TeaValueChainAnalysis GEO

მეჩაიეობა საქართველოში:
ღირებულებათა ჯაჭვის ანალიზი

კონტრაქტი No. 2013/331728
ENPARD – სოფლისა და სოფლის მეურნეობის განვითარების ევროპის სამეზობლო პროგრამა
დეკემბერი, 2015 წელი, საქართველო, თბილისი
ევროკავშირი (EU) ხელს უწყობს სოფლად სიღარიბის შემცირებასა და სოფლის განვითარების

თანამედროვე პრაქტიკის დანერგვას საქართველოში სოფლისა და სოფლის მეურნეობის განვითარების
ევროპის სამეზობლო პროგრამის (ENPARD) დახმარებით, რომელიც საქართველოში 2013 წლიდან
ხორციელდება. 2013-2019 წლებისათვის სოფლისა და სოფლის მეურნეობის განვითარების ევროპის
სამეზობლო პროგრამის (ENPARD) ბიუჯეტი საქართველოში 102 მილიონ ევროს შეადგენს. პროგრამის
პირველი ფაზის პრიორიტეტი სოფლის მეურნეობის განვითარების ხელშეწყობა იყო, ხოლო მეორე ფაზა
მიზნად ისახავს სოფლად მცხოვრები ადამიანების ეკონომიკური განვითარების შესაძლებლობების
გაზრდას. დამატებითი ინფორმაცია იხილეთ: www.enpard.ge
პასუხისმგებლობის აცილება მთავარი მკვლევრები:

დოკუმენტი მომზადდა ევროკავშირის „სოფლის ირაკლი (რატი) კოჭლამაზაშვილი
მეურნეობისა და სოფლის განვითარების
ევროპის სამეზობლო პროგრამის“ (ENPARD) და ნინო კაკულია
ავსტრიის განვითარების სააგენტოს დახმარებით
და ქეასთან თანამშრომლობით. დოკუმენტის
შინაარსი არის მხოლოდ ISET-ის კვლევითი
დამხმარე პერსონალი:
ინსტიტუტის პასუხისმგებლობა და არ წარმოადგენს
ევროკავშირის, ავსტრიის განვითარების სააგენტოსა ენდრიუ ჰარგრეივსი
და ქეას პოზიციას.
გურანდა დარჩიძე
ლია გოდერძიშვილი
პუბლიკაციის დიზაინი:
ანა გრიგოლია
სარჩევი
გრაფიკების ჩამონათვალი. .................................................................................................................6

ცხრილების ჩამონათვალი. ..................................................................................................................7
ჩანართების ჩამონათვალი. .................................................................................................................7
განმარტება..............................................................................................................................................8
აბრევიატურები და აკრონიმები..........................................................................................................9
1. შეჯამება. .............................................................................................................................................10
2. არსებული მდგომარეობის მიმოხილვა.......................................................................................12
2.1 ჩაის სექტორი მსოფლიოსა და საქართველოში....................................................................12
2.2 ქართული ჩაის სექტორი.............................................................................................................12
3. შესწავლის სფერო. ..........................................................................................................................15
3.1 მეთოდები და მიდგომები...........................................................................................................15
3.1.1 საოფისე კვლევა....................................................................................................................16
3.1.2 საველე კვლევა......................................................................................................................16
3.2 შეზღუდვები...................................................................................................................................16
4. კვლევის არე. .....................................................................................................................................17
4.1 საქართველოში ჩაის მწარმოებელი რეგიონების მოკლე აღწერა......................................17
5. ქართული ჩაის სექტორის ანალიზი..............................................................................................19
5.1 ჩაის ფოთლის წარმოება საქართველოში...............................................................................19
5.2 ჩაის ექსპორტი და იმპორტი.......................................................................................................19
6. კვლევის შედეგები............................................................................................................................27
6.1 საქართველოს ჩაის ღირებულებათა ჯაჭვის მონაწილეები..................................................27
7. სქემატურად წარმოდგენილი ჩაის ღირებულებათა ჯაჭვი.......................................................28
7.1 ჩაის ღირებულებათა ჯაჭვის ქსელური რუკა...........................................................................28
7.2 ძირითადი ეტაპების აღწერა......................................................................................................29
7.2.1 ეტაპი 1: ჩაის წარმოება........................................................................................................29
7.2.2 ეტაპი 2 : შეგროვება/ტრანსპორტირება/გადამუშავება...................................................29
7.2.3 ეტაპი 3: შეფუთვა/დახარისხება/ბრენდირება...................................................................30
7.2.4 ეტაპი 4: მარკეტინგი..............................................................................................................31
7.2.5 ეტაპი 5: მოხმარება და ჩაის შიდა ბაზარი.........................................................................31
7.3 გარე გარემო, რომელიც გავლენას ახდენს ჩაის ღირებულებათა ჯაჭვში არსებულ
კავშირებზე..........................................................................................................................................31
7.3.1 საჯარო უწყებები....................................................................................................................31
7.3.2 განვითარების არასამთავრობო ორგანიზაციები, დონორები......................................32
7.3.3 სექტორული ასოციაციები....................................................................................................32
7.3.4 ფინანსური ინსტიტუტები......................................................................................................32
7.3.5 კვლევითი ინსტიტუტები/ცოდნის ცენტრები......................................................................32
7.3.6 საერთაშორისო სავაჭრო გარემო/ლოჯისტიკა................................................................32
7.3.7 სერთიფიცირების სააგენტოები..........................................................................................33
7.4 ღირებულებათა ნაკადების სქემები..........................................................................................33
7.4.1 ქართული შავი ჩაის ნაკადების სქემა (საშუალო და მაღალი ხარისხის დასაყენებელი ჩაი)..33
7.4.2 მოთამაშეების დამატებული ღირებულება ჯაჭვის თითოეულ რგოლზე......................33
7.5 მთავარი მოთამაშეები და მათი ურთიერთკავშირები...........................................................36
7.5.1 ურთიერთობები ღირებულებათა ჰორიზონტალურ ჯაჭვში.............................................36
7.5.2 ურთიერთობები ღირებულებათა ვერტიკალურ ჯაჭვში...................................................36
8. ქართული ჩაის სექტორის SWOT-ანალიზი.................................................................................39
9. მეჩაიეობის კოოპერატივები..........................................................................................................42
10. ჩაის სექტორის პოტენციალი........................................................................................................47
10.1 დასაქმების შესაძლებლობები.................................................................................................47
10.2 დამატებითი შემოსავალი სოფლისა და ღარიბების მხარდასაჭერად.............................47
10.3 გარემოზე ზემოქმედება............................................................................................................48
11. მსჯელობა და რეკომენდაციები....................................................................................................49
11.1 ჩაის ღირებულებათა ჯაჭვის მთავარი შეზღუდვები.............................................................49
11.1.1 საწარმოო შეზღუდვები.......................................................................................................49
11.1.2 გადამუშავების შეზღუდვები...............................................................................................49
11.1.3 მარკეტინგული შეზღუდვები...............................................................................................50
11.2 რეკომენდაციები........................................................................................................................50
ბიბლიოგრაფია.....................................................................................................................................52
დანართი.................................................................................................................................................53
გრაფიკების ჩამონათვალი
გრაფიკი 1: ჩაის მწარმოებელი რეგიონები საქართველოში...........................................................17
გრაფიკი 2: ჩაის ფოთლის წარმოება საქართველში (მთლიანად და რეგიონების მიხედვით)..19
გრაფიკი 3: ჩაის ექსპორტ-იმპორტი 2000-2014 წლებში (ღირებულების მიხედვით)...................20
გრაფიკი 4: ქართული ჩაის ძირითადი საექსპორტო ქვეყნები 2014 წელს (ღირებულების
მიხედვით)...............................................................................................................................................21
გრაფიკი 5: ქართული ჩაის ძირითადი საექსპორტო ქვეყნები 2014 წელს (მოცულობის
მიხედვით)...............................................................................................................................................21
გრაფიკი 6: ექსპორტზე გატანილი 1 კგ. ჩაის ფასები (აშშ დოლარში) ძირითად
საექსპორტო ქვეყნებში 2014 წელს (ღირებულების მიხედვით).....................................................22
გრაფიკი 7: ქართული ჩაის ექსპორტის ღირებულება 2014 წელს, კატეგორიების მიხედვით
(ათას აშშ დოლარში)............................................................................................................................23
გრაფიკი 8: საქართველოში ჩაის იმპორტიორი 10 ძირითადი ქვეყანა 2014 წელს

(ღირებულების მიხედვით)....................................................................................................................24
გრაფიკი 9: საქართველოში ჩაის იმპორტიორი 10 ძირითადი ქვეყანა 2014 წელს
(მოცულობის მიხედვით).......................................................................................................................24
გრაფიკი 10: იმპორტირებული ჩაის ფასების ევოლუცია 10 მოწინავე ჩაის იმპორტიორი
ქვეყნების ვაჭრობის ღირებულების მიხედვით 2009-2014 წლებში...............................................25
გრაფიკი 11: საქართველოში იმპორტირებული ჩაის ღირებულება 2014 წელს, კატეგორიების
მიხედვით (ათასი აშშ დოლარი)..........................................................................................................26
გრაფიკი 12: საქართველოს ჩაის ღირებულებათა ჯაჭვის მთავარი მონაწილეები.....................27
გრაფიკი 13: ჩაის ღირებულებათა ჯაჭვის ქსელური რუკა................................................................28

გრაფიკი 14: ქართული შავი ჩაის ნაკადების სქემა...........................................................................33
გრაფიკი 15: მთავარი სარგებელი და დამატებულ ღირებულებასთან დაკავშირებული
საქმიანობები..........................................................................................................................................35
გრაფიკი 16: მეჩაიეობის კოოპერატივები მუნიციპალიტეტების მიხედვით...................................42
გრაფიკი 17: მეჩაიეობის კოოპერატივები რეგიონების მიხედვით.................................................43
გრაფიკი A1: ექსპორტ-იმპორტის კოეფიციენტი ღირებულების მიხედვით 2000-2014 წლებში...56
გრაფიკი A2: ჩაის ექსპორტ-იმორტის მოცულობა 2009-2014 წლებში............................................56
გრაფიკი A3: საქართველოდან ჩაის ექსპორტიორი ქვეყნების ათეული ღირებულების
მიხედვით (2009-2013 წლების საშუალო)............................................................................................57
გრაფიკი A4: საქართველოდან ჩაის ექსპორტიორი ქვეყნების ათეული მოცულობის
გრაფიკი A5: საქართველოდან ჩაის ექსპორტი კატეგორიების მიხედვით 2009-2014 წლებში...58
6|
გრაფიკი A6: საქართველოში ჩაის იმპორტიორი ქვეყნების ათეული ღირებულების
გრაფიკი A7: საქართველოში ჩაის იმპორტიორი ქვეყნების ათეული მოცულობის მიხედვით
(2009-2013 წლების საშუალო).............................................................................................................59
გრაფიკი A8: საქართველოში ჩაის იმპორტი კატეგორიების მიხედვით 2009-2014 წლებში.......60
გრაფიკი A9: საქართველოში ჩაის საშუალო ფასები 2006-2014 წლებში......................................61
ცხრილების ჩამონათვალი
ცხრილი 1: ფაქტები და რიცხვები ჩაის პლანტაციების შესახებ ჩაის მწარმოებელ რეგიონებში*....17
ცხრილი 2: მოთამაშეთა მიერ დამატებული ღირებულება ჯაჭვის თითოეულ რგოლზე (1 კგ.
მაღალი ხარისხის დასაყენებელ (მზა) ჩაიზე)...................................................................................34
ცხრილი 3: მოთამაშეთა დამატებული ღირებულება ჯაჭვის თითოეულ რგოლზე (1კგ.
დაბალი ხარისხის დასაყენებელ (მზა) ჩაიზე, 4-5-6 ფოთოლი და 1 კვირტი)...............................36
ცხრილი 4: ურთიერთობები ღირებულებათა ჰორიზონტალურ ჯაჭვში..........................................36
ცხრილი 5: ურთიერთობები ღირებულებათა ვერტიკალურ ჯაჭვში................................................37
ცხრილი 6: ქართული ჩაის სექტორის SWOT-ანალიზი.....................................................................39
ცხრილი A1: გამოკითხული ადამიანების სია......................................................................................62
ცხრილი A2: 1 ჰა კარგად მოვლილი, პროდუქტიული ჩაის პლანტაციის მფლობელი მცირე
ფერმის (ან შინამეურნეობის) დანახარჯები და სარგებელი..........................................................63
ცხრილი A3: მცირე გადამამუშავებელი ქარხნის დანახარჯები და სარგებელი, რომელიც
ყიდულობს და ამუშავებს 1 ტ. ჩაის ფოთოლს და ამზადებს საშუალო და მაღალი ხარისხის
დამუშავებულ ჩაის, ყიდის საბითუმო ბაზრებზე, შეფუთვის გარეშე, დაუფასოებელს...............64
ცხრილი A4: მსხვილი ზომის ქარხნების ხარჯები და სარგებელი დაბალი ხარისხის ჩაის
(დაუფასოებელი ჩაი ტომრებით და აგურა ჩაი) წარმოებისა და დაბალი ხარისხის ბაზარზე
მიწოდების დროს...................................................................................................................................65
ცხრილი A5: მსხვილი გადამამუშავებელი ქარხნის ხარჯები და სარგებელი, რომელიც
აწარმოებს დაბალი ხარისხის ჩაის და გააქვს ექსპორტზე............................................................65
ჩანართების ჩამონათვალი
ჩანართი 1: ჩაის სექტორი საბჭოთა საქართველოში........................................................................14
ჩანართი 2: შემთხვევის ანალიზი – „თანამშრომლობის შიდა ქაოსი: კომპანია გურია-14-ის
საქმე“.......................................................................................................................................................43
ჩანართი A1: ჩაის სექტორში ჩართულ პირთა რეგიონული ფორუმის კომუნიკე..........................53
7|
განმარტება
ძალიან დიდ მადლობას ვუხდით ადამ პელილოს, ლორედანა სორგს, ფატი

მამარდაშვილს, ერიკ ლივნისა და ლაშა ლანჩავას სასარგებლო კომენტარებისა და
შემოთავაზებებისათვის და თამარ გიორგაძეს კვლევისას გაწეული დახმარებისთვის.
დავალებულები ვართ ვასილ წაქაძისგან ჩვენთვის საჭირო სტატისტიკური მონაცემების
მოწოდებისთვის.
გულწრფელ მადლობას ვუხდით ყველა მონაწილეს: ჩაის სექტორში ჩართულ
ფერმერებს, მეწარმეებს, მოვაჭრეებს, გადამამუშავებელ საწარმოებს, კოოპერატივებს,
ექსპორტიორებს, ექსპერტებს, სამთავრობო დაწესებულებებს, არასამთავრობო
ორგანიზაციებსა და სხვებს, ვინც დრო დაგვითმო კვლევის ფარგლებში ჩატარებული
ინტერვიუების დროს. გვსურს, მადლობა გადავუხადოთ ყველა მათგანს თანამშრომლობისა
და სასარგებლო ინფორმაციის მოპოვებაში აქტიური მონაწილეობისთვის.
მართალია, შეუძლებელია ყველა იმ ადამიანის, ორგანიზაციისა თუ დაწესებულების
ჩამოთვლა, რომელიც დაგვეხმარა კვლევისას, თუმცა გვსურს, განსაკუთრებული
მადლობა გადავუხადოთ ქეა საერთაშორისოს კავკასიაში, რეგიონული განვითარების
ასოციაციასა და საქართველოს ფერმერთა ასოციაციას.
ტექსტში არსებულ ყოველგვარ უზუსტობაზე პასუხისმგებლობა ეკისრებათ ავტორებს.
8|
აბრევიატურები და აკრონიმები
ACDA სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების განვითარების სააგენტო

CIS დამოუკიდებელი სახელმწიფოების თანამეგობრობა
CPI სამომხმარებლო ფასების ინდექსი
CTC დაქუცმაცება-დახლეჩა-გრეხა (ჩაის ფოთლის გადამუშავების მეთოდი)
DCFTA შეთანხმება ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი სავაჭრო სივრცის
შესახებ
ENPARD ევროპის სამეზობლო პროგრამა სოფლისა და სოფლის მეურნეობის
განვითარებისთვის
EU ევროპის კავშირი (ევროკავშირი)
FAO სურსათისა და სოფლის მეურნეობის ორგანიზაცია
FAOSTAT სურსათისა და სოფლის მეურნეობის ორგანიზაციის კორპორატიური
სტატისტიკის მონაცემთა ბაზა
GEL ქართული ლარი
GeoStat საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური
HH შინამეურნეობა
ISET თსუ ეკონომიკის საერთაშორისო სკოლა
ITC საერთაშორისო სავაჭრო ცენტრი
LTD შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება
L&B ფოთოლი და კვირტი
MoA საქართველოს სოფლის მეურნეობის სამინისტრო
NGO არასამთავრობო ორგანიზაცია
RICC საინფორმაციო-საკონსულტაციო მომსახურების რეგიონული ცენტრი
SWOT ძლიერი და სუსტი მხარეები, შესაძლებლობები და საფრთხეები
UAE არაბთა გაერთიანებული საემიროები
UK გაერთიანებული სამეფო
US შეერთებული შტატები
USA ამერიკის შეერთებული შტატები
USSR საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი
WTO მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაცია
9|
შეჯამება
1. შეჯამება
საქართველო არის ერთ-ერთი ყველაზე მისცეს ოჯახებს, რითიც თავის წვლილს

ჩრდილოეთით მდებარე ჩაის მწარმოებელი შეიტანს სოფლებში არსებული სიღარიბის
ქვეყანა მსოფლიოში. შავი ზღვის ტენიანი და შემსუბუქებაში.
სუბტროპიკული კლიმატი ქმნის იდეალურ
პირობებს ჩაის წარმოებისთვის დასავლეთ თუმცა საქართველოს ჩაის სექტორში
საქართველოს ხუთ რეგიონში: აჭარა, არსებული მდგომარეობა საკმაოდ
გურია, სამეგრელო, იმერეთი და აფხაზეთი. შემაშფოთებელია. პლანტაციები
საქართველოში ჩაის წარმოებისთვის გაველურებულია, პროცესში ჩართულ
ხელსაყრელი კლიმატური პირობები მე- საწარმოებს კი არ აქვთ საკმარისი
19 საუკუნის შუა პერიოდში აღმოაჩინეს და კაპიტალბრუნვა. გლობალური
პირველი ჩაის პლანტაციებიც სწორედ ამ კონკურენციის ბუნებიდან გამომდინარე,
დროს გაშენდა. ქართველი მწარმოებლებისა და
გადამამუშავებლებისთვის საერთაშორისო
კომუნისტურ ეპოქაში საქართველო იყო ჩაის ბაზრებზე ფეხის მოკიდება რთული გახდა.
მთავარი მწარმოებელი ქვეყანა საბჭოთა ამჟამად საქართველო არის ჩაის წმინდა
კავშირში. ჩაის წარმოების ადგილობრივი იმპორტიორი, რაც სექტორის ისტორიისა და
მოცულობა საკმარისი იყო საბჭოთა კავშირის პოტენციალის გათვალისწინებით ფრიად
ყველა მოქალაქის ჩაიზე მოთხოვნის უცნაურია.
დასაკმაყოფილებლად. დაკრეფილი ჩაის
მოცულობამ 1985 წელს 152,000 ტონა შეადგინა. ამ კვლევაში ვაფასებთ ქართული ჩაის
ამ პერიოდის განმავლობაში დაახლოებით სექტორის წინაშე არსებულ გამოწვევებსა
70 ათასი ჰა ჩაის პლანტაცია არსებობდა. და შესაძლებლობებს. ვცდილობთ,
დასავლეთ საქართველოს ბევრ სოფელში დავადგინოთ სექტორის აქტუალური
მეჩაიეობა ცხოვრების წესად იქცა. წარმოების საკითხები. როგორც მსჯელობა გვიჩვენებს,
სხვადასხვა ეტაპზე დაახლოებით 180,000 ჩაის სექტორის განვითარების ძირითადი
ადამიანი იყო ჩართული ჩაის ღირებულებათა სირთულეებია ნედლეულის (ჩაის მოსავლის)
ჯაჭვში. აღსანიშნავია, რომ 1950-დან 1990 ნაკლებობა, მოძველებული ტექნოლოგია და
წლამდე ჩაის წარმოების მოცულობა გაიზარდა დანადგარები, საკრედიტო და ინსტიტუციური
ხარისხის კომპრომისის ხარჯზე. შეზღუდვები, მარკეტინგული ცოდნისა და
გამოცდილების ნაკლებობა, მწარმოებლებსა
საბჭოთა კავშირისგან დამოუკიდებლობის და ღირებულების ჯაჭვის სხვა მონაწილეებს
მოპოვებიდან მალევე, სამოქალაქო ომისა შორის სათანადო კავშირების არარსებობა.
და ბაზრების დაკარგვის პარალელურად, ეს კვლევა აანალიზებს და აარქივებს ჩაის
ქართული ჩაის სექტორიც ჩამოიშალა. ღირებულებათა ჯაჭვს საქართველოში,
ჩაის სექტორის ამ რთული მდგომარეობის ყურადღებას ამახვილებს ჩაის წარმოებაზე,
გამოსწორება მხოლოდ 1990-იანი წლების წარმოების დანახარჯებსა და არსებულ ჩაის
ბოლოსა და 2000-იანი წლების დასაწყისში მარკეტინგულ არხებზე (მათ შორის ექსპორტზე)
დაიწყო, თუმცა მხოლოდ ნაწილობრივ, ფერმერიდან საბოლოო მომხმარებლებამდე.
რადგან დამოუკიდებლობის შემდგომმა
მყიფე ეკონომიკურმა და პოლიტიკურმა ამ კვლევაში ჩვენ ვაანალიზებთ სასოფლო-
სტაბილურობამ თავისი კვალი დატოვა სამეურნეო კოოპერატივების როლს ქართული
სექტორის საერთო პროდუქტიულობაზე. ჩაის სექტორის განვითარებაში. 2015 წლის
წლიდან წლამდე ჩაის წარმოებამ იკლო, ივლისში, ქუთაისში, ქეა საერთაშორისო
რის შედეგადაც დღეს მხოლოდ 1,800 ტ. კავკასიაში (პროექტის „კოოპერაცია
ჩაი იწარმოება. შემორჩენილია მხოლოდ ხელის შეწყობისა და დახმარებისთვის“
11 ათას ჰექტრამდე ჩაის პლანტაცია, ფარგლებში), ISET-ის კვლევითი ინსტიტუტის,
საიდანაც მხოლოდ 1,700 ჰექტარია საქართველოს ფერმერთა ასოციაციისა და
პროდუქტიული (დანარჩენ პლანტაციებს რეგიონული განვითარების ასოციაციის მიერ
რეაბილიტაცია სჭირდება). საქართველოს ორგანიზებულმა ჩაის სექტორში ჩართულ
ჩაის სექტორის სახელოვანი წარსული და პირთა პირველმა ფორუმმა ხელი შეუწყო
არსებული პოტენციალი მიანიშნებს იმაზე, ჩაის სექტორში კოოპერაციის მეშვეობით
რომ ჩაის წარმოებისა და გადამუშავების წარმოებისა და გადამუშავების შესახებ
აღორძინებას შეუძლია მნიშვნელოვანი ცნობიერების ამაღლებას. ფერმერთა
ეკონომიკური და სოციალური სარგებელი უმრავლესობამ გაიაზრა ის სარგებელი,
მოუტანოს დასავლეთ საქართველოს სოფლის რაც კოოპერატივმა შეიძლება მოიტანოს.
მოსახლეობას. სექტორს შეუძლია სტაბილური ამჟამად ჩაის სექტორში მოქმედი
სამუშაო ადგილები და შემოსავლის წყარო კოოპერატივების უმეტესობა ინარჩუნებს
10|
შეჯამება
მცირე მასშტაბის ქარხნებს, რომლებიც საქართველოში ჩაის შიდა მოხმარების შესახებ

