Q4-LMD-MP11-tabela-bezGW 10/11/11 11:51 AM Page 1

Matematyka.
Próbna Matura z OPERONEM

ZESTAW WYBRANYCH WZORÓW MATEMATYCZNYCH

OBOWIÑZUJÑCYCH OD ROKU 2010 (êród∏o: CKE)

1. WARTOÂå BEZWZGL¢DNA LICZBY

WartoÊç bezwzgl´dnà liczby rzeczywistej x definiujemy wzorem:
x = ) - x dla x < 0
x dla x H 0

Liczba x jest to odleg∏oÊç na osi liczbowej punktu x od punktu 0. W szczególnoÊci:

x H0 -x = x
Dla dowolnych liczb x, y mamy:
x+y G x + y x-y G x + y x$y = x $ y
x
Ponadto, jeÊli y ! 0, to y = yx

Dla dowolnych liczb a oraz r H 0 mamy warunki równowa˝ne:

x-a Gr+a-rGxGa+r x - a H r + x G a - r lub x H a + r
2. POT¢GI I PIERWASTKI
Niech n b´dzie liczbà ca∏kowità dodatnià. Dla dowolnej liczby a definiujemy jej n-tà pot´g´:
n
a = a $ ... $ a
\
n razy
n
Pierwiastkiem arytmetycznym n a stopnia n z liczby a H 0 nazywamy liczb´ b H 0 takà, ˝e b = a.
2
W szczególnoÊci, dla dowolnej liczby a zachodzi równoÊç: a = a .
Je˝eli a < 0 oraz liczba n jest nieparzysta, to a oznacza liczb´ b < 0 takà, ˝e b = a.
n n

Pierwiastki stopni parzystych z liczb ujemnych nie istniejà.

Niech m, n b´dà liczbami ca∏kowitymi dodatnimi. Definiujemy:

a = 1n oraz a = 1
-n 0
– dla a ! 0:
m
a
m
– dla a H 0: a n = n a
m
– dla a > 0: a n = 1 m
-
n
a
Niech r, s b´dà dowolnymi liczbami rzeczywistymi. JeÊli a > 0 i b > 0, to zachodzà równoÊci:
s r r r
ba l = a _a $ bi = a $ b d n = r
r s r + s r r $ s a = ar - s r r r a a
a $a =a s
a b b
Je˝eli wyk∏adniki r, s sà liczbami ca∏kowitymi, to powy˝sze wzory obowiàzujà dla wszystkich liczb a ! 0 i b ! 0.
3. LOGARYTMY
Niech a > 0 i a ! 1. Logarytmem log a c liczby c > 0 przy podstawie a nazywamy wyk∏adnik b pot´gi, do której nale˝y podnieÊç
podstaw´ a, aby otrzymaç liczb´ c:
b log c
log a c = b + a = c Równowa˝nie: a a = c
Dla dowolnych liczb x > 0, y > 0 oraz r zachodzà wzory:
log a _ x $ y i = log a x + log a y log a xy = log a x - log a y
r
log a x = r $ log a x
Wzór na zamian´ podstawy logarytmu:
log a c
Je˝eli a > 0, a ! 1, b > 0, b ! 1 oraz c > 0, to log b c =
log a b
log x oraz lg x oznacza log 10 x.
4. SILNIA. WSPÓ¸CZYNNIK DWUMIANOWY
Silnià liczby ca∏kowitej dodatniej n nazywamy iloczyn kolejnych liczb ca∏kowitych od 1 do n w∏àcznie:
n! = 1 $ 2 $ ... $ n
Ponadto przyjmujemy umow´, ˝e 0! = 1
Dla dowolnej liczby ca∏kowitej n H 0 zachodzi zwiàzek: _ n + 1i ! = n! $ _ n + 1i
Dla liczb ca∏kowitych n, k spe∏niajàcych warunki 0 G k G n definiujemy wspó∏czynnik dwumianowy d k n (symbol Newtona):
n

dkn =
n n !
k! _ n - k i !
Zachodzà równoÊci:
n _ n - 1i_ n - 2 i $ ... $ _ n - k + 1i
dkn = dk n = dn - kn d0 n = 1 dnn = 1
n n n n n
1 $ 2 $ 3 $ ... $ k

