Professional Documents
Culture Documents
Λογικές Πλάνες & Διαλεκτική Ερειστική PDF
Λογικές Πλάνες & Διαλεκτική Ερειστική PDF
Λογικές Πλάνες & Διαλεκτική Ερειστική PDF
Σ.ΔΙ.ΕΠ.Ν. 12/09
Δοκίμιο
Από τον
ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2010
ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΔΟΚΙΜΙΟΥ
Στο παρόν δοκίμιο εξετάζεται η έννοια της διαλεκτικής και ειδικότερα της
εριστικής διαλεκτικής, με αφορμή το βιβλίο του Αρθούρου Σοπενχάουερ (Arthur
Schopenhauer) ‘Εριστική Διαλεκτική’.
Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η χρήση του όρου διαλεκτική από τον
Σοπενχάουερ και η θεωρητική διερεύνηση αυτής. Αναφέρονται οι δρόμοι και οι
τρόποι αναίρεσης μιας θέσης του ‘αντιπάλου’.
Στο τέταρτο κεφάλαιο φαίνεται ο ρόλος της διαλεκτικής και της χρήσης του
λόγου για πειθώ στην ηγεσία, στις διαπραγματεύσεις – διπλωματία και στη λήψη
αποφάσεων.
Σελίδα
ΕΙΣΑΓΩΓΗ -iii-
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ -v-
iii
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
«Το να μιλάς λανθασμένα δεν είναι απλώς άσχημο καθ’ εαυτό, αλλά κάνει κακό και
στη ψυχή». Πλάτων ‘Γοργίας’
Η ιδέα αυτού του δοκιμίου προήλθε από μία αναφορά του διοικητή της
σχολής σε μία από τις συναντήσεις μας περί εριστικής διαλεκτικής και τεχνασμάτων
που χρησιμοποιούνται σε συζητήσεις για την επιβολή μιας άποψης. Εκτός από την
κατά το παρελθόν προσωπική μου ενασχόληση με τις διάφορες μορφές του λόγου
και τη χρήση τους για πειθώ, το ενδιαφέρον μου κεντρίστηκε περαιτέρω από τις
συζητήσεις που έλαβαν μέρος κατά τη διάρκεια της φοίτησης στη σχολή ως προς τη
συμμετοχή στελεχών των ενόπλων δυνάμεων σε επιτροπές και συμβούλια σε
ευρωπαϊκό ή νατοϊκό επίπεδο και στις οποίες απαιτείται να διαπραγματευτούν
εθνικά συμφέροντα ή απλώς να εκπροσωπήσουν την Ελλάδα παίρνοντας θέση σε
επιμέρους ζητήματα. Ένας από τους σκοπούς αυτού του δοκιμίου είναι να δείξει τη
αναγκαιότητα απόκτησης εξειδικευμένων γνώσεων, ως προς τη χρήση του λόγου,
από τα στελέχη που αναλαμβάνουν τέτοιες θέσεις και καλούνται να διακρίνουν και
να αντικρούσουν επιχειρήματα/θέσεις που διατυπώνονται πολλές φορές με δόλιο
τρόπο από πλευρές με αντίθετα συμφέροντα από τα δικά τους.
Επίσης θα αναφερθεί η αναγκαιότητα της γνώσης χρήσης του λόγου από τον
ηγέτη για την επίτευξη των σκοπών του. Αν ως ηγεσία μπορούσε να ορισθεί µια
«διαδικασία επίδρασης της συμπεριφοράς και των πράξεων µιας µικρής ή µεγάλης
οµάδας, ακόµα και ενός ατόµου ξεχωριστά, κατά τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να
προσπαθήσουν µε προθυμία να επιτύχουν τους στόχους της οµάδας στην οποία
ανήκουν και δραστηριοποιούνται» 2, φαίνεται πόσο επιτακτική καθίσταται η γνώση
εργαλείων πειθούς και χρήσης του λόγου εν γένει, ειδικά σε μοντέλα διακυβέρνησης
και διοίκησης οργανισμών που στηρίζονται στη συμμετοχή και τον πλουραλισμό στη
διαδικασία λήψης αποφάσεων. Ειδικότερα σε θέματα διαπραγματεύσεων, τα
τεχνάσματα και τα είδη λογικών πλανών που χρησιμοποιούνται από διάφορους
ομιλητές πρέπει να εντοπίζονται ώστε να αναδεικνύονται και να αντικρούονται. Η
δομή, η ανάλυση και ο έλεγχος του επιχειρήματος – είτε του δικού μας είτε του
συνομιλητή – είναι (ή θα έπρεπε να είναι) μία από τις βασικότερες διαδικασίες που
επιτελεί μια ομάδα που συμμετέχει σε μια διαδικασία λήψης απόφασης.