სპეციალიზდებიან მაღალი ხარისხის ზუსტი მონაცემები არ არსებობს. ექსპერტებისა
ჩაის დახარისხებაში, დამუშავებასა და და ჩვენი შეფასებებით, საქართველო წლიურად
შეფუთვაში. 2015 წლის ოქტომბრის თვის 2 ათას ტ. ჩაის მოიხმარს. მოხმარებული ჩაის
მონაცემებით, საქართველოში მეჩაიეობის უმეტესობა ბრენდირებულია. მიუხედავად
30-მდე კოოპერატივია დარეგისტრირებული ამისა, უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოში
(მათ შორისაა მეორე დონის კოოპერატივი, მოხმარებული ჩაის 80% იმპორტირებულია
რომელიც აერთიანებს წარმოებაზე სხვა ქვეყნებიდან.
ორიენტირებულ რამდენიმე კოოპერატივს).
აღნიშნული კვლევის საფუძველზე
საქართველოს მასშტაბით მთლიანი ჩაის გამოვლენილ პრობლემებზე დაყრდნობით,
პლანტაციებიდან (10,760 ჰა) მხოლოდ 1,700 ჩვენ გთავაზობთ რეკომენდაციებს, რომელთა
ჰექტარია პროდუქტიული, რომლის 84% კერძო მიზანი საქართველოს ჩაის სექტორის
საკუთრებაშია. დანარჩენი პლანტაციები განვითარების ხელშეწყობაა. ძირითადი
ითვლება გაველურებულად, რომლის რეკომენდაციები ყურადღებას ამახვილებს
დაახლოებით 60% სახელმწიფო საკუთრებაშია. ჩაის პლანტაციების ხელახალ დამუშავებაზე,
თუმცა პლანტაციების კერძო მფლობელობის მაღალი ხარისხის ჩაის წარმოებაზე (მათ
(მათ შორის მიწის გრძელვადიანი იჯარით შორის ორგანული ჩაის წარმოებაზე), ქართული
გაცემის) ხელშეწყობით, შესაძლებელია ჩაის მივიწყებული პოპულარობის აღდგენასა
გაველურებული პლანტაციების დიდი ნაწილის და მის წახალისებაზე საქართველოს შიგნით
წარმოებაში დაბრუნება. თუ გარეთ.
11|
არსებული მდგომარეობის მიმოხილვა
2. არსებული მდგომარეობის მიმოხილვა
2.1 ჩაის სექტორი მსოფლიოსა და საქართველოში ესენია: კენია, ჩინეთი, შრი-ლანკა, ინდოეთი
და ვიეტნამი.
ათასობით წელია, მარადმწვანე ბუჩქის (Ca-
mellia Sinensis) ფოთოლი იკრიფება, მუშავდება 2.2 ქართული ჩაის სექტორი
და მზადდება. ჩაის ტრადიციულ სამშობლოდ
ჩინეთი მოიაზრება. მიუხედავად იმისა, რომ ჩაის კულტივაცია დასავლეთ საქართველოში
ჩაით ვაჭრობა უფრო ადრეულ პერიოდში XIX საუკუნის შუა პერიოდიდან დაიწყო,
დაიწყო, ევროპელმა ერებმა ჩაით მასშტაბური როცა პრინცმა გურიელმა ჩაის პირველი
ვაჭრობა XVII-XVIII საუკუნეებში დაიწყეს, ბუჩქი ჩამოიტანა და დარგო გურიაში
ბრიტანეთისა და ჰოლანდიის დაპყრობითი (რომლის ნახვაც დღესაც შესაძლებელია
ომებისა და ინდოეთსა და შრი-ლანკაში (იმ სოფელ გორაბეჟეულში). მას შემდეგ ჩაიმ
დროისთვის ცეილონში) ჩაის პლანტაციების მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა საქართველოს
გაშენების შემდეგ. ჩაის საერთაშორისო სოფლის მეურნეობაში, განსაკუთრებით
ვაჭრობაში ამჟამად დომინირებენ ბრიტანული საბჭოთა კავშირის პერიოდში. აჭარის, გურიის,
და ჰოლანდიური წარმომავლობის სამეგრელოს, აფხაზეთისა და იმერეთის
ისეთი მულტინაციონალური კომპანიები, რეგიონების ნოტიო და სუბტროპიკული
როგორებიცაა, მაგალითად, Unilever, Tata Global კლიმატი იდეალურია ჩაის მოშენებისთვის.
Beverages და Twinings. ზოგადად, გლობალური XIX საუკუნის ბოლოსკენ, ჩინელი მეჩაიე
მოთხოვნა ჩაიზე დროთა განმავლობაში ლაო ძინ ძაო ჩამოვიდა საქართველოში
იზრდებოდა (დობორჯგინიძე, 2008 წ.; ჩენგი, ჩაის საწარმოებლად. მისი ჩამოსვლიდან
2015 წ.). ჩაის ბუჩქს დარგვიდან 5-7 წელიწადი დაახლოებით 7 წლის შემდეგ, მისმა ჩაიმ
ესაჭიროება, რათა მისი ფოთოლი მზად იყოს მოიგო ოქროს მედალი პარიზის მსოფლიო
დასაკრეფად. ერთი ბუჩქის პროდუქტიული გამოფენაზე (Paris World Expo) 1900 წელს.
სიცოცხლის ხანგძლივობა 100 წელიწადზე ქართული ჩაის წარმატება გახდა რიზეში 1920-
მეტია. განასხვავებენ სხვადასხვა სახის ჩაის: იან წლებში თურქული ჩაის პლანატაციების
თეთრს, ყვითელს, შავს, მწვანეს, ულუნს გაშენების შთაგონების წყარო (საქლი, 2011 წ.).
და პოსტ-ფერმენტირებულს. თუმცა ყველა
საბჭოთა ხელისუფლება 1927 წლიდან
მათგანი ჩაის ერთი და იგივე ფოთლისა და
აქტიურად უწყობდა ხელს ჩაის სექტორის
ყლორტისგან იწარმოება. ჩაი გადამუშავების
განვითარებას. ჩაის წარმოების მოცულობა
პროცესში ხარისხდება სხვადასხვა სახის
საგრძნობლად გაიზარდა, უკვე 1950-იანი
საბოლოო პროდუქციად.
წლების შუა ხანებში საქართველო იყო
მოსავლის აღების შემდეგ, დაკრეფილი წამყვანი ჩაის მწარმოებელი ქვეყანა საბჭოთა
ფოთოლი მალევე უნდა გადაეცეს კავშირში, რომლითაც მარაგდებოდა საბჭოთა
გადამამუშავებელ ქარხანას, რათა თავიდან კავშირის მოხმარების 95% (ნახუცრიშვილი,
ავიცილოთ ხარისხის გაუარესება. შემდეგ 2012 წ.). თუმცა წარმოების ზრდა ხარისხის
ფოთლებს აშრობენ და ზოგჯერ აქუცმაცებენ. კომპრომისის ხარჯზე ხდებოდა. ტრადიციული
დაქუცმაცების შემთხვევაში, შემდეგი ეტაპია ხელით კრეფა, რომელიც 1890-იან წლებში
ჩაის არევა, დაფასოება, ბრენდირება და გამოიყენებოდა, მოსავლის მასობრივად
საცალო და საბითუმო ბაზრებზე გატანა მექანიკურმა აღებამ ჩაანაცვლა. 1985
საბოლოო მოხმარებისთვის. წელს მოსავლის რაოდენობამ 152,000 ტ.
შეადგინა (ჰოლი, 2000 წ.), რაც კოლოსალური
სურსათისა და სოფლის მეურნეობის რაოდენობაა დღეს წარმოებულ 1,800 ტ-სთან
ორგანიზაციის (FAO) სტატისტიკის მიხედვით, შედარებით (საქსტატი, 2014 წ.). თუმცა, ამ ჩაის
2013 წელს ჩაის 36 ქვეყანა აწარმოებდა. დიდი ნაწილი, შესაძლოა, დაბალი ხარისხის
მსოფლიოს მთლიანი წარმოება 2013 წელს იყო.
5 მილიონ ტონაზე ოდნავ მეტი იყო. მთავარი
ჩაის მწარმოებელი ქვეყნებია ჩინეთი, საბჭოთა კავშირის დაშლიდან დღემდე
ინდოეთი, კენია, შრი-ლანკა, თურქეთი, ქართული ჩაის სექტორი პრაქტიკულად
ვიეტნამი, ინდონეზია, იაპონია, არგენტინა ჩამოიშალა. 1990-იანი წლების დასაწყისის
და ბანგლადეში. FAO-ს მთავრობათშორისი პოლიტიკური და ეკონომიკური
ჯგუფის (IGG) სამდივნოსა (ჩენგი, 2015 წ.) არასტაბილურობის ფონზე, საქართველოს
და საერთაშორისო სავაჭრო ცენტრის (ITC) მთავრობამ ვერ შეძლო, საკუთარ თავზე
მონაცემებით (2013 წ.), მთავარი იმპორტიორი აეღო ჩაის წარმოების ზედამხედველობა და
ქვეყნებია: რუსეთი, დიდი ბრიტანეთი, ამერიკის ორგანიზება. არც ქართული ჩაის მრეწველობის
შეერთებული შტატები, პაკისტანი და ეგვიპტე. ახალ ბაზრებზე გადამისამართება არ
რაც შეეხება ჩაის მთავარ ექსპორტიორებს, აღმოჩნდა ქვეყნის იმდროინდელი მთავრობის
12|
ამოცანა. 1993-1995 წლების ომმა აფხაზეთში, სვანიძის შეფასებით, 2013 წელს დაახლოებით
რომელიც ჩაის ძირითადი მწარმოებელი 20,000 ჰა მიწა ჯერ კიდევ ვარგისი იყო ჩაის
რეგიონი იყო, თავის მხრივ განაპირობა მოსავლის ასაღებად; 2015 წლის მაისში
წარმოების დონის დაცემა. ბევრი მიტოვებული ეს რაოდენობა 10,700 ჰა-მდე შემცირდა.
ქარხანა გაიძარცვა, მათი კაპიტალის დასავლეთ საქართველოში თხილის ბუმმა,
ძირითადი ნაწილი ქვეყნის გარეთ გაიტანეს კივისა და მოცვის მსგავსი სხვა კულტურების
(უმეტესად ჯართის სახით). მზარდ პოპულარობასთან ერთად, ხელი შეუწყო
ჩაის პლანტაციების ხსენებული კულტურებით
გაჭიანურებული მოსავლის აღების გამო მასობრივ ჩანაცვლებას.
ჩაის პლანტაციები გაველურდა. ხელახალი
დამუშავება ძვირადღირებული პროცესია. ერთი ფერმერებთან პირისპირი ინტერვიუებიდან
ჰექტარის დამუშავებას დაახლოებით 7000-8000 გაირკვა, რომ 1 ჰა ჩაის პლანტაციის
ლარი სჭირდება. ანასეულის ექსპერიმენტული გაკეთებისთვის საჭიროა დაახლოებით 30,000
ჩაის ქარხნის სპეციალისტების შეფასებით, ლარის ინვესტიცია და რამდენიმე წელიწადი.
პლანტაციების რეაბილიტაციისა და მათი თუ გავიხსენებთ, რომ 1980-იან წლებში ჩაის
ექსპლოატაციისთვის მოსამზადებლად სამ პლანტაციები 67,000 ჰა-ზე იყო გაშენებული,
წელიწადზე მეტია საჭირო. ადგილობრივი მაშინ ქვეყნის დანაკარგის სიდიდის
ფერმერების მწირი შემოსავლები (საქსტატის უგულებელყოფა შეუძლებელია.
2015 წლის მონაცემებით, საშუალოდ, 495 ლარი
თვეში) არ არის საკმარისი სარეაბილიტაციო
სამუშოების დასაფინანსებლად. ფერმერების
დაბალი და არასტაბილური შემოსავლები,
კერძო ფინანსური ინსტიტუტების შედარებით
მაღალ საპროცენტო განაკვეთებთან
ერთად, მთავარი ბარიერია ფერმერების
კრედიტებზე წვდომისათვის. მეტიც, ბანკები
უზრუნველყოფის სახით არ იღებენ ჩაის
პლანტაციებსა და გადამამუშავებელ
ტექნიკას, მცირე ფერმერების აბსოლუტურ
უმრავლესობას კი არ სურს, კრედიტის
მისაღებად რისკის ქვეშ დააყენოს კერძო
საკუთრება.
აღნიშნული ფინანსური შეზღუდვებისა

და გაველურებული პლანტაციების
რეაბილიტაციისთვის საჭირო რესურსების
სიმწირის გამო, მოსავლის აღებისთვის
ვარგისი ჩაის პლანტაციების რაოდენობა
ფოტო: ჩაის ასაწონი პუნქტი 1915 წლამდე
მცირდება. საქართველოს ჩაის მწარმოებელთა (საქართველო, ბათუმი). წყარო: ვიკიმედია
ასოციაციის წარმომადგენლის, თენგიზ
13|
ჩანართი 1: ჩაის სექტორი საბჭოთა საქართველოში
მეჩაიეობა მარგლავენ, ქარდამცავ ზოლებს აშენებენ

პლანტაციების ირგვლივ, სადრენაჟო არხებით
აშრობენ მიწას, ტენის შესანარჩუნებლად კი
მწკრივთაშორისებს ტორფით ფარავენ და
ა.შ. ძირითადი სამუშაო, რომელიც მთელი
შრომითი დანახარჯების 70 პროცენტს
შეადგენს მეჩაიეობაში, ფოთლის კრეფაა.
ქალები ოსტატურად კრეფენ ძვირფას

მოვერცხლისფრო-მწვანე დუყებს.
ბუჩქებზე დახრილი მეჩაიე ყოველ წუთს
უფრთხილდება, რადგან დღევანდელი კარგი
ფოთოლი ხვალ გადაუხეშდება და წახდება.
იმისათვის, რომ ერთი კილოგრამი მწვანე
ჩაი მოკრიფოს, მკრეფავმა ორი-სამი ათასი
დუყი უნდა მოწყვიტოს. ჩაის ბუჩქს ვერც
კომბაინით გადაცელავ, ვერც მაკრატლით
გაკრეჭავ, გადასამუშავებლად ხომ მხოლოდ
დუყი გამოდგება, რომელიც ფოთლებშია
მიმალული. ეს სიძნელეც დავძლიეთ –
რესპუბლიკაში შეიქმნა მსოფლიოში პირველი
ჩაის საკრეფი მანქანა – „საქართველო“ და „ჩა-
900/650“, რომლებიც რესპუბლიკის დაბლობის
პლანტაციებში მუშაობენ. შეიძლება ეს
მანქანები იდეალური არ იყოს, მაგრამ მათი
გაუმჯობესება გრძელდება. ჩვენს მეჩაიეობაში
პრინციპულად ახალი სიტყვა გახდა ბუჩქების
სასხლავი და მოსავლის საკრეფი ხელის
მოტორიზებული აპარატების შექმნა და
საბჭოთა საქართველოს შავიზღვისპირა დანერგვა. ამ აპარატებს სულ უფრო ფართოდ
ზოლი თავისი კლიმატური და სხვა იყენებენ იმ ნაკვეთებში, სადაც მანქანები
პირობებით შესანიშნავი გარემოა ციტრუსის, „საქართველო“ და „ჩა-900/650“ ვერ მუშაობენ.
ყურძნის, თამბაქოსა და ეთერზეთოვანი
კულტურებისთვის. მთის ფერდებსა თუ მოკრეფილი ფოთოლი რთულ გადამუშავებას
მინდვრებს გასდევს ზურმუხტისფერი ჩაის საჭიროებს, რათა დასაყენებლად ვარგისი ჩაი
ბუჩქები. მივიღოთ.
ჩვენმა სელექციონერებმა, რომლებმაც ჩვენი ჩაის ფაბრიკები უშვებენ შავ ბაიხაო

წარმატებით გამოიყვანეს ყინვა-მედეგი და ჩაის, მწვანე ბაიხაო ჩაის, მწვანე აგურა ჩაის,
გვალვაგამძლე ჩაის ჯიშები, გულმოდგინე შავ და მწვანე ფილა ჩაის.
შრომის წყალობით, შეძლეს ჩაის
პლანტაციების გაშენება რესპუბლიკის კიდევ ჩაის ფაბრიკებიდან მზა ჩაი დასაფასოვებლად
უფრო ჩრდილოეთით. გვიან შემოდგომაზე მიდის ჩაის საწონ ფაბრიკებში. აქ ჩაის
ან ზამთრის დამდეგს ჩაის ბუჩქები პატარა, აკუპაჟებენ და ფუთავენ.
უცვეთელას მსგავსი მოვარდისფრო-თეთრი ქართული ჩაი დიდად მოსწონთ როგორც
ყვავილებით იფარება, რომლებიც ირგვლივ საბჭოთა, ისე უცხოელ მომხმარებლებს.
თაფლის სურნელს აფრქვევს. განსაკუთრებით კარგი ხარისხით
ჩაი ადამიანისგან ღრმა სპეციალურ ცოდნას, გამოირჩევა „საქართველოს თაიგული“,
დიდ ყურადღებასა და ზრუნვას მოითხოვს. „ექსტრა“, აგრეთვე სხვა უმაღლესი ხარისხის
მისი ბუჩქების გარშემო გამუდმებით ქართული ჩაი. მათთვის დამახასიათებელია
დაფუსფუსებენ: მრგვლად სხლავენ, საამო სურნელება, სასიამოვნო გემო და
რამდენჯერმე თოხნიან, შეაქვთ სასუქები, გამჭვირვალე ნაყენი.
წყარო: ვ. ჭიაურელი (1988 წ.). ქართული მიწის ბარაქა. თბილისი. საბჭოთა საქართველო.
14|
შესწავლის სფერო
3. შესწავლის სფერო
კვლევის მთავარი მიზანია იმ მიდგომების კოოპერატივების) იდენტიფიცირებას,

გამოვლენა, რომელთა მეშვეობითაც ქართული რომლებშიც წვრილ მესაკუთრეებს
ჩაის სექტორის კონკურენტუნარიანობის შეიძლება ჰქონდეთ გადამწყვეტი როლი
ამაღლება გახდება შესაძლებელი. ჩვენ და დამატებული ღირებულების მაღალი
გავაანალიზებთ და აღვწერთ ჩაის სექტორის წილი; კოოპერატივის ფუნქციონირების
ღირებულებათა მთლიან ჯაჭვს საქართველოში. შესწავლას;
ამ მიზნით, ჩვენ შემოგთავაზებთ სხვადასხვა
მიდგომას, რომლებიც მიზნად ისახავს • სტრატეგიებს ფერმერთა ჯგუფების, მათ
სექტორის საერთო პროდუქტიულობის შორის კოოპერატივების, მოზიდვისთვის,
ამაღლებას. რათა გაიზარდოს ინვესტიციები ჩაის
ღირებულებათა ჯაჭვის საწარმოებში.
კერძოდ, ეს კვლევა გვთავაზობს:
• საქართველოში არსებული ჩაის

ღირებულებათა ჯაჭვის ფორმების 3.1 მეთოდები და მიდგომები
ანალიზს, წარმოებისა და დამატებითი
ღირებულების დანახარჯების გამოთვლებს მოცემული ანგარიში ეფუძნება როგორც
ღირებულებათა ჯაჭვის ყველა ეტაპზე საოფისე, ისე საველე კვლევას. გარდა ამისა,
– ინდივიდუალური ფერმერებიდან 2015 წლის ივლისში, ქუთაისში ჩვენ ჩავატარეთ
დაწყებული საბოლოო ბაზრებამდე; პირველი ფორუმი ჩაის სექტორში ჩართული
პირებისთვის. ფორუმს ესწრებოდნენ
• ქართული ჩაის სექტორის ძლიერი და საქართველოს მთავრობის, დონორი
სუსტი მხარეების, შესაძლებლობებისა და ორგანიზაციების, კერძო საწარმოების, ჩაის
საფრთხეების ანალიზს; კოოპერატივებისა და ჩაის ასოციაციების
წარმომადგენლები. ფორუმის ფარგლებში
• ფერმერთა მარჟის ზრდასთან მიმართებაში, გამართულმა დიალოგმა ხელი შეუწყო ამ
ღირებულებათა ჯაჭვის ეფექტიანობის კვლევის განვითარებას.
გაუმჯობესების ვარიანტებს; შესაბამისი
ხარჯებისა და იმ ნაწილების მიმოხილვას, თანამედროვე ღირებულებათა ჯაჭვის ანალიზი
სადაც ღირებულება იქმნება სექტორში; განვითარდა სამი ძირითადი თეორიიდან.
ესენია: გლობალური სასაქონლო ჯაჭვის
• ჩაის მიწოდება-მოთხოვნის დინამიკის მიდგომა, ფილიერის მიდგომა და მაიკლ
ანალიზს, ბაზრების მოცულობის, საბაზრო პორტერის ღირებულებათა ჯაჭვი (კაპლინსკი
წილისა და ტენდენციების ჩათვლით; და მორისი, 2001 წ.). პორტერის ღირებულებათა
ჯაჭვი ეხება შიდა-რგოლურ საქმიანობებს
• არსებული ჩაის ქარხნების (სხვადასხვა საქმიანობები ჯაჭვის თითოეული
გადამამუშავებელი ინფრასტრუქტურის რგოლის დონეზე). დღეს, როგორც წესი,
მოკლე მიმოხილვასა და შეფასებას, ტერმინი „ღირებულებათა ჯაჭვი“ პირდაპირ
გაუმჯობესების გზების გამოვლენას; გულისხმობს პორტერის ღირებულებათა
სისტემას, რომელიც ასევე გამოყენებულია ამ
• სხვა დაინტერესებული მხარეების კვლევაში. ჯაჭვი გადატანითი მნიშვნელობით
(მთავრობის, კერძო სექტორის და ა.შ.) ჩაის გულისხმობს საქმიანობების თანმიმდევრობას,
სექტორის განვითარებაში ჩართვის გზების რომელთა განმავლობაშიც იწარმოება უმეტესი
მიმოხილვას; საქონელი და მომსახურება (ჰამფრი, 2005 წ.).
• ჩაის ღირებულებათა ჯაჭვის ვერტიკალური ღირებულებათა ჯაჭვის ანალიზი აერთიანებს
და ჰორიზონტალური კავშირების სხვადასხვა ამოცანებს, რადგანაც ის
მონაწილეების ურთიერთობების ინსტრუმენტი ან კონცეფცია უფროა, ვიდრე
შეფასებას, მათ შორის სხვადასხვა მეთოდოლოგია. ღირებულებათა ჯაჭვის
ინტერესთა ჯგუფების (მაგ.: ნედლეულის სიღრმისეული ანალიზი, როგორც წესი,
მიმწოდებლების, მწარმოებლების, აერთიანებს სხვადასხვა მეთოდებს, რასაც
გადამამუშავებელი ქარხნების, მეთოდების ტრიანგულაციასთან მივყავართ.
ბროკერების, დონორი ორგანიზაციების, ეს მიდგომა განსაკუთრებით ხელსაყრელია
მთავრობისა და ა.შ.) დინამიკას. სექტორებსა და გარემოს საკითხებზე
• ჩაის ღირებულებათა ჯაჭვის ვერტიკალური მუშაობისას, სადაც სანდო მონაცემების
და ჰორიზონტალური კავშირების იმ მოპოვება რთულია.
ორგანიზაციული ფორმების (მაგ.:
15|
შესწავლის სფერო
კვლევაში სექტორის ღირებულებათა ჯაჭვის საფრთხეები;

სტრუქტურა და კონკურენტუნარიანობა
გაანალიზებულია ვიზუალურად (ნაკადებისა • ლიტერატურასა თუ მეორად და პირველად
და ქსელურ რუკებზე დაყრდნობით) და მონაცემებზე დაყრდნობით, ავსახეთ
აღწერითი ტექნიკის დახმარებით, როგორიცაა მთლიანი ჩაის ღირებულებათა ჯაჭვი
SWOT-ანალიზი, კონტექსტის ანალიზი და (ნაკადებისა და ქსელური რუკების
ღირებულების წილის შეფასება ჯაჭვის მეშვეობით);
თითოეულ რგოლზე. მონაცემთა წყაროები
მოიცავს ლიტერატურის შესწავლას, • განვსაზღვრეთ რეგიონის ძირითადი
სტატისტიკურ დოკუმენტებს, პირდაპირ მეჩაიეობის ფერმები/ქარხნები;
დაკვირვებებსა და ინტერვიუებს. • რუკაზე ავსახეთ ჩაის მწარმოებელი
რეგიონების ადგილმდებარეობა;
3.1.1 საოფისე კვლევა • აღვწერეთ ჩაის ღირებულებათა ჯაჭვში

მონაწილეებს შორის ვერტიკალური და
საოფისე კვლევა აერთიანებს სტატისტიკურ ჰორიზონტალური ურთიერთობები;
მონაცემებსა და ინფორმაციას ისეთი
წყაროებიდან, როგორიცაა საქართველოს • შევაფასეთ დამატებული ღირებულება
სტატისტიკური წელიწდეული, საბჭოთა ღირებულებათა ჯაჭვის თითოეულ რგოლზე;
ეპოქის წიგნები და კვლევები ქართული • ექსპერტების ინტერვიუებსა და
ჩაის სექტორის შესახებ, FAO-ის სტატისტიკა სტატისტიკურ მონაცემებზე დაყრდნობით,
და ITC-ის მონაცემები, მთავრობის ჩავატარეთ ჩაის ბაზრის ანალიზი;
სტრატეგიის დოკუმენტები და საქართველოს
ჩაის ასოციაციების ინფორმაცია. • შედეგებზე დაყრდნობით, ჩამოვაყალიბეთ
ზოგიერთი ადგილობრივი ჩაის სექტორის განსაზღვრული რეკომენდაციები
დაინტერესებული მხარე ძალიან დაგვეხმარა საქართველოში ჩაის სექტორის
ქართული ჩაის სექტორისა და დროთა განვითარებისთვის.
განმავლობაში მისი განვითარების შესახებ
სასარგებლო ინფორმაციის შეგროვებაში.
3.2 შეზღუდვები
3.1.2 საველე კვლევა აღსანიშნავია, რომ ხშირად საქართველოში

ჩაის პლანტაციებსა და ჩაის წარმოებაზე
2015 წლის ივნის-აგვისტოში საველე კვლევა არსებული სტატისტიკური მონაცემები საკმაოდ
ჩატარდა დასავლეთ საქართველოს ჩაის ცუდი ხარისხისაა. მართალია, ჩვენი საველე
მწარმოებელ ოთხ ძირითად რეგიონში, კვლევა დაგვეხმარა ჩაის კულტივირებასა
კერძოდ: აჭარაში, გურიაში, სამეგრელოსა და დამუშავებასთან დაკავშირებული
და იმერეთში. ნახევრად სტრუქტურირებული რიგი საკითხების განმარტებაში, მაგრამ
პირისპირი ინტერვიუები ჩატარდა მეჩაიეებთან, მწარმოებლების, გადამამუშავებლებისა და
მეჩაიეობის კოოპერატივების წევრებსა და ჩაით მოვაჭრეების/ბროკერების ხარჯებისა და
დირექტორებთან, ჩაის მწარმოებელთა შემოსავლების შესახებ მტკიცებულებების ბაზა
ასოციაციების წარმომადგენლებთან, ჩაის ჯერ კიდევ შეზღუდულია. ამისი მიზეზი ისაა,
ექსპერტებთან, ქარხნების მეპატრონეებსა რომ ზოგიერთი მოთამაშე (განსაკუთრებით
და მუშებთან, ადგილობრივი ხელისუფლების პირველადი მწარმოებლები) არ აწარმოებენ
წარმომადგენლებთან. ჩვენ ასევე ვეწვიეთ საბუღალტრო ჩანაწერებს ან/და არ სურთ ამ
ჩაის ძირითად სავაჭრო ადგილებს თბილისში. ინფორმაციის გაცემა.
შეგროვილი და გაანალიზებული ინტერვიუების მიუხედავად ამისა, ეს კვლევა დამოუკიდებელ
მონაცემებზე დაყრდნობით, ჩვენ ჩავატარეთ საქართველოს ისტორიაში ჩაის
რიგი კვლევითი აქტივობები, კერძოდ: ღირებულებათა ჯაჭვის გაანალიზების
პირველი მცდელობაა. ვიმედოვნებთ, იგი
• მეორად მონაცემებსა და ჩართულ ხელს შეუწყობს ქართული ჩაის სექტორის
მხარეებთან ჩატარებული ინტერვიუებიდან წინაშე არსებული გამოწვევებისა და
მიღებულ შეფასებებზე (პირველად შესაძლებლობების გაცნობიერებას.
მონაცემებზე) დაყრდნობით, გავაანალიზეთ
ამჟამად ქართული ჩაის სექტორის ძლიერი
და სუსტი მხარეები, შესაძლებლობები და
16|
კვლევის არე
4. კვლევის არე
4.1 საქართველოში ჩაის მწარმოებელი რეგიონების მოკლე აღწერა
გრაფიკი 1: ჩაის მწარმოებელი რეგიონები საქართველოში
ჩაი საქართველოს 5 რეგიონში იწარმოება. დეტალურ ინფორმაციას ამ რეგიონებში

ესენია: აფხაზეთი, გურია, სამეგრელო, სასოფლო-სამეურნეო მიწებისა და ჩაის
იმერეთი და აჭარა1. ცხრილი 1 გვთავაზობს პლანტაციების შესახებ.
ცხრილი 1: ფაქტები და რიცხვები ჩაის პლანტაციების შესახებ ჩაის მწარმოებელ რეგიონებში*

პროდუქტიულ პლანტაციებში (%)
პროდუქტიულ პლანტაციებში (%)

სახელმწიფო საკუთრების წილი
სახელმწიფო საკუთრებაში (%)
გაველურებული ჩაის
კერძო საკუთრების წილი
პლანტაციები (ჰა)
კერძო საკუთრებაში (%)
ჩაის პლანტაციები (ჰა)*
სასოფლო-სამეურნეო
გაველურებული ჩაის
ჩაის პროდუქტიული
მიწა (ჰა) **
დასაბრუნებლად
დასაბრუნებლად
უვარგისი (ჰა)
რეგიონი
ვარგისი (ჰა)
წარმოებაში
წარმოებაში
ჯამი (4 რეგიონი) 566,679 10,760 47% 53% 1,696 84% 16% 9,020 5,972 3,048
გურია 50,015 3,839 69% 31% 789 83% 17% 3,050 2,202 848
სამეგრელო 253,694 3,837 36% 64% 474 79% 21% 3,363 2,553 810
იმერეთი 192,480 2,155 26% 74% 38 100% 0% 2,085 978 1,107
აჭარა 64,491 929 53% 47% 396 90% 10% 522 239 283
* წყარო: სოფლის მეურნეობის სამინისტრო, 25 ივლისი, 2015 წ.

