‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬

‫ب ْدم ٰہاّلل َّٰ‬

‫الر ْ ہْحن َّٰ‬
‫الر ِح ْي ِ ِم ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬
‫درس ۺاظنیم ۺںیم ۺدالخ ۺاصنبۺاتکب ۺ’’اجمین ۺاالدب‘‘ ۺیک ۺلمکم ۺاکیۺرتہبنی اردوۺ‬
‫رشحۺرعیبۺابعرتۺرپۺارعاب‪،‬لحۺاغلتۺیکۺرثکتۺ‪،‬امدہۺوتفہۺااسقؾۺیکۺنییعتۺٓااسؿۺۺاورسیلس‬
‫اردورتہمجۺےکۺاسھت‬

‫انبؾ‬
‫معارف االدب‬
‫رشح‬

‫جماین االدب‬
‫از‬
‫دمحمۺلگۺرسیراضۺابصمیحۺ‬
‫دمانوپری‪،‬ۺربیلیۺرشفی‬

‫٭٭٭ناشر٭٭٭‬
‫اقدریۺاتکبۺرھگۺ‪،‬االسہیمۺامرٹیکۺۺ‪،‬ربیلیۺرشفی‬
‫‪1‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬

‫ہلمجۺوقحؼۺقحبۺرتممجۺوانرشۺوفحمظۺںیہ‬
‫اعمرػۺاالدبۺرشحۺاجمینۺاالدب‬ ‫‪6‬‬ ‫انؾۺاتکب‬
‫دمحمۺلگۺرسیراضۺابصمیحۺ‪،‬دمانۺوپری‪،‬ربیلیۺرشفیۺوییپ‬ ‫‪6‬‬ ‫رتممج‬
‫‪350‬‬ ‫‪6‬‬ ‫احفصت‬
‫امکؽۺادمحۺاقدریۺرمادٓاابد‬ ‫‪6‬‬ ‫وپمکزگن‬
‫اقدریۺاتکبۺرھگ‪،‬االسہیمۺامرٹیکۺدجسمۺ‪،‬ربیلیۺرشفی‬ ‫‪6‬‬ ‫انرش‬
‫ایگرہۺوس‬ ‫‪6‬‬ ‫دعتادۺ‬
‫‪۲۰۱۷‬ء‬ ‫‪6‬‬ ‫اسؽۺااشتع‬
‫‪8057889427,9458201735‬‬ ‫‪6‬‬ ‫راہطبۺربمن‬

‫ملنےکےپتے‬
‫اقدریۺاتکبۺرھگاالسہیمۺامرٹیک‪،‬ۺربیلیۺرشفی‬ ‫‪‬‬
‫ۺقحۺاڈیکیمۺابمرکۺوپر‪،‬ۺامظعۺڑگھ‬ ‫‪‬‬
‫�‪،‬ابمرکۺوپر‪،‬ۺامظعۺڑگھ‬ ‫‪‬‬
‫ہبتکمۺاحظفۺتلم‪،‬ابمرکۺوپرۺامظعۺڑگھ‬ ‫‪‬‬
‫اقدریۺکبۺڈوپ‪،‬االسہیمۺامرٹیکۺدجسمربیلیۺرشفیۺوییپ‬ ‫‪‬‬
‫رباکیتۺبکڈوپ‪،‬االسہیمۺامرٹیکۺربیلیۺرشفیۺوییپ‬ ‫‪‬‬
‫ۃبتکمۺاٰیفطصملۺ‪،‬االسہیمۺامرٹیک‪،‬ۺربیلیۺرشفی‬ ‫‪‬‬
‫ہبتکمۺرامحہینۺروضہیۺ‪،‬دراگہۺایلعۺرضحتۺربیلیۺرشفیۺ‬ ‫‪‬‬

‫‪2‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬

‫رہفتسۺاضمنیم‬
‫رشػۺااستنب ‪31 ..............................................................‬‬
‫دہتہی ‪31.......................................................................‬‬
‫شیپۺۺظفل ‪31 ....................................................................‬‬
‫ھفتۺااسقؾۺاکۺایبؿ ‪34 ..........................................................‬‬
‫دقمہم ‪22......................................................................‬‬
‫الہپۺاببۺدنیۺداریۺاورۺرپزیہاگریۺےکۺایبؿۺںیم ‪21................................‬‬
‫اہللۺاعتٰیلۺیکۺدقرتۺاکۺایبؿ ‪21....................................................‬‬
‫اہللۺاعتٰیلۺےکۺملعۺاکۺایبؿ ‪22.......................................................‬‬
‫اہللۺاعتٰیلۺیکۺتمکحۺاورۺاسۺیکۺدتریبۺاکۺایبؿ‪24...................................... 6‬‬
‫اہللۺےسۺڈرےنۺاکۺایبؿ ‪13........................................................‬‬
‫اہللۺاعتٰیلۺیکۺدمحۺاکۺایبؿ‪13 ........................................................‬‬
‫امنزۺیکۺاپدنبیۺاکۺایبؿ‪12..........................................................‬‬
‫ٓارختۺیکۺایدۺاکۺایبؿ‪12...........................................................‬‬
‫داینۺیکۺذتلۺاکۺایبؿ ‪15...........................................................‬‬
‫رضحتۺاربامیہۺنبۺادمہۺیکۺداینۺےسۺےبۺریتبغۺاکۺایبؿ ‪13..............................‬‬
‫دورساۺاببۺوتمکحںۺےکۺایبؿۺںیم ‪11...............................................‬‬
‫رسیتاۺاببۺوہشمرۺاثمولںۺےکۺایبؿۺںیم ‪31..........................................‬‬
‫وچاھتۺاببۺاجونروںۺیکۺوبویلںۺیکۺاثمولںۺےکۺایبؿۺںیم ‪34............................‬‬

‫‪3‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫خطبۺاورۺایسہۺرگنۺےکۺرپدنہۺاکۺواہعق ‪34...............................................‬‬
‫ےلبۺاکۺواہعق ‪35..................................................................‬‬
‫اکیۺہچبۺاورۺوھچبۺاکۺواہعق ‪43........................................................‬‬
‫یلبۺامنۺاجونروںۺاورۺرمویغںۺاکۺواہعق‪43 .............................................‬‬
‫ااسنؿۺاورۺتبۺاکۺواہعق ‪43 ........................................................‬‬
‫ااسنؿۺاورۺومتۺاکۺواہعق ‪42.......................................................‬‬
‫دوۺویلبںۺاورۺدنبرۺاکۺواہعق ‪41.......................................................‬‬
‫اکشریۺاورۺڑچایۺاکۺواہعق ‪41.........................................................‬‬
‫اکےلۺصخشۺاکۺواہعق ‪41............................................................‬‬
‫ولڑمیۺاورڈوھؽۺاکۺواہعق ‪42.......................................................‬‬
‫ریشۺولڑمیۺاورۺڑیھبےیۺاکۺواہعق‪43..................................................‬‬
‫رھگولیۺوچایہۺاورۺچنگلیۺوچایہاکواہعق ‪44...............................................‬‬
‫ربگالیۺاورۺدہشۺیکۺیھکمۺاکۺواہعق ‪45....................................................‬‬
‫وسرۺاورۺدگیھۺاکواہعق ‪53..........................................................‬‬
‫ےتکۺاورۺلیچۺاکۺواہعق ‪53 .........................................................‬‬
‫ولڑمویںۺاورۺرخوگوشںۺاکواہعق‪52..................................................‬‬
‫رہؿۺاورۺولڑمیۺاکۺواہعق ‪51........................................................‬‬
‫لیبۺاورۺریشۺاکۺواہعق ‪51............................................................‬‬
‫دوۺوتکںۺاکۺواہعق ‪51...............................................................‬‬
‫اعدبۺاورۺدوھاکۺابزیۺرکےنۺواولںۺاکۺواہعق ‪52..........................................‬‬
‫‪4‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اکیۺونکںیئۺںیمۺااسنؿ‪،‬ریشۺاورۺرھچیۺاکۺواہعق ‪53......................................‬‬
‫ولڑمیۺاورۺوجبۺاکۺواہعق ‪54..........................................................‬‬
‫ااسنؿۺ‪،‬ریشۺاورۺرھچیۺاکۺواہعق ‪55....................................................‬‬
‫دگےھۺاورۺلیبۺاکۺواہعق ‪333......................................................‬‬
‫اپوچناںۺاببۺوخویبںۺاورۺاخویمںۺےکۺایبؿۺںیم ‪331 ................................‬‬
‫تحیصنۺاوروشمرہ ‪331 .............................................................‬‬
‫تبحمۺاوریچسۺدویتس ‪333 ..........................................................‬‬
‫دینمشۺےکۺاابسبۺاکایبؿ ‪334.....................................................‬‬
‫زابؿۺیکۺافحتظۺاکۺایبؿ ‪333.....................................................‬‬
‫رازۺےکۺوپدیشہۺرےنھکۺاکۺایبؿ ‪332.................................................‬‬
‫چسۺاورۺوھجٹۺاکایبؿ ‪331........................................................‬‬
‫احدسۺیکۺربایئۺاکۺایبؿ ‪333........................................................‬‬
‫ربےۺاالخؼۺیکۺذمتمۺاکۺایبؿ ‪335...............................................‬‬
‫ہصغۺیکۺربایئۺاکۺایبؿ‪323 .........................................................‬‬
‫ااسکنریۺیکۺرعتفیۺاورۺربکتۺیکۺربایئۺاکۺایبؿ ‪321.....................................‬‬
‫اسۺصخشۺیکۺربایئۺاکۺایبؿۺوجۺۺذعمرتۺرکےۺرھپۺربایئۺرکے ‪321......................‬‬
‫رشابۺیکۺربایئۺاکۺایبؿ ‪322 ......................................................‬‬
‫اخسوتۺوایفیضۺیکۺرعتفیۺاکۺایبؿ ‪324.............................................‬‬
‫ااصنػۺیکۺرعتفیۺاکۺایبؿ ‪325 ...................................................‬‬
‫درزگرۺرکےنۺیکۺرعتفیۺاکۺایبؿ ‪313...............................................‬‬
‫‪5‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ڑگھجوںۺیکۺربایئۺاکۺایبؿ‪311......................................................‬‬
‫ذماؼۺیکۺربایئۺاکۺایبؿ‪311........................................................‬‬
‫اےنپۺوٹیبںۺوکۺزنارۺیکۺوتیصۺرکےنۺاکۺایبؿ ‪313.....................................‬‬
‫اٹھچۺاببۺاہکوینںۺاورۺوفیطلںۺےکۺایبؿۺںیم ‪315....................................‬‬
‫رعبۺےکۺداہییتۺاورۺاچدنۺاکۺواہعق ‪312 .............................................‬‬
‫رعبۺاکۺداہییتۺاورۺدشمگہۺاوینٹنۺاکۺواہعق ‪314........................................‬‬
‫امقلؿۺاورۺالغومںۺاکۺواہعق‪313....................................................‬‬
‫احیجۺاورۺاامتنۺاکۺواہعق ‪311 ......................................................‬‬
‫خلبۺاکۺاحمکۺاورۺاۺسۺاکۺاتک ‪313.......................................................‬‬
‫اوبۺدفلۺاورۺاسۺےکۺڑپویسۺاکۺواہعق ‪314...........................................‬‬
‫اوبۺاالعلءۺرعمیۺاورۺاکیۺڑلےکۺاکۺواہعق ‪315.........................................‬‬
‫سیدیۺاورۺاکیۺداہییتۺوعرتۺاکۺواہعق ‪323 ............................................‬‬
‫اعمیفۺاکۺایبؿ ‪323...............................................................‬‬
‫ردیشۺاورۺدیمحۺاکۺواہعق ‪323........................................................‬‬
‫وصتریۺانبےنۺواےلۺاورۺوچرۺاکۺواہعق ‪322 ............................................‬‬
‫مہۺنیشنۺاوررشابۺاکۺایپہل ‪321 ...................................................‬‬
‫زخاہنۺاورۺایسوحںۺاکۺواہعق ‪321....................................................‬‬
‫ابدنیۺاورۺایپےلۺاکۺواہعق ‪322.....................................................‬‬
‫اہروؿۺردیشۺاورۺاوبۺاعموہیۺاکۺواہعق‪323..............................................‬‬
‫رصیقۺاکۺاقدصۺاورۺرضحتۺرمعۺنبۺاطخبۺریضۺاہللۺہنعۺاکۺواہعق ‪324.....................‬‬
‫‪6‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫زایدۺےکۺاعمػۺرکۺےنۺاکۺواہعق ‪325................................................‬‬
‫دبعۺاکلملۺےکۺاعمػۺرکۺےنۺاکۺواہعق ‪333 ..........................................‬‬
‫رضحتۺرفعجۺاورۺاؿۺےکۺالغؾۺاکۺواہعق ‪333.........................................‬‬
‫دہمیۺاورۺاوبۺااتعلہیہۺاکۺواہعق‪332 ..................................................‬‬
‫ٓاشتۺرپوتسںۺاکۺوشیپاۺۺاورۺونۺریشواں ‪332 ...........................................‬‬
‫اےنپۺاورپۺدورسےۺوکۺوفتیقۺدےنیاکۺواہعق ‪331......................................‬‬
‫داہییتۺاورۺڈٹویںۺاکۺواہعق ‪331 ....................................................‬‬
‫رضحتۺدبعۺارلنٰمحۺنبۺوعػۺاورۺرضحتۺرمعۺنبۺاطخبۺریضۺاہللۺہنعۺاکۺواہعق ‪331......‬‬
‫رچخۺوسارۺاکۺواہعق ‪332.............................................................‬‬
‫یحیۺاورۺۺاوبۺرفعجۺاکۺواہعق ‪333.......................................................‬‬
‫رضحتۺرمعۺریضۺاہللۺہنعۺاورۺہشنۺںیمۺتسمۺٓادیمۺاکۺواہعق‪333.........................‬‬
‫رضحتۺرعوہۺاورۺدبعۺاکلملۺاکۺواہعق ‪334...........................................‬‬
‫یفسلفۺاورۺوخبۺوصرتۺٓادیمۺاکۺواہعق ‪335..........................................‬‬
‫رضحتۺرمعۺنبۺدبعۺازعلسیۺاورۺالغؾۺاکۺواہعق ‪335......................................‬‬
‫الصحۺادلنیۺاوییبۺاورۺاسۺوعرتۺاکۺواہعقۺسجۺاکۺہچبۺمگۺوہۺایگۺاھت ‪343...................‬‬
‫رضحتۺرعیبۺاوربٹۺاکۺواہعق ‪342.................................................‬‬
‫اکیۺڑلےکۺاورۺاسۺےکۺاچچۺاکۺواہعق ‪342............................................‬‬
‫ربےۺڑپویسۺاکۺواہعق ‪341........................................................‬‬
‫کیلسۺنبۺسلکہۺاکۺواہعق ‪341......................................................‬‬
‫اوبۺااتعلہیہۺیکۺحبصۺاکۺواہعق ‪342......................................................‬‬
‫‪7‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ٰییحیۺنبۺامثکۺاورۺامومؿۺاکۺواہعق ‪343.................................................‬‬
‫ٰییحیۺربۺیکمۺاورۺاؿۺےکۺاسلئۺاکۺواہعق ‪344............................................‬‬
‫دوۺبسۺےسۺربیۺاورۺدوۺبسۺےسۺایھچۺزیچوںۺاکۺایبؿ ‪345...........................‬‬
‫رضحتۺاربامیہۺنبۺادمہۺاکۺواہعق ‪353..............................................‬‬
‫دبعۺازعلسیۺنبۺرمواؿۺاکۺواہعق ‪352 .................................................‬‬
‫رضحتۺامقلؿۺاورۺاعدبۺاکواہعق ‪351................................................‬‬
‫ہفیلخۺوتملکۺاورۺاوبۺعیناءۺاکۺواہعق ‪351 ..............................................‬‬
‫اکیۺےبۺووقػۺاورۺاکیۺربدۺابۺرۺاکۺواہعق ‪351........................................‬‬
‫رازیۺاورۺوچبںۺاکۺواہعق ‪352......................................................‬‬
‫اکیۺاحیجۺاورۺڑبایھۺاکۺواہعق‪354...................................................‬‬
‫اوبۺوقعیبۺویفسۺاکۺواہعق ‪233 ....................................................‬‬
‫ہفیلخۺوصنمرۺاورۺولظمؾۺاکۺواہعق‪232 ................................................‬‬
‫اہللۺاعتٰیلۺیکۺدمدۺےسۺاجنتۺاپےنۺاکۺواہعق ‪231 .......................................‬‬
‫وفیجۺاورۺدوھےکۺابزۺاکۺواہعق ‪232 ..................................................‬‬
‫ہفیلخۺامومؿۺاورۺانسرۺاکۺواہعق ‪235 ..................................................‬‬
‫اظنؾۺاکلملۺاورۺاوبۺدیعسۺوصیفۺاکۺواہعق ‪233..........................................‬‬
‫اسوتاںۺاببۺوفیطلںۺےکۺایبؿۺںیم ‪231 ...........................................‬‬
‫اجحۺجۺنبۺویفسۺاورۺاکیۺزبرگۺاکۺواہعق ‪234.......................................‬‬
‫امومؿۺردیشۺاورۺوبنتۺےکۺدوعدیارۺاکۺواہعق ‪235 .....................................‬‬
‫ہفیلخۺمصتعمۺاورۺدینجۺااکسیفۺےکۺڑلےکۺاکۺواہعق ‪223 ...................................‬‬
‫‪8‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫المۺؽۺںیمۺڈاےنلۺگنتۺرکےنواےلۺامہمؿۺاکۺواہعق ‪222 ...............................‬‬
‫رصبہۺاورۺدمےنیۺےکۺۺرےنہۺواےلۺاکۺواہعق ‪221 .......................................‬‬
‫اشرعۺاورۺہفیلخۺامومؿۺاکۺواہعق ‪221 .................................................‬‬
‫داہییتۺوبڑےھۺےکۺاسھتۺاہروؿۺردیشۺاورۺرفعجۺاکۺواہعق‪223 ...........................‬‬
‫امیبرۺاورۺاعدبۺاکۺواہعق ‪225 ..........................................................‬‬
‫دوۺداہیویتںۺاکۺواہعق ‪213 .........................................................‬‬
‫اوبدالہمۺاورہفیلخۺافسحۺاکۺواہعق‪212 ...............................................‬‬
‫امومؿۺاوریلیفطۺاکۺواہعق ‪211 .......................................................‬‬
‫دوۺوچرۺاورۺدگےھۺاکۺواہعق ‪211 ....................................................‬‬
‫اقیضۺاورۺاترجۺاکۺواہعق ‪213 .......................................................‬‬
‫ڑلایئۺےکۺوشنیقۺاکۺواہعق ‪213 .....................................................‬‬
‫رچواےہۺاورۺزیکشمہۺاکۺواہعق ‪212 ...................................................‬‬
‫وصنمراورۺانبۺرہہمۺاکۺواہعق‪211 ...................................................‬‬
‫اشبرۺیلیفطۺیکۺاہکین‪211 ............................................................‬‬
‫نعمۺنبۺزادئہۺیکۺاخسوتۺاکۺواہعق ‪213 ..............................................‬‬
‫اکیۺیلیفطۺاورۺاکیۺاسمرفۺاکۺواہعق ‪214 ...............................................‬‬
‫ہفیلخۺدہمیۺاورۺداہییتۺاکۺواہعق‪215 ................................................‬‬
‫اوبۺہملسۺیلیفطۺاکۺواہعق ‪213.........................................................‬‬
‫ابلقۺیکۺاہکین ‪212 ...............................................................‬‬
‫ااحسؼۺومیلصۺاورۺوثلکؾۺاتعیبۺاکۺواہعق ‪211 ...........................................‬‬
‫‪9‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫رفیبیۺوبڑےھۺاورۺوعرتۺاکۺواہعق ‪215 ..............................................‬‬
‫انرجتہبۺاکرۺاورۺاچالکۺاکۺواہعق ‪222 .................................................‬‬
‫ٓاوھٹاںۺاببۺانایبۺابوتںۺےکۺایبؿۺںیم ‪221 .......................................‬‬
‫مسیعص‬
‫مۺیکۺاطتقۺاکۺواہعق ‪221 ..............................................‬‬ ‫ہفیلخۺ‬
‫ابداشہۺاورۺانرصۺادلوہلۺاکۺواہعق ‪223 ................................................‬‬
‫ہفیلخۺمصتعمۺاورۺبیبطۺسلموہیۺاکۺواہعق ‪224 ..........................................‬‬
‫وجنکسۺاورۺدانیرۺاکۺواہعق ‪225 .......................................................‬‬
‫امیلسؿۺنبۺدبعۺاکلملۺیکۺومتۺاکۺواہعق ‪233 ........................................‬‬
‫دنہواتسوینںۺیکۺاعدت‪233 .......................................................‬‬
‫دنہواتسینۺرااجؤںۺاکۺوپاشک ‪232 .................................................‬‬
‫ادنکسرہیۺیکۺرہشۺانپہۺےکۺوتسونںۺاکۺایبؿ ‪231 .......................................‬‬
‫ودیلۺنبۺدبعۺاکلملۺیکۺومتۺاکۺببس ‪231 ..........................................‬‬
‫اعمسؿۺےکۺرگاجۺاکۺواہعق ‪231 .....................................................‬‬
‫نیچۺواولںۺےکۺرُمدوںۺاکۺایبؿ‪232 ...............................................‬‬
‫دمحمۺنبۺرمواؿۺاورۺونہبۺےکۺابداشہۺاکۺواہعق ‪232 .......................................‬‬
‫میکحۺاورۺرمدےۺاکۺواہعق ‪233 .....................................................‬‬
‫وسڈاؿۺواولںۺےکۺدمعۺہۺاکؾ ‪235 ..................................................‬‬
‫اربامیہۺنبۺدہمیۺےکۺاگےنۺاکۺواہعق ‪243 ...........................................‬‬
‫اینپۺراعایۺےکۺاسھتۺرہزمۺاکۺااصنػ ‪242 ...........................................‬‬
‫اصنریۺےکۺےیلۺاجونیلسۺیکۺوگایہ ‪241 ............................................‬‬
‫ٰ‬
‫‪10‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫دمحمنبۺزایتۺاکۺواہعق ‪241 ........................................................‬‬
‫اوبۺراغؽۺےکۺملظۺاکۺواہعق ‪242 .....................................................‬‬
‫کلمۺنیچۺںیمۺملظۺیکۺاکشتیۺرکےنۺواولںۺاکۺایبؿ ‪242 ...............................‬‬
‫اظنؾۺاکلملۺاورۺرغبیۺااتسذۺاکۺواہعق‪243 ............................................‬‬
‫سیقۺنبۺدعسۺاورۺداہییتۺاکۺواہعق ‪244 ...............................................‬‬
‫امردنیۺےکۺہعلقۺاکۺواہعق ‪245 ......................................................‬‬
‫وسڈاؿۺےکۺابداشوہںۺےکۺرمےنۺاکۺواہعق ‪253 ......................................‬‬
‫ہفیلخۺانیمۺیکۺراےئۺیکۺزمکوریۺاکۺواہعق ‪252 .........................................‬‬
‫کلمۺرسۺادنپیۺےکۺابداشوہںۺیکۺومتۺاکۺواہعق ‪251 ................................‬‬
‫وینیچںۺیکۺاہمرتۺاکۺواہعق ‪251 ...................................................‬‬
‫ابداشہۺونرۺادلنیۺےکۺااصنػۺاکۺواہعق ‪254 ..........................................‬‬
‫خیشۺاوبۺدبعۺاہللۺاورۺاہویھتںۺاکۺواہعق ‪255 ..............................................‬‬
‫ہفیلخۺوصنمرۺیکۺومتۺاکۺواہعق ‪133.................................................‬‬
‫یحیۺنبۺاخدلۺاورۺہنیگنۺاکۺواہعق ‪132 ..................................................‬‬
‫زعتۺےکۺدعبۺذتلۺاکۺایبؿ‪131 ..................................................‬‬
‫رصبہۺیکۺدجسمۺیکۺاحتلۺاورۺاسۺےکۺبیطخۺاکۺواہعق ‪132 ..............................‬‬
‫امومؿۺےکۺربصۺولمحتۺاکۺواہعق ‪133 ..................................................‬‬
‫اؿۺاگڑویںۺاکۺایبؿۺنجۺرپۺکلمۺروؾۺںیمۺرفسۺایکۺاجاتےہ ‪134 .........................‬‬
‫نسحۺنبۺلہسۺیکۺایفیضۺاکۺواہعق ‪133................................................‬‬
‫روؾۺےکۺابداشہۺاورۺاحمتۺاطیئۺاکۺواہعق ‪133...........................................‬‬
‫‪11‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ن‬
‫اذیجۺےکۺابداشہۺ جعلۺیکۺومتۺاکۺواہعق‪131........................................‬‬
‫وناںۺاببۺرفسوںۺےکۺایبؿۺںیم ‪134..............................................‬‬
‫نیچۺیکۺرطػۺانبۺوطبہطۺاکۺرفسۺاورۺاسۺیکۺدیقۺابتقشمۺاکۺواہعق ‪123 ....................‬‬
‫ؤمرخۺوعسمدیۺیکۺاتکبۺ’’رموجۺاذلبہ‘‘اکۺاکیۺڑکٹاۺااصتخرۺےکۺاسھت ‪115 .........‬‬
‫اعترػۺرتممجۺاکیۺرظنۺںیم ‪112 ..................................................‬‬
‫وحنیۺارجاۺےسیکۺرکںی ‪111 .........................................................‬‬

‫‪12‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫شرفانتساب‬
‫ںیم ۺاینپ ۺاس ۺاکوش ۺوک ۺالخۂص ۺاکانئت ۺرتمح ۺاعمل ۺوضحر ۺادمح ۺٰیبتجم ۺدمحم ۺیفطصم ۺﷺ‬
‫یکۺابراگہۺںیمۺۺذنرۺرکےتۺوہےئ‪6‬‬
‫ظ‬
‫احصۂب ۺرکاؾ‪،‬اتنیعب ۺعؾ ۺاور ۺعبت ۺاتنیعب ۺرکاؾ۔ذمابہ ۺارہعب ۺیفنح‪،‬اشیعف‪،‬امیکل ۺاورۺ‬
‫یلبنح ۺفلس ۺواصنیحل ۺ۔االسؾ ۺیک ۺیقیقح ۺامیلعتت ۺےس ۺاتم ۺوک ۺروانشس ۺرکاےن ۺواےل ۺدجمدنیۺ‬
‫ظ‬
‫االسؾ۔السلسۺارہعبۺاقدرہی‪،‬ہیتشچ‪،‬دنبشقنہیۺاورۺرہسوردہیۺےکۺاشم خئۺعؾ۔ثدح نیۺاخوناد‬
‫ویل ۺاہلل‪،‬املعے ۺرفیگن ۺلحم ۺ‪،‬زبراگؿ ۺوھچکہھچ ۺدقم ہس ۺ‪،‬اسدات ۺامررہہ ۺہرہطہ ۺ‪،‬ااکرب ۺربیلی ۺواشم خئۺ‬
‫دباویں۔ابوصخلص ۺاشہ ۺویل ۺاہلل ۺثدحث ۺدولہی ۺ‪،‬رحب ۺاولعلؾ ۺالعہم ۺدبع ۺایلعل ۺرفیگن ۺیلحم ۺ‪،‬اترکۺ‬
‫تنطلسۺدیسۺارشػۺاہجںۺانمسین‪،‬اشہۺربتکۺاہللۺیقشعۺامررہویۺ‪،‬ایلعۺرضحتۺاامؾۺادمحۺراضۺاخںۺ‬
‫ۺدباویین۔ایلع ۺرضحت ۺیلع ۺنیسح ۺارشیفۺ‬ ‫ققحم ۺربولیی ۺاور ۺنیعم ۺاقحل ۺالعہم ۺلضف ۺروسؽ ۺاقدری ئ‬
‫ایمںۺوھچکوھچیۺ‪،‬دصرۺارشلہعیۺیتفمۺدمحمۺادجمۺیلعۺایمظع‪،‬مۺامظعۺدنہۺاشہۺیفطصمۺراضۺاخںۺربولیی‬
‫‪،‬کلمۺااملعلالعہمۺرفظۺادلنیۺاہبریۺ‪،‬دیسۺااملعلۺاشہۺٓاؽۺیفطصمۺامررہویۺ‪،‬انسحۺااملعلۺدیسۺیفطصمۺ‬
‫دیحر ۺنسحۺامررہویۺ‪،‬ثدحثۺامظع ۺدنہۺدیسۺدمحمۺوھچکوھچیۺاورۺاجمدہۺتلمۺالعہم ۺبیبحۺارلنٰمحۺ‬
‫اقدری ۺابعیس۔الجۃل ۺاملعل ۺاحظف ۺتلم ۺرضحت ۺالعہم ۺاشہ ۺدبع ۺازعلسی ۺثدحث ۺ ۺرمادٓاابدی ۺ‪،‬انبئۺ‬
‫احظفۺتلمۺرضحتۺالعہمۺدبعۺارلؤػۺایلبویۺ‪،‬اشرحۺاخبریۺرضحتۺیتفمۺرشفیۺاقحلۺادجمیۺ‪،‬‬
‫ورسیئ ۺاملقل ۺرضحت ۺالعہم ۺاردش ۺااقلدری ۺاور ۺرحب ۺاولعلؾ ۺرضحت ۺیتفم ۺدبع ۺاانملؿ ۺایمظع ۺ۔ےکۺ‬
‫ااکفرۺورظنایتۺاورۺکلسمۺقحۺودصاتقۺاکۺرتامجؿۺ‪...‬‬
‫ااجلۃعمۺاالرشہیفۺۺابمرکۺوپرۺےکۺانؾ‬
‫وسنمبۺرکےنۺیکۺاعسدتۺاحلصۺرکراہۺوہں۔‬
‫دمحمۺلگۺرسیۺراضۺابصمیحۺدمانۺوپریۺ‪،‬‬
‫بڑیۺ‪،‬ربیلیۺرشفیۺوییپ‬

‫‪13‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫تھدیہ‬

‫وادلنیۺرکنیمیۺےکانؾ‬
‫وھنجںۺےنۺےھجمۺمیلعتۺوۺرتتیبۺےسۺٓاراہتسۺرکےنۺیکۺاخرطدمارسۺاالسہیمۺےکۺ‬
‫وحاےلۺایک‬
‫دقؾۺدقؾۺرپۺریمیۺرامنہیئۺیکۺ‬
‫اورۺداعؤںۺےسۺونازےتۺرےہ‬

‫دمحمۺلگۺرسیۺراضۺابصمیح‪،‬دمانوپری‬
‫بریلیرشفی(وییپ)‬

‫نوٹ‬
‫ارگ اساتکب ںیمیسک رطح یک وکیئ یطلغ پاںیئ وتاتکب وک دہف دیقنتہن انبںیئ‬
‫ت‬
‫ن ےک اسھت ںیمہ علطم رکںی‪،‬ان شاءاہلل آدنئہ یایڈنشی ںیم اس یک حیحصت‬ ‫ہکلب ولخص ی‬
‫رکدیاجےئیگ۔‬

‫‪14‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫شیپۺۺظفل‬
‫ْبمدہ ونرٔب صٔب ردولي العر یم ِ‬
‫ۺدرسۺاظنیمۺےکۺتحتۺاصنبۺںیمۺاشلمۺبتک ۺںیمۺےسۺ’’اجمینۺ‬ ‫دمارسۺاالسہیمۺںیمۺ ِ‬
‫االدب‘‘ ملع ۺادب ۺیک ۺامہ ۺاتکب ۺےہ ۺوج ۺامجتع ۺاثہین ۺںیم ۺدنہو ۺاپک ۺےک ۺرتشیب ۺدمارس ۺںیمۺ‬
‫ڑپاھیئ ۺاجیت ۺےہ ۺسج ۺاک ۺادناز ۺایبؿ ۺڑبا ۺیہ ۺرُپ ۺششک ۺےہ ۺاتکب ۺرعیب ۺزابؿ ۺںیم ۺےہ ۺاور ۺابعرتۺ‬
‫معل‬
‫ارعابۺےسۺرجمدۺےہۺاسۺےیل ۺہبلطۺاورۺضعبۺ مینۺوکۺاسۺےکۺرتہمجۺںیمۺںیلکشمۺدرۺشیپۺٓایتۺ‬
‫ںیہ ۺ‪،‬انچہچن ۺامہرے ۺضعب ۺاشرنیح ۺےن ۺ ۺاس ۺاتکب ۺیک ۺرشواحت ۺایتر ۺںیک ۺاور ۺدلج ۺاز ۺدلج ۺہبلطۺ‬
‫معل‬
‫اورۺ مینۺےکۺاہوھتںۺںیمۺاسۺاتکبۺیکۺرشواحتۺٓاںیئۺنجۺےسۺاںیھنۺاتکب ۺاکۺرتہمجۺرکےنۺ‬
‫ںیم ۺ ۺٓااسین ۺرسیم ۺٓایئ‪ ،‬نکیل ۺاس ۺاتکب ۺیک ۺینتج ۺیھب ۺرشواحت ۺرظنم ۺاعؾ ۺرپ ۺٓاںیئ ۺوہ ۺابعرت ۺےسۺ‬
‫اخیلۺںیھتۺاؿۺںیمۺۺرصػۺلحۺاغلتۺاورۺرتہمجۺرپۺیہۺاافتکۺایکۺایگۺاھتۺ‪،‬ضعبۺںیمۺرتہمجۺاھتۺاورۺضعبۺ‬
‫ںیمۺرتہمجۺاورۺھچکۺلحۺاغلتۺںیھتۺۺاورۺابعرتۺوکۺحیحصۺوطرۺرپۺڑپےنھۺاکۺہلئسمۺۺایھب ۺیھبۺابیقۺاھتۺسجۺ‬
‫یکۺرطػۺیسکۺےنۺوتہجۺںیہنۺدیۺاورۺرباربۺاسۺںیمۺدوشارویںۺاکۺہلسلسۺاتلچۺراہۺ۔‬
‫انزیچ ۺرامق ۺارحلوػ ۺیھب ۺاس ۺدور ۺےس ۺزگر ۺاکچ ۺاھت ۺاور ۺاس ۺیک ۺالتیف ۺاک ۺولہپ ۺوسچ ۺراہ ۺاھتۺ‬
‫ااچکنۺذنہۺںیمۺایخؽۺٓاایۺہک ۺںیم ۺیھبۺاسۺدیماؿ ۺںیمۺھچکۺاخہمۺرفاسیئۺرکوں ۺاورۺاکیۺیئن ۺرطزۺ‬
‫یک ۺرشح ۺرظنم ۺاعؾ ۺرپ ۺالیئ ۺاجے ۺسج ۺےس ۺہبلط ۺاور ۺااسہذہ ۺوک ۺابعرت ۺوخاین ۺںیم ۺٓااساینں ۺرسیمۺ‬
‫ٓاںیئ۔‬
‫انچہچن ۺاجمین ۺاالدب ۺیک ۺرشح ۺانبؾ’’اعمرػ ۺاالدب ۺ‘‘یھکل ۺسج ۺاک ۺاولسب ۺہی ۺےہ ۺہکۺ‬
‫بسۺےسۺےلہپۺرعیبۺابعرںیتۺھکلۺرکۺ اںیھنۺارعابۺےسۺزمنیۺایکۺایگۺےہ ۺرھپۺوارفۺدقمارۺںیمۺلحۺ‬
‫اغلتۺیھکلۺںیہۺۺاورۺلحۺاغلتۺںیمۺہیۺاولسبۺاایتخرۺایکۺایگۺےہۺہکۺبس ۺےسۺےلہپۺۺابعرتۺںیمۺ‬
‫وموجدۺظفلۺاکۺالصۺینعمۺھکلۺرکۺاسۺاکۺدصمرۺاورۺاببۺیھبۺاھکلۺایگۺےہۺاورۺاببۺےکۺٓارخۺںیمۺلعف ۺایۺ‬
‫امسۺاکۺامدہ‪ ،‬تفہۺااسقؾۺینعی ۺحیحص‪،‬اثمؽۺ‪،‬فین ۺ‪،‬ان صۺ‪،‬زومہزۺ‪،‬اوجػۺاورۺاضم فۺوکۺیھبۺدرپدۺ‬
‫رقاطسۺایکۺایگۺےہۺ۔رھپۺاسۺےکۺدعبۺرعیبۺابعرتۺاکۺرتہمجۺاھکلۺایگۺےہۺاورۺتفہۺااسقؾۺںیمۺےسۺ‬
‫ُ‬
‫ج ۺلعف ۺارم ۺوادح ۺذمرک ۺاحرض ۺوت ۺلکن ۺ(ؿ) ۺ(امدہۺ‬ ‫ایک ۺےہ ۺاےس ۺربٹکی ۺںیم ۺاھکل ۺایگ ۺےہ ۺًالثم ۺا ْخ ُر ْ ِ‬
‫‪15‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫دت‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺملکتم ۺںیم ۺےن ۺاپای ۺ‪َّ ،‬و َّج َّ ِد(ض) ُو ُج ً‬ ‫ُ‬
‫وداۺ‬ ‫رخج ۺ‪،‬حیحص)۔ای ۺ َّو َّج ٰ ِ‬
‫اپان(امدہ ۺودج لتعم ۺاف ۺواوی)۔اور ۺالثیث ۺزمدیہیف ۺےک ۺاوباب ۺںیم ۺینعم ۺ‪،‬ابب ۺاور ۺامدہ ۺاور ۺتفہۺ‬
‫ااسقؾۺںیمۺوکؿۺےہۺاےسۺیھبۺدرجۺرکۺدایۺایگۺےہۺاورۺضعبۺاقمامتۺرپۺاصمدرۺیھبۺذرکۺرکۺدےئۺیگۺ‬
‫ںیہۺ‪،‬اسہقبۺرشواحت ۺںیمۺاتکب ۺےکۺدقمہمۺاکۺرتہمجۺںیہنۺاھتۺ ۺاس ۺںیم ۺابعرتۺوکۺارعاب ۺےسۺ‬
‫زمنیۺرکےکۺلحۺاغلتۺےکۺاسھتۺدقمہمۺاکۺیھبۺرتہمجۺرکۺدایۺایگۺےہۺ۔‬
‫اجمین ۺاالدب ۺاک ۺہخسن ۺاالغط ۺےس ۺرُپاکی ۺزامےن ۺےس ۺایس ۺرطح ۺاتپھچ ۺٓاراہےہ ۺاور ۺاسۺ‬
‫ےکاۺالغطۺیکۺحیحصت ۺیکۺرطػۺیسکۺےنۺیھبۺشیپۺدقیمۺںیہنۺیکۺاسۺاتکبۺںیمۺاؿۺاالغطۺیکۺحیحصتۺرکےنۺ‬
‫َّ َّ َّ َّ ٰ ُ َّ ُ َّ َّ‬
‫الد َّلسان َل ْ َیْ َّت ْج ِأم‬ ‫یکۺیھبۺوکششۺیکۺےہۺ‪6‬اثمؽۺےکۺوطرۺرپۺص‪۱۵6‬ۺرپۺابعرتۺ’’ ِإذا صدل‬
‫َّ ٰ ُ ُ ُ ْ َّ ُ ْ ُ ُْ‬ ‫ْ َّ ْ ُ‬
‫یھتۺوجۺاطخۺےسۺاخیلۺںیہنۺیھتۺاسۺیکۺہگجۺدرتسۺابعرتۺ’’أیوُم أطزل ِللملو ِؽ‬ ‫ۺ‬
‫َّال ٰ ُصد َّ َّ ُ َّ‬
‫‘‘‬‫ِ‬
‫ل‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ل ‘‘ یھکل ۺیئگ ۺےہ ۺ‪،‬ایس ۺرطح ۺص‪ ۱۴6‬ۺرپ ۺابعرت ۺیھت ۺ’’صث َّر ِب َّرجلِ‘‘‬ ‫الذجاصً أ ِم الصد ِ‬
‫َّ ََّّ‬
‫سجۺاکۺرتہمجۺاھتۺٓااگہۺوہا‪،‬ۺہکبجۺصث ِرۺاکۺہلصۺٰیلعۺوہۺبتۺہیۺینعمۺوہاتۺےہۺاسۺےیلۺابۺ اٹۺرکۺٰیلعۺھکلۺدایۺ‬
‫ایگۺےہ۔‬
‫امدہۺےکۺاسھتۺلتعمۺاف‪،‬لتعمۺنیع‪،‬لتعمۺالؾ‪،‬ایۺیئنۺاالطصحۺاثمؽۺواویۺایۺاییئۺ‪،‬اوجػۺ‬
‫واویۺایۺاییئۺ‪،‬ان صۺواویۺایۺاییئ ۺاھکل ۺےہاۺس ۺےیلۺوہ ۺاتکسۺےہۺہک ۺضعبۺاةحب ۺوکۺاےسۺےنھجمس ۺںیمۺ‬
‫دوشاریۺوہۺاسۺےیلۺاےلگۺاحفصتۺںیمۺتفہۺااسقؾۺیکۺرعتںیفیۺاثمولںۺےکۺاسھتۺھکلۺدیۺںیہۺ۔‬
‫اریخ ۺںیم ۺاؿ ۺامتؾ ۺاةحب ۺاور ۺزبروگں ۺاک ۺہت ۺدؽ ۺےس ۺرکش ۺزگرا ۺوہں ۺوھنجں ۺےن ۺاسۺ‬
‫اتکب ۺوک ۺابطتع ۺےک ۺرمہلح ۺکت ۺاچنہپےن ۺںیم ۺ ۺدقؾ ۺدقؾ ۺرپ ۺریمی ۺدمد ۺرفامیئ ۺنج ۺےک ۺاامسےئۺ‬
‫رگایمۺہی ۺںیہ۔یتفمۺع ریش ۺیلع ۺابصمیحۺتارات۔یتفمۺدمحمۺوافصۺراضۺرمزکی‪،‬ارمای ۺدیسۺوپرۺربیلیۺ‬
‫رشفی ۺ‪،‬یتفم ۺنسح ۺاعمل ۺابصمیح ۺرمادٓاابد‪،‬رضحت ۺالعہم ۺومالان ۺمیہف ۺابصمیح ۺ‪،‬الضف ۺوپر ۺعلضۺ‬
‫رمادٓاابد‪،‬ااسہذ ٔہ ۺمیلعت ۺارقلٓاؿۺوھبج وپرۺرمادٓاابدۺۺوییپ‪،‬رضحتۺالعہمۺومالانۺمیمشۺ ۺارتخ ۺدعسی‬
‫اصبح ۺلپیپ ۺاسونی ۺرمادٓاابد‪،‬رضحت ۺیتفم ۺانرظ ۺااقلدری ۺابصمیح ۺ ۺااسہذ ٔہ ۺاجہعم ۺاقدرہی ۺدیجمہیۺ‬
‫ریشبۺاولعلؾۺۺ‪،‬وھبج وپرۺرمادٓاابدۺوییپ ‪،‬رضحتۺالعہمۺومالانۺابعسۺاصبحۺہلبق‪،‬ااتسذۺدمر ہسۺضیفۺ‬
‫اولعلؾ ۺ ۺلھبنس‪،‬رضحتنۺالعہم ۺومالان ۺیتفم ۺاندر ۺاصبح ۺدمان ۺوپری۔ رضحت ۺالعہم ۺومالان ۺانمظۺ‬
‫اصبحۺابصمیحۺیلیپۺ ھیتیۺ۔دمر ہسۺریشبۺاولعلؾۺوھبجۺوپرںیمۺزریمیلعتۺامجتعۺراہعبۺےکۺ‬

‫‪16‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫وہاہنرۺاور ۺاب الصتیح ۺہبلطۺ‪،‬ومالانۺریہظۺاعملۺااٹنئ‪،‬ۺرمادٓاابدۺ‪،‬ومالان ۺدبعۺانیبمل‪،‬ومالانۺدمحمۺامظع‪ ،‬ۺ‬
‫ومالانۺدصاؾۺاکۺیھبۺےبۺدحۺونممؿۺوۺوکشمرۺوہںۺۺوھنجںۺےنۺاسۺاتکب یکۺرظنۺاثین اورۺرپوػ‬
‫رڈیگن ںیم ریمیۺرھبۺوپرۺدمدۺرفامیئۺ۔‬
‫اسۺےسۺےلہپۺاجمینۺاالدبۺیکۺرشحۺاعمرػۺاالدبۺوکۺاسوتںیۺاببۺکتۺعبطۺایکۺاھتۺاورۺ‬
‫ہکبجۺالصۺاتکبۺںیمۺرسیتاۺاوروچاھتۺاببۺںیہنۺےہۺاورۺ‪۷۲‬ۺربمنۺرپۺدورساۺاببۺوپراۺوہےنۺےکۺدعبۺ‬
‫ےس ۺااچکن ۺ‪ ۱۰۰‬ۺربمن ۺےس ۺاپوچناں ۺابب ۺرشوع ۺوہات ۺےہ ۺسج ۺےس ۺولعمؾ ۺوہات ۺاھت ۺہک ۺدو ۺاببۺ‬
‫درایمؿۺےسۺذحػۺںیہ ۺاسیجۺہکۺاسۺیکۺرطػۺںیمۺےنۺاعمرػۺاالدبۺےکۺدقمیۺاڈینشیۺںیمۺ‬
‫ااشرہۺایکۺےہۺبجۺاعمرػۺاالدبۺاکۺابیقۺہصحۺیھبۺکیچۺوہۺایگ ۺوتۺاچاہۺہک ۺوپری ۺاتکبۺیکۺرشحۺوکۺ‬
‫رظنمۺاعؾۺرپۺالایۺاجےئۺانچ نہچنۺہیۺاکؾۺلمکمۺوہاۺوتۺامہرےۺاکیۺرقیبیۺدوتسۺرضحتۺالعہمۺومالانۺ‬
‫انمظۺاصبحۺابصمیحۺیلیپۺ ھیتیۺاکۺوفؿۺٓاایۺہکۺریمےۺاپسۺاجمینۺاالدبۺاکۺلمکمۺہخسنۺوموجدۺےہۺ‬
‫وجۺریبوتۺےسۺاپھچ ۺےہۺاس ۺںیمۺابعرتۺرپۺارعابۺیھبۺےہۺاور ۺزمدی ۺرسیتاۺاورۺوچاھتۺابب ۺیھبۺ‬
‫ےہۺوجۺاجمینۺاالدبۺےکۺراجئۺوخسنں ۺںیمۺوموجدۺںیہنۺےہۺٓاپۺاسۺرسیتےۺاورۺوچےھتۺاببۺوکۺ‬
‫یھبۺاینپۺرشحۺںیمۺابعرتۺاورۺرتہمجۺےکۺاسھتۺاشلمۺرکدںیۺانچہچنۺابۺاسۺدجدیۺاڈینشیۺںیمۺ‬
‫رسیتاۺاورۺوچاھتۺاببۺیھبۺاشلمۺرکۺدایۺےہسجۺیکۺابطتعۺیکۺذہمۺداریۺاقدریۺاتکبۺرھگۺاالسہیمۺ‬
‫امرٹیکۺونۺ‪ ،‬ہلۺ‪،‬ربیلیۺرشفیۺےنۺیلۺےہ۔‬
‫اہللۺاعتیلۺۺاسۺاتکبۺوکۺابطتعۺےکۺرمہلحۺکتۺاچنہپےنۺواےلۺاؿۺامتؾۺرضحاتۺےکۺ‬
‫ملعۺوۺلمعۺاورۺرمعۺںیمۺربںیتکۺاطعۺرفامےئۺۺاورۺاتکبۺوکۺوبقمؽۺنیبۺاالطلبۺوااملعلءۺانبےۺ۔‬
‫ااسنؿۺاطخۺےسۺرمبکۺےہۺاسۺاتکبۺیکۺوصتبیۺ‪،‬رظنۺاثینۺۺاورۺرپوػۺرڈیگنۺںیمۺ‬
‫رہگی ۺرظن ۺیک ۺیئگ ۺےہ ۺرھپ ۺیھب ۺہی ۺنیقی ۺےس ۺںیہن ۺاہک ۺاجاتکس ۺہک ۺاتکب ۺرہ ۺرطح ۺیک ۺاالغط ۺےس ۺاپکۺ‬
‫واصػۺےہۺاورۺےھجمۺاسۺملع ۺںیمۺاینپۺمکۺیملعۺاورۺےبۺاضبیتعۺاکۺدح ۺدرہجۺارتعاػۺےہۺاسۺےیلۺ‬
‫ارگۺیسکۺرطحۺیکۺوکیئ ۺیظفلۺایۺونعمی ۺیطلغۺاپںیئ ۺوتۺںیمہۺعلطمۺرفامںیئۺمہ ۺرسبو ۺمشچۺمیلست ۺرکںی ۺےگۺ‬
‫اورۺٓادنئہۺاڈینشیۺںیمۺاسۺیکۺحیحصتۺرکۺدیۺاجےۺ یۺ۔‬
‫حممد لگ رزی رضا مصبایح‬
‫دمانۺوپر‪،‬شیشۺڑگھ‪،‬بڑی‪،‬ربیلیۺرشفیۺوییپ‬
‫‪۱۴‬؍ذیۺاہجحلۺ‪۱۴۳۸،‬ھ‬
‫‪17‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫‪۵‬؍ربمتس ‪۲۰۱۷‬ء ۺربوزۺدبھ‬

‫ھفتۺااسقؾۺاکۺایبؿ‬
‫رحوػ ۺہحیحص ۺاوررحوػ ۺتلع ۺےک ۺاابتعر ۺےس ۺہملک ۺیک ۺ ۺاست ۺںیمسق ۺامشر ۺیک ۺاج ۺیت ۺںیہۺ‬
‫ںیہنج’’ تفہۺااسقؾ‘‘ےتہکۺںیہۺوۺہۺہیۺںیہ‪6‬‬
‫(‪)۱‬حیحص(‪)۲‬زومہز(‪)۳‬اضم ف(‪)۴‬اثمؽ(‪)۵‬اوجػ(‪)۶‬ان ص(‪)۷‬فین ۔‬
‫افدئہ‪6‬افل ۺ‪،‬واؤاور ۺایءوک’’رحوػ ۺتلع‘‘اور ۺاؿ ۺےک ۺالع ۺوہ ۺابیق ۺامتؾ ۺرحوػ ۺیجہت ۺوک ۺ’’رحوػۺ‬
‫ہحیحص‘‘ےتہکۺںیہ‬
‫ۺرحػۺتلعۺوہۺہنۺزمہہۺوہۺاورۺہنۺاسۺںیمۺاکیۺسنجۺےکۺدوۺ‬ ‫حیحص‪6‬وہۺہملکۺسجۺاکۺوکیئۺرحػۺایلصۺہن ِ‬
‫َّ‬
‫ابۺ(اتکب)‬ ‫ص(دمدرکان) ِع َّت ر ِ‬‫رحوػۺوہں۔ےسیجۺن ْ ر ِ‬
‫ۺرحػۺایلصۺزمہہۺوہ۔‬‫زومہز‪6‬ۺوہۺہملکۺاکسجوکیئ ِ‬
‫نیع ۺہملک ۺںیم ۺوہ ۺوت ۺ ۺ’’زومہز‬ ‫ہیبنت‪6‬ارگ ۺزمہہ ۺافء ۺہملک ۺںیم ۺوہوت ۺاُےس’’زومہزاافلء‘‘‪ ،‬ۺ‬
‫َّ رْ‬ ‫َّ رْ‬
‫سۺ(رس)ۺ‬‫ل ۺ(اھکان)ۺرأ ِ‬ ‫انیعل‘‘ ِاورۺالؾۺہملک ۺںیمۺوہۺوت ۺاُےس’’زومہز ۺااللؾ‘‘ےتہکۺںیہ۔ۺےسیج‪6‬ۺأع ِ‬ ‫َّ َّ‬
‫ظ َّر ِأۺ(اسۺےنۺڑپاھ)‬
‫ر‬
‫ۺرحوػ ۺاہیلص ۺاکی ۺسنج ۺےک ۺوہں۔ےسیج َّ‪:‬م ٰ ِد(انچنیھک)۔(ہیۺ‬ ‫اضم ف‪ 6‬وہ ۺہملک ۺسج ۺںیم ۺدو ِ‬
‫الصۺںیمۺ َّم َّد ر ِداھت۔)‬
‫ہیبنت‪ 6‬ۺوہ ۺہملک ۺارگالثیث ۺوہوت ۺاُےس’’اضم ف ۺالث ۺیث‘‘اورارگ ۺرابیع ۺوہوت ۺاُےسۺ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫ٌ(رغرغہۺرکان)۔‬ ‫’’اضم فۺرابیع‘‘ےتہکۺںیہ۔ط ٰر ِر(اھبانگ)ض ْرض َّرۃ‬
‫ُ ْ َّ‬
‫ٌِےس’’ ُم ْص َّت ٰل الطاء‘‘ۺیھبۺےتہکۺںیہ۔‬ ‫ۺرحػۺتلعۺوہ۔ا‬ ‫اثمؽ‪6‬وہۺہملکۺسجۺاکۺافءۺہملکۺ ِ‬
‫ۺرحػۺۺتلع’’واؤ‘‘وہوتۺاسۺہملکۺوکۺ’’اثمؽۺواوی‬ ‫ہیبنت‪6‬ۺارگۺافءۺہملکۺںیمۺواعقۺوہےنۺواال ِ‬
‫ر‬ ‫ْ‬
‫ظ(تحیصنۺرکان) َّی ِت ر ِم ِ(میتیۺوہان)۔‬ ‫‘‘اورارگ’’ایء‘‘وہوتۺاُےس’’اثمؽۺاییئ‘‘ےتہکۺںیہ۔ےسیج َّوص ِ‬
‫ُ ْ‬
‫ی‘‘یھب ۺےتہک ۺںیہ۔ۺ‬ ‫اوجػ‪6‬وہ ۺہملک ۺسج ۺاک ۺنیع ۺہملک ۺرحػ ۺتلع ۺوہ۔اِےس’’ ُم َّص َّت ٰل ال َّص ْ ِ‬
‫ہیبنت‪6‬ارگ ۺنیع ۺہملک ۺںیم ۺواعق ۺوہےن ۺواال ۺرحػ ۺتلع’’واؤ‘‘ وہوت ۺاس ۺہملک ۺوک’’ اوجػ ۺواوی‘‘‬

‫‪18‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬
‫ب(اغبئۺوہانۺ‬ ‫اورارگ’’ایء‘‘وہوتۺاُےسۺ’’اوجػۺاییئۺ‘‘ےتہکۺںیہ۔ےسیج‪َّ 6‬ر ْو ر ِم(روزہۺرانھک)ۺضيْ ر ِ‬
‫ُ َّ َّ ٰ ُ َّٰ‬ ‫)۔‬
‫ان ص‪6‬ۺوہۺہملکۺسجۺاکۺالؾۺہملکۺرحػۺتلعۺوہ۔اِےسۺ’’مصتل الّلم‘‘یھبۺےتہکۺںیہۺ۔‬
‫ہیبنت‪6‬ارگ ۺالؾ ۺہملک ۺںیم ۺواعق ۺوہےن ۺواال ۺرحػ ۺتلع ۺ’’واؤ‘‘ وہ ۺوت ۺاس ۺہملک ۺوک ۺ’’ ان صۺ‬
‫َّ ْ‬
‫واوی‘‘ اور ۺارگ ۺ’’ایء‘‘وہ ۺوت ۺاےس’’ان ص ۺاییئ‘‘ ےتہک ۺںیہ ۺےسیج ۺصط ر ِو ۺ(اعمػ ۺرکان) ۺ َّم ْ ر ِ‬
‫ِبۺ‬
‫(انلچ)۔‬
‫َّ رْ‬ ‫َّ‬
‫لۺ‬‫ی ۺ(انٹیپل) ۺو ِ‬ ‫فین ‪6‬وہ ۺہملک ۺسج ۺےک ۺرحوػ ۺاہیلص ۺںیم ۺدو ۺرحوػ ۺتلع ۺوہں ۺ۔ےسیج ۺس ٰر ِ‬
‫(رقبیۺوہان)۔‬
‫ہیبنت‪6‬ارگ ۺہملک ۺںیم ۺدوونں ۺرحوػ ۺتلع ۺےلم ۺوہےئ ۺوہں ۺوت ۺاس ۺہملک ۺوک’’ فین ۺ‬
‫رقموؿ‘‘ اورۺارگ ۺےلمۺوہےئ ۺہنۺوہںۺہکلبۺدرایمؿۺںیمۺوکیئۺرحػۺحیحصۺوہۺوتۺاےسۺ’’فین ۺ‬
‫رفموؼۺ‘‘ےتہکۺںیہ۔ےسیجۺذموکرہۺاثمںیلۺ۔‬