2
Rahim, A., 'A measure of styles of handling interpersonal conflict', Academy of Management
Journal', 1983, Vol.26, N.2, σελ.368-376.
1
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α
Schopenhauer Arthur, Εριστική Διαλεκτική Μτφρ. Θεόδωρος Λουπασάκης, Εκδόσεις Printa, Αθήνα
3
2008.
Saunders Bailey, Τhe Art of Controversy and other posthumous papers by Arthur Schopenhauer,
Swan Sonnenschein & CO. Lim., Λονδίνο, Αγγλία 1896.
.
2
από την ετερογένεια της ατομικότητας. Μόλις υπάρξει κάποια απόκλιση από τον
απόλυτο μεταξύ των δύο έλλογων όντων συντονισμό –αφού τα δύο άτομα
στηρίζονται στον καθαρό λόγο θα έπρεπε να είναι πλήρως εναρμονισμένα-, αρχίζει
η αντιπαράθεση. Τη χρήση της εριστικής διαλεκτικής αντί της λογικής ο
Σοπενχάουερ τη δικαιολογεί μέσω της κακής φύσης του ανθρωπίνου γένους, την
έμφυτη ματαιοδοξία και την έμφυτη ανειλικρίνεια. Θα πρόσθετα την εγγενή
διανοητική αδυναμία του κάθε ανθρώπου, τον περιορισμό δηλαδή στη νοητική
ικανότητα χρήσης της λογικής για τη θεωρητική αντιμετώπιση ενός ζητήματος καθώς
και τη διαφορά δυναμικού μεταξύ των συμμετεχόντων σε μια συζήτηση. Ο Μακιαβέλι
για παράδειγμα, προτρέπει τον ηγεμόνα να μην κρατά το λόγο του, γιατί επειδή οι
άνθρωποι δεν είναι εκ φύσεως μόνο καλοί δεν πρόκειται να κρατήσουν το λόγο τους
απέναντί του άρα δεν είναι υποχρεωμένος και ο ίδιος να τον κρατήσει 4. Πρέπει
λοιπόν κάποιος να αγωνίζεται για την εδραίωση της θέσης του και όχι για την
αλήθεια.
Κατά τον Σοπενχάουερ, εκτός από τον Αριστοτέλη ο οποίος ασχολείται με τέτοιου
είδους τεχνάσματα, αυτός που φαίνεται να είχε κάνει μια ολοκληρωμένη εργασία επί
του θέματος στην αρχαιότητα ήταν ο Θεόφραστος με τη Ρητορική του (Αγωνιστικόν
ταις περί τους εριστικούς λόγους θεωρίας), έργο το οποίο δε σώθηκε. Επιπλέον κατά
τον Σοπενχάουερ σε κάθε συζήτηση πρέπει οι συμμετέχοντες να συμφωνούν με
κάποιες αρχές-αξιώματα. Δε μπορούμε να συζητήσουμε με κάποιον που αρνείται
αυτές τις αρχές (Contra negantem principia non est disputandum)6.