** წყარო: სოფლის მეურნეობის სამინისტრო, 2013 წ.
1 აფხაზეთის ჩაის სექტორის შესახებ მონაცემები არ არის ხელმისაწვდომი.
17|
კვლევის არე
ამ მონაცემების მიხედვით, პლანტაციების მეტი ნაწილია (43%) პროდუქტიული გურიასთან

უმეტესი ნაწილი გურიასა (36%) და (20%), სამეგრელოსა (12%) და იმერეთთან (2%)
სამეგრელოში (36%) მდებარეობს. გურია შედარებით.
არის წამყვანი რეგიონი პროდუქტიული
პლანტაციების მოცულობით (საქართველოს ყველაზე მეტი გაველურებული პლანტაცია
მთლიანი პროდუქტიული პლანტაციების 46%). გვხვდება სამეგრელოში (2,553 ჰა,
საქართვველოს გაველურებული
მიუხედავად იმისა, რომ აჭარას ჩაის პლანტაციების 43%), მას მოსდევს გურია (37%),
პლანტაციების ყველაზე მცირე ფართობი იმერეთი (16%) და აჭარა (4%).
ეკუთვნის (929 ჰა), მისი პლანტაციების ბევრად
ფოტო: ჩაის პლანტაციები წალენჯიხის მუნიციპალიტეტში. 2015 წ.
18|
ქართული ჩაის სექტორის ანალიზი
5. ქართული ჩაის სექტორის ანალიზი
5.1 ჩაის ფოთლის წარმოება საქართველოში პროდუქტიული პლანტაციები არის გურიაში

(789 ჰა), სამეგრელოში (474 ჰა), აჭარასა (396
ამ ქვეთავის დასაწყისში გრაფიკულად ჰა) და იმერეთში (38 ჰა). 2006-2014 წლებში
წარმოგიდგენთ საქართველოში ჩაის ჩაის წარმოება სამჯერ შემცირდა (იხ. გრაფიკი
მწარმოებელ ოთხ მთავარ რეგიონში ჩაის 2). ძირითადი გამომწვევი მიზეზი ამ პერიოდში
ფოთლის წარმოებას 2006-2014 წლებში. ჩაის პლანტაციების ფართომასშტაბიანი
საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული განადგურება უნდა ყოფილიყო.
სამსახურის ინფორმაციით, ყველაზე
გრაფიკი 2: ჩაის ფოთლის წარმოება საქართველში (მთლიანად და რეგიონების მიხედვით)
8.0
7.0
6.0
ათასი ტონა
5.0
4.0
3.0
2.0
1.0
0.0
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
წელი
საქართველო (მთლიანი) აჭარა

იმერეთი სამეგრელო
გურია
წყარო: საქსტატი
5.2 ჩაის ექსპორტი და იმპორტი
საბჭოთა კავშირის პერიოდში საქართველო ტენდენცია შეიცვალა და პირველად გასული

ცნობილი იყო თავისი ჩაით და წარმოადგენდა 150 წლის განმავლობაში საქართველო ჩაის
ძირითად ჩაის ექსპორტიორ ქვეყანას წმინდა იმპორტიორი გახდა. დანართში
საბჭოთა კავშირის სხვა რესპუბლიკებში. მოცემული გრაფიკი A1 ასევე ცხადჰყოფს
ამასთან, 2005 წლამდე ინარჩუნებდა წმინდა იმავე პერიოდისთვის ექსპორტ-იმპორტის
ექსპორტის დადებით სალდოს. გრაფიკი თანაფარდობის მკვეთრად შემცირების ფაქტს.
3-დან ვხედავთ, რომ 2006 წლიდან დაწყებული
19|
გრაფიკი 3: ჩაის ექსპორტ-იმპორტი 2000-2014 წლებში (ღირებულების მიხედვით)
იმპორტი ექსპორტი
10,000.0
9,000.0
8,000.0
ათასი აშშ დოლარი
7,000.0
6,000.0
5,000.0
4,000.0
3,000.0
2,000.0
1,000.0
-
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
წელი
გრაფიკი 3-დან ვხედავთ, რომ 2009-2014 ჩვენ დეტალურად ჩავშალეთ ჩაის ექსპორტისა
წლებში ჩაის იმპორტის ღირებულება თითქმის და იმპორტის მონაცემები ქვეყნების
ორჯერ გაიზარდა, მაშინ, როდესაც იმავე მიხედვით. გრაფიკები 4 და 5 ასახავს ჩაის
პერიოდში ჩაის ექსპორტის ღირებულება მეტ- ექსპორტის ღირებულებასა და მოცულობას
ნაკლებად სტაბილური რჩებოდა. ქართული ჩაის მოწინავე საექსპორტო
ქვეყნებში. როგორც ვხედავთ, ქართველი ჩაის
ასევე, დანართში მოცემული გრაფიკი A2 ექსპორტიორები ძირითადად ყურადღებას
აჩვენებს, რომ 2012 წელს ჩაის იმპორტი ამახვილებენ დაბალი ხარისხის ჩაის
მნიშვნელოვნად გაიზარდა, რაც ჩაიზე შიდა გაყიდვაზე (იხ. გრაფიკი 6) ცენტრალური აზიის
მოთხოვნის ზრდაზე მიუთითებს. თუმცა პოსტ-საბჭოთა ქვეყნებში. ქართული ჩაის
საქართველოს წარმოების პოტენციალისა ექსპორტიორებისთვის რთული აღმოჩნდა ისეთ
და მზარდი მოთხოვნის მიუხედავად, ქვეყნის წამყვან ჩაის იმპორტიორ ქვეყნებში შესვლა,
შიგნით ჩაის წარმოება პროპორციულად არ როგორიცაა რუსეთი, ამერიკის შეერთებული
გაზრდილა. შტატები, გაერთიანებული სამეფო და ახლო
აღმოსავლეთი.
20|
გრაფიკი 4: ქართული ჩაის ძირითადი საექსპორტო ქვეყნები 2014 წელს (ღირებულების მიხედვით)
900
800
700
600
500
400
300
200
100
0
ქვეყანა
გრაფიკი 5: ქართული ჩაის ძირითადი საექსპორტო ქვეყნები 2014 წელს (მოცულობის მიხედვით)
500
450
400
350
300
ტონა
250
200
150
100
50
0
21|
ვითარება არსებითად უცვლელია, თუ 2009-2013 და მოცულობას ვიზუალურად გამოვსახავთ

წლების ექსპორტის საშუალო ღირებულებასა (იხ. დანართი: გრაფიკები A3-A4)
გრაფიკი 6: ექსპორტზე გატანილი 1 კგ. ჩაის ფასები (აშშ დოლარში) ძირითად საექსპორტო
ქვეყნებში 2014 წელს (ღირებულების მიხედვით)
ყაზახეთი
მონღოლეთი
ტაჯიკეთი
რუსეთი
უკრაინა
თურქმენეთი
გერმანია
თურქეთი
ერაყი
აშშ
0.00 1.00 2.00 3.00 4.00 5.00 6.00 7.00 8.00
1 კგ-ის ფასი
როგორც ზემოთ განვიხილეთ, გრაფიკი 7 გვიჩვენებს 2014 წელს მწვანე და

ჩაის ექსპორტიორების უმეტესობა შავი ჩაის ექსპორტს ღირებულების მიხედვით.
ორიენტირებულია იაფფასიან ბაზრებზე. მართალია შავი ჩაი უფრო მეტი ღირებულების
მართლაც, გრაფიკი 6-ის მიხედვით, გაედინება, მაგრამ მოცულობის მიხედვის
ექსპორტირებული ჩაი დაბალ ფასად იყიდება2. სურათი პირიქითაა - 2014 წელს მთლიანი
გამონაკლისია აშშ, სადაც 2014 წელს ექსპორტის მოცულობის 65% მწვანე ჩაი გავიდა.
ექსპორტზე გავიდა მაღალი ღირებულების ჩაის ექსპორტის ევოლუცია კატეგორიების
ჩაი. თუმცა აშშ-ში ექსპორტის წილი მთლიან მიხედვით 2009-2014 წლებში ასახულია
ექსპორტში უმნიშვნელო იყო. დანართში მოცემულ გრაფიკ A5-ზე. როგორც
ვხედავთ, შავი ჩაის ექსპორტი სტაბილურია,
საქართველოს ექსპორტზე ძირითადად ორი მაშინ, როდესაც მწვანე ჩაის ექსპორტი ბოლო
კატეგორიის ჩაი გააქვს: მწვანე და შავი. ორი წელია გვიჩვენებს დაღმავალ ტრენდს.
2 აქ ჩვენ განვიხილავთ ექსპორტირებული ჩაის საშუალო ფასებს. ფასები გამოთვლილია ექსპორტის ღირებულების გაყოფით
შესაბამის ექსპორტის მოცულობაზე. მიუხედავად იმისა, რომ ამ გზით მიღებული შედეგები ბუნდოვანს ხდის ჩაის ფასების
არაერთგვაროვნებას ქყვენებისა და პროდუქციის მოცულობების მიხედვით, ეს მონაცემები ერთადერთია რაც შეიძლება
წარმოვადგინოთ.
22|
გრაფიკი 7: ქართული ჩაის ექსპორტის ღირებულება 2014 წელს, კატეგორიების მიხედვით (ათას
აშშ დოლარში)
952
მწვანე ჩაი
შავი ჩაი
1377
შემდეგ ჩვენ წარმოვადგენთ ჩაის იმპორტს ღირებულების მიხედვით, 2014 წელს

ქვეყნების მიხედვით. გრაფიკები 8 და 9 საქართველოში ჩაის მთავარი იმპორტიორები
გვიჩვენებს ჩაის იმპორტის ღირებულებასა იყვნენ აზერბაიჯანი, შრი-ლანკა, არაბთა
და მოცულობას 2014 წელს ძირითადი ჩაის გაერთიანებული საემიროები და რუსეთის
იმპორტიორი ქვეყნებისთვის. ვაჭრობის ფედერაცია.
23|
გრაფიკი 8: საქართველოში ჩაის იმპორტიორი 10 ძირითადი ქვეყანა 2014 წელს (ღირებულების

მიხედვით)
3500.0
3000.0
2500.0
2000.0
1500.0
1000.0
500.0
0.0
გრაფიკი 9: საქართველოში ჩაის იმპორტიორი 10 ძირითადი ქვეყანა 2014 წელს (მოცულობის

მიხედვით)
600
500
400
300
200
100
24|
2014 წლის მონაცემებით, თურქეთი და ისაა, რომ საშუალოდ, მოცულობის მიხედვით,

ირანი ვაჭრობის მოცულობის მიხედვით 2009-2013 წლებში ჩაის იმპორტის უმეტესი
იმპორტიორი ქვეყნების სიის სათავეში არიან. ნაწილი მოდიოდა აზერბაიჯანზე, რომელსაც
დანართში წარმოდგენილი გრაფიკებზე A6 მოსდევდა თურქეთი და ირანი. თუმცა, ფასებში
და A7 ნაჩვენებია, რომ 2009-2013 წლებში გამოსახვის შემთხვევაში, თურქეთსა და
მდგომარეობა ანალოგიური იყო. ერთადერთი ირანიდან შემოდის ყველაზე დაბალი ხარისხის
განსხვავება ამ პერიოდსა და 2014 წელს შორის ჩაი (იხ. გრაფიკი 10).
გრაფიკი 10: იმპორტირებული ჩაის ფასების ევოლუცია 10 მოწინავე ჩაის იმპორტიორი ქვეყნების
ვაჭრობის ღირებულების მიხედვით 2009-2014 წლებში
თურქეთი
ირანი
კენია
ინდოეთი
შრილანკა
აზერბაიჯანი
არაბთა გაერთიანებული საემიროები
რუსეთი
პოლონეთი
გერმანია
0.00 5.00 10.00 15.00 20.00 25.00 30.00

1 კგ-ს ფასი
ზოგადად, გრაფიკი 10-დან გამომდინარე, იყოს ადგილობრივ ბაზარზე.

იმპორტირებული ჩაი გაცილებით ძვირია3,
ვიდრე ქვეყნის შიგნით წარმოებული ჩაი, გრაფიკ 11-ში დეტალურად არის ჩაშლილი 2014
რომელიც საზღვარგარეთ ექსპორტზე წლის ჩაის იმპორტი კატეგორიების მიხედვით.
გადის. იმპორტირებული ჩაის მაღალი როგორც ჩანს, ქართველი მომხმარებლები
ფასების გათვალისწინებით, ქვეყნის შიგნით მწვანე ჩაისთან შედარებით შავ ჩაის ანიჭებენ
წარმოებული ჩაი, რომელიც უფრო მაღალი უპირატესობას. 2009-2014 წლებში ვითარება
ხარისხისაა, შეიძლება კონკურენტუნარიანი იგივეა (იხ. დანართი: გრაფიკი A8).
3 იმპორტის ფასები, ექსპორტის ფასების მსგავსად, გამოთვლილია იმპორტის ღირებულების შესაბამის იმპორტის მოცულობასთან
შეფარდებით.
25|
გრაფიკი 11: საქართველოში იმპორტირებული ჩაის ღირებულება 2014 წელს, კატეგორიების

მიხედვით (ათასი აშშ დოლარი)
565
მწვანე ჩაი
შავი ჩაი
8008
26|
კვლევის შედეგები
6. კვლევის შედეგები
6.1 საქართველოს ჩაის ღირებულებათა ჯაჭვის მონაწილეები
გრაფიკი 12: საქართველოს ჩაის ღირებულებათა ჯაჭვის მთავარი მონაწილეები
*შედგენილია საქსტატის 2004 წლის სოფლის მეურნეობის აღწერის მიხედვით. 2014 წლის აღწერის შედეგები
გამოქვეყნდება 2016 წელს.
როგორც ზემოთ მოცემულ სქემაზე ვხედავთ, აერთიანებდეს ცალკეულ ფერმერებს,

საწარმოო შესაძლებლობების მიხედვით, მეჩაიეობის კოოპერატივებს, მცირე, საშუალო
ღირებულებათა ჯაჭვის პირამიდა შეიძლება და მსხვილ გადამამუშავებელ ქარხნებს.
ფოტო: ჩაის როლერები მსხვილ გადამამუშავებელ ქარხანაში, 2015 წ.
27|
სქემატურად წარმოდგენილი ჩაის ღირებულებათა ჯაჭვი
7. სქემატურად წარმოდგენილი ჩაის ღირებულებათა ჯაჭვი
7.1 ჩაის ღირებულებათა ჯაჭვის ქსელური რუკა
გრაფიკი 13: ჩაის ღირებულებათა ჯაჭვის ქსელური რუკა
15-20%)
დანადგარები და ა.შ.)
წყარო: ქსელური რუკა გაკეთდა ი. კოჭლამაზაშვილისა და სხვათა ქართული ცხვრის ღირებულებათა ჯაჭვისა (2014
წ.) და ლ. სორგის ქართული თხილის ღირებულებათა ჯაჭვის (2012 წ.) კვლევების საფუძველზე.
28|
7.2 ძირითადი ეტაპების აღწერა ძალიან დაბალი ხარისხისაა. ხარისხის

თვალსაზრისით, ამგვარად მოკრეფილ ჩაიში
ქართული ჩაის ღირებულებათა ჯაჭვი ხუთი არის 6 ან მეტი ფოთოლი და 1 კვირტი, იგივე
ეტაპისგან შედგება. უნდა აღინიშნოს, რომ დუყი (6L&B), რომელიც მხოლოდ დაბალი
ეტაპების რაოდენობა ყოველთვის ზუსტად ხარისხის ჩაის წარმოებაში შეიძლება
ერთნაირი არაა და ზოგიერთი საქმიანობა გამოვიყენოთ. თანამედროვე საწარმოო
შეიძლება ვერტიკალურად ინტეგრირებული სტანდარტი ხარისხიანი ჩაის (ე.წ. orange pe-
იყოს (მაგ.: წარმოება და შეგროვება/ koe (OP) შემთხვევაში არის 1 ან 2 ფოთოლი
ტრანსპორტირება/დამუშავება). მიუხედავად და 1 კვირტი (1L&B და 2L&B), მასობრივი
ამისა, ეს ხუთი ეტაპი შეგვიძლია შემდეგნაირად მოხმარების ჩაის შემთხვევაში კი (ე.წ. BOP
დავახასიათოთ: (broken orange pekoe), 3 ან მეტი ფოთოლი და 1
კვირტი (3L&B). 1 კგ. გადამუშავებული ჩაისთვის
1. წარმოება (ე.წ. დასაყენებელი ჩაისთვის) საჭიროა 4-4.5
2. შეგროვება/ტრანსპორტირება/ კგ. ნედლი ჩაის ფოთოლი (ჩაის კონვერსიის
გადამუშავება კოეფიციენტი 4-4.5 კგ-ს ფარგლებში მერყეობს
(მწვანე ფოთლიდან საბოლოო პროდუქტამდე).
3. შეფუთვა/დახარისხება/ ბრენდირება
4. მარკეტინგი/ექსპორტი
5. მოხმარება
7.2.1 ეტაპი 1: ჩაის წარმოება
ჩაის ფოთოლი იკრიფება პლანტაციებში

გაშენებულ ჩაის ბუჩქებზე. საქართველოს
სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის
მონაცემებით, ჩაის პლანტაციების 60%-
ს ფლობს და ამუშავებს შინამეურნეობები
(2014 წ.). უახლესი მონაცემები ჩაის
მფლობელი შინამეურნეობების რაოდენობასა
და მათ მფლობელობაში არსებული
ფოტო: კამელია სინენსისის 2 ფოთოლი და 1 კვირტი
ჩაის პლანტაციების სიდიდეზე არაა
(2L&B). წყარო: ვიკიპედია
ხელმისაწვდომი. ეს მონაცემები, სავარაუდოდ,
2014 წლის სასოფლო-სამეურნეო აღწერის 7.2.2 ეტაპი 2 : შეგროვება/ტრანსპორტირება/
საბოლოო შედეგების გამოქვეყნების შემდეგ გადამუშავება
გახდება ცნობილი. თუმცა საქსტატის წინა,
2004 წლის სასოფლო-სამეურნეო აღწერის თუ გავითვალისწინებით, რომ ჩაის
მონაცემებით, დაახლოებით 16 ათასი ოჯახი პლანტაციების მფლობელ შინამეურნეობებს
ფლობს ჩაის პლანტაციებს. 100-დან 99%-ის 1 ჰა-ზე ნაკლები მიწა აქვთ, ჩაის ფოთლის
შემთხვევაში, ამ პლანტაციების ფართობი საკუთარი ძალებით დამუშავებას აზრი არ აქვს.
1 ჰა-ს არ აღემატება. ჩაის წარმოების ამ როლს ითავსებენ ჩაის გადამამუშავებელი
მსგავსი მოდელი გვხვდება ჩინეთში, ქარხნები (იქნება ეს მცირე, საშუალო
რომელიც გულისხმობს ტრადიციული ტიპის თუ მსხვილი), რომლებიც მეჩაიეებისგან
(მცირე ფერმერები, შინამეურნეობები) აგროვებენ ნედლ ჩაის ფოთოლს. ჩაბარებისა
კოოპერატივებსა და მრეწველობებს (ჩაის და ტრანსპორტირების პროცესი სატვირთოების
კომპანიები) (ფენგი და სხვები, 2014 წ.). დახმარებით ხდება. ზოგ შემთხვევაში ამ მიზნით
ძველი საბჭოთა სატვირთოები გამოიყენება.
საქართველოში პლანტაციების უმეტესობა არ
არის შემოღობილი (შესაბამისად, არსებობს
რისკი, პირუტყვმა გაანადგუროს ჩაის ბუჩქი) და
ხშირ შემთხვევაში გაველურებულია. შედეგად, 7.2.2.1 ჩაის გადამუშავების მეთოდები
ვიღებთ დაბალ პროდუქტიულობას. ბუჩქების
მოვლა-დამუშავება, გასხვლა (გადაჭრა) და ჩაის ფოთლის გადამუშავების პროცესი
მოსავლის აღება უმეტესად ხელით ხდება. ძველი, საბჭოთა დროინდელი მანქანებით
მართალია, ზოგიერთ დიდ ფერმას კიდევ მიმდინარეობს, რომლებიც მცირედით თუ
შემორჩა მოძველებული საბჭოური ტექნიკა, შეიძლება განახლდა ადგილობრივად. ეს
მაგრამ მანქანით მოკრეფილი მოსავალი მანქანები შეიქმნა დიდი მოცულობით ჩაის
29|
საწარმოებლად და არა ჩაის გადამუშავების ერთი და იმავე ბუჩქისგან იწარმოება. რაც

პროცესში მისი ხარისხის შენარჩუნებისა მწვანე ჩაის განსხვავებულ გემოს ანიჭებს,
თუ გაუმჯობესებისთვის. თანამედროვე არის გრეხვის ეტაპამდე ფოთლის ორთქლით
სტანდარტებით, გადამუშავების, შეფუთვისა და დამუშავება, რათა ფერმენტების აქტივობა
შენახვისთვის გაცილებით მაღალი ხარისხის და ფერმენტული დაჟანგვა ბოლომდე
ტექნიკა და გარემონტებული შენობებია ავიცილოთ თავიდან. წარმოების სხვა ეტაპები
საჭირო. ჩაის გადამუშავების ორი ძირითადი მსგავსია ორივე შემთხვევაში (მწვანე ჩაის
მეთოდი არსებობს. ერთია სტანდარტული ფერმენტაციის ეტაპი არ სჭირდება).
მეთოდი (რომელსაც ქვემოთ განვიხილავთ),
მეორე ე.წ. CTC-ის4 მეთოდი (დაქუცმაცება- საქართველოს მწვანე ჩაის წარმოებაში
დახლეჩა-გრეხა). რადგანაც საქართველოში აქვს უპირატესობა, რადგან ჩაის ბუჩქების
მხოლოდ პირველი მეთოდი გამოიყენება, დაჩრდილვა არაა საჭირო, როგორც ეს აზიაში
ჩვენი მსჯელობის საგანიც სწორედ ეს მეთოდი ხდება, სადაც ულტრაიისფერი რადიაციის
იქნება. დონე მაღალია.
7.2.2.1.1 შავი ჩაის გადამუშავება 7.2.3 ეტაპი 3: შეფუთვა/დახარისხება/ბრენდირება
ბევრი ადამიანი შეცდომით ფიქრობს, რომ შავი შეფუთვა მცირე და საშუალო კომპანიებში
და მწვანე ჩაი ორი სხვადასხვა ჩაის ბუჩქისგან ხელით ხდება. დიდ კომპანიებში არსებობს
იწარმოება. სინამდვილეში, ყველა სახის შეფუთვის ხაზები. საქართველოში იწარმოება
ჩაი ერთი და იმავე ჩაის ბუჩქისგან (კამელია ოთხი სახის ჩაი: (1) დასაყენებელი
სინენსისგან) მიიღება. რაც მათ განსხვავებულ ჩაი ტომრებით (დაუფასოებელი) (2)
მახასიათებლებს სძენს, არის ჩაის ფოთლის დასაყენებელი ჩაი ყუთებში (დაფასოებული,
გადამუშავების გზები. ე.წ. დასაყენებელი ჩაი) (3) აგურა ჩაი და (4)
ჩაის პაკეტები. საქართველოში მხოლოდ
შავი ჩაის გადამუშავება გულისხმობს შავი და მწვანე კატეგორიის ჩაი იწარმოება.
შეგროვებას, ფოთლის ღნობას, გრეხვას, ერთი კომპანია წალენჯიხაში აწარმოებს
ფერმენტაციას და გამოშრობას. სეზონის ხსნადი ჩაის ექსტრაქტს/კონცენტრატს.
განმავლობაში, როგორც წესი, ზედა ორი ერთადერთი კომპანია, რომელიც აქტიურად
ფოთოლი კვირტთან ერთად იკრიფება ხელით. იყენებს ბრენდინგს და შედარებით კარგად
შემდეგ მოდის ღნობის ეტაპი, რომელიც განსაზღვრული მარკეტინგული სტრატეგია
გულისხმობს ფოთოლში ტენიანობის აქვს, არის გურიელი. სხვა მცირე მასშტაბის
შემცირებას და მის ფერმენტულ დაჟანგვას. გადამამუშავებლები ბრენდინგს აკეთებენ
ამის შემდეგ ჩაის ფოთლებს გრეხენ, რის დახვეწილი შეფუთვისა და ჩაის ყუთების
შედეგადაც ჩაის ფოთლის უჯრედებიდან დიზაინის მეშვეობით, მიუხედავად იმისა, რომ
გამოიყოფა ნატურალური სითხე. ეს პროცესი წვდომა რეკლამაზე საკმაოდ შეზღუდული
სპეციალური დანადგარებით ან ხელით აქვთ და ამიტომ ვერ აწვდიან მომხმარებელს
სრულდება, თუმცა ორივე შემთხვევაში დიდ ინფორმაციას საკუთარი ბრენდების შესახებ.
დროს მოითხოვს. ამ ეტაპის შემდეგ, შავი
ჩაი კიდევ საჭიროებს დაჟანგვას, რომელიც
ბნელ ოთახში, კონტროლირებად კლიმატურ
პირობებში მიმდინარეობს. ფერმენტაციის
პროცესში ჩაი ბევრნაირ გემოსა და არომატს
იძენს. შავი ჩაის პირველადი წარმოების
ბოლო ნაბიჯი ფოთლის გამოშრობაა. როგორც
კი დაჟანგვის სასურველ დონეს მიაღწევს,
ჩაი უნდა გათბეს, რომ თავიდან ავიცილოთ
ხარისხის გაუარესება. ჩაის საბოლოო
არომატის ჩამოყალიბება გამოშრობის ეტაპზე
ხდება, რომელიც უნდა შესრულდეს ძალიან
ფრთხილად და მოითხოვს ამ პროცესში
კვალიფიციური მუშახელის მონაწილეობას.
7.2.2.1.2 მწვანე ჩაის გადამუშავება
როგორც უკვე აღვნიშნეთ, მწვანე და შავი ჩაი ფოტო: ხელით შეფუთული ჩაი. 2015 წ.
4
CTC-ის მეთოდით ჩაის გადამუშავება ძირითადად მოიცავს სამ ეტაპს: დაქუცმაცებას-დახლეჩა-გრეხას ან დამსხვრევა-დახლეჩა-
გრეხას. სწორედ აქედან მოდის აკრონიმიც. CTC-ის ტიპის ჩაის ნაყენი სწრაფად მზადდება. ითვლება, რომ ტრადიციულ ჩაის
უკეთესი ხარისხი აქვს, ვიდრე CTC-ის ჩაის და უფრო ძვირიცაა. CTC-ის შედარებით უფრო მწარე გემო აქვს, ტრადიციულ ჩაის კი
უკეთესი და უფრო დახვეწილი არომატების კომბინაცია აქვს.
30|
7.2.4 ეტაპი 4: მარკეტინგი ჩაის ღირებულებათა ჯაჭვი ვერტიკალურადაა