‫‪19‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬

‫الر ْ ہْحن َّٰ‬ ‫اّلل َّٰ‬ ‫ْ ٰہ‬

‫الر ِح ْي ِ ِم ِ‬ ‫ِبد ِم ُ َّ َّٰ ر ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫مظد َّم ًَِّ ِ‬ ‫َّ ْ َّ ُ َّٰ‬
‫ی َّج َّص َّل ُع َّت َّب األ َّدب َّر ْ ََّی َّان ًَّ أ ْر َّواح الْ ُـم َّسالص ْ َّی وَّ‬ ‫ْ‬ ‫اْل ْمد ِ َّ ِّلل ال ِذ‬
‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُ ْ ً َّ ْ َّ ُ ْ َّ ُ َّٰ َّ َّ َّٰ‬
‫الد َّ ِار ِد ْ َّی۔ َِّ‬ ‫نورا َّیدت ِزیئ ِب ٖي أذھان السلب ًِ‬
‫اث السّل َّ ِب‬
‫ُ ٰ‬ ‫َّ‬
‫د‬ ‫أح‬ ‫أ َّٰما َّب ْص ُد َّ‪:‬ط َّن ُظ ْو ُل إ َّٰن َّنا َّل َّٰـُم َّرأیْنا الـ ُْمتأ ِدب ْی م ْن ْ‬
‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ْ ُ ْ ْ َّ ُ َّ َّ َّ َّ ْ ِ ْ َّ َّ ْ ْ ُ َّ َّ ِ ْ ِ ُ َّٰ َّ َّ ُِ ْ َّ َّ ہ َّٰ‬
‫اب یأد َّطون صٔب أن‬ ‫ػ الـمذ ِاھ ِْی ِ َّمن ظدم ِاء العت َّ ِ‬ ‫الـمو ِل ِصی ِِبسالص ًِ تا ِلي ِ ِ‬
‫ر‬
‫اس ز ٰام‬
‫َّ‬
‫ط‬
‫َّ‬ ‫اب ِف األ َّدب َّجام رع ل َّس َّبظات األنْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الْ َّـم َّدار َّس الْ َّص َّر ب َّٰي ًَّ َّی ْص َّد ُم َّوا ِع َّت ر‬
‫ُ‬ ‫ْ َّ َِّ َّ َّٰ ر َّ َّ َّ َّٰ ِ ُ َّٰ ْ ُ ِ َّ َّ ُ َّٰ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ِ ْ ُ‬ ‫َّ َّ ِ‬
‫ِم ْن لسا ِئ ِػ العّل ِم و ِظرً تتحٔب ِبدن ًِ الطزّل ِء ث رأی ِنا أن ّبمع ِمن عت ِب‬
‫َّ ُ ْ َّ َّ‬ ‫ْ ُ َّ َّ ُ َّٰ َّ ْ ً ہ َّ ُ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ر‬
‫ی س ِر یْظً ُم ْب َّت ِع َّر رۃ َل ْ َّی ْدلع َّوا ظ ْبل َّنا ِم ْن‬ ‫َّ‬ ‫َّالظدم ِاء عل مصین ِإل ما یز ِاھي ٖي و ِھ‬
‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ ُ َّ ُ‬ ‫ْ‬
‫أ ْ َّھ ِل ال َّـم َّج ِاميْع ِن ْص َّم ض َّایً َّما ط َّصلوا أن ُو ْم َّب ٰو ُبوا ِلل َّـمسا ِل ِب الدا ِئ َّر ِۃ َّب ْ َّی‬
‫ِ‬ ‫ْ َّ‬
‫َّ‬ ‫‪.‬‬ ‫ِ‬
‫ام‬‫ِ‬ ‫ن‬ ‫األ‬
‫ہ َّ َّ ْ َّ ْ ُ َّ َّ َّ ُ ْ َّ‬ ‫ْ‬
‫ذ ِلؽ و ِلـ ُٰم عان ِمم ْوع ِم ْن أ َّ‬ ‫ر‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ہ‬
‫اإلحاسً ِِبصش ِم‬ ‫ِ‬ ‫اب ھذا یدتل ِزم‬ ‫ِ‬ ‫ْض‬
‫ٰ‬ ‫ْ ُ‬ ‫َّ ُ‬ ‫َّ ُ َّ َّ َّ‬ ‫ُْ‬ ‫ُ‬
‫ب َّم ْد َّر َّد ِت َّنا الع ِل َّي ًِ ِم َّن‬ ‫ع ُت ِب الظ َّد َّم ِاء َّ ِإ ْد َّت ْجل ْب َّنا ع ٰل َّ ِماَل ْ َِت ْد ِ ِْف ِخ َّزان ًِ ع ُت ِ ِ‬
‫ْ َّ َّٰ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ہ َّ َّ َّ َّٰ َّ ُ َّٰ ً ُ َّ ٰ َّ ْ‬ ‫ْ ُ َّ ٰ َّ‬
‫س ُح نش َّر‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫ن‬ ‫ۃ‬ ‫د‬ ‫م‬ ‫ان‬
‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫م‬ ‫الز‬ ‫ن‬ ‫َّ‬ ‫م‬‫ِ‬ ‫ؽ‬ ‫ل‬ ‫ِ‬ ‫ذ‬ ‫ل‬ ‫إ‬ ‫ِ‬ ‫ً‬ ‫ِ‬
‫ای‬ ‫ن‬ ‫ص‬‫ِ‬ ‫ال‬ ‫َّ‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫ط‬ ‫ص‬ ‫ط‬ ‫ً‬
‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ب‬ ‫ِ‬ ‫د‬ ‫األ‬ ‫ات‬ ‫ِ‬ ‫ط‬ ‫ِالـمى ِل‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّٰ ٰ ْ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ْینا أ ْصس َّر األ ْز َّھ ِار َّو أ ْو َّد ْص َّناھا‬ ‫اإل ْخ ِت َّي ِار ِِف ع ِ ٰل َّ ِدطر ِم َّن األ ْدط ِار طلُم َت‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٗ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ہ ِ َّ َّْ ْ ُ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ٗ َّ َّٰ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّٰ‬
‫األد ِب َّ ِِف حدا ِئ ِؼ‬ ‫ھذااْلجموع طرأیناہ عالنخل ًِ العرْی ًِ سيناہ ِبجاِن ِ‬
‫ٰ َّ ُ ُ ْ َّ َّ ً ِ َّ ہ َّ ْ ِ َّ َّ ُ ِْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫ْ‬
‫النيً منص ِظدۃ صٔب جص ِل َّٖي عنموذج لـِمن أراد مناصً‬ ‫ب َّو ِإذا عان ِت ِ ِ‬ ‫ال َّص َّر ِ ِ‬
‫َّ ْ‬ ‫ُ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ ْ َّ َّ ہ َّ ْ َّ‬
‫ض ظ َّد ْم َّنا ع ٰل ُج ْزء ِإ ہل أبْ َّواب َّی ِلَّ ُج ِمنْ َّوا ِإل ِالـ ُم َّر ِاد‬ ‫ْ‬
‫اإل ُنذ ِْاء َّ ْو ِلوذاال ِ‬
‫ر‬ ‫ض‬ ‫ُِ‬
‫ُ ُ ْ ً ْ َّ ٰ َّ َّ ُ ْ ُ َّ َّْ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اب وج ِصلنا ََّتت ع ِل باب طروًل ِِف أھ ِم ماتدور صلي ِي‬ ‫ِ‬ ‫أ ْولوااأللب‬
‫اتِ‪.‬‬ ‫ب‬ ‫األلْد َّن ًُ ِف ِالْـ ُم َّخ َّاس َّ‬ ‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ب‬ ‫ی‬ ‫ْ‬ ‫ر‬ ‫ِالْـ ُم َّ ِر َّاد َّّل ُت َّو ََّتْ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِٖ ِ ِ‬

‫‪20‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َ‬
‫حل لغات‪َ :‬عْی َداهۃٌ‪ِ:‬دلگہتس(امدہ ۺروح ۺ‪،‬لتعم ۺنیع ۺواوی)۔ َعْی َدانٌ‪ِ:‬رہ ۺاکی ۺوخوبشدارۺ‬
‫َ‬
‫وپدہ ِ‪،‬عمج ِ َعَی ِاخ ْح ُ ٌن۔ ُمُ ِال ِػ ْح َ ٌن ِ‪:‬امس ۺافلع ۺعمج ۺذمرکڑپےنھواال‪(،‬افمتلع)(امدہ ۺطلع ۺ‪،‬حیحص)۔‬
‫َ‬
‫أ ْخ َضاث ‪6‬عمجۺتلق ۺ‪،‬ونرمع‪،‬ۺوجاؿ‪ِ ،‬وادح ِ َخ َضثٌ ۔ ُم ْوِل ِػ ْح َ ٌن ِ‪:‬ددلادہۺ‪،‬رفہتفیۺ‪،‬ۺامسۺافلع‪،‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫(س)(امدہۺۺوعلۺ‪،‬اثمؽۺواوی)۔ َمك ِاھ ْح ٌُر‪:‬عمجۺیہتنمۺاومجعۺرہشتِایہتفۺ‪،‬وادحِ َمك ُھ ْوع (امدہۺ‬
‫َ َ َ‬ ‫ش‬
‫أؾ ُف ْو ٌن ِ‪:‬اضمرع ۺرعموػ ۺعمج ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺولگ ۺاوسفس ۺرکےت ۺںیہۺ‬ ‫ھرڑ حیحص ۺ)۔ ِ ِی‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬
‫ف ِ(س) ِأ َؾ ًفا ِاوسفس ۺرکان ۺ(امدہ ۺأؾف‪،‬زومہز ۺاف)۔َ َبلاتٌ‪:‬عمج ۺؤمثن ۺاسمل‪ِ،‬‬ ‫‪،‬أ ِؾ ٌ‬
‫ي ٌّام ‪:‬امس ِافلع‪،‬ےنٹیمس ِواالۺ‪،‬اجکی ِرکےن ِواال‪( ،‬ؿ)ۺ(امدہۺ‬ ‫دروجں‪ ،‬احوتلں ۺ‪ ،‬وادح ِ ََ َب َلۃ ۔ َ‬
‫َ َ‬ ‫َ َ ُ‬
‫ف‪ِ:‬ہتکن ِسج ِےس ِااسبنط ِدیپا ِوہ‪،‬وادح ِل ُِ ْیفۃٌ ِ(امدہۺ‬ ‫يمم ‪ ،‬ۺاضم ف ۺالثیث) ۺ۔ ۺلُا ِئ ٌ‬
‫ً ِاھی‪ِ :‬اضمرعِ‬ ‫لؿ َّى ٌُۃ ِ‪:‬تلصخ‪،‬رطہقی‪،‬عمج ِ ُؾ َجنٌ۔ ُی َ‬ ‫لُف ۺحیحص ۺعمج ۺمیتھی ۺاومجع ۺ) ٌَا ُّ‬
‫رعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاشمہب ۺوہات ۺےہ‪ ،‬ۺ(افمتلع)(امدہ ۺيھیان ص ۺاییئ ۺ) ۺ ُم ْب َت ِک َغۃٌ‪:‬امسِ‬
‫افلع ِاین ‪(،‬ااعتفؽ) ۺ(امدہ ۺبکغ ۺحیحص ۺ) ۺ۔ َم َج ِام ْی ُ ٌؼ‪:‬عمج ۺیہتنم ۺاومجع‪ ،‬ری ۺرصنػ‪ ،‬ۺرہ ۺوہ ۺاتکبۺ‬
‫سج ۺںیم ۺفلتخم ۺزیچںی ۺعمج ۺیک ۺںیئگ ۺوہں ۺےسیج ۺااعشر ۺ‪،‬صصق ۺو ریہ‪،‬وادح ۺ َم ْج ُم ْوعٌ ِ(امدہ ۺحمؼۺ‬
‫ََ‬
‫حیحص‪)،‬۔ َص ِائ َغۃٌ‪:‬ہقلح ۺ‪ ،‬العہق‪،‬عمج ِ َص َوا ِئ ُغ (امدہ صوعٌ اوجػ ۺواوی ۺ) ۔اهامٌ‪ِ:‬ولخمؼ(امدہ ۺأهمۺ‬
‫امسۺعمج‪،‬امسۺعمجۺوہۺےہۺوجۺعمجۺاکۺینعمۺدےۺاورۺایسۺامدےۺےسۺاسۺےکۺےیلۺوکیئۺرفمدۺہنۺوہ)ۺ۔‬
‫َ‬
‫ِإ ْؾ َت ْجل ْب َىا‪ِ:‬امیض ۺرعموػ ۺعمج ۺملکتم ۺمہ ۺالےئ ۺ‪ ،‬ۺمہ ۺےن ۺاحلص ۺایک‪ ،‬ۺ(ااعفتسؽ)(امدہ ۺحلبۺ‬
‫َ ً‬ ‫َ َ‬ ‫َ ْ‬
‫ن ْغفا ریھپانۺ(امدہۺ‬ ‫ف ِ(ض)ِ‬ ‫ن َغ ٌ‬ ‫ن َغف َىا‪:‬امیضۺرعموػۺعمج ۺملکتمۺمہۺےنۺریھپ ۺایلۺ‪،‬‬ ‫حیحص)۔‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫نغفحیحص)‪.‬أ ْغُ ٌُغ‪:‬امس ِلیضفت(س)زایدہ ۺوخوبش ۺواال۔أ ْو َص ْغ َىا‪:‬امیض ۺرعموػ ۺعمجۺ‬
‫اغۃٌ‪:‬وقی ِوہان‪،‬دصمرۺ‬ ‫ملکتم‪،‬مہ ۺےن ۺاامتن ۺ ۺردھکای‪(،‬ااعفؽ)(امدہ ۺ ۺوصعاثمؽ ۺواوی ۺ)۔ َم َى َ‬
‫(ک) ۺ(امدہ ۺمىؼ ۺحیحص)۔ ۺ َی ِل ُ ٌج‪:‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺدالخ ۺوہات ۺےہ ۺ‪ ،‬وہپاتچنۺ‬
‫ُ ُ َْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫اب‪ِ:‬لقعِواےلولگ ۔‬ ‫ےہ‪َ ،‬ول ٌَجِ(ض) َول ًجاِدالخۺوہان(امدہۺولجۺاثمؽۺواوی)۔ا ْول ْوألال َب ِ ٌ‬
‫َ َ َ َ َْ‬ ‫َُ ََ‬
‫اؾلۃٌ ۔ ال ِؿ َىۃٌ‪:‬زابؿ ‪،‬‬ ‫اؾَلتٌ(عمج ۺؤمثن ۺاسمل)طخ ِواتکتب‪،‬انہم ِاگنری ۺ‪،‬وادح ِمغ‬ ‫مغ‬
‫َ‬
‫وادحِ ِلؿانٌ۔ ِ‬
‫افدئہ‪َ -)۱(6‬م َجا ِو ْي َم ْجنیٌۺیکۺعمجۺےہۺۺامدہ’’ جۺؿۺی‘‘ ینعمۺاننچ ۺےہۺۺرصػۺےکۺاابتعرۺےسۺ‬
‫میت‬
‫امسۺرظػۺےہۺۺاورۺوحنۺےکۺاابتعرۺےسۺامسۺوقنمصۺ‪،‬عمجۺ ھیۺاومجعۺربوزؿۺ َم َؿ ِاح ٌُضۺےہ۔‬
‫‪21‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫افدئہ‪ ۲(6‬ۺ)‪-‬امسۺوقنمصۺیکۺایۺنیتۺاحوتلںۺںیمۺیھکلۺاجیتۺےہۺ۔‬
‫ُ َْ‬
‫(‪-)۱‬بجۺرعمػۺاباللؾۺوہۺۺےسیج‪6‬ۺك ِغ َء ال َـم َجا ِوي ِم ًْ َح ِض ٍیض ‪.‬‬
‫َ‬
‫(‪)۲‬ۺ‪-‬بجۺیسکۺامسۺیکۺرطػۺااضتفۺیکۺاجےۺ۔ےسیج‪6‬ۺھظا َم َجا ِوي الاصب‬
‫َ‬ ‫(‪-)۳‬بجۺبصنۺیکۺاحتلۺوہۺۺ۔ےسیج‪6‬ۺ َك َغ ُ‬
‫أت َم َجا ِه ًیا ِم ًَ ألا َص ِب‪ٌ .‬‬
‫افدئہ‪)۳(6‬ۺاؿۺونیتںۺاحوتلںۺےکۺالعوہۺامسۺوقنمصۺیکۺایۺںیہنۺیھکلۺاجیتۺےہۺ‬
‫ونٹ‪6‬ۺۺامسۺوقنمصۺیکۺایۺرصػۺاحتلۺیبصنۺیہۺںیمۺڑپیھۺاجیتۺےہۺ۔ ۺ‬

‫دقمہم‬
‫ِرتہمج‪ِ -:‬امتؾ ۺرعتںیفی ۺاس ۺاہلل ۺرب ۺازعلت ۺےک ۺےیل ۺسج ۺےن ۺادب ۺیک ۺاتکوبں ۺوکۺ‬
‫اطمہعل ۺرکےن ۺواولں ۺیک ۺروح ۺاک ۺدلگہتس ۺاور ۺااسی ۺونر ۺانبای ۺسج ۺےس ۺڑپےنھ ۺواےل ۺہبلط ۺےک ۺذنہۺ‬
‫رونشۺوہاجںیئ۔‬
‫ۺ دمحوٰولصۃ ۺےک ۺدعب!مہ ۺےتہک ۺںیہ ۺہک ۺبج ۺمہ ۺدقمی ۺملق ۺاکروں ۺیک ۺوہشمر ۺاتکوبں ۺےکۺ‬
‫اطمہعل ۺےک ۺددلادہ ۺادب ۺےنھکیس ۺواےل ۺونرمع ۺہبلط ۺوک ۺدےتھکی ۺںیہ ۺ‪،‬وت ۺوہ ۺاس ۺابت ۺرپ ۺاوسفس ۺرکےتۺ‬
‫ںیہۺہکۺرعیبۺدمارسۺادبۺیکۺایسیۺاتکبۺےسۺاخیلۺںیہۺوجاسرےۺولوگںۺےکۺےیلۺاجعمۺوہ‪،‬الکؾۺ‬
‫یکۺوخویبںۺوکۺےنٹیمسۺوایلۺوہ‪،‬اورۺاےسیۺواہعقۺوایلۺوہۺوجۺدمعہۺولوگںۺےکۺرطہقیۺےسۺٓاراہتسۺوہۺ‪،‬رھپۺمہۺ‬
‫ےنۺایخؽۺایکۺہکۺدقمیۺولوگںۺیکۺاتکوبںۺےسۺرہۺاشمہبۺوہفمؾۺوکعمجۺرکںیلۺاورہیۺاینۺرطہقیۺےہۺسجۺ‬
‫وک ۺمہ ۺےس ۺےلہپ ۺعمج ۺرکےن ۺواولں ۺےن ۺںیہن ۺایک ۺ ۺ‪،‬ایکیہ ۺااھچ ۺدصقم ۺےہ ۺوج ۺاوھنں ۺےن ۺایکــ اہللۺ‬
‫اعتیلۺاںیہنۺدبہلۺاطعۺرفامےئـہکۺاؿۺاطمبلۺوافممیہۺوکۺاببۺدراببۺرکدایۺوجۺولوگںۺےکۺدرایمؿۺ‬
‫راجئۺےھت۔‬
‫ۺاور(ہیۺاسۺےیلۺیھبۺاینۺرطہقیۺےہ)ہکۺاسۺرطحۺاکۺہیۺومجمہعۺدقمیۺولوگںۺیکۺڑبیۺڑبیۺ‬
‫اتکوبں ۺرپ ۺلمتشم ۺےہ ۺوت ۺمہ ۺےن ۺوہ ۺامتؾ ۺزیچںی ۺعمج ۺرکںیل ۺنج ۺوک ۺٓاپ ۺےن ۺادیب ۺنیفنصم ۺےک ۺاکجلۺ‬
‫یکۺاتکوبںۺںیمۺںیہن ۺاپای ۺوتۺمہۺےنۺاکیۺزامےن ۺکتۺۺاؿۺامتؾۺڑبیۺڑبی ۺاتکوبںۺںیم ۺاھچؿۺنیبۺیکۺ‬
‫رظن ۺےس ۺرظن ۺدوڑایئ ۺاور ۺبج ۺمہ ۺےن ۺبس ۺےس ۺوخوبش ۺواےل ۺوھپؽ ۺوک ۺنچ ۺایل ۺاور ۺاس ۺومجمہع ۺوکۺ‬

‫‪22‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫کج‬
‫اامتن ۺےک ۺوطر ۺرپ ۺردھکایاور ۺاس ۺوک ۺدمعہ ۺ ھور ۺےک ۺدرتخ ۺیک ۺرطح ۺاپای‪،‬وت ۺمہ ۺےن ۺاس ۺاکانؾۺ‬
‫’’ِماِن اًلدب من حدائؼ ا لصرب ‘‘(رعب ۺےک ۺاباغت ۺےس ۺانچ ۺوہا ۺویمہ ۺ) ۺراھکۺ‬
‫اوربجۺہکۺتینۺاسۺوکۺومنہنۺانبےنۺےکۺوطرۺرپۺدقعنمۺوہ یۺاسۺصخشۺےکۺےیلۺوجۺااشنۺرپدازیۺیکۺ‬
‫وقتۺاکۺارادہۺرکےۺاورۺایسۺرغضۺےسۺمہۺےنۺرہۺزجۺوکۺدنچۺاوبابۺںیمۺمیسقتۺرکدایۺےہۺسجۺےسۺ‬
‫لقعۺواےلۺرمادۺوکۺچنہپۺےتکسۺںیہۺاورۺمہۺےنۺرہۺاببۺےکۺتحتۺاؿۺامہۺولصفںۺوکۺراھکۺےہۺنجۺںیمۺ‬
‫انہمۺاگنریۺوہیتۺےہۺاورۺنجۺےکذرہعیۺابتۺتیچ َّۺوہیتۺےہ۔‬
‫َّ ْ َّ ُ ْ َّ ُ‬
‫ل ِ‬ ‫اب األ ٰو ِ‬ ‫ا َّلب ِ‬
‫ْ‬ ‫ٰ ُ‬
‫وی ِ‬‫الت َّد ٰی ِن َّوالتظ ہ ِ‬
‫ٰ‬ ‫ِِف‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫َّ ٳ ْص ِتظاد ُو ُج ْو ِد اّلل ت َّص ہ ِ‬
‫ال‬
‫اَل َّو ََّج ِيْ ِع ماَّ‬
‫ِ‬ ‫ْ َّ ْ َّ ٰ ُ َّ ْ َّ ُ َّٰ َّ َّ ْ ُ ْ ر َّ َّ َّ َّ ر َّ ُ َّ َّ ُ ْ َّ َّ‬
‫دانَّ أن َّؽ َمْلَّ َّوؼ َّو َّلؽ خا َِّلؼ و َّھ َّو رخا ِل َّؼ َّال ُص ُ َّ َّ ِ ْ ِ ََّّ‬ ‫(‪ )۱‬ٳصلم أ َّیو ِاا ِإلن‬
‫س ِلع ْو ِن ٖي زوال‪ ،‬و یع ْون مع األب ِد‬ ‫اَل َّو أ َّٰن ٗي َّو ِاحد‪،‬عان ِف األزل ول ْي َّ‬
‫ر‬ ‫ِ‬ ‫ْ َّ َّ‬
‫ِِف الص‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ِ‬
‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬
‫َّو ِل ْي َّس ِل َّبظا ِئ ٖي ط َّن راء‪ُ ،‬و ُج َّ ْود ٗہ ِِف األز ِل َّواأل َّب ِد َّو ِاج رب َّ َّو َّما ِلل َّص َّد ِم ٳل ْي ِي َّد ِبيْ رل‬
‫ُ‬
‫اج ُو ُج ْود ٗہ‬ ‫اج َّو َّل ْي َّس َّل ٗ ِي ِإ َّل أ َّحدِ ِ ِا ْحت َّي ر‬ ‫ل أ َّحد ِا َّليْ ِي ُُمْ َّت ر‬ ‫ِ‬
‫ُ ُٰ‬
‫‪،‬ع‬ ‫ِ‬
‫ي‬ ‫ٖ‬ ‫ت‬
‫ِ‬ ‫ا‬‫ذ‬
‫َّ ُ َّ َّ ْ ُ ْ ر َّ‬
‫وھو موجود ب‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ ُ ُ ْ ُ ُ ٰ ِ َّ‬
‫ِب ٖي ووجود ع ِل ذئ ِب ٖ ِي‪( .‬للضزال) ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫حل لغات‪َ -:‬بابٌ‪6‬اتکب ۺاک ۺابب ۺ‪،‬عمج ۺا ْب َوابٌ ۺ(امدہ ۺبوبٌ ۺاوجػ ۺواوی ۺ)۔ ۺألا َّو ٌُل‪ 6‬الہپ‪،‬‬
‫لعمج ۺ ُا َولٌ ۺو ۺ ُا ْو َل َیاتٌ ( ّ‬ ‫ُ‬
‫الاو ٌُل ۺتفص ۺیک ۺاحتل ۺںیم ۺ ری ۺرصنػ ۺوہات ۺےہ ۺاس ۺےکۺ‬ ‫َ‬ ‫ؤمثن ۺا ْو ہ ِ‬
‫َّ َّ ُ‬
‫ن‪6‬ددنیاری‪،‬دصمر(تیعّل)(امدہ ۺصیً ۺاوجػ ۺاییئ)ۺ‬ ‫العوہ ۺںیم ۺرصنػ ۺوہات ۺےہ)ا ٰلت َّد ٰی ُ ِ‬
‫َّ ً‬ ‫َّ ْ‬ ‫َّ ْ‬
‫ٌٰ‪6‬امسۺدصمرۺازۺ َّو ہیق َّی ِظ ْی ِوظ َّایً ارلِںیمۺ‬ ‫۔ا ٰلتظو ہی اہللۺاکۺوخػ‪،‬رپزیہاگری۔(تظوی‬
‫ْ‬
‫َّوظ َّيا ۺاھتۺاور ہی (ض)ےسۺےہ ۺواؤ ۺافۺہملک ۺاتءۺۺوہایگۺاورای ۺواؤۺوہیئگ ۺ َ ْت ٰی ۺوہ ایگۺاس ۺںیمۺاقدعہۺ‬
‫َّ‬ ‫َ‬
‫اص‪ 6‬ۺنیقی ۺدصمر ۺاز ۺابب ۺااعتفؽ ۺ(امدہ ۺغلض ۺحیحص) ۺ۔ ص ِل َّ ِم‪ 6‬امیضۺ‬ ‫‪ ۲۶‬ۺاجری ۺےہ)۔ ِا ْغ ِتل ٌُ‬
‫ُ‬ ‫َّ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫رعموػ ۺوادح ۺذمرک اغبئ؛اس ۺےناجان‪،‬ص ِل َّ ِم(س) ِصل ًُمِ اجانن(امدہ ۺغلم ۺحیحص) ۺ۔ ۺا ِإلنْ َّد ِ‬
‫ان‬
‫َّ ْ ً‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ ُ‬
‫ؼ (ؿ) ۺخلظا دیپا ۺرکان (امدہ ۺزلمۺ‬ ‫ااسنؿ۔َمۡلو رۡؼ‪ :‬دیپا ۺایک ۺوہا‪،‬امس ۺوعفمؽ‪،‬خل َّ ِ‬ ‫‪6‬‬
‫ََّّ‬ ‫َّ َّ ُ‬
‫ل‪ :‬وہ ۺزامہن ۺسج ۺےک ۺےیل ۺادتبا ۺہن ۺوہ۔اب ِد‪ :‬وہ ۺزامہن ۺسج ۺےک ۺےیل ۺااہتن ۺہن ۺوہ ۺ۔‬
‫ر‬ ‫حیحص)۔أز ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ر‬
‫ل۔ ذ ْی ر ِء‪ ،‬زیچ‪،‬‬ ‫ل‪ 6‬راہتس‪ ،‬عمج‪ُ 6‬د ُب ر ِ‬ ‫ع ْو ِن(اوجػ ۺواوی)‪6‬ووجد‪ ،‬دصمر‪( ،‬ؿ) َّد ِبيْ ر ِ‬
‫‪23‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ُ‬ ‫َّ ْ‬
‫اج‪( 6‬اقدعہ ۺ(‪ )۷‬ۺاجریۺ‬ ‫اء ری ۺرصنػ (امدہ ۺش یء ۺزومہز ۺال ۺؾ اوجػ ۺاییئ ۺ)۔ُمْ َّت ر ِ‬ ‫عمج اذ َّي ُ ِ‬
‫ےہ)ۺاحتجۺدنم‪،‬امسۺافلع‪،‬وعفمؽۺ(ااعتفؽ)(امدہۺخوجۺاوجػۺواوی)ۺ۔‬
‫َ‬
‫یۺےکۺدعبۺتفصۺانبایۺاجےئ۔‬ ‫افدئہ‪)۱( 6‬۔رعمػۺاباللؾۺوکۺ ٌأ ٌُّ‬
‫(‪)۲‬ۺرعمػۺاباللؾۺوکۺدبؽۺرقارۺدایۺاجےۺ۔‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫اإلاو َؿ ُ ٌ‬
‫ان‘‘ اکف ۺاوحنلۺ‬ ‫ُّ َ‬
‫(‪ )۳‬ۺرعمػ ۺاباللؾ ۺوک ۺفطع ۺایبؿ ۺرقار ۺدای ۺاجے ۺ‪ ،‬ۺونیتں ۺیک ۺاثمؽ ۺ’’أیھ ِ‬
‫ص‪۱۶۹6‬‬

‫الہپۺاببۺدنیۺداریۺاورۺرپزیہاگریۺےکۺایبؿۺںیم‬
‫اہللۺاعتیلۺےکووجدۺےکۺااقتعدۺاکۺایبؿ‬
‫(‪)۱‬رتہمج‪:‬۔اےاناناجنےل‪ ،‬ہک وتدیپاایکایگ ےہ‪،‬اورےھجتوکیئدیپارکےن‬
‫واالےہ‪،‬دایناوروجھچکداینںیمےہویہساکدیپارکےنواالےہ‪،‬اوروہ یایےہ‪،‬وہہشیمہ‬
‫ےسےہ‪،‬اور ُاسےکووجدےک ےیلزوالںیہن‪،‬اوروہہشیمہرےہاگاوراسیکاقبےک ےیل‬
‫انف وہپا ںیہن‪،‬اس اک ووجد ازل اور ادب ںیم رضوری ےہ‪،‬اور دعم وک اس یک رطف وکیئ راہ‬
‫ت‬
‫ںیہن‪،‬اوروہوخدےسوموجدےہاورہروکیئاساکاتحمجےہ‪،‬اوراےسیسکیکاحجںیہن‪،‬‬
‫اساکووجدایسےسےہ‪،‬اورہرزیچاکووجدایسےسےہ۔‬
‫ُ ْ َّ ُ‬
‫اّللِ ِ‬ ‫ۃ‬‫ظدر‬
‫َّ ْ َّ َّٰ ُ ِ ْ َّ َّ ٗ َّ ُ ْ َّ ٗ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّٰ ٗ َّ َّ ہ َّ ُ َّ‬
‫ال ص ۂب ع ِ ٰل ذ ْیء ظ ِدی رر‪،‬و ٳن ظدرتً وملعي ِِف ِنوای ًِ العُم ِل وًل‬‫(‪ )۲‬ٳني تص‬
‫ُ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّٰ‬ ‫َّ َّٰ َّٰ‬ ‫َّ ْ َّ َّ ْ ْ َّ ْ َّ ٰ ُ ْ‬
‫الد ْب َّع ِ ِْف ظ ْبز ِت ِ َّي َّوظ ْد َّر ِت ِي‬ ‫ات‬ ‫ِ‬ ‫الد َّم ہو‬ ‫‪،‬وٳن‬‫النظ َّر ِان ِ‬ ‫دب ِيل ٳلي ِي ِللصجزو‬
‫ٗ‬ ‫َّ َّ ِ ْ َّ ْ َّ َّ ْ ِ ْ َّ َّ َّ َّ ُ َّ َّ ُ ُ ْ َّ ُ ْ َّ ٰ ُ ْ ُ‬
‫ؽ ِإًل ملعي‪ِ ِ.‬‬ ‫ت ظو ِر ِہ وتد ِخ ِْی ٖہ وم ِذيى ِت ٖي وھوما ِلؽ الـْمل ِؽ ًلمل ِ‬ ‫وَت ِ ِ‬
‫(الضزال)‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫ل (ک)‬ ‫ل‪ 6‬دصمر‪،‬لمکمۺوہان‪ ،‬ع ُم َّ ِ‬ ‫حل لغات‪ :‬۔ظ ْد َّر رِۃ‪ 6‬اطتق‪،‬اایتخرۺ(ض)۔الع َُّم ِ‬
‫َّ ْ َّ ر َّ ْ‬ ‫ْ ر‬ ‫َّ ً‬
‫ؽ ۔ال َّص ْج ُ ِز‪6‬اطتقۺ‬ ‫ؽ‪6‬وکحتم‪،‬ادتقار‪،‬عمجۺریسکت امّل ِ‬ ‫ًل وپراوہان(امدہۺلمک‪،‬حیحص)۔ ُمل ِ‬
‫ع َُّم ِ‬
‫َّ‬
‫ہن ۺرانھک‪،‬دصمر(ض)۔ظ ْو ر ِر‪6‬زریرکان‪،‬ولغمب ۺانبان‪،‬دصمر(ػ)(امدہ ۺكھغ ۺحیحص) ۺ۔‬

‫‪24‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ ْ َّ ر‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫ت ْد ِخ ْ رْیِ‪6‬اتعبۺرفامؿ ۺرکان‪،‬ولغمبۺرکان‪،‬ۺدصمرۺ(لیعفت)(امدہۺ َسخغ ۺحیحص)ۺ۔م ِذيى ًِ ‪6‬اچانہ ‪،‬‬
‫اء (ػ) َّذيْ ًىا ارادہ ۺرکان ۺ(امدہ ۺ َش یء ۺاوجػ ۺاییئ ۺو ۺزومہز ۺالؾ)۔ َّ َّ‬
‫س رِ‬
‫اء‪6‬‬
‫َّ‬
‫ارادہ ۺرکان‪ ،‬دصمر ۺذ َّ ِ‬
‫ٓاامسؿۺ‪ ،‬عمج َّ ہ‬
‫س ہو رت۔‬

‫اہللۺاعتٰیلۺیکۺدقرتۺاکۺایبؿ‬
‫(‪-)۲‬رتہمج‪-:‬ےبکشۺوہۺرہۺزیچۺرپۺاقدرۺےہۺ‪،‬اورۺالبہبشۺاسۺاکۺکلمۺاورۺاسۺیکۺدقرتۺااہتنیئۺ‬
‫ہضبقۺاایتخرۺ‬
‫اکلمۺےہ‪،‬اعزجیۺاورۺیمکۺوکۺاسۺیکۺرطػۺراہۺںیہن‪،‬اورۺالبہبشۺاسوتںۺٓاامسؿۺاسۺےک ٔ‬
‫ئ‬
‫ںیم ۺںیہ‪،‬اس ۺےک ۺہبلغ ۺاس ۺےک ۺاایتخر ۺاور ۺاس ۺیک ۺمسینت ۺےک ۺتحت ۺںیہ‪،‬اور ۺوہ ۺامتؾ ۺکلم ۺاکۺ‬
‫ابداشہۺےہ‪ ،‬اورۺاسۺیکۺابداشتہۺےکۺالعوہۺیسکۺیکۺابداشتہۺںیہنۺ۔‬
‫اّللِ ِ‬ ‫م‬‫ِصلْ ُ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ٰ ٗ َّ َّ ہ َّ ر ُ ٰ َّ ْ ُ ْ ِ َّ ْ ُ ٗ ُ ْ ر ُ ٰ َّ ْ َّ َّ‬
‫(‪ِ )۳‬إني تصال ص ِاَل ِبَّع ِل مصل َّوم و ِصلمي ُِميط ِب َّع ِل ذ َّئء‪،‬و ليس‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ ُ ٗ َّٰ‬ ‫َّ ْ ر َّ ْ ُ ہ ہ َّٰ‬
‫الث ہری إ ًٰل َّو َّظ ْد أ َّح َّ‬
‫‪،‬ألن األذ َّي َّاء ِب ِصل ِم ٖي‬
‫ِ‬ ‫ي‬‫م‬ ‫ل‬ ‫ص‬ ‫ي‬‫ب‬
‫ِٖ ِ‬ ‫اط‬ ‫ِ‬ ‫ذئء ِمن الصٔب ِإل‬
‫ال َّی ْص َّل ُم َّص َّد َّد ٰ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ‬ ‫ت َّ‪،‬و إ َّٰن ٗي َّت َّص ہ‬ ‫َش ْ‬‫ت َّو ب ُظ ْد َّر ِت ٖي إنْ َّت َّ َّ‬ ‫َّش َّو َّر ْ‬
‫ات‬ ‫الرم ِال وال ِظط ِارو ظس َّر ِ‬
‫اء ِ ِِفْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ َّ ِ َّ َّ ِ َّ ْ َّ َّ َِّ َّ ُ َّ ْ َّ َّ َّ َّٰ ِ ُ ٰ َّ َّ ْ‬
‫الر یاح والوو ِ ِ‬ ‫ض األطع ِار ِو ِذر ِ‬
‫ات‬ ‫ار‪ِ.‬وضو ِام ِ‬ ‫األمسار وو ِرؼ األذج ِ‬
‫ِ ِ‬ ‫ْ َّ ِ َّ ر ِ ْ َّ َّ َّ ُ ُ ِ ْ ٰ ََّّ‬
‫(ولي) ِ‬ ‫ِصل ِم ٖي ش ِاھرۃ ِمثل صد ِد ّبو ِم الدُم ِء۔‬
‫ِ‬ ‫ـ‬ ‫َب ِص ْ‬
‫ی‬ ‫ال الْ َّ ْ‬
‫َّ َّ‬
‫ظ‬
‫َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ر َّ َّ َّ َّ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ری َّح َّرعات ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ِ ِ ِ َّی ہ‬
‫ار ِ‬‫ْس ُ ِ‬ ‫جیِ ِ ِ ِ ِ ِ وَل ْ َیػ إصّلن صل ْي ِي وأ ْ َّ‬
‫َّ َّ ْ َّ َّ ِ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ََّّ‬
‫الن ْمل ِ ِْف ِشل ِم ِالد َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ار ِ‬‫ت َبْ رر صليْ ِي وأنو ُ ِ‬ ‫ِص وما اذتمل ْ‬ ‫اْل َّ‬ ‫الن ْمل َّوالْ َّظ ْسر َّو ْ َّ‬ ‫َّ ُ ْ َّ ْ َّ َّٰ‬
‫ِص ص ِدید‬ ‫ِ ِ ِوَی ِ ْ‬
‫َ ًً‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اَ ٌۃ ریھگان(امدہ ۺوحطۺ‬ ‫حل لغات‪ُ :‬م ِد ْیِ‪:‬امس ۺافلع ۺریھگےنواال‪،‬أ َخاٍ(ااعفؽ) ِإخ ٌ‬
‫َ َ‬ ‫َ َ‬
‫‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ت َػالی‪:‬امیض ۺرعموػ ۺوادحذمرک ۺاغبئ‪،‬وہ ۺدنلب ۺوہا‪ ،‬ت َػالی (افتلع)‬
‫َْ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ال‪،‬دنلب ۺوہان(امدہ ۺولع ۺ‪،‬ان ص ۺواوی)۔ َم ْػل ْوم‪:‬امس ۺوعفمؽ ۺاجان ۺوہا(س) ِإهتك َغ ْت‪ :‬امیضۺ‬ ‫ت َػ ٍ ٌ‬
‫َْ‬ ‫ْ َ‬ ‫َْ َ‬
‫رعموػۺوادحۺؤمثنۺاغبئۺوہۺیلیھپ‪ِ ،‬إهتك ٌَغ (ااعتفؽ) ِإه ِتكا ًعاانلیھپۺ(امدہۺرشنۺحیحص)۔ أل ُػلی‬
‫َ‬ ‫َْ‬ ‫َ َّ‬
‫اء۔ َغ َضص‪:‬یتنگ‪ ،‬دعتاد۔عمج أ ْغ َضاص۔ ِع َمال‪:‬رتی ۺےکۺ‬ ‫‪ :‬دنلبی ۔ألثریٌ ‪:‬یتسپ ۺعمج ۺاج َغ ٌُ‬

‫‪25‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َ َ ْ‬ ‫َ‬
‫ذرے ۺوادح َع ْمل۔ ِكفاع‪ :‬چینل ۺدیماؿ‪،‬وادحك ْفغٌ۔كُ َغات‪:‬ابرش ۺےک ۺرطقے‪ ،‬وادحۺ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ْ‬
‫كُ َغۃٌ۔ أ ْمُاع‪:‬ابرش‪،‬وادح َمُغٌ۔ َو ٌَعق‪:‬اتپ‪،‬عمج ۺأ ْو َعاقٌ ۺربوزؿ ۺااعفؽ ۺعمجۺ‬
‫میت‬
‫ٌ‪:‬ابرایکیں ۺ ری ۺرصنػ ۺعمج ۺ ھیۺ‬ ‫تلق َ۔أ ْش َجاع‪:‬درتخ‪ ،‬وادح َش ٌَجغٌ۔ َغ َوام ُ‬
‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ََْ‬ ‫َ‬
‫اومجع‪،‬وادح‪،‬غ ِامٌٌ۔ أفکاعٌ‪ :‬فکغ‪،‬وسچ‪،‬وادح‪ِ ،‬فکغ۔ػعۃٌ‪:‬ذرہ ۺ‪،‬عمج ػعات‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬
‫اء‪ :‬اضفء‪ ،‬ۺٓاامسین ۺٓادنیھ ‪،‬عمج أ ْھ ِو َیۃٌ ۔ ه ُج ْومٌ‪:‬‬ ‫اح‪ :‬وہا‪،‬وادح ِعْیذٌ ۔ال َھ َو ٌُ‬ ‫۔أ ّ ِلغَی ٌُ‬
‫َ‬
‫اتسرے‪،‬وادح ه ْجمٌ َ۔یغی‪:‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺداتھکی ۺےہ‪َ ،‬ع َ ٌ‬
‫أی‬
‫َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ً‬
‫(ػ) ُع ْو َیۃ دانھکی(امدہۺعأي ۺزومہزۺنیع ۺو ۺان صۺاییئ)۔ا َّلى ْم ٌُل‪ :‬ویچایٹنں‪،‬وادح ه ْملۃٌ۔ل ْم‬
‫ََ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ‬
‫ف‪:‬ۺوادحۺذمرکۺاغبئ‪،‬اضمرعۺرعموػۺموزوؾۺو‪،‬م‪،‬وہۺوپدیشہۺںیہن وہا‪،‬ز ِف ٌَی(س)زف ًٌ‬
‫اء‬ ‫َیس ٌ‬
‫َ ُ ً‬
‫ز ْف َی ٌۃ وپدیشہ ۺوہان ۺ(امدہ ۺزفي ۺان ص ۺاییئ۔ ُصجی‪ :‬اترکی ۺرات ۺ‪،‬وادح ُص ْح َیۃٌ‬ ‫ٌو ٌ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َُ‬
‫۔ظلم‪:‬ادنریھے‪،‬اترایکیں‪ ،‬ۺوادح ۺ‪،‬ظلمۃٌ ۔ید ِص ٌْی ‪:‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ‪،‬‬
‫اء ‪،‬امشرۺرکانۺ(امدہۺچصیۺان صۺاییئ)‬ ‫ه ًٌ‬ ‫وہۺامشرۺرکاتۺےہۺ‪َ ،‬أ ْخص یٌ(ااعفؽ)إ ْخ َ‬
‫ِ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫هاۃٌ ۔بدغٌ‪ :‬دنمسر‪،‬عمج بدوع۔‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َخص ی‪:‬رکنکایں‪،‬وادح َخ َ‬

‫اہللۺاعتٰیلۺےکۺملعۺاکۺایبؿ‬
‫(‪ )۳‬رتہمج‪ - :‬ےبۺکشۺاہللۺاعتٰیلۺرہۺاسۺزیچۺوکۺاجاتنۺےہۺےسجۺاجانۺاجۺاتکسۺےہۺ‪،‬اورۺاسۺاکۺملعۺرہۺ‬
‫زیچ ۺوک ۺریھگے ۺوہےئ ۺےہ‪،‬اور ۺدنلبی ۺےس ۺیتسپ ۺکت ۺوکیئ ۺایسی ۺزیچ ۺںیہن ۺےسج ۺاس ۺاک ۺملع ۺریھگے‬
‫وہےئۺہنۺوہ‪،‬اسۺےیلۺہکۺامتؾ ۺزیچںیۺایسۺےکۺملعۺےسۺاظرہۺوہںیئۺاورۺایسۺیکۺدقرتۺےسۺ‬
‫ںیلیھپ‪،‬اور ۺےبکش ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺرتی ۺےک ۺذروں‪،‬چینل ۺدیماونں‪،‬ابرش ۺےک ۺرطقوں ۺاورۺ‬
‫دروتخںۺےکۺوتپں ۺیکۺدعتادۺوکۺاجاتن ۺےہۺ‪،‬اورااکفروۺایخالتۺیک ۺابرایکیںۺاورۺوہاؤںۺاورۺاضفؤںۺ‬
‫ےکذراتۺاسۺےکۺملعۺںیمۺٓاامسونںۺےکۺاتسروںۺیکۺرطحۺاظرہۺںیہ۔ ۺ‬
‫ربیعۺاشرعۺےنۺاہک‪6‬‬

‫‪26‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫(‪-)۱‬وہۺادنریھیۺراتۺیک ۺاترویکیں ۺںیمۺویچویٹنںۺیکۺرحوتکںۺوکۺداتھکیۺےہ ۺ‪،‬اوروکیئۺاظرہۺایۺیپھچۺ‬
‫زیچۺاسۺےسۺوپدیشہۺںیہنۺےہۺ۔‬
‫(‪-)۲‬وہ ۺویچویٹنں‪ ،‬ۺابرش ۺےک ۺرطقوں ۺاور ۺرکنکویں ۺیک ۺدعتاد ۺوک ۺاجاتن ۺےہ ۺاور ۺاؿ ۺزیچوں ۺوک ۺ(یھبۺ‬
‫اجاتنۺےہ)نجۺرپۺدنمسرۺاورۺدرایۺلمتشمۺںیہ۔‬
‫َّ‬ ‫ْ َّ ُ‬
‫اّلل َّوت ْد ِب ْ ُْی ٖ ِہ ِ‬ ‫ً‬ ‫ِحعم‬
‫ْ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ ِ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ُ ْ َّ َّ َّ َّٰ‬ ‫َّ‬
‫ْی ِاو ع ِبْی ِز یادۃ او نظران راحًِ و‬ ‫ْی ر ِض ِ‬ ‫(‪ )۴‬ليْ َّس ِمن ذئء ظ ِلي َّل ا ِوع ِث ِ‬
‫َش‬ ‫إج َّت َّم َّع الْ َّب َّ ُ‬ ‫ُن ُربِ ر َّحًِ َّا ْو َّو َّربِ إ ًٰل َِبع ْ َّمتي َّو َّت ْدب ْْیہ َّو َّمذيْ َّىتي َّ‪،‬و َّلو ْ‬
‫َّ‬ ‫ُ ِ َّ ِ َّ ْ ِ ٖ ُ ُ ِ ِ ٖ ْ ِ َّ ِ ٖ َّ ِ‬ ‫َّ َّ َّ ِ َّ ُ َّ َّٰ‬
‫اَل َّذ َّٰر ًۃ أ ْو ُی َّد ِ ٰع ُن ْو َّھاأوْ‬ ‫اس ْی ص ۂب أن ََّی ٰرع ْوا ِف ال َّص ِ‬ ‫َّ‬
‫والـْمّلئعً والذي‬
‫ُ َّ ٰ ُ ْ ِ َّ َّ ْ َّ ْ ُ ْ ِ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ِ َّ َّ ْ ِ َّ ُ َّٰ َّ َّ َّ ُ ْ َّ ْ ہ َّ َّ َّْ‬
‫ین ِظروھا أو ی ِز یدو ِاطيوا ِبض ِْی ِإ ِراد ِت ٖي و حو ِل ٖي و ظو ِت ٖي لصجزوا صن ذا ِلؽ وَل‬
‫َّ َّ‬
‫ْی َّ‪،‬و َّم ْو َُّم عان‬ ‫ان َّو َّما ًَّل َّی َّذ ُاء ًَّل َّی ُع ْو ُن َّ‪،‬و ًَّل َّی ُر ٰ ُد َّمذيْ َّى َّت ٗي َّذ ْ ر‬ ‫َّ ْ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫یظ ِدروا‪،‬ما ذاء ع‬
‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫ُ ُ َّ َّٰ‬
‫َّ‬
‫(للضزال)‬ ‫َّیع ْون ط ِإن ٗي ِب َّت ْد ِب ْ ِْی ٖہ َّو أ ْم ِر ٖہ َّو ت ْد ِخ ْ ِْی ٖہ۔‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ ر‬
‫ْی‪ :‬ااظتنم‬ ‫حل لغات‪ِ -6‬حع َّم ًِ‪ :‬داپایئ ‪،‬عمج ِحع ر ِم(مادہ حعم رحيح)۔ ت ْد ِب ْ ر ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ْی‪:‬‬ ‫ار(امدہرضر ‪،‬رحيح)۔ع ِب ْ ر ِ‬ ‫رض ر ِ‬ ‫رکپا‪،‬دصمر(امدہصبغحیحص)۔ َّر ِض ْ رْیِ‪ :‬وھچپا‪،‬عمج ِ ِ‬
‫ر‬ ‫ُْ ر‬
‫احً‪:‬‬‫ان‪:‬مک وہپا‪،‬دصمر(ؿ)(امدہ ۺصقن َّۺ‪،‬حیحص)۔ َّر ِ‬ ‫برا‪،‬عمج‪ِ ِ :‬ع َّب رار (امدہ ۺربک ۺ‪،‬حیحص)۔نظ َّر ِ‬
‫اب ِ(امدہ‬ ‫ب‪ :‬فیلکت‪ ،‬تبیصم‪ ،‬عمج‪ :‬أنْ َّر ر ِ‬ ‫ر رِ‬ ‫آرام(امدہ روح‪ ،‬اوجف واوی)۔ ُن ُ‬
‫َّ ر‬ ‫َّ‬
‫اب ِ(امدہورب‪،‬اثمؽ ۺواوی)۔ َّم ِذيْى ًِ‪:‬‬ ‫ب‪:‬امیبری‪،‬عمج‪:‬أ ْو َّر ر ِ‬ ‫نرب‪،‬حیحص)۔ َّو َّر ر ِ‬
‫ٰ‬
‫ن‪:‬اضمرع رعموف عمج‬ ‫اچانہ‪،‬دصمر(ف)(امدہ یش ء ‪،‬اوجف یپایئ وومہمز الم)۔ ُی َّد ِع ُ ِ‬
‫ٰ‬
‫ذمرک اغئ‪،‬وہ ولگ اسنک رکےت ںیہ۔(لیعفت)(امدہ سکن‪،‬حیحص)۔ ُی َّن ِظ ُر ْوا‪:‬اضمرع‬
‫ہ َّ ر‬
‫رعموف عمج ذمرک اغئ‪ :‬وہ ولگ اٹھگےتںیہ(لیعفت)(امدہ صقن‪،‬حیحص)۔ َّمل ِى تع ًِ‪:‬‬
‫ت‬ ‫َّ َّ ر‬ ‫َّ َّ ر َّ‬
‫ل‪:‬اطق‪،‬‬ ‫ان(امدہ ۺصغن‪،‬حیحص)۔ َّح ْو ر ِ‬ ‫ی‪ :‬عمج‪،‬وادحذيْس ِ‬ ‫اس ْ ُ ِ‬ ‫ؽ۔ذ َّي ِ‬ ‫فرےتش‪،‬وادح مل ِ‬
‫َّ‬
‫دصمر(ن)(امدہوحل‪،‬اوجفواوی)۔ص َّج َّ ِز‪:‬امیضرعموفوادحذمرکاغئ‪:‬وہاقدرہن‬
‫َّ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫وہ ص َّج َّ ِز ِ(ض) ِص ْج ًزا ِ‪ :‬اقدر ہن توہپا(امدہ زجع‪،‬حیحص)۔ َِل ْ ِ َّیظ ِد ُر ْوا‪:‬عمج ذمرک اغئ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ت‬
‫اوھنں ےن اطق ہن ریھک‪،‬ظ َّد َّ ِر ِ(ض) ظ ْد ًرا‪:‬اقدر وہپا (امدہ‬ ‫ََّّ‬ ‫اضمرع م َّروم ملب ‪:‬‬
‫دقر‪،‬حیحص)۔۔أ ْم ررِ‪:‬مکح‪،‬عمجأو ِام ُ ِر۔‬
‫‪27‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اہللۺاعتٰیلۺیکۺتمکحۺاورۺاسۺیکۺدتریبۺاکۺایبؿ‪6‬‬
‫(‪-)۴‬رتہمج‪6‬ۺمکۺوہۺایۺزایدہ‪،‬ۺوھچیٹۺوہۺایۺڑبی‪،‬ۺٓاراؾۺدہۺوہ‪،‬ۺایۺفیلکتۺدہۺ‪،‬ۺتحصۺایۺرمضۺوکیئۺزیچۺںیہنۺ‬
‫ےہ ۺرگم ۺاس ۺ(اہلل) ۺیک ۺتمکح ۺاور ۺاس ۺیک ۺدتریب ۺاور ۺاس ۺےک ۺارادے ۺےس‪ ،‬ۺاور ۺارگ ۺامتؾ ۺااسنؿۺ‬
‫رفےتشۺاورۺایشنیطۺااھٹکۺوہۺاجںیئۺاسۺابتۺرپۺہکۺداینۺںیمۺوکیئۺذرہۺالہ ۺدںیۺایۺاسۺوک ۺاسنکۺرک ۺدںیۺایۺ‬
‫اسۺںیمۺےسۺھچکۺمکۺرکۺدںیۺایۺاسۺںیمۺھچکۺزایدہۺرکۺدںیۺریغبۺاسۺےکۺارادےۺاورۺاطتقۺوۺوقتۺےکۺ‬
‫وتۺتقی ًناۺوہۺبسۺاسۺےسۺاعزجۺوہںۺےگۺاورۺ(اسۺرپ)ۺاقدرۺہنۺوہںۺےگ‪،‬ۺوجۺاسۺےنۺاچاہۺوہاۺاورۺ‬
‫وجۺںیہنۺاچاتہۺےہۺںیہنۺوہاتۺےہ‪،‬ۺاسۺےکۺارادےۺوکۺوکیئۺزیچۺدبؽۺںیہنۺیتکس‪،‬ۺوجۺیھبۺوہاۺاورۺوہاگۺ‬
‫وتۺوہۺایسۺیکۺدتریبۺاورۺایسۺےکۺ مکۺاورۺاسۺےکۺاایتخرۺےسۺےہ۔‬
‫َّ ْ‬
‫اّلل ِ‬‫تظ َّوی ِ ِ‬
‫َّ َّ ْ‬
‫‪:‬‬ ‫ال ال ُب ْد ِ ْ‬
‫ِ‬
‫ت‬ ‫(‪ )۵‬ظ‬
‫ُ ْ َّ ً َّ َّٰ ُ ٰ ُ ْ ُ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ُ‬ ‫َّ‬
‫َّ ْ ُ ْ َّ َّ ْ َّ‬
‫ان ِ‬ ‫اّلل مصت ِرُم ط ِإني الرعن ِإن خانتؽ أرع ِ‬ ‫و ْاذدد یدیؽ َِب ْب ِل ِ‬
‫ال إبْ ُن ال َّو ْر ِد ْ‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪:‬‬ ‫ِ‬
‫ی‬ ‫وظ ِ‬
‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬
‫ل ِ‬ ‫ت ظل َّب ْام ِرء ِإًل َّو َّر ِ‬ ‫ج َّاو َّر ْ‬
‫َّ‬ ‫اّلل ِ َّما‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ َّوات ِؼ اّلل ِ ِطتظ َّویِ ِ‬
‫َّ ْ َّ‬ ‫ٰ َّ َّ ْ َّ‬ ‫ْ َّ ُ ً َّ ً‬ ‫َّ‬
‫ل ِ‬ ‫ن ِ ِ ِ َّی ٰت ِظی ِ ِ ِاّللِ ِ ِ ال َّبس ُ ِ‬ ‫ِإّناِ ِ ِ م ِ‬ ‫ليْ َّس َّم ْن َّیظس ُع س ُرظا َّبسّل‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ان‪:‬‬ ‫(‪ )۶‬ظال ِإبْ ُن ِص ْم َّر ِ‬
‫ُْ‬ ‫َّ ُ ْ ُ َّ‬ ‫ہ ُ ْ َّ َّ‬
‫طاّلل َّیذع ُر ص ْب َّد ٗہ ِإ ْن َّیذع ْر ٗ ِہ ِ‬ ‫اإلل َّي َّولذ ِب ٖي ًل ت ْن َّد ٗي‬ ‫َّ َّو َّد ِل ِ‬
‫َّ َّ‬
‫(‪َّ )۷‬وظال ض ْ ُْی ٗہ‪:‬‬
‫َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ‬ ‫ہ‬ ‫َّ َّ ْ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ‬
‫ب ِ‬ ‫اج َّصل َّ ٰن َّماتع ِد ُ ِ‬ ‫ظی ِإل ِوؽ ط‬ ‫َّو ُت ہ‬ ‫ؽ ُمط َّر ًدا‬ ‫ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ًِل َتصل َّن الـُْمل عدب‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫الر ِذيْ ِد َّو ظ ْد أ َّر َّاد ِصظ َّاب ٗي‪ِ :‬‬ ‫ال أ ُب ْو ن َّواس ِل َّوا ُر ْون َّٰ‬ ‫ما أحدن ما ظ‬
‫ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ ُ ْ ُ ْ ُ َّ َّ َّٰ َّ َّ‬
‫ٰ‬
‫اّلل ِ‬
‫ِمن أن أخاطؽ خوطؽ ِ‬ ‫ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِظد عنت ِخطتؽ ث أمن ِین‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ‬
‫حل لغات‪ -:‬أق ُض ٌْص‪ :‬لعف ۺارم ۺعمج ۺذمرک ۺاحرض ۺوت ۺابدنھ ۺےل‪ ،‬ق ٌض ِ(ؿ) قضا ابدنانھ۔ِ‬
‫ًّ‬ ‫َّ‬
‫َْ ْ َ‬
‫ي(الصۺںیمۺدینیِۺاھتۺونؿۺااضتفۺیکۺوہجۺےسۺرگۺایگ)۔ِ َخ ْبلٌ‪:‬‬ ‫ی َو ا َی ِاص ٌْ‬ ‫َیضٌ‪ :‬اہھت‪،‬عمج أی ِض ٌ‬
‫ً‪ :‬اہسرا‪،‬عمجِ‬
‫َ ْ‬
‫ام(ااعتفؽ)ا ُّلغک ُ ٌ‬ ‫ه ٌُ‬ ‫ریس‪،‬عمج خ َبالٌ۔ ُم ْػ َته ًما‪ :‬وبضمیطۺےسۺاھتانم‪ٌَ ،‬ا ْ ٌل ْغت َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪28‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َ ًَ‬ ‫َ‬ ‫َْ َ ْ َ َ‬
‫ان (ؿ)ِ ِزیاه ٌۃِ‬ ‫ت‪ :‬وادحۺؤمثنۺاغبئۺۺامیضۺرعموػۺ‪،‬اسۺےنۺدوھاکۺ ۺدای‪ ،‬ز َ ٌ‬ ‫ان۔ِزاه ْ ٌ‬ ‫أعک ٌ‬
‫َ‬
‫ایختن ۺرکان(امدہ ۺوخؿ ۺاوجػ ۺواوی)۔ون ٌَل‪ :‬وادح ۺذمرکاغبئ ۺامیض ۺرعموػ ۺ‪ ،‬ۺوہ ۺچنہپۺ‬ ‫َ‬
‫َ‬ ‫ُ ُ ً‬
‫م‪ :‬لعفۺارمۺ ۺوادحۺذمرک ۺاحرض‪،‬ۺوتۺڈر‪ِ ،‬إ َّتلی(ااعتفؽ) ِ ِإ َّتل ًٌ‬
‫اء‬ ‫ن ْو ٌل ِانچنہپ۔ ِ ِإ ٌَّت ِ ٌ‬‫ن ٌَل (ض)و‬ ‫ایگ‪َ ،‬و َ‬
‫ت‪ :‬وادحۺۺؤمثنۺاغبئۺامیضۺرعموػ‬ ‫رپزیہۺرکان‪،‬وخػۺرکان(امدہۺوق‪،‬فین ۺرفموؼ)۔ َح َاو َع ْ ٌ‬
‫َْ‬ ‫ً‬
‫وہۺرقبیۺۺوہیئ‪َ ،‬ح َاو ٌَع(افمتلع)ِ ُم َج َاو َع ٌۃ ڑپوسۺںیمۺرانہ(امدہۺوجر‪،‬اوجػۺواوی)۔ِكلبٌ‪:‬‬
‫َ‬
‫ب۔ َی ْلُ ٌُؼ‪:‬وادحذمرکاغبئ‪،‬اضمرع ۺرعموػ‪،‬وہ اکاتٹ ۺےہ‪ ،‬ۺےط ۺرکات ۺےہۺ‬ ‫دؽ‪ ،‬ۺعمج‪:‬ظلو ر ِ‬
‫َّ‬
‫َك َُ ٌَؼ (ػ) َك ُْ ًػا‪ :‬اکانٹ۔ َُ ُغقٌ‪ :‬راےتس‪،‬وادح‪ََ :‬غْیمٌ۔ َب َُلٌ ‪ :‬اہبدر‪،‬عمج ‪ِ :‬ابْ َّس ر‬
‫الِ‬ ‫ِ‬
‫۔إ ہل ر ِي‪ :‬وبعمد‪ ،‬عمج‪ :‬ا ِل َھۃٌ ۔ َؾ ٌْل‪:‬لعف ۺارم ۺوادح ۺاحرض ۺرعموػ‪6‬وت ۺامگن‪َ ،‬ؾ َأ ٌلَ‬
‫ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫ِ ُ ً‬
‫اًل‪:‬امانگن(امدہ ۺؾأل‪،‬وہمز ۺنیع)۔ل ِذ ‪:‬لعف ۺارم ۺوادح ۺ ۺاحرض ۺرعموػ‪6‬وت ۺانپہ ۺےل‪،‬‬ ‫(ػ)د ِى ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬ ‫َ َ‬
‫ـ ِ‪:‬لعف ۺیہنۺ‬ ‫لط ِبہٌ (ؿ)ل ْوذا‪:‬انپہ ۺانیل‪،‬یسک ۺےک ۺاپس ۺانپھچ(امدہ ۺولذ‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ل تي َ ٌ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫وادحاحرضرعموػ وت ۺتم ۺوھبؽ‪،‬و ِس ٌَی(س) و ْؿ ًیا و ِو ْؿ َی ًاها ‪:‬وھبانل‪،‬رفاومش ۺرکان ۺ(امدہۺ‬
‫ََ‬ ‫ُْ‬
‫وس ي‪،‬ان ص ۺاییئ)۔ ِ َیظکغ‪:‬اضمرع ۺرعموػ ۺ‪،‬وادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺاید ۺرکات ۺےہ‪ ،‬ط ٌک َ ٌغ ‪:‬‬
‫َ َ َ‬ ‫ْ‬
‫ً‪:‬لعف ۺیہن ۺوادح ۺاحرض ۺرعموػ ۺاب ۺونؿۺ‬ ‫(ؿ) ِطک ًغا‪:‬اید ۺرکان۔ َغ ْبضٌ‪6‬دنبہ‪،‬عمج ِغ َباصٌ۔ل ت ْج َػل َّ ٌ‬
‫َ‬ ‫ً‬
‫ت‪:‬لعفۺ‬ ‫َل‪:‬انبان۔ َمالٌ‪:‬امؽ ۺو ۺدوتل‪،‬عمج‪ :‬أ ْم َوالٌ ِ۔ ِز ْف ُ ٌ‬ ‫ہلیقث‪،‬رہزگ ۺہن ۺانب‪َ ِ ،‬ح َػ ٌَل(ػ) َح ْػ ٌ‬
‫َ ً‬ ‫َ َ‬
‫اف(س)ز ْوفا‪ :‬ڈران(امدہ ۺوخػ‪،‬اوجػ ۺواوی)ۺ‬ ‫امیض رعموػ‪،‬وادح ۺملکتم ںیم ۺڈرا ۺاھت‪،‬ز ٌ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ً‪(:‬لیعفت)نئمطم ۺرکان(امدہۺ‬ ‫۔أ َّم َم ِن ٌْی‪ :‬لعفۺامیضۺوادحۺاغبئۺاس ۺےنۺےھجمۺنئمطم ۺرکۺدای‪،‬أ َّم َ ٌ‬
‫انم‪،‬زومہزۺاف)۔‬
‫ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ ْ ُ ْ ُ ْ ُ َّ ُ َّٰ َّ‬
‫ِن ِمن أن َّأخاطؽ خوطؽ اّلل‪ :‬رتیبیکۺ‬ ‫افدئہ‪ 6‬ظد عنت ِخطتؽ ث امن ِ ْ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ؽ اتبولیۺدصمرۺوہرک‬ ‫ِنۺلعفۺامیضۺےہۺایءۺریمضۺملکتمۺۺوعفمؽۺہبۺ ِم ْن أ ْن اخاط ِ‬ ‫اابتعرۺےسۺا ٰم َّن ِ ِْ‬
‫َُْ َ َ َ‬ ‫َّ َّ‬
‫للا‘‘ ا َّم َى ِن ٌْي اکۺافلعۺےہ۔‬ ‫ک ٌ‬ ‫ِن ےسۺقلعتمۺےہ ’’زوف ٌ‬ ‫ا ٰم َّن ِ ِْ‬

