a.

)SAVIJANJE

1.Karakteristike procesa savijanja i nacini savijanja?

Savijanje spada u grupu postupaka tehnologije plastičnog deformisanja koji se
gotovo najčešće primjenjuju. Omogućava izradu širokog asortimana proizvoda, od
dijelova milimetra pa do nekoliko metara, uz kombinovanje sa drugim procesima
obrade. Polazni materijal (polufabrikat) je najčešće lim u vidu trake ili table, ali to
može da bude žica, puni profil, cijev. Najčešće se izvodi u hladnom stanju, ali u
slučaju teških profila, debelih limova i velikih cijevi savijanje se izvodi u toplom stanju.
Za vrijeme savijanja materijal je podvrgnut i elastičnim i plastičnim naprezanjima pa
po prestanku djelovanja sile malo se povrati i otvori.
Na osnovu tehnoloških karakteristika procesa, oblika, vrste materijala, dimenzija
pripremka i karaktera proizvodnje (veličine serije), savijanje se može podijeliti na:
- Savijanje pomoću specijalnih alata na univerzalnim presama (ugaono savijanje),
- Kružno savijanje limova preko valjaka,
- (Kružno) savijanje profila i cijevi
- Savijanje na mašinama za profilno savijanje pomoću valjaka,
- Savijanje na mašinama za profilno savijanje - na specijalnim (’’abkant’’) presama,
- Savijanje dijelova manjih dimenzija (od traka i žice) na specijalnim mašinama
(automatima).

2.Savijanje na univerzalnim masinama pomocu specijalnog alata-vrste i nacini

ugaonog savijanja?
Specijalni alati za savijanje omogućavaju izradu samo obratka određene geometrije
koja je, po pravilu, negativ radnih elemenata alata za savijanje (žiga i matrice). Oni
mogu biti postavljeni na univerzalne mašine koje su najčešče jednostrukog dejstva.

Nejla Čahtarević II parcijala-proizvodne tehnologije II

 Savijanje na univerzalnim masinama
pomocu specijalnog alata, vrste :
- specijalni alat za savijanje sa 3 ziga,
- specijalni alat za savijanje
- specijalni alat za savijanje U profila
- rotaciono savijanje.

3.Kruzno savijanje limova i profila preko valjaka?

Ovim se postupkom savijaju limovi, trake, profili i cijevi za izradu kotlova, cisterni,
rezervoara i sl. Postupak se odvija u specijalnim mašinama-savijalicama sa
najčešće tri ali mogu imati i četiri valjka. U ovoj vrsti savijanja deformacija ima
zapreminski karakter. Dužina obratka limitirana je dužinom valjaka, a na istoj
mašini mogu se oblikovati i konusni obradci. Debljina lima može dostizati i
nekoliko desetina milimetara. Pripremno savijanje krajeva lima izvodi se takođe
pomoću valjaka Savijanje na završni prečnik se vrši postepeno u više prolaza
kroz valjke, pri čemu se nakon svakog prolaza gornji valjak malo spusti.

Kružno savijanje sa 3 valjka:Lim se postavlja između tri valjka. Srednji valjak se

spusti za određenu dubinu i dolazi do progiba lima. Sada se lim provuče maksimalno
moguće lijevo pa desno rotiranjem valjka. Najćešće je pogonski valjak samo srednji
(odnosno gornji) dok su donji valjci samo oslonci. Zatim se srednji valjak ponovi
spusti na slijedeću dubinu te se ponovi valjanje. Postupak se ponavlja do potrebnog
radijusa savijanja.

Nejla Čahtarević II parcijala-proizvodne tehnologije II

Kružno savijanje sa 4 valjka:Lim se postavlja između većeg gornjeg valjka, koji je
pogonski i manjeg doljnjeg valjka, koji se može vertikalno pomicati i tlačiti lim na
gornji valjak. Manji lijevi i desni valjak se natiskuju na lim premještanjem položaja u
smjeru strelica.

4.Savijanje cijevi i proflila?

