HYRJE

Globalizmi, përdorimi në shkallë të gjerë i internetit, rritja e kërkesave për cilësi jete individuale dhe në
komunitet, rritja e pritshmërive për zgjerim të demokracisë dhe përfshirjes në vendimmarrje, shkëmbimi
i informacionit dixhital në shkallë të gjerë janë bërë fenomenet kryesore me të cilat përballen sot
njerëzit dhe qeveritë në botë.

Evolucioni i shpejtë i teknologjisë në vitet e fundit ka ndikuar në jetën e njerëzve, si konsumatorë, si

qytetarë, nëpunës, student, mësues dhe sipërmarrës, në një shkallë që është e pashembullt në historinë
e dekadave të fundit.

Teknologjitë janë bërë më të thjeshta, të besueshme dhe të përhapura, me ndikim të thellë mbi vetë
zhvillimin ekonomik dhe social. Kompjuterat personal, telefonat celularë dhe interneti, kanë kapërcyer
kufijtë e kërkimit shkencor, duke sjellë ndryshime shoqërore, kulturore, ekonomike dhe produktive,
duke krijuar forma të reja të komunikimit dhe ndërveprimit.

Ndryshimet kanë marrë përmasa ndërkombëtare të jashtëzakonshme, sidomos me hiperbolën që

arritën në vitet '90. Lajmëtar të ndryshimeve kanë qenë teknologjitë e informacionit dhe komunikimit,
një term që i referohet kombinimit ideal të kompjuterave dhe telekomunikacionit dixhital. Çelesi për të
gjitha është interneti, një burim revolucionar i njohurive dhe informacionit, sot resursi më i rëndësishëm
edhe për lëndët e para dhe burimet e energjisë.

Zhvillimi i internetit dhe zbatimeve të mëvonshme të teknologjisë kanë prodhuar shoqërinë e sotme, që
është përcaktuar si “shoqëria e informacionit”, dhe ekonominë që është përcaktuar si “ekonomia e
njohurive”, transformime epokale, të cilat kanë çuar në zhvillimin e një "ekosistemi të vërtetë dixhital".

Edhe pse teknologjia ka mundësuar rritje të paprecedent ekonomike, rritjen e aksesit në informacion,
dhe ka realizuar zgjidhje të reja për sfidat historike, zgjerimi i internetit ka sjellë sfida dhe dobësi. Në
vitet e fundit, ëshë fituar bindja se e drejta nuk mund të shmanget ose t’i largohet kohëve që
ndryshojnë, por, përkundrazi, të shfrytëzojë zhvillimet teknologjike për t’iu përshtatur nevojave të reja
të mbrojtjes së degëve të së drejtës dhe të të ashtuquajturave “të drejta të reja”.

Por të njëjtat teknologji të informacionit dhe komunikimit që nga njëra anë ofrojnë dhe përhapin njohuri
dhe dije, nga ana tjetër ka të ngjarë të radikalizojnë pabarazitë ekonomike midis një pakice të
privilegjuar të lidhur me teknologjitë dhe shumicës dërrmuese të popullsisë së botës, që akoma nuk
mund të ketë akses në infrastrukturën bazë të komunikimit.

Një pabarazi që duket se po ndikon në cilësinë e jetës dhe mundësitë profesionale dhe kulturore. Për
këtë arsye gjendemi përpara një sfide të re, atë të hendekut dixhital, një term i përdorur nga
administrata Clinton-Gore për të treguar shfrytëzimin jo-homogjen të shërbimeve kompjuterike në
shtetin amerikan, më pas e përshtatur për të treguar hendekun dixhital global.

Autoritetet publike dalëngadalë janë duke marrë në konsideratë rëndësinë e përdorimit të teknologjive
të reja për të arritur rezultate më të mira në aspektin e efikasitetit dhe efektivitetit në kryerjen e
detyrave të tyre.

Me mbështetjen e internetit, në fakt, administrata publike mund ti ofrojë publikut të gjerë dhe biznesit
shërbime të ndryshme (informacion, komunikim, transaksione, praktika administrative dhe shërbime të
tjera) që më parë ishin të paimagjinueshme.
Për të arritur më së miri këto objektiva është e nevojshme që mënyra e komunikimit midis
administratës, nga njëra anë, dhe qytetarëve dhe bizneseve nga ana tjetër, të jetë sa më afër nevojave
të këtyre të fundit, duke kuptuar me këtë lehtësi aksesi, me të gjitha pasojat që rrjedhin prej saj. Për
këtë qëllim, prej disa vitesh, dhe jo pa vështirësi, institucionet gjithnjë e më shumë kanë tendencë për
transparencë më të madhe dhe për tu riorganizuar, për të arritur një thjeshtim të mëtejshëm të
procedurave, efikasitet më të madh dhe cilësi më të mirë të shërbimeve të ofruara.

Shtysat për inovacionin dhe modernizimin e administratës publike shqiptare, siç do ta shohim në vijim të
punimit janë forcuar nga procesi i integrimit në Bashkimin Evropian. Skenari që ndjek sot administrata
publike, ka ndryshuar rrënjësisht për shkak të ngjarjeve që kanë vënë në pikëpyetje mënyrën
tradicionale të punës: për shembull, trendi i globalizmit, ritmi i shpejtë i ndryshimeve sociale dhe
ekonomike dhe pritshmëritë e qytetarëve dhe bizneseve, të cilët janë bërë më kërkues për shkak të
rritjes së përdorimit të informacionit dhe komunikimit.

Në këtë ndryshim ka kontribuar në mënyrë vendimtare interneti, i cili, së bashku me teknologjitë e tjera
të informacionit dhe komunikimit, ka ndryshuar në mënyrë rrënjësore dhe të thellë të gjitha aspektet e
jetës shoqërore: të prodhimit, të punës, arsimit, kohës së lirë, kulturës etj.

Është përhapja e internetit, e cila çoi në rritjen e presionit nga komuniteti, që administrata të ofrojë
shërbime online. Të gjithë faktorët e përmendur deri tani të shtyjnë në një drejtim të vetëm të
rëndësishëm, në lindjen e një marrëdhënie të re midis qytetarëve dhe administratës publike, në të cilën
aksesi në informacion dhe transparenca e procesit administrativ janë elementët kryesor, për ta kthyer
në një dialog të vërtetë dhe në një marrëdhënie besimi.

Për të gjitha rrethanat e përmendura më sipër, fokusi i këtij punim do të jetë i drejtuar në mënyrë të
veçantë në lindjen e të drejtave të reja në raport me zhvillimet dinamike të teknologjisë së informacionit
dhe komunikimit; në të drejtën për akses në internet si një e drejtë sociale me impakt global; në
shoqërinë e informacionit dhe rolin që ajo luan; në projektet e zbatimit të qeverisjes elektronike, term
ky që i referohet përdorimit të ri të teknologjisë së informacionit dhe komunikimit në procesin e
modernizimit të administratës publike.

Gjatë analizës në punim do të ndjekim hapat e parë që kanë shoqëruar lindjen dhe zhvillimin e shoqërisë
së informacionit në Evropë, e cila i dha shtysë përhapjes dhe përdorimit të teknologjisë së informacionit
dhe komunikimit në vendet anëtare të BE-së, dhe pastaj do të ndalemi në shoqërinë e informacionit në
Shqipëri si dhe në përmbajtjen dhe mënyrat e realizimit të politikave të qeverisjes elektronike në vendin
tonë.

Të drejtat e njeriut në raport me teknologjitë e reja

1.1 Hyrje Dekadat e fundit të shekullit të kaluar kanë dëshmuar një transformim rrënjësor që ka parë
rënien e shoqërisë industriale dhe lindjen e një lloji të ri të shoqërisë të bazuar në informacion.
Paralelisht me të është zhvilluar intensivisht dhe fusha e teknologjisë së informacionit dhe komunikimit,
që sot luan një rol të rëndësishëm në ekonomi, në politikë, dhe në të gjitha aspektet e tjera të
marrëdhënieve shoqërore.
Prej vitesh jemi dëshmitarë të një procesi të thellë transformimi për shkak të zhvillimit të teknologjive të
reja të informacionit, që nga një anë kanë revolucionarizuar në mënyrë pozitive shumë sektorë të
shoqërisë sonë, duke përmirësuar gati të gjitha aktivitetet, dhe në anën tjetër kanë amplifikuar
konfliktin, midis tyre dhe të drejtave të njeriut.

Teknologjia duket e vendosur të ndryshojë gjithnjë e më shumë rregullat institucionale të njohura dhe
vetë proceset demokratike janë të ndikuara thellësisht nga mënyra në të cilën qarkullojnë
informacionet1. Para mundësive të mëdha dhe ende të panjohura që teknologjitë e reja paraqesin para
syve tanë, ka edhe rreziqe që lidhen me zhvillimin jashtë kontrollit, për shkak të vështirësisë së hartimit
të politikave dhe legjislacionit për ta mbajtur nën kontroll2.

Çështja është se globalizmi dhe epoka teknologjike na sigurojnë një bazë të re pjellore për të patur një
qasje të re në lidhje me lindjen e të drejtave të reja. Në të njëjtën linjë mendimi, mund të argumentojmë
shfaqjen e të drejtave të reja dixhitale nga koncepte tradicionale të tilla si privatësia e cila ndodhet nën
trysninë dhe rrezikun e mjeteve të reja të epokës teknologjike, duke sjellë lindjen e një të drejte të re siç
është e drejta për t’u harruar.

Shoqëria dhe teknologjia kanë ndikuar njëra-tjetrën dhe kanë gjeneruar një proces transformimi që ka
vazhduar më tej në sferën publike, të ndërveprimit, demokracisë dhe

1 Stefano Rodota, Tecnologia e diritti, Il Mulino, Bologna, 1995, pag 19. 2 T. E. Frosini, Tecnologie e
libertà costituzionali, G. Comande e G. Ponzalli (a cura di) in Scienza e diritto nel prisma del diritto
comparato, Giuffrè, Milano, 2004, pag 189; S. Rodotà, Tecnopolitica. La democrazia e le nuove
tecnologie della comunicazioni, Laterza, Roma-Bari 1997.

marrëdhënieve të qytetarëve me institucionet, në të tillë mënyrë që në ditët e sotme mund të flasim për
një status të ri, që në këtë kontekst është shtetësia dixhitale.

Në këtë kuptim, analiza e ndikimit të internetit dhe teknologjive të informacionit në të drejtat e njeriut
nuk mund të kufizohet vetëm në zbulimin e sfidave të reja apo të ndonjë mangësie për mbrojtjen e tyre
në raport me progresin e vazhdueshëm teknologjik.

Për këtë arsye, studimi kërkon të bëj një hap më tej, i cili do të përpiqet të verifikojë mënyrën e reagimit
të modelit tradicional të të drejtave të njeriut, të parashikuar në dokumente ndërkombëtare dhe
kombëtare, në lidhje me një fenomen thelbësisht postmodern të tillë si përhapja e internetit. Gjithashtu
është e nevojshme të bëhet një analizë e të drejtave të reja të njeriut për të forcuar mbrojtjen e tyre në
dritën e ndryshimeve të shoqërisë, progresit social dhe zhvillimeve shkencore dhe teknologjike.

1.2 Gjenerata e të drejtave të reja të njeriut Në 200 vitet e fundit, të drejtat e njeriut janë shndërruar
nga një koncept perëndimor i të drejtës civile dhe politike, në sistemin e vetëm të njohur universalisht të
kohës sonë. Ideja themelore e të drejtave të njeriut është se çdo person zotëron dinjitet, për vetë faktin
se ai ose ajo është një qenie njerëzore. Koncepti i të drejtave të njeriut qëndron mbi një sistem vlerash
universale të përbashkëta nga të gjithë popujt çka janë të ndërlidhura, të ndërvarura dhe të
pandashme3.
Të drejtat e njeriut kanë një llogjikë të tyre krijimi. Fillimisht ato kanë lindur në dokumenta kushtetuese
kombëtare dhe më pas janë bërë pjesë e normave ndërkombëtare, duke rregulluar marrëdhëniet midis
shtetit dhe indvidëve nën juridiksionin e shtetit përkatës, sesa marrëdhëniet midis shteteve4.

Nga një përmendje e shkurtër e historisë së të drejtave të njeriut është e qartë se përmbajtja e këtyre të
drejtave ka evoluar me kalimin e kohës dhe mund të mendojmë se ky zhvillim do të vazhdojë. Të drejtat
e njeriut nuk janë kategori dhe koncepte statike, por ndryshojnë me ndryshimin e kushteve historike,
politike ekonomike dhe shoqërore.

Kuptimi i të drejtave dhe lirive ka përballur disa herë edhe përpjekjen për të hierarkizuar të drejtat dhe
liritë themelore, nisur nga kritere të ndryshme duke i ndarë ato në rangje dhe në shkallë5. Në këtë
drejtim studiuesit që merren me të drejtat e njeriut kanë identifikuar gjenerata reale të të drejtave, të
ndara në bazë të kontekstit historik në të cilin ato janë zhvilluar, por jo në bazë të rëndësisë së tyre.
Avokati francez me origjinë çeke Karel Vasak6 ishte i pari që i ndau të drejtat e njeriut në tre gjenerata,
në vitet ’70 dhe teoritë e tij kanë hedhur rrënjë fillimisht në të drejtën evropiane7. 3 Shih
www.kdnj.al/sq/content/të-drejtat-e-njeriut. Aksesuar më 13 dhjetor 2015. 4 Oriona Mucollari, “Të
drejtat ndërkombëtare të njeriut”, Shtëpia botuese Mirgeeralb, Tiranë 2015, faqe 9. 5 Omari Luan,
Anastasi Aurela, “E drejta kushtetuese”, Shtëpia botuese ABC, Tiranë 2010, faqe 87. 6 Karel Vasak,
"Human Rights: A Thirty-Year Struggle: The Sustained Efforts to give Force of law to the Universal
Declaration of Human Rights", UNESCO Courier 30:11, Paris: United Nations Educational, Scientific, and
Cultural Organization, November 1977. 7 Paolo De Stefani, Diritti umani di terza generazione, Studi e
ricerche, AS 01 [2009] 11-23. Në

dispozicion në http://www.jelsi.com/news/2010/11/diritti.pdf. Aksesuar në 30 nëntor 2015. Në ditët

tona identifikojmë katër gjenerata të të drejtave të njeriut të cilat janë si më poshtë:

Gjenerata e parë e të drejtave të njeriut është ajo e të drejtave tradicionale civile dhe politike të
sanksionuara në kushtetutat liberal-demokratike. Lindja e këtyre të drejtave daton rreth vitit 1789, një
kohë kur, me fundin e Revolucionit Francez, ndërhyn miratimi i Deklaratës së të Drejtave të Njeriut dhe
qytetarit. Bëhet fjalë për të drejta dhe liri negative. Të tilla të drejta individuale, kërkojnë nga të tjerët,
duke përfshirë dhe autoritetet publike, detyrime thjesht negative: përmbajtjen nga sjellje të caktuara,
mos kufizimin e një sjellje të caktuar, etj.

Ishin të drejta që rridhnin nga kërkesa për një numër të lirive themelore deri atëherë të përjashtuara për
shtresa të gjera të popullsisë, të tilla si e drejta për jetën dhe integritetin fizik, të drejtat që lidhen me
lirinë e mendimit, besimit, shprehjes, të tubimit dhe organizimit, të pjesëmarrjes politike, e drejta e
votës aktive dhe pasive.

Pjesë e kësaj gjenerata janë të ashtëquajturat “të drejta klasike” si e drejta e jetës, barazia para ligjit, e
drejta e votës, liria e shprehjes, liria e besimit, etj. 8Ato shfaqen si një interes i mbrojtur drejtëpërdrejtë
nga rendi juridik shtetëror.

Këto të drejta janë mishëruar në nivel global dhe janë përfshirë në të drejtën ndërkombëtare për herë të
parë nga nenet 3 deri në 21 të Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut9 të vitit 1948 dhe më vonë
në Paktin Ndërkombëtar për të Drejtat Civile dhe Politike të vitit 1966. Në Evropë, ato janë të
mishëruara në Konventën Evropiane për të Drejtat e Njeriut10 të vitit 1953.
Gjeneratës së dytë të të drejtave të njeriut i përkasin të drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore. Ky
brez i dytë e ka zanafillën pas luftës së dytë botërore në Deklaratën Universale të të Drejtave të njeriut
të vitit 1948 dhe përfshin të drejtat ekonomike, shoqërore dhe kulturore (të tilla si e drejta për arsim, e
drejta për një ambjent pune të sigurt e të shëndetshëm, e drejta për strehim të përshtatshëm, e drejta
për sigurim social, shëndetësi, e drejta për të marrë pjesë në jetën shoqërore dhe kulturore etj.) edhe
pse në Kushtetutën franceze të vitit 1791 janë përmendur për herë të parë të drejtat sociale, në formën
e tyre embrionale. Këto të drejta u garantojnë anëtarëve të ndryshëm të shoqërisë kushte dhe trajtim të
barabartë.

Më idealiste si natyrë, këto të drejta janë më të vështira për t’u realizuar, sidomos nga shtetet në
zhvillim11. Njësoj si të drejtat e gjeneratës së parë, ato janë përfshirë në Deklaratën Universale të të
Drejtave të Njeriut, dhe janë mishëruar në nenet 22 deri 28 të Deklaratës Universale, dhe në Paktin
ndërkombëtar i të drejtave ekonomike, sociale dhe kulturore12.

8 Omari Luan, Anastasi Aurela, E drejta kushtetuese, shtëpia botuese ABC, Tiranë 2010, faqe 93. 9 Shih
Deklarata Universale e të Drejtave të njeriut. Në dispozicion në http://www.crca.al/sites/. 10 Konventa
Evropiane e të Drejtave të Njeriut, në dispozicion në http://www.qbz.gov.al/. 11 Oriona Mucollari, “Të
drejtat ndërkombëtare të njeriut”, Shtëpia botuese Mirgeeralb, Tiranë 2015, fq 21.

12 International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights, në dispozicion në www.refworld.org.

Të drejtat e gjeneratës së dytë përbëhen nga kërkesa specifike drejtuar shtetit, jo vetëm thjesht në liri të
dhëna nga ky fundit. Në këtë rast nuk vlen vetëm kërkesa që pushtetet publike të mos ndërhyjnë në
sferën e autonomisë private, por edhe kërkesa që këto pushtete të bëhen aktive, duke vepruar
pozitivisht, duke marrë një angazhim më të madh, sepse nuk ishte më e mjaftueshme thjesht shpallja
apo njohja e të drejtës në një tekst kushtetues, duke qenë shteti i detyruar t’i zbatojë, duke vënë në
dispozicion mjetet e duhura. Edhe për të drejtat e gjeneratës së dytë, jemi ende në perspektivën e
shtetit, pasi janë arritje të qytetarëve përballë shtetit.

Për të drejtat e gjeneratës së tretë është folur qysh gjatë viteve 70 për të nxjerrë në pah një dimension
të ri të të drejtave të njeriut; jo më individuale (gjenerata e parë) ose vetëm kolektive (gjenerata e dytë),
por humanitare, më saktësisht, i të drejtave të solidaritetit njerëzor. Në themel të këtij brezi të të
drejtave është nevoja për të kundërshtuar rendin e ri ndërkombëtar ekonomik, me një rend të ri
ndërkombëtar humanitar të bazuar në solidaritetin midis anëtarëve të njerëzimit13.

Të drejtat e brezit të tretë marrin formulimin e tyre kryesisht në dokumente ligjore ndërkombëtare dhe
zhvillojnë së bashku katër linja kryesore: të drejtën për paqe, të drejtën për mbrojtjen e mjedisit, të
drejtën për individin dhe familjen për kushtet e nevojshme për zhvillim, e drejta e trashëgimisë së
përbashkët të njerëzimit. Bëjnë pjesë tek të drejtat e gjeneratës së tretë edhe ato të drejta që mbrojnë
kategoritë e personave, të cilët konsiderohen të dobët dhe të ekspozuar ndaj rreziqeve të shkeljes së të
drejtave të tyre si për shembull të drejtat e fëmijëve dhe të drejtat e grave.

Këto të drejta janë krijuar më shumë si të drejta të popujve dhe të njerëzimit si një e tërë sesa si të
drejta individuale, si në rastin e të drejtave të generatës së parë dhe të dytë. Ndonjëherë të drejtat e
brezit të tretë mund të bien ndesh me të drejtat tradicionale dhe zgjidhja e konflikteve të tilla
nënkupton një vizion të qartë politik dhe gjykatat kompetente dhe të guximshme.
Këto janë të drejta solidariteti, sepse çdo komb ka përgjegjësi ndaj popujve të tjerë, sidomos ndaj atyre
që janë në situata të vështira. Mendoni, për shembull, problemin e zhvillimit: shumë vende janë në
kushte varfërie të tilla që janë në pamundësi të furnizimit me ushqim për të gjithë banorët apo, me ilaçe
për ata që janë prekur nga sëmundjet dhe nuk janë në gjendje të kurohen për shkak të mungesës së
burimeve ekonomike për blerjen e ilaçeve. Përballë këtyre situatave nxitet ose duhet të nxitet detyra e
solidaritetit e vendeve më të pasura kundrejt vendeve të ndryshme në nevojë.

Përsa i përket të drejtave të kësaj gjenerate, Norberto Bobbio14 ka argumentuar se “kjo është një
kategori heterogjene dhe e paqartë, në të cilën autorë të ndryshëm bëjnë pohime të ndryshme, të tilla si
të drejtat e solidaritetit, e drejta për paqe, e drejta për zhvillimin ekonomik dhe cilësisë së jetës, e drejta
për një mjedis të mbrojtur, të drejtat e

13 Cao M. T. e Siliani S. (2015), Nuove generazioni dei diritti, on line në dispozicion në

http://www.testimonianzeonline.com/2015/11/nuove-generazioni-dei-diritti. 14 Norberto Bobbio ka
qenë një filozof, jurist, historian, politikan, dhe senator i përjetshëm në Itali. Shih
http://www.juragentium.org/topics/rights/it/bobbio.htm. Aksesuar në 20.10.2015

konsumatorëve”.

Të drejtat e gjeneratës së tretë janë shprehur në disa dokumente progresiv të së drejtës ndërkombëtare,
duke përfshirë Deklaratën e Stokholmit në 1972 të Konferencës së Kombeve të Bashkuara për Mjedisin
Njerëzor, Deklaratën e Rios të vitit 1992 mbi Mjedisin dhe Zhvillimin15. Disa vende gjithashtu kanë
mekanizma kushtetues për mbrojtjen e të drejtave e brezit të tretë. Për shembull, Komisioneri
parlamentar hungarez për brezat e ardhshëm16, Komiteti parlamentar i Finlandës për të ardhmen, dhe
Komisioni i dikurshëm për brezat e ardhshëm në Knesset në Izrael17.

Disa organizata ndërkombëtare kanë zyra për mbrojtjen e këtyre të drejtave. Një shembull është
Komisioneri i Lartë për Pakicat Kombëtare të Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë
(OSBE)18, Drejtoria e Përgjithshme për Mjedisin e Komisionit Evropian19 ka si mision "mbrojtjen,
ruajtjen dhe përmirësimin e mjedisit për brezat e sotëm dhe të ardhshëm, si dhe promovimin e zhvillimit
të qëndrueshëm."

Gjenerata e të drejtave të reja. Së fundi, ka një gjeneratë të katërt të të drejtave, të cilat, ende nuk janë
përpunuar me saktësi duke qenë një fenomen i kohëve të fundit. Gjenerata e re e të drejtave rrjedh nga
dimensioni i ri i teknologjive të komunikimit dhe informacionit. Përballë zhvillimit të ekonomisë së re,
teknikave të reja të marrjes, përpunimit dhe shpërndarjes së informacionit si dhe transferimit të këtij
informacioni, kanë ardhur duke u konfiguruar të ashtuquajturat të drejtat e shoqërisë teknologjike.

Të drejta të reja janë shfaqur në horizont si pasojë e marrëdhënieve të pushtetit publik me qytetarët,
por sidomos, e rolit të progresit të teknologjisë së informacionit dhe komunikimit (TIK) dhe bioetikës20,
fenomen ky i kohëve të fundit. Lindja e këtyre të drejtave të reja është rezultat i drejtpërdrejtë i
zbulimeve që pasojnë përdorimin e teknologjive të reja. Në këtë kuptim, kërkesa për të drejtat e reja
rrjedh nga kërcënimi i

15 Shih http://www.unesco.org/education/nfsunesco/pdf/. Aksesuar në 20.10.2015. 16 Komisioneri

hungarez për brezat e ardhshëm është themeluar në vitin 2008, si pjesë e një statuti gjithëpërfshirës që
ka krijuar një Ombudsperson për të drejtat civile, për të përforcuar mbrojtjen e mjedisit natyror dhe për
të mbrojtur drejtësinë e brezave. Ky është një institucion unik, një nga të parët e këtij lloji për të zbatuar
dhe për të kuptuar më mirë detyrimet tona ndaj brezave të ardhshëm, dhe për të ruajtur një planet të
shëndetshëm për brezat e tanishëm dhe të ardhshëm. Shih
http://www.futurepolicy.org/guardians/hungarian-parliamentary-commissioner. Aksesuar në
20.10.2015. 17 The Knesset Commission for Future Generations, Amendment no. 14-5761/ 2001
[online]. Në dispozicion në www.knesset.gov.il/. Aksesuar në 21.10.2015. 18 Shih http://www.osce.org/.
Aksesi i fundit në 21.20.2015. 19Shih http://ec.europa.eu/dgs/environment. Drejtoria e Përgjithshme
për Mjedisin është Departamenti i Komisionit Evropian përgjegjës për politikën e BE-së mbi mjedisin. Ajo
ka për qëllim mbrojtjen, ruajtjen dhe përmirësimin e mjedisit për brezat e sotëm dhe të ardhshëm,
propozimin dhe zbatimin e politikave që sigurojnë një nivel të lartë të mbrojtjes së mjedisit dhe ruajtjen
e cilësisë së jetës së qytetarëve të BE-së. Ajo gjithashtu e bën të sigurt që Shtetet Anëtare të zbatojnë
ligjin mjedisor të BE-së në mënyrë korrekte dhe përfaqëson Bashkimin Evropian për çështjet e mjedisit
në takimet ndërkombëtare. 20 Shih Luciana Rita Angeletti, Valentina Gazzaniga, Storia, Filosofia ed etica
generale della medicina, terza edizione, faqe 163, Elsevier Masson, 2008. Shënim: Bioetika është
përkufizuar si një fushë kërkimi që në sajë të disiplinave të ndryshme mbi të cilat mbështetet, ka si
objekt të studimeve të saj kqyrjen (ekzaminimin) sistematik të sjelljes njerëzore në fushën e shkencës,
jetës dhe shëndetit.

shkaktuar nga përdorimi i të njëjtave teknologji që kanë një ndikim të rëndësishëm dhe në mënyrë të
pashmangshme në kuadrin e të drejtave themelore.

Risitë shkencore dhe teknologjike kanë ndikuar në dimensionin e të drejtave themelore dhe ky ndikim
është i destinuar të vazhdojë edhe në të ardhmen. Kjo kategori e të drejtave ka gjetur tashmë njohje në
dokumenta ndërkombëtare dhe mbikombëtare, në kushtetuta dhe ligje21. Kjo është arsyeja që janë
identifikuar gjeneratat e të drejtave të njeriut: kategori që lejojnë skematizimin e evolucionit në kohë të
të drejtave të njeriut.

Nga kjo pikëpamje, nuk mund të mos përmendim disa propozime të fundit në deklaratat e të drejtave që
rikonfirmojnë, në nivel ndërkombëtar, rëndësinë e individit në epokën dixhitale. Një shembull është
Internet Bill of Rights, në kuadër të Forumeve të Qeverisjes së Internet (të krijuara pranë OKB-së), dhe
që diskutohet përmes një konsultimi horizontal ndërmjet përfaqësuesve të shteteve, operatorëve të
sektorit, dhe anëtarëve të shoqërisë civile.

Të drejtat e reja dixhitale në thelb janë të drejta të njeriut në epokën e internetit. Për shembull të
drejtat për privatësi në internet dhe liria e shprehjes, janë me të vërtetë zgjerime të të drejtave të
barabarta dhe të patjetërsueshme të paraqitura në Deklaratën Universale të të Drejtave të Njeriut të
Kombeve të Bashkuara. Sipas OKB-së, shkyçja e njerëzve nga interneti shkel këto të drejta dhe shkon
kundër ligjit ndërkombëtar22. Edhe në Kartën e të Drejtave Themelore të Bashkimit Evropian23 në
nenet 3 (e drejta e integritetit të personit) dhe 8 (mbrojtja e të dhënave personale) të saj, iu dha statusi i
të drejtave themelore situatave të reja që u shfaqën në bioetikë dhe informatikë24.

Ish Kryeministri britanik, David Cameron, në 2015 u zotua që do të lidhte në të gjitha shtëpitë dhe
bizneset në Mbretërinë e Bashkuar internetin me brez të gjerë deri në vitin 2020, duke shtuar se aksesi
në internet "nuk duhet të jetë një luks, por duhet të jetë një e drejtë absolutisht thelbësore për jetën në
shekullin e 2125”.

21 Shih Rodota Stefano, Diritti umani e nuove tecnologie. Në dispozicion në http://www.infoleges.it/.

Aksesi i fundit në 20.11.2015. 22 Shih Rosamond Hutt, Ëhat are your digital rights, në dispozicion në
https://www.weforum.org/. Aksesi i fundit në 27 dhjetor 2015. Shënim: Autori është referuar në Report
of the Special Rapporteur on the promotion and protection of the right to freedom of opinion and
expression, Frank La Rue, në dispozicion në http://www2.ohchr.org/. 23Carta dei Diritti Fondanentali
dell’Unione Europea, (2000/C 364/01). Në dipozicion në http://www.europarl.europa.eu/. Aksesuar më
13.11.2015. 24 “Çdo person ka të drejtën për integritet fizik dhe mendor. Në fushën e mjekësisë dhe
biologjisë, duhet të respektohen në mënyrë të veçantë pëlqimi i lirë dhe e drejta e informimit të
personit në fjalë, në mënyrën e përcaktuar me ligj, ndalohen praktikat eugjenike, ndalohen prakikat për
ta bërë trupin e njeriut dhe pjesët e tij burim të fitimit financiar, ndalohet klonimi riprodhues i qenieve
njerëzore” (neni 3), dhe “Çdo person ka të drejtën e mbrojtjes së të dhënave të tij personale. Këto të
dhëna duhet të jenë të përpunuara në bazë të parimit të besimit, për qëllime të caktuara dhe me
pëlqimin e personit në fjalë apo në një bazë tjetër legjitime të përcaktuar me ligj. Çdo person ka të
drejtën për të hyrë në të dhënat e mbledhura në lidhje me të dhe të kërkojë korrigjimin. Respektimi i
këtyre rregullave është subjekt i kontrollit nga një autoritet i pavarur” (neni 8). 25 Shih David Cameron,
Fast broadband for all by 2020, në dispozicion në http://www.bbc.com/news/uk. Aksesuar në 27 dhjetor
2015.

Megjithatë, këto shpallje abstrakte në parim ka të ngjarë të mbeten në letër, nëse njohja e tyre formale
nuk shoqërohet me institucione të forta që sigurojnë një zbatim të vazhdueshëm.

Shpjegim i termave të përdorur në këtë lëndë

Alfabetizimi dixhital është aftësia për të përdorur mediat e reja, e cila të jep mundësi të marrësh pjesë
në mënyrë aktive në një shoqëri gjithnjë e më të dixhitalizuar. Një shembull që përdoret shpesh në
alfabetizimin dixhital është aftësia për të përdorur mjetet e reja të teknologjisë së informacionit dhe
komunikimit për të marrë informacion nëpërmjet kanaleve të shumta në dispozicion sot, duke ndihmuar
jo vetëm thjesht në fitimin e aftësive instrumentale të shfrytëzimi të internetit, por edhe kompetencën
dixhitale si njohuri dhe përdorim të përmbajtjes dhe mjediseve institucionale dhe jo-institucionale,
formale dhe informale që ofron web-i.

Autentifikim është një proces elektronik që mundëson identifikimin elektronik të sigurt të një personi
fizik ose juridik apo konfirmimin e origjinës dhe integritetin e të dhënave në formë elektronike.

E-demokracia- demokracia elektronike, është një formë e demokracisë së drejtpërdrejtë, e cila

shfrytëzon përdorimin e informacionit dhe teknologjisë moderne të komunikimit në referendume apo
pjesëmarrje dhe votime politike. Përvoja e parë praktike tregon se e- demokracia mund të përdoret për
të përmirësuar burokracinë në lidhje me procesin e votimit dhe vendimmarrjes politike.

Email- posta elektronike që ju lejon të dërgoni dhe të merrni (në / nga përdoruesit) mesazhe që
përmbajnë tekste dhe formate të tjera (psh: imazhe, video, audio etj).
E-mësim- (ose mësim online, apo vetë-studim) është përdorimi i teknologjive multimediale dhe
internetit për të përmirësuar cilësinë e të mësuarit duke lehtësuar aksesin në burime dhe shërbime, si
dhe të shkëmbimit dhe bashkëpunimit (krijimi i komuniteteve virtuale të mësimit).

E-shëndeti- shëndeti elektronik është një term relativisht i kohëve të fundit i cili përdoret për të
përshkruar praktikën e shëndetit përmes mbështetjes në mjetet e informatikës, personelit të
specializuar dhe teknikave të komunikimit doktor-pacient. Shëndeti elektronik është pra tërësia e
burimeve, zgjidhjeve dhe teknologjisë së informacionit të zbatuara për shëndetin dhe kujdesin
shëndetësor.

E- qeverisje- kuptohet zhvillimi dhe zbatimi nga ana e qeverive, sektorit privat dhe shoqërisë civile, në
rolet e tyre respektive, i parimeve, normave, rregullave, procedurave të vendimmarrjes dhe programeve
të përbashkëta që përcaktojnë evolucionin dhe përdorim të internetit.

Hendeku dixhital- është term teknik i cili përdoret për të përcaktuar pabarazitë në aksesin dhe
përdorimin e teknologjive. Ky term i referohet hendekut mes njerëzve dhe rajoneve që kanë akses në
informacionin dhe komunikimin e teknologjisë moderne, dhe atyre që nuk kanë apo kanë akses të
kufizuar. Teknologjia mund të përfshijë telefonin, televizionin, kompjuterin personal dhe internetin.

Identifikim elektronik i sigurt: është procesi i identifikimit elektronik të një personi fizik dhe verifikimi i
vërtetësisë së identitetit të tij, nëpërmjet përdorimit të të dhënave të identitetit

xix

personal në formë elektronike, të cilat përfaqësojnë në mënyrë unike personin fizik apo juridik, ose
personin fizik që përfaqëson personin juridik.

Interneti: është një rrjet fizik mbarëbotëror që lidh pajisje të ndryshme në të gjithë botën. Qysh nga
lindja e tij është mjeti kryesor i komunikimit në masë, i cili i ofron përdoruesit një gamë të gjerë
informacioni dhe shërbimesh.

Komunikim me brez të gjerë: Një teknikë transmetimi me kapacitet të lartë duke përdorur një gamë të
gjerë të frekuencave, e cila mundëson një numër të madh të mesazheve të komunikimit njëkohësisht.
Brezi i gjerë i referohet sasisë së të dhënave që mund të dërgohen me anë të një sistemi të veçantë të
komunikimit në një kohë të caktuar. Një volum i madh i brezit të gjerë do të thotë më shumë shpejtësi
në transferimin e të dhënave nga një pikë e rrjetit në tjetrën.

On line- në internet, në linjë

Pika e shërbimit me një ndalesë (one stop shop) - është qendra ku janë organizuar sportelet e shërbimit,
në të cilat ofrohen fizikisht dhe/ose elektronikisht shërbimet për personat fizikë dhe juridikë.

Platforma Qeveritare e Ndërveprimit: është ndërfaqja që mundëson ose menaxhon komunikimin midis
bazave të të dhënave shtetërore me qëllim ofrimin e shërbimeve të qeverisjes elektronike.

Postë elektronike: është çdo mesazh në formën e tekstit, tingullit apo imazhit, të dërguar nëpërmjet
rrjetit publik të komunikimeve, i cili mund të ruhet në rrjet ose në pajisjen fundore të marrësit derisa
marrësi ta marrë atë (neni 3 ligji 9918).
Reja kompjuterike: Reja kompjuterike është një nga teknologjitë më të njohura të momentit, është reja
në të cilën qëndrojnë të dhënat tona dhe që mundëson përpunimin dhe ruajtjen e të dhënave
nëpërmjet përdorimit të burimeve hardware dhe software të shpërndara në rrjet. Duke e përgjithësuar
mund të themi se jemi duke përdorur renë kompjutrike në një farë mënyre, nëpërmjet kompjuterit apo
telefonit ose pajisjeve të tjera duke shfrytëzuar burimet ose shërbimet nëpërmjet rrjetit. Reja
kompjuterike i referohet një modeli të ofrimit të burimeve kompjuterike si ruajtja, përpunimi dhe
transmetimi i të dhënave e karakterizuar nga disponueshmëria sipas kërkesës nëpermjet internetit.

Shërbim i besuar është shërbimi elektronik, i cili konsiston në krijimin, verifikimin dhe vërtetimin e
vlefshmërisë së vulave elektronike, shërbime të regjistruara të transmetimit elektronik dhe të
certifikatave të lidhura me këto shërbime, ose krijimin, verifikimin dhe vërtetimin e vlefshmërisë së
certifikatave për autentifikim faqesh interneti, ose mundësimin e identifikimit elektronik të sigurt
nëpërmjet mjeteve të identifikimit elektronik të përdorura brenda një skeme të identifikimit elektronik,
ruajtjen e vulave ose certifikatave që lidhen me këto shërbime.

Shërbim publik është produkti që u ofrohet nga institucionet e administratës shtetërore, të pavarura
dhe të qeverisjes vendore, brenda juridiksionit të tyre, personave fizikë dhe juridikë, në bazë të kërkesës
së tyre dhe që rezulton në një përgjigje të formave të ndryshme, si certifikatë, licencë, leje, vërtetim etj,
nga institucioni përgjegjës, i parashikuar në ligj. Sipas Komisionit Evropian, rëndësia e TIK-ut qëndron më
pak në vetë teknologjinë sesa në aftësinë e saj për të krijuar akses më të madh të informacionit dhe
komunikimit. Shumë vende

xx

të botës kanë krijuar organizata për promovimin e TIK-ut, pasi ekziston frika se nëse zonat më pak të
avancuara teknologjikisht nuk do të kenë mundësi për të kapur rritjen dhe përparimet teknologjike të
vendeve të zhvilluara, kjo do të shërbejë vetëm për të përkeqësuar hendekun ekonomik ekzistues midis
vendeve.

Software/Hardware: fjala software në anglisht është përshtatur në shqip si programe kompjuterike.

Hardware nuk ka një ekuivalent të saktë në shqip, por me të do të kuptohet çdo pajisje informatike e
trupëzuar në gjendje të mbajë programe kompjuterike, të cilat këto janë të patrupëzuara.

Sportelet e shërbimit janë sportelet fizike dhe elektronike, ku personat depozitojnë kërkesën e tyre për
të marrë një shërbim publik të caktuar dhe përmes të cilave realizohet ofrimi i shërbimit si funksion i
ndarë nga zyrat përgjegjëse të shërbimit.

Të dhëna kompjuterike - konsiderohet çdo informacion i procesuar dhe/ose ruajtur në një kompjuter.

Teknologjia e informacionit dhe komunikimit (TIK)- është tërësia e metodave dhe teknologjive që
realizojnë transmetimin, marrjen dhe përpunimin e informacionit (duke përfshirë edhe teknologjitë
dixhitale). TIK është një term ombrellë që përfshin çdo pajisje të komunikimit ose aplikimit, në të cilin
bëjnë pjesë: radio, televizion, telefona celularë, kompjuter dhe rrjetet hardware dhe software, sistemet
satelitore dhe kështu me radhë, si dhe shërbime të ndryshme dhe aplikimet e lidhura me to, si
videokonferencat dhe të mësuarit në distancë.

Website - faqe internet

World Wide Web - rrjeti gjithë botëror, ose www është një sistem dokumentash të shërbyera nëpërmjet
internetit. Me një shfletues rrjeti, mund të shikohen faqe rrjeti që mund të përmbajnë tekst, imazhe,
video dhe multimedia të tjera.

1.1 Të drejtat e njeriut në internet dhe përpjekjet për një Magna Charta të internetit. 1.1.1 Të drejtat e
njeriut në internet Në vitet nëntëdhjetë, me përhapjen e internetit, institucionet e lidhura ngushtë me
mbrojtjen e të drejtave të njeriut të tilla si OKB, fillojnë të diskutojnë të drejtat e njeriut dhe internetin.
Megjithatë për shumicën e përdoruesve të internetit, kjo dukuri është ende shumë e re dhe
emocionuese për t’u ndaluar dhe për të menduar për gjëra abstrakte të tilla si të drejtat e njeriut. Në
fakt disa mendojnë që interneti është natyrshëm i lirë dhe për këtë arsye nuk ka nevojë për institucionet
e së kaluarës, duke përfshirë të drejtat e njeriut26.

Interneti ka transformuar ndjeshëm, madje ka revolucionarizuar mënyrën tonë të komunikimit, të

shkëmbimit të informacionit dhe të organizimit të jetës shoqërore, politike dhe ekonomike. E
ashtuquajtura "shoqëri e dijes" ka potencial të madh në nxitjen e zhvillimit të qëndrueshëm ekonomik
dhe shoqëror, duke promovuar qarkullimin e dijes dhe duke ndikuar thellësisht dinamikën e
demokratizimit dhe promovimit të të drejtave të njeriut27.

Interneti po shfaqet si "pushteti i pestë" i aftë për të promovuar fuqizimin e qeverive dhe mediave në
mbarë botën. Në të njëjtën kohë, përdorimi gjithnjë e më i përhapur i platformave të rrjetit dhe
pajisjeve portative ka ekspozuar përdoruesit kundrejt rreziqeve të reja, si keqpërdorimi i të dhënave
personale për qëllime të ndryshme, shkelja e sigurisë së vetë infrastrukturave etj.

Sipas Stefano Rodotës, interneti është hapësira publike më e madhe që njerëzimi ka njohur. Interneti
është gjithashtu një ekosistem kompleks28. Së pari, ai është një vend i rëndësishëm i prodhimit dhe
shkëmbimit të njohurive dhe, si i tillë, është një burim i paçmuar për edukimin, informimin, hulumtimet,
dhe zhvillimin e popujve. Promovimi i aksesit në informacion, gjithashtu promovon mekanizma të
transparencës dhe qeverisjes së mirë. Së dyti, interneti është motori i ekonomisë globale, nxitës jo
vetëm i inovacionit, por edhe i infrastrukturës kryesore për pjesëmarrjen e sipërmarrjeve lokale në
ekonominë globale.

26 Juan Carlos De Martin, Liberté, égalité, Internet. Per una Carta dei diritti digitali, në dispozicion në
http://www.lastampa.it/2015/03/28/cultura/libert-galit-internet-per-una-carta-dei-diritti-digitali.
Aksesuar në 23 dhjetor 2015. 27 Shih Importanza di internet në dispozicion në
http://discussionepubblica.ideascale.com/a/dtd/importanza- di-internet/. Aksesuar në 13 dhjetor 2015.
28 Shih La posizione italiana sui principi fondamentali di Internet, pdf në dispozicion në
http://download.repubblica.it/. Aksesuar në 20 nëntor 2015.

Së treti, interneti është një platformë komunikimi ndërpersonale i cili, në sajë të përhapjes së pajisjeve
të lëvizshme, është bërë mjeti kryesor i komunikimit, në gjendje për të thyer barrierat gjeografike dhe
për të çelur kanale të reja ndërmjet institucioneve publike dhe qytetarëve, duke nxitur krijimtarinë,
shpërndarjen dhe pjesëmarrjen. Së fundmi, interneti është një mjet gjithnjë e më i domosdoshëm për
organizimin shoqëror dhe pjesëmarrjen e qytetarëve në punët publike.
Në të njëjtën kohë interneti është shndërruar në një makinë survejimi qeveritare. Kjo nuk ndodh vetëm
në Kinë apo vende të tjera autoritare, por madje siç dokumentohet nga Edward Snowden edhe në
vendet me tradita të forta demokratike në të dy anët e Atlantikut.

Të drejtat virtuale ose dixhitale të cilat janë shfaqur rishtazi janë në thelb të drejtat e njeriut në epokën
e internetit. Këto të drejta përshkruajnë të drejtat e njeriut që lejojnë individët të kenë akses, të
përdorin, të krijojnë dhe të botojnë në median dixhitale ose të hyjnë dhe të përdorin kompjuterat,
pajisjet e tjera elektronike dhe rrjetet e komunikimit. Termi është veçanërisht i lidhur me mbrojtjen dhe
realizimin e të drejtave ekzistuese, të tilla si e drejta për privatësi ose liria e shprehjes, në kontekstin e
teknologjive të reja dixhitale, sidomos në internet. E drejta e aksesit në internet është njohur si e drejtë
nga legjislacioni i disa vendeve29.

E drejta për privatësi dhe liria e shprehjes në internet, për shembull, janë me të vërtetë zgjerime të të
drejtave të barabarta dhe të patjetërsueshme të parashikuara në Deklaratën Universale të të Drejtave të
Njeriut të Kombeve të Bashkuara. Sipas OKB-së, “shkëputja e njerëzve nga interneti shkel këto të drejta
dhe është në kundërshtim me ligjin ndërkombëtar”30.

Analiza e ndikimit të internetit tek të drejtat e njeriut nuk mund të kufizohet vetëm në zbulimin e sfidave
të reja apo të ndonjë mangësie në sistemin e mbrojtjes të këtyre të drejtave në raport me progresin e
vazhdueshëm teknologjik. Në lidhje me këtë aspekt, studiuesit mund të verifikojnë mënyrën e reagimit
të modelit egzistues të të drejtave të njeriut, të parashikuar apo të sanksionuar në kushtetuta, në raport
me përhapjen e internetit.

Në një fazë ku asnjë zgjidhje nuk mund të parashikohet me siguri, kjo do të duket një sipërmarrje e
lavdërueshme tashmë në përpjekjen për të përcaktuar kushtet e marrëdhënieve ndërmjet një ngjarjeje
në thelb postmoderne, si lindja dhe zhvillimi i rrjetit të internetit, dhe atyre vlerave të transpozuara dhe
të njohura nga kushtetutat

29 N. Lucchi, "Access to Network Services and Protection of Constitutional Rights: Recognizing the
Essential Role of Internet Access for the Freedom of Expression", Cardozo Journal of International and
Comparative Law (JICL), Vol. 19, No. 3, 2011. Në dispozicion në http://papers.ssrn.com. Aksesuar në 30
nëntor 2015. 30 Shih what-are-your-digital-rights-explainer në dispozicion në https://www.weforum.
Aksesuar në 20.11.2015.

republikane, bija të modernizmit iluminist31.

Natyra hibride e internetit, nga njëra anë një instrument dhe mjet i lirisë, dhe në anën tjetër një
kërcënimin kanosës, ngre problemin e konsistencës ligjore si të mundësive të reja për veprim të ofruara
nga interneti, si të kërkesave të reja të mbrojtjes së të drejtave që individi i parashtron sistemit ligjor si
pasojë e zhvillimeve të vrullshme të realitetit virtual.

Pas përcaktimit nëse këto të drejta të reja në raport me zhvillimin e teknologjive janë të drejta
subjektive mbetet ende i paqartë statusi i tyre, nëse janë të drejta kushtetuese dhe a duhet një
përditësim formal i katalogut të të drejtave të njeriut të parashikuara nga Kushtetutat dhe dokumentet e
tjera?