‫‪29‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اہللۺےسۺڈرےنۺاکۺایبؿۺ‬
‫(‪-)۵‬رتہمج‪-:‬یتسبۺاشرعۺےنۺاہکۺےہ۔‬
‫اوراےنپدوونں ۺاہوھتں ۺوکاہلل ۺیک ۺریّس ۺےسوبضمط ۺابدنھ ۺول‪،‬ویکہکن ۺویہ ۺاہسراےہارگامتؾۺ‬
‫اہسرےۺںیھمتۺدوھہکۺدےۺدںی۔‬
‫ۺاورانبۺوردیۺےنۺاہک‪6‬‬
‫(‪-)۱‬اورۺاہللۺےس ۺڈروۺاسۺےیلۺہکۺاہللۺاکۺوخػۺیسک ۺصخشۺےک ۺدؽۺےکۺرقبی ۺںیہنۺوہاۺرگمۺوہۺ‬
‫(اہللۺکت)ۺچنہپۺایگ۔(‪ ) ۲‬ۺوجۺڈاہکۺڈااتلۺےہۺوہۺاہبدرۺںیہنۺےہ(ہکلب)ۺاہبدروہۺےہوجاہللۺےسۺ‬
‫ڈراتۺےہ۔‬
‫(‪-)۶‬انبۺرمعاؿۺےناہکےہ‪6‬‬
‫اہلل ۺےسامگن ۺاوراس ۺیک ۺانپہ ۺںیم ۺٓا ۺاور ۺاےس ۺتم ۺوھبؽ‪،‬ویکہکن ۺ ۺاہلل ۺاےنپ ۺدنبےۺ‬
‫وکایدرکاتےہارگوہۺاےسۺایدۺرکے۔‬
‫(‪-)۷‬اوردورسےۺاشرعۺےنۺاہکۺےہۺ‪6‬‬
‫ۺرصػۺامؽۺوکۺاینپۺامکیئۺرہۺزگۺہنۺانبؤۺ‪(،‬ہکلب)اےنپۺدخاۺےسۺڈرےنۺوکۺامکیئۺانبؤ۔‬
‫اوب ۺوناس ۺےن ۺاہروؿ ۺردیش ۺےس ۺینتک ۺایھچ ۺابت ۺیہک ۺبج ۺاہروؿ ۺردیش ۺےن ۺاےس ۺازاۺ‬
‫دےنیۺاکۺارادہۺایکۺ‪6‬‬
‫(‪-)۱‬ۺ ےبۺکشۺںیمۺھجتۺےسۺڈراتۺاھت ۺنکیلۺدخاۺےسۺریتےۺڈرےنۺےنۺےھجمۺنئمطمۺرکۺدایۺاسۺ‬
‫ابتۺےسۺہکۺںیمۺھجتۺےسۺڈروںۺ۔‬
‫ِ‬
‫َّ‬
‫ْحْد اّلل ہ ِ‬
‫تصال ِ‬
‫َّ ْ ُ ُ َّ ُ‬ ‫َّ َّ ْ َّ ُ َّ َّ ٰ ُ‬
‫َّ َّ ً َّ َّ ُ ْ‬ ‫ْ‬
‫ً‬
‫ًل أ َّح ِِص َناء وًل ذعرا ِ‬ ‫ْ‬ ‫اْل ْمد ْحْ ًدا ن ْد َّت ِلذ ِب ٖي ِذع ًرا ِ ِ ِو ِإ َّن عنت ِ‬ ‫ِلؽ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫َّل َّؽ اْل ْمد ْحْدا س ٰي ًبا ِْی َْل ٰ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫الَب ِ َّ ِو ِ ُال َّب ْح َّ ِر ِ‬
‫الد َُّم َّء ِ َّو ِأظس َّارھاِ َّوِاأل ْرض ِ َّو ٰ‬
‫ہ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ ْ َّ ْ ُ ُ ْ ہ َّ َّ ْ َّ ْ ُ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ ْ َّ ْ ُ َّ ْ ُ ْ ً ِ ُ ْ َّ‬
‫ری ِ‬
‫لؽ ِاْلمد ِمظرونا ِ ِبذع ِر ِؽ ِ دا ِئُمِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ لؽ اْلمد ِِف األول لؽ اْلمد ِِف األخ ِ‬
‫(الَبصی) ِ‬
‫‪30‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َ ُّ‬
‫حللغات‪:‬و ْؿ َت ِلظ ِبہٌ‪ :‬اضمرعۺرعموػۺعمجۺملکتم‪،‬سجۺےسۺمہۺذلتۺاحلصۺرکےتۺںیہ‪،‬‬
‫ْ‬ ‫َْ ً‬ ‫َ َّ‬
‫ٌِإ ْؾ َتل ٌظ(ااعفتسؽ) ِإ ْؾ ِتلظاطاذلذیۺاپان(امدہۺذلذۺ‪،‬اضم فۺۺالثیث)ۺ۔ ِطک ًغا ‪ :‬ایدرکان‪،‬دصمر‪،‬‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬
‫(ؿ) ٌل ٌأ ْخ ِص ی ‪ :‬اضمرع ۺیفنم ۺرعموػ‪ ،‬وادحملکتم ۺںیم ۺامشر ۺںیہن ۺرکاتکس‪ ،‬ا ْخص ی‬
‫َّ ْ ر ُ ْ‬ ‫َ‬
‫اء امشررکان۔ج َىاءٌ‪ :‬رعتفی‪ ،‬عمج ۺریسکت اَ ِن َّي ًِ۔ ذع ر ِر ِ‪:‬رکشہی ۺادا رکان‪،‬‬ ‫ه ًٌ‬ ‫(ااعفؽ)إ ْخ َ‬
‫ً‬ ‫ََ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ُ‬ ‫ِ َّ ْ َّ‬
‫َل (ف)م ٌ‬
‫َل ٌءِرھبان‪،‬ۺ‬ ‫َل‪ :‬وادحۺذمرکۺاغبئۺاضمرعۺرعموػ‪،‬وہۺرھباتۺےہ‪،‬م ِ‬ ‫دصمر(ؿ)۔ ْی ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫رپرکان(امدہۺمأل‪،‬زومہزۺالؾ)۔أكُاعٌ‪ :‬انکرہ‪،‬وصہب‪،‬وادح كُغٌ ۔ ٌالب ٌُّر ‪ُ :‬خ۔ ِالبد ٌُغ ‪،‬ۺرت‪،‬ۺ‬
‫دنمسر‪ ،‬ۺعمج ۺریسکت ِ ُب ُد ْوعٌ‪َ ِ ،‬م ْل ُغ ْو ًها‪ ،‬ۺالم ۺوہا‪ ،‬ۺامس ۺوعفمؽ ۺ(ض) ِ َصا ِئ ًما۔ ہشیمہ ۺرےنہ ۺواال ۺامسۺ‬
‫ُ‬
‫افلع(ؿ)(امدہ ۺدوؾ‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ا ْولی‪،‬رماد ۺداین‪ ،‬ۺامس ۺلیضفت‪ ،‬ۺوادح ۺؤمثن ۺ(ض)‬
‫ُ ْ‬
‫ٌٰ‪،‬ۺٓارخت۔‬ ‫ی‬
‫ازغ ٌ‬

‫اہللۺاعتٰیلۺیکۺدمحۺاکۺایبؿ‬
‫(‪-)۷‬رتہمج‪)۱( -6‬امتؾ ۺوخایبں ۺریتے ۺیہ ۺےیل ۺںیہ ۺایسی ۺوخایبں ۺنج ۺوک ۺاید ۺرکےک ۺمہ ۺذلتۺ‬
‫احلص ۺرکےت ۺںیہ‪ ،‬ۺارگہچ ۺںیم ۺرعتفی ۺاور ۺرکش ۺایبؿ ۺرکےن ۺیک ۺاطتق ۺںیہن ۺراتھک ۺوہں۔ ۺ(امشرۺ‬
‫ںیہنۺرکۺاتکس)‬
‫(‪)۲‬امتؾ ۺدمح ۺریتے ۺیہ ۺےیل ۺےہ ۺایسی ۺاپزیکہ ۺدمح ۺوج ۺٓاامسؿ ۺاور ۺاس ۺےک ۺانکروں ۺاور ۺزنیم ۺاورۺ‬
‫کشخۺوۺرتۺوکۺرھبےۺوہےئۺےہ۔‬
‫(‪)۳‬امتؾۺدمحۺہشیمہۺریتےۺیہۺےیلۺےہۺوجۺہشیمہۺہشیمہۺریتےۺرکشۺےکۺاسھتۺیلمۺوہیئۺےہ‪،‬ۺامتؾۺ‬
‫رعتںیفیۺریتےۺیہۺےیلۺںیہۺداینۺںیمۺاورۺامتؾۺوخایبںۺریتےۺیہۺےیلۺںیہۺٓارختۺںیم۔‬

‫ُ َّ َّ َّ ُ ٰ ہ‬
‫الر ِلو ِۃِ ِ‬ ‫مّلزمً‬

‫‪31‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ت ل ٗي ٗن ْو ًرا وَّ‬ ‫َّ‬ ‫ال َّم ْن َّح َّاط َّظ َّص َّليْ َّوا ع َّان ْ‬
‫َّ‬ ‫َّٰ ہ َّ َّ ْ ً َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ُ ْ َّ ْ‬
‫َّٰ َّ َّ َّ ُ‬ ‫(‪ )۸‬ذعر أبو بع ِر ِن الرلوۃ یوما طظ‬
‫ُ‬ ‫ہ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ہ‬ ‫َّ ُ‬ ‫ُ ْ َّ ً َّ َّ ً َّ َّٰ‬
‫الن ِار‪َّ ،‬و ع َّت َّب ص َّم ُر ِإل ص ُٰم ِل ٖي‪ِ ،‬إن أھم أم ْو ِرعم َّالرلوۃ م ْن‬
‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫برھانا و ّباۃ ِمن‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٗ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫َّح ِطش َّوا َّو َّحاطظ صل ْيوا ح ِطظ ِدیْ ِني و م ْن ز ٰي َّصوا طو َّو ِلـ َُّم ِد َّواھا أز َّيع ۔ ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ِ ِ‬ ‫(للَشیِب) ِ‬
‫َّ ٰ ہ ُ‬ ‫ُ َّ َّ َّ ر‬
‫وۃ‪ :‬امنز‪ ،‬ۺعمج‬ ‫ۺرانہ‪ ،‬ۺاپدنبی ۺرکان‪ ،‬ۺدصمر ۺ(افمتلع)۔ ِالرل ِ‬ ‫ےٹمچ‬ ‫‪:‬‬ ‫ِ‬
‫ً‬ ‫حل لغات‪ِ :‬مّلزم‬
‫َّ َّٰ ر َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّٰ َّ‬
‫ظ‪ ، :‬ۺامیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےنۺ‬ ‫ام۔ حاط ِ‬ ‫ات۔ َّی ْو ر ِم‪6‬دؿ ۺعمج ۺریسکت أی ِ‬ ‫لرل ہو ُ ِ‬ ‫ا‬
‫ُ ْ َّ ر‬ ‫ظ‬ ‫ُ َّ َّ َّ ً‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫ان‪:‬دلیل‪،‬ۺعمجۺیہتنمۺ‬ ‫ظ(افمتلع) ُماطش ًِ اپدنبیۺرکان(امدہۺ َچیظۺ‪،‬حیحص)ۺ۔ برھ ِ‬ ‫اپدنبیۺیکۺحاط ِ‬
‫َّٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اۃ‪ِ :‬نت ۺدانی‪،‬دصمر ۺ(ؿ) ۺ(امدہ ۺوجن ۺ ۺان ص ۺواوی) ۺالنار‪:‬‬ ‫ی۔ ّب رِ‬ ‫اومجع‪ ،‬ری ۺرصنػ ۺ َّب َّر ِاھ ْ ُ ِ‬
‫ً‬ ‫َّ‬ ‫ْ َّ ر َّ‬
‫ب‪ 6‬امیضۺرعموػۺوادح َّۺذمرکاغبئ‪،‬اسۺ ُےنۺاھکلۺ‪،‬ۺع َّت َّب (ؿ) ِع َّت َّاب ًِ‬ ‫ان۔ ع َّت َّ ِ‬ ‫ٌٓاگ‪،‬ۺعمجۺ ِنْی ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ َّ‬
‫ن ِ‪ :‬ذمبہ‪ ،‬ۺعمج‬ ‫ُ‬
‫ل ِ۔ أ ْم ر ِر‪ :‬اکؾ ۺ عمج أم ْو ر ِر ِ۔ ِدیْ ر ِ‬ ‫ر‬
‫ل‪ :‬وگررنوں‪ ،‬ۺوادح ص ِام ِ‬ ‫َّانھکل ۔ص ٰ ِمـا ر ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ْ َّ ر َّ َّ‬
‫ان۔ز ٰي َّ ِع‪ :‬امیضۺرعموػۺوادحذمرکۺاغبئۺاسۺےناضعئۺایک‪ ،‬ز ٰي َّع (لیعفت) ت ْز ِييْ ًصا‬ ‫أدی ِ‬
‫اضعئۺرکان‪،‬ۺمتخۺرکان(امدہۺعیضۺ‪،‬لتعمۺنیعۺاییئ)۔ ِ‬

‫امنزۺیکۺاپدنبیۺاکۺایبؿ‬
‫(‪-)۸‬رتہمج‪ 6‬ۺرضحت ۺاوب ۺرکب ۺدصقی ۺ� ےن ۺاکی ۺدؿ ۺامنز ۺاک ۺذرک ۺایک ۺوت ۺرفامای ۺہک ۺسج ۺےن ۺاسۺ‬
‫(امنز) ۺیک ۺاپدنبی ۺیک ۺوت ۺوہ ۺ(امنز)اس ۺےک ۺےیل ۺروینش‪ ،‬ۺدلیل ۺاور ۺدوزخ ۺےس ۺاجنت ۺدےنی ۺوایلۺ‬
‫ن‬
‫وہ ی‪ ،‬ۺاور ۺرضحت ۺرمع� ۺےن ۺاےنپ ۺوگررنوں ۺوک ۺاھکل ۺہک ۺریمے ۺزندکی ۺ مھارے ۺاسرےۺ‬
‫اکومں ۺںیم ۺبس ۺےس ۺامہ ۺامنز ۺےہ ۺوت ۺسج ۺےن ۺاس ۺیک ۺافحتظ ۺیک ۺاور ۺاس ۺیک ۺاپدنبی ۺیک ۺوت ۺاسۺ‬
‫ےن ۺاےنپ ۺدنی ۺیک ۺافحتظ ۺیک‪ ،‬ۺاور ۺسج ۺےن ۺاےس ۺاضعئ ۺایک ۺوت ۺوہ ۺاس ۺ(امنز ۺ) ۺےک ۺالعوہ ۺ(ابیقۺ‬
‫زیچوں)ۺوکۺزایدہۺاضعئۺرکےنۺواالۺےہ۔ ۺۺ(رشیشی)‬
‫ْ ٓ‬
‫ِذع ُر اًل ِخ َّر ِ ِۃ ِ‬

‫‪32‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ْ‬
‫ان م ْن َّن ْو َّص ْی م ْن َّذ ْخص َّو ُر ْوح َّ ِو ِ َّج َّص َّل َّ‬ ‫َّٰ ٗ َّ َّ ہ َّ َّ َّ ْ ْ َّ َّ‬
‫اْل َّد َّد‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫(‪ )۹‬إني تصال خلؼ اإلند‬
‫َّ ْ ً ِ ٰ ُ ْ َّ ْ ُ َِّ َّ َّ ٓ َّ َّ ِْ ہ َّ ْ َّ َّ ِ َّ َّ َّ َّ ُ ٰ ُ ْ ُ َّٰ ً‬
‫اَل َّ و جصل ِلع ِل روح مدۃ‬ ‫م ِْنًل ِللروح ِلتأخذ زاد ا ِخر ِتو ِامن ھذالص ِ‬
‫ْ َّْ‬
‫ح ِ ِمنِ ض ِْی ِ‬ ‫الر ْ ِو ِ‬ ‫ُ‬ ‫اْل َّد ِد‪َّ ِ،‬و ٓا ِخ ُرِ ِتلْ َّؽِ ِالْـ ُم َّٰد ِۃ ِ ُھ َّوِ أجل ِتلؽ ِ ٰ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُم َّظ َّٰد َّر ًۃ َّت ُع ْو ُِن َِّف ْ َّ‬
‫ِ‬ ‫الر ْوح َّو ْ َّ‬ ‫األ َّج ُل ُط ٰ ِر َّؼ َّب ْ َّی ٰ ُ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ‬
‫اْل َّد ِدِ(للضزال) ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِز یادۃِو ًل نظران ط ِأذا جاء‬
‫ِ‬ ‫َّ َّ‬
‫ِ‬ ‫‪:‬‬ ‫ِ‬
‫ٔب‬ ‫ام َّص ِ ر‬ ‫ِ‬ ‫اإل َّم ُ‬ ‫ِ‬ ‫(‪َّ )َّ ۱۰‬ظ ْ ِ‬
‫ال‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّٰ َّٰ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ِ ِ ِ ِ ًِل د َّار ِللم ْر ِء ب ْصد الـم ْو ِت ی ْدعنوا ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِإًل ال ِت ھ َّو ظ ْبل الـم ْو ِت با ِن ْيوا‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ِ‬ ‫‪:‬‬ ‫ال ٓا َّخ ُ‬
‫ر‬
‫َّ َّ َّ‬
‫وظ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬
‫ت َّید ٗ ِاہ ِ ِ‬ ‫ین ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ َّو ُی ْبظ ْی الد ْھ ُر َّماع َّت َّب ْ‬ ‫ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ َّو َّما ِم ْن ِ ِعا ِتبِ ِ ِ ِإًل ِ ِ َّد َّيط ہ ِ‬
‫َّ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ َّ‬ ‫ُ ٰ ُ َّ‬ ‫َّ ٰ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ ْ‬
‫سؽِ ِِف ِ ِالظ ہي َّم ِ ًِ ِ ِ أ ْن ِ ِت َّر ٗ ِاہ ِ‬ ‫یِ‬ ‫ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِطّل تع ُت ْب ِبع ِطؽ ِض ْ َّْیِ ذ ْْی‬
‫ِ(الػ ليلً و ليلً) ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫ر‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫(‪ِ )۱۱‬ص ْش َّما ِذى َّت طإنؽ َّم ٰي رت‪َّ ،‬و ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫اح ِب ْب َّما ِذى َّت ط ِإنؽ مط ِار ِظًِ‪َّ ،‬واص َّم ْل َّما‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ َّٰ َّ َّ‬
‫ِذ ْى َّ َّت ط ِإنؽ ِمْ ِز ٰری ِب ٖي۔ (للضزال) ِ‬
‫ِ‬ ‫ی‪:‬‬ ‫خ‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ظ ِن الْ َّع ْ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫ال أ ُب ْو َُّمْ ُط ْ‬ ‫َّ َّ‬
‫ظ‬
‫ُ‬ ‫َّٰ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ر‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫اء ِ‬ ‫اس أح َّي ِ‬ ‫ْ‬ ‫ظی ح َّياۃ ًل نطاد لوا ظدمات ظ ْو رم وھ ْم ِِف الن ِ ِ‬ ‫ِم ْوت الت ہ‬
‫َّ َّ َّٰ‬
‫َّوظال الذ ْ ََّب ِاوی‪ِ :‬‬
‫َّ َّ ْ َّ ْ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّٰ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ٰ َّ ْ َّ َّ‬
‫اب ِ‬ ‫الر َّو َّ ِ‬ ‫وَل تد ِر ِطيوا اْلساء و‬ ‫حـ ـ ـالـ ــً‬ ‫ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِإذا ِمـ ـ ـا ِتـ ـ ـح ِيـ ـ ـ ـَّ ْرت ِِف ِ‬
‫اب ِ‬ ‫وس ِإ ہل َّ ِمـ ـ ـا ُی َّ ِصـ ُ ِ‬ ‫الن ِطـ ـ ـ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّی ِظـ ـ ـ ْو ُد ٰ ُ‬ ‫ُ‬
‫وی‬ ‫اؽ َّطإ َّٰن الْ َّ ِو ـ ـ ہ‬ ‫ْ َّ َّ َّ‬
‫و‬ ‫ـ‬ ‫ـ‬ ‫ِ‬
‫ھ‬ ‫ػ‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫ـ‬ ‫ـ‬ ‫ِ‬
‫خ‬
‫َّ َّ‬
‫ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِط‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫(‪ُ ِ )۱۲‬حع َّی َّأ َّٰن َّر ُج ًّل َّح َّاد َّب َّن ْط َّد ٗي َّط َّح َّد َّب ُص َّم َّر ٗہ َّطإ َّذا ُھ َّو د ٰ ُت ْو َّن َّصاماً‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّط َّح َّد َّب ٰأی َّاموا طإذا ھ َّوأحد َّو ِص ُ‬
‫ْ‬ ‫ر‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ػ َّی ْومِ َّو ِت ْدع ِمائ ًِ َّی ْومِ ط َّر َّاح َّیا‬ ‫ل‬ ‫أ‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫َش ْ‬
‫اّلل ب ہو َّذا الْ َّص َّدد منْ َّوا َّط َّخ ٰرَّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ ٗ َّ َّ َّ ِ ْ ُ َّٰ َّ ْ َّ ْ ر َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ‬
‫ُ‬
‫َّ ِ َّ ِ‬ ‫و یّلہ ِ َّ!إذا َّعَّان َّ ِ َّل َّع َّل یوم ذنب طع َّيػ َّ ألظ َّی َّ َِّ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ ہ َّ ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ ً َّ‬
‫ٔب نط ِد ٖي ذا ِلؽ َّوظال طعيْ َّػ ِ َِّب ْن ل ٗي ِف ع ِ ٰل َّی ْوم‬ ‫َّمض ِذ ٰيا صل ْي ِي طل ُٰم أطاؼ أصاد ص ِ‬
‫ات۔ (للظليویب ِ‬ ‫َش ُۃ ہا ًَّلػ َّذنْب َّط َّخ َّٰر َّم ِْضذ ًٰيا َّص َّل ْيي َّط َّح َّٰر ُع ْو ُہ َّط ِإ َّذا ُھ َّو َّظ ْد َّم َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ص‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫‪33‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ُ َّ ُ َّ ُ ْ ُ َّ ْ ْ َّ ْ َّ َّ َّ‬
‫ان َّب ْد ُء َّت ْو َّب ِتؽ ؟ طظال‪ :‬عنْ ُت َّی ْو ًما‬ ‫(‪ )۱۳‬د ِىل صمر بن صب ِد الصز یز ما ع‬
‫َّ ْ ُ ُ َّ ً ْ َّ َّ َّ ُ ْ ِ ُ ْ ِ ْ َّ َّٰ ْ َّ َّ ٰ ْ َّ ُ ْ ُ َّ ْ َّ ُ َّ ْ ہ َّ َّ‬
‫ْضب ضّلما ِل طظال ‪:‬أذعر ِتلؽ الليلً ال ِت تعون ر ِبيحتوا ال ِظيمً‬ ‫ِأ‬
‫َّ َّ ِ َّ ہ َّ ْ َّ َّ ُ َّ ْ‬
‫ِ(للضزال) ِ ِ‬ ‫طص ِمل ذ ِلؽ ال ِعّلم ِِف ظل ِِب۔‬
‫ً‬ ‫َْ‬ ‫َ ََ‬ ‫ََ‬
‫م(ؿ) زللا‪ :‬دیپاۺ‬ ‫م‪ :‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ‪ 6‬ۺ ۺ ۺدیپا ۺایک زل ٌ‬ ‫حل لغات‪:‬زل َ ٌ‬
‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫رکان(امدہ ۺقلخ‪،‬حیحص)۔ ِإو َؿانٌ‪ :‬ااسنؿ ‪ ،‬ه ْوعٌ‪ 6‬ۺمسق‪ ،‬ۺعمج ۺریسکت أه َواعٌ‪َ ،‬ػاصٌ‪ 6‬ۺوتہشٔ ۺرفس‪ ،‬ۺعمج ۺریسکتۺ‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ص‪ :‬صخش ۺینعمب ۺمسج‪ُ ،‬ع ْوحٌ‪ :‬اجؿ‪ ،‬ۺعمج ۺریسکت أ ْع َواحٌ‪َ ،‬ح َؿضٌ‪ :‬مسج‪ ،‬ۺعمج ۺریسکت‬ ‫أ ْػ ِو َصۃٌ‪ ،‬ذ ْخ ر ِ‬
‫میت‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫أ ْح َؿاصٌ‪َ ،‬مج ِزلٌ‪ :‬رھگ‪ ،‬ۺعمج ۺ ھی ۺاومجع ۺ ری ۺرصنػ َم َى ِاػلٌ‪ُ ،‬م َّضۃٌ‪ :‬وتق‪ ،‬ۺعمج ۺریسکت‪ُ :‬م َضصٌ۔‬
‫َْ ُ ُ‬ ‫َ ً‬
‫ُمل َّض َع ٌۃ‪ :‬نیعتم‪،‬ۺامسۺوعفمؽۺ(لیعفت)ۺ(امدہۺدقر‪،‬حیحص)۔ تأز ٌظ‪ :‬اضمرعۺرعموػ‪،‬ۺوادحۺذمرکۺ‬
‫َ‬ ‫َ ْ ً‬ ‫َ َ َ‬
‫احرض‪ 6‬ۺوت ۺاتیل ۺےہ‪ ،‬ۺأز ٌظ‪( :‬ؿ) أزظا‪ :‬انیل‪ ،‬ۺڑکپان(امدہ ۺأذخ‪،‬زومہز ۺاف)۔أ َحلٌ‪ :‬ومت‪ ،‬ۺعمج‪6‬‬
‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫ٓ‬
‫ق (لیعفت) ت ْف ِغْی ًلا‪ :‬دجاۺرکان‪،‬ۺ‬ ‫ق‪ :‬امیضۺوہجمؽ‪ ،‬ۺوادح ۺذمرکۺاغبئ‪،‬ۺدجایئۺیک ۺیئگ‪ ،‬ف َّغ ٌ‬ ‫ِا َحالٌ‪ ،‬ف ّ ِغ ٌ‬
‫ظ‬
‫ٌٓدیم‪،‬ۺعمجۺنمۺ ریۺفیظہ‪ِ 6‬ع َحالٌ۔ َبا ِویٌ‪ :‬امسۺافلع‪،‬انباتۺےہۺ‪6‬ۺ‬ ‫رشتنمۺرکان(امدہۺرفؼۺ‪،‬حیحص)۔ َم ْغءٌ‪ :‬ا‬
‫اہیںۺاحؽۺےکۺینعمۺںیمۺےہ(امدہۺبىأ‪،‬مہموػ لم)۔ َؾ َی ٌْفنیٌ‪ :‬اضمرعۺرعموػ‪،‬ۺوادحۺذمرکۺ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫اء ِ‪:‬دعموؾ ۺوہان‪ ،‬ۺالہک ۺوہان(امدہ ۺفني‪،‬‬ ‫اغبئ‪ 6‬ۺدعموؾ ۺوہ ۺاجےئ ۺاگ‪ِ ،‬ف ِن ٌَی ِ(ػ‪،‬س)ف َى ًٌ‬
‫هاكو یائی)۔ ٌُی ْب ٌِل ٌْی ِ‪ :‬اضمرع ۺرعموػ‪،‬ۺوادح ۺذمرکۺاغبئ‪ ،‬اثتبۺرےھکۺاگ‪،‬ۺابیقۺرےھک ۺاگۺ‪،‬‬
‫اء‪ :‬ابیق ۺرانھک‪ ،‬ۺ(امدہ ۺبلي‪،‬ان ص ۺاییئ)۔ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫الض ْھ ٌُغ‪ :‬زامہن‪ ،‬عمج‪ُ 6‬ص ُھ ْوعٌ۔‬ ‫ٌا ْبلیٌ (ااعفؽ) ٌِابل ًٌ‬
‫َ‬ ‫َ ُ ٌّ‬ ‫َ ٌّ‬
‫ف ۔ ُی ِؿ ٌُّغ ‪:‬اضمرعۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئ‪،‬وخشۺرکان‪ ،‬أ َؾ َّ ٌغ‬ ‫ف‪ :‬یلیھتہ ‪،‬عمج أک ٌ‬ ‫ک ٌ‬
‫َ‬
‫ی‪ِ:‬اضمرعۺرعموػۺوادحۺذمرکۺ‬ ‫(ااعفؽ) إ ْؾ َغا ًعا وخشۺرکان(امدہۺؾغعٌ‪،‬اضم فۺالثیث)ۺ۔ تغ ٌ‬
‫ْ ً‬ ‫َ‬
‫ل‪:‬لعفۺارم احرضرعموػۺوادح ذمرکاحرض‪،‬‬ ‫احرض‪ ،‬وت داتھکی ےہ ‪َ ،‬عأیٌ(ػ) َعأ ٌیا دانھکی۔ ِغ ْ ٌ‬
‫ً‬
‫ت ِ‪:‬امیض‬ ‫كا زدن ی زگاران ۺ(امدہ ۺشیع ۺ‪،‬اوجػۺاییئ)۔ ِذ ْى َّ ِ‬ ‫اف(ض) َغ ْی ٌ‬ ‫وت ۺ زدن ی ۺزگار‪َ ،‬غ َ ٌ‬
‫ً‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫ئۃ ِِِارادہۺرکان‪ ،‬اچانہ۔‬ ‫اء (ػ)ق ًیئا َ ٌو ِ َم ِك ْی ٌ‬ ‫َّرعموػۺوادحۺذمرکۺاحرض‪ ،‬وتےن اچاہ‪ ،‬ذ َّ ِ‬
‫َ‬
‫ب (ااعفؽ) ِإ ْخ َب ًابا تبحمۺ‬ ‫ب‪:‬لعفۺارمۺاحرضۺرعموػۺوادح ذمرکۺاحرض‪،‬ۺوتۺتبحمۺرکۺ‪،‬ۺأ َخ َّ ٌ‬ ‫أ ْح ِب ْ ِ‬
‫َ َ‬
‫رکان(امدہ ۺخبب اضم ف ۺالثیث)۔ ُمفا َعكۃٌ‪:‬دُجاوہان‪،‬دصمر(افمتلع)(امدہ ۺرفؼ‪،‬حیحص)۔‬
‫َ‬
‫ی‪:‬ےسج دبہل ۺدای ۺاجےئ‪،‬امس ۺوعفمؽ (ض)(امدہ ۺزجء‪،‬زومہز ۺالؾ)۔ ت ِل ٌٌّی ‪ :‬رپزیہاگر‪،‬‬ ‫َم ْج ِؼ ٌٌّ‬
‫َ‬ ‫ََ‬ ‫َْ‬
‫ت‪ :‬امیضۺ‬ ‫عمج أت ِل َیاءٌ (امدہ ۺ َوق َی‪،‬لفیف مفغوق)۔هفاصٌ‪:‬متخ ۺوہان‪،‬دصمر(س)‪ ،‬ت َد َّح ْر َ ٌ‬
‫‪34‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ ُ‬ ‫َ‬
‫رعموػۺوادحۺذمرکۺاحرض ‪،‬وتۺریحاؿ ۺوہا‪،‬ت َد َّح ٌَر (لُّعفت) ََّت ٰ ًْیا ریحاؿۺوہان(امدہۺحْی ‪،‬اوجػۺ‬
‫ً‬ ‫َ َ‬
‫اییئ)۔ ِل ٌْم ِت ْض ٌِع‪ :‬وادح ۺذمرک ۺاحرض‪ ،‬ۺاضمرع ۺموزوؾ ۺو‪،‬م‪ ،‬ۺوتےن ۺںیہن ۺاجان‪َ ،‬صعیٌ (ض) ِص َع َای ٌۃ‪:‬‬
‫ف‪:‬لعفۺارم ۺۺوادحۺ‬
‫َ ْ‬
‫اب‪ :‬درتس‪،‬ۺکیھٹ‪،‬القئ۔ز ِال ٌ‬ ‫له َو ُ ٌ‬ ‫اجانن۔ َز َُأٌ‪ :‬یطلغ‪،‬ۺعمج ٌَا ْز َُاءٌ۔ ٌَا َّ‬
‫َ ََ ً‬ ‫َ َ َ‬
‫َع) ُمسالف ٌۃ‪ :‬اخمتفل ۺرکان(امدہ ۺفلخ ۺ‪،‬حیحص)۔‬ ‫(م َ َ ْ‬ ‫ف َُ‬ ‫ذمرک ۺاحرض‪ ،‬ۺوت ۺاخمتفل ۺرک‪ ،‬زال ٌ‬
‫َ‬
‫ی‪:‬وخاشہ ۺسفن‪ ،‬ۺعمج أ ْھ ِو َیۃٌ۔ َی ُل ْو ٌُص‪ :‬لعف ۺاضمرع ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ‪ ،‬ۺوہ ۺاتچنیھک ۺےہ‪ ،‬ۺےلۺ‬ ‫َھو ٌ‬
‫ُ‬ ‫ً‬ ‫َ‬
‫اص (ؿ) ِك َی َاص ٌۃ‪ :‬الچانۺ‪،‬ےلۺاجان‪،‬رامنہیئۺۺرکان(امدہۺظود‪،‬اوجػۺواوی)۔ ه ُف ْوؽٌ‪:‬‬ ‫اجاتۺےہ‪ ،‬ك ٌَ‬
‫َ‬
‫اب‪ 6‬ۺلعف ۺاضمرع ۺوہجمؽ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ‪ ،‬ۺبیع ۺاگلای ۺاجات ۺےہ‪َ ،‬غ َ ٌ‬
‫اب‬ ‫اجںین‪ ،‬ۺوادح ه ْفـٌ۔ ُی َػ ُ ٌ‬
‫اؾ َ ٌ‬
‫بۺ‬ ‫ب‪ 6‬ۺ ۺاحمہبس ۺایک‪ ،‬ۺاجزئہ ۺایل‪ ،‬ۺ َخ َ‬‫اؾ َ ٌ‬ ‫(ض) َغ ْی ًبا ۺبیع ۺاگلان(امدہ ۺبیع‪،‬اوجػ ۺاییئ)۔ َخ َ‬
‫ُ َ َ ً‬
‫ب‪ :‬لعف ۺامیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ‪ ،‬ۺاس ۺےنۺ‬ ‫اؾ َب ٌۃ‪ :‬اجزئہ ۺانیل۔ َخ َؿ َ ٌ‬ ‫(افمتلع) مد‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ً‬
‫ب (ؿ) خؿبا ِ ٌو ِ ِخؿابا‪ :‬امشر ۺرکان(امدہ ۺبسح ۺ‪،‬حیحص)۔ ۺغمغٌ‪ :‬زدن ی‪ ،‬ۺعمج‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫امشر ۺایک‪َ ،‬خ َؿ َ ٌ‬
‫ن ْی ًدا‪ :‬انخیچ‪،‬ۺ‬ ‫اح ۺ(ض) َ‬ ‫ن ٌَ‬ ‫اح‪ 6‬ۺلعف ۺامیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ‪ ،‬ۺوہ ۺاخیچ‪ ،‬ۺ َ‬ ‫ن ٌَ‬ ‫ٌَا ْغ َماعٌ۔ َ‬
‫َ‬ ‫ُُ‬ ‫َْ‬
‫الچان(امدہۺنیذۺ‪،‬اوجػۺاییئ)۔ طهبٌ‪ :‬انگہۺ‪،‬ۺعمجۺریسکت طه ْوبٌ۔ ز ٌَّغ‪ :‬لعفۺامیضۺرعموػۺوادحۺ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ذمرک ۺاغبئ‪ ،‬ۺوہ ۺزنیم ۺرپ ۺرگ ۺڑپا‪ ،‬ز ٌَّغ (ؿ‪،‬ض) ز ًّغا ِ َ ٌو ِز ُغ ْو ًعا‪ :‬زنیم ۺرپ ۺرگان‪ ،‬ۺےچین ۺرگان(امدہۺ‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫زغعٌ‪،‬اضم ف)۔ َمغ ِك ًّیا َغل ْی ٌِہ‪ :‬اسۺرپۺےبۺوہیشۺاطریۺوہ ۺیئگ‪،‬ۺامس ۺوعفمؽۺ(س)۔ِ‬
‫َ ًَ‬ ‫ََ‬ ‫ََ‬
‫اق (ااعفؽ) ۺ ِإفاك ٌۃ‪ :‬وہشۺ‬ ‫اق‪ :‬لعف ۺامیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ‪ ،‬ۺوہ ۺوہش ۺںیم ۺٓاای‪ ،‬أف َ ٌ‬ ‫أف َ ٌ‬
‫َ‬
‫اص‪ :‬لعف ۺامیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ‪ ،‬ۺاس ۺےنۺ‬ ‫ںیم ۺٓاان(امدہ ۺفوقٌ‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ أ َغ ٌَ‬
‫ُ‬ ‫ً‬ ‫َ‬
‫اص (ااعفؽ) ِإ َغ َاص ٌۃ‪ :‬درہاان‪ ،‬ۺرقمر ۺرکان(امدہ ۺغوص‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ َخ ّ ِغک ْوا‪ :‬ۺلعفۺ‬ ‫درہاای‪ٌ ،‬ا َغ ٌَ‬
‫َ ً‬
‫ک (لیعفت) ت ْد ِغْیکا‪ :‬رحتکۺدانی‪،‬ۺ‬ ‫امیضۺرعموػۺعمجۺذمرکۺاغبئ‪،‬ولوگںۺےنۺرحتکۺدی‪َ ،‬خ َّغ َ ٌ‬
‫َ‬
‫الہان(امدہ ۺخغک‪،‬حیحص)۔ ُؾ ِئ ٌَل‪ 6‬ۺلعف ۺامیض ۺوہجمؽ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ‪ ،‬ۺوہ ۺوپاھچ ۺایگ‪َ ،‬ؾأ ٌَل (ػ)‬
‫یدۃٌ‪:‬‬ ‫نب َ‬ ‫الا‪ :‬وپانھچ‪ ،‬ۺبلط ۺرکان(امدہ ۺؾأل‪،‬زومہز ۺنیع)۔ َأ َّلل ْی َل ٌُۃ‪ :‬عمج َل َیالیٌ‪ ،‬رات۔ َ‬ ‫ٌ‬
‫ُ َ ً‬
‫ؾو‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫حبص۔‬

‫‪35‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ٓارختۺیکۺایدۺاکۺایبؿ‬
‫(‪-)۹‬رتہمج‪ :‬۔ الب ۺہبش ۺاہلل ۺاعتیل ۺےن ۺااسنؿ ۺوک ۺدو ۺمسق ۺ(یک ۺزیچوں) ۺدبؿ ۺاور ۺروح ۺےس ۺانبای‪ ،‬ۺاورۺ‬
‫مسجۺوکۺروحۺاکۺرھگۺانبایۺاتہکۺوہۺ(روح)ۺاینپۺٓارختۺاکۺوتہشۺاسۺداینۺےسۺےلۺےلۺ‪،‬ۺاورۺرہۺروحۺےکۺ‬
‫ےئل ۺاکی ۺنیعتم ۺدمت ۺرہھٹایئ ۺہک ۺوہ ۺمسج ۺںیم ۺرےہ ۺ‪ ،‬ۺاور ۺاس ۺدمت ۺاک ۺٓارخ ۺویہ ۺاس ۺروح ۺیکۺ‬
‫ومت ۺےہ ۺریغب ۺیمک ۺاور ۺزایدیت ۺےک ۺاور ۺبج ۺومت ۺٓاےئ ۺ ی ۺوت ۺروح ۺاور ۺمسج ۺںیم ۺدجایئ ۺرک ۺدیۺ‬
‫اجےئۺ ی۔(اامؾۺزغایل)‬
‫(‪)۱۰‬ۺ‪-‬رضحتۺاامؾۺیلعۺ�ۺےنۺرفامای‪ٓ 6‬ادیمۺےکۺےیلۺرمےنۺےکۺدعبۺوکیئۺرھگۺںیہنۺسجۺںیمۺوہۺ‬
‫رےہۺالعوہۺاسۺرھگۺےکۺےسجۺوہۺومتۺےسۺےلہپۺانباتۺےہ۔‬
‫اوردورسےۺ(اشرع)ۺےنۺاہکۺےہ‪6‬‬
‫(‪-)۱‬وکیئ ۺےنھکل ۺواال ۺںیہن ۺےہ ۺرگم ۺنع ۺرقبی ۺوہ ۺانف ۺوہ ۺاجےئ ۺاگ‪ ،‬ۺزامہن ۺابیق ۺرےھک ۺاگ ۺوج ۺاس ۺےکۺ‬
‫اہوھتںۺےنۺاھکلۺ۔‬
‫(‪-)۲‬ذہلا ۺوت ۺاےنپ ۺاہھت ۺےس ۺاس ۺزیچ ۺےک ۺالعوہ ۺتم ۺھکل ۺسج ۺاک ۺدانھکی ۺےھجت ۺایقتم ۺںیم ۺوخشۺ‬
‫رکے۔ ۺ(افلۺہلیلۺوۺہلیل)‬
‫(‪ -)۱۱‬ۺےسیج ۺاچوہ ۺزدن ی ۺزگار ۺول ۺاس ۺےیل ۺہک ۺںیھمت ۺرمان ۺےہ‪ ،‬ۺاور ۺسج ۺےس ۺاچوہ ۺتبحم ۺرک ۺول ۺاسۺ‬
‫ےیلۺہکۺںیھمتۺاسۺےسۺدجاۺوہانۺےہ‪،‬ۺاورۺوجۺاچوہۺاکؾۺرکۺولۺاسۺےیلۺہکۺںیھمتۺاسۺاکۺدبہلۺدایۺاجےئۺ‬
‫اگ۔‬
‫اورۺاوبۺوفحمظۺرکیخۺےنۺاہکۺےہ‪6‬‬
‫رپزیہ ۺاگر ۺیک ۺومت ۺایسی ۺزدن ی ۺےہ ۺسج ۺےک ۺےیل ۺمتخ ۺوہان ۺںیہن ۺےہ ۺاکی ۺوقؾ ۺرم ۺیئگۺ‬
‫احالہکنۺوہۺۺ(اےنپۺاےھچۺاکومںۺیکۺوہجۺےس)ۺولوگںۺںیمۺۺزدنہۺےہ۔‬
‫اورۺربشاویۺےنۺاہک‪6‬‬
‫(‪)۱‬بجۺمتۺیسکۺاحتلۺےکۺابرےۺںیمۺریحتۺںیمۺڑپۺاجؤۺاورۺاسۺںیمۺطلغۺاورۺحیحصۺوکۺہنۺاجؿۺوکس‬
‫(‪)۲‬وتۺاینپۺوخاشہۺسفنۺیکۺاخمتفلۺرکوۺاسۺےیلۺہکۺوخاشہۺسفنۺولوگںۺوکۺاسۺزیچۺیکۺرطػۺےلۺ‬
‫اجیتۺےہوجۺاےسۺبیعۺاگلےئ۔‬
‫‪36‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫(‪ -)۱۲‬ایبؿۺایکۺایگۺےہۺہکۺاکیۺٓادیمۺےنۺاانپۺاجزئہۺایل‪،‬ۺوتۺاسۺےنۺاینپۺزدن یۺاکۺاسحبۺاگلای‪،‬ۺوتۺوہۺ‬
‫اسھٹ ۺاسؽ ۺاک ۺاھت‪ ،‬ۺرھپ ۺاس ۺےک ۺدونں ۺوک ۺامشر ۺایک ۺوت ۺوہ ۺاسیک ۺزہار ۺون ۺوس ۺ(‪ )۲۱۹۰۰‬ۺدؿ ۺوہےئ‪ ،‬ۺوت ۺوہۺ‬
‫(اسۺرپۺ)ۺخیچۺڑپا‪،‬ۺاہےئۺربابدی!ۺارگۺھجمۺےس ۺرہۺدؿۺاکی ۺانگہۺوہاۺوہ ۺوتۺانگوہںۺیکۺاس ۺدعتادۺےکۺ‬
‫اسھتۺںیمۺاہللۺاعتیلۺےسۺسکۺرطحۺولمںۺاگ‪،‬ۺرھپۺوہۺےبۺوہشۺوہرکۺرگۺڑپاۺاورۺبجۺاےسۺوہشۺٓاایۺ‬
‫وتۺاےنپۺدؽ ۺںیمۺویہ ۺابتۺدرہایئ‪،‬ۺاورۺاہک‪،‬ۺوتۺایکۺوہاگ ۺاس ۺصخش ۺاک ۺسجۺےس ۺرہ ۺدؿ ۺںیم ۺدسۺزہارۺ‬
‫انگہۺوہےئۺںیہ‪،‬ۺرھپۺوہۺےبۺوہشۺوہرکۺرگۺڑپا‪،‬ۺاسۺرپۺبجۺاےسۺولوگںۺےنۺالہای‪،‬ۺوتۺوہۺرمۺاکچۺاھت۔ۺ‬
‫(ویلقیب)ۺ‬
‫(‪-)۱۳‬رضحتۺرمعۺنبۺدبعۺازعلسیۺ�ۺےسۺوساؽۺایکۺایگ‪،‬ۺہکۺٓاپۺیکۺوتہبۺیکۺادتباۺاکۺببسۺایکۺاھت؟ۺ‬
‫وتۺاوھنںۺےنۺرفامایۺہکۺںیمۺاکیۺدؿۺاےنپۺالغؾۺوکۺامرۺراہۺاھتۺوتۺاسۺےنۺاہک‪6‬ۺاسۺراتۺوکۺایدۺرکوۺسجۺ‬
‫یک ۺحبص ۺایقتم ۺوہ ی ۺوت ۺ(اس ۺیک) ۺہی ۺابت ۺریمے ۺدؽ ۺںیم ۺارث ۺرک ۺیئگ ۺ(اور ۺیہی ۺابت ۺریمی ۺوتہب ۺاکۺ‬
‫ببسۺینب)۔ۺ(زغایل)‬
‫َّٰ ُ ٰ ْ َُّ‬
‫ِ ِذلًالدنيا‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫الدنْ َّياع ٰل َّی ْوم َّصٔب ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ َّ ْ ُ ُ ْ َّٰ ْ ْ َّ َّ ْ ُ ٰ ُ‬
‫اس ط َّيظ ْول َّم ْن‬ ‫ِ‬ ‫الن‬ ‫(‪ )۱۴‬ظال بصزوم ‪ِ :‬إن ِإب ِليس یص ِرض‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ٗ‬ ‫َّ ْ َّ ْ َّ ْ ً َّ ُ ٰ ُ ٗ َّ َّ ُ ٰ ُ ٗ َّ‬
‫وًل َُّی ٰ ُ‬
‫سہ ‪،‬ط َّي َّظ ْول ا ْرحابوا و صذاظواْب ُن‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫یذَتی ذيىا یضہ و یومي‬
‫َّ َّ ُ ِْ ُ َّٰ َّ َّ َّ ُ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ٰ َّ ُ َّ َّ ْ ُ ُ ْ َّ ْ َّ َّٰ َّ ْٰ‬
‫طيظول ِإّن َّاَثنو ِالي َّس در ِاھم وًلدنا ِنْی‪ِ ،‬إّناھون ِريبعم ِمن اْلن ًِ ط ِإ ِِن‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َّ‬
‫اّلل َّو ضز ِب ُِي َّو ََّّدخَّ ِس ِي َّو صذ ِاب ِي َّو ِب ْص ُت‬ ‫ِ‬ ‫ِإذ ََّتیْ ُت َّو ِابأ ْر َّب َّص ًِ أذ َّي َّاء ِبل ْص َّن ًِ‬
‫َّ َّ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ َّ ُ ُ‬ ‫َّ ُ ُ َّ‬ ‫ْ َّ َّ‬
‫اْل ٰن ًِ ِب َّوا ط َّيظ ْول ْون‪َّ ،‬ر ِزيْ َّنا ِبذ ِلؽ ط َّيظول أ ِر یْ ِدأ ْن أ ْر َّب َّح صليْع ْم ِط ْي َّوا ‪،‬‬
‫ُ‬
‫الت َّج َّارۃ۔‬ ‫َّط َّي ُظ ْو ُل ْو َّن َّن َّص ْم َّط َّيبيْ ُص ُو ْم إ َّٰی َّاھا ُ َّٰث َّی ُظ ْو ُل ب ْى َّدت ٰ‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُ ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ َّ‬
‫ال َّب ْصز ُ‬
‫َّْ‬ ‫ِ‬ ‫‪:‬‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫(‪ )۱۵‬ظ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ ُ ْ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ ْ ُ ْ َّ َّ َّ‬
‫وًل دار ِال ـ ـ ـط ِنـ ـ ـ ِاء ِلـ ـ ـ ِن ـ ـا ِ ِبـ ـ ـدارِ ِ‬ ‫وم ــاأھ َّل ِال ـحي ِاۃ ل َِّن ـ ـ ـا ِبأھل‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ٰ َّ‬
‫ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ َّو َّ ِم ـ ـ ـ ـ ـ ـاأ ِْمـ ـ ـ َّوال َِّن ـ ـ ـ ـ ِاإًل ِص ـ ـ َّو ِار ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ َّد َّياخذھا الـ ُْم ِص ْ ُْی ِم َّن الـ ُْم َّص ِار ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ َّ َّ ْ َّ‬
‫ِ‬ ‫‪:‬‬ ‫ی‬ ‫ال الط ِظ ْي ُي ال ِب ِاج ْ‬ ‫وظ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫دـ ـاصًِ ِ‬ ‫ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِط ِإن عنْ َّت أصل ُم ِصل ًُم َّی ِظ ْينا ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِبأن َِجيْ َّع ح َِّيـ ـ ـ ـ ـ ِاِت ع ِ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ ُ‬ ‫َّ َّ ُ ُ َّ‬
‫اج َّصل َّوا ِِف َّرّلح َّوساصًِ ِ‬ ‫و‬ ‫ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِط ِل َّم ًل أع ْون ز ِن ْي ً ِن ـ ـا ِب َّ ِو ـا‬
‫‪37‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ِ‬ ‫‪:‬‬ ‫ر‬ ‫ال ٓا َّخ ُ‬
‫َّ َّ‬
‫ظ‬
‫َّ ْ ً َّ ْ َّ ٰ َّ َّ ْ ٰ ْ َّ ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ ْ َّ َّ ُ َّ َّٰ ً َّ‬
‫ل ِ‬ ‫دھرا و ِِف س ِی ذاؽ ال ِص ِز ِإذًل ِ‬ ‫ِ ِ ِ ِ ِ ِ ًِلأدصد اّلل أیام صززت ِبوا‬
‫ى ِ(ض)‬ ‫َ‬
‫ى‪:‬اضمرع ۺرعموػ ۺ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺشیپ ۺرکات ۺےہ‪ِ ،‬غ َغ َ ٌ‬ ‫حل لغات‪َ :‬ی ْػ ِغ ُ ٌ‬
‫َ‬ ‫َ ْ‬
‫وی۔ َی ُل ْو ٌُل‪ :‬اضمرعۺرعموػۺوہۺاتہکۺےہ‪،‬ك ٌَ‬
‫ال‬ ‫ياِشیپۺرکان۔ا ُّلضه َیا‪:‬وموجدہۺزدن ی‪،‬عمج ُص ًٌ‬ ‫َغ ْغ ً‬
‫َْ‬ ‫َ ً‬
‫ی‪ 6‬ۺاضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرکاغبئ ۺوہۺ‬ ‫(ؿ) ك ْو ٌل(ماصہ كول‪،‬احوف واوی)۔ َیكت ِر ْ ٌ‬
‫اء رخدیان(امدہ ۺقغء ۺ‪،‬زومہز ۺالؾ)۔ َی ُ‬ ‫ْ‬ ‫َْ‬
‫ً ٌُّغ‪ :‬اضمرعۺ‬ ‫رخدیات ۺےہ‪ ،‬ۺ ِإقتریٌ (ااعتفؽ) ِإق ِت َر ًٌ‬
‫ي ًٌّغا اصقنؿ ۺدانی(امدہ ۺرضر‪،‬‬ ‫ي ٌَّغ ِ(ؿ) ِ ُ‬ ‫رعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺاصقنؿ ۺداتی ۺےہ‪َ ،‬‬
‫َ‬ ‫ََ‬ ‫َ‬
‫اضم ف)۔ َی ْىف ٌُؼ‪ :‬اضمرعۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺوہۺافدئہۺداتیےہۺ‪،‬هف ٌَؼ(ػ)ه ْف ًػا افدئہۺ‬
‫دانی۔ َی ُھ ٌُّم‪:‬اضمرعۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺوہۺردیجنہۺرکاتۺےہۺ‪َ ،‬ھ ٌَّم(ن) َھ ًّماِردیجنہۺرکان(امدہۺ‬
‫مھم‪،‬اضم ف)۔ ُی ِؿ ٌُّغ‪ :‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺوخش ۺرکات ۺےہ‪،‬اَ َؾ ٌَّغِ‬
‫ب۔ ُغكاقٌ‪ :‬ۺاچےنہۺ‬
‫َ ُ ّ‬
‫ص َخابٌ‪ :‬دوتس‪،‬اسیھت ۺوادح ِن ِاخ ٌ‬ ‫(ااعفؽ) ِا ْؾغا ًعا وخش ۺرکان۔ َأ ْ‬
‫َ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬
‫اقمٌ۔ ج َمًٌ‪ :‬تمیق ۺ(عمج) ۺاج َمانٌ۔ ِ َص َعا ٌِھ ٌُم‪:‬روےئپ‪،‬وادح ۺ ِص ْع َھمٌ۔ ه ِه ْیبٌ‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫واےلوادح ۺ َغ‬
‫َّ ر َّ َّٰ ر َّ َّ‬ ‫ہصح ۺ(عمج) ۺ ُه ُ‬
‫ات ۔ضز رب ‪:‬انرایگض‪،‬ۺ‬ ‫هبٌ۔ َح َّىۃٌ‪ :‬ابغ‪،‬تشہب ۺ(عمج) ۺ ِجنان ‪ ،‬جن‬
‫ۺملکتم‪،‬مہۺرایضۺوہےئۺ‪َ ،‬ع ِض َی (س)‬ ‫عمج‬ ‫ۺ‬ ‫ػ‬ ‫ۺرعمو‬ ‫یض‬ ‫ام‬ ‫‪:‬‬ ‫ا‬ ‫یى‬ ‫ہصغ۔ َس َخٌِِ‪:‬انرایگض۔ َ ي َ‬
‫عِ‬
‫ُ َّ ْ ُ‬
‫ي َو ًاها رایض ۺوہان(امدہ ۺعيو‪،‬ان ص ۺواوی)۔ أر ی ِد‪:‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺملکتمۺ‬ ‫عض ًٌی‪،‬ع ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ًَ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫اص ِ(ااعفؽ) ِإعاص ٌۃ۔ ِأعب ٌذ‪:‬اضمرعۺرعموػ ۺوادح ۺۺملکتم‪،‬ۺںیمۺعفنۺ‬ ‫‪،‬ںیمۺارادہۺرکاتۺوہںۺ‪،‬أع ٌ‬
‫ََ‬ ‫َْ‬
‫ااھٹاتوہں‪َ ،‬عِب ٌَذ (س) ِعْب ًدا ِ عفن ۺااھٹان(امدہ ۺعبذ‪،‬حیحص)۔ أھلٌ ‪:‬رہتش ۺدار‪ ،‬ۺہبنک ۺ‪،‬عمج ۺ ۺأھالٌ۔ِ‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫اع‪:‬اداھر ۺیل ۺوہیئ ۺزیچںی ‪،‬وادحۺ‬ ‫ـ ِ‪:‬ربا ۺ‪،‬لعف ۺذؾ ۔ ِف َىاءٌ‪:‬انفوہان‪،‬متخ ۺوہان ۺدصمر(س) ۔ َغ َو ٌٍ‬ ‫ِبئ َ ٌ‬
‫ار‪:‬رقض ۺدار‪،‬امس ۺوعفمؽ ۺ(ۺ‬ ‫َغا ِعَیۃٌ۔ ُم ِص ْ رْیِ‪:‬اداھردےنیواال‪،‬امس ۺافلع(ااعفؽ)۔ ُم َّص ر ِ‬
‫ََ‬
‫نَلحٌ‪:‬‬ ‫ي ِي ْی ًىا‪ :‬لیخب ۺ(س ۺ‪،‬ض)۔‬ ‫اغاتٌ۔ َ‬ ‫اغۃٌ ‪:‬اٹنھگ ۺ‪،‬ڑھگی‪ ،‬ۺوتق ۺعمج ِ َؾ َ‬ ‫ااعفؽ)۔ ۺ َؾ َ‬
‫َ‬ ‫دریگتس۔ ََ َ‬
‫اغۃٌ‪ :‬رفامربداری ۺ۔ ۺأ ْؾ َػ ٌَض ِ‪:‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺاغبئ ۺ‪ ،‬ۺکین ۺتخب ۺانبای (ااعفؽ ۺ)ۺ‬
‫ْ‬
‫ت‪:‬امیض ۺرعموػ ۺ ۺ ۺوادح ۺملکتم ۺ‪ 6‬ۺںیم ۺزعمز ۺوہا ۺ‪َ ،‬غ ٌَّؼ (ض ۺ)ۺ‬ ‫ِإ ْؾ َػ ًاصا کین ۺتخب ۺانبان۔ َغ َؼػ ُ ٌ‬
‫َ‬
‫ِغ ًّؼاوبحمبۺوہان(امدہۺغؼػ‪،‬اضم ف)َ ٌٌّی‪:‬انٹیپلۺدصمر(ض)ۺ(امدہۺوطيۺفین ۺرقموؿ)ۺ‬