1
Q4-LMD-MP11-tabela-bezGW 10/11/11 11:52 AM Page 2

Matematyka.
Próbna Matura z OPERONEM

5. WZÓR DWUMIANOWY NEWTONA

Dla dowolnej liczby ca∏kowitej dodatniej n oraz dla dowolnych liczb a, b mamy:
_ a + b i = d 0 n a + d1 n a b + ... + d k n a b + ... + d n - 1 n ab + dnn b
n n n n n-1 n n-k k n n - 1 n n

6. WZORY SKRÓCONEGO MNO˚ENIA

Dla dowolnych liczb a, b:
_ a + b i = a + 2ab + b _ a + b i = a + 3a b + 3ab + b
2 2 2 3 3 2 2 3

_ a - b i = a - 2ab + b _ a - b i = a - 3a b + 3ab - b
2 2 2 3 3 2 2 3

Dla dowolnej liczby ca∏kowitej dodatniej n oraz dowolnych liczb a, b zachodzi wzór:
a - b = _ a - b ib a l
n n n - 1 n - 2 n - k k - 1 n - 2 n - 1
+a b + ... + a b + ... + ab +b
W szczególnoÊci:
a - b = _ a - b i_ a + b i a + b = _ a + b ib a - ab + b l a - b = _ a - b ib a + ab + b l
2 2 3 3 2 2 3 3 2 2

a - 1 = _ a - 1i _ a + 1i a + 1 = _ a + 1i b a - a + 1 l a - 1 = _ a - 1i b a + a + 1 l
2 3 2 3 2

a - 1 = _ a - 1ib1 + a + ... + a l
n n - 1

7. CIÑGI
■ Ciàg arytmetyczny
Wzór na n-ty wyraz ciàgu arytmetycznego ` a n j o pierwszym wyrazie a1 i ró˝nicy r:
a n = a1 + _ n - 1i r
Wzór na sum´ S n = a1 + a2 + ... + a n poczàtkowych n wyrazów ciàgu arytmetycznego:
a + an 2a + _ n - 1i r
Sn = 1 $n= 1 $n
2 2
Mi´dzy sàsiednimi wyrazami ciàgu arytmetycznego zachodzi zwiàzek:
a + an + 1
an = n - 1 dla n H 2
2
■ Ciàg geometryczny
Wzór na n-ty wyraz ciàgu geometrycznego ` a n j o pierwszym wyrazie a1 i ilorazie q:
n -1
a n = a1 $ q dla n H 2
Wzór na sum´ S n = a1 + a2 + ... + a n poczàtkowych n wyrazów ciàgu geometrycznego:
Z n
]] 1-q
S n = [ a1 $ 1 - q dla q ! 1
] n $ a1 dla q = 1
\
Mi´dzy sàsiednimi wyrazami ciàgu geometrycznego zachodzi zwiàzek:
2
a n = a n - 1 $ a n + 1 dla n H 2
■ Procent sk∏adany
Je˝eli kapita∏ poczàtkowy K z∏o˝ymy na n lat w banku, w którym oprocentowanie lokat wynosi p% w skali rocznej, to kapita∏
koƒcowy K n wyra˝a si´ wzorem:
n

K n = K $ e1 + o
p
100
8. FUNKCJA KWADRATOWA
Postaç ogólna funkcji kwadratowej: f _ x i = ax + bx + c, a ! 0, x ! R.
2

Wzór ka˝dej funkcji kwadratowej mo˝na doprowadziç do postaci kanonicznej:

f _ x i = a _ x - p i + q, gdzie p = - b , q = - Δ , Δ = b - 4ac
2 2
2a 4a
Wykresem funkcji kwadratowej jest parabola o wierzcho∏ku w punkcie o wspó∏rz´dnych _ p, q i. Ramiona paraboli skierowane
sà do góry, gdy a > 0, do do∏u, gdy a < 0.
Liczba miejsc zerowych funkcji kwadratowej f _ x i = ax + bx + c (liczba pierwiastków trójmianu kwadratowego, liczba rzeczy-
2