Përsa i përket kësaj qasjeje ka studiues që besojnë se interneti ka përfshirë në sistemet ligjore situata të
reja subjektive të tilla si psh e drejta e aksesit në internet32. Ky orientim doktrinor e konsideron të
drejtën për akses në internet, një të drejtë sociale, e cila detyron autoritetet publike që t’i sigurojnë
individit mjetet materiale për të patur akses me brez të gjerë dhe lidhje të shpejtë33. Në vijim do të
trajtohen më gjerësisht normat evropiane lidhur me çështjen e aksesit në internet, me neutralitetin e
rrjetit34, me edukimin ose alfbetizimin dixhital etj.

1.1.2 Përpjekjet për një Magna Charta të internetit Me argumentin dhe pretendimin e sigurisë, shtetet
kufizojnë të drejtat themelore të njeriut, vendosin forma të ndryshme censure, duke kontrolluar gjithnjë
e më shumë individin. Kompanitë ushtrojnë një pushtet të vërtetë normativ privat dhe planetar me
“terms of service” kushtet e përgjithshme të kontratës me të cilat në mënyrë të njeanshme rregullojnë
marrëdhëniet me njerëzit të cilët i furnizojnë me shërbimet nëpërmjet internetit. Nuk gjendemi përballë
një boshllëku ligjor, përkundrazi kemi një tërësi rregullash që veprojnë. Por a mundet demokracia të
pranojë një ushtrim të pushtetit normativ në universin infinit të internet pa përcaktuar më parë një
kornizë të parimeve dhe të të drejtave35?

31 Caruso Corrado, L’individuo nella rete: i diritti della persona al tempo di internet, fq 5, në dispozicion
në
www.forumcostituzionale.it/ëordpress/images/stories/pdf/documenti_forum/paper/0406_caruso.pdf.
Aksesuar në 20.11.2015. 32 Frosini E. Tomasso, Il diritto costituzionale di accesso a internet, Rivista Aic
N°: 1/2011. Në dispozicion në http://www.rivistaaic.it/. Aksesuar në 09.05.2016. 33Caruso Corrado,
L’individuo nella rete: i diritti della persona al tempo di internet, fq 9, në dispozicion në
www.forumcostituzionale.it/ëordpress/images/stories/pdf/documenti_forum/paper/0406_caruso.pdf.
Aksesuar në 20.11.2015. 34 Neutraliteti i rrjetit është parimi që ofruesit e shërbimeve të internetit dhe
qeveritë duhet të trajtojnë të gjitha të dhënat në internet në të njëjtën mënyrë, jo duke diskriminuar
apo ngarkuar në mënyrë të ndryshme sipas përdoruesve, përmbajtjeve, faqeve, platformës, zbatimin,
ose mënyrës së komunikimit. Termi është shpikur nga profesori Tim Wu në Universitetin Columbia në
2003, si një zgjatje e konceptit shumë vjeçar të bartësit (përhapësit) të përbashkët. 35 Stefano Rodota,
Anna Masero, Guido Scorza, Internet, i nostri diritti, Editori Laterza, prefazione, 2016.

Një shumëllojshmëri e madhe e kartave dhe parimeve në internet janë zhvilluar, secila duke përfshirë
modele, aktorë dhe çështje të ndryshme. Qysh në vitin 2005 Stefano Rodotà, në Samitin Botëror mbi
Shoqërinë e Informacionit në Tunis të organizuar nga OKB-ja36, artikuloi nevojën për një Kartë të të
drejtave të njeriut në internet, si hap të parë, por esencial për mbrojtjen e të drejtave të qarta dhe të
detyrueshme. Po sipas Rodota: “Si një hapësirë e ndërveprimit dhe bashkimit fleksibël, dhe në zhvillim,
interneti gradualisht është formësuar si hapësira më e madhe publike që njerëzimi ka njohur
ndonjëherë"37.

Në këtë kuptim, interneti ofron më shumë mjete të reja për të lehtësuar pjesëmarrjen e drejtpërdrejtë
të qytetarëve në jetën kulturore dhe politike të vendit të tyre dhe, më gjerë. Për të gjitha këto arsye,
interneti mund të shërbejë si një mjet i emancipimit dhe promovimit të lirive themelore, dhe mund të
stimulojë proceset e demokratizimit, duke kontribuar kështu në krijimin e një shoqërie më të drejtë38.

Këto cilësi nënkuptojnë se interneti nuk është i përshtatshëm për format tradicionale të qeverisjes, si e
drejta kombëtare dhe ndërkombëtare. Disa dokumente dhe deklarata janë shfaqur si një alternativë,
duke siguruar bazën për vetë-rregullimin ose bashkë- rregullimin duke ndihmuar për të drejtuar
veprimet e aktorëve të ndryshëm. Në këtë kuptim, dokumentet dhe parimet veprojnë si një formë e
ligjit të butë: standarde që nuk janë ligjërisht të detyrueshme, por që mbajnë peshën normative dhe
morale.

Gjithashtu, Sir Tim Berners-Lee, shpikësi i Web-it, filloi në mënyrë aktive të promovojë idenë e një
Magna Charta për Internetin39, pasi ai ka pohuar në një artikull të botuar nga The Guardian e 12 marsit
2014 se një kartë e tillë është e nevojshme për të mbrojtur dhe mëshiruar të drejtat e reja dhe
pavarësinë e internetit nga ndërhyrjet gjithnjë e më të shpeshta të qeverive dhe të kompanive të
mëdha.

Pika më e rëndësishme sipas tij është neutraliteti i rrjetit dhe siguria se do të mbetet kështu. Pa një
internet të hapur ose neutral nuk mund të ketë qeveri të hapur, nuk ka demokraci të mirë, nuk ka kujdes
shëndetësor të mirë, nuk ka komunitete të lidhura dhe

36 Samiti Botëror mbi Shoqërinë e Informacionit ka lindur nga e njëjta linjë e të menduarit të shumë
përpjekjeve për një Kartë të të Drejtave në internet: Kombet e Bashkuara dhe vendet anëtare të saj
kuptuan nevojën për një diskutim global mbi parimet dhe udhëzimet për një zhvillim të drejtë të
Shoqërisë së informacionit, në të cilën interneti është mjeti dhe simboli kryesor. Në këtë aspekt,
dokumentet që rezultojnë nga WSIS tashmë mund të konsiderohen një deklaratë e parimeve themelore.
Në të njëjtën kohë, ato duhet të shndërrohen në një përkufizim të shkurtër të të drejtave dhe detyrave
nga pikëpamja e individit, të shkruara në një gjuhë të thjeshtë dhe të qartë, që mund të komunikohen
dhe të përdoruren në të gjithë globin. 37Shih Stefano Rodota, Una costituzione per internet, në
dispozicion në http://www.repubblica.it/. Aksesuar në 16 dhjetor 2015. 38 Shih La posizione italiana sui
principi fondamentali di Internet. Në dispozicion në http://download.repubblica.it/. Aksesuar në dhjetor
2015. 39 Juan Carlos De Martin, Liberté, égalité, Internet. Per una Carta dei diritti digitali, në dispozicion
në http://www.lastampa.it/2015/03/28/cultura/libert-galit-internet-per-una-carta-dei-diritti-digitali.
Aksesuar në 23 dhjetor 2015.

diversitet të kulturës40. Në të njëjtën mënyrë Berners-Lee është i mendimit se neutraliteti i rrjetit nuk
duhet vetëm të ndodhë. Ai kërkon ndërhyrje positive nga autoritetet publike.

Po sipas Berners-Lee, midis çështjeve që do të duhet të adresohen nga një "Magna Carta e Internet” do
të jenë ato të privatësisë, fjalës së lirë dhe anonimitetit së bashku me ndikimin e ligjeve të të drejtave të
autorit dhe çështjeve kulturore e shoqërore rreth etikës së teknologjisë41.

Një shqetësim në rritje është se tani ka shumë dokumente dhe parime të ndryshme. Kjo mund të
copëzojë përpjekjet e shoqërisë civile: kur grupe të ndryshme mbështesin parime të ndryshme, ato kanë
më pak fuqi. Dixie Hawtin i klasifikon këto karta sipas parimeve, çështjeve dhe aktorëve të ndryshëm që
janë përfshirë në hartimin e tyre si më poshtë42:

Kartat dhe deklaratat e shoqërisë civile. Kartat dhe deklaratat e shoqërisë civile, nga të cilat Deklarata e
Pavarësisë së hapësirës kibernetike e John Perry Barlow në 1996-n është një nga shembujt më të
hershëm dhe më të famshëm. Ajo pasqyronte një pikë të veçantë dhe shumë të fortë të pikëpamjes së
John Perry Barlow, duke u fokusuar në pohimin e një të drejte të "pavarësisë" së internetit nga
rregullimi tradicional ligjor nga qeveritë43.

Që atëherë shoqëria civile ka tentuar të fokusohet në dokumente të cilat zbatojnë standardet e të

drejtave të njeriut në internet, dhe të cilat përcaktojnë parimet e politikave të cilat shihen si thelbësore
për përmbushjen e të drejtave të njeriut në mjedisin dixhital. Disa mbajtën një qasje gjithëpërfshirëse, të
tilla si Shoqata për Komunikimet Progresive me Kartën e të Drejtave të internetit (2006) dhe Koalicioni i
Parimeve (IRP) të Kartës së të drejtave të njeriut dhe Parimeve në Internet (2010)44.

Iniciativa të ndërmarra nga sektori privat. Sektori privat ka një rol qëndror në mjedisin e internetit,
nëpërmjet sigurimit të hardëare, softëare, aplikacioneve dhe shërbimeve nga operatorët e mëdhenj të
hapësirës kibernetike.

Disa shembuj të inisiativave të sektorit privat janë Iniciativa e Rrjetit Global me pjesëmarrjen e aktorëve
të ndryshëm të cilët kanë negociuar me operatorët e shërbimeve për respektimin dhe promovimin e
lirisë së shprehjes dhe privatësisë, dhe Këshilli i

40 Plani i tij për përpilimin e një Magna Carta përfshin parimet e privatësisë, lirisë së shprehjes dhe
përgjegjësinë për anonimitet, ndërsa ky plan do të quhej “The Web We Want”, i cili promovon të drejtat
dixhitale. 41 Toward an internet bill of rights në dispozicion në
https://theitcountreyjustice.wordpress.com/towards- aninternet-bill-of-rights/. Aksesuar në 24 dhjetor
2015. 42 Dixie Hawtin, Internet charters and principles: Trends and insights, Global Partners and
Associates, 2011, në dispozicion në http://www.global-partners.co.uk. Aksesuar në 26 dhjetor 2015. 43
Deklarata mund të shihet në http://homes.eff.org/~barloë/Declaration-Final.html. Aksesuar në 26
dhjetor 2015. 44 Të tjerë dokumente të cilat kanë për qëllim çështje të ndryshme në fusha më të gjera
janë, Electronic Frontier Foundation’s Bill of Privacy Rights for Social Networks (2010), the Charter for
Innovation, Creativity and Access to Knowledge (2009), and the Madrid Privacy Declaration (2009).

Evropës, i cili, ka zhvilluar udhëzime në partneritet me sektorin e kërkimit në internet dhe të rrjeteve
sociale. Kjo është pjesë e një prirje shumë më të gjerë të iniciativave që kërkojnë të mbajnë nën kontroll
kompanitë për standardet e të drejtave të njeriut në përgjigje të sfidave të një bote të globalizuar, ku
fuqia e kompanive më të mëdha mund të errësojë atë të qeverive kombëtare.

Shembuj të këtij trendi përfshijnë Global Compact të Kombeve të Bashkuara, dhe Raportuesin Special
për të drejtat e njeriut dhe korporatat transnacionale "Protect, Respect and Remedy Framework45.

Parime të vendosura nga organizatat ndërkombëtare. Në vitet e mëvonshme, ideja e një "Kushtetute
për internetin" ka lëshuar rrënjë në shumë pjesë të botës. Në kuadër të OKB- së u krijua një Koalicion
për hartimin e një Kartë për të Drejtat e Njeriut dhe parimet në internet46. Karta e të Drejtave të Njeriut
dhe Parimeve në Internet përshkon të gjitha të drejtat e njeriut duke u mbështetur në Deklaratën
Universale të të Drejtave të Njeriut dhe kartat e tjera të Kombeve të Bashkuara47.

Në vitin 2011, Koalicioni i të Drejtave dhe Parimeve në Internet propozoi një tjetër dokument që
përcakton dhjetë të drejta dhe parime kryesore që duhet të formojnë bazën e qeverisjes në internetit.
Parimet janë të rrënjosura në standardet ndërkombëtare të të drejtave të njeriut dhe kanë të bëjnë me
të drejtën e aksesit universal, neutralitetin e rrjetit, qeverisjen e internetit, etj48.

Parime të tjera të vendosura nga organizata ndërkombëtare janë Parimet e qeverisjes në internet të
vendosura nga Këshilli i Evropës49, Komunikata mbi Parimet për politikat në Internet në 2011, nga
Organizata për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim (OECD), etj.

Me rëndësi strategjike për rajonin tonë është Udhëzuesi për të drejtat e përdoruesve në internet50 në
kuadër të Këshillit të Evropës i cili, në një kontekst të fragmentuar si Evropa, nga prilli 2014 rreshtohet
kundër mbikëqyrjes pa dallim të përdoruesve të internetit duke argumentuar se vetëm një gjykatë mund
të kufizojë të drejtat e përdoruesve në internet dhe lirinë e tyre të shprehjes.

45 Dixie Hawtin, Internet charters and principles: Trends and insights, Global Partners and Associates,
2011, në dispozicion në http://www.global-partners.co.uk. Aksesuar në 26 dhjetor 2015. 46 Detyra
kryesore e Koalicionit për të Drejtat dhe Parimet në Internet është përkthimi i të drejtave ekzistuese të
njeriut në mjedisin e internetit. Koalicioni ka marrë përsipër rritjen e ndërgjegjësimit në nivel, lokal,
kombëtar dhe global, që të drejtat e njeriut të kenë rëndësi në internet dhe se si e drejta
ndërkombëtare e të drejtave të njeriut të zbatohet në mjedisin online. 47 Shih Internet Rights and
Principles Charter, në dispozicion në http://internetrightsandprinciples.org/charter. Aksesuar në 28
dhjetor 2015. 48 Për më shumë shih “The 10 Internet Rights & Principles”, e cila mund të shkarkohet në
22 gjuhë, në dispozicion në http://internetrightsandprinciples.org/site/campaign. Aksesuar në 28
dhjetor 2015. 49 Dokumenti përmban dhjetë parime (duke përfshirë të drejtat e njeriut, qeverisjen me
shumë aktorë, neutralitetin e rrjetit dhe diversitetin kulturor dhe gjuhësor), të cilat shtetet anëtare
duhet ti respektojnë në zhvillimin e politikave kombëtare dhe ndërkombëtare të internetit. 50
Recommendation CM / Rec (2014) 6 of the Committee of Ministers to member states on a Guide Rights
for Internet Users. Në dispozicion në https://search.coe.int/cm/Pages/result_details. Aksesuar në
21.11.2015.

Parime të vendosura nga inisiativat kombëtare. Në nivel kombëtar, disa qeveri kanë kthyer parimet e
politikës në një mjet të qeverisjes në internet. Brazili ka marrë rolin udhëheqës në këtë fushë nëpërmjet
aktorë të shumtë të Këshillit Drejtues të Internetit, i cili ka zhvilluar Parimet për Qeverisjen dhe
Përdorimin e Internetit, një grup prej dhjetë parimesh që përfshijnë lirinë e shprehjes, privatësinë dhe
respektimin e të drejtave të njeriut. Një shembull tjetër janë Udhëzimet e Norvegjisë për Neutralitetin e
Internetit (2009).

Gjithashtu në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Përfaqësues të Issa dhe senatori Ëyden zhvilluan në
2012 idenë për një Kartë Dixhitale për të Drejtat51 e bazuar mbi dhjetë parime të tilla si e drejta për
akses në internet në mënyrë të barabartë, pavarësisht se kush janë apo ku ndodhen përdoruesit, e
drejta për një internet të lirë dhe të pacensuruar, e drejta e privatësisë, etj.

Italia është një nga shtetet që është bërë protagoniste në bashkësinë ndërkombëtare pasi qysh prej vitit
2005 ka pasur një debat juridik për kushtetueshmërinë e disa të drejtave të shtetësisë dixhitale, duke i
dhënë jetë në 2015-n Deklaratës së të drejtave të njeriut në internet52.

Deklarata përcakton se të drejtat dhe liritë themelore të njeriut që i gëzon çdo person dhe që i njihen
nga deklaratat dhe konventat ndërkombëtare, më specifikisht nga Karta e të Drejtave Themelore të
Bashkimit Evropian dhe Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut, nga kushtetutat dhe ligjet duhet të
garantohen dhe në hapësirën kibernetike.

Kjo deklaratë e miratuar nga dhoma e deputetëve në Itali bën ndryshimin në raport me rreth 100
deklarata të të drejtave në internet (Internet Bill of rights), të cilat mund ti gjejmë në rrjet dhe janë
produkt i punës së pavarur të grupeve “Dynamic Coalitions”, sipërmarrjeve dhe personave të veçantë.
Deklarata italiane është dokumenti i parë i përpunuar institucionalisht, i cili është votuar unanimisht nga
dhoma e deputetëve duke marrë kështu një vlerë të qartë politike.
Në 14 nenet e saj, Deklarata është pozicionuar si një dokument referimi për çdo veprim dhe vlerësim që
ka të bëjë me internetin dhe ngre çështje që lidhen me të drejta dhe detyra të tilla si: e drejta e aksesit
në internet, neutraliteti i rrjetit, e drejta për të ditur, mbrojtja e të dhënave personale, mbrojtja e
anonimatit, e drejta për t’u harruar dhe siguria në internet.

1.1.3 Neutraliteti i rrjetit Neutraliteti i rrjetit (i njohur edhe me termin anglez network neutrality), është
një parim

51 Shih https://arstechnica.com/tech-policy/2012/06/sopa-opponents-unveil-digital-bill-of-rights/.
Aksesuar në 27 dhjetor 2015. 52 Stefano Rodota, Anna Masero, Guido Scorza, Internet, i nostri diritti,
Editori Laterza, 2016 faqe 5.

ligjor, duke iu referuar rrjeteve me brez të gjerë53 që ofrojnë akses në shërbimet e internetit, telefonisë
dhe televizionit54. Ky parim ka të bëjë me ofruesit e shërbimeve të internetit dhe qeveritë të cilët duhet
të trajtojnë të gjitha të përmbajtjet në internet në të njëjtën mënyrë, jo duke diskriminuar apo ngarkuar
në mënyrë të ndryshme sipas përdoruesve, përmbajtjeve, faqeve, platformës, zbatimit, ose mënyrës së
komunikimit.

Neutraliteti i internetit, gjithashtu i quajtur interneti i hapur, është parim sipas të cilit të gjitha
përmbajtjet ligjore në internet trajtohen të barabarta. Kjo do të thotë nxitje të kreativitetit dhe
inovacionit pa u frikësuar se kompanitë e ofrimit të internetit mund të fshijnë ndonjë përmbajtje. Ideja
është që informacioni në internet duhet të bartet në mënyrë të paanshme, pa marrë parasysh
përmbajtjen, destinacionin ose burimin dhe se shfrytëzuesit duhet të kenë mundësinë të vendosin se
cilat aplikacione, shërbime dhe hardware dëshirojnë të shfrytëzojnë. Kjo do të thotë se ofruesit e
internetit nuk munden, sipas përzgjedhjes së tyre, t’i japin përparësi ose ta ngadalësojnë aksesin në
aplikacione ose shërbime të caktuara55.

Termi është shpikur nga profesori Tim Wu në Universitetin Columbia, në vitin 2003 dhe sipas tij
“neutraliteti i rrjetit është përkufizuar si një parim i projektimit. Ideja është që një rrjet informacioni
publik masivisht i dobishëm të synojë trajtimin në mënyrë të barabartë të gjithë përmbajtjeve, faqeve
dhe platformave”56. Sipas motorit më të madh të kërkimit google, “neutraliteti i rrjetit është parimi për
të cilin përdoruesit e internetit do të duhet të kenë kontroll mbi çfarë mund të shikojnë dhe cilat
aplikikacione duan të përdorin në internet”57. Ky është një nga parimet themelore që është përfshirë në
shumicën e përpjekjeve të aktorë të ndryshëm për hartimin e një karte për të drejtat në internet.

Nga sa më sipër vërejmë se ka përkufizime të ndryshme të këtij parimi, por shumica e përkrahësve të tij
konsiderojnë “neutral”, një rrjet me brez të gjerë që është pa kufizime të njëanshme për përdoruesit e
internetit

Kuadri rregullator i BE-së përsa i përket neutralitetit të internetit nuk është përcaktuar ende mirë, është
duke u diskutuar në Parlamentin Evropian “Paketa Telecoms”, një grup prej pesë direktivave të BE-së
për të rregulluar sistemin e komunikimeve elektronike58. Ndërkohë në 27 tetor 2015, Bashkimi Evropian
ka miratuar Rregulloren për neutralitetin e rrjetit. Ndryshe nga Shtetet e Bashkuara, ku në shkurt të
2015, Federal 53 Në kontekstin e aksesit në Internet, termi brez i gjerë përdoret për të nënkuptuar
akses në internet me shpejtësi të lartë, i cili është gjithmonë më i shpejtë se aksesi tradicional dial-up. 54
Dell'Aversana Fabio, Le libertà economiche in Internet: competition, net neutrality e copyright, Roma,
Aracne editrice - Collana Diritto e policy dei nuovi media, 2014. 55 Për më shumë shih ЕDRI-gram EDPS’s
Opinion on net neutrality & privacy nr. 9.20, 19 tetor 2011. 56 Për më shumë shih
http://www.timwu.org/network_neutrality.html. Aksesuar në 22 janar 2016. 57 Për më shumë shih
https://publicpolicy.googleblog.com/search/label/Net%20Neutrality. Aksesuar në 20.01.2016. 58
Versioni origjinal i direktivave është i vitit 2002: Access Directive 2002/19/EC; Authorisation Directive
2002/20/EC; Framework Directive 2002/21/EC; Universal Service Directive 2002/22/EC; ePrivacy
Directive 2002/58/EC. Përveç kësaj, paketa përfshin propozimet e mëposhtme për direktivat:
COD/2007/0247 (emenda la 2002/19/EC, la 2002/20/EC e la 2002/21/EC); COD/2007/0248 (emenda la
2002/22/EC e la 2002/58/EC).

Communications Commission59 miratoi një paketë të re të rregullave për neutralitetin e rrjetit, BE nuk
kishte ende një legjislacion që do të garantonte neutralitetin e rrjetit.

Rregullorja e re e BE-së60, është subjekt i kritikave të shumta edhe pse parashikon mbrojtjen e
neutralitetit, sepse sipas analistëve lë shumë hapësirë për devijim të kompanive telefonike për shkak të
përjashtimeve të parashikuara në të. Teksti parashikon për shembull, mundësinë për të përdorur korsi
preferenciale për “disa shërbime të specializuara”. Legjislacioni gjithashtu lejon ngadalësim të disa
shërbimeve në rast të ngarkesës dhe bllokimit të trafikut, edhe pse përkohësisht.

Komisioneri evropian për ekonominë dhe shoqërinë dixhitale, Günther Oettinger është shprehur i
kënaqur: “Për herë të parë Evropa ka miratuar një ligj për neutralitetin e rrjetit”. Por ka nga ata që
mendojnë ndryshe: aktivistë, ekspertë të të drejtave në internet, madje dhe vetë Tim Berners Lee
përpara votimit i kanë kërkuar Parlamentit ndryshimin e Rregullores për të të mbrojtur realisht
neutralitetin e rrjetit europian. Por shumica e deputetëve votuan ndryshe, duke besuar se legjislacioni
është i mjaftueshëm61.

1.1.4 Aksesi me brez të gjerë Termi brez i gjerë i cili është i lidhur ngushtë me neutralitetin e rrjetit, ka
për qëllim të tregojë një lidhje të shpejtë interneti. Teknologjia zhvillohet çdo ditë dhe nuk ka rregulla
për të përcaktuar se sa e gjerë duhet të jetë për ta përcaktuar si të tillë62. Me këtë term kuptohet
aftësia për të transmetuar të dhënat me shpejtësi të lartë. Nga një këndvështrim praktik, brezi i gjerë
është përcaktuar si shpejtësia maksimale e transmetimit duke përdorur një mbështetje specifike. Mund
të mendohet për të si gjerësia e një autostrade e cila është përcaktuar për të kaluar të dhënat, sa më e
madhe është gjerësia, aq më e madhe sasia e të dhënave që është e aftë të kalojë në të njëjtën kohë63.

Në pak fjalë, mund të thuhet se, në përdorimin e zakonshëm, termi brez i gjerë i referohet internetit të
shpejtë, dmth transmetimit dhe marrjes së një sasie të madhe të të dhënave në të njëjtën kohë
nëpërmjet të njëjtit kabëll, me një shpejtësi më të lartë në krahasim me sistemet e mëparshme të
telekomunikacionit: gjë që në praktikë lejon kalimin e filmave,

59 Një agjenci e pavarur qeveritare që rregullon sistemin e komunikimeve në SHBA. 60 Regolamento

(UE) 2015/2120 del Parlamento europeo e del Consiglio del 25 novembre 2015 che stabilisce misure
riguardanti l’accesso a un’Internet aperta e che modifica la direttiva 2002/22/CE relativa al servizio
universale e ai diritti degli utenti in materia di reti e di servizi di comunicazione elettronica e il
regolamento (UE) n. 531/2012 relativo al roaming sulle reti pubbliche di comunicazioni mobili all’interno
dell’Unione (Testo rilevante ai fini del SEE). Në dispozicion në http://eur-lex.europa.eu/. 61 Perché
secondo gli attivisti della rete l’Europarlamento ha reso internet un posto peggiore, në dispozicion në
LaStampa.it. on line. Aksesuar në 20.01.2016. 62 Termi brez i gjerë apo broadband ka lindur me ardhjen
e teknologjisë ADSL, dhe kjo do të thotë se ka një evolucion në rrugën e transmetimit të sinjalit të
dhënave. Sot mund të përcaktohet si e tillë fibra optike ose teknologjitë më moderne të transmetimit të
të dhënave nga valët e radios, si për shembull 4G, e cila e kalon pragun prej 100 Mbit/s. Sektori i
Standardizimit të Telekomunikacionit, agjenci e OKB-së është përpjekur të përcaktojë një standard që do
të përdoret ndërkombëtarisht, për të shmangur konfuzionin e ofertave dhe pajisjeve në treg. Për
Evropën ka vendosur një minimum prej 2 Mbit/s, ndërsa SHBA është 1,5 Mbit/s. 63 Shih kuptimin e
brezit të gjerë në http://www.sostrader.it/sostrader/didattica2.cfm?id=46.

muzikës dhe dosjeve të tjera (file) pa u nevojitur një kohë e pafund ose pa u bllokuar procesi i
transmetimit të të dhënave. Shpërndarja dhe përdorimi i internetit me brez të gjerë është një faktor
vendimtar për rritjen ekonomike dhe punësimin, duke qenë një kusht i nevojshëm për një sërë
shërbimesh të tilla si videotelefonatat, telekonferencat, telemjekësia si dhe krijon mundësinë e
dixhitalizimit të marrëdhënieve ndërmjet qytetarëve dhe administratës publike.

Aksesi me brez të gjerë u shpall shërbim universal për herë të parë në botë në Finlandë në vitin 2005,
dhe më vonë në Spanjë dhe Zvicër.

1.1.5 Alfabetizimi dixhital Alfabetizimi dixhital ose edukimi dixhital përkufizohet si aftësia për të
përdorur mediat e reja, e cila të jep mundësi për të marrë pjesë në mënyrë aktive në një shoqëri gjithnjë
e më të dixhitalizuar. Një shembull që përdoret shpesh për alfabetizimin dixhital është aftësia për të
përdorur mjete të reja të teknologjisë së informacionit dhe komunikimit për të marrë informacion
nëpërmjet kanaleve të ndryshme që janë në dispozicion sot64, duke favorizuar jo vetëm fitimin e
aftësive instrumentale të lundrimit në internet, por edhe aftësitë dixhitale si njohuri dhe përdorim të
konteksteve dhe hapësirave institucionale dhe jo institucionale, që ofron web.

Alfabetizimi dixhital është i rëndësishëm për të qenë në gjendje të përdoren me lehtësi dhe në mënyrë
efektive mediat elektronike për qëllime punësimi, edukimi dhe gjatë kohës së lirë. Bëhet fjalë për
aftësinë për të pasur akses në median dixhitale dhe teknologjinë e informacionit dhe komunikimit (TIK),
si dhe për të kërkuar, kuptuar dhe vlerësuar në mënyrë kritike aspekte të ndryshme të mediave dixhitale
dhe të përmbajtjeve të tyre. Pa patur aftësi bazë dixhitale është e vështirë të marrësh pjesë plotësisht
në shoqëri.

Parlamenti Evropian në një raport të 25 marsit 2010 nxjerr në pah praninë e teknologjisë së
informacionit dhe komunikimit pothuajse në të gjitha aspektet e jetës së qytetarëve, si në aspektin
administrativ dhe ekonomik, atë të marrëdhënieve shoqërore, dhe organizimit të shkollës. Kjo shoqëri e
re informacioni nuk mund të lërë mënjanë formimin e çdo individi në përdorimin e teknologjisë, duke
pasur parasysh se ajo ofron potencial të madh ekonomik65 dhe shoqëror në luftën kundër pabarazive të
vendeve në botë, duke sjellë një përfitim të madh në rritjen kulturore dhe shkëmbimin e njohurive.

Edukimi ose alfabetizimi dixhital bëhet gjithashtu i nevojshëm për të nxitur përfshirjen e njerëzve në
nevojë, si të moshuarit, të papunët, njerëzit në varfëri dhe me aftësi të

64 Commissione europea, Società dell'informazione: Alfabetizzazione digitale - Competenze per la

società dell'informazione, në dispozicion në http//ec.europa.eu. Aksesuar në 18.1.2015. 65 Consiglio
europeo di Lisbona 23 e 24 marzo 2000. Predisporre il passaggio ad una economia competitiva, dinamica
e basata sulla conoscenza, në dispozicion në http://www.europarl.europa.eu/. Aksesuar më 18 nëntor
2015.

kufizuara, për të zhvilluar aftësitë që mbushin pabarazitë sociale.

Institucionet evropiane tregojnë kështu një vëmendje të madhe drejt revolucionit informatik dhe drejt
ndryshimeve thelbësore të ekuilibrave tradicional shoqërorë të prodhuara prej saj dhe, nën këtë profil
specifik, tregojnë largpamësi dhe vullnet për t’u përballur me problemet e reja dhe komplekse që vijnë
nga shoqëria globale, duke i dhënë ndjesinë e shfrytëzimit të plotë kthesave pozitive lidhur me
integrimin juridik, politik e kulturor.

1.1.6 Hendeku dixhital Hendeku dixhital, është një fenomen i kohëve të fundit, kompleks dhe shumë i
ndërlikuar, i lidhur me zhvillimin e teknologjisë kompjuterike dhe internetit, i cili ka gjeneruar pabarazi
të rëndësishme kulturore dhe sociale. Për shkak të kompleksitetit të tij hendeku dixhital është
përshkruar nga ekspertët si "një objektiv në lëvizje", duke theksuar vështirësinë e studimit të një
fenomeni në ndryshim e sipër, që kërkon një proces të vazhdueshëm të rishikimit66.

Hendeku dixhital ose ndarja dixhitale është hendeku midis atyre që kanë akses në teknologjitë e
informacionit dhe atyre që janë të përjashtuar, pjesërisht ose plotësisht. Arsyet për përjashtim
përfshijnë disa elementë: kushtet ekonomike, niveli arsimor, cilësia e infrastrukturës, dallimet në moshë
apo gjini, përkatësia në grupe të ndryshme etnike, prejardhja gjeografike etj67. Përveçse tregon
hendekun aktual të aksesit në teknologji, përkufizimi përfshin gjithashtu pabarazi në përvetësimin e
burimeve ose aftësive të nevojshme për të marrë pjesë në shoqërinë e informacionit.

Hendeku dixhital mund të përdoret për t'iu referuar qoftë hendekut midis njerëzve të ndryshëm apo
grupeve shoqërore në të njëjtën zonë, qoftë hendekut midis rajoneve të ndryshme brenda të njëjtit
shtet, ose midis shteteve (ose rajoneve të botës) globalisht.

Si përfundim: “hendeku dixhital është një koncept shumëdimensional, në evolucion të vazhdueshëm për
të cilin një vizion polar nuk mund të bëjë vecse efektin e një batanije shumë të shkurtër”68. Nuk ka, pra,
një përkufizim të qartë që të mund ta përshkruajë.

Risitë teknologjike shpalosin potencialin e tyre të plotë vetëm nëse konteksti shoqëror dhe kulturor
është në gjendje ti mirëpresë ato. Pengesa e parë në prezantimin e çdo formë të teknologjisë është
analfabetizmi, i cili privon pothuajse një miliard njerëz nga mjetet gjuhësore për të shkruar, lexuar dhe
komunikuar përvojat e tyre. Pengesa e dytë është

66 Il Digitale Divide, në dispozicion në http://www.tusciainnovazione.it/divario-digitale.html. Aksesuar

në 18 nëntor 2015. 67 Consiglio europeo di Lisbona 23 e 24 marzo 2000. Predisporre il passaggio ad una
economia competitiva, dinamica e basata sulla conoscenza, në dispozicion në
http://www.europarl.europa.eu/. Aksesuar më 18 nëntor 2015. 68 L. Sartori, Il divario digitale. Internet
e le nuove disuguaglianze sociali, Il Mulino 2006, p.11.

shpërndarja e burimeve të energjisë69.

Pa energji, të gjitha format e telekomunikacionit do të jenë të papërdorshme dhe për fat të keq edhe sot
një e treta e popullsisë botërore nuk ka në dispozicion asnjë lloj energjie elektrike, dhe një e treta tjetër
ka energji në mënyrë sporadike. Edhe pse aksesi në rrjetin telefonik po zhvillohet me shpejtësi në sajë të
telefonisë celulare, mbetet i pazgjidhur problemi i kostove të infrastrukturës telekomunikacionit. Më
pak të dukshëm, por po aq të vështirë për të kapërcyer janë dhe pengesat e larta nga tarifat
ndërkombëtare, standardet teknologjike dhe pronësia intelektuale e softuerit të zgjedhur.
Termi hendek dixhital u shfaq midis viteve 1995 dhe 1998 nga raportet e National Telecommunications
and Information Administration, për të nxjerrë në pah dallimin midis zonave rurale dhe qendrave urbane
amerikane përsa i përket disponueshmërisë dhe përdorimit të mjeteve të tilla si radio, telefon dhe
kompjuter. Deri më sot është pothuajse e pamundur për të identifikuar personin që e ka shpikur apo
cituar i pari lindjen e termit.

Sipas Andy Carvin, një studiues i programit të Politikave të Komunikimit të Fondacionit Bentos: “askush
nuk e di kush e shpiku termin”70. Në vitin 1995, Al Gore filloi duke e përdorur atë në fjalimet e tij, dhe
Clinton e ndoqi në vjeshtë. Më pas, ky term është miratuar dhe nga organizatat ndërkombëtare për të
përshkruar diferencat e midis Veriut dhe Jugut në botë, në përhapjen e rrjeteve dhe internetit.

Aktualisht koncepti i hendekut dixhital është përdorur për t'iu referuar fenomeneve të ndryshme, për të
cilat disa studiues kanë preferuar të flasin për hendekun dixhital, për të dalluar linjat e ndryshme në
lidhje me përhapjen e teknologjisë së informacionit dhe komunikimit (TIK), në shtresat e ndryshme të
popullsisë. Për këtë arsye është e nevojshme që të merren masa në drejtim të alfabetizimit dixhital,
sikurse është dhe objektivi prioritar i Lisbonës.

Në Këshillin evropian të Lisbonës në mars të vitit 2000, Bashkimi Evropian ka vendosur një objektiv të ri
strategjik për dekadën e ardhshme: "për t'u bërë ekonomia më konkurruese dhe më dinamike e bazuar
në dije, në botë, e aftë për rritje të qëndrueshme ekonomike e mbështetur me më shumë vende të reja
punë më të mirë dhe me kohezion më të madh social”. Për këtë qëllim, ajo ka identifikuar tri fusha
prioritare për të cilën Strategjia e Lisbonës ka vendosur të japë një impuls vendimtar: 1) zhvillimi i
strategjive për punësim, me vëmendje të veçantë në reformat e tregut të punës; 2) Lidhja Evropës me
tregjet e tjera; 3) krijimi i një zone evropiane të dijes. Në objektivin e tretë, përfshihet dhe alfabetizimi
dixhital, që do të ndiqet përmes investimeve në rritje në kërkim dhe dije, në sektorin e inovacionit,
arsimimit dhe të trajnimit në një optikë më të integruar.

Padyshim një nga mjetet efektive për të luftuar hendekun dixhital duket të jetë, edhe para arsimit,
informimi, sa më i gjerë dhe më i detajuar që të jetë e mundur. Shumë qytetarë

69 Shih ICT tecnologie informatiche, në dipozicion në www.unimondo.org/temi/informazione-&-

media/ICT-tecnologie-informatiche. Aksesuar në 21.11.2015. 70 L. Sartori, Il divario digitale. Internet e le
nuove disuguaglianze sociali, Il Mulino 2006, p.11.

dhe biznese (në përgjithësi të vogla), shpesh nuk e dinë dhe, për këtë arsye, nuk përfitojnë nga
shërbimet në rrjet të ofruara nga administrata publike, duke rrezikuar që të rrinë jashtë shoqërisë së
informacionit, vetëm për shkak të mungesës së të vetë informacionit.

Duke ju rikthyer përkufizimeve të hendekut dixhital dhe vëzhgimeve të fenomenit gjatë viteve, sot është
e mundur që të dallojmë tri lloje të ndryshme të tij: hendeku Global, i cili i referohet dallimeve në mes
vendeve të zhvilluara më shumë dhe vendeve më pak të zhvilluara; hendeku social, i cili i referohet
pabarazive ekzistuese brenda një vendi të vetëm; hendeku demokratik i cili është i lidhur me
pjesëmarrjen në jetën demokratike të një vendi nëpërmjet teknologjive të reja71.

Ndërkohë Szilard Molnar përcakton tre lloje të hendekut dixhital: (a) hendeku dixhital që lidhet me
aksesin, (b) hendeku dixhital që lidhet me përdorimin, i cili përshkruan dallimin midis përdoruesve dhe
jo-përdoruesve, dhe (c) hendeku dixhital që lidhet me cilësinë e përdorimit72.
Përveç kësaj, edhe pse interneti mund të ndihmojë për të zbutur efektet te personat në disavantazh,
këto grupe kanë mundësi më të vogla për të përdorur internetin, veçanërisht personat me arsim të
kufizuar, personat joaktive nga pikëpamja ekonomike dhe të moshuarit. Pa një angazhim efikas për
aksesin në internet, rritet rreziku i mëtejshëm i përjashtimit social. Kjo është arsyeja pse Axhenda
dixhitale gjithashtu ka një objektiv kyç të ofrimit të përdorimit të rregullt të internetit, të 60% të
personave në disavantazh deri në vitin 2015.

Në qershor të vitit 2000 Bashkimi Evropian ka miratuar Planin e Veprimit "e Europe 2002". Në dokument
parashikohen kërkesa politike të nevojshme për rritjen e rajoneve të prapambetura dhe një angazhim të
jashtëzakonshëm në reduktimin e hendekut dixhital mes vendeve të pasura dhe të varfra. Plani i
veprimit përcakton optimizimin e kapitalit njerëzor, dhe veçanërisht të të rinjve, në qendër të veprimeve
konkrete që duhen ndjekur nga BE-ja dhe nga çdo shtet anëtar73. Linjat e veprimit të përcaktuara në
planin evropian synojnë arritjen e tre objektivave prioritare: 1. Realizimi një aksesi më pak të
kushtueshëm, më të shpejtë dhe më të sigurt në internet; 2. Investimi në burimet njerëzore, duke
inkurajuar pjesëmarrjen e të gjithëve në ekonominë e dijes; 3. Nxitja e përdorimit të internetit, në
administratë dhe shërbimet publike, duke përshpejtuar e-commerce (tregtinë elektronike) dhe duke
zhvilluar përmbajtjet dixhitale për rrjetet globale.

71 Il Digital Divide, në dispozicion në http://www.tusciainnovazione.it/divario-digitale.html. Aksesuar në

7 janar 2016. 72Alfabetizzazione digitale e competenze informatiche, në dispozicion në
http://www.openeducationeuropa.eu/it/paper/alfabetizzazione-digitale-e-competenze-informatiche.
Aksesuar më 3.05. 2016. 73e-Europe 2002, “Una societa dell’informazione per tutti”, në dispozicion në
http://www.edscuola.it/archivio/norme/circolari/.pdf. Aksesuar në 21.11. 2015.

1.1.7 E-demokracia Ngushtësisht i lidhur me problemin e hendekut dixhital, është koncepti i e-

demokracisë ose demokracisë elektronike, gjithnjë e më i përhapur, i cili mund të përkufizohet si
pjesëmarrja e drejtpërdrejtë e qytetarëve në procesin e vendimmarrjes mbështetur nga teknologjitë e
reja të komunikimit74. Kjo është një formë e qeverisjes në të cilin të gjithë qytetarët prezumohen të
kenë të drejtën për të marrë pjesë në mënyrë të barabartë në propozimin, hartimin dhe përpunimin e
ligjeve75.

Flitet për e-demokraci në lidhje me çdo lloj përdorimi ose testimi të teknologjive (internetit në mënyrë
të veçantë, por edhe telefonisë së lëvizshme) të ofruara nga institucionet për qytetarët në lidhje me
pjesëmarrjen politike për zgjedhjen e institucioneve të çdo niveli (lokal, kombëtar, mbikombëtar).
Ushtrimi i pjesëmarrjes demokratike realizohet në tre mënyra të ndërveprimit midis qeverisë dhe
qytetarëve: transmetimi i informacionit nga qeveria te qytetarët; konsultimi i qytetarëve në fazën e
formulimit të politikave dhe; pjesëmarrja aktive e qytetarit. Një nga mjetet e e-demokracisë është votimi
elektronik që mund të përmirësojë marrëdhëniet midis përdoruesve dhe organeve përfaqësuese, duke
vendosur në lëvizje një lloj veprimtarie të kontrollit mbi mandatin e besuar të zgjedhurve të tyre. Vota
elektronike u prezantua si për të përmirësuar procedurat e shprehjes së vullnetit, si për të minimizuar
gabimet në numërimin dhe përpjekjet e manipulimit të vullnetit elektoral nga votuesit. Estonia ka një
rekord në këtë fushë, pasi, është vendi i parë në botë që ka eksperimentuar votimin elektronik, e gjithë
kjo që në vitin 2005. Qytetarët estonezë mund të votojnë nëpërmjet internetit si për zgjedhjet dhe për
referendume. Zhvillimi i e-demokracisë është i lidhur me faktorë kompleks të brendshëm, siç janë
normat politike dhe presionet e qytetarëve76 si dhe nga modeli i demokracisë që implementohet
brenda vendit77, por dhe nga faktorë të jashtëm të tillë si standartet e inovacionit. Me qëllim arritjen e
barazisë dixhitale dhe, kështu, të asaj që mund ta përkufizojmë si një lloj e-demokracie, nevojitet të
procedohet me miratimin e masave konkrete dhe të akteve normative të drejtpërdrejta për garancinë
dhe mbrojtjen efektive të të drejtave të njeriut dhe të atyre të drejtave virtuale të gjeneratës së fundit
që nuk njohin dhe nuk duan të njohin kufij.

SHOQËRIA E INFORMACIONIT DHE SFIDAT E SAJ

3.1 Hyrje Ky kre do të përpiqet të bëjë një hyrje dhe një trajtim të formave dhe përmbajtjes të
rregullimeve juridike të shoqërisë së informacionit, një term që ka filluar të përdoret gjerësish në ditët
tona. Trajtimi i nevojshëm për këtë qëllim edhe pse në mënyrë të thjeshtë dhe skematike do të përpiqet
ti japë përgjigje njohjes së fenomenit nëpërmjet rregullimeve juridike dhe analizave të propozuara nga
doktrina. Kuptimi i përcaktimit të shoqërisë së informacionit, e cila nënkupton kontekstin e ri, si një
univers në të cilin teknologjia dhe marrëdhëniet shoqërore janë të ndërvarura, do të analizohet për të
njohur rregullimet juridike të këtij fenomeni, jo vetëm përsa i përket ndërhyrjeve teknologjike, por edhe
ndryshimeve sociale si dhe fushës së të drejtave ekzistuese dhe të reja që janë të lidhura me këtë
fenomen. Shoqëria e informacionit është konteksti në të cilën teknologjitë e reja të informacionit dhe
komunikimit luajnë një rol themelor në zhvillimin e aktiviteteve të njeriut. Këto teknologji janë përdorur
për të prodhuar dhe për të komunikuar, në formë dixhitale, mesazhe, imazhe, tekste, muzikë, filma, dhe
kështu me radhë. Zhvillimi i teknologjive të informacionit dhe komunikimit po ndryshon mënyrën se si
njerëzit jetojnë, punojnë, prodhojnë dhe shpërndajnë mallra dhe shërbime, si formohen gjeneratat e
reja, si studiohet, etj.

3.2 Shoqëria e informacionit, përkufizimi dhe aspektet e saj Transformimi i kuadrit industrial të botës së
zhvilluar është shoqëruar në vitet e fundit, nga liberalizimi i telekomunikacionit dhe përhapjes masive të
internetit. Tipari që ka marrë aktualisht ekonomia dhe shoqëria kanë çuar në shfaqjen e të
ashtuquajturës “shoqëri të informacionit”. Kjo shprehje, e cila e ka origjinën në "shoqërinë post-
industriale" është përdorur për herë të parë në vitin 1973 nga Daniel Bell, profesor i sociologjisë në
Harvard, dhe është tregues i një shoqërie moderne, që në kulmin e procesit të industrializimit, duhet –
që për

të vazhduar të rritet - të përqëndrojë përpjekjet e saj jo më në prodhimin e më shumë të mirave

materiale, por të shërbimeve të paprekshme175. Për këtë autor shoqëria post- industriale, është
rezultat i kompjuterizimit dhe përhapjes së njohurive, që do të lejojnë transformimin e shoqërisë së re.
Disa karakteristika të saj janë: roli qëndror i njohurive teorike, roli parësor i shkencës dhe teknologjive të
reja. Pra shoqëria e informacionit, karakterizon atë lloj shoqërie, boshti organizativ kryesor i së cilës
është njohja teorike. Shërbimet e bazuara në dije do të shndërrohen kësisoj në struktura qëndrore të
reja të organizmit ekonomik dhe të një shoqërie të udhëhequr nga dija. Në shoqërinë e informacionit
prodhimi material është zëvendësuar pothuajse nga prodhimi intelektual, dhe njohuritë, nëpërmjet
informacionit, duke u bërë elementi që e karakterizon atë. Krahasuar me shoqërinë industriale, shoqëria
e informacionit ndjek drejtime të tjera: marrëdhënie të reja të përditshme, forma të reja të ndërveprimit
shoqëror, lloje të reja të komunikimit, në të cilën një rol kyç mbulohet nga mediat. Vlera materiale bëhet
gjithnjë e më shumë jomateriale. Që prej Luftës së Dytë Botërore, brenda pak vitesh, shoqëria
industriale, e përqëndruar në prodhimin në masë të të mirave materiale, i ka hapur rrugë shoqërisë
post-industriale, e përqendruar në prodhimin në masë të të mirave jomateriale dhe informacionit. Për
këtë arsye shprehja shoqëri e informacionit i referohet një vizioni social, që zëvendëson shoqërinë
industriale, duke vendosur në qendër të saj si burim strategjik informacionin dhe njohuritë, në vend të
energjisë dhe teknologjisë mekanike të prodhimit176. Brenda këtij përkufizimi mund të futet edhe
dimensioni i përdorimit të mjeteve të reja të komunikimit si interneti. Por ky është vetëm një ndër
shumë faktorë të tjerë teknologjik. Një aspekt shumë i rëndësishëm është ai i ofrimit të shërbimeve në
këtë sektor, thurja e programeve kompjuterike, ndihma teknike në dixhitalizimin e arkivave apo
dokumenteve etj. Të tëra këto shërbime përbëjnë një produkt të suksesshëm pa sjellë kurrfarë
zhvendosje të ndjeshme të krahut të punës vendas në vende të tjera. Termi shoqëri e informacionit
është ndeshur edhe në dokumentin e Martin Bangemann, Komisionerit Evropian177 (i ashtuquajturi
Bangemann Report) me titull "Evropa dhe shoqëria e informacionit global", hartuar në vitin 1994, në
bashkëpunim me njëzet grupe të mëdha industriale, i cili shpreh konceptin e komunikimit si "e mirë", në
dritën e ndërthurjes gjithnjë e më intensive të informacionit, telekomunikacionit dhe informatikës. Në
kohët e sotme, me termin shoqëri e informacionit në kuadrin e Bashkimit Evropian, kërkohet të ndiqen
disa objektiva jo vetëm teknologjik, por edhe politik dhe kulturor.