‫‪38‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫داینۺیکۺذتلۺاکۺایبؿ‬
‫(‪-)۱۴‬رتہمج‪6‬۔ۺیسکۺےنۺاہکۺےہۺ‪،‬ہکۺاطیشؿۺرہۺدؿۺولوگںۺےکۺاسےنمۺداینۺوکۺشیپۺرکاتۺےہۺ‪،‬وتۺاتہکۺ‬
‫ےہ ۺ‪،‬ایسی ۺزیچ ۺوکؿ ۺرخدیے ۺاگ ۺوج ۺاےس ۺاصقنؿ ۺاچنہپےئ ۺاور ۺافدئہ ۺہن ۺدے‪،‬اور ۺاےس ۺفیلکتۺ‬
‫اچنہپےئۺاورۺوخشۺہنۺرکےۺ‪،‬وتۺداینۺےکۺدوتسۺاورۺاسۺےکۺاعقشۺےتہک ۺںیہۺ‪،‬مہۺرخدیںی ۺےگۺوتۺ‬
‫وہ( ۺاطیشؿ ۺ)اتہک ۺےہ ۺاس ۺیک ۺتمیق ۺدرامہ ۺو ۺدانرین ۺںیہن ۺںیہ ۺ‪،‬وہ ۺ(اس ۺیک ۺتمیق)تنج ۺںیم ۺےسۺ‬
‫اہمتراۺہصحۺےہۺ‪،‬اسۺےیلۺہکۺںیم ۺےنۺاےسۺاچرۺزیچوںۺےک ۺدبےل ۺںیمۺرخدیاۺےہۺ‪،‬اہلل ۺاعتیلۺیکۺ‬
‫تنعلۺاسۺےکۺبضغۺاورۺاسۺیکۺانرایگضۺاورۺاسۺےکۺذعابۺےکۺدبےل‪،‬اورۺاںیھنۺاچرۺزیچوںۺ‬
‫ےک ۺوعض ۺںیم ۺےن ۺتنج ۺوک ۺاچیب ۺےہ‪،‬وت ۺوہ ۺولگ ۺ(داین ۺےک ۺاچےنہ ۺواےل)ےتہک ۺںیہ ۺمہ ۺاس ۺرپۺ‬
‫رایضۺںیہ‪،‬وتۺرھپۺ(اطیشؿۺ)اتہکۺےہۺ‪،‬ںیمۺاچاتہۺوہںۺہکۺاسۺںیمۺےسۺمتۺےسۺھچکۺعفنۺولںۺ‪،‬اسۺرپۺ‬
‫وہۺولگۺےتہکۺںیہۺاہںۺ(مہۺاسۺرپۺیھبۺرایضۺںیہ)وتۺوہۺ(اطیشؿ)اسۺ(ۺداین)وکۺاؿۺولوگںۺےسۺ‬
‫چیبۺداتیۺےہۺ‪،‬رھپۺاتہکۺےہۺ‪،‬ایکۺیہۺربیۺاجترتۺےہ۔ۺ‬
‫(‪-)۱۵‬اورۺیسکۺےنۺاہکۺےہ‪6‬‬
‫(‪-)۱‬زدن یۺواےلۺ(داینۺواےل)ۺامہرےۺرہتشۺدارۺںیہن‪،‬اورۺانفۺاکۺرھگۺامہراۺرھگۺںیہن۔ۺ‬
‫(‪-)۲‬اورۺامہرے ۺاوماؽ ۺرصػۺینگنم ۺےیل ۺوہےئ ۺںیہ ۺ‪،‬نع ۺرقبیۺینگنم ۺدےنی ۺواال ۺینگنم ۺدےئۺ‬
‫وہےئۺصخشۺےسۺےلۺےلۺاگ۔‬
‫ۺاورۺہیقفۺابیجۺےنۺاہکۺےہ‪6‬‬
‫(‪)۱‬ۺ‪-‬اورۺبجۺںیمۺوپرےۺنیقیۺےسۺاجاتنۺوہںۺ‪،‬ۺہکۺریمیۺامتؾۺزدن یۺاکیۺہٹنھگۺیکۺرطحۺےہ۔‬
‫(‪ -)۲‬ۺوت ۺویکں ۺہن ۺںیم ۺلیخب ۺروہں ۺاس ۺ(زدن ی) ۺےک ۺہلسلس ۺںیم‪،‬اور ۺویکں ۺہن ۺاےس ۺالھبیئ ۺاورۺ‬
‫رفامربداریۺےکۺاکومںۺںیمۺاگلؤں۔‬
‫اورۺدورسے(اشرع)ۺےنۺاہکۺےہۺ‪6‬‬
‫اہللۺاؿۺدونںۺوکۺکینۺتخبۺہنۺانبےئۺنجۺدونںۺںیمۺںیمۺاکیۺدمتۺکتۺزعتۺواالۺراہۺ‬
‫َّ‬ ‫وہںۺہکبجۺاسۺزعتۺیکۺہہتۺںیمۺذتلۺوہ۔‬
‫ٰ ْ َُّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ ُ‬
‫ز ْھد ِإبْ َّر ِاھيْ َّم بْ ِن أ ْدھ َّم ِِف الدنيا ِ‬
‫‪39‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّٰ َّ ْ َّ ْ ُ ْ ُ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ْ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ‬
‫َّ‬
‫(‪ )۱۶‬حدث ِإبر ِاھيم بن بذار أدھم ظال ر ِحب َّت ِإبر ِاھيم بن أدھم ب ِن‬
‫َّٰ َّ ُ ْ ُ َّ ٗ َّ َّ ْ ہ َّ َّ ٰ ْ َّ‬ ‫َّ ْ ُ ْ ْ ْ ہ َّ ْ َّ ْ‬
‫َب ِِن ص ْن َّب ْد ِء‬ ‫ِ‬ ‫خ‬ ‫ؼ‬ ‫ح‬ ‫د‬ ‫إ‬ ‫ا‬ ‫ب‬ ‫أ‬ ‫ا‬ ‫ی‬ ‫ي‬ ‫ل‬ ‫ت‬ ‫ل‬ ‫ظ‬ ‫ط‬ ‫ام‬ ‫َّمنرو ِ َّر ب ِن ِإ َّدح َّؼ البل َّ َِّ ِ‬
‫الذ‬ ‫ب‬ ‫ی‬ ‫خ‬ ‫ِ‬
‫ان َّو ُعنْ ُت َّذ ًٰاب َّاط َّرع ْبتُ‬ ‫ْ ُ ُ ْ ُ َّ َّ ِ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫أ ْمر َّؽ عيْ َّ‬
‫َّ ِ‬ ‫اد‬ ‫ر‬ ‫ِ‬
‫خ‬ ‫ؽ‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ِ‬ ‫یب‬ ‫أ‬ ‫ان‬ ‫ع‬ ‫ال‬ ‫ظ‬ ‫ط‬ ‫ان‬ ‫ع‬ ‫ػ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ ْ ر َّ ِ َّ َّ ْ ُ َّ َّٰ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ِ َّ‬
‫الر ُ ْي ِد طأَ ْر ُت َ ْصل ًبا ط َّب ْي َّن َُّمأنا ِ ِْف‬ ‫َّی ْو ًماص ۂب َّد ٰابً َّو َّم ِصی عل َّب و خرجت َِّإل‬
‫َّ ْ ُ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ُ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ ْ َّ‬
‫سل ِب ٖي ِإذ ھ َّت َّػ ِ ْیب ھا ِت رػ أ ِل ہوذا خ ِلظ َّت أ ْم ِب ہوذا أ ِم ْر َّت طط َّز ْص ُت َّو َّوظط ُت ٰث‬
‫َّ َّ َّٰ ُ َّ ْ َّ‬ ‫ہ َّ َّ‬ ‫ُ ْ ٰ ُ َّ َّ َّ ْ ُ َّٰ‬
‫ِس َّ ًل‬ ‫الثا ِن َّي ًَّ َّط ُط ِص َّل ِمث ْ ُل ذ ِل َّؽ َّل َّث َّم َّٰرات ططع ْرت ِبنط ِ ْ‬ ‫ص ِدت طرعزت‬
‫َّ َّ ہ َّ ُ ْ ُ َّ َّ ہ َّ ُ ُ ُ َّٰ َّ َّ ْ ُ َّ َّ َّ ْ ُ َّ ً ٰ‬
‫اّلل‪،‬ما ِلوذا خ ِلظت وًل ِبوذا أ ِم ْرت َّث نزلت و رادطت ر ِاصيا ِأل ِیب‬ ‫و‬
‫َّ َّ َّ ِ ْ ُ ْ ٗ ُ َّٰ ً ْ ُ ْ َّ َّ ْ ُ َّ َّ ْ َّ ْ ُ ٗ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ُ َّٰ‬
‫طأخذت ِمني جبً ِمن روػ طل ِبدتوا و أصس ِيتي الطرس وما عان م ِص ْی ث‬
‫َّ ْ ْ َّ‬
‫ِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِ ِ‬ ‫َّدخل ُت ال َّب ِاد َّیً‪( .‬للَشیِب)‬
‫َّ َّ ُ ْ َّ ُ ْ َّ ْ ُ َّ ْ َّ ْ ُ ٓ َّ َّ ٰ ُ ْ َّ َّ ْ ُ ُ َّ‬
‫س َّمھا َِجييْ ًصا َّ(للثصالیب)‬ ‫(‪ )۱۷‬ظال ل َّظُمن اْل ِع ُيم من ی ِبيع اًل ِخرۃ ِب َّالد ُِنيا َْی ِ‬
‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫ہ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َّ ٰ َّ َّ ٰ َّ‬
‫الدنْ َّيا ع ُم َّد ِاط ِر س ِر یْؼ أ ٰول ٗي اْل َّ ْود َّو ا ِخ ُر ٗہ الل ْحد َّو ِطيْ َُّم‬ ‫(‪ِ )۱۸‬ظيل ِإن ِمثال‬
‫َّ ُ َّٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ُ ُ‬
‫َّبيْ َّن ُو َُّم َّم َّن ِازل َّم ْصد ْود رۃ َّ‪،‬و ِإن ع ٰل َّدنً ع َّم ْ ِْنلً َّ‪،‬و ِع ٰل ذ ْور عط ْر َّدخ ‪،‬و عل‬ ‫َّ‬
‫ظی ِل َّو ِاحد ِم ْن‬ ‫َّی ْوم َّع ِميْل‪َّ ،‬و ُع َّٰل َّن ْطس َّع ُخ ْس َّوۃ َّو ُھ َّو َّی ِد ْ ُْی َّدا ِئ ًُم َّدا ِئ ًُم َّط َّي ْب ہ‬
‫ُ‬ ‫َّ ْ َّ ْ َّ ر َّ ہ َّ َّ َّٰ ُ َّ ْ َّ ْ َّ‬
‫ِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِ ِ‬ ‫س ِر ی ِظ ٖي طردخ واألخ ِر أظل أو أعثر‪(.‬للضزال)‬
‫َ‬
‫ث‪:‬امیض ۺرعموػ ۺ ۺوادح اغبئ‪ ،‬ۺایبؿۺ‬ ‫حل لغات‪ُ :‬ػ ْھضٌ‪ 6‬ۺانکرہ ۺشک ۺوہان‪،‬دصمر(س) َخ َّض ٌ‬
‫ص ِخ ْب ُت ‪ :‬امیض ۺرعموػۺ‬ ‫ایک‪،‬رواتی ۺایک(لیعفت) َت ْدض ْی ًخا رواتی ۺرکان(امدہ ۺدحث‪،‬حیحص)۔ َ‬
‫ِ‬
‫ْ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ُ ًَْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ب(س)ۺصخب ٌۃ اسھتۺوہانۺ(امدہۺصخب ‪،‬حیحص)۔ز ِبرِوی‪:‬‬ ‫وادح ملکتمۺ‪،‬ںیمۺاسھتۺوہا‪،‬ص ِخ ٌ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ارماحرضرعموػ ‪ ،‬ےھجمربخدےۺ(لیعفت)ۺتس ِبح ًرا ربخدانیۺ(امدہۺزبر‪،‬ۺحیحص)ۺ۔ بضءٌِ‪:‬رشواعت‪،‬‬
‫ت‪6‬‬ ‫ق َّبانٌ‪:‬۔ َع ِک ْب ُ ٌ‬
‫ُ‬
‫اب ‪ :‬وجاؿۺ‪ ،‬ۺعمجۺ ٌ‬ ‫إدتبا‪،‬ۺدصمرۺ(ػ) ۺ ُم ُل ْوکٌ ِ‪ :‬ابداشہ‪(،‬وادح)ۺ َم ِلکٌ۔ َق ٌّ‬
‫ْ‬
‫ب (س)ۺ ُعک َب ًاها ِوسارۺوہانۺ(امدہۺعکب‪،‬حیحص)۔‬ ‫امیضۺرعموػۺوادحۺملکتم‪ ،‬ۺںیم ۺوساروہاۺ َع ِک َ ٌ‬
‫ََ‬ ‫اب۔ ٌَا َّ‬
‫ت‪:‬امیض ۺرعموػۺ‬ ‫ن ُی ْوصٌ ِ۔أج ْغ ُ ٌ‬ ‫له ْی ٌُض‪ :‬اکشر ۺ(عمج) ُ‬ ‫َص َّابۃٌ‪:‬وچاپہی‪ ،‬ۺاجدنار(عمج) ۺ َص َو ُّ ٌ‬
‫َ َ‬ ‫ََ ً‬ ‫ََ‬
‫وادحۺملکتم‪ ،‬ۺںیم ۺےن ۺاھچیپ ۺایک‪،‬أج ٌَغ(ؿ)أج َغٌا اھچیپۺرکان ۺ(امدہ ۺأجغ‪،‬زومہز ۺاف)۔ ۺح ْػلبٌ‪ :‬ولڑمیۺ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ٌٓواز ۺٓایئ ۺ(ض) ۺ َھ ْت ًفا یبیغ ۺٓاوازٓاانۺ‬ ‫ف‪:‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺاغبئ ۺ‪،‬یبیغ ا‬ ‫(عمج) ۺح َػ ِال ُب ۔ َھ َت ٌ‬
‫ُ‬
‫ت‪ :‬امیض وہجمؽۺوادحۺاحرض‪،‬ںیھمتۺ‬ ‫(امدہۺھن ‪،‬حیحص)ۺ۔ۺ َھا ِتفٌ‪ٓ6‬اوازدےنیۺواالۺامس ۺافلعۺ۔ أ ِم ْغ َ ٌ‬
‫‪40‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ت‪:‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ملکتم‪،‬‬ ‫ مک ۺدای ۺایگ ۺ‪ ،‬أ َم ٌَغ(ؿ)أ ْم ًغا مک ۺدانی(امدہ ۺأمغ‪،‬زومہز ۺاف)۔ف َؼ ْغ ُ ٌ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ت‪:‬امیض ۺرعموػ‬ ‫ںیم ۺڈرایگ‪ ،‬ۺربھگاایگ‪ ،‬ف َؼ ٌَع(ػ) ۺف ْؼ ًغا ڈران ۺ‪،‬ربھگاان ۺ(امدہ ۺفؼع‪،‬حیحص)۔ َوك ْف ُ ٌ‬
‫ُ ً‬ ‫َ َ‬
‫ت‪:‬‬ ‫وادح ۺملکتم‪ ،‬ںیم ۺرہھٹایگ‪َ ،‬وكف (ض) ُوك ْوفا ۺرہھٹان ۺ(امدہ ۺوكف‪،‬اثمؽ ۺواوی)۔ ُغ ْض ُ ٌ‬
‫امیض ۺرعموػ ۺوادح ملکتم‪،‬ںیم ۺواسپ ۺوہا ۺ‪َ ،‬غ َاص (ؿ) ۺ َغ ْو ًصا ولانٹ(امدہ ۺغوص‪،‬اوجػۺ‬
‫ٌ(ؿ) َع ْک ً‬ ‫َ‬ ‫واوی)۔ َع َک ْ‬
‫ًا ازیۺاگلانۺ‬ ‫ت‪:‬امیضۺرعموػۺوادح ۺملکتم‪،‬ںیمۺےنۺازیۺاگلیئۺ‪َ ،‬عک َ ٌ‬ ‫ً ٌُ‬
‫َ َّ‬ ‫َ َّ‬
‫ت‪:‬امیض ۺرعموػ ۺوادحملکتم ۺ‪ ،‬ۺںیم ۺےن ۺوغر ایک‪ ،‬فک ٌَغ(لیعفت)‬ ‫(امدہ ۺعکٌ‪،‬حیحص)۔فک ْغ ُ ٌ‬
‫َ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ‬
‫ت ْف ِکحر وغررکان(امدہ ۺفکغ‪،‬حیحص)۔ ه َؼل ُت ‪ :‬امیض ۺرعموػ ۺ ۺوادح ۺملکتم‪،‬ںیم ارتا ۺ‪،‬ه َؼ َل (ض)ۺ‬
‫َ َ‬ ‫َ ْ‬ ‫ُ ً‬
‫ن َاصف‬ ‫ت‪ :‬ۺامیض ۺرعموػ‪ ،‬وادح ۺملکتم‪ ،‬ۺااچکن ںیم ۺےن اپای ‪،‬‬ ‫ن َاصف ُ ٌ‬ ‫ن ُز ْو ِ‬
‫ًل ۺارتان۔‬
‫َْ ُ‬ ‫ُ َ ًَ‬
‫ه َاصف ٌۃ ااچکنۺاپانۺ(امدہۺنضف ‪،‬حیحص)۔ۺ َع ْغ ًیا‪ :‬رچوااہعمجۺ ُع َغاۃٌ۔أل ُج َّب ٌۃ‪:‬ہبجۺ‬ ‫(افمتلع)م‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ت‪ :‬امیض ۺرعموػ‪ ،‬ۺوادح ۺملکتم‪،‬ںیم ۺےنۺ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ب۔ نوفٌ‪ :‬اوؿ ۺعمج ۺأنواف ۔ ل ِب ْد ِ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫عمج ۺ ُح َب ُ ٌ‬
‫ـ (س) ۺل ْب ًؿا اننہپ(امدہ ۺلبـ‪،‬حیحص)۔ َب ِاص َیۃ ‪ :‬لگنج ۺعمج ۺ َب ِاص َیاتٌ۔‬
‫ُ‬ ‫نہپ ۺایل ۺ‪َ ،‬لب َ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬
‫ً‬
‫َیس ِؿ ٌُغ‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺاغبئ‪،‬اصقنؿ ااھٹاتےہ زؿ ٌغ (ض)زؿغاها اصقنؿ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ َّ‬ ‫ْ‬
‫ااھٹان(امدہۺزؿغ‪،‬حیحص)۔ ال َـم ْھ ٌُض‪ :‬اپانل‪،‬ۺوہگارہۺعمجۺ ُم ُھ ْوص ۔ ٌالل َخ ٌُضِ‪6‬ربقۺعمج ۺل ُخ ْوصٌِ۔ َّم َّن ِازل ‪:‬‬
‫ْ‬
‫اکمؿ ۺ‪،‬انکرہ ۺ(وادح) ۺ َمج ِزلٌ ِ۔ َم ْػ ُض ْو َصۃ ‪:‬دنچ ۺ‪ ،‬یئک ۺ‪ ،‬اکیف ۺ۔ َؾ َىۃٌ‪:‬اسؽ ۺ(عمج) ۺ َؾ َى َواتٌ ِ۔‬
‫َق ْھغٌ‪:‬ہنیہم‪ ،‬ۺعمج َأ ْق ُہغٌ۔ َف ْغ َسخ ‪6‬نیت ۺلیم ۺاہیمش‪،‬عمج َف َغ ُ‬
‫اشنؿ ۺراہ ‪،‬اسمتفۺ‬ ‫اس ٌخ۔ ِم ْیلٌ‪ِ :‬‬ ‫ِ‬
‫ُ ُ‬ ‫ُ ْ‬ ‫َ‬
‫عمج أ ْم َیالٌ۔ زُ َوۃٌ‪ :‬دقؾ‪،‬ۺعمج زُ َوات ۔ َی ِؿ ْح ٌُر‪6‬ۺاضمرعۺرعموػ وادحۺذمرکۺاغبئۺوہۺاتلچۺ‬
‫اعِ(ض) َؾ ْح ًراانلچ(امدہۺؾحر‪،‬اوجػۺاییئ)ۺ۔‬ ‫ےہ‪َ ،‬ؾ ٌَ‬

‫رضحتۺاربامیہۺنبۺادمہۺیکۺداینۺےسۺےبۺریتبغۺاکۺایبؿ‬
‫(‪-)۱۶‬رتہمج‪6‬۔اربامیہ ۺنب ۺاشبر ۺےنۺایبؿ ۺایک‪،‬اوہنں ۺےن ۺاہک‪،‬ہک ۺںیم ۺکلم ۺاشؾ ۺںیم ۺاربامیہ ۺنبۺ‬
‫ادمہ ۺنب ۺوصنمر ۺنب ۺااحسؼ ۺیخلب ۺیک ۺتبحص ۺںیم ۺاھت‪،‬وت ۺںیم ۺےن ۺاؿ ۺےس ۺاہک‪،‬اے ۺاوب ۺااحسؼ ۺےھجمۺ‬
‫اےنپ ۺاعمےلمیک ۺادتبا ۺےک ۺابرے ۺںیم ۺاتبےیئ ۺےسیک ۺوہا؟وت ۺاوہنں ۺےن ۺاہک‪"6‬ریمے ۺابپۺ‬
‫رخااسؿ ۺےک ۺاکی ۺابداشہ ۺےھت ۺاور ۺںیم ۺوجاؿ ۺاھت‪ ،‬ۺاکی ۺدؿ ۺںیم ۺاکی ۺاجونر(وھگڑے)رپ ۺوسارۺ‬

‫‪41‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫وہا ۺاور ۺریم ے ۺاسھت ۺاکی ۺاتک ۺاھت‪،‬اور ۺںیم ۺاکشر ۺےک ۺےیل ۺ‪،‬الک‪،‬وت ۺںیم ۺےن ۺاکی ۺولڑمی ۺاک ۺاھچیپۺ‬
‫ایک‪،‬ایس ۺدوراؿ ۺبج ۺہک ۺںیم ۺاس ۺیک ۺالتش ۺںیم ۺاھت ۺ‪،‬وتااچکن ۺبیغ ۺےس ۺٓاواز ۺدےنی ۺواےل ۺےنۺ‬
‫ےھجمۺٓاوازۺدی‪،‬ایکۺوتۺایسۺےکۺےیلۺدیپاۺایکۺایگےہ؟ایۺےھجتۺاسۺاکؾۺاکۺ مکۺدایۺایگۺےہ؟وتۺ(اسۺابتۺ‬
‫رپ)ںیم ۺربھگا ۺایگ ۺاور ۺرہھٹ ۺایگ‪،‬رھپ ۺںیم ۺواسپ ۺوہا ۺوت ۺدوابرہ ۺازی ۺاگلیئ‪،‬وت ۺایس ۺےک ۺلثم ۺنیت ۺرمہبت ۺایکۺ‬
‫ایگ‪(،‬ینعی ۺٓاواز ۺٓاےن ۺرپ ۺںیم ۺرہھٹ ۺاجات ۺرھپ ۺوکسؿ ۺےک ۺدعب ۺازی ۺاگلات ۺاور ۺااسی ۺنیت ۺابر ۺوہا)وت ۺںیم ۺےنۺ‬
‫اےنپۺدؽۺںیمۺوساچ(اورۺاہک)ںیہنۺاہللۺیکۺمسقۺںیمۺاسۺےکۺےیلۺںیہنۺدیپاۺایکۺایگۺاورۺہنۺےھجمۺاسۺاکۺ‬
‫ مکۺدایۺایگ‪،‬رھپۺۺںیم(اجونرۺےس)ارتاۺاورۺاےنپۺابپۺےکۺاکیۺرچواےہۺےسۺالم‪،‬وتۺاسۺےسۺاوؿۺاکۺ‬
‫اکی ۺہبج ۺایل‪،‬رھپ ۺاےس ۺنہپ ۺایل‪،‬اور ۺوھگڑا ۺاور ۺوج ۺھچک ۺریمے ۺاپس ۺاھت ۺاےس(وادل ۺےک ۺرچواےہۺ‬
‫وک)دےۺدای‪،‬رھپۺلگنجۺںیمۺدالخۺوہا(اورۺایدۺدخاۺںیمۺوغشمؽۺوہۺایگ)ۺ ۺ ۺ ۺ ۺ ۺ ۺ(رشیشی)‬
‫(‪-)۱۷‬امقلؿ ۺمیکح ۺےن ۺاہک ۺےہ ۺہک ۺوج ۺصخش ۺٓارخت ۺوک ۺداین ۺےک ۺوعض ۺاتچیب ۺےہ ۺوہ ۺدوونں ۺںیمۺ‬
‫اصقنؿۺااھٹاتۺےہ ۺ ۺ ۺۺ(اعثیبل)‬
‫(‪-)۱۸‬اہکۺایگۺےہۺہکۺداینۺیکۺاثمؽۺراےتسۺےکۺاسۺاسمرفۺیکۺرطحۺےہۺسجۺیکۺادتبا ۺوہگارہۺ اورۺسج‬
‫ۺ یکۺااہتن ۺربقۺےہ‪،‬اورۺاؿۺدوونںۺےکۺدرایمؿۺاکیفۺزنمںیلۺںیہ‪،‬اور ۺالبۺہبشۺرہۺاسؽۺاکی ۺزنمؽۺیکۺ‬
‫رطحۺاورۺرہۺہنیہمۺاکیۺرفخسۺیکۺرطحۺاورۺرہۺدؿۺاکیۺلیمۺےکۺامدننۺےہ‪،‬اورۺرہۺاسسنۺدوۺدقومںۺ‬
‫ےک ۺدرایمؿ ۺےک ۺافےلص ۺےک ۺلثم ۺےہ‪،‬اور ۺوہ ۺ(اسمرف)ربارب ۺلچ ۺراہ ۺےہ‪،‬وت ۺیسک ۺ(اسمرف)ےکۺ‬
‫ےیلۺاسۺےکۺراےتسۺےسۺاکیۺرفخسۺابیقۺرہۺایگۺےہ‪،‬اورۺدورسے(اسمرف)ےکۺےیلۺاسۺےسۺھچکۺ‬
‫مکۺایۺھچکۺزایدہۺ(ابیقۺرہۺایگۺےہ) ۺ ۺۺ(زغایل)‬
‫َّ َّ َّ ُ ْ َّ ْ َّٰ ْ ہ ْ َّ ْ ُ َّ ٰ ُ ْ َّ َّ َّ ر َّ ْ ہ َّ ُ َّ َّ ر َّ َّ َّ َّ ْ ً َّ ٰ ُ‬
‫لدن َّياْ‬ ‫الرْح ِن اْل ِليل‪:‬ا َّلدنيا أمد واًل ِخرۃَّ أبد وظال ِأیزا‪:‬ا‬ ‫(‪)۱۹‬ظال أبو صب ِد‬
‫َّ ْ َّ ر ٰ ُ َّ َّ َّ ر َّ َّ ْ َّ ر ٰ ُ َّ َّ َّ ر َّٰ َّ ُ ُ َّ َّ َّ ر َّ َّ ُ ُ َّ َّ َّ ر‬
‫أزداد متج ِاورۃ وأذباہ متبا ِئنً وأظ ِارب متب ِاصدۃ وأب ِاصد متظ ِار بً۔‬
‫ال َّب ْص ُز ُو ْ‬ ‫َّ َّ‬
‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫‪:‬‬ ‫م‬ ‫ِظ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬
‫ت ِ ِ ِ ِإ َّّنا ٰ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫الدنْ َّيا ط َّن راء ليْ َّس ل ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّٰ َّ ٰ ُ‬
‫ت ِ‬ ‫الدنْ َّيا ع َّبيْت َّن َّد َّجتْي ال َّصنْع ُب ْو ُ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫لدنْ َّيا َ ُِب ـ ْو ر‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ ِإ ِنـ ِمـا‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُُ‬
‫تِ‬ ‫ِ ِ ِع ٰل َّما ِط ْي َّوا لص ْم ِر ْی ص ْن ظ ِل ْيل د َّيط ْوت ِ ِ ِ ِولظد یع ِط ْيؽ ِمنوا أیوا الص ِاظل ِظ ـ ـ ـ ْو ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫ال أ ُب ْو الْ َّص َّت ِاھ َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫‪ )َّ ۲۰‬ظ َّ َّ َّ ُ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ‬ ‫ِ‬ ‫‪:‬‬ ‫ً‬
‫ِ‬ ‫ي‬
‫َّ‬
‫(‬
‫احـ ـ ـتظ َّر األ ْم ُ ِر ِ‬ ‫ِ ِ ِ ِ ِ ِطل ْو عان ھ ْول الـْم ْو ِت ًل ذ ْیء ب ْصدہِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ لوان صل ْينا األ ْم ُر و ِ‬
‫‪42‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ر‬ ‫َّ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ‬
‫َب ِ‬‫ذ ـ ـ ـ رر َّو َّج ٰ ِنـ ـ ـ َّـً َّون رار َّو َّما ظ ْد َّی ْد َّت ِس ِيْ ـ ـ َّـ ُل ِب ِي ِالـخ َّ ُ ِ‬ ‫ذـ ـ ـ ـ رر َّو ِنـ ـ ـ ِ‬ ‫ِ ِ ِ ِ ِ َّول ِع ٰ ِنـ ـ ـ ـ ٗي َّح ِ‬
‫ُ َّ َّ ْ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ٰ ْ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ٰ ْ َّ َّ‬
‫ی ًل ُْی ْو ُت‬ ‫(‪ )۲۱‬د ِىل بصض الطّلدط ًِ م ِن ال ِذی ًل صيبِ ِطي ٖي طظال ال ِذ‬
‫(للمدتصِص) ِ‬
‫ِ‬ ‫‪:‬‬ ‫اِن‬ ‫د‬‫َّ‬ ‫ال الْ َّـميْ‬ ‫َّ َّ‬
‫ظ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫َّ ْ‬
‫ٰ‬ ‫ٰ‬
‫ِع ـ ـ َّـ ـالسيْ ِػ ل ِيْـ ـ ـ َّس ِلـ ـ ـ ـ ٗي ِإظ َّام ٗ ِي ِ‬ ‫ال َّ ُص ِْم ـ ـ ـ ـ ـ ُر ِم ِث ْ ـ ـ ـ ُل الز ِيْ ـ ـ ـ ـ ِػ أ ْو‬
‫َّ‬ ‫ُ‬
‫حـ َُّم َّم ٗ ِي ِ‬ ‫حـ ـ ـ ـ َّو ِال ُ ِم ـ ـ ـ ْرت ِظ رب ِ ِ‬ ‫ِ ِا أل ْ ِ‬ ‫ـاِف َّدـ ـ ـ ــا ِئـ ـ ِـر‬
‫جـــــ ِ ْ‬ ‫ْل َّ ِ‬ ‫ِ‬ ‫خ ـ ـ ـوا‬‫َّوأ ِ‬
‫ہ ْ‬ ‫َّ ْ َّ ْ َّ َّٰ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫وی ِإض ِت َِّنـ ـ ـ ـ ـ َّام ٗ ِي ِ‬ ‫الت ِظـ ـ ـ ـ ـ‬ ‫اْلـ ـ ـ ـ ـ ـ ِاھ ُل ال ـ ـْ ُمض َِّتـ ـ ـ ـ ٰ ُر َّ ِم ـ ـ ـ ْن ِ ِ ِ ِ ِ ِ َل َیص ِل‬ ‫َّو َِّ‬
‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬
‫حل لغات‪ :‬ا َمضٌ‪:‬اغتی‪ٓ،‬ارخی ۺدح‪(،‬رماد ۺانف ۺوہےن ۺوایل)عمج ۺ ِا َماصٌ۔ ا َبض ‪:‬ازیل‪،‬ہشیمہۺ‬
‫ي َضاصٌ‪ :‬اخمفل‪،‬وادح ۺ ِي ٌٌّض۔ ُم َت َج ِاو َعۃٌ‪:‬ڑپوس ۺںیم ۺرےنہ ۺوایل‪،‬امس‬ ‫رےنہ ۺواال ۺ‪،‬عمج ٓ ِا َباصٌ ِ۔ َا ْ‬
‫َ ْ‬
‫افلع ۺ(افتلع) ۺاق َباہٌ ‪:‬لثم‪ ،‬ۺامدنن‪ ،‬ۺوادح ۺ ِق ْبہٌ۔ ُم َت َب ِای َىۃٌ‪:‬ابمہ ۺافتوت‪ ،‬ۺدور‪،‬اخمفل‪،‬امسۺ‬
‫اغ َضۃٌ‪:‬دور وہےنۺ‬ ‫ب‪:‬تہب ۺرقبی ۺواےل‪،‬رہتش دار ۺوادح ۺ َا ْك َغ ُ ٌ ُ َ َ‬ ‫ََ‬
‫افلع(افتلع)۔ اكا ِع ُ ٌ‬
‫ب َّ۔ متب ِ‬
‫ُ َ‬
‫اغ ٌُض‪ :‬ۺتہب ۺدور ۺوہےن ۺواےل ۺ‪،‬وادح ابْ َّصد ۔ف َىاءٌ‪:‬انف وہان ‪،‬‬ ‫ََ‬
‫وایل‪،‬امس ۺافلع ۺ(افتلع) ۺاب ِ‬
‫ُ‬
‫دصمر(ض)امسۺافلعۺےکۺینعمۺںیمۺلمعتسمۺےہۺ۔ج ُب ْوتٌ‪:‬اثتبۺرانہ‪،‬اقمئ رانہ‪،‬دصمر (ؿ)‬
‫َ‬
‫ت‪ :‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺؤمثن اغبئ ۺاس ۺےن ۺانب‪،‬‬ ‫۔ َب ْیتٌ‪:‬رھگ‪،‬عمج ُب ُی ْوت ۔و َس َج ْ ٌ‬
‫َ‬ ‫تس‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫و َس ٌَج(ؿ)و ْس ًجا اننب(امدہۺ ج‪،‬حیحص)۔ َغ ْىک ُب ْوت ‪:‬ڑکمی‪،‬عمج َغ َى ِاک ُب ۔ َی ُف ْو ُت ‪:‬اضمرعۺ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫رعموػۺوادحۺذمرکاغبئۺوہ ۺمتخۺوہۺاجےئۺ یۺ‪َ ،‬ف َ‬
‫ات (ؿ)ف ْو ًتا ِ َ ٌو ِف َو ًاتا ِمتخۺوہان(امدہۺطوت‪،‬‬
‫َ‬ ‫َْ‬ ‫ُ‬
‫ان‪:‬امیضۺرعموػۺ‬ ‫اوجػۺواوی)ۺ۔ك ْوت ‪6‬وخراک‪،‬عمجۺاك َواتٌ۔ َھ ْو ٌل‪6‬ڈرۺ‪،‬عمجۺا ْھ َوال ۔ َھ َ ٌ‬
‫َ َّ ُ‬
‫ي ُی ْوفٌ۔‬ ‫ف‪ :‬امہمؿ‪ ،‬ۺعمج ۺ ُ‬ ‫لً ْی ٌ‬ ‫ٌٓاسؿ وہان۔ ا‬ ‫ان(ؿ) ۺ َھ ْو ًها ا‬ ‫وادح ۺذمرکاغبئ ۺٓااسؿ ۺوہا‪َ ،‬ھ َ ٌ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ‬
‫َ ْیفٌ‪ :‬ایخؽ‪ ،‬ۺعمجاَ َیافٌ ِ۔ ِح َجا ِ‪:‬لقع ۺ‪،‬عمج ۺا ْح َجاءٌ۔ ُم ْغت ِلبٌ‪:‬ااظتنر ۺرکےن ۺواال ۺامسۺ‬
‫َْ‬
‫افلع( ۺااعتفؽ)۔ ِخ َمامٌ‪ :‬ومت۔ ُمغت ٌٌّر‪ :‬دوھاک ۺاھکےن ۺواال‪،‬امس ۺافلع ۺ(ااعتفؽ)(امدہ ۺغغعٌ‪،‬‬
‫ْ‬
‫ل‪ 6‬ۺاضمرعۺ‬ ‫اضم ف)۔ ِاغ ِت َىامٌ‪ 6‬ۺتمینغ انھجمس‪،‬دصمر(ااعتفؽ)(امدہ ۺمنغ‪،‬حیحص)۔ َّی ْد َّت ِسيْ ُ ِ‬
‫رعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺ‪،‬ابملۺوہاتۺےہ(ااعفتسؽ)ابملۺوہان(امدہۺوطؽ‪،‬اوجػۺواوی)۔‬
‫(‪)۱۹‬رتہمج‪ -6‬اوبدبعۺارلنٰمحۺلیلخۺےنۺاہکۺےہ‪،‬داینۺمتخۺاورۺانفوہۺاجےنۺوایلۺےہۺاورۺٓارختۺہشیمہۺ‬
‫رےنہ ۺوایل ۺےہ‪،‬اور ۺاوھنں ۺےن ۺزمدی ۺاہک ۺےہہک ۺداین(دنچ ۺایسی ۺزیچوں ۺاک ۺانؾ ۺےہ)وج ۺ(تقیقحۺ‬
‫‪43‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ںیم)اکیۺدورسےۺےسۺاضتمدۺاورۺ(اظبرہ)اکیۺدورسیۺےسۺیلمۺوہیئۺںیہ‪،‬اورۺدنچۺزیچںیۺاکیۺ‬
‫دورسےۺےسۺیتلمۺیتلجۺاورۺ(تقیقحۺںیم)اکیۺدورسےۺےسۺدجااگہنۺںیہ‪،‬اورۺ(داینۺںیم)دنچۺ‬
‫ایسی ۺزیچںی ۺںیہ ۺوج(اظبرہ)اکی ۺدورسے ۺےس ۺرقبی ۺاور ۺ(تقیقحۺںیم)دور ۺںیہ‪،‬اور ۺاکیۺ‬
‫دورسےۺےسۺدورۺ(نکیلۺتقیقحۺںیمۺ)رقبیۺںیہ ۺ۔ ۺۺ(رشیشی)‬
‫(‪-)۱‬ےبۺکشۺداینۺانفۺوہےنۺوایلۺےہۺداینۺےکےیلۺوبثتۺںیہن‪،‬البہبشۺداینۺاسۺرھگۺیکۺرطحۺےہۺ‬
‫ےسجۺڑکمیۺےنۺانبۺوہ۔‬
‫(‪-)۲‬ریمی ۺزدن ی ۺیک ۺمسق ۺوج ۺھچک ۺاس ۺ(داین) ۺںیم ۺےہ ۺوھتڑے ۺزامےن ۺںیم ۺمتخ ۺوہاجےئ ۺ ی ۺ‪،‬اورۺ‬
‫اےۺدنملقعۺےھجتۺاسۺ(داین)ۺےسۺزگارےۺیکۺدقمارۺاکیفۺےہ۔‬
‫(‪ -)۲۰‬ۺاوب ۺااتعلہیہ ۺےن ۺاہک ۺےہ(‪ )۱‬ۺوتارگ(رصػ) ۺومت ۺاک ۺوخػ ۺوہات ۺاس ۺےک ۺدعب ۺھچک ۺہنۺ‬
‫وہات‪،‬وتۺرضورۺمہۺرپۺاعمہلمۺٓااسؿۺاورۺریقحۺوہات۔(‪)۲‬نکیل(رصػۺومتۺیہۺاکۺوخػۺںیہنۺہکلبۺ‬
‫اسۺےکۺاسھت)رشحۺورشنۺتنجۺاورۺمنہجۺےہۺاورۺوہۺزیچںیۺںیہۺنجۺیکۺدااتسؿۺیبملۺےہ۔‬
‫(‪-)۲۱‬یسکۺیفسلفۺےسۺ وپاھچۺ ایگۺ وہۺ ذاتۺ وکؿۺ ےہۺسجۺ ےک ۺادنۺرۺوکیئۺبیعۺںیہنۺوتۺاسۺ ےن‬
‫وجابۺدایۺوہۺذاتۺسجۺوکۺرمانۺںیہنۺےہ۔‬
‫دیماین ۺےن ۺاہک ۺےہ‪ )۱(6‬زدن ی ۺامہمؿ ۺای ۺایخؽ ۺیک ۺرطح ۺےہ ۺسج ۺےک ۺےیلہشیمہ ۺ ۺرانہۺ‬
‫ںیہن۔(‪ )۲‬ۺاور ۺدنملقع ۺ ۺامتؾ ۺاحوتلں ۺںیم ۺاینپ ۺومت ۺاک ۺرظتنم ۺراتہ ۺےہ۔(‪ )۳‬ۺاور ۺاجلہ ۺدوھاکۺ‬
‫اھکےنۺواالۺوہۺصخشۺےہۺوجۺرپزیہۺاگریۺوکۺتمینغۺہنۺےھجم۔‬
‫ْ َّ‬ ‫َّ ْ َّ ُ َّٰ‬
‫اْلع ِ ِم‬
‫ِ‬ ‫اب الث ِاِن ِِف‬ ‫الب‬
‫ً‬ ‫َّ‬
‫دي و ی ُردہ ص ْن رد ًي‬
‫َّ‬ ‫ٗ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫(‪َّ )۲۲‬مااع ْ َّت َّد َّب َّا َّح رد َّاطْ َّز َّل ِم ْن صظل یودیْ ِي إل ھ ً‬
‫ُ‬ ‫ہ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ِ ِ‬
‫(للمدتصِص) ِ‬
‫ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ ُ َّ َّٰ ُ ْ ُ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ َّ ْ َّ ْ َّ‬
‫(‪ )۲۳‬الـْم َّولب ابن ا ِیب رطرۃ ظال ص ِجبت لـِمن یذ َِتی الص ِبيد ِِبا ِل ٖي وًل‬
‫اس‬
‫َّ ْ ر َّ َّٰ‬
‫الن‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ب‬ ‫ی‬ ‫ر‬ ‫ظ‬ ‫اّلل‬ ‫ن‬ ‫الد ِخ ٰ ُی َّظر یْ رب ِم َّ‬ ‫ْ َّ َّ َّٰ‬
‫و‬ ‫ل‬ ‫ي‬ ‫‪،‬ظ‬ ‫ي‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫ص‬‫َّی ْذ ََّتی ْاأل ْح َّر َّار ب َّط َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬
‫َّٰ ِ‬
‫َّ‬ ‫ر‬ ‫ْ‬ ‫َّ ِ ْ ر َّ َّٰ ِ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ر‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ ِ ر َّ ْ َّ َّٰ ِ َّ ْ‬
‫اس ظ ِر یب ِمن الن ِار‬ ‫اّلل ب ِصيد ِمن الن ِ‬ ‫ظ ِر یب ِمن اْلن ًِ والب ِخيل ب ِصيد ِمن ِ ِ‬
‫(للمدتصِص) ِ‬

‫‪44‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ُ َّٰ ْ ُ َّٰ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُ َّ‬
‫صبْ ِن َّد ٰيار ‪،‬ع ٰل ذ ْْی َّی ْبد ْو َّر ِض ْ ًْیا ث َّ َّیع َّ َُب ِإًل‬
‫َّ‬ ‫(‪ِ )۲۴‬م ْن َّشر یْػ َّع َّّلم َّن ْ‬
‫ْ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ َّ َّٰ ِ َّ ِ ُ َّ ِ ً ُ َّ ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫رض ُر ‪،‬و عل ذ ْْی ی ْرخص ِإذا ع ِث َّر ِإًل األد ُب‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫الْ ُـم ِريْ َّبً طإن َّوا ت ْبد ْو عب ْ َّْیۃ ٰث ت ْ‬
‫َّ‬
‫ِ‬ ‫َّ َّ َّ ُ َّ َّ َِّ‬
‫ِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِ ِ‬ ‫(من لسائػ الـملوؽ)‬ ‫ط ِإذا عثر ضّل ‪.‬‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫ال ُأن ْ‬ ‫َّ َّ‬
‫الس ت ْد َّت ْح ِی ِم ْن ٗي ِِف‬ ‫ِش َّوان إن الـ ُْم ُر ْو َّءۃ ان ًل ت ْص َّم َّل ِِف ِ ٰ ٰ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫(‪ )۲۵‬ظ‬
‫ْ َّ‬
‫ِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِ‬ ‫(للَشیِب)‬ ‫ال َّصّل ِن َّي ًِ‬
‫ْ‬
‫حل لغات‪َّ :‬ما اع َّت َّد َّب‪:‬امیض ۺیفنم ۺرعموػ ۺ‪،‬اس ۺےن ۺںیہن ۺامکای‪،‬ںیہن ۺاحلص ۺایک‪،‬ۺ‬
‫ُُ‬ ‫َّ ْ‬ ‫ٓ‬ ‫َّ‬
‫(ااعتفؽ)(امدہ ۺبسک‪،‬حیحص)۔ ۺا َّح رد‪:‬وکیئ ِاکی‪،‬عمج ا َّح راد۔صظ رل‪:‬دامغ‪،‬عمج صظ ْو رل۔‬
‫ُ‬ ‫ُ ہ‬
‫ھدی‪:‬رامنہیئ ۺرکان‪ ،‬ۺدصمر ۺ(ض)(امدہ ۺدھی‪،‬لتعم ۺالؾ ۺاییئ)۔ َّی ُر ٰد‪:‬اضمرع ۺرعموػ ۺابزِ‬
‫ی ‪:‬الہکۺوہان‪ ،‬ۺدصمر ۺ(س)۔ۺ‬ ‫رےھک َّر َّٰ ِد(ؿ) َّر ًٰدا روانک(امدہ ۺعصص‪،‬اضم ف ۺالثیث) ۺ َّ۔ر ًد ْ‬
‫َّ َّ‬ ‫ٌٓزاد ۺولگ‪،‬وادح ُح ٰرر۔ َّط َّص ر‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ال‪ :‬ااھچ ۺاکؾ ۺ۔ا ٰلد ِخ ٰ ُی‪:‬‬ ‫ص ِب ْي رد ‪ :‬الغؾ‪،‬وادح ص ْب رد ۔ ا ْح َّر رار‪:‬ا‬
‫ُ َّ َّ َّ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َّ‬
‫ایفض‪ ،‬ۺعمج ۺا ْد ِخ َّي ُاء ۔ال َّب ِخيْ ُل‪ :‬وجنکس ۺٓادیم‪،‬عمج ُبّل ُء۔ش ِر یْ رػ‪:‬وخش ۺزماج ۺ‪،‬عمجۺ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َّ‬
‫ش َّرط ُاء َّ۔ی ْبدو‪:‬اضمرع ۺرعموػ ۺوہ ۺاظرہ ۺوہات ۺےہ ۺ‪(،‬ػ)(امدہ ۺبضء ۺ‪،‬زومہز ۺالؾ)۔ ۺ َّیع ُ َُب ‪:‬‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اضمرع ۺرعموػ‪،‬وہ ۺڑبا ۺوہاتےہ‪ ،‬ۺع ُ ََّب (ک) ع ِب ْ ًْیا ڑباوہان۔الـ ُْم ِريْ َّبً ‪:‬رپاشیین ۺ‪،‬عمجۺ‬
‫َّ‬ ‫َّ ُ‬ ‫َّ َّ ُ َّ ْ ُ‬
‫‪،‬رض َّ ِر(ک) ِرض ًراوھچاٹ ۺوہان ۺ۔‬ ‫رض ُ ِر‪6‬اضمرع ۺرعموػ‪،‬وھچاٹوہاتےہ‬ ‫مرا ِئب۔ت‬
‫َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ص(ک) ُرخ ًرا اتسس ۺوہان۔ ضّل ‪:‬‬ ‫َّی ْرخص‪:‬اضمرع ۺرعموػ ۺاتسس ۺوہات ۺےہ َّ‪،‬رخ َّ ِ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ّل(ؿ)ضّل ً ِءاگنہم ۺوہان(امدہ ۺغلو‪،‬لتعم ۺالؾ ۺواوی)۔ ُم ُر ْو َّء رۃ‪:‬‬ ‫امیض ۺرعموػ ۺاگنہم ۺوہا‪،‬ض ِ‬
‫َّ َّ ر‬
‫ْس رار۔ صّل ِن َّيً‪:‬‬ ‫ْس‪:‬راز‪،‬ینعمب ۺوپدیشہ ۺوطررپ ۺ‪،‬عمج َّا ْ َّ‬ ‫اکلم ِرمدایگن(امدہ ۺمغء‪،‬زومہزالؾ۔ ۺ ِ ٰر‬
‫َّ‬
‫اظرہ‪ ،‬ۺٓااکشرا ۺ(امدہ ۺغلً‪،‬حیحص)۔ ۺت ْد َّت ْح ِی ‪ :‬اضمرع ۺرعموػ ۺوترشؾ ۺرکات ۺےہ ۺ‪ ،‬ۺ(ااعفتسؽ)ۺ‬
‫(امدہۺخیي ‪،‬ۺفین ۺرقموؿ)۔‬

‫دورساۺاببۺوتمکحںۺےکۺایبؿۺںیمۺ‬
‫(‪-)۲۲‬رتہمج‪ :‬یسک ۺصخش ۺےن ۺاس ۺلقع ۺےس ۺایھچ ۺوکیئ ۺزیچ ۺاحلص ۺںیہن ۺیک ۺوج ۺاےس ۺدہاتی ۺیکۺ‬
‫م‬
‫رطػۺےلۺاجےئۺاورۺالہکۺوہےنۺےسۺابزۺرےھکۺۺ( سیعصی)‬