2 2
wistych rozwiàzaƒ równania ax + bx + c = 0), zale˝y od wyró˝nika Δ = b - 4ac:
– je˝eli Δ < 0, to funkcja kwadratowa nie ma miejsc zerowych (trójmian kwadratowy nie ma pierwiastków rzeczywistych, równa-
nie kwadratowe nie ma rozwiàzaƒ rzeczywistych),
– je˝eli Δ = 0, to funkcja kwadratowa ma dok∏adnie jedno miejsce zerowe (trójmian kwadratowy ma jeden pierwiastek podwój-
ny, równanie kwadratowe ma dok∏adnie jedno rozwiàzanie rzeczywiste): x1 = x 2 = - b
2a
– je˝eli Δ > 0, to funkcja kwadratowa ma dwa miejsca zerowe (trójmian kwadratowy ma dwa ró˝ne pierwiastki rzeczywiste, rów-
nanie kwadratowe ma dwa rozwiàzania rzeczywiste):
-b - Δ -b + Δ
x1 = , x2 =
2a 2a
JeÊli Δ H 0, to wzór funkcji kwadratowej mo˝na doprowadziç do postaci iloczynowej:
f _ x i = a ` x - x1 j` x - x 2 j

2
Q4-LMD-MP11-tabela-bezGW 10/11/11 11:52 AM Page 3

Matematyka.
Próbna Matura z OPERONEM

Wzory Viete’a
Je˝eli Δ H 0, to x1 + x 2 = -ab x1 $ x 2 = ac
9. GEOMETRIA ANALITYCZNA
■ Odcinek Y
D∏ugoÊç odcinka o koƒcach w punktach A = ` x A , y A j, B = ` x B , y B j dana jest wzorem:
B = (xB, yB)
AB = ` x B - x A j + ` y B - y A j
2 2

Jx +x y +y N A = (xA, yA)
Wspó∏rz´dne Êrodka odcinka AB: KK A B
, A BO
2 2 O
L P 0 X
■ Wektory
Wspó∏rz´dne wektora AB:
AB = 8 x B - x A , y B - y A B
Je˝eli u = 8 u1 , u2 B, v = 8 v 1 , v 2 B sà wektorami, zaÊ a jest liczbà, to
u + v = 8 u1 + v 1 , u2 + v 2 B a $ u = 8 a $ u1 , a $ u2 B
■ Prosta
Równanie ogólne prostej: Y
Ax + By + C = 0,
2 2
gdzie A + B ! 0 (tj. wspó∏czynniki A, B nie sà równoczeÊnie równe 0). b y = ax + b
Je˝eli A = 0, to prosta jest równoleg∏a do osi OX; je˝eli B = 0, to prosta jest równoleg∏a do osi
OY; je˝eli C = 0, to prosta przechodzi przez poczàtek uk∏adu wspó∏rz´dnych. α
Je˝eli prosta nie jest równoleg∏a do osi OY , to ma ona równanie kierunkowe: 0 X
y = ax + b
Liczba a to wspó∏czynnik kierunkowy prostej: a = tg a
Wspó∏czynnik b wyznacza na osi OY punkt, w którym dana prosta jà przecina.
Równanie kierunkowe prostej o wspó∏czynniku kierunkowym a, która przechodzi przez punkt P = ` x 0 , y0 j:
y = a ` x - x0 j + y0
Równanie prostej, która przechodzi przez dwa dane punkty A = ` x A , y A j, B = ` x B , y B j:
` y - y A j` x B - x A j - ` y B - y A j` x - x A j = 0
■ Prosta i punkt
Odleg∏oÊç punktu P = ` x 0 , y0 j od prostej o równaniu Ax + By + C = 0 jest dana wzorem:
Ax0 + By0 + C
2 2
A +B
■ Para prostych
Dwie proste o równaniach kierunkowych y = a1 x + b1, y = a2 x + b2 spe∏niajà jeden z nast´pujàcych warunków:
– sà równoleg∏e, gdy a1 = a2
– sà prostopad∏e, gdy a1 a2 = -1
a1 - a2
– tworzà kàt ostry { i tg { =
1 + a1 a2
Dwie proste o równaniach ogólnych: A1 x + B1 y + C 1 = 0, A2 x + B2 y + C 2 = 0
– sà równoleg∏e, gdy A1 B2 - A2 B1 = 0
– sà prostopad∏e, gdy A1 A2 + B1 B2 = 0
A B - A2 B1
– tworzà kàt ostry { i tg { = 1 2
A1 A2 + B1 B2
■ Trójkàt
Pole trójkàta ABC o wierzcho∏kach A = ` x A , y A j, B = ` x B, y B j, C = ` x C , y C j, jest dane wzorem:
PDABC = 1 ` x B - x A j` y C - y A j - ` y B - y A j` x C - x A j
2
Jx +x +x y +y +y N
Ârodek ci´˝koÊci trójkàta ABC, czyli punkt przeci´cia jego Êrodkowych, ma wspó∏rz´dne: KK A B C
, A B C O
O
3 3
L P
■ Przekszta∏cenia geometryczne
– przesuni´cie o wektor u = 7 a, b A przekszta∏ca punkt A = _ x, y i na punkt A' = _ x + a, y + b i
– symetria wyglàdem osi OX przekszta∏ca punkt A = _ x, y i na punkt A' = _ x, - y i
– symetria wzgl´dem osi OY przekszta∏ca punkt A = _ x, y i na punkt A' = _ - x, y i
– symetria wzgl´dem punktu _ a, b i przekszta∏ca punkt A = _ x, y i na punkt A' = _ 2a - x, 2b - y i
– jednok∏adnoÊç o Êrodku w punkcie _ 0, 0 i i skali s ! 0 przekszta∏ca punkt A = _ x, y i na punkt A' = _ sx, sy i