Savijanje i druga oblikovanja cijevi kružnog presjeka i drugih šupljih profila,
zahtijevaju primjenu posebnih alata i mašina da bi se spriječila ili u dovoljnoj mjeri
kompenzirala pojava nekontrolisanog deformisanja u savijenoj zoni.Uspješno
savijena cijev podrazumijeva savijanje u jednoj ili više savijenih zona sa očuvanim
dimenzijama otvora i stanjenjem zida komada ispod kritičnog iznosa.
Alati za savijanje cijevi:
a)Savijanje oko nepokretnog profilisanog oblikača
b)Prikaz tzv. rotacionog savijanja cijevi koje ima najširu primjenu. Oblikovanje je vrlo
efikasno, a proces je pogodan za kompjuterizovano upravljanje
c)Sličan princip, ali je centralni blok nepokretan. Savijanje izvodi gornji držač.
d)Savijanje pomoću tri valjka.

Sklonost ka pojavi defekata je veća kod tankozidnih cijevi. Ako je debljina zida cijevi
dovoljno velika nije potrebno preduzimati bilo kakve mjere, cijev se savija kao puni
profil. Najstariji način za sprečavanje defekata pri savijanju cijevi, se sastoji u
punjenju šupljine cijevi deformabilnom materijom i zatvaranju krajeva. Pokazalo se da
je pijesak najpogodniji za ovu namjenu, ali se koristi guma i slični sintetički materijali.
U industrijskoj praksi pri većim serijama cijevi se ispunjavaju fleksibilnim jezgrima ili
šipkom sa zaobljenim krajem.

5.Profilno savijanje limova pomocu valjaka?

Masovna proizvodnja limenih profila veće dužine i talasastih površina izvodi se na
mašinama za profilisanje limova pomoću valjaka. One mogu imati i više od 20 radnih
pozicija sa odgovarajućim valjcima u zahvatu.
Karakteristike ovako dobijenih profila i procesa profilisanja su:
- Širok asortiman poprečnih presjeka profila sa maksimalnom nosivošču i racionalnim
iskorišćenjem materijala.

Nejla Čahtarević II parcijala-proizvodne tehnologije II

- Mogućnost stvaranja lakih konstrukcija.
- Debljina lima je prilično ujednačena po poprečnom presjeku obratka.
- Dodatna obrada hladno oblikovanog profila je minimalna i stepen iskorišćenja
materijala se kreće do 99,9%.
- Hladno oblikovani profili su ojačani.
- Tačnost dimenzija poprečnog presjeka profila je viša u odnosu na profile dobijene
drugim postupcima.
Oblik poprečnog presjeka profila koji se izrađuje savijanjem pomoću valjka može biti
veoma različit. U principu treba razlikovati dvije osnovne grupe ovih elemenata:
a) pojedinačne profile čija je širina znatno manja u odnosu na dužinu profila i
b) profilisane (talasaste) limove veće širine.
Pojedinačni profili mogu biti: otvoreni i zatvoreni, ravnokraki i raznokraki, kutijasti,
koritasti, ugaoni itd. Pripremak za izradu profila je lim odgovarajuće
širine i debljine koji može biti u obliku traka ili
tabli određene dužine ili namotan u bunt kada je
upitanju kontinualni proces profilisanja.
Debljina materijala određuje zazor valjaka i mora
se nalaziti u granicama definisanim standardom.
Širina pripremka utiče na konačne dimenzije
profila te se i ona mora održavati u odreĎenim
granicama.

Konstrukciono oblikovanje valjka vrši se na osnovu oblika obratka po fazama

profilisanja. Geometrija obratka u posmatranoj fazi obrade u najvećoj mjeri definiše
geometriju valjaka za tu fazu. Valjci za prvu fazu obrade moraju biti konstrukciono
oblikovani tako da obezbjeđuju sigurno uvođenje trake što se postiže predviđanjem
bočnih elemenata na valjku.

6.Profilno savijanje limova pomocu specijalnih Abkant presa?

Ovaj tip savijanja zapravo predstavlja ugaono savijanje komada koji najčešće imaju
veliku širinu savijene zone. Pritiskivač je velike dužine, nožastog oblika i, najčešće,
izvodi jednougaono savijanje uz pomoć univerzalne matrice. Oblikovanje je uglavnom
višeoperaciono.Ove prese su snadbjevene sa kompletima univerzalnih alata koji se
sastoje od tiskača i kalupa različitih profila. Sa ovim alatima mogu se izrađivati profili
zatvorenog oblika.
Obrtanjem kalupa za savijanje i zamjenom tiskača odgovarajućeg profila vrši se
izrada zatvorenog profila od prve do posljednje operacije.

