Drogi podawania leków

Droga doustna (p.o.):

Zalety:
• najwygodniejsza (naturalna, nie jest wymagany specjalny sprzęt ani
przeszkolony personel)
• najbezpieczniejsza (mało powikłań, wolne wchłanianie, w razie
przedawkowania możliwość usunięcia leku)
• najtańsza (lek nie musi być sterylny, izotoniczny itp.)
Wady:
• destrukcja niektórych leków w kwaśnym pH żołądka (np. insulina)
• niektóre leki mogą być metabolizowane w świetle przewodu pokar-
mowego przez bakterie jelitowe (np. digoksyna) lub enzymy
(Cyp3A4)
• z powodu wchłaniania do żyły wrotnej liczne leki, zanim dotrą do
krwioobiegu, są metabolizowane w wątrobie (efekt pierwszego przej-
ścia)
• późny początek działania
• niektóre leki mogą powodować nudności i wymioty
• nie można podawać pacjentowi nieprzytomnemu
• wchłanianie zależy od wielu czynników:

Czynniki wpływające na wchłanianie podawanych doustnie le-

ków:
• Ze strony przewodu pokarmowego:
o pH – od 2 w żołądku do 7 w jelicie (zmiany jonizacji leków)
o powierzchnia (kluczowy czynnik) – od 1 m2 w żołądku do
200 m2 powierzchni jelita cienkiego
o czynność motoryczna (np. osłabienie wchłaniania przy biegun-
ce)
o przepływ krwi przez naczynia trzewne (np. wchłanianie wielu le-
ków po posiłku jest lepsze, w stanach hipowolemii – gorsze)
o obecność różnych substancji w świetle przewodu pokarmowego
(np. pogorszenie wchłaniania tetracyklin tworzących chelaty z
jonami Ca+, wiązanie warfaryny przez cholestyraminę, polep-
szenie wchłaniania gryzeofulwiny w obecności tłuszczów)

1
• Ze strony leku:
o rozpuszczalność w wodzie lub w tłuszczach – leki zbyt hydrofilne
nie przejdą przez błonę komórkową; zbyt lipofilne nie rozpusz-
czą się w wodnym środowisku przewodu pokarmowego
o stała jonizacji – przez błonę dyfundować mogą jedynie czą-
steczki niezjonizowane (przykładowo w żołądku wchłaniają się
jedynie słabe kwasy o pKa = 3-10 np. kwas salicylowy lub słabe
zasady o pKa < 3 np. kofeina)
o postać leku – im bardziej rozdrobniony lek, tym lepiej się
wchłania (stąd różnice we wchłanianiu tego samego leku w po-
staci roztworu, zawiesiny czy tabletki).

Czasami ten sam lek od różnych producentów dość znacznie różni się
stopniem wchłaniania:
Stężenie digoksyny w osoczu

2
(nmol/l)

0 1 2 3 4 5
Godziny
Cztery krzywe przedstawiają średnie stężenia preparatów digoksyny od
różnych producentów (Lindenbaum J. et al. 1971, N Engl J Med. 285: 1344)
Okazało się że czynnikiem determinującym różnicę we wchłanianiu była
wielkość cząsteczek leku w preparacie, co w przypadku trudno wchła-
niającej się digoksyny miało ogromne znaczenie.

2
 Droga parenteralna
Zalety:
• szybsze i bardziej przewidywalne wchłanianie leku
• można podawać leki niestabilne w środowisku przewodu pokarmo-
wego
• można podawać pacjentom nieprzytomnym albo niewspółpracującym
• można dokładniej określić dawkowanie
Wady:
• konieczność zachowania aseptyki
• ból związany z iniekcją
• trudności w samodzielnym podawaniu przez pacjenta
• droższe preparaty
• możliwości powikłań (np. podanie leku domięśniowego do naczynia,
ukłucie nerwu kulszowego, infekcja, miejscowe podrażnienie)
• praktycznie niemożliwa korekta po przedawkowaniu