Στην ανάλυση που κάνει ο Σοπενχάουερ προβάλλει δύο τρόπους και δύο
δρόμους που ακολουθούμε –όχι πρέπει να ακολουθούμε- ως αναίρεση μιας θέσης
του ‘αντιπάλου’. Οι τρόποι είναι: α) ad rem (προέρχεται από τη λατινική λέξη res-
πράγμα), δείχνουμε δηλαδή ότι η θέση δεν συμφωνεί με τη φύση των πραγμάτων,
την απόλυτη αντικειμενική αλήθεια˙ β) ad hominem ή ex concessis δείχνουμε
6
David H. Fischer Historian Fallacies New York: Harper & Row, 1979.
5
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β
7
Baggini, Julian & Fosl, Peter S. Τα εργαλεία του φιλοσόφου: Φιλοσοφικές έννοιες και μέθοδου
(Μτφρ. Κώστας Θεολόγου), Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2005..
8
Αραγεώργης Αριστείδης, Βασικές έννοιες λογικής. Πανεπιστημιακές παραδόσεις. Αθήνα Ε.Μ.Π.
2009
9
Η κατηγοριοποίηση ακολουθεί αυτή των Irving Copi και Carl Cohen στο βιβλίο τους. Introduction to
logic, Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall 1998.
6
να πείσει δείχνοντας ότι ο άλλος κάνει λάθος (ad hominem) 10, ενώ το αποτέλεσμα –
δηλαδή η επικράτηση της άποψής του – είναι το ίδιο. Για παράδειγμα μπορεί
κάποιος να πει ότι ένας ιερέας πρέπει να δεχτεί μια άποψη επειδή η άρνησή της θα
ήταν αντίθετη με τη Βίβλο. Αυτή η τακτική μπορεί να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική
αλλά χαρακτηρίζεται ως λογική πλάνη γιατί το επιχείρημα ad hominem είναι άσχετο
ως προς την αλήθεια της θέσης υπό συζήτηση˙ απλώς λέει ότι ο αντίπαλος πρέπει
να τη δεχτεί μόνο και μόνο επειδή δεν συνάδει με άλλη θέση του ή μια αποδεκτή
θεωρία. Το επιχείρημα αυτό (στη μορφή του ex concessis) χρησιμοποιείται ιδιαίτερα
συχνά – και ίσως τις περισσότερες φορές είναι το μόνο που έχουμε – αφού αν
απομακρυνθούμε από το χώρο των μαθηματικών, μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι
ο παραγωγικός συλλογισμός καθίσταται ιδιαίτερα δυσχερής, από τη στιγμή μάλιστα
που συνήθως δεν υπάρχουν απόλυτα αληθείς προκείμενες αλλά μόνο πολύ πιθανές
ή γενικά αποδεκτές.
Μεταξύ των ειδικών υπάρχουν δύο απόψεις ως προς τη χρήση του εν λόγω στρατηγήματος
10
(επίθεση κατά του προσώπου-ad hominem). Η μία είναι να αποδείξεις ότι η θέση του αντιπάλου
αντιφάσκει με μία άλλη θέση του (ex concessis) και η άλλη είναι η προσωπική επίθεση στον αντίπαλο
ή στις πηγές του ( ως προς την εντιμότητα, το χαρακτήρα, το ήθος κλπ) με σκοπό να αποδυναμώσεις
τη θέση του.
7
11
Bertrand Russell Marriage and Morals New York: Liveright, 1929.
8
στους Μηλίους: «Όλοι μας ξέρουμε ότι, από γενέσεως κόσμου, οι αρχές της
δικαιοσύνης τηρούνται μόνο όταν τα δύο μέρη συνδέονται από ίση δύναμη. Αλλιώς
οι ισχυροί κάνουν ό,τι μπορούν και οι αδύναμοι προσαρμόζονται… Πράγματι
πιστεύουμε ότι τόσο οι Θεοί (όπως υποθέτουμε) όσο και οι άνθρωποι (όπως
ανέκαθεν ξέρουμε), από μια φυσική ροπή τους, επικρατούν σε όποιον μπορούν να
υποτάξουν.»
μέλλον όντως εμφάνιζε κανονικότητα δεν μπορεί αυτό να είναι απόδειξη ότι θα
συνεχίσει να ισχύει.