Nejla Čahtarević II parcijala-proizvodne tehnologije II

7.Savijanje sitnih dijelova od zice itrake?
Sitni dijelovi od žice i užih traka izrađuju se na specijalnim automatskim mašinama
koje imaju više radnih pozicija. Postupak oblikovanja je višeoperacioni, a radni
komad se dobija uzastopnim djelovanjem alata koji su postavljeni radijalno
(zvjezdasto) u odnosu na centralnu zonu mašine. Proizvodnost ovakvih mašina je
veoma velika (i do 300 kom/min). U slučaju izrade na univerzalnim jednopozicionim
presama alati su koračni višepozicioni. Gotov komad se dobija poslije toliko hodova
pritiskivača prese koliko ima radnih pozicija u alatu.>

8.Parametri savijene zone, moment savijanja i način proračuna sile savijanja?

Zona savijanja je relativno mala. Unutrašnja vlakna zone savijanja su opterećena na
pritisak, što znači da dolazi do smanjenja njihove dužine. Vanjska vlakna su
opterećena na istezanje, zbog čega dolazi do njihovog izduženja. Između ove dvije
zone postoji neutralna zona neutralna osa.

Nejla Čahtarević II parcijala-proizvodne tehnologije II

 U zavisnosti od veličine vanjskog momenta M razlikuju se
tri/četiri slučaja napona u poprečnom presjeku nosača širine
b i visine s pri savijanju: a)Čisto elastično savijanje;b)
Elastično-plastično savijanje;c) Čisto plastično savijanjed)
Čisto plastično savijanje sa nelinearnim ojačanjem.

Sile savijanja se određuju iz uslova jednakosti momenata savijanja vanjskih sila i

momenta unutrašnjih sila.
Kod slobodnog savijanja radni predmet se posmatra kao greda opterećena
koncentrisanom silom na sredini: M=Fa*X
Konačan izraz za silu slobodnog savijanja V
profila: (izraz na slici ispred)

Ako se uzme u obzir očvršćavanje materijala,

koristeći izaz za moment savijanja, konačni izraz
za silu savijanja u tom slučaju glasiizraz na slici
prije)

9.Razvijene dužina obratka pri savijanju i granične vrijednosti radijusa

savijanja?
Razvijeni oblik radnog predmeta radi se na osnovu njegovog crteža na kome moraju
biti definisane sve dimenzije sa traženim tolerancijama izrade i vrstom
materijala.Ukupna razvijena dužina radnog predmeta sastoji se od ravnih
nedeformisanih dijelova i savijenih dijelova u zonama savijanja. Dužine savijenih
dijelova računaju se kao dužine lukova neutralne ose.

Nejla Čahtarević II parcijala-proizvodne tehnologije II

10.Elastično ispravljanje i kompenzacija elastičnog ispravljanja?
Ukupnu deformaciju pri savijanju gotovo uvijek čini, pored plastičnog i elastični dio.
Po oslobađanju savijenog dijela iz alata nastaje elastično vraćanje koje se očituje
povećanjem ugla savijanja.Obrada lima savijanjem ima značajne specifičnosti u
odnosu na ostale tehnološke metode plastičnog deformisanja metala Prije svega,
kod ove obrade, za razliku od npr. zapreminske obrade deformisanjem, ne mogu
zanemariti elastične deformacije radnog dijela nakon savijanja. Prilikom koncipiranja,
konstrukcije i izrade alata za savijanje neophodno je voditi računa o prirodi i
intenzitetu tih povratnih deformacija.

Nejla Čahtarević II parcijala-proizvodne tehnologije II

11.Osnovni elementi tehnološkog postupka i dimenzionisanja alata za
savijanje?
Tehnološki postupak savijanja radi se na osnovu crteža radnog predmeta kojeg treba
izraditi. Na crtežu moraju biti naznačene tolerancije izrade radnog predmeta i vrsta
materijala.Tehnološki postupak ima slijedeći redoslijed:
- razvijanje radnog predmeta odnosno određivanje početnog oblika pripremka;
- provjera graničnih vrijednosti poluprečnika savijanja;
- određivanje faktora elastičnog ispravljanja;
- određivanje dimenzija alata;
- određivanje zazora.

Nejla Čahtarević II parcijala-proizvodne tehnologije II

b) ISTISKIVANJE
12. Osnovne karakteristike procesa istiskivanja?
Istiskivanje je proces masivnog /zapreminskog, 3D/ oblikovanja pri kome se materijal,
pod dejstvom opterećenja, dovodi u plastično stanje i oblikuje tečenjem kroz
predviđene otvore u alatu ili kroz zazor između tiskača i matrice. Istiskivanje je
tehnološki postupak obrade deformisanjem kojim se pod dejstvom veoma velikih sila
materijal dovodi u stanje plastičnog tečenja i istiskuje kroz otvor u kalupu ili kroz
zazor između tiskača i kalupa. Izvodi se najčešće u hladnom stanju, mada može da
bude i polutoplo i toplo. S obzirom na visoke troškove alata, mašine i ostale opreme,
tehnologija istiskivanja je ekonomski opravdana samo za velike serije. Iskustveni
podaci pokazuju da je ekonomski opravdana serija za veće obratke 1000–10.000
komada mjesečno, a za dijelove do 5 mm = 50. 000 komada. Izrađuju se dijelovi
složenog oblika od čelika, obojenih metala i njihovih legura /Zn, Al, i sl.).
Načini oblikovanja istiskivanjem:
- Hladno istiskivanje
- Toplo istiskivanje
- Hidrostatičko istiskivanje.

13. Specifičnosti i vrste hladnog istiskivanja?

Primjena u automobilskoj industriji, opštoj mašinogradnji, elektrotehnici i vojnoj
industriji. Obradivost zavisi od hemijskog sastava i strukture. Sa nižim sadržajem
ugljenika i legirajućih elemenata obradivost je bolja. Zbog ekstremno visokih
kontaktnih pritisaka dolazi do hladnog zavarivanja.
U zavisnosti od geometrije tečenja postoje tri osnovne vrste istiskivanja:
– istosmjerno,
– suprotnosmjerno i
– radijalno.
Osnovne karakteristike procesa:
– najčešće se dobijaju osnosimetrični dijelovi prečnika D ≤ 50mm i dužine L ≤ 100mm
– masa dijelova je najčešće do cca 3 kg
– kratko vrijeme izrade,
– visok stepen iskorišćenja materijala i energije,

Nejla Čahtarević II parcijala-proizvodne tehnologije II

– visoka tačnost i kvalitet obrađenih površina,
– poboljšanje mehaničkih osobina materijala,
– velika opterećenja alata
– kod istiskivanja čelika neophodna je elektrohemijska priprema površine komada,
– opravdana je primjena kod većih serija.

14. Način određivanja dimenzija pripremka, stepena deformacije kod postupaka

istosmjernog hladnog istiskivanja?

Nejla Čahtarević II parcijala-proizvodne tehnologije II

15. Način određivanja dimenzija pripremka, stepena deformacije, kod
postupaka protusmjernog hladnog istiskivanja?

Deformaciona sila protusmjernog istiskivanja moţe se izračunati po obrascu:

gdje su:
A – površina na koju djeluje tiskač;
d1 – unutrašnji prečnik izratka;
p – radni pritisak protusmjernog istiskivanja.

16. Vrste alata i osnovne karakteristike izvršnih/ radnih elemenata alata za

hladno istiskivanje?
Proces istiskivanja vrši se pomoću specijalnih alata koji se postavljaju na prese.
Konstrukcija alata za istiskivanje u hladnom stanju uslovljena je raspoloživom vrstom
prese. Najčešće se alati dijele na:
- alate za univerzalne prese (jednopozicioni i višepozicioni);
- alate za transfer prese i
- alate za automate i prese specijalne izvedbe.
U izvršne dijelove alata za hladno istiskivanje spadaju: tiskač i kalup/matrica za
istiskivanje. To su ujedno i najopterećeniji dijelovi alata. Pri konstrukciji i izradi njima
treba posvetiti najveću pažnju.