‫‪45‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫(‪-)۲۳‬بلہمۺنبۺایبۺرفصہۺےنۺاہکۺےہ‪6‬ےھجمۺبجعتۺےہۺاسۺصخشۺرپۺوجۺاےنپۺامؽۺےسۺالغومںۺ‬
‫وکۺرخدیاتۺےہۺ‪،‬اورۺاےھچۺاکؾۺےسۺٓازادوںۺوکۺںیہنۺرخدیات‪،‬اہکۺایگۺےہ ۺہکۺیخسۺاہللۺےسۺرقبیۺ‬
‫ےہ‪،‬ولوگںۺےسۺرقبیۺےہ‪،‬تنجۺےسۺرقبیۺےہ‪،‬اورۺلیخبۺاہللۺےسۺدورۺےہ‪،‬ولوگںۺےسۺدورۺ‬
‫م‬
‫ےہۺ‪،‬اورۺمنہجۺےسۺرقبیۺےہ۔ ۺۺ( سیعصی)‬
‫(‪-)۲۴‬رصن ۺنب ۺایسرےک ۺاےھچ ۺالکؾ ۺںیم ۺےس ۺہی ۺےہ ۺہک ۺ‪،‬رہ ۺزیچ ۺوھچیٹ ۺاظرہ ۺوہیت ۺےہرھپ ۺڑبیۺ‬
‫وہیت ۺےہوساےئ ۺتبیصم ۺےک ۺاس ۺےیل ۺہک ۺوہ ۺڑبی ۺوہرکاظرہ ۺوہیت ۺےہ ۺرھپ ۺوھچیٹ ۺوہ ۺاجیتۺ‬
‫ےہ‪،‬اورۺرہۺزیچۺیتسسۺوہیتۺےہۺبجۺزایدہۺوہاجیتۺےہۺرگمۺادبۺویکہکنۺبجۺوہۺزایدہۺوہۺاجاتۺےہۺوتۺ‬
‫وہۺزایدہۺاگنہمۺوہاجاتۺےہ۔ۺ ۺ ۺ(نمۺاطلفئۺاولملک)ۺ‬
‫(‪-)۲۵‬ونرشواں ۺےن ۺاہک ۺےہہک ۺاکلم ۺرمدایگن ۺہی ۺےہہک ۺوت ۺوپدیشہ ۺوطر ۺرپ ۺااسی ۺاکؾ ۺہن ۺرکے ۺےسجۺ‬
‫العہینۺرکےنۺںیمۺےھجتۺرشؾۺٓاےئ۔ۺ ۺ ۺ ۺۺ(رشیشی)‬
‫َّ َّ َّ ْ ُ َّٰ َّ َّ ْ ُ ُ ُ َّ َّ َّ ر َّ ْ ْ ُ ْ َّ ْ َّ َّ ٰ ُ ْ َّ‬
‫ان‪ِ،‬‬‫الس ٰب ِلَلبْ َّد ِ ِ‬ ‫‪ )۲۶‬ظال بص َّض الدل ِػ الصل ٰ ْوم ا ْر بصً‪،‬ال ِط ِظي ِلَل ِدی ِان‪،‬و ِ‬ ‫(‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّو ٰ‬
‫ِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِ ِ‬ ‫(لّلبذيوی)‬
‫َّ‬ ‫الن ُج ْو ُم ِلَل ْز َّم ِان َّوال َّبّلضً ِل ِل َّد ِان ۔‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ ْ ُ ْ ُ َّ َّ َّٰ ْ ُ َّ َّ َّ ُ ْ ُ ْ ْ َّ ُ ٰ ُ َّ‬
‫ْس ُاج ز َّما ِن ٖي‬ ‫(‪ )۲۷‬ظال َّبصض اْلع ُِم ِء ِإن الصلُمءْسج األز ِمن ًِ عل ِ ِ‬
‫اَل‬ ‫ص‬
‫ِ‬ ‫(ولي)‬ ‫‪.‬‬ ‫ہ‬ ‫ص‬ ‫َّی ْد َّتز ُئ بي ا ْھ ُل َّص ْ‬
‫ٖ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬
‫اؼ َّأنْ‬ ‫ْ َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ َّ ُ َّ ً ْ ً َّٰ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ ِ َّ ٰ ُ ْ ُ َّ َّ‬
‫ِ‬
‫(‪ ِ)۲۸‬ظال صٔب ابن ایب سا ِلب‪،‬ما أِت اّلل صا ِلـُم ِصلُم إًل أخذ صلي ِي الـميث‬
‫َّ َّ ْ ُ َّ ٗ َّ ِ َّ َّ َّ ْ ِ ً َّ َّ َّ َّ ُ َّ َّ ْ ُ َّٰ َّ ِ ْ َّ َّ َّ َّٰ ُ ْ َّ ٰہ َِّ َّ َّ َّ َّ‬
‫ًل یعت َّمي ‪،‬و ظال أیزا ما أخذ اّلل صٔب اْلو ِال أن یتصلموا حت أخذ صٔب‬
‫ِ‬ ‫۔(للَشیِب)‬ ‫ا‬ ‫الْ ُص َّل َُّم ِءأ ْن ُی َّص ِ ٰل ُم ْ‬
‫و‬
‫َّ َّ ًٰ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫ْ َّ َّ ْ َّ ُ ْ َّ َّ ُ َّ َّٰ ْ ُ َّٰ ْ َّ َّ‬
‫ی ًل َیْ ُد ُن أ ْن ُیظال َّو ِإ ْن عان َّحظا‬ ‫(‪ِ )۲۹‬ظيل ِألطّلسون ما ھو الذْی ال ِذ‬
‫ِ‬ ‫(لَلبذيوی)‬ ‫‪.‬‬ ‫ي‬ ‫ال َّم ْد ُح ْاإلنْ َّدان َِّن ْط َّد ٗ‬ ‫َّ َّ‬
‫ظ‬
‫َّٰ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬
‫ْ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬
‫اْل ْد ِم ِ ِْف ِظل ًِ الس َّص ِام َّ‪،‬و َّر َّاح ًَّ ال ٰنط ِس ِ ِْف ِظل ًِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫(‪ )۳۰‬ظال ِإبْ ُن ظ َّٰرۃ َّر َّاحً‬
‫ٰ ْ َّ َّ‬ ‫ْ ہ َّ َّ َّ َّ ُ ْ َّ ْ ْ ٰ ْ ْ َّ َّ َّ َّ ُ َّ‬
‫الل ٰد ِان ِ ِْف ِظل ًِ العّل ِم‪( .‬من‬ ‫اإلھ ِتُم ِم ‪،‬و راحً ِ‬ ‫ام‪،‬و راحً الظل ِب ِِف ِظل ًِ ِ‬ ‫اًلَ ِ ِ‬
‫لسائػ الوزراء) ِ‬

‫‪46‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ر‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫ػ(امدہ ۺفلس‪،‬حیحص)ۺ۔ۺا ْد َّیان‪ :‬ذمبہ‪،‬‬ ‫حل لغات‪:‬ا ٰلدل ُػ‪:‬زگراۺوہا ۺااسنؿ‪،‬عمج ا ْدّل ر ِ‬
‫َّ ر‬ ‫ر‬ ‫َّ ر‬
‫ن(امدہ ۺصیً ۺ‪،‬لتعم ۺنیع ۺاییئ)۔ ابْ َّدان‪ :‬مسج‪،‬وادح ۺ َّب َّدن (امدہ ۺدبؿ‪،‬حیحص)۔ا ْز َّمان‬ ‫وادح ِدیْ ر ِ‬
‫ْ ر‬ ‫َّ‬ ‫ر‬ ‫َّ ر‬
‫ان(امدہ ۺزنم‪،‬حیحص) ۺ۔ ِل َّدان‪ :‬زابؿ‪،‬عمج ۺال ِد َّنً ( ۺامدہ ۺلدن‪،‬ۺ‬ ‫‪:‬زامہن‪،‬وادح ز َّم ِ‬
‫ُ َّ‬ ‫َّ‬
‫حیحص)۔ ُح ِع َُّم ُء ‪:‬داشن ۺو َّر ۺولگ‪،‬وادح َّح ِعيْ رم (امدہ ۺ مک‪،‬حیحص)۔صل َُّم ُء‪:‬اعمل ۺرضحات‪،‬وادح‬
‫ٰ‬
‫ْس رج ‪ :‬رچاغ‪،‬وادح‬ ‫اَل‪:‬یک ِعمج َّصّل رم َّو َّصا ِل ُـم ْو َّن ےہ(امدہ ۺغلم‪ ،‬ۺحیحص) ۺ۔ ُ ْ‬ ‫‪،‬ص ِ ر‬ ‫َّ ْ ر َّ‬
‫ص ِليم‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ْس راج (امدہ ۺؾغج‪،‬حیحص)۔ ی ْدت ِزئ‪ :‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺروینش ۺاحلصۺ‬ ‫ِ َّ‬
‫اؼ ‪ :‬ودعہ‪ ،‬عمج‬ ‫رکات ۺےہ(ااعفتسؽ)(امدہ ۺيوء‪،‬لتعم ۺنیع ۺواوی ۺ‪ ،‬ۺوزومہز ۺالؾ)۔ ۺميْ َّث ر‬
‫ِ‬
‫ؼ(امدہۺوجملتعمۺافواوی) َّیع ْ ُت ُم‪:‬اضمرعۺرعموػۺوادحۺاغبئۺوہۺاپھچاتۺےہ‪َّ ،‬ع َّتمَّ‬ ‫َّم َّو ِاَيْ ُ ِ‬
‫َّ َّ َّ َّٰ‬ ‫َّ‬
‫(ؿ)عتْ ًُم اپھچان(امدہ ۺکتم‪،‬حیحص)۔یتصل ُم ْوا‪:‬اضمرع ۺرعموػ ۺعمج ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺولگۺ‬
‫ٰ‬
‫ںیھکیس‪(،‬لعفت)(امدہ ۺغلم‪،‬حیحص)۔ ُی َّص ِل ُم ْوا‪:‬اضمرع ۺرعموػ ۺعمج ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺاھکسںیئۺ‬
‫ٓ َّ‬ ‫ر‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّٰ‬
‫(لیعفت)۔الس َّص ُام ‪:‬اھکان‪،‬وخراک‪،‬عمج ا ْس ِص َّمً (امدہَػم‪،‬حیحص)۔ اَ رام ‪ :‬انگہ ۺ‪ ،‬ۺوادح‬
‫ْ‬
‫ِا رِث(امدہۺاجم‪،‬زومہزۺاف)۔ ِ‬
‫(‪۵-۲۶‬رتہمج‪:‬۔فلس ۺںیم ۺےس ۺیسک ۺےن ۺاہک ۺےہ‪6‬ملع ۺاچر ۺںیہ‪)۱(،‬ہقف ۺذمابہ ۺےک ۺےیل‪،‬‬
‫(‪)۲‬اور ۺبط ۺدبونں ۺےک ۺےیل‪ )۳(،‬اور ۺوجنؾ ۺاواقت ۺےک ۺےیل‪)۴(،‬اور ۺالبتغ ۺزابؿ ۺےکۺ‬
‫تشت‬
‫ےیل۔ۺۺ(ا ھی)‬
‫(‪-)۲۷‬یسکۺداوشنرۺےنۺاہکۺےہ‪6‬البہبشۺاملعءۺزامےنۺےکۺرچاغۺںیہ‪،‬رہۺاعملۺاےنپۺزامےن ۺاکرچاغۺ‬
‫ۺںیہ۔(ای)‬
‫ً‬ ‫ےہۺسجۺےسۺاسۺےکۺزامےنۺواےلۺروینشۺاحلصۺرکےت‬
‫(‪-)۲۸‬رضحتۺیلعۺنبۺایبۺاطبلۺریضۺاہللۺہنعۺےنۺرفامایۺہکۺاہللۺاعتیل ۺےنۺیسکۺاعملۺوکۺملعۺںیہنۺ‬
‫دایۺرگمۺاسۺےسۺودعہ ۺایلۺہکۺوہۺاےس ۺںیہنۺاپھچےئۺاگ‪،‬اورۺہیۺیھبۺرفامای‪،‬اہللۺاعتیلۺےنۺاجولہںۺےسۺ‬
‫(ودعہ)ںیہنۺایلۺہکۺوہۺںیھکیسۺاہیںۺکتۺہکۺاملعءۺےسۺ(ودعہ)ایلۺہکۺوہۺملعۺاھکسںیئ۔ۺ ۺ(رشیشی)‬
‫(‪-)۲۹‬االفوطؿ ۺےس ۺاہک ۺایگ‪،‬ہک ۺوہ ۺوکیسن ۺزیچ ۺےہ ۺسج ۺاک ۺانہک ۺااھچ ۺںیہن ۺےہ ۺارگہچ ۺوہ ۺچس ۺوہ ۺ‪،‬اسۺ‬
‫تشت‬
‫ےنۺوجابۺدایۺ‪ٓ،‬ادیمۺاکۺوخدۺاینپۺرعتفیۺرکانۺ(ااھچۺںیہنۺےہۺارگہچۺچسۺوہ)ۺ۔ۺ(ا ھی)‬

‫‪47‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫(‪-)۳۰‬انب ۺرقہ ۺےن ۺاہک ۺےہ‪6‬مسج ۺاک ۺٓاراؾ ۺمک ۺاھکےن ۺںیم ۺےہ‪ ،‬ۺسفن ۺاک ۺٓاراؾ ۺمک ۺانگہ ۺرکےن ۺںیمۺ‬
‫ےہ‪،‬دؽ ۺاک ۺٓاراؾ ۺمک ۺاامتہؾ ۺرکےن ۺںیم ۺےہ‪،‬اور ۺزابؿ ۺاک ۺٓاراؾ ۺمک ۺوبےنل ۺںیم ۺےہ۔ ۺ(نم ۺاطلفئۺ‬
‫اولزراء)‬
‫َّ َّ َّ ْ َّ ُ ْ ُ ْ َّ ْ ُ َّ َّ ْ ُ ُ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ُ َّ ْ ْ َّ ٗ َّ َّٰ‬
‫ْسصً الصم ِل واسل ْب َت ِو یدہ ط ِإن‬ ‫(‪-)۳۱‬ظال اطّلسون اْل ِعيم ًل تسل ْب ْ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّٰ َّ َّ َّ ْ َّ ُ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّ ْ ُ ُ ْ َّ َّ ْ َّ‬
‫الناس ًل یدىالون ِِف عم طرغ‪،‬و ِإّنا ینشرون ِإل ِإتظا ِن ٖي و جود ِۃ رنص ِت ٖي ۔‬
‫الصرب) ِ‬
‫َّ‬ ‫(امثال‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫ْس راج‬ ‫ی ی َّص ِل ُم الن َّاس اْل ْ َّْی َّوًل َّی ْص َّمل ِب ٖي ع َّمثل اص ہمی ِب َّي ِد ٖہ ِ َّ‬ ‫(‪َّ -)۳۲‬مثل ال ِذ ْ‬
‫ِ‬ ‫ُ َّ‬ ‫َّ‬
‫َّی ْد َّت ِز ُئ ِب ٖي ض ْ ُْی ٗہ َّو ھ َّو ًل َّی َّر ٗاہ۔ (امثال الصرب)ِ ِ‬
‫ت‬ ‫ال َّص ِام ُر بْ ُن َّص ْبد الْ َّظيْس إ َّذا َّخ َّر َّجت الْ َّع ِل َّم ًُ ِم َّن الْ َّظلْب َّد َّخ َّل ْ‬ ‫َّ َّ‬
‫(‪-)۳۳‬ظ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ِ‬ ‫ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ٰ ِ َّ ِ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ہ َّ َّ‬
‫اللد ِان َل تتجاوز اًلذان۔ ِ‬ ‫ِِف الظلب و إذا خرجت ِمن ِ‬
‫ِ َّ َّ ِ ْ َّ ْ َّ َّ ْ ُ َّ ْ َّ َّٰ ِ َّ ُ ْ ُ َّ ْ َّ ْ ُ ْ َّ َّ ُ ْ َّ ر‬
‫اس یظول ‪:‬الطظر ِِف الوس ِن ضر بً‬ ‫(‪-)۳۴‬ظال اًلرم ِصی سصت بصض الن‬
‫ْ ُ ْ َّ َّ َّ ر ِ َّ َّ َّ ْ ہ َّ ُ ِ ْ َّ ْ َّ َّ ً َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّٰ ُ َّْٰ‬ ‫ْ‬
‫َّوال ِض َّین ِِف الضر ب ًِ وسن و ظال اًلخر ِ‪:‬إخَت وسنا ما ارزاؽ ط ِإن اْلر‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫َّی ِزيْ ُع ِ ِْف َّبل ِد ٖہ َّوًل ُی ْص َّر ُػ ظ ْد ُر ٗہ ۔ (للَشیِب) ِ‬
‫ْ ْ‬ ‫ْ ُ‬ ‫ْ َّ َّ َّ َّ ر َّ ْ ُ ُ ْ َّ َّ َّ َّ ْ ُ َّٰ‬
‫الر ْد ِر ِِف ال ُـمل ْو ِؽ ‪َّ ،‬وال ُص َّذ ُر ِِف‬ ‫( َّ‪ِ -)۳۵‬ظيل صَشۃ تظبح ِِف صَشۃ‪،‬زيؼ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ َّ‬ ‫ْ ُ َّ‬ ‫ْ ْ‬ ‫األ ْ َّ‬
‫ار‪ِ،‬‬ ‫اػ َّ‪،‬وال ِ َّعذ ُب ِِف ِالظز ِاۃ َّ‪،‬واْل ِدیْ َّصً ِِف الصل َُّم ِء َّ‪،‬و ِالض َّز ُب ِِف األبْ َّر ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِش‬
‫َّٰ َّ َّٰ ُ ُ‬ ‫ْ ُ‬ ‫ُٰ‬ ‫ْ َّ َّ َّٰ ْ ُ‬ ‫َّ ْ‬
‫الت َّو ٰزؤ‬ ‫الدطي ِِف الذ ُي ْوخ َّ‪،‬وال َّـم ْرض ِِف األ ِسب ِاء ‪ ،‬و‬ ‫اْل ْر ُص ِِف األض ِني ِاء‪،‬و‬ ‫ِ‬ ‫و‬
‫ِ‬ ‫ْ ُ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ُ ْ َّ ْ َّ ہ َّ َّٗ‬
‫ِِف الطظر ِاء‪،‬والطخر ِِف من ًل ال لي۔ ( للَشیِب) ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ‬
‫َت ِو یْ رد‪:‬دمعہۺانبان‪،‬ۺدصمرۺ(لیعفت)(امدہۺ‬ ‫ْس َّص رً‪:‬دلجیۺرکان‪،‬دصمر(س)۔ َّ ْ‬ ‫حللغات‪ْ ُ :‬‬
‫ُ َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫حوص‪،‬لتعمۺنیعۺواوی)۔ۺط َّرغ‪ :‬امیضۺرعموػۺوادحۺذمرکاغبئۺوہۺافرغۺوہاۺ(ؿ)ۺ َّینْش ُر ْو ِن‪ِ:‬‬
‫َّ ر‬
‫اضمرعۺرعموػۺعمجۺذمرکۺاغبئۺوہۺولگۺدےتھکیۺںیہ(ؿ)(امدہۺرظن‪،‬حیحص)ۺ۔ۺ ِإتْظان‪:‬وبضمطۺرکانۺ‬
‫دصمر ۺ(ااعفؽ)(امدہ ۺتقن‪،‬حیحص)۔ ۺ َّج ْو َّد رۃ‪:‬دمع ی‪،‬دصمر(ؿ)(امدہ ۺوجد‪ ،‬ۺلتعم ۺنیعۺ‬
‫َّ‬
‫ُ‬
‫می‪ :‬ادناھ ۺ‪،‬عمج ص ْم ری ۔‬ ‫واوی)۔ َّر ْن َّص رً‪ :‬انبوٹ ۺ‪،‬دصمر ۺ(ػ)(امدہ ۺنىؼ‪،‬حیحص) ۺ۔ ۺا ْص ہ‬
‫ری ‪:‬اضمرعۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺوہۺداتھکیِےہۺ(ػ)(امدہۺرأي ‪،‬ۺزومہزۺنیعۺوۺلتعمۺالؾۺ‬ ‫َّی َّ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬
‫اییئ) ۺ۔ت َّت َّج َّاوز ‪:‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺؤمثن ۺاغبئ ۺوہ ۺٓاےگ ۺڑباتھ ۺےہ ۺ(افتلع) ۺ(امدہۺ‬
‫‪48‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ر‬ ‫ُ‬ ‫ُ ْ ر َّ ْ َّ ْ‬ ‫ٓ َّ ر‬
‫وجز‪،‬لتعم ۺنیع ۺواوی)۔اذان ‪:‬اکؿ ۺ‪،‬وادح ۺاذن۔ الطظ ُر ‪:‬اتحمیج ۺ۔ ۺض ْر َّبً ‪ 6‬ۺرپدسی۔ ال ِض َّین‬
‫َت‪:‬ارم ۺاحرض ۺرعموػ ۺ ۺوادح ۺذمرک ۺوت ۺااختنب ۺرک(ااعتفؽ)(امدہۺ‬ ‫‪:‬امدلار ۺوہان‪ ،‬ۺدصمر ۺ(س)۔إ ْخ َّ ْ‬
‫َّ ْ ِ‬
‫ریخ‪،‬لتعم ۺنیع ۺاییئ)۔تظ ُب ُح‪:‬وادح ۺؤمثن ۺاغبئ ۺاضمرع ۺرعموػ ۺربی ۺوہیت ۺےہ(ک)(امدہۺ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ ْ ْ‬ ‫ُ‬
‫۔ر ْد رر‪:‬دؽ‪،‬عمج ُرد ْو رر۔ ال ُصذ ُر‪ :‬اہبہن‪ ،‬ۺعمج ا ْصذا رر (امدہ ۺغظع‪،‬حیحص)۔‬ ‫حبق‪،‬حیحس) َّ‬
‫ُ َّ‬
‫ػ(امدہ ۺرشػ ۺ‪،‬حیحص) ۺ۔ظز راۃ‪ :‬اقیض ۺولگ‪،‬وادح‬ ‫ِشیْ ر ِ‬
‫َّ‬
‫ۺولگ‪،‬وادح‬ ‫اےھچ‬ ‫‪:‬‬ ‫اػ‬‫ِش ر‬ ‫َّا ْ َّ‬
‫ُ‬ ‫ِ َّ ْ َّ ْ َّ ُ‬ ‫َّ‬
‫ظاضِ(امدہ ۺقصی‪،‬لتعم ۺالؾ ۺاییئ)۔اْل ِدیصً‪ :‬دوھاک‪،‬عمج خد ِع(امدہ ۺدخع ۺ‪،‬حیحص)‬
‫ر‬ ‫َّ‬
‫َّ َّ َّ ْ ُ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َّ‬
‫۔ابْ َّر رار‪:‬کینۺولگ‪،‬وادح ِب ٰرر۔ ا ِْل ْر ُص‪ :‬الچل۔ اض ِن َّي ُاء‪:‬امدلارۺولگ‪،‬وادحۺض ِ ٰرین ۔ا ٰلدطيِ‬
‫َّ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫‪:‬ویبوقیف‪،‬دصمر(امدہ ۺؾفہ‪،‬حیحص)۔ق ْیشٌ‪ 6‬ۺوبڑاھ ۺ‪،‬زبرگ‪،‬عمج ذ ُي ْو رخ۔ ا ِس ٰب ُاء‪ :‬میکح ۺولگ‬
‫َّ ُ‬ ‫َّ‬
‫ب(امدہ ۺَبب‪،‬اضم ف)۔ت َّو ٰز رء‪:‬اھٹھٹ ۺرکان‪،‬دصمر(لعفت) ۺ( ۺامدہ ۺھؼء‪،‬زومہزۺ‬ ‫‪،‬وادح س ِبيْ ر ِ‬
‫الؾ)۔‬
‫(‪ -)۳۱‬ۺرتہمج‪-:‬میکح ۺاالفوطؿ ۺےناہک ۺےہ‪،‬اکؾ ۺںیم ۺدلجی ۺتم ۺاچوہ(ہکلب)اس ۺےکدمعہۺ‬
‫انبےن ۺوکۺاچوہ‪،‬اسۺےیلہک ۺولگ ۺںیہنۺوپےتھچ ۺںیہۺہکۺوہۺےنتکوتق ۺںیمۺافرغۺوہا‪،‬ۺ(ہکلب)ۺولگۺ‬
‫اسۺاکؾۺیکۺوبضمیطۺاورۺاسۺیکۺانبوٹۺیکۺدمع یۺوکۺدےتھکیۺںیہ۔(ااثمؽۺارعلب)۔‬
‫(‪-)۳۲‬اس ۺٓادیم ۺیک ۺاثمؽ ۺوج ۺولوگں ۺوک ۺالھبیئ ۺیک ۺمیلعت ۺداتی ۺےہاور ۺاس ۺرپ(وخد)لمع ۺںیہن ۺرکاتۺ‬
‫ےہاس ۺادنےھیک ۺرطح ۺےہسجۺےک ۺاہھت ۺںیم ۺرچاغ ۺوہاس(رچاغ) ۺےس ۺاسۺےک ۺالعوہۺ‬
‫روینشۺاحلصۺرکےتۺںیہۺاوروہۺاسۺوکںیہنۺداتھکی۔ ۺ ۺۺ(ااثمؽۺارعلب)‬
‫(‪-)۳۳‬اعرم ۺنب ۺدبعاسیقل ۺےن ۺاہک ۺےہ‪6‬ہک ۺبج ۺابت ۺدؽ ۺےس ۺیتلکن ۺےہوتدؽ ۺںیم ۺدالخ ۺ(ارثۺ‬
‫رکیتۺےہ)وہیتۺےہاوربجۺزابؿۺےسۺیتلکنۺےہۺوتۺاکونںۺےسٓاےگۺںیہنۺڑبیتھ۔‬
‫(‪-)۳۴‬ایعمص ۺےن ۺاہکےہ‪6‬ںیم ۺےنیسک ۺرعب ۺوکےتہک ۺوہ ۺےئانس‪،‬ہک ۺرغیبی ۺونطۺ‬
‫ںیم(یھب)اسمرفت ۺےہ‪،‬اور ۺامدلاری ۺرپدسی ۺںیم(یھب)ونط ۺےہ‪،‬اوردورسے ۺصخش ۺےنۺ‬
‫اہکااسیونط ۺاایتخر ۺرک ۺوج ۺےھجت ۺوخش ۺرکے ۺویکہکن ۺٓازاداےنپ ۺرہش ۺںیم ۺانمگؾ ۺوہاتےہاوراس ۺیکۺ‬
‫دقرںیہنۺاچہپینۺاجیت۔(رشیشی)‬
‫(‪-)۳۵‬اہکۺایگۺےہۺہکۺدس(زیچںی)دس(مسقۺےکۺولوگں)ںیمۺربیۺوہیتۺںیہۺ‪،‬ابداشوہںۺںیمۺ‬
‫گنت ۺدیل‪ ،‬ۺرشتں ۺںیم ۺذعر ۺوخایہ‪،‬اقویضں ۺںیم ۺوھجٹ‪ ،‬ۺاملعءںیم ۺرفبی ۺ‪ ،‬ۺکین ۺولوگں ۺںیمۺ‬
‫‪49‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ہصغ‪ ،‬ۺامدلاروں ۺںیم ۺالچل‪،‬رسداروں‪ ،‬ۺزبروگں ۺںیم ۺےب ۺووقیف ۺ‪ ،‬ۺڈارٹکوں ۺںیم ۺرمض‪ ،‬ۺاتحموجںۺ‬
‫ںیمۺیسنہۺذماؼ‪،‬اوررخفاسۺٓادیمۺںیمۺسجۺیکۺوکیئۺاوالدۺہنۺوہ۔‬
‫ال َّٰا ْح َّدنْ َّت إنْ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ْ ُ ہ ُ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّٰ ُ ْ ْ َّ َّ َّ َّ‬
‫ِ‬ ‫(‪ )۳۶‬نشرطيلدوػ ِإل ضّلم حد ِن الوج ِي یتصلم ال ِصلم طظ‬
‫َّ َّ ْ َّ ُ ْ َّ ْ َّ ُ ْ َّ ُ ْ َّ‬
‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫(َصالیب)‬ ‫َّ‬ ‫۔‬‫ؽ‬ ‫ظرنت َِبد ِن خل ِظؽ حدن خل ِظ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫(‪َّ )۳۷‬ظ َّال ِت الْ َّص َّر ُب َّل ْي َّس َّص ۂب َّو ْج ِي األ ْ‬
‫ْ‬
‫ض ظ ِبيْ رح ِ ِإًل َّو َّو ْج ُو ٗي ا ْح َّد ُن ذ ْیء‬ ‫ِ‬ ‫ر‬
‫ِطيْ ٖي (ولي) ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ ُ‬ ‫َّ‬ ‫الناس َّم ْن َّز ُض َّػ َّص ْن ِعتْ َُّم ِن ِ ٰ‬ ‫َّ‬ ‫(‪َّ )۳۸‬ا ْز َّص ُػ ٰ‬
‫ْس ٖہ َّ‪،‬و اظ َّواھ ْم َّم ْن ظ ِو َّی ص ۂب‬
‫س َّلي‪ٗ.‬‬ ‫َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ُ ْ ِ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ َّ ْ َّ ُ ِ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ٰ ََّّ‬
‫ضز ِب ٖي و ارَبھم من دَت طاظتي‪،‬و اضناھم من ظ ِنع ِِبا تي‬
‫(امثال الصرب) ِ‬
‫ال َّليٗ‬ ‫ْ َّ ُ ْ ُ َّ َّ َّ َّ ُ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ً َّ ُ ْ ُ ٗ َّ ُ َّ ٰ ُ ٗ َّ َّ َّ‬
‫(‪ِ )۳۹‬ظيل ِظس بن د ِاصدۃ ی ِطد صٔب ظيص زا ِئرا طيعرمي و یص ِشمي ‪،‬طظ‬
‫َّ ْ َّ ُ َّ َّ ْ َّ ُ ْ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ُ ْ ْ َّ َّ ْ َّ ٗ ِ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ُ ْ َّ ْ‬
‫اإلند ِان نطدي‪،‬ظال وما اطزل الصظ ِل‬ ‫َّظي َّص م ُا اط ُزل ال ِصل ِم ‪،‬ظ َّال مص ِ ْرطً َّ ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ِض ِ ََّب ٰؼ‪.‬‬ ‫ظال ُوظ ْوػ الـ َّْم ْر ِء ِ ِص ْند ِصل ِم ٖي‪،‬ظال ط َُّم الـ َُّْمل‪،‬ظال َّماظ ِ َّ‬
‫ِِِِِِِِِ ِ‬ ‫(لَلربواِن)‬
‫َّ َّ َّ ْ ر َّ ْ َّ َّٰ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ً َّ ْ ً َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّٰ َّ َّ ْ َّ ہ َّ َّْ‬
‫(‪ )۴۰‬ظال ح ِعيم من ذ اال ِذی بلغ م ِظاما ج ِدي َُّم َل یبس ْر‪،‬واتبع الووی طلم‬
‫َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ٰ َّ َّ َّ ْ َّ ُ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ‬
‫ِش َّار طل ْم َّینْ َّد ْم َّ‪،‬و َّر ِحب‬ ‫اللى ِام طلم یون‪،‬ووارل األ‬ ‫یصسب‪،‬ر ِضب ِإل ِ‬
‫ُ‬ ‫ٰ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ‬
‫ِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِ ِ‬ ‫ت َّدّل َّمت ٗي ۔ (للمدتصِص)‬ ‫الدلسان طدام‬
‫َّ ْ ً‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫حللغات‪:‬ظ َّرنْ َّت‪:‬امیضۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاحرضۺوتےنۺالمای‪ ،‬ظرن (ض)ۺظرنا المان(امدہۺ‬
‫َّ‬ ‫ُ ْ‬ ‫َّ ْ‬
‫اح (امدہۺ‬ ‫۔ظبيْ رح‪:‬ربا ۺ‪ ،‬ۺعمج ۺ ِظ َّب ر‬ ‫رقؿ ۺ‪،‬حیحص)۔خل رؼ‪ :‬دیپاشئ۔خل رؼ‪:‬اعدت(امدہ ۺقلخ‪،‬حیحص) ِِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫حبق‪،‬حیحص)۔ ز ُص َّػ ‪ِ ،:‬امیض ۺرعموػ ۺوادحۺذمرک ۺاغبئ ۺ ۺوہ ۺزمکور ۺوہا‪،‬ز ُص َّػ (ک)(امدہۺ‬
‫َّ‬ ‫ر‬ ‫ُ ً‬
‫فعض‪،‬حیحص) ۺز ْصطا زمکور ۺوہان ِعتْ َُّمن ‪:‬اپھچان‪،‬دصمر ۺ(ؿ) ۺ(امدہ ۺکتم‪،‬حیحص) ۺ۔ظ ِو َّی‪:‬امیضۺ‬
‫ُ َّ ً‬ ‫َّ‬
‫رعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺاطتق ۺوروہا‪،‬ظ ِو َّی (س)(امدہ ۺوقی‪،‬فین ۺرقموؿ) ظ ٰوۃ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫۔د ََّت‪ :‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےن ۺاپھچای‪َّ ،‬د ََّت (ؿ) َّد ْ ًَتا‬ ‫اطوتقر ۺوہان‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اپھچان(امدہ ۺرتس‪،‬حیحص)۔ظ ِن َّ ِع‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺنئمطم ۺوہا‪ ،‬ظ ِن َّع (س) ۺظنْ ًصا‬
‫َّ‬ ‫ُ‬
‫نئمطم ۺوہان َّ۔ی ِطد‪:‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺاقدص ۺنب ۺرک ۺٓاات ۺےہ‪َّ ،‬وط َّد (ض)‬
‫‪50‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ُ‬ ‫ْ‬
‫َّوط ًدا اقدص ۺنب ۺرک ۺٓاان(امدہ ۺودف‪،‬لتعم ۺاف ۺواوی) ُ۔وظ ْو رػ‪:‬رھٹ ۺاجان‪،‬دصمر ۺ( ۺض ۺ)‬
‫ِض(ض)ظز ًاء ہلصیف ۺرکان(امدہۺ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ِض‪:‬امیض ۺوہجمؽ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺہلصیف ۺایک ۺایگ‪ ،‬ظ ِ‬ ‫۔ ُظ ِ َّ‬
‫َّ َّ‬ ‫قصی‪،‬لتعم ۺالؾ ۺاییئ) َّ‬
‫ٌْ‪6‬یفن ۺجحڈ ۺو‪،‬م ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺ ۺںیہنۺ‬ ‫۔ج ِديْ رم‪:‬زربدتس۔َل ْ َّی ْبسر‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫ب‪6‬یفنۺجحڈۺو‪،‬مۺوادحۺذمرکۺاغبئۺوہۺالہکۺ‬ ‫ارتاای َّ‪،‬ب ِس َّ ِر(س) َّبس ًرا ارتاان(امدہۺرطب‪،‬حیحص)۔َل ْ َّی ْصس ْ ِ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫ب‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادحۺ‬ ‫ب(س)صس ًبا الہک ۺوہان(امدہ ۺػغت‪،‬حیحص) َّ۔ر ِض َّ ِ‬ ‫ںیہن ۺوہا‪،‬ص ِس َّ ِ‬
‫َّ ٰ َّ‬ ‫ْ ً‬
‫ب(س) َّرض َّبً ِإ َّل املئ ۺوہان(امدہ ۺربغ‪،‬حیحص) ۺ۔ا ِللى ُام ‪:‬‬ ‫ذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺاملئ ۺوہا‪َّ ،‬ر ِض َّ ِ‬
‫َّ ً‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ان(ؿ)ھ َّوانا‬ ‫ہنیمک‪،‬وادح ِلى رام ۔ َل ْ َّی ُو ْن‪:‬یفن ۺجحڈ ۺو‪،‬م ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺذلیل ۺںیہن ۺوہا‪،‬ھ ِ‬
‫ِشیْ ر ِر‪۰‬امدہ ۺرشر ۺ‪،‬ۺ‬
‫َّ‬
‫ۺولگ‪،‬وادح‬ ‫ربے‬ ‫‪:‬‬‫ار‬ ‫ذلیل ۺوہان ۺ(امدہ ۺوھؿ‪،‬لتعم ۺنیع ۺواوی)۔ َّا ْ َّ‬
‫ِش ر‬
‫ِ‬
‫اضم فۺالثیث)ِ۔ ََّل ْ َّینْ َّد ْم‪ :‬یفنۺجحڈۺو‪،‬مۺۺوادحۺذمرکۺاغبئۺوہۺرشدنمہۺہنۺوہا َّ‪،‬ند َّ ِم(س) َِّن َّد ًما وَّ‬
‫ِ‬
‫َّ ً‬
‫ن َّد َّامً امیشپؿۺوہان(امدہۺدنؾ‪،‬حیحص)۔‬
‫(‪-)۳۶‬رتہمج‪ :‬۔اکی ۺیفسلف ۺےن ۺاکی ۺوخب ۺوصرت ۺےچب ۺوک ۺداھکی ۺہک ۺوہ ۺملع ۺاحلص ۺرک ۺراہ ۺےہ ۺوتۺ‬
‫اس ۺےس ۺاہک‪،‬ارگ ۺوت ۺاینپ ۺوخب ۺوصریت ۺےک ۺاسھت ۺاینپ ۺاعدت ۺیک ۺااھچیئ ۺوک ۺالمےل ۺوت ۺااھچ ۺوہاگ۔ۺ ۺ ۺ ۺ ۺ ۺ ۺ ۺ‬
‫(اعثیبل)ۺ‬
‫(‪-)۳۷‬رعبۺواولںۺےنۺاہکۺےہ‪،‬روےئۺزنیمۺرپۺوکیئۺدبۺوصرتۺںیہنۺےہۺرگمۺاسۺاکۺرہچہۺبسۺ‬
‫ےسۺوخوصبرتۺےہ۔ۺ ۺ ۺ‬
‫(‪-) ۳۸‬ولوگں ۺںیم ۺبس ۺےس ۺزمکور ۺوہ ۺصخش ۺےہ ۺوج ۺاانپ ۺراز ۺاپھچےن ۺںیم ۺزمکور ۺوہ‪،‬اور ۺولوگںۺ‬
‫ںیمۺاطوتقرۺوہۺصخشۺےہۺوجۺاےنپۺہصغۺرپۺاقوبۺاپےل‪،‬اورۺولوگںۺںیمۺبسۺےسۺزایدہۺاصربۺوہۺصخشۺ‬
‫ےہۺوجۺاےنپۺافہقۺوکۺاپھچےل‪،‬اورۺولوگںمینۺبسۺےسۺامدلارۺ وہۺصخش ۺےہۺوج ۺاےسۺرسیمۺٓاےئۺ‬
‫اسۺرپۺنئمطمۺوہۺاجےئ۔ۺ ۺۺ(ااثمؽۺارعلب)‬
‫(‪ -) ۳۹‬اہکۺایگۺےہ‪،‬ہکۺسقۺنبۺاسدعہۺرصیقۺےسۺالماقتۺرکےنۺٓااتۺاھتوتۺوہ(رصیق)ۺاسۺیکۺمیظعتۺ‬
‫وۺوتریقۺرکات‪،‬رصیقۺےن(اکیۺدؿ)اسۺےسۺاہک‪،‬بسۺےسۺالضفۺملعۺایکۺےہ؟اسۺےنۺاہک‪،‬ااسنؿۺاکۺ‬
‫اےنپۺٓاپۺوکۺاچہپؿۺانیل‪،‬اسۺ(رصیق)ےنۺاہک‪،‬اورۺبسۺےسۺڑبھۺرکۺلقعۺایکۺےہ؟اہک‪ٓ،‬ادیمۺاکۺاےنپۺ‬
‫ملع ۺرپ ۺرہھٹ ۺاجان‪،‬اس ۺ(رصیق)ےن ۺاہک‪،‬وت ۺامؽ(ںیم ۺبس ۺےس ۺالضف ۺ)وکؿ ۺےہ؟اس ۺےن ۺاہک‪،‬وہۺ‬
‫سجۺاکۺااصنػۺےکۺاسھتۺہلصیفۺایکایگۺوہ۔ ۺ(ااہبصین)‬
‫‪51‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫(‪ -)۴۰‬یسک ۺداوشنر ۺےن ۺاہک ۺےہ‪،‬وکؿ ۺےہ ۺوہ ۺصخش ۺوج ۺیسک ۺدنلبرمہبت ۺرپاچنہپ ۺوت ۺارتاای ۺںیہن‪،‬اورۺ‬
‫وخاشہ ۺسفن ۺیک ۺریپوی ۺیک ۺوتروسا ۺںیہن ۺوہا‪،‬اور ۺونیمکں ۺیک ۺرطػ ۺاملئ ۺوہا ۺوت ۺروسا ۺںیہن ۺوہا‪،‬اورۺ‬
‫ربےۺولوگںۺےس ۺالموتۺرشدنمہۺںیہن ۺوہا‪،‬اورۺابداشہ ۺیکۺتبحصۺاایتخرۺیک ۺوتۺاسۺیک ۺالسیتمۺربۺرقا رۺ‬
‫م‬
‫ریہ۔ۺ ۺ ۺۺ( سیعصی)‬
‫َّ ُ‬ ‫َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ ر ہ َّ َّ َّ‬
‫اّلل َّماًل ْبْ ِريْ ٖي‬ ‫َّ‬
‫(‪ َّ )۴۱‬ظال ح ِعيْم ًِل َّخ َّر یاا ِخی َّعيْػ ارُبح َّت و ِبنا ِم ْ ُن ِنص َّ ِم َّ ِ‬
‫ُ‬
‫َش ا ْو ظ ِ ِبيْ رح َّما َّی ْد َُت‬ ‫َّم َّع ع ِث ْْی َّما َّن ْص ِريْ ٖي‪،‬ط َُّم َّن ْدر ْی ا َّٰی ُو َُّم َّن ْذع ُر‪،‬أ َّ َِجيْ رل َّم َّاینْ ُ‬
‫ِ‬
‫۔(امثال الصرب)‬
‫اؽ ُع َّٰل َّی ْوم َّما ُظ ٰد َّر َّل َّؽ طيْي َّ‪،‬طإنْ‬ ‫َّ َّ ْ ْ َّ ہ َّ ْ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫ِ ٖ َّ َّ ِ‬ ‫ِ‬ ‫(‪ً )۴۲‬ل َت ِمل صٔب یو ِمؽ ھم دن ِتؽ عط‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّ َّ َّٰ َّ‬ ‫َّ ُ َّٰ ُ‬
‫الد َّنً ِم ْن ص ْم ِرؽ ط ِإن اّلل ُد ْب َّحان ٗي َّد َّيا ِتيْؽ ِِف ع ِ ٰل ضد َّج ِدیْد ِ َِّبا ظ ٰد َّم‬ ‫تعن‬
‫َّ َّ ِ َّ ْ َّ ْ َّ ُ ْ ْ ُ ْ َّ َّ َّ َّ ٰ ُ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ‬
‫لؽ و ِإن َِل تعن ِمن صم ِرؽ طُم مھؽ ِِبا ليس لؽ۔ ِ‬
‫اع َّأ ْن َّْی ْ َّن َّع َّن ْط َّد ٗي م ْن َّا ْر بع خ َّرال َّط ُو َّو َّخليْ رؼ َّأنْ‬ ‫َّ َّ َّ ٰر َّ ْ َّ َّ َّ‬
‫(‪ )۴۳‬ظال ص ِٔب م ِن ادتس‬
‫َِّٰ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ‬
‫الت َّو ِاِن َّ َّوال ُص ْج ُب َّ‪،‬و َث ْ َّرۃ الل َّجاج‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫اج‪،‬ال َّص َّجلً َّ‪،‬و ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ًَّل َّی ْْن َّل ب ٗي َّمع ْ ُر ْو رہ َّ‪،‬ا َّٰلل َّج ُ‬
‫َّ ْ َّ ْ َّ ِ ُ َّ َِّ ْ َّ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّ ُ َّ َّ ْ َّ ُ َّٰ َّ َّ ٰ ُ َّ َّ ْ َّ ُ ْ ُ ْ َّ ْ ْ َّ ُ ِ‬
‫اْلْیۃ و َثرۃ الصجل ًِ الندامً‪،‬و َثرۃ التو ِاِن ا ِلذلً‪،‬و َثرۃ الصج ِب ال ِبضزً۔‬
‫(للمدتصِص) ِ‬
‫اْل َّبل َّٰالذ ْی ًَّل ُت َّز ْصزہُ‬ ‫ت َّع ْ َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫الَشػ ًلت ْبس ُر ٗہ َّمْنلً نالوا َّوإن صش َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ر‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّٰ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫م‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫(‪ِ)۴۴‬ذو َّ ِ ُ ِ َّ َّ ِ َّ ً َّ ْ َّ ِ‬
‫ی ََّی ِ ٰرع ٗي َّم ٰ ُر الن ِد ْي ِم۔(امثال‬ ‫ٰ‬ ‫الد ٰ ُِن ت ْب ِس ُر ٗہ ا ْدِن َّم ْْنلً عالع َِل ال ِذ ْ‬ ‫اح َّ‪،‬و ٰ‬ ‫الر َّی ُ‬
‫ِٰ ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫الصرب)‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ر‬ ‫ْ‬ ‫ر‬ ‫َّ‬
‫ان(امدہۺاوخ‪،‬زومہزۺافۺ و لتعمۺ الؾ ۺواوی)۔ ا ْرب ْحت‪ِ :‬‬ ‫حللغات‪:‬اخ‪:‬اھبیئ‪،‬عمجۺ ِاخ َّو ِ‬
‫ْ َّ ر َّ ُْ‬
‫ِص‪6‬‬‫ِامیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاحرض ۺوتےن ۺحبص ۺیک ۺ(ااعفؽ)۔ ِن َّص رم‪:‬تمعن‪،‬وادح ۺ ِنصمً۔ًل ْب ِ ِ‬
‫اضمرع ۺرعموػ ۺعمج ۺملکتم ۺمہ ۺامشرۺںیہن ۺرکےتۺںیہ‪(،‬ااعفؽ)(امدہ ۺچصی ۺ‪،‬لتعم ۺالؾ ۺاییئ)۔‬
‫ْ ً‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ر َّيانا‬ ‫ن ْص ِِص‪:‬اضمرع ۺ ۺیفنم ۺرعموػ ۺعمج ۺملکتم ۺمہ ۺانرفامین ۺرکےت ۺںیہ ۔ص َِّص (ض) ۺ ِص‬
‫َّ‬
‫ی‪6‬اضمرعۺیفنمۺرعموػ ۺعمجۺملکتم ۺمہۺںیہنۺ‬ ‫انرفامینۺ ۺرکان۔)(امدہۺػصی‪،‬لتعمۺالؾ ۺاییئ) َّما ن ْد ِر ْ ِ‬
‫َش ‪ :‬اضمرع ۺرعموػۺ‬ ‫اجےتن ۺںیہ‪َّ ،‬د َّری (ض) ِد َّر َّای رً اجانن(امدہ ۺدري‪،‬لتعم ۺالؾ ۺاییئ) ۺ َّ۔ینْ ُ ُ‬
‫َّ‬ ‫َش (ؿ) ۺ َّن ْ ً‬ ‫وادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺاظرہ ۺرکات ۺےہ َّ‪،‬ن َّ َّ‬
‫َشا الیھپان‪،‬اظرہرکان(امدہ ۺرشن‪،‬حیحص)۔ًل‬
‫‪52‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫مھ ْو ر ِم(امدہۺ‬ ‫ََّتْم ْل‪:‬یہنۺاحرضۺرعموػۺوتۺوبھجۺتمۺالد‪(،‬ض)(امدہۺلمح‪،‬حیحص)ۺ۔ َّھ ٰرمِ‪ِ:‬مغ‪،‬ۺعمج ُ‬
‫ُ‬
‫ِ‬
‫َّ َّ َّ‬
‫ھمم‪ ،‬ۺاضم ف ۺالثیث)۔ عطاؽ‪:‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺےھجت ۺاکیف ۺےہ‪،‬‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ ر‬ ‫َّ‬
‫طی(ض) ِعط َّایً اکیف ۺوہان(امدہ ۺکفی‪،‬لتعم ۺالؾ ۺاییئ)۔ ظ ٰد َّم ‪:‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرکۺ‬ ‫ع َّ ِ‬
‫َّ َّ‬
‫اغبئۺاسۺےنۺمیسقتۺرکۺدایۺےہۺ(لیعفت)ۺ۔ۺ ِإ ْد َّتساع‪:‬امیضۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺاسۺےنۺ‬
‫َّ ْ َّ ر َّ‬ ‫اطتقۺریھک‪(،‬ااعفتسؽ)(امدہۺوطع‪،‬لتعمۺنیعۺواوی)۔خ َّر ر‬
‫رل ًِ۔ًل‬ ‫ال‪:‬اعدت‪،‬وادح خ‬ ‫ِ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ ْ ُ‬
‫ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺہن ۺارتے ۺ‪،‬ایہن ۺشیپ ۺٓاےئ ۺ‪ ،‬نزل (ض)ۺ‬ ‫َّ َّٰ‬ ‫ۺرعموػ‬ ‫ۺیفنم‬ ‫اضمرع‬ ‫‪:‬‬ ‫ل‬ ‫ی ِْن‬
‫َّن ُز ْوًل ارتان ۺ(امدہ ۺزنؽ ۺ‪،‬حیحص)۔ الل َّج ُ‬ ‫ً‬
‫اج ‪ 6‬ۺڑگھجا ِرکان ۺ‪،‬وخاشدم ۺرکان ۺدصمر ۺ(ض) ۺ(امدہ ۺلجج ‪،‬ۺ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ ُ‬
‫اضم ف)۔ ۺال َّص َّجلً ‪ :‬دلجی ۺرکان ۺ‪،‬دصمر(س)ا ٰلت َّو ِاِن‪:‬یتسس ۺرکان ۺدصمر(افتلع)(امدہۺ‬
‫ْل ْ َّْی رۃ‪:‬ریحاؿۺ‬ ‫۔َث َّر رۃ‪ :‬لھپ‪،‬ہجیتن‪،‬عمج َّ ََّث َّر ر‬
‫ات َّ۔ا ْ َّ‬ ‫ون‪،‬فین ۺرفموؼ) َّ۔الْ ُص ْج ُب‪:‬رغور َّ َّ‬
‫َّ ُ‬ ‫َّ ْ ْ َّ ُ‬
‫وہان‪،‬دصمر(س)ال ِبضزً‪:‬تخس ۺدینمش۔ًلت ْب ِس ُر‪:‬اضمرع ۺیفنم ۺرعموػ ۺوادحؤمثن ۺاغبئۺ‬
‫ُ َّ َّ‬ ‫َّ ر‬
‫ہن ۺارتاےئ ۺ‪،‬ارتاٹہ ۺںیم ۺہن ۺڈاےل‪(،‬ااعفؽ) ۺ۔ َّم ْ ِْنلً‪ :‬رمہبت ۺ‪،‬عمج َّم َّن ِازل۔نال‪:‬امیضۺ‬
‫َّ ً‬ ‫َّ َّ‬
‫ال(س)ن ْيّل اپان ۺ(امدہ ۺلین ۺ‪،‬لتعم ۺنیعۺ‬ ‫رعموػ ۺوادحذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےن ۺاپای ۺ‪،‬ن ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ ر َّ ُ‬
‫ال۔ًل ت َّز ْص ِزع ‪:‬اضمرع ۺیفنم ۺرعموػ ۺوادح ۺؤمثن ۺاغبئ ۺالہ‬ ‫۔ج َّب رل‪:‬اہپڑ‪،‬عمج ِجب‬ ‫اییئ) َّ‬
‫اح‪ٓ:‬ادنیھ‪ٓ،‬اامسین ۺاضف‪،‬وادح ۺ ِر یْ رح ۔ ۺ َّد ِ ٰرِن ‪ :‬ہنیمک‪ ،‬ۺایٹھگ ‪،‬‬ ‫ںیہن ۺیتکس‪ ،‬ۺ(للعف ۺرابیع ۺرجمد)۔ر َّی ر‬
‫ِ‬
‫َل‪:‬اھگس‪،‬عمج َّاع ْ َّّل رء (امدہ ۺکأل‪ ،‬ۺزومہز ۺالؾ)۔ َّم ٰرُ‬ ‫َّ َّ ر‬ ‫َ‬
‫اء(امدہ ۺدن‪،‬لتعم ۺالؾ ۺاییئ)۔ع‬ ‫عمج ۺأ ْص ِه َی ٌُ‬
‫َّٰ‬
‫الن ِد ْي ِم‪:‬وہاۺاکۺزگران(ؿ)۔ ِ‬
‫(‪-)۴۱‬رتہمج‪ 6‬اکیۺمیکحۺےنۺدورسےۺےسۺاہک‪6‬اےۺریمےۺاھبیئ!وتےنۺےسیکۺحبصۺیکۺاسۺےنۺ‬
‫اہک‪،‬ںیم ۺےن ۺحبص ۺیک ۺاس ۺاحؽ ۺںیم ۺہک ۺامہرے ۺاپس ۺاہلل ۺیک ۺاینت ۺںیتمعن ۺںیہ ۺنج ۺوک ۺمہ ۺامشر ۺںیہن ۺرکۺ‬
‫ےتکسۺاحالہکنۺمہۺاسۺیکۺتہبۺزایدہۺانرفامینۺرکےتۺںیہۺۺ‪،‬وتۺمہۺںیہنۺاجےتنۺہکۺاؿ ۺدوونںۺںیمۺےسۺ‬
‫سک ۺرپ ۺرکشہی ۺرکںی‪،‬ایک ۺاس ۺااھچیئ ۺرپ ۺےسج ۺوہ ۺاظرہ ۺرکات ۺےہ ۺای ۺاس ۺربایئ ۺرپےسجوہ ۺاپھچاتۺ‬
‫ےہ۔(ااثمؽۺارعلب)‬
‫(‪-)۴۲‬وتۺاےنپۺاکیۺدؿۺرپۺاےنپاکیۺاسؽۺاکۺمغ ۺتمۺالد‪،‬ریتےۺےیلرہ ۺدؿ ۺویہۺاکیفۺےہۺوجۺ‬
‫ریتےۺےیلۺ(دؿ)ںیمۺرقمرۺایکایگۺےہ‪،‬وتۺارگۺوہۺاسؽۺریتیۺزدن یۺاکۺےہ‪،‬وتۺالبۺہبشۺاہللۺاحبسہنۺرہۺ‬