Podanie podskórne (s.c.) – lek jest wstrzykiwany poniżej skóry wła-

ściwej i przenika do krążenia przez ściany naczyń włosowatych:
Zalety:
• łatwe technicznie (możliwe samodzielne podawanie)
• szybkość wchłaniania można regulować przy pomocy środków ob-
kurczających naczynia
Wady:
• leki drażniące mogą powodować ból, reakcje zapalne, martwicę
• możliwa do podania objętość leku jest niewielka
Podanie domięśniowe (i.m.) – lek przechodzi przez naczynia włoso-
wate mięśnia do krążenia obwodowego:
Zalety:
• zasadniczo szybsze działanie niż po podaniu s.c.
• mogą być podawane większe objętości oraz bardziej drażniące
substancje niż przy podaniu s.c.
• można wpływać na absorpcję leku (roztwory wodne – szybciej,
olejowe – wolniej, postacie dêpot)
Wady:
• stopień wchłaniania zależny od ukrwienia mięśnia
• nie można modyfikować wchłaniania lekami wazokonstrykcyjnymi
• bardziej bolesne niż s.c.
• możliwość powikłań (zrosty, podanie do naczynia, uszkodzenie
nerwu)
3
Podanie dożylne (i.v.) – lek jest wprowadzany bezpośrednio do
krwioobiegu:
Zalety:
• natychmiastowy początek działania – brak procesu wchłaniania
• 100% biodostępność
• można dostosowywać ilość podawanego leku do odpowiedzi pa-
cjenta jeszcze w trakcie podawania
• można podawać duże objętości, oraz leki drażniące
• użyteczne w sytuacjach nagłych
Wady:
• ryzyko związane ze zbyt szybkim podaniem leku (np. wzrost ci-
śnienia) lub przekroczeniem dawki
• po podaniu dożylnym nie ma drogi odwrotu
• leki muszą spełniać szereg warunków (sterylność, pH, izotonicz-
ność, rozpuszczalność w wodzie)
• konieczność podawania przez wyszkolony personel
• zdarzające się trudności techniczne (żyły trudno widoczne, pękają-
ce, zrosty)
• może rozwinąć się zapalenie żył powierzchownych (brak aseptyki,
zbyt długo pozostawiony wenflon)

Podanie dotętnicze (i.a.) – rzadko, głównie w diagnostyce (kontrast)

Inne drogi podwania leków

Droga podjęzykowa (s.l.):

Błona śluzowa jamy ustnej ma niewielką powierzchnię, ale dobre
ukrwienie. Po podaniu podjęzykowym dobrze wchłania się np. nitrogli-
ceryna z powodu:
• dużej lipofilności (szybkie wchłanianie)
• dużej aktywności (działają już pojedyncze cząsteczki)
• połączenia żył dorzecza jamy ustnej bezpośrednio z żyłą czczą
górną (ominięcie efektu pierwszego przejścia)

4
Droga doodbytnicza (p.r.):
Zalety:
• użyteczna w niektórych przypadkach (chorzy nieprzytomni, wymiotu-
jący, dzieci)
• część leku (wchłonięta przez śluzówkę do żylnych splotów odbytni-
czych dolnego i środkowego) przechodzi do żyły czczej dolnej omija-
jąc krążenie wątrobowe
• szybszy początek działania niż przy drodze doustnej
Wady:
• wchłanianie jest niekompletne i zmienne (np. czopek umieszczony za
głęboko wchłania się do splotu odbytniczego żylnego górnego i lek
wchodzi do krążenia wątrobowego)
• niektóre leki nie absorbują się z odbytnicy
• wiele leków podrażnia śluzówkę odbytnicy

Podanie na skórę:
• większość leków przez skórę nieuszkodzoną wchłania się słabo–
stosowane są w celu osiągnięcia pożądanego efektu miejscowo
(np. w dermatologii) i uniknięcia działania ogólnego
• niektóre substancje dobrze penetrują przez skórę i mogą być po-
dawane systemowo przezskórnie (np. HTZ) w postaci naklejanych
na skórę plastrów
Zalety:
• powolna, stała absorpcja
• nie trzeba pamiętać o przyjmowaniu leku
• zwykle dobra współpraca z pacjentem (compliance)
• omijane jest krążenie wrotne
Wady:
• zwykle wysoka cena
• przydatne tylko dla leków rozpuszczalnych w tłuszczach

Droga dospojówkowa:
Wiele leków stosowanych w okulistyce podaje się w postaci kropli dzia-
łających miejscowo (np. leki przeciw jaskrze). Część leku wchłania się
jednak systemowo i może powodować działania niepożądane (np. timo-
lol – skurcz oskrzeli)

5
Droga wziewna:
Wziewnie podawane są leki znieczulenia ogólnego; inne zwykle w po-
staci aerozoli (np. w astmie):
Zalety:
• duża powierzchnia płuc – absorpcja szybka i całkowita
• omijany efekt przejścia przez wątrobę
• wysokie stężenie miejscowe w chorobach dróg oddechowych
• istnieją systemy do samodzielnego podawania wziewnego
Wady:
• lek lub podłoże może drażnić drogi oddechowe
• płuca mogą metabolizować leki

Droga podoponowa:
Podoponowo podawane są m.in.
• leki, które nie przenikają bariery krew-mózg, a muszą być podane
do CUN – metotreksat, rzadziej niektóre antybiotyki
• leki znieczulenia miejscowego
• leki opioidowe