■ Równanie okr´gu
Równanie okr´gu o Êrodku w punkcie S = _ a, b i i promieniu r > 0:
_ x - a i + _ y - b i = r lub x + y - 2ax - 2by + c = 0, gdy r = a + b - c > 0 3
2 2 2 2 2 2 2 2
Q4-LMD-MP11-tabela-bezGW 10/11/11 11:52 AM Page 4

Matematyka.
Próbna Matura z OPERONEM

10. PLANIMETRIA
■ Cechy przystawania trójkàtów
To, ˝e dwa trójkàty ABC i DEF sà przystajàce C F
_ DABC / DDEF i, mo˝emy stwierdziç na podstawie ka˝dej
z nast´pujàcych cech przystawania trójkàtów:
– cecha przystawania „bok – bok – bok”:
odpowiadajàce sobie boki obu trójkàtów majà te same
d∏ugoÊci: AB = DE , AC = DF , BC = EF . A B D E
– cecha przystawania „bok – kàt – bok”:
dwa boki jednego trójkàta sà równe odpowiadajàcym im bokom drugiego trójkàta oraz kàt zawarty mi´dzy tymi bokami jedne-
go trójkàta ma takà samà miar´ jak odpowiadajàcy mu kàt drugiego trójkàta, np. AB = DE , AC = DF , ]BAC = ]EDF
– cecha przystawania „kàt – bok – kàt”:
jeden bok jednego trójkàta ma t´ samà d∏ugoÊç, co odpowiadajàcy mu bok drugiego trójkàta oraz miary odpowiadajàcych so-
bie kàtów obu trójkàtów, przyleg∏ych do boku, sà równe, np. AB = DE , ]BAC = ]EDF , ]ABC = ]DEF
■ Cechy podobieƒstwa trójkàtów
C
To, ˝e dwa trójkàty ABC i DEF sà podobne _ DABC~DDEF i,
mo˝emy stwierdziç na podstawie ka˝dej z nast´pujàcych F
cech podobieƒstwa trójkàtów:
– cecha podobieƒstwa „bok – bok – bok”:
d∏ugoÊci boków jednego trójkàta sà proporcjonalne do A B D E
odpowiednich d∏ugoÊci boków drugiego trójkàta, np.
AB = AC = BC
DE DF EF
– cecha podobieƒstwa „bok – kàt – bok”:
d∏ugoÊci dwóch boków jednego trójkàta sà proporcjonalne do odpowiednich d∏ugoÊci dwóch boków drugiego trójkàta i kàty
AB AC
mi´dzy tymi parami boków sà przystajàce, np. = , ]BAC = ]EDF
DE DF
– cecha podobieƒstwa „kàt – kàt – kàt”:
dwa kàty jednego trójkàta sà przystajàce do odpowiednich dwóch kàtów drugiego trójkàta (wi´c te˝ i trzecie kàty obu trójkà-
tów sà przystajàce): ]BAC = ]EDF , ]ABC = ]DEF , ]ACB = ]DFE
Przyjmujemy oznaczenia w trójkàcie ABC: C
a, b, c – d∏ugoÊci boków, le˝àcych odpowiednio naprzeciwko wierzcho∏ków A, B, C c
2p = a + b + c – obwód trójkàta b a
a, b, c – miary kàtów przy wierzcho∏kach A, B, C
h a, h b, h c – wysokoÊci opuszczone z wierzcho∏ków A, B, C b
a
R, r – promienie okr´gów opisanego i wpisanego A c B
■ Twierdzenie Pitagorasa (wraz z twierdzeniem odwrotnym do niego)
2 2 2
W trójkàcie ABC kàt c jest prosty wtedy i tylko wtedy, gdy a + b = c .
■ Zwiàzki miarowe w trójkàcie prostokàtnym C
Za∏ó˝my, ˝e kàt c jest prosty. Wówczas: c
b
h c = ab
2
h c = AD $ DB c a = c $ sin a = c $ cos b a
hc
a = b $ tg a = b $ 1 R= 1 c r= a+b-c =p-c
tg b 2 2 a b
■ Twierdzenie sinusów A c D B
a = b = c = 2R
sin a sin b sin c
■ Twierdzenie cosinusów
2 2 2 2 2 2 2 2 2
a = b + c - 2bc cos a b = a + c - 2ac cos b c = a + b - 2ab cos c
■ Trójkàt równoboczny
a – d∏ugoÊç boku, h – wysokoÊç trójkàta
2
a 3 a 3
h= PD =
2 4
■ Wzory na pole trójkàta
PDABC = 1 $ a $ h a = 1 $ b $ h b = 1 $ c $ h c PDABC = 1 a $ b $ sin c
2 2 2 2
2 sin b $ sin c
PDABC = 1 a PDABC = abc = rp = p _ p - a i_ p - b i_ p - c i
2
= 2R $ sin a $ sin b $ sin c
2 sin a 4R
■ Twierdzenie Talesa OA OB
Je˝eli proste równoleg∏e AA' i BB' przecinajà dwie proste, które przecinajà si´ w punkcie O, to = .
OA' OB'

B
B
A
O A' O
A' B' B'
A
4
Q4-LMD-MP11-tabela-bezGW 10/11/11 11:52 AM Page 5

Matematyka.
Próbna Matura z OPERONEM

■ Twierdzenie odwrotne do twierdzenia Talesa

OA OB
Je˝eli proste AA' i BB' przecinajà dwie proste, które przecinajà si´ w punkcie O oraz = , to proste AA' i BB' sà równoleg∏e.
OA' OB'
■ Czworokàty
D b C Trapez
Czworokàt, który ma co najmniej jednà par´ boków równoleg∏ych. Wzór na pole trapezu:
h
P= a+b $h
E 2
A B
a

D C
Równoleg∏obok
h { b Czworokàt, który ma dwie pary boków równoleg∏ych.
Wzory na pole równoleg∏oboku:
a
A a B P = ah = a $ b $ sin a = 1 $ AC $ BD $ sin {
2
D C
Romb
h Czworokàt, który ma dwie pary boków równoleg∏ych jednakowej d∏ugoÊci.
Wzory na pole rombu:
a
P = ah = a $ sin a = 1 $ AC $ BD
2
A a B 2
D
Deltoid
Czworokàt, który ma oÊ symetrii, zawierajàcà jednà z przekàtnych. Wzór na pole deltoidu:
A C
P = 1 $ AC $ BD
2
B

r
Ko∏o
O 2
Wzór na pole ko∏a o promieniu r: P = rr
Obwód ko∏a o promieniu r: Obw. = 2rr

A Wycinek ko∏a
r Wzór na pole wycinka ko∏a o promieniu r i kàcie Êrodkowym a wyra˝onym w stopniach:
P = rr $ a
2
O a
360c
D∏ugoÊç ∏uku wycinka ko∏a o promieniu r i kàcie Êrodkowym a wyra˝onym w stopniach:
B l = 2rr a
360c a
■ Kàty w okr´gu a
a
Miara kàta wpisanego w okràg jest równa po∏owie miary kàta Êrodkowego, opartego na tym samym ∏uku. O
Miary kàtów wpisanych w okràg, opartych na tym samym ∏uku, sà równe. 2a B

■ Twierdzenie o kàcie mi´dzy stycznà i ci´ciwà A

Dany jest okràg o Êrodku w punkcie O i jego ci´ciwa

AB. Prosta AC jest styczna do tego okr´gu w punkcie A.
B B
O O
Wtedy ]AOB = 2 $ ]CAB , przy czym wybieramy ten
z kàtów Êrodkowych AOB, który jest oparty na ∏uku
znajdujàcym si´ wewnàtrz kàta CAB.