‫‪53‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ےین ۺٓاےن ۺواےل ۺدؿ ۺںیم ۺےھجت ۺوہ ۺدے ۺاگ ۺوج ۺریتے ۺےیل ۺمیسقت ۺرفام ۺدای ۺےہ ۺ‪،‬ارگ ۺوہ ۺاسؽ ۺریتیۺ‬
‫زدن یۺاکۺںیہنۺےہۺوتۺےھجتۺایکۺمغۺےہۺاسۺزیچۺاکۺوجۺریتیۺںیہنۺےہۺ۔‬
‫(‪-)۴۳‬رضحتۺیلعۺ(ریضۺاہللۺہنع)ۺےنۺرفامای‪،‬وجۺصخشۺاچرۺاعدوتںۺےسۺاےنپۺٓاپۺوکۺروےنکۺیکۺ‬
‫اطتقۺرےھکۺوتۺوہۺاسۺابتۺاکۺقحتسمۺےہۺہکۺاےسۺوکیئۺاندنسپدیہۺزیچۺشیپۺہنۺٓاےئ(وہۺاچرۺاعدںیتۺہیۺ‬
‫ںیہ)(‪)۱‬ڑگھجاۺرکان‪)۲(،‬دلجیۺرکان‪)۳(،‬یتسسۺرکان‪)۴(،‬رغور ۺرکان‪،‬وتۺڑگھجا ۺرکےن ۺاکۺہجیتنۺریحاینۺ‬
‫ےہۺ‪،‬اورۺدلجیۺرکےنۺاکۺہجیتنۺرشدنم یۺےہ‪،‬اورۺیتسسۺرکےنۺاکۺہجیتنۺروسایئۺےہۺ‪،‬اورۺرغورۺاکۺہجیتنۺ‬
‫م‬
‫تخسۺدینمشۺےہ۔( سیعصی)‬
‫(‪-)۴۴‬رشفیۺٓادیمۺوکۺوہۺرمہبتۺسجۺوکۺاسۺےنۺاپایلوہۺرغمورۺںیہنۺانباتۺےہۺارگہچۺوہۺرمہبتۺمیظۺ‬
‫وہ ۺاس ۺاہپڑ ۺیک ۺرطح ۺسج ۺوک ۺوہاںیئ ۺالہ ۺہن ۺںیکس ۺ‪،‬اور ۺہنیمک ۺوک ۺادین ۺرمہبت ۺرغمور ۺانب ۺداتی ۺےہ ۺاسۺ‬
‫اھگسۺیکۺرطحۺےسجۺرنؾۺوہاۺاکۺزگرانۺیھبۺالہۺداتیَّۺےہ۔(ااثمؽۺارعلب)‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫الذ ٰل ًَّ َّص َّٔب َّا ْر َّحاب َّوا َّو ِھ َّی جل ْو ُس ٰ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ ْ َّ ْ ُ َّ َّ َّ ر َّ ْ ُ‬
‫الرج ِل‬ ‫ْ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ل‬ ‫َّ‬ ‫(‪ِ )۴۵‬ظال اْل ِعيم َثا ِنيً َت‬
‫َّ‬ ‫ٰ‬
‫التأ ٰم ُر ص ۂب َّراحب ال َّبيْت ‪َّ ،‬والس َّم ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ہ َّ َّ َّ ْ ُ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّٰ‬
‫اإل ْح َّد ِان‬ ‫ِ‬ ‫ِف‬ ‫ِ‬ ‫ع‬ ‫ِ‬ ‫ِْ‬ ‫ِ‬ ‫صٔب م َّا ِئدۃ َل یدع ِإليوا و‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ِم َّن األ ْص َّد ِاء َّ‪،‬و َّمَض الـ َّْم ْر ِء ِإ ہل َّح ِدیْ ِث اَ َّن ْ ِی ُ َل ْ ُی ْد ِخّل ٗہ َّبيْ َّن ُو َُّم ‪َّ ،‬و ِإ ْخ ِتط ُار‬
‫ْ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ُ ُ ْ ُ ْ َّ َّ ْ َّ ُ ْ َّ َّ َّٰ َّ ٰ‬ ‫ٰ ُ ْ َّ‬
‫التعل ُم ِصنْ َّد َّم ْن ًل َّی ْد َّت ِم ُع العّل َّم‬ ‫‪،‬و جلوس َّالـم ْر ِء طوؼ رتب ِت ٖي‪،‬و‬ ‫الدلس ِان ِ‬
‫ِ‬ ‫۔(للضزال)‬ ‫ل‬ ‫ھ‬ ‫َّو ُم َّر َّاد َّط ًُ َّم ْن َّل ْي َّس بأ ْ‬
‫ِ‬
‫ُ ْ ُ ْ َّ ٰ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫الرذيْ ُد َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫ْل ِاج ِب ٖي احجب ص ِین من ِإذا ظصد اسال و ِإذا دأل احال‬ ‫(‪)۴۶‬ظال َّ ٰ ِ ِ‬
‫الد ْص َّ‬‫ْ ُ ْ َّ َّ َّ ٰ ْ َّ ْ َّ َّ َّٰ‬ ‫َّ َّ َّ ْ َّ ٰ َّٰ‬
‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫(للثصالیب)‬ ‫۔‬ ‫ۃ‬‫ِ‬ ‫و‬ ‫اء‬ ‫ن‬ ‫ب‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫د‬
‫ِ‬ ‫ظ‬ ‫‪،‬و‬ ‫ً‬ ‫ِ‬ ‫م‬ ‫ر‬ ‫اْل‬ ‫ی‬ ‫ذ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬‫خ ِط َّ ِ‬
‫ِ‬ ‫)‬ ‫‪۱‬‬ ‫(‬ ‫ن‬ ‫وًل ت َّدت ِ‬
‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ہ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬
‫اس صذابا ی ْوم ال ِظيم ًِ ِام رام جا ِئ رر‪،‬وم ْن ی ِری الناس أن ِطيْ ٖي‬ ‫( َّ‪)۴۷‬ا َّذد َّ الن ِ‬
‫۔(للديوسی) ِ‬ ‫ً‬ ‫خ ْ ًْیا َّوًل خ ْ َّْی ِطيْ ٖي‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ ُ َّ َّ‬ ‫ُ‬ ‫ہ‬ ‫َّٰ‬ ‫َّ َّ‬
‫ج ـ ـ ِر یْـبِ ِ‬ ‫(‪ً)۴۸‬ل َتْ َّم َّدن ِإ ْم َّرأ َّح ٰت ََّت ِ ٰر َّب ٗ ِي ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ َّوًل ِتـ ـ ـ ـذ ٰم ٰن ٗي ِ ِمـ ـ ـ ْن ض ِيْـ ـ ـ ـ ـ ِر ِتـ ْ ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ْ ُ َّ َّ ْ َّ َّٰ‬ ‫َّٰ ٰ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ُ َّ َّٰ َّ ر‬
‫وما مطا ِتيحوا ضْی التج ِار ی ِب‬ ‫الرجال رن ِادیؼ مظطـ ـ ـ ـ ــلً‬ ‫ِإن ِ‬
‫(للذَباوی) ِ‬
‫َّ ْ ْ َّ َّٰ ْ َّ َّ ُ َّ ْ َّ ْ ُ َّٰ ْ َّ ُ َّ ُ َّ َّ ُ ٰ ُ َّ َّ ُ َّ ُ َّ‬
‫(‪ )۴۹‬ظد ِظيل ِإن ال ِعتاب ھو اْل ِليس ال ِذی ًل ین ِاطؼ وًل ِْیل وًل یصا ِتبؽ‬
‫َّٰ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ٗ َّ َّ ُ ْ‬
‫ْسؽ۔ (ًلبن السظسظی) ِ‬ ‫ِإذا جط ْوتي وًل یط ِِب ِ‬
‫‪54‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ َّ ْ ُ ْ َّ ْ َّ َّ ُ ٰ ُ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ُ ْ َّ ْ َّ َّ‬
‫ب ِ‬ ‫ن نطع األب ِاصد دون األظ ِار ِ ِ‬ ‫ص یذم م ِ‬ ‫األ َّحو ْ ِ َّ‬ ‫(‪ِ )۵۰‬ظال ِإبن‬
‫ظی بي َّح َّٰت الـ َّْم َُّمت َّأ َّظار بيُ‬ ‫ہ‬ ‫ذ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ی‬ ‫و‬‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫ي‬‫ٗ‬ ‫ص‬ ‫ُ‬ ‫ط‬
‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ن‬ ‫َّ‬
‫د‬ ‫اص‬ ‫َّ‬
‫ب‬ ‫األ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫الناس َّ‬ ‫َّ َّٰ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ات ََّل ْ ََّیْ َّز ْع َّص َّليْي َّظ َّرائ ُِب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِيٗ‬
‫ِٖ‬
‫ِ َّو إ ْن َّم َّ‬
‫ِ‬
‫األ ْھ َّل َّصيْ ُذيٗ‬ ‫َِّم َّن َّ ْ ِ َّ َّ َّ ْ َّ ُ ْ َّ‬
‫ِب‬ ‫ض‬ ‫ی‬ ‫ن‬ ‫م‬
‫ٖ ِ‬ ‫ِ‬ ‫وما خ رْی م ْن ًل ینطع‬
‫َّ ٰ ََّّٰ‬
‫نۺےہۺسجۺاکۺینعمۺاکلہۺوہانۺوہاتۺےہۺاورۺاسۺاکۺہلصۺاب ۺیھبۺںیہنۺےہۺ‬ ‫(‪)۱‬ونٹ‪6‬دقمیۺہخسنۺںیمۺ َِتط ِ‬
‫احالں ۺہک ۺاتکب ۺںیم ۺاب ۺہلص ۺےک ۺاسھت ۺےہاس ۺےیل ۺہی ۺینعم ۺومعق ۺےک ۺاابتعر ۺےس ۺدرتس ۺںیہنۺ‬
‫ْ‬ ‫َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّٰ‬
‫اْل ْر َّم ًِ‬ ‫ِ‬ ‫ی‬ ‫ذ‬‫ِ‬ ‫ب‬ ‫وہاتۺےہۺاورۺالصۺہغیصۺاببۺااعفتسؽۺےسۺابۺہلصۺےکۺاسھتۺ وًل تدت ِخط ِ‬
‫ن‬
‫ےہۺسجۺاکۺینعمۺریقحۺانھجمسۺوہاتۺےہۺواہللۺاعتیلۺاملع۔ۺ‬
‫َّ ًْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ُ‬
‫حل لغات‪َ :‬تْل ُب‪ :‬اضمرعۺرعموػۺوہۺببسۺیتنبۺےہۺ‪َّ ،‬جل َّب ص ۂب (ؿ) جلبا ببسِ‬
‫ات (امدہ ِمیض‪،‬‬ ‫اننب‪،‬اہکن ۺرک ۺالان(امدہ ۺبلج‪،‬حیحص) َّ۔مائ َّد رۃ‪:‬درتسوخاؿ‪،‬عمج َّم َّوائ ُد‪َّ ،‬و َّمائ َّد ر‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫لتعم ۺنیع ۺاییئ)۔َل ْ ُی ْدع‪َّ :‬اضمرع ۺ ۺیفنم ۺوہجمؽ ۺوہ ۺںیہن ۺالبای ۺایگ‪،‬دصا (ن)دصاء البان(امدہۺ‬
‫ً‬
‫َّ ُ‬
‫دصو‪،‬لتعمۺالؾۺواوی)۔ا ٰلتأ ٰم ُر‪:‬زربدیتسۺرکان‪،‬اسزشۺرکان‪،‬وکحتمۺاتجانۺدصمرۺ(لعفت)ۺ(امدہِ‬
‫۔ح ِدیْ رث‪ِ:‬‬ ‫أمغ‪،‬زومہز ۺاف)۔ َّا َّٰلس َّم ُع‪ :‬الچل ۺرکان‪ ،‬ۺدصمر ۺ(ػ) َّ۔ا ْص َّد راء‪ :‬دنمش‪ ،‬ۺوادح َّص ُد ٰرو َّ‬
‫َّ ُ ْ َّ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ث ِ۔إ ْخ ِتط رار‪:‬دہعوتڑان‪،‬دصمر(ااعتفؽ)(امدہزفغ‪،‬حیحص)۔ ا ٰلدلسان‪ِ:‬‬ ‫حادیْ ر ِ‬ ‫ِ‬ ‫وگتفگ‪،‬عمجا‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ابداشہ‪،‬عمج ۺ َّدّل ِس ْ ُی ۔ًل َّی ْد َّت ِم ُع ‪:‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوغر ۺےس ۺںیہن ۺاتنسۺ‬
‫َّ ر‬
‫ےہ‪(،‬ااعتفؽ)(امدہ ۺسع‪،‬حیحص)۔ ُم َّر َّادطً ‪:‬بامہ ۺدویتس ۺرکان‪،‬دصمر ۺ(افمتلع) ۺ(امدہۺ‬
‫ُ َّٰ ر ُ‬
‫اب۔ا ْح ُج ْب‪ :‬ارم ۺاحرض ۺرعموػ ۺوت ۺروکۺ‬ ‫ردػ‪،‬حیحص)۔ َّح ِاج رب‪ :‬درابؿ‪،‬عمج حج‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫دے(ؿ)۔ظ َّص َّد ‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺاھٹی‪ ،‬ظ َّص َّد (ؿ) ۺظ ُص ْو ًدا ۺانھٹیب۔ِ‬
‫َّ َّ َّ‬
‫اسال‪:‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےن ۺدراز ۺایک ۺ‪(،‬ااعفؽ) ۺ(امدہ ۺسول ‪،‬لتعم ۺنیعۺ‬
‫َّ َّ‬
‫واوی)۔ ۺا َّحال ‪ :‬امیض ۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺاس ۺےنۺاحمؽۺابتۺیہک‪،‬ۺ(ااعفؽۺ)(امدہ‬
‫َّٰ َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫حول‪،‬لتعم ۺنیعۺواوی)۔ًل ت ْد َّت ِخط ٰن‪:‬یہن ۺاحرضۺرعموػۺ ۺوادح ۺذمرکۺاحرضۺۺابونؿۺہلیقثۺ‪،‬رہۺ‬
‫اْل ْر َّم ًِ ‪ 6‬ۺزعت ۺواےلۺ‬ ‫زگ ۺریقح ۺہن ۺاجؿ ۺ‪(،‬ااعفتسؽ) ۺ(امدہ خطػ ‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ذی ْ ُ‬
‫ِ‬ ‫َّ ْ َّ ُ َّٰ‬
‫الد ْص َّو ِۃ‪ :‬نیغلبمۺ۔ۺ َّجا ِئ رر‪ :‬امسۺافلعۺملظۺرکےنۺواالۺ‪،‬ۺ(ؿ)ۺ۔ ی ہری ‪ِ:‬اضمرعۺ‬
‫ُ‬ ‫ولگۺ۔ابناء‬
‫َّ َّ ْ َّ َّ َّٰ‬
‫رعموػۺوادحۺذمرکاغبئۺداھکاتۺےہۺ‪،‬ۺ(ااعفؽ)ۺ۔ًلَتمدن‪:‬یہنۺاحرضۺرعموػۺابونؿۺہلیقثۺوتۺ‬
‫َّ َّ ُ َّ َّ‬
‫رہ ۺزگ ۺرعتفی ۺتم ۺرک‪(،‬س)(امدہ ۺدمح‪،‬حیحص)۔ًل تذ ٰم ٰن‪:‬یہن ۺاحرض ۺرعموػ ۺابونؿ ۺہلیقث ۺرہ ۺزگۺ‬
‫‪55‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ُ‬
‫ؼ۔ ِ‬ ‫ربایئ ۺہن ۺرک‪(،‬ؿ)(امدہ ۺطمم‪ ،‬اضم ف) ۺ۔ َّر َّن ِادیْ ُؼ‪:‬سکب ۺیٹیپ‪،‬وادح ُرنْد ْو ر ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّٰ َّ ر‬
‫ُمظطلً‪:‬امس ۺوعفمؽ ۺدنب ۺےیک ۺوہےئ‪(،‬لیعفت)(امدہ ظطل‪،‬حیحص) ۺ۔ ۺ َّمطا ِتيْ ُح‪:‬اچایبں‪،‬وادحۺ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫س‪ِ:‬نیشنمہۺ‪،‬عمج ُجل َّد ُاء۔ًل ُی َّن ِاط ُؼ‪:‬‬ ‫اح۔ِ َّ ََّتار یْ ُب ‪ :‬رجتابت‪،‬وادحۺ ََّتْر َّب ر ًِ َّ۔ا ْ َّ‬
‫ْل ِليْ ُ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِم ْط َّت ر‬
‫َّ ُ ُ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اضمرعۺیفنمۺرعموػۺوہۺافنؼۺںیہنۺرکاتۺےہۺ‪(،‬افمتلع)ۺ(امدہ نطؼ‪ ،‬حیحص)۔ ًل ِْی ٰل‪:‬اضمرعۺ‬
‫َّ‬
‫یفنم ۺرعموػۺوہۺالمؽ ۺوااتکتہۺںیم ۺںیہنۺڈااتل ۺےہ ۺ‪(،‬ااعفؽ) ۺ(امدہ ملل ‪ ،‬ۺاضم ف)۔ًل‬
‫َّ‬
‫ُی َّصا ِت ُبؽ‪:‬اضمرع ۺیفنم ۺرعموػ ۺےھجت ۺالمتم ۺںیہن ۺرکات ۺےہ ۺ(افمتلع) ۺ(امدہ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫صتب‪،‬حیحص)۔ َّجط ْو َّت‪:‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاحرض ۺ ۺوتےن ۺیتخس ۺیک ۺ‪َّ ،‬جط رو (ؿ) َّجط َّاء رۃ‬
‫َّ ُ‬ ‫َّ ُ‬
‫یتخسۺرکان(امدہۺجطو‪،‬ان صۺواوی)۔ا َّب ِاصد‪ :‬ریۺرصنػ‪،‬ۺدورۺرےنہۺواےلۺولگۺ‪،‬وادح ابْ َّصدِ‬
‫َّ ْ‬ ‫َّ َّ‬
‫ب(امدہ ظرب‪ِ،‬‬ ‫(امدہ ِبػض‪،‬حیحص)۔اظ ِار ُب‪ :‬ریرصنػ‪،‬زایدہ ۺرقبی ۺےک ۺولگ‪،‬وادحاظ َّر ُ ِ‬
‫َّ ْ‬ ‫ِب‪:‬اضمرعۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺوہۺڈاھاتپنۺےہ‪َّ ،‬ض ِ َّ‬ ‫حیحص)۔ َّی ْض ہ‬
‫ِب (س) ِضذ ًيا ڈاھانپنۺ‬
‫ظی‪ :‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺانرماد ۺوہاتۺ‬ ‫ریھگ ۺانیل ۺ(امدہ ۺضيش ‪،‬ان ص ۺاییئ)۔ َّی ْذ ہ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫ےہ‪،‬ۺذ ِظ َّی (س) ذظ ًاء دبتخبۺوہانۺانرماۺدۺوہان(امدہ ذظي‪،‬ان صۺاییئ)۔َل ْ َیْ َّز ْع‪:‬یفنۺجحڈۺ‬
‫ً‬ ‫َّ‬
‫و‪،‬مۺوہۺرپاشیؿۺںیہنۺوہا‪،‬ۺ َّج ِزع (س) َّج َّزصا رپاشیؿۺوہان(امدہۺجزع‪،‬حیحص)۔‬
‫(‪-)۴۵‬رتہمج۔ۺاکیۺمیکحۺےنۺاہک‪ٓ،‬اھٹۺزیچںیۺوہۺںیہۺوجۺاےنپااحصبۺرپۺذتلۺاکۺببسۺیتنبۺںیہۺ‬
‫اور ۺوہۺ(ٓاھٹ ۺزیچںیۺہیۺںیہ)ٓادیمۺاک ۺاےسیۺدرتسۺوخاؿۺرپ ۺانھٹیب ۺسجۺرپۺاےسۺالبایۺںیہنۺایگۺےہ‪،‬اورۺ‬
‫اصبح ۺاخہن ۺرپ ۺرمکحاین ۺرکان‪،‬دونمشں ۺےس ۺاےھچ ۺولسک ۺیک ۺادیم ۺرکان‪ٓ،‬ادیم ۺاک ۺاےسی ۺدو ۺوصخشں ۺیکۺ‬
‫ابتۺںیمۺدلخۺدانیۺوہنجںۺےنۺاےنپۺدرایمؿۺاےسۺاشلمۺہنۺایکوہ‪،‬ابداشہۺاکدہعۺوتڑان‪،‬ااسنؿۺاکۺ‬
‫اےنپ ۺرمہبت ۺےس ۺاورپ ۺانھٹیب‪،‬اےسی ۺصخش ۺےس ۺوگتفگ ۺرکان ۺوج ۺابت ۺوک ۺوغر ۺےس ۺںیہن ۺاتنسوہ‪،‬اور ۺاسۺ‬
‫صخشۺےسۺدویتسۺرکانۺوجۺاس(دویتس)اکۺالہۺہنۺوہ۔(زغایل)‬
‫(‪-)۴۶‬اہروؿۺردیشۺےنۺاےنپۺدر ابؿۺےسۺاہک‪6‬متۺھجمۺےسۺاسۺصخشۺوکۺرووکۺوجۺےھٹیبۺوت(انھٹیب)ابملۺ‬
‫رکے‪،‬اور ۺبج ۺوساؽ ۺرکے ۺوت ۺاحمؽ ۺابت ۺاک ۺوساؽ ۺرکے‪،‬اور ۺرہ ۺزگ ۺزعت ۺواےل ۺوک ۺریقح ۺہنۺ‬
‫وھجمس‪،‬نیغلبمۺوکۺ(دورسوںۺرپ)ۺدقمؾۺروھک۔(یبلعث)‬

‫‪56‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫(‪-)۴۷‬ولوگںمین ۺبسۺےس ۺتخسۺذعابۺایقتمۺےکۺدؿۺاظمل ۺاحمکۺوکۺوہاگۺاورۺاس ۺصخشۺوکۺ‬
‫وہاگ ۺوج ۺولوگں ۺوک ۺداھکےئ ۺہک ۺاس(ھجم)ںیم ۺالھبیئ ۺےہ ۺاحالں ۺہک ۺاس ۺںیم ۺالھبیئ ۺہنۺ‬
‫وہ۔(ویسیط)‬
‫(‪-)۴۸‬یسکۺٓادیمۺیکۺرہۺزگۺرعتفیۺتمۺرکۺبجۺکتۺاسۺاکۺرجتہبۺہنۺرکۺےل‪،‬اورۺریغبۺرجتہبۺےکۺرہۺ‬
‫زگۺاسۺیکۺذمتمۺتمۺرک۔کشیبۺولگۺدنبۺےیکۺوہےئۺدنصوؼۺںیہۺ‪،‬اورۺرجتابتۺےکۺالعوہۺاؿۺ‬
‫یکۺایجنکںۺںیہنۺںیہ۔(ربشاوی)‬
‫(‪-)۴۹‬اہکۺایگۺےہۺہکۺاتکبۺوہۺمہۺںیشنۺےہۺوجۺدوھہکۺںیہنۺداتیۺےہۺاورۺہنۺااتکٹہۺںیمۺڈااتلۺےہۺ‬
‫اورۺہنۺےھجتۺالمتمۺرکاتۺےہۺبجۺوتۺاسۺےکۺاسھتۺدبۺولسیکۺرکےۺاورۺہنۺریتےۺرازۺوکۺافشۺرکاتۺ‬
‫فغق‬
‫ےہ۔(انبۺا غقی)‬
‫(‪-)۵۰‬انب ۺاوحص ۺےن ۺاس ۺصخش ۺیک ۺذمتم ۺرکےت ۺوہےئ ۺاہک ۺوجرقیبی ۺولوگں ۺےک ۺاجبےئ ۺدورۺ‬
‫ےکۺولوگںۺوکۺافدئہۺاچنہپےئ‪6‬‬
‫(‪-)۱‬ھچک ۺولگ ۺوہ ۺںیہ ۺنج ۺاک ۺعفن ۺدور ۺےک ۺولوگں ۺوک ۺڈاھپن ۺاتیل ۺےہ‪،‬اور ۺاس ۺےک ۺرقیبی ۺولگۺ‬
‫رمےنۺکتۺرحموؾ(انرماد)رےتہۺںیہ۔‬
‫(‪-)۲‬اسۺصخشۺںیمۺوکیئۺالھبیئۺںیہنۺسجۺیکۺزدن یۺےسۺاسۺےکۺرھگۺواولںۺوکۺعفنۺہنۺےچنہپۺاورۺارگۺ‬
‫وہۺرمۺاجےئۺوتۺاسۺےکۺرہتشۺدارۺاسۺرپۺےبۺاتبۺورپاشیؿۺہنۺوہں۔‬
‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ُ ٗ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ُ ْ‬
‫ْی‪ِ،‬‬‫ت َُّم ٰب ُت ٗي َّوسّلظً ال َّو ْج ٖي ص ْن َّوان الز ِم ْ ِ ِ‬ ‫(‪ِ -)۵۱‬ظيل من ًلنت ع ِلمتي وجب‬
‫ْ َّ ُ ٰ ْ َّ َّ َّ َّ ُ‬ ‫ْ َّ ْ ُ َّ ْ َّ ُ ْ ُ ْ َّ َّ‬ ‫َّ َّ ُ ہ‬
‫الذع ِر‪ ،‬والبذاذً‬ ‫َش ِإع ِتداب ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ال‬ ‫ن‬ ‫د‬ ‫ح‬ ‫ل‬ ‫ي‬ ‫ظ‬
‫ِ‬ ‫‪،‬و‬ ‫ْی‬ ‫ر‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ال‬ ‫ل‬ ‫و ِِش َّ ُاؽ َّٰ ِ‬
‫م‬‫ِ‬ ‫اًل‬
‫ر َّيدۃ الـ َّْم َّود ِۃ۔ ِ‬
‫ِم ْ‬
‫َّ َّ ْ ُ ُ َّ‬
‫ظال ُدط َّيان بْ ُن ص َّي ْي َّنً ‪ِ :‬‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّ َّٰ َّٰ ْ َّٰ َّ ر َّ‬
‫ی ِ‬ ‫ىئ ھ ِ ٰ ری ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ َّ ِو ْج ري س ِل ْي رؼ َّوعّل رم ل ِ ٰ ر ِ‬ ‫بین ِإن ال َِب ذ‬
‫ِ(للثصالیب) ِ‬
‫ْ َّ َّ َّ َّ ر ُ ْ ُ َّ َّ َّ ً َّ َّٰ َّ ُ ُ ْ ُ ْ ہ َّ ْ َّ ْ ُ ُ ْ ُ‬
‫(‪ِ -)۵۲‬ظيل َّلًَ تو ِرث َّلًَ ۔النذاط یو ِرث ال ِضین‪،‬والعدل یو ِرث‬
‫َّ‬ ‫ْ َّ ْ َّ َّ َّٰ َّ َّ ُ ُ ُ‬
‫الَشاھً ت ْو ِرث الـ َّْم َّرض‪ِ .‬‬ ‫ِالطظر ‪،‬و‬
‫َّٰ ْ َّ ُ َّ َّ َّ ً‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬
‫ض ِل َّب ِت الذووۃ رار م ِلعا۔ ِ‬ ‫اح ُب الذ ْو َّو ِۃ ص ْب رد ط ِإذا‬ ‫ر ِ‬
‫َّ‬
‫‪57‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َج َّص ُت‬ ‫أت الْص ْل َّم م َّأۃ َّد َّنً َّ‪،‬و َّ‬
‫َّ‬ ‫(‪َّ -)۵۳‬الْصلْ ُم َّذ َّج َّر رۃ َّوالْ َّص َّم ُل َّ ََّث ُر َّھا َّو َّل ْو َّظ َّر ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ ہ َّٰ ْ َّ َّ َّ َّٰ َّ ْ ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّالْ َّػ ِع َّتاب ًل اع ْو ِن م ْ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اّلل تصال ِإًل ِبالصم ِل ِألن لي َّس ِل ِْلند ِان‬ ‫ِ‬ ‫ً‬ ‫ِ‬ ‫ْح‬ ‫ر‬ ‫ل‬ ‫ِ‬ ‫ا‬ ‫د‬ ‫ص‬ ‫ِ‬ ‫ت‬ ‫د‬
‫اْلا أل َّٰن َّم ْن َّصملَّ‬ ‫ان َّی ْر ُج ْو ل َّظ َّاء َّر ٰبي َّطلْ َّي ْص َّم ْل َّص َّم ًّل َّر ً‬ ‫َّٰ َّ َّ ہ َّ َّ ْ َّ َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫إًل ما دصی طمن ع‬
‫ِ َّ َّ ً َّ ً َّ ُ ْ ہ َّ ُ ْ َّ ْ ُ ُ ْ َّ ِ ْ َّ َّٰ َّ َّ َّ ُ ْ َّ ُ ْ َّ َّ ْ ً‬
‫صمّلر ِاْلا طأول ِىؽ ھم یدخلون اْلنً وًل َّیشلمون ذيىا۔ (للضزال) ِ‬
‫ُ ْ َّ َّ‬ ‫ْ َّ َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫(‪-)۵۴‬ظال ُم َّص ِاو َّیً ص ِج ْب ُت ِل َّـم ْن َّی ْسل ُب أ ْم ًرا ِبالضل َّب ًِ َّوھ َّو َّیظ ِد ُر صليْ ِي‬
‫ْ‬ ‫ُ ْ َّ َّ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ْ ُ َّ‬
‫اْل ٰج ًِ َّو ِل َّـم ْن َّی ْسل ُب ٗي ُِب ْرؼ َّوھ َّو َّیظ ِد ُر صليْ ِي ِب ِرطؼ۔ ِ‬ ‫ِب‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ص‬ ‫ْسؼ د ٰرۃ ط َّباصوا طل ُٰم َّب َّ‬ ‫ٔب َّرجل َّ َّ‬ ‫(‪َّ -)۵۵‬وعان ج ْصط ُر بْ ُن دل ْي َُّمن صث َّر ص ہ ِ‬
‫ٰ ُ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ُ َّ َّ ہ‬
‫الد ٰرۃ ِم ِ ٰین ط َّوھ ْب ُت َّوا لؽ طظال‬ ‫الر ُج ِل ِإ ْد َّت ْح ہی‪،‬طظال ل ٗي اَل ْ تع ْن سل ْب َّت ھ ِذ ِہ‬ ‫ب َّٰ‬
‫ٗ‬ ‫ِ َّٰ ُ ُ َّ َّ ْ َّ َّ ٰ َّ ْ َّ‬
‫َّ‬
‫الرجل نصم طخٔب د ِبيلي۔ ِ‬
‫الل َّى َّام َّطإ َّٰن َّؽ إ ْن َّإ ْح َّدنْ َّت إ َّليْو ْم ََّل ْ َّی ْذ ُع ُر ْوا َّوإنْ‬ ‫َّ ٰ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ٰ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ(‪-)۵۶‬ج ِنب عرامت َّؽ ِ‬
‫ر ِ َُب ْوا۔ (للثصالیب) ِ‬ ‫أنْ َّزلْ َّت بو ْم َّذ ِدیْ َّد ًۃ َل ْ َّی ْ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ِ ِ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ُ‬
‫أنذد بصزوم‪ِ :‬‬
‫ُ َّٰ‬ ‫َّ ْ َّ َّ َّ َّ ُ ٰ ُ َّٰ‬ ‫احـ ـ ـ ُ‬ ‫إ ْن َّظ َّٰل َّمال َّط َّّل ُخ َّٰل ُی َّ‬
‫ِن ِ‬ ‫خـ ـ ـ ـ َّّل ِ ِ‬ ‫اس ِ‬ ‫الن‬ ‫ل‬ ‫ع‬ ‫ط‬ ‫ال‬ ‫م‬ ‫اد‬ ‫ز‬ ‫و‬ ‫أ‬ ‫ِ‬ ‫ین‬ ‫ب‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ر‬
‫ِ ْ َّ َّ ْ ِ َّ َّ ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ِ‬
‫ِ َّ َّ ْ َّ ُ ٰ َّ ْ‬
‫ِن ِ‬ ‫احب ِصند طظ ِد الـُْم ِل خّل ِ ِ‬ ‫ِ ور ِ‬ ‫ل الـُْم ِل راحب ِین‬ ‫طعم صدو ِلبذ ِ ِ‬
‫ِ(الػ ليلً وليلً) ِ‬ ‫ِ‬
‫ًْ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ًل َّن ْ‬ ‫َّ‬
‫ت‪:‬امیضۺرعموػۺوادحۺؤمثنۺاغبئۺوہۺرنؾۺوہیئ۔ًلن (ض) ۺ ِلي ِنا ۺرنؾۺ‬ ‫حل لغات‪:‬‬
‫ُ ر‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ان‪ 6‬ۺہتپ‪،‬وہ ۺسجۺ‬ ‫وہان(امدہ ۺنیل‪،‬اوجػ ۺاییئ)۔سّلظً ال َّو ْج ِي ‪ 6‬ۺسنہ ۺھکم ۺ‪،‬دنخہ ۺرویئ۔ صنْ َّو ِ‬
‫َّ‬
‫ےکۺاظرہۺےسۺابنطۺاکۺاحؽۺولعمؾۺوہ‪،‬عمجۺص َّن ِاو یْ ُن‪،‬ضْی َّمنصػ(مادہ غىو‪،‬ناظص‬
‫ْ َّ ر ٓ‬ ‫َّ َّ ُ َّ َّ ر‬ ‫َّ‬
‫ل‪ 6‬ۺادیم ۺرکےن ۺواالۺ‬ ‫اؽ۔ ۺا ِم ر ِ‬ ‫ؽ‪6‬دنھپا‪،‬عمج ۺأِش ِ‬ ‫ِش ِ‬ ‫واوی) ۔ ۺز ِم ْ رْیِ‪6‬دؽ‪،‬عمج زُم ِئ ِر۔‬
‫اب ‪6‬احلصۺ‬ ‫اء۔ ۺإع ْ ِت َّد ر‬ ‫ٌ‬‫ه َغ ُ‬ ‫امس ۺافلع‪،‬وادح َّا َّم رل‪،‬عمج ۺ ٓام ُل ْو َّ ِن۔ َبه ْحرٌ‪6‬وہایشر‪،‬داان‪،‬عمج ۺ ُب َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ ُ ْ ر َِّ ْ َّ َّ َّ ُ‬ ‫رْ‬
‫رکان‪ ،‬ۺدصمر(ااعتفؽ)(امدہ ۺبسک ۺ‪،‬حیحص) ۺ۔ ِذع ِر‪6‬ۺرہشت‪،‬عمج ذعور ۔ البذاذ ًِ‪ 6‬ۺدنخہ ۺروۺ‬
‫ها ِئ ٌُض ۺ(س)(امدہ ۺدیص‪،‬اوجػ ۺ ۺاییئ)۔ۺ‬ ‫ر َّي َّد رۃ ‪ 6‬ۺاجؽ ۺامس ۺٓاہل‪،‬عمج ۺ َم َ‬ ‫وہان‪،‬دصمر(س)۔ ِم ْ‬
‫َّ‬ ‫ْ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ی‪6‬ۺٓااسینۺ(امدہۺوھؿ‪،‬ۺاوجػۺواوی‬ ‫َّم َّو ٰد رۃ‪:‬ۺتبحم(امدہۺۺودد‪،‬ۺاضم فۺالثیثۺ)ۺ۔ال ِ َٰب ‪6‬یکین۔ ھ ِ ٰ ر ِ‬
‫َھ ِّحنٌ ۺالص ۺںیم ۺ َھ ْی ِونٌ ۺاھت ۺ َؾ ِّیضٌ ۺ اک ۺاقدعہ ۺ ۺاجری ۺرکےک ۺواو ۺوک ۺایایک ۺرھپ ۺای ۺاک ۺای ۺںیم ۺاداغؾ ۺرکدای)ۺ‬
‫‪58‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ؼ‪ 6‬ۺسنہ ۺھکم ۺرہچہ۔ ل ِ ٰ ری‪ :‬رنؾ(امدہ ۺنیل‪،‬اوجػ ۺاییئ‪ ،‬ۺاس ۺںیم ۺیھب ۺدیس ۺاک ۺاقدعہۺ‬ ‫۔ َّو ْج ري س ِليْ ر ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ َّ َّ ُ‬
‫اط‪6‬ۺیتسچۺ‪،‬اشہشۺاشبشۺوہان‪ ،‬ۺدصمر(ؿ)ۺ۔ ُی ْو ِرث ‪ 6‬ۺاضمرع ۺرعموػۺ‬ ‫اجریۺےہۺ)۔ ا ٰلنذ ِ‬
‫َّ ْ َّ‬
‫وادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺببس ۺاتنب ۺےہ‪(،‬ااعفؽ)(امدہ ۺورث‪،‬لتعم ۺاف ۺواوی)۔ الع َّد ُل‪ :‬تسس ۺوہانۺ‬
‫َّ َّٰ َّ ُ‬
‫دصمر ۺ(س)۔ الَشاھ ًِ‪ 6‬ۺاھکےن ۺ ۺیک ۺوخاشہ ۺ‪ ،‬ۺتہب ۺالیچل ۺوہان ۺ‪،‬دصمر ۺ(س)۔‬
‫َّ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َّ ْ َّ ر َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫اض۔ذ َّج َّر رِۃ‪ 6‬ۺدرتخ‪ ،‬ۺعمج اذ َّج رار۔ ََّث رر‪ :‬ۺلھپ‪،‬ہجیتن ۺعمج‬ ‫ض‪6‬امیبری‪،‬عمج امر ِ‬ ‫الـ َّْم ْر ِ‬
‫ر‬ ‫َّ ْ‬
‫ي‪6‬امیض ۺرعموػۺ‬ ‫ار۔ ُم ْد َّت ِص ٰ ِد‪ 6‬ۺدقحار ۺوہان‪(،‬ااعفتسؽ)(امدہ ۺدعد ۺ‪ ،‬ۺاضم ف)۔ َّد َّص َّ ِ‬ ‫ا ََّث ر ِ‬
‫ً‬
‫وادحۺذمرکۺاغبئۺاسۺےنۺوکششۺیکۺ‪،‬ۺ َّد َّص َّي (ػ)ۺ َّد ْص ِيا ۺوکششۺرکان(امدہۺصعی‪،‬ان صۺاییئ)ۺ۔ۺ‬
‫ً‬
‫اء َّو َّر ْج ِ‬
‫واۺ‬ ‫َّی ْر ُج ْو‪ :‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺادیم ۺرکات ۺےہ ۺ‪ ،‬ۺ َّر َّجا (ؿ) ۺ َّر َّج ً ِ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫ٔب‪ 6‬ۺامیض ۺرعموػۺ‬ ‫ؼ‪ 6‬ۺرنیم۔ صث َّر ص َّ ِ‬ ‫ادیم ۺرکان(امدہ ۺروج‪،‬لتعم ۺالؾ ۺواوی)۔خ ْر ر ِ‬
‫ؼ‪ 6‬ۺیتخس ۺ۔ ۺ ِرط ر ِ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫ُُ ً‬ ‫َّ َّ‬
‫ؼ‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرکۺ‬ ‫ْس ِ‬ ‫را ۺعلطم ۺوہان۔ ۺ‬ ‫وادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺعلطم ۺوہا‪،‬صثر(ؿ)صث ْو ِ‬
‫َّ َّٰ‬ ‫ُ َّ‬ ‫َّ َّ ً‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫ظا ۺرچاان ۺ۔د ٰر رِۃ‪ 6‬ۺومیت ۺعمج ۺ ُص َععٌ۔خٔب‪:‬امیض ۺرعموػۺ‬ ‫ْس ِ‬ ‫ؼ(ض)‬ ‫‪ْ،‬س ِ‬ ‫اغبئ ۺاس ۺےن ۺرچاای‬
‫ب‪ 6‬ۺارم ۺاحرضۺ‬ ‫ٰ‬
‫وادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےن ۺوھچڑ ۺدای(لیعفت)(امدہ ۺزلو ۺان ص ۺواوی)۔ َّج ِن ْ ِ‬
‫ل‪6‬‬
‫َّ َّ‬
‫يم (مادہ لئم‪،‬مهموز صی)۔ ۺظ ٰ ِ‬ ‫ام‪ 6‬ۺےنیمک‪،‬وادح َّل ِى ر‬ ‫ِ‬ ‫رعموػ ۺوت ۺاچب ۺ‪ ،‬ۺ(لیعفت) ۺ۔ ِل َّى ر‬
‫ُ ٰر‬ ‫َّٰ ً‬ ‫َّ َّ‬
‫ل‪6‬ۺ‬ ‫امیضۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺمکۺوہاۺ‪،‬ۺظ ٰل (ض)ۺ ِظل ًِۺوھتڑاۺوہانۺ(امدہۺ ل‪،‬اضم ف)۔ۺخ ِ‬
‫قل‬
‫ب‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺدویتس ۺرکات ۺےہۺ‬ ‫اح ُ ِ‬ ‫ر‬ ‫َّ‬ ‫ل۔ ۺ ُ‬
‫ی‬ ‫ِ‬ ‫دوتس ۺعمج َّا ْخ َّّل ر‬
‫ِ‬
‫ر‬ ‫َّ ْ ر َّ ْ‬ ‫ُ َّٰ ر‬
‫ل‪6‬رخچۺرکانۺ‪،‬ۺدصمر(ؿ)۔‬ ‫ل۔ۺبذ ِ‬ ‫(افمتلع)۔خّلن‪:‬اخصلۺدوتس‪،‬وادحۺخ ِلي ِ‬
‫رتہمج‪ -)۵۱(6‬اہکۺایگۺےہۺہکۺسجۺیکۺابتۺرنؾۺوہۺاسۺیکۺتبحمۺرضوریۺوہاجیتۺےہۺ‪،‬اورۺسنہۺھکمۺ‬
‫رہچہۺدؽۺاکۺہتپۺےہۺ‪،‬وہایشرۺٓارزودنمۺاکۺدنھپاۺےہ‪،‬اورۺاہکۺایگۺےہۺہکۺااسنؿۺیکۺوخوصبریتۺرہشتۺاکۺ‬
‫احلصۺرکانۺےہۺاورۺسنہۺھکمۺوہانۺدویتسۺاکۺاجؽۺےہ۔‬
‫ایفسؿ ۺنب ۺہینیع ۺےن ۺاہک‪6‬ا ے ۺریمے ۺوٹیب! ۺالبہبش ۺیکین ۺتہب ۺٓااسؿ ۺزیچ ۺےہ ۺسنہ ۺھکمۺ‬
‫رہچہۺاورۺرنؾۺابت۔‬
‫(‪ -)۵۲‬اہکۺایگۺےہۺہکۺنیتۺ(زیچںی)نیت(زیچوں)اکۺببسۺیتنبۺںیہ‪،‬یتسچۺامدلاریۺاکۺببسۺوہیتۺ‬
‫ےہۺ‪،‬یتسسۺاتحمیجۺاکۺببسۺوہیتۺےہۺ‪،‬اورۺاھکےنۺیکۺوخاشہۺرمضۺاکۺببسۺوہیتۺےہۺ‪،‬وہشتۺواالۺ‬