ინტეგრირებული, წარმოების, გადამუშავებისა
ქართული ჩაი იყიდება როგორც ადგილობრივ, და მარკეტინგულ საქმიანობაში ჩართულია
ისე საერთაშორისო ბაზრებზე. ადგილობრივად ერთი და იგივე კომპანია.
წარმოებული ჩაის საკმაოდ მნიშვნელოვანი
ნაწილი გადის ექსპორტზე, ხშირ შემთხვევაში კომპანია გურიელს აქვს ოდნავ განსხვავებული
ეს დაბალი ხარისხის ჩაია (დასაყენებელი ჩაი ღირებულებათა ჯაჭვის სქემა. კომპანია
ტომრებით ან აგურა ჩაი). მაგრამ ჩაის იმპორტი აწარმოებს ჩაის 50 და 100-გრამიან
ექსპორტს მნიშვნელოვნად აჭარბებს. ეს პაკეტებს (ან 25 და 50-ცალიან კოლოფს),
ნიშნავს, რომ შიდა ბაზარზე იმპორტირებული რაც ყველაზე მოთხოვნადია ბაზარზე.
ჩაი დომინირებს (უმეტესად ჩაის პაკეტები კომპანია გურიელის წარმომადგენლების
შემოდის) და ადგილობრივ მოთხოვნას ცნობით, შავი ჩაის საწარმოებლად მათ
ადგილობრივი მიწოდება ვერ აკმაყოფილებს. ნედლეულის იმპორტი სჭირდებათ. შემდეგ
საქართველოს ჩაის ბაზარი ძალიან იმპორტირებულ ჩაის ურევენ ადგილობრივ
კონკურენტულია, სადაც წარმოდგენილია მოსავალს (ხდება კუპაჟირება), აფასოებენ,
ისეთი ცნობილი საერთაშორისო ბრენდები, უკეთებენ ბრენდირებას და ყიდიან როგორც
როგორიცაა მარიამი (აზერბაიჯანი), შიდა, ისე საერთაშორისო ბაზრებზე. შავი
აზერთი (აზერბაიჯანი), გრინფილდი ჩაისგან განსხვავებით, გურიელი მწვანე ჩაის
(გაერთიანებული სამეფო), ლიპტონი (აშშ), მთლიანად ადგილობრივად წარმოებული
აჰმადი (გაერთიანებული სამეფო) და სხვა. ჩაის ფოთლისგან ამზადებს. გურიელი შიდა
წარმოდგენილია ქართული ბრენდებიც: ბაზარზე ბრენდირებული ჩაის 20%-იან წილს
გურიელი, ანასეული, შემოქმედი, პეტრა, ლაზი, ფლობს.
ტყიბულის ჩაი და სხვ. მათ შორის გურიელს (შპს.
ჯეოპლანტი), რომელიც მთავარი ქართული 7.2.5 ეტაპი 5: მოხმარება და ჩაის შიდა ბაზარი
მოთამაშეა შიდა ბაზარზე (თუმცაღა ძალიან
როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, საქართველოში
მოკრძალებული წილი უჭირავს), ექსპორტზე
ჩაის მოხმარებაზე ზუსტი მონაცემები
გააქვს ჩაი ლატვიაში, ლიტვაში, ესტონეთში,
არ არსებობს. ექსპერტებისა და
ჩეხეთში, პოლონეთსა და რუსეთში.
ჩვენი შეფასებებით5, საქართველო
საქართველოში არსებობს 6-7 ყოველწლიურად დაახლოებით 2 ათას ტ. ჩაის
მსხვილმასშტაბიანი ქარხანა, რომელიც მოიხმარს. მოხმარებული ჩაის უმეტესობა
საკუთარ პლანტაციაში კრეფს ჩაის, ამუშავებს ბრენდირებულია. ამასთან, უნდა აღინიშნოს,
და აწარმოებს სხვადასხვა სახეობის ჩაის. რომ საქართველოში მოხმარებული ჩაის
ამ ქარხნების უმეტესობა დაბალი ხარისხის თითქმის 80% უცხოეთიდანაა იმპორტირებული.
ჩაის წარმოებაზე კონცენტრიდება, რაც მათი
შიდა ბაზრებზე ჩაის ფასებზე მონაცემები6
მთლიანი წარმოების 90-95% შეადგენს. ეს
აქვს საქართველოს სტატისტიკის ეროვნულ
დაბალი ხარისხის ჩაი იყიდება საექსპორტო
სამსახურს. დანართში გრაფიკი A9 გვიჩვენებს
ბაზრებზე (მაგალითად, მონღოლეთსა და
ჩაის ფასების განვითარებას საქართველოს
თურქმენეთში). დანარჩენი მაღალი და საშუალო
ბაზარზე 2006-2014 წლებში. ჩვენ ვხედავთ,
ხარისხის ჩაი იყიდება ძვირადღირებულ შიდა
რომ 1 კგ. ჩაის ფასი 30 ლარის ფარგლებში
და უცხოურ ბაზრებზე. არის სხვა კომპანიებიც,
მერყეობს.
რომლებიც სპეციალიზდებიან მაღალი
ხარისხის ჩაის წარმოებაში. მაგალითად, 7.3 გარე გარემო, რომელიც გავლენას ახდენს ჩაის
კომპანია ანასეული აწარმოებს მცირე ღირებულებათა ჯაჭვში არსებულ კავშირებზე
რაოდენობის მაღალი ხარისხის ორგანულ
ჩაის. მეტიც, კომპანია ლაზი აწარმოებს ჩაის ამ ნაწილში ჩვენ გამოვავლენთ გარე
კონცენტრატებს, რომლებიც გამოიყენება ფაქტორებს, რომლებიც ზეგავლენას ახდენს
მედიცინაში, სასმელების წარმოებაში და ან აქვთ გავლენის მოხდნის პოტენციალი
იყიდება როგორც შიდა, ისე საერთაშორისო ქართული ჩაის სექტორის განვითარებაზე.
ბაზრებზე. დაბალი ხარისხის ჩაი იკრიფება
მანქანა-დანადგარებით ან ხელის მაკრატლით. 7.3.1 საჯარო უწყებები
საშუალოდ, 1 ჰექტარზე 5 ტ. ჩაის ფოთლის
მოკრეფაა შესაძლებელი (უმეტესად 5-6 საქართველოს მთავრობას აქამდე არ ჰქონდა
ფოთოლი და 1 კვირტი). 1 კგ. დაბალი ხარისხის ნათლად ჩამოყალიბებული ჩაის სექტორის
ჩაის წარმოებას სჭირდება 3,5 კგ. ჩაის განვითარების გრძელვადიანი სტრატეგია.
ფოთოლი. ხშირ შემთხვევაში დაბალი ხარისხის მიწის გადასახადი (ჩაის პლანტაციების
ჩათვლით) 2-3-ჯერ უფრო მაღალია, ვიდრე
5 2014 წელს ადგილობრივი ჩაის წარმოება 1800 ტ. იყო, (-) ექსპორტი 1900 ტ., ხოლო (+) იმპორტი 2200 ტ. თუ გამოვითვლით ამ
ფორმულით, ვნახავთ, რომ ჩაის შიდა მოხმარება 2100 ტ. იყო.
6 საქსტატი 1 კგ. ჩაიზე ფასს გამოითვლის სხვადასხვა ტიპის 50-გრამიანი ჩაის პაკეტების საშუალო ფასის გამრავლებით 20-ზე.
31|
ათი წლის წინ იყო. სახელმწიფო საკუთრებაში საპროცენტო განაკვეთები ძალიან მაღალია.
არსებულ ჩაის პლანტაციებზე ქირაც ძალიან გირაოსთვის განკუთვნილ აქტივებზე
მაღალია, თუ გავითვალისწინებთ ამ მოთხოვნილი ლიკვიდურობა იმდენად
პლანტაციების ხარისხს, რაც ხელს უშლის მაღალია, რომ ჩაის მწარმოებლებისა და
სექტორის განვითარებას. საბედნიეროდ, გადამამუშავებლების უმეტესობისთვის
სოფლის მეურნეობის სამინისტრო აპირებს, ისინი ხელმისაწვდომი არ არის. მიუხედავად
2016 წლის ბიუჯეტიდან 3,5 მილიონი ლარი ამისა, გვაქვს შემთხვევები, როდესაც
გამოყოს ჩაის სექტორის განვითარებისთვის გადამამუშავებლები იღებენ შეღავათიან
(იხ. ქვემოთ). ამ კონტექსტში მთავრობა მუშაობს კრედიტებს, რომელთა საპროცენტო
ჩაის სექტორის განვითარების გრძელვადიან განაკვეთებიც სუბსიდირებულია მთავრობის
სტრატეგიაზეც. მიერ.
7.3.2 განვითარების არასამთავრობო 7.3.5 კვლევითი ინსტიტუტები/ცოდნის ცენტრები

ორგანიზაციები, დონორები
ანასეულში ჯერ კიდევ არსებობს ჩაის
საქართველოს მთავრობასთან კვლევითი ინსტიტუტი, რომელსაც მიმართავენ
თანამშრომლობით ზოგიერთმა დონორმა ჩაის სექტორით დაინტერესებული მხარეები.
და არასამთავრობო ორგანიზაციამ უკვე ეს ინსტიტუტი კარგი საწყისი წერტილია
დაიწყო ჩაის სექტორის ხელშეწყობა. თანამედროვე კვლევის განვითარებისთვის,
წამყვანი პროექტია ENPARD საქართველო მაგრამ საჭიროა მისი განახლება და
(ევროკავშირის მიერ დაფინანსებული შესაძლებლობების განვითარება.
სოფლისა და სოფლის მეურნეობის მეტიც, ჩაის წარმოების/გადამუშავების
განვითარების პროგრამა), რომელიც უკვე შესწავლისადმი ინტერესი ახალგაზრდა
ეხმარება მეჩაიეობის 3 კოოპერატივს და თაობაში ძალიან დაბალია. საქართველოს
შესაძლებელია ეს რიცხვი გაიზარდოს. აგრარულ უნივერსიტეტს აქვს ჩაის კურსები
ENPARD-ის პროექტს ახორციელებს 4 („ტიტეისტერის“ კურსი). ზოგადად, კვლევითი
კონსორციუმი. მათგან ქეას კონსორციუმი და ცოდნის ცენტრები ძალიან სუსტია
ეხმარება სამ კოოპერატივს. მსოფლიოში ჩაის მრეწველობის თანამედროვე
მოთხოვნებთან შედარებით.
ENPARD-ის პროექტამდე, 2011-2012 წლებში,
ნორვეგიის განვითარების სააგენტომ სცადა 7.3.6 საერთაშორისო სავაჭრო გარემო/
მეჩაიეობის კოოპერატივების განვითარება ლოჯისტიკა
გურიის რეგიონში. მათ გაამარტივეს
კოოპერატივების დაარსების პროცესი და საქართველო არის მსოფლიო სავაჭრო
ჩაის მწარმოებელი/გადამამუშავებელი ორგანიზაციის (WTO) წევრი. სარგებლობს
კოოპერატივებისთვის შეისყიდეს გაკრვეული გარკვეული სავაჭრო შეღავათებით
ტექნიკა/აღჭურვილობა. ევროკავშირთან (DCFTA – ღრმა და
ყოვლისმომცველი თავისუფალი სავაჭრო
7.3.3 სექტორული ასოციაციები სივრცის შესახებ შეთანხმება ევროკავშირთან),
დსთ-ის ქვეყნებსა და თურქეთთან.
სექტორში მოქმედებს ორი ასოციაცია: საქართველოს აქვს პრეფერენციათა
ჩაის მწარმოებელთა ასოციაცია და ჩაის განზოგადებული სისტემა (GSP) აშშ-თან,
გადამამუშავებელთა ასოციაცია. ამ ნორვეგიასთან, შვეიცარიასთან, კანადასა და
ორგანიზაციების მიზანია ჩაის წარმოების, იაპონიასთან. სავარაუდოდ, მომავალ წელს
გადამუშავებისა და მარკეტინგის ხელშეწყობა დასრულდება მოლაპარაკებები თავისუფალი
გრძელვადიან პერიოდში, საკუთარი ვაჭრობის შეთანხმებაზე ევროპის თავისუფალი
პოზიციების დაცვა ადგილობრივ და ვაჭრობის ასოციაციის ქვეყნებთან (ისლანდია,
სახელმწიფო ხელისუფლების დონეზე და ლიხტენშტეინი, ნორვეგია და შვეიცარია).
ქართული ჩაის პოპულარიზება შიდა და წელს დაიწყო მოლაპარაკებები თავისუფალი
საერთაშორისო ბაზრებზე. ორივე ასოციაციას ვაჭრობის შესახებ ჩინეთთან. მიმდინარე
სჭირდება გაძლიერებაში ხელშეწყობა, რათა მოვლენების მიუხედავად, მწარმოებლები
უკეთ მოახდინონ სექტორის ადვოკატირება მაინც ღელავენ, რომ ორმხრივი თავისუფალი
და დაეხმარონ დაინტერესებულ მხარეებს ვაჭრობის შესახებ შეთანხმებებმა შეიძლება
სექტორის განვითარებაში. გაზარდოს კონკურენცია.
7.3.4 ფინანსური ინსტიტუტები საქართველოში საზღვაო, საჰაერო
და სახმელეთო ტრანსპორტირების
საქართველოში მიკროსაფინანსო ინფრასტრუქტურა საკმაოდ განვითარებულია,
ორაგანიზაციები და ბანკები კარგადაა ამიტომ თეორიულად ქართული ჩაის
განვითარებული, თუმცა აგრარულ სესხებზე ექსპორტისთვის ლოჯისტიკური ბარიერები
32|
ცოტა უნდა იყოს. ორგანული ჩაის სერთიფიკატს. ორგანიზაცია

აღიარებულია ევროკავშირის წევრი
7.3.7 სერთიფიცირების სააგენტოები სახელმწიფოების მიერ. გარდა ამისა,
ზოგიერთი საჯარო უწყება საკმაოდ დაბალ
არსებობს ერთი ადგილობრივი ორგანიზაცია ფასად და მოკლე დროში გასცემს ექსპორტის
(შპს კავკასსერტი), რომელიც გასცემს სერთიფიკატს ექსპორტიორებისათვის.
7.4 ღირებულებათა ნაკადების სქემები
7.4.1 ქართული შავი ჩაის ნაკადების სქემა (საშუალო და მაღალი ხარისხის დასაყენებელი ჩაი)
გრაფიკი 14: ქართული შავი ჩაის ნაკადების სქემა
7.4.2 მოთამაშეების დამატებული ღირებულება გადამამუშავებლის დანახარჯი ნედლეულზე 8-9

ჯაჭვის თითოეულ რგოლზე ლარია.
7.4.2.1 ფერმერი: ჩვენი საველე კვლევებიდან მიღებული

მონაცემების მიხედვით, მცირე მასშტაბის
ფერმერის მიერ მიღებული 1კგ. ჩაის ქარხნები 1 ტ. ჩაის ფოთლისგან იღებენ 150
ფოთლის ფასი 1.8-2.2 ლარის ფარგლებში კგ. მაღალი ხარისხის (2L&B, 60%) და 100 კგ.
მერყეობს. ფერმის დონეზე ბუღალტრული საშუალო ხარისხის (3L&B, 40%) ჩაის. შედეგად, 1
ანგარიშწარმოების დაბალი დონის გამო, ტ. ჩაის ფოთლისგან ქარხანა იღებს 250 კგ. მზა
კილოგრამი ჩაის საწარმოო ხარჯის შეფასება ჩაის.
რთულია. თუმცა, ჩვენი გამოთვლებით, ხარჯი
დაახლოებით გასაყიდი ფასის 50%-ს შეადგენს, 2015 წელს 1 კგ. მაღალი ხარისხის დასაყენებელი
რაც თითოეულ კილოგრამზე 0.9-1.1 ლარის ჩაის საბითუმო ფასი (დაფასოების გარეშე) 20-
ფარგლებში მერყეობს. 30 ლარის ფარგლებში მერყეობდა. საშუალო
ხარისხის ფხვიერი ჩაის (დაფასოების გარეშე)
საქართველოში 1 ჰა კარგად მოვლილი ჩაის ფასი 12 ლარს შეადგენდა, რაც მაღალი ხარისხის
პლანტაცია, საშუალოდ, 3 ტ7. ჩაის ფოთოლს ჩაის ფასის თითქმის ნახევარია.
იძლევა (მაქსიმუმ 3 ფოთოლი და 1 დუყი,
3L&B) წელიწადში. ჩაის უმეტესად აპრილიდან ამრიგად, თუ დავითვლით კომპანიის მიერ
სექტემბრამდე პერიოდში 3-4-ჯერ კრეფენ. 1 ტ. ჩაის ფოთლის გაყიდვიდან მიღებულ
დანართში მოცემული ცხრილი A2 გვიჩვენებს შემოსავლებს (საშუალო საბითუმო გასაყიდი
ფერმერის 1 ჰა მოვლილი პლანტაციის ფასი 25 ლარი მაღალი, 12 ლარი კი საშუალო
ხარჯებსა და სარგებელს იმ დაშვებით, რომ 1კგ. ხარისხის ჩაიზე), მივიღებთ 3.75 ათას ლარს
ჩაის ფოთლის ფასი, საშუალოდ, 2 ლარია. 1კგ. მაღალი, 1.2 ათას ლარს საშუალო ხარისხის
ჩაის ფოთლის ღირებულება ითვლება საშუალო ჩაიზე. ამ მონაცემებით კომპანიის შემოსავალი
ფერმერული ოჯახის (1 ჰა მიწიდან, საშუალოდ, 4.95 ათასი ლარია.
მიიღება 3 ტ. ჩაის ფოთოლი) დანახარჯების
მიხედვით. დეტალური ინფორმაცია ფერმერის რაც შეეხება ხარჯებს, 1 კგ. ჩაის ფოთლის
დანახარჯების შესახებ მოცემულია დანართში, საბითუმო ფასი 1.8-2.2 ლარია (2015
ცხრილ A2-ში. წლის მონაცემებით). 1 ტ. ჩაის ფოთოლზე
გადამამუშავებელი კომპანია, საშუალოდ,
7.4.2.2 გადამამუშავებელი ხარჯავს 2 ათას ლარს (საშუალოდ 2 ლარი 1კგ-
ზე). დეტალური ინფორმაცია გადამამუშავებლის
გადამამუშავებელი 1 კგ. ნედლეულს 1.8-2.2 დანახარჯებსა და სარგებელზე იხილეთ
ლარად ყიდულობს. ვინაიდან 1 კგ. დამუშავებული დანართში მოცემულ ცხრილ A3-ში.
ჩაის მისაღებად 4-4.5 კგ. ჩაის ფოთოლია საჭირო,
7
CERMA-ს რეპორტის მიხედვით (2003 წ.), საქართველოში ჩაის პლანტაციის მოსავალი ძალიან დაბალია, რაც 400 კგ. მზა ჩაის
შეადგენს ჰექტარზე (1,600-1,800 კგ. ჩაის ფოთოლი); თუმცა კარგად მოვლილი ბუჩქის მოსავალი საქართველოს კლიმატურ პირობებში
აღწევს 3,000 კგ. ჩაის ფოთოლს 1 ჰექტარზე (600-750 კგ. მზა ჩაი).
33|
7.4.2.3 ბროკერი ჩვენ ვაცნობიერებთ, რომ ეს არის უხეში

გამოთვლები და პრაქტიკაში ბევრად მეტი
ბროკერი ყიდულობს ჩაის გადამამუშავებ- არაერთგვაროვნება გვხვდება ჩაის ფასებში,
ლისგან. 1 კგ. მაღალი ხარისხის ჩაიში იგი ღირებულებათა ჯაჭვის სხვადასხვა ეტაპზე.
დაახლოებით 25 ლარს იხდის. შემდეგ ურევს ცხრილი 2 და გრაფიკი 15 წარმოადგენს
სხვადასხვა სახის ჩაის (კუპაჟირებას აკეთებს), დამატებულ ღირებულებასთან დაკავშირებული
ფუთავს და უკეთებს ბრენდირებას. შემდეგ საქმიანობების შესახებ ინფორმაციის
დასრულებულ პროდუქტს ყიდის ცალობით შეჯამებას მთლიან ღირებულებათა ჯაჭვში.
და ბითუმად მოვაჭრეებზე როგორც ქვეყნის
შიგნით, ისე მის გარეთ. შიდა ბაზარზე ცალობით
და ბითუმად მოვაჭრეებისგან ბროკერი იღებს
დაახლოებით 100 ლარს 1 კგ-ზე.
7.4.2.4 ცალობით მოვაჭრე
საქართველოში ჩაის ცალობით მოვაჭრეები

არიან მინი/სუპერ და ჰიპერმარკეტები, კაფე/
რესტორნები, სასტუმროები და ჩაის სახლები.
1 კგ. ჩაის ფასი მომხმარებლისთვის (მაღალი
ხარისხის ჩაის შემთხვევაში) ხშირად 130
ლარია. მომხმარებლები ხშირად მცირე
პორციებს ყიდულობენ, მაგალითად 50 ან
100-გრამიან ჩაის პაკეტებს ან პატარა ყუთებში
ლამაზად შეფუთულ ჩაის პაკეტებს (შედარებით
იაფი და ყველაზე უფრო მოთხოვნადია8). ფოტო: ჩაის საშრობი (მაღალი ხარისხის ჩაის
წარმოება). 2015 წ.
ცხრილი 2: მოთამაშეთა მიერ დამატებული ღირებულება ჯაჭვის თითოეულ რგოლზე (1 კგ.

მაღალი ხარისხის დასაყენებელ (მზა) ჩაიზე)
მასალის ან
პროდუქტის ხარჯები მოგება დამატებული
წარმოების ეტაპი
გასაყიდი ფასი (ლარი) (ლარი) ღირებულება (ლარი)
(ლარი)
4.5
ფერმერი 9 4.5 4.5 4.5
გადამამუშავებელი 25 12.5 12.5 16
ბროკერი 100 NA NA 75
ცალობით მოვაჭრე 130 NA NA 30
მთლიანი
დამატებული 126.5
ღირებულება
8 თბილისის სუპერმარკეტებში 50-გრამიანი (25-პაკეტიანი) ჩაის ყუთის ფასი 2.3-3.0 ლარია (2015 წლის ნოემბრის მდგომარეობით).
34|
გრაფიკი 15: მთავარი სარგებელი და დამატებულ ღირებულებასთან დაკავშირებული

საქმიანობები
გასაყიდი ფასი
საცალოდ მოვაჭრე (ლარი)
130
მოგება
ბროკერი დამატებული NA
24%
100
გადამამუშავებელი
დამატებული მოგება
NA
59%
დანახარჯები
NA
25
ფერმერი
დამატებული
მოგება
დანახარჯები
ღირებულება 12,5 NA
13%
9
დამატებული დანახარჯები
მოგება
12,5
4% 4.5
დანახარჯები ნედლეული ნედლეული ნედლეული

Variab.
4.5 costs ნედლეული
მოგების მარჟა მაღალი ხარისხის ჩაის 4%, გადამამუშავებელი – 13%, ბროკერი – 59%,
ღირებულებათა ჯაჭვში ერთი შეხედვით ცალობით მოვაჭრე – 24%.
საკმაოდ მიმზიდველია. მაგალითად,
მოგების მარჟა ფერმერებისთვის 50%-ია, მოგების მარჟა საკმაოდ მიმზიდველია საშუალო
გადამამუშავებლებისთვის – 30%. საველე ხარისხის ჩაის ღირებულებათა ჯაჭვშიც,
კვლევების მონაცემები მიუთითებს, რომ განსაკუთრებით თუ გავითვალისწინებთ ორ
ბროკერების და ცალობით მოვაჭრეების მთავარ ფაქტს: (1) ამ ხარისხის ჩაი ყველაზე
მოგების მარჟაც საკმაოდ მაღალია. ეს მოთხოვნადია ბაზარზე (ჩაის პაკეტების სახით),
ამართლებს ზოგად მტკიცებას, რომ მოგების (2) მაღალი ხარისხის ჩაის წარმოების შედეგად
მარჟა ყველაზე მაღალია დაფასოებისა მიღებული ნარჩენები გამოიყენება საშუალო
და ბრენდირების ეტაპებზე (ფენგი და სხვ., ხარისხის ჩაის საწარმოებლად. ეს დამატებითი
2014 წ.). სამწუხაროდ, ზუსტი გამოთვლების შემოსავალია ჩაის გადამამუშავებელი
ჩასატარებლად საჭირო მონაცემებზე ხელი კომპანიებისთვის. თუმცა ამ კომპანიებს უწევთ
არ მიგვიწვდება. როდესაც საქმე დამატებულ აგრესიული ბრენდინგისა და მარკეტინგის
ღირებულებას ეხება, ღირებულებათა ჯაჭვის კამპანიების წარმოება, რათა კონკურენცია
მთავარ მოთამაშეებს შორის პროცენტული გაუწიონ ბევრ ეროვნულ და საერთაშორისო
წილი შემდეგნაირად ნაწილდება: ფერმერი – კომპანიას.
35|
ცხრილი 3: მოთამაშეთა დამატებული ღირებულება ჯაჭვის თითოეულ რგოლზე (1კგ. დაბალი

ხარისხის დასაყენებელ (მზა) ჩაიზე, 4-5-6 ფოთოლი და 1 კვირტი)9
მასალის ან
ხარჯები მოგება დამატებული
პროდუქტის
წარმოების ეტაპი ღირებულება
გასაყიდი ფასი (ლარი) (ლარი) (ლარი)
(ლარი)
2.14
გადამამუშავებელი 3.5 3.14 0.36 1.36

უცხოელი ცალობით
მოვაჭრე
NA NA NA NA
მთლიანი დამატებული
NA
მოგების მარჟა დაბალი ხარისხის ჩაის მკვეთრ შემცირებაში (იხ. ზემოთ მოცემული
ღირებულებათა ჯაჭვში არაა მიმზიდველი, გრაფიკი 3).
რადგან ფასი ძალიან დაბალია, საწარმოო
ხარჯები კი მაღალი, რომელიც მასშტაბის 7.5 მთავარი მოთამაშეები და მათი
ეკონომიის არარსებობის გამო კიდევ ურთიერთკავშირები10
უფრო იზრდება. ამიტომ დაბალი ხარისხის
ჩაის მწარმოებელ ქართულ კომპანიებს არ 7.5.1 ურთიერთობები ღირებულებათა ჰორი-
აქვთ კონკურენტული უპირატესობა თავის ზონტალურ ჯაჭვში
საერთაშორისო კონკურენტებთან შედარებით ინტერვიუების დროს გამოვლინდა ქვემოთ
(დაბალი ხარისხის ჩაის ღირებულებათა მოყვანილი ჩაის სექტორის ჰორიზონტალური
ჯაჭვის თითოეული რგოლის დამატებული ღირებულებათა ჯაჭვის ურთიერთკავშირები.
ღირებულების დეტალური ანალიზი შედეგები წარმოდგენილია ქვემოთ (ცხრილი
წარმოდგენილია დანართში, ცხრილები A4 4: ჰორიზონტალური ღირებულებათა ჯაჭვის
და A5). მეტიც, ქართული დაბალი ხარისხის ურთიერთკავშირები).
ჩაის ექსპორტიორები კარგავენ ტრადიციულ
ბაზრებს, რაც აისახება ჩაის ექსპორტის
ცხრილი 4: ურთიერთობები ღირებულებათა ჰორიზონტალურ ჯაჭვში
ურთიერთკავშირი ურთიერთკავშირის აღწერა

წარმოების წარმოების საშუალებათა მიმწოდებლებს შორის გარემო საკმაოდ
საშუალებებისა კონკურენტულია (სასუქები, ჰერბიციდები, სახნავი ტექნიკა და სხვ.), მაგრამ
და მომსახურების საშუალებების ხარისხი ძალიან დაბალია, ფასები კი – მაღალი (მითუმეტეს,
მიმწოდებლებს შორის ლარის გაუფასურების გათვალისწინებით).
(მუშახელის ჩათვლით)
კრედიტების ყველა მიმწოდებელიც (ბანკები თუ მიკროსაფინანსო
ორგანიზაციები) საკმაოდ კონკურენტუნარიანები არიან, მაგრამ მათ მიერ
დაწესებული საპროცენტო განაკვეთები და გირავნობა (მაგ.: სახლი/ბინა
ქალაქში) ფერმერებისთვის მეტისმეტად მაღალია.
თანამედროვე ცოდნის მქონე კარგი აგრონომები/ჩაის სპეციალისტების

დეფიციტია, მათი საშუალო ასაკი 50 წელზე მეტია.
9 გამოთვლებში გამოყენებულია 2.4 დოლარი/ლარი გაცვლითი კურსი.