A C C A
A
■ Twierdzenie o odcinkach siecznej i stycznej
Dane sà: prosta przecinajàca okràg w punktach A i B oraz prosta styczna do tego
2
B
okr´gu w punkcie C. Je˝eli proste te przecinajà si´ w punkcie P, to PA $ PB = PC
C
C P
c
B
b ■ Okràg opisany na czworokàcie
Na czworokàcie mo˝na opisaç okràg wtedy i tylko wtedy, gdy sumy miar jego przeciwleg∏ych
D d kàtów wewn´trznych sà równe 180c:
a a + c = b + d = 180c
A

c
C ■ Okràg wpisany w czworokàt
D W czworokàt wypuk∏y mo˝na wpisaç okràg wtedy i tylko wtedy, gdy sumy d∏ugoÊci jego prze-
r ciwleg∏ych boków sà równe:
b
a+c=b+d 5
d

B
a
A
Q4-LMD-MP11-tabela-bezGW 10/11/11 11:52 AM Page 6

Matematyka.
Próbna Matura z OPERONEM

11. STEREOMETRIA
■ Twierdzenie o trzech prostych prostopad∏ych k
Prosta k przebija p∏aszczyzn´ w punkcie P. Prosta l jest rzutem prostokàtnym prostej k na
t´ p∏aszczyzn´. Prosta m le˝y na tej p∏aszczyênie i przechodzi przez punkt P. Wówczas pro-
sta m jest prostopad∏a do prostej k wtedy i tylko wtedy, gdy jest prostopad∏a do prostej l. l
Oznaczenia m
P
P – pole powierzchni ca∏kowitej Pb – pole powierzchni bocznej
Pp – pole powierzchni podstawy V – obj´toÊç

H G
■ Prostopad∏oÊcian ■ Walec
E
P = 2 _ ab + bc + ac i
F
Pb = 2rrh
c V = abc h
P = 2rr _ r + h i
gdzie a, b, c sà d∏ugoÊciami V = rr h
2

kraw´dzi prostopad∏oÊcianu O r
D
C gdzie r jest promieniem
b podstawy, h wysokoÊcià walca
A a B
J I ■ Sto˝ek
S
H Pb = rrl
G ■ Graniastos∏up prosty
P = rr _ r + l i
F
Pb = 2p $ h l
V = 1 rr h
2
V = Pp $ h h
h 3
E D gdzie 2p jest obwodem pod- r gdzie r jest promieniem
O
stawy graniastos∏upa podstawy, h wysokoÊcià, l
C d∏ugoÊcià tworzàcej sto˝ka
A
B
S
■ Ostros∏up ■ Kula
2
V = 1 Pp $ h O r P = 4rr
h 3
V = 4 rr
3
E gdzie h jest wysokoÊcià
D 3
ostros∏upa gdzie r jest promieniem kuli
A
C
B

Y
12. TRYGONOMETRIA
■ Definicje funkcji trygonometrycznych M =(x, y)
y y r
sin a = r cos a = xr tg a = x , gdy x ! 0
α
gdzie r = x + y > 0 jest promieniem wodzàcym punktu M
2 2

0 M'
■ Wykresy funkcji trygonometrycznych X

Y Y
Y

– –1 r 1 –3 r 1
1
2 2 – 1– r 3
– r
2 2
–r 0 –1 r r 2r X –r 1
–– r 0 1
– r r 3
– r 2r X
–1 2 –r 0 1
– r r 2r X 2 –1 2 2
–1 2
y = sin x y = tg x
y = cos x

■ Zwiàzki mi´dzy funkcjami tego samego kàta

2
sin a + cos a = 1
2 sin a dla a ! r + kr, k – ca∏kowite
tg a = cos a 2
■ Niektóre wartoÊci funkcji trygonometrycznych

0c 30c 45c 60c 90c

a r r r r
0
6 4 3 2

sin a 0 1 2 3 1
2 2 2
cos a 1 3 2 1 0
2 2 2

tg a 0 3 1 3 nie istnieje
3

6
Q4-LMD-MP11-tabela-bezGW 10/11/11 11:53 AM Page 7

Matematyka.
Próbna Matura z OPERONEM

■ Funkcje sumy i ró˝nicy kàtów

Dla dowolnych kàtów a, b zachodzà równoÊci:
sin _ a + b i = sin a cos b + cos a sin b sin _ a - b i = sin a cos b - cos a sin b
cos _ a + b i = cos a cos b - sin a sin b cos _ a - b i = cos a cos b + sin a sin b
Ponadto mamy równoÊci:
tg a + tg b tg a - tg b
tg _ a + b i = tg _ a - b i =
1 - tg a $ tg b 1 + tg a $ tg b
które zachodzà zawsze, gdy sà okreÊlone i mianownik prawej strony nie jest zerem.
■ Funkcje podwojonego kàta
2 2 2 2
sin 2a = 2 sin a cos a cos 2a = cos a - sin a = 2 cos a - 1 = 1 - 2 sin a
13. KOMBINATORYKA
■ Wariacje z powtórzeniami
Liczba sposobów, na które z n ró˝nych elementów mo˝na utworzyç ciàg, sk∏adajàcy si´ z k niekoniecznie ró˝nych wyrazów, jest
k
równa n .
■ Wariacje bez powtórzeƒ
Liczba sposobów, na które z n ró˝nych elementów mo˝na utworzyç ciàg, sk∏adajàcy si´ z k (1 G k G n) ró˝nych wyrazów, jest
równa
n $ _ n - 1i $ ... $ _ n - k + 1i = n!
_n - ki!
■ Permutacje
Liczba sposobów, na które n H 1 ró˝nych elementów mo˝na ustawiç w ciàg, jest równa n! .
■ Kombinacje
Liczba sposobów, na które spoÊród n ró˝nych elementów mo˝na wybraç k (0 G k G n) elementów, jest równa d k n.
n

14. RACHUNEK PRAWDOPODOBIE¡STWA

■ W∏asnoÊci prawdopodobieƒstwa
0 G P _ A i G 1 dla ka˝dego zdarzenia A 1 Ω
P _Ωi = 1 Ω – zdarzenie pewne
P _Qi = 0 Q – zdarzenie niemo˝liwe (pusty podzbiór Ω)
P _ A i G P _ B i, gdy A 1 B 1 Ω
P _ A' i = 1 - P _ A i, gdzie A' oznacza zdarzenie przeciwne do zdarzenia A
P _ A , B i = P _ A i + P _ B i - P _ A + B i, dla dowolnych zdarzeƒ A, B 1 Ω
P _ A , B i G P _ A i + P _ B i, dla dowolnych zdarzeƒ A, B 1 Ω
■ Twierdzenie: Klasyczna definicja prawdopodobieƒstwa
Niech Ω b´dzie skoƒczonym zbiorem wszystkich zdarzeƒ elementarnych. Je˝eli wszystkie zdarzenia jednoelementowe sà jedna-
A
kowo prawdopodobne, to prawdopodobieƒstwo zdarzenia A 1 Ω jest równe P _ A i = , gdzie A oznacza liczb´ elementów
Ω
zbioru A, zaÊ Ω – liczb´ elementów zbioru Ω.
15. PARAMETRY DANYCH STATYSTYCZNYCH
■ Ârednia arytmetyczna
Ârednia arytmetyczna n liczb a1, a2, …, a n jest równa:
a + a2 + ... + a n
a= 1 n
■ Ârednia wa˝ona
Ârednia wa˝ona n liczb a1, a2, …, a n, którym przypisano odpowiednio dodatnie wagi w1, w 2, …, w n jest równa:
w1 $ a1 + w 2 $ a2 + ... + w n $ a n
w1 + w 2 + ... + w n
■ Ârednia geometryczna
Ârednia geometryczna n nieujemnych liczb a1, a2, …, a n jest równa: n a1 $ a2 $ ... $ a n
■ Mediana
Medianà uporzàdkowanego w kolejnoÊci niemalejàcej zbioru n danych liczbowych a1 G a2 G a3 G ... G a n jest:
– dla n nieparzystych: a n + 1 (Êrodkowy wyraz ciàgu)
2

– dla n parzystych: 1 c a n + a n + 1 m (Êrednia arytmetyczna Êrodkowych wyrazów ciàgu)

2 2 2
■ Wariancja i odchylenie standardowe
Wariancjà n danych liczbowych a1, a2, …, a n o Êredniej arytmetycznej a jest liczba:
` a1 - a j + ` a2 - a j + ... + ` a n - a j
2 2 2
2 2 2
a + a2 + ... + a n
- _ai
2 2
v = n = 1 n
Odchylenie standardowe v jest pierwiastkiem kwadratowym z wariancji.

7
Q4-LMD-MP11-tabela-bezGW 10/11/11 11:53 AM Page 8

Matematyka.
Próbna Matura z OPERONEM

16. TABLICA WARTOÂCI FUNKCJI TRYGONOMETRYCZNYCH

sin a sin a
a 7cA tg a b 7cA a 7cA tg a b 7cA
cos b cos b
0 0,0000 0,0000 90 46 0,7193 1,0355 44
1 0,0175 0,0175 89 47 0,7314 1,0724 43
2 0,0349 0,0349 88 48 0,7431 1,1106 42
3 0,0523 0,0524 87 49 0,7547 1,1504 41
4 0,0698 0,0699 86 50 0,7660 1,1918 40
5 0,0872 0,0875 85 51 0,7771 1,2349 39
6 0,1045 0,1051 84 52 0,7880 1,2799 38
7 0,1219 0,1228 83 53 0,7986 1,3270 37
8 0,1392 0,1405 82 54 0,8090 1,3764 36
9 0,1564 0,1584 81 55 0,8192 1,4281 35
10 0,1736 0,1763 80 56 0,8290 1,4826 34
11 0,1908 0,1944 79 57 0,8387 1,5399 33
12 0,2079 0,2126 78 58 0,8480 1,6003 32
13 0,2250 0,2309 77 59 0,8572 1,6643 31
14 0,2419 0,2493 76 60 0,8660 1,7321 30
15 0,2588 0,2679 75 61 0,8746 1,8040 29
16 0,2756 0,2867 74 62 0,8829 1,8807 28
17 0,2924 0,3057 73 63 0,8910 1,9626 27
18 0,3090 0,3249 72 64 0,8988 2,0503 26
19 0,3256 0,3443 71 65 0,9063 2,1445 25
20 0,3420 0,3640 70 66 0,9135 2,2460 24
21 0,3584 0,3839 69 67 0,9205 2,3559 23
22 0,3746 0,4040 68 68 0,9272 2,4751 22
23 0,3907 0,4245 67 69 0,9336 2,6051 21
24 0,4067 0,4452 66 70 0,9397 2,7475 20
25 0,4226 0,4663 65 71 0,9455 2,9042 19
26 0,4384 0,4877 64 72 0,9511 3,0777 18
27 0,4540 0,5095 63 73 0,9563 3,2709 17
28 0,4695 0,5317 62 74 0,9613 3,4874 16
29 0,4848 0,5543 61 75 0,9659 3,7321 15
30 0,5000 0,5774 60 76 0,9703 4,0108 14
31 0,5150 0,6009 59 77 0,9744 4,3315 13
32 0,5299 0,6249 58 78 0,9781 4,7046 12
33 0,5446 0,6494 57 79 0,9816 5,1446 11
34 0,5592 0,6745 56 80 0,9848 5,6713 10
35 0,5736 0,7002 55 81 0,9877 6,3138 9
36 0,5878 0,7265 54 82 0,9903 7,1154 8
37 0,6018 0,7536 53 83 0,9925 8,1443 7
38 0,6157 0,7813 52 84 0,9945 9,5144 6
39 0,6293 0,8098 51 85 0,9962 11,4301 5
40 0,6428 0,8391 50 86 0,9976 14,3007 4
41 0,6561 0,8693 49 87 0,9986 19,0811 3
42 0,6691 0,9004 48 88 0,9994 28,6363 2
43 0,6820 0,9325 47 89 0,9998 57,2900 1
44 0,6947 0,9657 46 90 1,0000 — 0
45 0,7071 1,0000 45