αυτή την κατηγορία μπορεί να συμπεριληφθεί και η περίπτωση του σοφίσματος του
‘τονισμού’ (accent), αν και στη βιβλιογραφία αναφέρεται ως ιδιαίτερη περίπτωση 14,
το οποίο εμφανίζεται όταν μια πρόταση μπορεί να έχει διαφορετικές σημασίες,
ανάλογα με το ποια λέξη τονίζεται σε αυτή, όπως π.χ. «οι άνθρωποι θεωρούνται
ίσοι» και «οι άνθρωποι θεωρούνται ίσοι». Πολλές φορές τέτοιου είδους κόλπα
χρησιμοποιούνται στην προπαγάνδα κάθε είδους και κατά κόρον σε διαφημίσεις.
14
Copi I. M. & Cohen C, Introduction to logic, Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall 1998.
12
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ
ΙΔ) (Τέχνασμα 36) Αν και αυτό το τέχνασμα είναι σπάνιο να έχει κάποιο
θετικό αποτέλεσμα, εν τούτοις είναι γεγονός ότι κάποιες φορές υποκρινόμαστε ότι
καταλαβαίνουμε κάτι μόνο και μόνο για να μην φανούμε αδαείς. Πολλές φορές
μάλιστα υποσυνείδητα προσπαθούμε να δικαιολογήσουμε κάθε τι που ακούμε και να
του θέσουμε μια λογική βάση. Μπορεί λοιπόν να διατυπωθεί με σοβαρότητα μια
βαρύγδουπη ανοησία που ηχεί βαθυστόχαστα και να αποστομώσει τον αντίπαλο ή
τουλάχιστον να τον κάνει να σαστίσει 15.
ΙΕ) (Τέχνασμα 38) Αυτό είναι ο έσχατος τρόπος επιβολής της άποψης
ή σε πιο ρεαλιστική βάση αποφυγής να ακουστεί ο αντίπαλος όταν έχει πολύ ισχυρά
επιχειρήματα. Γίνονται δηλαδή προσωπικές επιθέσεις με προσβολές και υβριστικούς
χαρακτηρισμούς. Ονομάζεται και argumentum ad personam και διαχωρίζεται ως
προς το argumentum ad hominem στο εξής: ενώ στην περίπτωση ad hominem η
επίθεση στο πρόσωπο έχει ως σκοπό να μειώσει την αξιοπιστία του αντιπάλου
ώστε να μειωθεί και η ισχύς των επιχειρημάτων του, στο ad personam οι
χαρακτηρισμοί έχουν σαν σκοπό κυρίως να εκτρέψουν το θέμα της συζήτησης ώστε
να μη βγει τελικό συμπέρασμα, ή να επιβληθεί μια άποψη χωρίς να υπάρχει
αντίλογος αλλά μόνο φωνές και ύβρεις. Σε τέτοιες περιπτώσεις χρειάζεται μεγάλη
υπομονή για να μη χάσει κάποιος το δίκιο του ακολουθώντας την ίδια τακτική, αλλά
να αναδεικνύει το τέχνασμα ώστε να εκτίθεται ο αντίπαλός του μπροστά στο
ακροατήριο.