Nejla Čahtarević II parcijala-proizvodne tehnologije II

17. Skica radnih elemenata alata za hladno istiskivanje?

18. Tehnološki postupak hladnog istiskivanja?

Tehnološki postupak hladnog istiskivanja sastoji se iz slijedećih faza:
1.Analiza tehnologičnosti konstrukcije radnog predmeta (Osnova kod projektovanja
tehnološkog postupka hladnog istiskivanja je crtež radnog predmeta i izabrani
materijal. Crtež se analizira sa stanovišta limitirajućih faktora primjene hladnog
istiskivanja.)
2.Određivanje dimenzija i oblika pripremka za izradu radnog predmeta (Dimenzije i
oblik pripremka za hladno istiskivanje opisani su ranije. Za određivanje oblika
pripremka vrijedi opšte pravilo da oblik i dimenzije pripremka trebaju biti što bliže
obliku i dimenzijama radnog predmeta. Polazni materijal za izradu pripremaka je
najčešće u obliku šipke.)
3.Određivanje režima termičke obrade (Hladnim istiskivanjem-očvršćavanja
materijala i gubitak plastičnih svojstava. Da bi se postigao maksimalni stepen
deformacije u jednoj operaciji vrši se žarenje pripremka.)
4.Određivanje broja operacija (Procjenu broja operacija hladnog istiskivanja moguće
je izvršiti na osnovu logaritamskog stepena deformacije.)
5.Proračun deformacione sile i deformacionog rada za sve operacije istiskivanja.

Nejla Čahtarević II parcijala-proizvodne tehnologije II

19. Toplo istiskivanje profila, šipki i cijevi?
Istiskivanjem u toplom stanju proizvode se profili različitog oblika i velikih dužina. Ovo
istiskivanje se vrši na specijalnim presama, koje imaju odeđeni broj dodatnih uređaja
i pristroja za: transport, sječenje, zatezanje i termičku obradu.Temperature na koje se
materijal prije obrade zagrijava su iznad temperature rekristalizacije (za čelik to je
1300oC). Istiskivanje u toplom stanju vrši se na način da se zagrijani trupac metala
postavlja u cilindar prese, gdje se pomoću klipa prese istiskuje kroz otvor u matrici.
Od trupca velikog poprečnog presjeka izrađuju se profili čiji je poprečni presjek
znatno manji. Dobijeni polufabrikati imaju dužinu od nekoliko mm do nekoliko
desetina metara.
Istiskivanje u toplom stanju vrši se na način da se
zagrijani trupac metala postavlja u cilindar prese, gdje
se pomoću klipa prese istiskuje kroz otvor u matrici.
Zavisno od smjera tečenja materijala, kao i kod hladnog
istiskivanja, kod ekstruzije razlikuju se postupci:
istosmjernog, protusmjernog i poprečnog/radijalnog
istiskivanja. Prema obliku profila razlikuju se postupci
istiskivanja punih (otvorenih) i šupljih (zatvorenih)
profila.

20. Hidrostatičko istiskivanje?

Profili se mogu izraĎivati i hidrostatskim istiskivanjem u hladnom stanju. Isticanje
profila kroz matricu nastaje pod dejstvom pritiska fluida na trupac. Pritisak fluida
ostvaruje se djelovanjem klipa prese.Glavna prednost ovog načina istiskivanja je što
ne postoji trenje između trupca i recipijenta, pa su potrebne znatno manje sile
istiskivanja. Glavni nedostatak ovog načina istiskivanja su specijalni zaptivači, koji
moraju izdražati visoke pritiske.

Nejla Čahtarević II parcijala-proizvodne tehnologije II

21. Vučenje žice?
Proces izrade ţice poznat je pod nazivom vučenje i obavlja se u hladnom stanju. Pod
žicom se smatra proizvod prečnika do 9 mm.Pod izvlačenjem žice podrazumjeva se
postupak provlačenja žice kroz vučne matrice odreĎenog oblika i prečnika. Žica je
izložena smanjenju poprečnog presjeka pri istovremenom izduženju i promjeni oblika
i strukture. Izvlačenjem se postiže smanjenje poprečnog presjeka, tačna dimenzija,
čista površina, a u kombinaciju sa odgovarajućom termičkom obradom i željene
osobine.Alati za izvačenje žice su matrice profilisanog presjeka. Matrice za hladno
izvlačenje izraĎuju se od alatnih čelika, tvrdih metala, čak i od dijamanta. Sastoje se
od ulaznog dijela, dijela za kalibriranje, te izlaznog dijela.

Matrice mogu biti jednodijelne ili višedijelne. Višedijelne matrice se sastoje od više
podesivih segmenata koji se mogu razmicati tako da se dobiju različite dimenzije.

Nejla Čahtarević II parcijala-proizvodne tehnologije II