10 ურთიერთკავშირების ცხრილები განახლდა ი. კოჭლამაზაშვილისა და სხვათა ქართული ცხვრის ღირებულებათა ჯაჭვის (2014 წ.)
და ლ. სორგის ქართული თხილის ღირებულებათა ჯაჭვის (2012 წ.) კვლევების მიხედვით.
36|
ფერმერებს შორის საქართველოში გვხვდება მეჩაიეობის ფერმების/ფერმერების ფართო
სპექტრი. საქსტატის 2004 წლის (ჯერჯერობით ერთადერთი ხელმისაწვდომი)
მონაცემებით, ჩაის პლანტაციებს 15,878 შინამეურნეობა ან ფირმა ფლობს.
მათგან 99%-ს 1 ჰა-ზე ნაკლები ჩაის პლანტაცია აქვს.
ფერმერები ერთმანეთს უზიარებენ ცოდნასა და გამოცდილებას. ბევრმა

მათგანმა თანამშრომლობა საქართველოში სასოფლო-სამეურნეო
კოოპერატივების განვითარების ახალი პირობების ფარგლებში დაიწყო.
თუმცა სიტუაცია ფერმერთა სხვადასხვა ჯგუფებსა და ინდივიდუალურ
ფერმერებს შორის ხშირად ერთიანი არ არის. მაგალითად, მათ არ აქვთ
ძლიერი კოლექტიური მარკეტინგული ძალისხმევა.
გადამამუშავებლებს არსებობს გადამამუშავებელი საწარმოების ორი ძირითადი კატეგორია:
შორის მცირე და საშუალო ზომის საწარმოები და მსხვილი გადამამუშავებლები.
პირველი კატეგორია გულისხმობს შინამეურნეობებისა და მცირე და
საშუალო ზომის საწარმოების (შპს ან კოოპერატივი) დონეზე დამუშავებას.
ნედლი ჩაის ფოთლის შესყიდვისა და დამუშავების მცდელობის გამო, მათ
შორის ურთიერთობები საკმაოდ კონკურენტულია. გარდა ამისა, ისინი
თანამშრომლობენ და ერთმანეთს გამოცდილებასაც უზიარებენ. მსხვილი
გადამამუშავებელი საწარმოები ნაკლებად თანამშრომლობენ, რადგან ისინი
საბოლოო პროდუქტის გაყიდვისას უწევენ ერთამენთს კონკურენციას (შიდა
თუ საერთაშორისო ბაზრებზე).
მოვაჭრეებს შორის მოვაჭრეებში იგულისხმება ცალობით და ბითუმად (ბროკერები) მოვაჭრეები
და ექსპორტიორები. მათ შორის კავშირები ძალიან კონკურენტულია და ისინი
არ თანამშრომლობენ ერთმანეთთან.
მომხმარებლებს შორის ქვეყნის შიდა ბაზარზე იმპროტირებული ჩაი დომინირებს. რეკლამები
პოპულიზებას უწევს იმპორტირებულ ჩაის პროდუქციას. ამდენად, ქართველი
მომხმარებელი ხშირად გვერდს უვლის ადგილობრივად წარმოებულ ჩაის.
ეს, მომხმარებლების აზრით, პირველ რიგში, გამოწვეულია ჩაის შეზღუდული
არჩევნისა და არც ისე კარგი ხარისხის (უმეტესად დახარისხების, შეფუთვისა
და ბრენდინგის) გამო.
7.5.2 ურთიერთობები ღირებულებათა ვერტიკალურ ჯაჭვში
ინტერვიუების დროს გამოვლინდა ქვემოთ მოყვანილი ჩაის სექტორის ვერტიკალური

ღირებულებათა ჯაჭვის კავშირები (ცხრილი 5).
ცხრილი 5: ურთიერთობები ღირებულებათა ვერტიკალურ ჯაჭვში
ურთიერთკავშირი ურთიერთკავშირის აღწერა

წარმოების მეჩაიე ფერმერების უმრავლესობა შინამეურნეობიდანაა და იშვიათად ქირაობს
საშუალებებისა სასოფლო-სამეურნეო მუშახელს. საშუალო და მსხვილი ფერმები ასაქმებენ
და მომსახურების დამატებით მუშახელს, რომლებზეც მოთხოვნა მოსავლის აღების პერიოდში
მიმწოდებლებსა და საკმაოდ მაღალია. თუმცა მკაცრი სამუშაო პირობები პლანტაციებში და დაბალი
ფერმერებს შორის ხელფასები აიძულებს სოფლის მოსახლეობას, სხვა სამსახური ეძებოს ქვეყნის
შიგნით თუ გარეთ. ახალ თაობას მეჩაიეობის ფერმაში მუშაობა არ სურს.
მუშახელის მიწოდების სიმცირის გამო, ხელფასები წლიდან წლამდე იზრდება.
ამასთან, ფერმერებს არ აქვთ სტიმული, შეინარჩუნონ კარგი მუშახელი;
ასეთივე დამოკიდებულება აქვს მუშახელსაც. ოფიციალურ ხელშეკრულებასაც
იშვიათად იყენებენ. ხელფასს დღიურად ან დაკრეფილი მოსავლის მიხედვით
იხდიან.
წარმოების საშუალებებით (სასუქები, ჰერბიციდები, და სხვ.) ბევრი სხვადასხვა

პირი ამარაგებს, თუმცა ხარისხი და ფასები ხშირად არაგონივრულია.
ფერმერების უმეტესობა პლანტაციებში არ იყენებს სასუქებსა და ჰერბიციდებს,
ხშირ შემთხვევაში, ფულად სახსრებთან დაკავშირებული შეზღუდვებისა
და წინდაუხედაობის გამო. სასოფლო-სამეურნეო სესხები ძალიან ძვირია
და მოითხოვს მაღალი ღირებულების გირავნობას. მართალია, მთავრობას
აქვს იაფი აგრარული სესხები, მაგრამ მათ მაინც ბანკები გასცემენ და ჩაის
პლანტაციების მფლობელებს ისევ ზემოთ ხსენებული პრობლემები ექმნებათ.
37|
ფერმერებსა და ფერმერებსა და გადამამუშავებლებს შორის ურთიერთობა საკმაოდ კარგია;

გადამამუშავებლებს არსებობს გრძელვადიანი ურთიერთობებისა და ბიზნეს-პარტნიორობის
შორის ინტერესი. კრედიტით ყიდვა და შემდეგ ამ კრედიტების დროულად გადახდა
პრობლემას არ წარმოადგენს. გამოწვევა შეიძლება იყოს ჩაის ფოთლის
ხარისხი. ზოგჯერ გადამამუშავებლები ითხოვენ განსაზღვრული ხარისხის ჩაის
(მაგ.: 2-3 ფოთოლი და 1 კვირტი), მაგრამ ჩაის ფოთლის მწარმოებელი ფერმერი
უფრო დაბალი ხარისხის პროდუქციას აწვდის, რაც (რიგ შემთხვევებში)
მხარეებს შორის დავის საგანი ხდება.
გადამამუშავებლები ჩაის ფოთოლს თავადვე აგროვებენ, მაგრამ გვაქვს

შემთხვევები, როცა ღირებულებათა ჯაჭვის ამ მოთამაშეებს შორის არიან
შემგროვებლები. ჩაის ფოთლის ფასსა და მიწოდების გრაფიკს მხარეები
წინასწარ განიხილავენ და ათანხმებენ.
გადამამუშავებლებსა გადამამუშავებლებსა და მოვაჭრეებს შორის ურთიერთობა კარგი და ბიზნესზე
და მოვაჭრეებს ორიენტირებულია. ჩაის მიწოდება კრედიტით და ამ კრედიტის გადახდა
(ცალობით და ხანდახან პრობლემაა, თუმცა უმეტესწილად გადახდა დროულად ხდება. ჩაის
ბითუმად, ბროკერებს) გადამამუშავებლებისა და მოვაჭრეების უმეტესობა ნაკლებად კრეატიულია,
მოვაჭრეებსა და არ იციან, უკეთესად როგორ გაყიდონ საკუთარი პროდუქცია ბაზარზე
ექსპორტიორებს) (მაგ.: დახარისხება, შეფუთვა, ბრენდინგი, პოპულარიზება, პროდუქტების
შორის დივერსიფიკაცია და სხვ.) ან არ აქვთ ამ აქტივობებისთვის საკმარისი ფინანსები.
არის შემთხვევები, როდესაც მხარეები განიხილავენ თაროზე პროდუქციისთვის
შესაფერის ადგილს.
ჩაის გამყიდველები მომხმარებელმა კარგად არ იცის ქართული ჩაის სარგებლის შესახებ. ამასთან,
და მომხმარებლები მომხმარებელი არ გრძნობს სიამაყეს ადგილობრივი ჩაის ყიდვის დროს (Kar.
ge მოძრაობის11 მიხედვით). დახარისხების, შეფუთვისა და ბრენდინგის დაბალი
ხარისხი, ასევე, ხელს უშლის მომხმარებლის ყურადღების მოპოვებას და ვერ
უბიძგებს მათ პროდუქტის ყიდვისკენ. ჩაის დეგუსტაციისა და ქართველ ჩაის
მწარმოებელთა შორის კონკურენციის ნაკლებობის გამო, მომხმარებელმა არ
იცის ჩაის ხარისხის შესახებ.
11 http://iset-pi.ge/index.php/en/iset-economist-blog-2/entry/give-your-country-a-holiday-gift-buy-small-buy-local-buy-georgian
38|
ქართული ჩაის სექტორის SWOT-ანალიზი
8. ქართული ჩაის სექტორის SWOT-ანალიზი

ცხრილი 6: ქართული ჩაის სექტორის SWOT-ანალიზი
ძლიერი მხარეები (S) სუსტი მხარეები (W)

წარმოება • ჩაი სუბტროპიკული მცენარეა, • ქვეყანაში აღარაა დარჩენილი ჩაის
რომელიც უძლებს საქართველოში სანაშენეები
ხშირად წარმოქმნილ კლიმატურ • პლანტაციების ზომამ და მთლიანმა
შოკებს (ყინვას, სეტყვას, პროდუქტიულობამ მკვეთრად იკლო;
წყალდიდობას და სხვ.) ბევრი მათგანი მიტოვებული და/ან
• საქართველოში არ არის ჩაის გაველურებულია
ბუჩქისთვის დამახასიათებელი • პლანტაციების უმეტესობა სახელმწიფო
დაავადებები (ცივი ზამთარი მცენარის საკუთრებაშია და არაა შენარჩუნებული.
დაცვის ბუნებრივი საშუალებაა) ფერმერებსა და გადამამუშავებლებს
• საბჭოთა კავშირში საქართველო იყო ამ პლანტაციების დაქირავება საკმაოდ
მთავარი ჩაის მწარმოებელი ქვეყანა. ძვირი უჯდებათ
მას ჩაის მოყვანის დიდი ტრადიციები • ქონების გადასახადი მიწაზე გაიზარდა
აქვს და ქართული „ბრენდის“ აღდგენა
ადვილია. • პლანტაციების უმეტეს ნაწილზე იზრდება
სარეველა მცენარეები (მაგ: გვიმრა)
• ჩაის წარმოებისთვის კარგი
კლიმატური ზონა. შავი ზღვა და • მიტოვებული პლანტაციების უმეტესობას
კავკასიონის ქედი ქმნის კარგ სჭირდება ხელახლა დამუშავება. მათი
პირობებს ხარისხიანი ჩაის უმეტესობა არ არის შემოღობილი, რის
მოყვანისთვის გამოც შეიძლება პირუტყვმა დააზიანოს
• საქართველოში ჩაის პლანტაციების • ჩაის ახალი პლანტაციების გაშენება
უმეტესობას არ სჭირდება სარწყავი და საკმაოდ ძვირია და ბევრ დროს
სადრენაჟო ინფრასტრუქტურა მოითხოვს (5-7-ჯერ უფრო ძვირი, ვიდრე
მიტოვებული პლანტაციების აღდგენა)
• საქართველოს ჩაის პლანტაციებს არ
სჭირდება დამატებითი დაჩრდილვა • 1985 წელთან შედარებით, ჩაის
(რაც საჭიროა იაპონიაში) პლანტაციების მხოლოდ 2.5%
ფუნქციონირებს (თუ 1985 წელს 67,000
• ჩაის ფესვები ძალიან ძლიერია და ჰა პლანტაცია მუშავდებოდა, 2014 წელს
შეუძლიათ ათწლეულებს გაუძლონ, მხოლოდ 1,700 ჰა ფუნქციონირებდა)
თუ საუკუნეებს არა. ამასთანავე, ისინი
უძლებს ცეცხლს. • საქართველოში ჩაი მხოლოდ 6 თვის
განმავლობაში იკრიფება, მაშინ,
• ჩაი წელიწადში რამდენიმეჯერ როდესაც ჩაის მწარმოებელ სხვა
იკრიფება (3-4-ჯერ, აპრილიდან ქვეყნებში მოსავალს მთელი წლის
სექტემბრამდე) განმავლობაში იღებენ.
• ჩაი მჟავიან ნიადაგში იზრდება, • ბევრი ადამიანი ჩაის მწარმოებელ
რომელიც საქართველოს ჩაის რეგიონებში ივიწყებს კარგი ხარისხის
მწარმოებელ რეგიონებში გვხვდება ჩაის ფოთლის კრეფის ტექნოლოგიას
• საქართველო ერთ-ერთი ყველაზე • ჩაის პლანტაციების პროდუქტიულობა
ჩრდილოეთით მდებარე ჩაის ძალიან დაბალია
მწარმოებელი ქვეყანაა მსოფლიოში,
რაც ჩაის სპეციფიკურ არომატსა და • საქართველოში მიღებული ჩაის
გემოს ანიჭებს (მაგალითად, ვარდის მოსავალი ხვდება 2-ზე მეტი ფოთლისა
არომატი) და 1 კვირტის (>2L&B) კატეგორიაში,
რომელიც მხოლოდ დაბალი ხარისხის
• პლანტაციები და ჩაის ბუჩქები ჩაის წარმოების საშუალებას იძლევა.
ძალიან ბუნებრივია; ჰერბიციდები
და სასუქები 25 წელიწადზე მეტია არ
გამოუყენებიათ.
39|
გადამუშავება • საქართველოში განსაკუთრებით • დასამუშავებელი ჩაის ფოთლის

რეკომენდირებულია მწვანე ჩაის სიმცირე
წარმოება • ელექტროენერგიის ფასი მაღალია,
• საბჭოთა კავშირის დროს რომელიც მთლიანი საწარმოო
საქართველო აწარმოებდა ჩაის ხარჯების მნიშვნელოვან ნაწილს
გადამამუშავებელ ტექნიკასა და შეადგენს
ჩაის წარმოებისთვის საჭირო სხვა • გადამამუშავებელი მოწყობილობები
აღჭურვილობებს, რითიც ძლიერ ძალიან ძველი და ვადაგასულია,
ინსტიტუციურ მეხსიერებას ქმნიდა. მაგრამ ისევ მუშაობს
• საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ,
ჩაის გადამამუშავებელი ქარხნების
უმეტესობა განადგურდა და გაიძარცვა
მარკეტინგი • ექსპორტის დეკლარაცია • რიგ შემთხვევებში კრედიტით გაყიდვა

საქართველოში გამარტივებული პრობლემატურია
და იაფია • ჩაის შენახვა შეიძლება მაქსიმუმ ერთი
• საქართველოსა და მსოფლიოში წლით
ჩაიზე მოთხოვნა იზრდება • მცირე და საშუალო ზომის კომპანიებს
• ჩაის ფასი არაელასტიურია. მეტიც, სუსტი მარკეტინგული სტრატეგიები აქვთ
ნატურალური ჩაის ფასი იზრდება • მეზობელი ქვეყნების მიერ დაწესებული
• საბჭოთა კავშირში ქართული ჩაი ცალმხრივი სავაჭრო ბარიერები
ცნობილი იყო, შედეგად, ქართული
ჩაის „ბრენდის“ გაცოცხლება
ადვილია
სოციო- • ანასეულის ჩაის ლაბორატორია • ბანკების მაღალი საპროცენტო

ეკონომიკური და კვლევითი ცენტრი კვლავ განაკვეთები ჩაის სექტორის
ფუნქციონირებს დაფინანსებაზე; ბანკები გირაოს სახით
და არ იღებენ ჩაის პლანტაციებს და
ეკოლოგიური • საბჭოთა კავშირის დროს
გადამამუშავებელ მოწყობილობებს
დაახლოებით 180,000
ადამიანი იყო ჩართული ჩაის • ჩაის მწარმოებელი რეგიონის
ღირებულებათა ჯაჭვში. აქედან მუშახელის მნიშვნელოვანი ნაწილი
გამომდინარე, საქართველოს მიდის თურქეთში სამუშაოდ,
კარგი ინსტიტუცური მეხსიერება რადგან ადგილზე სამუშაოს შოვნის
აქვს ჩაისთან დაკავშირებით შესაძლებლობა ბევრი არაა
• ბოლო 2 წლის განმავლობაში • ჩაის გადამუშავების შესახებ
იქმნებოდა და ვითარდებოდა თანამედროვე ცოდნის ნაკლებობა
სასოფლო-სამეურნეო • ჩაის სექტორისკენ მიმართული
კოოპერატივები (დღემდე 30- სამთავრობო პროგრამების ნაკლებობა
მდე კოოპერატივი შეიქმნა ბოლო წლების განმავლობაში, რაც
მეჩაიეობაში) განაპირობებს სექტორში კაპიტალის,
• თითქმის ყველა ოჯახი ინფრასტრუქტურისა და განვითარების
და შინამეურნეობა დღეში შესაძლებლობების ნაკლებობას.
რამდენჯერმე მოიხმარს ჩაის
შესაძლებლობები (O) საფრთხეები (T)
წარმოება • გარემო პირობები, რომლებიც • ჩაის პლანტაციებს ანაცვლებს სხვა

ამცირებს ქიმიკატების კულტურები (თხილი, მოცვი, კივი
გამოყენების საჭიროებას. ეს და სხვა), რადგან მწარმოებლები
ხელს უწყობს ორგანული/ბიო ჩაის ამ საქონლისთვის უფრო მაღალ
წარმოებას, რომელიც მაღალი შემოსავლებს იღებენ
ღირებულების პროდუქტია
40|
• ჩაის პლანტაციების ხელახალი • დამცავი კოსტუმის გარეშე ჩაის

დამუშავება, ახალი ჩაის ბუჩქის კრეფა ჯანმრთელობის პრობლემებს
გაშენებაზე გაცილებით იაფი ჯდება იწვევს (ქალებში ნაყოფიერების და
სახსრების პრობლემები)
• შესაძლებელია 100,000 ჰა ჩაის
პლანტაციების ხელახლა დამუშავება • მომავალში, ჩაის ბუჩქების
დაავადების აფეთქების შემთხვევაში,
არ არსებობს დაავადებასთან
ბრძოლის სტრატეგია.
გადამუშავება • ახალმა, თანამედროვე • წარმოების საშუალებათა

გადამამუშავებელმა დანადგარებმა მიმწოდებელი ქარხნების დაკარგვა/
(და ქარხნის შენობების განახლებამ) განადგურება
შეიძლება გააუმჯობესოს საბოლოო
• წარმოების საშუალებების ფასების
პროდუქტის ხარისხი
მერყეობა, რასაც შეუძლია მკვეთრად
შეამციროს შემოსავლები ან
გაზარდოს ხარჯები და აიძულოს ჩაის
მწარმოებლები, დატოვონ ბიზნესი
• არასასურველი ცვლილებები
კანონში, რაც ხელს შეუშლის ჩაის
არსებული გადამამუშავებლების
ყოველდღიურ საქმიანობას
მარკეტინგი • ევროპულ ბაზართან სიახლოვე, • წარმატებულ მარკეტინგულ

განსაკუთრებით DCFTA-ის სტრატეგიებში გამოუცდელობამ
პირობებში შეიძლება რესურსების ხარჯვა და
მარკეტინგული ინვესტიციიდან
• შესაძლებელია ქართული ჩაის დაბალი შემოსავლების მიღება
გაყიდვა ქართულ დიასპორაზე განაპირობოს
მთელ მსოფლიოში და ყოფილ
საბჭოთა რესპუბლიკებში, • მომხმარებლის გემოვნების ცვლით,
რომლებსაც ქართული ჩაის ბრენდის რუსული ემბარგოთი, საექსპორტო
ძველი დიდება ახსოვთ ტარიფების შემოღებით და/ან
ახალწვეულებთან კონკურენტული
• ჩაის იმპორტ-ექსპორტის უპირატესობის დაკარგვით
თანაფარდობა (ღირებულების განპირობებული არსებული ბაზრების
მიხედვით) ძალიან მაღალია დაკარგვა
(3.6, 2014 წელს). შედეგად,
ადგილობრივად წარმოებულ
ჩაის შეუძლია თავისი ადგილი
დაიმკვიდროს ბაზარზე, თუ ხარისხი
და ფასი კონკურენტუნარიანი იქნება
სოციო- • საქართველოს მთავრობის • ჯანდაცვის პრაქტიკისა და დამცავი
ეკონომიკური სუბსიდიების ფარგლებში არსებობს აღჭურვილობის არარსებობა
კრედიტის იაფი წყაროები, მაგრამ
და გირავნობა პრობლემაა უმეტეს • სასუქებისა და ჰერბიციდების
ეკოლოგიური გადაჭარბებულმა გამოყენებამ
შემთხვევებში
შეიძლება ზიანი მიყენოს გარემოს
• ჩაის მწარმოებელი რეგიონებიდან
• მონოპოლისტური ბაზრის
სეზონზე ზოგიერთი ადამიანი
სტრუქტურის ჩამოყალიბება
სამუშაოდ თურქეთში მიდის,
საიდანც მიღებული ცოდნითა და • ადგილობრივი ბაზრების
გამოცდილებით ბრუნდებიან იმპორტირებული ჩაით გაჯერება
• საქართველოს მთავრობა მუშაობს
ჩაის განვითარების სტრატეგიაზე
• ჩაის სექტორი მოითხოვს ბევრ

შრომას, ამიტომაც შესაძლებელია
ბევრი ადამიანის დასაქმება
41|
მეჩაიეობის კოოპერატივები
9. მეჩაიეობის კოოპერატივები
2015 წლის ივლისის მდგომარეობით, იმერეთში. ამ დროისთვის აჭარაში არ

საქართველოში მეჩაიეობის 27 არის დარეგისტრირებული მეჩაიეობის
კოოპერატივი იყო დარეგისტრირებული. კოოპერატივი. გრაფიკები 16 და 17
მეჩაიეობის კოოპერატივების უმეტესობა გვაწვდის დეტალურ ინფორმაციას
გურიაშია, განსაკუთრებით ლანჩხუთის მეჩაიეობის კოოპერატივების განაწილებაზე
მუნიციპალიტეტში. რამდენიმე მუნიციპალიტეტების მიხედვით.
კოოპერატივი მუშაობს სამეგრელოსა და
გრაფიკი 16: მეჩაიეობის კოოპერატივები მუნიციპალიტეტების მიხედვით
20
18
ჩაის კოოპერატივების რაოდენობა
16
14
12
10
0
ლანჩხუთი ოზურგეთი ჭიათურა წალენჯიხა მარტვილი ჩოხატაური
მუნიციპალიტეტი
წყარო: სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის განვითარების სააგენტო (ACDA). ივლისი, 2015 წ.
42|
გრაფიკი 17: მეჩაიეობის კოოპერატივები რეგიონების მიხედვით
25
ჩაის კოოპერატივების რაოდენობა
20
15
10
0
გურია სამეგრელო იმერეთი
რეგიონი
წყარო: სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის განვითარების სააგენტო (ACDA). ივლისი, 2015 წ.
მეჩაიეობის 27 კოოპერატივს 150 წევრი ჰყავს. უმეტესობა აწარმოებს ჩაის ფოთოლს,

ისინი ერთობლივად დაახლოებით 165 ჰა მხოლოდ 6 მათგანი ამუშავებს ჩაის ფოთოლს.
ჩაის პლანტაციას ფლობენ (საკუთრებაში 2014 წელს მათ ერთობლივად 7 ტ. საშუალო და
ან იჯარით), რომელთა მხოლოდ მესამედია მაღალი ხარისხის ჩაი აწარმოეს.
პროდუქტიული. მეჩაიეობის კოოპერატივების
ჩანართი 2: შემთხვევის ანალიზი – „თანამშრომლობის შიდა ქაოსი: კომპანია გურია-14-ის

საქმე“
ადრეულ 1990-იან წლებში, საქართველოს პროდუქტის გაყიდვამდე.

ეკონომიკის პერსპექტივები
არასახარბიელო ჩანდა. სამოქალაქო და ყველა წინააღმდეგობის მიუხედავად
რეგიონული ომების შედეგად გამოწვეულ და ნაწილობრივ მათი ერთგულებისა
განადგურებას საბჭოთა მიწოდების ჯაჭვის და სიყვარულის გამო, რომელიც
სრული ჩამოშლა მოჰყვა. სოფლები, თავიანთი პროფესიის მიმართ გააჩნდათ
ფერმები და პლანტაციები მიტოვებული, (შესაძლებელია მათი გურული ხასიათიდან
ხოლო ქარხნები და მათი ტექნიკური გამომდინარე), ორმა ფერმერმა,
შესაძლებლობები განადგურებული იყო. ავთანდილ (ავთო) ლომთათიძემ და მერაბ
თუ, მიმდინარე ქაოსის პირობებში, მამაც დოლიძემ, გადაწყვიტა ერთად ემუშავა
მეწარმეებს სურდათ ბიზნესის დაწყება და და ჩაის გადამამუშავებელი ერთ-ერთი
თავის დამკვიდრება არარსებულ ბაზარზე, პირველი ქარხანა შეექმნა ქვეყანაში. მათ
მათ მთლიანი ღირებულებათა ჯაჭვი სუფთა თავდაჯერებულობას ამყარებდა მათი უნარი
ფურცლიდან უნდა დაეწყოთ – წარმოების ჩაის გადამუშავების პროცესში. მერაბი,
საშუალებებზე წვდომის მოპოვებიდან გამოცდილი ინჟინერი, ჩაის გადამუშავების
წარმოებისა და საბოლოოდ ბაზარზე ხაზის აწყობაში იყო დახელოვნებული.
43|
ავთო განათლებით ქიმიკოსი იყო, ასევე იყიდებოდა.

ჩაის ტექნოლოგი პრაქტიკული სწავლების თანამშრომლობა, რომელმაც შედეგი
შედეგად. მისი მთავარი მოვალეობა იყო, გამოიღო
დარწმუნებულიყო, რომ ჩაის გადამუშავების
პროცესი შეუფერხებლად მიდიოდა 2014 წლის თებერვალში არასამთავრობო
და საბოლოო პროდუქტი სასურველ ორგანიზაციების კონსორციუმი (ქეა
სტანდარტებს შეესაბამებოდა. საერთაშორისო კავკასიაში, რეგიონული
განვითარების ასოციაცია და ISET-ის
დაახლოებით 5 წლის შემდეგ, გიორგი კვლევითი ინსტიტუტი) ატარებდა რეგიონულ
ტრაპაიძემ – მესამე ფერმერი გურიიდან, შეხვედრებს, რომელიც ევროკავშირის მიერ
რომელსაც აგრარულ გადამუშავების დაფინანსებული სოფლისა და სოფლის
პროცესში გამოცდილება ჰქონდა – მეურნეობის განვითარების პროგრამის
განიზრახა ჩაის წარმოების ბიზნესის (ENPARD) ფარგლებში კონსორციუმის მიერ
დაწყება. ის მალევე დაუმეგობრდა მერაბსა ტექნიკური და ფინანსური დახმარების
და ავთოს, მათთან ერთად ჩამოაყალიბა შესახებ ფერმერების ინფორმირებას
კოოპერატივის არაფორმალური ისახავდა მიზნად. გიორგი და მისი
შეთანხმება და მას შემდეგ დაიწყო მათი პარტნიორები ამ შეხვედრაზე იყვნენ
საერთო საქმიანობა. გიორგის, ავთოსა და მიწვეულები.
მერაბის სამეული ბევრი მიმართულებით
საქმიანობდა, ჩაის გადამუშავების ნოუ-ჰაუს ფინანსური და ტექნიკური მხარდაჭერის
გაზიარების, ჩაის ფოთლების ნაკლებობის მიღებისათვის არსებული კრიტერიუმი
დროს ერთმანეთის მხარდაჭერის, მოითხოვდა კოოპერატივში მინიმუმ 5
ტრანსპორტირებისა და დისტრიბუციის წევრის ყოლას. გიორგის 8 გურული ფერმერი
ხარჯების განაწილებისა და საერთო ჰყავდა კოოპერატივში გაწევრიანებული,
მარკეტინგულ შესაძლებლობებში ჩართვის მათ შორის იყო თვითონაც. კოოპერატივის
ჩათვლით. ფარგლებში, მათ თავი მოუყარეს
ყველას გამოცდილებას, რომელიც
„მე მერაბს რჩევისთვის მივმართე. თუ ჭარბი წლების განმავლობაში პარტნიორული
ჩაის ფოთლების მიწოდება მექნებოდა, ურთიერთობების შედეგად ჰქონდათ
მერაბსა და ავთოს ზედმეტ რაოდენობას დაგროვილი. ENPARD-ის გრანტი ძალიან
მივაწვდიდი დასამუშავებლად და მიმზიდველ პერსპექტივად ჩანდა. გიორგის
ნარჩენებს თავიდან ავიცილებდი. ჩვენ ხელმძღვანელობით, მათ მალევე მიიღეს
ვურევდით ერთმანეთის ჩაის და ერთი ოფიციალური კოოპერატივის სტატუსი
პროდუქტის სახით ვყიდდით დისტრიბუციის სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების
ხარჯების შესამცირებლად და უფრო განვითარების სააგენტოსგან (ACDA) და
მაღალი მასშტაბის ეკონომიის მისაღებად,“ ქეას წარუდგინეს საგრანტო განაცხადი.
– გიორგი ტრაპაიძე. როგორც მოსალოდნელი იყო, ENPARD-ის
მხარდაჭერით კოოპერატივმა 2014 წლის
ამ სახის კოოპერატივის ჩამოყალიბებით მეორე ნახევრიდან დაიწყო ფუნქციონირება,
ყველამ ისარგებლა. 2011 წელს დაარსდა როგორც ჩაის კოოპერატივმა „კომპანია
შპს ლოდო (ორი თავდაპირველი გურია-14“-ის სახელით.
დამაარსებლის გვარების, ლომათათიძისა
და დოლიძის, ვარიაცია). კომპანიის ENPARD-ის წვლილი: კოოპერატივის
მეშვეობით ტრიო ჩაის ლოკალურ უპირატესობები
ბაზარზე ყიდდა. 2011 და 2012 წელს მათ
ENPARD-ის გრანტს ჰქონდა რიგი
ჩამოაყალიბეს პარტნიორობა მარნეულის
დამატებითი უპირატესობებისა.
სასურსათო ქარხანასთან (MFF), რომელიც
კომპანია გურია-14-ს შესაძლებლობა
შემდეგ ყიდულობდა მათგან ჩაის და ყიდდა
მიეცა, შეეძინა 3 სხვადასხვა სახის ჩაის
MFF-ის ბრენდის სახელით. 2012 და 2013
როლერები, არომატის ღუმელთან,
წლებში მათი ჩაი შოთა ბითაძემ (ჩაის
ჩაის საშრობ მანქანასთან, მწვანე ჩაის
ბროკერი, რომელიც ყიდდა ჩაის როგორც
წარმოებისთვის საჭირო მანქანასთან,
ლოკალურად, ისე საზღვარგარეთ)
ჩაის დამახარისხებელ მანქანასთან და
შეფუთა და გაყიდა. ბითაძის დახმარებით
ჩაის ტრანსპორტირებისთვის საჭირო
გურიაში გადამუშავებული ჩაი უკრაინაშიც
სატვირთოსთან ერთად. ისინი უკვე
44|
კარგად აღჭურვილები იყვნენ მათთვის ENPARD-ის ფარგლებში დაფინანსებული

ხელმისაწვდომი ახალი ტექნოლოგიით, კოოპერატივის სტატუსი გულისხმობს
რომ ძალისხმევა მაღალი ხარისხის ჩაის უფრო დიდ ორგანიზაციასა და გაზრდილ
წარმოებაზე მიემართათ. პასუხისმგებლობას.
„ჩვენი ვალდებულებები გაიზარდა.
გრანტის თანხა ასევე 5 ჰა ჩაის შესაბამისად, ჩვენ უფრო
პლანტაციების შემოღობვასა და ხელახლა კონცენტრირებულები და მობილიზებულები
დამუშავებას (ბუჩქების გადაჭრა/გასხვლას) ვართ. სინდისი არ გვაძლევს საშუალებას,
მოხმარდა. პირველ მოსავლამდე 3 წელი საქმე დაუსრულებელი დავტოვოთ.“
კიდევ რჩებოდა, სანამ პლანტაციები
ნაყოფს გამოიღებდა, მთლიანი წარმოების
დანახარჯები მაინც მნიშვნელოვნად ცხოვრება კოოპერატივში
შემცირდა.
კოოპერატივის მთავარი საქმიანობები
ამ მატერიალური სარგებლის გარდა, მოიცავს ჩაის ნედლეულის დამუშავებას და
ფორმალური კოოპერატივის დაარსებამ მარკეტინგს.
სტრუქტურული და ორგანიზაციული
გაუმჯობესების შესაძლებლობა ნედლეულის მთავარი მიმწოდებლები
მისცა დამაარსებლებს საოპერაციო რეგიონში არსებული ჩაის პლანტაციების
საქმიანობაში. პირველ რიგში, მფლობელი მცირე მასშტაბის ფერმებია,
კოოპერატივს დემოკრატიულად არჩეული რომელთა მფლობელობაში არსებული
ლიდერი (გიორგი ტრაპაიძე) ჰყავდა. პლანტაციების ზომა 1000 მ2-იდან 1 ჰა-
მეტიც, საქმე კოოპერატივის წევრებს მდე მერყეობს. შემოგარენში არსებული
შორის ნაწილდებოდა მათი უნარ-ჩვევებისა სოფლებიდან კოოპერატივს დაახლოებით
და შესაძლებლობების შესაბამისად. ჩაის ფოთლის 100 მიმწოდებელი ჰყავს.
მაგალითად, ჩაის წარმოებამდე მისი ისინი სტუმრობენ თითოეულ მიმწოდებელს
სწორად გაშრობაა საჭირო. გიორგის და ყიდულობენ მასალას პირდაპირ ფერმის
თქმით, სწორი დროის შერჩევას დიდი ჭიშკართან. კოოპერატივსა და ფერმერებს
მნიშვნელობა ენიჭება საბოლოო შორის ნდობა საკმაოდ მაღალია. რადგანაც
პროდუქტის ხარისხისთვის და, რადგანაც ფერმერები სასურველი ხარისხის
მას ამ საკითხში წლების გამოცდილება ჩაის ფოთოლს აბარებენ, მოტყუების
აქვს, მას ეკისრებოდა პასუხისმგებლობა მცდელობაც არ ყოფილა.
სწორად შესრულებაზე. ის ამტკიცებდა: „ჩაი
უნდა იგრძნო“. გადამუშავების ეტაპზე კოოპერატივი
ქირაობს 15 მუშახელს, რომელთა შორის
ბალდასარისა და გროსმენის (2011 წ.) კოოპერატივის წევრებიც არიან. როგორც
მიხედვით, ლეგიტიმური ხელისუფლების ზემოთ აღვნიშნეთ, ყველას საკუთარ
არსებობა და სპეციალიზებული სამუშაო შესაძლებლობებთან შესაბამისი ამოცანის
ძალა მნიშვნელოვანი ნაბიჯებია ე.წ. შესრულება ევალება. დიდი მოსავლის
კოლექტიური ქმედების პრობლემის აღების პერიოდში მუშები დღისა და
აღმოსაფხვრელად (ოლსენი, 1965 წ.) ღამის ცვლაში მუშაობენ. 24 საათში მათ
კოოპერატივებში. თუ, კოოპერატივის ტექნოლოგიურ ხაზს 2 ტ. ახალი ჩაის
ჩამოყალიბებამდე, კოოპერატივის ყველა ფოთლის წარმოება შეუძლია. წელს
წევრი პასუხისმგებელი იყო საბუღალტრო, მათ დაახლოებით 10 ტ. ახალი ჩაის
კონტრაქტის ჩამოყალიბებისა და ფოთოლი გადაამუშავეს და მიიღეს 2.5 ტ.
ქსელურ საქმიანობებზე, კოოპერატივის გამომშრალი ჩაი (რა თქმა უნდა, უფრო
შექმნის შემდეგ ხელმძღვანელი მეტის წარმოებაც შეეძლოთ, ჩაის ფოთლის
უზრუნველჰყოფს ამ საქმიანობების მიწოდება მეტი რომ ყოფილიყო). აქედან
შესრულებას, რისი მეშვეობითაც ხელს 1.5 ტ. მაღალი ხარისხის გრეხილი შავი ჩაი
უწყობს სპეციალიზაციას და სამუშაო იყო, 1 ტ. კი – შედარებით დაბალი ხარისხის
ძალის დანაწილებას. შედეგად, შავი ჩაი. ზოგჯერ, კოოპერატივი სხვა
ვიღებთ მთლიანობაში გაუმჯობესებულ ფირმების ნედლეულსაც გადაამუშავებს და
პროდუქტიულობას. მომსახურებისთვის ანაზღაურებასაც იღებს.
ჩაის ნაწილი (საბითუმო მოცულობა) შპს
ბითაძის მეშვეობით იყიდება. კოოპერატივი
45|
ჩაის ორ სხვა ბაზარზეც ყიდის. ისინი დიდი აღმოჩნდეს ჩაის კოოპერატივებისთვის.

მოცულობით ჩაის ყიდიან ახალქალაქში. აგრარული კოოპერატივების შესახებ
ისინი, ასევე, აფასოებენ და დაფასოებულ კანონის ბოლო ცვლილებების
ჩაის ყიდიან ჩოხატაურის ადგილობრივ მიხედვით, კოოპერატივებს არ აქვთ
ბაზარზე. უფლება, არაწევრებისგან შეისყიდონ
ნედლეულის 30%-ზე მეტი, დარჩენილი
ნაწილი თვითონ უნდა აწარმოონ.
სამომავლოდ არსებული პრობლემები, გიორგის თქმით, მისი კოოპერატივის
გამოწვევები და გეგმები შესაძლებლობები საქმიანობის სწორად
წარმართვისთვის შეიზღუდება ახალი
ჩაის ფოთლის ნედლეულის ნაკლებობა კანონმდებლობით, მანამ, სანამ ისინი
კოოპერატივის მთავარი პრობლემაა. კოოპერატივის ზომას მნიშვნელოვნად არ
კოოპერატივი ამჟამად შეზღუდული გაზრდიან. ეს არარეალისტურია, ყოველ
შესაძლებლობების პირობებში შემთხვევაში, მოკლევადიან პერიოდში
ფუნქციონირებს, თუმცა, პოტენციურად, მაინც, ნაწილობრივ ინსტიტუციური
გაცილებით დიდი მოცულობის ჩაის და სამართლებრივი რეგულაციის
ფოთლის გადამუშავება შეუძლია. არარსებობის გამო, რაც ძალაუფლებას
არსებული პლანტაციების დაბალი კოოპერატივის დამაარსებლებს უტოვებს
პროდუქტიულობაა ნაწილობრივ და ნაწილობრივ ფერმერების ნიჰილისტური
ნედლეულის ნაკლებობის მიზეზი. დამოკიდებულების გამო კოოპერატივების
გიორგის თქმით, ფერმერებს შეუძლიათ შექმნის იდეის მიმართ.
გააუმჯობესონ მოსავალი მიწის კარგად
დამუშავებითა და სასუქების გამოყენებით. ყველა წინააღმდეგობის მიუხედავად,
„სასუქის გამოყენების შემთხვევაში, გიორგი მომავლის მიმართ ოპტიმისტურად
ფერმერს შესაძლებლობა ექნება, ჩაის არის განწყობილი. ისინი იმედოვნებენ,
მოსავალი წელიწადში 6-ჯერ მიიღოს 3-ჯერ რომ ჩაის ფოთლის წარმოებას საკუთარი
აღების ნაცვლად და გამოსავლიანობა პლანატაციებიდან შეძლებენ, გეგმავენ
2-ჯერ გაზარდოს,“ – გიორგი. მეტი მუშახელის დაქირავებასაც. ასევე,
ფიქრობენ დამატებითი ჩაის პლანტაციების
თუმცა, ფერმერების „სიბეცე“ (ანუ ხელახალ დამუშავებაში ინვესტიციის
ასიმეტრიული დროთაშორისი უპირატესობა) ჩადებას. მომავალი წლისთვის აპირებენ
(დუფლო, 2011 წ.) იწვევს ჩაის პლანტაციებში მწვანე ჩაის წარმოებას. ENPARD-ის გრანტის
უფრო მეტი რესურსის ინვესტირების დახმარებით ჩაის სტანდარტიზირებასა
პროცესის გადავადებას, რომელიც და საექსპორტო ბაზრებზე ბედის ცდას
საუკეთესო გამოსავალია მუდმივი დაბალი აპირებენ.
პროდუქტიულობის გამოსასწორებლად.
ჩაის ფოთლების შეზღუდული წარმოების
კიდევ ერთი მიზეზი მთავრობის
მფლობელობაში არსებულ ჩაის
პლანტაციებზე მაღალი ქირა და
არსებული პლანტაციების ხელახალი
დამუშავებისთვის საჭირო მაღალი
დანახარჯებია. ამ პრობლემებს ამძაფრებს
კრედიტისა და ფინანსების მოძიების
შეზღუდული შესაძლებლობებიც. ბანკები
მაღალი ღირებულების გირაოს მოითხოვენ,
როცა ჩაის პლანტაციების გირავნობის
ღირებულება მიზერულია – 500 ლარი ერთ
ჰა-ზე.
ჩაის მკრეფავი ქალბატონი გურიიდან. ივლისი, 2015
სამართლებრივი პრობლემებიც არსებობს, (ფოტო: თეონა მაქაცარია).
რაც შესაძლებელია საბედისწერო
46|
ჩაის სექტორის პოტენციალი
10. ჩაის სექტორის პოტენციალი
10.1 დასაქმების შესაძლებლობები განვითარებისა და მშენებლობის პროცესშია

და წვლილი შეაქვს ადგილობრივი რეგიონების
მიუხედავად იმის, რომ ჩაის პლანტაციების ეკონომიკურ განვითარებაში. ჩაის ტურიზმის
უმეტესობა პროდუქტიული აღარაა, ჩაის განვითარებაზე მიმართულ ძალისხმევას
სექტორს დიდი პოტენციალი აქვს, გააძლიეროს ერთი გასროლით ორი კურდღლის დაჭერა
აგრარული ცხოვრება საქართველოს ჩაის შეუძლია: ის გაზრდის საქართველოს,
მწარმოებელ რეგიონებში. როგორც პოპულარული ტურისტული ზონის,
ცნობადობას და, ამავდროულად, ხელს
ამ სოფლებში ჩვენ მიერ ჩატარებული შეუწყობს ადგილობრივად წარმოებული ჩაის
ინტერვიუების მიხედვით, ბევრი უმუშევარი პროდუქტების ბრენდის აღიარებას.
ადამიანი ეძებს სეზონურ სამუშაოს
საზღვარგარეთ (უმეტესად თურქეთში) ჩაის
ან თხილის სექტორში მუშად სამუშაოდ. 10.2 დამატებითი შემოსავალი სოფლისა და
ჩაის წარმოება შრომა-ინტენსიურია (ფანგი ღარიბების მხარდასაჭერად
და სხვები, 2014 წ.). გარდა ამისა, ჩაის,
როგორც წესი, ქალები კრეფენ, ამიტომაც ჩაის სექტორში მუშაობით ინდივიდუალურ
ეს სამუშაო სქესის მიხედვით სპეციფიკურია ფერმერებს შემოსავლის მიღება ორი გზით
(მ. გროსმანი, 2011 წ.). თუმცა, რამდენიმე შეუძლიათ. პირველ რიგში, მათ შეუძლიათ
ჩაის გადამამუშავებელი ფერმისა და პლანტაციებს მოუარონ და თავადვე აწარმოონ
კოოპერატივის (რომელთაც დიდი რაოდენობის ჩაის ფოთოლი. ჩვენი გამოთვლებით (საველე
ჩაის გადამუშავება შეუძლიათ, მაგრამ კვლევების შედეგად მიღებულ მონაცემებზე
ვერ ამუშავებენ ნედელეულის შეზღუდული დაყრდნობით), სრული დატვირთვით
რაოდენობის გამო) დირექტორებისა თუ მუშაობის გარეშე, საშუალო ფერმერს
მფლობელების აზრით, ჩაის სექტორის შეუძლია წელიწადში გამოიმუშაოს 6000
გაძლიერებამ და დარჩენილი ჩაის ლარი 1 ჰა ჩაის პლანტაციაზე მუშაობით, რაც
პლანტაციების პროდუქტიულმა გამოყენებამ სოფლად მცხოვრები ღარიბი ფერმერების
შეიძლება დიდი გავლენა მოახდინოს შემოსავლების ფრიად მოკრძალებული ჯამია.
ადგილობრივი უმუშევრობის დონის შესაძლებელია, სასუქების გამოყენებამ უფრო
შემცირებაზე, რაც, თავის მხრივ, შეამცირებს მეტად გაზარდოს შემოსავლები და მოგება.
ურბანულ და საერთაშორისო მიგრაციას და დუფლოს, კრემერისა და რობინსონის უახლესი
ხელს შეუწყობს სოციალურ ინტეგრაციას ამ კვლევის (2009 წ.) მიხედვით, მართალია,
მცირე აგრარულ საზოგადოებაში. ფერმერებმა იციან სასუქის გამოყენებით
მიღებული სარგებლის შესახებ, თუმცა
გარდა ამისა, საქართველო ტურისტებისთვის ასიმეტრიული დროთაშორისი უპირატესობის
პოპულარული დანიშნულების ადგილი გამო, შეიძლება საკმარისი ინვესტიციები
ხდება. ჩაის მწარმოებელი რეგიონები, არ ჩადონ სასუქებში. იმავე კვლევას თუ
განსაკუთრებით ჭიათურის მთები, მთიანი დავუჯერებთ, ჭკვიანურად განსაზღვრულმა
სამეგრელოს პრეისტორიული გამოქვაბულები მცირე მასშტაბისა და რენტაბელურმა
და სიმწვანე, გურიისა და აჭარის ლანდშაფტი, სუბსიდიამ შეიძლება ფერმერებს სასუქის
ჩაის წარმოებისა და გართობის ერთმანეთთან გამოყენებისკენ უბიძგოს. ეს იმას არ ნიშნავს,
შეთავსებით შეიძლება მიმზიდველი გახდეს რომ ქართველმა ფერმერებმა ქიმიკატების
ტურისტებისთვის, რითაც დასაბამი მიეცემა გამოყენებაზე განსაკუთრებული ყურადღება
ჩაის ტურიზმის ახალ, განვითარებად უნდა გაამახვილონ. როგორც ქვემოთ
კონცეფციას. ჩაის ტურიზმი სწრაფად აღვნიშნავთ, ქართულ ჩაის აქვს პოტენციალი,
განვითარებადი ინდუსტრია ხდება ინდოეთში, ძვირადღირებულ ბაზრებს მაღალი
დარჯელინგის რეგიონში12, ჩინეთის ხარისხის და ორგანული ჩაი შესთავაზოს.
ფუძიანის პროვინციასა13 და უგანდის მთიან თუმცა ხარისხის ხარჯზე პროდუქტიულობის
რეგიონშიც14 კი, სადაც ტურისტებისთვის გაზრდა და მეორადი ბაზრის მომარაგება,
საჭირო ინფრასტრუქტურა, მათ შორის შესაძლებელია, ეფექტური დივერსიფიკაციის
ძვირფასი სასტუმროები და კურორტები, სტრატეგია აღმოჩნდეს.
12 ინფრომაციისთვის, იხ. ბმული:

http://www.telegraph.co.uk/travel/destinations/asia/india/9781293/Darjeeling-tea-at-the-top-of-the-Himalayas.html
13 მეტი ინფორმაციისთვის იხ. ბმული: http://edition.cnn.com/2014/06/22/travel/china-tea-travel/
14 მეტი ინფორმაციისთვის იხ. ბმული: https://sunshineteas.wordpress.com/2015/04/19/tea-tourism-in-uganda/
47|
ჩაის სექტორის პოტენციალი
გარდა ამისა, ფერმერებს შეუძლიათ იმ 10.3 გარემოზე ზემოქმედება

ჩაის გადამამუშავებელ ქარხნებში იმუშაონ,
რომლებსაც ჩაის პლანტაციები აქვთ და ჩაის პლანტაციების ქონას რამდენიმე
ჩაის ფოთლის მოკრეფისთვის მუშახელი დადებითი ეფექტი აქვს გარემოზე. პირველ
ესაჭიროებათ. ჩვენ მიერ გამოკითხული რიგში, უნიკალური კლიმატური პირობების
რამდენიმე ფირმის მენეჯერების თქმით, ისინი გამო, საქართველოში ჩაის პლანტაციები
მოხარულები იქნებიან, დღიურად 20-30 ლარი დაცულია დაავადებებისგან და არ საჭიროებს
გადაიხადონ ჩაის მოკრეფისათვის. ეს უკვე პესტიციდების გამოყენებას. ამიტომ ჩაი
თვეში 400-900 ლარის შემოსავალს უდრის, საქართველოში ნიადაგს არ ფიტავს და
რაც სოფლის მოსახლეობისთვის უმნიშვნელო ეკოლოგიურად გამართლებული პრაქტიკაა.
შემოსავალი არაა. ჩაის ბუჩქს ძალიან ღრმა და ძლიერი
ფესვები აქვს, განსაკუთრებით მაღალმთიან
ადგილებში, რასაც შეუძლია მეწყრის,
ღვარცოფის და სხვა სტიქიური უბედურებების
თავიდან აცილება.
48|
მსჯელობა და რეკომენდაციები
11. მსჯელობა და რეკომენდაციები
11.1 ჩაის ღირებულებათა ჯაჭვის მთავარი დგებიან მყისიერად და ამიტომაც ადვილად

შეზღუდვები ამბობენ უარს რესურსების ჩაის სექტორში
დაბანდებაზე.
ამ ნაწილში საქართველოში ჩაის
პლანტაციების დაბალი პროდუქტიულობის
გამომწვევ ფაქტორებს წარმოვადგენთ. 11.1.2 გადამუშავების შეზღუდვები
როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, გადამუშავების

11.1.1 საწარმოო შეზღუდვები ეტაპზე მთავარი შეზღუდვა ნედლეულის
ნაკლებობაა. ჩვენ მიერ გამოკითხულ ჩაის
პირველი და ყველაზე მნიშვნელოვანია ჩაის მწარმოებელთა და გადამამუშავებელ
პლანტაციების დასამუშავებლად საჭირო ფერმერთა უმეტესობა იძულებულია,
ტექნიკისა და ინსტრუმენტების ნაკლებობა, საკუთარ საოპერაციო შესაძლებლობებთან
რომელიც საწარმოო შეზღუდვად გვევლინება. შედარებით გაცილებით მცირე რაოდენობა
როგორც წესი, ფერმერებმა არ იციან აწარმოონ. მაგალითად, კოოპერატივს გურია-
მოსავლიანობის გაზრდის მეთოდების შესახებ. 14-ს შეუძლია, დღეში 2 ტ. ჩაის ფოთოლი
უფრო მეტიც, ლიკვიდურობის შეზღუდვებისა და გადაამუშაოს. თუმცა, ვინაიდან ვერ იღებს
ისეთი ქცევითი გადახრების გამო, როგორიცაა საკმარისი რაოდენობით ნედლეულს,
მოუთმენლობა (დუფლო, 2011 წ.), ფერმერები კოოპერატივმა 2015 წელს მხოლოდ 10 ტ.
თავს იკავებენ სასუქებისა და ჰერბიციდების ნედლეული გადაამუშავა.
გამოყენებაში მომგებიანი ინვესტიციების
ჩადებისგან. სხვა ჩაის გადამამუშავებლები უფრო
ფუნდამენტური პრობლემების წინაშე
მაღალი ხარისხის ჩაის მოსავლის აღებაში არიან, როგორებიცაა ახალი მანქანების
გამოუცდელი მუშახელი, თავის მხრივ, შეიძლება და შესაფერისი მოქმედი საწარმოო
იყოს პრობლემა. ჩვენ მიერ გამოკითხული საშუალებების ნაკლებობა, რომელთა
მწარმოებლებისა და გადამამუშავებლების გამოყენებაც აუცილებელია მაღალი
ნაწილმა აღნიშნა, რომ მათ არაერთხელ ხარისხის ჩაის გადასამუშავებლად.
ჰქონიათ პრობლემა კვალიფიციური ქარხნების განახლება და ტექნიკის შესყიდვა
მუშახელის აყვანასთან დაკავშირებით. ისინი (რომელიც უმეტესწილად ჩინეთიდან და
ასახელებენ რამდენიმე ხელისშემშლელ იაპონიიდან შემოდის), როგორც წესი,
ფაქტორს, როგორიცაა ჩაის კრეფის უნარის ათასობით დოლარი ჯდება. ლიკვიდურობასა
თაობათაშორისი გადაცემის არარსებობა, და ფინანსებზე (ძალიან მაღალი გირავნობის
რაც ჩაის წარმოებაში გრძელვადიანმა მოთხოვნების გამო) წვდომასთან
წყვეტამ განაპირობა, სასწავლო პროგრამების დაკავშირებული შეზღუდვები ხელს უშლის
არარსებობა, ისეთი „მოზიდვის ფაქტორები“, ფერმერებს, განავითარონ მაღალი ხარისხის
როგორებიცაა დასაქმების შესაძლებლობები ჩაის გადამამუშავებელი ხაზები. ENPARD-ის
საზღვარგარეთ და ურბანული მიგრაცია, მსგავსი ინიციატივები მნიშვნელოვანი
რომელიც სოფლად მცხოვრებ ახალგაზრდებს ნაბიჯია კოოპერატივების ლიკვიდურობის
უკარგავს სოფელში დარჩენისა და ჩაის შეზღუდვების გამარტივებისთვის. კერძოდ,
პლანტაციებში მუშაობის სტიმულს. ENPARD გასცემს გრანტს, რომელიც შეიძლება
მოხმარდეს ქარხნებისა და ტექნიკის
კიდევ ერთი ფაქტორი, რაც ფერმერებს განახლებას.
ხელს უშლის პლანტაციების ხელახალ
დამუშავებაში ინვესტირებაში, არის მაღალი ფერმერთა უნარი, ფოკუსირდნენ მაღალი
ქირა სახელმწიფოს მფლობელობაში ხარისხის ჩაის წარმოებაზე, კიდევ უფრო
არსებულ პლანტაციებზე, რომელიც 1 ჰა- იზღუდება ჩაის გადამამუშავებელი
ზე დაახლოებით 350-450 ლარს შეადგენს. ტექნოლოგიის შესახებ ცოდნის ნაკლებობით.
პლანტაციები გამოსაყენებლადაც უვარგისია, ეს ხელს უშლის მათ, აწარმოონ სხვადასხვა
ბუჩქებს ესაჭიროება მძიმე გასხვლა. თუ სახის ჩაი, რაც მნიშვნელოვნად გაზრდიდა
გავითვალისწინებთ, რომ პლანტაციებს მათ მარკეტინგულ პოტენციალს, რადგან
გასხვლის შემდეგ 3 წელი სჭირდება, რომ ისევ შეძლებდნენ საკუთარი პროდუქცია უფრო
პროდუქტიული გახდეს, ინვესტორები ძალიან მიმზიდველი და აღქმადი გაეხადათ
დიდი დაკარგული დანახარჯების წინაშე მომხმარებლების თვალში.
49|
ახალი კანონმდებლობა, გავრცელებული და კლებადი ფასების, ძვირადღირებული

ინფორმაციით, შეზღუდავს კოოპერატივების ადგილობრივი მუშახელისა და ჩაის
შესაძლებლობას, გადაამუშაონ შესყიდული პლანტაციების სიმცირით განპირობებული
ნედლეულის 30%-ზე მეტი. ამ კანონს მსხვილმასშტაბიანი ინდუსტრიული წარმოების
მნიშვნელოვნად გამანადგურებელი შეუძლებლობის გამო, დაბალი ხარისხის ჩაის
ეფექტი ექნება ჩაის გადამამუშავებელი წარმოება საქართველოს ჩაის სექტორის
კოოპერატივების შემთხვევაში, რადგანაც განვითარებისთვის არაა ეფექტიანი
მათი უმეტესობა არ ფლობს ჩაის პლანტაციებს გრძელვადიანი სტრატეგია. ამის ნაცვლად,
და უმეტესწილად მცირე მასშტაბის ხელსაყრელი კლიმატური პირობებისა და
ფერმერებისგან შესყიდულ ნედლეულს პოსტ-საბჭოთა მომხმარებლებს შორის ჯერ
ამუშავებს. ამდენად, კანონი დაბრკოლება კიდევ არსებული ბრენდის ცნობადობის
იქნება მთავრობის გამოცხადებული გამო, სასურველია, ქართული ჩაის სექტორი
მიზნის მიღწევისთვის, რომელიც ქართულ ორიენტირდეს მაღალი ხარისხის ნიშის
სოფლის მეურნეობაში კოოპერატივების პროდუქტის წარმოებასა და ძვირადღირებულ
ჩამოყალიბების მხარდაჭერას გულისხმობს. საექსპორტო ბაზრებზე.
მაღალი ხარისხის ქართული ჩაის ბრენდის

11.1.3 მარკეტინგული შეზღუდვები (მათ შორის ორგანული ჩაის) განვითარება
და ხელშეწყობა შესაძლებელია, მაგალითად,
თითქმის ყველა ჩაის გადამამუშავებელ საჯარო-კერძო პარტნიორობის (PPP)
ფერმერს/ქარხანას და კოოპერატივს აქვს ჩამოყალიბებით. ჩაი, ღვინის მსგავსად,
მარკეტინგის ცოდნის პრობლემა. შედეგად, შეიძლება ჩაითვალოს პრემიუმ ბრენდად,
მათ არ აქვთ კარგად განსაზღვრული ამიტომ მთავრობამ უნდა მიიღოს ზომები
სარეკლამო და ბრენდინგის სტრატეგიები. მსოფლიო მასშტაბით ქართული ჩაის
ეს მნიშვნელოვნად ასუსტებს ახალ ბაზრებზე პოპულარიზებისა და ქართველი ჩაის
შესვლის შესაძლებლობას. ადგილობრივ მწარმოებლების საერთაშორისო გამოფენებსა
ქართულ ბაზარზეც კი ქართული ჩაი არაა და ჩაისთან დაკავშირებულ კონფერენციებზე
პოპულარული, რადგან მომხმარებლებმა არ გაგზავნის მიზნით. კერძო კომპანიები უნდა
იციან ადგილობრივად წარმოებული ჩაის ცდილობდნენ ქართული ჩაის მაღალი
უპირატესობების შესახებ. ფაქტობრივად, ხარისხის იმიჯის შექმნასა და შენარჩუნებას.
მათ ადგილობრივი მცირემასშტაბიანი ჩაის მათ უნდა გაიაზრონ, რომ იმპორტირებული
მწარმოებლების არსებობის შესახებაც კი არ იაფი და დაბალი ხარისხის ჩაის ნედლეულის
იციან. ადგილობრივ პროდუქციასთან შერევით
მიღებულმა ხარისხის კომპრომისმა,
ახალ ბაზრებზე წვდომას კიდევ უფრო შესაძლებელია, ზიანი მიაყენოს ბრენდს და
ზღუდავს პროდუქციის დიფერენცირების ყველასთვის წამგებიანი სტრატეგია იქნება
სიმწირე. საექსპორტო ბაზრებზე წვდომის გრძელვადიან პერიოდში. მთავრობას,
მოპოვება ძალიან რთულია განვითარებულ ასევე, შეუძლია ბრენდის სახელის ბოროტად
ქვეყნებში მაღალი ხარისხის სტანდარტების გამოყენების თავიდან აცილება. ამ გარემოების
მოთხოვნებისა და მნიშვნელოვანი გამო, შესაძლებელია, ქართული ჩაის ბრენდის
სავაჭრო ბარიერების გამო. ამასთან, ქვეშ მომუშავე კერძო გადამამუშავებელ
ქსელურ ურთიერთობებში გამოუცდელობა ფირმებს მოეთხოვოთ საბოლოო პროდუქტის
ჩაის გადამამუშავებელ ფერმერებს ხელს წარმოებისთვის გამოყენებული ნედლეულის
უშლის კაფეებთან, ჩაის სახლებთან, წარმოშობის ადგილისა და ხარისხის
რესტორნებთან, სასტუმროებსა და სხვა მითითება.
დაწესებულებებთან ხელშეკრულების
დადებაში, რაც მნიშვნელოვნად გაზრდიდა თუმცა მაღალი ხარისხის ქართული
ცნობადობასა და გაყიდვებს. ეს პრობლემა ჩაის ბრენდის მდგრადობისთვის ჩაის
კიდევ უფრო მწვავდება მცირე ფერმერების სექტორმა უნდა გადალახოს წინა ქვეთავში
უუნარობით, მუდმივად მიაწოდონ პროდუქცია გამოკვეთილი სამი მთავარი შეზღუდვა –
ხელშეკრულების მოთხოვნების შესაბამისად. საწარმოო, გადამუშავებისა და მარკეტინგული
შეზღუდვები.
11.2 რეკომენდაციები პირველ რიგში, ჩაის ფოთლის შეზღუდული

წარმოების საკითხს რომ შევეხოთ,
როგორც უკვე დავადგინეთ, ძლიერი
აუცილებელია, რომ მთავრობამ და კერძო
კონკურენციის, მოგების დაბალი მარჟისა
50|
სექტორმა კოორდინირებულად იმუშაონ გადამამუშავებელი ქარხნების წინაშე არსებულ

არსებული პლანტაციების ხელახლა მუშა საწარმოო შეზღუდვებს, მცირე ფერმერების
მდგომარეობაში დაბრუნებისათვის. ამჟამად წინაშე არსებულ გადამუშავების შეზღუდვებს
საქართველოს მთავრობა ჩაის სექტორის და ინდივიდუალურ ფერმერებს მეტი სტიმული
განვითარებისთვის 2016 წლის ბიუჯეტიდან ექნებათ, იმუშაონ და მოუარონ საკუთარ
3.5 მილიონი ლარის გამოყოფას განიხილავს. პლანტაციებს, რადგან ისინი მიიღებენ
მთავრობა, საბიუჯეტო დოკუმენტის მიხედვით, დამატებული ღირებულების ნაწილს, რომელიც
დაახლოებით 2000 ჰა ჩაის პლანტაციების ღირებულებათა ჯაჭვის მომდევნო ეტაპებზე
რეაბილიტაციას გეგმავს. გამოყოფილი კიდევ უფრო მეტია. მეტიც, ღირებულებათა
ფონდის უმეტესი ნაწილი ბუჩქების ჯაჭვის უფრო მეტი მონაწილე შეიძლება
გასხვლასა და პლანტაციების შემოღობვაზე გაერთიანდეს ამ კონკრეტულ კოოპერატივში,
დაიხარჯება. ეს კარგი სიახლეა ქართული მათ შორის ბითუმად მოვაჭრეები, ბროკერები
ჩაის ინდუსტრიისთვის. თუმცა ხელისუფლებას და ექსპორტიორები, რომელთაც აქვთ
ურჩევენ, ფრთხილად იმოქმედოს და გამოცდილება შეფუთვაში, ბრენდინგსა
პასუხისმგებლობით მოეკიდოს გეგმის და მარკეტინგში. ერთად მუშაობისას ჩაის
შესრულებას, რათა დავრწმუნდეთ, რომ ღირებულებათა ჯაჭვის მონაწილეები უფრო
პლანტაციების რეაბილიტაციის დასრულებისა მეტად გააცნობიერებენ, რომ საკუთარი
და მოსავლის აღებისთვის მომზადების შემდეგ, პროდუქციის ხარისხისა და ბრენდის იმიჯის
მათ არ მიატოვებენ ან სხვა მიზნებისთვის დაცვა სწორედ მათივე ინტერესებში შედის.
არ გამოიყენებენ. მთავრობას შეუძლია ამ
მიზნის მიღწევა არაპირდაპირი სუბსიდიების რადგანაც ფერმერთა ცოდნის ხარვეზები
(ქირისა და საგადასახადო შეღავათების) მნიშვნელოვანი შეზღუდვაა, რომელიც
გამოყენებით, შეღავათიანი სესხებისა გავლენას ახდეს ჩაის სექტორზე,
და ხარჯების განაწილების პროგრამების ექსპორტზე ორიენტირებული ბრენდინგის
(მაგ.: „აწარმოე საქართველოში”) გზით. სტრატეგიისთვის უაღრესად სასარგებლო
მთავრობისთვის კიდევ ერთი სტრატეგია იქნება სოფლის მეურნეობის მართვის,
შეიძლება იყოს, ღირებულებათა სხვადასხვა მარკეტინგისა და ჩაის გადამამუშავებელი
მოთამაშეების ჩართვა დიდ, ვერტიკალურად ტექნოლოგიების პროფესიული განათლების
ინტეგრირებულ მიწოდების ჯაჭვებში (მაგ.: ცენტრები. ამასთან, მთავრობასა და კერძო
კოოპერატივებში). მაგალითად, საშუალო და სექტორს შეუძლია ერთობლივად აღზარდოს
მსხვილმასშტაბიანი გადამამუშავებლების სექტორის განვითარებისთვის საჭირო
ნედლეულზე მოთხოვნის დაკმაყოფილების უნარ-ჩვევების მქონე ახალი თაობა. ამ
მიზნით, მთავრობას შეუძლია ხელი შეუწყოს მიზნის მიღწევა შესაძლებელია როგორც
ფერმერებსა და გადამამუშავებლებს შორის საერთაშორისო ექსპერტების ჩამოყვანით,
კავშირების ჩამოყალიბებას, რაც დაეხმარება ისე ცოდნის მიღების მიზნით ადგილობრივი
გადამამუშავებელ ფირმებს, სტაბილურად სტუდენტების საზღვარგარეთ გაგზავნით, იმ
მიიღონ ჩაის ფოთლის მნიშვნელოვანი პირობით, რომ სამშობლოში დაბრუნდებიან
რაოდენობა მცირემასშტაბიანი და შეძენილ ცოდნასა და უნარ-ჩვევებს ჩაის
ინდივიდუალური ფერმერების მიერ ახლად სექტორის განვითარებას მოახმარენ.
დამუშავებული პლანტაციებიდან. თუმცა ეს
შეთავაზება უნდა ითვალისწინებდეს პირობას, ამ ყველაფრის გასაკეთებლად ბევრი დრო
რომ გადამამუშავებელი ქარხნები იქნებიან აღარ დარჩა. მართალია, ქართული ჩაის
ინდივიდუალური ფერმერების პარტნიორები ბრენდი ჯერ კიდევ ახსოვთ (პოსტ-საბჭოთა
და ნედლეულის საფასურთან ერთად მათ ქვეყნებს და იქ მცხოვრებ ქართველებს),
დივიდენდებსაც მისცემენ. ამგვარად, მაგრამ ეს მოგონება მალე შეიძლება
ვერტიკალურად ინტეგრირებული მიწოდების დავიწყებას მიეცეს.
ჯაჭვი მოაგვარებს მსხვილმასშტაბიანი
51|
ბიბლიოგრაფია
დ. ბალდასარი და გ. გროსმანი (2011 წ.). სანქციების ცენტრალიზებული სისტემა და უფლებამოსილი მმართველი
ორგანო ხელს უწყობს კოოპერაციის განვითარებას. Proceedings of the National Academy of Sciences, 108(27), 11023-
11027;
კ. ჩენგი (2015 წ.). ჩაის წარმოება და ვაჭრობა მსოფლიოში: მიმდინარე და მომავალი განვითარება. FAO Intergov-
ernmental Group on Tea;
ვ. ჭიაურელი (1988 წ.). ქართული მიწის ბარაქა. თბილისი, საბჭოთა საქართველო;
ს. დობორჯგინიძე (2008 წ.). ჩაის წარმოების სექტორის განვითარების გზები საქართველოში. თბილისის
სახელმწიფო უნივერსიტეტი (სადოქტორო დისერტაცია);
ე. დუფლო, მ. კრემერი და ჯ. რობინსონი (2009 წ.). ფერმერთა წახალისება, გამოიყენონ სასუქები. თეორიული და
ექსპერიმენტული მტკიცებულებები კენიიდან (No. w15131). National Bureau of Economic Research;
ა. რ. ერთენი (1924 წ.). სასოფლო-სამეურნეო ინსპექცია ჩრდილოაღმოსავლეთ ანატოლიასა და კავკასიაში.

სოფლის მეურნეობის სამინისტროს პუბლიკაციები, 92;
ჩ. ფენგი, ი. ვენგი, ხ. ზენგი და ჯ. ჰუანგი (2014 წ.). ჩაის მცირე შინამეურნეობები და ღირებულებათა ჯაჭვის
ჩამოყალიბება ჩინეთში. რომი: გაერთიანებული ერების ჩაის მთავრობათშორისი ჯგუფის სურსათისა და სოფლის
მეურნეობის ორგანიზაცია;
ნ. ჰოლი (2000 წ.). ჩაის მრეწველობა. ელსევიერი;
ჯ. ჰამფრი (2005 წ.). აგრობიზნესში გლობალური ღირებულებათა ჯაჭვის შექმნის მიზნით ღირებულებათა ჯაჭვის
ფორმირება. Deutsche Gesellschaft fur Technische Zusammenarbeit (GTZ);
რ. კაპლინსკი და მ. მორისი (2001 წ.). ღირებულებათა ჯაჭვის კვლევის სახელმძღვანელო (113-ე თავი). ოტავა:
IDRC;
ი. კოჭლამაზაშვილი, ლ. სორგი, ბ. გონაშვილი, ნ. ჭანტურია, ფ. მამარდაშვილი (2014 წ.). საქართველოს ცხვრის

სექტორის ღირებულებათა ჯაჭვის ანალიზი. ჰეიფერ ინტერნეშენალ საქართველო;
ნ. მელიკანი (2003 წ.). CERMA სურსათისა და სასმელების მრეწველობის რესტრუქტურიზაციის პროექტი: ქართული
ჩაის მრეწველობა;
გ. ნახუცრიშვილი (2012 წ.). ქართული (სამხრეთ კავკასიური) მცენარეულობა (მე-15 თავი). Springer Science & Busi-
ness Media;
მ. ოლსონი (1965 წ.). კოლექტიური ქმედების ლოგიკა: საზოგადოებრივი საკუთრება და ჯგუფების თეორია,
განახლებული გამოცემა. კემბრიჯი: ჰარვარდის უნივერსიტეტის პრესა;
მ. ე. პორტერი (2008 წ.). კონკურენტული უპირატესობა: აღმატებული მუშაობის შექმნა და შენარჩუნება. სიმონი და
შუსტერი;
ა. რ. საქლი (2011 წ.). თურქული ჩაის სექტორის მიმდინარე სექტორული ცვლილების კრიტიკული მიმოხილვა.
ჰუმანიტარულ და სოციალურ მეცნიერებათა ჟურნალი, 6(1), 1-7;
ლ. სორგი (2012 წ.). ქართული თხილის ღირებულებათა ჯაჭვი, ციურიხის ტექნოლოგიების ფედერალური
ინსტიტუტის სამაგისტრო ნაშრომი.
სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების განვითარების სააგენტო (ACDA). (www.acda.gov.ge), 2015 წლის ივლისის

მონაცემები;
CNN-ის საერთაშორისო გამოცემა +, 2015 წლის ოქტომბრის მონაცემები http://edition.cnn.com/2014/06/22/travel/chi-

na-tea-travel/
ISET Economist Blog (http://iset-pi.ge/index.php/en/iset-economist-blog-2), 2015 წლის სექტემბრის მონაცემები;
საქართველოს სოფლის მეურნეობის სამინისტრო (www.moa.gov.ge), 2015წლის სექტემბრის მონაცემები;
საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური (www.geostat.ge), 2015წლის სექტემბრის მონაცემები;
Sunshine Teas, 2015წლის ოქტომბრის მონაცემები,

https://sunshineteas.wordpress.com/2015/04/19/tea-tourism-in-uganda/
ტელეგრაფი, 2015 წლის ოქტომბრის მონაცემები, http://www.telegraph.co.uk/travel/destinations/asia/india/articles/Dar-

jeeling-tea-at-the-top-of-the-Himalayas/
52|
დანართი
ჩანართი A1: ჩაის სექტორში ჩართულ პირთა რეგიონული ფორუმის კომუნიკე
2015 წლის 1 ივლისს, ქ. ქუთაისში სოფლის მეურნეობის ორგანიზაციის

(სასტუმრო „ბაგრატში“) გაიმართა ჩაის (UN FAO) წარმომადგენლები; ჩაის
სექტორში ჩართულ პირთა რეგიონული სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივები:
ფორუმი. ეს ფორუმი იყო ISET-ის კვლევითი კომპანია გურია-14, ნაგომრის ჩაი,
ინსტიტუტის მიერ ქეა საერთაშორისოსთან, ჩიბათი, დუყი, მამათი-2020, ჩაის სურნელი,
რეგიონული განვითარების ასოციაციასა და ფანდისეული 2014, კიბულა 2014, მთის
საქართველოს ფერმერთა ასოციაციასთან ჩაი, კონჭკათი 2015, ეკომიგრანტი და
ერთობლივი თანამშრომლობით ა.შ; სოფლის მეურნეობის სამინისტროს
ორგანიზებული პირველი ღონისძიება საინფორმაციო-საკონსულტაციო
სოფლის მეურნეობისა და სოფლის სამსახურის წარმომადგენლები და
განვითარების დიალოგების სერიიდან, მუნიციპალიტეტის გამგებლები; კერძო
ევროკავშირის მიერ დაფინანსებული EN- სექტორის წარმომადგენლები: „ქართული
PARD-ის პროექტის – „თანამშრომლობა ჩაი“, „ნატურა თი კომპანი“, შპს „ბითაძე“, შპს
სოფლის კეთილდღეობისათვის „ჯეოპლანტი“(გურიელი), შპს „არომატ 91“
საქართველოში“ – ფარგლებში. მსგავსი და ა.შ; ჩაის, სუბტროპიკული კულტურებისა
ტიპის ფორუმი მანამდეც გამართულა და ჩაის მრეწველობის ინსტიტუტის
ENPARD-ის სხვა კონსორციუმის მიერ წარმომადგენლები.
სხვადასხვა შესაფერისი ღირებულებათა
ჯაჭვის შესახებ. ნინო ზამბახიძემ და ხუან ეჩანოვიმ
საქართველოში სექტორის მნიშვნელობაზე
ფორუმის მთავარი მიზანი იყო დისკუსიით გახსნეს ფორუმი. ISET-ის
საქართველოში მეჩაიეობის დარგში წარმომადგენელმა ადამ პელილომ
არსებული პრობლემების გამოვლენა, ჩაის შეხვედრის დასაწყისში წარმოადგინა
სექტორის ღირებულებათა ჯაჭვში ჩართული ფაქტები და რიცხვები სექტორის შესახებ,
წარმოების საშუალებების, მიმწოდებლების, ასევე, დამსწრე საზოგადოებას გააცნო
ფერმერების, კოოპერატივების, დიალოგის მიზნები და სტრუქტურა.
გადამამუშავებლების, ბაზრის შუამავლების,
მომხმარებლებისა და ექსპორტიორების საქსტატის მონაცემებით, ჩაის ფოთლის
წინაშე არსებული დაბრკოლებებისა და წარმოება საქართველოში 2006-2014
შესაძლებლობების იდენტიფიცირება, წლებში 6,6 ათასი ტონიდან 1,8 ათას
სექტორის პროდუქტიულობის გაუმჯობესება, ტონამდე შემცირდა. ამავე მონაცემების
ახალი საექსპორტო ბაზრების გამოვლენა, მიხედვით, 2014 წელს შავი ჩაის ექსპორტის
ჩაის ბრენდების განვითარება და სწორად ღირებულება სხვადასხვა ქვეყნებში 1 377
პოზიციონირება ბაზარზე. 000 ა.შ.შ. დოლარია, მწვანესი – 952 000.
მაშინ, როდესაც იმპორტირებული შავი
ფორუმში მონაწილეობას იღებდნენ: ხუან ჩაის ღირებულება 8 008 000 ა.შ.შ. დოლარს,
ეჩანოვი – ევროკავშირის დელეგაცია ხოლო მწვანესი 565 000 ა.შ.შ. დოლარს
საქართველოში, გოჩა ცოფურაშვილი შეადგენს. ამ ეტაპზე საქართველოში
– სოფლის მეურნეობის სამინისტრო, დარეგისტრირებულია მეჩაიეობის 27
გიორგი მიშელაძე – სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივი, რამდენიმე მცირე და
კოოპერატივების განვითარების სააგენტო, საშუალო მასშტაბის გადამამუშავებელი
ნინო ზამბახიძე – საქართველოს ფაბრიკა და ოთხი ფართომასშტაბიანი.
ფერმერთა ასოციაცია, ადამ პელილო
– ეკონომიკის საერთაშორისო სკოლა შეხვედრის დასაწყისში სოფლის
(ISET), შოთა ბითაძე – შპს ბითაძე, თენგიზ მეურნეობის მინისტრის მოადგილემ,
სვანიძე – ჩაის მწარმოებელთა ასოციაცია, გოჩა ცოფურაშვილმა ისაუბრა
სილვია სანხუანი – ქეა საერთაშორისო ჩაის პლანტაციების ამჟამინდელ
კავკასიაში (CARE), ENPARD-ის პროექტის მდგომარეობაზე. მისი თქმით, შემორჩენილი
განმახორციელებელი კონსორციუმების ჩაის პლანდაციებიდან მხოლოდ 9,000
(CARE, Mercy Corps, Oxfam), საქართველოს ჰა ექვემდებარება რეაბილიტაციას;
ფერმერთა ასოციაციისა (GFA) და გაეროს დღევანდელი მდგომარეობით, მხოლოდ
53|
1,970 ჰა იძლევა ჩაის ფოთოლს. პროდუქციის.
სოფლის მეურნეობის სამინისტროს აქვს ჩაის დარგის ექსპერტის, შპს ბითაძის
შემუშავებული ჩაის რეაბილიტაციის ხელმძღვანელის, შოთა ბითაძეს თქმით,
სტრატეგია და 5-წლიანი სამოქმედო ამჟამად ჩაის სექტორში არსებული
გეგმა. შექმნილია დარგობრივი კომისია, პრობლემებიდან აღსანიშნავია
რომელიც მუშაობს შემდეგ საკითხებზე: სტანდარტების არარსებობა. აუცილებელია,
გავერანებული ჩაის პლანტაციების აღწერა, დაიწყოს ჩაის სტანდარტიზაცია, რომელიც
მათი რეაბილიტაცია (შემოღობვა, მძიმე ჩაის ყველა მწარმოებელმა უნდა გაიზიაროს.
გასხვლა, ნახევრად მძიმე გასხვლა და აგრეთვე, აუცილებელია არსებული
ა.შ.), შესაბამისი ტექნიკისა და ფინანსური ჯიშების გაუმჯობესება, სანერგეებისა
წყაროების მოძიება და ა.შ. მნიშვნელოვანია და სადემონსტრაციო პლანტაციების
კერძო სექტორთან თანამშრომლობა, მოწყობა. რეგიონების მიხედვით უნდა
თუმცა გათვალისწინებულ უნდა იქნას შეიქმნას სამოდელო ფაბრიკები თავიანთი
გარე ფაქტორები და სხვადასხვა ნედლეულის ბაზით. მან დასძინა, რომ
დაინტერესებული მხარეების ინტერესები. აუცილებელია სახელმწიფოს ჩარევა,
რადგანაც ჩაის პლანტაციის რებილიტაცია რაც პროდუქციას საექსპორტო სახეს
საკმაოდ ძვირია, მინისტრის მოადგილემ მისცემს. მისი აზრით, ჩაის პლანტაციები
ხაზი გაუსვა პრიორიტეტული მხარეების უნდა იყოს სახელმწიფოს საკუთრებაში,
სწორად განსაზღვრის მნიშვნელობას. კოოპერატივებს კი უნდა ჰქონდეთ
ძირითადი სამუშაოები ჩატარდება პლანტაციების იჯარით აღების საშუალება.
გურიაში, სამეგრელოსა და აჭარაში. უპირველეს ყოვლისა, უნდა მოხდეს ჩაის
ასევე, საქსტანდარტმა უნდა განსაზღვროს პლანტაციების პასპორტიზაცია, რათა
ექსპორტზე გასატანი ჩაის ხარისხის დადგინდეს, თუ რომელი ექვემდებარება
სტანდარტები, პროდუქტს უნდა მიენიჭოს აღდგენას. მწარმოებლებმა უნდა იცოდნენ
გეოგრაფიული მაჩვენებლები. შემდეგი სწორი ტექნოლოგია, რათა მიიღონ
ეტაპია მცირე საწარმოების ჩამოყალიბება ხარისხიანი პროდუქცია, სურსათის
და ხელშეწყობა. ასევე, იგეგმება ჩინეთიდან ეროვნული სააგენტო კი უნდა ამოწმებდეს
ნერგების ჩამოტანა და ზოგადად ჩინეთთან პროდუქციის ხარისხს.
თანამშრომლობა ჩაის მიმართულებით.
ჩაის მწარმოებელთა ასოციაციის
საქართველოს ფერმერთა ასოციაციის ხელმძღვანელმა, თენგიზ სვანიძემ
ხელმძღვანელის, ნინო ზამბახიძის თქმით, აქცენტი გააკეთა შიდა ბაზრის ათვისების
ასოციაცია შეაგროვებს ფერმერთა მნიშვნელობაზე. აუცილებელია, რომ
შეკითხვებს და მოსაზრებებს დარგში ქართულმა ჩაიმ დაიმკვიდროს ადგილი
არსებული პრობლემების შესახებ, ქართულ ბაზარზე, ვინაიდან შემოწმების
მიაწვდის მათ სამინისტროს და იზრუნებს შედეგად აღმოჩნდა, რომ იმპორტირებული
სამინისტროს მხრიდან დროული ჩაის უმრავლესობა უხარისხოა და
რეაგირებასა და პასუხებზე. გაჯერებულია ქიმიური დანამატებით.
აღსანიშნავია, რომ საქართველოში არის
სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების ჩაის ფოთლის დეფიციტი. მოქმედი ჩაის
განვითარების სააგენტოს თავმჯდომარის, პლანტაციების რაოდენობაც მცირდება.
გიორგი მიშელაძეს თქმით უკვე
დარეგისტრირებულია მეჩაიეობის საკუთარი მოსაზრება გამოთქვა მიხეილ
27 კოოპერატივი, მათ შორის მეორე ჭკუასელმა, კომპანია „გურიელის“
დონის კოოპერატივიც. მიშელაძემ დირექტორმა. მისი თქმით, ჩაის ბაზარზე
დასძინა, რომ სახელმწიფოს ხედვა ყველასთვის არის ადგილი, თუ მსხვილ
გულისხმობს სასოფლო-სამეურნეო და წვრილ მწარმოებლებს შორის
კოოპერატივების განვითარებას და დამყარდება სწორი კავშირები. „გურიელი“
კოომერატივების განვითარების მზადაა, შეისყიდოს ჩაის ფოთოლი
სააგენტო, სახელმწიფო სააგენტოებსა ადგილობრივი ფერმერებისგან/კერძო
და დონორ ორგანიზაციებთან ერთად, კოოპერატივებისგან. აუცილებელია,
დაეხმარება ფერმერებს პლანტაციების მოხდეს ტექნოლოგიურ ხაზებში
კულტივირებაში. თანამშრომლობა აძლევს კორექტირების შეტანა, მაგ. სასურველია
მათ შესაძლებლობას, აწარმოონ მაღალი იაპონური და ჩინური მეთოდების
ხარისხის ჩაი, რომელიც ჩაანაცვლებს გამოყენება, რაც ქართულ ჩაის მეტ
დაბალხარისხიან იმპორტირებული ღირებულებას შესძენს. აუცილებელია,
54|
ჰერბიციდებისა და პესტიციდების შემუშავება;
გამოყენების აკრძალვა საკანონმდებლო • ადგილობრივი ბაზრის წინ წამოწევა,
დონეზე, რაც, აგრეთვე, გაზრდის ჩაის პოტენციურად ბრენდირების სტრატეგიის
ღირებულებას და ეკო-პროდუქტის სახეს ჩამოყალიბებით, რომელიც ხაზს
მისცემს მას. გაუსვამს ქართული ჩაის წარმოების და
გადამუშავების ორგანულობას;
კოოპერატივის კომპანია გურია-14 • კავშირების ჩამოყალიბება
წარმომადგენელმა ისაუბრა ფერმერების ფერმერთა ჯგუფების და მეჩაიეობის
და კოოპერატივების ჩართულობის კოოპერატივების ფართომასშტაბიანი
აუცილებლობაზე ჩაის სექტორთან გადამამუშვებელ საწარმოებთან;
დაკავშირებული პოლიტიკის შემუშავების • იმპორტჩამნაცვლებელი მარკეტინგული
პროცესში. მისი აზრით, მეწარმის სტრატეგიის შესაძლო მომგებიანობა.
ხელშეწყობა მთავარი გასაღებია.
სახელმწიფომ მეწარმეს ლიზინგის წესით ფორუმის ორგანიზატორი პროექტის
უნდა გადასცეს ჩაის ფაბრიკები და დირექტორმა, სილვია სანხუანმა მადლობა
პლანტაციები, მისცეს დაბალპროცენტიანი გადაუხადა მონაწილეებს აქტიურობისთვის
აგროკრედიტი და 3-5 წლით გაათავისუფლოს და აცნობა, რომ დიალოგის პლატფორმა
მიწის გადასახადისგან. ჩაის შესახებ ისევ ღიაა და შეხვედრის დროს
განხილულ მთავარ საკითხებს ჩაუტარდება
რამდენიმე მოსაზრება, რომელზეც მონიტორინგი და ღრმად იქნება განხილული
მონაწილეები გარკვეულწილად მომავალ შეხვედრებზე. ამასთანავე, ჩაის
შეთანხმდნენ, იყო: სექტორში ჩართულ პირებს მიეწოდებათ
ინფორმაცია არსებული წინსვლის შესახებ.
• ჩაის სექტორში რეფორმების გატარება,
მეჩაიეობის კოოპერატივების ფორუმის დასკვნით ნაწილში სოფლის
მხარდაჭერა და სექტორის მეურნეობის მინისტრის მოადგილემ,
ღირებულებათა ჯაჭვის მთავარი გოჩა ცოფურაშვილმა აღნიშნა, რომ
მონაწილეების სწორად დაკავშირება; მოხდება აგროწარმოებაში ჩართული
• ჩაის პლანტაციების რეკულტივაციის ორგანიზაციების გაძლიერება და ამ
პროცესის მხარდაჭერის მიზნით, საქმიანობაში განსაკუთრებული ყურადღება
დამატებითი დაფინანსების წყაროების დაეთმობა ჩაის სექტორს. პრიორიტეტული
მობილიზება, მათ შორის კერძო გახდება აგროდაზღვევაც. ცოფურაშვილის
სექტორიდან; თქმით, პირველ ეტაპზე მოხდება ჩაის
• სახელმწიფოს ხელში არსებული პლანტაციებში არსებული მდგომარეობის
პლანტაციების გასხვისების მექანიზმის აღწერა-ინვენტარიზაცია.
55|
გრაფიკი A1: ექსპორტ-იმპორტის კოეფიციენტი ღირებულების მიხედვით 2000-2014 წლებში
12.0
11.0
10.8
10.0
8.0
7.0
6.0
5.4
4.0
2.5
2.0
1.5
0.7 0.4 0.5 0.4
0.4 0.3 0.3 0.3 0.3
0.0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
გრაფიკი A2: ჩაის ექსპორტ-იმორტის მოცულობა 2009-2014 წლებში
3000
2500
2000
ტონა
1500
ექსპორტი
იმპორტი
1000
500
0
2009 2010 2011 2012 2013 2014
წელი
56|
გრაფიკი A3: საქართველოდან ჩაის ექსპორტიორი ქვეყნების ათეული ღირებულების მიხედვით
(2009-2013 წლების საშუალო)
350.00
300.00
250.00
200.00
150.00
100.00
50.00
0.00
გრაფიკი A4: საქართველოდან ჩაის ექსპორტიორი ქვეყნების ათეული მოცულობის მიხედვით

600
500
400
ტონა
300
200
100
57|
გრაფიკი A5: საქართველოდან ჩაის ექსპორტი კატეგორიების მიხედვით 2009-2014 წლებში
ჩაის ექსპორტი ღირებულების მიხედვით

(ათასი აშშ დოლარი)
მწვანე ჩაი შავი ჩაი
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
2009 2010 2011 2012 2013 2014
წელი
ჩაის ექსპორტი მოცულობის მიხედვით

Chart Title
(ტონა)
მწვანე ჩაი შავი ჩაი
1800
1600
1400
1200
1000
ტონა
800
600
400
200
0
2009 2010 2011 2012 2013 2014
წელი
58|
გრაფიკი A6: საქართველოში ჩაის იმპორტიორი ქვეყნების ათეული ღირებულების მიხედვით
3000
2500
2000
1500
1000
500
გრაფიკი A7: საქართველოში ჩაის იმპორტიორი ქვეყნების ათეული მოცულობის მიხედვით (2009-
2013 წლების საშუალო)
450
400
350
300
ტონა
250
200
150
100
50
0
ო
რ
ეგ
ენ
ნტ
მო
ა
დ
ი
თ
ბე
რ
სე
59|
გრაფიკი A8: საქართველოში ჩაის იმპორტი კატეგორიების მიხედვით 2009-2014 წლებში
წყარო: საქსტატი, ITC
60|
გრაფიკი A9: საქართველოში ჩაის საშუალო ფასები 2006-2014 წლებში
61|
ცხრილი A1: გამოკითხული ადამიანების სია
# გამოკითხული ადამიანი ორგანიზაცია ადგილმდებარეობა

ვიზიტები (პირისპირ ინტერვიუები)
1 მიხეილ ჭკუასელი, გოჩა შპს გეოპლანტი ოზურგეთი
ძნელაძე
2 გიორგი ხუჭუა ანასეულის ჩაის კომპანია ოზურგეთი, ანასეული
3 თემურ ჯაში შპს აგროფირმა ქობულეთი ქობულეთი, კვირიკე
4 ირაკლი ღლონტი შპს მილმართი ოზურგეთი, შემოქმედი
5 გელა ზოიძე კოოპერატივი ჩიბათი ლანჩხუთი, ჩიბათი
6 გიორგი ტრაპაიძე, კოოპერატივი კომპანია ჩოხატაური, ხიდისთავი
ავთანდილ ლომთათიძე გურია-14 (ქვენობანი)
7 ტარიელ ნებიერიძე კოოპერატივი მამათი 2020 ლანჩხუთი, მამათი
8 დავით თენეიშვილი კოოპერატივი ბახვის ჩაი ოზურგეთი, ბახვი
9 ვალერი კაპანაძე კოოპერატივი მთის ჩაი ჭიათურა, ნიგოზეთი
სატელეფონო ინტერვიუები
1 ლევან ფიფია შპს ჯვარი 91 წალენჯიხა
2 უჩა დალაქიშვილი შპს ტყიბულის ჩაი ტყიბული
3 ნადიმ დიდმანიძე შპს აჭარა ინვესტ ჩაი ხელვაჩაური
4 შოთა დიდმანიძე შპს ნაზირი და კომპანია ხელვაჩაური
5 ლევან ოქროპირიძე შპს ემირი ქობულეთი
პირისპირი ინტერვიუები ექსპერტებთან
1 თამაზ კუნჭულია სოფლის მეურნეობის თბილისი
სამინისტრო
2 გურამ იობიშვილი RICC ოზურგეთი თბილისი
3 შოთა ბითაძე შპს ბითაძე თბილისი
4 თენგიზ სვანიძე ჩაის მწარმოებლების თბილისი
ასოციაცია
5 თამაზ მიქაძე ჩაის გადამამუშავებელთა თბილისი
ასოციაცია
6 გოდერძი გოდერძიშვილი CARE საერთაშორისო თბილისი
კავკასიაში
7 სიმონ ეფლბი YFN საქართველო თბილისი
ფოკუს ჯგუფები
1 ნარგიზა ღვინჯილია კოოპერატივი ჩაის სურნელი
ვეფხია ბელქანია კოოპერატივი გორგასალი
წალენჯიხა
გონერი სალია შპს ლაზი
2 გელა ზოიძე კოოპერატივი ჩიბათი ლანჩხუთი, ჩიბათი
ზაზა ურუშაძე ლანჩხუთის გამგებელი
3 RICC - ის წევრები სოფლის მეურნეობის წალენჯიხა
სამინისტროს რეგიონული
სამსახურების
წარმომადგენლები
ჩაის სექტორის დაინტერესებული მხარეების ფორუმი
1 დაახლოებით 120 მონაწილე ჩაის სექტორის ქუთაისი
დაინტერესებული მხარეები
ჩაის ფესტივალი თბილისში თბილისობის ფარგლებში
1 დაახლოებით ჩაის 10 ჩაის მცირე, საშუალო და თბილისი
მწარმოებელი მსხვილი მწარმოებელი ან
მარკეტინგული კომპანიები
62|
ცხრილი A2: 1 ჰა კარგად მოვლილი, პროდუქტიული ჩაის პლანტაციის მფლობელი მცირე ფერმის
(ან შინამეურნეობის) დანახარჯები და სარგებელი
დანახარჯები 1 კგ. ჩაის 3 ტონაზე მთლიანი

დანახარჯები ფოთლის წარმოებაზე დანახარჯები (საშუალოდ)
(ლარი) (ლარი)
მიწის დამუშავება 0.13 400
(გამარგვლა, მოხვნა რიგებს
შორის)
სასუქები 0.10 300
მოსავლის ამღების ხელფასი 0.50 1500
ტრანსპორტირება 0.08 250
ჰერბიციდები 0.07 200
ღობის მოვლა-შეკეთება 0.03 100
გასხვლა და გასუფთავება 0.07 200
მიწის გადასახადი 0.02 70
ჯამი 1.00 3020
შემოსავლები 1კგ-ს საბითუმო ფასი მთლიანი შემოსავლები
ჩაის ფოთოლი 2 6000
მოგება მთლიანი ლარებში

მთლიანი მოგება 2980
გადასახადი 0
წმინდა მოგება 2980
წმინდა მოგების მარჟა 50%
63|
ცხრილი A3: მცირე გადამამუშავებელი ქარხნის დანახარჯები და სარგებელი, რომელიც
ყიდულობს და ამუშავებს 1 ტ. ჩაის ფოთოლს და ამზადებს საშუალო და მაღალი ხარისხის
დამუშავებულ ჩაის, ყიდის საბითუმო ბაზრებზე, შეფუთვის გარეშე, დაუფასოებელს.
დანახარჯები 1 კგ. მთლიანი დანახარჯები

დანახარჯები დამუშავებულ ჩაიზე (საშუალოდ)
ნედლეული (ჩაის ფოთოლი) 2 x 4.5 = 9 2250
ტრასპორტირება/მიტანა 0.20 50
ელ. ენერგია/გაზი/ქვანახშირი 1.00 250
სამუშაო ძალაზე ხარჯები/ 1.20 300
ხელფასები
შესაფუთი მასალები 0.50 125
დისტრიბუცია 0.50 125
ცვეთა/აღდგენა 0.10 25
ჯამი 12.5 3125
შემოსავლები საბითუმო ფასი 1 კგ-ზე მთლიანი შემოსავლები
მაღალი ხარისხის 25 3750
დასაყენებელი ჩაი (შეფუთვის
გარეშე)
საშუალო ხარისხის 12 1200
გარეშე)
ჯამი 4950
მოგება ჯამი ლარში

მთლიანი მოგება 1825
გადასახადი (20%) 325
წმინდა მოგება 1500
წმინდა მოგების მარჟა 30%
შენიშვნა: ზოგიერთი კომპანია ფუთავს და აკეთებს ბრენდინგს თავისი საშუალო ხარისხის ჩაისთვის და ყიდის
ბაზარზე ჩაის პაკეტების სახით. ამ შემთხვევაში, დამატებული ღირებულება მაღალია და 1 კგ-ზე 35 ლარს აღწევს. რა
თქმა უნდა, დანახარჯებიც უფრო მაღალია, მაგრამ შემოსავლები ფარავს მათ და კომპანიის მოგებაც იზრდება.
64|
ცხრილი A4: მსხვილი ზომის ქარხნების ხარჯები და სარგებელი დაბალი ხარისხის ჩაის
(დაუფასოებელი ჩაი ტომრებით და აგურა ჩაი) წარმოებისა და დაბალი ხარისხის ბაზარზე
მიწოდების დროს
1 ჰა ჩაის პლანტაციის
1 კგ. დაბალი ხარისხის ჩაის
დანახარჯები 5 ტ.
დანახარჯები ფოთლის დანახარჯები
(საშუალოდ) ჩაის ფოთლით
(ლარი)
(ლარი)
მიწის დამუშავება (გამარგვლა, 0.10 500
მოხვნა რიგებს შორის)
სასუქები 0.08 400
მოსავლის ამღების ხელფასი 0.17 850
მოსავლის ასაღებად საჭირო 0.04 200
აღჭურვილობის ხარჯი
ტრანსპორტირება 0.08 400
ჰერბიციდები 0.07 350
ღობის შენარჩუნება 0.02 100
გასხვლა და გასუფთავება 0.04 200
მიწის გადასახადი 0.01 70
ჯამი 0.61 3070
ცხრილი A5: მსხვილი გადამამუშავებელი ქარხნის ხარჯები და სარგებელი, რომელიც აწარმოებს

დაბალი ხარისხის ჩაის და გააქვს ექსპორტზე
დაბალი ხარისხის 1 კგ. ჩაის მთლიან საწარმოო

დანახარჯები დანახარჯი ხარჯებში პროცენტული
(ლარი) წილი
ნედლეული (ჩაის ფოთოლი) 0.61 ლარი x 3.5 კგ. = 2.14 68%
ელ. ენერგია/გაზი/ქვანახშირი 0.60 19%
სამუშაო ძალაზე ხარჯები/ 0.20 6%
ხელფასები
შესაფუთი მასალები 0.05 1.5%
დისტრიბუცია 0.05 1.5%
ცვეთა/აღდგენა 0.10 4%
ჯამი 3.14 100%
შემოსავლები საბითუმო ფასი 1 კგ. ექსპორტირებულ ჩაიზე

დაბალი ხარისხის 3.515
გარეშე ან აგურა ჩაი)
1 კგ-ზე მოგება ლარი

მთლიანი მოგება 0.46
გადასახადი (20%) 0.092
წმინდა მოგება 0.368
წმინდა მოგების მარჟა 10.5%
15 მოცემულია გაცვლითი კურსი ნოემბერში, 2015, 1დოლარი=2.4 ლარი
65|
ISET-ის კვლევითი ინსტიტუტი არის საქართველოსა და სამხრეთ კავკასიის
მასშტაბით ეკონომიკის წამყვანი და დამოუკიდებელი კვლევითი
ცენტრი, რომელიც ერთ სივრცეში უყრის თავს პოლიტიკის კვლევებს,
საკონსულტაციო საქმიანობას, ტრენინგებსა და დისკუსიებს საჯარო
პოლიტიკის შესახებ. ISET-ის კვლევით ინსტიტუტსა და თსუ ეკონომიკის
საერთაშორისო სკოლას (ISET) შორის არსებული ორგანიზაციული
სინერგია უზრუნველყოფს ორივე ორგანიზაციის ინტელექტუალურ-
ფინანსურ მდგრადობას და არის საქართველოსა და რეგიონში
დემოკრატიული მმართველობის, სამოქალაქო საზოგადოებისა და
ეკონომიკური განვითარების გარანტი.
დეკემბერი, 2015 წელი

TeaValueChainAnalysis GEO

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

TeaValueChainAnalysis GEO

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

მეჩაიეობა საქართველოში:

ღირებულებათა ჯაჭვის ანალიზი

ENPARD – სოფლისა და სოფლის მეურნეობის განვითარების ევროპის სამეზობლო პროგრამა

დეკემბერი, 2015 წელი, საქართველო, თბილისი

ევროკავშირი (EU) ხელს უწყობს სოფლად სიღარიბის შემცირებასა და სოფლის განვითარების

პასუხისმგებლობის აცილება მთავარი მკვლევრები:

გრაფიკების ჩამონათვალი. .................................................................................................................6

გრაფიკი 2: ჩაის ფოთლის წარმოება საქართველში (მთლიანად და რეგიონების მიხედვით)..19

გრაფიკი 3: ჩაის ექსპორტ-იმპორტი 2000-2014 წლებში (ღირებულების მიხედვით)...................20

გრაფიკი 4: ქართული ჩაის ძირითადი საექსპორტო ქვეყნები 2014 წელს (ღირებულების

გრაფიკი 5: ქართული ჩაის ძირითადი საექსპორტო ქვეყნები 2014 წელს (მოცულობის

გრაფიკი 6: ექსპორტზე გატანილი 1 კგ. ჩაის ფასები (აშშ დოლარში) ძირითად

საექსპორტო ქვეყნებში 2014 წელს (ღირებულების მიხედვით).....................................................22

გრაფიკი 7: ქართული ჩაის ექსპორტის ღირებულება 2014 წელს, კატეგორიების მიხედვით

(ათას აშშ დოლარში)............................................................................................................................23

გრაფიკი 8: საქართველოში ჩაის იმპორტიორი 10 ძირითადი ქვეყანა 2014 წელს

გრაფიკი 9: საქართველოში ჩაის იმპორტიორი 10 ძირითადი ქვეყანა 2014 წელს

გრაფიკი 10: იმპორტირებული ჩაის ფასების ევოლუცია 10 მოწინავე ჩაის იმპორტიორი

ქვეყნების ვაჭრობის ღირებულების მიხედვით 2009-2014 წლებში...............................................25

გრაფიკი 11: საქართველოში იმპორტირებული ჩაის ღირებულება 2014 წელს, კატეგორიების

მიხედვით (ათასი აშშ დოლარი)..........................................................................................................26

გრაფიკი 12: საქართველოს ჩაის ღირებულებათა ჯაჭვის მთავარი მონაწილეები.....................27

გრაფიკი 13: ჩაის ღირებულებათა ჯაჭვის ქსელური რუკა................................................................28

გრაფიკი 15: მთავარი სარგებელი და დამატებულ ღირებულებასთან დაკავშირებული

გრაფიკი 16: მეჩაიეობის კოოპერატივები მუნიციპალიტეტების მიხედვით...................................42

გრაფიკი 17: მეჩაიეობის კოოპერატივები რეგიონების მიხედვით.................................................43

გრაფიკი A1: ექსპორტ-იმპორტის კოეფიციენტი ღირებულების მიხედვით 2000-2014 წლებში...56

გრაფიკი A2: ჩაის ექსპორტ-იმორტის მოცულობა 2009-2014 წლებში............................................56

გრაფიკი A3: საქართველოდან ჩაის ექსპორტიორი ქვეყნების ათეული ღირებულების

მიხედვით (2009-2013 წლების საშუალო)............................................................................................57

გრაფიკი A4: საქართველოდან ჩაის ექსპორტიორი ქვეყნების ათეული მოცულობის

მიხედვით (2009-2013 წლების საშუალო)............................................................................................57

გრაფიკი A5: საქართველოდან ჩაის ექსპორტი კატეგორიების მიხედვით 2009-2014 წლებში...58

მიხედვით (2009-2013 წლების საშუალო)............................................................................................59

გრაფიკი A7: საქართველოში ჩაის იმპორტიორი ქვეყნების ათეული მოცულობის მიხედვით

(2009-2013 წლების საშუალო).............................................................................................................59

გრაფიკი A8: საქართველოში ჩაის იმპორტი კატეგორიების მიხედვით 2009-2014 წლებში.......60

გრაფიკი A9: საქართველოში ჩაის საშუალო ფასები 2006-2014 წლებში......................................61

ცხრილი 2: მოთამაშეთა მიერ დამატებული ღირებულება ჯაჭვის თითოეულ რგოლზე (1 კგ.

მაღალი ხარისხის დასაყენებელ (მზა) ჩაიზე)...................................................................................34

ცხრილი 3: მოთამაშეთა დამატებული ღირებულება ჯაჭვის თითოეულ რგოლზე (1კგ.

დაბალი ხარისხის დასაყენებელ (მზა) ჩაიზე, 4-5-6 ფოთოლი და 1 კვირტი)...............................36

ცხრილი 4: ურთიერთობები ღირებულებათა ჰორიზონტალურ ჯაჭვში..........................................36

ცხრილი 5: ურთიერთობები ღირებულებათა ვერტიკალურ ჯაჭვში................................................37

ცხრილი 6: ქართული ჩაის სექტორის SWOT-ანალიზი.....................................................................39

ცხრილი A1: გამოკითხული ადამიანების სია......................................................................................62

ცხრილი A2: 1 ჰა კარგად მოვლილი, პროდუქტიული ჩაის პლანტაციის მფლობელი მცირე

ფერმის (ან შინამეურნეობის) დანახარჯები და სარგებელი..........................................................63

ცხრილი A3: მცირე გადამამუშავებელი ქარხნის დანახარჯები და სარგებელი, რომელიც

ყიდულობს და ამუშავებს 1 ტ. ჩაის ფოთოლს და ამზადებს საშუალო და მაღალი ხარისხის

დამუშავებულ ჩაის, ყიდის საბითუმო ბაზრებზე, შეფუთვის გარეშე, დაუფასოებელს...............64

(დაუფასოებელი ჩაი ტომრებით და აგურა ჩაი) წარმოებისა და დაბალი ხარისხის ბაზარზე

ცხრილი A5: მსხვილი გადამამუშავებელი ქარხნის ხარჯები და სარგებელი, რომელიც

აწარმოებს დაბალი ხარისხის ჩაის და გააქვს ექსპორტზე............................................................65

ჩანართი 2: შემთხვევის ანალიზი – „თანამშრომლობის შიდა ქაოსი: კომპანია გურია-14-ის

ჩანართი A1: ჩაის სექტორში ჩართულ პირთა რეგიონული ფორუმის კომუნიკე..........................53

ძალიან დიდ მადლობას ვუხდით ადამ პელილოს, ლორედანა სორგს, ფატი

ACDA სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების განვითარების სააგენტო

საქართველო არის ერთ-ერთი ყველაზე მისცეს ოჯახებს, რითიც თავის წვლილს

მცირე მასშტაბის ქარხნებს, რომლებიც საქართველოში ჩაის შიდა მოხმარების შესახებ

2. არსებული მდგომარეობის მიმოხილვა

აღნიშნული ფინანსური შეზღუდვებისა

ჩანართი 1: ჩაის სექტორი საბჭოთა საქართველოში

მეჩაიეობა მარგლავენ, ქარდამცავ ზოლებს აშენებენ