O Σοπενχάουερ αναφέρει στο βιβλίο του ένα πολύ ωραίο παράδειγμα από το έργο του Victor
15
Ένα από τα πιο δόλια πάντως τεχνάσματα είναι η χρησιμοποίηση της μισής
αλήθειας. Γνωρίζοντας ότι ένα απόλυτο ψέμα είναι πολύ εύκολο να αποκαλυφθεί,
παρουσιάζεται επιλεγμένα η μισή μόνο αλήθεια από ένα πραγματικό γεγονός, με
άλλα λόγια εκείνο μόνο το κομμάτι της ιστορίας που ευνοεί τον αφηγητή,
αποσιωπώντας έντεχνα το υπόλοιπο, το οποίο θα μπορούσε ίσως να ανατρέψει μια
θέση. Μιας και η μισή «αλήθεια» που παρουσιάζεται είναι πειστική και ευαπόδεικτη,
καταλήγουμε να πειστούμε για την ορθότητα του επιχειρήματός του. Με αυτό τον
τρόπο μπορεί π.χ. να παραποιηθεί πλήρως το νόημα ενός γραπτού κειμένου ή ο
λόγος ενός συνομιλητή, απομονώνοντας δολίως μερικές εκφράσεις του. Ένα
συνηθισμένο κόλπο στην ίδια γενική κατηγορία είναι να παρουσιάζονται κάποιες
αλήθειες και να ακολουθεί ένα ψέμα, το οποίο και παρέχει την «απόδειξη» των
ισχυρισμών του συνομιλητή. Επειδή είναι εύκολο να ελέγξουμε την εγκυρότητα των
αληθειών, κάνουμε το σφάλμα να υποθέσουμε ότι και το τελευταίο δεδομένο είναι
έγκυρο, χωρίς να προβαίνουμε σε έλεγχο της εγκυρότητάς του. Χρησιμοποιούνται
κατά κόρον στην πολιτική προπαγάνδα και τη διαφήμιση.
18
Θα ήθελα τέλος να κάνω δύο διαπιστώσεις που αναφέρονται στο χώρο της
λογικής, αλλά εμπεριέχουν συλλογιστικά σφάλματα και αναφέρθηκαν στο
προηγούμενο κεφάλαιο, τους τυπικούς παραλογισμούς της επιβεβαίωσης της
επομένης και της άρνησης της ηγουμένης. Εξετάζοντας λοιπόν τη λογική
συνεπαγωγή 16, είναι φανερό ότι από μια λανθασμένη υπόθεση και χρησιμοποιώντας
σωστή λογική μέθοδο μπορούμε να οδηγηθούμε σε σωστό συμπέρασμα. Πολλές
φορές λοιπόν, παρουσιάζεται το συμπέρασμα που φαίνεται σε όλους σωστό και μια
λογική μέθοδος με την οποία εξήχθη το συμπέρασμα και καταλήγουμε ότι και η
υπόθεση θα πρέπει να είναι αληθής. Αυτό είναι από τα πιο συνηθισμένα σφάλματα
(εσκεμμένα ή μη) πάρα πολλών συλλογισμών. Αν για παράδειγμα μια θεωρία είναι
συνεπής, μας δίνει δηλαδή επαληθεύσιμες προβλέψεις, δεν σημαίνει ότι η θεωρία
αυτή είναι και σωστή. Επίσης αν η υπόθεση είναι ψευδής και χρησιμοποιούμε
σωστή λογική διαδικασία μπορεί κάποιος να ισχυριστεί ότι και το συμπέρασμα είναι
κατ’ ανάγκη ψευδές, ενώ στην πραγματικότητα βλέπουμε ότι το συμπέρασμα μπορεί
να είναι αληθές ή ψευδές.
Αντίθετα, ένα επιχείρημα λέγεται άκυρο (invalid) αν και μόνο αν είναι λογικώς
δυνατόν να έχει όλες τις προκείμενες αληθείς και το συμπέρασμα ψευδές17.