175 Në dispozicion në
www.senato.it/ocumenti/repository/relazioni/libreria/quaderno_43_governance.pdf. Aksesi i fundit në
5 mars 2016. 176 Shih La società dell’informazione, në dispozicion në
http://www.tecnoteca.it/tesi/democrazia/divide/04. Aksesi i fundit në 5 mars 2016 177 Në dispozicion
në http://www.cyber-rights.org/documents/bangemann.htm. Aksesi i fundit në 5 mars 2016.

Shoqëria e informacioni përshkruan një shoqëri në të cilën, një shkallë e konsiderueshme e aktivitetit
fokusohet në krijimin, shpërndarjen, përdorimin dhe ripërdorimin e informacionit. Ky aktivitet kryhet
nëpërmjet të ashtuquajturës teknologji e informacionit dhe komunikimit178(TIK). Sekretari i
Përgjithshëm i OKB-së, Kofi Annan është shprehur se “me shoqëri të informacionit do të kuptojmë një
shoqëri në të cilën i gjithë potenciali njerëzor promovohet përmes aksesit në teknologji dhe edukimin që
i lejon të mësojnë se si ti përdorin ato në mënyrë efektive”. Prandaj, shoqëria e informacionit kërkon
zhvillimin e njohurive në rritje dhe zgjerimin e edukimit të vazhdueshëm. Pa këtë dhe pa universalitetin
e shërbimeve të komunikimit, teknologjitë e reja ka të ngjarë që të gjenerojnë fragmentarizimin
(copëzimin) në vend të integrimit.

3.2.1 Kritikët e shoqërisë së informacionit Përveç përkrahësve të konceptit të shoqërisë së informacionit,

ka studiues të cilët kanë rezervat e tyre. Kritika kryesore e koncepteve të tilla si shoqëria e informacionit,
shoqëria e dijes, shoqëria e internetit, shoqëria postmoderne, shoqëria postindustriale, etj që është
shprehur kryesisht nga studiues kritikë është se ato krijojnë përshtypjen se kemi hyrë në një lloj
krejtësisht të ri të shoqërisë.

“Nëse ka vetëm më shumë informacion, atëherë është e vështirë për të kuptuar, pse dikush duhet të
tregojë se kemi para nesh diçka radikalisht të re”179. Kritikët si Frank Webster argumentojnë se këto
qasje theksojnë mungesën e lidhjes logjike, sikur shoqëria bashkëkohore nuk ka pasur asgjë të
përbashkët me shoqërinë siç ishte 100 apo 150 vjet më parë.

Kritikët si Webster, argumentojnë se shoqëria bashkëkohore para së gjithash është ende një shoqëri
kapitaliste e orientuar drejt akumulimit të kapitalit ekonomik, politik, dhe kulturor. Ata pranojnë se
teoritë e shoqërisë së informacionit theksojnë disa cilësi të reja të rëndësishme të shoqërisë (sidomos
globalizimin dhe informatizimin), por akuzojnë se ato dështojnë të tregojnë se këto janë atribute të
strukturave të përgjithshme kapitaliste.
178 Teknologjia e informacionit dhe komunikimit (TIK), është tërësia e metodave dhe teknologjive që
realizojnë transmetimin, marrjen dhe përpunimin e informacionit (duke përfshirë edhe teknologjitë
dixhitale). TIK është një term ombrellë që përfshin çdo pajisje të komunikimit ose aplikimit, në të cilin
bëjnë pjesë: radio, televizion, telefona celularë, kompjuter dhe rrjetet hardëare dhe softëare, sistemet
satelitore dhe kështu me radhë, si dhe shërbime të ndryshme dhe aplikimet e lidhura me to, si
videokonferencat dhe të mësuarit në distancë. Sipas Komisionit Evropian, rëndësia e TIK-ut qëndron më
pak në vetë teknologjinë sesa në aftësinë e saj për të krijuar akses më të madh të informacionit dhe
komunikimit. Shumë vende të botës kanë krijuar organizata për promovimin e TIK-ut, pasi ekziston frika
se nëse zonat më pak të avancuara teknologjikisht nuk do të kenë mundësi për të kapur rritjen dhe
përparimet teknologjike të vendeve të zhvilluara, kjo do të shërbejë vetëm për të përkeqësuar
hendekun ekonomik ekzistues midis vendeve. Ndërkombëtarisht, Kombet e Bashkuara në mënyrë aktive
promovojnë Teknologjinë e Informacionit dhe Komunikimit për Zhvillim (ICT4D) si një mjet për tejkalimin
e hendekut dixhital. http://searchcio.techtarget.com/definition/ICTinformation-and-communications-
technology-or- technologies. Aksesi i fundit në 10 mars 2016. 179 Webster, Frank (2002). Theories of the
Information Society. Cambridge: Routledge, p 259.

Si përfundim mund të themi se shoqëria e informacionit është konteksti në të cilën teknologjitë e reja të
informacionit dhe komunikimit luajnë një rol themelor në zhvillimin e aktiviteteve të njeriut. Këto
teknologji shërbejnë për të prodhuar dhe për të komunikuar, në formë dixhitale, mesazhe, imazhe,
tekste, muzikë, filmime, dhe kështu me radhë. Në terma më të përgjithshëm, pjesa më e madhe e
informacionit dhe njohurive mund të riprodhohet apo të gjenerohet, në mënyrë dixhitale dhe me kosto
më të ulët. Pra shoqëria e informacionit është një shprehje, e bërë tashmë shumë popullore, që
përdoret për përcaktimin e një nga karakteristikave më të rëndësishme të shoqërisë, përkatësisht
qendërsisë së fituar nga informacioni dhe teknologjitë e reja të komunikimit. Karakteristikë e saj është
aftësia për të sjellë së bashku një numër të pakufizuar të përdoruesve, përtej kufijve hapësinorë-kohorë,
dhe vendosja në dispozicion e një sasie të jashtëzakonshme të informacionit180. Koncepte të tilla si
shoqëria e dijes, shoqëria e informacionit, shoqëria e internetit, shoqëria postindustriale, shoqëria
postmoderne, etj tregojnë se ekziston një diskutim i gjallë në doktrinën mbi karakterin e shoqërisë
bashkëkohore dhe rolin që teknologjitë e informacionit dhe komunikimit luajnë në të.

3.2.2 Karakteristikat e shoqërisë së informacionit Sipas Nick Moore, shoqëria e informacionit ka tre
karakteristika kryesore. Së pari, informacioni është përdorur si një burim ekonomik. Organizatat e kanë
përdorur rrjedhën më të madhe të informacionit për të rritur efikasitetin e tyre, për të stimuluar risi dhe
për të rritur efektivitetin dhe pozitën e tyre konkurruese, shpesh përmes përmirësimeve në cilësinë e
mallrave dhe shërbimeve që ata prodhojnë.

Së dyti, është e mundur të identifikohet përdorimi më i madh i informacionit nga publiku i gjerë. Njerëzit
përdorin informacionin më intensivisht në aktivitetet e tyre si konsumatorë: për të informuar zgjedhjet e
tyre midis produkteve të ndryshme, për të shqyrtuar të drejtat e tyre në shërbimet publike, dhe për të
marrë më shumë kontroll mbi jetën e tyre. Ata gjithashtu e përdorin informacionin për të ushtruar të
drejtat dhe përgjegjësitë e tyre civile.

Karakteristika e tretë e shoqërisë së informacionit është zhvillimi i një sektori të informacionit në kuadër
të ekonomisë. Funksioni i sektorit të informacionit është që të plotësojë kërkesën e përgjithshme për
facilitete dhe shërbime të informacionit. Një pjesë e rëndësishme e sektorit ka të bëjë me
infrastrukturën teknologjike: rrjetet e telekomunikacionit dhe kompjuterat
1.4 Të drejtat e përdoruesve në internet Me rëndësi strategjike për rajonin tonë është Udhëzuesi Për të
Drejtat e Përdoruesve në Internet78 në kuadër të Këshillit të Evropës i cili, në një kontekst të
fragmentuar si Evropa, nga prilli 2014 rreshtohet kundër mbikëqyrjes pa dallim të përdoruesve të
internetit duke argumentuar se vetëm një gjykatë mund të kufizojë të drejtat e përdoruesve në internet
dhe lirinë e tyre të shprehjes.

Strategjia e Rregullimit të Internetit e Këshillit të Evropës 2012-2015 së bashku me Udhëzuesin u

kushton rëndësi të drejtave të përdoruesve të internetit. Kapitulli "Maksimizimi i të Drejtave dhe Lirive
për Përdoruesit e Internetit”, i cili kishte për qëllim promovimin e aksesit dhe përdorimin më të mirë të
internetit, përfshinte si linjë të veprimit: "hartimin e një përmbledhjeje të të drejtave ekzistuese të
njeriut për përdoruesit e internetit për t'i ndihmuar në komunikimin me aktorë kyç të internetit dhe
agjencitë qeveritare dhe në kërkimin e rekursit të efektshëm, kur ata konsiderojnë se të drejtat dhe liritë
e tyre janë prekur negativisht: për të raportuar një incident, për të paraqitur një ankesë ose për të
kërkuar një të drejtë, dëmshpërblim apo formë tjetër të rekursit".

Këshilli i Evropës në prill të 2014 në kuadër të mbledhjes së 1197 të zëvendësministrave nëpërmjet një
rekomandimi79 rikujtoi që “shtetet anëtare janë të detyruara të garantojnë për cdo person brenda
juridiksionit të tyre mbrojtjen e lirive dhe te drejtave të njeriut të sanksionuara në Konventën
Evropiane” duke shtuar se “ i njëjti detyrim vlen njësoj dhe në kontekstin e përdorimit të internetit”.
Duhet të zbatohen gjithashtu në këtë fushë konventat dhe instrumentet e tjera të Këshillit të Evropës
për mbrojtjen e lirisë së shprehjes, lirisë së aksesit në informacion, lirisë së mbledhjes, mbrojtjes kundër
kriminalitetit kibernetik, të drejtës për jetë private dhe mbrojtjes së të dhënave personale. Në internet
apo jashtë tij të gjithë duhet të trajtohen si njerëz, persona, qytetar duke respektuar të gjitha të drejtat
themelore të fituara. Rekomandimi i Këshillit të Evropës vazhdon më tej duke u shprehur se: përdoruesit
e internetit duhet të ndihmohen që të kuptojnë të drejtat e njeriut që ata gëzojnë on line dhe të mund ti
ushtrojnë ato edhe kur janë vendosur kufizime ose kur ka ndërhyrje shqetësuese në të drejtat dhe liritë
e tyre80. Kjo nënkupton se përdoruesit e internetit duhet të jenë të informuar për mënyrën e aksesit
dhe mjetet juridike të ankimit me qëllim shfrytëzimin në mënyrë efektive të tyre.

Në dritën e mundësive të ofruara nga interneti në fushën e transparencës dhe përgjegjësisë në

ushtrimin e punëve publike, përdoruesve duhet tu krijohen kushtet për përdorimin e internetit që të
mund të marrin pjesë në jetën demokratike.

78 Recommendation CM / Rec (2014) 6 of the Committee of Ministers to member states on a guide

rights for Internet users. Në dispozicion në https://search.coe.int/cm/Pages/result_details. Aksesuar në
21.11.2015. 79 Recommendation CM / Rec (2014) 6 of the Committee of Ministers to member states on
a guide rights for Internet users. Në dispozicion në https://search.coe.int/cm/Pages/result_details.
Aksesuar në 21.11.2015. 80 Stefano Rodota, Anna Masero, Guido Scorza, Internet, i nostri diritti, Editori
Laterza, 2016 faqe 4.

Për t'u siguruar që të drejtat ekzistuese të njeriut dhe liritë themelore të aplikohen njësoj jashtë
internetit dhe në internet, Komiteti i Ministrave rekomandon81 që shtetet anëtare të promovojnë
Udhëzuesin midis qytetarëve, autoriteteve publike dhe aktorëve të sektorit privat si dhe të marrin masa
specifike në lidhje me zbatimin e tij, në mënyrë që t'u mundësojnë përdoruesve ushtrimin e plotë të të
drejtave të tyre të njeriut dhe lirive themelore gjatë përdorimit të internetit; të vlerësojnë, të shqyrtojnë
rregullisht dhe, sipas rastit, të heqin kufizimet në lidhje me ushtrimin e të drejtave dhe lirive në internet,
sidomos kur nuk janë në përputhje me këtë Konventë, nën dritën e jurisprudencës përkatëse të Gjykatës
Evropiane të të Drejtave të Njeriut. Çdo kufizim duhet të jetë i përshkruar me ligj, i nevojshëm në një
shoqëri demokratike, të ketë një qëllim të ligjshëm dhe të jetë proporcional me qëllimin legjitim; të
sigurohen që përdoruesit e internetit kanë qasje në korrigjime efektive kur të drejtat dhe liritë e tyre
janë të kufizuara ose kur ata besojnë se të drejtat e tyre janë shkelur. Kjo kërkon rritjen e koordinimit
dhe bashkëpunimit midis institucioneve, subjekteve dhe komuniteteve përkatëse. Gjithashtu, kërkon
angazhimin e sektorit privat dhe organizatave të shoqërisë civile, dhe bashkëpunimin efektiv me këta
aktorë. Në varësi të kontekstit kombëtar, kjo mund të përfshijë mekanizma dëmshpërblimi, si ato të
parashikuara nga autoritetet e mbrojtjes së të dhënave, institucionet kombëtare të të drejtave të njeriut
(si avokatët e popullit), proceset gjyqësore dhe linjat e drejtpërdrejta; të promovojnë koordinimin me
aktorë të tjerë shtetërorë dhe jo-shtetërorë, brenda dhe përtej Këshillit të Evropës, në lidhje me
standardet dhe procedurat të cilat kanë një ndikim në mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe lirive
themelore në internet; të inkurajojnë sektorin privat për t'u angazhuar në dialog të sinqertë me
autoritetet përkatëse shtetërore dhe shoqërinë civile në ushtrimin e përgjegjësisë së tyre korporative
sociale, në veçanti për transparencën dhe llogaridhënien e tyre, në përputhje me "Parimet udhëzuese
mbi Biznesin dhe të Drejtat e Njeriut: zbatimi i Kornizës për 'Mbrojtje, Respekt dhe Korrigjim' të
Kombeve të Bashkuara". Sektori privat duhet gjithashtu të inkurajohet që të kontribuojë në përhapjen e
udhëzuesit; të inkurajojë shoqërinë civile për të mbështetur përhapjen dhe aplikimin e udhëzuesit në
mënyrë që të sigurohet një mjet efektiv për përdoruesit e internetit. Interneti ka vlerën e shërbimit
publik. Individët, komunitetet, institucionet publike dhe kompanitë private mbështeten në internet për
të ushtruar biznesin e tyre dhe kanë të drejtë të presin që shërbimet online të jenë të aksesueshme, të
ofrohen pa diskriminim, të përballueshme, të sigurta, të besueshme dhe të vazhdueshme. Përveç kësaj,
gëzimi i të drejtave të njeriut dhe lirive themelore të përdoruesve të internetit nuk duhet të jetë objekt i
çfarëdo kufizimi të paligjshëm, të panevojshëm ose disproporcional.

Udhëzuesi është i bazuar në të drejtat dhe liritë që përmban Konventa Evropiane e të Drejtave të Njeriut
dhe interpretimin e këtyre të drejtave nga Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut, si dhe në
instrumente të tjera dhe tekste ligjore të Këshillit të Evropës, dhe është miratuar në 16 prill 2014 nga
Komiteti i Ministrave. Udhëzuesi nuk

81 Sipas kushteve të nenit 15.b të Statutit të Këshillit të Evropës.

përcakton të drejta të reja të njeriut dhe liri themelore. Ai bazohet në standardet ekzistuese të të
drejtave të njeriut dhe mekanizmat e zbatimit82.

Në përgjithësi, Këshilli vë në dukje që “të drejtat e përdoruesve përcaktohen në kushtet e shërbimit të

kompanive të internetit, të cilat janë kryesisht kushtet kontraktuale, shqyrtime të gjata ligjore mbi këtë
temë, të cilat rrallë lexohen, dhe gjithnjë e më rrallë janë të kuptueshme". Udhëzuesi është zhvilluar nga
një konsultim i shumë palëve të interesuara me qeveritë, kompanitë private dhe ofruesit e shërbimeve
të komunikimit online, organizatat e shoqërisë civile dhe përfaqësues të komunitetit teknik dhe botës
akademike dhe fokusohet në disa të drejta themelore si më poshtë:

• E drejta e aksesit dhe e mosdiskriminimit: interneti është një mënyrë e rëndësishme për të ushtruar të
drejtat dhe liritë, dhe për të marrë pjesë në demokraci. E drejta e aksesit është një mjet për të ushtruar
të drejtat e tjera njerëzore. Si rregull i përgjithshëm, përdoruesit nuk duhet të jenë “të shkyçur” nga
interneti kundër vullnetit të tyre, përveç kur është vendosur nga një gjykatë. • Liria e shprehjes dhe
informacionit: përdoruesit kanë lirinë për të shprehur mendimet e tyre në internet dhe të drejtën e
përdorimit të informacioneve dhe mendimeve të të tjerëve • Liria e mbledhjes, organizimit dhe
pjesëmarrjes: përdoruesit kanë lirinë për të zgjedhur çdo faqe elektronike, aplikim apo shërbim tjetër
me qëllim organizimi dhe tubimi. Ata gjithashtu kanë të drejtë të protestojnë në mënyrë paqësore në
internet. Megjithatë, përdoruesit duhet të jenë të vetëdijshëm se mund të përballen me pasojat ligjore
nëse protesta në internet, sjell bllokim, ndërprerje të shërbimeve ose dëmtim të pronës së të tjerëve. •
Privatësia dhe mbrojtja e të dhënave personale: të dhënat personale, duhet të përpunohen vetëm kur
përdoruesit e internetit janë dakord ose përpunimi i tyre parashikohet me ligj. Përdoruesit duhet të
informohen për të dhënat personale që janë përpunuar apo transferuar palëve të tjera, kur, nga kush,
për çfarë qëllimi dhe duhet të ushtrojnë kontroll mbi ta (për të verifikuar saktësinë e tyre, të kërkojnë
ndreqjen ose fshirjen). Përdoruesi nuk duhet të jetë subjekt i masave të përgjithshme të vëzhgimit dhe
përgjimit, me përjashtim të rrethanave të veçanta të parashikuara me ligj, si në rastin e ndjekjes penale.
• Edukimi dhe arsimimi: përdoruesit duhet të kenë të drejtën e aksesit të internetit për edukimin dhe
arsimim e tyre on line. • Mbrojtja e fëmijëve dhe të rinjve: fëmijët dhe të rinjtë kanë të drejtë për një
mbrojtje dhe përkrahje të vecantë kur përdorin internetin. Nëse përmbajtja e publikuar prej tyre
rrezikon dinjitetin, sigurinë, apo privatësinë, ose mund të jetë e dëmshme për ta në të ardhmen, me
kërkesën e tyre, duhet të eliminohet brenda një periudhe të shkurtër kohe. Ata duhet gjithashtu të jenë
të mbrojtur nga ndërhyrjet në zhvillimin e tyre fizik, mendor dhe moral, në veçanti përsa i përket
abuzimit dhe shfrytëzimit seksual.

82 Ky udhëzues është pjesë e një rekomandimi të miratuar nga Komiteti i Ministrave të 47 shteteve
anëtare të Këshillit të Evropës. Në memorandumin shpjegues të Rekomandimit gjendet informacion më i
hollësishëm shpjegues i udhëzuesit.

• E drejta për mjete efektive ligjore për shkeljet: përdoruesit kanë të drejtë për mjete efektive ligjore kur
të drejtat e tyre janë kufizuar ose shkelur. Mjetet efektive ligjore mund të sigurohen direkt nga ofruesit
e shërbimeve të internetit, nga autoritetet publike dhe/ose institucionet kombëtare për të drejtat e
njeriut, dhe mund që në varësi të shkeljes në fjalë, të kryejnë hetime, të japin shpjegime, përgjigje,
korrigjime, të kërkojnë ndjesë, riintegrim, rilidhje të linjës së internetit dhe kompesim. "Qeveritë,
ndërmarrjet private dhe aktorët e tjerë në shoqëri kanë detyrimin për të respektuar të drejtat e njeriut
në internet dhe jashtë inernetit (online dhe offline)- u shpreh Sekretari i Përgjithshëm Thorbjorn
Jagland, Sekretar i përgjithshëm i Këshillit të Evropës - do ti ndihmojmë të gjithë këta aktorë në
përpjekjet e tyre për të zbatuar rregullat e parashikuara në këtë udhëzues dhe për të siguruar që
përdoruesit e internetit të kenë qasje në mjete efektive, kur ata besojnë se të drejtat e tyre janë kufizuar
apo shkelur”83.

1.5 E drejta për të ditur Mes të drejtave të reja, e drejta për të ditur, është një e drejtë pa kufij
hapësinor e territorial ngushtësisht e lidhur me realitetin virtual dhe me hapësirën e re publike ku,
kushdo ka mundësinë të shprehë opinionet e veta, të ushtrojë të drejtën për të bërë kritikë, të marrë
informacione dhe të shfaqë idetë e tij dhe, së fundmi por jo më pak, të marrë dije84. Pika e referimit ose
pika e fillimit është fakti i pamohueshëm se teknologjia ka ri- shpikur njohuritë, në mënyrë që askush
nuk mund të pretendojë të jetë pronari eskluziv.

E drejta për të ditur përmblidhet në tre fjalë që gjejmë në Deklaratën Universale të të Drejtave të Njeriut
të Kombeve të Bashkuara "të kërkosh, të marrësh, të shpërndash informacion”. Këto tre fjalë na
tregojnë për një përmbajtje minimale të të drejtës për të ditur dhe na tregon se ka njohuri shoqërore që
ne perceptojmë që nuk i përkasin më të tjerëve, por janë të përbashkëta, shpërndahen, dhe pastaj në
lidhje me të cilën, ne kemi të drejtë të dimë85.
Konventa e Këshillit të Evropës për Akses në Dokumente Zyrtare (2009) e ka sanksionuar të drejtën për
të ditur kështu: "të gjitha dokumentet zyrtare janë në parim publike dhe mund të mohohen vetëm kur
janë subjekt i të drejtave të tjera dhe interesave të ligjshme". E drejta për të ditur se çfarë bëjnë zyrtarët
e shtetit në emrin tonë mund të përmirësojë marrëdhëniet midis të zgjedhurve dhe zgjedhësve dhe
nxitur zhvillimin e sundimit të së drejtës.

83 Internet user rights guide. Në dispozicion në http://www.coe.int/en/web/internet-users-rights/guide.

Aksesuar në 21.11.2015. 84 Valvo Anna Lucia, Diritti umani e realta virtuale, Amon Edizone, 2014. 85
Stefano Rodotà, Il diritto alla conoscenza, në dispozicion në http://www.scuolalibraiuem.it/pdf.
Aksesuar në 21.11.2015.

Qeveritë duhet të mbajnë përgjegjësi për veprimet e tyre dhe duhet të bëjnë të arritshëm dhe të saktë
informacionin në bazë të parimeve të transparencës. Edhe pse legjislacioni ekzistues parashikon të
drejtën e informimit e cila u siguron qytetarëve të drejtën për akses në lloje të caktuara të informacionit,
parimet e parashikuara kanë provuar të jenë shpesh të pamjaftueshme dhe/ose të padisponueshme në
shumë vende86.

Ashtu si qeveritë dhe kompanitë janë në betejë të vazhdueshme me qytetarët dhe njëri- tjetrin lidhur
me kërkesën në rritje për të treguar të fshehtat e tyre për shqyrtim publik, dhe kanë nevojë për njohuri
të reja nëse, si, dhe kur hapja më e madhe mund t’i shërbejë interesit publik, dhe si të sjellin forma të
dobishme të zbulimit të madh87.

Gjatë dy dekadave të fundit, bota ka dëshmuar një ekspozim në rritje dhe përdorim të aftësive
ushtarake në emër të sigurisë kombëtare, kundër kërcënimeve nga terrorizmi, emigracioni, droga dhe të
tjera "armiq" nga të cilët duhet të jenë të mbrojtura shoqëritë tona. Një gjendje e përhershme e
jashtëzakonshme është vendosur, shpesh e bazuar në supozime të gabuara. Viktimat e arsyes
shumëdimensionale të shtetit janë të drejtat e njeriut, llogaridhënia demokratike, mungesa e
monitorimit në procesin e vendim-marrjes, dhe paqja. Sundimi i shtetit të së drejtës është zëvendësuar
gjithnjë e më shumë me sundimin e zbatimit të ligjit88.

E drejta për të ditur, në fakt, sidomos në erën post-globale, është jo vetëm kusht i nevojshëm për
parandalimin e konflikteve dhe për të garantuar situata të stabilitet politik, por dhe mbi të gjitha, është
parakusht për të siguruar respektimin e dinjitetit njerëzor, lirinë, demokracinë dhe barazinë89.

Ngjarjet që ne i njohim si Wikileaks dhe Datagate, përmbledhur simbolikisht në emër të dy personave,

Julian Assange dhe Edward Snowden, treguan se si ishin shfytëzuar të gjitha mundësitë teknologjike për
të rritur në mënyrë të pakufizuar mbledhjen e informacionit dhe ruajtjen e tij në bazat e të dhënave
gjithnjë e më shumë gjigande, ku informacioni është bërë lehtësisht i disponueshëm, i prekshëm nga
shumë, dhe i lehtë për tu përhapur.

Veçanërisht, zbulimi i Snowden ka çelur një debat global në atë se cila është e drejta për të ditur e
shteteve mbi shtetet e tjera, e qeveritarëve mbi të qeverisurit e vendeve të tjera, e agjensive të shteteve
të veçantë që ushtrojnë sovranitetin përtej kufijve të tyre, dhe ky zbulim ka rihapur një temë të lirisë në
nivel global, por në të njëjtën kohë ai që ka zbuluar të gjithë këtë konsiderohet autori i një krimi, dhe ne
po përballemi me një kontradiktë të re.

86 Matteo Angioli, A new human right: The Right to Know, Promoting the Rule of Law through the
recognition of the Right to Know on line, në dispozicion në https://www.indiegogo.com/projects/a-new-
human-rightthe-right-to-know-democracy. Aksesuar më 12 shtator 2016. 87 Foreword by Joseph E.
Stiglitz, The Right to Know, Transparency for an Open World, Edited by Ann Florini. Foreword by Joseph
E. Stiglitz, Columbia University Press, May 2007. 88 Matteo Angioli, A new human right: The Right to
Know, Promoting the Rule of Law through the recognition of the Right to Know on line, në dispozicion në
https://www.indiegogo.com/projects/a-new- human-rightthe-right-to-know-democracy. Aksesuar më
12 shtator 2016 89 Valvo Anna Lucia, Diritti umani e realta virtuale, Amon Edizone, 2014, faqe 32.

Në këtë rast e drejta për të ditur është e drejta e të gjithë qytetarëve të botës që të dinë se si mbajtësit
e pushteteve të mëdha, të cilat tashmë kalojnë edhe kufijtë e shteteve, mund të ushtrojnë këto
pushtete dhe se si ata mund të kontrollohen.

Përtej analizës së mësipërme për të drejtën për të ditur si një raport i ndërtuar në radhë të parë midis
shtetit dhe qytetarëve të tij në sferën publike, autorë si Stefano Rodota kanë krijuar një ide të tyren,
duke shfaqur dhe një aspekt tjetër, atë të sferës private sipas së cilës ne duhet të shikojmë mundësitë
për tu bërë protagonist në prodhimin e dijes sepse ky është hapi i parë, dhe kjo nënkupton të drejtën e
aksesit në rrjet dhe ndalimin e censurës.

Kjo natyrisht çon në shumë probleme pasi aksesi në internet dhe ndalimi i censurës në fakt mund të
përcaktojnë të gjitha format e agresionit, edhe personal, që përmes çdo blogu, çdo person mund të
ushtrojë si një formë e dhunës ndaj të tjerëve. Pikërisht në këtë drejtim ndodh dhe konflikti midis të
drejtës për të ditur dhe të drejtës për t’u harruar, në rastet kur kërkohet të garantohet privatësia e
personit nëpërmjet fshirjes së informacionit të mbledhur.

Nga ky këndvështrim, duhet rënë dakord për aspekte të caktuara të pohuara nga Oranghi90, i cili duke u
nisur nga supozimi i përbashkët se: “dije do të thotë të kuptosh të dhënat, faktet e informacionet në
dritën e kritereve të afta për t’i rregulluar përmbatje të tilla në një bashkësi sa më shumë koherente”,
nënvizon mundësinë për të dalluar mes dijes dhe posedimit të thjeshtë të informacionit, duke theksuar
ndryshimin mes shoqërisë së dijes dhe shoqërisë së informacionit dhe, në përballjen mes të dyjave, i jep
kësaj të dytës një karakter sipërfaqësor, por jo negativ. Nga ana tjetër, mungesa e informacionit, nuk
bën tjetër veçse përjashton përfundimisht kalimin e mëtejshëm të dijes dhe pjesëmarrjes, në disa raste,
në jetën politike të vendit të vet dhe në format e reja të organizimit shoqëror.

1.6 E drejta për t’u harruar Globalizmi dhe informacioni i gjithëpranishëm në epokën e internetit ka
rezultuar në humbjen e kontrollit të të dhënave personale të cilat përballen me vështirësi për të kuptuar
dhe matur pasojat e publikimit të informacionit personal në internet. Në kuadër të procesit të shqyrtimit
të direktivës së BE-së për mbrojtjen e të dhënave personale, “e drejta për t’u harruar” shfaqet si mjeti
me të cilin personat do të rrimarrin kontrollin e të dhënave të tyre. Megjithatë zbatimi i kësaj të drejte
të re në shoqërinë e informacionit dhe arritja e ekulibrit të duhur midis të drejtave që janë në konflikt, të
tillë si liria e shprehjes nuk do të jetë e lehtë91.

90 Fjalimi i mbajtur nga Prof. Ornaghi në Konferencën “Europa e Americhe insieme per uno sviluppo
integrale e solidale”, e zhvilluar në Romë 28 shkurt-1mars 2008 pranë Universitetit Papnor Gregorian.
Në dispozicion në www.zenit.org. Aksesi i fundit 17.12.2015 91 Giannakaki Maria, The right to be
forgotten in the era of social media and cloud computing, in Human rights and risks in the digital era:
globalization and the effects of information technologies, chapter 2, p 10, edited by Akrivopoulou,
Christina M., Information science reference (an imprint of IGI Global), 2012.
E drejta për t’u harruar mund të përkufizohet si mundësia për të hequr, edhe pas disa vitesh nga arkivat
online, materiale që mund të jenë të papërshtatshme dhe të dëmshme për individët të cilët kanë qenë
të përfshirë në historitë e kaluara të lajmeve. Shprehja "E drejta për t'u harruar" do të thotë, një formë e
veçantë garancie e cila parashikon mos shpërndarjen, pa arsye të veçanta, të paragjykimeve të
mëparshme për nderin e një personi, duke nënkuptuar preçedentët gjyqësorë të një personi. Sipas këtij
parimi nuk është e ligjshme, për shembull, shpërndarja e informacionit në lidhje me dënimet e kryera
ose të dhëna personale sensitive të tjera për një rast të ngjashëm, përveç se kur bëhet fjalë për raste të
veçanta që lidhen me aktualitetin, dhe në këto raste publiciteti i faktit duhet të jetë në proporcion me
rëndësinë e ngjarjes dhe me kohën që ka kaluar nga ngjarja (fakti).

Në nenin 11 të saj, Deklarata italiane e të drejtave në internet, parashikon të drejtën për t’u harruar si “e
drejtë e çdo personi për të kërkuar fshirjen e indekseve në motorët e kërkimit të referencave ndaj
informacionit që, për shkak të përmbajtjes së tij apo kohën e kaluar nga koha e mbledhjes, nuk ka më
rëndësi publike”.

E drejta për t'u harruar nuk mund të kufizojë lirinë e kërkimit dhe të drejtës së publikut për t'u
informuar, të cilat janë kushte të domosdoshme për funksionimin e një shoqërie demokratike. Kjo e
drejtë mund të ushtrohet nga persona të njohur ose që janë të ngarkuar me funksione publike, vetëm
nëse të dhënat në lidhje me ta janë të parëndësishme në lidhje me aktivitetet ose në ushtrimin e
funksioneve publike.

E drejta për t'u harruar është përcaktuar nga Guido Scorza, si "e drejta që askush të mos nxjerrë në të
tashmen një episod për jetën tonë të kaluar, që secili prej nesh do të donte, për arsye të ndryshme, të
mbetej thjesht në histori". Pra është e drejta e një individi që të mos kujtohen më për fakte të cilat në të
kaluarën kanë qenë objekt i lajmeve92.

Në thelb, një individ i cili ka kryer një vepër penale në të kaluarën ka të drejtë të plotë që të kërkojë që
vepra të mos shpaloset nga shtypi dhe kanalet e tjera të informacionit; me kusht që publiku të jetë
plotësisht i informuar për faktin, dhe se ka kaluar kohë e mjaftueshme nga ngjarja, e tillë që të zvogëlojë
interesin publik të informimit për rastet më pak spektakolare. Natyrisht që një e drejtë e tillë mbron në
mënyrë të tërthortë dhe personat e dëmtuar nga kryerja e veprës penale (psh viktimat e abuzimeve
seksuale), sa herë që kjo e fundit kujtohet.

Përse e drejta për t'u harruar është veçanërisht e rëndësishme në kohën e internetit? Për një arsye të
thjeshtë dhe teknologjike: për shkak se është më e lehtë për të gjetur informacion, përmes internetit se
sa nëpërmjet mediave tradicionale (shtypit, televizionit, radio dhe mjeteve të tjera të komunikimit).

Ishte 13 maj 2014 kur Gjykata Evropiane e Drejtësisë93, duke iu përgjigjur ankesës së një qytetari
spanjoll, Mario Costeja González, ka deklaruar se “në mungesë të një përgjigje

92 Artikulli në dispozicion në http://www.unacitta.it/newsite/altritesti.asp?id=213. Aksesuar në

27.06.2016. 93 Shih http://curia.europa.eu/juris/document/document_print. Aksesuar në 27 dhjetor
2015.

nga një faqe internet, i përkiste motorëve të kërkimit të merreshin me ndalimin e lidhjes (linkut) me
përmbajtje të palëve të treta, që konsiderohen fyese apo të tepruara në lidhje me të drejtat e personit”.
U përcaktua kështu ajo që u quajt e drejta për t'u harruar për qytetarët evropian94, që është, e drejta e
individëve për të rifilluar jetën e tyre pa u shqetësuar nga një e kaluar që interneti e riprodhon
vazhdimisht. Ndryshe nga vendet anëtare të Bashkimit Evropian në Shtetet e Bashkuara të Amerikës nuk
egziston akoma mundësia për të bërë kërkesë për eleminimin e indeksimit të përmbajtjeve që i përkasin
informacioneve personale dhe imazheve fyese.

Duke u mbështetur në të drejtën për t'u harruar, motorët e kërkimit duhet të largojnë përmbajtjen si
rezultat i kërkesës së çdo individi dhe mund të tregojnë vetëm rezultate të caktuara që janë me interes
publik. Gjykata nuk ka saktësuar se çfarë kuptohet me pjesën e fundit duke i lënë motorëve të kërkimit
barrën për të vendosur se çfarë është në interes të publikut.

Një vit e gjysmë pas vendimit të Gjykatës Evropiane të Drejtësisë, të së drejtës për t'u harruar, e cila
garanton të drejtën për të fshirë në motorët e kërkimit lidhjet (linket) me lajme në lidhje me një person
që konsiderohen "të papërshtatshme ose nuk janë më të rëndësishme", Google një nga motorët më të
mëdhenj të kerkimit ka hequr rreth 440 mijë lidhje. Kjo u njoftua nga kompania në Raportin e saj të
transaparencës, në të cilën shpjegon se nga maji 2014 deri më dhjetor 2015 ka marrë 348 mijë kërkesa
nga qytetarët evropianë.

Shtrirja e së drejtës për t'u harruar në botën e internetit ka rezultuar një detyrë më e vështirë nga sa
pritej, burim i debatit dhe polemikës. Është e vështirë për të vendosur deri pas sa vitesh distancë nga
fakti, mund të ushtrohet e drejta e individit për të kërkuar fshirjen e të dhënave të tij dhe cilët janë
elementet që, edhe pas një kohe të gjatë, mund të justifikonin vazhdimin e këtyre të dhënave në arkivat
online. E drejta për t'u harruar gjithashtu bie ndesh me një tjetër të drejte të rëndësishme: të drejtën
për të ditur (si dhe me lirinë e fjalës, lirinë e informacionit dhe lirinë e shtypit) sepse duke duke hequr
një material ndërhyhet në të dhënat historike. 1.7 E-shtetësia (Shtetësia dixhitale) World Wide Web95-i
i mbushur me premtime potenciale dhe mundësi për t’iu qasur dijes

94 http://ec.europa.eu/justice/data-protection/files/factsheets/factsheet_data_protection_en.pdf.
Aksesuar në 28 dhjetor 2015. 95 World Wide Web (fjalë për fjalë "rrjetë merimange globale"), me
shkurtimin Web, dhe inicialet WWW, është një nga shërbimit kryesore të internetit që lejon lundrimin
dhe përfitimin e një tërësie të gjerë të përmbajtjeve të lidhura me njëra-tjetrën përmes linkeve, dhe të
shërbimeve të tjera të aksesueshme nga të gjithë ose një pjesë e përdoruesve të internetit. Kjo gjetje e
lehtë e informacionit është bërë e mundur jo vetëm nga protokollet e rrjetit por edhe nga prania,
shpërndarja dhe lehtësia e përdorimit të motorëve të shumtë të kërkimit. Historia e web-it deri më sot
është, bazuar në tri faza të zhvillimit, që kanë ndryshuar thellësisht atributet dhe esencën e njohur. Sipas
një qasje të parë, në fakt, web është projektuar në një formë statike: webmasteri

dhe përhapja e lirisë së shprehjes së ofruar nga interneti, kanë prodhuar, dhe janë të destinuara të
prodhojnë, pasoja një herë e një kohë të paimagjinueshme qoftë në aspektin e zbulimit të
instrumentave të vjetër a të rinj të demokracisë me pjesëmarrje, qoftë në aspektin e krijimit dhe, me
shpresë, të respektimit të të drejtave të reja dhe lirive themelore të personit, ashtu siç është parashikuar
shprehimisht në Kartën e të drejtave themelore të Bashkimit Evropian96.

Pavarësisht debatit intensiv doktrinor që në të shkuarën është zhvilluar lidhur me natyrën e saj të
paqartë juridike, Karta e të drejtave themelore të Bashkimit Evropian është bërë sot një pikë e sigurt
referimi e procesit të integrimit evropian dhe individualizimit të parimeve që janë në bazë të legjitimimit
dhe funksionimit të tij. Karta e të drejtave të BE- së trajton në mënyrë të plotë rritjen e rëndësisë së
ndërlidhjes globale dhe mundësitë që ofron realiteti virtual.

Për të kapur kuptimin e realitetit virtual dhe të hapësirave të lirisë dhe mundësitë që mund të ofrohen
nga rrjeti, duhet të merret në konsideratë interneti dhe përdorimi i tij, si një e drejtë autonome e
gjeneratës së fundit97 e cila kalon dhe është në bazën e gjithë të drejtave të reja, kolektive e individuale,
që rrjedhin e gjejnë një arsye për të ekzistuar në funksion të përdorimit të tyre përherë e më të madh
dhe për shkak të ndikimit të tij, ashtu si edhe të teknologjive të tjera të lidhura me komunikimin, në
terma të transformimit të shoqërisë dhe të krijimit të një hapësire të re publike98.

Mes tyre, një ndër më të rëndësishmet mund të dallohet një e drejtë e pashkruar si e- shtetësia
(shtetësia dixhitale,) që shoqëron kudo individin, e cila është virtuale dhe reale në të njëjtën kohë dhe
që shpërfill kriteret e zakonshme të përkatësisë të një territori të ndërton një faqe në internet, dhe
përdoruesi ka akses thjesht të tërheqë nga informacioni i mbledhur atje. Kjo është e ashtëquajtura Web
1.0, i cili duhet të kuptohet si një mjet i informacionit masiv. Dimensioni i dytë i internetit (Web 2.0)
sanksionon kalimin nga Web 1.0 në të ashtuquajturin web të njerëzve, ku përdoruesi individual i jep
mundësinë vetes që nga roli vetëm i marrjes së informacionit nga jashtë, të kthehet vetë në një burim
informacioni për komunitetin global të përdoruesve të internetit. Web 2.0 është dimensioni i rrjeteve
sociale (Facebook, Twitter etj) dhe i platformës Open Source (për shembull Wikipedia), në të cilin çdo
përdorues nuk është i kufizuar në marrjen e informacionit të vënë në dispozicion nga menaxherët e
faqes (Webmasters), por është ai vetë burim i informacionit dhe njohurive të arritshme në kohë reale në
një audiencë potencialisht të madhe. Së fundi, ka nga ata të cilët thonë se tashmë ka filluar një epokë e
tretë e Web-it, tashmë e quajtur Web 3.0 "Interneti i gjërave". Ky është dimensioni më i avancuar i
internetit, dimension ku objektet - gjërat -, që janë vendosur në internet janë në gjendje për të
bashkëvepruar me njëra-tjetrën pa kontrollin e njeriut (p.sh Cloud computing). 96 Karta e të Drejtave
Themelore, e cila hyri në fuqi në vitin 2009 me hyrjen në fuqi të Traktatit të Lisbonës përmes nenit 6 i cili
i njeh "të njëjtën vlerë ligjore si të traktateve", vë në dukje nevojën për të forcuar të drejtat dhe liritë
themelore në lidhje me përhapjen e tyre brenda realitetit virtual dhe në preambulën e saj afirmon
nevojën për të "forcuar" mbrojtjen e të drejtave themelore në dritën e zhvillimeve në shoqëri, progresit
social dhe zhvillimeve shkencore dhe teknologjike duke i bërë këto të drejta më të dukshme në një
Kartë. Në dispozicion në http://www.europarl.europa.eu/charter/pdf/text_it.pdf. Aksesuar në
01.12.2015. 97 Padovani-Musiani-Pavan, Diritti umani nell’era digitale: concetti in evoluzione e norme
emergenti nel contesto trans-nazionale, in Politica del diritto, n. 3, Bologna, 2010, faqe 391. Në
dispozicion në http://www.assemblea.emr.it/. Aksuar më 10.12.2015. 98Innerarity, II nuovo spazio
pubblico, Roma, 2008. Në dispozicion në http://www.recensionifilosofiche.it. Aksesuar në 13.12.2015.

caktuar, të një kombi, të rrënjëve të përbashkëta gjuhësore dhe të identitetit dhe që, duke qënë të tilla,
rezultojnë në thelb të drejtuara drejt qëllimeve përfundimisht përfshirëse, qoftë dhe brenda kufijve të
hapësirës virtuale, të asaj hapësire pa territor në brendësi të së cilës qyetarët mund të zhvillojnë ide të
reja dhe identitete të pashkruara99.

Me fjalë të tjera, në një të drejtë për e-shtetësi e cila bazohet në modele organizimi të ndryshëm nga ata
tradicionalët100, specifikisht të bazuar në gjuhë dhe sjellje që rrjedhin nga përdorimi pa dallim i
internetit101. Rikonfigurimi i të drejtave dhe detyrimeve të qytetarëve të lidhura me evolucionin
teknologjik lidhet me e-shtetësinë dhe kjo e fundit nuk është një formë e ndryshme e shtetësisë, por
shtrirja më tej e shtetësisë që ne njohim.
Tema e e-shtetësisë bëhet primare, sot, në "shoqërinë e informacionit dhe teknologjisë", sepse niveli i
shërbimeve publike (në aspektin e cilësisë, përdorshmërisë, aksesit, afateve kohore) varet nga kushtet
"teknologjike" të atyre që e përdorin atë: trajtimi i pabarabartë i qytetarëve është në proporcion me
aftësinë e tyre për të hyrë në rrjet. Nga këtu, lind marrëdhënia e ngushtë me çështjet që lidhen me
hendekun dixhital dhe nevojën për qytetarët që të fitojnë aftësitë dixhitale të domosdoshme për të
ushtruar të drejtat e tyre.

Ideja për t'u bërë e-shtetas i një vendi të caktuar tingëllon tërheqëse për shumë njerëz. Megjithatë,
është vetëm Estonia102 që ofron një shërbim të tillë deri tani. Ka disa dallime të mëdha që duhet të
bëhen në mes të qenit një shtetas aktual apo një e- shtetas i një vendi të caktuar. E-shtetësia nuk u jep
të drejtën zotëruesve për të gjithë përfitimet që gëzojnë shtetasit e rregullt që jetojnë në atë vend, por
theksi është vendosur për të lëvizur drejt një forme dixhitale për të provuar shtetësinë.

Estonia është një vend evropian që po eksploron mundësinë e shtrirjes së e-shtetësisë për njerëzit nga e
gjithë bota103. Qysh në kohën e publikimit, ka afërsisht 10.000 e-shtetas estonian në mbarë botën, dhe
zyrtarët shpresojnë për të rritur këtë numër në 10 milionë deri në fund të vitit 2025. Mendohet se e-
shtetësia mund të jetë më e dobishme për sipërmarrësit, siç është e zakonshme në Estoni, duke
regjistruar një sipërmarrje të re që mund të bëhet më shpejt në internet dhe nuk ka asnjë tatim mbi të
ardhurat për sipërmarrjet. Megjithatë ajo nuk të jep të drejtën për të marrë pjesë në zgjedhje, ose për
të hyrë në Estoni apo Bashkimin Evropian pa vizë.

Ndryshimet thelbësore të marrëdhënieve ndërkombëtare mes shteteve dhe mes individëve e shteteve,
e kanë bërë akoma dhe më problematike dinamikën përfshirëse dhe

99 Schmidt Eric, Cohen Jared, La nuova era digitale. La sfida del futuro per cittadini, imprese e nazioni,
Editore Rizzoli Etas, 2013. 100 Stefano Rodota, Tecnopolitica. La democrazia e le nuove tecnologie della
comunicazione, nuova edizione accresciuta, 2004, editori Laterza, faqe 3. 101 Siç vuri në dukje Niger në,
Internet, democrazia e valori costituzionali, në Astrid Rassegna, 2012, faqe 2, “Interneti është dhe një
vend i ndërtimit të shtetësisë, si një hapësirë publike ku përdoruesi ndërton dimensionin e vet të
qytetarit, duke marrë pjesë në debate elektronike dhe grumbullimin e informacionit për politikat dhe
programet e partive." 102 Shih https://e-estonia.com/. Aksesuar në 17.01.2016. 103 Shih
http://www.nomadidigitali.it/. Aksesuar në 17.01.2016.

përjashtuese për ata që, dhe pse jetojnë në një shtet të caktuar, nuk janë domosdoshmërisht shtetas
dhe në këtë këndvështrim do të ishte e dëshirueshme njohja e një të drejte për eshtetësinë (shtetësinë
dixhitale), e palidhur me përkatësinë ndaj një shteti dhe prej të cilës të derivojnë të drejta të tjera104, të
barabarta për të gjithë dhe paralele me ato të garantuara kushtetueshmërisht pavarësisht përkatësisë
në këtë apo atë shtet, duke marrë parasysh faktin se, “vetë rruga e barazisë është, në thelb, një
përplasje e pambarimtë kufijsh, tejkalim kufijsh që mbyllnin (dhe shumë herë vazhdojnë të mbyllin)
personin në statuse personale, në etni, në gjuhë, në besim, e kështu me radhë kohëve e vendeve”105.

Sfida, megjithatë, lidhet dhe me shkencën juridike që nuk mund dhe nuk duhet të qëndrojë e huaj ndaj
analizave dhe rregullimit të realitetit virtual që ofron një sërë shtysash reflektimi për studiuesin e të
drejtës ndërkombëtare, në përgjithësi, e të së drejtës evropiane, në veçanti.

Në fakt, ndryshimeve të thella që iu është nënshtruar shoqëria dhe transformimet e pësuara nga
organizimi ndërkombëtar ekonomik e social, politik e kulturor në funksion të revolucionit teknologjik,
dhe me pasojat që vijojnë si shpejtësia e komunikimeve dhe e shkëmbimit të informacionit, përcakton
nevojën për një interpretim të ri të disa të drejtave dhe lirive tradicionale dhe rimarrjen në konsideratë
të internetit dhe të aksesit të lirë në rrjet, në dritën e një hapësire të re juridike globale106 e cila i ka
dhënë vend revolucionit informatic

KAPITULLI II E DREJTA E AKSESIT NË INTERNET 2.1 Hyrje Ky kre ka për qëllim të prezantojë një nga
trajtimet dhe analizat për të drejtën e aksesit në internet. Interneti, në mënyrë tërësisht të
paparashikuar, nga një mjet i thjeshtë komunikimi është shndërruar në një vend, një territor mbrojtjeje
të individit, një ambjent brenda të cilit mund të ushtrohen shumë të drejta e shumë liri themelore të
parashikuara në deklaratat e paktet e ndryshme ndërkombëtare mbi të drejtat e njeriut.

Nga ky këndvështrim vihet re se tema e internetit, është debatuar gjerësisht nga doktrina e të drejtës
publike në pesëmbëdhjetë vitet e fundit dhe duket se meriton të analizohet së paku në bazë të tre
aspekteve të veçanta. Aspekti i parë ka të bëjë me aksesin në internet, i cili është një kusht për dy
aspektet e tjera të cilat janë ushtrimi i lirive dhe të drejtave të njeriut në internet dhe qeverisja e
internetit.

Duke vënë në dukje se të tre aspektet meritojnë një diskutim më vete dhe të pavarur, për shkak të
çështjeve të natyrave të ndryshme, ky kre ka për qëllim të trajtojë vetëm aspektin e parë, atë të aksesit
në internet.

Në kontekstin e ri juridik të internetit, paralelisht me zhvillimin dhe konsolidimin e epokës teknologjike,

janë duke u radhitur të drejta të reja ose, më mirë, mënyra të reja të ushtrimit të të drejtave klasike të
personalitetit, të cilat kanë çuar drejt një të drejte të re të njohur si aksesi në internet. Kështu në epokën
e globalizimit, merr konture gjithnjë e më të qarta e drejta për akses, e cila i thellon rrënjët e veta në
aspekte të ndryshme të jetës shoqërore, politike, ekonomike e kulturore të qytetarëve që zhvillohen në
internet dhe përjashtimi prej saj, do të përfshinte mohimin e të drejtave e lirive themelore të
parashikuara në dokumente të ndryshme kombëtare, rajonale e ndërkombëtare.

Aksesi në internet, konsiderohet tanimë një parakusht i zhvillimit ekonomik, social e kulturor dhe,
kështu, një objektiv i cili duhet të shtrihet më tej, me qëllim përfshirjen e një numri më të madh
personash në ndërtimin e shoqërisë globale gjithnjë e më të informatizuar.

2.2 E drejta e aksesit në internet, dimensioni dhe aspektet e saj. Zhvillimet teknologjike në vitet e fundit
kanë ndryshuar në masë të madhe zakonet e jetesës të njerëzve në mbarë planetin, duke ndryshuar
njëkohësisht dhe shpërndarjen e

pushtetit politik dhe ekonomik, fakte të cilat e bëjnë të pashmagëshm trajtimin dhe përpunim pa vonesë
të çështjeve që lidhen me internetin, duke përfshirë të gjitha fushat e ligjit.

Nuk ka dyshim se evolucioni teknologjik ka sjellë një dimension të ri, një hapësirë të re fizike në të cilën
njeriu zhvillon personalitetin e tij, pa kufij dhe pa pengesa, i cili shoqërohet në të njëjtën kohë nga një
dimension i ri ligjor. Më shumë se një mjet komunikimi, interneti bëhet një mjet projeksioni i individit në
një dimension të ri virtual dhe më parë të paimagjinueshëm, në të cilin mund të ushtrohen të gjitha të
drejtat dhe liritë e parashikuara.
Nga perspektiva e individëve, interneti është një burim lehtësisht i përdorshëm i informacionit. Ai mund
të fuqizojë individët duke u mundësuar atyre që të shprehin veten. Interneti po shndërrohet me
shpejtësi mënyra më e pëlqyer për pjesëmarrjen politike, arsimimin, punësimin, tregtinë apo aktivitetin
personal. Në të vërtetë, aksesi në internet është bërë një "kërkesë themelore" për përfshirjen sociale
dhe ekonomike. Ai është gjithashtu një domosdoshmëri për jetën moderne, dhe mungesa e tij i
përjashton individët nga jeta sociale, sepse ata nuk mund të marrin informacion apo të komunikojnë.
Mungesa e aksesit në internet mund të sjellë mospërfshirjen sociale dhe ndoshta dhe shkelje të të
drejtave të tjera të njeriut.

Interneti mund të kuptohet më mirë përmes idesë së lidhjes. Në një nivel shumë të përgjithshëm,
interneti lidh përdoruesit e tij, sepse përdoruesit kanë mundësinë e shkëmbimit të informacionit me
njëri-tjetrin. Lidhja është një gjendje e të qenurit, dhe të jesh i lidhur do të thotë që të jesh në një
gjendje ku komunikimi është i mundur. Komunikimi është një veprim, dhe është shkëmbimi i qëllimshëm
i informacionit107.

Në epokën e globalizimit, në fakt, interneti ndikon në një sërë aktivitetesh të përditshme; rrethanë e cila
e bën të pamundur shtyrjen e rregullimit të aspekteve juridike të lidhura me rrjetin, përtej çdo
kundërshtie që e konsideron internetin si të papërshtatshëm për cilëndo formë nënshtrimi në kategoritë
klasike të të drejtave të njeriut.

E drejta e aksesit në internet është një situatë e re ligjore e diskutuar nga doktrina në mbarë botën pas
përhapjes në masë të lidhjes në internet. Kjo e drejtë njihet gjithashtu si e drejta për akses me brez të
gjerë dhe është e drejtuar në sigurimin e mundësisë së çdo personi për të pasur akses në internet në
mënyrë që të ushtrojnë të drejtat e tyre on line në internet, nga liria e shprehjes, tek iniciativa
ekonomike dhe kështu me radhë.

Në mungesën e një kornize ligjore dhe të jurisprudencës, sipas Lorenzo Nannipieri, debati doktrinar i
zhvilluar gjatë dekadës së fundit ka identifikuar tri zgjidhje të mundshme të problemit108.

107 Brian Skepys, Is There a Human Right to the Internet, Journal of Politics and Laë; Vol. 5, No. 4; 2012
ISSN 1913-9047 E-ISSN 1913-9055 Published by Canadian Center of Science and Education, faqe 18. 108
Nannipieri Lorenzo, Costituzione e nuove tecnologie: profili costituzionali dell ’accesso a Internet,
Secondo seminario annuale del Gruppo di Pisa con i dottorandi delle discipline giuspubblicistiche ‘Lo
studio delle fonti del diritto e dei diritti fondamentali’, in alcune ricerche dottorali Università di Roma

E para e krahason aksesin në internet me një liri të thjeshtë. Ky është parim, që u shfaq në literaturë në
fillim të viteve tetëdhjetë, e ashtuquajtura liria e informacionit, e cila, megjithatë, duket sikur po
kapërcehet, për shkak të ndryshimeve në modalitetet e shfrytëzimit të rrjetit, që nga një mjet
komunikimi i thjeshtë është bërë mjeti kryesor pjesëmarrës në përdorim nga ana e popullsisë në mbarë
botën.

Zgjidhja e dytë, si të thuash e ndërmjetme, i ka hapur rrugën për kualifikim aksesit në internet si e drejtë
sociale. Kjo qasje paraqet jo pak problematika, të lidhura, para së gjithash, me vështirësinë e
identifikimit të një nocioni të saktë dhe të një katalogu të mirëpërcaktuar të të drejtave sociale.

Zgjidhja e tretë e kualifikon aksesin në internet si e drejtë themelore me status kushtetues, nganjëherë
duke e përshkruar atë, në një mënyrë shumë të paqartë, si një e drejtë e njeriut. Kjo qasje në raport me
dy të parat është mjaft e qartë, pasi synimi i saj është të shtrihet për të forcuar dhe për të përmirësuar
pozitën e individit ndaj autoriteteve publike.

Vetë Nannipieri ka arritur në përfundimin se aksesi në internet, më shumë se një e drejtë themelore
mund të konsiderohet një e drejtë instrumentale për ushtrimin dhe gëzimin e të drejtave të tjera
themelore të njohura në nivel kartash ndërkombëtare, rajonale dhe kombëtare që garantojnë mbrojtjen
e të drejtave të njeriut.

Sipas Frosinit, një tjetër autor “interneti konsiderohet një instrument i përshtatshëm për të garantuar
parimin e mosdiskriminimit dhe të drejtës për zhvillim, në masën në të cilën lejohet pjesmarrja e kujtdo
në shoqërinë virtuale, me pasojat që vijojnë lidhur me ushtrimin e lirisë së shprehjes dhe shfaqjes së
mendimit si dhe në aspektin e pjesëmarrjes në shoqërinë e dijes109.

Vinton Cerf është një nga kritikuesit e pikëpamjes se aksesi në internet duhet të jetë një e drejtë. Vinton
Cerf, argumenton se pavarësisht rolit vendimtar të teknologjive të informacionit dhe komunikimit
(internetit) në kryengritjet në Lindjen e Mesme dhe Afrikën e Veriut, aksesi në internet nuk është e
drejtë njerëzore. Cerf pretendon se aksesi në internet nuk mund të jetë një e drejtë në vetvete dhe
shfaq pikëpamjen e tij që "Teknologjia është një mundësues i të drejtave, jo një e drejtë në vetvete"
110.

Cerf bën një analogji interesante në të cilën ai barazon aksesin në internet në shekullin e 21-të me
pronësinë e një kali në ditët e kaluara: Ky artikull ka ngjallur shumë debate në internet në lidhje me
fushën e të drejtave të njeriut dhe me faktin nëse aksesit në internet duhet t'i jepet statusi i të drejtave
të njeriut.

Tre, 20 settembre 2013. Artikulli në dispozicion në http://docplayer.it/2456193-Lorenzo-nannipieri-

costituzione-e-nuove-tecnologie-profili-costituzionali-dell-accesso-ad-internet.html. Aksesuar në
15.01.2016. 109 Frosini, Il diritto costituzionale di accesso a internet, faqe 6, në Liberta Informatica.
Gjithmonë për të njëjtin autor, shih La liberta informatica: brevi note sull’attualita di una teoria giuridica,
in Diritto@ Storia, n. 7, 2008, në dispozicion në www.dirittoestoria.it. Aksesuar në 25 nëntor 2015. 110
Vinton Cerf, "Internet Access Is Not a Human Right", në dispozicion në http://www.nytimes.com/.
Aksesuar më 21 nëntor 2015.

Brian Skepys është një tjetër autor i cili shpreh pikëpamjen e tij se aksesi në internet nuk është një e
drejtë e njeriut në internet, por po sipas tij duket se mohimi i aksesit në internet është një kërcënim për
të drejtat e njeriut111.

Një kundërshtar i pikëpamjeve të sipërcituara dhe një mbrojtës i tezës së aksesit në internet si e drejtë e
njeriut është Scott Edwards. Ai mbështet plotësisht insiativat e Kombeve të Bashkuara në këtë aspekt
dhe argumenton se rritja e nevojës për akses në internet për pjesën më të varfëruar në botë, lidhet me
shëndetin, arsimimin, punësimin, artet, barazinë gjinore, të gjitha gjëra që kemi të drejtë t’i gëzojmë çka
do të thotë se interneti është i pandashëm nga vetë të drejtat112.

Ia vlen të përmendim gjithashtu një citim të bërë nga Jeremy Rifkin113, i cili shprehet se: "Në një botë
gjithnjë e më të fokusuar në rrjetet sociale dhe ekonomike të ndërmjetësuara elektronikisht, e drejta për
të mos u përjashtuar, e drejta për akses është gjithnjë e më e rëndësishme. Modele të përfshirjes dhe
aksesit kanë zëvendësuar ato të autonomisë dhe posedimit, duke karakterizuar konceptin e pronës në
kuptimin tradicional: në ekonominë e rrjeteve janë duke lëvizur drejt një koncepti të pasurisë, i cili nuk
kuptohet si fuqi për të përjashtuar të tjerët nga gëzimi i kësaj të mire, por si një e drejtë për të mos u
përjashtuar nga gëzimi i burimeve të grumbulluara nga shoqëria”.

2.2.1 E drejta e aksesit në internet dhe aspektet e saj

Duke u nisur nga sa u tha më lart dhe duke u mbështetur në pikëpamjen e shfaqur nga Frosini, mund të
arrijmë në përfundimin se e drejta për akses në internet ka dy aspekte të ndryshme por që lidhen me
njëra tjetrën, të cilat janë:

• E drejta për akses në përmbajtje114, pra si një mjet i nevojshëm për realizimin e lirisë së shprehjes.
Nëse kjo liri on line ushtrohet kur përdoret interneti, aksesi nuk është vetëm mjet i domosdoshëm por
edhe një çast i pandërprerë i ushtrimit të lirisë, pa të cilën ajo nuk do të ndrydhej, por do të zhdukej. Në
nenin 22 është sanksionuar njohja e lirisë së shprehjes e shoqëruar me garanci të gjera për të gjithë,
nëpërmjet mjeteve të shpërndarjes së mendimit, që sot është mbi të gjitha interneti;

111 Brian Skepys, Is There a Human Right to the Internet, Journal of Politics and Law; Vol. 5, No. 4; 2012
ISSN 1913-9047 E-ISSN 1913-9055 Published by Canadian Center of Science and Education. 112 Scott
Edwards, Is Internet Access a Human Right? Amnesty International. Në dispozicion në
http://blog.amnestyusa.org/middle-east/is-internet-access-a-human-right/. Aksesur në 17 janar 2016.
113 Jeremy Rifkin është një këshilltar i Bashkimit Evropian qysh prej viteve 2000. Ai ka këshilluar tre
kryetarët e mëparshëm të Komisionit Evropian dhe ekipet e tyre drejtuese - Romano Prodin, Jose-
Manuel Barroson, dhe presidentin aktual Jean-Claude Juncker. Rifkin është autor i 20 librave në lidhje
me impaktin e ndryshimeve shkencore dhe teknologjike në ekonomi, fuqinë punëtore, shoqëri dhe
mjedis. shkencore dhe teknologjike në ekonomi, fuqinë punëtore, shoqërinë dhe mjedisin. Librat e tij më
të fundit përfshijnë The Zero Marginal Cost Society (2014), The Third Industrial Revolution (2011), The
Age of Access (2000), etj. 114 Frosini E. Tommaso, Il diritto di accesso a Internet, Associazione Italiana
dei Constituzionalisti, Rivista N°: 1/2011 në dispozicion në http://www.confronticostituzionali.eu/ pdf.
Aksesuar në, 25 nëntor 2015.

• Aspekti i dytë, i referohet të drejtës për akses në internet si e drejtë sociale, apo si një kërkesë për
shërbimet publike, si arsimi, shëndetësia dhe mirëqenia. Një shërbim universal, që institucionet
kombëtare duhet t’u garantojnë qytetarëve të tyre nëpërmjet investimeve shtetërore, politikave sociale
dhe arsimore, dhe shpenzimeve publike. Në ditët e sotme aksesi gjithnjë e më shumë në internet, dhe
ushtrimi i aktiviteteve në të, është mënyra në të cilën subjekti bashkëvepron me autoritetet publike,
duke ushtruar të drejtat e tij. Është e qartë se kjo mënyrë e re për të kuptuar marrëdhënien e qytetarit
me administratën në drejtim të një “shtetësie të re dixhitale”, duhet të gjejë një alfabetizim të plotë
dixhital si një e drejtë sociale për të cilën shteti duhet t’u sigurojë të gjithëve gëzimin.

Pra mund të arrijmë në përfundimin se, e drejta për akses në internet është një liri themelore, ushtrimi i
të cilës është i dobishëm për ushtrimin e të drejtave të tjera dhe lirive kushtetuese: jo vetëm lirisë së
shprehjes, por edhe të drejtës për zhvillim të plotë të dinjitetit njerëzor dhe pjesëmarrjes efektive të të
gjithë qytetarëve në zhvillimin politik, ekonomik dhe social të vendit, apo të inisiativës së lirë dhe lirisë
së veprimarisë ekonomike.

Sot, në shoqërinë e informacionit, ose, nëse preferoni, në epokën e aksesit, mungesa e aksesit në
internet, do të thotë përjashtim nga ushtrimi në pjesën më të madhe të të drejtave të shtetësisë, dhe
pamundësia për akses sjell rrezikun e përjashtimit social, i cili ndikon drejtpërdrejtë në nivelin e barazisë
thelbësore.

Natyrisht, çështja e aksesit në internet dhe ndërlikimet që kjo sjell në marrëdhëniet midis shtetit e
qytetarëve, kërkon domosdoshmërisht kapërcimin e të ashtuquajturit hendek dixhital që vazhdon të
jetë një faktor diskriminues, për arsye ekonomike e shoqërore, mes qytetarëve të aftë për të përdorur
teknologjitë, e kështu të ushtrimit të të drejtave të lidhura me përdorimin e tyre, e në të njëjtën kohë, të
përmbushjes së detyrave të lidhura me përdorimin e këtyre teknologjive dhe mbi të gjitha në rrjedhën e
marrëdhënieve me një administratë publike gjithnjë e më të dixhitalizuar116.

Interneti është me siguri një e mirë e përbashkët dhe, si i tillë, problemet që lindin nga përdorimi i tij
janë të karakterit global dhe të përbashkëta për të gjithë njerëzimin.

Përhapja e teknologjive, për pasojë, dhe lindja e dimensioneve të reja të të drejtave, kërkon sot një
kontekst ndërkombëtar të aftë për të rrimarë veten, në mënyrë që të garantojë të drejtën e aksesit në
internet dhe lirinë për zgjedhje individuale nga qytetarët e botës globale; pra me fjalë të tjera një
kontekst ndërkombëtar të aftë të përshkojë cilëndo rrugë, që mund të çojë në tejkalimin e vështirësive
të pashmangshme që i paraqiten qëllimeve për një mbrojtje efektive të së drejtës për akses në internet.

Nëse e drejta për akses në internet në ditët tona po përpiqet të konsiderohet ndër të drejtat e reja të
njeriut, njëkohësisht me të lind dhe çështja e kufizimit të saj. Për më tepër, e drejta e aksesit në internet
duhet të jetë e balancuar përkundrejt të drejtave të tjera të 116 Anna Lucia Valvo, Diritti umani e realta
virtuale, Amon edizione, 2014, faqe 51.

njeriut dhe interesit publik. Kufizimet janë të lejueshme në bazë të ligjit ndërkombëtar për të drejtat e
njeriut, me kusht që të plotësohen kushtet e caktuara.

E drejta ndërkombëtare e të drejtave të njeriut në vetvete imponon kufizime të ndryshme duke

përcaktuar se masat rregullatore duhet të jenë të nevojshme, proporcionale, transparente, mbrojtëse të
privatësisë, të informojnë përdoruesit për arsyet e kufizimit dhe të ofrojnë mundësitë për korrigjim
gjyqësor117. Për shembull, legjislacioni evropian i telekomunikacionit parashikon se masat rregullatore
për akses në internet duhet të jenë në përputhje me Konventën Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave
të Njeriut118.

Kufizimet duhet të jenë të përshtatshme, proporcionale dhe të nevojshme në një shoqëri demokratike,
dhe subjekti i zbatimit të tyre nën masa mbrojtëse. Në mënyrë të veçantë duhet të garantohen
procedurat e drejta dhe të paanshme, duke përfshirë një seancë dëgjimore, me përjashtim të rastit kur
është e kërcënuar siguria publike. Shkyçja nuk mund të ndodhë pa një shqyrtim paraprak gjyqësor119.
Ishte hera e parë që në këtë legjislacion, Evropa pohonte se aksesi në internet është një mjet thelbësor
për të ushtruar të drejtat dhe liritë themelore120.

Të gjithë këto argumente takohen në një pikë të vetme: Është e vështirë, nëse jo e pamundur në disa
vende, të marrësh pjesë plotësisht në botën e sotme, pa patur akses në internet. Kjo do të bëhet edhe
më e vërtetë pasi aksesi në internet është një kërkesë në rritje për të fituar dhe për të kryer punë, për të
mbledhur lajmin, për të marrë pjesë në politikë, për të marrë arsimim, për t’u lidhur me sistemet e
kujdesit shëndetësor, dhe për t’u përfshirë në shërbimet bazë financiare.
Refuzimi i aksesit në internet do të thotë, shkelje e të drejtave themelore të njeriut, të tilla si liria e
shprehjes, e drejta për informim, arsimim, zhvillim dhe barazi.

2.3 E drejta e aksesit në internet dhe disa nga nismat ndërkombëtare Natyra e nënkuptuar e pafund dhe
jo territoriale e internetit ka shenjtëruar, sipas disave, kapërcimin e disa prej karakteristikave themelore
të shtetit modern, dhe në mënyrë të veçantë të territorit dhe shtetësisë. Këto janë hipoteza që kanë një
sharm të caktuar, por ato duken shumë larg nga kthimi i një përgjigje konkrete për çështjen e aksesit në
internet.

Një dallim i qartë mund të nxirret midis atyre, të cilët gjithnjë duke iu referuar natyrës anarkike të rrjetit
afirmojnë karakterin e panënshtruar të tij nga e drejta, dhe atyre që, në të kundërt, janë duke hetuar se
si të përshtatin kategoritë klasike të së drejtës me kërkesat e papublikuara që vendos interneti121.

Njerëzit, shoqëritë dhe kulturat ndryshojnë. Regjimet dhe sistemet e qeverisjes ndryshojnë. Dhe më
shpejt se çdo gjë tjetër, ndryshon teknologjia dhe shkenca prodhon njohuri gjithnjë e më të mëdha të së
vërtetës. Kjo do të thotë se dhe politikat dhe interpretimi i asaj se çfarë mbrojnë të drejtat e njeriut
duhet të ndryshojnë122. Progresi teknologjik gjithmonë do të ndryshojë mënyrën se si njerëzit gëzojnë
të drejtat e tyre themelore.

Depërtimi universal i web-it në jetën e përditshme të njerëzve në të gjitha pjesët e globit, në fakt, ka
bërë të mundur që të zbuten dallimet në "pikën e nisjes" mes shteteve të ndryshme, duke i bërë të
ngjashme, pavarësisht nga veçoritë e sistemeve individuale, çështjet të cilat shtetet janë thirrur për të
ofruar zgjidhje123.

Interneti ka kontribuar në mënyrë vendimtare për të përcaktuar hapësirën publike dhe private, për të
strukturuar marrëdhëniet midis njerëzve dhe ndërmjet tyre dhe institucioneve. Ka fshirë kufijtë dhe ka
ndërtuar mënyra të reja të prodhimit dhe përdorimit të dijes. Ka zgjeruar mundësitë për ndërhyrjen e
drejtpërdrejtë të qytetarit në sferën publike. Ka modifikuar organizimin e punës. Ka lejuar zhvillimin e
një shoqërie më të hapur dhe të lirë . Për të gjitha këto arsye, një sërë nismash ndërkombëtare me në
krye inicativat e ndërmarra nga OKB-ja janë përpjekur të përcaktojnë aksesin në internet dhe rolin e tij
në sferën private dhe atë publike.

121 Nannipieri Lorenzo, Costituzione e nuove tecnologie: profili costituzionali dell ’accesso a Internet,
Secondo seminario annuale del Gruppo di Pisa con i dottorandi delle discipline giuspubblicistiche ‘Lo
studio delle fonti del diritto e dei diritti fondamentali’, in alcune ricerche dottorali Università di Roma
Tre, 20 settembre 2013. Artikulli në dispozicion në http://docplayer.it/2456193-Lorenzo-nannipieri-
costituzione-e-nuove-tecnologie-profili-costituzionali-dell-accesso-ad-internet.html. Aksesuar në
15.01.2016. 122 Scott Edwards, Is Internet Access A Human Right, Amnesty International. Në dispozicion
në http://blog.amnestyusa.org/middle-east/is-internet-access-a-human-right/. Aksesuar në 17 janar
2016. 123 Nannipieri Lorenzo, Costituzione e nuove tecnologie: profili costituzionali dell ’accesso a
Internet, Secondo seminario annuale del Gruppo di Pisa con i dottorandi delle discipline
giuspubblicistiche ‘Lo studio delle fonti del diritto e dei diritti fondamentali’, in alcune ricerche dottorali
Università di Roma Tre, 20 settembre 2013. Artikulli në dispozicion në http://docplayer.it/2456193-
Lorenzo-nannipieri- costituzione-e-nuove-tecnologie-profili-costituzionali-dell-accesso-ad-internet.html.
Aksesuar në 15.01.2016.
2.3.1 E drejta e aksesit në internet dhe nismat e OKB-së “Çdo individ ka të drejtën për të pasur liri
mendimi e shprehje, përfshirë të drejtën për të mos qënë i diskrimimuar për mendimin e vet e atë për të
kërkuar, marrë e shpërndarë informacione dhe ide nëpërmjet çdo lloj mjeti pa dallim kufijsh”124: edhe
pse dispozita e sipërcituar e Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut nuk mundej dukshëm, t’i
referohej lirisë së shprehjes së mendimit nëpërmjet mjeteve informatike, ajo paraqitet sot në gjithtë
aktualitetin e saj të jashtëzakonshëm. Lidhur me këtë, vihet re se nëse akoma në panoramën
ndërkombëtare nuk janë identifikuar instrumente juridikë shumëpalësh që e parashikojnë të drejtën për
akses në internet, kjo justifikohet me faktin se konventat ndërkombëtare lidhur me të drejtat e liritë
themelore janë paraardhëse të përhapjes së teknologjisë së informacionit dhe komunikimit (TIK) në
nivel botëror; megjithatë, edhe pse në mungesë të një normative ndërkombëtare që parashikon një
shpallje të mirëfilltë të së drejtës për akses në internet, e tillë e drejtë lidhet në mënyrë të
drejtëpërdrejtë me nenin 19 të sipërcituar të Deklaratës Universale për të Drejtat e Njeriut. Jo më pak
aktual duket se është neni 19 i Paktit për të drejtat civile e politike, i cili në paragrafin e dytë të tij
parashikon se “çdo individ ka të drejtën të gëzojë lirinë e shprehjes; kjo e drejtë përfshin lirinë për të
kërkuar, marrë e përhapur informacione dhe ide të çdo lloji, pa kufij, verbalisht, në mënyrë të shkruar,
nëpërmjet shtypit, në mënyrë artistike ose nëpërmjet çdo lloji mjeti tjetër të zgjedhur prej tij”125.

Për të mos lënë pa përmendur nenin 15 të Paktit mbi të drejtat ekonomike, shoqërore e kulturore, që në
masa të ndryshme, i detyron shtetet palë t’i njohin çdo individi të drejtën për të marrë pjesë në jetën
kulturore, për të gëzuar përfitimet e progresit shkencor dhe të zbatimit të tyre, të gëzojë mbrojtjen e
interesave moralë e materiale që rrjedhin nga çfarëdo prodhim shkencor, letrar apo artistik për të cilin ai
është autor126.

Pakti parashikon, gjithashtu, detyrimin e shteteve palë të miratojnë masat e nevojshme me qëllim
gëzimin efektiv të të drejtave të përmendura, sipërmarrjes për të respektuar lirinë e domosdoshme për
kërkimin shkencor dhe aktivitetin krijues, përveç detyrës për të njohur të mirat që vijnë nga inkurajimi
dhe zhvillimi i kontakteve dhe bashkëpunimit ndërkombëtar në fushën shkencore e kulturore.

Marrëveshjet ndërkombëtare të cituara më sipër datojnë të gjitha në një periudhë historike në të cilën,
përhapja e internetit ishte akoma shumë larg e për të tillë arsye nuk i referohen veçanërisht
instrumentave teknologjikë që sot përdoren gjerësisht; pavarësisht se këto përbëjnë një bazë shumë të
mirë jurdike prej të cilës të nisemi për kodifikimin përfundimtar, në një të ardhme të mundshme, për të
drejtën e aksesit në internet me bashkësinë e të drejtave e lirive me të cilat këto lidhen127.

124 Neni 19 i Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut, miratuar nga Asambleja e Përgjithshme e
OKB-së më 10 dhjetor, 1948. 125 Pakti për të drejtat civile dhe politike miratuar nga Asambleja e
Përgjithshme e OKB-së më 16 dhjetor 1966 (hyri në fuqi 23 mars 1976). 126 Pakti mbi të drejtat
ekonomike, shoqërore e kulturore miratuar nga Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara më
16 dhjetor 1966 (ka hyrë në fuqi më 23 mars 1976). 127 Anna Lucia Valvo, Diritti umani e realta virtuale,
Amon edizione, 2014, faqe 43.

Më poshtë do të përmenden disa nga nismat e tjera ndërkombëtare të cilat, në shkallë të ndryshme,
janë ndërmarrë nga Kombet e Bashkuara dhe nga organizata të tjera ndërkombëtare që lidhen me të
drejtën për akses në internet dhe me përcaktimin e parimeve bazë dhe konturet e zhvillimit të kësaj të
drejte. Disa nga këto nisma janë: v Objektivat e Zhvillimit të Mijëvjeçarit të Kombeve të Bashkuara, të
cilat janë tetë objektiva që 193 shtetet anëtare të OKB-së ishin zotuar për të arritur deri në vitin 2015.
Deklarata e Mijëvjeçarit e Kombeve të Bashkuara, në pikën 8F të saj128 shpreh nevojën e
bashkëpunimit me sektorin privat, për të bërë të disponueshme përfitimet nga teknologjitë e reja,
veçanërisht për sa i përket informacionit dhe komunikimit. Kjo deklaratë u pasua në shtator të vitit 2015
nga 17 Objektivat e Zhvillimit të Qëndrueshëm, të cilat u miratuan në Samitin e Kombeve të Bashkuara,
të zhvilluar në New York. Objektivat për Zhvillim të Qëndrueshëm, të fokusuara në 17 grupe të fushave
më të rëndësishme, konsistojnë në një platformë që synon transformimin e gjithë njerëzimit dhe
planetit tonë në një rrugë të qëndrueshme zhvillimi brenda vitit 2030.

v Nismat e OKB-së të ndërmarra në vitin 2003 në kuadër të Samitit Botëror të Shoqërisë së Informacionit
WSIS, i cili përveç se jep një përkufizim të qeverisjes së internetit129, ka vendosur theksin mbi
potencialin e madh të përhapjes së teknologjive të reja me qëllim arritjen e objektivave të mijëvjeçarit.
Kështu pika 8 e Deklaratës së parimeve të WSIS shprehet se; "Arsimi, njohuritë, informacioni dhe
komunikimi janë në thelbin e progresit njerëzor, të përpekjeve dhe të mirëqenies. Më tej, Teknologjitë e
Informacionit dhe Komunikimit (TIK) kanë një ndikim të madh në pothuajse të gjitha aspektet e jetës
sonë. Përparimi i shpejtë i këtyre teknologjive hap plotësisht mundësi të reja për të arritur nivele më të
larta të zhvillimit. Kapaciteti i këtyre teknologjive për të reduktuar shumë pengesa tradicionale,
veçanërisht ato të kohës dhe distancës, për herë të parë në histori e bën të mundur që të përdoret
potenciali i këtyre teknologjive për të mirën e miliona njerëzve në të gjitha anët e botës"130.

v Në vitin 2004, grupi i punës Working Group on Internet Governance131, i krijuar

128 Me Deklaratën e miratuar në Samitin e Mijëvjeçarit të mbajtur në Nju Jork në shtator të vitit 2000,
Krerët e Shteteve dhe Qeverive miratuan 8 objektiva (Objektivat e Mijëvjeçarit) që duhet të arriheshin
deri në fund të vitit 2015 duke marrë përsipër angazhimin për të luftuar varfërinë dhe për "të bërë të
drejtën e zhvillimit një realitet për të gjithë individët", në dispozicion në https://www.unric.org/it.
Aksesuar në 21.10.2015. Përsa i përket kontributit të Bashkimit Evropian ndaj Objektivave të Zhvillimit të
Mijëvjeçarit, shih Komunikimin e 7 tetorit 2005 të Komisionit në Këshill, në parlament dhe në Komitetin
Ekonomik dhe Shoqëror Evropian, COM (2005), 132. 129 Në 2005 aktiviteti i WSIS çoi në miratimin e
Axhendës së Tunisit për krijimin e Internet Governance Forum (një tryezë ndërkombëtare e
përhershme), një vend takimi për diskutim dhe thellim të çështjeve më të spikatura të internetit për të
gjitha palët e interesuara. Takimi i parë i IGF u mbajt në nëntor të vitit 2006 në Athinë. 130 Pika 8 e
Deklaratës së parimeve të WSIS e 12 dhjetor 2003 (doc. a/c.2/59/3 annex). Teksti integral i Deklaratës
mund të lexohet në www.itu.int. Aksesuar në 12 mars 2016. 131 Working Group on Internet
Governance në shqip Grupi i Punës për Qeverisjen e Internetit (WGIG) ishte një grup pune në kuadrin e
Kombeve të Bashkuara i shumë aktorëve, i iniciuar pas Samitit Botëror të Shoqërisë së Informacionit
(WSIS) të vitit 2003, faza e parë e Samitit në Gjenevë e cila dështoi në dakordësimin për të ardhmen e
qeverisjes së Internetit. Faza e parë e Samitit Botëror mbi Shoqërinë e Informacionit (WSIS) ra dakort që
të vazhdonte dialogun për qeverisjen e Internetit në Deklaratën e

nga Organizata e Kombeve të Bashkuara në prag të përgatitjes të Samitit Botëror të Shoqërisë së

Informacionit që do të mbahej në Tunis në 2005-ën, ka prodhuar një dokument që ka identifikuar
kuptimin e qeverisjes së internetit duke qartësuar se me “qeverisje të internetit” duhet të kuptohet
zhvillimi dhe zbatimi nga ana e qeverive, sektorit privat dhe shoqërisë civile, në rolet e tyre respektive, i
parimeve, normave, rregullave, procedurave të vendimmarrjes dhe programeve të përbashkëta, që
përcaktojnë evolucionin dhe përdorimin e internetit132.

Rrjedhimisht në qeverisjen e internetit kontribuojnë të gjithë, duke përfshirë edhe përdoruesit e tij
aktive, në përputhje me modelin pjesëmarrës në fjalë të quajtur dhe multi-stakeholder. Në këtë model,
çdo person i prekur drejtpërdrejt nga çështjet në fjalë ka të drejtë të ketë një rol në proceset që
përcaktojnë zgjidhje, pavarësisht nga lloji apo vendndodhja në të cilën këto procese zhvillohen.

Qeverisja e internetit, për më tepër, nuk është kufizuar vetëm në aktivitetet e qeverive, meqë kategoritë
e tjera të subjekteve të interesuar luajnë një rol në përcaktimin dhe zbatimin e aktiviteteve të vetë
qeverisjes së internetit133. Nuk është e lehtë të identifikohet se cilët janë argumentat dhe temat që
mund të mblidhen brenda një termi të tillë gjithëpërfshirës dhe cilat do të qëndrojnë. E drejta e aksesit
në internet, neutraliteti i rrjetit, privatësia në format e saj të ndryshme, liria e komunikimit, mbrojtja e të
drejtave të autorit dhe liria e shprehjes janë vetëm disa nga kompromiset e vështira që qeverisja
hipotetike e internetit është thirrur për të garantuar dhe për të zbatuar. v Egzistenca e një Task Force të
teknologjisë së informacionit dhe komunikimit134, e cila është një strukturë që vepron në kuadrin e
OKB-së për të kapërcyer hendekun dixhital që ekziston midis shteteve. Tashmë kjo strukturë është
zëvendësuar nga GAID (Aleanca Globale për Teknologjinë e Informacionit dhe Komunikimit dhe
Zhvillimin), e cila është prezantuar nga OKB-ja për të kontribuar në transformimin e frymës dhe vizionin
e WSIS në praktikë duke promovuar përdorimin e teknologjisë së informacionit dhe komunikimit për
arritjen e Objektivave të Zhvillimit të pranuara ndërkombëtarisht, duke përfshirë Objektivat e Zhvillimit
të Mijëvjeçarit;

Parimeve dhe në Planin e Veprimit të miratuar më 12 dhjetor 2003, për t'u përgatitur për një vendim në
fazën e dytë të ËSIS në Tunis gjatë nëntorit të vitit 2005. Në këtë drejtim, në fazën e parë të Samitit iu
kërkua Sekretarit të Përgjithshëm të Kombeve të Bashkuara të krijonte një grup pune për qeverisjen e
internetit (ËGIG). Në dispozicion në http://www.wgig.org/. Aksesuar në 10 shkurt 2016. 132 Përkufizimi i
qeverisjes së internetit në Report of the Working Group on Internet Governance në dispozicion në
http://www.wgig.org/docs/WGIGREPORT.pdf. Aksesuar në 10 shkurt 2016. 133 Në krye të administrimit
të Web-it, globalisht, është aktualisht ICANN (Internet Corporation for Assigned Names and Numbers),
një korporatë private jofitimprurëse e themeluar në vitin 1998 për të menaxhuar çështjet organizative
të internetit, më parë ruajtur nga një shumicë subjektesh të tjera. Më thjesht, ICANN është një kompani
private e të drejtës amerikane që menaxhon dhe kontrollon të gjithë ëeb- in. Agjencia ka selinë në
Kaliforni dhe punon ngushtë me Departamentin e Tregtisë së Shteteve të Bashkuara të Amerikës,
ndërkohë që ka marrë përsipër vendime që përfshijnë, në një masë domethënëse, përdoruesit (privatë
dhe publike) rreth planetit. 134 Shih http://www.internetsociety.org/. Aksesuar në 12 mars 2016.

v Në këtë kontekst, një tjetër dokument me vlerë të veçantë për jehonën e gjerë që e pasoi është,
“Raporti mbi promovimin dhe mbrojtjen e lirisë së mendimit e të shprehjes në internet” i 16 Maj-it
2011, i Këshillit për të Drejtat e Njeriut në OKB, në të cilin, në paragrafin 20 pohohet qartazi se "Interneti
është bërë një mjet kyç me të cilin individët mund të ushtrojnë të drejtën e tyre për lirinë e mendimit
dhe të shprehjes, siç garantohet nga neni 19 i Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut dhe Kartës
Ndërkombëtare për të Drejtat Civile dhe Politike” 135.

Raporti e konsideron internetin si "një mjet të domosdoshëm për realizimin e një game të të drejtave të
njeriut, në luftën kundër pabarazisë, dhe në përshpejtimin e zhvillimit dhe progresit njerëzor. Sigurimi i
aksesit universal në internet duhet të jetë prioritet për të gjitha shtetet. Çdo shtet duhet të zhvillojë një
politikë konkrete dhe efektive, në konsultim me individë nga të gjitha shtresat e shoqërisë, duke
përfshirë sektorin privat dhe ministritë përkatëse, për t’a bërë internetin gjerësisht në dispozicion, të
arritshëm dhe të përballueshëm për të gjitha segmentet e popullsisë"
Në fakt, në Raportin e OKB-së136 aksesi në internet nuk kualifikohet ende si një e drejtë themelore por,
nga njëra anë, theksohet rëndësia si një instrument për ushtrimin e një pluralizmi të drejtash themelore
dhe, nga ana tjetër, shpresohet që shtetet të marrin masat e nevojshme për të lehtësuar e për ta bërë
aksesin efektiv.

Në raportin në fjalë nënvizohet gjithashtu dobia e internetit si një instrument për të rritur
transparencën, për të aksesuar në informacione si dhe për të lehtësuar pjesmarrjen aktive të qytetarëve
në ndërtimin e shoqërive demokratike dhe theksohet dimensioni, për ta quajtur të tillë, kushtetues dhe
të drejtë themelore në kuptimin e sapo trajtuar, me kusht që, sidoqoftë ushtrimi efektiv i kësaj të drejte
të mos jetë subjekt i kushtëzimeve instrumentale137 nga ana e shteteve dhe të jetë i aksesueshëm nga
të gjithë qoftë në aspektin teknik qoftë në aspektin ekonomik.

Raportuesi i Posaçëm138 nënvizoi natyrën unike dhe transformuese të internetit, jo vetëm për të
mundësuar individët të ushtrojnë të drejtën e tyre për lirinë e

135 Report of the Special Rapporteur on the promotion and protection of the right to freedom of
opinion and expression, në dispozicion në
http://www.ohchr.org/Documents/Issues/Opinion/A.66.290.pdf. Aksesuar në 20 mars 2016. 136
Raporti, i cili ka karakter kryesisht empirik, është aktualisht dokumenti zyrtar me rëndësinë të madhe në
nivel global, dhe është është vënë në zbatim të rezolutës së Këshillit për të Drejtat e Njeriut 16/4 dhe
komunikatës në maj të vitit 2011 në Asamblenë e Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara. 137 Të tilla
nuk janë, në arsyetimin e raportit, kufizimet me qëllim për të mbrojtur interesin dhe moralin publik ose
të drejtat e të miturve. Me fjalë të tjera, raporti merr parasysh masat e ligjshme që kufizojnë,
shpërndarjen nëpërmjet internetit të imazheve pornografike, qarkullimin e imazheve të pornografisë së
fëmijëve apo masave për të ndëshkuar përhapjen e shkrimeve që nxisin urrejtje ose diskriminim në
përgjithësi ose, që nxisin dhunë, etj. 138 Njihet edhe si Raporti Frank La Rue nga emri i Raportuesit të
Posaçëm të Kombeve të Bashkuara. Një Raportues i Posaçëm është një ekspert i pavarur i emëruar nga
Këshilli i të Drejtave të Njeriut që ka për detyrë të shqyrtojë dhe të raportojë për situatën e një vendit
apo një temë të veçantë të të drejtave të njeriut.

mendimit dhe shprehjes, por edhe për një varg të të drejtave të tjera të njeriut, si dhe për të nxitur
përparimin e shoqërisë si një e tërë.

Nga ana e saj, Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara me Rezolutën 66/184 “Teknologjitë e
Informacionit dhe Komunikimit për Zhvillim” ka njohur shprehimisht faktin se ”teknologjitë e
informacionit dhe komunikimit kanë potencial për të ofruar zgjidhje të reja për problemet e zhvillimit,
veçanërisht në kontekstin e globalizimit dhe të rritjes ekonomike, mund të promovojnë zhvillimin e
qëndrueshëm, gjithëpërfshirës dhe të barabartë, konkurrencën, qasjen në informata dhe njohuri,
çrrënjosjen e varfërisë dhe përfshirjen sociale, faktorët që ndihmojnë përshpejtimin e integrimit të të
gjitha vendeve, veçanërisht vendeve më pak të zhvilluara në ekonominë globale", dhe e ka përfshirë
internetin në kontekstin më të përgjithshëm të së drejtës në zhvillim139.

v Në vazhdën e këtyre inisiativave të OKB-së, Këshilli për të Drejtat e Njeriut, në 2016-n miratoi
rezolutën “Për promovimin, mbrojtjen dhe gëzimin e të drejtave të njeriut në internet”, e cila efektivisht
e bën aksesin në internet një të drejtë themelore e njeriut. Rezoluta dënon parandalimin me qëllim ose
ndërprerjen e aksesit në internet ose shpërndarjen e informacionit online140.
Rezoluta pohon gjithashtu se të njëjtat të drejta që njerëzit kanë në jetën reale (offline), duhet të
mbrohen dhe në internet, në veçanti liria e shprehjes në internet. Në veçanti Rezoluta dëshmon se “liria
e shprehjes është e zbatueshme pa marrë parasysh kufijtë dhe përmes çdo media që zgjedh dikush, në
përputhje me nenet 19 të Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut dhe Paktit Ndërkombëtar mbi
të Drejtat Civile dhe Politike” dhe u drejton një ftesë gjithë shteteve në mënyrë që këta të promovojnë
dhe lehtësojnë aksesin në internet dhe bashkëpunimin ndërkombëtar duke iu drejtuar përfundimisht
zhvillimit të medias, informacionit dhe të komunikimit në të gjithë vendet.

Kjo Rezolutë nuk është e detyrueshme, por është menduar si një udhëzues për shtetet, të cilat duhet të
mbrojnë lirinë e individit për akses në internet dhe lirinë e shprehjes online. Pavarësisht kësaj ideja që
qëndron pas saj është e qartë dhe e saktë: Edhe pse shumë pjesë të infrastrukturës së internetit janë në
pronësi të subjekteve private, interneti është gjithashtu një burim vendimtar publik i rëndësishëm për të
gjithë, dhe gjithkush ka të drejtë për të hyrë në të141.

139Shih Deklaratën e Kombeve të Bashkuara mbi të Drejtën për Zhvillimin e 4 dhjetorit 1986, teksti i së
cilës mund të lexohet në www.un.org. Ndër nismat e tjera të OKB-së ajo tregon gjithashtu
Rekomandimin e UNESCO-s të 15 tetorit 2003 mbi aksesin në cyberspace universal, në të cilën pika 6, i
kërkon Shteteve Anëtare dhe organizatave ndërkombëtare që të "njohin dhe mbështesin aksesin
universal në internet si instrument për promovimin e realizimit të të drejtave njerëzore, siç përcaktohet
në nenet 19 dhe 27 të Deklaratës Universale për të Drejtat e Njeriut". 140 Rezoluta A/HRC/32/L.20, 27
qershor 2016, Për promovimin, mbrojtjen dhe gëzimin e të drejtave të njeriut në internet, e miratuar
nga Këshilli për të Drejtat e Njeriut në OKB. 141 Fredric Paul, Why internet access is a basic human right,
në dispozicion në http://www.networkworld.com/. Aksesuar në 20 shtator 2016.

Përveç nismave për të cilat është folur deri tani, janë dhe disa inciativa të tjera të cilat inkurojojnë
përdorimin e tekonologjisë së informacionit dhe internetit të tilla si; Deklarata e të Drejtave të Popujve
Indigjenë të Kombeve të Bashkuara e 13 Dhjetorit 2007, që parashikon të drejtën e popujve indigjenë
për të pasur akses në të gjithë instrumentet mediatike jo indigjenë, pa asnjë lloj diskriminimi142.
Deklarata e cituar, ashtu si edhe Konventa “Për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara” e
miratuar në 13 Dhjetor 2006 nga Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara për të cilën u fol
më parë, shfaqen si treguesit e dukshëm të një vullneti që po afirmohet në nivel ndërkombëtar për të
garantuar një akses efektiv në instrumentet e rinj teknologjik të kategorive të personave me
disavantazhe të ndryshme.