‫‪59‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫الغؾ ۺےہ ۺ‪(،‬بج ۺکت ۺوہ ۺولغمب ۺرےہ)اور ۺبج ۺ ۺوہشت ۺولغمب ۺوہاجےئ ۺوت ۺوہ ۺابداشہ ۺوہۺ‬
‫اجےئۺاگ۔‬
‫(‪ -)۵۳‬ملعۺاکیۺدرتخۺےہۺاورۺلمعۺاسۺاکۺلھپۺےہۺاورۺارگۺںیمۺوسۺاسؽۺکتۺملعۺڑپوھںۺاورۺ‬
‫زہاروں ۺاتکںیب ۺعمج ۺرکولں ۺوترھپ(یھب)ریغب ۺلمع ۺےک ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺیک ۺرتمح ۺاک ۺدقحار ۺہن ۺونبں ۺاگۺ‬
‫‪،‬اسۺےیلۺہکۺااسنؿۺےکۺےیلۺںیہنۺےہۺرگمۺویہۺوجۺاسۺےنۺوکششۺیکۺ‪،‬وتۺوجۺاےنپۺربۺیکۺالماقتۺ‬
‫اکۺادیموارۺوہۺوتۺاےسۺاچےیہۺہکۺوہۺکینۺلمعۺرکےۺ‪،‬اسۺےیلۺہکۺوجۺااھچۺلمعۺرکےتۺںیہۺوہۺتنجۺ‬
‫ںیمۺدالخۺوہںۺےگۺاورۺاؿۺرپۺذرہۺرھبۺملظۺںیہنۺایکۺاجےئۺاگ۔‬
‫(‪-)۵۴‬رضحتۺاریم ۺاعموہیۺریضۺاہللۺہنعۺےنۺرفامای‪6‬ےھجم ۺبجعتۺےہ ۺاس ۺصخشۺرپۺوجۺیسکۺاکؾۺوکۺ‬
‫ہبلغ ۺےس ۺبلط ۺرکے ۺاحالہکن ۺوہ ۺدلیل ۺےک ۺذرہعی ۺاس ۺوک ۺاحلص ۺرکےن ۺرپ ۺاقدر ۺوہ ۺاور ۺ(بجعتۺ‬
‫ےہ)اس ۺصخش ۺرپ ۺوج ۺیسک ۺاکؾ ۺوک ۺیتخس ۺےس ۺبلط ۺرکے ۺاحالہکن ۺوہ ۺرنیم ۺےک ۺذرہعی ۺاس ۺوک ۺاحلصۺ‬
‫رکےنۺرپۺاقدرۺوہ۔‬
‫(‪-)۵۵‬رفعجۺنبۺامیلسؿۺاکیۺاےسیۺٓادیمۺرپۺعلطمۺوہےئۺسجۺےنۺاکی ۺومیتۺرچاایۺرھپۺاےسۺچیبۺ‬
‫دای ۺبج ۺاوھنں ۺےن ۺاس ۺصخش ۺوک ۺداھکی ۺوت ۺوہ ۺرشدنمہ ۺوہا‪،‬وت ۺرضحت ۺرفعج ۺنب ۺامیلسؿ ۺےنۺ‬
‫اس(وچر)ےس ۺاہک‪،‬ایک ۺمت ۺےن ۺھجم ۺےس ۺومیت ۺںیہن ۺبلط ۺایک ۺاھت ۺوت ۺںیم ۺےن ۺاس ۺوک ۺںیہمت ۺددیایۺ‬
‫اھت؟اسۺصخشۺےنۺاہکۺ‪،‬اہںۺوتۺرفعجۺےنۺاسۺاکۺراہتسۺوھچڑۺدای۔‬
‫(‪ -)۵۶‬وت ۺاینپ ۺزعت ۺونیمکں ۺےس ۺاچب ۺ‪،‬اس ۺےیل ۺہک ۺارگ ۺوت ۺاؿ ۺرپ ۺااسحؿۺرکے ۺاگ ۺوت ۺوہ ۺرکشہی ۺاداۺ‬
‫ںیہنۺرکںیۺےگۺارگۺوتۺاؿۺرپۺیتخسۺرکےۺاگۺوتۺوہۺربصۺںیہنۺرکںیۺےگ۔(اعثیبل)‬
‫یسکۺاشرعۺےنۺ(بسحۺذلی)ااعشرۺڑپےھ۔‬
‫(‪-)۱‬ارگ ۺریما ۺامؽ ۺمک ۺوہ ۺاجےئ ۺوت ۺریمے ۺاسھت ۺرےنہ ۺواال ۺوکیئ ۺدوتس ۺںیہن ۺاورارگ(ریماۺ‬
‫امؽ)زایدہۺوہاجےئۺوتۺیھبسۺولگۺریمےۺدوتسۺںیہ۔‬
‫(‪-)۲‬وت ۺےنتک ۺدنمش ۺںیہ ۺوج ۺامؽ ۺرخچ ۺرکےن ۺیک ۺوہج ۺےس ۺریمے ۺاسھت ۺرےہ‪،‬اور ۺےنتک ۺدوتسۺ‬
‫ںیہۺوھنجںۺےنۺامؽۺمتخۺوہےنۺےکۺوتقۺریماۺاسھتۺوھچڑۺدای۔ۺۺ(افلۺہلیلۺوہلیل)۔‬
‫ِ‬ ‫‪:‬‬ ‫ت‬ ‫ال َّا ُب ْوالْ َّص َّت ِاھ َّي ًِ َّذ ِاع َّر الْ َّـم ِْ‬
‫و‬
‫َّ َّ‬
‫(‪ )۵۷‬ــ ظ‬
‫ُ‬ ‫ٓ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ی ِ‬ ‫ی أ ٰی َّی ْوم َّیع ْون ا ِخ ُرص ْم ِر ْ ِ‬ ‫ی طإنین ل ْد ُت أ ْدر ْ‬ ‫ْ َّ ْ ْ‬
‫ِ‬ ‫ليت ذص ِر ِ ِ‬
‫‪60‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ ٰ ْ َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ َّ ٰ ْ َّ ُ ْ َّ ُ‬
‫ی ِ‬ ‫و بأ ِی ال ِبّل ِد تظ ِبـ ـ ـ ـ ـض رو ِح ـ ــیِ ِ ِ ِ ِ ِو ِبأ ِی ال ِبظاع َیطر ظبـ ـ ـ ـ ِـر ِ‬ ‫ْ‬
‫ِ‬ ‫َّ َّ َّ ْ ُ ٰ َّ َّ‬
‫الدیْ ِن ا ٰلن َّو ِاجی‪:‬‬ ‫(‪ )۵۸‬ــ ظال َش ْس ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ ُ‬
‫الد ْو ِء ِصند ٗہ ِ‬ ‫ْ‬ ‫م ْن جليْس ٰ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬
‫ِ‬ ‫اإلنْ َّد ِان خ ْ رْی‬ ‫ِ‬ ‫خل َّوۃ‬
‫ْ‬ ‫ْ َّ َّ‬
‫ِم ْن َّج ِل ْي ِس ال َّـم ْر ِء َّو ْح ـ َّـد ٗ ِہ ِ‬ ‫َّو َّج ِليْ ُس اْل ْ ِْی خ ْ رْی‬
‫ْ ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ُ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ُ َّ ْ ُ َّٰ َّ‬
‫الدخ ِاء َّوت ْص ُم ُر ِبال َّص ْد ِل َّوتث ْ ُب ُت ِبال َّصظ ِل‬ ‫(‪)۵۹‬ــ ظالوا الـمملعً َترب ب‬
‫َّٰ ْ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ ُ َّ َّ َّ ُ َّ ُ ِ ٰ ِ َّ َّ َّ َّ ُ ْ َّ َّٰ َّ َّ ُ‬ ‫َّو َُتْ َّر ُ‬
‫اح ِب الدول ًِ۔‬ ‫الر یاد ًِ وظ ِالوا الذجاصً ِلر ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ب‬ ‫اس‬ ‫د‬ ‫ت‬ ‫و‬ ‫ً‬
‫ِ‬ ‫اص‬ ‫ج‬ ‫الذ‬ ‫ب‬‫ِ‬ ‫ِ‬
‫س‬
‫(صن الطخری) ِ‬
‫َّ َّ ْ ٗ َّ َّ ْ َّ ُ ٗ َّ َّ ر‬ ‫إ َّذا َّملؽ َل ْ َّیع ْن ذ ِاھ َّ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ر‬
‫ِ‬
‫ٓ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ُ َّ ٗ َّ َّ َّ ُ‬ ‫ِ‬
‫ً‬ ‫ب‬ ‫اھ‬ ‫ِ‬ ‫ذ‬ ‫ي‬ ‫ت‬‫ل‬ ‫و‬ ‫د‬ ‫ط‬ ‫ي‬ ‫ص‬ ‫د‬ ‫ط‬ ‫ً‬ ‫ب‬ ‫ِ ِ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫(‪)۶۰‬ــ ظال ِإبْ ِليْ ُس ِإذا ش ِط ْرت ِم ْن ِإب ِن ادم ِبثلثً َل ْ أسا ِل ْبي ِبض ِْیھا ِإذا أص ِج ِ‬
‫بَّ‬ ‫ْ‬
‫ِس َّذنْ َّب ٗ‬ ‫َّ‬
‫ِ‬ ‫(للثصالیب)‬ ‫۔‬ ‫ي‬ ‫اد َّتع ْ َّث َّر َّص َّمل ٗي َّو َّن ِ َّ‬ ‫ب َّن ْطدي َّو ْ‬
‫ِ ٖ‬
‫َّ ٰ ُ ُ َّ ْ َّ ُ ْ ُ ُ َّ ٰ ُ َّ َّ ُ َّ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ِ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ ُ َّ َّ ْ َّ َّ‬
‫(‪)۶۱‬دأل األدعندر اردساسا ِليس أیوُمأطزل ِللملو ِؽ ألذجاصً أ ِم‬
‫ٰ ُ َّ‬ ‫ْ َّ ْ ُ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ ُ َّ َّ َّ َّ ٰ ُ ْ َّ ُ َّ َّ‬
‫الدلسان َِل ْ َیْ َّت ْج ِإ َّل الذ َّجاص ِ ًِ‪ِ.‬‬ ‫الصدل ‪،‬طظال اردساسا ِليس ِإذا صدل‬
‫(للضزال) ِ‬
‫َّ َّ َّٰ ٰ ُ َّ ْ َّ ُ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّٰ ُ ُ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ‬
‫(‪ )۶۲‬ـ ظال الذ ِاط ِصی أنطع األذي ِاء أن یص ِرػ الرجل ظدر م ِْنل ِت ٖي ومبلغ‬
‫۔(للثصالیب) ِ‬ ‫ي‬ ‫ب‬ ‫د‬‫ْ‬ ‫َّص ْظلي ُ َّٰث َّی ْص َّم ُل َّ‬
‫َب‬
‫ِ ِٖ‬ ‫ِٖ‬
‫َّ َّ ٰ ُ َّ َّٰ ُ َّٰ ُ ْ َّ ْ ْ َّ َّ َّ َّٰ َّ ُ ْ َّ ر َّ‬ ‫َّ َّ ُ َّ ُ ْ ُ ْ َّ َّٰ‬
‫اب یاأیواالناس ِإیعم وال ِبسن ًَّ ط ِإنوا مع ِدلً ص ِن‬ ‫اْلس ِ‬ ‫(‪)۶۳‬ـ ـ ظال صمر بن‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ر‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّٰ ہ‬
‫وۃ َّو ُمط ِد َّد رۃ ِللظل ِب َّو ُم ْو ِرًَ ِلل ٰدظ ِم َّوظال ص ِ ٰ ُٔب بْ ُن أ ِیب سا ِلب ِإذا عنْ َّت‬ ‫الرل َِّ‬
‫ِ‬ ‫ا‪.‬‬ ‫ن‬‫َّبس ًنا َّط ُص ٰد َّن ْط َّد َّؽ َّزم ً‬
‫ْ َّٰ َّ ْ َّ ْ َّ‬ ‫ْ ُ َّٰ َّ َّ َّ َُّ‬ ‫َّ‬ ‫ِ َّ َّ ُ ْ َّ ُ ِ ْ َّ ُ َّ َّ َّ ُ‬
‫ًل ُ ِاذ ِوم ِ‪،‬إت ِؼ أن ی ِْنل‬ ‫(‪-)۶۴‬ظال لظُمن ِ ِإلب ِن ٖي یا ب ٰین ًل َتا ِل ِس الطجار و ِ‬
‫ْ ُ َّ َّ َّ َّ ْ ُ َّ َّ َّ َّ َّٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ ْ ْ َّ َّ ر َّ َّٰ َّ‬
‫الد َُّم ِء ط ُي ِريْ ُبؽ َّم َّص ُو ْم َّ‪،‬و َّجا ِل ِس الطزّلء َّوالصلُمء ط ِإن‬ ‫صلي ِوم صذاب ِمن‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُْ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ُ‬
‫ال َیْ ِی الظل ْو َّب ال َّـم ْي َّتً ِبالط ِزيْل ًِ َّوال ِصل ِم ع َُّم َیْ ِی األ ْرض ِب َّو ِاب ِل‬ ‫اّلل تص‬
‫ْ َّ‬
‫ال َّـم ِس ِر۔(للَشیِب) ِ‬
‫ُ َّ‬ ‫َّ ْ َّ َّ‬
‫ی‪6‬ۺاکشۺںیمۺاجاتنۺ۔َیَّْط ُ ِر‪6‬اضمرعۺوہجمؽۺوادحۺذمرکۺاغبئۺۺوھکدیۺ‬ ‫ت ذ ْص ِر ْ ِ‬ ‫حللغات‪:‬لي ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ی‪6‬ۺاضمرعۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺ‬ ‫اجےئۺ یۺ‪َّ ،‬حط َّ ِر(ض)ۺ َّحط ًراۺوھکدان(امدہۺرفح‪،‬حیحص)أ ْد ِر ْ ِ‬
‫‪61‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ُ ُ‬
‫ْ‬ ‫ً‬
‫ض‪ 6‬اضمرعۺوہجمؽۺ‬ ‫ںیمۺاجاتنۺوہںۺ‪،‬ۺ َّد َّریۺ(ض) ِد َّر َّای ًِۺاجانن(امدہۺدري‪،‬ان صۺاییئ)ۺ۔۔تظ َّب ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ً‬ ‫َّ‬
‫ض ۺ(ض) ۺظ ْبزا ۺروح ۺضبق ۺرکان ۺ۔ ِبظ ر ِ‬
‫اع‪6‬‬ ‫وادحؤمثن ۺاغبئ ۺروح ۺضبق ۺیک ۺاجےئ ۺ ی ۺ‪،‬ظ َّب َّ ِ‬
‫َّ ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ ر َّ‬
‫زنیم ۺےکڑکٹے ۺ ۺ‪،‬وادح ۺ ُبظ َّص ًِ۔ ۺظ ْ رَبِ‪ 6‬ۺربق ۺعمج ۺظ ُب ْو ر ِر۔ ۺخل َّو رِۃ‪ 6‬ۺاہنت ۺرانہ ۺ‪،‬اخیل ۺرانہۺ‬
‫َّ ْ َّ‬
‫ب‪ 6‬ۺاضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺؤمثن ۺاغبئ ۺ ۺزرزیخۺ‬ ‫دصمر(ؿ)(امدہ ۺولخ‪،‬ان ص ۺواوی)۔ ۺَتز ُ ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ ُ‬ ‫َّ‬
‫ب ۺ(س) ۺخز ْو ًبا ۺرس ۺزبس ۺوہان۔ ۺت ْص ُم ُ ِر‪ 6‬ۺاضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺؤمثنۺ‬ ‫وہیت ۺےہ ۺ‪،‬خ ِز َّ ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫س‪6‬ۺاضمرع ۺوہجمؽۺوادحۺؤمثنۺاغبئۺ‬ ‫اغبئۺٓاابدۺوہیتۺےہ ۺص َّم َّ ِرۺ(ؿ)ص ْم ًراۺٓاابدۺوہان۔ۺَتْ َّر ُ ِ‬
‫َّ‬
‫ت‪ 6‬ۺاضمرعۺ‬ ‫س ۺ(ؿ) َّح ْر ًدا ۺافحتظ ۺرکان‪،‬دھکی ۺاھبؽ ۺرکان۔ ۺتث ْ ُب ُ ِ‬ ‫دھکی ۺاھبؽ ۺیک ۺاجیت ۺےہ ۺ َّح َّر َّ ِ‬
‫َّ ً ُ ً‬ ‫َّ‬
‫ت(ؿ)َ َّباتا َّوَ ُب ْوتاۺاقمئۺرانہۺ‪،‬اثتبۺ‬ ‫رعموػۺوادحۺؤمثنۺاغبئۺاثتبۺوابیقۺریتہۺےہۺَ َّب َّ ِ‬
‫ُ‬
‫اس ۺ‪6‬اضمرع ۺوہجمؽ ۺوادح ۺؤمثن ۺاغبئ ۺدھکی ۺاھبؽ ۺیک ۺاجیت ۺےہ ۺ ۺ‪َّ ،‬د َّاس‬ ‫دقؾ ۺوہان۔ ۺت َّد ُ ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬
‫(ؿ) ِد َّي َّاد ًِ ۺدھکی ۺاھبؽ ۺرکان(امدہ ۺوسس‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ ۺا ِ ٰلر َّی َّاد ًِ‪ 6‬ۺرسداری ۺ۔ذ ِاھ َّبًِ‪ 6‬ۺہیۺ‬
‫َّ ر‬ ‫ُ‬
‫ظفل ۺرمبک ۺےہ‪،‬ذو ۺینعمب ۺواال ۺاور ۺ ِھ َّبًِ ۺہیطع ۺےہ۔ذ ِاھ َّب ًِ‪ 6‬ۺامس ۺافلع ۺاجےن ۺوایل ۺ(ػ)۔ۺ‬
‫َّ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ت‪6‬ۺامیض ُۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺںیمۺاغبلۺٓاایگۺ‪،‬اکایمب ۺوہایگ‪،‬ش ِط َّ ِرۺ(س)ۺشط ًراۺ‬ ‫ش ِط ْر ُ ِ‬
‫َّ‬
‫ب‪ 6‬ۺاضمرع ۺرعموػ ۺوادحۺملکتم ۺںیمۺبلطۺرکاتۺوہںۺ(افمتلع)۔‬ ‫اکایمبۺوہان۔ۺأسا ِل ُ ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬
‫ِس‪6‬امیضۺرعمودۺوادحۺذمرکۺاغبئۺوہۺوھبؽۺ‬ ‫ب‪6‬ۺامیضۺوہجمؽۺاسۺےنۺربکتۺایک‪(،‬ااعفؽ)۔ن ِ َّ ِ‬ ‫أ ْع ِج َ ٌ‬
‫َّ َّ‬ ‫ر‬ ‫َّ‬
‫ج‪6‬یفنۺجحڈۺو‪،‬مۺوادحۺذمرکۺاغبئۺ‬ ‫انۺوھبانل ۺۺ(امدہۺوس ي‪،‬ان صۺاییئ)۔ َِل ْ َیْ َّت ْ ِ‬ ‫ِس(س)ۺ ِن ْد َّي ِ‬ ‫ایگۺ‪،‬ن ِ َّ ِ‬
‫َّ‬ ‫َ‬
‫جاھتۺملۺیکۺ‬ ‫وہۺاتحمجۺںیہنۺوہاۺ(ااعتفؽ)(امدہۺوحجۺ‪،‬اوجػۺواوی‪،‬ل ٌْم َی ْد َت ٌْجۺالصۺںیمۺ َِل ْ َی ْد َت ِو ٌْ‬
‫ْ َّ ر‬ ‫ر‬
‫وہج ۺےس ۺرحػ ۺتلع ۺواؤ ۺرگ ۺایگ)۔ ِب ْس َّن ًِ‪6‬ایسبر ۺوخری۔ ُمع ِدل ًِ‪6‬تسس ۺانبےن ۺوایل ۺامس ۺافلعۺ‬
‫َّ ر‬ ‫ْ‬
‫(ااعفؽ)۔ ُمط ِد َّد رۃ ‪ 6‬ۺاگبڑےن ۺوایل ۺ‪ ،‬ۺامس ۺافلع(ااعفؽ)۔ ُم ْو ِرَ ًِ‪ 6‬ۺببس ۺےننب ۺوایل ۺ‪،‬امس ۺافلعۺ‬
‫ُ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ ْ‬
‫ن‪6‬زایدہ ۺاھکےن ۺواال ۺ‪،‬وٹیپ۔ ۺص ٰ ِد‪6‬لعف ۺارم ۺوادحۺ‬ ‫ام۔ ۺ َّب ِس ر ِ‬‫(ااعفؽ) ۺ۔ا ٰلدظ ُ ِم‪6‬امیبری ۺ‪،‬عمج ۺا ْدظ ر ِ‬
‫َّ ُ‬ ‫َّ‬
‫ن‪6‬ۺااپجہ‪،‬دامئۺارملض۔ًل ََّتا ِل ْ ِ‬
‫س‪6‬‬ ‫احرضۺرعموػۺ‪،‬وتامشرۺرک(ؿ)(امدہۺدعد‪،‬اضم ف)۔ۺز ِم ر ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ ُ َّ‬
‫ار‪ 6‬ۺدباکر ۺولگ‪،‬وادح ۺ ۺط ِاج ر ِر۔ ِ‬
‫ًل‬ ‫یہن ۺاحرض ۺرعموػ ۺ‪،‬وتاسھت ۺہن ۺھٹیب ۺ(ض)۔ ۺالط ٰج ُ ِ‬
‫َّٰ‬ ‫ُ‬
‫ؼ‪6‬لعفۺارمۺ‬ ‫اش‪6‬یہنۺاحرضۺرعموػۺ‪،‬وتاسھتۺہنۺلچۺ(افمتلع)(امدہۺمسیۺ‪،‬ان صۺاییئ)ۺ۔ ِإت ِ ِ‬ ‫َُّ ِ ِ‬
‫ل‪ 6‬ۺزیت ۺابرش ۺ(امدہ ۺولب ۺ‪،‬اثمؽۺ‬ ‫احرض ۺرعموػ ۺوتڈر ۺ(ااعتفؽ)(امدہ ۺوق‪،‬فین ۺرفموؼ) ۺ۔ ۺ َّو ِاب ر ِ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫ار۔‬‫واوی)ۺ۔ َّمس رر ‪6‬ابرشۺ‪،‬عمجۺا ْمس ر ِ‬
‫‪62‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫(‪-)۵۷‬رتہمج‪6‬ۺاوبۺااتعلہیہۺےنۺومتۺاکۺذرکۺرکےتۺوہےئۺرفامای‪ )۱(6‬ۺاکشۺںیمۺاجاتن ۺوتۺًانیقیۺںیمۺ‬
‫ںیہنۺاجاتنۺوہںۺہکۺوکؿۺاسۺدؿۺریمیۺزدن یۺاکۺٓارخیۺدؿۺوہاگۺ‪ )۲(،‬اورۺسکۺرہشۺںیمۺریمیۺروحۺ‬
‫ضبقۺیکۺاجےئۺ یۺاورۺسکۺزنیمۺےکۺہصحۺرپۺریمیۺربقۺوھکدیۺاجےئۺ ی۔‬
‫(‪-)۵۸‬سمشۺادلنیۺونایجۺےنۺاہکۺےہ‪ )۱(6‬ااسنؿۺاکۺاہنتۺرانہۺرتہبۺےہۺۺ‪،‬اسۺےکۺاپسۺرباۺنیشنمہۺ‬
‫وہےنۺےس۔(‪ )۲‬اورۺااھچۺنیشنمہۺرتہبۺےہۺ‪ٓ،‬ادیمۺےکۺاہنتۺےنھٹیبۺےس۔‬
‫(‪ -)۵۹‬ولوگںۺےنۺاہکۺےہۺہکۺتنطلسۺاخسوتۺےسۺۺزبسوۺاشدابۺوہیتۺےہۺ‪،‬ۺااصنػۺےسۺٓاابدۺ‬
‫وہیت ۺےہ ۺ‪،‬لقع ۺےس ۺاقمئ ۺریتہ ۺےہ ۺ‪،‬اہبدری ۺےس ۺافحتظ ۺیک ۺاجیت ۺےہاور ۺرسداری ۺےس ۺدھکیۺ‬
‫اھبؽۺیکۺاجیتۺےہۺزمدیۺاہکےہۺہکۺاہبدریۺوکحتمۺواےلۺےکۺےیلۺرضوریۺےہۺ۔(رخفی)‬
‫(‪-)۱‬بجۺابداشہۺششخبۺرکےنۺواالۺہنۺوہۺوتۺاےسۺوھچڑۺدوۺویکہکنۺاسۺیکۺوکحتمۺاجےنۺوایلۺےہ۔‬
‫(‪-)۶۰‬اطیشؿۺےنۺاہک‪6‬بجۺںیمۺااسنؿۺرپۺنیتۺۺزیچوںۺےکۺذرہعیۺاکایمبۺوہاجاتۺوہںۺوتۺںیمۺ‬
‫اسۺےسۺاسۺےکۺالعوہۺاکۺاطمہبلۺںیہنۺرکاتۺوہںۺۺ(‪ )۱‬بجۺوہۺربکتۺرکے(‪ )۲‬اےنپۺلمعۺوکۺزایدہۺ‬
‫ےھجم(‪ )۳‬اورۺاےنپۺانگہۺوکۺوھبؽۺاجےئ۔(اعثیبل)‬
‫(‪ -)۶۱‬ۺدنکسر ۺےن ۺاراطساطسیل ۺ(میکح)ےس ۺوساؽ ۺایک ۺہک ۺابداشوہں ۺےک ۺےیل ۺوکیسن ۺزیچ ۺالضفۺ‬
‫ےہاہبدری ۺای ۺااصنػ!وت ۺاراطساطسیل ۺےن ۺوجاب ۺدای ۺہک ۺبج ۺابداشہ ۺااصنػ ۺرکے ۺوت ۺوہۺ‬
‫اہبدریۺاکۺاتحمجۺںیہنۺوہاگ۔(زغایل)‬
‫(‪)۶۲‬ـۺاامؾۺاشیعفۺریضۺاہللۺہنعۺےنۺرفامای‪6‬ۺہکۺامتؾۺزیچوںۺںیمۺبسۺےسۺزایدہۺعفنۺشخبۺزیچۺٓادیمۺ‬
‫ےکۺےیلۺہیۺےہۺہکۺاےنپۺرمہبتۺیکۺدقمارۺاورۺاینپۺلقعۺیکۺااہتنۺوکۺاچہپےنۺ‪،‬رھپۺاسۺےکۺاطمقبۺلمعۺ‬
‫رکےۺ۔(اعتیبل)‬
‫(‪-)۶۳‬ۺرضحتۺرمعۺنبۺاطخبۺریضۺاہللۺہنعۺےنۺرفامای‪6‬ۺاےۺولوگ!ۺزایدہۺاھکےنۺےسۺوچبۺویکہکنۺ‬
‫وہ ۺ(ایسبر ۺوخری) ۺامنز ۺےس ۺتسس ۺانبےن ۺوایل ۺےہ ۺ‪،‬دؽ ۺوک ۺاگبڑےن ۺوایل ۺےہ ۺاورامیبری ۺںیم ۺالتبمۺ‬
‫رکےن ۺوایل ۺےہ ۺ۔اور ۺرضحت ۺیلع ۺانب ۺایب ۺاطبل ۺریض ۺاہلل ۺہنع ۺےن ۺرفامای ۺ‪6‬بج ۺوت ۺاھکےن ۺاکۺ‬
‫رحصی(وٹیپ)نبۺاجےئۺوتۺاےنپۺٓاپۺوکۺہشیمہۺامیبرۺامشرۺرک۔‬
‫(‪-)۶۴‬ۺامقلؿ ۺمیکح ۺےن ۺاےنپ ۺےٹیب ۺےس ۺاہک‪6‬اے ۺریمے ۺےٹیب!دباکروں ۺےک ۺاسھت ۺتم ۺھٹیب‪،‬‬
‫ہنۺاؿ ۺےکۺاسھتۺلچۺ‪،‬اورۺاسۺابت ۺےسۺڈرۺہک ۺاؿۺرپۺٓاامسؿۺےسۺذعاب ۺانزؽۺوہۺوتۺوہۺاؿۺےکۺ‬
‫‪63‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اسھتۺےھجتۺیھبۺہنۺچنہپۺاجےئۺ‪،‬اورۺاملعۺوالضفۺےکۺاسھتۺھٹیبۺاسۺےیلۺہکۺاہللۺاعتٰیلۺملعۺاورۺتلیضفۺ‬
‫یکۺاینبدۺرپۺرمدہۺدولںۺوکۺزدنہۺرفامداتیۺےہۺسجۺرطحۺ(رمدہ)زنیمۺوکۺزیتۺابرشۺےسۺزدنہۺرفاماتۺےہۺ‬
‫(رشیشی)ۺ‬
‫ْ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ُ َّ ُ َّ ٰ ُ ُ َّ ٰ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ْ ْ َّ َّ ْ َّ‬
‫(‪ِ )۶۵‬ظي َّل ِلَلدعند ِرما بالؽ تص ِشم مى ِدبؽ أعثر ِمن تص ِشي ِمؽ ِأل ِبيؽ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّٰ‬
‫اظ َّي ًِ َّوِ ِّلل َّد ٰر َّم ْن‬ ‫طظال ِإن أ ِیب َّد َّب ُب َّح َّي ِاِت الطا ِن َّي ًِ َّو ُمى ِ ٰد ِیب َّد َّب ُب َّح َّي ِاِت ال َّب ِ ِ‬
‫َّ َّ‬
‫ظ ُال ‪ِ ُ :‬‬
‫َّ‬ ‫إن َّن َّالین ِم ْن َّوا ِل ِد ْ‬
‫ػ ِ‬‫الَش ُ ِ‬ ‫ی َّالْ َّط ْز ُل َّو ٰ ْ‬ ‫ی ِ ِ ِ ِ َّو ْ‬ ‫ی َّص َّٔب َّن ْطس َّوا ِل ِد ْ‬ ‫ِأ َّظ ِ ٰد ُم أ ْد َّت ِاذ ْ‬
‫ِ‬
‫َّ ہ َّ ُ َّ ٰ ُٰ ْ َّ ُٰ ْ ُ َّ ْ َّ ر َّ ہ َّ ُ َّ ٰ ْ َّ ْ‬ ‫ِ‬
‫ر ـ ـ ـ ـ َّدػِ ِ‬ ‫اْل ْد ُم ِ ِم ـ ْن َّ ِ‬ ‫اْل ْد ِم و ِ‬ ‫ِ ِطذاؽ مر ِیب الرو ِح والروح جوھر ِ ِ ِ ِ ِوھذا ِم ـ ـر ِیب ِ‬
‫اإل َّم ُام َّص ِ ر‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫ِ‬ ‫‪:‬‬ ‫ٔب‬ ‫ال‬ ‫وظ‬
‫َّ‬ ‫ُ ْ َّ َّ ْ ُ ْ ُ ٗ َّ َّٰ‬ ‫ُ ْ ْ َّ َّ ْ ِ ْ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ً‬
‫ب ِ‬ ‫یض ِنؽ ُممودہ ص ِن الند ِ ِ‬ ‫عن ِإبن من ِذىت واعت ِد َّب أدبا‬
‫َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ُ ْ ُ َّ َّ َّ‬ ‫ُ ُ َّ َّ َّ‬ ‫َّٰ ْ َّ‬
‫یب ِ‬‫ليس الطت م َّن یظ ِول عان ا ِ ِ‬ ‫ِ ِ ِ ِإن الط َّت َّم ْن َّیظ ْول ھا أنا َّ ذا‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ ٰ َّ ْ َّ‬ ‫ُ ً ُ ُ َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫َّ(‪)۶۶‬ـ ـ ِس َّع ُم َّص ِاو َّیً َّر ُجّل َّیظ ْول أنا ض ِر یْ رب ‪،‬طظال ل ٗي عّل الض ِر یْ ُب َّم ْن ًل‬
‫َّ‬
‫أ َّد َّب ل ٗي۔ ِ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ْ‬
‫(‪)۶۷‬ـ ـ ِظيْ َّل ال َّـم ْر ُء ِم ْن َّحيْث َّیثْ ُب ُت ًل ِم ْن َّحيْث َّینْ ُب ُت َّ‪،‬و ِم ْن َّحيْث ُی ْو َّجد‬
‫ُ َّ ُ‬ ‫َّ‬
‫ًل ِم ْن َّحيْث ُی ْولد ۔(لّلبذيوی) ِ‬
‫الذ ِاص ُ‬ ‫َّ َّ َّٰ‬
‫َّ َّ ُ َّ َّ َّ ُ ََّّ‬ ‫ِ‬ ‫‪:‬‬ ‫ر‬ ‫ظال‬
‫ْ‬
‫ل ُع ٰل ذ ْْی ز یْ َّنً ِف ال َّو ہ‬ ‫ر‬ ‫َّ‬
‫ِ و ِز یْنً الـْم ْر ِء ُام األد ِب ِ‬ ‫ری‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ ِ َّ ْ ُ ُ ِ َّْ ْ ُ ِ ٓ‬
‫ِ ِطي َّنا و ِإن عان و ِزيع الند ِب ِ‬ ‫ظد یَشػ اْلرء ِبـ ـ ـ ـ ــاد ِاب ٖي َّ ِ‬
‫اْل ٓدب َّوظيْ َّل َّالـ َّْم ْرءُ‬ ‫األ َّ ِدب ًَّل باأل ْرل َّو ْ َّ‬ ‫و‬ ‫(‪َّ )۶۸‬و ظيْ َّل َّالْ َّط ْز ُل بالْ َّص ْظل َّ‬
‫ِ ِ‬ ‫َّ ْ َّ ِ َّ َّ ْ َّ َّ ِ َّ َّ ِ َّ َّ َّ ِ َّ ِ ٓ َّ ِ َّ‬
‫َّ‬
‫ِبط ِزيل ِت ٖي ًل ِبط ِزيل ِت ٖي و ِبعمـا ِل ٖي ًل ِِبمـا ِل ٖي و ِباد ِاب ٖي ًل ِب ِثي ِاب ٖي۔ (لّلبذيوی) ِ‬
‫ال اإل َّم ُام َّص ٰر‬ ‫َّ َّ‬
‫ِ‬ ‫‪:‬‬ ‫ٔب‬ ‫ظ‬
‫َّ‬ ‫َّٰ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ُ ْ ْ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ ْ َّ َّ ِ ُ َّ ْ ِ َّ ُ‬
‫ب ِ‬ ‫لـ ــيس اْلمـ ــال ِبأَـ ـ ــواب ت ــز ِین ــنا ِ ِإن اْلم ــال جــمـال ال ِصل ِم واألد ِ ِ‬
‫ْ ْ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ی َّظ ْد َّم َّ‬ ‫َّ ْ َّ ْ َّ ْ ُ َّ ٰ‬
‫ب ِ‬ ‫ات َّوا ِلد ٗہ ِ َّبـ ـ ِـل ال َّي ِتيْـ ُـم َّی ِتيْ ُم ال ِص ــل ِم َّوالـ ـ َّـح َّد ِ ِ‬ ‫لذ ْ‬ ‫ليس الي ِتيم ا ِ‬

‫‪64‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اّلل َّو ْج َّو ٗي َّا َّأل َّد ُب ُح ٰرٔب ِف الط َّت ع ْ رْن ص ْندَّ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ َّ ُ ُ ْ ْ َّ َّ ٰر َّ َّٰ َّ ُ‬
‫(‪)۶۹‬ـ ـ ظال ا ِمْیالـْمى ِم ِنی ص ِٔب عرم‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ِف ال َّوحد ِۃ ت ْصم ُر‬
‫ْ‬
‫س‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫اح رب ِف الـم ْج ِلس م ْو ِن ر‬ ‫اجً َّص ْو رن َّص َّٔب الْ ُـم ُر ْو َّءۃ َّ‬
‫‪،‬ر‬ ‫ْ َّ‬
‫اْل َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ ْ ْ َّ ُِ ْ َّ ْ َّ ُ ِ َّ َّ ْ ُ ُ َّ ِ ْ َّ ْ َّ ُ ْ َّ ْ َّ ُ‬ ‫ْ ُ ُ‬ ‫ُْ ُ‬
‫ِب ِي الظل ْو ُب ال َّو ِاھ َّيً َّ‪،‬وَتْ ِی ِب ِي األلباب الـميتً ‪،‬و تنطذ ِب ِي األبرار الع ِليلً‬
‫َّ ُ ُ َّ‬ ‫ُ َّ َّ‬
‫َّو ُی ْد ِرؽ ِ ِب ِي السا ِل ُب ْون َّما ََّی ِاول ْون ۔(امثال الصرب)‬

‫ُ ٰ‬ ‫ُ َّ‬
‫ؽ ۺ‪6‬اہمتری ۺاحتل ۺایک ۺےہ ۺ۔ت َّصش ُ ِم‪6‬اضمرع ۺرعموػۺ‬ ‫ال‪6‬احتل ۺ۔ َّم َّابال ِ‬ ‫حل لغات‪َّ 6‬ب ر ِ‬
‫َّ‬
‫ب‪6‬ادبۺاھکسےنۺواالۺ‪،‬امسۺ‬ ‫وادحۺذمرکۺاحرضۺوتۺارتحاؾۺرکاتۺےہ‪(،‬لیعفت)(امدہۺمظع‪،‬حیحص)۔ ُمى ِ ٰد ر ِ‬
‫َّ ْ َّ ُ‬
‫افلع ۺ(لیعفت)(امدہ ۺأصب‪،‬زومہز ۺاف)۔الطا ِن َّي ًِ‪6‬متخ ۺوہےن ۺوایل ۺ‪،‬امس ۺافلع ۺ‪ ،‬ۺ(س) ۺ(امدہۺ‬
‫َّ ْ ُ‬
‫فتی‪،‬ان ص ۺاییئ)۔ال َّب ُ ِاظ َّي ًِ ۺ‪6‬ابیق ۺرےنہ ۺوایل ۺامس ۺافلع ۺ‪(،‬س)(امدہ ۺیقب‪،‬ان ص ۺاییئۺ‬
‫َّ‬
‫)۔ َّد ٰر ِر‪6‬وخیب‪،‬ااھچیئ۔أظ ِ ٰد ُ ِم‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺملکتم ۺ‪،‬ںیم ۺٓاےگ ۺرکات ۺوہں ۺ(لیعفت)ۺ‬
‫َّ ً‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ّل ۺاپان(امدہۺ‬‫ال ۺ(س) ۺنيْ ِ‬ ‫ال‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےن ۺاپای‪،‬ن ِ‬ ‫(امدہ ۺدقؾ‪،‬حیحص)۔ن ِ‬
‫َّ‬
‫یب‪6‬رپورش ۺرکےن ۺواال ۺامس ۺافلع ۺ‪(،‬لیعفت)۔ َّج ْوھ ر ِر‪6‬ومیت ۺ‪،‬عمجۺ‬ ‫لین ۺ‪،‬اوجػ ۺاییئ)۔ ُم َّر ِ ٰ ِ‬
‫َّ‬
‫ت ۺ‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاحرض ۺوتےنۺ‬ ‫اػ۔ ۺ ِذ ْى َّ ِ‬ ‫َّج َّو ِاھ ُ ِر۔ ۺ َّر َّد رػ ‪6‬پیس‪،‬عمج ۺا ْر َّد ر ِ‬
‫ب‪ 6‬ۺارمۺ‬ ‫اء ۺ(ػ) َّذيْ ً ِىا ۺاچانہ ۺ‪،‬ارادہ ۺرکان(امدہ ۺش ۺء‪،‬اوجػ ۺاییئ ۺو ۺ ۺزومہز ۺالؾ)۔إ َّ‬
‫عت ِد ْ ِ‬ ‫اچاہ ۺ‪،‬ذ َّ ِ‬
‫َّ‬
‫ِ‬ ‫ْ َّ‬
‫ؽ‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادحۺ‬ ‫ۺبسک‪،‬حیحص)۔ ۺ ُیض ِن ِ‬ ‫وادح ۺاحرض ۺرعموػ ۺوت ۺاحلص ۺرک ۺ‪(،‬ااعتفؽ)(امدہ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬
‫ۺ‪(،‬ااعفؽ)۔ھا أنا ذاۺ‪6‬ںیمۺہیۺوہں‪،‬ھا‪6‬رحػۺہیبنتۺےہۺ۔ۺ‬ ‫َّ‬ ‫ذمرکۺاغبئۺےھجتۺےبۺاینزۺرکدےۺاگ‬
‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫ّل‪6‬رپۺزگۺںیہنۺ‪،‬ہیۺرحػۺردعۺےہ۔ۺ َّینْ ُب ُت ‪6‬ۺاضمرعۺ‬ ‫اء‪6‬ع ِ‬ ‫ب‪6‬ایبنجۺ‪،‬ۺرپدیسیۺ‪،‬عمجۺض َّر َّب ُ ِ‬ ‫ض ِر یْ ر ِ‬
‫َّ َّ ً‬
‫اتا ۺاانگ ۺ۔ َّالْ َّو َّ‬ ‫َّ‬
‫ۺاولر ُی ۺاک‪،‬‬
‫ْ‬ ‫ےہ‬ ‫ۺ‬ ‫مس‬ ‫‪6‬ا‬ ‫ی‬ ‫ر‬ ‫ِ‬ ‫ت ۺ(ؿ) ۺنب‬ ‫رعموػ ۺوادحۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺااتگۺےہ ۺ‪،‬ن َّب َّ ِ‬
‫ػ‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺاقلب ۺرکتمی ۺوہات ۺےہۺ‬ ‫َش ُ ِ‬ ‫ولخمؼ‪،‬عمج ۺ َّو َّر َّایا۔ ۺ َّی ْ ُ‬
‫َّ َّ َّ ً‬ ‫َّ ُ‬
‫ِشاط ًِ ۺابزعت ۺوہان۔ َّو ِزيْ ر ِع‪6‬ذلیل ۺ‪،‬مک ۺرت(امدہ ۺوعض‪،‬اثمؽ ۺواوی)۔ۺ‬ ‫ػ ۺ(ک)‬ ‫ِش َّ ِ‬ ‫َّ َّ‬
‫َّ ْ َّ‬ ‫ر‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ر‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ب‪ 6‬ۺاخدناین ۺرشاتف ۺ۔ط ِريلً‪6‬ہبنک‪،‬رھگاہن ۺ‪،‬عمجۺ‬ ‫ل‪6‬ڑج‪،‬وادل ۺ‪،‬عمج ۺ ۺارول ۔حد ِ‬ ‫األر ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ن‪6‬اضمرعۺرعموػۺوادحۺؤمثنۺاغبئۺزتنیۺ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬
‫اب‪6‬ۺڑپکے‪،‬وادحۺَ ْو رب ۔تز ِی ُ ِ‬ ‫ل۔ َِ َّي ر ِ‬ ‫طرا ِئ ُ ِ‬
‫َّ ْ‬
‫دیتی ۺےہ ۺ(لیعفت)(امدہ ۺزنی‪،‬اوجػ ۺاییئ) ۺ۔ال َّ ِي ِتيْ ُ ِم‪6‬وہ ۺسج ۺےک ۺوادل ۺوفت ۺوہیگ ۺوہں‪،‬عمجۺ‬
‫َّ ر‬ ‫َّ ر‬ ‫ُ‬ ‫َّ ْ ر َّ‬
‫ْن‪6‬زخاہن‪ ،‬ۺعمج ۺع ُن ْو ر ِز۔ص ْو ِن‪6‬دمداگر ۺ‪،‬عمج ۺا ْص َّوان ۔ۺ‬ ‫ٔب۔ ۺع ْ رِ‬ ‫ٔب‪ 6‬ۺزویر ۺ‪،‬وادح ۺح ِ‬ ‫ی ۺ۔ ُح ِ ٰر ِ‬ ‫َّی َّتام ہ ِ‬
‫‪65‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ُم ُر ْو َّء رۃ ‪6‬وہ ۺٓاداب ۺاسفنہین ۺوج ۺااسنؿ ۺوک ۺاالخؼ ۺہنسح ۺرپ ۺرب ۺاہتخیگن ۺرکںی ۺ۔ ۺ ُم ْو ِن رس ‪6‬امونس ۺرکےنۺ‬
‫َّ ْ َّ َّ ُ‬
‫‪6‬زمکور ۺوہےن ۺوایل ۺ‪،‬امس ۺافلعۺ‬ ‫ِ‬
‫ً‬ ‫واال ۺامس ۺافلع ۺ(ااعفؽ) ۺ(امدہ ۺاسن‪،‬زومہز ۺاف)۔ ۺالو ِاھي‬
‫ُ ٰر َّ َّ ْ َّ ُ ْ َّ ْ َّ ُ‬ ‫َّ ْ‬
‫ار الع ِليلً ‪ 6‬ۺزمکو ۺرۺ‬‫اب‪6‬لقع ۺ‪،‬وادح ۺلب ۔ ۺاألبر ِ‬ ‫(ض)(امدہ ۺوھ‪،‬فین ۺرفموؼ)۔ال َّب ر ِ‬
‫ُ ُ َّ‬
‫اگنںیہ۔ ََّی ِاول ْو ِن‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺعمج ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺوکشش ۺرکےت ۺںیہ‪(،‬افمتلع) ۺ(امدہۺ‬
‫وحؽۺ‪،‬ۺاوجػۺواوی)۔‬
‫(‪-)۶۵‬رتہمج‪ -6‬ۺدنکسر ۺےس ۺاہک ۺایگ ۺےھجت ۺایک ۺوہا ۺہک ۺوت ۺاےنپ ۺااتسد ۺیک ۺمیظعت ۺاےنپ ۺابپ ۺےس ۺزایدہۺ‬
‫رکاتۺےہۺ‪،‬اسۺےنۺوجابۺدایۺ‪،‬اسۺےیلۺہکۺریماۺابپۺریمیۺمتخۺوہےنۺوایلۺزدن یۺاکۺببسۺےہۺاورۺ‬
‫ریماۺااتسدۺریمیۺابیقۺرےنہۺوایلۺزدن یۺاکۺببسۺےہۺ۔‬
‫یسکۺےنہکۺواےلۺیکۺوخیبۺاہللۺیہۺےکۺےیلۺےہ‪6‬‬
‫(‪-)۱‬ںیمۺ اےنپۺااتسدۺوکۺاےنپۺوادلۺرپۺدقمؾۺرکاتۺوہںۺ‪،‬احالہکنۺےھجمۺلضفۺورشػۺریمےۺوادلۺیکۺ‬
‫رطػۺےسۺالمۺےہۺ۔‬
‫(‪-)۲‬اس ۺےیل ۺہک ۺوہ ۺ(ااتسد)روح ۺیک ۺرپورش ۺرکےن ۺواال ۺےہ ۺاور ۺروح ۺومیت ۺےہ ۺ‪،‬اور ۺہیۺ‬
‫(وادل)مسجۺیکۺرپورشۺرکےنۺواالۺےہۺاورۺمسجۺپیسۺےہ۔‬
‫رضحتۺیلعۺریضۺاہللۺہنعۺےنۺرفامای‪6‬‬
‫(‪-)۱‬وتۺ اچےہۺسج ۺاکۺڑلاکۺوہۺادبۺاحلص ۺرکۺاسۺےیلۺہکۺادبۺیکۺۺوخیب ۺےھجتۺبسن ۺےسۺےب ۺاینزۺ‬
‫رکدےۺ یۺ۔‬
‫(‪ -)۲‬ےبۺکشۺ(لمکم)ونوجاؿۺوہۺےہۺوجۺہیۺےہکۺہکۺںیمۺہیۺوہںۺاورۺونوجاؿۺوہۺںیہنۺےہۺوجۺہیۺ‬
‫ےہکۺہکۺریماۺابپۺوہۺاھت۔‬
‫(‪-)۶۶‬رضحت ۺاریم ۺاعموہی ۺریض ۺاہلل ۺہنع ۺےن ۺ ۺاکی ۺصخش ۺوک ۺےتہک ۺوہےئ ۺانس‪’’6‬ہک ۺںیم ۺرپدیسیۺ‬
‫وہں‘‘وتۺاوہنںۺےناسۺےسۺرفامایۺرہۺزگۺںیہنۺ‪،‬ہکلبۺرپدیسیۺوہۺےہۺسجۺےکۺاپسۺادبۺہنۺوہ۔‬
‫(‪-)۶۷‬اہکۺایگۺےہۺہکۺٓادیمۺیکۺاچہپؿۺواہںۺےسۺوہیتۺےہۺاہجںۺوہۺراتہۺےہۺہنۺہکۺواہں ۺےسۺاہجںۺ‬
‫وہۺرپواؿۺڑچاتھۺےہۺاورۺٓادیمۺیکۺاچہپؿۺواہںۺےسۺوہیتۺےہۺاہجںۺوہۺوموجدۺراتہۺےہۺہنۺہکۺواہںۺ‬
‫تشت‬
‫ےسۺاہجںۺوہۺدیپاۺوہاتۺےہۺ۔(ا ھی)ۺ‬
‫اکیۺاشرعۺےنۺاہکۺےہ‪6‬‬
‫‪66‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫(‪-)۱‬رہۺزیچۺےکۺےیلۺولخمؼۺںیمۺاکیۺزتنیۺےہۺاورۺٓادیمۺیکۺزتنیۺادبۺاکۺاکلمۺوہانۺےہۺ۔‬
‫(‪)۲‬ۺ‪ٓ-‬ادیمۺاےنپۺٓادابۺیکۺوہجۺےسۺمہۺںیمۺمظعمۺوہاتۺےہۺارگہچۺوہۺبسنۺںیمۺمکۺرتۺ‪،‬سیسخۺوہ‬
‫(‪-)۶۸‬اہکۺایگۺےہ‪6‬ہکۺلضفۺوزبر یۺلقعۺاورۺادبۺیکۺاینبد ۺرپۺےہ ۺہنۺہکۺبسنۺاورۺاخدناینۺرشاتفۺ‬
‫یکۺوہجۺےسۺ‪،‬اورۺاہکۺایگ ۺےہۺہکۺٓادیمۺاینپ ۺتلیضفۺیکۺوہجۺےسۺ(دنلب)ۺےہ ۺہنۺہکۺہبنکۺاور ۺرھگاہنۺیکۺ‬
‫وہجۺےسۺ‪،‬اورۺٓادیمۺ(دنلبۺےہ)اےنپۺامکؽۺیکۺوہجۺےسۺہنۺہکۺاینپۺوخوصبریتۺیکۺوہجۺےسۺ‪،‬اورۺادبۺ‬
‫تشت‬
‫یکۺوہجۺےسۺدنلبۺےہۺہنۺہکۺاےنپۺڑپکوںۺیکۺوہجۺےس۔(ا ھی)‬
‫رضحتۺیلعۺریضۺاہللۺہنعۺےنۺرفامای‪6‬‬
‫(‪-)۱‬وخوصبریت ۺاؿ ۺڑپکوں ۺیک ۺوہج ۺےس ۺںیہن ۺےہ ۺوج ۺںیمہ ۺزتنی ۺدےتی ۺںیہ ۺ‪،‬ےب ۺکشۺ‬
‫وخوصبریتۺملعۺوادبۺیکۺوخوصبریتۺےہ۔‬
‫(‪ -)۲‬ۺ میتیۺوہۺصخشۺںیہنۺےہۺسجۺےکۺوادلۺوفتۺوہےکچۺوہں ۺہکلبۺمیتیۺوہۺےہۺوجۺملعۺورشاتفۺاکۺ‬
‫میتیۺےہ(ینعیۺملعۺےسۺانٓاانشۺےہ)۔‬
‫ئ‬
‫(‪-)۶۹‬ۺاریمۺالمونینمۺرضحتۺیلعۺۺرکؾۺاہللۺوہہجۺےنۺرفامای‪6‬ادبۺونوجاؿۺاکۺزویرۺےہ‪،‬ۺرضورتۺ‬
‫ےک ۺوتق ۺزخاہن ۺےہ ۺ‪ ،‬ۺاکلم ۺرمدایگن ۺرپ ۺدمداگر ۺےہ ۺ‪،‬سلجم ۺںیم ۺاسیھت ۺےہ ۺ‪،‬اہنتیئ ۺںیم ۺاتیسنۺ‬
‫دےنیۺواالۺےہۺ‪،‬ۺزمکورۺدؽ ۺاۺس ۺےکۺذرہعیۺٓاابدۺوہےتۺںیہۺ‪،‬رمدہۺںیلقعۺاسۺےکۺذرہعیۺزدنہۺوہیتۺ‬
‫ںیہ ۺ‪،‬زمکور ۺٓاںیھکن ۺاس ۺےس ۺرونش ۺوہیت ۺںیہ ۺاور ۺاس ۺےک ۺذرہعی ۺبلط ۺرکےن ۺواےل ۺاس ۺزیچ ۺوکۺ‬
‫ںیہۺ۔(ااثم َّؽۺارعلب)‬ ‫َّ‬ ‫اپےتیلۺںیہۺسجۺیکۺوہۺوکششۺرکےتۺ‬
‫ی ِْف أ َّدب األ ْح َّ‬ ‫الذ ْ ََّباو ْ‬ ‫َّ َّ َّٰ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫ِ‬ ‫‪:‬‬ ‫اث‬
‫ِ‬ ‫َّ‬
‫د‬ ‫َّ ( َّ‪ -)۷۰‬ظال َّ َّ ِ َّ ِ َّ ِ‬
‫ب ِ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ول ْي َّس ینطصو ْم ِم ْن ب ْص ِد ٖہ أد ُ ِ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫األد ُب األ ْسطال ِ ِْف ِرـضر‬ ‫ظ ْد َّینْط ُع َّ‬
‫ْ َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫ت َّ َّوًل َّی ِل ْ ُی َّول ْو ظ َّٰو ْم َّت ٗي اْلذ ـ ـ ُ ِ‬
‫ـب ِ‬ ‫إ َّٰن الْ ُض ُر ْو َّن إ َّذا َّظ َّٰو ْم َّت َّوا إ ْص َّت َّد َّل ْ‬
‫َّ َّ ِ َّ َّ ُ َّ ِ ٰر ُ َّ ُ ْ َّ َّ ْ ُ َّٰ َّ‬ ‫ِ‬
‫اإلمام ص ِٔب یط ِاخر األض ِنياء اْلوال‪ِ :‬‬ ‫وظال ِ‬
‫َّ َّ ْ ر َّ ُ َّٰ َّ ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ال ِ‬ ‫لنا ِصلم و ِللجو ِال م ِ‬ ‫اْل ٰب ِار ِطيْ َّنا‬ ‫َّرزيْ َّنا ظ ْد َّمً َّ‬
‫ِ َّ ِ‬
‫َّ َّٰ ْ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ٗ َّ َّ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ٰ ْ‬
‫ال ِ‬ ‫إن ال َّـُمل یطین ص ْن ظ ِر یْب و ِإن ال ِصلم ليس لي زو ِ‬ ‫ط ِ‬
‫َّ ٰہ َّ َّ َّ ٓ َُّ‬
‫وِ ِّلل ما ظال اًلخر‪ِ :‬‬

‫‪67‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َّ َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُٰ ُ‬ ‫َّ ْ ْ‬
‫الرد ْو ِر ِمث ْ ُل الذ ْم ِس ِِف الطل ِؽ َّوال َّصظ ُل ِلل َّم ْر ِء ِمث ْ ُل‬ ‫ال ِصل ُم ِِف‬
‫ْ‬ ‫َّٰ‬
‫ؽ ِ‬ ‫التاج ِلل َّم ِل ِ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ْ ْ ْ‬ ‫ْ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ ِ ُ‬
‫ؽ ِ‬ ‫طاذد ْد َّی َّدیْؽ ِ ََّب ْب ِل ِال ِصل ِم ُم ْص َّت ُر ـ ـ ًُِم طال ِصل ُم ِلل َّم ْر ِء ِمث ْ ُل الـ َُّْم ِء ِل ٰلد َّم ِ ِ‬
‫َّ َّ َّ َّ ٰر ْ ْ ٰ َّ‬
‫ِ‬ ‫‪:‬‬ ‫ت‬ ‫ِ‬ ‫ضا‬ ‫وظال ص ِٔب ِِف ِحط ِظ الل‬
‫َّ ْ َّ َّ ٗ ْ َّ َّٰ َّ َّ ْ َّ ُ‬ ‫ْ ُ َّ ْ‬ ‫َّ ُ َّ‬
‫ان ِ‬ ‫و ِتلؽ لي ِصند الذدا ِئ ِد أصو ِ‬ ‫ات الـ َّْم ْر ُِء َّیعث ُر نط ُص ٗي‬ ‫ِ‬ ‫ِبظ ْد ِر لض‬
‫ُ‬ ‫ْ َّ َّ‬ ‫َّ ُ ُ‬ ‫ً‬ ‫َّ َّ ْ َّ ْ ٰ َّ‬
‫اْل ِظيْظ ًِ ِإنْ َّدان ِ‬ ‫ات ُم َّد ِارصا طع ٰل ِل َّدان ِب‬ ‫ظ الل ِ‬
‫ض‬ ‫طب ِادر إل ِحط ِ ِ‬
‫ِ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ ُ َّ ْ ً َّ َّ َّ ً ْ ُ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫ان صزم ص َّٔب دطر طظال‬ ‫األدع ًندر یو ْما َْجاصًُ ِمن حع َُّم ِئ ْ ٖي وع َّ ُْ‬ ‫َّ(‪ -)۷۱‬دأل‬
‫ْ َّ ْ َّ َّ‬
‫اْلع َّم ًِ أ ْح ِع ْم ِطيْ ٖي أص َُّم ِ ْل وأت ِظ ْن ِب ٖي أذ َّض ِال ‪،‬ظال‬ ‫ِ‬ ‫أ ْو ِز ُح ْوا ِل َّ َّد ِب ْيّل ِم َّن‬
‫َّ ْ ُ ْ ُ َّ َّ ٰ ُ َّ َّ ُ َّ َّ ْ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّ ْ َّ َّ ُ ْ َّ َّ ٗ َّٰ ْ َّ ْ‬
‫‪،‬ألن الظل َّب‬ ‫ل ظل ٰ ُبؽ ُمبً ذْی وًل بضزتي َّٰ ِ‬ ‫ع ِبْی اْلعُم ِء أیوا الـ َّْم ِلؽ ًل تدخ ِ‬
‫اَتذہ و ِز یْ ًرا‬ ‫َّ‬ ‫ٗ‬ ‫ْ‬
‫و‬ ‫َّ‬ ‫ر‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ع‬ ‫ط‬
‫ْ‬
‫ال‬ ‫ل‬ ‫م‬‫َّ‬ ‫ْ‬
‫اص‬ ‫َّ‬
‫‪،‬و‬ ‫ي‬ ‫ب‬ ‫ل‬ ‫ظ‬
‫َّ‬
‫ت‬‫َّ‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫ب‬ ‫س َّی َّظلْ ً‬ ‫َّخار َّي ُت ٗي َّعإ ْسي َّوإ ٰ َّّنا ُ ٰ‬
‫ِ‬
‫َّ ِ ْ َّ ْ ِ َّ ْ ِ َّٖ َّ ِ ً ِ َّ ُ ْ ً َّ ْ ِ َّ ٖ ْ َّ ْ َّ ُ ِ ْ َّ ْ َّ ْ َّ ُ ِ ْ َّ ْ ً َّ َّ‬ ‫ِ‬
‫دتي ِظشا وًل‬ ‫احبا و م ِذْیا‪،‬واجت ِود أن تعون ِِف لي ِلؽ م ِ‬ ‫‪،‬واجص ِل َّالصظل ر ِ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّت ْ َّ‬
‫َش ْع ِ ِْف أ ْمر ِبض ْ ِْی َّمذ َّو َّرۃ َّو ََّتن ِب ال َّـميْ ُ َّل َّوالـ ُْم َّح َّاباۃ ِ ِْف َّوظ ِت ال َّص ْد ِل‬
‫ت‬ ‫صط ْ ْ‬ ‫َّو ْاإلنْ َّراػ َّطإ َّذا َّط َّصلْ َّت ہذل َّؽ َّج َّرت ْاأل ُم ْو ُر َّص َّٔب إیْ َّثار َّؽ َّو َّت َّ َّٰ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ َّ ِ ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ِب ِإ ْخ ِت َّي ِارؽ ۔(للضزال) ظال ب ْصزو ِْم‪6‬‬
‫ُ‬ ‫َّ‬
‫الدنْ َّيا ُ ُ‬ ‫ُٰ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُٰ ُ‬ ‫ْ‬
‫ْس ْو ُر ِ‬ ‫الدنْ َّيا ض ُر ْو رر ض ُر ْو ُر ال َّـم ْر ِء ِِف‬ ‫ْس ْو ُر ال َّـم ْر ِء ِِف‬ ‫ُ ُ‬
‫ْی ِ‬ ‫اح ُی ِن ْ ُ ِ‬ ‫ر َّب ر‬ ‫َّخ ِليْ ُل الـ َّْم ْر ِء َّط ُو َّو َّد ِليْ ُل الْ َّص ْظل َّو َّص ْظ ُل الـ َّْم ْر ِء ِم ْ‬
‫اْل ِ ْل ُم َّ ِوز یْ ُر ٗہ َّ‪،‬والْ َّص ْظ ُل َّدليْ ُل ٗي ‪َّ ،‬و الْ َّص َّملُ‬ ‫َّ ْ‬
‫‪،‬و‬ ‫ن‬ ‫ىم‬ ‫ـم‬‫(‪َّ -)۷۲‬الْصلْ ُم َّخليْ ُل ال ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ ُ ٗ َّ ٰ ْ ُ َّ ُ ٗ َّ َّٰ ِ ْ ُ َّ ْ ُ ُ ُ ْ ِ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّٰ ُ َّ َّ ہ‬
‫الرطؼ وا ِلدہ ‪،‬والرَب أ ِمْی جنو ِد ٖہ‪،‬طن ِاھيؽ ُِبرلً تتأمر صٔب ھ ِذ ِہ‬ ‫ظا ِئدہ‪،‬و‬
‫ْ َّ ْ َّ ِ َّٰ ْ َّ‬
‫الَشیط ًِ۔ ِ‬ ‫اْلرل ًِ ِ‬
‫رْ‬ ‫رْ‬ ‫ر‬ ‫َّ َّ ر َّ ْ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ل۔ ِرض ِر‪6‬‬ ‫ال‪ 6‬ۺےچب ۺ‪،‬وادح ۺ ِسط ِ‬ ‫ث۔أسط ِ‬ ‫اث‪ 6‬ۺون ۺرمع ۺولگ‪،‬وادح ۺحد ِ‬ ‫حل لغات‪ 6‬ا ْحد ر ِ‬
‫ُ ر َّ‬ ‫ر‬ ‫ُ‬
‫ت‪6‬لعف ۺامیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرکۺ‬ ‫رن۔ظ َّٰو ْم َّ ِ‬ ‫مک ۺرمعی‪،‬نپچب۔ض ُر ْو ِن‪6‬اشںیخ‪،‬وادح ۺض ِ‬
‫َّ‬
‫ت‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادحۺ‬ ‫احرض‪،‬وتےن ۺدیساھ ۺایک(لیعفت)(امدہ ۺوقؾ‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ ِإ ْص َّت َّدل ْ ِ‬
‫َّ‬
‫ی‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادحۺ‬ ‫ؤمثن ۺاغبئ‪،‬وہ ۺدیسیھ ۺوہیئ ۺ(ااعتفؽ) ۺ(امدہۺدعؽ‪،‬حیحص)۔ ۺًل َّی ِل ْ ُ ِ‬
‫َّ َّ‬
‫ذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺرنؾ ۺںیہن ۺوہیت ۺےہ‪ً،‬ل ِن ۺ(ض) ِليْ ًنا ۺرنؾ ۺوہان(امدہ ۺنیل‪،‬اوجػ ۺاییئ۔‬
‫‪68‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ر‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫ر‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ ُ ر َّ ْ َّ ْ‬ ‫َّ َّ‬
‫ال‪ 6‬ۺاجلہۺ‬ ‫ین۔ ۺجو ِ‬ ‫ٰ‬
‫اء‪ 6‬ۺامدلار ۺولگ‪،‬وادح ۺض ِ ِ‬ ‫ب‪6‬ومیٹ ۺڑکلی‪،‬عمج ۺخذب ۔األض ِني ِ‬ ‫خذ ر ِ‬
‫ِض‬ ‫ل۔ َّر ِزيْ َّنا‪6‬لعف ۺامیض ۺرعموػ ۺعمج ۺملکتم ۺ ۺمہ ۺرایض ۺوہےئ‪ ،‬ۺ َّر ِ َّ‬ ‫ولگ‪،‬وادح ۺ َّج ِاھ ر ِ‬
‫َّ ٰ ُ ُ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬
‫لرد ْو ُ ِر‪6‬دؽ ۺ‪،‬وادحۺ‬ ‫اء ۺراض ۺدنم ۺوہان(امدہ ۺرض‪،‬ان ص ۺاییئ)۔ا‬ ‫(س) ِرزا َّو َّرز ً ِ‬
‫ُُْر ُ ْ ُ‬ ‫َّ ْ َّ ر َّ َّٰ‬ ‫َّ ْ َّ َّ ُ‬
‫س۔اذد ِْد‪6‬لعف ۺارمۺ‬ ‫ؽ‪ 6‬ۺٓاامسؿ‪،‬عمج ۺاطّلؽ ۔الذ ْم ُس ‪6‬وسرج‪،‬عمج ۺَشو ِ‬ ‫َّر ْد ر ِر۔ ۺالطل ِ‬
‫اہ(امدہ موہ‪،‬اوجػ ۺواوی)۔‬ ‫اء‪6‬اپین‪،‬عمج ۺ ِم َّي ر ِ‬ ‫ۺابدنھ ۺےل(ؿ)۔ َّم ر ِ‬ ‫رعموػ ۺوادح ۺاحرض ۺوت‬
‫ر‬ ‫َّٰ‬ ‫ُ َّ ر َّ َّٰ َّ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ْ َّ ر َّ ٰ ُ َّ‬ ‫َّ َّ ر‬
‫ؽ‪ 6‬ۺیلھچم‪،‬عمج ۺاساؽ ۔ ۺاللضات ‪6‬زابؿ‪،‬وادح ۺلض ًِ ۺ۔الذدا ِئد ‪6‬ںیتبیصم ۺ‪،‬وادح ۺ ِذد ِۃ۔ۺ‬ ‫س ِ‬
‫ً‬
‫َّب ِاد ْ ِر‪ 6‬ۺلعف ۺارم ۺوادح ۺاحرض ۺرعموػ ۺ ۺ ۺوت ۺدلجی ۺرک‪ ،‬ۺ(افمتلع) ۺ۔ ُم َّد ِارصا ‪ 6‬ۺوکشش ۺرکےنۺ‬
‫َّ ْ ر َّ‬ ‫ر‬
‫واال‪،‬امس ۺافلع ۺ‪(،‬افمتلع) ۺ۔ ِل َّدان ‪6‬زابؿ‪،‬عمج ۺال ِد َّن ًِ۔ص َّز َّ ِم‪6‬امیض ۺرعموػ ۺ ۺوادح ۺذمرکۺ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اغبئ ۺاس ۺےن ۺہتخپ ۺارادہ ۺایک ۺ‪،‬ص َّز َّ ِم(ض)ص ْز ًما ۺہتخپ ۺارادہ ۺرکان۔ا ْو ِز ُح ْوا ۺعمج ۺذمرک ۺاحرض ۺمتۺ‬
‫‪6‬داشن ۺدنماہن ۺابت۔ۺ‬ ‫ً‬‫م‬ ‫ل‪6‬راہتس ۺ‪،‬رطہقی ۺ‪،‬عمج ۺ ۺ ُد ُب رلِ۔ ِحع ْ َّ‬ ‫ِ‬ ‫ایبؿ ۺرکو ۺ‪(،‬ااعفؽ)۔ َّدبيْ ر‬
‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬
‫ل‪6‬اکؾ‪،‬وادحۺ‬ ‫ر‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ۺوہں(ااعفؽ)۔أصُم ِ‬ ‫ۺرکات‬ ‫ۺوبضمط‬ ‫ۺںیم‬ ‫ۺ‬ ‫ۺملکتم‬ ‫ۺوادح‬ ‫ۺرعموػ‬ ‫ۺاضمرع‬ ‫‪6‬‬ ‫ِ‬
‫م‬ ‫أ ْحع ُ‬
‫ر‬ ‫َّ ْ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ِ ُ‬
‫ال‪6‬اکؾ ۺ‪،‬احںیتلۺ‬ ‫ۺرکات ۺوہں۔أذض ِ‬ ‫ۺاضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺملکتم ۺ َّۺںیم ۺ ۺہتخپ َّ َّ ٰ ُ‬ ‫ن‪6‬‬ ‫ُ‬
‫ل۔ ۺأت ِظ ِ‬ ‫ص َّم ر ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ ْ‬
‫ل۔ ُحع َُّم ُ ِء‪6‬داشنۺدنمۺولگ‪،‬وادحح ِعيْ رم ۔تظل رب ‪6‬انٹلپ‪،‬دصمرۺ(لعفت)ۺ(امدہۺ‬ ‫‪،‬وادحۺذض ر ِ‬
‫ی‪6‬امیض ۺوہجمؽ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺ‪،‬انؾ ۺراھک ۺایگ‪(،‬لیعفت)(امدہ ۺومس‪،‬ان صۺ‬ ‫س َّ ِ‬‫بلق‪،‬حیحص)۔ ۺ ُ ٰ‬
‫َّٰ ِ‬
‫ْ‬
‫واوی)۔ ِإ َِت ِذ‪6‬وادحۺاحرضۺارمۺرعموػۺ‪،‬وتۺانبۺےل‪(،‬ااعتفؽ)(امدہۺوذخ‪،‬اثمؽۺۺواوی‪،‬الصۺںیمۺ‬
‫َّ‬ ‫َ ْ‬
‫اء۔ ِإ ْج َّت ِو ِْد‪6‬وادح ۺاحرض ۺرعموػ ۺوت ۺوکشش ۺرک‪،‬ۺ‬ ‫ِا ْوت ِس ٌظ ۺاھت)۔ َّو ِز یْ ر ِر‪6‬اسیھت‪،‬عمج ۺ ُوز َّر َّ ِ‬
‫َّ‬ ‫ً‬
‫شا ۺ‪6‬اجےنگ ۺواال ۺامس ۺافلع(ااعفتسؽ)(امدہ ۺیلظ‪،‬اثمؽ ۺاییئ) ۺ۔ ۺًل‬ ‫(ااعتفؽ)۔ ُم ْد َّت ْي ِظ ِ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّت ْ َّ‬
‫ب‪6‬لعف ۺارم ۺ ۺوادح ۺاحرضۺ‬ ‫َش ِْع‪6‬لعف ۺیہن ۺوادح ۺاحرض ۺرعموػ ۺ‪،‬وت ۺرشوع ۺتم ۺرک ۺ ۺ(ػ)۔ ََّت ٰن ْ ِ‬
‫ُ‬
‫ل‪6‬ۺکھجۺاجان‪،‬املئۺوہان‪،‬ۺ(احلصۺدصمر)ۺ۔ۺ َُّم َّاب راۃ ‪6‬ۺااصنػۺ‬ ‫رعموػۺوتۺدورۺرہۺ‪(،‬لعفت)۔ َّميْ ر ِ‬
‫ےس ۺٹہ ۺرک ۺاملئ ۺوہان ۺ‪،‬رطػ ۺداری ۺدصمر ۺ(افمتلع) ۺ(امدہ ۺوبح‪،‬ان ص ۺواوی)۔ ِإیْ ر ِ‬
‫ثار ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ‬
‫ر‬
‫اْیان ۺےک ۺاقدعے ۺےکۺاطمقب ۺزمہ ۺ‬ ‫‪6‬دنسپ‪،‬اننچ‪،‬انچؤ‪،‬دصمر(ااعفؽ)(الصۺںیم ِإأَاراھت ِ‬
‫َّ َّ َّٰ ْ‬
‫ت ۺ‪6‬لعف ۺامیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاحرض ۺ‪ ،‬ۺوتؿ‬ ‫صط َّ ِ‬ ‫ثار ۺوہایگ)ت‬ ‫اثہین ۺوک ۺی ۺےس ۺدبؽ ۺدای ۺ ِإیْ ر ِ‬
‫ےرصتػۺایک‪(،‬لعفت)۔ ِإ ْخ ِت َّي رار ‪6‬اایتخرۺرکان‪،‬اننچ‪،‬دصمر‪(،‬ااعتفؽ)(امدہ ۺریخ‪،‬اوجػ ۺاییئ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫)۔ ُ ُ‬
‫ل‪6‬ۺ‬‫ور ِ‪6‬دوھاک دانی‪ ،‬دصمر (ؿ)۔خ ِليْ ر ِ‬ ‫ْس ْو ر ِر‪6‬وخش ۺوہان‪ ،‬دصمر‪( ،‬ؿ)۔ ض ُر ر ِ‬
‫‪69‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ر‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ َّٰ ر‬
‫ْی‪6‬اضمرعۺرعموػۺوادحۺذمرکۺ‬ ‫ح۔ی ِن ِ‬ ‫دوتس ‪،‬عمجۺخّلن ۔ ِمرباح ‪6‬ۺرچاغۺ‪،‬عمجۺمر ِابي ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ ْ ْ‬
‫ْللم ‪ 6‬ۺربصو ۺربدابری ۺ‪،‬دورۺ‬ ‫اغبئ ۺوہ ۺرونشۺرکات ۺےہ ۺ‪ ،‬ۺ(ااعفؽ) ۺ(امدہ ۺونر‪،‬اوجػۺواوی)۔ۺا ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ادنیشی۔ظا ِئ ر ِد‪6‬رامنہ‪،‬امسۺافلعۺ(ؿ)ۺ(امدہۺوقد‪،‬اوجػۺواوی)۔ۺن ِاھ ْيؽ ‪6‬ےھجتۺاکیفۺےہۺ‪،‬ۺامسۺ‬
‫افلع‪(،‬ض) ۺ ۺ(ہی ۺہملک ۺاقمؾ ۺدمح ۺںیم ۺوطبر ۺبجعت ۺوبال ۺاجات ۺےہ ۺرھپ ۺرثکت ۺاامعتسؽ ۺےس ۺرہ ۺبجعتۺ‬
‫ےہ ۺاور ۺوچہکن ۺہی ۺامس ۺافلع ۺےہ ۺاس ۺےیل ۺاس ۺےس ۺؤمثن ۺ ۺاور ۺہینثت ۺاور ۺعمج ۺبسۺ‬ ‫ںیم ۺوبال ۺاجات ۺ‬
‫َّ َّ َّ ٰ َُّ‬
‫ٓاےت ۺںیہ) ۺ۔ ۺتتأم ِر‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺؤمثن ۺاغبئ ۺ‪،‬اقضب ۺوہیت ۺےہ‪،‬طلسم ۺوہیت ۺےہۺ‬
‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ ر‬
‫رلً ‪6‬اعدت‪،‬عمجۺخ َّرا ِئ ُل ۔ ُج ْن رد ‪6‬ۺرکشلۺ‪،‬عمجۺ ُج ُن ْو ر ِد۔‬ ‫(لعفت)ۺ(امدہۺارم‪،‬زومہزۺاف)۔ۺخ‬
‫(‪-)۷۰‬رتہمج‪-6‬ربشاویۺےنۺونزیخۺولوگںۺےکۺادبۺےکۺہلسلسۺںیمۺاہکۺےہ‪6‬‬
‫(‪-)۱‬ےبۺکشۺادبۺوچبںۺوک ۺنپچب ۺ(مکۺرمعی)ںیمۺافدئہۺداتیۺےہۺاور ۺنپچب ۺےکۺدعب ۺاںیہنۺادبۺ‬
‫افدئہۺںیہنۺداتیۺےہ۔‬
‫(‪-)۲‬تقی ًنا ۺاشوخں ۺوک ۺبج ۺوت ۺدیساھ ۺ ۺرکے ۺاگ ۺوت ۺوہ ۺدیسیھ ۺوہاجںیئ ۺ ی ۺاور ۺارگ ۺوت ۺوسیھک ۺڑکلی ۺوکۺ‬
‫دیساھۺرکےۺوتۺوہۺرنؾ(دیسیھ)ۺںیہنۺوہ ی۔‬
‫رضحت ۺیلع ۺریض ۺاہلل ۺہنع ۺےن ۺاجلہ ۺامدلاروں ۺرپ ۺاس ۺابت ۺےس ۺرخف ۺرکےت ۺوہےئۺ‬
‫رفامای‪6‬‬
‫(‪-)۱‬مہ ۺاےنپ ۺادنر ۺاہلل ۺیک ۺمیسقت ۺرپ ۺرایض ۺںیہ ۺہک ۺامہرے ۺےیل ۺملع ۺےہ ۺاور ۺاجولہں ۺےک ۺےیل ۺامؽۺ‬
‫ےہ۔‬
‫(‪-)۲‬وتۺامؽۺدلجۺیہۺمتخۺوہاجےئۺاگۺاورۺےبۺکشۺملعۺےکۺےیلۺزواؽ(انف)ۺںیہنۺ۔‬
‫اورۺاہللۺیہۺےکۺےیلۺوخایبںۺںیہۺوجۺدورسےۺےنۺاہکۺےہ‪6‬‬
‫(‪-)۱‬ملعۺونیسںۺںیمۺاےسیۺیہۺےہۺےسیجۺوسرجۺٓاامسؿۺںیمۺاورۺلقعۺٓادیمۺےکۺےیلۺاےسیۺیہۺےہۺ‬
‫ےسیجۺاتجۺابداشہۺےکۺےیل۔‬
‫(‪)۲‬ـوتۺاےنپۺدوونںۺاہوھتںۺوکۺملعۺیکۺریسۺےسۺوبضمیطۺےسۺابدنھۺےلۺ‪،‬ویکہکنۺملعۺٓادیمۺےکۺےیلۺ‬
‫اےسیۺیہۺےہۺےسیجۺاپینۺیلھچمۺےکۺےیلۺ۔‬
‫زابونںۺوکۺایدۺرےنھکۺےکۺقلعتمۺرضحتۺیلعۺےنۺرفامایۺےہ‪6‬‬

‫‪70‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫(‪-)۱‬زابونں(یکۺایدۺداتش)ےک ۺاطمقبۺٓادیم ۺاکۺعفن ۺزایدہۺوہاگۺاور ۺوہۺ(اجاکنری)اسۺےکۺےیلۺ‬
‫وتبیصمںۺےکۺوتقۺدمداگرۺوہ ی۔‬
‫(‪ -)۲‬وت ۺزابونں ۺوک ۺاید ۺرکےن ۺیک ۺرطػ ۺوکشش ۺرکےت ۺوہےئ ۺدلجی ۺرک ۺ‪،‬اس ۺےیل ۺہک ۺرہ ۺزابؿۺ‬
‫تقیقحۺںیمۺ(اکیۺلقتسمۺ)ااسنؿۺےہ۔‬
‫(‪-)۷۱‬دنکسر ۺےن ۺاکی ۺدؿ ۺاےنپ ۺداشن ۺوروں ۺیک ۺامجتع ۺےس ۺوپاھچ ۺہکبج ۺوہ ۺرفس ۺاک ۺارادہ ۺےیکۺ‬
‫وہےئۺاھتۺ‪،‬وتۺاس(دنکسر)ےنۺاہک‪،‬ریمےۺےیلۺتمکحۺاکۺااسیۺراہتسۺایبؿۺرکوۺسجۺےسۺںیمۺاےنپۺ‬
‫اکومں ۺوک ۺوبضمط ۺرکو ۺاور ۺاس(راہتس)ںیم ۺاینپ ۺاحوتلں ۺوک ۺہتخپ ۺرکوں‪(،‬ہی ۺابت ۺنس ۺرک)اکیۺ‬
‫ڑبے ۺمیکح ۺےن ۺاہک ۺ‪،‬اے ۺابداشہ! ۺاےنپ ۺدؽ ۺںیم ۺیسک ۺزیچ ۺیک ۺتبحم ۺاور ۺہن ۺیسک ۺزیچ ۺیک ۺدینمش ۺدالخۺ‬
‫رک‪،‬ویکہکنۺدؽۺیکۺاختیصۺاسۺےکۺانؾۺیکۺرطحۺےہۺاور(اسۺاک)انؾۺبلقۺراھکۺایگۺاسۺےکۺاےنٹلۺ‬
‫ےنٹلپ ۺیک ۺوہج ۺےس ۺ‪،‬اور ۺوغر ۺورکف ۺرکےک ۺاکؾ ۺرک ۺاور ۺاےس ۺوزری ۺانب‪،‬لقع ۺوک ۺدوتس ۺاور ۺریشم(وشمرہۺ‬
‫دےنیۺواال)انب‪،‬وتۺراتۺوکۺدیبارۺوہےنۺیکۺوکشش ۺرک‪،‬اورۺیسکۺاکؾۺوک ۺریغبۺوشمرہۺےک ۺرشوعۺہنۺ‬
‫رک‪،‬دعؽۺوااصنػۺےکۺوتقۺاکھجؤۺاورۺرطدفاریۺےسۺچب‪،‬اورۺبجۺٓاپۺاےسۺرکںیۺےگۺوتۺامتؾۺ‬
‫اکؾۺٓاپۺیکۺدنسپۺےسۺاجریۺوہںۺےگ‪،‬اورۺٓاپۺاےنپۺاایتخرۺےسۺاکؾۺرکںیۺےگ۔(زغایل)‬
‫یسکۺےنۺاہکۺےہ‪6‬‬
‫(‪ٓ-)۱‬ادیمۺاکۺداینۺںیمۺوخشۺوہانۺدوھاکۺےہۺ‪،‬اورۺداینۺںیمۺٓادیمۺاکۺدوھاکۺیہۺوخیشۺےہ۔‬
‫(‪ٓ-)۲‬ادیم ۺاک ۺدوتس ۺوت ۺوہ ۺلقع ۺیک ۺدلیل ۺےہ ۺ‪،‬اور ۺااسنؿ ۺیک ۺلقع ۺوہ ۺرچاغ ۺےہ ۺوج ۺ(دورسوںۺ‬
‫وک)رونشۺرکاتۺےہ۔‬
‫(‪-)۷۲‬ملعۺومنمۺاکۺدوتسۺےہ‪،‬ربدابریۺاسۺاکۺوزریۺےہۺ‪،‬لقعۺاسۺیکۺدلیلۺےہ‪،‬لمعۺاسۺاکۺ‬
‫رامنہ ۺےہ‪،‬رنیم ۺاس ۺاک ۺابپ ۺےہ‪،‬ربص ۺاس ۺےک ۺرکشل ۺاک ۺاریم ۺےہ‪،‬وت ۺریتے ۺےیل ۺایسی ۺاعدت ۺاکیفۺ‬
‫ےہۺوجۺاسۺرشفیۺاعدتۺرپۺاقضبۺوہ۔(ربشاوی)‬

‫‪71‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ ْ َّ ُ َّٰ ُ‬
‫ث ِ‬ ‫اب الثا ِل ِ‬ ‫الب َّ‬
‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬
‫ِِف األ ْمث ِال الدا ِئ َّر ِ ِۃ ِ‬
‫َّ ُ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ‬ ‫ْ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َّ ْ‬
‫‪)۷۳‬۔ ِإَ َّن َّ ِان ًل َّیذ َّب َّص ِان سا ِل ُب ِصلم َّوسا ِل ُب َّمال ۔أخوؽ من ردظؽ‬ ‫(‬
‫َّٰ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ ْ َّٰ ْ ُ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ُ ْ َّ َّ ُ َّ َّ َّ ْ‬
‫ِف الن ِريح ًِ ھجمت ِبؽ‬ ‫۔إذا أردت أن تساع طدل مایدتساع ۔إذا بالضت ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ ِ َّ َّٰ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ْ ر َّ َّ ِ ْ َّ ْ ً ِ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ‬
‫صٔب الط ِزيح ًِ ِ۔إذا زاطؽ م ِعروہ طأظ ِر ٖہ رَبا ِ۔إذا ظ ِدمت ِمن دطر طأھ ِد‬
‫َّٰ‬ ‫ْ‬ ‫ُ ْ‬ ‫ُ ٓ َّ ُ ْ‬ ‫ٓ َّ ُ ْ ْ َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ِأل ْھ ِلؽ َّول ْو َّح َّج ًرا ۔اطً ال ِصل ِم ا ِٰلن ْد َّيان ۔اطً اْل ُ ُر ْو َّء ِۃ خل ُػ ال َّو ْص ِد ِ۔إن‬
‫ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ُ ُ َّٰ ْ َّ ْ َّ ْ َّ ْ ُ ْ َّ ُ َّٰ َّ ْ ً َّ ْ َّ َّ ُ َّٰ َّ َّ‬
‫اْل ْ ِْی َّط ِاصل ٗي ِ۔إنؽ ًل‬ ‫اْلواد ظد یصثر ۔إن اْل ِدید باْل ِدی ِد یطلح ۔إن خْیا ِمن ِ‬
‫َّ ْ ْ َّ َّٰ ْ ِ َّ ْ َّ َّ ِ ْ َّ ْ ُ ْ َّ َّ ِ ْ َّ ہ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ً ْ َّ ْ َّ ُْ‬
‫ا۔إن َل یعن‬ ‫َتِن ِمن الذو ِؽ ال ِصنب ۔إن َل تضض صٔب الظذی َل ترض أبد‬
‫َِّ ر َّ َّ ر ْ َّ ُ ِ ٰ ُ ْ ُ َّ ْ َّ ِ َّ ً َّ َّٰ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ر َّ َّٰ ُ ِ ْ َّ َّ‬
‫ِوطاؼ ط ِطراؼ ِ۔إن یع ِن الذضل ِمودۃ ط ِإن الطراغ مطددۃ ۔أول الضز ِب‬
‫ِ‬ ‫۔‬ ‫م‬ ‫ُج ُن ْو رن َّو ٓا ِخ ُر ٗہ َّن َّد ر‬
‫َّ ْ ْ ْ َّ َّ َّٰ َّ ْ ُ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ ُ ٰ ُ ُ ٰر َّ ْ َّ َّٰ ٗ ُ ٰ ُ َّ ْ ْ َّ ُ َّ َّٰ ُ‬
‫أح ِدن ِإن أردت أ َّن َیدن ِإليؽ ۔ا َّْلر حر و ِإن مدي الض ۔ا ِْلعمً زالً‬
‫َّ‬ ‫َّٰ‬ ‫َّ َّ ْ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ْ‬
‫الر ِدیْ ِؼ َّول ْو ِِف‬ ‫۔ح ِاطظ ص َّٔب‬ ‫۔حال األ َّج ُل َّ َّد ْون األم ِل‬ ‫اْل ُ ْى ِم ِن‬
‫َّ ْ َّ ُ ْ ْ َّ ْ َّ َّ‬ ‫ْ َّ‬
‫ْیؽ ل ٗي ۔ ِ‬ ‫سؽ أوجب ِمن ِحط ِظ ض ِ ِ‬ ‫۔ح ْط ُش َّؽ ِل ِ ٰ‬ ‫ؼ‬ ‫ْ‬ ‫ی‬ ‫ر‬ ‫اْل‬
‫َّ ِ ِ ُ ِ َّ ُ ِ‬
‫خ ْ ُْی األ ُم ْو ِر أ ْو َّدس َّوا ۔ ِ‬
‫ِ‬ ‫۔‬ ‫ي‬
‫ِ‬ ‫الر ْ َُب َّص َّليْ‬ ‫َّ َّ ُ َّٰ ْ َّٰ‬
‫دواء الدھ ِر‬
‫َّ‬
‫ت م ْن َّل ْط َّشً ُ۔ر َّٰب َّزنْؽ أطْ َِّض إلہ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫اْلعْم ًِ َماطً اّلل ۔ر ٰب ح ْرب ذ ٰب ْ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ُ ْ‬
‫ِ‬ ‫رأس ِ‬
‫ہ َّ َّ ِ ُ َّٰ َّ ْ َّ َّ ُ ْ ُ َّ ْ َّ ً ُ َّٰ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ْ ِ َّ ً‬ ‫َّ َّ َّ ََّّ‬
‫داحً وتصب ِإل راحً ۔رب طرحً تصود ترحً ۔رب ع ِ ِلمً دلبت ِنصمً‬
‫ُ َّٰ َّ َّ َّ ٰ ُ ُ‬
‫الدع ْو ُت َّج َّو ًابا ۔ ِ‬ ‫۔رِبا عان‬
‫۔د ْو ُء اْللؼ ُی ْص ِد ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ان َّضذ ْو رم َّخ ْ رْی م ْن طتْ َّنً َّت ُد ْو ُم ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ْ َّ ر‬
‫ي۔ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫د لس‬
‫ات الْ ِط َّصال َّخ رْیْ‬ ‫اس۔ َّذ َّو َّاد ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّٰ ٰ ُ َّ ْ َّ ٗ َّ ر َّ ٰ ُ َّٰ َّ ْ ُ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ٗ ِ َّٰ‬
‫ِ‬ ‫اس من یب ِاِل أن یراہ الن ِ‬ ‫لَش ظ ِلي َّلي ع ِثْی ۔ِش الن ِ‬ ‫ا‬
‫َّ‬ ‫ات ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫الرج ِال ۔ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ن ذواد ِ‬ ‫َِّم ْ ِ‬
‫َّ ُ َّ ْ‬ ‫أ ْر َّص ُب َّما َّص َّٔب ٰ‬
‫الر َّج ِال َّم ْص ِرطً نط ِد ٖي ۔ ِ‬
‫ِ َّ َّ ر ْ َّ ْ‬ ‫ُ ْ ُ َّٰ‬
‫الت َّج ِار ِب ِز یادۃ ِِف الصظ ِل ۔ ِ‬ ‫سول‬
‫‪72‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ْْ‬ ‫َّشاھ ُر الْص َّتاب َّخ ْ رْی م ْن َّ‬
‫ِ‬ ‫۔‬ ‫د‬ ‫ظ‬ ‫اْل‬ ‫ن‬ ‫اس‬ ‫ب‬
‫ْ َّ ْ َّ ُ ْ َّ ُ َّْ ْ ُ َّ ْ ُ َّ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ ِ ُ ْ َّ ِ َّ َّ ِ ْ َّ ُ ِ ْ َّ ْ َّ ِ ٰ‬
‫ِ‬
‫اإلم ِتح ِان یعرم اْلرء أو یوان ۔ ِ‬ ‫اللد ِان ِ۔صند ِ‬ ‫َّصثرۃ الظد ِم أدلم ِمن صثر ِۃ ِ‬
‫ِ‬ ‫۔‬ ‫ي‬‫الْ َّضائ ُب ُح َّٰج ُت ٗي َّم َّص ٗ‬
‫ِ‬
‫َّ َّٰ َّ ٰ َّٰ َّ َّ ُ‬ ‫ْ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّ ُ‬
‫ِوِِف التأ ِِن الدّلمً ۔ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِف الصجل ًِ الندامً‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ان‪6‬اضمرعۺیفنمۺرعموػۺہغیصۺہینثتۺذمرکۺاغبئۺوہۺ‬ ‫حللغات‪ :‬ا ٰلدا ِئ ُ ِر‪6‬وہشمر۔ًل َّیذ َّب َّص ِ ِ‬
‫َّ ً‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اع(ؿ)س ْوصاۺ‬ ‫دوونں ۺریس ۺںیہن ۺوہےت ۺںیہ ۺ‪،‬ذ ِب َّ ِع(س)ذ ْب ًصا ۺریس ۺوہان(امدہ ۺش ۺحیحص)۔ س ِ‬
‫َّ ُ‬
‫اع‪ 6‬اطتق ۺرانھک‪،‬القئۺ‬ ‫اتدعباری ۺرکان‪،‬رفامربدار ۺوہان(امدہ ۺوطع ۺ‪،‬اوجػ ۺواوی) ۔ ُی ْد َّتس ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ت‪6‬امھیض ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺؤمثن ۺاغبئ ۺہلمح ۺایک ۺ‪،‬ھ َّجم(ػۺ‬ ‫وہان(ااعفتسؽ)۔ھ َّج َّم ْ ِ‬
‫َّ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ْ َّ‬ ‫ج‬ ‫ُ‬
‫ح ِ۔‬ ‫)ھ ُج ْو ًما ۺااچکن ۺٓااجان(امدہ ۺ م‪،‬حیحص)۔ الط ِز ْي َّح ًِ ۺ‪6‬روسایئ ۺ‪،‬عمج ۺرسکم ۺطزا ِئ ُ ِ‬
‫َّ ً‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫اػ (ض)زيْطاۺ‬ ‫ؽ‪6‬امیض ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺیسک ۺاک ۺامہمؿ ۺوہا‪ ،‬ز َّ ِ‬ ‫زاط ِ‬
‫َّ ْ‬ ‫ْ‬
‫امہمؿ ۺوہان‪(،‬امدہ ۺفیض ۺ‪،‬اوجػ ۺاییئ)۔ َّمع ُر ْو ر ِہ‪6‬اندنسپدیہ ۺزیچ‪،‬رش۔اظ ِر ٖہ‪ :‬اس ۺیک ۺامہمؿۺ‬
‫َّ‬
‫ونازیۺرک۔(ااعفؽ)(امدہۺرقر‪،‬اضم فۺالثیث)۔ا ْھ ِ ِد‪6‬لعفۺارمۺوادح ۺذمرکۺاحرض ۺمتۺہفحتۺوجیھب‬
‫ُ‬ ‫َّ ْ‬
‫(ااعتفؽ)امدہ ۺحیحص ۺدھي‪،‬ان ص ۺاییئ)۔ا ِلـ ُم ُر ْو َّء ِۃ‪6‬وجاؿ ۺرمداہن ۺںیتفص ۺ‪،‬اھبیئ ۺاچر ی‬
‫َّ ر ُ‬
‫ادۺ۔ َّی ْصثر‪6‬اضمرعۺرعموػۺہغیصۺوادحۺذمرکۺاغبئۺرگاتۺاتلسھپۺ‬ ‫اد‪6‬زیتۺرۺاتفر‪،‬عمجۺریسکتۺ ِجي ِ‬ ‫۔ َّج َّو ر ِ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ِن‪ 6‬اضمرع ۺیفنم ۺرعموػۺ‬ ‫ےہ‪،‬صث َّ ِر(ؿ‪،‬ض)صث ْ ًرا ۺانلسھپ ۺوھٹرک ۺاھکان(امدہ ۺعڑ ۺحیحص)۔ًل َتْ ِ ِ‬
‫ین ۺ(ض) َّج ْن ًيا ۺدرتخ ۺےس ۺلھپ ۺاننچ ۺ(امدہۺ‬ ‫ہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاحرض َّۺمت ۺلھپ ۺںیہن ۺونچ ۺےگ ۺ َّج َّ ِ‬
‫َّ َّ ر َّ ُ ْ‬ ‫َّ ْ ر‬ ‫َّ ٰ ُ‬
‫ض ِ‪:‬یفنۺجحڈۺ‬ ‫اؽ‪،‬وادحۺذ ْوع ًِ۔ ِلـ ْم تض ِ ِ‬ ‫ؽ‪6‬دصمر‪،‬اکاٹن‪،‬عمجۺاذ َّو ِ‬ ‫چتی‪،‬ان صۺاییئ)۔الذ ْو ِ‬
‫َّ َّ‬
‫و‪،‬م ۺہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاحرض ۺمت ۺےن ۺربص ۺںیہن ۺایک(ااعفؽ)(امدہ ۺػصی‪،‬ان ص ۺاییئ)۔ظذی‪6‬ملظۺ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ‬ ‫ُ‬
‫اؼ ِ‪6‬وماقف ۺوہان۔ ِمْ َّو َّد رِۃ‪ 6‬وکشش‬ ‫اء ِ۔ ِوط ر ِ‬ ‫‪،‬فیلکت ۺ‪،‬ابرکی ۺاخک‪،‬عمج ۺریسکت ۺظ ِذ ٰريِ َّواظذ ر ِ‬
‫ُ ً‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫وًل ۺدرایمؿ ۺںیم ۺاحلئۺ‬ ‫ال ‪( 6‬ؿ) ُحى ِ‬ ‫ار۔ َّح ِ‬ ‫(ػ)۔ ُح ٰر ِر‪ٓ6‬ازاد ۺرشفی‪،‬عمج ۺریسکت ۺا ْح َّر ر ِ‬
‫ٓ‬ ‫ٓ َّ ر َّ‬ ‫َّ‬
‫ال۔‬‫ل ِ‪ 6‬ادیم‪،‬عمجۺرسکمۺا َّ ِم ر ِ‬ ‫ال۔ ا َّم ر ِ‬ ‫ل ِ‪6‬ومت‪،‬عمجۺاج ِ‬ ‫وہان (امدہۺوحؽۺ‪،‬اوجػۺواوی) ۔ا َّج ر ِ‬
‫َّ ْ ہ ُ َّ‬
‫ت ِ‪ 6‬امیضۺرعموػۺہغیصۺوادحۺؤمثنۺاغبئۺ‬ ‫یق۔ذ ٰب ْ ِ‬ ‫ؼ‪ٓ6‬اگۺیکۺڑھبکۺ‪،‬عمجۺرسکمۺحر ِ‬ ‫َّح ِر یْ ر ِ‬
‫َّ ً‬ ‫َّ َّ‬
‫ب ۺ(ؿ)ذ ٰبا ۺٓاگ ۺاک ۺرونش ۺوہان(امدہ ۺذببِ‬ ‫ٓاگ ۺرونش ۺوہیئ ۺ‪،‬رماد ۺگنج ۺڑھبک ۺایھٹ ‪،‬ذ ٰ ِ‬
‫َّ ْ‬ ‫َّ ر‬
‫ِض ِإل‪6‬اچہپان (ااعفؽ) ۔‬ ‫ؽ‪6‬رہ ۺگنت ۺزیچ ۺ(ذمرک ۺوؤمثن)۔اط َّ ِ‬ ‫‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔زنْ ِ‬
‫ابِ‬ ‫ب ِ‪6‬نکھت ‪ ،‬تقشم‪،‬عمجۺرسکمۺ َّاتْ َّص ر‬ ‫ح۔ ت َّص ر ِ‬
‫َّ ر ُ ُ ْ ر َّ‬
‫اح ودو ِ‬ ‫اح ًِ‪6‬وگہشۺ‪،‬انکرہۺ‪،‬عمجۺرسکمۺد ِ‬
‫َّ َّ ر‬
‫د‬
‫‪73‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ ْ َّ ر َّ ُ‬ ‫َّ ر‬
‫ي‪ 6‬اضمرعۺرعموػۺ‬ ‫۔ت ْر َّح ًِ‪6‬مغ‪،‬رجن‪،‬عمجۺرسکمۺاتر ِ‬
‫اح ِ۔ضذ ْو ر ِم‪ 6‬اظمل ‪،‬اغبص ۔ ُی ْص ِد ْ ِ‬
‫ہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺربا ۺانبداتی ۺےہ‪،‬ای ۺاعدی ۺانبداتی ۺےہ ۺ(ااعفؽ) (امدہ ۺدعي ۺان ص ۺاییئ)‬
‫َّ ْ َّ ر َّ ْ ُ‬ ‫ْ‬
‫اد۔ال َّصث ْ َّر ِۃ ‪ 6‬زغلش ‪ ،‬اہجد ‪،‬ڑلایئ ‪،‬رگان ۔عمجۺ‬ ‫۔ ِحظ ر ِد‪6‬دیلۺہنیک‪،‬وپدیشہۺدینمش‪،‬عمجۺرسکمۺاحظ ِ‬
‫َّ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ‬
‫ان ِ(ؿ)‬ ‫ان‪6‬اضمرع ۺوہجمؽ ہغیص وادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺذلیل ۺایک ۺاجات َّےہ ۺھ ِ‬ ‫ات۔ ُی َّو ِ‬
‫رسکمصث َّر ر ِ‬
‫َّ َّٰ‬ ‫َّ ْ َّ ُ‬ ‫َّ ً‬
‫ھ ْونا ۺذلیل ۺوریقح ۺوہان(امدہ ۺوھؿ‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ ۺال َّص َّجل ًِ ِ‪ 6‬ۺدلجی۔ ۺتأ ِ‬
‫ِن ِ‪6‬ااظتنر ۺرکان‪،‬‬
‫وغرورکفۺرکان(لعفت)۔‬

‫رسیتاۺاببۺوہشمرۺاثمولںۺےکۺایبؿۺںیمۺ‬
‫(‪)۷۳‬۔رتہمج۔ دو ۺٓادیم ۺریس ۺںیہن ۺوہےت ۺںیہ ۺاکی ۺملع ۺاک ۺبلط ۺاگر ۺاور دورسا ۺامؽ ۺاک ۺبلطۺ‬
‫اگر۔ریتاۺاھبیئۺوہۺےہۺوجۺھجتۺےسۺدویتسۺرکے۔ارگۺوتۺاچاتہۺےہۺہکۺریتیۺااطتعۺیکۺاجےئۺوتۺانتجۺ‬
‫القئۺوہۺوساؽۺرک۔ارگۺوتۺتحیصنۺرکےنۺںیمۺدحۺےسۺابمہغلۺرکےۺاگۺوتۺوہۺھجتۺرپۺروسایئۺےلۺٓاےئۺ‬
‫ ی ۺ۔بج ۺریتا ۺوکیئ ۺاندنسپدیہ ۺٓادیم ۺامہمؿ ۺوہ ۺوت ۺربص ۺےک ۺاسھت ۺاس ۺیک ۺامہمؿ ۺونازی ۺرک ۺ۔بج ۺوتۺ‬
‫رفس ۺےس ۺٓاےئ ۺوت ۺاےنپ ۺرھگ ۺواولں ۺوک ۺہفحت ۺجیھب ۺارگہچ ۺوہ ۺرھتپ ۺیہ ۺوہ۔ملع ۺیک ۺٓاتف ۺوھبانل ۺےہ ۺ۔اھبیئۺ‬
‫اچر ی ۺیک ۺٓاتف ۺ ۺودعہ ۺالخیف ۺےہ۔ےب ۺکش ۺزیت ۺراتفر ۺوھگڑا ۺیھبک ۺلسھپ ۺاجات ۺےہ ۺ۔ےب ۺکش ۺولاہۺ‬
‫ولےہۺوکۺاکاتٹۺےہۺ۔ےبۺکشۺالھبیئۺرکےنۺواالۺرتہبۺےہ۔ےبۺکشۺمتۺاکےٹنۺےسۺاوگنرۺںیہنۺنچۺ‬
‫ےتکس ۺ۔ ارگ ۺمت ۺےن ۺفیلکت ۺرپ ۺربص ۺہن ۺایک ۺوت ۺیھبک ۺوخش ۺہن ۺوہےگ۔ارگ ۺوماتقف ۺہن ۺوہیئ ۺوت ۺدجایئۺ‬
‫وہ ی۔ارگ ۺوغشمتیل ۺتنحم ۺاور ۺوکشش ۺےہ ۺوت ۺےب ۺاکری ۺاگبڑ ۺاوراسفد ۺےہ ۺ۔ہصغ ۺیک ۺادتبا ۺونجؿۺ‬
‫اورۺاپلگۺنپۺےہۺاورۺٓاریخۺرشدنم یۺےہ۔‬
‫ارگ ۺوت ۺاچاتہ ۺےہ ۺہک ۺریتے ۺاسھت ۺااھچ ۺولسک ۺایک ۺاجےئ ۺوت ۺوت ۺیھب ۺااھچ ۺولسک ۺ ۺرک۔ٓازاد ۺٓادیمۺ‬
‫(لمکم)ٓازاد ۺےہ۔ارگہچ ۺاےس ۺوکیئ ۺفیلکت ۺیھب ۺےچنہپ۔تمکح ۺوداانیئ ۺومنم ۺیک ۺمگ ۺدشہ ۺزیچۺ‬
‫ےہ۔ومت ۺادیم ۺےک ۺدرایمؿ ۺاحلئ ۺوہیئگ ۺ۔دوتس ۺیک ۺافحتظ ۺرک ۺارگہچ ۺوہ ۺٓاگ ۺںیمۺ‬
‫وہ۔اہمتراۺاےنپۺرازۺیکۺافحتظۺرکانۺدورسےۺےکۺافحتظۺرکےنۺےسۺزایدہۺرضوریۺےہ۔‬
‫وہۺاکؾۺنجۺںیمۺایمہنۺرویۺاایتخرۺیکۺاجےئۺرتہبۺںیہ۔زامہنۺیکۺدواۺاسۺرپۺربصۺرکانۺےہ۔تمکحۺیکۺ‬
‫ڑج ۺاہلل ۺاک ۺوخػ ۺےہ۔تہب ۺیس ۺںیگنج ۺاکی ۺیہ ۺابت ۺےس ۺڑھبک ۺایتھٹ ۺںیہ۔تہب ۺیس ۺایگنتںۺ‬

‫‪74‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫انکرےۺکتۺاچنہپۺدیتی ۺںیہ۔تہبۺیسۺنکھتۺٓاراؾۺالیتۺںیہۺ۔تہبۺیسۺوخایشںۺرجنۺومغۺالیتۺںیہۺ‬
‫۔شبۺاواقتۺاکیۺیہۺابتۺتمعنۺنیھچۺیتیلۺےہ۔شبۺاواقتۺاخومیشۺوجابۺوہاتۺےہۺ۔‬
‫اظملۺابداشہۺہشیمہۺرےنہۺواےلۺہنتفۺےسۺرتہبۺےہۺ۔ربےۺاالخؼۺرباۺانبدےتیۺںیہ۔‬
‫وھتڑیۺربایئۺیھبۺزایدہۺےہ۔ولوگںۺںیمۺبسۺےسۺرباۺوہۺصخشۺےہۺوجۺاسۺابتۺوکۺدنسپۺرکےۺہکۺ‬
‫ولگ ۺاےس ۺدںیھکی۔اکومں ۺیک ۺوگاایہں ۺولوگں ۺیک ۺوگاویہں ۺےس ۺرتہب ۺںیہ ۺ۔ولوگں ۺرپ ۺبس ۺےسۺ‬
‫لکشمۺاینپۺذاتۺوکۺاچہپاننۺےہ۔ےبملۺرجتابتۺلقعۺںیمۺااضہفۺرکےتۺںیہ۔‬
‫اظرہیۺہصغۺواتعبۺابینطۺہنیکۺےسۺرتہبۺےہ۔‬
‫دقؾۺیکۺزغلشۺزابؿۺیکۺزغلشۺےسۺدرتسۺےہ۔ااحتمؿۺےکۺوتقۺااسنؿۺیکۺمیظعتۺایۺریقحتۺیکۺاجیتۺ‬
‫ےہ۔اغبئۺصخش ۺیکۺدلیلۺۺاسۺےکۺاسھتۺےہ۔ۺدلجیۺںیمۺرشدنم یۺےہ۔ۺااظتنرۺںیمۺالسیتمۺ‬
‫ےہ۔‬
‫ْ ُ ْ َّ ُ َّ ْ ْ َّ ْ َّ ُ‬ ‫َّ ْ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّٰ َّ ْ َّ َّ‬
‫أظ ِلل سصامؽ َتمد منامؽ ۔ظد زل من عان ِت الصميان تو ِدی ٖي عثرۃ‬
‫ْ َّ ُ ُ َّ‬ ‫ُ ْ‬ ‫َّٰ‬
‫الز ْح ِؽ تذ ِھ ُب ال َّويْ َّبً ۔ع ٰل ََّم ْ ُن ْوع َّمتْ ُب ْو رع ۔ ِ‬
‫َّ ْ َّ َّ َّ‬ ‫ُ ْ‬ ‫َّ َّ ُ ْ َّ َّ ٰ َّ َّ ْ‬
‫لد ْرھ ِم ۔ظل ُب األ ْ َّْح ِؼ ِ ِْف ِطيْ ِي َّو ِل َّدان ال َّص ِاظ ِل ِ ِْف ظل ِب ٖي ۔ًلتنْ َّي ص ْن‬ ‫ًل ُردول عا ِ‬
‫س َّ۔ليْ َّس م ْن َّصادۃَّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫ص وًل ی ِابدا طتع َّ َّ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫اِت ِمثْلي ۔ًل تع ْن رسبا طت ْص َّ‬
‫ً‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٗ‬ ‫َّ‬
‫ُخلؼ َّو َّت ِ َّ‬
‫ِ َّ ْ ِ‬
‫َّ‬ ‫ِشاػ َّت ْصجيْ ُ‬ ‫ْ َّ َّ َّ ْ‬ ‫َّ ْ ُ ْ َّ َّ‬ ‫ْ‬
‫ام ۔اْل َّ ْر ُء‬ ‫اإلنْ ِتظ ِ ِ‬
‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫األ‬ ‫ۃ‬‫ِ‬ ‫اد‬ ‫ص‬ ‫ن‬ ‫م‬‫ِ‬ ‫س‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ي‬ ‫۔ل‬ ‫اإلنص ِام‬ ‫أخ ْْی ِ‬ ‫َّال ِع ِر ِام ت ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ِبأ ْرض َّر َّیْ ِي ظل ِب ٖي َّو ِل َّدا ِن ٖي ۔ ِ‬
‫ْ َّ ْ ُ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ْ ُ َّٰ َّ َّ َّ َّٰ َّ‬ ‫َّ َّ ُ‬
‫الطزً‬ ‫مثل األض ِني ِاء البخ َّّل ِء عمث ِل ال ِبض ِال واْل ِم ِْی َتمل َّالذھب و ِ‬
‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّو َّت ْص َّتل ُػ ب ٰ‬
‫الت ْ ِْب َّوالذ ِص ْ ِْی َّ۔م ْن َُّمزؽ َّم َّو ٰدت ٗي طظ ْد خ ٰولؽ ُم ْو َّج َّت ٗي َّ۔م ْن‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ َّ َّ َّ ْ ً ِ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّ َّ ْ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ً َّ َّ ْ َّ َّ ٗ َّ ْ َّ َّ ْ َّٰ ٗ َّ َّ َّ‬
‫ب ذيىا ُوجد وجد ۔من ِادتحد َّن ظ ِبيحا طظد صملي ۔مَّن عتم ِْسہَّ بلغ‬ ‫سل ِ‬
‫ُ َّ َّ ٗ َّ ْ ْ َّ َّ َّ َّٰ َّ ْ َّ َّٰ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ َّ ْ َّ َّٰ َّ ْ ً ْ ََّّ‬
‫مرادہ ۔من أص ِجب ِبر ِأی ٖي زل ۔من تأِن نال ما ُِن ۔من أحب ذيىا أعثر‬
‫ت‬ ‫ت َّْسیْ َّر ُت ٗي َّر َّل َّح ْ‬ ‫ُم َّٰب ُت ٗي َّ۔م ْن َّد ِل َّم ْ‬ ‫ِ‬ ‫ت َّ َّ‬ ‫ت َّع ِل َّم ُت ٗي َّو َّج َّب ْ‬ ‫ِم ْن ِذعْرہ َّ۔م ْن ًَّل َّن ْ‬
‫َّ‬ ‫َّ ٓ ِ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ِ ٖ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َّصّل ِن ٰ ُي ُت ٗي ۔م ْن َل ْ ی ْرعب األھ َّوال َل ْ ینل ٰ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫الرضا ِئ َّب ۔َن ا ِمنا تع ْن ِ ِْف أ ْمو ِد‬
‫ُ ْ ر َّ ْ ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ْ ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ ْ ُ ٰ ُ ِ َّٰ‬ ‫ُْ‬
‫اإلحد ِان ِِف ض ِْی مو ِز ِص ٖي شلم ۔ ِوصد‬ ‫ْ‬
‫الدھر ۔و َّزع ِ‬ ‫ىد َّب‬ ‫الط ُر ِش ۔ ِنصم اْل ِ‬
‫ُ‬ ‫ْ َّ‬
‫ال ِع ِر یْ ِم َّدیْ رن َّ۔و یْ رل أ ْھ َّون ِم ْن َّو یْل ْ ِی ۔ ِ‬
‫‪75‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ ْ َّ ُ َّٰ َّٰ ُ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ر َّ ر ْ َّ ِ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ُ َّٰ‬
‫یصمل النُمم ِِف داصً ِطتنً ذور ۔یوم و ِاحد ِللص ِاَل خ رْی ِمن اْلي ِاۃ ع ِلوا‬
‫ْ‬
‫ِلل َّج ِاھ ِل ۔ ِ‬
‫َّ ْ ہ َّ ْ ُ‬ ‫ُ ر‬
‫ل‪6‬اجیھب ۺوہا‪،‬‬ ‫می۔ال َّويْ َّب ًِ‪6‬ربع‪،‬وخػ۔ َّر ُد ْو ر ِ‬ ‫ان‪6‬ادنےھ‪،‬وادحا ِص ِ‬ ‫حل لغات‪:‬ص ْم َّي ِ‬
‫ُ ُ ر َّ َّ‬
‫ل۔ًل ت ْن َّ ِي‪6‬لعف ۺیہن ۺوادح ۺذمرک ۺاحرضوت ۺتم ۺروک(ػ)(امدہۺ‬ ‫اقدص‪،‬رفاتسدہ‪،‬عمج ۺرد ِ‬
‫ُ‬
‫ص‪6‬لعف ۺاضمرع ۺوہجمؽ ۺہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاحرض ۺوت ۺوچنڑ ۺدای ۺاجےئۺ‬ ‫ن‪،‬ان ص ۺاییئ)۔ت ْص َّ ُ ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ل‪6‬رچخ‪،‬عمجۺ‬ ‫ات ِ۔ َّبض ر ِ‬ ‫ام‪6‬ااعنؾ‪،‬عمج ۺ ِانْ َّص َّام ر ِ‬ ‫ص ۺوچنڑان(امدہ ۺرصع‪،‬حیحص)۔ ِانْ َّص ر ِ‬ ‫ص(ض)ص ْ ً ِ‬ ‫‪،‬ص َّ َّ ِ‬
‫َّ ر َّ‬
‫ػ‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺؤمثن ۺاغبئ ۺانہنہرک ۺاچرہ ۺاھکےت ۺںیہۺ‬ ‫ال۔ ِت ْص َّت ِل ُ ِ‬ ‫ریسکت ۺ ِبض ِ‬
‫َّ‬ ‫ََّّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ر‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ْی‪6‬وج ۔ ُمضِ‬ ‫ان ِ۔ الذ ِص ْ ُ ِ‬ ‫ْب‪6‬اکنت‪،‬وھب ہس‪،‬عمج ۺریسکت ۺاتْ َّب ِ‬ ‫۔(ااعتفؽ)(امدہ ۺفلع‪،‬حیحص)۔ا ِ ٰلت ْ ُ ِ‬
‫َّ ً‬ ‫َّ‬
‫ضِ(ػ)ُمْزاۺاخصلۺدویتسۺ‬ ‫‪6‬امیضۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺاسۺےنۺاخصلۺدویتسۺیکۺ‪َُّ ،‬م َّ ِ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ ُ‬
‫ل‪6‬امیض ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےنۺ‬ ‫رکان(امدہ ۺضحم‪،‬حیحص)۔اْل َّ َّو ٰد ِۃ‪6‬تبحم۔خ ٰو ِ‬
‫َّ َّٰ ُ‬ ‫ر‬
‫لسیْ َّر ِۃ ِ‪6‬دیھب‪ ،‬راز ‪ ،‬ہیفخ ۺاعمہلم ‪،‬‬ ‫کمچ‪ ،‬دکم۔ ا ِ‬ ‫اطعۺایک‪،‬اشخب(اوجػ ۺواوی)۔ ُم ْو َّجً‬
‫َّ ْ ر َّ‬ ‫َّ‬
‫ل‪6‬یفنۺجحڈۺو‪،‬مۺرعموػۺہغیصۺوادحۺ ذمرکۺاغبئۺ‬ ‫ل۔َل ْ َّی َّن ِْ‬ ‫ال‪6‬وخػ‪،‬وادحۺھو ِ‬ ‫ْسا ِئ ُ ِر۔ا ْھ َّو ر ِ‬ ‫عمجۺ َّ َّ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ ً‬ ‫َّ َّ‬
‫ب‪ 6‬رموغب ۺزیچ‬ ‫ّل ۺاپان(امدہ ۺلین‪،‬اوجػ ۺاییئ) ۔ا َّٰلرضا ِئ ُ ِ‬ ‫ال(س)نيْ ِ‬ ‫اس ۺےن ۺںیہن ۺاپای‪،‬ن ِ‬
‫ُ ر‬ ‫ُ ْ‬ ‫ر‬
‫ش‪ 6‬وھچبہن‪،‬وادحۺ‬ ‫اش‪6‬رفش ۺاھچبان (ػ) ۔ط ُر ِ‬ ‫‪،‬ڑبی ۺششخب‪،‬وادح ۺ َّر ِض ْي َّب ًِ۔ َّم ْو ِد ال ِط َّر ِ ِ‬
‫ُ ر‬ ‫ر‬
‫ل‪ 6‬الہتکۺ‪،‬دوزخۺیکۺ‬ ‫ن‪6‬رقض‪،‬رقمرہۺوتقۺکتۺاداھرۺ‪،‬عمجۺریسکتۺد ُِی ْو ِن۔ َّو یْ ر ِ‬ ‫اش۔ َّدیْ ر ِ‬
‫ِط َّر ِ‬
‫َّ َّ ر‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫اکیۺوادی۔ا ٰلن ُٰم ُ ِم‪6‬لغچۺوخر‪،‬وادحۺ ّٰنِ َّام ًِ۔‬
‫رتہمج‪6‬اانپ ۺاھکانمک ۺرکریتی ۺدنین ۺاقلب ۺرعتفی ۺوہ ی۔وہ ۺکٹھب ۺایگ ۺسج ۺیک ۺرامنہیئ ۺادنےھۺ‬
‫رکےتوہں۔زایدہۺانسنہربعۺوکےلۺاجاتۺےہ۔رہۺاندنسپدیہۺزیچۺیکۺریپویۺیکۺاجیتۺےہ۔درمہۺیکۺ‬
‫رطحۺوکیئۺاقدصۺ ںیہن۔ےبۺووقػ ۺاکۺدؽۺاسۺںیمۺھنم ۺںیمۺےہۺاور ۺلقع ۺدنمۺیکۺزابؿۺاسۺےکۺ‬
‫دؽ ۺںیم ۺےہ۔اس ۺاعدت ۺےس ۺہن ۺروک ۺسج ۺوک ۺوت ۺرکات ۺےہ۔ااسی ۺرنؾ ۺتم ۺوہ ۺہک ۺوچنڑ(ینعی ۺےبۺ‬
‫دقر ۺرک) ۺدای ۺاجےئ ۺاور ۺااسی ۺکشخ ۺیھب ۺہن ۺوہ ۺہک ۺوتڑ ۺ(ینعی ۺابلکل ۺایبنج ۺرک)دای ۺاجےئ۔ااعنؾ ۺدےنیۺ‬
‫ںیمۺاتریخۺرکانۺیخسۺولوگںۺیکۺاعدتۺںیہنۺےہۺ۔دبہلۺ ےنیۺںیمۺدلجیۺرکانۺرشفیۺولوگںۺیکۺاعدتۺ‬
‫ںیہنۺےہ۔ااسنؿۺاینپۺدوۺوھچیٹۺزیچوںۺدؽۺاورۺزابؿۺےسۺےہ۔(ینعیۺارگ ۺہیۺدوونںۺزیچںیۺایھچۺ‬
‫ںیہۺوتۺااھچۺااسنؿۺےہۺورہنۺانؾۺاکۺااسنؿۺےہ)۔‬
‫‪76‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫لیخبۺامدلاروںۺیکۺاثمؽۺاؿۺرچخوںۺاورۺدگوھںۺیکۺرطحۺےہۺوجۺوسےنۺاورۺاچدنیۺوکۺااھٹےتۺںیہۺ‬
‫اور ۺانہنہرک ۺوھب ہس ۺاوروج ۺاھکےت ۺںیہ۔سج ۺےن ۺھجت ۺےس ۺاخصل ۺتبحم ۺیک ۺوت ۺاس ۺےن ۺےھجت ۺاینپۺ‬
‫کمچۺدکمۺاطعۺیکۺ۔سجۺےنۺیسک ۺزیچۺوکۺبلطۺایکۺاورۺوکششۺیک ۺوتۺاپایل۔سج ےنۺیسکۺربیۺزیچۺوکۺ‬
‫ااھچۺاجانۺوتۺاسۺےنۺاےسۺااجنؾۺددیایۺ۔ سجۺےنۺاانپۺرازۺاپھچایۺوتۺوہۺاینپۺرمادۺوکۺچنہپۺایگ۔سجۺےنۺ‬
‫اینپۺراےئ ۺوکۺااھچۺاھجمس ۺوتۺوہۺکٹھبۺایگ۔سجۺےنۺوغرۺورکف ۺایک ۺوتۺاسۺےن ۺاینپۺٓارزوۺوک ۺاپایل۔وجۺیسکۺ‬
‫ےسۺتبحم رکاتۺےہاسۺوکزایدہۺایدۺرکاتۺےہ۔سجۺیکۺابتۺرنؾۺوہیئگۺاسۺیکۺتبحمۺرضوریۺوہیئگۺ‬
‫۔سجۺاکۺابنطۺدرتسۺوہا ۺوتۺاسۺاکۺاظرہۺیھب ۺکیھٹۺوہایگ۔سجۺےنۺوخػۺںیہنۺالیھجۺوتۺاسۺےنۺ‬
‫دنسپدیہ ۺزیچوں ۺوک ۺںیہن ۺاپای۔رتسب ۺیک ۺٓاوغش ۺںیم ۺوہرک ۺانم ۺواامؿ ۺےسوساج۔ایک ۺیہ ۺااھچ ۺادبۺ‬
‫اھکسےن ۺواال ۺزامہن ۺےہ۔ااسحؿ ۺےک ۺالعوہ ۺدورسی ۺہگج ۺااسحؿ ۺرکان ۺملظ ۺےہ۔یخس اک ۺودعہ ۺرقضۺ‬
‫ےہ۔اکیۺالہتک دوالہوتکں ےس ۺزایدہ ۺٓااسؿۺےہ ۺ۔لغچ وخر اکی ۺوتقۺںیمۺاکی ۺےنیہمۺاکۺ‬
‫ہنتف رکاتۺےہ۔اعملۺاکۺاکیۺدؿۺاجلہۺیکۺوپریۺزدن یۺےسۺرتہبۺےہ۔‬
‫(‪)۷۴‬۔ہیۺ‪۷۴‬ۺربمنۺتہبۺزایدہۺااعشرۺرپۺلمتشمۺوہےنۺیکۺوہجۺےسۺوھچڑاۺاجاتۺےہ۔‬
‫الر ِاب ُع ِ‬ ‫اب َّٰ‬ ‫َّال ْ َّب ُ‬
‫ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ‬
‫ات ۔ ِ‬ ‫ِِف أمثال صن أل ِدن ًِ َّاْليوان ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ِعّل رب َّ َّوَ ْصل رب ِ‬ ‫َّ‬
‫ص ِب ِو ُم‬‫(‪)۷۵‬۔ ِع َّّل رب َّم َّٰر ًۃ أ َّر ُابوا ِجلْ َّد َّد ُبع َّ۔طأظْ َّب ُلوا َّص َّليْ ِي َّینْ َّو ُذ ْو َّن ٗي َّ۔ط َّب ُ َّ‬
‫َّٰ ْ َّ ُ َّ َّ َّ َّ ُ ْ َّ َّ َّ َّٰ ٗ َّ ْ َّ َّ َّ ًٰ َّ َّ َّ ْ ُ َّ َّ َّ ٗ َّ َّ ْ َّ ُ ْ َّ َّ ْ َّ َّ‬
‫الثصلب طظال لوم ‪:‬أما أني لو عان حيا لرأیتم َما ِلبي عأني ِابعم وأسول‬
‫َّٰ‬
‫الذ َُّم َّت ًِ باْل َّْ ہ‬ ‫َّ ْ َّ ٗ َّ َّٰ ْ ُ َّ‬
‫وِت ۔ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ن‬ ‫(مضزاہ)النو َّي ْ ِ‬
‫ص‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ر‬ ‫ر‬ ‫َّ‬
‫ب ِ۔َ ْصل ربِ‬ ‫ان۔ ِعّل ربِ‪6‬ےتک‪،‬وادح ۺعل ر ِ‬ ‫حل لغات‪:‬ال ِدن ًِ ۺ‪6‬زابؿ‪،‬وادح ۺ ِل َّد ِ‬
‫َّ َّ ُ َّ‬
‫ب۔ا َّر ُابوا‪6‬لعفۺامیضۺرعموػۺہغیصۺعمجۺۺذمرکۺاغبئۺاوہنںۺےنۺاپای (ااعفؽ‬ ‫‪6‬ولڑمی‪َ،‬صا ِل ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫)(امدہ ۺوصب‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ ِجل ر ِد‪6‬اھکؽ‪،‬عمج ۺریسکت ا ْجّل رد َّ ِو ِ ُجل ْو رد۔ ِ َّد ُب ر ِع‪ 6‬ۺدردنہ‪،‬عمجۺ‬
‫ُ َّ‬ ‫َّ‬
‫اع۔ َّینْ َّوذ ْو ِن‪ 6‬اضمرع ۺرعموػ ۺہغیص ۺعمج ۺذمرک ۺاغبئ ۺداوتنں ۺےس ۺونچۺ‬ ‫ریسکتا ْد ُب رع ِو ِد َّب ر ِ‬
‫ن‬ ‫َّ ً‬ ‫َّ َّ‬
‫ش(ػ‪،‬ض)ن ْوذا ۺاےلگ ۺداوتنں ۺےس ۺوگتش ۺونانچ(امدہ ۺ ھش ‪،‬حیحص) ۔‬ ‫رےہ ۺںیہ‪،‬ن َّو ِ‬

‫‪77‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ ر َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫اب ۔ َّمض ر ِز‪6‬احلص ۺالکؾۺ‬ ‫ب ِ۔ انْ َّي ر ِ‬
‫اب ِ‪6‬داتن‪،‬وادح ۺن ر ِ‬ ‫ب‪6‬دردنہ ۺےک ۺاننخ‪،‬وادح ۺَمل ِ‬ ‫َما ِل ُ ِ‬
‫َّ َّ َّ ر‬
‫‪،‬الخہص۔َشات ًِ‪6‬دصمر(س)یسکۺیکۺتبیصمۺرپۺوخشۺوہان(امدہۺش‪،‬حیحص)۔‬

‫وچاھتۺاببۺاجونروںۺیکۺوبویلںۺیکۺاثمولںۺےکۺایبؿۺںیمۺ‬
‫وتکںۺاورۺولڑمیۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۷۵‬۔رتہمج‪6‬ھچک وتکں ےناکی رمہبت ۺاکی ۺدردنہ ۺیک اھکؽ اپیئ ۺوت ۺوہ ۺداوتنں ۺےس ۺاس ۺیکۺ‬
‫اھکؽۺونےنچۺےگل‪،‬ولڑمیۺےنۺاںیھنۺداھکیۺاورۺاؿۺےساہک‪6‬ربخدارۺارگۺوہۺزدنہۺوہاتۺوتۺرضورۺمتۺاےنپۺ‬
‫داوتنں ۺیک ۺرطح ۺاس ۺےک ۺےبمل ۺاننخ ۺدےتھکی ۺ۔الخہص ۺالکؾ ۺہی ۺےہ ۺرمے ۺوہےئ ۺیک ۺتبیصمۺ‬
‫رپوخشۺوہےنۺےسۺروانکۺےہۺ۔‬
‫ُ‬ ‫َّ ْ َّ ٰ ُ َّ ْ َّ َّٰٓ‬
‫اػ ِ‬ ‫اْلس ِ‬ ‫الوز و ِ‬
‫امھا ع َّليْو َُّم ِْف َّ َُّملٰ‬‫ان َّم ْر َّص ُ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ ٰ ُ َّ ْ ُ َّٰ ُ َّ َّ َّ َّ‬
‫َّٰ َّ ِ ِ ِ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ع‬ ‫۔ط‬ ‫ً‬ ‫يذ‬
‫ِ ِ‬ ‫ص‬
‫َّ‬
‫م‬ ‫ـ‬
‫ْ‬ ‫ال‬
‫َّ‬
‫ِف‬ ‫(‪)۷۶‬۔ا َّلوز واْلساػ تذار ِ‬
‫ا‬ ‫ع‬
‫َّ‬ ‫ْ‬
‫اػ ِإ ًَّل أن س َّار َّو َّد ِل َّم‬
‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّٰ َّٰ ُ ْ َّ َّ ً َّ‬ ‫َّ‬
‫و َّ ِاحد ْ۔ط ُم ٰر ُ ِب ِوُم الريادون ی ْوما۔طُم عان ِمن َّاْلس ُِ‬
‫الد ِْو ُء ۔ ِ‬
‫ُٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اِش َّم ْن ًل َّیذ ِاعل ٗي أ َّحاؼ ِب ٖي‬ ‫َّ۔طأ َّٰما ال َّو ٰز َّطأ ْدر َّؽ َّو ُذب َّح َّ(م ْض َّز ٗاہ َّ)م ْن َّص َّ َّ‬
‫َّ َّ َّ ُ‬ ‫ر‬ ‫ِ َّ َّٰ‬ ‫َّ ِ ٰر‬
‫اػ‪6‬وھچےٹ ۺاپؤں ۺواال ۺایسہ ۺرگن ۺاک ۺرپدنہ ۺ۔ ۺالـْم ِصيذًِ‬ ‫حل لغات‪:‬وزِ‪6‬خطب۔خس ِ‬
‫‪6‬اھکےنےنیپیک ۺزیچ ۺسج ۺےس ۺزگارہ ۺوہےکس‪،‬ذرۂعی ۺزدن ی(ض)(امدہ ۺشیع‪ ،‬ۺاوجػ ۺاییئ)‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ ْ‬
‫اِش‪6‬امیض ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺلم ۺلج ۺرکراہ‬ ‫صی رچااگہ‪،‬عمج َّم َّراعِ۔ص َّ ِ‬ ‫۔ال َّـم ْر ہ ِ‬
‫َّ َّ‬
‫اؼ ِب ٖ ِي‪6‬ریھگان‪،‬ااحہطۺرکانۺ(ااعفؽ)ۺ(ۺامدہۺقیح‪،‬اوجػۺاییئ)۔‬ ‫(افمتلع)(امدہۺرشعۺ‪،‬حیحص)۔ا َّح ِ‬

‫خطبۺاورۺایسہۺرگنۺےکۺرپدنہۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۷۶‬رتہمج‪6‬خطب ۺاور ۺایسہ ۺرپدنہ ۺےن ۺذرۂعی ۺزدن ی ۺںیم ۺرشتک ۺیک ۺاور ۺاؿ ۺیک ۺرچااگہ ۺاکی ۺیہ ۺہگجۺ‬
‫ںیم ۺیھت ۺوت ۺاکی ۺدؿ ۺاؿ ۺےک ۺاپس ۺےس ۺھچک ۺاکشری ۺزگرے ۺوت ۺایسہ ۺرپدنہ ۺےن ۺےسیج ۺیہ ۺاںیھن ۺداھکیۺ‬

‫‪78‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اڑایگ ۺاوروفحمظ ۺوہایگ‪،‬نکیل ۺخطب ۺوک ۺڑکپ ۺرک ۺذحب ۺرکدای ۺایگ ۺ۔الخۂص ۺالکؾ ۺہی ۺےہ ۺہک ۺوج ۺاےسی ۺےک ۺاسھتۺ‬
‫رےہۺوجۺاسۺےکۺاشمہبۺہنۺوہۺوتۺاسۺوکۺتبیصمۺریھگۺیتیلۺےہ۔ۺ‬
‫ٰر‬
‫ِ‬ ‫ط‬
‫ِ‬ ‫ٰر َّ َّ ً َّ َّ َّ ُ َّٰ َّ َّ َّٰ َّ ِظ َّ‬
‫َّ‬ ‫ٗ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ‬ ‫َّ‬
‫(‪)۷۷‬۔ ِظط ِم ٰرۃ دخل دعان حدادِ۔طأر َّ‬
‫اب الـْ ِمَبد ۔ط َّأظبل یلحدي ِب ِلدا ِن ٖي‬
‫ُ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ َّ‬ ