiri.

NQIDUNG

I. a~l CU'O'NG
Li~t nua nguai la hi~n tugng giam ho~c mfit v~n d9ng chu d9ng cua m9t nua ben
cua CO' th~ gf>m chan tay cimg ben va CO th~ kern theo li~t nua m~t trung uang CUng ben.
Li~t nua ngum do m9t t6n thuang trung uang xam ph~m vao b6 thap, vi tri t6n
thuang c6 th~ vao cac do~n khac nhau (t6n thuang a vo nao, bao trong, than nao, ph~n
d~u cua my c6). T6n thuang a m6i m9t vi tri se c6 nhfrng d~c di~m lam sang rieng cho
vi tri d6. Dva vao nhfrng d~c di~m nay chimg ta c6 th~ chftn doan dinh khu t6n thuang
gay li~t nua ngum.

II. NHAC L~l GIAI PHAU - CHlrC NANG

H~ th6ng thap g6m hai ph~n: b6 vo nao - gai (con g<;>i la b6 thap ) va b6 vo nao -
nhan (con g<;>i la b6 g6i).
B6 vo nao gai di tir VO nao xu6ng my s6ng. B6 vo nao nhan di tir vo nao d~n nhan
cac day th~n kinh SQ nao n~m a than nao.

427
 CHlfdNG 10. TRIEU CHUNG HQC Cd QUAN THAN KINH

Cu6ngnAo

C~u nAo

B6thilp cheo
TuY a6ng

Hlnh 10~51. SO' do dU'ang v~n dong chu d¢ng

- B6 vo nao - gai (b6 thap)

Hlnh 10.52. Hinh anh b6 thap

428
TRIEU CHUNG HOC N0I KHOA - T~p II

Di tir V-Ung v~n d<)ng cua VO nao (h6i tran len, phia trn6c ranh Rolando), cac sQ'i
trµc cua naron a VO nao trai r<)ng va sqi trµc cua nhfrng naron nay hinh thanh nen b6
v~n d<)ng chu d<)ng (b6 thap). B6 thap di tir VO nao xu6ng qua m<)t V-Ung rfit h~p a bao
trong r6i xu6ng du nao, cu6ng nao, hanh my. Khi xu6ng dSn 113 du&i cua hanh my
phfm 16n cac sqi cua b6 thap b~t cheo qua duemg gifra sang ben d6i di~n di xu6ng c<)t
ben my s6ng, va t~n cU.ng a sling tru6c my' do c6 hi~n tuqng b~t cheo nen duqc gQi la
b6 thap cheo. M<)t phfin nho cac sqi cua b6 thap con l~i tiSp t\!C di thing xu6ng CQt tru6c
my s6ng r6i b~t cheo qua mep tru&c my, dS t~n cung a sling tru&c my ben kia, hinh
thanh nen b6 thap thing.
- B6 VO nao nhan (b6 g6i)
Xufit phat tir phfin thfrp cua cu6n tran len, di xu6ng qua g6i cua bao trong (nen con
gQi la b6 g6i) xu6ng dSn than nao, cac sqi tach ra b~t cheo dS dSn cac nhan v~n d<)ng
cua day SQ nao ben kia. Tu cac nhan sqi trµc di ra ngoai thanh cac day thfin kinh SQ nao
chi huy v~n d<)ng m~t, luai, hfiu ...
- Tren vo nao, cac V-Ung d~i di~n chi huy v~n d<)ng nua nguai duqc s~p xSp theo
hinh ngum n~m, dfiu chuc xu6ng, chan v~t Ien cao.
- Cac b<) ph~n cua CCY thS d<)ng tac dn S\f chinh xac, tinh tS thuemg c6 V-Ung d:;ti
di~n to han VO nao (vi dµ V-Ung chi ph6i moi, luai, ng6n tay cai chi Sm di~n tich 16n tren
VO nao)
S\f chi huy v~n d<)ng a VO nao c6 3 hi~n tuqng nguqc:
- Hi~n tuqng trai - phai: ben nao trai chi huy ben phai cua CCY thS va nguqc l:;ti.
- Hi~n tuqng cao - thfrp: phfin cao cua nao chi ph6i phfin thfrp cua ca thS .
- Hi~n tuqng to nho: phfin di~n r<)ng cua vU.ng v~n d<)ng chi huy phfin nho cua CCY thS.

Ill. LAM SANG uer NO'A NGU'OI

1. Li~t nlla nglJ'ai dien hlnh
Trong truemg hqp nay xac dinh li~t nua nguai n6i chung la d~ dang. C6 hai thS
chinh, c6 thS xay ra n6i tiSp nhau tren cU.ng m<)t b~nh nhan (li~t mSm trong nhfrng ngay
dfiu cua b~nh sau d6 chuySn dfin sang li~t ctmg).

1.1. Li~t mem niPa ngU'ui

- Li~t mSm nira nguai thuemg chi xufit hi~n t;;im thai, ngay sau khi t6n thuang.
- C6 thS li~t hoan toan ho~c khong hoan toan. Cac CCY cang c6 chuc nang v~n
d<)ng chu d<)ng nhiSu thi cang thS hi~n ro (vi d\l cac CCY ph\l trach d<)ng tac tinh vi cua
cac ng6n tay).
- Truang llJc ca giam: ca nheo, d<) gfrp du6i cac kh6p tang, d<) ve vAy tang.
- Mfrt ho~c giam phan x;;i gan xuang ben li~t. Tuy nhien trong giai do;;in nay c6
thS da c6 dfru hi~u Babinski.

429
 CHlfdNG 10. TRI$U CHUNG HOC Cd QUAN THAN KINH

1.2. Li~t c{l'ng niPa ngLPCJ'i

Trong da s6 cac tm0ng hgp li~t clrn.g la giai do~n tiSp theo sau cua li~t mSm .
Kham lam sang se thfty li~t v~n d()ng nua ngum va kem theo cac dftu hi~u:
- Tang phan x~ gan xuong: phan x~ dap Un.g m~nh, Ian toa, da d()ng. Co thS thfty
dftu hi~u rung gi~t ban chan ho~c rung gi~t xuong banh che.
- Co cling thap: biSu hi~n co cling CO' co tinh chftt dan h6i a ben li~t, uu thS a m()t
s6 nhom CO' t~o nen tu thS gftp a chi tren va du6i a chi du6i.
- Dftu hi~u Babinski ho~c cac dftu hi~u tuong duong.

2. M(>t so trU'ang h9'P kh6 xac dinh

2. 1. Li~t nh~ niPa ngLPCJ'i
Tru0ng hgp nay d.n phai kham kY. Cac tru0ng hqp li~t nhv dOi khi chi co bi Su
hi~n kin dao la nhfrng thisu sot v~n d9ng a nua nguai ben li~t.
- Quan sat dang di: giam cac d()ng tac tµ d()ng cua tay ben li~t khi di, chan hai
du6i do tang truong lµc nhom CO' tlr dfiu dui va CO' gftp cac ngon (chan di kiSu phat co).
- Tham kham kY co thS phat hi~n cac thiSu sot vs v~n d()ng a ng9n chi.
- Tru0ng hgp tri~u chling rftt kin dao d.n tiSn hanh m()t s6 nghi~m phap nh~m
lam ro cac thiSu sot v~n d9ng:
+ Nghi~m phap Barre
+ Nghi~m phap Mingazini
+ N ghi~m phap gftp ph6i hgp dui - minh
- Mftt d6i xling cua phan x~ gan xuong hai ben; giam ho~c mftt phan x~ da b\lng
va da biu ben li~t.
- Co thS thfty dftu hi~u Hoffmann, Babinski va cac dftu hi~u tuang duang a ben li~t.
- Phat hi~n li~t m~t kiSu trung uang a nua nguai ben li~t.

2.2. Li~t niPa ngLPCJ'i 6' b~nh nhan hon me

Cfin phat hi~n tri~u chling li~t nua nguai kem theo li~t m~t trung uong.
- Thfty giam v~n d()ng cua m()t ben CO' thS (qua quan sat cac v~n d()ng tµ phat
ho~c cac dap ling v~n d()ng cua b~nh nhan sau khi kich thich dau).
- Giam tmang lµc ca a ben li~t v6i biSu hi~n ban chan ben li~t d6 ra ngoai, dua
tay b~nh nhan Ien cao r6i buong thi tay ben li~t se rai xu6ng m()t each n~ng nS (dftu hi~u
Raimistes).
- Mftt d6i xirng phan x~ gan xuong hai ben; mftt phan da b\lng va da biu ben li~t,
co dftu hi~u Babinski ho~c cac dftu hi~u tuong duang a ben li~t.
- Phat hi~n li~t m~t trung uang a ben nghi li~t nua nguai. Khi tha, ma ben li~t
ph~p ph6ng theo nhip tha nhu nguai hut thu6c. Nhan trung l~ch vs ben Ianh, ranh mili -
ma a ben li~t ma, ma ben li~t ph~p ph6ng theo nhip tha, mi~ng l~ch kiSu ng~m tAu. Cac

430
TRIBU CHUNG HOC N0I KHOA - T~p II

dftu hi~u l~ch m~t th€ hi~n ro khi lam nghi~m phap Pierre-Marie-F oix ( khi fin m~nh hai
ng6n tay CT g6c ham, chi thfty m6m, ma ben lanh CU d()ng, d6ng thai th€ hi~n fO hon Sl)'.
mfit can xUn.g cua m~t)

2.3. Li~t niPa ngLPiYi thoang qua

Chfin doan chu ySu dl)'.a vao hoi b~nh. Tham kham kY d€ phat hi~n cac tri~u chUn.g
t6n du kin dao: yeu cfiu b~nh nhan cu d()ng nhanh cac ng6n tay, tiSn hanh cac nghi~m
phap gtlng SUC, phat hi~n Sl)'. mftt can XUng phan X~ gan xuong va phan X~ da ht)ng, da
biu hai ben. Tim dftu hi~u Babinski va cac dftu hi~u tuong duong.
Sau khi kham xong, cfin xac dinh ro ben li~t va cac tinh chftt cua li~t
- Li~t toan b(), d6ng dSu hay khong toan b(), khong d6ng dSu: toan b9 la li~t ca
g6c chi va ngc;m chi, d6ng dSu la li~t ca m~t, tay, chan v6i muc d9 nhu nhau. Truang
hqp ngugc l~i la khong toan b(), khong d6ng dSu.
- Li~t thufin my hay khong thufin my: nSu chi don thufin c6 li~t v~n d()ng g9i la
li~t thufin my. NSu kem theo cac tri~u chUn.g khac nhu r6i lo~n cam giac, thfit ngon ... g9i
la khong thufin my.
- Xac dinh xem c6 h()i chUn.g giao ben hay khong. NSu c6 li~t nua nguai m()t ben
kem v6i li~t cac day thfin kinh SQ nao ngo~i bien d6i ben v6i li~t nua nguai gQi la CO h()i
chUn.g giao ben.

IV. CHAN E>OAN

1. Li~t n(fa ngllai thl:l'c th~ hay ca nang
Thuang xay ra trong nhfrng hoan canh d~c bi~t nhu sang chin tam ly. Cac tri~u
chUn.g lam sang thay d6i theo tac d()ng cua ben ngoai va chiu tac dl)ng cua am thi.
Khong c6 S\f phu hqp gifra cac lfin kham lien tiSp. ThiSu cac dftu hi~u khach quan.
NSu c6 mfit cam giac thi thuang mfit tir tren xu6ng dung m()t nua ben, ca nua m~t, ki€u
mfit cam giac nay khong c6 trong t6n thuong thl)'.c th€, trir khi c6 t6n thuong d6i thi.
NSu la li~t mSm, tay chan b~nh nhan thong ra nhu m()t v~t vo tri, vo giac. NSu ta
nang hai tay b~nh nhan gia len ngang dSu nhau r6i bftt thfin tha xu6ng, tay li~t gifr dugc
m()t lat r6i m6i rai xu6ng d()t ng()t.
NSu la li~t cUn.g, chi du6i thuang du6i th~ng da, dung sue ciing kh6 gftp l~i, m6i
lfin c6 gtlng gftp thi b~nh nhan nhu ch6ng cl)'. l~i. Nhung nSu gay m()t S\f khong chu y
cua b~nh nhan, bftt thfin ta gftp chi d6 l~i dugc.

2. Chan doan d!nh khu

Chfin doan dinh khu chinh xac giup cho vi~c chi dinh hqp ly cac phuong phap
tham do c~n lam sang (ch\lp cit 16p vi tinh, ch\lp c()ng huang tir, ch\lp d()ng m~ch nao)
ciing nhu chfin doan nguyen nhan. Cac bi€u hi~n lam sang cua li~t nua nguai ph\l thu()c
vao vi tri t6n thuong.

431
 CHVONG 10. TRI$U CHUNG HQC CO QUAN THAN KINH

2. 1. Li~t niPa ng1P6'i do ton thlPCYng vo nao den bao trong

- Li~t nua nguai ben d6i di~n v6i t6n thuong.
- Li~t khong toan be), khong d6ng dSu, xam ph~m khong can xtrng ba be) ph~n
m~t, tay chan. Vi vilng v~n d<)ng cac sqi v~n d<)ng trai r<)ng va xoe ra nhu nan qu~t, nai
bi t6n thuong se dfin dSn phfin CO' thS duqc chi ph6i bi li~t n~ng nhfit, cac phfin con l~i bi
anhhu6ng.
- Li~t khong thufin my vi t6n thuong a vilng v~n d(mg c6 thS Ian toa ra cac vilng
khac, thuang kem theo cac tri~u chtrng khac cua t6n thuong VO nao nhu: r6i lo~n cam
giac a nua nguai ben li~t (t6n thuong Ian ra sau ranh Rolando, anh hu6ng dSn thliy dinh
la vilng cho ph6i cam giac ), thfit ngon kiSu Broca (khong n6i duqc nhung vfin hiSu va c6
thS d6i tho~i b~ng chfr viSt), trong truang hqp c6 t6n thuong ban cfiu uu thS, d<)ng kinh,
c6 con d<)ng kinh cl).c be) v~n d<)ng do t6n thuong kich thich vo nao, r6i lo~n tam thfin,
- Li~t cac day thfin kinh SQ nao cling ben vm li~t nua nguai do b6 VO nao - gai va
b6 VO nao - nhan chuab~t cheo.

2.2. Li~t niPa ng1P6'i do ton thlPCYng bao trong

Li~t nua ngum ben d6i di~n mang tinh chfit toan be) va d6ng dSu, thS hi~n li~t can
d6i a 3 be) ph~n (m~t, tay va chan). Bao trong la vi tri toan be) cac sqi cua b6 thap di qua
m9t di~n rfit h~pm9t t6n thuong nho a wng nay du ds gay nen m9t b~nh canh li~t rfit
n~ng nS tren lam sang. Li~t nua ngum thuang kem li~t day VII trung uong cling ben v6i
ben li~t.
Li~t v~n d<)ng thufin my. M<)t s6 truang hqp c6 r6i lo~n cam giac do t6n thuong
Ian r<)ng vao d6i thi. B~nh nhan thuang c6 biSu hi~n dau nhiSu a nua nguai ben li~t, goi
la h<)i chtrng Dej eurny Rousy. Khi t6n thuong kich thich vao thS van, b~nh nhan c6 thS
c6 mua gi~t, mua van.

2.3. Li~t niPa ng1P6'i do ton th1PCYng than nao

Vi b6 thap va b6 g6i b~t cheo a hai vi tri cao thfip khac nhau, do d6 t6n thuong a
than nao se gay ra li~t nua nguai giao ben.
NSu t6n thuong phia tren cfiu nao, c6 thS g~p li~t nua ngum kem li~t m~t trung
uong cling ben. NSu t6n thuong t~i cfiu nao, se g~p li~t nua ngum kem li~t m~t ngo~i bien
d6i ben v6i li~t nua nguai. NSu t6n thuong du6i muc du nao thi khong kem li~t m~t.
Tuong trng v6i m6i khu V\fC cua than nao, li~t nua nguai ben d6i di~n v6i t6n
thuong se kem theo li~t m<)t s6 day thfin kinh SQ cling ben v6i t6n thuong nen gQi la h<)i
chtrng giao ben. Cac h<)i chtrng giao ben nay se cho phep xac dinh vi tri t6n thuong Cl).
ths a than nao.

432
TRIBU CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

Bang 10.17. Cac hoi chCmg giao ben

Vi tri t6n HQi chCPng Tri~u chCPng ben Tri~u chCPng

thU'ang t6n thU'ang ben doi di~n

Cuong nao Weber Li~t nua ngU'<Yi .

Faville cau nao Li~t lic§c ngang Li$t nua ngU'ai

Cau nao
Millard- Gubler Li$t m~t ngoc;ii bien Li~t nua ngU'ai

H()i chCmg ti~u nao, Li~t nlfa ngLI'ai

Hanh tuy Babinski - Nageotte Claude-Bernard-Horner khong kem li~t m~t
roi loc;in cam giac
Li$t man hau, IU'6'i .
nua ngU'ai

2.4. Li~t niPa ngU'CJ'i do t6n thlP<Yng tiiy song

T6n thuong nua my c6 cao (tir Cl - C4) c6 thS gay li~t nua nguai v6i cac d~c
diSm sau:
- Li~t nua nguai cling hen v6i t6n thuong, khong kem theo li~t m~t.
- C6 h()i chUn.g Brown - Sequard: h()i chUn.g thap, mftt cam giac sau a hen t6n
thuong, mftt cam giac nong a hen d6i di~n va c6 thS kem r6i lo~n CO' tron.

3. Cac nguyen nhan thU'ang g~p

Trong bai nay chfulg toi gim thi~u cac nguyen nhan gay li~t nua ngum theo 5 nh6m
ca ban: chftn thuong, tai bi~n m~ch mau nao, kh6i choan ch6, nhi~m trimg thfin kinh, cac
b~nh ly thoai h6a. Cac nh6m nguyen nhan nay co thS gay t6n thuong a nao ho~c amy c6
cao ho~c ca hai vi tri. Tren lam sang cftn chu y tranh bo sot cac truang hqp li~t nua ngum
do t6n thuong do~n my c6 cao, cilng c6 thS do cac nguyen nhan thu()c 5 nh6m ca ban tren
nhu chftn thuong vling c()t s6ng c6 cao, tai bi~n m~ch mau my...

3. 1. Cac nguyen nhan 6' nao

3. 1. 1 Chan thU'ang SQ nao

- Chftn thuong va v~t thuong SQ nao cftp: chftn thuong SQ nao c6 thS gay d\lllg d~p
nao, cac khfii mau t\l, phli nao ... Chfi.n doan dva vao lam sang va Ch\lp dt 16p vi tinh
SQ nao.
- T\l mau du6i mang cUn.g m~n tinh: b~nh nhan thuang c6 tiSn su chftn thuong
SQ, c6 tiSn su dling thufic chfing dong ho~c nghi~n ruqu. Li~t nua nguai xuftt hi~n m m
tang dfin, dau dfiu cling vm S\f ti~n triSn tang dfin cac dftu hi~u cua h()i chUn.g tang ap Ive
n()i SQ. Y thuc cua b~nh nhan tra nen ch~m ch~p dfin va sau d6 di vao tinh tr~ng lu lfin.
Ch\lp c~t 16p vi tinh SQ nao thfty hinh anh khfii mau t\l (thuang la m()t khfii tang tY trQng
nhv, hinh liSm n~m ngay du6i vom SQ va ngoai nao ).

433
 CHUONG 10. TRIBU CHUNG HOC Cd QUAN THAN KINH

3.1.2. Tai bi~n m~ch mau nao

B~nh canh thu0ng xay ra d()t ng()t, tren b~nh nhan c6 ySu t6 nguy ca m~ch mau,
khong c6 tiSn sir chftn thuang. Tai biSn m~ch mau nao bao g6m hai lo~i chinh la nh6i
mau nao va xuftt huyst nao.
- Nh6i mau nao: li~t nira ngum xuftt hi~n d()t ng()t, thu0ng khong c6 r6i lo~n y
thuc n~ng nS, khong c6 h()i chling mang nao. Ch\lp c~t 16p vi tinh SQ nao cho thfty hinh
anh vilng giam t)' trQng CO vi tri tuang ling vm khu V\fC cftp mau CUa d()ng m~ch bi t~c.
- Xuftt huySt nao: li~t nira nguai xuftt hi~n d()t ng()t kem theo nhuc dftu, non.
B~nh nhan thu0ng trong tinh tr~ng r6i lo~n y thuc n~ng nS va c6 cac bi~u hi~n cua h()i
chling mang nao. Ch\lp dt lap vi tinh SQ nao se thfty hinh anh kh6i mau tl).

3.1.3. Gae khoi choan cha

- Li~t nira nguai thu0ng ti~n tri~n tang dftn, duqc vi nhu " v~t dftu loang" kem
theo cac bi~u hi~n cua h9i chling tang ap Ive trong SQ. M()t s6 tru0ng hqp c6 t6n thuang
VO nao ho~c gftn VO nao c6 th~ c6 bi~u hi~n d()ng kinh.
- Ch\lp c~t lap vi tinh SQ nao ho~c ch\lp c()ng hu6ng tir giup cho chfrn doan xac
dinh t6n thuang choan ch6.

3. 1.4. Nguyen nhan nhiem trung

- Viem t~c finh m~ch nao: thu0ng xuftt hi~n tren nhfrng ca dia d~c bi~t nhu b~nh
h~ th6ng, sau cac can thi~p san khoa, r6i lo~n dong mau ...
- Viem nao ban cftp: thu0ng c6 h()i chling nhiSm trung va cac tri~u chling t6n
thuang nao nhu r6i Io~n y thuc a nhiSu muc d9 khac nhau, d9ng kinh, r6i Io~n truang
Ive ca n~ng d~n d~n cac tu th~ co cling ho~c xo~n v~n qua muc. Li~t nira nguai xuftt
hi~n ro dftn, thu0ng bi~u hi~n ca 6 hai hen. Trong giai do~n dftu c6 th~ c6 cac dftu hi~u
cua h()i chling mang nao. Chfrn doan xac dinh b~ng cac phan ling huy~t thanh.
- Ap xe nao
+ C6 h()i chling nhiSm trung.
+ C6 tri~u chling thftn kinh khu trU: li~t nira ngum.
+ C6 h()i chling tang ap Ive n()i SQ.
+ C6 du0ng vao: tai mili hQng, rang ham m~t, tim m~ch.
3.1.5. Nh6m nguyen nhan thoai h6a
Xa k~t rai rac hay xa cling tirng dam: b~nh xay ra thanh tirng dqt, hay g~p 6 nfr,
dap ling t6t v6i diSu tri corticoid.
3.2. Cac nguyen nhan 6' tuy: cilng c6 5 nh6m nguyen nhan nhu tren.

434
TRIJ~:U CHUNG HOC N0I KHOA - T~p II

Bai 8

LleT HAI CHAN

Ml)C TIEU HQC T~P:

Sau khi hQc xong bai nay, sinh vien c6 kha nang:
1. Bi~t each kham b?nh nhan li?t hai chan.
2. Trinh bay ilu<;1c cite thJ lam sang cua li?t hai chan, phan bi?t ilu<;1c li?t mJm
trung uong va ngoq,i bien.
3. Trinh bay ilu<;1c cite buac chdn iloan li?t hai chan.
4. KJ ilu<;1c cite nguyen nhan thuirng gijp cua li?t hai chan.

NQIDUNG

I. E>INH NGHiA
La m(_)t h(>i chling giam ho~c mfit v~n d(>ng hfru y hai chan do tbn thuang duang
v~n d(>ng.

Tren vo nao, vling chi huy v~n d(>ng hai chan la tiSu thuy k8 trung tam, tit naron
cao (naron 1) cac sqi tl1lc di xu6ng trong b6 thap th~ng va cheo dSn n6i kh&p v6i sirng
tru6c tuy. Cac naron thfip (naron 2) trong sirng tru6c tuy di ra cac sqi tl1lc hQp thanh r~
va day thfin kinh ngo~i bien.

II. KHAM MQT eeNH NHAN ueT HAI CHAN

1. H6i b~nh

Chu y khai thac:

- Cach khai dfiu: d(>t ng(>t hay tit tit.
- Cac tri~u chling xufit hi~n trong nhfrng ngay dfiu: dau lung, s6t, tS rat, giam cam
giac hai chan, chu(>t rut cac CO' .•.
- Cac tri~u chling xufit hi~n trong nhfrng ngay sau: bi tiSu ti~n, teo ca, loet m6ng,
li~t duang (dan 6ng).

- Ti8n sir: c6 sang chfin c(>t s6ng, mvn nh9t lam mu a m(>t ch6 tren CO' thS, cac
d~ng lao phbi, h~ch, ung thud~ day, phbi ...

2. Kham lam sang

- Khai thac kY ti8n sir tam thfin nSu nghi nga nguyen nhan tam ly.

435
 CHU'dNG 10. TRI€;U CHUNG HOC Cd QUAN THAN KlNH

- Toan than: chu y c<)t s6ng co gil, v~o, g6 d6t s6ng, tim cac diSm dau khu trU d6t
s6ng, phu nS ca lung.
- Dan ong chu y tiSn li~t tuy€n (ung thu).
- Dan ba chu y tl:r cung, tiSn sir chua trirng.
- Thftn kinh: kham kY cac chuc nang v~n d<)ng, cam giac, dinh du5ng, ca vong.
Cftn kham kY v~n d<)ng danh gia muc d9 li~t: giam hay li~t hoan toan hai chan,
dSu hay khong dSu a hai hen; truang Ive ca tang hay giam k€t hqp v6i kham phan x~ dS
danh gia li~t cling hay mSm, n€u li~t co cling phai tim dau hi~u 1\f d<)ng tliy, chu y kham
kY cac phan x~ b~nh ly khi li~t mSm do t6n thuang trung uang. ·
Kham cam giac nong, sau so sanh ng9n chi va g6c chi, phai dinh khu chinh xac vi
tri t6n thuang dva vao ranh gi6i r6i lo~n cam giac n€u t6n thuang trung uang.
Kham dinh du0ng, ca tron drum gia muc d9 r6i lo~ ds co bi~n phap san soc ti€p theo.
Ill. THE LAM SANG
1. The li~t mem
- Truang Ive ca giam.
- Phan x~ gan xuang giam.
- Dau hi~u b~nh ly bo thap co thS co ho~c khong.
- Lam sang cftn phan bi~t hai thS li~t mSm: do t6n thuang trung uang va ngo~i vi.

1. 1. Li~t mem do ton thll'O'ng trung U'O'ng

- Co tri~u chling t6n thuang bo thap (co dfiu hi~u Babinski).
- R6i lo~n ca tron: d~i, tiSu ti~n khong 1\f chu, r6i lo~n kha nang tinh dl;lc.
- R6i lo~n dinh du5ng da: loet a nhfrng vilng de, ep do li~t: vilng cung C\lt a
mong, m~t ca ngoai ban chan ...
- Co ranh gi6i r6i lo~ cam giac khoanh do~ ngoai da tuang tmg v6i t6n thuang amy.
- Ghi di~n ca d6 it thfiy bfit thuang va ghi di~n th€ kheu gqi v~n d<)ng b~ng kich
thich tir truang qua s9 nao r6i ghi cac dap ling co ca co thS thfiy giam dftn truy~n khi t6n
thuang bo thap.
- Di~n bi€n: li~t m~m thuang chi a giai do~n cfip sau do dftn dftn chuySn sang li~t
cling (n€u tuy con h6i ph\lC chuc nang).

1.2. Li~t mem do ton thll'O'ng ngotjli vi

Khong co dfiu hi~u t6n thuang bo thap (khong co dfiu hi~u Babinski).
Khong co tri~u chling r6i lo~n ca tron (trir h<)i chling t6n thuang vilng chop cung
duoi ngva).
R6i lo~n dinh du5ng: teo ca thuang thfiy ch~m sau m<)t thai gian bi b~nh, trir n€u
do b~nh b~i li~t teo ca xufit hi~n s6m.
R6i lo~n cam giac khong theo khoanh tliy ma theo chi ph6i v~t da cua r~ va day
thftn kinh.

436
TRI$U CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

C6 sv thay d6i bftt thuang tren di~n ca d6: c6 th€ c6 hinh anh thoai hoa thfin kinh
Di~n bi8n: kh6ng bao gia chuy€n sang li~t cirng.

2. The li~t cCPng

- Truang Ive ca tang.
- Phan x:;i gan xuang tang.
- Dftu hi~u b~nh ly b6 thap ro (Babinski, Hoffmann).
Giai do:;in khai phat: b~t dfiu thuang ch~m, tir tir. Li~t cirng c6 th€ la giai do:;in
chuyen ti8p tir giai do:;in li~t m€m nhung ciing c6 th€ la cirng dfin ngay tir dfiu. Truang
hqp cirng tir dfiu thuang g~p do u my. Ban dfiu c6 bi€u hi~n r6i lo:;in cam giac ki€u r~ do
t6n thuang ep r~ nhu dau, te bi khi g~ng sue, ho, h~t hai, tha m:;inh ... sau d6 la li~t cirng
dfin hai chan do u chen ep my.
Giai do:;in toan phat: ph6i hqp du cac r6i lo:;in v~n d()ng, phan x:;i, cam giac va thfin
kinh tv chu. Li~t co cirng v6i tang truang Ive ca ki€u t6n thuang b6 thap. Phan x:;i gan
xuang tang, c6 the c6 rung gi~t ban chan (dftu cl onus) va rung gi~t xuang banh che.
Truang hqp n~ng c6 the thfiy dfiu hi~u 3 co con g9i la phan x:;i tv d()ng my do my dugc
giai ph6ng khoi sv kiem soat tir cfiu true tren nao. Phan x:;i b~nh ly b6 thap (dien hinh la
dftu hi~u Babinski) thfty a ca hai ben. R6i lo:;in cam giac n6ng, sau, c6 ranh gi6i r6i lo:;in
ro theo khoanh my, dva vao d6 giup chfrn doan djnh khu vj tri t6n thuang. C6 r6i lo:;in
CO' tron Va dinh du6ng, cJ nam gim them rf>i lo:;tn chuc nang sinh dl;lC nhung khong ro teo
ca, kh6ng c6 bftt thuang khi ghi di~n ca.

3. The trung gian

- Truang Ive ca giam.
- Phan x:;i gan xuang tang.
The nay v€ gia trj tri~u chirng la the cirng, d6 la giai do:;in li~t m€m trung uang
dang ti8n tri€n d8n cirng.

4. Tiin trien cua cac the

- Li~t m€m trung uang theo quy lu~t se chuyen sang li~t cirng. N8u cu tiSp tvc
m€m la tien luqng xfiu.
- Li~t m€m ngo:;ii bien kh6ng bao gia ti~n tm cirng.
- Li~t cirng chuyen sang m€m la tien luqng xfiu cua ho:;ii tU tuy.

IV. CHAN E>OAN Lll;T HAI CHAN

Tru6c m9t b~nh nhan li~t hai chan, nhfrng vfin d€ d~t ra phai giai dap tufin tv nhu sau:
1. C6 th~t li~t hai chin do than kinh khong? (cfin lo:;ii trir cac b~nh xuang kh6p
gay tra ng:;ii v~n d9ng hai chan).
2. Li~t thl}'C the hay CO' nang? (b~nh Hysteria)
Li~t Hysteria kh6ng bao gia c6 tri~u chirng thvc the khach quan v€ thfin kinh,
thuang kem cac r6i Io:;in cam giac kieu di gang tay, di b6t.

437
 CHUONG 10. TRIEU CHUNG HOC CO QUAN THAN KINH

3. Li't cCPng hay li't mem

Can cu cac tieu chufin chinh da neu tren .

4. Li't trung ll'<>'ng hay ngo~i bien

Day la khau quan trQng d~ dinh hu6ng chfin doan nguyen nhan.
c§.n nh6 cong thuc:
- Li~t cirng bao gia cilng la trung uong.
- Li~t mSm c6 th~ trung uong ho~c ngo~i bien.
Cong thuc tren c6 th~ phat bi~u each khac:
- Li~t trung uong c6 th~ mSm ho~c cirng.
- Li~t ngo~i bien bao gia cilng mSm.

s. Tan thll'<>'ng 6' dau? (cv the)

- N@u t6n thuong a trung uong: t6n thuong chu y@u Ia a tuy s6ng. Can cu gi6i
h~n tren cua r6i lo~n cam giac suy ra gi6i h~n cua t6n thuong dva vao sa d6 cam giac
cac khoanh tuy. M()t s6 hi~m truang hqp do t6n thuong a nao cac u V-Ung ti~u thuy kS
trung tam a m()t ben ep sang ben d6i di~n ho~c cac chirng ung thuy nao.
- N€u t6n thuong a tuy: m()t vfin dS quan trQng ti€p theo phai xem xet Ia ep tuy
hay viem tuy (cilng me la vfin dS n()i khoa hay ngo~i khoa). Cac tri~u chirng khai quat
tom t~t trong bang sau:
Bang 10.18. Phan bi~t viem tuy va ep tuy
Eptuy Viem tuy
- Tien trien tl.r tl.r - Tien trien cap ho~c ban cap
- Ep re: ho, hat hai dau - Dau IU'ng e am khong ro dau re.
- Phan x9 gan xU'ang tang, thU'ang c6 phan - Phan x9 gan XU'O'ng giam {cap) ho~c tang
xc;t 3co {mc;tn tfnh)
- Dich nao tuy phan ly dc;tm te bao - Dich nao tuy thU'ang tang te bao, dc;tm tang ft
- Nghi~m phap Queckensted Stookey - Nghi~m phap Queckensted Stookey am tfnh.
dU'ang tf nh
- Chl)p tuy can quang c6 tac - Chl)p tuy can quang khong c6 tac
- C.T. Scan, CHT tUy c6 can quang phat - C.T Scan, CHT tuy loc;ti trl.r ep
hi~n u

V. NGUYEN NHAN THU'ONG G~P

f)~ chfin doan nguyen nhan nguai ta thuang dva vao cac xet nghi~m.
- Ch9p c()t s6ng theo quy u6c (b~t bu()c ).
- ChQC do th~t lung xet nghi~m sinh hoa, t€ bao (b~t bu()c).
- Ch\lp can quang bao rS tuy khi nghi c6 ep tuy (hi~n nay it lam).
- Ch\lp c~t 16p vi tinh (CT Scan) my s6ng c6 can quang n~u c6 diSu ki~n.

438
TR$U CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

- Ch\lp c()ng hu6ng tir my sBng.

1. Ep tuy: g~p trong
- U ngoai tuy (mang rS ... ) ho~c trong tuy.
+ NSu u ngoai tuy: giam cac lo:;ii cam giac.
+ NSu u trong tuy: c6 phan ly cam giac, con cam giac sau, mftt cam giac nong.
+ Lo:;ii u ngoai tuy ph~u thu~t t6t, lo:;ii u trong tuy khong m6 duqc. Xac dinh chiic
chiin phai d\fa vao Ch\lp can quang, CT Scan khong va c6 can quang, c()ng hu6ng Ur.
- U xuong s6ng: lao, ung thu d6t s6ng. Ch\lp X-quang c9t s6ng xac dinh dS dang.
- Ap xe ngoai mang ctrng: xay ra sau m()t nhiSm khufui lam mu nhftt la vt1ng lung.
Lam sang: b~nh nhan s6t cao, dau du d9i khu tn1 a l ,2 d6t s6ng khi go, fin. Ch9c hut thu
ngoai mang ctrng c6 mu. Ch\lp c()ng hu6ng tir, ch\lp dt lap vi tinh chiic chiin vi tri, d9
dai cua ap xe. Ap xe nSu xu ly ch~m, mvong cao.
- Sang chftn c9t s6ng: nguyen nhan nay coi la dI nhien.

2. Viem tuy: g~p trong

- Viem tuy ngang cfip: li~t m~m hoan toan du m9t v~n d()ng nho mftp may ng6n
chan ciing khong lam duqc. Li~t xay ra nhanh ch6ng it khi qua 3 ngay. Cac dftu hi~u
nhiSm khufin thuimg khong rfim fQ. RBi lo:;in ca vong (bi tiSu ti~n) va loet da nhanh.
Tien luqng rftt xfiu nSu mfit hoan toan cam giac cac lo:;ii (cam giac la ySu t6 chinh
trong tien luqng viem tuy ngang).
- Cac lo:;ii viem tuy ban cftp va m:;in tinh, li~t do giang mai my .

3. T6n thU'ang trung U'O'ng khac khong do ep

- Viem tuy sau tiem chilng va sau b~nh nhiSm khufin.
- Viem tuy mftt Myeline cftp (b~nh Devic), d~c diSm la li~t hai chan di kem t6n
thuong day thi (II), c6 thS phu gai thi ho~c teo thi thfin kinh.
- B~nh xa ctrng rai rac (multiple sclerosis).
- B~nh r6ng tuy (syringomyelia).
- Viem tfic m:;ich mau tuy.

4. T6n thU'ang ngo'i bien

- B~nh viem slr11g tru6c tuy cftp (b:;ii li~t tre em): li~t don thufin v~n d()ng; khong
c6 r6i lo:;in cam giac, teo ca nhanh ch6ng.
- Viem da day thfin kinh: li~t v~n d()ng, r6i lo:;in cam giac dBi xtrng, ngay tir dfiu,
uu thS ng9n chi.
- Viem da rS va day thfin kinh (h9i chtrng Guillain Barre): lam sang gfin giBng
nhu viem da day nhung Ian toa dSn rS do d6 li~t ca g6c va ng9n chi. Dich nao tuy phan
ly chfit d:;im - ts bao va thuimg tiSn triSn dSn hbi ph\lc.
- H()i chtrng duoi nma: li~t hai chan, r6i lo:;in cam giac vilng yen nma, r6i lo:;in
ca tron.

439

. ' ',~. ·'

 CHVCJNG 10. TRIBU CHUNG HOC Cd QUAN THAN KINH

Bai 9

HQI CHO'NG TIEU NAO

MVC TIEU HQC T~P:

Sau khi h9c xong bai nay, sinh vien c6 kha nang:
1. Trinh bay aU(JC cac tri?u chimg liim sang cua h<}i chimg tiiu nifo.
2. Trinh bay aU(JC cac nguyen nhiin cua h<}i chimg tiiu niio.

NQIDUNG

I. GIAI PHAU - CHO'C NANG CUA TIEU NAO

Ti€u nao n~m a sau than nao trong phftn phia sau cua h()p SQ. Ti€u nao duqc cftu
tc;i.o bai m()t thuy giun a gifra va hai ban cfiu ti€u nao a hai ben. Ti€u nao lien h~ v6i cac
cftu true thfin kinh trung uong khac (VO nao, ti en dinh, tuy s6ng) b~ng cac b6 SQ'i dSn va
di tc;i.o thanh cac cu6ng ti€u nao tren, gifra va du6i (lftn luqt n6i v6i cu6ng nao, cfiu nao
va hanh tuy).
V6 nao

86 tien dlnh-tieu nao

I .-.:--r----V6 tieu nao
- 86 Flechsig

Hinh 1o.sa. Sa do dU'ang dan truyen tieu nao

440
TRI$U CHUNG HOC N0I KHOA - T~p II

TiSu nao c6 vai tro quan tr9ng trong vi~c gifr thang b~ng, truang Ive ca, sv thich
Ung tu thS va chuc nang diSu hoa va ph6i hqp cac d()ng tac. Thuy giun c6 vai tro trong
disu hoa a tr?ng thai trnh, hai ban d.u tiSu nao co chuc nang kiSm tra va ph6i hqp cac
ho?t d()ng trong cac v~n d()ng chu d()ng.
Dva tren ca sa giai ph~u va chuc nang, nguai ta chia tiSu nao thanh ba phfin:
- Thuy nhung (con dugc g9i la nguyen tiSu nao): tham gia diSu hoa thang b~ng
cua ca ths.
- Thuy tru6c (con dugc g9i la tiSu nao c6): c6 chuc nang diSu hoa truang Ive va
la trung tam cua cac phan X? gifr thang b~ng va chinh thS.
- Thuy sau (con dugc g9i la tiSu nao m6i): c6 chuc nang diSu hoa ph6i hqp cac
d()ng tac phuc t?p.
H()i chtmg tiSu nao c6 thS g~p trong cac t6n thuang tr\IC tiSp cua tiSu nao ho~c t6n
thuang xam ph?m vao cac cu6ng tisu nao hay vao cac vi tri khac nhau tren duang di
cua b6 VO du - tiSu nao nhu canh tay sau cua bao trong, chftt tr~ng ban cfiu d?i nao,
V-Ung d6i thi - du6i d6i.
Cac chuc nang cua tiSu nao cfing dugc thvc hi~n gi6ng nhu cua VO nao a tirng ben
(phai, trai) cua than ths do do h9i chwg tiSu nao co thS chi m9t ben ho~c ca hai ben.

11. LAM SANG CUA HQI CHlrNG TIEU NAO

Chu y@u.la r6i lo?n thang b~ng, ph6i hqp cac d()ng tac g9i Ia thftt diSu, biSu hi~n:
- Dwg: ma r()ng da giac dtmg (hai ban chan xa nhau), khi chvm ban chan nguai
du dua cac hu6ng nhung khong nga (khong c6 Romberg).
- Di: dang di cua nguai say rugu.
- R6i t~m, qua tfim qua nghi~m phap got chan dfiu g6i, ng6n tay chi miii, khong
lam dugc d()ng tac lien tiSp ngugc chiSu: v6 tay, danh nhip.
- R6i lo?n phat am: gi9ng n6i dSu dSu bu6n te, n6i nhat gimg, b~nh nhan phai c6
u6n moi, luai, hai tho, kh6 khan l~m m6i n6i ra dugc m()t tir, gi9ng phat am s~ng, c6 tac
gia mo ta "b~nh nhan nhai Va kh?C ra tirng Ur".
- Rung gi~t nhan cfiu ngang: khi duang tiSn dinh bi xam ph?m, trong t6n thuang
dan thufin tiSu nao khong c6 rung gi~t nhan cfiu.
- Run: khi lam d()ng tac (run d()ng tr?ng), vi dv cftm c6c nu6c u6ng, khi g~n dSn
mi~ng run cang ro. C6 thS cho b~nh nhan V?Ch tren gifty cac duang ngang song song
dSn dfuig m()t duang thing dtmg g?ch tru6c lam dich. Trong nghi~m phap nay c6 cac
duang chua dSn dich, c6 duang l?i qua dich.
- Giam truang Ive ca: chu ySu la giam d9 ve vAy, khi di hai tay vung vAy r()ng,
m?nh han binh thuang.
- Dap (mg bftt thuang trong nghi~m phap Stewart-Holmes: nguai b~nh g~p dng
tay co m?nh vao canh tay ch6ng l?i nguai th~y thu6c keo du6i cing tay ra. Khi thfiy
thu6c dirng d()t ng()t vi~c keo du6i cing tay, se xufit hi~n hi~n tugng co ca qua muc cua
canh tay lam d~p ban tay cua b~nh nhan vao vai.

441
 CHUONG 10. TRIJ;U CHUNG HOC CO QUAN THAN KINH

- Dfiu hi~u dao d(mg qua l~c khi kham phan x~ gan g6i.
- Mfit lien d<)ng: ngum b~nh khong c6 kha nang thvc hi~n nhanh cac d<)ng tac xen
ke: yeu cfiu ngum b~nh I~t, up hai ban tay lien tisp, cac d9ng tac nhanh nay se bi r6i
Io~n a ben co t6n thuong tisu nao.
- Chu viSt tiSu nao: ca chfr 16n, khong dSu, nSu yeu cfiu nguai b~nh ve cac b~c
cua m{)t cai thang thi Ve VUQ1: qua gicJi h~n.

Ill. MQT SO NGUYEN NHAN COA HQI CHO'NG TIEU NAO

- Nh6i mau tiSu nao don thufin ho~c kSt hgp vm nh6i mau than nao. H<)i chtrng
c6 di Sn hay g~p nhfit la h<)i chtrng W allenberg . Chftn doan xac dinh b~ng ch\lp dt 16p
vi tinh ho~c ch\lp c<)ng huang tir SQ nao.
- Chay mau tiSu nao ho~c chay mau than nao hiSm g~p hon. Ch\lp c~t lap vi tinh
SQ nao c6 thS giup chftn doan xac dinh d6ng thai danh gia kich thu6c kh6i mau 1\1 va
tinh tr~ng tran dich nao di kem.
- NSu h<)i chtrng tiSu nao cfip tinh xay ra trong b~nh canh nhiSm trllng, cfin nghI
dsn b~nh viem tiSu nao don thufin ho~c n~m trong b~nh canh cua h9i chtrng viem nao.
- Ap xe tiSu nao: thuang Ia biSn chtrng viem tai xuong chum h6i viem. Tri~u
chtrng tiSu nao biSu hi~n s6m b~ng giam truong Ive ca, chu ySu tang d<) ve vfty. D~c
diSm Io~i ap xe nay b~nh nhan gfiy rfit nhanh.
- U vilng h6 sau:
+ u tiSu nao: cac tri~u chtrng tiSu nao cung ben vm u. H<)i chtrng tang ap Ive n<)i
SQ dSn s6m va n~ng.
+ U g6c cfiu tiSu nao:h<)i chtrng tiSu nao kem li~t cac day VIII, V, VII cung ben,
h<)i chtrng thap ben kia. Tang ap Ive n<)i SQ thfiy a giai do~n mu<)n vi u nay lanh tinh
phat triSn ch~m.
- B~nh xa ctrng rai rac: b~nh canh lam sang va cac xet nghi~m c~n lam sang
kh~ng dinh tinh rai rac cua cac t6n thuong. Chftn doan xac dinh thong qua Ch\lp c<)ng
huang tir va xet nghi~m dich nao tuy.
- Di d~ng bftm sinh Arnold-Chiari: di t~t nay co thS dugc phat hi~n thong qua m<)t
h<)i chtrng tiSu nao ban cfip don thufin ho~c kem theo cac r6i lo~n nu6t va dfiu hi~u rung
gi~t nhan cfiu. Chftn doan xac dinh nha phim ch\lp c<)ng huang tir.
- Teo tiSu nao: la h~u qua hay g~p nhfit cua nghi~n rugu m~n tinh.
+ Teo tiSu nao c6 thS con do tac d\lllg ph\1 cua thu6c (cac thu6c thu<)c nh6m
hydantoine) ho~c dong<) d<)c (thuy ngan).
+Teo tiSu nao c6 thS n~m trong b~nh canh cua cac b~nh r6i lo~n chuySn hoa cua
h~ thfin kinh trung uong nhu b~nh r6i .lo~n chuc nang ty l~p thS.
+Teo tiSu nao do thoai hoa la m<)t chftn doan lo~i trir. B~nh nay c6 thS xufit hi~n
tan phat ho~c c6 tinh di truySn.

442
TRIBU CHUNG HOC N<)I KHOA - T~p II

Bai 10

VIEM E>A DAY THAN KINH

Ml)C TIEU HQC T~P

Sau khi h9c xong bai nay, sinh vien c6 kha nang:
1. Trinh bay au<)'C cac tri?u ch{mg lam sang cua viem da day thdn kinh.
2. Trinh bay au<)'c chdn doan phan bi?t viem da day thdn kinh.
3. Kd au<)'c cac nguyen nhan thuirng g(jp cua viem da day thdn kinh.

NQIDUNG

Khai ni~m viem da day thfin kinh ditng dS chi m(h nh6m b~nh gay t6n thuong cac
day thfrn kinh ngo~i bien, nh~t la t6n thuong a cac do~n xa cua tU chi. Chftn doan
thmni.g dga vao lam sang va xet nghi~m do t6c d9 d~n truysn thfin kinh.

I. GIAI PHAU eeNH HQC

T 6n thuong diSn hinh trong vi em da day thfin kinh la t6n thuong a nhiSu day thfin
kinh, c6 thoai hoa timg do~n xung quanh tf\lc thfrn kinh, nghla la tren m(h day thfrn kinh,
c6 do~n bi thoai hoa, c6 do~n lanh; thuang thoai h6a cac bao myelin, tf\lc thfin kinh
thuang khong bi t6n thuong.

II. LAM SANG

Viem da day thfin kinh do nhiSu nguyen nhan. M6i nguyen nhan dSu c6 cac hinh
thai lam sang rieng. Song du do nguyen nhan gi, h()i chtrng viem da day thfin kinh cilng
biSu hi~n cac tri~u chtrng chung sau day:

1. R6i lo~n cam giac

- R6i lo~n cam giac chu quan: h.lc dfru, nguai b~nh c6 cam giac te bu6n ngoai da,
kiSn ho. VS sau, c6 th~ bi chu()t rut va doi khi c6 con dau n;r phat, con dau lien t\lc va
thuang xay ra nhiSu vao ban dem. Dau nhu phai bong ho~c nhu vSt dao ck
- R6i lo~n cam giac khach quan: khi ~n sau vao kh6i ca ho~c d9c day thfin kinh,
ho~c c6 khi chi kich thich nh~ tren m~t da ciing dau. Chi m()t v~t nh~ de ten da, nguai
b~nh cilng khong chiu duqc.

Cac r6i lo~n cam giac nay thuang g~p a hai chi du6i.
Trong m()t s6 truang hqp nguai b~nh m~t h~n cam giac.

443
 CmJdNG 10. TRIBU CHCJNG HOC Cd QUAN THAN KINH

2. Roi lo~n v~n d{mg

C6 thS thfiy b~i ho~c li~t hai chi du6i ho~c m chi, bi ca hai hen, d6i XUng nhau va
thuang a cac do~n xa. Q chi du6i, thuang bi a nh6m CO' ngoai cilng chan, r6i dSn CO'
du6i ng6n cai va cac CO' du6i n6i chung dSu bi, chan tra nen lung ling, ng6n chan cai a
thu the gfip. Quan sat Iuc di I~i, se thfiy dang di kiSu chan ru. d chi tren: Ii~t hoan toan
CO' du6i ng6n tay, lam cho ban tay rfi xuf>ng nhu "c6 co".
Li~t c6 thS a ca cac CO' a than va m()t s6 day thftn kinh SQ, d~c bi~t la v~n d()ng m~t
va li~t hftu hQng. C6 thS bi li~t ca CO' ho hfip.
Do li~t ngo~i bien, nen c6 thS thfty cac r6i lo~n khac kem theo nhu:
- Teo ca: xay ra nhanh, c6 thS tra nen teo vinh viSn, kem theo thoai hoa XO' a cac
ca. Nhung n6i chung, nSu dugc diSu trj s6m thi thuang h6i ph\lc nhanh ch6ng.

3. Roi lo~n phan x~ gan XU'<>'ng

Cac phan x~ gan xuang, luc dftu giam, v~ sau mfit hin. Tren lam sang bao gia
cfing la li~t mSm.
Cac r6i lo~n tren, luc dftu a cac do~n xa cua m chi, va a m()t s6 nh6m CO'' sau Ian
dfin vao g6c chi va toan b9 cac chi d~u co thS bi.

Ill. CHAN E>OAN PHAN Blf~T

Trong viem da day thfin kinh, thuang truac tien gay li~t hai chi du6i, do v~y cac
nguyen nhan li~t mSm hai chi du6i cfin phai chAn doan phan bi~t v6i:

1. Viem da re day than kinh

ChAn doan phan bi~t kh6 khan nhftt vi vS lam sang rfit gi6ng nhau. Chu ySu dlJa
vao xet nghi~m di ch nao my. RS day thftn kinh nfim trong tuy s6ng nen khi c6 vi em se
r6i lo~n nu6c nao tuy: albumin se tang nhiSu, tS bao binh thuang (g9i la hi~n tuQ'llg
phan ly d~m-tS bao).
H9i chfu1g viem nhiSu rS day thftn kinh nay thuang do virut va tiSn triSn lanh tinh,
sau m9t thai gian da phftn b~nh se khoi.

2. H(>i chling duoi ngl;l'a

Li~t ngo~i bien hai chi du6i, c6 r6i lo~n ca tron va r6i lo~n cam giac rfit d~c bi~t:
mfrt cam giac vUng day ch~u Va sinh dl)C (con gQi la rf>i lo~n cam giac vilng yen ng\la).

3. B~nh b~i li~t tre em

Li~t ngo~i bien, song kh6ng c6 r6i lo~ vS cam giac.
4. Cac b~nh a tuy song: nhu XO' C,Ung rai rac, viem tuy cfrp
Luc dftu cfing gay li~t mSm, t6n thuang c6 thS r()ng, c6 r6i lo~n ca tron, c6 tri~u
chfu1g t6n thuang b6 thap va thuang chuySn sang li~t cfu1g.

444
TRI$U CHUNG HQC N0I KHOA - np II
IV. NGUYEN NHAN
1. Viem da day thin kinh do thi~u vitamin 81
- Do trong thuc an thiSu vitamin B 1 ho~c do khong h~p thu duqc vitamin B 1.
- B~nh thS hi~n bm ba tri~u chirng: phu, r6i lo~n tim m~ch, viem da day thfin kinh.
- DiSu ttj vitamin B 1 liSu cao thi khoi nhanh.

2. Do chuyAn hoa
G~p trong m<)t s6 b~nh chuySn hoa nhu: b~nh dai thao duemg, b~nh gut.
Cac nguai b~nh dai thao duemg khong duqc diSu tri trong m<)t thai gian Iau, c6
thS bi viem da day thfin kinh.

3. Do nhiem khuan
M9t s6 b~nh do vi khufin va virut c6 thS kem them viem nhiSu day thfin kinh. D~c
bi~t hay bi viem nhiSu day thfin kinh trong b~nh b~ch hfiu.

4. Dong{> d{>c
- N gQ d<)c ruqu kinh nien, gay thiSu vitamin B 1. Thi Su vitamin B 1 a day c6 thS
do chS d9 an qua nhiSu duemg ho~c biSng an, co thS do h~p thu kem (r6i lo~n tieu hoa a
nguai u6ng ruqu). Ben c~nh thiSu vitamin Bl, con thiSu ca B2, B6, B12 va PP.
- Trong cac lo~i ng9 d<)c gay viem da day thfin kinh, ng9 d<)c cac kim lo~i n~ng
nhu: chi, asen, thuy ngan kinh nien ciing la m<)t nguyen nhan quan tr9ng.

445
 CHU'dNG 10. TRIBU CHUNG HOC Cd QUAN THAN KINH

Bai 11

HQI CHO'NG PARKINSON

Ml)C TIEU HQC T~P:

Sau khi hQc xong bai nay, sinh vien c6 kha nang:
1. Trinh bay au(lc cac tri?u chtmg lam sang cua h9i chtmg Parkinson.
2. Kd au(lc cac nguyen nhdn thuirng gijp cua h9i chtmg Parkinson.

NQIDUNG

I. GIAI PHAU VA SINH LY

H(>i ch1Ing Parkinson do t6n thuong h~ th6ng ngoc;i.i thap ma chu ySu la t6n thuong
athS van va liSm den. C6 S\f giam tiSt dopamin trong tS bao anhan duoi, thS van.
B~nh Parkinson la nguyen nhan c6 tY l~ cao nhfit trong h<)i ch(mg Parkinson.

II. LAM SANG

1. Run: run trong Parkinson c6 nhfrng d~c tinh sau day:
- Run khi nghi, mfit ho~c giam khi hoc;i.t d<)ng, ngil (run trong tiSu nao thuemg run
h1c hoc;i.t d<)ng; cuemg giap: run nho, ng9n chi, nhip tim nhanh, thay d6i hormone tuySn
giap; run do ruQ'U: tiSn sir nghi~n rnQ'U, c6 thS c6 r6i loc;i.n tam th~n kem theo, r6i loc;i.n
chirc nang gan; run a nguai gia: run tang Ien khi c6 v~n d<)ng 1\f y, khong co c1Ing ca
ngoc;i.i thap kem theo.)
- T~n s6 run thuemg ch~m (4-7 l~n trong m<)t giay).
- Nhip di~u va bien d9 dSu d~n.
- Khi m~t moi ho~c xuc d<)ng thi run nhiSu. Luc ngil khong bi run. Run do di khi
dung thu6c loc;i.i L Dopa.
- Run thuemg thfiy a cac ng9n chi, nhfit la cac ng9n chi tren luc dfiu thuemg a m<)t
ben. Hi~n tuqng run nay tho<;it nhin c6 cam giac nhu nguai b~nh dSm tiSn ho~c cu<)n
thu6c la. Cilng c6 khi run ca hai ben, a dfiu va ham.

2. CCPng CO'

flay Ia loc;i.i co c(mg ngo<;ii thap do SlJ cang thuemg xuyen cua cac CO'. B~nh nhan
thuemg c6 tu thS gfip, dang nguai hai gfip vS phia tru6c. Luc dfiu gfip a khu)ru tay. Giai

446
TRI:BU CHUNG HOC N0I KHOA - np II
do~n sau, dfiu va than chili ra tru6c, chi tren gftp va khep, chi du6i gftp it hon. Cfuig ca
trong Parkinson c6 nhfmg d~c tinh sau day:
- N girng gfin nhu hoan toan khi nghi ngai, nhftt la khi nghi ngai hoan toan lam
chung cac ca cua toan ca thS, l~i xufit hi~n khi c6 ho~t d(;)ng, day la lo~i cfuig ca khi
ho~t d(;)ng.

- ThuCm.g bi a cac g6c chi.

- Trong do~n chi bi cfuig, toan b9 cac ca dSu bi (khong trir nh6m ca nao, ca ca
gftp lfin ca du6i).
- Khong kem theo S\f tang phan X~ gan xuong, cac phan X~ gan ban chan binh
thuCm.g.
Do tinh chftt co cfuig nhu thS nen chi am<;>t tu thS b~t bu<;>c. NSu tay dang atu thS
gftp, ta keo ding tay cho th~ng v6i canh tay, do ca ca gftp va ca du6i cung co, nen ta chi
du6i ra tirng nfic: d6 la hi~n tuQ'llg banh xe rang cua ..
- Cu6i cling, S\f cfuig ca giam ho~c mfit di dung thu6c nh6m L Dopa.
- Do cfuig ca nen c6 thS thfty them cac dftu hi~u sau:

3. Tang phan x~ tU' th@

d ngum binh thuCm.g nSu ta thay d6i th\l d9ng m9t kh6p, cac ca trong ph~m vi tac
d\lllg "cua kh6p fry se co l~i va gift cho chi c6 m9t tu thS nhftt dinh. d nguai Parkinson,
sv co cfuig ca tang len vs cuCm.g d9 va thm gian. Vi d\l: khi gftp ban chan, r6i bo ra, ta
thfty ca dng chan tru6c vfin con co va gan cua n6 vfin h~n Ien ro r~t. Ho~c khi ta bi XO
ra phia tru6c, ta thuCm.g c6 xu hu6ng nga nguai l~i phia sau dS gift cho khoi nga. d
nguai Parkinson, vfin c6 XU hu6ng gift a tu thS bi XO dfiy, nen rfit d~ bi nga.

4. E>{mg tac ch~m ch~p (giam d9ng)

MQi d(;)ng tac dSu ch~m va c6 mire d9.
- f)i l~i ch~m ch~p va kh6 khan: ngum b~nh di tlrng bu6c nho, than nga vs phia
tru6c, tuang nhu nSu khong lam nhu v~y se bi nga.
- B9 m~t l~nh lung: cac ca a m~t it cu d(;)ng, lam nguai b~nh c6 b9 m~t l~nh lling
VO cam. N gum b~nh nhu bu6n rfiu.
- N6i ch~m va gi9ng n6i dSu dSu, doi khi n6i l~p.
- ViSt run, luc dfiu, chft con to, sau nho dfin, doi khi khong thS viSt duqc.

5. Mit cac d9ng tac ti! d9ng

Khi di l~i, hai tay khong ve vfiy, ma cfuig da.

447
 CHUONG 10. TRI$U CHUNG HQC CO QUAN THAN KINH

B$nh Parkinson

'+,,'

Giam dong Dau hi$u banh xe rang cU'a Run khi nghi
(nhln thay khi go ng6n chan)

TU' the gap Bo m~t ki~u m~t n~ Khong on djnh tU' the

Hinh 10.54. Cac bieu hi~m chinh cua h()i ch(Jing Parkinson

6. Cac dAu hi~u am tinh

- Khong bao gia c6 li~t v~n d()ng m~c dfiu b~nh Parkinson con dugc g<;>i m9t ten
khac: li~t rung, tuy nhien CO' Ive phfin nao c6 anh huemg do ctrng va run.
- Khong c6 r6i lo~n cam giac, trir m9t s6 c6 dau a cac kh6p.
- Phan x~ gan xuang binh thuang, khong c6 phan x~ b~nh ly cua b6 thap.
- Tinh thfin b~nh nhan v~n sang su6t, tinh tao, v~ Iau dai 1/3 s6 ca c6 mfit tri.

Ill. CHAN E>OAN NGUYEN NHAN

- B~nh Parkinson: la nguyen nhan thuang g~p nhftt, thu9c nh6m b~nh ly thoai
h6a thfin kinh. Dugc chfin doan cac dinh theo tieu chufin cua Ngan hang nao Anh v~
b~nh Parkinson United Kingdom Parkinson's Disease Brain Bank (UKPDSBB).

448
TRI$U CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

AM

ESSAY

01'T1H

SHAKING PALSY.

JANES PARKii.lfSON.

~ ...........,

-1817.

Hinh 10.55. Tac gia James Parkinson va quyen sach dau tien mo ta b~nh Parkinson
{ch(Jing li~t rung)
- H(h chirng Parkinson do thu6c: rfit nhiSu b~nh nhan dung cac thu6c an thfin
kinh, sau d6 c6 biSu hi~n cua h()i chirng Parkinson. Do d6, cfin phai hoi kI b~nh sir cua
b~nh nhan.
- H()i chirng Parkinson sau viem nao: chu ySu Ia do biSn chirng n~ng cua viem
nao ngu ga (viem nao A) xay ra trong V\l dich 1918 - 1924 a chau Au. Lo~i viem nao
nay ngay nay rfit hiSm.
- Cac h()i chirng Parkinson do m~ch mau: thuang thi h()i chirng Parkinson do
m~ch mau 16ng ghep trong h()i chirng h6c nao ph6i hqp vm cac tri~u chirng ngo~i thap
va gia hanh nao.
- H()i chirng Parkinson do ng() d()c
+Ng() d()c oxyd carbon c6 thS dS l~i di chirng mfit d()ng - tang truong Ive ca.
+Ng() d()c mangan ciing c6 thS c6 cac tri~u chirng diSn hinh cua Parkinson. Ph6
biSn nhftt la h()i chirng Parkinson do dung thu6c an thfin kinh, nh6m phenothiazin
(largactil, aminazine va butyrophenon, halosperidol). Sau khi ngimg dung thu6c, b~nh
nhan se tra l~i binh thuang.
- H()i chirng Parkinson do sang chftn: chAn doan cfin de d~t, hfiu hSt cac truang
hqp ySu t6 sang chfin chi la nguyen nhan khai phat.
- Cac h()i chirng Parkinson do u nao: rfit hiSm, d6 Ia cac u vling nhan xam trung
uong, hay g~p cac u thuy tran, d~c bi~t cac u mang nao ks giua.

449
 CHVdNG 10. TRIEU CHUNG HQC Cd QUAN THAN KINH

- Cac h<)i chl1ng Parkinson di kem nhi~u dfiu hi~u thfin kinh khac trong m<)t s6
b~nh thoai hoa h~ thftn kinh:
+ B~nh Shy Draeger c6 he}. huy~t ap tu th~, m(}.ch khong 6n dinh va nhi~u r6i lo(}.n
thftn kinh thvc v~t (li~t duong, khong c6 m6 hoi) va cac dfiu hi~u thftn kinh khac (dfiu
hi~u ti~u nao va/ho~c thap).
+Teo tram - cftu ti~u nao trong d6 c6 tri~u chl1ng Parkinson chfing chfit len cac
tri~u chl1ng ti~u nao, thap.
+ Li~t v~n nhan tren ti~n tri~n v6i li~t nhin len, kh6 n6i, kh6 nu6t.

450
TRIBU CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

Bai 12

THAM DO CHlYC NANG TRONG THAN KINH

MVC TIEU HQC T~P

Sau khi hQC xong bai nay' sinh vien c6 kha nang:
1. Ki au<;rc ten va chi atnh cac tham do chuc nang trong thdn kinh.
2. Trinh bay au<;rc qui trinh ch9c do dtnh nao tuy.

NQIDUNG

I. CHVP X-QUANG THU'ONG QUY

Chvp SQ va chvp CQt s6ng
Cac tham kham X-quang thuang g6m m()t phim nghieng, m()t phim th~ng. Tuy
rung truang hgp d~c bi~t mu6n phat hi~n t6n thuong ma yeu du cac tu ths chvp d~c
bi~t vi dv nhu chvp them tu thS Blondeau d~ nghien cilu kh6i xuong m~t va tu thS Hirtz
d~ nghien cilu V-Ung nSn SQ.

II. CHVP CAT LOP VI TiNH

Chvp dt 16p vi tinh SQ nao cho phep thfiy duqc cac cfiu trite n()i SQ m()t each
khong can thi~p, xac dinh duqc kich thu6c, vi tri cua t6n thuong b~nh ly.
Chvp c~t 16p vi tinh (CLVT) khong tiem thu6c can quang phan bi~t tren anh duqc
7 cfiu true: xuong SQ, mo nao xam, mo nao tr~ng, dich, f> voi hoa, ma va khong khi.
Chvp c~t 16p c6 tiem thu6c can quang vao finh m~ch nh~m quan sat m~ch mau va
nhfrng thay d6i cua hang rao mau nao.
Chvp CLVT duqc chi dinh trong chfin thuong SQ nao, tai biSn m~ch mau nao, u
nao, viem nao, ken san nao ...

451
 CHUONG 10. TRI$U CmJNG HOC CO QUAN THAN KINH

Hinh 10.56. Hinh anh chay mau nao tren phim chvp cat 16'p SQ nao.

Hinh 10.57. Hinh anh nhoi mau nao tren phim chl)p cat 16'p SQ nao

Ill. CHl)P CQNG HU'ONG TO'

ChtJp d)ng hu6ng nr la m()t tham do cao c~p dS chAn doan cac b~nh ly SQ nao, tUy
s6ng, c()t s6ng, ca xuang kh6p. C6 ca chl)p c()ng hu6ng tlr m~ch nao dS phat hi~n t6n
thuang h~ th6ng m~ch nao, tuy nhien vi hinh anh nho nen d() chinh xac khong cao.

452
TRI$U CHUNG HQC N<)I KHOA - np II
1. Chi dinh ch1:1p c{mg hU'6'ng t(f SQ nao
- Cac di t~t bftm sinh.
- Cac b~nh ly chfit tr~ng: XO' c(rng rai rac, lo~n du6ng chfit tr~ng do m~ch mau,
t6n thuang do chi~u x~, t6n thuang mo tr~ng do cac nguyen nhan khac.
- B~nh ly m~ch mau nao: nh6i mau nao, di d~ng d9ng-finh m~ch nao, ph6ng d9ng
m~ch, xufit huy~t nao.
- u nao: u ban du, u vimg h6 sau, vimg h6 yen, tren yen, c~nh yen, u mang nao,
u di can.

2. Chi dinh ch1:1p c{mg hU'6'ng t(f CQt song va tuy song
- Di t~t bftm sinh.
- Chfin thuang c9t s6ng- tuy s6ng.
- Kh6i choan ch6 ngoai mang c(rng.
- B~nh ly tuy s6ng: u tuy s6ng va u rS th~n kinh tuy s6ng, r6ng tuy, viem tuy,
viem mang nh~n tuy, XO' c(mg rai rac, nh6i mau tuy.
- H~p 6ng s6ng.
- B~nh ly thoai hoa c9t s6ng.

IV. ElleN NAO £>0

Ghi di~n nao d6 la phuang phap tham do duqc SU dl)ng dS ghi l~i ho~t d9ng di~n
sinh ly cua t~ bao VO nao.
Di~n nao d6 la m9t cong Cl) quan tr9ng trong chftn doan d9ng kinh. Ban ghi di~n
nao giup phan bi~t lo~i CO'Il d()ng kinh, CO'Il Cl)C bQ hay toan bQ, giup chftn doan dinh
khu, chftn doan phan bi~t cac CO'Il co gi~t kiSu d9ng kinh va cac can co gi~t khong phai
d9ng kinh, theo doi di~u tri va tien luQ'llg d9ng kinh.
Di~n nao d6 bfit thuemg c6 thS g~p trong cac b~nh ly t6n thuang ho~c r6i lo~n
chuc nang cua nao (tai bi~n m~ch nao, u nao, chfin thuang SQ nao, r6i lo~n chuySn
h6a ... ).
Di~n nao d6 trong gific ngli danh gia cac giai do~n cua gific ngli, phat hi~n cac
ho~t d9ng d9ng kinh xay ra trong khi ngli.
Di~n nao d6 con Ia m9t phuang ti~n chftn doan ch~t nao.

453
 CHUONG 10. TRIJ;:U CHUNG HOC Cd QUAN THAN KINH

Hinh 1o.sa. Ban ghi di~n nao do

V. GHI E>ll~N CO' E>O VA E>O TOC E>Q DAN TRUY~N THAN KINH
Ghi di~n ca d6 giup phan bi~t gifra teo ca do t6n thuang ca v&i teo ca do t6n
thuang thAn kinh ngo~i vi, dinh khu duqc t6n thuang cua m9t s6 r~ thAn kinh va danh
gia duqc tisn triSn cua t6n thuang thAn kinh ngo~i bien va ca
Do t6c d9 dftn truySn thAn kinh giup danh gia chlrc nang dftn truySn cac day thAn
kinh (v~n d9ng va cam giac), trong chirng mvc nhfit dinh co ths hu&ng dsn lo~i t6n
thuang (myelin haysqi tivc), xac dinh vi tri nghen dftn truySn thAn kinh ngo~i vi (giam
t6c d9 thAn kinh C\lC b9 qua do~n bi nghen), danh gia tinh chfit Ian toa cua t6n thuang
thAn kinh ngo~i vi (dan day, nhiSu day, da day).

VI. KY THUAT SIEU AM DOPPLER TRONG THAM DO E>ONG MACH CANH

VA E>OT SONG E>O~N NGOAI SQ . .
- Sieu am Doppler la m()t phuang phap tham do khong can thi~p.
- Thay d6i vs d~c diSm giai phfru va huy~t d()ng cac d()ng m~ch a vling nay c6 thS
giup cho chfrn doan.
- Chi dinh sieu am doppler trong cac tru0ng hgp:
- Nghe thfiy m()t tiSng th6i a vting c6 (nghi nga h~p d()ng m~ch canh).
- Nh6i mau nao.

454
TRI$U CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

- Tai bi~n m~ch mau nao thoang qua.

- Nhfrng r6i lo~n thi giac (mu m~t d(>t ng(>t thoang qua m9t hen, huy€t kh6i d9ng,
finh m~ch trung tam vong m~c, m~t 16i sau chfin thuang ... ).
- N ghi nga c6 h9i ch1rng an c~p mau du6i don: ch6ng m~t khi cu d()ng tay, nghe
thfiy ti~ng th6i a nSn c6, thuang Ia h~p ch6 xufit phat cua d()ng m~ch du6i don, tru6c
ch6 xufit phat cua d()ng m~ch d6t s6ng.
- Xa vfra a cac d()ng m~ch khac: d()ng m~ch vanh, m~ch chi dum, m~ch th~n
ho~c viem d()ng m~ch (vi d\l b~nh Horton, b~nh Takayashu ... ).
- B~nh nhan c6 cac y~u t6 nguy CO' m~ch: tang huy~t ap, dai thao duang, r6i lo~n
lipid mau, tu6i cao, hut thu6c la ..

VII. CHl)P HI; M~CH NAO

- Ch\lp m~ch ma h6a x6a nSn: la phuang phap t6t nhfit dS phat hi~n t6n thuang h~
m~ch mau. Tuy nhien day la phuang phap c6 xam lfin, thuang phai dua catheter tir d9ng
m~ch dui Ien nao.

- Ch\lp m~ch nao dt 16p da r~y: la phuang phap khong xam lfin, thfiy ro dugc
hinh anh m~ch nao, tuy nhien gia thanh d~t.
- Cac chi dinh tren lam sang:
·+ T~c m~ch nao
+ Di d~ng m~ch nao: phinh d()ng m~ch, thong d()ng finh m~ch nao ...
+ B~nh nhan di d~ng m~ch c6 chi dinh diSu tri nut m~ch

VIII. CHl)P NAO THAT VA CHl)P NAO SAU KHI BOM HOI
- Ch\lp nao sau khi barn hai vao cac nao thfit, cac khoang dum nh~n cua ban cfiu
nao ds bi~t ro hinh thai cfiu t~o thfin kinh: phat hi~n kh6i u lam bi~n d~ng khoang nao thfit.
- Ch\lp hinh cac khoang trong nao sau khi barn hai vao tuy s6ng c6 thS phat hi~n
dugc cac hinh thu cua nao thfit, khoang xung quanh nao.
- Hi~n nay kI thu~t nay khong lam do c6 cac phuang ti~n chftn doan hi~n d~i khac
nhu c~t 16p, c()ng huang tir.

IX. CHQC DO DICH NAO TUY

1. Chi dinh ChQC do that IU'ng lfty dich nao tuy

Ch9c do dich nao tuy chi dugc ti~n hanh sau khi kham lam sang.
Sau khi can nh~c giua lgi ich va bi~n ch1rng, thu thu~t nay dugc chi dinh trong
nhfrng truang hqp sau:

1.1. Lay dich nao tuy lam xet nghi~m bo tr9' cho chan doan cac b~nh than
kinh nhLP
- Viem mang nao do virut, do vi khuftn, lao, do ki sinh trung ...

455
 CHVdNG 10. TRI$U CHUNG HOC Cd QUAN THAN KINH

- Vi em da r~ day thfin kinh, h<)i chling ep tuy, viem my

- Truang hgp nghi nga chay mau duai nh~n c6 ch\lp c~t lap vi tinh binh thuang
phai tiSn hanh ch9c do dich nao tuy ds xac dinh chfin doan
1.2. Lay dich nao tuy de dieu tri: qua duang ch9c do th~t lung dS dua thu6c vao
trong khoang du6i nh~n dS diSu tri

1.3. Lay dich nao tuy de theo doi ket qua dieu tri nhLP trong viem mang nao.
1.4. Ch9c do that IU'ng de tien hanh cac thii thu~t: Chl;lp tuy can quang ho~c ch\lp
barn hai nao thk

2. Chdng chi dinh

- Nhi~m trimg da ho~c mo mSm vilng ch9c do: gay nhi~m khufin Ian vao khoang
du6i nh~n.

- Tang ap Ive n<)i SQ.

- Nguy CO' chay mau: cac b~nh ly cua mau, dang dung thu6c ch6ng dong.

3. Ky thu~t ch9c do dich nao tuy

3. 1. Chuan bi b~nh nhan
- Phai giai thich kY vS quy trinh lam va d<)ng vien cho b~nh nhan yen tam, tranh lo
l~ng hoang sq khi lam thu thu~t.
- Hoi kY tiSn su di ling v6i thu6c gay te (lidocain, novocain) va iod.
- Tu thS: rfit quan tr9ng giup cho thu thu~t dugc thanh cong. B~nh nhart n~m
nghieng, dfiu cui xu6ng. Hai dfiu g6i g~p l~i co sat vao bl;lng, lung cong t6i da. Lung cua
b~nh nhan sat v6i mep giuang va phai dam bao hai vai, khung ch~u khong nghieng vs
phia tru6c hay ra sau. Thuang dn c6 nguai gift b~nh nhan nhfit la trong truang hgp
b~nh nhan khong hgp tac.

- Thu phan ling lidocain (novocain).

3.2. Chuan bi df!ng Cf!

- Bong, c6n iod (c6 thS dling betadin), c6n tr~ng, g~c vo khufrn, bang dinh ...
- Thu6c gay te t~i ch6.
- Kim ch9c do dich nao tuy cac ca (phai c6 thong nong), ap kS dS do ap Ive dich
nao tuy. 6ng nghi~m ds chua dich nao tuy (2-4 6ng tuy theo yeu du xet nghi~m).

3.3. Th§y thudc

Phai dam bao vo khufin (rua tay, sat trUng, di gang, deo khfiu trang, d<)i mu).

3.4. Sat trimg

Vung da dinh ch9c do phai dugc sat trUng s~ch b~ng c6n iod (ho~c betadin) sau d6
b~ng c6n tr~ng dam bao lau hSt iod. Trai khan c6 16 vo khufin xung quanh vilng ch9c do.

456
TRI€;U CHUNG HQC N()I KHOA - T~p II

3.5. Vi tri ch9c do

- Qua thop: CT tre SO' sinh.
- Yung du6i chfim va ch9c do khoang du6i nh~n V-Ung c6: ch9c do a cac vi tri nay
dS gay tai biSn nguy hiSm it duqc thvc hi~n
- Yung th~t lung: la phuang phap nay an toan va thong d\mg. Nguai 16n, thuang
ch9c a khe lien d6t L3-L4; L4-Ls; Ls-S1 (do tuy s6ng t~n cling a L1). Bfii v6i tre em tuy
s6ng c6 thS keo dai dSn L3-L4 nen vi tri ch9c do thuang th~p han.

3. 6. Gay te tt)i cha

C6 thS dung cac thu6c gay te d<;ing kem bOi da (lidocain 2,5%/prilocain 2,5%):
Tac dvng ch~m sau 90 phut nen phai gay te tru6c.

3. 7. Ti~n himh ch9c do

Sau khi thu6c te c6 tac d\lllg, c6 thS l~y dich nao tuy qua cac duang ch9c do:
Buang gifra, duang ben, duang du6i manh.

4. Cac bi~n chwng c6 th~ g~p

- Bau dfiu sau ch9c dich nao tuy.
.- LQt nao: la biSn chtrng nguy hiSm nh~t c6 thS gay tU vong do tvt h<;tnh nhan tiSu
nao vao 16 chfim ho~c tvt k~t h6i hai ma thuy thai duang qua l~u tiSu nao.
- NhiSm khufin: thuang do khong dam bao vo khufin trong khi lam thu thu~t. C6
thS gay viem mang nao mu, ap xe duai mang ctrng hay viem nhiSm khoang ma d~m.
- T\l mau du6i mang ctrng a nao.
- Chay mau: c6 thS g~p cac biSn chtrng chay mau du6i mang ctrng, ngoai mang
ctrng tuy ho~c chay mau du6i nh~n nh~t la trong truang hqp c6 r6i lo<;in dong mau ho~c
dang dung thu6c ch6ng dong ...
- Cac biSn chtrng khac: dau lung, dau rS thfin kinh.

5. Phan tich dich nao tuy

- Ap Ive di ch nao tuy.
- Mau s~c.
- TS bao.
- Protein.
- Buang (glucose).
- Clorua.
- Cac phan trng va xet nghi~m vi sinh.
+Phan trng Pandy: nh6 1 gi9t acid phenic 1/15 vao 2ml dich nao tuy, phan trng
(+) nSu kSt ma mau dvc xanh. Binh thuang phan Ung(-). Phan Ung(+) thuang g~p trong
viem mang nao.

457
 CHUONG 10. TRI$U CHUNG HOC CO QUAN THAN KINH

+ Phan trng thu6c tim KMn0 4 : tn)n dung djch KMn0 4 0, 1% v6i djch nao tuy a
nhi~t d() 20°c, dung djch d6i mau tren 20 phUt Ia binh thuemg, phan trng duong tinh khi
xay ra nhanh du6i 20 phut thuemg g~p trong viem mang nao.
+ Cac phan trng v6i cac khang nguyen cua vi khufin va nfim d~c hi~u ciing nhu
cac xet nghi~m miSn d!ch cho phep chfin doan xac d!nh nguyen nhan.
+Phan trng huySt thanh chfin doan giang mai: VDRL va RPR ciing lam v6i djch
nao tuy' doi khi trong mau am tinh nhung l:;ti duong tinh trong djch nao tuy.
+ Phan trng khuySch d:;ti chu6i (PCR - Polymerase Chain Reaction) lam tang d()
nh:;ty va gia tr! trong chfin doan d~c bi~t d6i v6i herpes, cytomegalovirus va lao.
+ Xet nghi~m trgc tiSp: soi tuai hay nhu()m c6 thS thfiy vi khufin, nfim. Nuoi cfiy,
phan l~p vi khufin, virus.

458
TRI$U CHUNG HOC N0I KHOA - n,p II

ChU'O'ng 11

TRIEU
•
CHUNG HOC
•
LAOKHOA

459
 CHUONG 11. TRI$U CHUNG HOC LA.O KHOA

460
TRI:BU CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

Bai 1
NHO'NG BIEN DOI SINH LY (J NGU'OI CAO TUOI

MVC TIEU HQC T~P

Sau khi hQC xong bai nay sinh vien c6 kha nang:
1. Trinh bay au(/C cac biin a6i sinh ly a cac h? ca quan cua nguOi cao tu6i.
2. Nhlj_n biit aU(/C CQC biin aJi sinh /y ai~n hinh anguOi Cao tuJi tren /am sang.
NQIDUNG
Khi ngum tnr0ng thanh gia di, m6i h~ ca quan trong ca thS dSu trai qua nhfrng sv
thay d6i khac nhau. Nhfrng biSn d6i nay la kSt qua cua S\T tuang tac gifra moi tnrang s6ng,
b~nh ~t, di truysn, stress va r&t nhiSu ySu t6 khac. Nhiing thay d6i nay doi h1c r&t dS nh~n
thfiy ho~c co biSn d6i am thfim trong ca thS ma thong thuang khong ths nh~n ra duqc.
Nhiing thay d6i nay se khong b(k 19 cho dSn khi ngum cao tu6i duqc kham va xet nghi~m.
Qua trinh Iao h6a lam giam hi~u Ive cua cac ca chS tv diSu chinh cua ca thS, giam
kha nang thich nghi, bu trir do do khong dap Ung dUQ'C nhfrng doi hoi cua S\f s6ng.
Nhiing thay d6i sinh Iy do tu6i doi khi duqc coi Ia khong ths tranh khoi va khong
ths thay d6i. Nh-ctng thay d6i theo tu6i r&t da d~ng, khac nhau giua cac ca ths va cac ca
quan b9 ph~n trong cling m{>t ca thS. Sv Iao h6a cua m6i ca thS bi anh hu0ng bai nhiSu
ySu t6 c6 thS thay d6i va phong ngira duqc. Sv gia h6a sinh h9c b~t dfiu ti:r giai do~n
trung nien va sau d6 S\lt giam m9t each tuySn tinh theo lua tu6i cho t&i h1c lia dai. D~c
tinh chung nhfit cua sv Iao h6a la khong d6ng t6c, khong d6ng thi.
Ro rang la khi con nguai ta gia di, m6i h~ ca quan trong ca thS dSu trai qua nhfrng
thay d6i nhfit dinh. Nhung thay d6i d6 gay ra bai nhiSu ySu t6 bao g6m sv tiSp xuc v&i
cac tac d{>ng ti:r moi truang, b~nh t~t, di truySn, stress va r&t nhiSu ySu t6 khac. Phfin Ian
nhiing thay d6i nay xay ra am thfim qua nhiSu nam va duqc m~c nhien Ia binh thuang a
nguai gia. Tuy nhien nhfrng biSn d6i nay thuang dftn dSn nguy ca ti Sn triSn cac b~nh ly.
M9t diSu rfit quan tr9ng Ia phai phan bi~t duqc nhfrng thay d6i sinh ly vm cac biSn d6i
b~nh Iy ds tranh diSu tri nhfim sang cac thay d6i sinh Iy va bo sot cac biSn d6i b~nh Iy
dftn t&i h~u qua b~nh t~t trfim tr9ng.
Tu v&n dS giup nguai gia nh~n biSt duqc dau la nhfrng thay d6i sinh ly con dau la
nhfrng biSn d6i b~nh ly nen la uu tien hang dfiu trong cac can thi~p h6 trq nguai cao tu6i
dS c6 thS giup hQ hiSu duqc nhfrng gi dang diSn ra trong ca thS minh. Ben c~nh d6, r&t
nhiSu cac can thi~p khac cilng r&t hfru ich trong vi~c giup b~nh nhan lam quen v&i
nhfrng thay d6i nay ciing nhu phong ngira S\f tiSn triSn cua b~nh t~t.

I. He TIM M~CH
- Tim cua nguai gia thuang to han va chiSm m9t thS tich Ian han trong I6ng
ngvc. Day ciing la m9t tri~u chfulg thuang g~p cua b~nh ly tim m~ch nhu b~nh ca tim

461
 CHVONG 11. TRIBU CHUNG HQC LAO KHOA

gian. Do do, m()t nguai gia co kich thu6c tim tang len cfin dugc danh gia tim m:;i.ch t6ng
quat dS phan bi~t giua biSn d6i sinh ly va b~nh Iy. Kich thu6c tim a nguai gia tang kem
theo giam t6ng thS kh6i lugng CO' tim chuc nang. N goai ra, ap Ive t6ng mau ciing giam
dfin t6i giam kh6i lugng tufin hoan.
- Cac van tim XO' cirng han do bi calci hoa, ngan can kha nang dong khit cua
nhfrng van nay dfin t6i tiSng th6i sinh ly va b~nh ly. TiSng T4 b~nh ly thuang ph6 biSn (y
nguai gia han la (y nguai tre.
- H~ th6ng cac nut phat xung di~n diSu chinh nhip tim ciing thuang bi anh huang
bai nhfrng biSn d6i giai phfiu cua qua tim dfin t6i nhfrng nhat bop s6m va lo:;i.n nhip. Ban
chfit nhfrng lo:;i.n nhip nay khong phai la b~nh ly nSu nhfrng r6i lo:;i.n nhip tim khong
thuang xuyen, khong di kem v6i m~t moi, th& gftp, kho th& khi g~ng sue, ho~c dau
ngvc. Tuy nhien khi bftt thuang nhip tim kem v6i nhfrng tri~u chirng tren thi dn kham
phat hi~n b~nh ly thvc th~.
- H~u qua cua giam Ive co bop CO' tim va dong ma bftt thuang cac van tim la giam
t6c d9 tufin hoan dfin dSn cac h~ qua cho nguai gia.
+ Tufin hoan ch~m thuang dfin t6i ch~m liSn vSt thuang. Vi dt) vSt rach da chan
cua m9t nguai gia se IiSn sau vai tufin, ch~m han so v6i vst rach da cua nguai tre ho~c
tre em khoe m:;i.nh liSn chi sau 1 tufin.
+ Tufin hoan ch~m cfing anh huang Ien thai gian tac dl)ng cua thu6c, cfin d~c bi~t
Iuu y diSu nay khi ke dan va danh gia hi~u qua di€u tri a nguai gia.
- M()t s6 nguai gia c6 huySt ap tam truang rfit thftp, do kha nang co gian cua CO'
tim ySu dfin t6i ap Ive bu6ng tim luc nghi giam dang kS. HuySt ap tam truang thftp la
m()t ySu t6 nguy CO' tai biSn m:;i.ch mau nao.
- Sue can cua h~ m:;i.ch ngo:;i.i vi thuang tang nen mau a cac b9 ph~n xa trung tam
nhu ng6n tay va ng6n chan se kh6 quay vs tim va ph6i han dS tai tufin hoan. Cac van
finh m:;i.ch a chi du6i ho:;i.t d()ng kem han dfin t6i u tr~ tufin hoan chi du6i. Cac ySu t6
nguy CO' b~nh t~t lam n~ng han nhfrng thay d6i nay. Do tac d()ng cua di truySn, chS d9
an va cac ySu t6 khac, nguai cao tu6i c6 nguy CO' cao tiSn triSn ca XO' vfra va XO' cirng
d()ng m:;i.ch (y tim va d()ng m:;i.ch ngo:;i.i vi.

II. HI; HO HAP

- Giam dung tich s6ng (VC) do ph6i c6 xu hu6ng kem dan h6i, h:;i.n chS chuc
nang trao d6i khi. Thong khi t6i da giam ro a nguai cao tu6i phan anh dv trfr ho hftp
giam, vi v~y thuang kh6 th&, giam thong khi.
- d nguai cao tu6i, kha nang hftp th\l oxy t:;i.i cac mao m:;i.ch ph6i cilng giam, anh
huang t6i vi~c cung cfip oxy cho mo, anh huang t6i ho:;i.t d()ng chung.
- Mfit nu6c va calci trong xuang, S\lll suan voi h6a, kh6p suan - c()t s6ng co
cirng, dia d~m d6t s6ng thoai h6a, ca lung dai teo khiSn I6ng ngvc kem di d()ng han t:;i.o
Ive can 16n lam giam hi~u qua ho hfip:
- Giam sut dang k~ s6 lugng cac long mao tren b€ m~t duang dfin khi. Nhfrng cfiu
true d:;i.ng long nay gifr vai tro quan tr9ng trong vi~c canh bao nguai gia tru6c cac di v~t
duang th& nhu thuc an. Tinh tr:;i.ng giam s6 lugng long mao thuang trfim tr9ng han nSu

462
TRJBU CHUNG HQC N(>I KHOA - T~p II

b~nh nhan co hut thu6c ho~c tiSp xuc v6i khoi bl)i cua moi truang (lap long mao tren bS
m~t duang dfin khi bj dan mong va ho~t d{)ng mfit hi~u qua). Han nfra, nhiSu nguai cao
tu6i co giam phan x~ ho do thay d6i sinh ly h~ thfin kinh. Khi 2 tinh tr~ng tren kSt hqp
v6i nhau nguai cao tu6i se co nguy ca cao bj hit phai thirc an, viem ph6i tiSn triSn va
cac b~nh ly nhiSm khufin cua duang ho hfip. ,

Ill. DA, LONG, TOC, MONG

- Da cua nguai gia thuang mong va dS t6n thuang. s6 luQ'Ilg mo du6i da giam
khiSn da kho va mfit kha nang dan h6i d~n t6i xufit hi~n nhiSu nSp nhan. Sv xufit hi~n
cac nSp nhan lien quan ch~t che v6i mire thai gian tiSp xuc anh n~ng trong su6t cu{)c dai
m6i nguai d~c bi~t la trong nhfrng nam dfru cua giai do~n Iao hoa. Tren thvc thS, nhfrng
wng da it tiSp xuc vai anh n~ng (da m~t trong canh tay) co thS khong co nSp nhan va
nhin rfit tre trung.
- Cac tuySn m6 hoi giam ho~t d{)ng, giam tiSt m6 hoi. Lap CO' va ma du6i da teo
dfrn. Nhfrng thay d6i nay gay anh hmmg t6i chfit luQ'Ilg s6ng cua nguai gia nhu kho da,
m{)t tinh tr~ng lam nguai gia khong thoai mai va co thS dfin t6i rach da du Ive tac d{)ng
rfit nho va kho liSn sau do.
- Trong su6t qua trinh Iao hoa, mong tay va mong chan tra nen day va gion vi
v~y nguai gia se rfit kho khan trong vi~c tv cham soc mong cho minh .
. - M{)t thay d6i ben ngoai thuang g~p a ngum gia Ia toe. Day la m{)t trong nhfrng
b9 ph~n chju anh huang ro r~t nhfrt cua qua trinh lao hoa. Toe nguai gia co thS b~c mau,
muQt va mong nhung mire d9 thay d6i cua timg nguai thi rfit khac nhau. M9t vai ngum
co thS fl)ng toe, fl)Ilg long khong do di truySn ma do thay d6i hormon. Toc cua phl) nfr
thay d6i ro r~t han con fl)Ilg long thi thuang g~p (y ca 2 gi6i.

IV. He TIEU HOA

- N guai gia g~p kho khan trong nhai va nu6t thire an do h~u qua cua thiSu nu6c
u6ng co fluor ciing nhu it duqc cham soc rang mi~ng Id luang tU khi con tre.
- Cac vfin dS viem lqi, b~nh quanh rang, fl)ng rang va tang cam giac rang tra nen
rfit ph6 biSn.
- Thay d6i m{)t s6 gia ttj xet nghi~m lien quan dSn chirc nang h~ tieu hoa:
Albumin toan phfrn phan anh chirc nang gan va tinh tr~ng dinh duang giam, enzyme
ALT tang theo tu6i, calci mau giam, duang mau va kali tang.
- Giam nhu d{)ng thvc quan lam ch~m qua trinh v~n chuySn thirc an qua 6ng tieu
hoa d~n tai nguai gia phai nhai Iau han va an ch~m han. Giam nhu d9ng ru{)t, giam tiSt
djch vj d~ day gay giam hfrp thu chfrt dinh duang. Giam nhu d{)ng cua d~i trang can tra
thirc an di chuySn trong phfrn con l~i cua 6ng tieu hoa va di ra ngoai CO' thS. Tang thai
gian Iuu thong cua kh6i thirc an trong ru9t lam tai hfip thu nuac nhiSu han d~n tai ti l~
tao bon gia tang a nguai cao tu6i.
Co 2 r6i lo~n duang ru{)t a ngum gia la tao bon va son phan, nguyen nhan do cac
thay d6i sinh ly va do sir dl)Ilg nhiSu thu6c, an it chfit XO', it ho~t d{)ng thS Ive.

463
 CHUONG 11. TRISU CHUNG HOC LAO KHOA

1. Tao b6n
Tao bon (kho d?i ti~n, d?i ti~n phan kho va r~n) la vftn d@ thuemg g~p nhftt 6
nguai cao tu6i (Beers & Jones, 2000).
Tao bon thuemg m?n tinh va anh hu6ng 16n dSn sue khoe chung, nSu khong dugc
di@u tri kip thai co thS de dc;>a dSn tinh m?ng.
Cac thay d6i theo tu6i, h?n chS v~n d()ng tac nhan chu ySu gay ra tao bon. u6ng
du nu6c la m()t trong nhfrng khuySn cao nh~m giam thiSu t6i da nguy ca tao bon 6
nguai gia.

2. Son phan
Son phan la vi~c ri phan ngoai y mu6n. d Hoa Ky, khoang 45% nguai gia 6m dau
dugc cham soc diSu duang t?i nha g~p phai vftn dS nay.
Ri phan co thS xay ra m()t phftn do tu6i gia nhung ciing co thS do: (1) tiSn sir son
tiSu, (2) b~nh ly thftn kinh, (3) it v~n d()ng, (4) lu Ifin, (5) > 70 tu6i. Theo Trung tam cac
r6i lo?n chuc nang tieu hoa va nhu d()ng ru()t, D?i hQc B~c Carolina (2006), son phan co
lien quan t6i trl, tieu chay, tao bon, chftn thuang sa sinh, tiSu duemg, viem loet d?i trang
va sa sut tri tu~.
Gi6ng nhu v6i tao bon, chS d() an giau chftt XO' va dAy du thanh phftn, du nu6c va
luy~n t~p thuemg xuyen co thS giup ngan ngira va diSu tr! son phan.

V. HI; TIET Nll;U

- Th~n, CO' quan ph\l trach nhi~m V\l co d~c nu6c tiSu va lo?i trU cac san phftm
chuySn hoa se mftt di m()t luQ'llg 16n cac dan vi l9c (nephron) va du th~n. d nguai cao
tu6i, truang Ive va kh6i luQ'llg bang quang ciing giam sut nghiem trQng tir do dftn t6i ti
1~ cao nguai gia m~c chtrng son tiSu. Cac nghien cw cho thfty khoang 10 - 58% ph\l nu
va 6 - 28% nam gi6i m~c chtrng son tiSu hang ngay.
- Ure, creatinin tang dftn theo tu6i. Ure 6 nguai gia thuemg bi anh hu6ng m?nh
bai luQ'llg protein trong chS d() an. Do chi s6 kh6i CO' thS giam theo tu6i nen t6ng luQ'llg
creatinin dugc san xuftt tang Ien. B~t dftu tir tu6i 40, khi con nguai gia them 10 tu6i thi
d9 thanh thai creatinin giam di 10%.
- Son tiSu:
Son tiSu (UI) khong phai Ia m()t biSu hi~n sinh ly cua tu6i gia nhung l?i rftt ph6
biSn 6 nguai cao tu6i nhu m()t dap trng v6i sg lao hoa. Bai nguai gia thuemg ng?i ngilng
khi noi vs biSu hi~n nay nen chftn doan tiSu dem vfin con bi bo sot. Theo Gray va c()ng
sg (2003 ), son tiSu xay ra 6 khoang 11 % s6 nguai cao tu6i trong c()ng d6ng.
Co nhiSu lo?i son tiSu nhung 2 lo?i ph6 biSn nhftt la son tiSu do stress va do kich
thich (urge).
+ Son tiSu do stress xuftt hi~n khi ca th~t ni~u d?o (urethral sphincter) giam
truang Ive va khong con kha nang ham dong nu6c tiSu. Hi~n tuQ'llg nay xay ra khi cac
CO' vling tiSu khung khong con du m?nh dS h6 trg bang quang. Nguai gia m~c son tiSu
do stress thuemg son tiSu khi cuai, h~t hai, ho ho~c ch?y va lo?i nay thuemg xay ra cling
v6i qua trinh Hio hoa.

464
TRIBU CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

+ Nguyen nhan gay son tiSu do kich thich bao g6m nguyen nhan thftn kinh va
nhi~m trimg tuy nhien trong nhiSu tru0ng hgp khong phat hi~n dugc nguyen nhan.
Nguy CO' tiSn triSn son tiSu tang ten cung v6i tu6i, chfuig beo phi, vi em phS quan m~n
tinh, hen va qua trinh sinh no.
+ NhiSu nguai cao tu6i bi son tiSu h6n hgp.·

VI. He CO XU'ONG KHOP

Nhfrng thay d6i a h~ CO' xuang kh6p thu0ng tac d()ng 16n dSn sue khoe va cac
chuc nang s6ng cua nguai cao tu6i.
Giam t6ng kh6i lugng xuang va ca.
- Giam kh6i lugng xuang di~n ra dum d~ng mfit calci xuang lam xuang tra nen
gion va ySu, loang xuang va tang nguy CO' gay xuang a nguai gia.
- Kh6i lugng timg dan vi CO' cua cac nhom CO' 16n cfing giam dftn theo thai gian.
Cftn luu y rfing sv giam kh6i lugng xuang va ca co thS dugc h~n chS bai luy~n
t~p. T~p thS dµc rfit cftn thiSt dS duy tri sue khoe tu6i gia, co thS t~o ra nhfrng anh hu&ng
tich ClJC ten nguai Cao tu6i bao g6m kha nang duy tri SUC m~nh Va SUC deo dai CUa h~ CO'
xuang kh6p su6t nhfrng nam thang tu6i gia.

VII. He SINH DVC

N guai ta thu0ng quan ni~m nguai gia thi it ho~c khong con ham mu6n tinh d\lC.
BiSu nay dfin t6i vi~c khong quan tam dSn nhfrng thay d6i sinh ly trong h~ sinh d\lc -
sinh san cua nguai cao tu6i. Han nfra, vfin dS tS nhi nay dfin dSn hang lo~t nhfrng sai
lftm trong danh gia h~ sinh d\lC - sinh san va h~ qua la it nguai thvc SlJ hiSu vs cac thay
d6i sinh ly cua h~ CO' quan d~c thu nay. Rfit nhiSu cac b~nh ly nhu ung thu ph\l khoa
ho~c ySu sinh ly da bi bo sot va khong dugc disu tri kip thai.
- d ca dan ong va ph\l nfr, SlJ giam n6ng d() hormon trong CO' thS dfin tm dap Ung cua
m~ch mau vm cac kich thich tinh d\lC tr& nen ch~m ch~p han. Giam lugng testosterone a
nam va estrogen, progesterone cfing nhu androgen a nu dfin tm thay d6i trong dap Ung vm
kich thich tinh d\lC, khoai cam, h~u khoai cam Va b(} ph~n sinh d\lC ngoai.
- Nang trfuig a ph\l nfr co tu6i teo det do giam cac hormone hu6ng sinh d\lC, do
do dfin dSn SlJ giam tiSt estrogen va progesterone:
+ Cac mo tuySn vU tv nhien dugc thay thS bai mo ma, dfin t6i thay d6i hinh d~ng
hen ngoai cua vU.
+ Moi 16n va moi be co l~i va co thS co nSp g§.p do thiSu t6 chuc du6i da.
+ Am h9 kho va nhgt mau, khong co nSp nhan (rugatation), 16 am h9 teo l~i
(introitus atrophies). Am d~o ng~n l~i, kho rap va hyp han. Kha nang co CO' dS d~t khoai
cam giam va thai gian keo dai can khoai cam ng~n l~i. Nhfrng thay d6i sinh ly cua ph\l
nfr cao tu6i co thS dfin t6i tang thai gian dap l1ng va bi dau trong qua trinh quan h~.
Nhfrng ph\l nu nay cling co ths co it ham mu6n han, it d~t khoai cam han va bi co th~t
am d~o do giam n6ng d(} hormone sinh d\lC.
- M()t s6 thay d6i nhfit dinh tren nhfrng nguai dan ong cao tu6i bao g6m:

465
 CHVdNG 11. TRIBU CHUNG HOC LA.O KHOA

+ Ch~m cuong ctrng va xufit tinh s6m. DS c6 thS cuong ctrng, nguai dan ong bi
ph\l thu9c nhiSu hon vao nhfmg kich thich trgc tiSp tren duong v~t.
+ Lmmg tinh trimg giam va thai gian h6i phl)C gifra nhfmg lfrn xufit tinh tang len.
+ Long mu it hon va tinh hoan co nho.
+ Nam gi6i cao tu6i cilng cfrn m9t " khuc d~o dfru" dai hon dS ca thS c6 thS dap
trng m9t each tr9n v~n nhfit v6i cac xuc cam tinh dl)c. Bfit Ive la m(?t tinh tr~ng ph6i .
biSn a nguai cao tu6i do b~nh t~t gia tang, SU dl)ng thu6c va phftu thu~t. Tuy nhien, bfit
Ive khong phai fa m9t biSu hi~n binh thuang cua CO' thS. NSu khong c6 cac vfin dS b~nh
ly, ngum dan ong cao tu6i vftn c6 thS duy tri dai s6ng tinh dl)c m9t each binh thuang.
Man dl)c nam (andropause ho~c male menopause) la m9t vfin dS ph6 biSn, c6 thS gay
thay d6i hanh vi va trfrm cam.
- Ben c~nh nhfmg thay d6i theo lua tu6i, nguai gia cilng phai d6i m~t v6i nhfmg
rao can ngan each hQ quay l~i v6i dai s6ng tinh dl)C binh thuang. Nhfmg kh6 khan nay
bao g6m sv mfit mat nguai b~n dm khi vs gia va cac b~nh ly tiSu duang la nhfmg ySu t6
tac d(?ng rfit xfiu len chuc nang tinh dl)c cua nguai gia.

VIII. NGO QUAN

Ca 5 giac quan dSu trai qua qua trinh Iao h6a:
- Thi Ive giam sut. N guai cao tu6i nen kham m~t thuang quy h'.ic vS gia dinh ki it
nhfit 1 nam 1 lfrn. M9t biSn d6i sinh ly thuang thfiy a nguai gia la m9t vong nhftn bao
quanh m6ng m~t nhung khong anh hu6ng t6i thi Ive va do d6 khong dn quan tam dSn
bi Su hi~n nay.
+ Kha nang phan bi~t mau s~c cilng kem hon.
+ Kha nang co nho dbng tU rue thi dap trng v6i cac kich thich giam va thi thuang
ngo~i vi cilng giam.
+ Thuy tinh thS tra nen vang dftn t6i dl)C thS thuy tinh tiSn triSn a nguai gia~
Nguai cao tu6i c6 nguy ca bi nhfmg b~nh nhu dl)c thS thuy tinh hay tang nhan ap.
- H~ qua cua giam lugng nu6c trong CO' thS ngum gia la tich 11) ray tai do d6 anh
hu6ng t6i thinh Ive. Cong vi~c lfiy ray tai cho nguai gia luon cfrn duqc thvc hi~n bai
m9t nhan vien y tS chuyen nghi~p va lfiy ray tai c6 thS cai thi~n thinh Ive. Giam kha
nang nghe khong phai la m9t thay d6i sinh ly nhung vftn thuang diSn ra a nguai gia do
phai nhiSm v&i cac tac nhan cua moi truang nhu o nhiSm tiSng 6n ho~c do ySu t6 di
truySn. Ti l~ ph6 biSn cua diSc tu6i gia hay u tfrn s6 cao cilng tang theo tu6i.
- Ngum cao tu6i giam vi giac va khU:u giac do s6 lugng cac nl) lum giam khoang 30%.
+ NSu hi~n tugng giam nl) luai la binh thuang thi hi~n tugng d9t ng9t giam kha
nang nSm ho~c ngl:ri c6 thS la biSu hi~n b~nh ly.
+ Viem lqi, b~nh quanh tang va cac r6i lo~n khac ph6 biSn a nguai gia c6 thS
lam giam kha nang nSm va ngl:ri d6 an.
+ Thay d6i kha nang nSm va ngui thuang gay kh6 khan cho nguai cao tu6i bai
hQ thuang chi an duqc nSu cam nh~n huong vi cua db an. DiSu nay cilng giai thich vi
sao nguai cao tu6i thuang khong nh~n ra nhfmg mui vi ma m9i ngum dSu ngui thfiy
nhu mui thuc an duqc dun soi ho~c bi chay. Giam kha nang ngl:ri va nSm c6 thS dftn t6i

466
TRI$U CHUNG HOC N0I KHOA - T~p II

vi~c nguai cao tu6i c6 g~ng gia tang d?m d(> cua thuc an b&ng each nem them mu6i va
duang. Tuy nhien vi~c gia giam nay se gay r~c r6i nSu nguai cao tu6i c6 cac b~nh nhu
tang huySt ap hay tiSu duang. Ba c6 khuySn nghi m(>t quy trinh t6ng thS bao g6m khai
thac tiSn SU vs vi giac va khliu giac ciing nhu kham lam sang mlii va mi~ng dS chfin
doan phan bi~t cac thay d6i sinh ly va b~nh ly a nguai gia.

IX. He THAN KINH

- Rfit nhiSu nguai tin r&ng kem minh mfin Ia vfin dS kh6 tranh khoi khi m6i nguai
gia di. Trong khi d6, c6 nhiSu thay d6i cua h~ thftn kinh tren nguai gia nhung n6 khong
gay ra kem minh mfin. Sa sut tri tu~ la m(>t b~nh ly thuang g~p cua nguai cao tu6i, do
t6n thuong nao, ho~c do nhisu nguyen nhan khac nhau.
- M(>t vai thay d6i sinh ly cua tu6i gia bao g6m giam trc;mg luQilg cua nao, thay
d6i ti tn,mg cua chfit xam v6i chfit tr~ng, t6ng luQilg neuron cling giam m~nh va s6
luQilg mang Iao h6a tang Ien, giam tu6i mau nao. Anh hu&ng cua nhfrng thay d6i giai
phfiu nay Ien hanh vi cua con nguai rfit da d~ng.
- M(>t s6 nguai cao tu6i bi cho la "lfim dm" va "ch?m ch~p". Suy giam tri nh6
cling ph6 biSn a nguai cao tu6i nhung l~i bi nhftm lfin thanh sa sut tri tu~. Tuy nhien, sa
sut tri tu~ la m(>t b~nh ly cua h~ nh?n thuc. NhiSu nguai cao tu6i s6ng khoe m~nh t6i
100 tu6i vfin minh mfin nhu khi h9 m6i "muai tam doi muai" . Nguai gia nen duqc
khuysn khich cts tham gia va cac ho~t d9ng nh?n thuc nhu lam vi~c, chai tro chai ho~c
hQc m(>t kh6a ng~n h~n. Duy tri tri tu~ minh mfin duqc cho la m(>t tieu chi danh gia sg
thanh cong cua tu6i gia.

X. HI; NQI TIET

Ho~t d(>ng n(>i tiSt g~n li~n v6i ho~t d(>ng thftn kinh. N (>i tiSt la m(>t khau thgc hi~n
l~nh cua thftn kinh, d6ng thai cling tac d(>ng tr& l~i h~ thftn kinh. Trong qua trinh di~u
hoa mQi chuc nang cua ca thS c6 sv kSt hqp ch~t che gifra thftn kinh va n(>i tiSt, t~o
thanh h~ th6ng thftn kinh n(>i tiSt ho~c thftn kinh thS dich. Qua trinh lao h6a h~ n(>i tiSt
diSn ra khong d6ng t6c, khong d6ng thi. B~t dftu s6m nhfit la suy giam ho~t d(>ng cua
tuySn uc, sau d6 dSn tuySn sinh dµc, tuySn giap, tuySn t\ly, cu6i cung la tuySn yen va
thuQilg th?n. DS nh?n thfiy nhfit la thai kY man sinh d\lC.
Thay d6i chuc nang n(>i tiSt lam thay d6i kha nang phan ling va thich nghi cua CO'
thS d6i v6i cac stress thong thuang.

467
 CHUONG 11. TRI6U CHUNG HOC LA.O KHOA

Bai 2

H61 eeNH (J NGU'OI CAO TUOI

Ml)C TIEU HQC TAP:

Sau khi h9c xong bai nay sinh vien c6 kha nang:
1. Trinh bay au()'c cac buac trong hoi b?nh nguiri cao tu6i.
2. Ap d1~mg au()'c cac aU()'C cac buac trong hoi b?nh nguOi cao tu6i trong lam sang.

NQIDUNG

I. El~I CU'O'NG
Do ngueri gia thuerng m~c nhiSu b~nh, cac tri~u ch(rng l(;li thuerng khong d~c hi~u,
d6ng theri S\f suy giam giac quan a ngueri gia (m~t kem, tai ngh~nh ngang) nen hoi b~nh
a ngueri gia cfin nhiSu theri gian han so v6i ngueri tre. Da s6 ngueri gia khong th~y hSt
tfim quan tr9ng cua cac tri~u ch(rng, coi d~y la chuy~n binh thuerng cua tu6i gia (vi dµ
kh6 th&, giam thinh Ive, giam tri nh6, tiSu ti~n khong tv chu, r6i lo(;ln dang di, tao b6n,
ch6ng m~t, nga ... ). Tuy nhien, khong duqc coi b~t cu tri~u ch(rng nao la do gia hoa binh
thuerng, trir khi da kham xet dn th~n va lo(;li bo cac nguyen nhan khac.
d ngueri gia, biSu hi~n lam sang cua b~nh c6 thS khac v6i ngueri tre. NhiSu khi chi
biSu hi~n b&ng suy giam ho(;lt d9ng chuc nang, trong nhfrng truerng hqp nhu v~y, each
hoi b~nh thong thuerng khong con phu hqp. Vi dµ, khi hoi vS cac tri~u ch(rng kh6p,
b~nh nhan bi b~nh kh6p n~ng se khong kS vS cac tri~u ch(rng sung, dau, c(rng kh6p,
nhung nsu hoi vs nhfrng ho(;lt d9ng hang ngay, h9 se noi h9 khong con kha nang di l(;li
nfra. Cfin hoi kY xem suy giam ho(;lt d()ng chuc nang xu~t hi~n tir bao gier (vi dv "da bao
mu r6i bac khong con kha nang tv di chq nua?" qua do co ths khai thac duqc nhfrng
thong tin cfin thiSt. NSu phat hi~n duqc nhfrng ngum b~t dfiu c6 suy giam vS ho(;lt d()ng
ca ban hang ngay (ADL), ho~c ho(;lt d9ng c6 su dvng phuang ti~n (IADL), se c6 nhiSu
ca h9i dS can thi~p nh&m phvc h6i ho~c ngan ch~n suy giam han nfra va do v~y duy tri
duqc kha nang s6ng d9c l~p cua b~nh nhan.
Nhfrng ngueri gia bi sa sut tri tu~ thuerng khong thS mo ta b~nh SU m9t each ro
rang. H9 khong nh6 nhfrng Ifin nh~p vi~n ho~c ph~u thu~t tru6c d6, khong nh6 cac
thu6c dang SU dvng. Thfiy thu6c phai khai thac nhfrng thong tin nay qua cac ngu6n khac
(vi dv ngueri nha b~nh nhan, bac sy diSu ttj, ngueri cham s6c ho~c qua s6 y b(;l). Nhfrng
diSu b~nh nhan kS c6 thS khong gi6ng v6i thong tin do ngum nha b~nh nhan cung c~p.
V 6i nhfrng b~nh nhan gia ySu c6 nhiSu b~nh phuc t';lp, d~c bi~t nhfrng ngueri m~c
nhiSu b~nh cung m9t Iuc va phai dung nhiSu lo(;li thu6c, nhiSu khi cfin duqc m9t nhom
da nganh danh gia. Nh6m nay thuerng bao g6m bac sy' y ta, duqc ta, nhan vi en vs dinh

468
TRI$U CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

du6ng, v~t ly tri li~u, lao d<)ng tri li~u va can b<) xa h<)i. Tirng thanh vi en cua nhom se ·
danh gia rieng v@ ITnh vvc cua minh, sau do cung nhau thao lu~n va dua ra kS ho~ch
diSu tri, co can nh~c dSn tinh tr~mg chuc nang, di@u ki~n kinh tS, cilng nhu sv tuong tac
gifra cac b~nh va thu6c khac nhau.

II. Tl~P C~N seNH NHAN

HiSu bi St cua thfiy thu6c vs nhfrng vfin dS hang ngay' hoan canh xa h<)i, tinh tr~ng
tam thfin, cam xuc cua b~nh nhan ... se dinh hu6ng rfit nhiSu cho vi~c hoi b~nh. Binh
thuemg, thfiy thu6c thuemg t~p trung hoi vs vfin dS chinh ma b~nh nhan khai. Tuy nhien
each hoi b~nh nhu v~y co thS bo sot nhiSu thong tin. Thay vao do co thS yeu cfiu b~nh
nhan kS l~i m9t ngay ho~t d9ng binh thuemg cua h9, qua do khai thac duqc nhfrng thong
tin vs chfit luQ'llg s6ng, tinh tr~ng tam thfin va ho~t d<)ng chuc nang cua hQ. Cach tiSp
c~n nay rfit hfru ich, nhfit la trong Ifin tiSp xuc dfiu tien, cho du a phong kham, khoa cfip
Clru, trong b~nh vi~n ho~c a trung tam du6ng lao. Cho phep b~nh nhan kS vs CUQC s6ng
cua h9, nhfrng thanh cong, nhfrng vfin dS rieng tu se t~o duqc m6i quan h~ t6t giua thfiy
thu6c va b~nh nhan. M6i quan h~ nay se giup cho vi~c giao tiSp v6i nguai nha b~nh
nhan va lam cho b~nh nhan tuan thu ks ho~ch diSu tri.
Thong thuemg, co thS phat hi~n duqc b~nh thong qua cac giao tiSp b~ng lai ho~c
khong lai (vi d\l each noi, gi9ng noi, anh m~t). Nguai gia co thS khong kS ho~c c6 tinh
che dfiu cac tri~u chfuig lo au, trfim cam nhung diSu nay co thS b9c 19 qua gi9ng noi
bu6n rfiu, tha a, th~m chi khong cfim duqc nu6c mk Qua lai khai vS gific ngu, vS sv
ngon mi~ng co thS bi~t vs tinh tr~ng thS Ive va tam thfin cua b~nh nhan. Nhfrng thay d6i
vs qufin ao va rang gia khong vira co ths cho biSt vs sv tang ho~c giam can cua b~nh
nhan. Cung cfin chu y d~n tinh tr~ng v~ sinh ca nhan, each an m~c cua b~nh nhan. Nh~n
xet vS nguai nha b~nh nhan, dS y xem b~nh nhan co thich nguai nha ng6i cung trong
khi hoi b~nh hay khong?
Trong khi hoi b~nh, nen dS b~nh nhan m~c dfiy du qufin ao. NSu b~nh nhan dung
rang gia, kinh, may trq thich thi cu ds b~nh nhan dung dS giao ti Sp d~ dang hon. v ai
nhfrng b~nh nhan co giam thi Ive ho~c thinh Ive, cfin diSu chinh anh sang trong phong
vira du dS b~nh nhan khoi choi m~t, ngum kham cfin ng6i gfin va trvc di~n v6i b~nh
nhan, noi ro rang, ch~m rai dS b~nh nhan co thS d9c duqc lai noi. Khong nen het to vi
diSu nay ch~ng giup ich gi cho b~nh nhan do mang nhI cua h9 bi xa cfuig do qua trinh
lao hoa va cac xuong nho a tai se lam biSn d~ng am thanh co tfin s6 cao. B9 tai nghe va
may tang am co ths giup ich cho b~nh nhan, gia thanh l~i re nhfit la vai nhfrng nguai
khong co may trq thinh. N ~u khong co cac d\lng C\l nay' co thS l<iy 6ng nghe cua thfty
thu6c cho b~nh nhan deo va noi vao loa nghe.
Nen kham tinh tr~ng tam thfin s6m dS danh gia d9 tin c~y nhfrng lai khai cua b~nh
nhan. Cftn t~ nhi dS b~nh nhan khong cam thfiy x<iu h6, canh giac ho~c cv tuy~t hqp tac.
M<)t s6 b~nh nhan thich co nguai nha ng6i cung trong khi hoi b~nh. Tuy nhien, trir
truemg hqp co cac vfin dS vs tam thfin, nen hoi rieng dS khuysn khich b~nh nhan trao d6i
vs cac vfin dS ca nhan. Thuemg thuemg, thfiy thu6c cfing cfin trao d6i them v6i nguai
nha ho~c nguai cham soc b~nh nhan, co thS ng6i cung v6i b~nh nhan ho~c ng6i rieng,
ds thu th~p them cac thong tin vs ho~t d9ng chuc nang, tinh tr~ng tam thfin va tr~ng thai
cam xuc cua b~nh nhan.

469
 CHUONG 11. TRI€;U CHUNG HQC LAO KHOA

Thfiy thu6c khong duqc tg y mai nguai nha a l~i vi nhu v~y nm y b~nh nhan
khong c6 kha nang cung cfip thong tin dfiy du. Cung khong nen bao hQ dqi a ngoai trong
khi hoi nguai nha ho~c nguai cham soc, ma cfin phai giai thich tru6c cho hQ biSt cfin
thiSt phai nhu v~y. Trong khi thfiy thu6c trao d6i v6i nguai nha nen c6 m()t nhan vien
hu6ng dfin b~nh nhan lam vi~c khac (vi d\l di~n vao bang cau hoi danh gia khi s~c, nh~n
thuc, chfit luqng s6ng ... ).

Ill. TIEN SO'

1. Tien sw b~nh
Khi hoi ti~n SU b~nh t~t, thfiy thu6c cilng cfin hoi v~ nhfmg b~nh ma hi~n t~i
khong con ph6 biSn nua (vi <l\l thfip tim, b~i li~t. .. ) va each di~u tri ma hi~n nay khong
con dung (gay tran khi mang ph6i trong di~u tri lao, di~u tri giang mai b~ng thuy
ngan ... ), nhfmg tac d\lng ph\l cua tiem chUn.g. NSu b~nh nhan chi nh6 la c6 phfiu thu~t
nhung khong ro phfiu thu~t gi, m\lc dich phfiu thu~t ra sao thi cfin tim l~i gifiy ta phfiu
thu~t nSu c6 thS.
Cac cau hoi duqc thiSt kS m()t each h~ th6ng theo rung vilng ho~c CO' quan dS
kiSm tra nhfmg b~nh khac ma b~nh nhan quen khong n6i. (Xem bang 11.1 ).

Bang 11.1. Hoi benh mot each he thong

Co Tri~u ch(vng Cac kha nang co th~
quan
Da NgCJ'a Phan Cmg di Cmg, ung thLI', da kh6, cU'erng giap, vang
da, chay, r~n, ghe, tang ure mau
Bau NhCrc dau Lo au, thoai hoa dot song co, tram cam, viem mc;ich te
bao khong lo, xuat huyet dU'&i nh~n. mau tt,J dU'&i
mang cCrng, u nao
Mat Ch6i mat v&i anh sang 81,Jc thuy tinh the, thien dau thong
Giam thi lvc trung tam Thoai hoa hoang diem
Giam thi h,Pc gan Vien thi
Giam thi lvc ngoc;ii vi Thien dau thong, bong vong mc;ic, dot quY.
£)au Viem dong mc;ich te bao khong lo, thien dau thong
Tai Nghe kem u than kinh thfnh giac, ray tai, di v~t trong ong tai
ngoai, ngo doc tai do thuoc (aminoglycoside, aspirin,
furosemid), b~nh Paget, vien thfnh, chan thU'ang do
tieng on, u g6c cau tieu nao, nhiem virus
Giam thfnh ll,J'C v&i am Vien thfnh (thU'erng do nhCPng thay doi lao hoa a oc
thanh c6 tan so cao tai)
Mom Bong rat mi~ng Thieu mau ac Unh, viem dc;i day
£)au rang Ham gia kh6ng vua, ung thLI' mi~ng
Kho mom NhLl'ng b~nh tl)' mien (viem kh&p dc;ing thap, h¢i
chCrng Sjogren, lupud ban do), mat nU'6'C, cac thuoc
(chong tram cam ba vong, khang histamine, thuoc hc;i
huyet ap, lqi tieu, thuoc tam than), ton thLI'ang tuyen
nLI'&c b9t do nhiem trung ho~c do chc;iy tia ph6ng xc;i
cac khoi u vung dau co.

470
TRI€;U CHUNG HOC N<)I KHOA - np II
H9n che v~n d(>ng IU'6'i Ung thU' mi~ng, d(>t quy
Mat vj giac Suy thU'gng th~n, cac thuoc (khang histamine, 'chong
tram cam), kh6 mom, nhiem trung mOi, mi~ng, u mOi
hong, ch9y tia ph6ng x9, hut thuoc la
Kh6 nuot Lo au, ung thU', co that thl)'C quan, di v~t, d(>t quy, tui
thua Zenker
Thay d6i giong n6i Suy giap tr9ng, roi lo9n ch(rc nang than kinh hong tai
phat, u thanh quan.
c6 E>au Thoai hoa dot song c6, tach ph1nh d(>ng m9ch canh,
dot song, dau da CO' do thap (polymyalgia rheumatica)
Ngl)'c Kho th& khi gang s(rc Ung thU', COPD, suy giam ch(rc nang, suy tim, nhiem
trung
Kh6 th& kjch phat ve dem Suy tim, trao ngLI'gc d9 day thl)'c quan
E>au Can dau that ngl)'c, lo au, tach ph1nh d(>ng m9ch chu,
viem Sl)n SU'cYn, roi lo9n V~n d(>ng thl)'C quan, trao
ngLI'gc d9 day thl)'c quan, nhiem virus herpes, nhoi
mau ca tim, viem ca tim, viem mang ngoai tim, tran
dich mang ph6i, viem mang ph6i, viem ph6i, tran khf
mang ph6i
H~ tieu Tao b6n, kh6ng c6 tri~u Ung thU' d9i trang trl)'C trang, mat nU'cYC, cac thuoc
hoa ch(rng khac (cac antacid c6 ch(ra aluminum, khang cholinergic,
cac thuoc bf> sung sat, opioid, Chong tram cam ba
vong), cU'<Yng c~n giap tr9ng, h9 kali mau, suy giap, ft
V~n d(>ng, l9m dl)ng thuoc tay, an Che d(> ft chat XO'
Tao b6n kem theo dau, E>6ng phan
non, xen IAn ~ chaytung
luc
E>c;ii ti~n khong ti! chu Sa sut trf tu~, dong phan, ung thU' tn,Pc trang, t6n
thU'ang tuy
E>au bl)ng dU'6'i (dCr d(>i, B~nh tui thua, viem d9 day ru(>t, viem d9i trang do
d(>t ng(>t) thieu mau Cl)C b(>, tac nghen
E>au bl)ng sau an (15-30 Thieu mau cl)c b(> ru(>t m9n tf nh
phut sau an, keo dai 1-3
gi<Y)
Chay mau 6' tn,PC trang Lo9n san m9ch d9i trang, ung thU' d9i trang, b~nh tui
thCPa, trT, thieu mau Cl)C b(> d9i trang
H~ tiet E>ai nhieu Ian, dai kh6, u lanh tuyen tien li~t, tao b6n, cac thuoc (khang
ni~u dong tieu yeu, dai kh6ng histamin, opioids), ung thU' tuyen tien li~t, bf tieu,
het bai nhiem trung tiet ni~u
Roi lo9n tieu ti~n, c6 sot Viem tuyen tien li~t, nhiem trung tiet ni~u
ho~c kh6ng
E>ai nhieu E>ai thao nh9t (tang ho9t tfnh ADH), dai thao dU'ang,
dung thuoc lgi tieu
Tieu ti~n khong ti! chu Viem bang quang, suy giam chLl'c nang, nao ung thuy
ap ll)'C b1nh thU'cYng, roi lo9n ch(rc nang tuy song, d(>t
quy, bf tieu, nhiem trung tiet ni~u
Ca E>au ILI'ng X~p dot song, nhiem trung, ung thU' di can XU'O'ng, da
XU'O'ng u tuy, thoai kh&p, b~nh Paget, viem be th~n
E>au cac ca gan B~nh ca, thap kh&p goc chi (polymyalgia rheumatica)

471
 CHVdNG 11. TRIBU CHUNG HOC LAO KHOA

Cac Bau chan CO'n dau each h6i, chuot rut ve dem, thoai kh&p, b~nh
chi lyre (thoat vi dTa d~m. h~p 6ng s6ng), hoi chll'ng chan
. khong nghi
SU'ng co chan Suy tim (neu· SLI'ng ca hai ben), giam albumine mau,
suy tTnh mQch
Than Thay dcSi tinh trQng tam Sang, viem nao, viem mang nao, nhiem khu~n huyet
kinh than kem theo c6 s6t
Thay doi tinh trQng tam B~nh cap, suy giam nh~n thll'c, tao b6n n$ng, tram
than khong c6 s6t cam,hoangtU'&ng,bftieu
Kh6 thl)'c hi~n cac dong Thoai kh&p, tri~u chll'ng Parkinson, b~nh tuy c6
tac doi h6i SL)' phf>i hqp
cao (cai khuy ao ... )
Va m6 hoi qua nhieu trong B~nh than kinh tl)' dong
bCfa an
Nga khong c6 mat y thll'c Nhip ch~m, cO'n khuY.u hai chan, b~nh than kinh, tt..it
huyet ap tU' the, mat thang bang, nhjp nhanh, thieu
mau Cl)C bO nao thoang qua, giam thj ll)'C
Bong tac ng~p ngung, B~nh Parkinson
kem theo run
Te, bu6t ng6n tay Hoi chll'ng 6ng c6 tay, b~nh than kinh ngoQi vi, b~nh
tuy co
R6i loQn giac ngu Lo au, thay doi nhip s6ng, tram cam, cac thu6c, dau,
Parkinson, r6i loQn v~n dong chan theo chu ky, ngung
th& khi ngu, di tieu dem
Ngat H~p van dong mQch chu, loQn nhip tim, hQ dU'6'ng
huyet, hQ huyet ap khi dll'ng, co gi~t
R6i loQn CO' ll)'C, cam giac, CO'n thieu mau Cl)C bo nao thoang qua
ngon ngCf, ho$c thi giac
thoang qua

2. Tien sw dung thuoc

Phai ghi l~i tiSn su dung thu6c. Luu gifr cac don thu6c la rfit dn thi~t. Cfrn sao l~i
m9t ban cho b~nh nhan ho~c nguai cham soc. Trong tiSn su thu6c phai ghi ro ten thu6c,
liSu thu6c, each dung, nguai ke don, va ly do ke don thu6c. KS ca thu6c dung t~i ch6 vi
dOi khi chung c6 tac dl)ng toan than, vi d\l thu6c nho m~t ch~n p dS diSu tr! thien dfru
th6ng c6 thS c6 tac dl)ng tim m~ch va ho hfip tuong tg nhu dung duang u6ng ho~c
duang finh m~ch. Cung cftn khai thac tiSn su dung cac thu6c khong cftn don. Vi~c su
dl)ng qua liSu cac thu6c nay co ths gay nhfrng h?u qua nghiem tr9ng (vi dl) ia chay do
dung thu6c nhu?n trang, ng9 d9c axit salixylic do dung aspirin, chay mau tieu hoa ho~c
suy th?n do dung cac thu6c ch6ng viem khong steroid... ). M~t khac cac thu6c nay c6 thS
anh hu6ng d~n tac dl)ng cua cac thu6c khac (vi dl) khi dung acetaminophen trong cac
thu6c khong cftn don, thi phai giam b&t liSu cua cac thu6c giam dau c6 chua
acetaminophen). Cilng cftn khai thac tiSn SU dung cac thu6c ngu6n g6c thao m9c va cac
ch~ phfim dinh du6ng vi dOi khi c6 tu6ng tac c6 h~i v6i cac thu6c khac, vi d\l ditng chfit
chi~t xufit ginkgo biloba cung v6i cac chfit ch6ng viem khong steroid ho~c warfarin lam
tang nguy ca xufit huy~t. Cfrn phai ghi l~i chinh xac cac thu6c gay di irng.

472
TRIEU CHUNG HOC N0I KHOA - T~p II

Trong lftn kham dftu tien, va sau d6 dinh kY dS nghi b~nh nhan va nguai nha mang
tfit ca cac don thu6c cu va cac thu6c khong cftn don, cac chfit b6 sung dinh du6ng, cac
thu6c dong y. Tuy nhien, du c6 don thu6c nhung cling chua ch~c b~nh nhan da tuan thu
dung theo don, vi v~y doi khi phai kiSm tra ca VO thu6c, s6 thu6c con l?i trong vi ...
KiSm tra xem b~nh nhan c6 thS d9c duqc nhan thu6c khong? (chfr tren nhan thu6c
thuang rfit nho ), co tg ma duqc 19 thu6c khong? (nhfit la cac lo?i 19 duqc thiSt ks khong
cho tre em ma), c6 nh~n d?ng duqc vien thu6c khong? (nhfit la khi cac thu6c trong ngay
duqc dS chung v6i nhau).

3. Tien sli' hut thuoc la, uong rU'Q'U va cac chat gay nghi~n khac
Hoi k:y tiSn su hut thu6c lava nghi~n ruqu. NSu b~nh nhan hut thu6c cftn khuyen
h9 bo thu6c. Phai canh bao cho h9 biSt khong duqc hut thu6c t?i giuang, vi nguai gia c6
thS ngu thiSp di trong khi hut. Phai kiSm tra xem h9 c6 cac dfiu hi~u nghi~n ruqu: lu lftn,
cau kinh, thai d9 thu dich, hai th& c6 mui ruqu, mfit thang b~ng, run, b~nh thftn kinh
ngo?i vi, tinh tr?ng suy dinh du6ng. Cac b9 cau hoi sang 19c (vi d\l b9 cau hoi CAGE) la
phuong ti~n hfru ich dS xac dinh nhfrng nguai nghi~n ruqu. Khi cftn thiSt, su d\lng cac
b9 cau hoi sang 19c cac chfit gay nghi~n khac.

IV. DINH DU'ONG

Xac dinh lo?i thuc an, s6 luqng va s6 bfra an. Nhfrng nguai an ::::; 2 bfra m6i ngay
c6 nguy ca suy dinh du6ng. Cftn ghi l?i cac chS d9 an d~c bi~t (vi d\l chS d9 an h?n chS
mu6i, h?n chS carbohydrate). Cftn hoi xem b~nh nhan c6 an chS d9 giftu chfit xa khong,
c6 dung cac thu6c vitamin theo don ho~c khong don khong? Hoi xem b~nh nhan tang
can ho~c giam can, quftn ao m~c r()ng hay ch~t. Hoi vS s6 tiSn b~nh nhan chi cho vi~c an
u6ng, kha nang di chq, diSu ki~n nfiu nu6ng ... Sµ da d?ng va muc d9 tuai cua thµc la
hSt sue quan tr9ng. NhiSu b~nh nhan cftn h?n chs an cam va cac thµc phfim dong h9p.
Cfin danh gia kha nang an cua b~nh nhan (vi d\l nhai va nu6t). N guai gia thuang
bi kho m6m. Giam nh~n biSt vs mui, vi cling lam giam sµ them an cua b~nh nhan.
Nhfrng b~nh nhan c6 giam thi lµc, thoai kh6p, h?n chS v~n d()ng, run ... se kh6 tg chufin
bi bua an va co ths bi chfin thuong ho~c bong trong khi nfiu nu&ng. NhiSu b~nh nhan bi
tiSu ti~n khong tg chu se ng?i khong chiu u6ng nu6c, do da h9 an u6ng giam.

v. sO'c KHQE TAM THAN

Khai thac cac vfin ds vs sue khoe tam thftn a nguai gia thuang kho hon a nguai
tre. Cac tri~u cht'rng thuang g~p la mfit ngli, tao_ b6n, giam chuc nang nh~n thuc, chan
an, sut can, lo l~ng vs cac chuc nang cua CO' thS, u6ng nhiSu ruqu ... Cftn hoi b~nh nhan
vS cac tri~u cht'rng hoang tuang va ao giac, tiSn SU diSu tri r6i fo?n tam thftn (kS ca tam
ly li~u phap, nhfrng lfin nh~p vi~n tam thftn, va diSu tri b~ng s6c di~n), cac thu6c diSu tri
tam thftn da va dang dung, nhfrng thay d6i gftn day.
v e bu6n rftu, chan chuang va khoc loc co ths cht'rng to b~nh nhan bi trftm cam.
NhiSu tinh hu6ng c6 thS gay nen tinh tr?ng nay (vi d\l mfit nguai than, v~t nuoi than
thiSt, giam thinh lµc, thay d6i ch6 a ho~c diSu ki~n s6ng, mfit kha nang s6ng d()c l~p ... ).
NhiSu khi trftm cam l?i biSu hi~n b~ng cac tri~u cht'rng nhu cau kinh, ho~c r6i lo?n nh~n

473
 CHUONG 11. TRISU CHUNG HOC LAO KHOA

thuc. Cfrn hiSu vs nhfrng sa thich tinh thfrn va ton giao cua b~nh nhan, kS ca quan ni~m
cua b~nh nhan vs tubi gia, b~nh t~t va cai chk

VI. TiNH T~NG CHlrC NANG

Danh gia tinh tr~ng chuc nang la m(>t phfrn trong aanh gia nguiri gia toan di?n
(Comprehensive Geriatric Assessment). Danh gia kha nang d(>c l~p cua h9, nhu cfru
giup da m9t phfrn trong ho~t d(>ng s6ng hanh ngay (ADL), ho~c ho~t d(>ng hang ngay c6
SU dvng dvng Cl) (IADL), ho~c cfrn S\f h6 trq toan di~n. Cfrn d~t cac cau hoi "c6/ khong"
ho~c cho b~nh nhan diSn vao cac bang cau hoi chuAn nhu (thang diSm ADL cua Katz,
thang diSm IADL cua Lawton).

VII. cAc VAN E>E xA HQI

Danh gia vi~c s~p xSp cu(>c s6ng trong gia dinh, t6t nhfit la dSn tham nai a cua
b~nh nhan. KiSm tra s6 phong, s6 va lo~i di~n tho:;ti, nha c6 b9 ph~n bao chay khong, h~
th6ng suai, may diSu hoa nhi~t dQ, tinh tr~ng du thang, b~c Ien xu6ng. KiSm tra muc
d9 khong an toan, ds gay nga nhu khong du anh sang, san nha tran ... va gqi y cac bi~n
phap kh~c phvc.
Nen dS nghi b~nh nhan kS l~i m9t ngay binh thuang cua h9, bao g6m cac ho~t
d(>ng nhu d9c sach bao, xem vo tuySn, lam vi~c nha, luy~n t~p, \rui chai, giao tiSp v6i
nhfrng nguai khac, qua d6 cung cfip nhfrng thong tin rfit c6 gia tri. Hoi b~nh nhan vS s6
lfrn giao tiSp v6i nguai ngoai, giao tiSp v6i ai (b~n be, h9i nguai cao tubi ... ), tham
nguai nha, h9 hang, di IS ... Hoi b~nh nhan vs kha nang lai xe, each SU dvng cac phuang
ti~n giao thong cong CQng khac.

Tim hiSu vs nhfrng nguai c6 thS cham soc b~nh nhan (vi dv nha tha, h9i ngum
cao tubi, b~n be, hang x6m ... ). Kha nang giup da b~nh nhan cua nhfrng nguai than
trong gia dinh (kha nang thu xSp cong vi~c, sue khoe, thai gian cua h9 ). Thai d9 cua
b~nh nhan d6i v6i nhfrng nguai than trong gia dinh, cfing nhu thai d9 cua hQ d6i v6i
b~nh nhan (c6 th~t sv quan tam, c6 s~n long giup khong?). Ciing dn kiSm tra xem c6
cac dfiu hi~u nguqc dai ho~c l~m dl)llg nguai gia khong?
Cfrn ghi l~i tinh tr~ng hon nhan cua b~nh nhan. Hoi vs ho~t d(>ng tinh dvc, S\f thoa
man ... nhung phai hSt sue kheo leo va tS nhi. Cung phai hoi vs nguai quan h~ tinh dvc,
va nguy CO' lay b~nh qua duang tinh dvc. NhiSu nguai gia khong biSt cac kiSn thuc vs
tinh dvc an toan.
Hoi vS trinh d9 hQc vfin, nghS nghi~p, ti Sp xuc v6i ph6ng x~, amiang ... Nhfrng thu
vui cua hQ tru6c kia cling nhu hi~n nay. Cfrn thao lu~n vs nhfrng kh6 khan kinh tS cua
hQ sau khi nghi huu, thu nh~p c6 dinh, mfit VQ' (ho~c ch6ng). Cac vfin dS vS kinh tS ho~c
y tS c6 thS dfin dSn vi~c mfrt ch6 a, mfrt kha nang s6ng d9c l~p. M6i quan h~ cua b~nh
nhan v6i thfry thu6c gia dinh. M6i quan M Iau dai nay c6 thS bi mfit do nguai d6 da
chst, hay da vs huu, hay do b~nh nha~ thay dbi ch6 a.
Ghi l~i nhfrng mong mu6n cua b~nh nhan vs cac bi~n phap keo dai cu(>c s6ng.
Cfrn hoi xem ai se la nguai d~i di~n cua b~nh nhan trong truang hqp hQ khong c6 kha
nang tv quyst dinh.

474
TRISU CHUNG HOC NQI KHOA - n.p II

Bai 3

KHAM THl)'C THE (J NGU'O'I CAO TUOI

MVC TIEU HQC T~P:

Sau khi hQc xong bai nay hQc sinh c6 kha nang:
1. Trinh bay au()'C cac bu(Yc kham b?nh nguOi cao tu6i.
2. Ap dl:f,ng au()'C cac buac kham b?nh vao lam sang.

NQIDUNG
Tru6c tien cftn quan sat kY b~nh nhan va cu d()ng cua hQ (vi d\l each hQ di vao
phong kham, each ngbi xu6ng ghS, each dfuig Ien, each n~m xu6ng giu0ng b~nh, each
c&i gifty, t~t ... ) qua d6 c6 thS biSt sa b9 vS ho~t d()ng chuc nang cua b~nh nhan. Tinh
tr~ng v~ sinh ca nhan (each an m~c, co s~ch se hay hoi ham) cho biSt vs tinh tr~ng tam
thftn va kha nang tlJ cham soc ban than cua hQ.
Kham nguai gia cftn nhiSu thai gian han nguai tre. C6 thS phai kham lam hai lftn
nSu b~nh nhan qua m~t. N guai gia cftn c6 thai gian dS c&i quftn ao, n~m xu6ng giu0ng,
khong nen thuc gi\lc hQ. Phai diSu chinh d9 cao cua giu0ng kham cho thich hgp v6i
nguai gia. Cftn c6 b~c dS len xu6ng d~ dang. V 6i b~nh nhan gia ySu, khong nen dS hQ
n~m m()t minh tren giu0ng kham. Khi cftn c6 thS kham b~nh nhan ngbi tren ghS.
Cftn mo ta tinh tn;mg chung cua b~nh nhan (vi d\l thoai mai, bbn chbn, suy dinh
du5ng, tha a, xanh tai, kh6 th&, tim). Khi kham b~nh nhan tren giu0ng, cftn chen cac v~t
d~m, tay vin bao v~, chu y xem b~nh nhan c6 d~t xong tiSu hay bim khong.

I. cAc DAU Hll;U SONG

- Nhi~t de): cftn luu y tinh tr~ng h~ nhi~t d9 anguai gia. Khong c6 s6t ciing khong
lo~i bo nhi~m tritng.
- 11~ch,huyStap:
+ Bit m~ch va do huySt ap a ca hai tay. Phai bit m~ch trong 30 giay, chu y xem
m~ch c6 dSu khong. Do c6 nhiSu ySu t6 anh hu&ng dSn huySt ap nen cftn do nhiSu lftn
sau khi b~nh nhan nghi ngai it nh~t la 5 phut.
+ d nguai gia, huySt ap c6 thS tang cao gia t~o do thanh m~ch qua cfuig. Phai
nghi nga hi~n tuqng nay khi b~nh nhan c6 biSu hi~n hoa milt ch6ng m~t trong khi dling
thu6c, m~c du huyst ap v~n cao tren muc binh thu0ng.
+ N guai gia hay bi Wt huySt ap tu thS nen cftn kiSm tra huySt ap tu thS dfuig. Do
HA a tu thS n~m, sau d6 cho b~nh nhan dfuig Ien, do HA tu thS dfuig a phut thu 3 va 5.
NSu HA t6i da Wt qua 20 mmHg, thi coi la c6 Wt HA tu thS dling. Cftn th~n tr9ng khi do
HA tu thS dling (y cac b~nh nhan c6 giam thS tich.

475
 CHUONG 11. TRIBU CHUNG HOC LA.O KHOA

+ Nhip th&: binh thuemg, nhip th& a nguai gia c6 thS nhanh t&i 25 lftn/phut. Nhip
th& > 25 lftn/phUt c6 thS la dftu hi~u d~u tien cua nhiSm trung duemg ho hftp du&i, suy
tim ho~c cac r6i l_o;;m khac.

II. DA
- Da: nh~n xet xem da c6 mftu sic binh thuemg hay xanh tai, tim. Chu y tim cac
t6n thuong ac tinh tren da, tinh tqmg thiSu mau C\lC b9 t6 chuc, va cac vSt loet do tY de.
Nhfrng vSt tim tren da gqi y b~nh nhan bi nguqc dai. Da cua nguai gia mong, nen dS bi
bftm tim khi va ch<;im, nhftt la a canh tay. Cac ch6 x<;im tren da c6 thS la binh thuemg vi
cac tS bao melanocyte bi mftt dftn trong qua trinh gia hoa.
- M6ng: a nguai gia, m6ng tay thuemg dai va mftt d<) cong binh thuemg. Ban cua
m6ng tay mong va dS g~y. Cac chftm xufit huySt mftu den a gifra va 1/3 ngoai cua m6ng
tay thuemg la do chftn thuong hon la nhiSm khufrn. Mong d~y va vang chtrng to bi nfim.
Mong tay c6 thS m9c qu~p vao trong gay dau. M6ng tay tring, dS bong vfry, doi khi bS
m~t c6 horn, g~p tropg b~nh vfty nSn.
Ill. KHAM VONG aAu MAT co
1. M~t
Nhfrng biSu hi~n lien quan dSn Iao hoa binh thuemg bao g6m long may rU xu6ng
du&i ba tren h6c mit, c~m x~, mftt g6c gifra duemg du&i ham va c6, da nhiSu nSp nhan
va kho. Long ctrng phat triSn nhiSu a 16 tai, 16 mili, tren moi va dm.
Phai kham d<)ng m<;ich thai duong. D<)ng m<;ich thai duong n6i to, ctrng, ngo~n
nghoeo g~p trong b~nh viem d<)ng m<;ich tS bao kh6ng 16.
2. Mui
Dinh mili x~ xu6ng la biSu hi~n thuemg thfty a nguai gia. Svn ben tren va du6i
tach dftn ra, lam cho mili c6 ve to va dai hon.
4. Mat
Giam ma trong h6c mit la biSu hi~n gia hoa binh thuemg, lam cho con nguai c6
XU hu&ng lorn dftn vao h6c mit. Do v~y, a nguai gia, dftu hi~u mit trilng khong nhftt
thiSt ch(rng to sv mftt nu&c. Mit trilng lam cho ba mi tren tl;lt xu6ng, gay h<;in chS t~m
nhin xa. Cac biSu hi~n binh thuemg khac bao g6m gia svp mi, 19n mi du&i vao trong hay
ra ngoai, vong gia. Cung v&i tu6i gia se xufit hi~n viSn thi, thuy tinh thS se kem dan h6i,
kha nang biSn d<;ing giam khi t~p trung vao nhfrng v~t a g~n.
cfin kiSm tra thi Ive (dung bang Snellen) va thi truemg. C6 thS kiSm tra thi truemg
ngay t<;ii giuemg b~ng each ng6i d6i di~n v&i b~nh nhan. DS nghi b~nh nhan nhin th~ng
vao nguai kham dS danh gia sv khac nhau giua thi truemg cua b~nh nhan va nguai
kham. Tuy nhien each kham nay khong du nh~y va chi nen dung khi khong c6 diSu
ki~n. T6t nhftt Ia duqc bac sI chuyen _khoa mit kham dinh ky, ho~c khi lam sang nghi
nga thien dftu th6ng.
Cftn soi day mit dS kiSm tra dvc thuy tinh thS, thoai hoa thftn kinh thi ho~c hoang
diSm, va cac biSu hi~n day mit cua thien d~u th6ng, tang huySt ap, dai thao duemg. Hinh
anh day mit khong thay d6i nhiSu trong qua trinh lao hoa. Tang ap Ive n<)i SQ muc d9

476
TRI€;U CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

nhy va trung binh co thS khong gay phu gai thi vi a nguai gia thuang co tinh tr~ng teo
VO nao. Phu gai thi chi ro khi c6 tang ap Ive n()i SQ nhi~u. Nhfrng diSm mfiu den ho~c
xufit huySt trong va xung quanh hoang diSm chirng to thoai hoa hoang diSm. D6i v6i
nguai gia, nen di kham m~t ho~c do thi Ive cu 1 dSn 2 nam m()t Ifin, dS phat hi~n nhfrng
b~nh nhu thien dfiu th6ng, d\lc thuy tinh thS, cac r6i lo~n a vong m~c.
5. Tai
C6 thS thfiy h~t tophi, m()t biSu hi~n Iao h6a binh thuang. cfin kham 6ng tai ngoai
dS xem c6 ray tai khong, nhfit la khi b~nh nhan nghe khong ro. N Su b~nh nhan dung
may trg thinh, cfin thao ra dS kiSm tra. Dl)ng C\l c6 thS bi ray tai bit t~c, ho~c hSt pin.
DS danh gia kha nang nghe, nguai kham dQC 3-6 Ur bfit kY vao tirng tai b~nh nhan.
NSu b~nh nhan nh~c l~i dugc m()t nua s6 Ur nay thi coi nhu thinh Ive cua hQ du dS h()i
tho~i. B~nh nhan lao thinh (giam dfin kha nang nghe cac am thanh c6 tfin s6 cao, ca hai
tai) thuang cho la khong hiSu lai n6i chu khong phai do tai kem.
6. Mi~ng

Kham mi~ng xem lgi c6 bi chay mau ho~c sung khong, rang fl)ng ho~c g~y,
nhiSm nfim a mi~ng, va cac dfiu hi~u cua ung thu (vi d\l b~ch san, h6ng san, Io et, kh6i
bfit thuang). Nhfrng b~nh nhan bi kho mi~ng, m6m va lu5'i c6 thS bi nm, va lu5'i c6 thS
dinh vao 16p niem m~c mi~ng. Cung v6i tu6i tac, rang tra nen xin do cac chfit barn
ngoai va 16p men trong su6t giam. Lgi sung, do, dS chay mau thuang la do nhfrng b~nh
cua lgi va quanh rang. Hai tho hoi c6 thS do sau rang, viem quanh rang, va nhfrng b~nh
rang mi~ng khac ho~c doi khi do b~nh ho hfrp.
cfin kham ky m~t tren va duai cua Iuoi Nhfrng thay d6i lien quan dSn tu6i gia
thuang thfiy la cac finh m~ch gian ngo~n ngoeo phia du6i luai, cac CQt CO' bi teo a ba
cua lu5'i. Lu5'i to c6 thS g~p trong amyoloidosis ho~c suy giap. Luai tran, dau c6 thS do
thiSu h\lt vitamin B12.
Phai thao bo ham gia tru6c khi kham mi~ng. Rang gia lam tang nguy ca bi nhiSm
nfim a mi~ng va hfrp thu cac dinh 6 rang. Viem niem m~c vom h9ng va loet cua cac dinh
6 rang c6 thS do rang gia khong vira.
cfin SCT m~t du6i cua mi~ng. TuySn nu6c bQt sung to, cang, ch~c g~p trong viem
tuySn nu6c bQt, d~c bi~t a nhfrng nguai mfit nu6c, c6 thS thfty mu chay ra tir 6ng
Stensen. C6 thS g~p nhfrng t6n thuang nm, viem, dau a khoe moi, thuang kem theo
nhiSm nfim.
7. Kh6'p thai dU'ang ham
Cfin kham kh6p thai duang ham xem c6 bi thoai hoa, m()t tinh tr~ng thuang g~p a
nguai gia. Cac kh6p nay c6 thS bi thoai hoa khi cac rang fl)ng hSt va cac Ive ep Ien kh6p
m~nh han. Thoai hoa c6 thS biSu hi~n b~ng tiSng l~o x~o kh6p a dfiu cua I6i cfiu khi
b~nh nhan ma ho~c ng~m mi~ng, ho~c dau khi cu d()ng kh6p ham, ho~c ca hai.

8.C6
d nguai gia, tuySn giap thuang n~m thfip han, fin sau xuang uc. Kham tuySn giap
xem c6 to khong, c6 nhan khong.

477
 CHUdNG 11. TRJEU CHUNG HOC LA.O KHOA

Tim tiSng th6i a d()ng m?Ch canh, cfin phan bi~t tiSng th6i do hyp d()ng m?ch canh
a
v&i ti@ng th6i tir tim Ian len. TiSng th6i tir tim thuCm.g nhy va khu trU n~n c6. NSu a
n~n c6 khong nghe thfiy, nhung khi Ien cao l?i thfiy thi thuCm.g la do hyp d()ng m?ch
canh. TiSng th6i do hyp d()ng m?Ch canh thuCm.g m?nh. TiSng th6i m?Ch canh ggi y m()t
tinh tn;mg vfra XO' d()ng m?Ch toan than. cfin tham do va can thi~p nSu cfin dS phong
tranh tai biSn m?ch nao.
K.i@m tra cac d()ng tac c6. Khang l?i cac d()ng tac gfip, du6i th\l d()ng, quay hai ben
chtrng to b~nh cua tuy c6. H?n chS d()ng tac gfip du6i c6 ciing c6 thS g~p trong viem
mang nao, nhung trong tru0ng hqp nay c6 vfin co thS quay ben nay sang ben kia ma
khong c6 sv khang cv l?i.

IV. KHAM VUNG NGlfC VA LU'NG

cfin go va nghe tfit ca cac vilng cua ph6i. d nguai gia binh thuCm.g c6 thS nghe
thfiy tiSng ran a day ph6i nhung se mfit di khi bao b~nh nhan hit th& sau vai lfin. Nh~n
xet vs d()ng tac ho hfip (chuySn d()ng cua CO' hoanh va kha nang gian na cua 16ng ngvc).
Kham lung dS xem c6 gu, vyo khong, c6 sung dau khong? Dau vling du&i th~t
lung, hang va chan c6 thS do gfiy xuang cling tv phat do loang xuang a nguai gia.
Kham vu: a nguai gia, ca nam lfin nu, hang nam d~u cfin phai kham w dS phat
hi~n sv khong d~u, cac nhan m&i xufit hi~n. D6i v&i ph\l nfr, hang thang nen tv kham vli,
cfing nhu m6i nam m()t lfin nen di ch\lp vli kiSm tra, d~c bi~t v&i nhfrng ph\l nfr c6 tiSn
SU gia dinh c6 nguai ung thu vU. NSu num vU bi th\lt vao, c6 thS ep xung quanh, num vU
se 19n ra nsu la do tu6i gia, nguqc l?i se khong 19n ra nsu do t6n thuang a du&i.
Kham tim: danh gia kich thu6c cua tim b~ng each sa mom tim. Tuy nhien thay
d6i vi tri tim do gli vyo c6 thS lam cho kh6 xac dinh mom tim.
Phai nghe tim m()t each h~ th6ng. d nguai gia, tiSng th6i tam thu thuCm.g la do xa
cling van d()ng m?Ch chu, ·it gay thay d6i huySt d()ng. TiSng th6i nay nghe ro nhfit a dfiu
thi tam thu va hi Sm khi nghe thfiy a d()ng m?ch canh. N guqc l?i, tiSng th6i do hyp van
d()ng m?Ch chu nghe ro nhfit a cu6i thi tam thu, Ian len d()ng m?ch canh, va thuCm.g
m?nh (> d() 2); tiSng thu hai nho, huySt ap kyt, va tiSng d~p a d()ng m?Ch canh xufit hi~n
mu()n. Tuy nhien, a nguai gia, c6 thS kh6 xac dinh duqc tiSng th6i do hyp d()ng m?Ch
chu bai vi no thu0ng nhy han, hiSm khi nghe thfiy tiSng thu hai va huyst ap kyt it thfiy.
Han nfra a nhiSu nguai gia bi hyp van d()ng m?ch chu, tiSng d~p a d()ng m?ch canh
khong ch~m l?i vi dan h6i CUa thanh m?Ch bi giam.
cfin tim cac nguyen nhan khac gay tiSng th6i tam thu. TiSng th6i do ha van hai la
thuCm.g m?nh nhfit a mom va Ian ra nach. TiSng th6i do b~nh CO' tim t~c nghen phi d?i
tang Ien khi b~nh nhan lam nghi~m phap Valsalva.
TiSng thu tu rfit hay g~p a nguai gia khoe m?nh va thuCm.g l?i khong thfiy a nhfrng
nguai gia c6 b~nh tim. TiSng th6i tam truang a bfit cu tu6i nao d~u la bfit thuCm.g. Nhip
xoang ch~m khong tri~u chtrng a nhfrng nguai gia khoe m?nh c6 thS khong quan tn;mg
tren lam sang.

478
TRI€;U CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

NSu xufit hi~n cac tri~u chtrng vs tim m~ch va thfin kinh a nguai gia c6 may t~o
nhip, cfin danh gia SlJ thay d6i cua tiSng tim, tiSng th6i va m~ch dS xem c6 t\lt huySt ap
va suy tim khong. Cac tri~u chtrng va dftu hi~u nay c6 thS do mfit S\f d6ng b9 nhI thfit.

V. KHAM He TIM M~CH

Sa n~n b\lng dS kiSm tra truang lgc ca b\lng. d nguai gia, ca b\lng thuang ySu va
la nguyen nhan gay thoat vi. C6 thS phat hi~n hftu hSt cac phinh d()ng m~ch chu b\lng.
Tuy nhien chi xac dinh duqc duang kinh ngang cua kh6i phinh. M9t kh6i d~p n~m
tru6c d()ng m~ch chu thi khong phinh ra hai ben khi d~p. Cftn kham xem gan, lach c6 to
khong. Cung cfin kiSm tra tfin s6 va luQ'Ilg trung ti~n, va phai go vilng h~ vi xem c6 du
bang quang khong?
Cfing phai kham vilng h~u mon tflJc trang dS xem c6 bi nm h~u mon, tri, va cac
t6n thuang khac. KiSm tra cam giac va phan x~. Tham tflJc trang b~ng ng6n tay a ca
nam va nu dS tim cac kh6i u bfit thuang ho~c phan tao trong twc trang.

VI. KHAM He SINH Dl)C

1. Kham h~ sinh dvc nam
Tham tflJc trang dS kiSm tra tuySn tiSn li~t. Xac dinh kich thu6c tuySn tiSn li~t qua
tham tflJc trang thuang khong chinh xac. Han nfra kich thu6c cua tuySn tiSn li~t khong
tuang xtrng v6i mire d9 t~c nghen. Tuy nhien tham tflJc trang cho phep danh gia sa b9,
xem tuySn tiSn li~t c6 dau khong, c6 nhan ctrng 16n nh6n hay khong.
2. Kham h~ sinh dvc nll'
Cftn kham tiSu khung dinh k)r, lam xet nghi~m Papannicolaou (Pap) 2-3 nam m9t
lftn cho dSn tu6i 70. Sau tu6i 70 c6 thS nglmg, nSu kSt qua xet nghi~m cua hai lftn lien
tiSp binh thuang. NSu tru6c d6 chua lam xet nghi~m nay thi phai c6 it nhftt hai lftn xet
nghi~m am tinh trong vong m9t nam tru6c khi dirng. Sau khi da dirng chi lam l~i xet
nghi~m nay nSu xufit hi~n cac tri~u chtrng va dftu hi~u m6i. NSu b~nh nhan da c~t tU
cung, chi lam xet nghi~m Pap nSu con t6 chuc c6 tU cung.
V 6i nhfrng b~nh nhan khong cu d()ng duqc kh6p hang, c6 thS kham ti Su khung
b~ng each cho b~nh nhan n~m nghieng trai. Giam san xufit estrogen sau m~n kinh se gay
teo niem m~c am d~o va ni~u d~o; niem m~c am d~o tr& nen kho. Binh thuang khong sa
thfty bu6ng trtmg, nSu sa thfty nghi nga ung thu bu6ng trtmg. Cftn kham kY xem c6 bi sa
ni~u d~o, am d~o, c6 tU cung va tU cung. Yeu cfiu b~nh nhan ho dS kiSm tra xem c6 do
nu6c tiSu khong.

VII. KHAM He ca XU'ONG

Kham kh6p xem c6, sung nS, tr~t kh6p, tiSng l~o x~o, n6ng do. Tim cac h~t
Heberden (xuang phat triSn qua mire a cac kh6p lien d6t xa) ho~c h~t Bouchard (xuang
phat triSn qua mire a cac kh6p lien d6t gftn), thfty a cac b~nh nhan thoai kh6p. Tr~t kh6p
ban ng6n v6i l~ch tf\lc cua cac ng6n vs phia xuang 1f\l c6 thS chtrng to c6 viem kh6p
d~ng thftp. C6 thS thfty biSn d~ng c6 thien nga. DiSu nay c6 thS anh hu&ng dSn ho~t
d()ng chirc nang cua b~nh nhan.

479
 CHVdNG 11. TRI:BU CHUNG HOC LAO KHOA

cfin xac dinh cac gi6i h~n d()ng tac chu d()ng va thl) d()ng cua cac kh6p, tinh tr~ng
co cimg ca. d nguai gia c6 th@ g~p hi~n tm;mg khang C\I l~i nhfmg d()ng tac th\l d()ng
cua chi.
Ban chan: chfin doan va diSu tricac vfin dS 6 ban chan, thuang rfit ph6 biSn 6
nguai gia, se giup cho hQ duy tri duqc tinh d()c l~p. Cac bi@u hi~n lien quan dSn tu6i gia
thuang g~p nhfit bao g6m nghoyo ng6n chan cai ra ngoai (hallux valgus), gfip qua muc
cua kh&p lien d6t gfin (ngon chan hinh bua), co ths thfiy trong viem kh&p d~ng thfip, va
gfip qua muc cua cac kh&p lien d6t gfin va xa ... Nhfrng bfit thuang nay co ths anh hu&ng
dSn cac ho~t d9ng chuc nang hang ngay cua b~nh nhan. Nhfrng b~nh nhan co cac vfin ds
vs ban chan cfin duqc giri dSn bac sI ban chan dS danh gia dinh kY va diSu tri.

VIII. KHAM He THAN KINH

Kham thfin kinh 6 nguai gia cilng tuang t\f nhu 6 nguai tru&ng thanh, bao g6m
kham thfin kinh SQ, chuc nang v~n d()ng, cam giac va tinh tr~ng tam thfin. Tuy nhien
nhiSu r6i lo~n khong phai thfin kinh, rfit hay g~p 6 nguai gia, c6 thS lam phuc t~p vi~c
kham nay. Vi dl), giam thinh giac, thi giac c6 thS can tr& vi~c kham thfin kinh SQ. Viem
quanh kh&p, d~c bi~t la kh&p vai va kh&p hang c6 thS gay kh6 khan cho vi~c danh gia
chuc nang v~n d()ng.
Khi phat hi~n m()t dfiu hi~u bfit thuang nao d6, cfin can nh~c v6i tu6i cua b~nh
nhan, tiSn SU va cac tri~u chtrng khac. d nguai gia c6 thS g~p cac dfiu hi~u toan thS,
khong ph6i hqp v&i suy giam chuc nang va cac dfiu hi~u ho~c tri~u chtrng thfin kinh
khac. Thfiy thu6c phai quySt dinh xem c6 tiSn hanh tham do sau han dS tim cac t6n
thuang thfin kinh hay khong. Phai kham l~i b~nh nhan khi c6 nhfrng thay d6i vs chuc
nang, khong can xtrng, va cac tri~u chtrng m6i.
1. cac day than kinh s9
Kham cac thfin kinh SQ 6 nguai gia c6 thS phuc t~p. Nguai gia thuang c6 d6ng tU
nho, phan x~ d6ng ru anh sang cua hQ co ths ch~m va dap trng d6ng ru cua hQ vai thi
Ive gfin c6 thS suy giam. Nhin Ien bi h~n chS nhy. Nhin xu6ng cilng bi h~n chS nhung it.
han. Khi kham chuySn d()ng m~t, yeu cfiu b~nh nhan nhin theo ng6n tay thfiy thu6c, c6
thS xufit hi~n cac d()ng tac gi~t, khong dSu. DOi khi khong c6 dfiu hi~u Bell.
d nhiSu nguai gia, kha nang ngiri giam dfin vi s6 luQ'llg tS bao thfin kinh khtru giac
giam, do da nhiSu lfin bi nhiSm tn.lng duang ho hfip tren, ho~c do viem xoang m~n tinh.
Tuy nhien nSu mfit khtru giac 6 m()t ben mili thi d6 la bfit thuang. Vi giac c6 thS thay
d6i b6i vi khtru giac giam ho~c do nguai gia dung cac thu6c lam giam luQ'llg nu&c bQt.
Giam thi Ive va thinh Ive thuang do cac bfit thuang 6 m~t va tai han la do cac duang
thfin kinh.
2. Ch(vc nang v~n d{mg
Phai danh gia CO' Ive, sv ph6i hqp d()ng tac, tu thS va phan x~. d nhiSu nguai gia,
nhfit la nhfrng nguai khong luy~n t~p thuang xuyen cac d()ng tac khang CV, khi kham Se
thfiy CO' Ive cua hQ c6 ve nhu ySu. Vi d\l khi kham, thfiy thu6c c6 thS dS dang du6i tay
b~nh nhan ra m~c du hQ da c6 co l~i. NSu ySu dSu ca hai ben, thi khong c6 y nghla tren
lam sang, khong nen lam b~nh nhan lo l~ng. DiSu d6 thuang cilng khong anh hu6ng

480
TRI€;U CHUNG HQC N0I KHOA - n,p II

nhiSu dSn hoc;tt d()ng hang ngay cua hQ. Truang l\rc CO' thuemg tang, kham b~ng each
gfip, du6i khuyu tay, dftu g6i, la biSu hi~n binh thuemg cua tu6i gia. Tuy nhien cac d9ng
tac gi~t trong khi kham va dfiu hi~u cirng banh xe rang cua la hfit thuemg.
C6 thS. danh gia run khi b~t tay b~nh nhan ho~c qua cac d()ng tac dan gian khac.
NSu c6 run cfin kham kY vS bien d(), tfin s6, vi tri, thai diSm xufit hi~n ...
Giam kh6i ca la m()t bi Su hi~n thuemg g~p 6 nguai gia. N 6 khong c6 y nghia, trir
khi ph6i hqp v6i suy giam ho~c thay d6i vS chuc nang (vi d\l b~nh nhan khong con kha
nang dirng Ien khoi ghS nSu khong vin vao thanh ghS).
Giam kh6i CO' d~c bi~t xay ra 6 cac CO' ban tay (vi d\l CO' gian c6t va mo cai). YSu
cac CO' du6i 6 c6 tay' ng6n tay' va ng6n cai rfit hay g~p 6 nhfrng nguai gia SU d\lng xe
Ian do ep canh tay Ien tay vin lam t6n thuang thftn kinh quay. KiSm tra chuc nang cua
tay b~ng each cho b~nh nhan cftm cac dgng C\l an ho~c ch~p hai tay sau dftu.
KiSm tra thai gian phan irng va ph6i hqp d9ng tac. d nguai gia, thai gian phan
irng thuemg tang, m9t phfin Ia do d~n truySn cua cac tin hi~u d9c theo thfin kinh ngoc;ti vi
ch~m han. Ph6i hqp d()ng tac cfing giam do nhfrng thay d6i cac ca chS trung uang,
nhung thuemg chi giam nht; va khong gay suy giam hoc;tt d()ng chuc nang.
KiSm tra phan Xc;l gan sau. Gia hoa thuemg it anh hu&ng dSn cac phan Xc;l nay. Tuy
nhien d6 kham phan xc;t gan Achilles c6 thS dn m()t s6 kY thu~t d~c bi~t (vi d\l kiSm tra
trong khi b~nh nhan quy g6i v6i chan tren thanh giuemg). Phan xc;t giam ho~c mfit, g~p 6
gftn nua s6 nguai gia, c6 thS la binh thuemg. Do tinh dan h6i cua gan giam va d~n truySn
thftn kinh trong cung phan xc;t dai cua gan ch~m han. Phan xc;t gan Achilles m()t ben c6
thS g~p trong dau thftn kinh toc;t.
Banh gia vi~c kiSm soat tu thS b~ng nghi~m phap Romberg (b~nh nhan dirng
Ch\lm chan va nh~m m~t). d nguai gia, kiSm soat tu thS thuemg suy giam, va thuemg
thfiy luc l~c tu thS (chuySn d()ng trong m~t ph~ng tru6c sau khi b~nh nhan c6 dirng yen).
Cac phan xc;t giai ph6ng vo (vfin duqc coi la phan xc;t b~nh ly), thuemg thfiy 6 nguai
gia ma khong phat hi~n duqc b~nh nao trir sa sut tri tu~. Phan Xc;l Babinski 6 nguai gia la
bfit thuemg, n6 chirng to c6 t6n thuang thftn kinh v~n d()ng tren, thuemg Ia thoai hoa d6t
s6ng c6 gay ep tuy m(h phftn.
3. Cam giac
Banh gia cam giac bao g6m xuc giac, chuc nang cam giac VO, cam giac nhi~t, cam
giac ban thS (cam giac vi tri kh6p ), va cam giac rung. Tu6i gia it anh hu&ng dSn cam
giac. NhiSu nguai gia c6 cam giac te bi, d~c bi~t 6 ban chan. BiSu nay c6 thS do giam
kich thu6c cua cac SQ'i thftn kinh ngoc;ti bien, d~c bi~t la cac SQ'i Ian. Tuy nhien, nhfrng
b~nh nhan c6 cam giac kiSn ho cfin phai duqc kiSm tra xem c6 b~nh thftn kinh ngoc;ti vi
khong. d nhiSu nguai gia, khong thS tim ra nguyen nhan gay cam giac ki€n bo.
NhiSu nguai gia mfit cam giac rung 6 du6i dftu g6i, do cac mc;tch nho trong c(h sau
cua tuy s6ng thay d6i. Tuy nhien cam th\l ban thS, duqc coi la cfing dung cac duemg
tuang tv lc;ti khong bi tac d()ng.

481
 CHVONG 11. TRJEU CHUNG HQC LAO KHOA

IX. KHAM TAM THAN

Kham tinh tr~ng tam thfin la thanh phfin quan tr9ng trong danh gia. M9t b~nh nhan
c6 r6i lo~n khi lam cac tr~c nghi~m nhu v~y phai duqc danh gia l~i. Phai ch~c ch~n la
b~nh nhan co ths nghe. Khong nghe duqc se anh hu0ng dSn vi~c hiSu cac cau hoi va co
thS nhfim v6i suy giam nh~n thuc. V 6i cac b~nh nhan c6 r6i lo~n vS n6i va ngon ngfr
vi~c danh gia co thS g?p kho khan.
R6i lo~n dinh hu6ng c6 thS g?p a b~nh nhan bi sa sut tri tu~ ho?c cac r6i lo~n
nh~n thuc khac. Do v~y, vi~c danh gia cfin nhfrng cau hoi xac dinh nhfrng bfit thuang vS
y thuc, suy lu~n, tinh toan, n6i, ngon ngfr, su dvng d9ng tac, chuc nang thlJC hi~n ho?c
tri nh6, cfing nhu dinh hu6ng. Nhfrng bfit thuang trong cac linh V\fC nay khong thS quy
hSt cho tu6i gia, va nsu phat hi~n nhfrng bfit thuang nay, cfin danh gia sau han, bao g6m
cac tr~c nghi~m chuAn vs tam thfin. d nguai gia, qua trinh SU ly thong tin va nh6 l~i
thuang ch~m nhung vs ca ban khong bi suy giam. NSu cho h9 them thai gian va khuyen
khich h9, thi h9 vfin co thS lam duqc nhfrng tr~c nghi~m nay.

X. KHAM TiNH T~NG DINH DU'ONG

Tu6i gia lam thay d6i nhfrng phep do phan anh tinh tr~ng dinh du6ng a nguai tre.
Vi dv tu6i gia c6 thS lam thay d6i chiSu cao. Sv thay d6i vs can n?ng c6 thS phan anh
nhfrng thay d6i vS dinh du6ng, can b~ng dich, ho?c ca hai. Ty l~ giua kh6i n~c va luqng
ma trong ca thS ciing thay d6i. Cho du c6 m9t s6 thay d6i nhu v~y, chi s6 kh6i ca thS
v&n hfru ich a nguai gia. Khi b~nh nhan c6 tiSn SU vs dinh du6ng bfit thuang (vi dv sut
can, nghi nga c6 thiSu cac chfit dinh du6ng thiSt ySu), ho?c thay d6i vs chi s6 kh6i ca
ths, cfin danh gia toan di~n vs dinh duang, kS ca cho lam cac xet nghi~m sinh hoa.

XI. MQT SO Bl~U HleN BAT THU'ONG (J NGU'OI GIA

d nguai gia, m9t s6 b~nh c6 biSu hi~n khong gi6ng nhu a nguai tre:
- Cubng giap c6 thS khong gay nhfrng dfiu hi~u c6 diSn (m~t 16i, tuySn giap to).
Cac tri~u chtrng va dfiu hi~u c6 thS khong ro rang, bao g6m nhip nhanh, sut can, m~t,
ySu, h6i h9p danh tr6ng ngvc, run, rung nhI va suy tim.
- Soy giap c6 thS am thfim a nguai gia. Cac tri~u chtrng hay g?p nhfit l~i khong
d?c hi~u (m~t, yeu, nga). C6 thS thfiy chan an, sut can, va dau kh6p. Sq l~nh, tang can,
trfim cam, te bi, rvng toe, va chu9t rut it g?p han so v6i nh6m tu6i tre. Nguqc l~i hay c6
r6i lo~n vS nh~n thuc. Dfiu hi~u d?c hi~u nhfit, keo dai thai gian nghi sau khi co ca, c6
ths khong phat hi~n duqc a nguai gia vi cac phan x~ mfit ho?c giam bien d9.
- Ctrbng c~n giap c6 thS chi biSu hi~n b~ng cac tri~u chtrng khong d?c hi~u: m~t,
r6i lo~n nh~n thvc, thay d6i cam xuc, chan an, tao b6n va tang huySt ap. Cac tri~u chtrng
d?c trung l~i thuang khong c6.
- Sarcoidosis a nguai gia thuong biSu hi~n b~ng cac tri~u chtrng khong d?c hi~u
(vi <lv giam can n?ng, chan an, yeu, m~t) nhung ciing co ths biSu hi~n b~ng kh6 tha,
nhin ma' cac bi Su hi~n a CO' va h~ch.

482
TRIBU CHUNG HOC N(H KHOA - np II
- Nhi~m khuin huy~t c6 thS kh6ng gay s6t, tuy nhien, hfiu hSt thi c6 s6t nhy.
Cac biSu hi~n kh6ng d~c hi~u (m~t moi, chan an, ra m6 hoi vs dem, thay d6i vs tr:;ing
thai tam thfin m9t cah khong giai thich dugc) co ths xay ra.
- Nhi~m khuin ti~t ni~u c6 thS biSu hi~n a nguai gia khong hS c6 s6t. Nhfmg
b~nh nhan nay co ths khong co r6i lo:;in tisu ti~n, dai nhiSu ho~c son dai ma co ths bisu
hi~n b~ng ch6ng m~t, lu lfin, chan an, m~t, ho~c ySu ..
- Viem mang nao c6 thS gay s6t va thay d6i tinh tr:;ing tam thfin, nhung khong c6
cac dftu hi~u kich thich mang nao (vi dµ nhuc dfiu, ctrng gay).
- Viem phAi c6 thS biSu hi~n b~ng m~t, chan an, ho~c lu lfin. Thuang c6 nhip tim
nhanh va tha nhanh, nhung thuang khong c6 s6t. Ho thuang nhy va c6 thS khong c6
dam, d~c bi~t a nhfmg b~nh nhan mftt nu6c.
- Lao c6 thS biSu hi~n rftt khac nhau a nguai gia v6i cac b~nh kem theo. Cac
tri~u chtrng c6 thS kh6ng d~c hi~u (vi d\l s6t, ySu, lu lfin, chan an). Lao ph6i c6 thS
it biSu hi~n b~ng b~ng cac tri~u chtrng ho hftp hon so v6i nguai tre (ho, khac dam, ho
ra mau.
- Dau do viem ru{)t thira thuang b~t dfiu a h6 ch~u phai hon la dau quanh r6n
nhu thfty a nhfmg nguai tre. N goai ra dau c6 XU hu6ng Ian rong hon la chi khu trU a h6
ch~u phai. Tuy v~y, phan trng phuc m:;ic a h6 ch~u phai vfin la dftu hi~u s6m c6 gia tri
· - Cac b~nh dU'O'Ilg m~t c6 thS gay cac tri~u chtrng khong d~c hi~u vS tam thfin
ho~c suy sµp vS thS Ive (vi d\l m~t la, lu lfin, mftt ho~c giam kha nang v~n d{)ng) ma
khong c6 cac tri~u chtrng kinh diSn nhu dau, s6t, vang da. NhiSu khi xet nghi~m mau,
sieu am m6i phat hi~n dugc b~nh duang m~t.
- Nhfii mau ru{)t c6 thS biSu hi~n b~ng tinh tr:;ing lu lfin cftp. C6 thS khong c6 dau
b\lng hay cam trng phuc m:;tc.
- Loet d~ day c6 thS khong biSu hi~n b~ng cac tri~u chtrng kinh diSn, dau c6 thS
khong c6, khong d~c hi~u ho~c bi che lftp bm cac thu6c giam dau khong steroid. Kh6
tieu hay g~p a nguai gia hon nguai tre. Xuftt huySt tieu hoa c6 thS khong dau. C6 thS
gay mfit mau ru ru, khong dugc phat hi~n gay nen thisu mau n~ng.
- Nhfii mau cO' tim c6 thS biSu hi~n b~ng va m6 hoi, kh6 tha, dau thuQ'Ilg vi,
ngftt, ySu, non ho~c lu lfin hon la con dau th~t ngvc c6 diSn. Nhfrng nguai gia bi nh6i
mau ca tim cftp c6 XU hu6ng dSn cftp Clru t:;ii ca say tS mu{)n hon so v6i nguai tre.
- Suy tim c6 thS gay lu lfin, kich d{)ng, chan an, ySu, mftt ngli, m~t, giam can.
B~nh nhan c6 thS khong keu kh6 tha. Kh6 tha kich phat ban dem c6 thS la nguyen nhan
lam b~nh nhan sa slit tri tu~ va suy tim c6 nhfmg con kich d{)ng vS dem. d nguai gia,
phu ngo:;ii vi la m{)t dftu hi~u it d~c hi~u hon so v6i a nguai tre. Nhfmg b~nh nhan n~m
li~t giuang, thuang thfty phu a V-Ung cung cµt hon la hai chan.

483
 CHlfONG 11. TRI€;U CHUNG HQC LAO KHOA

Bai 4

DANH GIA LAO KHOA TOAN 01eN

MVC TIEU HQC T~P:

Sau khi h9c xong bai nay sinh vien c6 kha nang:
1. Trinh bay aU()'C cac thanh phdn aanh gia zao khoa toan di?n
2. Ap df!,ng aU(YC mr}t s6 thang adm trong aanh gia zao khoa toan di?n tren lam sang

NQIDUNG

I. £)~1 CU'O'NG v~ E>ANH GIA LAO KHOA TOAN on;N

Danh gia Iao khoa toan di~n (CGA) la phuong phap chfin doan lien nganh, da
chiSu d@ xac dinh cac khia qtnh vs y ts, tam ly va chtrc nang cua nguai cao tu6i nh~m
phat triSn kS ho~ch dfiy du dS theo doi va diSu tri Iau dai. Trong khi ph6i hqp cac danh
gia chfin doan y tS ca ban, CGA nhfrn m~nh chfrt lugng cu<)c s6ng, tinh tr~ng chuc nang
va cac ySu t6 tien lugng. Do d6, diSm n6i b~t cua CGA la nhfrng vi~c lam cua cac nh6m
lien nganh va sir dl;lng cac cong C\l tieu chufin dS danh gia cac khia c~nh ho~t d<)ng cua
b~nh nhan, ciing nhu nh~n hist cac khiSm khuyst va nhu du h6 trq xa h9i.

Hinh 11.1. Cac thanh t6 cua danh gia lao khoa toan di$n

484
TRIJ;:U CHUNG HOC NQI KHOA - T~p II

II. cAc THANH PHAN CUA E>ANH GIA LAO KHOA TOAN Dll~N
N goai khai thac ti Sn SU va tham kham lam sang ca ban, nguai thfry thu6c dn danh
gia toan di~n chuc nang tren ngum cao tu6i. NSu chi tham kham thong thuang nhu tren
cac b~nh nhan tre tu6i thi se bi b6 sot t6n thuang vi nguai cao tu6i thuang khong bao
cao tfit ca cac vfin dS hQ dang g~p phai. Vi di;t nguai cao tu6i khong cho r~ng nga la m{)t
vfin dS y tS cfrn diSu ttj. H9 ciing thuang xfiu h6 va ng~i khi n6i vS tiSu khong t\I chu
ho~c vfin dS tinh di;tc. NhiSu nguai cao tu6i tin r~ng nhfrng tri~u chtrng nhu m~t nhin
ma, thinh l\rc giam Ia do tu6i cao va khong thS diSu tri dugc. Chinh vi v~y dS dam bao
vi~c khai thac va danh gia toan di~n thi cac thanh phfrn trong danh gia lao khoa toan
di~n bao gbm:

1. E>anh gia th! giac va thlnh giac

Suy giam thi giac va thinh giac Ia vfin dS ph6 biSn trong c{)ng dbng nguai cao
tu6i. Suy giam thi giac chiSm 17% va suy giam thinh giac chiSm 35% trong c{)ng dbng
nguai tren 65 tu6i1 Giam thi Ive c6 lien quan v&i tang nguy ca nga, suy giam chuc nang
va nh~n thuc, bfit d{)ng va trfrm cam. Giam thinh Ive c6 lien quan v&i suy giam nh~n
thuc, tinh cam, xa h{)i va chuc nang thS chfit a nguai cao tu6i. Sang l9c thay d6i vs thi
giac va thinh giac lien quan dSn tu6i giup duy tri chuc nang t6i uu. Su di;tng kinh va cac
thiSt bi khuSph d~i giup cai thi~n tinh tr~ng chuc nang va chfit luqng CUQC s6ng cua
nguai cao tuoi.
Phuang thuc chufin dS sang 19c cho cac vfin dS v&i thi Ive la biSu db m~t Snellen,
yeu cfru b~nh nhan dtrng each biSu db 6m va dQc chfr, su di;tng kinh nSu c6. B~nh nhan
khong thS dQc tfit ca cac chfr cai tren duang 20/40 v&i kinh m~t cua hQ (tfim nhin chinh
t6t nhfit) la test sang 19c duang tinh.
D6i v&i kiSm tra thinh Ive dn h6i b~nh nhan vS bfit cu r6i lo~n vS nghe nSu c6.
Ngoai ra c6 thS kiSm tra test n6i thi thfrm. Nguai thfiy thu6c n6i thfrm 3-6 tir ngfru nhien
(con s6, tir, ho~c chfr cai) a khoang each khac nhau (15, 20, 30 va 60cm) tir tai cua
nguai b~nh va sau d6 yeu du b~nh nhan phai l~p l~i cac tir. Test sang 19c duang tinh
khi b~nh nhan khong ths l~p l~i m<.H nua trong s6 nhfrng lai thi thfrm m9t each chinh
xac. Test sang 19c 10 phut tren nguai cao tu6i cilng Ia m9t cong ci;t him ich, thu~n ti~n
dS sang 19c r6i lo~n thi giac va thinh giac tren nguai cao tu6i.

2. E>anh gia dinh dU'ang

Tyl~ suy dinh du5ng tang theo d9 tu6i, anh huang 5% dSn 10% b~nh nhan cao
tu6i ngo~i tru va 30% dSn 50% b~nh nhan n{)i trU. Nhfrng b~nh nhan c6 b~nh m~n tinh
la nhfrng nguai c6 nguy ca cao, d~c bi~t la nhfrng nguai c6 rang ySu, r6i lo~n duang
tieu h6a, trfim cam ho~c bi b~nh tam thfin khac, m{)t s6 thu6c c6 anh huang dSn sv them
an va bai tiSt nu&c bQt. Suy dinh du5ng la m{)t thu~t ngfr t6ng thS bao gbm nhiSu vfin dS
khac nhau vS dinh du5ng c6 lien quan dSn cac biSn chtrng sue kh6e khac nhau. Du qua
can hay nht; can thi nguai cao tu6i dSu c6 nguy ca bi suy giam chuc nang, tang nguy ca
m~c b~nh va tU vong. Trong c{)ng dbng nguai cao tu6i, beo phi la r6i lo~n dinh du5ng
thuang g~p nhk N goai ra, m()t tY l~ nh6 nguai cao tu6i trong c()ng dbng c6 suy dinh
du5ng nang luqng ho~c protein nang luqng, tuang d6ng v&i nguy ca cao tU vong va suy

485
 CHUONG 11. TRIBU CHUNG HOC LA.O KHOA

giam chuc nang. Suy dinh du5ng protein nang luqng duqc xac dinh bai S\f hi~n di~n cua
dfiu hi~u lam sang nhu hao mon, chi s6 kh6i CO' thS (BMI) thfip va cac chi s6 sinh h6a
(Albumin ho~c protein khac) cho thfiy luqng thuc an nh?p vao khong du. M~c du tftm
quan tr9ng cua albumin huyst thanh thfip va cholesterol thfip Ia ysu t6 tien Iuqng m
vong trong c(mg d6ng, b~nh vi~n, va nguai Ian tu6i trong tr~i du5ng Iao da duqc chwg
minh, nhung cac xet nghi~m nay co ths phan anh tinh tr~ng viem chu khong phai Ia suy
dinh du5ng. C6 thS su dl)ng m()t s6 thang diSm dS sang 19c tinh tr~ng suy dinh du5ng a
nguai cao tu6i.
Trong lftn tham kham dftu tien, b~nh nhan cftn duqc hoi da bi giam bao nhieu can
trong vong 6 thang qua. Tfit ca b~nh nhan cftn duqc do chiSu cao, can n~ng m6i lftn
tham kham dS tinh chi s6 BMI. Su dl)ng test sang 19c dinh du5ng Mini-Nutritional
Assessment (MNA) giup phat hi~n nguy CO' suy dinh du5ng ngay ca khi albumin va
BMI vftn trong gi6i h~n binh thuang.
Tren cac b~nh nhan dang n~m vi~n, suy dinh du5ng lien quan dSn tang tY I~ tU
vong, tri hoan h6i ph\lc chuc nang, tang tY I~ phai diSu tri tau dai trong tr~i du5ng lao.
Do v?y cftn theo doi nang luqng va protein trong khfiu phftn an cua b~nh nhan. Luqng
thuc an dua vao c6 thS duqc do luang thong qua luqng calo chufin. Xet nghi~m theo doi
c6 thS hfru ich. M~c du n6ng d9 albumin huySt thanh c6 thS giam cfip tinh trong qua
trinh viem, cang th~ng sinh ly, va dS dap wg v6i chfin thuang ho~c diSu ki~n phftu
thu?t, protein nay c6 thai gian ban huy dai (khoang 18 ngay). Do d6, muc d() albumin
huySt thanh t?i thai diSm nh?p vi~n cho thfiy tinh tr?ng dinh du5ng ca ban cua b~nh
nhan. Prealbumin c6 thai gian ban huy ng~n han nhiSu (khoang 2 ngay) c6 thS la m()t
xet nghi~m t6t han dS theo doi va diSu tri dinh du5ng. Cholesterol trong huySt thanh
ciing c6 thS c6 gia tri trong theo doi b~nh nhan nh?p vi~n, nSu giam c6 lien quan v6i sv
gia tang tY I~ m~c b~nh va tU vong.
THANG DIEM SANG LQC DINH DUONG RUT GQN MNA- SF
Ml. Giam luqng thvc phfim tieu th\l trong vong 3 thang qua do mfit cam giac ngon
mi~ng, cac vfin dS vS tieu h6a, nhai ho~c nu6t kh6?
O = Giam nghiem tr9ng
1 = Giam vira phai
2Khong giam
=
M2. Giam can khong chu y trong vong 3 thang qua
O = Giam nhiSu han 3kg
1 = Khong biSt
2 = Giam 1-3kg
3 = Khong giam
M3. Sv di chuySn
O= trong khoang giuang ho~c ghS
1= co kha nang ra khoi giuang/ ghS nhung khong ra khoi nha
2= ra khoi nha

486
TRI€:U CHUNG HOC N0I KHOA - np II
M4. Trai qua ding th~ng tam ly ho~c b~nh cfip tinh trong vong 3 thang qua?
O=C6
2 =Khong
MS. Cac v~n dS tam thfin kinh?
0 = Trfim cam ho~c sa slit tri tu~ n~ng
1 = Sa sut tri tu~ nh~
2 = Khong c6 cac vfo dS tam ly
M6. Chi s6 kh6i ca thS (BMI)?
0 = BMI du6i 19
1=BMItir19 dSn du6i 21
2 = BMI tir 21 dSn du6i 23
3 = BMI tU 23 tra Ien
M7. Chu vi vong canh tay (CC) theo cm (Chi tra lai khi khong lfiy duqc BMI)
0 =CC du6i 31
3 = CC tU 31 tr& Ien
. Danh gia: Suy dinh du6ng (0-7 diSm), c6 nguy ca suy dinh du6ng (8-11 diSm) va
tinh tr<;tng dinh du6ng binh thuang ( 12-14 diSm).

3. Ti~u khong tl! chu

TiSu khong t\T chu la m()t v~n dS ph6 biSn, d~c bi~t la a ph\l nu 16n tu6i, va thuang
khong duqc quan tam dung muc. B~nh nhan c6 thS xfiu h6 khi dS c~p dSn v~n dS nay;
hQ ciing c6 thS coi n6 nhu Ia m<)t khia c~nh binh thuang cua sv lao h6a. TiSu khong t\T
chu c6 m6i lien quam v6i cac tri~u cht'rng trfim cam a nguai cao tu6i. D~c bi~t Ia tiSu
khong t\T chu c6 thS diSu tri duqc, do v~y, sang 19c tiSu khong t\T chu ngay cang duqc
cong nh~n la m<)t chi s6 vs ch~t luqng cham soc.
Hai cau hoi giup sang 19c tiSu khong t\T chu: ( 1) "Trong nam qua, c6 bao gia Ong/
Ba khong kiSm soat duqc tiSu ti~n va bi ti Su dfim khong? va nSu nhu v~y'
(2) "Ong/Ba co bi khong kiSm soat duqc tisu ti~n it nh~t sau ngay rieng bi~t
khong?".
NSu b~nh nhan tra lai c6 cho ca hai cau hoi la nhfrng ngum c6 tY l~ tiSu khong t\T
chu cao (79% d6i v6i ph\l nu va 76% d6i v6i nam)

4. Ri>i lo~n thang bang - dang di va nga

Tren m<)t phfin ba nguai tren 65 tu6i trong c<)ng d6ng nga m6i nam. Nga c6 m6i
lien quan d<)c l~p v6i suy giam chuc nang va v~n d<)ng. Nhfrng nguai cao tu6i da tirng bi
nga ho~c c6 c6 r6i lo~n vS dang di va thang b~ng c6 nguy ca nga cao han so v6i nhfrng
nguai khac. Nguy ca nga c6 thS danh gia b~ng each hoi NCT c6 nga trong vong 1 nam
tra l~i day khong, sau d6 thvc hi~n danh gia cac ySu t6 nguy ca nga b~ng cac test vs

487
 CHUONG 11. TRI$U CmJNG HOC LAO KHOA

dang di, thang b~ng va sue m~nh chi du6i. D6i v6i NCT sang 19c c6 nguy ca nga, diSu
tr! cac ySu t6 nguy ca c6 thS giam 3OdSn 40% nguy nga.
Trong lfin tham kham dfiu tien, thfiy thu6c cfin hoi vs cac lfin nga va n6i sq nga.
D6i v6i cac b~nh nhan da rung nga, cfin hoi kY han vS hoan canh nga. Cac b~nh nhan bi
nga tai phat ho~c c6 ch~n thuang khi nga cfin dugc danh gia chi tiSt han vs dang di va
thang b~ng, tinh tr~ng h~ huySt ap tu ths, th! giac va xem xet cac lo~i thu6c b~nh nhan
dang su d\lilg c6 nguy ca gay nga.
Quan sat dang di cua b~nh nhan, tht;rc hi~n cac test ds danh gia r6i lo~n dang diva
thang b~ng nhu test "dting len va di" (Up and Go). Test nay dugc thgc hi~n nhu sau:
Dvng cv: m(H ghS c6 tay vin, m(H quang duemg dai 3m c6 v~ch ke s~n, d6ng h6
b~m gia.
Cach tiSn hanh: Cho b~nh nhan ng6i thoai mai tren ghS tga c6 tay vin, di giay vl:ra
chan, c6 thS su dvng cong cv h6 trg di l~i nSu c6 (g~y, khung t~p di ... ). Hu6ng d~n
b~nh nhan: Khi BS n6i "Di" thi b~nh nhan:

- DU:ng d~y.
- Di hSt quang duemg theo v~ch ke s~n v6i t6c d() binh thuemg.
- Quay dfiu l~i.
- Di l~i tra vs ghS v6i t6c d() binh thuemg.
- N g6i xu6ng ghS.
Danh gia kSt qua: Tinh thai gian tir h'ic n6i "Di" dSn h'ic b~nh nhan ng6i xu6ng
ghS. Binh thuemg thai gian thgc hi~n test Ia nho han 10 giay. Tu 11 dSn 20 giay la trong
gi6i h~n binh thuemg d6i v6i cac b~nh nhan c6 h()i chting d~ bi t6n thuang (HCDBTT)
va tan t~t. NSu thai gian thgc hi~n test 16n han 20 giay thi b~nh nhan c6 nguy ca nga
cao va dn dugc danh gia sau han.

5. Tinh tr~ng sw d~ng nhieu thuoc

Khoang 80% NCT c6 it nh~t m()t b~nh m~n tinh va u6ng it nh~t 1 lo~i thu6c m6i
ngay. Khoang 30 % nguai tren 65 tu6i u6ng nhiSu han 8 lo~i thu6c m6i ngay. Nguai
cao tu6i chiSm han 50% truemg hgp nh~p vi~n do tac dvng ph\1 cua thu6c, thay d6i vS
dugc d()ng hQc, chuysn hoa va thai trir thu6c.
Tinh tr~ng su dvng nhiSu thu6c la khi b~nh nhan dung tren 5 lo~i thu6c, c6 thS la
thu6c dugc ke dan, thu6c khong ke dan, thgc phftm chuc nang. Tinh tr~ng SU dvng
nhiSu thu6c a nguai cao tu6i c6 lien quan dSn phan ting c6 h~i cua thu6c, giam tuan thu
va vi~c SU dvng thu6c khong phu hgp.
Cfin hu6ng d~n NCT mang t~t ca cac lo~i thu6c hi~n dang dung, kS ca thu6c ke
dan, khong ke dan va thgc phftm ch~c nang m6i lfin di kham. KiSm tra toan b() tiSn SU
su dvng thu6c thu6c, bao g6m ten, liSu lugng, s6 lfin va chi d!nh cho m6i lo~i thu6c.
Tim hiSu cac thu6c ke dan chua t6i uu, su dvng d6ng thai nhiSu lo~i thu6c, thu6c khong
SU dvng, SU dvng khong phu hgp, va tuan thu diSu tr! cua b~nh nhan. Hoi vs vi~c SU
dvng cac thu6c khong ke dan, vitamin va cac ch~t b6 sung dinh du5ng, va cac lo~i

488
TRI$U CHUNG HQC N(>I KHOA - np II
thu6c hu6ng th&n nhu thu6c gay nghi~n, thu6c nh6m benzodiazepine... Danh gia cac
tuong tac thu6c. D~c bi~t luu y khi diSu ttj chtrng mfrt ngli, u6c tinh xay ra tren 40%
nguai 16n tu6i. Cac thu6c diSu tri mfrt ngli c6 nguy ca cao gay nga tren nguai cao tu6i.
D6i v6i nguai cao tu6i nen cho thu6c v6i liSu·thfrp, tang liSu tir tir va tranh tinh tr~mg su
d\lng nhiSu thu6c.

6. E>anh gia nh~n thCPc

Tyl~ Alzheimer, sa sut tri tu~ va suy giam nh~n thuc ngay cang gia tang theo tu6i,
chinh vi v~y sang 19c vS nh~n thuc d6i v6i nguai cao tu6i la rfrt quan tr9ng. Thang danh
gia tam th&n t6i thiSu (Mini-Mental State Examination- MMSE) thuang duqc su d\lfig
dS sang 19c nh~n thuc tren nguai cao tu6i. N goai ra, c6 thS su d\lfig m()t s6 thang di Sm
ng~n g9n khac nhu test ve d6ng h6, test nh6 ha Ur va thang diSm Mini-Cog, duqc kSt
hqp gifra test ve d6ng h6 va test nh6 3 Ur.
D6i v6i b~nh nhan n()i tru c&n danh gia tinh tn;mg tam th&n t<;ti thai diSm nh~p vi~n
va theo doi dinh kY vi nguai cao tu6i c6 cy l~ cao xufrt hi~n me sang trong thai gian n~m
vi~n. Nhfrng bfrt thuang vs tinh tr<;tng tam th&n tren b~nh nhan n()i tru cfin duqc phan
tich di.ra tren b6i canh biSn d6i cua tinh tr<;tng ban d&u va diSn biSn mm sang.
TRAC NGHIEM DANH GIA TRANG THAI TAM THAN TOI THIEU MMSE
Toi se hoi m()t s6 cau hoi va yeu c&u ong/ba giai quySt m()t s6 vfrn dS. Ong/Ba c6
gang a l'.
tr? a1 a? muc
, t,::t
0 nh,::t
a.
Di~m Di~m cua
toi da 8N
81. Djnh hU'6'ng thai gian
- Nam nay la nam gi? 1
- Mua nay la mua gi? 1
- Thang nay la thang may? 1
1
- Hom nay la ngay baa nhieu?
1
- Hom nay la ngay thLJ' may?
82. Djnh hU'6'ng khong gian:
- NU'&c minh ten gi? 1
- Tinh (thanh) nay ten gi? 1
- Huy$n (qu~n) nay ten gi? 1
1
- Xa (phLI'<Yng) nay ten gi?/8$nh vi$n nay ten gi?
1
- Thon (khu pho, dU'ang) nay ten gi? Tang nay tang may?
83. Ghi nh6':
Toi se d9c 3 tCP, sau khi d9c xong de nghi cl) nhac lc;ii. Cl) phai
nh& th~t ky vi lat nLl'a toi se hoi lc;ii. 89c ch~m rai 3 tu, giCra moi tCP
nghT khoang 1 giay.
- Bong ban
1
- 6 to 1
- TrLI'ang h9c 1

489
 CHUONG 11. TRIEU CHUNG HOC LAO KHOA

84. Chu y va lam toan

Lam phep Unh 1oo trCP 7 cho den khi nao ngCPng:
100 - 7 =93 1
93- 7 = 86 1
86- 7 = 79 1
79 - 7 = 72 1
72- 7 = 65
85. Nh6' l~i
Hay nhac lc;ti ba tCr ma luc nay toi da yeu cau Cl,J nh6'?
- Bong ban
- 6 to 1
- Tmang hQc 1
86. G9i ten do v~t
- Chi vao dong ho deo tay va hoi "8ay la cai g1?" 1
- Chi vao but ch1 va hoi "8ay la cai g1?" 1
87. Nhac l~i cau
Cl,J hay nhac lc;ti cau sau day "Khong neu, va ho~c nhU'ng"
88. Lam theo m~nh l~nh viet:
Cl,J hay dQC nhfrng tCP ghi trong ta giay nay va lam theo yeu
cau ghi trong d6. 8U'a cho b~nh nhan m(>t ta giay trong d6 c6 ghi
"Hay nham mat lc;ti"
89. ThlfC hi~n m~nh l~nh ba giai do~n
Cam mot ta giay, gia ra trU'&c m~t b~nh nhan va n6i "Cl,J hay
cam ta giay nay bang tay phai, gap lc;ti lam doi bang hai tay, roi lc;ti
d~t ta giay xuong san nha"
- cam ta giay bang tay phai
- Gap lam doi 1
- £)~t xuong san
810. Viet
8U'a cho b~nh nhan m(>t cai but ch1 roi n6i "Cl,J hay viet bat ky
m(>t cau nao dU'6'i dong nay" 1

811. Ve l~i hinh

Cho b~nh nhan ve

12. T6ng diem: 30

T6ng diSm t6i da cho tr~c nghi~m nay la 30 diSm.

490
TRI$U CHUNG HOC N(H KHOA - np II .
Thai gian lam tr~c nghi~m khoang 7 - 1Ophut.
Danh gia kSt qua tr~c nghi~m:
- Tbng diSm MMSE > 24 diSm: binh thuang
- Tbng diSm 20 < MMSE:::; 24 diSm: sa sut. tri tu~ muc d9 nhtt.
- Tbng diSm 10 < MMSE:::; 20 diSm: sa sut tri tu~ muc d9 trung binh.
- Tbng diSm MMSE:::; 10 diSm: sa sut tri tu~ n~ng.

7. E>anh gia tram cam

Ty l~ tdm cam n~ng a nguai cao tubi la it hon so v6i nguai tre, tuy nhien trftm
cam va r6i lo~n tinh cam khac la b~nh kha ph6 biSn va gay ra biSn chtrng dang kS. Trftm
cam a nguai l&n tubi co ths biSu hi~n khong diSn hinh va co ths kho nh~n thfty a cac
b~nh nhan suy giam nh~n thuc ho~c b~nh thftn kinh khac nhu b~nh Parkinson. Co thS
sang 19c trftm cam b~ng cau hoi don gian: "Ong/ Ba co thuang cam thfty bu6n hay chan
nan khong?" kSt hqp v6i thang diSm trftm cam Lao Khoa (Geriatric Depression Scale).
Khi b~nh nhan co tren 5 diSm theo thang diSm trftm cam Lao Khoa thi nghi nga co trftm
cam. Ngoai ra, SU dl)ng thang diSm Patient Health Questionnaire-9 (PHQ-9) duqc SU
<ll)ng dS phat hi~n va theo doi tri~u chtrng trftm cam, d9 tin c~y cao va danh gia duqc
muc d9 nghiem tr9ng cua trftm cam tren NCT
· THANG TRAM CAM LA.O KHOA
GERIATRIC DEPRESSION SCALE (GDS-20)
1. vs ca ban, bac co cam thfty hai long vs CUQC dai minh khong? Co/Khong
2. Cac ho~t d9ng va sa thich cua bac co suy giam nhiSu khong? Co/Khong
3. Bae co cam thfty cu9c s6ng cua minh th~t tr6ng r6ng? Co/Khong
4. Bae co thuang xuyen cam thfty bu6n khong? Co/Khong
5. Bae luon cam thfty phftn chftn? Co/Khong
6. Bae thfty sq r~ng co nhiing diSu t6i t~ dang xay ra v6i bac khong? Co/Khong
7. Bae co cam thfty h~nh phuc? Co/Khong
8. Bae co cam thfty thuang xuyen cftn duqc giup da khong? Co/Khong
9 .Bae chi thich a nha hon la di ra ngoai va lam nhiing vi~c m6i me? Co/Khong
10. Bae cam thfty minh rung thiSu hon so v6i m9i nguai? Co/Khong
11. Bae co cam thfty CUQC dai th~t dttp khong? Co/Khong
12. Bae cam thfty cu9c s6ng hi~n t~i th~t vo vi? Co/Khong
13. Bae cam thfty minh tran dfty nang luQ'llg? Co/Khong
14. Bae co cam thfty tuy~t VQng khong? Co/Khong
15. Bae co nghI la hftu hSt m9i nguai t6t hon bac khong? Co/Khong

491
 CHUONG 11. TR$U CHUNG HOC LAO KHOA

16. Bae co thuemg bi mfit ngli khong? Co/Khong

17. Bae co thuemg cam thfty khong an toan va lo au khong? Co/Khong
18. Doi khi bac cam thfiy lo l~ng tm mire khong thS chiu n6i khong? Co/Khong
19. Bae thfty dau a dau do trong CO' thS minh? Co/Khong
20. Bae co lo sq r~ng minh m~c m{)t b~nh nao do khong? Co/Khong
Tfing di~m: /20

8. E>anh gia chCPc nang

Tim hiSu vs chirc nang hang ngay, d~c bi~t la nhfrng b~nh nhan co cac b~nh m?n
tinh rfit quan trQng trong danh gia b~nh nhan cao tu6i, cung cfip ca sa quan trQng d€ xac
dinh k~ ho?ch diSu ttj trong tuang lai. Dfiu tien cfin hoi vS kha nang thvc hi~n cac ho?t
d{)ng hang ngay Activities of daily living (ADLs),.bao g6m cac ho?t d{)ng tv cham soc
ca ban nhu an u6ng, di v~ sinh, m~c qufin ao, cham soc ban than, di l?i, t~m rira. DiSm
t6i da d6i v6i m{)t nguai binh thuemg khoe m?nh la 6 di€m; du6i 6 di€m la co suy giam
chire nang ho?t d{)ng hang ngay. Ben C?nh do cfin khai thac them nhfrng ho?t d{)ng a
mire d{) cao han trong bang cau hoi danh gia ho?t d{)ng hang ngay co su dl)ng b{) cong
C\l Instrumental activities of daily living (IADLs ), bao g6m su d\lllg di~n tho?i, mua
ban, nfiu an, dQn dyp nha cua, gi~t gifi qufin ao, SU d\lllg phuang ti~n giao thong, SU
dl)ng thu6c va kha nang quan ly chi tieu. Di€m t6i da d6i v6i m{)t nguai binh thuemg
khoe m?nh la 8 di€m; du6i 8 diSm la co suy giam chirc nang ho?t d{)ng hang ngay co su
dl)ng dl)ng C\l, phuang ti~n. cfin hoi kY BN co thS thvc hi~n m{)t each d{)c l~p, cfin trq
giup m{)t chut hay hoan toan ph\l thu{)c vao ngum khac.
Bang danh gia ho~t d{)ng hang ngay (ADL)
Trong m6i ml)c sau day, khoanh trcm vao cau tra lai dung v6i tinh tr?ng b~nh
nhan nhftt. Cho diSm 1 ho~c 0 vao CQt ben C?nh
1.AnuJng D
- Tv an khong cfin nguai giup 1
- cfin giup chut it trong bua an va/ho~c phai chuAn bi bua an rieng
ho~c giup lau m6m sau khi an 0
- cfin giup mire d{) vtra phai va an u6ng khong gQn gang 0
- cfin giup nhiSu trong tfit ca cac bua an 0
- Khong ths tv an chut nao ho~c cu0ng l?i khi nguai khac cho an 0
2. Div? sinh
- Tv di v~ sinh, khong co d?i, tiSµ ti~n khong tv chu
D 1
- cfin ngum nh~c, ho~c giup lau chili, hi~m khi ia dun, dai dfim 1
- ia dun ho~c dai dfim trong khi ngli nhiSu han m{)t IfinJtufin 1
- Dai ia khong tv chu 0

492
TRIJ;:U CHUNG HQC N(H KHOA - T~p II

3. M¥-c qufm tio

D
- Tv m~c va cai quftn ao, tg ch9n quftn ao trong tU cua minh 1
- Tv m~c va cai qufin ao nhrmg cfin c6 nguai giup chut it 0
- cfin giup muc d9 trung binh trong vi~c m~c va ch9n qufin ao 0
- cfin giup nhiSu khi m~c qufin ao, nhrmg hqp tac v6i nguai giup 0
- Khong ths 11! m~c qufin ao ho~c cu0ng l~i khi nguai khac giup 0
4. Cham soc ban than (toe, m6ng tay, tay, m¥/, quan tio) D
- G9n gang, chinh tS, khong cfin nguai giup 1
- Tv cham soc ban than nhrmg dn giup do chut it, VD: c~o rau 0
- cfin giup do muc d9 trung binh ho~c cftn giam sat 0
- Cfin nguai khac giup do hoan toan, nhrmg hqp tac 0
- Khong cho nguai khac giup 0
5. Di l{l-i
- Tv di l~i trong thanh ph6
D1
· - Tv di l~i trong khu nha minh a 0
- cfin c6 nguai giup 0
- N g6i gh~ ho~c xe Ian nhrmg khong thS tg di chuySn 0
- N~m li~t giuang qua nira thai gian 0
6. Tdm rim
-Tv t~m rua
D1
- Tv t~m n~u c6 nguai giup dua vao ho~c ra b6n t~m 0
- Chi tg rua m~t ho~c tay 0
- Khong tv t~m rua duqc, nhrmg hqp tac v6i nguai giup 0
- Khong thir tg t~m ma, cu5ng l~i khi nguai khac giup 0
Bang danh gia ho~t d{)ng hang ngay co sir d\}ng cong C\J, phmmg tifn (IADL)
Trong m6i ID\lC sau day, khoanh trcm vao cau tra lai dung v6i tinh tr~ng b~nh
nhan nhfit cho diSm 1 ho~c 0 vao c9t hen c~nh
1. Su dlJ-ng ili?n tho{l-i D
- Tv sir d\lllg di~n tho~i m9t each d~ dang 1
- G9i di~n tho~i nhftng s6 da bi~t 1
- Bi~t each tra lm di~n tho~i nhrmg khong gQi duqc 1
- Khong sir d\lllg duqc di~n tho~i 0

493
 '•·

CHUONG 11. TRIEU CHUNG HOC LAO KHOA

2. Muaban
- TlJ mua, ban dugc mQi thu cftn thiSt
D 1
- C6 th~ !\f mua, ban nhfrng thu l~t v~t 0
- Cftn nguai giup khi mua ban 0
- Khong c6 kha nang mua ban 0
3. Nau an D
- T\l' Ien kS ho~ch, chufin bi va !\f an 1
- C6 thS n~u an nSu c6 nguai chufin bi s~n 0
~ C6 thS ham n6ng va an cac thuc an da dugc chufin bi s~n ho~c
chufin bi bua an, nhung khong dam bao dugc chs d9 an dfty du 0
- Cftn c6 nguai chufin bi va cho an 0
4. D9n dfp nha c ira
- T\l' d9n d~p nha cua ho~c doi khi cftn c6 nguai giup da
D
nhfrng cong vi~c n~ng 1
- Lam dugc nhfrng vi~c nh~ nhu ma bat, d9n guang 1
- Lam dugc nhfrng vi~c nh~ nhung khong thS dam bao s~ch se 1
- Cftn nguai giup d5 trong t~t ca vi~c nha 1
- Khong tham gia vao b~t cu vi~c nha nao 0
5. Giij,t giu qudn ao D
- TlJ gi~t giu quftn ao cua ban than 1
- Gi~t nhfrng d6 nh~ nhu quftn ao 16t 1
- Cftn nguai khac gi~t mQi thu 0
6. Sir d~mg phuung ti?n giao thong D
- TlJ di cac phuong ti~n giao thong nhu taxi, xe bu)'t, tau hoa 1
- T\l' di dugc b~ng cac phuong ti~n tren nhung dn c6 nguai di cling 1
- Khong !\f di dugc phuong ti~n nao ca 0
7. Sir d'!ng thuac
D
- TlJ u6ng thu6c dung liSu lugng, dung gia 1
- T\l' u6ng thu6c nSu c6 nguai chufin bi s~n theo liSu nh~t dinh 0
- Khong c6 kha nang !\f u6ng thu6c 0

494
TRIJ$U CHUNG HOC N()I KROA - T~p II

8. Kha niing quan ly chi tieu D

- Tv quan ly chi tieu hoan toan 1
- Cftn nguai giup trong chi tieu 1
- Khong c6 kha nang tv chi tieu 0

9. E>anh gia dau

Bau la tri~u chfulg thuang g~p tren nguai cao tu6i, chiSm 25 den 50% trong c()ng
d6ng va 40-80% trong cac tr~i du5ng Iao. Bau thuang xuftt phat tir CO' xuang kh6p nhu
dau lung va cac kh&p, ngoai ra dau dfiu, dau thfin kinh do biSn chtrng cua dai thao duemg,
dau do herpes zoster, dau chan vS dem, dau do ung thu ding rftt ph6 biSn. Ngum cao tu6i
it phan nan vs dau, dfin d€n tinh tr~ng dau qua muc, trfim cam, co l~p xa hoi, khong c6
kha nang ho~t d9ng thS chftt va mftt chuc nang. Banh gia chinh xac la CO' s6 dS diSu ttj
hi~u qua. Hoi vs dau m6i khi tham kham b~nh nhan. Banh gia dau tren ngum cao tu6i la
m9t thach thuc boo c6 thS b~nh nhan SQ' phai lam them xet nghi~m, t6n tiSn, SQ' tiSn triSn
cua b~nh, b~nh nhan co ths bi suy giam nh~n thuc, khong co kha nang noi va di~n d~t,
ho~c bao cao qua nhiSu dfin dSn kh6 danh gia. Tuy nhien b~ng chfulg nghien cliu cho thfty
nhfrng phan nan vs dau cua b~nh nhan, ks ca muc d9 nhv va trung binh la dang tin c~y.
Trong qua trinh tham kham cfin hoi b~nh nhan "Bay gia ong/ba c6 bi dau a dau khong?va
Ong/ba c6 dau 6 dau trong m9t tufin qua khong". Cftn canh giac vm nhfrng dftu hi~u dau
khong duqc disu tri, vi d\l nhu b~nh nhan co cam giac rat, khong thoai mai, dau nhuc,
biSu hi~n trfim cam, nhfrng biSu hi~n trong tu thS ho~c dang di. M()t s6 thang diSm dau
thuang duqc sir d\lng dS danh gia dau tren ngum cao tu6i nhu:
- Thang di~m Visual Analog Scale- VAS:· Hoi b~nh nhan muc d(> dau cua ong/
ba tuang Ung v6i vi tri nao tren bang?

Bau dCP d(>i Bau nhi~u Bau vCJia Bau nh~ Khong dau

5 4

Thang diSm dau VAS

- Thang diSm lai n6i (The Verbal) 0-10
Hoi b~nh nhan: O la khong dau, 1O Ia dau khong chiu duqc thi ong/ba dang dau 6
muc d9 nao?
- Thang diSm dau khuon m~t:
Hoi b~nh nhan: hi~n t~i muc d(> dau cua Ong/Ba tuang fulg v6i khuon m~t nao?

495
 CHVONG 11. TRIBU CHUNG HOC LA.O KHOA

0 2 6 8 10
KHONG DAU BAU MOT CHUT £>AU NHt; DAU AATSAU &AU KHONG CHIU NOi

D6i v6i b~nh nhan co suy giam nh~n thuc cftn hoi k:y gia dinh va ngueri cham soc
vs biSu hi~n dau, quan sat hanh vi, net m~t cua b~nh nhan. Co thS nhfrng hanh vi bfit
thuang tren b~nh nhan co sa sut tri tu~ co thS nguyen nhan la do dau.
Cftn phan bi~t gifra dau cfip tinh va dau m(;ln tinh, ciing nhu tim nguyen nhan gay
ra dau. Dau cfip tinh co khai phat m()t each ro rang, xay ra trong theri gian ng~n, thuang
do cac b~nh ly ro rang nhu sau phftu thu~t, chfin thuong, dau dftu, ... Dau me;m tinh keo
dai tren 3 thang, thuang kSt hgp v6i suy giam chuc nang va tam ly, co thS dao d()ng d~c
diSm va cuang d9 dau theo thai gian, nguyen nhan thuang do cac b~nh kh6p, ung thu,
b~nh th&n kinh, dau r@ th&n kinh, ...
Tren ngum cao tu6i, danh gia dau bao g6m danh gia toan di~n, bao g6m ca chfit
lugng CUQC s6ng, tuong tac xa h()i va chuc nang. M~t moi, lu lftn, b6n ch6n, khong thoai
mai ciing co thS ia nguyen nhan gay dau.
10. Danh gia Slf ho trQ' ve xa h{>i
Trong qua trinh khai thac tiSn SU c&n hoi vs S\f h6 trq xa h()i cua b~nh nhan. NSu
b~nh nhan la ngueri bi ph\l thu()c, thfty thu6c nen khai thac xem ai la ngueri giup da b~nh
nhan cac hoC;tt d()ng chuc nang hang ngay, ho~c b~nh nhan co duqc tinh nguy~n vien
ho~c ngueri giup vi~c giup khong. KS ca d6i v6i ngueri cao tu6i khoe mC;tnh ding nen hoi
b~nh nhan ai Ia ngueri cham soc khi b~nh nhan bi 6m. Nh~n biSt s6m cac vfin dS vS sv
h6 trq xa h()i se giup len kS hoC;tch cham soc cho tuong lai cho ngum cao tu6i.
11. Danh gia tai chinh
M()t s6 th&y thu6c co thS khong thoai mai khi danh gia vs tinh tr(;lng tai chinh cua
b~nh nhan, tuy nhien diSu nay se giup len kS hoC;tch cham soc t6t hon cho ngueri cao
tu6i. D6i v6i ngueri cao tu6i ySu du6i va chuc nang -suy giam, thfty thu6c nen b~t dftu
thao lu~n v~ kS hoC;tch tiSt ki~m chi phi va cac ngu6n Ive khac nh~m cung cfip chS d()
cham soc thich hgp nhfit cho rung ca ths.
12. Danh gia vemoi trlJ'ang
Danh gia moi truang bao g6m hai khia C(;lnh, SlJ an toan cua m6i truang tC;ti nha va
b~nh nhan duqc tiSp c~n dfty du v6i v6i cac dich V\l ca nhan va y tS cfin thiSt. D~c bi~t
tren ngueri cao tu6i co h()i chl:rng dS bi t6n thuong, nhfrng ngueri co suy giam vS di d()ng
va can b~ng, moi truang tC;ti nha dn phai duqc danh gia v~ d9 an toan, th~m chi phai l~p
d~t them cac thiSt bi h6 trq nhu thanh vin, nang cao ch6 ng6i b~ v~ sinh Ien ...

496
TRreu CHUNG HQC NQI KHOA - T~p II

N guai cao tu6i b~t dfru c6 ph\l thu(>c ho~t d()ng hang ngay c6 sir d\lng cong C\l
IAD L nen dugc danh gia vS quang duang b~nh nhan thvc hi~n cac di ch vµ cfrn thiSt nhu
mua s~m, ... nhu cfru cua h9 ds sir d\lllg cac dich vµ do va kha nang cua h9 dS sir d\lng
cac dich V\l nay trong hoan canh s6ng hi~n t~i. D6i v6i nguai cao tu6i diSu ki~n cac
phuong ti~n di l~i c6 nguy ca cao vS tai n~n xe .ca gi6i, va sau d6 la suy giam chuc
nang, phai I~ thu()c vao thu6c va cac diSu ki~n y tS.
13. E>anh gia h9i ch(rng de bi tlm thU'ong (HCDBTT)
HCDBTT la m()t tr~ng thai lam sang xay ra do sv tich 1\1 cua qua trinh suy giam
chuc nang nhiSu h~ th6ng ca quan trong ca thS, d~c trung b6i tr~ng thai dS bi t6n
thuong v6i cac ySu t6 cang thing va dv doan kSt qua bftt lgi cho sue khoe. Ty I~
HCDBTT tren nguai cao tu6i Ia 4% dSn 59,1 % my thu()c tieu chufin chfin doan va
chung t()c. HCDBTT d~c trung bai tinh tr~ng giam kh6i lugng ca, suy giam nang lugng,
giam dv trfr sinh ly, dS bi t6n thuong khi xuftt hi~n cac ySu t6 cang th~ng. Sang 19c
HCDBTT tren nguai cao tu6i bao g6m 5 tieu chi: giam can khong chu y, t6c d() di
ch~m, 11)'. cam thfty m~t moi, CO' Ive ySu va ho~t d()ng thS Ive kem. BN c6 tir ba tieu chi
tra Ien la c6 HCDBTT, 1-2 tieu chi la tiSn HCDBTT va khong c6 tieu chi nao la khong
c6HCDBTT.
14. E>anh gia v~ tam linh
Tam linh, cho du c6 lien quan v6i m()t giao phai ton giao chinh thuc ho~c cac ySu
t6 phi ton giao, ngay cang dugc cong nh~n c6 anh huang quan tr9ng d6i v6i sue khoe.
Cong C\l chinh thuc danh gia vS tam linh da dugc phat triSn nhung chua dugc sir d\lng
r()ng rai trong thvc hanh lam sang. Don gian chi cfrn hoi nguai cao tu6i ton giao hay tam
linh c6 quan tr9ng d6i v6i h9 khong, tir d6 c6 thS hoi them vS nhfrng hiSu biSt ton giao
nh~m h6 trg trong cham soc nguai cao tu6i. f)~c bi~t a trong b~nh vi~n, sv tham gia cua
cac nha tam linh c6 thS c6 gia tri trong vi~c h6 trg cac b~nh nhan dua ra quySt dinh diSu
tri phu hgp v6i niSm tin cua h9.
15. £>anh gia hut thu6c Va nghi~n rU'Q'U
Hut thu6c la gay h~i a m9i lira tu6i. Cai thu6c la c6 thS mftt thai gian, nhung bo
thu6c Ia m9t buac quan tr9ng ds giam thiSu rui ro d6i vai b~nh tim, b~nh ph6i, b~nh ac
tinh, va mftt chuc nang. u6ng rugu c6 nhiSu nguy CO' hon a nhfrng nguai tren 65 tu6i do
nhfrng thay d6i vs sinh Iy, tac d\lng khuSch d~i cua rugu, ciing nhu b~nh t~t kem theo va
nguy CO' tuong tac thu6c. Khong nen u6ng qua ba ly vao bftt CU djp nao ho~c bay ly m{)t
tufrn. Ty I~ u6c tinh cac vftn dS lien quan dSn rugu a nguai cao tu6i tir 2% dSn 22%, dao
d()ng khoang 10% trong cac nghien CUu gfrn day. Ty I~ ph\l thu()c va l~m d\lng rugu dao
d()ng tir 4% dSn 8%. Tac hc;ti va m6i nguy hiSm cua u6ng rugu c6 thS dfin dSn tinh trc;tng
suy giam chuc nang, sir d\lng thu6c va cac b~nh di kem, bao g6m lo au va trfrm cam.
Tuy nhien hi~n nay vi~c phat hi~n va dieu tri vfin con rftt hc;tn ch€. Sang 19c tftt ca
cac BN cao tu6i vS tinh trc;tng u6ng rugu la rftt quan tr9ng vi rftt nhiSu thu6c c6 tuong tac
v6i rugu. Ben cc;tnh d6 30% nguai cao tu6i u6ng rugu c6 cac b~nh kem theo nhu xa gan,
chay mau dc;t day, b~nh trao ngugc dc;t day, gut, tang huySt ap, dai thao duang, mftt ngu,
r6i loc;tn dang di va trfrm cam.

497
 CHVONG 11. TRJ:BUCHUNGHQCLAOKHOA

TEST SANG LQC LAO KHOA 10 PHUT

Ket qua sang IQC
Cac van d~ Phll'O'ng phap sang l9c
dll'O'ng tinh
Hai phan: Cau tra lai c6 va khong
Ong/Ba c6 g~p kh6 khan khi lai xe ho~c xem c6 kha nang d9c >
20140 tren bieu do
Ti vi ho~c .dQC sach, ho~c thl,J'C hi~n cac hoc;it d(>ng Snellen
Thi giac hang ngay v1 thi 11,J'C cua bc;in?II

Neu c6:
Kiem tra moi mat v6'i bieu do Snellen va yeu cau
b~nh nhan deo kinh neu c6.

Nghe sUi d1,mg am thoa (audioscope) thiet l~p a Khong c6 kha nang
muc 40 dB. Kiem tra kha nang nghe sUi d1,mg 1.000 nghe thay 1.000 ho~c
Thinh giac va 2.000 Hz. 2.000 Hz a ca hai tai
ho~c mot trong cac tan
so fy moi tai
Thai gian b~nh nhan sau khi ngoi len tl.r ghe, di b(> Khong the de hoan
Did(>ng
6 rl}et th~t nhanh, quay lc;ti, di bQ trfJ lc;ti ghe Va ngoi thanh nhi~m Vl,J trong
cua chan
xuong. 15 giay
Bao gom hai phan: cau h6i: Cau tra lai c6 cha ca
"Trang nam qua, c6 baa gia Ong/Ba khong kiem hai cau h6i
Tieu khong soat dU'Q'C tieu ti~n Va tieu dam ChU'a?"
tl,J' chu Sau d6 hoi tiep:
"Ong/Ba c6 bi khong kiem soat dU'Q'c tieu ti~n it
nhat 6 ngay rieng bi~t khong?"
Bao gom· hai phan: Cau tra lai la c6 ho~c
Dinh dU'6'ng/ H6i: "Bc;in da bi Sl,Jt 4,5 kg trong 6 thang VLPa qua ma tr9ng IU'Q'ng b~nh nhan
Giam can khong phai co gang giam can khong?" < 4,5 kilogram
Can b~nh nhan
Test nh6' 3 tl.r Khong the nh6' tat ca
Tri nh6'
ba tl.r sau 1 phut
Tram cam "Bc;in c6 thU'ang cam thay buon hay chan nan?" Cau tra lai la c6
Sau cau h6i: "Bc;in c6 the lam dU'Q'c: Cau tra ·lai khong cha
"Thl,J'c hi~n hoc;it d(>ng gang sue nhLI' di b(> nhanh bat ky cau h6i nao
ho~c di xe dc;ip?"
"Lam cong vi~c n~ng trong nha nhLI' lau clJia s6,
tU'ang ho~c san nha?"
Khuyet t~t
"f)i mua sam cac do tc;ip h6a ho~c quan ao?"
the chat
"f)i den nhOing nai ngoai khoang each di b(>?"
"Tam, ho~c v6'i m(>t mieng bQt bien tam, bon tam,
ho$c voi hoa sen?"
"M$c quan ao, nhU' dU'a ao len, cai nut va kh6a,
ho$c di giay?"

498
 NHA XUAT BAN Y HQC
Dia chi: S6 352 - D()i Cfin - Ba Dinh - Ha N()i
Email: xuatbanyhoc@fpt.vn; xbyh@xuatbanyhoc.vn
Website: www.xuatbanyhoc.vn
S6 di~n tho~i: 024.37625934 - Fax: 024.37625923

GIAI PHAU BENH

•
HOC
•

Chiu trach nhijm xuiit ban

TONG GIAM DOC
Chu Hung Ctrirng
Chiu tra_ch nhijm npi dung
BSCKI. Nguy~n Ti~n Dung

Bien t~p: BS. Vii Thi Binh

Sua ban in: Vii Thi Binh
Trinh bay bia: Nguy~t Thu
Kt vi tinh: Bui Hu~ Chi

In 600 cu6n, kh6 19 x 27 cm t~i Cong ty TNHH MTV Nha xufit ban Y h9c.
Dia chi: S6 352 D()i Cfin - Ba Dinh - Ha N()i.
S6 xac nh~n dang Icy xufitban: 1410 - 2018/CXBIPH/1 - l02NH.
QuySt dinh xufit ban s6: 98/QD - XBYH ngay 26 thang 04 nam 2018.
In xong va n()p luu chiSu nam 2018.
Ma s6 sach tieu chufin qu6c tS - ISBN: 978-604-66-3215-3.