Cilado qoftë fillesa, duhet pranuar se asnjë prej traktateve ekzistuese të të drejtave të njeriut nuk e
shikon të drejtën e aksesit në internet si një të drejtë që qëndron më vetë në këmbë143. Megjithatë,
aksesi në internet, sikurse u vu re më sipër përmbahet vazhdimisht në deklarata, raportet e shteteve
palë, vërejtjet përmbyllëse dhe komentet e përgjithshme, që burojnë nga iniciativat e OKB-së.

Vështirësitë e lidhura me qëndrimet e ndryshme që mbajnë shtetet anëtare të komunitetit

ndërkombëtar lidhur me një fenomen i cili është thelbësisht global dhe që, si i tillë, ngre pyetje e kërkon
përgjigje në nivel global, e bën problemin me zgjidhje jo të lehta, pavarësisht urgjencës për një kohezion
më të madh dhe njëtrajtshmëri vizionesh me qëllim rregullimin e një sektori që, përtej aspekteve
pozitive të padiskutueshme, përfaqëson gjithashtu një rrezik për dëmtime të mundshme të pozitave të
caktuara dhe interesave juridikë të shetasve dhe personave në përgjithësi144.
2.4 E drejta e aksesit në internet në kuadrin normativ evropian. Duket të jetë pranuar në përgjithësi se
aksesi në internet është pjesë integrale e jetës së përditshme të të gjithë qytetarëve, pavarësisht nga
mosha, gjinia etnia etj. Ata që nuk kanë akses e gjejnë veten në disavantazh, me një cilësi më të ulët të
jetës, dhe sigurisht në pamundësi për të mbajtur hapin me kërkesat e botës së sotme në aspektin social,
arsimor dhe ekonomike. Për këtë arsye aksesi në internet për të gjithë qytetarët e BE-së është një
objektiv themelor i BE-së në përputhje me politikat evropiane në lidhje me Axhendën Dixhitale,
teknologjinë dhe inovacionin.

Në BE një prej objektivave kryesore qysh prej Konferencës së Lisbonës në vitin 2000 është zhvillimi i
aksesit në internet në të gjithë territorin evropian me qëllim zhvillimin e ekonomisë. Ky objektiv është
parashikaur të realizohet përmes planive të veprimit eEurope. Një nga synimet kryesore të Konferencës
së Lisbonës ishte lidhja e aksesit në internet në të gjitha shkollat e Bashkimit Evropian, me qëllim për të
mësuar fëmijët se si

142 Neni 16 i Deklaratës së të Drejtave të Popujve Indigjenë. Teksti integral i Deklaratës mund të lexohet
në www.un.org. Aksesuar në 11.02. 2016. 143 Stephen Tully, A Human Right to Access the Internet?
Problems and Prospects, Human Rights Laë Review Volume 14 Issue 2, June 2014: 175-195. DOI:
https://doi.org/10.1093/hrlr/ngu011, Published: 13 May 2014. 144 Anna Lucia Valvo, Diritti umani e
realta virtuale, Amon edizione, 2014, faqe 44.

ta përdorin atë. E njëjta iniciativë lulëzoi dhe në Shtetet e Bashkuara, dhe kjo tregon rëndësinë përse
njerëzit duhet të dinë se si të përdorin këtë mjet qoftë për ushtrimin e lirisë së shprehjes, si një e drejtë
e njeriut qoftë për atësinë e tyre për t'u integruar në ekonomitë moderne.

Në kornizën juridike evropiane të adresuar në mënyrë specifike drejt rregullimit të internetit, vihet re
Rezoluta e Parlamentit Evropian mbi Lirinë e Shprehjes në Internet e 6 Korrikut 2006145, në të cilën,
afirmohet rëndësia e aksesit në internet si një instrument për zhvillimin demokratik, ekonomik e social
dhe citohet gjithashtu se kufizimi i të tillë aksesi nuk përputhet me lirinë e shprehjes. Parlamenti
Evropian, me qëllim garantimin dhe mbrojtjen e lirisë së shprehjes në internet dhe me qëllim lirinë e
aksesit të pakufizuar në instrumentet teknologjike merr si pikënisje të drejtat dhe liritë themelore të
personit.

Rezoluta mbështetet, midis të tjerash, në nenin 19 të Deklaratës Universale për të Drejtat e Njeriut dhe
në nenin 10 të Konventës Evropiane të të Drejtave të Njeriut 146 e në mbështetje të Deklaratës së
Samitit botëror të Tunisit të 16-18 Nëntorit 2005147, në balancimin e rreziqeve që mund të vijnë nga
përmbajtjet e përhapura në internet dhe avantazhet, që rrjedhin për individët në drejtim të lirisë së
shprehjes e të mendimit si dhe në drejtim të lirisë për të marrë informacion dhe shprehet që, “të vetmet
kufizimet të lejueshme duhet të rezultojnë në mënyrë rigoroze të lidhura me aktivitete të paligjshme si
shprehjet e urrejtjes, dhuna, racizmi, propaganda totalitare, aksesi i të miturve në pornografi ose
shfrytëzimi i tyre seksual”.

Përtej këtyre përjashtimeve specifike, Parlamenti Evropian nuk i konsideron të pranueshme arsyet e
tjera që mund të kufizojnë lirinë e shprehjes dhe informimit. Parlamenti Evropian, në koherencë me
nismat e marra në nivel ndërkombëtar deri më tani, e quan tërësisht prioritare mbrojtjen e lirisë së
shprehjes në kuptimin juridik më të gjerë të termit dhe, kështu, të aksesit të pakufizuar në internet, dhe
dënon cilëndo formë censure dhe kufizimi të aksesit në internet të vendosur nga vende, të cilët
Parlamenti Evropian nuk heziton t’i përkufizojë “armiq të lirisë së shprehjes në internet”148.
Parlamenti Evropian, gjithashtu, duke dhënë prova për dëshirën për ta konsideruar internetin një faktor
të rëndësishëm integrimi, nënvizon se Bashkimi Evropian duhet të tregojë interes më të gjerë kundrejt
të drejtave të përdoruesve në internet e duhet të zbatojë politika që synojnë promovimin e lirisë së
shprehjes në internet, lidhur me faktin se liria e shprehjes përbën një vlerë të përbashkët për të gjithë
shtetet anëtare.

145 Risoluzione del Parlamento europeo sulla libertà di espressione su Internet. Teksti i Rezolutës mund
të lexohet në faqen e internetit www.europarl.europa.eu. Aksesi i fundit 15.12. 2015. 146Neni 10,
paragrafi 1, i Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut: "Çdo njeri ka të drejtën e lirisë së shprehjes.
Kjo e drejtë përfshin lirinë e mendimit dhe lirinë për të marrë dhe dhënë informacion dhe ide pa
ndërhyrjen e autoriteteve publike dhe pa marrë parasysh kufijtë. Ky nen nuk i ndalon Shtetet që të
kërkojnë licensimin e kompanive të transmetimit, televizionit apo kinematografisë." 147 Në Samitin
botëror të Tunisit, siç thamë në paragrafin e mëparshëm, u themelua Internet Governance Forum dhe
shtetet kanë ripohuar nevojën për të kapërcyer hendekun dixhital ndërmjet Veriut dhe Jugut të botës,
në funksion të rëndësisë së shoqërisë së informacionit për zhvillimin e demokracisë dhe respektimin e të
drejtave dhe lirive themelore të njeriut. 148 Anna Lucia Valvo, Diritti Umani e Realta Virtuale, Amon
edizioni, 2014.

Me Librin e Bardhë mbi “Një politikë evropiane të komunikimit”, të 2006-s, duke vënë në dukje
evoluimin e hapësirës virtuale, jo vetëm si instrument për vlerësimin e pjesëmarrjes së qytetarëve në
përcaktimin e politikave për përfshirjen dixhitale por gjithashtu, e mbi të gjitha, për t’i lejuar atyre një
akses efektiv të informacionit dhe për të favorizuar një afërsi më të madhe të Bashkimit Evropian dhe
institucioneve të tij149, Komisioni Evropian, i vetëdijshëm për distancat dixhitale që ndajnë gjithë
qytetarët nga Bashkimi Evropian, duke marrë shkak nga neni 11 i Kartës së të Drejtave Themelore të
Bashkimit Evropian (që në atë kohë nuk kishte hyrë akoma në fuqi), propozon përfshirjen e qytetarëve
në aktivitetet e BE-së edhe nëpërmjet bashkëpunimit të mediave dhe përdorimit të teknologjive të
reja150.

Me fjalë të tjera, Komisioni Evropian duke dhënë prova se e ka kuptuar plotësisht, nga njëra anë, sjelljen
inovative të internetit dhe me qëllim krijimin e një kanali komunikimi mes qytetarëve dhe institucioneve
të Bashkimit Evropian dhe, nga ana tjetër, nevojën për të eleminuar hendekun dixhital dhe çdo lloj
forme diskriminimi për aksesin në internet, propozon shfrytëzimin e potencialit të teknologjive të reja të
cilat “mund të ofrojnë kanale të reja për komunikimin në terma evropianë, forume të reja për debatin
qytetar dhe instrumenta të reja për demokracinë ndërkufitare”. Komisioni nënvizon gjithashtu nevojën
për një iniciativë politike nxitëse derisa Evropa të shfrytëzojë tërësisht potencialin e internetit dhe të
zotërojë kushtet e nevojshme për t’u siguruar se ky nuk do të krijojë ndarje të reja në shoqëri.

Të rëndësishme janë edhe rekomandimet e Parlamentit Evropian si Rekomandimi i 26 marsit 2009 “Për
Forcimin e Sigurisë dhe Lirive Themelore në Internet”, i cili afirmon se "evoluimi i internetit dëshmon që
ai është duke u bërë një mjet i domosdoshëm për promovimin e nismave demokratike, një arenë e re e
debatit politik (për shembull fushatat elektronike dhe votimi elektronik), një instrument i rëndësishëm
në nivel botëror për të ushtruar lirinë e shprehjes (p.sh. blogjet) dhe për zhvillimin e aktiviteteve të
biznesit, si dhe një mjet për të nxitur përvetësimin e aftësive kompjuterike dhe shpërndarjen e njohurive
(e-learning)151". Nëpërmjet këtij Rekomandimi, Parlamenti Evropian pranon dhe shprehet se interneti
"i jep kuptim të plotë lirisë së shprehjes", sanksionuar në Kartën e të Drejtave Themelore të Bashkimit
Evropian dhe mund të jetë një mundësi e jashtëzakonshme për të rritur qytetarinë aktive.
149 Shënim. Sipas përkufizimit zyrtar të dhënë në portalin e Bashkimit Evropian:"Libri i bardhë është
dokument që përmban propozime për veprime komunitare në një fushë të caktuar. Ndonjëherë Libri i
bardhë vjen pas një Libri të Gjelbër i publikuar për të promovuar një konsultim të gjerë në mbarë
Evropën. Ndërsa Libri i gjelbër vë në dukje një sërë idesh me qëllim të një debati publik, Libri i bardhë
përmban një gamë të propozimeve zyrtare në fusha politike specifike dhe përbën instrumentin për
realizimin e tyre. Teksti i Librit të Bardhë të Komisionit Evropian mund të lexohet në www.europa.eu.
White Paper on a european communication policy (01/02/2006) Aksesi i fundit në 30 janar 2016. 150
Neni 11 i Kartës së të Drejtave të Bashkimit Evropian, i përkushtohet në mënyrë të veçantë lirisë së
shprehjes. 151 Raccomandazione del Parlamento europeo del 26 marzo 2009 destinata al Consiglio Sul
Rafforzamento della Sicurezza e delle Libertà Fondamentali su Internet, në dispozicion në
http://www.europarl.europa.eu/. Aksesuar në 30 janar 2016.

Gjithashtu Parlamentin Evropian, në Rezolutën e tij të datës 10 prill 2008 “ Për një axhendë evropiane
për kulturë në një botë të globalizuar”, angazhon shtetet anëtare të njohin se “interneti është një
platformë e madhe e shprehjes kulturore, aksesit në njohuri, dhe pjesëmarrjes demokratike në
krijimtarinë evropiane, që ndërton ura mes brezave në shoqërinë e informacionit, dhe rrjedhimisht, për
të shmangur marrjen e masave në kundërshtim me të drejtat e njeriut, të drejtave civile dhe parimet e
proporcionalitetit, efektivitetit dhe parandalimit, si ndërprerje e "aksesit në internet”152.

Eurocities një rrjet i qyteteve të mëdha evropiane, anëtarët e të cilëve vijnë nga organet drejtuese të
130 bashkive më të mëdha, është bërë promovuese për nevojën e shkëmbimit të rregullave themelore
të përbashkëta që kanë për qëllim zhvillimin e shoqërisë së dijes153, me Kartën Evropiane për të Drejtat
e Qytetarëve në Shoqërinë e Dijes154. Karta u shpreh, mes të tjerash, shteteve anëtare nevojën për të
siguruar, pikërisht, rregulla të përbashkëta në çështjen e internetit dhe nxit njohjen e katër kategorive të
të drejtave dixhitale155: - të drejtat për akses; - të drejtat për arsim dhe trajnim; - të drejtat për
informim në internet; - të drejtat për pjesëmarrje në internet.

Një tjetër hap i rëndësishëm i ndërmarrë nga BE është miratimi i Rregullores mbi “masat që lidhen me
aksesin në një internet të hapur, që ndryshon Direktivën 2002/22/EC mbi shërbimin universal dhe të të
drejtat e përdoruesve lidhur me rrjetet e komunikimit

152 Risoluzione del Parlamento Europeo del 10 aprile 2008, su un'agenda europea per la cultura in un
mondo in via di globalizzazione, në dispozicion në http://www.europarl.europa.eu/. Aksesuar në 20
nëntor 2015. 153 Eurocities është një rrjet i qyteteve të mëdha evropiane, anëtarët e të cilëve vijnë nga
organet drejtuese të 130 bashkive më të mëdha. Eurocities lidh qytetet, rajonet, qeveritë kombëtare
dhe institucionet evropiane dhe ka si objektiv të ndërhyjë konkretisht në politikën evropiane, duke u
fokusuar në temën e qyteteve. Informacioni për këtë organizatë mund të merret në www.eurocities.eu.
Aksesi i fundit 30 janar 2016. 154 Carta Europea dei Diritti del Cittadino nella Società della Conoscenza.
Teksti integral i deklaratës mund të lexohet në
http://www.regione.calabria.it/controlli/allegati/carta_europea_dei_diritti.pdf. Aksesi i fundit 30 janar
2016. 155 Në vijim është teksti i propozimeve të Kartës: “ Right to access: Every citizen of the European
Union will have access to the Internet through Public Internet Access Points, preferably via a broadband
network. 2. Every citizen of the European Union must be guaranteed the security and privacy of any
personal data managed through online public services, n. Rights to Education and Training: 3. Every
citizen of the European Union will have the right to acquire the basic skills for an effective use of services
and information through ICT; 4. Every citizen of the European Union will have access to personalised
assistance when accessing public and ICT based equipment and facilities; 5. Every citizen of the
European Union will have access to lifelong e-learning platforms to benefit from all the available
resources generated by communication technology facilities and thus take part in the knowledge
society, in. Rights to online information: 6. Every citizen of the European Union will have access to the
best quality information produced by public administrations; 7. Every citizen of the European Union will
have access to online information regardless of disabilities; Rights to online participation; Every citizen
of the European Union ill be ensured the right to participate through ICT platforms in the decision-
making processes of his or her local government; Every citizen of the European Union will receive public
administration feedback on any online consultation results”.

elektronik dhe shërbimeve dhe Rregulloren për roaming156 në rrjetet publike të komunikimit celular në
kuadër të Bashkimit”. Rregullorja ka hyrë në fuqi në 30 prill 2015 dhe merr rëndësi strategjike në
skenarin evropian dhe, për këtë arsye, dhe në atë kombëtar, së bashku me rregullimet e paraqitura nga
Komisioni Federal i Komunikimeve amerikane në fushën e neutralitetit të rrjetit. Kjo rregullore ka për
qëllim vendosjen e rregullave të përbashkëta për të siguruar një trajtim të drejtë dhe jo-diskriminuese
në ofrimin e shërbimeve të aksesit në internet dhe për të mbrojtur të drejtat e përdoruesve fundorë.

Interneti, megjthatë, nuk është vetëm një dimension i ri, një hapësirë brenda së cilës ushtrohen të
drejta, po edhe vendi i lidhjes, i ndërveprimit dhe komunikimit me pushtetet publike, i përfshirjes
shoqërore dhe, për disa aspekte, i pjesëmarrjes politike dhe në të tillë prespekivë duket qartë se si
përdorimi i instrumentave teknologjikë është bërë thelbësor dhe gjithnjë e më shumë urgjente, shfaqet
një ndërhyrje e pushteteve publike për të mbushur hendekun dixhital ekzistues brenda shteteve anëtare
të Bashkimit Evropian.

Në një analizë të kujdesshme, megjithëse niveli i vëmendjes lidhur me teknologjinë e informacionit dhe
komunikimit nga ana e BE-së është, i tillë si u tregua në paragrafin e mëparshëm, në të vërtetë
legjislacioni në fjalë lidhur me “të drejtat dixhitale” është strukturuar më shumë në termat e tregut dhe
konkurencës157 dhe jo në termat e demokracisë dhe të drejtave të personit.

Megjithatë, i duhet dhënë prioritet të drejtave shoqërore dhe të drejtave ekonomike, sikundër edhe të
drejtës për akses në internet e cila, në shfaqjet e ndryshme të saj mund të konsiderohet si një e drejtë
sociale. në një instrument të vërtetë barazie dhe pajtimi social duke i kaluar deklaratat e pamundura
dhe pa përmbajtje për të cilat në nenin 2 të Traktatit të Lisbonës thuhet se “Bashkimi... do të punojë për
zhvillimin e qëndrueshëm të Evropës, bazuar në një rritje ekonomike të ekuilibruar dhe mbi
qëndrueshmërinë e çmimeve, mbi një ekonomi sociale të tregut158.”

T’u mundësosh të gjithëve aksesin e lirë në internet, si një e drejtë autonome, mund të çojë në një
revolucion shoqëror dhe, në shumë aspekte, në një revolucion të tregut të punës159 dhe në funksion të
mundësive të reja që krijohen në brendësi të asaj që mund të konsiderohet si ekonomia e informacionit
në rrjet160 në një pikëpamje të orientuar më shumë drejt mbrojtjes të të drejtave sociale të qytetarëve
evropianë dhe atyre joevropian.

156 Regolamento (UE) n. 531/2012 relativo al roaming sulle reti pubbliche di comunicazioni mobili
all'interno dell'unione. 157 Që nga plani i veprimit eEurope 2002 (COM (2001) 140 final.), veprimtaria e
BE-së i është kushtuar krijimit të një aksesi më të lirë, më të shpejtë dhe më të sigurt në internetit dhe
në përcaktimin e një politike për investime në burimet njerëzore dhe trajnim për të rritur pjesëmarrjen e
të gjithëve në ekonominë e njohurive. 158 Anna Lucia Valvo, Diritti umani e realta virtuale, Amon
edizione, 2014, faqe 30. 159 Rifkin, La fine del lavoro, il declino della forza lavoro globale e I ’avvento
dell'era post mercato, Milano, 2002; Gorz , L’immateriale. Conoscenza, valore e capitale, Torino, 2003.
160 Benkler, La ricchezza delle reti. La produzione sociale trasforma il mercato e aumenta la liberta,
Milano, 2007. Versione pdf scaricabile del libro in italiano in omniacommunia.org.

2.5 E drejta e aksesit në internet dhe iniciativat kombëtare Të drejtat e njeriut mund të ndryshojnë në
raport me ndryshimet e pandërprera të kushteve ekonomike, sociale e politike në një moment
përcaktues historik dhe në listën e të drejtave e lirive themelore mund të shtohen të drejta të tjera,
kështu që mund të arrihet në konkluzionin që shfaqja e pandalshme e komunikimit global ka prodhuar
të drejtën themelore për akses të lirë në internet161, një e drejtë e cila, natyrisht, mund të konsiderohet
në vetvete universale dhe e aftë për të shkuar mbi dhe përtej ndryshimeve kulturore të shteteve.

Politikanë nga shtete të ndryshme kanë deklaruar herë pas here mbështetje për të drejtën e aksesit në
internet. Për shembull, në vitin 2008, në Zelandën e Re ministri i atëhershëm i drejtësisë sugjeroi që
aksesi në internet të ishte pothuajse një e drejtë njerëzore, e ngjashme me ujin dhe elektricitetin162.

Kur aksesi në internet u ndërpre për pesë ditë në të gjithë Egjiptin në vijim të trazirave politike,
presidenti amerikan Obama deklaroi se “ne i qëndrojmë vlerave universale, përfshirë të drejtat e
popullit egjiptian për lirinë e tubimit, lirinë e fjalës dhe lirinë për akses në informacion”163. Sekretarja
amerikane e Shtetit Klinton riafirmoi gjithashtu mbështetjen për të drejtat e njeriut, duke u bërë thirrje
autoriteteve egjiptiane të mos bllokonin komunikimin në mediat sociale164. Ajo përkrahu “lirinë për t’u
lidhur” – duke mbështetur idenë se qeveritë nuk duhet të ndalojnë njerëzit që të lidhen në internet, apo
me njëri-tjetrin. Liria për t’u lidhur është si liria e organizimit dhe grumbullimit, vetëm në hapësirën
kibernetike165.

Në nivel kombëtar e drejta për akses në internet tashmë është shpallur një të drejtë themelore në
Estoni, Francë, Finlandë, Greqi dhe Spanjë. Kështu Kushtetuta greke e amenduar në vitin 2001, veç të
drejtës për akses në internet ka parashikuar dhe detyrime specifike për shtetin me qëllim garantimin
efektiv të realizimit të saj duke vendosur, në nenin 5 a, pika 2 se “të gjithë personat kanë të drejtë të
marrin pjesë në Shoqërinë e Informacionit. Lehtësimi i aksesit elektronik në informacion, si dhe
prodhimi, shkëmbimi dhe shpërndarja në këtë vend përbën një detyrim të shtetit”.

Në Estoni, aksesi në internet futet në detyrimet e shërbimit universal për të cilat Telecommunications
Act 2000 në pikën 5 parashikon se “interneti duhet të jetë i 161 Pisa Roberto , L’accesso ad internet: un
nuovo diritto fondamentale?, në dispozicion në www.treccani.it. Aksesi i fundit në 31 janar 2016. 162
Stephen Tully, A Human Right to Access the Internet? Problems and Prospects, Human Rights Law
Review Volume 14 Issue 2, June 2014: 175-195. DOI: https://doi.org/10.1093/hrlr/ngu011, Published: 13
May 2014. 163 The White House, Remarks by the President on the Situation in Egypt, Press Release, 1
February 2011, në dispozion në www.whitehouse.gov/the-press-office/2011/02/01/remarks-president-
situation-egypt. Aksesuar në 20 janar 2016. 164 Clinton, Remarks with Jordanian Foreign Minister
Nasser Judeh after their Meeting, 26 January 2011, në dispozicion në www.State.gov/r/pa/ei/speeches.
Aksesuar në 20 janar 2016. 165 Clinton, US Secretary of State, Remarks on Internet Freedom, Address at
The Newseum, Washington DC, 21 January 2010, në dispozicion në
www.foreignpolicy.com/articles/2010/01/21/internet_freedom. Aksesuar në 20 janar 2016.

disponueshëm universialisht për të gjithë përdoruesit pavarësisht vendndodhjes gjeografike dhe me një
çmim uniform”. Estonia është shteti anëtar i BE-së me nivelin më të lartë të alfabetizimit dixhital dhe të
përdorimit të mundshëm të teknologjive për qëllime pjesëmarrjeje demokratike. Qysh prej 2005-ës në
Estoni është prezantuar votimi elektronik, fillimisht i limituar në zgjedhjet administrative dhe më pas
dhe në zgjedhjet politike166.

Finlanda ka shpallur aksesin me brez të gjerë, një të drejtë themelore. E drejta u shpall nëpërmjet një
amendamenti në Aktin e Tregut të Komunikimeve, i cili ka deklaruar se “shërbimi universal përfshin një
lidhje funksionale në internet”167. Kjo do të thotë se që nga fillimi i muajit korrik 2010, operatorët që
janë të përcaktuar si ofrues të shërbimit universal duhet të jenë në gjendje të sigurojnë në çdo
vendbanim të përhershëm dhe zyra biznesi akses në internet me një lidhje me cilësi të lartë dhe me
çmime të arsyeshme.

Franca ka shpallur tashmë të drejtën për akses në internet168. Këshilli Kushtetues (Conseil
constitutionnel) mori pozicion për këtë çështje në një vendim më 10 qershor, 2009, në lidhje me ligjin
famëkeq Hadopi169.

Në këtë vendim Këshilli Kushtetues u shpreh se interneti është i nevojshëm për lirinë e shprehjes e cila
mbrohet nga deklarata Des droits de l'Homme et du citoyen, dhe aksesi në internet është një mjet i
nevojshëm për të respektuar demokracinë. Për më tepër interneti është i nevojshme për të patur akses
në shërbimet e komunikimit publik on line.

Prandaj Këshilli Kushtetues (Conseil constitutionnel) u shpreh se aksesi në internet është një e drejtë
themelore, sepse ajo u mundëson njerëzve që të ushtrojnë të drejtën e shprehjes e cila është një nga të
drejtat e njeriut. Megjithatë ky rast duhet të lexohet në kontekstin e saj, meqenëse ligji Hadopi u kritikua
shumë si në nivel kombëtar dhe në nivel evropian. Duke pasur parasysh se interneti është vetëm një
mjet për të gëzuar lirinë e shprehjes Këshilli Kushtetues ka reduktuar fushën e kësaj të drejte themelore.

Në Spanjë, vendimi për aksesin në internet erdhi në 4 mars të 2011, kur ligji “për ekonomi të
qëndrueshme” shtoi aksesin me brez të gjerë në shërbimin universal.

E drejta e aksesit në internet aktualisht është e pranishme edhe në nenin 2 të ashtuquajturës Deklaratë
e të drejtave në internetit, në Itali e përgatitur nga Komisioni

166 Nannipieri Lorenzo, Costituzione e nuove tecnologie, Profili costituzionali dell’accesso ad internet,
faqe 12, Secondo seminario annuale del “Gruppo di Pisa”, Lo studio delle fonti del diritto e dei diritti
fondamentali in alcune ricerche dottorali Università di Roma Tre, 20 settembre 2013. 167
Communications Market Act Finland (393/2003; amendments up to 363/2011 included), në dispozicion
në http://www.finlex.fi/en/laki/kaannokset/2003/en20030393.pdf. Aksesuar në 20 janar 2016. 168
Decision n° 2009-580 of June 10th 2009, në dispozicion në http://www.conseil-
constitutionnel.fr/conseilconstitutionnel/root/bank_mm/anglais/2009_580dc, pdf. Aksesuar në 20 janar
2016. 169 Ligji francez Hadopi ose ligji i Krijimit dhe Internetit (në frëngjisht: Haute autorité pour la
Diffusion des oeuvres et la Protection des droits d'auteur sur internet). Pjesa e ligjit Hadopi që lejoi
pezullimin e aksesit në internet për një kundërvajtës të përsëritur është revokuar më 8 korrik të vitit
2013 nga qeveria franceze, për shkak se dënimi është konsideruar të jetë në disproporcion.

për të drejtat dhe detyrimet në internet, komision i themeluar në 27 tetor, 2014 pranë Dhomës së
Deputetëve170. Në këtë rast, megjithatë, bëhet fjalë për një deklaratë, jo për një tekst legjislativ. Kjo
deklaratë është konceptuar si një dokument që ka për qëllim të kontribuojë në debatin publik për
zhvillimet e mundshme në të gjitha nivelet, kombëtare dhe ndërkombëtare.
Përveç nismave kombëtare të cituara më sipër, ka patur edhe nisma të shteteve amerikanolatine, të
cilat parashikojnë në mënyra të ndryshme aksesin në internet: përmendim këtu Kushtetutën e Paraguait
të vitit 1992, neni 30 i së cilës përmban një rezervë ligjore që siguron, në kushte barazie, aksesin e lirë të
përdorimit të spektrit elektromagnetik; Kushtetuta e Brazilit e vitit 1999, e Hondurasit e vitit 2003 etj.

Merita e aksesit në internet në termat e një të drejte themelore është shprehur qartazi dhe në Sala
Constitutional të Kosta Rikës me vendimin nr. 12.790 të 30 qershorit 2010 i cili, ndër të tjera, ka
vendosur “detyrimin e autoriteteve vendase për të zotëruar instrumentat e duhur teknik të
përshtatshëm për t’u garantuar të gjithëve përdorimin e teknologjive të reja të informacionit duke patur
parasysh se vonesa në hapjen e tregut të telekomunikacioneve ka ndikim në ushtrimin dhe gëzimin e të
drejtave të tjera themelore, siç është e drejta e lirisë së zgjedhjes për konsumatorët, e drejta e aksesit
në teknologjitë e reja,e drejta për barazi dhe eliminim të hendekut dixhital etj ... 171".

Në tekstin e Kushtetutës së Ekuadorit, e cila duket dhe një përmbledhje e asaj çka është thënë deri më
tani, e drejta universale e aksesit në internet njihet si e drejtë që ka të bëjë me të gjithë individët
(pavarësisht, nëse ata janë apo jo qytetarë të Ekuadorit) dhe në fund merr një rëndësi me të vërtetë
parësore, pasi ajo përfshin jo vetëm detyrimet shtetërore për të punuar për eleminimin e të gjitha
shkaqeve që e kufizojnë, por edhe të marrë të gjitha masat e duhura pozitive për ta forcuar dhe për ta
garantuar atë”172.

Çështja në fjalë është tanimë në qendër të vëmendjes së shteteve të ndryshëm, të 170 Camera.it - XVII
Legislatura - Deputati e Organi - Commissione diritti e doveri per l'uso di internet, su www.camera.it.
Aksesuar në 30 janar 2016. Teksti i nenit 2 të Deklaratës është si më poshtë: 1. Aksesi në internet është
një e drejtë themelore e njeriut dhe një kusht për zhvillimin e tij të plotë individual dhe shoqëror. 2. Cdo
person ka të drejtë për të hyrë në internet në kushte të barabartë, me modalitete teknologjikisht të
përshtatshme dhe të përditësuar të cilat heqin të gjitha pengesat e rendit ekonomik dhe shoqëror. 3. E
drejta themelore për akses në internet duhet të sigurohet në të gjitha kushtet e saj materiale dhe jo
vetëm si një mundësi e lidhjes në internet. 4. Aksesi përfshin lirinë e zgjedhjes në lidhje me pajisjet,
sistemet operative dhe aplikacionet e shpërndara. 5. Institucionet publike të garantojnë ndërhyrjet e
nevojshme për tejkalimin e të gjitha formave të hendekut dixhitale, duke përfshirë hendekun sipas
gjinisë, sipas kushteve ekonomike, si dhe situatat e vështirë sive të personave me aftësisë të kufizuar."
171 Shih www.pgr.go.cr/scij. Aksesi i fundit 5 shkurt 2016. 172 Ruotolo M. Gianpaolo, Internet-ional law.
Profili di diritto intemazionale pubblico della Rete, Cacuci editore, Bari, 2012, faqe 124.”Në tekstin e
Kushtetutës së Ekuadorit, e cila duket dhe një përmbledhje e asaj çka është thënë deri më tani, e drejta
universale e aksesit në internet njihet si e drejtë që ka të bëjë me të gjithë individët (pavarësisht, nëse
ata janë apo jo qytetarë të Ekuadorit) dhe në fund merr një rëndësi me të vërtetë primare pasi ajo
përfshin jo vetëm detyrimet shtetërore për të punuar për eleminimin e të gjitha shkaqeve që e
kufizojnë, por edhe të marrë të gjitha masat e duhura pozitive për ta forcuar dhe për ta garantuar atë."

vetëdijshëm se nuk mund të shtyjnë më shumë identifikimin e rregullave të përbashkëta që marrin në

konsideratë faktin se si teknologjia e informacionit dhe komunikimit ka revolucionarizuar mënyrën e
komunikimit duke i bërë kontaktet më të shpejta, dhe duke fshirë, në një masë të mirë, pengesat në
hapësirë dhe kohë. Megjithatë, shumë pak shtete kanë parashikuar legjislacionin që parashikon aksesin
në internet, dhe ata që e kanë parashikuar nuk janë duke vepruar nën ndonjë detyrim për të siguruar një
të drejtë ligjërisht të zbatueshme për individët.
Nëse aksesi në internet do të konsiderohet një e drejtë pozitive, qeveritë do të jenë subjekt i një
detyrimi pozitiv për të siguruar që të gjithë qytetarët të gëzojnë akses, ose një lloj të caktuar të aksesit
në internet. Kjo do të kërkonte, për shembull, infrastrukturën e nevojshme për lidhjen e internetit,
angazhimet e burimeve dhe me sa duket pjesëmarrjen e sektorit privat.

Nga ana tjetër, në qoftë se aksesi në internet do të ishte një e drejtë negative, atëherë shtetet do të
duhet të ndalojnë ndërhyrjet në aftësitë e individit për akses në internet dhe në çdo material173.

Aksesi i lirë në internet tanimë është gjerësisht i njohur si një instrument i nevojshëm për të lehtësuar
ushtrimin e shumë të drejtave themelore si, për shembull lirinë e shprehjes. Hapja drejt një të drejte për
internetin, mes të tjerash, përforcon në mënyrë indirekte, por qartazi, parimin e neutralitetit të rrjetit
dhe shqyrtimin e dijes në rrjet si një e mirë e përbashkët së cilës i duhet garantuar aksesi sepse
“Teknologjia liron jetën nga skllavëritë e vjetra, ato të hapësirës dhe kohës, dhe ky është tanimë një
realitet për miliona persona. Interneti nuk është vetëm hapësira publike më e madhe që njerëzimi ka
njohur. Është një vend ku jeta ndryshon cilësi e ngjyrë, ku janë të mundur anonimati dhe shumësia e
identiteteve, dija dhe gjithëpranimi, liria e plotë dhe kontrolli total”174.

3.1 Samiti Botëror mbi shoqërinë e informacionit Gjatë viteve të fundit debati mbi aspektet e
përgjithshme dhe çështje specifike të shoqërisë së informacionit është trajtuar në OKB. Me rezolutën
56/183 të datës 21 dhjetor 2001, OKB-ja ka miratuar krijimin e një forumi ndërkombëtar të quajtur WSIS
(Samiti Botëror mbi shoqërinë e informacionit). Samiti i mbështetur nga Sekretariati Ekzekutiv (WSIS-ES)
është një mundësi për të reflektuar mbi atë që është paraqitur në publikimin e promovimit të takimit të
parë ndërkombëtar si një proces dinamik, që premton një transformim të thellë në çdo aspekt të jetës:
përhapjes së njohurive, ndërveprimeve sociale, sistemeve ekonomike dhe tregtare, angazhimit politik,
medias, arsimit, shëndetësisë, kohës së lirë dhe argëtimit. Samiti, i organizuar në dy takime, Gjenevë
(10-12 dhjetor 2003) dhe Tunis (16-18 nëntor 2005), është paraqitur si një proces tre-palësh me
pjesëmarrjen e qeverive të vendeve që janë anëtare të Kombeve të Bashkuara182, shoqërisë civile dhe
agjencive ndërkombëtare. Në përfundim të dy takimeve të përmendura në Gjenevë në vitin 2003 dhe
Tunis 2005, u miratuan katër dokumente përfundimtare. Në Gjenevë u përpunua një Deklarata e
Parimeve dhe një Plan Veprimi, të cilat kanë theksuar në mënyrë të veçantë qëllimin e promovimit të
përhapjes së teknologjive të reja në vendet në zhvillim për të përmirësuar kushtet e jetesës së popullsisë
së varfër dhe të margjinalizuar. Gjatë Samitit të Tunisit u miratua një Marrëveshje dhe një Axhendë
(Axhenda e Tunisit për Shoqërinë e Informacionit), me të cilat u rikonfirmuan angazhimet ndaj parimeve
të përshkruara në Gjenevë dhe vullneti për të zbatuar këto angazhime.

3.2 Dimensioni evropian i shoqërisë së informacionit dhe komunikimit Në vitet e fundit politikat mbi
teknologjitë e reja të informacionit dhe komunikimit janë bërë një nga pikat strategjike të planit
evropian për shoqërinë e informacionit, e cila ka identifikuar në teknologjitë moderne, një mjet të
rëndësishëm për zhvillimin shoqëror e ekonomik, për të promovuar qeverisjen e mirë dhe demokracinë
në të gjitha nivelet183. Bashkimi Evropian ka përditësuar linjat bazë përmes miratimit të normave ligjore
në fushën e shoqërisë së informacionit dhe përmes formulimit të planeve të veprimit të quajtura e-
Europe184, për të lehtësuar ndërtimin e një shoqërie moderne të shtrirë në të gjithë shtetet anëtare, e
karakterizuar nga përdorimi masiv i teknologjive të informacionit dhe të komunikimit në të gjitha degët
e shoqërisë, duke lehtësuar aksesin në teknologjitë e reja për të gjithë qytetarët.
182 Kanë marrë pjesë në Samit 175 shtete anëtare. 183 Battaglia A., La politica europea sull’e-
government, in G. Vesperini (a cura di), L’e- Government, Milano, 2004, faqe 55. Në dispozicion në
http://veprints.unica.it/895/1/Maricosu_PHD_Thesis.pdf. Aksesuar në 2 mars 2016. 184 Në 8 dhjetor
1999 Komisioni Evropian filloi inisiativën e-Europe, “Një shoqëri informacioni për të gjithë”.

Në veçanti planet e-Europe përmbajnë udhëzime për e-government, e-learning, e- democracy, e-health,
e-business, e-procurement185, apo thënë ndryshe për qeverisjen elektronike, arsimin në distancë,
kujdesin shëndetësor online, tregtinë elektronike, prokurimet publike on-line, votimin në distancë,
etj186.

Suksesi i këtyre planeve është i lidhur me veprimet e ndërmarra nga shtetet anëtare, të cilët, të nxitur
nga Bashkimi Evropian, dhe të vetëdijshëm për rëndësinë dhe përfitimet që teknologjia mund të ofrojë,
kanë filluar politikat e tyre duke përcaktuar objektivat dhe strategjitë, përpunimin e planeve të zhvillimit
dhe masat për të hequr pengesat legjislative që pengojnë përhapjen dhe shfrytëzimin e këtyre
instrumenteve187.

Në përshkrimin e rrugës së zhvillimit të teknologjisë së informacionit dhe komunikimit (TIK),188 në

shoqërinë bashkëkohore do të fillojmë nga analiza e politikave të çështjes në fjalë të Bashkimit Evropian,
faktori kryesor në shpërndarjen e TIK-ut në shtetet anëtare. Pavarësisht se kishte kuptuar rëndësinë e
teknologjisë së informacionit, që kishte përfshirë të gjitha aspektet e shoqërisë moderne, BE prej kohësh
nuk kishte ndërmarrë veprime politike në kohën e duhur189. Kjo, për një numër arsyesh të tilla si:
mungesa e efikasitetit të strategjisë së saj, duke u fokusuar vetëm në heqjen e pengesave për lëvizjen e
lirë të mallrave dhe lirisë për të ofruar shërbime, ngurtësisë dhe mangësive të programeve të shteteve
anëtare, vështirësive operative që lidhen me krizën e vet të brendshme, duke vonuar kështu arritjen e
rezultateve të rëndësishme në këtë fushë190. Roli që luan në ditët tona BE në realizimin e shoqërisë së
informacionit është veçanërisht i rëndësishëm, duke pasur parasysh se aktualisht të drejtat
administrative të shteteve anëtare nuk janë më njësi të vetmuara, por janë të ndikuara nga komuniteti
mbikombëtar, qoftë në mënyrë vertikale (administratat kombëtare nga pikëpamja funksionale kanë
varësi nga administrata e Komunitetit) qoftë në mënyrë horizontale (nepërmjet të drejtës komunitare
institutet ligjore kalojnë nga një e drejtë kombëtare në një tjetër ). Në tre dekadat e fundit, ndërsa
vendet e tjera në botë si Japonia dhe Shtetet e Bashkuara kishin

185 Colaccino D., E- procurement: i passi da compiere, pubblicato in Astrid Rassegna n. 2 del 2006;
Politecnico di Milano, L'eProcurement nella Pubblica Amministrazione italiana: innovare la gestione
degli acquisti, Rapporto 2006, në dispozicion në www.astrid-online.it; Bertelli A., Il quadro normativo ed
applicativo dell’ e-procurement, 2006, në dispozicion në www.astrid-online.it. Aksesi i fundit 04.3. 2016.
186 Battaglia A., La politica europea sull’e-government, faqe 56, në dispozicion në
http://veprints.unica.it/895/1/Maricosu_PHD_Thesis.pdf, kapitulli 2. Aksesi i fundit 2.03.1016. 187
Martire M.L., La società dell'informazione e il processo di e-goverment, in L'Amministrazione italiana,
2005, fashikulli 2, faqe 229, në dispozicion në http://veprints.unica.it/895/1/Maricosu_PHD_Thesis.pdf.
Aksesi i fundit 2.03.1016. 188 Me Teknologjitë e Informacionit e Komunikimit, duhet të kuptohen të
gjitha zgjidhjet teknologjike, të infrastrukturës, hardware dhe software, të cilat mundësojnë
grumbullimin, ruajtjen, përpunimin dhe transmetimin e informacionit (tekst, vizuale ose audio). Shih
Merloni F., Introduzione all’eGovernment, Torino 2005, faqe 5. 189Shih D’Elia Ciapi I., L’informatica e le
banche dati, in S. Cassese (a cura di), Trattato di Diritto Amministrativo, parte speciale, tomo II, Milano,
2003, faqe 1631. 190Shih D’Elia Ciampi I., Informatica e pubblica Amministrazione: quadro normativo e
istituzionale, in Lineamenti di informatica giuridica, a cura di R. Nannucci, Napoli, 2002, faqe 329.

një rol pararendës në rregullimin dhe shpërndarjen e teknologjive të reja, BE shikonte me interes
skenarin e ri, duke u përpjekur të hidhte hapat e parë191. Në vitin 1974 Këshilli i Ministrave të
Komunitetit i vetëdijshëm për rëndësinë që teknologjia e informacionit luan në të gjitha aspektet e
shoqërisë moderne dhe për rrjedhojë dhe për Komunitetin dhe pozitën e tij ekonomike dhe teknologjike
në botë, dhe i bindur se kjo situatë duhet të udhëheqë Komunitetin për të kontribuar në konceptimin,
zhvillimin dhe prodhimin e elementëve të ndryshëm të sistemeve informatike, në sajë të kompanive
konkurruese evropiane së bashku me degët e mëdha ekzistuese jashtë Komunitetit192, ftoi Komisionin
të paraqesë propozime, projekte dhe përkufizime të programeve komunitare me qëllim nxitjen e
kërkimit shkencor, zhvillimin dhe zbatimin e teknologjisë së informacionit193. Në lidhje me këtë ftesë të
Këshillit, u miratua në vitin 1978, projekti i parë në fushën e zhvillimit të shoqërisë së informacionit, Fast
(Forecasting and Assessment in the Field of Science of Technology)194, një program eksperimental
pesëvjeçar, i cili kishte për qëllim të parashikonte pasojat ekonomike dhe sociale të zhvillimeve
shkencore dhe teknologjike, si dhe të hartonte propozime dhe skenarë alternativ për politikën evropiane
të shkencës dhe teknologjisë195. Në vitet ‘80, Komisioni ka nisur hulumtimet e para dhe zhvillimin në
sektorin e TIK-ut; në vitin 1984 me programin Esprit196 mbi mikroelektronikën, i cili synonte krijimin e
një industrie të fuqishme evropiane në fushën e teknologjisë së informacionit për të përballuar
konkurrencën kërcënuese ndërkombëtare në këtë sektor197; në vitin 1988 me një program të quajtur
Race198, mbi aplikimet kompiuterike199.

191 Shih Pietrangelo M., La società dell’informazione tra realtà e norma, Informatica e ordinamento
giuridico, collana diretta da Vittorio Novelli, Giuffre editore, Milano, 2007, faqe 14. 192Rezoluta e
Këshillit e 15 korrikut të vitit 1974 “Për një politikë komunitare për informatikën” në dispozicion në
http://eur-law.eu. Aksesi i fundit 30 tetor 2015. 193 Shih Pietrangelo M., La società dell’informazione tra
realtà e norma, faqe 15. 194Vendimi i Këshillit 78/668 / EEC, 25 korrik 1978, program hulumtues i
Komunitetit Ekonomik Evropian në fushën e parashikimit dhe vlerësimit në shkencë dhe teknologji.
195Mbi projektin Fast shih: J. ASHWORT et al., The evaluation of the Community programme on
forecasting and assessment in the field of science and technology Fast (1978-83). Research evaluation
report n. 6 (2), 1983. 196 Vendimi i Këshillit 84/130 / EEC e 28 shkurt 1984, Programi Evropian për
kërkimin dhe zhvillimin në fushën e teknologjisë së informacionit, në dipozicion në http://eur-
lex.europa.eu. Aksesi i fundit në 21 mars 2016. 197 Në Rezolutën e Këshillit të datës 8 prill 1986 në lidhje
me rishikimin afatmesëm të programit ESPRIT (86/C 102/01), Këshilli i Komunitetit Evropian rikonfirmon
angazhimin e tij për programin ESPRIT i cili, me anë të një hulumtimi bashkëpunues dhe një përpjekjeje
për zhvillim, kërkon t'i përgjigjet nevojës për të krijuar një potencial industrial evropian në fushën e
teknologjisë së informacionit, duke kontribuar për të frenuar rritjen e konkurrencës ndërkombëtare në
këtë fushë, konfirmon se objektivat kryesore të programit ESPRIT janë: promovimi i bashkëpunimit
industrial evropian në formën e kërkimit dhe zhvillimit para- konkurrues në fushën e teknologjisë së
informacionit, furnizimin e teknologjive thelbësore të industrisë evropiane të teknologjisë së
informacionit për të siguruar konkurrencën e saj, realizimin e punës përgatitore për standardizim në
fushën e teknologjisë së informacionit; Këshilli gjithashtu beson se ndjekja e këtyre objektivave, në
veçanti sa i përket harmonizimt të normave dhe standardeve në një shkallë evropiane, do të

Nga ky moment, nisën politikat evropiane mbi shoqërinë e informacionit, si dhe promovimi i kërkimit
dhe zhvillimit në sektorin e TIK-ut dhe liberalizimit të telekomunikacionit. Zanafilla ishte bindja se
informacioni në sektorin publik kishte për detyrë të bëntë funksional tregun, duke lejuar lëvizjen e lirë të
mallrave, shërbimeve dhe personave200; për më tepër, një informacion i përshtatshëm do t’i lejonte
qytetarët evropianë të merrnin vendime të lira, sepse ishte e fortë bindja se një Evropë e qytetarëve do
të arrihet vetëm nëse qytetarët marrin pjesë në mënyrë efektive në krijimin e Bashkimit të tyre
Evropian201. Miratimi i legjislacionit nga ana e Bashkimit Evropian ka qenë i ndikuar nga lindja dhe
zhvillimi i shoqërisë së informacionit, për shkak të fenomeneve komplekse të bashkangjitura konceptit
të shoqërisë së informacionit202; në mënyrë të veçantë, në bazë të doktrinës, dy ishin aspektet më të
rëndësishme: aspekti teknologjik dhe social-etik203. Për një kohë të gjatë BE ka shqyrtuar si fillim
aspektin teknologjik dhe vetëm më vonë u miratuan politika më të kujdesshme për çështjet shoqërore.
Kjo ndarje, sipas doktrinës, reflekton idenë e shoqërisë së informacionit zgjedhur fillimisht në nivel
Komuniteti, në kuptimin që qëllimi kryesor i BE-së ishte për t'i dhënë përparësi integrimit ekonomik për
krijimin e një ekonomie të hapur dhe konkurrente, dhe në këtë mënyrë të arrihet një kohezion
ekonomik dhe social i tregut evropian, duke u lënë shteteve anëtare detyrën, për të rritur ndërhyrjen
publike për qëllime sociale në kërkim të mirëqenies kolektive204.

përfaqësojë një kontribut të paçmuar me qëllim krijimin e një tregu të vetëm që nga viti 1992, në
dispozicion në http://eur-lex.europa.eu. Aksesi i fundit në 21 mars 2016. 198 Vendimi i Këshillit 88/28 /
EEC, 14 dhjetor 1987, program i kërkimit dhe zhvillimit të teknologjive të avancuara të komunikimit për
Evropën, në dispozicion në http://eur-lex.europa.eu. Aksesi i fundit në 21 mars 2016. 199Disa nga
objektivat e përgjithshme të RACE janë: a) promovimi i industrisë së telekomunikacioneve të
komunitetit në mënyrë që, në kontekstin e ndryshimeve të shpejta të teknologjisë, të mbahet një
pozicion i fortë në nivel evropian dhe botëror; b) mundësia për të mbështetur në kushtet më të mira
operatorët e rrjetit evropian me çdo sfidë që do të përballen në fushën e teknologjisë dhe të
shërbimeve; c) kontributi në zhvillimin rajonal në Komunitet përmes zhvillimit të specifikave të
përbashkëta funksionale për pajisjet dhe shërbimet në mënyrë që t’u mundësohet rajoneve më pak të
zhvilluara të përfitojnë plotësisht nga përpjekjet e Shteteve Anëtare që nxisin zhvillimin e
telekomunikacionit në Komunitet. Në dipozicion në http://eurlex.europa.eu. Aksesi i fundit në 21 mars
2016. 200 Shih Martire M.L., La società dell’informazione e il processo di e-government, në dispozicion
në http://veprints.unica.it/895/1/Maricosu_PHD_Thesis.pdf. Aksesi i fundit 2.03.1016. 201 G. Marasso,
Metodi e strumenti di e-government, Rimini, 2001. Në dispozicion në
http://veprints.unica.it/895/1/Maricosu_PHD_Thesis.pdf, capitolo 2. Aksesi i fundit 2 mars 2016. 202
Për më shumë për konceptin e shoqërisë së informacionit shih Pietrangelo M., La società
dell’informazione tra realtà e norma, Informatica e ordinamento giuridico, collana diretta da Vittorio
Novelli, Giuffre editore, Milano, 2007, faqe 5. 203 Shih Pietrangelo M., La società dell’informazione tra
realtà e norma, Informatica e ordinamento giuridico, collana diretta da Vittorio Novelli, Giuffre editore,
Milano, 2007, faqe 18. 204 Shih M. Pietrangelo, La società dell’informazione tra realtà e norma,
Informatica e ordinamento giuridico, collana diretta da Vittorio Novelli, Giuffre editore, Milano, 2007,
faqe19.

Faza e parë, që në doktrinë ishte përcaktuar si shoqëria e informacionit konkuruese205, filloi në vitin
1987, kur Komuniteti nisi një konsultim me vendet anëtare për të krijuar një politikë të përbashkët në
sektorin e eknologjisë së informacionit, e konkretizuar me miratimin e Librit të gjelbër mbi zhvillimin e
një tregu të përbashkët të shërbimeve dhe pajisjeve të telekomunikacionit206, i cili u pasua me
miratimin e një dokumenti të dytë, Libri i gjelbër për liberalizimin e infrastrukturës së
telekomunikacionit dhe rrjetet e televizionit kabllor207. Të dy dokumentet janë përqëndruar në
promovimin e teknologjive (të konceptuara kryesisht si një politikë ekonomike dhe industriale), në
funksion e rritjes ekonomike, me kalimin e mëvonshëm nga monopolet kombëtare drejt një tregu të
vetëm të telekomunikacionit. Komuniteti e konsideronte vendimtare arritjen e një tregu të brendshëm
të liberalizimit të infrastrukturës së telekomunikacionit, duke miratuar direktiva të shumta, të cilat do të
lejonin hyrjen e operatorëve të rinj në treg duke i dhënë rrugë konkurrencës. Miratimi i këtyre
direktivave ishte kryesisht rezultat i një rëndësie të dhënë qysh në vitin 1986 në Aktin Unik Evropian208,
për funksionimin e tregut të vetëm me qëllim kohezionin ekonomik, sociale dhe territorial, për të cilët
elementë të tillë si ndërlidhja dhe ndërveprimi i rrjeteve kombëtare të infrastrukturës merrte një rol të
rëndësishëm209. Me projektin TEN (Trans Europian Networks) të datës 22 janar 1990, Këshilli i
Ministrave të Komunitetit kishte vendosur të investonte në të ashtuquajturat rrjete trans- evropiane të
transportit, energjisë dhe telekomunikacionit. Me këto të fundit, Komuniteti synonte të garantonte
fluksin e informacionit dhe zhvillimin e shërbimeve elektronike, në veçanti ato publike, bazuar në rrjetet
e telekomunikacionit210.

205 Shih M. Pietrangelo, La società dell’informazione tra realtà e norma, Informatica e ordinamento
giuridico, collana diretta da Vittorio Novelli, Giuffre editore, Milano, 2007, faqe 20. 206COM
87/290/CEE, 10 qershor 1987, Drejt një ekonomie evropiane dinamike. Libri i gjelbër mbi zhvillimin e një
tregu të përbashkët të shërbimeve dhe pajisjeve të telekomunikacionit, në dispozicion në
ëëë.europa.eu. 207 Miratuar në dy pjesë në midis vitit 1994 dhe 1995; COM (94) 440, e 24 tetorit, 1994
Raport Paraprak mbi liberalizimin e infrastrukturës së telekomunikacionit dhe rrjetit të televizionit
kabllor, (Pjesa e parë), Parimet dhe kalendari; COM (94) 682 e 25 Janarit 1995Libri i Gjelbër i liberalizimit
të infrastrukturës së telekomunikacionit dhe rrjetit të televizionit kabllor (Pjesa e dytë), një qasje e
përbashkët për sigurimin e infrastrukturës së telekomunikacionit në Bashkimin Evropian, në dispozicion
në ëëë.europa. eu. 208 Akti Unik Evropian, nënshkruar në Luksemburg më 17 shkurt 1986 nga 9 shtete
anëtare dhe në 28 shkurt të vitit 1986 nga Danimarka, Italia dhe Greqia, ishte ndryshimi i parë thelbësor
në Traktatin Themelues të Komunitetit Ekonomik Evropian. Akti Unik Evropian hyri në fuqi më 1 korrik
1987. Akti Unik Evropian rishikon Traktatet e Romës, me qëllim ringjalljen integrimin evropian dhe
realizimin e tregut të brendshëm. Akti ndryshon rregullat e funksionimit të institucioneve evropiane dhe
zgjeron kompetencat e Komunitetit, në veçanti në fushën e kërkimit dhe zhvillimit, mjedisit dhe politikës
së përbashkët të jashtme, në dispozicion në ëëë.europa.eu. 209 Shih M. Pierangelo, La società
dell’informazione tra realtà e norma, faqe 22. 210 Mbi rrjetet transevropiane shih Predieri A., Le reti
trans europee nei Trattati di Maastricht e di Amsterdam (parte I), in Dir. Ue, 1997, 3, faqe 287; Gli
orientamenti sulle reti transeuropee (parte II), in Dir. Ue, 1997, 4, faqe. 569.

Përveç politikave të liberalizimit drejt përhapjes së internetit, BE ka trajtuar dhe çështjet e sigurisë dhe
mbrojtjes së të dhënave personale, me miratimin e masave të duhura në këtë drejtim211, dhe krijimin e
një agjencie evropiane përgjegjëse për sigurinë e rrjetit dhe informacionit e quajtur ENISA, e cila ka
funksione këshillimore, të koordinimit të masave që shtetet anëtare duhet të aplikojnë për të garantuar
sigurinë e rrjeteve të tyre dhe sistemeve të informacionit212. Miratimi i këtyre dispozitave shënoi
kalimin nga një shoqëri e informacionit në Evropë, tashmë e fokusuar jo vetëm në dimenisonin
ekonomik, por edhe në atë social213. Kështu mori rrugë një fazë e dytë e quajtur shoqëria e
informacionit gjithëpërfshirëse214, e orientuar më shumë në çështjet etike dhe sociale, dmth në
transformimet, si ekonomike dhe sociale e përcaktuar nga përhapja e teknologjive të informacionit dhe
komunikimit. Drejtësia, kohezioni social, zhvillimi dhe rritja e shoqërisë së re që po profilizoheshin, ishin
pikat e Librit të bardhë “Rritja, konkurrenca dhe punësimi”215 në vitin 1993, të përgatitura nga kryetari i
atëhershëm i Komisionit Jacques Delors. Më konkretisht, raporti tregon nevojën për ta bërë Evropën një
subjekt të fuqishëm politik, dhe për të krijuar një lloj të ri të shoqërisë216. Kërkoheshin iniciativa për të
nxitur rritjen ekonomike, për reformimin e tregut të punës dhe adresimin e papunësisë, duke u fokusuar
në edukimin, trajnimin, dhe vlerësimin e njerëzve, të përcaktuar si punëtorë, dhe para së gjithash si
qytetarë. Raporti gjithashtu, vendosi theksin në ndryshimet dhe pasojat sociale të futjes së teknologjisë
së informacionit, në mënyrë të veçantë mbi rreziqet e përjashtimit të atyre që nuk zotërojnë njohuritë
dhe aftësitë në këtë fushë, për të shmangur lindjen e një shoqërie informacioni me dy shpejtësi217.
Spektri inovativ i

211 Për shembull, Direktiva 95/46 / EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit e datës 24 tetor 1995 për
mbrojtjen e individëve në lidhje me përpunimin e të dhënave personale dhe lëvizjen e lirë të këtyre të
dhënave; Direktiva 2002/58 / EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit e datës 12 korrik 2002 lidhur me
përpunimin e të dhënave personale dhe mbrojtjen e privatësisë në sektorin e komunikimeve
elektronike. 212Rregullorja nr. 460/2004 e Parlamentit Evropian dhe Këshillit që krijon Agjensinë
evropiane për sigurinë e rrjeteve të informacionit, në dispozicion në http://eur-lex.europa.eu. 213 Shih
Pietrangelo M., La società dell’informazione tra realtà e norma, Informatica e ordinamento giuridico,
collana diretta da Vittorio Novelli, Giuffre editore, Milano, 2007, faqe 24. 214 Shih Pietrangelo M., La
società dell’informazione tra realtà e norma, Informatica e ordinamento giuridico, collana diretta da
Vittorio Novelli, Giuffre editore, Milano, 2007, faqe 24. 215 COM(93) 700, 5 Dhjetor 1993, e Librit të
bardhë Rritja, konkurrenca dhe punësimi. Sfidat dhe rrugët sfide dhe rrugët që duhet të ndiqen për të
hyrë në shekullin e XXI. Komunikimi njihet dhe si “Raporti Delors”. Shih A. Farinet, E. Ploncher, Customer
relationship management, approcci e metodologie, Milano, Etas, 2002, faqe. 70. Libro Bianco “Crescita,
competitività e occupazione. Le sfide e le vie da percorrere per entrare nel XXI secolo”. 216 Shih D’Elia
Ciampi I., L’informatica e le banche dati, in S Cassese (a cura di) Trattato di diritto amministrativo, Parte
Speciale, II, Milano Giuffre, 2003, faqe 1631. 217 COM(93) 700 5 Dhjetor 1993, kapitulli V, The changing
society, the neë technologies, Part. A, The information society. “Europe must prepare itself for this
change over in order to capitalize upon the economic and social advantages ëhile analysing and
mitiganting any adverse consequences: an increase in the isolation of individuals, intrusions into private
life, and moral and ethical problems”.

raportit ishte propozimi i një modeli rritjeje të përbashkët midis aktorëve social, mbi baza
gjithëpërfshirëse dhe të drejtave dhe mundësive të barabarta218. Libri i bardhë, i cili në atë kohë nuk
ishte veçanërisht i suksesshëm për shkak të rezistencës së gjerë të shumicës së evropianëve në raport
me përhapjen e TIK-ut, kohët e fundit është ri-vlerësuar duke bërë që zhvillimi i shoqërisë së
informacionit të jetë një nga politikat prioritare të BE-së. Ky revolucion që filloi në fund të viteve
tetëdhjetë, mori karakterin e çështjeve të politikave të Komunitetit në vitin 1994, atëherë kur
Komisioneri për industrinë Martin Bangemann paraqiti një raport të titulluar "Evropa dhe shoqëria
globale e informacionit", në të cilin janë theksuar jo vetëm mundësitë e ofruara nga ky revolucion, por
edhe rreziqet e mundshme, duke përfshirë dhe krijimin e një shoqërie të ndarë më dysh: në njërën anë
ata që mund të kenë mundësinë e përdorimit të teknologjive të reja dhe nga ana tjetër ata që janë të
përjashtuar, ku vetëm një pjesë e popullsisë mund të ketë akses dhe ti përdori duke nxjerrë
përfitime219. Propozimet e Bangemann në raportin e tij, u miratuan në vitin 1994 në Korfuz nga Këshilli
Evropian, i cili njohu "rëndësinë dhe kompleksitetin e çështjeve të ngritura nga ana e shoqërisë së re të
informacionit", duke mandatuar Komisionin për hartimin e një plani veprimi në të cilin të
përcaktoheshin iniciativat e realizueshme. Një nga objektivat kryesore ishte dalja e Evropës nga situata e
disavantazhit në përdorimin e burimeve teknologjike, për të parandaluar, në këtë fazë të ndërtimit të
shoqërisë së informacionit global, një kolonizim teknologjik dhe kulturor nga ana e Shteteve të
Bashkuara. Vëmendja u spostua përsëri në planin ekonomik, në dëm të politikave sociale, në
kundërshtim me atë që ishte parashikuar nga Raporti Delors; redaktorët e Raportit Bangemann
theksonin faktin se “rreziqet sociale që lidhen me përhapjen e teknologjive të reja nuk duhet të
imponojnë veprime që mund të ngadalësojnë zhvillimin ekonomik”. U shfaq qartë prirja e shprehur në
fazën e parë të politikave të Komunitetit për TIK-un, në veçanti, objektivi i liberalizimit të tregjeve të
telekomunikacionit220. Raporti Bangemann përmbante rekomandime të cilat parashikonin
përshpejtimin në vendet anëtare të procesit të liberalizimit të telekomunikacionit, duke krijuar në nivel
evropian një Autoritet me detyra të udhëzimit dhe mbikëqyrjes së të gjitha operacioneve mbikombëtare
(licensimit, ndërlidhjes midis rrjeteve), dhe për të siguruar për të gjithë operatorët kushte të barabarta
të aksesit në treg; për të ndërlidhur rrjetet dhe arritjen e ndërveprimit midis shërbimeve dhe aplikimeve
nëpërmjet një procesi standartizimi më të përgjegjshëm ndaj nevojave të tregut; për të rritur kërkesën
për shërbime të reja

218 Shih Pierangelo M., La società dell’informazione tra realtà e norma, Informatica e ordinamento
giuridico, collana diretta da Vittorio Novelli, Giuffre editore, Milano, 2007, faqe 25. 219 Verso Una
Società Europe Dell’informazione. La Politica e Le Iniziative Europee nel Settore Delle Tecnologie
Dell’informazione E Della Comunicazione, Notiziario dall’Europa, Numero speciale/2, Comune di Forlì,
Progetti Europei e Relazioni Internazionali, në dispozicion në
http://www.puntoeuropa.eu/Neësletter/2009/tematico2informazione.pdf. Aksesuar në 30 janar 2016.
220 Pietrangelo M., La società dell’informazione tra realtà e norma, Informatica e ordinamento
giuridico, collana diretta da Vittorio Novelli, Giuffre editore, Milano, 2007, faqe 26.

kompjuterike, duke i bërë ato më të dukshme në administratën publike, në biznese dhe në gjeneratën e
re; për të përcaktuar rregulla të përbashkëta për çështjet ligjore dhe teknike (mbrojtjen e privatësisë,
sigurisë së informacionit). Së fundi, raporti tregoi dhjetë fushat e zbatimit të një rëndësie parësore, duke
theksuar për secilën, çështjet kritike, objektivat që duhet të arrihen dhe veprimet që duhet të
ndërmerren, të tilla si përhapja e teleworking, zhvillimi i e-learning, krijimi i një rrjeti trans-evropian të
administratave publike për shkëmbimin e të dhënave ndërmjet tyre (projekti IDA, Interchange Data
between Administration)221, rrjeti i shëndetësisë, menaxhimi i kompjuterizuar i trafikut rrugor dhe
ajror, rrjeti elektronik për universitete dhe qendra kërkimore, prokurimi elektronik, etj. Kjo iniciativë u
pasua në vitin 1996, nga Libri i Gjelbër "Living and working in the information society: people first"222, i
cili trajtonte problemet sociale, që vijnë nga teknologjia e informacionit dhe komunikimit, duke theksuar
rëndësinë e dimensionit njerëzor dhe duke theksuar rolin kyç të politikave publike, të cilat duhet të
drejtoheshin: për të rritur demokracinë dhe drejtësinë sociale, duke garantuar, në sajë të TIK-ut,
shpërndarjen e informacionit përkatës për qytetarët që të marrin pjesë në vendimmarrje publike me
mbështetjen e qeverive; për të mbështetur njerëzit me nevoja të veçanta me qëllim përmirësimin e
cilësisë së jetës dhe për të përmbushur nevojat e tyre, por edhe të lejohet kjo kategori që të kontribuojë
në shoqëri përmes përdorimit të TIK-ut223. BE në këtë mënyrë kërkonte të ofronte zgjidhje përsa i
përket ndikimit të teknologjive në punësim dhe demokraci, dhe sigurimit të mundësive të barabarta
midis zonave të ndryshme të BE-së dhe midis qytetarëve. Me këtë Libër të Gjelbër, BE shënoi kalimin
përfundimtar nga një shoqëri informative konkurruese, të fokusuar vetëm në ekonomi, në një shoqëri
informacioni gjithëpërfshirëse, e vëmendshme për pasojat sociale dhe qytetarët224.
3.1.1 Shoqëria e informacionit dhe Planet e veprimit e-Europe Angazhimi i BE-së ka vazhduar dhe më
pas, në mënyrë vendimtare, me programin shumëvjeçar për krijimin e shoqërisë së informacionit, të
miratuar me Vendimin e Këshillit të datës 30.03.1998, në të cilën Këshilli evropian kishte vendosur disa
objektiva

221 Programi IDA propozonte përpunimin e shërbimeve që vënë theksin në shkëmbimin elektronik të të
dhënave të sigurat dhe efektive midis të niveleve të ndryshme të administratës. Ky program
parashikonte predispozicionin e një rrjeti mbikombëtar në nivel evropian që do të rakordonte rrejtet
kombëtare publike të telekomunikacionit, rrjetet rajonale dhe rrjetet civile. Shih A. Battaglia, “La politica
europea sull’ e- government”, faqe 67. 222COM(96) 389, 24 korrik 1996, Libri i Gjelbër “Vivere e
lavorare nella società dell’informazione. Priorità alla dimensione umana”, teksti integral në dispozicion
në www.europa.eu. Aksesi i fundit 02.03.2016. 223 Shih Martire M.L., La società dell’informazione e il
processo di e-government, faqe 230. Shih http://veprints.unica.it/895/1/Maricosu_PHD_Thesis.pdf .
Aksesi i fundit 02.03.2016. 224 Pietrangelo M., La società dell’informazione tra realtà e norma,
Informatica e ordinamento giuridico, collana diretta da Vittorio Novelli, Giuffre editore, Milano, 2007,
faqe 30.

të arritshme nëpërmjet realizimit të shoqërisë së informacionit (si rritja ekonomike, konkurrenca, rritja e
vendeve të punës). Këto objektiva janë rimarrë më pas në Samitin evropian në Helsinki, nga e cila doli
Komunikata e Komisionit Evropian në dhjetor të vitit 1999, e quajtur "E-Europe, një shoqëri informacioni
për të gjithë225", e përbërë nga një plan veprimi i cili i drejtohej me detyra shteteve anëtare për
zbatimin e politikave mbështetëse në proceset e inovacionit, në të cilin theksohej përsëri rëndësia e
informimit publik për zhvillimin e ekonomisë së vendit dhe për mbrojtjen e të drejtave të qytetarëve,
dhe shtrirjen në të gjitha vendet anëtare të mundësive të ofruara nga TIK. Objektivi ishte krijimi i një
shoqërie informacioni, që përfshin të gjithë shoqërinë, për të garantuar mundësi të barabarta të
pjesëmarrjes në gëzimin e përfitimeve të ofruara nga teknologjitë e reja duke zgjeruar përdorimin e
internetit në shkolla, duke siguruar lidhje me shpejtësi të lartë për kërkuesit shkencorë dhe studentët,
duke lehtësuar aksesin në informcion dhe shërbime online të administrates publike për të gjithë
qytetarët226. Plani i veprimit përcaktonte kriteret dhe masat e ndërhyrjes të nevojshme për të vendosur
Evropën on-line. Në mesin e udhëzimeve, dallohen tre objektiva kryesore: aksesi më ekonomik dhe më i
sigurt në internet; rritja e investimeve në burimet njerëzore dhe në trajnimin e tyre; promovimi i
përdorimit të internetit për të siguruar që çdo qytetar, familje, biznes, shkollë dhe administratë të
integrohet në shoqërinë e re dixhitale përmes lidhjeve në internet, dhe afirmimi i një kulturë dixhitale e
nxitur nga një frymë e hapur drejt teknologjisë së informacionit227. U vu re se228 plani E-europe ishte
shumë ambicioz, duke kërkuar të arrinte në një kohë shumë të shkurtër rezultate të rëndësishme në
zhvillimin dhe rritjen e shpejtë të shoqërisë së informacionit, dhe tepër optimist, duke mos marrë
parasysh faktin se jo në të gjitha vendet dhe rajonet e ndryshme të BE-së ishte i mundur një akses
individual në internet, ashtu siç ishte propozuar në planin e veprimit, i tillë që t’u lejonte të gjithë
qytetarëve gëzimin e shërbimeve online, që BE-ja kishte parashikuar229. Më pas, në Lisbonë, në mars të
vitit 2000, Këshilli Evropian mbajti një seancë të posaçme me qëllim për të rënë dakord për një objektiv
të ri strategjik për BE-në, për të mbështetur punësimin, reformën ekonomike dhe kohezionin social në
kontekstin e një ekonomie të bazuar tek njohuritë.

225 COM (1999) 687, 8 dhjetor 1999 "E-Europe një shoqëri informacioni për të gjithë", Komunikata e
Komisionit me rastin e Këshillit Evropian të jashtëzakonshëm të Lisbonës më 23 dhe 24 mars 2000. 226
Dokumenti në fjalë kishte qëllim për vitin 2010 për ta bërë Bashkimin Evropian “ekonominë e bazuar në
njohuritë më konkurruese dhe më dinamike në botë, të aftë për rritje të qëndrueshme ekonomike me
më vende më të mira punë dhe me kohezion social më të madhe”, Konkluzionet e Presidencës, pjesa 5
227 Pietrangelo M., La società dell’informazione tra realtà e norma, Informatica e ordinamento
giuridico, collana diretta da Vittorio Novelli, Giuffre editore, Milano, 2007, faqe 31. 228 Marasso L.,
Metodi e strumenti di e-government, Maggioli editore, 2003, faqe 55. 229 Mjafton të shikohen ato pak
të dhëna inkurajuese nga një sondazh i promovuar në qershor të vitit 2001 nga Komisioni mbi
marrëdhëniet e evropianëve me teknologjinë, 44, 3% e të anketuarve thanë se përdorin kompjuterin,
dhe vetëm 34.3% raportuan që kanë akses internet. Shih Enquête Eurobaromètre, Les Européens et e-
inclusion, qershor 2001, në dispozicion në http://ec.europa.eu.

Në përmbushje të objektivave të përcaktuar më parë, në qershor të vitit 2000, pas Këshillit të Feirës u
arrit një marrëveshje për Planin e Veprimit Evropian i titulluar “E- Europe 2002 një shoqëri informacioni
për të gjithë”, plan veprimi i përditësuar më pas nga Komisioni me rastin e Këshillit Evropian të Nicës230
në dhjetor të vitit 2000. Dhe, në mars të vitit 2001, në Këshillin e Evropës në Stokholm, është prezantuar
komunikata "E- Europe 2002, Ndikimi dhe Prioritetet". E Europe 2002231 kishte për qëllim shtrirjen e
lidhjes së internetit në të gjithë Evropën, duke e bërë atë më pak të shtrenjtë, më të sigurt dhe më të
shpejtë. Këshilli i Evropës në Barcelonë (15-16 Mars 2002) i kërkoi Komisionit të hartojë një plan të ri të
veprimit global “E-Europe 2005", i fokusuar në sigurinë e rrjetit dhe e- government, e-learning, e-health
dhe e-business232. Në qershor të vitit 2002, më pas, në Këshillin e Evropës në Sevilje, u miratua plani i ri
i veprimit "E-Europe 2005: Një shoqëri informacioni për të gjithë", në lidhje me periudhën 2003-2005, e
cila tregoi veprimet, që nevojiten të kryhen nga institucionet evropiane dhe shtetet anëtare për të
përshpejtuar zhvillimin e shoqërisë së informacionit në Evropë233, duke nënvizuar nevojën për një
përhapje më të madhe të internetit dhe përdorimin e rrjeteve me brez të gjerë (në anglisht broadband).
Kjo e fundit përfaqëson elementin e ri në krahasim me planet e mëparshme, me qëllim për të stimuluar
dhe për të ofruar shërbime më të mira publike dhe me cilësi më të lartë234. Plani e-Europe synonte
arritjen e disa qëllime specifike në fusha të caktuara: për qeverisjen elektronike synohej krijimi i një
lidhjeje me brez të gjerë të administratës publike, ofrimi online i të gjitha shërbimeve administrative
bazë, dhe inkurajimi i përdorimit të software open source235; për arsimin në distancë, lidhjen me brez
të gjerë për shkollat, universitetet, qendrat kërkimore dhe aksesin on-line për studentët dhe studiuesit;
për shëndetësinë elektronike, krijimin e kartave elektronike për shërbimet

230 Shih përditësimin në "E-Europe 2002”, hartuar nga Komisioni për Këshillin Evropian të Nicës më 7
dhe 8 dhjetor 2000. 231 COM (2001) 140, 13 mars 2001, eEurope 2002 “Ndikimi dhe Prioritetet”. Këshilli
Evropian i Stokholmit 23 - 24 mars 2001 për konsultim në dispozicion në http://eur-lex.europa.eu 232
Shih komunikatën e Komisionit "E-Europe 2005: Një shoqëri informacioni për të gjithë. Plan veprimi që
do të paraqitej në Këshillin Evropian në Sevilje, në qershor 2002 ". 233 Në përmbledhje, objektivat e
planit të e-Europe 2005 janë: 1) krijimi i një ambjenti të përshtatshëm për investimet private dhe publike
në teknologjitë e reja; 2) rritja e produktivitetit; 3) modernizimi i shërbimeve publike; garanci për të
gjithë qytetarët për pjesëmarrje më të madhe në shoqërinë e informacionit global. 234 Shih Pietrangelo
M., La società dell’informazione tra realtà e norma, Informatica e ordinamento giuridico, collana diretta
da Vittorio Novelli, Giuffre editore, Milano, 2007, faqe 34. 235 Il software libero nelle pubbliche
amministrazioni: l’eccezione che diventa la regola, 2 settembre 2012, për konsultim në dispozicion në
www.leggioggi.it. Software open source, në shkencat kompjuterike, tregon një software në të cilin
autorët (më saktë mbajtësit e të drejtave) bëjnë publik kodin burim, duke favorizuar studimin e lirë dhe
duke i lejuar programuesit e pavarur të bëjnë ndryshime. Kjo mundësi është e kontrolluar duke aplikuar
liçensat e duhura. Fenomeni ka përfituar shumë nga interneti për shkak se lejon programuesit e largët të
koordinohen dhe të punojnë në të njëjtin projekt. Filozofia e lëvizjes open source (burimit të hapur)
është e frymëzuar nga lëvizja open content (përmbajtja e hapur): në këtë rast në dispozicion të lirë nuk
është kodi i burimit të softwar-it, por përmbajtjet editoriale të tilla si tekstet, imazhet, videot dhe
muzika. Wikipedia është një shembull i qartë i fryteve të kësaj lëvizjeje.

shëndetësore, sigurimin e shërbimeve shëndetësore on line dhe lidhjen midis organizatave

shëndetësore dhe vendbanimeve nëpërmjet rrjetit me brez të gjerë; së fundi për e-business, miratimin e
normave për të lehtësuar tregtinë elektronike midis bizneseve, krijimin e një rrjeti evropian që do të
lidhte bizneset e vogla dhe të mesme, duke nxitur kështu përdorimin e TIK-ut në proceset e
sipërmarrjes236. Përgatitja e këtyre planeve vazhdoi në vitin 2004 me miratimin nga ana e Komisionit të
dokumentit “Sfidat për shoqërinë evropiane të informacionit përtej vitit 2005237”, në të cilin
përshkruhen strategjitë për rritjen dhe konsolidimin e mëtejshëm të shoqërisë së informacionit, duke
analizuar edhe progresin e bërë deri atëherë. Gjithmonë në kuadrin e strategjive, Komisioni prezantoi
iniciativën i2010: Shoqëria evropiane e informacionit, e cila ka për qëllim jo vetëm përcaktimin e
udhëzimeve strategjike për shoqërinë e informacionit dhe median, por edhe mjetet dhe ndërhyrjet,
edhe të natyrës financiare, nëpërmjet të cilave të sigurohet realizimi i tyre. Një mjet që do të ndihmojë
shoqërinë e informacionit në Evropë është Axhenda dixhitale evropiane238, një nga flamujt e strategjisë
së Evropës 2020 për arritjen e një rritje të qëndrueshme dhe gjithëpërfshirëse, e cila synon të ndihmojë
qytetarët dhe bizneset e BE- së në mënyrë që të marrin maksimumin e revolucionit dixhital. Axhenda
propozon shfrytëzimin sa më me efikasitet të mundësive të ofruara nga teknologjitë e informacionit dhe
komunikimit për të favorizuar inovacionin, rritjen ekonomike dhe progresin. Rrugët përpara nuk janë
shënuar të gjitha, mund të thuhet se ky është vetëm fillimi dhe se ajo që mbetet për t'u përcaktuar, ose
më mirë për të ndërtuar, janë parimet themelore morale dhe kulturore për Evropën dhe për qytetarët
evropiane. Përmes kësaj Axhende, Komisioni Evropian asiston edhe vendet e Ballkanit Perëndimor
(Shqipërinë, Maqedoninë, Serbinë, Malin e Zi dhe Bosnjë-Hercegovinën, të cilat kanë hyrë në procesin e
integrimit europian), në ngritjen e rrjeteve kombëtare me brez të gjerë, si infrastrukturë bazë apo
autostrada për gjithë operatorët e internetit dhe shërbimeve të tjera që ofron TIK-u. Në themel të
ngritjes së këtij rrjeti janë ligjet përkatëse, në përputhje me standartet e BE-së dhe krijimi i një tregu
konkurrues. Përdorimi në shkallë të gjerë i internetit dhe teknologjive moderne të komunikimit nga
qytetarët shqiptarë dhe ata të vendeve të tjera të rajonit vlerësohet si një domosdoshmëri për zhvillimin
ekonomik dhe social të vendit dhe afrimin gradualisht me nivelet e vendeve anëtare të BE-së. Në këtë
proces ndodh edhe fuqizimi i rolit aktiv të qytetarit për të marrë pjesë në ndryshimin dhe progresin e
shoqërisë dhe ekonomisë.

236 Shih Pietrangelo M., La società dell’informazione tra realtà e norma, Informatica e ordinamento
giuridico, collana diretta da Vittorio Novelli, Giuffre editore, Milano, 2007, faqe 34. 237 COM (2004) 757,
19 nëntor 2004 “Sfidat për Shoqërinë Evropiane të Informacionit përtej vitit 2005”, në dispozicion në
http://eur-lex.europa.eu. Aksesi i fundit 15 mars 2016. 238 Agenda digitale europea 2020 teksti integral
në dipozicion në http://eur-lex.europa.eu/. Aksesi i fundit në 17 mars 2016.

3.5 Aspektet positive dhe negative të shoqërisë së informacionit dhe komunikimit Progresi i teknologjive
të informacionit dhe komunikimit po ndryshon mënyrën se si njerëzit jetojnë, punojnë, prodhojnë dhe
shpërndajnë mallra dhe shërbime, si formohen gjeneratat e reja, si studiohet, dhe si bëhet kërkimi
shkencor. Shoqëria e informacionit239 nuk është duke ndikuar vetëm në mënyrën e bashkëveprimit
midis njerëzve, por është duke detyruar strukturat tradicionale organizative për t'u bërë më
pjesëmarrëse dhe më të decentralizuara. Disponueshmëria e informacionit të besueshëm dhe të shpejtë
në kohë ka çuar në rishikimin dhe thjeshtimin e shumë proceseve brenda organizatave dhe ndërmjet
organizatave, me rritjen e efikasitetit dhe produktivitetit të përgjithshëm të sistemeve. Interneti ka
ndryshuar rrënjësisht pamjen sociale, kulturore, ekonomike, duke siguruar mundësi të jashtëzakonshme
për më shumë se një miliard njerëz që e përdorin atë. Trajtimi i informacionit dhe përpunimi i njohurive
janë bërë burimi kryesor i punësimit, pra për këtë arsye, informacioni dhe njohuritë janë lëndët dhe
produktet kryesore të shoqërisë sonë. Përdorimi i teknologjisë së informacionit dhe komunikimit (TIK),
rritja e përdorimit të internetit dhe hapja e tregjeve të telekomunikacionit kanë revolucionarizuar jetën
e përditshme të qytetarëve në mbarë botën gjatë 25 viteve të fundit duke sjellë avantazhe dhe benefite.
Bota është gjithnjë e më shumë një qendër e madhe, ku komunikimet me brez të gjerë dhe teknologjia
janë çelësi i suksesit të tregtisë, të rritjes ekonomike dhe zhvillimit. Lehtësimi në rritje i shkëmbimit të
informacionit, redukton kohën dhe koston e aksesit, përveç kësaj, duke siguruar përfitime të mëdha në
mjedis, nga reduktimi i ndjeshëm i konsumit të letrës. Shoqëria e informacionit dhe përfshirja në të
është kërkesë e shumicës në ditët tona, pasi njerëzit janë duke përjetuar të mirat e saj, nëpërmjet një
sërë zbatimesh. Përdorimi i postës elektronike (email-it) ishte vetëm fillimi. Të lundrosh në internet të
çon një hap më pranë. Nëse, nga ana tjetër, ne punojmë, edukohemi dhe komunikojnë përmes rrjeteve,
atëherë ne jemi bërë tashmë anëtare të shoqërisë së informacionit240. Ekzistenca e shoqërisë së
informacionit dhe prezantimi i aplikimeve të reja, kanë sjellë avantazhe të padiskutueshme të tilla si
rritja e prodhimit, ulja e kostos së mallrave të prodhimit, si dhe produkte dhe shërbime të reja
konkurruese. Aspekti më i rëndësishëm i shoqërisë së informacionit është lehtësia që ajo ka krijuar në
komunikim, e cila në thelb çon në një reduktim të hendekut kulturor. Njerëz nga kultura të ndryshme,
janë në gjendje të punojnë me njëri-tjetrin dhe të ndajnë ide pavarësisht nga prejardhje e tyre kulturore.
Gjithashtu zhvillime pozitive ka dhe në fusha të tjera të tilla si edukimi, puna, ambjenti, kultura etj. 239
Në dispozicion në http://www.treccani.it/enciclopedia/societa-dell-informazione. Aksesi i fundit në 17
mars 2016. 240 Zachos A. Polyviou, The Information Society: advantages and disadvantages Essay,
Aberystwyth University of Wales, Nicosia, Cyprus 2007, në dispozicion në
http://eprints.rclis.org/10078/1/Information_Society._Aberystëyth.pdf. Aksesuar në 30 janar 2016.

Por shoqëria e informacionit ka sjellë dhe aspekte negative. Si fillim ne na duhet të përballemi me
format e reja të krimit dhe shkeljes së ligjit, të tilla si krimi kibernetik apo shkeljet e të dhënave
personale dhe pronësisë intelektuale. Mbrojtja e privatësisë tonë është një çështje tjetër shumë e
rëndësishme që duhet të merret parasysh. Nëpërmjet shoqërisë së informacionit, sasia e madhe e të
dhënave negative, mund të kthehet në një faktor destruktiv social, në qoftë se ajo përdoret në mënyrë
të pakontrolluar. Shpërndarja e përmbajtjeve të paligjshme dhe të dëmshme në rrjete të ndryshme, si
prostitucioni i fëmijëve, mashtrimi elektronik dhe aktivitete të tjera të ngjashme, janë transferuar nga
rrugët në ekranet tona të kompjuterit241. Gjithashtu duhet të trajtohet hendeku dixhital midis atyre që
janë në gjendje të marrin pjesë në shoqërinë e informacionit dhe atyre që nuk janë në gjendje të bëhen
pjesë saj. Në fakt, shoqëria e informacionit, me universalitetin dhe ndërveprimin e infrastrukturës dhe
shërbimeve, sjell me vete një mori të tërë problemesh që duhet domosdoshmërisht të monitorohen
dhe, kur është e mundur, të zgjidhen, me qëllim që të vlerësojmë avantazhet e panumërta dhe
përfitimet që teknologjitë e reja mund të sjellin në jetën e qytetarëve, pa pasur nevojë të mbahet barra
e rreziqeve të shumta që paraqet informatizimi. Sot po përballemi me ndryshime të rëndësishme të
projektuara për të transformuar rrënjësisht kulturën dhe traditat e gjithë komunitetit, të cilat kërkojnë
domosdoshmërisht një rishqyrtim të rregullave, zakoneve dhe të vetë traditave. Bizneset, administrata,
profesionistët, studentët dhe në përgjithësi të gjithë qytetarët janë në rrjet, ata ndajnë anët pozitive dhe
negative dhe duhet t’u përshtaten ndryshimeve teknologjike për të shmangur izolimin e plotë. Tashmë
komunikohet me e-mail, nënshkruhen kontrata on-line, arkivohen të dhëna, shkëmbehen të dhëna,
dërgohen dhe merren dokumente elektronike, kontrata, deklarata, përtej çdo pengese fizike. Përballë
këtyre ndryshimeve, ligjvënësit, qeveritë e vendeve dhe juristët kanë detyrën e vështirë për tu ofruar
dhe garantuar qytetarëve siguri ligjore, për tu mundësuar atyre përdorimin e teknologjive të reja me
qëllim arritjen e pjesëmarrjes më të madhe në jetën demokratike (nivele më të mirë të shërbimeve të
ofruara nga administrata publike, shfaqje të vullnetit politik dhe elektoral për të lehtësuar zgjedhjet, për
shembull, me votim elektronik) dhe për të shmangur, siç po ndodh kohët e fundit, efektin e kundërt (të
fenomenit të hendekut dixhital).

3.6 Sfidat e shoqërisë së informacionit dhe komunikimit. (Rast studimi Shqipëria) Shoqëria e
informacionit është një formë e re e të jetuarit edhe në shoqërinë shqiptare, ku shërbimet universale
dhe barazia në aksesin e informacionit së bashku me sistemet dhe infrastrukturën e zhvilluar të
komunikimeve elektronike kontribuojnë në zhvillimin e qëndrueshëm social-ekonomik, zbutjen e
varfërisë dhe standarte më të mira të jetës. 241 Po aty, faqe 6.

Praktikat ndërkombëtare tregojnë ndikim pozitiv të TIK-ut në zhvillimin e shoqërisë moderne, që

manifestohet në morinë e mënyrave për akses në informacion si dhe burimeve informative publike në të
gjitha aktivitetet shoqërore si: e-demokraci, e- qeverisje, ebiznes, e-ekonomi, e-kulturë, e-shëndetësi, e-
mësim etj. Ndërtimi i kësaj shoqërie të re informacioni ka si qëllim zhvillimin e qëndrueshëm njerëzor
duke u mbështetur në drejtësi sociale, barazi të mundësive, liri, respektimin e dallimeve kulturore,
pjesëmarrje civile dhe përparim shkencor duke shfrytëzuar teknologjinë informative dhe komunikuese
në të gjitha sferat e jetës sociale. Infrastruktura e teknologjisë së informacionit dhe komunikimit (TIK)
është një faktor kyç për formimin, ndërtimin dhe zhvillimin e shoqërisë së informacionit. Politikat në
fushën e infrastrukturës synojnë nxitjen e zhvillimit të infrastrukturës së TIK në mënyrë që ajo të jetë e
disponueshme në kushte të barabarta, jo diskriminuese dhe me çmime të përballueshme, në mënyrë që
të gjithë qytetarët të përfitojnë nga teknologjitë e informacionit dhe të komunikimit me qëllim shtimin e
njohurive, rritjen e efektshmërisë dhe të transparencës në administratën publike Shqipëria në rrugën e
saj të nisur drejt anëtarësimit në Bashkimin Evropian, ka ndërmarrë një sërë reformash të nevojshme
për t’u afruar sa më shumë me standardet ndërkombëtare dhe evropiane. Modeli evropian i zhvillimit
është modeli i një ekonomie të bazuar në njohuritë dhe në shoqërinë e informacionit. Nën këtë
shembull dhe atë të Strategjise së Lisbonës për një Evropë elektronike, vendet e Evropës Juglindore
nënshkruan në Tetor të vitit 2002 një axhendë të përbashkët eSEE242 (electronic South Eastern Europe)
duke e parë modernizimin dhe përdorimin e teknologjive te reja, si dhe mundësitë për zhvillim që ato
ofrojnë si një rrugë të shpejtë zhvillimi. Shqipëria ka rikonfirmuar angazhimin e saj për të ecur drejt
rrugës së funksionimit të një ekonomie të bazuar në njohuritë dhe krijimin e një shoqërie të
informacionit, përmes nënshkrimit në tetor të vitit 2007 të eSEE Agenda+243 së bashku me vendet e
tjera të Evropës Juglindore. Kjo axhendë e përbashkët rajonale u nënshkrua nën frymën e planit të
veprimit të Bashkimit Evropian i2010 për shoqërinë e informacionit. Angazhimet e marra në këto dy
dokumente përbëjnë një sfidë të madhe për Shqipërinë, nëse marrim parasysh gjendjen aktuale të
zhvillimit të sektorit të teknologjisë së informacionit dhe komunikimit (TIK) në Shqipëri. Në analogji me
politikat dhe prioritetet e BE-së, zhvillimi i TIK dhe axhenda dixhitale janë pjesë e programit të qeverise
shqiptare 2013-2017. Programi e shikon zhvillimin e TIK dhe e-shërbimet të lidhura ngushtë me zhillimin
ekonomik dhe social të vendit.
242 Shih http://www.eseeinitiative.org/. Aksesi i fundit 1 prill 2016. 243 Vendet e Evropës juglindore,
përveç Shqipërisë që kanë marrë pjesë në firmosjen e dokumentit janë Kroacia, Serbia, Bosnje
Hercegovina, Maqedonia, Mali i Zi, Rumania, Moldavia dhe Misioni i përkohshëm i OKB-së në Kosovë, në
emër të Kosovës në përputhje me Rezolutën 1244.

Në programin e qeverisë është përcaktuar se qeveria do të punojë në 3 drejtime kryesore duke

vendosur objektiva të matshme244: Së pari, shtimin dhe promovimin e shërbimeve elektronike për
qytetarët, biznesin dhe administratën. Prioritet do të jetë rritja e transparencës dhe përmirësimi i
shërbimeve në administratën publike sipas parimeve të inisiativës Open Government Partnership. Së
dyti, për përdorimin e TIK në edukim për të kapërcyer hendekun dixhital dhe për të aftësuar rininë.
Politikat do të jenë të orientuara drejt përmirësimit dhe zgjerimit të kapaciteteve njerëzore në menyrë
që të rritet numri i përdoruesve dhe të promovohet zhvillimi i ofruesve të shërbimeve. Në këtë mënyrë
do të nxitet krijimi i vendeve të punës për të rinjtë, të cilët mund të punësohen në tregun shqiptar,
rajonal e me gjerë. Së treti, konsolidimi i infrastrukturës dixhitale në të gjithë territorin e Republikës së
Shqipërisë, duke respektuar me rigorozitet parimet evropiane të konkurrencës së lirë e të ndershme.
Zhvillimi i shoqërisë së informacionit kushtëzohet në mënyrë të veçantë nga përshtatja e legjislacionit
përkatës të nevojshëm. Deri tani, janë hartuar dhe miratuar në përputhje me angazhimet e marra në
MSA një sërë ligjesh të rëndësishme në fushën e shoqërisë së informacionit: Ligji Nr. 9880, date
25.2.2008, “Për nënshkrimin elektronik”; Ligji Nr. 9887, datë 10.3.2008, i ndryshuar “Për mbrojtjen e të
dhënave personale”; Ligji Nr. 9643, datë. 20.11.2006, i ndryshuar, “Për prokurimet publike”, që realizon
mundësinë e prokurimit elektronik; Ligji Nr. 9723, datë. 3.5. 2007, “Për Qendrën Kombëtare të
Regjistrimit”; Ligji Nr. 9918, datë. 19.5.2008, “Për komunikimet elektronike në Republikën e
Shqipërisë”etj. Në fushën e krimit kibernetik Shqipëria ka nënshkruar dhe ratifikuar Konventën për
Krimin Kibernetik në vitin 2002 dhe ka reflektuar në Kodin Penal dhe Kodin e Procedurës Penale kërkesat
e kësaj konvente245. Gjithashtu krijimi i shoqërisë së informacionit kërkon vëmendje të veçantë jo
vetëm nga ligjvënësi por dhe nga ana e institucioneve publike. Ato duhet të përcaktojnë kushtet e
nevojshme për të përshpejtuar proceset e përfshirjes aktive të sektorit privat dhe publik për të diskutuar
rregullimet e reja, si dhe në implementimin dhe monitorimin e zbatimit të strategjive të ndryshme
kombëtare të ndërmarra në vitet e fundit. Institucionet qeveritare luajnë një rol udhëheqës në termat e
legjislacionit lidhur me shoqërinë e informacionit për rregullimin minimal në interesin publik dhe
mbrojtjen e të drejtave të qytetarëve; zhvillimin e politikave për të nxitur veprimtari dhe projekte me
rëndësi kombëtare; pjesëmarrjen në marrëveshje ndërqeveritare për të arritur objektiva global dhe
luftuar krimin ndërkombëtar246. Ndarja e re administrative e vendit ka nevojë të shoqërohet me
ndihmë masive për njësitë e reja vendore në këndvështimin e organizimit funksional të tyre. Bashkitë e
reja të krijuara janë më të mëdha dhe me më shumë degë administrative në krahasim me bashkitë e
mëparshme. Është e nevojshme të përgatiten paraprakisht disa struktura

244 Shih http://www.akshi.gov.al/strategjia. Aksesi i fundit 2 prill 2016. 245 Strategjia Ndërsektoriale
për Shoqërinë e Informacionit 2008-2013. 246 Strategja Axhenda Dixhitale e Shqipërisë 2014-2020.

organizative model, sipas llojit të bashkive të cilat të udhëheqin procesin e organizimit funksional të
njësive të reja vendore247. Strategjia Ndërsektoriale për Reformën në Administratën Publike 2015-
2020, ka parashikuar që në paralel do të përgatitet një inventar i funksioneve dhe shërbimeve për të
ndërtuar disa alternativa funksionimi të njësisë vendore me njësitë administrative, përfshirë përdorimin
e konceptit të sporteleve unike, që përdorin TIK për ofrimin e shërbimeve administrative në nivel
vendor. Gjithashtu po sipas kësaj Strategjie, të gjitha njësitë administrative pjesë e 61 bashkive të reja
do të funksionojnë sipas modelit të “sportelit unik”. Janë identifikuar rreth 80 shërbime administrative
të cilat do të ofrohen në këto sportele nëpërmjet përdorimit të TIK. Brenda vitit 2017 duhet të bëhen
funksional të gjithë “sportelet unik” në 61 bashkitë e vendit, përfshirë pajisjen me strukturat hardware
dhe software, përcaktimin e protokolleve të procesimit të praktikave të shërbimeve, trajnimit të stafeve
etj. Qeveria po shkon drejt unifikimit të qendrave që do të ofrojnë shërbime për qytetarët. Mendohet të
krijohen 4 qendra pilot dhe një qendër e madhe për ofrimin e rreth 300 shërbimeve. Krijimi i këtyre
qendrave do të shoqërohet me modelet strukturore të funksionimit dhe plotësimit me staf të trajnuar të
aftë për ti ofruar qytetarëve shërbimin e kërkuar pavarësisht se cili është institucioni përgjegjës që e
ofron shërbimin. Po ashtu duhen përshtatur strukturat mbështetëse (back office) të institucioneve të
cilat do të mbështesin procesin e ofrimit të shërbimeve. Këto qendra do të jenë nën administrimin e
ADISA (Agjensia Shqiptare e Ofrimit të Shërbimeve të Integuara). ADISA është krijuar prej nëntorit 2014
dhe ka filluar funksionimin gjatë vitit 2015. Shërbime të cilat mbështeten mbi sisteme tërësisht ose
pjesërisht të dixhitalizuara, që ofrohen prej disa vitesh nga administrata publike janë: regjistrimi i
pasurive të paluajtshme, lëshimi i pasaportave dhe kartave të identitetit, regjistrimi dhe licensimi i
bizneseve etj. Gjithashtu AKSHI (Agjensia Kombëtare e Shoqërisë së Informacionit) ka zhvillur një
platform on line e-Albania, e cila ofron disa shërbime on line dhe për shumë të tjera jep informacion.
Megjithatë këto janë inisiativa dhe veprime të izoluara si dhe koordinimi dhe përafrimi i tyre shikohet si
një nevojë për të siguruar përdorimin efiçent të këtyre sistemeve. Portali e-Albania shërben si një pikë e
vetme kontakti për shërbimet e qeverisë, duke ndihmuar përmirësimin e aksesit në informacion për
publikun e gjerë.

Portali unik qeveritar shumëfunksional e-albania.al administrohet dhe zhvillohet nga Agjencia
Kombëtare e Shoqërisë së Informacionit dhe shërben si një portë nëpërmjet së cilës çdo person i
interesuar mund të marrë nëpërmjet internetit, shërbime elektronike të ofruara nga institucionet
publike në Shqipëri.

247 Strategjia Ndërsektoriale për Reformën në Administratën Publike 2015-2020, faqe 11.

Mund të themi që e-Albania është është një zyrë me një ndalesë për shërbimet online të administratës
publike në 24 orë në 7 ditë të javës.

Portali është i lidhur me Platformën Qeveritare të Ndërveprimit, e cila është arkitektura bazë mbi të
cilën mundësohet ndërveprimi me sistemet elektronike të institucioneve publike dhe në të cilën janë
lidhur 42 institucione, të cilat shkëmbejnë të dhëna në kohë reale. Deri tani është publikuar informacion
për 170 shërbime të ofruara nga administrata publike248. e-Albania do të përmbajë shumë e-shërbime
publike në vitet e ardhshme, të tilla si aksesi në të dhënat personale, të dhënat e biznesit, dhe të
deklarimit on-line të të ardhurave personale.

Megjithëse ligji që lehtëson qarkullimin elektronik të dokumentave midis institucioneve ka hyrë në fuqi
që nga viti 2010, ai nuk është i zbatueshëm plotësisht dhe dokumentet në letër vazhdojnë të përdoren
gjerësisht. Një ndër sfidat më të mëdha është ofrimi i shërbimeve moderne qytetarëve dhe bizneseve
dhe përdorimi i TIK në të gjitha fushat. Nga ana tjetër regjistrat publik nuk janë të unifikuar dhe shpesh
nuk lidhen me njëri-tjetrin që të shkëmbejnë në mënyrë elektronike të dhënat me qëllim që qytetarët
dhe bizneset të përfitojnë shërbime të shpejta në kohë. Edhe pse janë bërë përpjekje të vazhdueshme
gjatë kësaj dekade, Shqipëria renditet e fundit në Evropë në indeksin e zhvillimit të teknologjisë së
informacionit për vitin 2015 dhe e 94a në botë, sipas një renditjeje të publikuar së fundmi nga Unioni
Ndërkombëtar i Telekomunikacioneve (ITU) në raportin “Matja e Shoqërisë së Informacionit”. Nga tre
nënindekset, Shqipëria renditet më mirë në atë të aftësive, ku është në vendin e 61 dhe më keq në atë
të aksesit, ku është e 105-a në botë, ndërsa është e 81 në indeksin e përdorimit249. Raport progresi i
Komisionit Evropian 2015 për Shqipërinë thekson se zhvillimi aktual i fushës së shoqërisë së
informacionit dhe qeverisjes elektronike përcjell një progres të moderuar. Kjo do të thotë se me
zhvillimin aktual të kësaj fushe, Shqipëria është e gatshme të ndërrmarrë detyrimet që rrjedhin nga
anëtarësimi në Bashkimin Evropian. Raporti evidenton sukseset e qeverisë shqiptare të implementuara
nëpërmjet Agjencisë Kombëtare të Shoqërisë së Informacionit në zhvillimin e arritur në fushën e
qeverisjes elektronike. Komisioni Evropian vlerëson progresin e arritur nga Agjencia Kombëtare e
Shoqërisë së Informacionit në ofrimin e shërbimeve të shumta elektronike për institucionet shtetërore
(GG), qytetarin (GC) dhe biznesin (GB)250. Elementët kryesor të këtij progresi të evidentuara nga
strukturat e Komisionit Evropian janë: portali unik qeveritar e-Albania si dhe platforma Qeveritare e
Ndërveprimit. Nëpërmjet kësaj platforme qeveritare mundësohet ndërveprimi i bazave të të dhënave

248 Plani i Dytë Kombëtar i Veprimit për Qeverisjen e Hapur 2014-2016. 249 Shih
http://www.respublica.al/2016/02/08/teknologjia-e-informacionit-shqipëria e fundit në Europë. Aksesi i
fundit në 2 prill 2016. 250 Raport progresi i Komisionit Evropian 2015 për Shqipërinë, në dispozicion në
http://www.amf.gov.al/files/File/Komisioni%20Evropian,%20raporti%20i%20vitit%202015%20per%20Sh
qiperine.pdf. Aksesuar në 20 maj 2016.

shtetërore në kohë reale dhe më një siguri maksimale. Kjo reformë e ndërrmarrë, ka mundësuar rritjen
e efektivitetit të administratës publike në shërbimin ndaj qytetarit dhe biznesit duke realizuar kështu
objektivin madhor të kësaj qeverie, atë të një administrate të orientuar drejt qytetarit. Komisioni
Evropian ka cilësuar si një faktor esencial në arritjen e këtij objektivi, fuqizimin e kapaciteteve dhe
organizmin e ri të Agjencisë Kombëtare të Shoqërisë së Informacionit. Gjithashtu miratimi i strategjisë
“Axhenda Digjitale” 2015-2020 si dhe shtimi i shërbimeve të reja elektronike në portalin unik qeveritar
e-Albania janë ndër arritjet kryesore të evidentuara në Raportin e Progresit 2015 për Shqipërinë. Një
tjetër aspekt i rëndësishëm i paketës së zgjerimit të prezantuar nga Komisioni Evropian është patjetër
edhe niveli i zhvillimit të qeverisjes elektronike në Shqipëri krahasuar me zhvillimin rajonal. Ajo që
konstatohet nga analizimi i raport progreseve për vendet e rajonit, nxjerr edhe një herë në pah
zhvillimet e arritura në qeverisjen elektronike. Shqipëria renditet ndër vendet e para në rajon për nivelin
e zhvillimit të e- Gov, së bashku me Maqedoninë dhe Malin e Zi. Megjithatë, raporti i Progresit për
Maqedoninë krahas vlerësimeve të evidentuara në përpjekjet për zhvillimin e fushës së qeverisjes
elektronike evidenton edhe pengesat në zhvillimin e tregtisë elektronike. Ndërkohë që Raporti i
Progresit për Serbinë evidenton mjaft mangësi si në kuadrin ligjor ashtu edhe në kapacitetet
administrative në nivel qendror për fushën e qeverisjes elektronike.

Në rastin e Kosovës raporti vlerëson përpjekjet për zhvillimin e fushës së shoqërisë së informacionit, por
e evidenton në nivelin 2 të zhvillimit të kësaj fushe. Ndërkohë që zhvillimi i shoqërisë së informacionit
dhe qeverisjes elektronike në Bosnje-Hercegovina paraqet problematika në zbatim legjislacioni dhe
kapacitete administrative duke u renditur në nivelin më të ulët të zhvillimit të e-Gov në rajon.

QEVERISJA ELEKTRONIKE (E-GOVERNMENT)

4.1 Hyrje Analiza në kapitujt e mëparshëm na ka lejuar të kuptojmë se ka një ndikim të drejtpërdrejtë
dhe të ndërsjelltë midis individëve, administratës publike dhe teknologjive të reja të shoqërisë së
informacionit dhe komunikimit (TIK), një bashkëveprim i cili mund të ushtrojë një shtytje për risi dhe
ndryshime në administratë drejt modernizimit, thjeshtimit dhe transparencës, arritja e të cilave
realizohet nëpërmjet shfrytëzimit të teknologjive të reja. Në vitet e fundit, zhvillimi i vazhdueshëm dhe
përhapja e vazhdueshme e sistemeve kompjuterike, si dhe përdorimi i vazhdueshëm dhe i
domosdoshëm i internetit kanë kontribuar në përmirësimin e cilësisë së shërbimeve dhe në shkurtimin e
kohës së nevojshme për të marrë çdo lloj informacioni. Një marrëdhënie midis administratës publike
dhe TIK, e cila përshtatet në ndërhyrjen e gjerë midis të drejtës dhe teknologjive të reja: e para, siç e
kemi parë, duhet të rinovohet duke marrë parasysh "përparimet e reja", jo vetëm duke grumbulluar
mjetet që ofron teknologjia, por edhe duke përballuar problemet e pashmangshme që shkenca
teknologjike sjell me vete: e dyta, duhet të përshtatet me shkencën juridike, që vështirë se mund të
vendosi frena në skemat fikse të informatikës, të cilat nuk marrin parasysh gjithnjë kërkesat e reja dhe të
ndryshme për mbrojtjen që rrjedhin nga e drejta. Në këtë kapitull, për këtë arsye, do të përpiqemi të
parashikojmë një sërë çështjesh tashmë të hapura, ose për tu marrë parasysh në perspektivë, duke
ofruar dhe një pasqyrë të së tashmes dhe të së ardhmes së qeverisjes elektronike, pa neglizhuar një sërë
çështjesh të rëndësishme që lidhen me zbatimin e saj. Refererimi është kryesisht për problemet që
lidhen me qeverisjen elektonike, dhe pasqyrimin e dimensionit ligjor ndërkombëtar, evropian dhe
dimensionit ligjor shqiptar. Kapitulli thekson rëndësinë në rritje dhe kompleksitetin e qeverisjes
elektronike, të

lidhura në mënyrë specifike me rolin e saj në promovimin e shërbimeve efektive, gjithëpërfshirëse dhe
të përgjegjshme publike të cilat japin rezultate konkrete.

4.2 Qeverisja elektronike, përkufizimi, origjina dhe qëllimi Të gjithë faktorët e përmendur deri tani të
shtyjnë në një drejtim të vetëm të rëndësishëm, në lindjen e një marrëdhënie të re midis qytetarëve dhe
administratës publike, në të cilin aksesi në informacion dhe transparenca e procesit administrativ janë
elementët kryesor, për ta kthyer në një dialog të vërtetë dhe një marrëdhënie besimi. Ekonomia e re
globale dhe përparimet në teknologjitë e informacionit dhe komunikimit (TIK) detyrojnë administratën
publike të përshtatet dhe t’i përgjigjet ndryshimeve, që në të kaluarën nuk kanë qenë aspak të
nevojshme, dhe si qytetarët dhe bizneset u kërkojnë qeverive sigurimin e kushteve për zhvillim dhe, në
të njëjtën kohë, ofrimin e shërbimeve të tyre përmes shumëllojshmërisë së sistemeve dhe mjeteve të
aksesit të tilla si telefoni, televizori, kompjuteri etj. Kjo mund të realizohet vetëm nëpërmjet qeverisjes
elektronike. Gjatë dekadave të fundit të shekullit të kaluar, risitë teknologjike kanë çuar në një
transformim të thellë dhe radikal të shoqërisë, të karakterizuar nga një përdorim gjithnjë e më masiv i
teknologjive të informacionit dhe komunikimit (TIK) duke i dhënë zhvillim shoqërisë së informacionit.
Shprehja shoqëri e informacionit gjendet tashmë në burime të shumta zyrtare, e përdorur shpesh si
bazë dhe objektiv i veprimeve të qeverisë, sikurse është trajuar në kapitullin e mëparshëm. Në këtë pikë,
do të jetë më e lehtë të kuptohet domethënia dhe qëllimi i termit qeverisje elektronike, i cili mund të
përcaktohet shkurtimisht si procesi i informatizimit të administratës publike dhe për këtë arsye, si një
shtyllë themelore e shoqërisë së informacionit. Më saktësisht, me qeverisje elektronike duhet të
kuptohet përdorimi i teknologjive të reja të informacionit dhe komunikimit në një gamë të gjerë të
funksioneve dhe veprimtarisë administrative për të përmirësuar marrëdhëniet e administratës publike
me qytetarët dhe bizneset. Origjina historike e qeverisjes elektronike, daton në fund të viteve 90, një
kohë kur ka lindur e ashtuquajtura "ekonomi e re"251. Përdorimi i internetit dhe, në përgjithësi, i
teknologjive të reja të informacionit, ka sjellë zhvillimin gjithnjë e më të përshpejtuar të një ekonomie të
re të bazuar në shfrytëzimin e informacionit dhe njohurive. Mekanizmat e funksionimit të kësaj
"ekonomie të rrjetit" janë shumë të ndryshëm në raport me ekonominë tradicionale, e cila bazohet në
shfrytëzimin e burimeve materiale.

251 Me ekonomi të re ose net ekonomi, do të kuptohet "tërësia e aktiviteteve, bizneseve dhe
investimeve të bazuara në masë të madhe në rrjet; ekonomia e re ndryshon nga ekonomia e vjetër mbi
të gjitha nga shkëputja nga hapësira fizike brenda të cilave veprojnë kompanitë dhe nga aftësitë e
kompanive për të hyrë në tregun global duke eliminuar shumë prej kostove të infrastrukturës. Shih Carlo
De Benedetti, New economy, una rete per l’economia del future. La rivoluzione della net economy, da Il
Libro dell'Anno 2000, në dispozicion në Istituto dell'Enciclopedia Italiana Treccani. Aksesuar në 20
shtator 2016.

Procesi i modernizimit të administratës publike, që synon efikasitetin e saj nëpërmjet përdorimit të TIK-
ut, është një çështje e cila është ndjerë sidomos nga ana e Bashkimit Evropian dhe vendeve anëtare.
Pikërisht nga Bashkimi Evropian kemi një përkufizim të qeverisjes elektronike, me të cilin kuptohet
"përdorimi i teknologjive të informacionit dhe komunikimit në administratën publike të kombinuara me
ndryshimet organizative dhe me përvetësimin e aftësive të reja, me qëllim përmirësimin e shërbimeve
publike dhe proceseve demokratike dhe forcimit të mbështetjes për politikat publike"252. Përkufizimi i
dhënë nga OSBE për qeverisjen elektronike është: "përdorimi i teknologjive të informacionit dhe
komunikimit, veçanërisht i internetit, si një mjet për të arritur një qeverisje më të mirë"253. Një
përkufizim tjetër që mund ti japim qeverisjes elektronike (e-government)254 është “sistemi i
dixhitalizuar i menaxhimit të administratës publike, e cila, së bashku me ndryshimet organizative, lejon
shqyrtimin e dokumentacionit dhe menaxhimin e procedimeve me sisteme të informatikës, nëpërmjet
përdorimit të teknologjive të informacionit dhe komunikimit (TIK), në mënyrë që të përmirësohet dhe të
bëhet më rezultative (të maksimalizohet) puna e administratës dhe t’u ofrohen përdoruesve (qytetarëve
dhe bizneseve) shërbime më të shpejta dhe të reja, nëpërmjet faqeve të internetit të autoriteteve
përkatëse kombëtare”. Por qeverisja elektronike gjithashtu mund të përcaktohet edhe si “përdorimi i
TIK-ut, në veçanti internetit, për të ofruar shërbime publike më të përshtatshme, në shërbim të
klientëve, me kosto efektive dhe në mënyrë më të mirë. Kjo ndikon në mënyrën se si administrata
ndërvepron me qytetarët, bizneset dhe entet e tjera publike, si dhe me punonjësit”. Zhvillimi i qeverisjes
elektronike është shtyrë nga nevoja për të qeverisur me shpenzime të shkurtuara dhe me rritje të
efikasitet; në përmbushje të pritshmërive të qytetarëve dhe për të përmirësuar marrëdhëniet e
qytetarëve; duke lehtësuar zhvillimin ekonomik"255. Ndërkohë Gartner Research e përkufizon
“qeverisjen elektronike si optimizimin e vazhdueshëm të ofrimit të shërbimive, pjesëmarrjes qytetare
dhe qeverisjes duke

252 Ky përkufizim është përfshirë në Komunikatën e Komisionit të datës 26 shtator 2003 "Roli i e-
government-it për të ardhmen e Evropës". Duhet theksuar se duke u nisur që nga Këshilli Evropian i
Lisbonës në vitin 2000, Bashkimi Evropian ka treguar një interes të veçantë në këtë drejtim, duke
shprehur qëllimin për ta bërë Evropën brenda 2010," ekonominë e bazuar në njohuri, më konkurruesen
dhe më dinamiken në botë, duke përmirësuar nivelin e punësimit dhe kohezionit social. Dhe përsëri më
parë në kohë, një komunikim i Komisionit Evropian të 8 dhjetorit 1999, i quajtur "E-Europe - Një shoqëri
e informacionit për të gjithë", i bënte thirrje secilit shtet anëtar për të marrë veprime specifike të
politikave për këtë qëllim. 253 OCSE, The e-Government imperative: main findings, Paris, mars 2003.
254Termi në angisht e-government, rrjedh nga "government", e cila mund të përkthehet qoftë "qeveria"
qoftë "administrata" ndërsa parashtesa "e" qëndron për "elektronike". Për këtë arsye një përkthim
korrekt i egovernment mund të jetë qeverisja elektronike në vend të qeverisë elektronike. 255 D.
Holmes, E.gov: strategies for government, London, 2001, p. 2.

transformuar marrëdhëniet e brendshme dhe të jashtme përmes teknologjisë, internetit dhe mediave të
reja”256 Megjithëse e-government është menduar shpesh si qeverisje elektronike ose “administratë e
bazuar në internet”, ka dhe shumë teknologji të administrimit elektronik, që nuk janë të bazuara në
internet dhe që mund të futen në këtë kontekst të tilla si: telefon, faks, PDA, SMS, MMS dhe 3G, GPRS,
WiFi, WiMAX dhe Bluetooth. Teknologji të tjera mund të përfshijnë CCTV, sistemet e gjurmimit, RFID,
identifikimin biometrik, organizimin e trafikut rrugor, kartat e identitetit, kartat smart, etj. Ka edhe disa
teknologji të qeverisjes elektronike, specifike të tilla si m-government (mobile government), u-
government (ubiquitous government) dhe g-government (aplikimet GIS/GPS për e-government). Ofrimi i
shërbimeve online nga administrata publike kërkon modernizimin e saj. Dhe qeverisja elektronike,
tashmë para se të realizohet, bëhet mjet për të pasur një administratë të re publike dhe më efikase në
organizimin dhe shpërndarjen e shërbimeve që ajo ofron. Administrata publike duhet të modernizojë
veten, para se të ofrojë shërbime në internet, nëpërmjet përdorimit të teknologjive të reja, pikërisht për
të ofruar shërbimet e saj, me fjalë të tjera administrata duhet t’i përshtatet mjeteve të reja që do të
përdor. Ndërsa përdorimi i teknologjisë mund të sjellë përfitime reale për veprimtarinë e administratës,
të tilla si ndërveprimi, de-burokratizimi i procedurave, reduktim i kohës dhe efikasitet më të madh, etj,
nga ana tjetër instrumentalizimi (implementimi) i rrjeteve dhe teknologjive të ngjashme mund të jetë
një problem nga pikëpamja e sigurisë, për të parandaluar aksesin e paautorizuar në informacionin e për
këtë arsye është e nevojshme të miratohen forma të mbrojtjes së sistemit nëpërmjet përdorimit të
fjalëkalimeve, ose identifikimin e njëjtë për përdoruesin që dërgon ose ka akses në informacion
nëpërmjet nënshkrimit elektronik. Duke iu kthyer edhe njëherë kuptimit dhe sidomos qëllimit, që
kërkohet të realizohet nëpërmjet informatizimit të administratës publike, duhet theksuar se përmes
teknologjive dhe përfitimit të informacionit, synohet të ndërtohet një marrëdhënie më e shpejtë, më e
drejtpërdrejtë dhe më transparente ndërmjet institucioneve, ndërmjet qytetarëve dhe administratës
publike (mendoni për shembull, kartën elektronike të identitetit257) etj. Me anë të qeverisjes
elektronike, administrata publike duhet të jetë në gjendje, që nëpërmjet përdorimit të mjeteve të reja të
TIK-ut, të bëjë të disponueshëm elektronikisht shërbimet publike, për përdoruesit dhe të lehtësojë
aksesin e qytetarëve ndaj teknologjive të reja, sidomos në internet, duke u përpjekur të eliminojë, ose të
reduktojë, fenomenin e hendekut dixhital, sikurse është trajtuar në kapitujt paraardhës. Për të arritur
këtë,

256 Baum, C. and A. Di Maio, 2000. Gartners four phases of e-government model. Në dispozicion në
http://www.gartner.com/. Aksesi i fundit 5 nëntor 2015. 257 Karta elektronike e identitetit është mjeti
më përfaqësues i inovacionit teknologjik, duke kontribuar në mënyrë thelbësore për modernizimin e
administratës publike dhe përmirësimin e dialogut midis zyrave dhe qytetarëve. Në veçanti, ky
instrument është i identifikuar në politikat e e-government, si mjet me të cilin përdoruesit njihen në rrjet
në mënyrë të sigurt, me qëllim shfrytëzimin e shërbimeve të ofruara në mënyrë elektronike nga
administrata. Karta e identitetit është një mjet i domosdoshëm për zhvillimin e shërbimeve të e-
government me vlerë të shtuar, që kanë nevojë për siguri dhe garanci (psh transaksionet).

nevojitet të inkurajohet krijimi i formave të reja të ndërlidhjes elektronike ndërmjet organeve të

administratave të ndryshme ndërkombëtare dhe kombëtare për të lehtësuar koordinimin dhe
bashkëpunimin efikas dhe efiçent ndërmjet tyre. Mund të themi se e-government është qeverisja
elektronike, është një politikë që duhet të ndiqet për modernizimin e administratës publike, e cila
përfshin në vetvete koncepte të tjera të reja si e-demokracia, e-prokurimi, e-tregtia, e-shërbimi etj, të
gjitha koncepte që lidhen me përdorimin e internetit dhe teknologjive të reja. Dhe në të njëjtën kohë
qeverisja elektronike nënkupton dhe ofrimin e shërbimeve të administratës publike për përdoruesit e
këtyre shërbimeve, qytetarëve dhe bizneseve, përmes internetit dhe teknologjive të reja, gjë që i bën
vetë shërbimet me kosto më të lirë dhe më efikase.

4.1 Modele të administrimit të qeverisjes elektronike Një nga aspektet që paraqet interes të madh në
lidhje me politikat e qeverisjes elektronike brenda çdo shteti, janë modelet e administrimit që do t’i
lejojnë administratës që të shprehi në mënyrën më të mirë të gjithë potencialin e saj. Duhet të merret
parasysh në fakt, që përfshirja e teknologjisë së informacionit dhe komunikimit në administratën
publike, lejon një shpërndarje shumë të gjerë të informacionit ndërmjet subjekteve të shumtë, si publikë
dhe private dhe vendos në provë modelet tradicionale organizative të bazuara në ndarjen strikte mes
qytetarëve dhe administratës publike në sektorët e flukseve të informacionit. Gjatë viteve të fundit, për
shembull, administrata publike ka ndryshuar dukshëm, si nga pikëpamja organizative, dhe nga
pikëpamja ligjore. Shoqëria e informacionit ka përkuar me përpjekje të jashtëzakonshme për
përmirësimin e procedurave dhe organizimit administrativ për të siguruar realizimin e një qeverisje
moderne, bashkëpunuese, unike dhe policentrike258. Strategjitë për e-government synojnë
modernizimin e të gjitha formave të qeverisjes në një mënyrë tërësisht të re. Vitet e fundit është duke u
zbatuar, një model i ri i administrimit dhe ofrimit të shërbimeve që është bazuar në ndarjen e sporteleve
pritëse në shërbim të qytetarit (front office) dhe zyrave mbështetëse (back office), si dhe në lidhje të
drejtëpërdrejtë midis institucioneve të ndryshme, model ky që po bëhet pjesë edhe e sistemit shqiptar.
Qysh në vitet '90, janë bërë pjesë e sistemit organizativ parime themelore si transparenca, pjesëmarrja,
dallimi midis politikës dhe administratës dhe subsidiariteti (horizontal dhe vertikal). Këto parime, me
kalimin e kohës, çuan në shpërbërjen e modeleve tradicionale të administratës, në favor të një modeli të
ri organizativ të karakterizuar nga një mënyrë e ndryshme veprimi, në lidhje me ata që janë të përfshirë
në veprimtari administrative.

258 eGovernment In Europa, Lo stato delle cose, presentato alla Conferenza “eGovernment 2003”,
Como Italia,7 -8 korrik

Ky model i ri, i cili përkufizohet si “administratë e përbashkët”259, përfshin drejtpërsëdrejti, në mënyrë

tradicionale interesin publik të vetë qytetarëve, të cilët, duke qenë aktivë dhe të përgjegjshëm,
bashkohen260 me administratorët për të zgjidhur çështje të interesit të përgjithshëm, duke mos ua
besuar ekskluzivisht këtyre të fundit detyrën për të administruar në emër të tyre. Me fjalë të tjera,
administrata e përbashkët lejon kapërcimin e dy modeleve tradicionale administrative të ashtuquajtura
bipolare: i pari, më i hershëm, në të cilin qytetari trajtohet si një i administruar i thjeshtë, dhe i dyti, në
dukje më modern, i cili e trajton qytetarin si klient. I ashtuquajturi "model bipolar"(paradigëm bipolare),
i përdorur nga Sabino Cassese261, tregon kombinimin mbi të cilin është bazuar marrëdhënia mes
administratës publike dhe qytetarëve: administrata nga njëra anë, dhe qytetarët nga ana tjetër, në
kundërshtim të vazhdueshëm. Në lidhje me subjektet e marrëdhënieve administrative duhet nxjerrë në
pah se të paktën një prej tyre duhet të jetë autoritet i administratës publike ose një shërbim publik ose
një funksionar publik që ndodhet në ushtrimin e funksionit që kryen. Subjekti tjetër mund të jetë përsëri
një autoritet i administratës publike, një funksionar publik, një autoritet tjetër publik ose një subjekt
privat (person fizik ose juridik)262. Kështu Cassese, nxjerr në pah se, duke ndjekur këtë çështje nga
pikëpamja tradicionale ... “shteti dhe e drejta publike janë të dominuara nga konflikti shtet-qytetar, dy
pole të pakapërcyeshëm dhe në kundërshtim me njëri-tjetrin. Ky model është formuar dalëngadalë me
kalimin nga sistemet, si ato të Evropës mesjetare apo jashtë Evropës, të dominuara nga një fuqi në të
cilën nuk ka diferencë midis shtetit dhe shoqërisë civile, si ato në të cilën jetojmë, të bazuara në ndarjen
midis shtetit dhe komunitetit263 …". Ndërsa në konceptin e ri të administratës së përbashkët, qytetari
duhet të konsiderohet si një aleat i administratës publike264 është e qartë pra që, konflikti i
papajtueshëm midis pikëpamjes tradicionale të administratës publike, i karakterizuar nga imponimi
hierarkik, dhe pikëpamjes elektronike të administratës publike, e cila ka nevojë për një bashkëpunimin
aktiv të përdoruesve fundor (final), pra të subjekteve.

259 Për kuptimin e administratës së përbashkët shih Arena G., E-government e nuovi modelli di
amministrazione, in Studi in onore di Gianni Ferrara, Torino, 2006, faqe 129-144. 260 Aleanca ndërmjet
qytetarëve dhe administratës publike, po ashtu do të tejkalojë konceptin e informacionit në favor të
konceptit të komunikimit. “Dhënia e informacionit në fakt, përcakton një marrëdhënie të njëanshme
midis administratës, që jep informacion dhe qytetarit që thjesht e merr atë. Në rastin e komunikimit,
raporti do të jetë (dypalësh) bilateral, me një shkëmbim të ndërsjellë të informacionit”, Rimini, 2001 e
Arena G. La comunicazione di interesse generale, Bologna, 1995. 261 Cassese S., është është
konsideruar si një ekspert i të drejtës administrative. Ai ka shkruar manuale të të drejtës administrative,
të së drejtës publike, por edhe volume dhe artikuj të shumtë për ndërmarrjet publike, pronën publike,
ndërhyrjen e shtetit në ekonomi etj. 262 Dobjani Ermir, E drejta administrative 1, botim i ripunuar,
shtypshkronja Perlat Voshtina, Tiranë 2007. 263 Cassese S., L’arena pubblica. Nuovi paradigmi per lo
Stato, in Riv. Trim. Diritto Pubblico, 2001, p. 602. 264 Corso G., Una nuova amministrazione? in Nuove
autonomie, 2003, fashikulli 3, faqe 301-310, ku autori përshkruan një administratë publike, që në
vazhdim të reformave të viteve 90, është transformuar në “administratë pjesëmarrëse dhe konsensuale
jo më e mbyllur për qytetarin, jo më e njëanshme dhe e centralizuar, por e paanshme sepse është
autonome nga politika.

Paralelisht me transformimin e marrëdhënieve ndërmjet administratës dhe subjekteve të tjerë, duhet të

prezantohet më tej, një model administrativ që vë në komunikim nivelet e ndryshme të qeverisjes jo në
mënyrë hierarkike, por në mënyrë të barabartë dhe pjesëmarrëse. Zhvillimi i proceseve të qeverisjes
elektronike, pra, i ka rrënjët në këtë sistem inovativ institucional të bashkëpunimit në të cilën përziehen
bashkë element të së drejtës private dhe publike me qëllimin e përbashkët të ndërtimit të një rrjeti
mbështetës për informatizimin e administratës publike. Një sistem i tillë mund të përcaktohet si “modeli
bashkëpunues në një rrjet jo hierarkik". Pjesëmarrja e individëve në planin e qeverisjes elektronike,
gjithashtu është e garantuar edhe nga nevoja e administratës publike, për të miratuar, përveçse në
referencat e brendshme, edhe te subjektet e jashtëm menaxhimin e informatizimit, duke pasur parasysh
shkallën e lartë të teknikës dhe aftësitë specifike që sjell përdorimi i mjeteve kompjuterike. Qytetari, nga
ana e tij, do të ketë si referim një sportel të vetëm të administratës publike, duke u mbështetur në një
ndërkomunikim brenda administratës në gjendje për të eliminuar problemet e komunikimit dhe të
qeverisjes që gjithmonë kanë rrethuar organet e ndryshme të ngarkuara me menaxhimin e politikave
publike. Ky model administrimi nëpërmjet qeverisjes elektronike është një element i transformimit të
pashembullt, që është futur në kulturën e sektorit publik. Potencialet e tij shtrihen përtej rezultateve
afat-shkurtra dhe lejojnë një cilësi më të mirë të proceseve të punës, të rezultateve të arritura dhe
shkallës së efikasitetit. Nëse zbatohet siç duhet, qeverisja elektronike ndihmon në zhvillimin dhe
konsolidimin e parimeve të qeverisjes së mirë si demokratizimit, koherencës, efikasitetit, transparencës
dhe llogaridhënies265. Qeverisje elektronike nuk do të thotë vetëm përdorimi i çfarëdolloj teknologjie të
informacionit dhe komunikimit nga administrata publike për të përmirësuar raportet me subjektet e
tjerë dhe punën e saj. Qeverisje elektronike do të thotë shumë më tepër, ajo dallon, por në të njëjtën
kohë mbështetet në politikat e reformës administrative të frymëzuara nga Menaxhimi i Ri Publik266
(New Public Management - NPM), i implementuar në të gjithë Evropën në këto 25 vitet e fundit. Vetë
procesi i qeverisjes elektronike realizohet nga ndërveprimi midis organeve të administratës (G2G); midis
administratës dhe qytetarëve (G2C); midis administratës dhe të punësuarve (G2E); dhe midis
administratës dhe bizneseve (G2B).

265 eGovernment In Europa, Lo stato delle cose, faqe 10, prezantuar në Konferencën “eGovernment
2003”, Como Italia,7 -8 korrik. 266 Menaxhimi i Ri Publik shihet si një mjet më efikas për të arritur të
njëjtin produkt ose shërbim, në të cilin qytetarët shihen si klientë dhe serverat publikë / administratorët
mbajnë titullin Menaxher Publik. Menaxhimi i Ri Publik është një sistem menaxhimi i zhvilluar që është
përdorur nga kompanitë, agjencitë dhe shtetet në tërësinë e tyre. Ky sistem nënvizon konceptin se idetë
e përdorura në sektorin privat duhet të jenë të suksesshme dhe në sektorin publik. Diskutimi i
Menaxhimit të Ri Publik dhe studimi i sistemeve ekonomike dhe politike në vende të ndryshme kanë
ndihmuar në modernizimin e sektorit publik dhe të politikave në një spektër global. Shih
http://www.academia.edu/4183261/ New Public Management Theory Ideology and Practice. Aksesi i
fundit 01.09.2016.

Në thelb modelet kryesore të ofrimit të e-government (qeverisjes elektronike) mund të përmblidhen

shkurtimisht në267: • ndërveprimin administratë - qytetar dhe përfshin të gjitha shërbimet e ofruara
nga administrata ndaj qytetarit (G2C Government to Citizen) • ndërveprimin administratë - biznes dhe
përfshin të gjitha shërbimet e ofruara nga administrata ndaj biznesit (G2B Government to Business) •
ndërveprimin administratë-administratë dhe përfshin ndërveprimin midis organeve të administratës
(G2G Government to Government) • ndërveprimin administratë-të punësuar (G2E) Qeverisja elektronike
duke shfrytëzuar teknologjinë e informacionit, për të arritur modernizimin e administratës publike, ka
mundësi të mëdha për të përmirësuar performancën e institucioneve publike dhe për t'i bërë ato më të
përgjegjshme duke krijuar një administratë pjesërisht virtuale dhe plotësisht të unifikuar, në të cilën
përdoruesi duhet vetëm “të trokasë në një derë”, nëpërmjet një portali, apo fizikisht në qendrën e
shërbimeve publike të integruara me një ndalesë (one stop shop). Përsa u përmend më sipër, nëse i
kushtojmë vëmendje shfrytëzimit të tekonologjisë së informacionit në ofrimin e shërbimeve publike, do
të vëmë re transformimin dhe ndryshimet në proceset e punës operative të administratës publike,
ndryshime që kanë sjellë pasoja dhe në strukturat tradicionale të organeve të administratës publike. Pra
qeverisja elektronike është më shumë se sa një administrim i brendshëm apo shfrytëzim i teknologjisë
së informacionit dhe komunikimit. Ajo përfshin risi shoqërore, ekonomike, institucionale, politike dhe
administrative të mbështetura në kërkesat dhe zhvillimet e vazhdueshme të teknologjisë së komunikimit
dhe informacionit. Një nga objektivat e parë të qeverisjes elektronike ishte krijimi i një strukture të
aksesit të integruar me një sportel pritës (front office). Disa mund të hyjnë nëpërmjet internetit për të
kërkuar informacion apo të nisin një transaksion, të tjerët nëpërmjet telefonit, nëpërmjet sportelit pritës
(front office), ose call center në dispozicion të sektorit publik. Të tjerë mund të dëshirojnë të merren
drejtëpërdrejtë me nëpunësin e zyrës. Në ditët tona qeverisja elektronike është arkitektura e re e
shërbimeve e përbërë nga rrjete lidhëse midis sporteleve pritëse për qytetarët (front office) dhe zyrave
mbështetëse (back office) të ofrimit të shërbimeve, të bashkuara nga një platformë e quajtur zyra e
ndërmjetme (mid office). Duke ndarë zyrën mbështetëse (back office), e cila prodhon shërbimin, ose të
mirën publike nga sporteli pritës (front office), ku ofrohen shërbimet është e mundur të përqendrohet
prodhimi i një shërbimi publik ose të mire publike dhe në të njëjtën kohë e sjellë atë më pranë
përfituesve të të njëjtit shërbim. Të dy strukturat janë

267 Jeong Chun Hai Ibrahim, (2007). Fundamental of Development Administration. Selangor: Scholar
Press. ISBN 978-967-5-04508-0

të lidhura me një platformë që mundëson komunikim të sigurt dhe drejton kërkesën e bërë në sportelin
pritës (front office), në zyrën mbështetëse (back office). Sporteli pritës për qytetarët (front office) do të
ndërmjetësojë në mes të qytetarëve dhe bizneseve në njërën anë dhe zyrës mbështetëse (back office)
nga ana tjetër, pavarësisht nga vendndodhja e tyre fizike. Njësi më të vogla, të cilat gjenden sidomos
pranë pushtetin vendor, do të menaxhojnë zyrat mbështetëse të ndara, duke rritur komunikimin
ndërinstitucional. Fluksi i informacionit realizohet pra, pa u penguar dhe pa u ndarë268. 4.1 Etapat e
qeverisjes elektronike dhe karakteristikat e tyre Qeverisja elektronike nuk mund të mendohet si një
proces me një etapë, ose të zbatohet si një projekt i vetëm. Ajo evolon duke përfshirë etapa apo faza të
shumta zhvillimi. Kjo nënçështje përmbledh fazat e zhvillimit të qeverisjes elektronike duke krahasuar
dhe ballafaquar studime dhe analiza të ndryshme të tilla si studimi i OKB-së, Bankës Botërore, Gardner
Group269, dhe kërkuesve individualë Layne dhe Lee270. Këto modele do të trajtohen në paragrafët në
vijim. Në lidhje me këtë çështje janë realizuar dhe studime të tjera të pavarura nga e-ASEAN Task force,
Hiller and Belanger271, Moon272, Deloitte and Touche273, Siau and Long274, etj.

4.1.1 Studimi i Gartner - Katër fazat e modelit të qeverisjes elektronike Studimi i titulluar “Gartner's Four
Phases of e-Government Model”275 e klasifikon qeverisjen elektronike në katër etapa të veçanta të cilat
janë si më poshtë: § Prezenca në web: Në këtë fazë, institucionet ofrojnë një faqe interneti (web site),
për të postuar informacione bazë për publikun.

268 eGovernment In Europa, Lo stato delle cose, presentato alla Conferenza “eGovernment 2003”,
Como Italia,7 -8 korrik, faqe 32. 269 Baum, C. and A. Di Maio, 2000. Gartners four phases of e-
government model. Në dispozicion në http://www.gartner.com/. Aksesi i fundit 17/11/2015. 270 Layne,
K. and J. Lee, 2001. Developing fully functional e-government: A four stage model. Gov. Inform.
Quarterly, 18: 122-136. 271 Hiller, J.S. and F. Belanger, 2001. Privacy Strategies for Electronic
Government. Roëman and Littlefield Publishers, North America, pp: 162-198. 272 Moon, M.J., 2002. The
evolution of E-government among municipalities: Rhetoric or reality. Public Administration Rev., 62:
424-433. 273 Deloitte and Touche, 2001. The citizen as customer. CMA Manage., 74: 58-58. 274 Siau, K.
and Y. long, 2005. Synthesizing e-government stage models-a meta-synthesis based on meta-
ethnography approach. Indus. Manage. Data Syst., 105: 443-458. Ky model është i bazuar kryesisht në
modelin e katër faza Gartne me një fazë të pestë të e-demokracisë. 275 Fail in Government, 2003 from
http://www.gartner.com/resources/116100/116131/traditional_roi.pdf. Aksesi i fundit në 17/11/2015.

§ Bashkëveprimi: Në këtë fazë, përdoruesit janë në gjendje të lidhen me institucionet nëpërmjet faqeve
të internetit, për shembull me postë elektronike (e- mail), ose të bëjnë vetë-shërbim (p.sh, të shkarkojnë
një dokument). § Transaksioni: Në këtë fazë, përdoruesit (duke përfshirë klientët dhe bizneset) mund të
kryejnë të gjitha transaksionet (psh, aplikimin për licensë, pagimin e taksave ose faturave, apo dorëzimin
e ofertave për kontratat e prokurimit) në internet (on line). § Transformimi: Në këtë fazë, qeveritë
transformojnë proceset aktuale operacionale për të siguruar shërbime më të efektshme, të integruara,
të unifikuara dhe të personalizuara
4.1.2 Banka Botërore dhe 3 fazat e modelit të qeverisjes elektronike Studimi i Bankës Botërore276 e
ndan procesin e zbatimit të qeverisjes elektronike në tre faza. Këto faza nuk janë të varura nga njëra-
tjetra, nuk duhet të përfundojë një fazë para se të mund të fillojë një tjetër, por nga ana konceptuale ato
ofrojnë tre mënyra për të menduar në lidhje me objektivat e qeverisjes elektronike. § Publikimi:
Zbatimet e publikimit të qeverisjes elektronike ndryshojnë gjerësisht në hartimin dhe përmbajtjen e
tyre, por vendet në zhvillim në përgjithësi mund të fillojnë procesin e qeverisjes elektronike me
publikimin e informacionit zyrtar në internet, duke filluar me rregullat dhe rregulloret, dokumentat dhe
formularët. § Ndërveprimi: Qeverisja elektronike ka mundësi të përfshijë qytetarët në procesin e
qeverisjes duke i angazhuar ata në ndërveprim me politik-bërësit në të gjithë ciklin e politikave dhe në të
gjitha nivelet e qeverisjes. Forcimi i angazhimit qytetar kontribuon në ndërtimin e besimit të publikut tek
qeveria. § Transaksioni: Qeveritë shkojnë më tej, duke krijuar faqet e internetit që lejojnë përdoruesit të
kryejnë transaksione online. Kursime të mundshme të kostos, llogaridhënie nëpërmjet informacionit dhe
përmirësime të produktivitetit do të jenë drejtues të rëndësishëm të këtij procesi.

4.1.3 Studimi i OKB-së, pesë fazat e modelit të qeverisjes elektronike Në studimin "Benchmarking E-
government: Një perspektivë globale, Vlerësimi i progresit të shteteve anëtare të OKB-së " identifikohen
pesë faza për përcaktimin e progresit të qeverisjes elektronike të cilat janë: § Prezenca në zhvillim: Një
ose disa faqe të pavarura të qeverisë në internet (on line) japin informacion zyrtar, por të kufizuar dhe
statik.

276 Center for Democracy and Technology, EGovernmentHandbook, 2002. Në dispozicion në

http://www.cdt.org/egov/handbook. Aksesi i fundit 17.11.2015

91

§ Prezenca e përmirësuar: Faqet e internetit të qeverisë japin informacion dinamik, të specializuar dhe
të përditësuar rregullisht. § Prezenca interaktive: faqet e internetit të qeverisë veprojnë si një portal për
të lidhur përdoruesit dhe ofruesit e shërbimeve dhe ndërveprimin zhvillohet në një nivel më të
sofistikuar. § Prezenca e transaksionit: Përdoruesit kanë aftësinë për të kryer transaksione të plota dhe
të sigurta, siç janë rinovimi i vizave, marrja e pasaportave dhe përditësimi i të dhënave të lindjes dhe të
vdekjes përmes një faqe interneti të vetme të qeverisë. § Prezenca e integruar plotësisht: Qeveritë
shfrytëzojë një faqe të vetme dhe universale për të siguruar një portal me një ndalesë (one-stop), në të
cilin përdoruesit mund të kenë menjëherë dhe në mënyrë të përshtatshme akses në të gjitha llojet e
shërbimeve që ofrohen.

4.1.4 Studimi i Layne dhe Lee, modeli i qeverisjes elektronike me katër faza Layne dhe Lee e
konsiderojnë qeverisjen elektronike një fenomen evolutiv dhe propozojnë një model me katër faza277.
Katër fazat janë: § Katalogu: Kjo fazë jep disa informacione statike ose bazë nëpërmjet faqeve të
internetit. § Transaksioni: Kjo fazë shpalos aftësinë e katalogut dhe u mundëson qytetarëve kryerjen e
disa transaksioneve të thjeshta në internet, të tilla si plotësimi i formularëve zyrtar. § Integrimi vertikal:
Kjo fazë fillon transformimin e shërbimeve qeveritare në vend të automatizimit të proceseve ekzistuese.
Ai fokusohet në integrimin e funksioneve të qeverisë në nivele të ndryshme, të tilla si ato të qeverisjes
vendore dhe qeverisjes qendrore. § Integrimi horizontal: Kjo fazë përqendrohet në integrimin e
funksioneve të ndryshme nga sistemet e ndara, në mënyrë që t’u sigurojë përdoruesve një shërbim të
unifikuar. Përsa përmendëm më sipër modele të ndryshme me disa faza janë propozuar nga burime të
ndryshme. Pavarësisht nga dallimet e tyre në drejtim të numrit të fazave të propozuara, ka shumë
ngjashmëri midis këtyre etapave. Për shembull, paraqitja e informacionit zyrtar zakonisht shihet si hapi i
parë për zbatimin e e-government, pavarësisht emrave të ndryshëm të caktuara për të. Një fazë tjetër e
përbashkët është ajo në të cilin të gjitha transaksionet nga përdoruesit kryhen në internet (online).

277 Layne K. and Lee J., Developing fully functional Egovernment: A four stage model. Government
Information Quarterly, vol.18, no.3, pp.122 -136, 2001.

92

Shumica e studimeve analizojnë katër etapa si prezenca e web, transaksioni, ndërveprimi, dhe
transformimi. Ndërsa Siau and Long278 kanë analizuar një model që është i bazuar kryesisht në modelin
e katër fazave Gartne me përfshirjen e një faze të pestë që është e- demokracia si faza e pestë e zbatimit
të qeverisjes elektronike. Në përfundim, është e qartë se nuk ka një numër specifik të fazave të
qeverisjes elektronike, pasi ato janë të ndryshme nga një studiues në një tjetër. Për shkak të
larmishmërisë teknologjike, shoqërore, organizative, ekonomike, dhe politike, qeverisja elektronike
përfshin faza apo etapa të ndryshme të zhvillimit dhe nuk është një proces me një hap (one-step
process)279.

4.2 Trendi global i qeverisjes elektronike E-Government Survey është studim i publikuar çdo 2 vjet nga
OKB, e vetmja në botë e cila për më shumë se 15 vjet ka ofruar një tablo të shkallës së zhvillimit të
qeverisjes elektronike për 193 qeveritë e vendeve anëtare të OKB-së280. Tema kryesore për studimin e
fundit të saj në 2016-n, është qëndrueshmëria dhe se si qeverisja elektronike - nëse zbatohet në mënyrë
të plotë mbështetur në parimet bazë të saj, ka të gjitha mundësitë për të kontribuar në realizimin e
Axhendës 2030 të OKB-së281 dhe të 17 objektivave të saj për një zhvillim të qëndrueshëm mbarë
botëror.

Sipas këtij studimi, lider botëror për vitin 2016 është Britania e Madhe, e cila kalon Korenë e Jugut,
shteti i parë në renditje në tre studimet e fundit të anketës të qeverisjes elektronike të Kombeve të
Bashkuara dhe tani renditet vetëm e treta, pas Australisë. Britania e Madhe ka udhëhequr trendin global
në zhvillimin e teknologjive të reja web të tilla si HTML5282, si pjesë e qëllimit për ta bërë portalin e saj
kombëtar GOV.UK të aksesueshëm për një publik sa më të gjerë. Në vitin 2015 në Britaninë e Madhe,
85% e vetë-deklarimit të taksave është bërë nëpërmjet kanaleve online dhe mbi 98% e testeve të
patentës janë rezervuar online. Qeveria Australiane, e cila renditet e dyta ka qenë një nga
implementuesit e hershëm të një portali kombëtar me një ndalesë (one-stop portal), duke u ofruar
qytetarëve një

278 Siau, K. and Y. long, 2005. Synthesizing e-government stage models-a meta-synthesis based on
meta- ethnography approach. Indus. Manage. Data Syst., 105: 443-458. Ky model është i bazuar
kryesisht në modelin e katër fazave Gartne me një fazë të pestë të e-demokracisë. 279 Alshehri M., Dreë
S., Implementation of e-Government: Advantages and Challenges, Int. J. Electronic Business, Vol. x, No.
x, xxxx, në dispozicion në http://www98.griffith.edu.au/. Aksesi i fundit 17.11.2015. 280 United Nations
E-Government Survey, 2016, E-government in Support of Sustainable Development, ISBN 978-92-1-
123205-9. 281ONU, l’Agenda 2030 per lo Sviluppo Sostenibile, Trasformare il nostro mondo,
A/RES/70/1, në dispozicion në http://www.unric.org/it/images/Agenda_2030_ITA.pdf. Aksesi i fundit 30
gusht 2016 282 Rishikimi i Hypertext Markup Language 5 (HTML5) është një gjuhë për strukturën dhe
prezantimin e përmbajtjeve të World Wide Web. Burimi: Techopedia.com.

93
“adresë të vetme” (a single sign on)283, të sigurt për akses në shërbime të ndryshme interaktive, si në
nivel federal dhe në atë lokal, duke filluar nga çertifikatat e lindjes, kujdesi mjekësor, tatimet, aplikimet
për vende pune, kujdesin për të moshuarit, etj. Po ashtu, Republika e Koresë vazhdon të përtërij
qeverisjen elektronike nëpërmjet planit të saj për të lëvizur mbi 750 shërbime të qeverisjes elektronike
në renë kompjuterike284 deri në fund të vitit 2016. Shqipëria ka përparuar në renditjen botërore të
vendeve me indeks mesatar të zhvillimit të qeverisjes elektronike. Këtë fakt e vërteton ky raport i fundit
i OKB-së, në të cilën Shqipëria është e pozicionuar globalisht në vendin e 82-të (nga 193 shtete anëtare),
duke konfirmuar sërisht, se pavarësisht përmirësimeve në këtë sektor ka ende shumë për të bërë. Përsa
i përket renditjes në Evropën jugore, Shqipëria vazhdon të ngelet në vendin e parafundit të kësaj
renditjeje dhe lë pas vetëm Bosnie Hercegovinën, ndërkohë që Italia fqinje është në vendin e 22-të,
Greqia në vendin e 43-të, Mali i Zi në vendin e 47-të dhe Maqedonia e cila mban vendin e 69-të. Në nivel
rajonal, studimi zbulon se Evropa vazhdon të udhëheqë procesin e inovacionit të qeverisjes elektronike
në botë, e ndjekur nga Amerika, Azia dhe Oqeania; Afrika është ende mbrapa, dhe vazhdon të
penalizohet rëndë nga një hendek i gjerë i infrastrukturës, me nivel të ulët të arsimit të përgjithshëm
dhe nga një lidership aspak të ndjeshëm për inovacionin dhe për zhvillimin e kapitalit njerëzor. Wu
Hongbo285, nënsekretari për Punët Sociale dhe Ekonomike në OKB ka deklaruar se: “Studimi e-
Government Survey, tregon në nivel global një trend pozitiv të zhvillimit në botën dixhitale. Vende nga
gjithë bota gjithnjë e më shumë shohin tek inovacioni dhe përdorimi i TIK-ut (Teknologjisë së
Informacionit dhe Komunikimit) një mjet për të ofruar shërbime publike gjithnjë e më të avancuara dhe
për të siguruar gjithëpërfshirjen e qytetarëve në procesin e vendim-marrjes së qeverive". Studimi i 2016-
s nxjerr në pah një prirje pozitive globale drejt niveleve më të larta të zhvillimit të qeverisjes elektronike.
Shtete nga e gjithë bota kanë përqafuar risitë dhe zhvillimet e fundit të TIK, për të ofruar shërbime dhe
për të angazhuar qytetarët në proceset vendim-marrëse.

283 Shënim: “a single sign on” është një seksion web/një proces autenticiteti i përdoruesit i cili lejon
përdoruesin për të futur një emër dhe një fjalëkalimin për të patur akses në aplikime të shumta në
internet apo shërbime. 284 Shënim: Reja kompjuterike është një nga teknologjitë më të njohura të
momentit, është reja në të cilën qëndrojnë të dhënat tona dhe që mundëson përpunimin dhe ruajtjen e
të dhënave nëpërmjet përdorimit të burimeve hardware dhe software të shpërndara në rrjet. Duke e
përgjithësuar mund të themi se jemi duke përdorur renë kompjuterike në një farë mënyre, nëpërmjet
kompjuterit apo telefonit ose pajisjeve të tjera duke shfrytëzuar burimet ose shërbimet nëpërmjet
rrjetit. Reja kompjuterike i referohet një modeli të ofrimit të burimeve kompjuterike si ruajtja,
përpunimi dhe transmetimi i të dhënave e karakterizuar nga disponueshmëria sipas kërkesës nëpërmjet
internetit. Shih http://www.comefarea.it/internet-web-design/introduzione-al-cloud/. Aksesi i fundit
20.05.2016. 285 Wu Hongbo u emërua Nën-Sekretar i Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara për
Çështjet Ekonomike dhe Sociale në 1 Gusht 2012.

91

Një nga tendencat më të rëndësishme tregon në mënyrë të qartë se si është përhapur në tërë botën një
kërkesë në rritje për shërbime të orientuara drejt qytetarit, gjithnjë e më shumë të personalizuara dhe
që reflektojnë nevojat individuale. Këto kërkesa të reja janë duke transformuar mënyrën se si po vepron
sektori publik. Në të njëjtën kohë, raporti tregon se mbeten ende prezente pabarazitë si brenda
shteteve dhe midis vendeve të rajoneve të ndryshme të botës.
4.1 Evropa dhe masat për një qeverisje elektronike Roli që luan Bashkimi Evropian në realizimin e
qeverisjes elektronike është veçanërisht i rëndësishëm, duke pasur parasysh se aktualisht të drejtat
administrative të shteteve anëtare nuk janë më njësi të vetmuara, por janë të ndikuara nga komuniteti
mbikombëtar, qoftë në mënyrë vertikale (administratat kombëtare nga pikëpamja funksionale kanë
varësi nga administrata e Komunitetit) qoftë horizontale (nepërmjet të drejtës komunitare institutet
ligjore kalojnë nga një e drejtë kombëtare në një tjetër286). Në të vërtetë, ka më shumë: duke gjurmuar
shkurtimisht dhe në mënyrë analitike fazat përmes të cilës Evropa ka marrë pjesë në realizimin e
qeverisjes elektronike, mund të vërejmë se BE-së duhet t’i njihen merita të mëdha, qysh në vitin 1993,
vit në të cilin botoi Librin e Bardhë të president Delors287 i cili tregoi se si teknologjitë e reja mund të
trajtojnë me efikasitet papunësinë në rritje. Libri i bardhë, i cili në atë kohë nuk ishte veçanërisht i
suksesshëm për shkak të rezistencës së gjerë të shumicës së evropianëve në raport me përhapjen e TIK-
ut, kohët e fundit është ri-vlerësuar duke bërë që zhvillimi i shoqërisë së informacionit të jetë një nga
politikat prioritare të BE-së. Duke u nisur nga prezantimi i Strategjisë së Lisbonës sikurse është
përmendur në kapitullin e shoqërisë së informacionit, fusha e veprimit të planit të ri E-Europe 2010
është shumë e gjerë. Qëllimi ambicioz është transformimi i BE-së, në një dekadë, në “ekonominë më
konkurruese të bazuar në dije nëpërmjet ndërtimit të një shoqërie të informacionit gjithëpërfshirëse,
duke vërtetuar se teknologjitë e reja mund të përmirësojnë cilësinë e jetës në të gjithë Bashkimin
Evropian”. Tre çështjet kryesore në të cilat mbështetet dokumenti janë: inovacioni, përfshirja dhe
kreativiteti. Objektivat prioritare, për vitin 2010 janë të përcaktuara dhe të paraqitura në kornizën
strategjike të Komisionit Evropian me titull “i2010 eGovernment action plan288”, i cili përcaktonte pesë
prioritete, nga viti 2006 deri në vitin 2010 si më poshtë: 1) të mos ngelet pas asnjë qytetar;

286 Shih Torchia L., Diritto amministrativo nazionale e comunitario, sviluppi recenti del processo di
ibridazione, in Riv. It. Dir. Pubb. Com. 1997, n. 5; L. Lamacchia, Una Pubblica Amministrazione per
l’Europa, in Amministrazione e politica, 1993, faqe 101. 287 Libro Bianco “Crescita, competitività e
occupazione. Le sfide e le vie da percorrere per entrare nel XXI secolo” 288 i2010 eGovernment action
plan, në dispozicion në https://ec.europa.eu. Aksesi i fundit 20.05.2016.

2) efikasiteti dhe efektiviteti të bëhen një realitet; 3) për të zhvilluar me ndikim të lartë të shërbimeve
kryesore; 4) të mundësohen mjetet lehtësuese; 5) rritja e pjesëmarrjes demokratike.

Këto prioritete janë të ndarë në: - krijimin e një zone të vetme evropiane të informacionit (e cila
karakterizohet nga komunikimet në një brez të gjerë dhe të besueshëm, të sigurta, me cilësi dhe
përmbajtje të ndryshme të shërbimeve dixhitale); - forcimin e inovacionit dhe investimeve në kërkim e
TIK; - realizimin e një shoqërie të informacionit dhe medias të bazuar në gjithëpërfshirjen (forcimi i
kohezionit social, kohezionit ekonomik dhe territorial në harmoni me zhvillimin e qëndrueshëm dhe
përmirësimin e cilësisë së jetës).

Për këtë arsye, janë nxjerrë një sërë direktivash për të rregulluar aspektet e kufizuara dhe të përpikta në
mënyrë që të përshtatet kuadri rregullator me ndryshimet teknologjike. Në kuadër të harmonizimit të
tregut të brendshëm, është miratuar Direktiva nr 1999/93/EC e dhjetorit 1999 mbi nënshkrimin
elektronik; Direktiva nr 2003/98/EC, për ripërdorimin e informacioneve publike; Direktiva nr 2002/58/EC
në lidhje me përpunimin e të dhënave personale dhe mbrojtjen e privatësisë në sektorin e
komunikimeve elektronike etj. Komisioni Evropian gjithmonë ka treguar vëmendje dhe një konsideratë
të veçantë ndaj gjithë zhvillimeve të ardhshme të lidhura me përdorimin e lirë të rrjetit (internetit), dhe
në vitet e fundit ka intensifikuar aktivitetin e tij me qëllim eliminimin e pengesave, reale apo të
mundshme në shoqërinë dixhitale. Në të ashtuquajturin Komunikim të 2011289, Komisioni Evropian
pohoi rëndësinë e internetit falë të cilit ështe e mundur të merret pjesë në zhvillimin e inovacionit, që
nuk ka precedentë; theksohet suksesi lidhur me hapjen e internetit dhe lehtësia e tij për akses dhe, në
veçanti, nënvizon ndryshimet rrënjësore të sjella prej tij në mënyrën e komunikimit, në mënyrën e të
bërit biznes e të të punuarit, për të mos lënë mënjanë disa mundësi të rëndësishme në fushën e
edukimit, kulturës, komunikimit dhe të bashkëveprimit shoqëror; të progresit në fushën shkencore e
teknologjike dhe të promovimit të lirisë së shprehjes si dhe të thjeshtimit të marrëdhënieve mes
qytetarëve dhe administratës publike. Duke mos dhënë një përkufizim specifik të shprehjes “neutralitet i
rrjetit”, Komisioni Evropian mendon se ky i fundit është një lloj parakushti garant i të drejtës për akses
në internet në shoqërinë e informacionit, lidhur me atë që është parashikuar në nenin 8, paragrafi 4, i të
së ashtuquajturës Direktiva kuadër290, në bazë të së cilës autoritetet

289 Komunikimi i Komisionit Evropian drejtuar Parlamentit evropian, Këshillit, Komitetit ekonomik dhe
shoqëror dhe Komitetit të rajoneve, “Hapja edhe neutraliteti i rrjetit të internetit në Evropë” 19 prill
2011, COM (2011). 290Direktiva 2002/22 CE e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit të 7 marsit 2002 që
krijon një kuadër të përbashkët rregullator për rrjetet dhe shërbimet e komunikimeve elektronike
(Direktiv kornizë).

kombëtare të rregullimit duhet të promovojnë interesat e qytetarëve të Bashkimit Evropian, duke

zhvilluar aftësitë e përdoruesve finalë për të pasur akses në informacion e për t’i shpërndarë ato ose për
të kryer aplikime e shërbime në varësi të zgjedhjeve të tyre, e vë theksin në nevojën për të garantuar
rrjetin të furnizojë gjithë shërbimet e cilësisë, duke pasur parasysh gëzimin dhe respektimin e të drejtave
themelore si liria e shprehjes. Çështja e aksesit të lirë dhe neutralitetit të rrjetit merr një rëndësi të
veçantë për administratën publike përderisa aksesi i lirë në një rrjet neutral lejon arritjen e një numri më
të madh njerëzish dhe për pasojë plotësimin e funksioneve publike, për shkak të rritjes së numrit të
faqeve web të sektorit publik që sigurojnë qeverisjen elektronike. Nëse qëllimet publike konsistojnë në
garantimin ndaj qytetarit të të drejtave kushtetuese dhe ato të garantuara nga Karta dhe dokumente të
ndryshme të të drejtave rajonale e ndërkombëtare, profilet e ndryshme të lidhura me përdorimin e
teknologjive në administratën publike duket se të çojnë në një konkluzion të vetëm, në ekzistencën e të
drejtave të garantuara kushtetueshmërisht të cilat mund të përçojnë në mënyra të ndryshme te ajo që
në mënyrë të përgjithshme mund të quhet e drejta e aksesit në internet dhe alfabetizimit dixhital që, në
profilin kushtetues, mund të përkthehen si e drejta për informim291, e drejta për arsimim292 dhe liria e
shprehjes293. Në të tillë perspektivë, nëse përdorimi gjithnjë e më i përhapur i teknologjive përcakton
faktikisht një avantazh përsa i përket ushtrimit më të mirë të të drejtave e lirive themelore në aspektin e
thjeshtimit dhe transparencës të raporteve mes qytetarëve dhe administratës publike, qëllimi
përfundimtar i së cilës është (ose duhet të jetë) ai i garantimit të këtyre të drejtave ndaj qytetarëve
(përtej interesit të përgjithshëm të shtetit) në nivelet më të larta të efikasitetit e transparencës, vetvetiu
çdo zgjedhje e politikës legjislative të qeverisjes elektronike të administratës është e vetë asistuar nga
një prezumim kushtetueshmërie294. Normat evropiane mbi këtë temë duken të vendosura në një
perspektivë që drejtohen nga qasja analitike e sipërpërmendur në masën në të cilën trajtojnë çështjet
komplekse që rrjedhin nga teknologjitë e informacionit dhe komunikimit: nga ato të lidhura me
disponibilitetin e infrastrukturës e, për pasojë, me mundësinë për akses në internet, dhe njohjet e
duhura teknologjike për t’a bërë efikas aksesin295. Një theks i duhur i vendoset Komunikatës së
Komisionit Evropian të 1 Dhjetorit 2008296.
291 De Marco, Introduzione alla eguaglianza digitale, në Federalismi.it, nr 12, 2008, i cili vë në dukje se
"alfabetizimi dixhital (arsimimi kompjuterik) gjithnjë e më shumë është duke marrë formë si një e drejtë
reale shoqërore për të cilën shteti, në kuptimin e gjerë të shprehjes, duhet të sigurojë për të gjithë
gëzimin: ose, të paktën, po merr formë si një komponent gjithnjë e më shumë themelor në të drejtën
për arsimim, mbrojtja dhe nxitja e të cilës, siç dihet,është ndër detyrat thelbësore të shtetit vetë me
qëllim të një lidhjeje të ngushtë me parimin e barazisë thelbësore ". 292 Neni 23 dhe 57 i Kushtetutës së
Republikës së Shqipërisë. 293 Neni 22 i Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë. 294 D’Orlando, Profili
costituzionali dell’amministrazione digitale, Il diritto dell 'informazione e del informatica, nr 2, 2011. 295
Valvo Anna Lucia, Diritti umani e realta virtuale, Amon edizione 2014. 296 Komunikatë e Komisionit për
Parlamentin Evropian, Këshillin, Komitetin Evropian Ekonomik dhe Social dhe Komitetin e Rajoneve,
"Drejt një shoqërie të informacionit të aksesueshme", com (2008).

Duke marrë shkak nga transformimi që karakterizon shoqërinë globale dhe nga varësia gjithmonë e më e
madhe e qytetarëve ndaj produkteve e shërbimeve të ndryshme të vëna në dispozicion nga teknologjitë
moderne, Komisioni Evropian, me qëllim promovimin e kësaj barazie dixhitale të përmendur, pohon
konceptin e “e- aksesit”297 duke nënvizuar se e-aksesi i dobët përcakton paaftësinë e të moshuarve
dhe personave me aftësi të kufizuara për të pasur akses në përfitimet e shoqërisë së informacionit. Në
fakt, përfshirja në përdorimin e teknologjive të reja, edhe për shkak të dixhitalizimit progresiv të
shërbimeve të administratës publike konsiderohet tanimë një objektiv parësor i Bashkimit Evropian, i cili
i ka rimarrë në konsideratë zgjedhjet e tij fillestare politike, të drejtuara pothuajse ekskluzivisht në
alfabetizimin dixhital (edukimin kompjuterik) të të rinjve duke kthyer vëmendjen edhe drejt të
moshuarve dhe personave me aftësi të kufizuara298. Me Komunikatën në fjalë Komisioni Evropian ka
menduar të thellojë debatin mbi temën e e-aksesit dhe të aksesit në internet, që kishte marrë tanimë
një impuls fillestar me Deklaratën e Riga-s të 2006, e miratuar në fund të Konferencës së ministrave mbi
e- përfshirjen299, me rastin e së cilës u aprovua një dokument, në të cilin afirmohej rëndësia e
teknologjive të informacionit dhe komunikimit dhe pasojat e tyre pozitive në fushën ekonomike e
sociale, në mënyrë të veçantë, për qëllimin e rritjes së cilësisë së jetës së të moshuarve dhe të
personave me aftësi të kufizuara. Në Deklaratën e sipërcituar nxirret në pah, mes të tjerash, nevoja për
të ndërmarrë nisma nga ana e Bashkimit Evropian për të lehtësuar aksesin në teknologjinë e
informacionit dhe komunikimit për personat me aftësi të kufizuara, të moshuarit, personat me arsim të
ulët e të papunët, të cilët përdorin internetin në përqindje shumë të reduktuar në raport me pjesën
tjetër të popullsisë. Pas Deklaratës së Riga-s kanë vijuar një sërë Komunikatash të Komisionit Evropian
mes të cilave nuk mund të lë pa përmendur Komunikatën “Të marrësh pjesë në shoqërinë e
informacionit”300 si dhe Direktivën e 2012-s “Për aksesin në adresat elektronike të enteve publike”301,
për të cilin afati për marrjen e masave nga ana e Shteteve anëtare ishte vendosur 30 korriku i vitit 2014.

297 Me e-akses, Komisioni Evropian nënkupton pjesëmarrjen e personave me aftësi të kufizuara

dhe/ose të moshuar në fushën e teknologjisë së informacionit dhe komunikimit. 298 Rifkin, L 'era dell
'accesso. La rivoluzione della neë economy, Milano, 2001, faqe 319. 299 Bëhet fjalë për Konferencën
“ICT for an inclusive society” e mbajtur në Riga nga 11-13 qershor 2006 nxitur nga Komisioni Evropian
dhe nga Presidenca e atëhershme austriake e Këshillit Evropian.Në këtë Konferencë u miratua Deklarata
e Rigës, me të cilën shpresohej një homogjenitet më i madh gjeografik dhe social i aksesit në
teknologjitë e reja dhe nxitja në më shumë nivele e përfshirjes dhe alfabetizimit dixhital (edukimit
Kompjuterik). 300 Komunikatë e Komisionit për Parlamentin Evropian, Këshillin, Komitetin Evropian
Ekonomik dhe Social dhe Komitetin e Rajoneve, Iniciativa Evropiane i2010 për e-përfshirjen "Të marrësh
pjesë në shoqërinë e informacionit", e 8 nëntorit 2007, COM (2007) që përmban një strategji globale për
e- përfshirje themeluar në Deklaratën e Rigës, axhendën e Lisbonës dhe iniciativës i2010. 301 Direktiva e
Parlamentit Evropian dhe e Këshillit “Për aksesin në adresat elektronike (Ëebsite) të organeve publike” e
3 dhjetorit 2012, COM (2012).

Komisioni bën thirrje për ndërhyrje urgjente të Bashkimit Evropian për të garantuar barazi të të drejtave
në shoqërinë e informacionit, koherencë të brendshme të tregut dhe veprime koordinimi me qëllim e-
përfshirjen duke sugjeruar kështu një sërë iniciativash në nivel evropian. Parimisht në Komunikatën në
fjalë302, Komisioni ofron propozime, që synojnë reduktimin e hendekut dixhital si dhe për tu ofruar
mundësinë të gjithëve për të marrë pjesë në shoqërinë e informacionit; për të përshpejtuar
pjesëmarrjen e kategorisë në rrezik përjashtimi, duke përmirësuar cilësinë e jetës; për të integruar
personat me disavantazhe sociale nëpërmjet aksesit në shërbimet moderne elektronike, etj.
Institutcionet evropiane duken, kështu, shumë të vetëdijshme për rëndësinë e aksesit në internet dhe të
rolit të marrë nga teknologjitë e informacionit dhe me Direktivën e përmendur të vitit 2012, që flet për
aksesin në adresat elektronike (website) të organeve publike, BE ka dhënë prova largpamësie dhe
vullneti të madh për integrimin në masat që ka treguar për ta konsideruar internetin për atë që është,
“një vend pa kufij” në shtrirjen e të cilit është e mundur të arrihet ulja efektive e çdo barriere, përfshirë
dhe barrierat që mund të përfaqësohen nga një handikap fizik ose mosha e madhe. Objektivi i Direktivës
në fjalë është ai i arritjes së përafrimit të legjislacioneve të Shteteve anëtare në lidhje me
aksesueshmërinë dhe ndërtimin e adresave elektronike (website) të organeve publike me përmbajtje të
aksesueshme nga të gjithë përdoruesit, e në veçanti, nga përdoruesit e paaftë. Megjithatë, në përputhje
me objektivat e shprehur qoftë në Planin e veprimit të Komisionit për e-government 2011-2012, të 15
Dhjetorit 2010303 e qoftë në Strategjinë evropiane mbi paaftësinë 2010-2020304 dhe në përputhje me
përmbajtjen e Programit kuadër për aktivitetet e kërkimit, zhvillimit teknologjik dhe shprehjes, dhe të
Programit për konkurencën dhe inovacionin305, në terma të mbështetjes së nevojshme për kërkim dhe
zhvillim me qëllim individualizimin e zgjidhjeve teknologjike për problemet e lidhura me aksesin.
Direktiva e vitit 2012 paraqitet si një instrument i nevojshëm normativ për shtetet anëtare me qëllim
arritjen e detyrimeve të marra në sistemet e brendshme përkatëse për aksesin

302 www.eur-lex.europa.eu. Aksesi i fundit 11 prill 2016. 303 Komunikata e Komisionit Evropian “Plani i
veprimit evropian 2011-2015- Përdorimi i teknologjisë së informacionit dhe komunikimit për
promovimin e një administrate publike inteligjente, të qëndrueshme dhe inovative. (COM 2010) 743 def.
304 Komunikata e Komisionit Evropian “Strategjia evropiane e aftësisë së kufizuar, një angazhim i
përtërirë për një Evropë pa barriera” (COM 2010) 636 def. 305 Programet Kuadër për Kërkim, zhvillim
teknologjik dhe shprehje të Bashkimit Evropian, përfaqësojnë instrumentin kryesor për zbatimin e
politikës së kërkimit të Bashkimit Evropian, qëllimi i të cilit është për të forcuar bazat shkencore dhe
teknologjike të industrisë së Komunitetit dhe të inkurajojë zhvillimin e konkurrencës ndërkombëtare. gu
l 412 e 30 dhjetor 2006 dhe gu l 310 e 9 nëntorit 2006. Të dy këto programe kuadër mund të lexohen në
http://eur-lex.europa.eu/legal-content dhe në www.ricercainternazionale.miur.it. Akesi i fundit
23.06.2016.

në internet si dhe arritjen e objektivave të Konventës së OKB-së për të drejtat e personave me aftësi të
kufizuara306. Propozimi, në thelb, vendos dispozita teknike në mënyrë që shtetet anëtare të
mundësojnë aksesin në përmbajtjen e adresave elektronike (website) të caktuara të enteve publike,
nëpërmjet të cilave vendosen në dispozicion informacione dhe shërbime thelbësore me qëllim
pjesëmarrjen e qytetarëve në ekonomi e shoqëri me synim realizimin e të drejtave të tyre. Deri tani në
këtë studim janë shfrytëzuar disa dokumente të rëndësishëm evropian për ti dhënë formën fokusit të
hulumtimit të tillë si307: • Egovernment (plani i veprimit e-government 2011-2015), i cili angazhon të
gjithë vendet anëtare të BE-së të mbështeten në teknologjinë e informacionit dhe komunikimit për të
zhvilluar dhe për të promovuar mënyra të përmirësuara për biznesin dhe pjesëmarrjen e qytetarëve në
konsultimet e politikave publike, diskutimeve dhe hartimin e politikave. Plani i veprimit fokusohet në 5
prioritete kyçe. Prioriteti kryesor midis tyre është qëllimi për ta bërë qeverisjen elektronike
gjithëpërfshirëse, në mënyrë që asnjë qytetar të mos lihet mënjanë. Plani i veprimit synon të rrisë
impaktin e shërbimeve për qytetarët dhe bizneset që janë gjerësisht të përdorshme duke përfshirë
prokurimin elektronik për bizneset, shërbimet për celularët e qytetarëve (services for mobile citizens)
(duke përfshirë aftësinë e rritur për të kërkuar punë në të gjithë vendet e BE-së), apo shërbimet e
sigurimeve shoqërore (për shembull të dhënat e pensioneve dhe përfitimet nga përdorimi i teknologjisë.
• Axhenda dixhitale evropiane 2010-2020, e cila parashikon maksimizimin e potencialit shoqëror dhe
ekonomik të TIK-ut më së shumti internetit, një mjet jetësor i aktivitetit ekonomik dhe shoqëror; për të
bërë biznes, për të punuar, për të komunikuar dhe për tu shprehur lirshëm. Qeveritë evropiane janë
angazhuar për të bërë përdoruesit-qëndrorë, të personalizuar, të platformave të shumta të shërbime të
qeverisjes elektronike. • Studimi largpamës (Vizion study) (SMART 2006/0064) nxiti debatin mbi
transformimet kryesore dhe sfidat që dalin përpara për rinovimin e e Axhendës evropiane të qeverisjes
elektronike, përtej vitit 2010.

306 Konventa e Kombeve të Bashkuara e datës 13 dhjetor 2006, me Protokollin Shtesë, mbi të drejtat e
personave me aftësi të kufizuar, parashikon se "Shtetet Palë marrin përsipër të ... ndërmarrin apo të
promovojnë punën kërkimore dhe zhvillimin, si dhe të promovojnë disponueshmërinë dhe përdorimin e
teknologjive të reja, duke përfshirë dhe teknologjinë e informacionit dhe komunikimit ... ", dhe në nenin
9 parashikon se "Për të mundësuar njerëzit me aftësi të kufizuara që të jetojnë në mënyrë të pavarur
dhe të marrin pjesë plotësisht në të gjitha aspektet e jetës, shtetet palë duhet të marrin masat e duhura
për të siguruar që personat me aftësi të kufizuar, në baza të barabarta me të tjerët, të kenë akses në
informacion dhe komunikimin, duke përfshirë teknologjitë e informacionit dhe komunikimit ..., duke
promovuar aksesin për personat me aftësi të kufizuar në teknologjitë e reja të informacionit dhe
komunikimit, duke përfshirë dhe internetin." 307

4.1 Qeverisja elektronike, qeverisja e internetit dhe demokracia elektronike

Teknologjia e informacionit dhe komunikimit është një element kyç i çdo strategjie modernizimi të
administratës dhe shërbimeve publike. Ajo është në gjendje të ndryshojë rrënjësisht funksionimin e
aparatit publik. Rritja e aksesit të qytetarëve dhe bizneseve, mundësitë për shkëmbimin e informacionit
midis organeve të administratës publike, rritja e transparencës që rezulton nga dixhitalizimi i plotë i
shumë procedurave, janë vetëm disa nga argumentet e shumtë të paraqitura nga ata që mbështesin
nevojën për të përshpejtuar zhvillimin e qeverisjes elektronike, si një pjesë e rëndësishme e strategjisë
së reformës shtetërore dhe mënyrës se si ajo vepron. Aplikimi i TIK-ut (teknologjisë së informacionit dhe
komunikimit) në sektorin publik është i mbushur me efekte jo vetëm përsa i përket reformës në
administratën publike për ofrimin e shërbimeve me më efektivitetit, efikasitetit, transparencë dhe akses.
Ai gjithashtu bën të mundur, nga një ana, transformimin në të njëjtën mënyrë të ekzistencës së
autoritetit publik, siç është thënë, duke favorizuar një dekoncentrim të pushtetit, dhe nga ana tjetër
përfshirjen e plotë të qytetarëve dhe grupeve shoqërore në formulimin dhe vendimmarrjen e politikave
publike. Teknologjitë përveç përdorimit fitimprurës në kryerjen e funksioneve dhe ofrimin e shërbimeve
nga ana e administratës publike, mund të përdoren për të siguruar përfshirjen në vendimmarrje, për të
lejuar kontrollin demokratik dhe për të lehtësuar iniciativa të ndërmarra nga qytetarët. Për këtë arsye,
teknologjitë e reja mund të përdoren për ti dhënë substancë demokracisë elektronike (e-democracy).
Demokracia elektronike mund të marrë formë nëpërmjet instrumenteve të ndryshme, të tilla si
publikimi i informacionit dhe dokumentave në web, forumet, sondazhet, konsultimet publike në
internet, votimi elektronik. Qeverisja e internetit (e-governace) është përtej fushëveprimit të qeverisjes
elektronike. Ndërkohë që qeverisja elektronike është përcaktuar si një dërgese e thjeshtë e shërbimeve
qeveritare dhe informim i publikut për të përdorur mjetet elektronike, qeverisja e internetit (e-
governance) lejon pjesëmarrjen e drejtpërdrejtë të qytetarëve në aktivitete politike që shkojnë përtej
pushtetit dhe përfshin demokracinë elektronike, votimin elektronik dhe pjesëmarrjen në aktivitete
politike në internet (online). Pra, më gjerësisht, koncepti i qeverisjes së internetit (e-governance) do të
mbulojë pushtetin, pjesëmarrjen qytetare, partitë dhe organizatat politike, parlamentin dhe funksionet
gjyqësore308. Instrumentat e demokracisë elektronike bëjnë të mundur që veprimet e qeverisë dhe
administratës të jenë të hapura, duke siguruar transparencë dhe përfshirje në vendimmarrje përmes
mbledhjes së të dhënave të vëzhgimeve dhe reagimeve, duke sjellë një afrim të qytetarëve dhe zvogëlim
të distancave nga vendimmarrësit.

308 Government to E-government to E-society. Teksti Integral i anketës mund të lexohet në

http://www.unpan.org/Library/MajorPublications/UNEGovernmentSurvey/. Aksesi i fundit 6 nëntor
2015.

Konfigurohet si parakusht i proceseve të democracisë elektronike, kontrasti midis hendekut dixhital dhe
e-përfshirjes i nevojshëm për të siguruar pjesëmarrje të barabartë dhe barazinë efektive midis
qytetarëve. Prandaj, këto procese duhet të shoqërohen me masa në këtë drejtim, si dhe veprime që
mundësojnë transparencë efektive dhe mjete efektive të komunikimit që përdoren për të siguruar
mirëkuptim të plotë. E gjithë kjo kërkon një mënyrë të re ndërtimit të marrëdhënies të bazuar në
pjesëmarrjen e menjëhershme dhe të vazhdueshme nga ana e qytetarëve dhe bizneseve e cila ka për
qëllim bashkë-hartimin dhe bashkë-menaxhimin e shërbimeve, të cilat të kujtojnë një tjetër parim
themelor të qeverisjes së hapur, bashkëpunimin309.

Këto mundësi transformimi rrënjësor nuk janë pa rreziqe serioze si përsa i përket disa të drejtave
themelore dhe të patjetërsueshme si e drejta e jetës private, qoftë përsa i përket barazisë së mundësive
për akses në mjetet e reja, që është tema e hendekut dixhital si brenda vendeve të veçanta dhe midis
zonave të ndryshme të botës, si dhe për sa i përket funksionimit të demokracisë përfaqësuese në vendet
perëndimore. Nga këto rreziqe, një politikë për qeverisjen elektronike duhet të marrë përgjegjësitë duke
mos lënë mënjanë, që prirjet e përmendura më sipër për përhapjen e pushtetit politik dhe transformimit
të marrëdhënieve ndërmjet qeveritarëve dhe të qeverisurve nuk lindin me teknologjitë e reja, por ata
janë efekti i rritjes së dendësisë dhe kompleksitetit të shoqërive më të zhvilluara.

Nuk diskutohet vetëm sot për demokracitë pjesëmarrëse dhe faktin që ato zhvillohen në ditët tona në
rrjetin kompjuterik, në vend të këshillave të lagjes, gjë që nuk dëmton por përkundrazi zgjeron
mundësitë.

Qeverisja elektronike, në fakt, nuk është dhe nuk mund të jetë vetëm dixhitalizimi i administratës,
ndoshta i ilustruar nga disa praktika më të mira në administrimin e tatimeve dhe/ose politikave të
prokurimit publik310. Gjithashtu nuk përfundon vetëm me aksesin online të shërbimeve të ndryshme
publike. Një politikë qeverisjen elektronike duhet të jetë e vetëdijshme për dimensionet më të gjera të
një transformimi që përfshin funksionimin e shoqërisë demokratike dhe qeverisjes si një e tërë.

4.2 Qeverisja elektronike dhe hendeku dixhital. Revolucioni teknologjik ka transformuar rrënjësisht
shoqërinë. Teknologjitë e reja të informacionit dhe komunikimit janë një motor i gjithë proceseve të
quajtura "globalizim".

309 Faini Fernanda, L’evoluzione del modello di amministrazione digitale: dall’ e-government all’ open
government, rivista elettronica di diritto, economia, management, N.1 2014 pp 184-210. 310 Në
dispozicion në www.astridonline.it, Federalismo informatico e rinnovamento delle instituzioni, dieci tesi
sull’ e-government. Aksesi i fundit 10 prill 2016.

Tashmë flitet për "epokën e aksesit311" dhe, kjo e teknologjisë së informacionit dhe internetit, sot është
konsideruar si një parakusht për zhvillimin ekonomik dhe social. Një nga pengesat kryesore për
zhvillimin e qeverisjes elektronike, siç është bërë vazhdimisht e qartë në kapitujt e mëparshëm, është
hendeku dixhital. Dhe në fakt, aftësia për të përdorur internetin në mënyrë që të përfitohet nga
shërbimet publike kërcënon të kthehet në diskriminim dixhital, në qoftë se nuk krijohen kushtet
minimale për të përfituar nga shërbimet e parashikuara.

Hendeku dixhital, është hendeku midis personave të cilët kanë akses, përdorin dhe shfrytëzojnë
teknologjinë e infromacionit dhe personave të cilët janë të përjashtuar pjesërisht ose plotësisht për
arsye të ndryshme. Përjashtimi i atribuohet shpërndarjes së pabarabartë gjeografike, demografike,
kulturore, ekonomike, infrastrukturës, aftësisë së kufizuar etj. Nga pikëpamja e qytetarëve përdorimi i
teknologjisë së informacionit dhe komunikimit nganjëherë has në barriera kulturore, sidomos për
gjeneratat më të vjetra. Është detyrë e administratës publike të nxjerrë programe të përshtatshme
arsimore dhe trajnuese për të hequr këtë kufizim, si dhe të projektojë një strukturë organizative dhe
institucionale që i lejon ata të cilët nuk kanë mundësi të kenë akses të drejtpërdrejtë në shërbimet
online që të përfitojnë në mënyrë të barabartë nga integrimi midis organeve të ndryshme të
administratës publike nëpërmjet asaj që teknologjive e reja ofrojnë.

Parakusht i domosdoshëm që duhet t’u sigurohet të gjithë qytetarëve dhe administratës publike është
aksesi në internet. Mundësia për të pasur akses në shërbimet ekzistuese me anë të një lidhjeje të
përshtatshme nga një vend lehtësisht i arritshëm – duke nisur nga vendbanimi - ose me anë të
komunikimit celular - si telefoni është konfiguruar tashmë si një e drejtë. Objektivi kryesor, pra, duhet të
jetë “aksesi global në internet” sepse duke qenë një rrjet i hapur, ai mund të përfshijë një numër të gjerë
të subjekteve. Në të vërtetë, situata është shumë e ndërlikuar për shkak se hendeku dixhital mund të
ketë natyrë të ndryshme: mund të ketë të bëjë me të moshuarit, personat me aftësi të kufizuar, shtresat
më të varfra të popullsisë, ata që nuk kanë njohuri për gjuhët e huaja (psh për gjuhën angleze), etj. Të
ndryshme, pra, janë shkaqet e hendekut dixhital dhe të ndryshme duhet të jenë dhe mjetet juridike.
Bëhet fjalë për mungesën e infrastrukturës, kostot e larta të lidhjes, apo edhe mungesën e motivimit
personal ose aftësisë. Ka edhe pengesa, të cilat, kushtëzojnë aksesin dhe cilësinë e tij. Këto pengesa
mund të bëhen të pakalueshme, në qoftë se nuk merren në konsideratë modalitete alternative të
zhvillimit, të cilat mund të jenë312: - të ardhurat që janë të lidhura me kushtet social-ekonomike si niveli
i arsimimit, pozicioni i punës, etj. Vetë blerja e kompjuterit, bëhet e vështirë, kur ke të ardhura të
pamjaftueshme.
311 Rifkin Jeremy, L’era dell’accesso, La rivoluzione della new economy, Mondadori, Milano, 2001. 312
Pucci T., Il diritto all’accesso nella società dell’informazione e della conoscenza. Il digital divide, in
Informatica e diritto / Studi e ricerche, nr 2/2002.

- gjuha, vetëm duke marrë parasysh se në vitin 2000, 87% e dokumenteve on-line ishin në gjuhën
angleze; Kjo sjell një kufizim të madh të aksesit në informacionin në rrjet, për kë nuk njeh gjuhën dhe në
të njëjtën mënyrë edhe motorët më të njohur e kërkimit. - niveli i edukimit/arsimimit, i cili, siç u vu në
dukje më lart, është më i kushtëzuar nga të ardhurat e ndryshueshme në lidhje me të cilën lidhet në
proporcion të drejtpërdrejtë; - tregu i punës, pasi që, në përgjithësi, përqindja e të papunëve që
përdorin internetin është gjithmonë më e ulët se ajo e përdoruesve në mesin e punëtorëve. Me
papunësinë, ulet motivimi dhe nevoja për të shfrytëzuar avantazhet e ofruara nga teknologjitë e
informacionit; - gjinia: në këtë rast, hendeku nuk është i thellë, nëse gruaja është e përfshirë në shoqëri,
në kushte të barabarta me burrin; ndërkohë që është i thellë në qoftë se gruaja është në kushtet e
margjinalizimit. - grupet e ndryshme etnike, mosha dhe territori; - aftësia e kufizuar. Është i qartë, pra,
rreziku që mund të jetë afër: do të forcohej pushteti i atyre që tashmë kanë shumë burime dhe
gradualisht do të përjashtoheshin ata që janë në disavantazh. Është pohuar se "ata që janë të
përjashtuar nga shoqëria dixhitale nuk zhduken në ajër, por janë ende të pranishëm, së bashku me të
drejtat dhe nevojat e tyre”313. Për të prezantuar rrezikun e hendekut dixhital është filmuar një
dokumentar i quajtur “The hall in the wall”314, në të cilin një kamera e fshehur ka filmuar për orë të
tëra se çfarë ndodh në një fshat shumë të varfër të Indisë rreth një vrimë të bërë në një mur të një rruge
të frekuentuar nga fëmijë, brenda së cilës është vendosur një kompjuter i lidhur me internet. Filmimi
tregon se si fëmijët, edhe pse u mungojnë aftësitë kompjuterike, ishin në gjendje në një kohë të shkurtër
të përdornin kompjuterin dhe internetin. Dokumentari nënvizon faktin se në themel të hendekut dixhital
është shpërndarja e pabarabartë e burimeve dhe jo hendeku kulturor. Në konkluzion të çka u tha më
sipër qeveritë duhet të përpiqen të frenojnë fenomenin, duke siguruar pika publike të aksesit, pa pagesë
për shërbimet e informacionit në internet. (Mendoni për aksesin në internet në biblioteka, shkolla,
universitete, teatro apo, si në disa vende evropiane në stacionet e autobusëve);- të përgatisin
shpërndarjen e burimeve të destinuara në mënyrë specifike për formimin dhe përdorimin e
elektronikës; - të realizojnë zhvillimin e rrjeteve telefonike nëpërmjet krijimit të call center-ave përmes
numra pa pagesë; - të marrin përsipër organizimin e kurseve falas për të gjithë, për të

313 M. Castelles, Information Tecnology, Globalization, Social Development. Relazione per la UNRISD,
Conference on Information Tecnologies and Social Development, Palais des Nations, Geneve, 1998, në
dispozicion në http://www.unrisd.org. Akesi i fundit 20.05.2016. 314 Studio Rossellini & Associates Inc,
në dispozicion në: www.rosselliniweb.com. Aksesi i fundit 20.4 2016.

përhapur një përgatitje bazë për përdorimin e mjeteve të reja, të tilla si CIE, CNS, nënshkrimit dixhital
dhe internetit. Këto ndërhyrje mund të delegohen pranë pushtetit lokal, që ka lidhje më të ngushta me
territorin e vet në administrim dhe është më i vetëdijshëm për karakteristikat e popullsisë së tij dhe
nevojave të këtij komuniteti.

Për të arritur këtë objektiv, megjithatë, gjithë administrata publike duhet të përqendrojë përpjekjet dhe
burimet e saj, gjithashtu dhe vendet anëtare të Bashkimi Evropian duhet të përballen në mënyrë që të
miratojnë masa uniforme për tju kundërvënë kufizimeve dhe kufijve që mund të pengojnë realizimin e
procesit të e-government.
Sugjerimet e cituara më sipër tregojnë se një perspektivë e mundshme e përmirësimit mund të jetë në
përputhje me atë që ka ndodhur kohët e fundit për llojet e tjera të shërbimeve, veçanërisht në nivel
europian (p.sh. energjia elektrike dhe telekomunikacioni), nisma për ta vendosur edhe qeverisjen
elektronike në grupin e të ashtëquajturave shërbime universale; në këtë mënyrë, do të lindin detyrime
të qarta për shtetet, të detyruar të sigurojnë për të gjithë dhe kudo aksesin në shërbime të caktuara
thelbësore të cilësisë së lartë dhe me çmime të arsyeshme. Këto kushte, në fakt, nuk ekzistojnë ose ende
nuk janë plotësisht të mundshme për tu zbatuar, edhe pse nga njëra anë e drejta e aksesit në internet
njihet si “e drejtë e re” thelbësore e njeriut, është ende shumë e vështirë që kjo e drejtë të garantohet
realisht dhe në mënyrë efektive nga shteti. Edhe nga ky këndvështrim, duhet të vlerësohet shkelja e
parimit të barazisë thelbësore.

Gjithashtu probleme të tjera për tu adresuar në lidhje me qeverisjen elektronike janë: - Rritja e
ndërgjegjësimit dhe njohurive në të gjitha nivelet e administrates publike për rëndësinë e përdorimit të
teknologjive të informacionit dhe komunikimit në procesin e qeverisjes elektronike. - Përmirësimi i
infrastruktures së teknologjisë së informacionit në administratën publike. - Përcaktimi i standarteve me
qëllim rritjen e efektivitetit në punë dhe uljen e kostove operacionale. - Rritja e kapaciteteve të
burimeve njerëzore të teknologjisë së informacionit dhe kualifikimi i vazhdueshëm i tyre315.

4.3 Përparësitë, dobitë dhe sfidat e qeverisjes elektronike. Përparësitë dhe dobitë e zbatimit të
qeverisjes elektronike janë të njëjta si për vendet e zhvilluara dhe për vendet në zhvillim316. Objektivi
kryesor dhe përfitimi më i dukshëm i qeverisjes elektronike është përmirësimi i ofrimit të shërbimeve
publike qytetarëve dhe

315 Shih www.yumpu.com. Aksesi i fundit 13 prill 2016. 316 Ndou V., E-government for developing
countries: opportunities and challenges. The Electronic Journal on Information Systems in Developing
Countries vol. 18, no. 1, pp.1-24, 2004.

bizneseve. Zbatimi i qeverisjes elektronike lejon qytetarët, bizneset, dhe organet e administratës publike
të kenë akses në informacionin zyrtar në dispozicion 24 orë në ditë, 7 ditë në javë, i cili përmirëson
cilësinë e këtyre shërbimeve. Qeverisja elektronike gjithashtu u kursen klientëve para në formë të
shërbimit të shpejtë, më të lehtë dhe më të përshtatshëm, cilësi më të mirë dhe redukton kohën, dhe në
disa raste një ulje të drejtpërdrejtë në koston e shërbimit. Ka edhe shumë përfitime sociale të vlerësuara
nga qytetarët, duke përfshirë rritjen e aftësive dhe njohurive të komunitetit si dhe mundësi të reja
biznesi dhe punësimi317. Jo të gjitha përfitimet e qeverisjes elektronike janë për përdoruesit. Ajo
gjithashtu mund të sjellë kursime në kosto të institucioneve, në formën e transaksioneve të shpejta dhe
kostove më të ulëta të stafit.

Të tjera përfitime janë: përmirësimi i efikasitetit të administratës publike në përpunimin e të dhënave;

përmirësimi i shërbimeve nëpërmjet të kuptuarit më mirë të kërkesave të përdoruesve, duke synuar
shërbime on line të pandërprera; shkëmbimi i informacionit dhe ideve midis organeve të administratës
publike në nivel qëndror dhe vendor për të ndërtuar një bazë të vetme të të dhënave; ndihmon në
arritjen e objektivave ekonomike të politikave qeverisëse, duke nxitur rritje të produktivitetit të
pandarë nga TIK dhe e- tregtia; përmirësimi i transparencës, saktësisë dhe lehtësisë së informacionit
midis qeverisë dhe konsumatorëve; ndihmon në rritjen e besimit mes qeverive dhe qytetarëve, një
faktor thelbësor ky në qeverisjen e mirë, duke përdorur strategji të bazuara tek interneti për të përfshirë
qytetarët në procesin politik; ilustron transparencën dhe llogaridhënien e qeverisë318.