2009
20
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ
Η χρήση της διαλεκτικής και των μορφών πειθούς του συνομιλητή βρίσκει
έδαφος εφαρμογής στις διαπραγματεύσεις, σε οποιαδήποτε μορφή αυτών. Από τις
διαπροσωπικές σχέσεις μέχρι τα συμβούλια διακρατικών οργανισμών οι
διαπραγματεύσεις κατέχουν κυρίαρχο ρόλο στην ομαλή συνεργασία των μερών. Είτε
σε μια επιτροπή του ΝΑΤΟ είτε σε ένα υπουργικό συμβούλιο είτε σε ένα συμβούλιο
διευθυντικών στελεχών μιας επιχείρησης η χρήση της διαλεκτικής και η δύναμη της
πειθούς είναι ένα σημαντικό εργαλείο. Ειδικότερα μια βασική αρχή των
διαπραγματεύσεων είναι να διαχωρίζεται το πρόσωπο από το θέμα της
διαπραγμάτευσης. Εστιάζοντας στο πρόσωπο, το κυριότερο μέσο
διαπραγματεύσεων είναι η επικοινωνία και ο εντοπισμός των παρανοήσεων και των
διαφορών ώστε να ακολουθήσει το στάδιο της συνεννόησης και της δημιουργίας
αξίας (expanding pie) 18. Η πειθώ πολλές φορές επιτυγχάνεται και με τρόπους όπως
η ανάπτυξη προσωπικών σχέσεων, η υπογράμμιση κοινών σημείων δράσης, η
επίδειξη αυτοπεποίθησης, η αυτοκριτική, η επίδειξη κατανόησης στις θέσεις του
άλλου ακόμα και χαρίζοντας μικρά δώρα ώστε να «υποχρεωθεί» σε μια είδους
ανταποδοτικότητα19. Όπως ειπώθηκε από τον Francois de Callieres, έναν στοχαστή
του 18ου αιώνα, ο ικανός διαπραγματευτής κατέχει «την υπέρτατη τέχνη του να
πείθει κάποιον να του προσφέρει ό,τι αυτός είχε σχεδιάσει να προστατέψει» 19.
Δε γίνεται προσπάθεια να εξαντληθεί το θέμα των διαπραγματεύσεων (μέσα και τρόπους πειθούς)
18
απλώς μια αναφορά στη σημασία της χρήσης του λόγου στις διαπραγματεύσεις.
19
François de Callières, The Practice of Diplomacy, translation of "De la manière de négocier avec
les souverains," London: Constable & Co, 1919. Σελ. 43
21
αυτός σκέφτεται και διαμορφώνει τη γνώμη του για ένα θέμα μόνος του. «Υπάρχει
ένας χρυσός κανόνας ακόμη και για το λόγο, όχι μόνο ν’ αγαπάμε τους άλλους,
όπως τον εαυτό μας, αλλά και να μιλάμε στους άλλους όπως στον εαυτό μας» 20.
Ακόμα και αν ίσχυε ο κανόνας αυτός και όλοι είχαν την βούληση να συνεισφέρουν
στην αλήθεια και όχι να πείσουν τον συνομιλητή τους, πάλι θα χρειαζόταν να
αποκλείσουμε τις λογικές πλάνες από τους συλλογισμούς μας για να καταλήξουμε
σε ορθά συμπεράσματα. Αντίστοιχα πολύ σημαντικό είναι για κάποιον είτε είναι
πολίτης που κρίνει είτε ηγέτης που κατευθύνει, - σε πολιτικό, στρατιωτικό ή
οικονομικό τομέα - να μπορεί να εντοπίζει τις λογικές πλάνες και τα διάφορα
τεχνάσματα που χρησιμοποιούνται για την επιβολή μιας άποψης. Ειδικά σε ένα
δημοκρατικά δομημένο σύστημα η ορθή χρήση των επιχειρημάτων και ο ορθώς
δομημένος λόγος είναι πρωταρχικής σημασίας για τη βελτιστοποίηση της
λειτουργίας του συστήματος ή οργανισμού. Ακόμα όμως και σε ένα πιο αυταρχικό
περιβάλλον, όπου η ανάγκη χρήσης του λόγου για πειθώ περιορίζεται, η ομαλότητα
στη λειτουργία και η ορθότητα των αποφάσεων επιτυγχάνεται με την ανάλυση των
προτάσεων των επιτελείων/συμβούλων. Ο αυτοέλεγχος λοιπόν στη διαδικασία
λήψης απόφασης είτε του ατόμου είτε της ομάδας που ασχολείται με ένα θέμα
εμπεριέχει απαραίτητα την ικανότητα εντοπισμού των λογικών πλανών για τη τελική
της διαμόρφωση.
Umberto Eco, Daniele Del Giudice, Gianfranco Ravasi, ‘Η Δύναμη των Λέξεων’, Εκδόσεις Ελληνικά
20
κατά το παρελθόν, μόνο τον τελευταίο καιρό έχουν γίνει προσπάθειες να διερευνηθεί
διεξοδικά ο τρόπος που μπορεί ο ηγέτης να πείθει για την ανάγκη αλλαγής σε ένα
οργανισμό από το παλιό τρόπο λειτουργίας σε ένα καινούργιο σχέδιο. Ο καθηγητής
David Boje αναφέρει ότι ο ρόλος του ηγέτη είναι να διευκολύνει τον μετασχηματισμό
του οργανισμού από τη μία αφηγηματική μορφή σε μία άλλη. Με όρους στρατηγικής
αφήγησης, είναι ένας μετασχηματισμός σε μια πιο πολυφωνική (πλουραλιστική)
αφήγηση. Ένας άλλος ρόλος είναι να επανερμηνεύει και να αλλάζει την κουλτούρα
του οργανισμού καθώς και να μετουσιώνει μοντέλα που έχουν κοινή αποδοχή 21. Οι
ηγέτες μέσω της αφηγηματικής λειτουργίας του λόγου βοηθούν τα άτομα να «δουν»
την πραγματικότητα όπως είναι και την καινούργια όπως διαμορφώνεται. Ο
καθηγητής του πανεπιστημίου του Ohio Jeffrey D. Ford υποστηρίζει ότι οι ηγέτες δεν
είναι έχουν απλώς συμβουλευτικό ρόλο αλλά πολλές φορές δρουν προλαβαίνοντας
τις εξελίξεις, με σκοπό να κάνουν τα άτομα να αντιληφθούν τα πράγματα όπως είναι
και όπως θα έπρεπε να είναι 22.
Boje, D. Leadership is theatre! Κείμενο που δημοσιεύτηκε στις 4 Ιανουαρίου 2008 στο
21
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε
Umberto Eco, Daniele Del Giudice, Gianfranco Ravasi, ‘Η Δύναμη των Λέξεων’, Εκδόσεις Ελληνικά
23
Η ρητορική και η αφήγηση πιστεύω ότι είναι θέματα εξίσου σημαντικά που
πρέπει να αναλυθούν ενδελεχώς και χρήζουν ξεχωριστής μελέτης, ώστε να φανεί το
εύρος της αναγκαιότητας χρήσης τους ως εργαλεία των ανώτερων στελεχών του
Π.Ν., ώστε να ανταποκρίνονται καλύτερα στους ρόλους πολλαπλών αναγκών που
καλούνται να υπηρετήσουν στο σύγχρονο δυναμικώς εξελισσόμενο γνωσιακό
περιβάλλον.
Umberto Eco, Daniele Del Giudice, Gianfranco Ravasi, ‘Η Δύναμη των Λέξεων’, Εκδόσεις Ελληνικά
24
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΒΙΒΛΙΑ-ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΕΣ
4. Baggini, Julian & Fosl, Peter S. Τα εργαλεία του φιλοσόφου: Φιλοσοφικές έννοιες
και μέθοδοι. Μτφρ. Κώστας Θεολόγου, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2005.
5. Copi I. M. & Cohen C, Introduction to logic, Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall
1998.
6. Eco Umberto, Daniele Del Giudice, Gianfranco Ravasi, Η Δύναμη των Λέξεων
Μτφρ. Έφη Καλλιφατίδη, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2006.
8. Πορτίδης Δ., Ψύλλος Σ., Αναπολιτάνος Δ., Λογική - Η δομή του επιχειρήματος
Εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 2007.
9. Saunders Bailey, Τhe Art of Controversy and other posthumous papers by Arthur
Schopenhauer, Swan Sonnenschein & CO. Lim., Λονδίνο, Αγγλία 1896.
ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
11. Boje, D. Leadership is theatre! Κείμενο που δημοσιεύτηκε στις 4 Ιανουαρίου 2008
στο http://business.nmsu.edu/~dboje/388/leadership_theatre_book.html (2005)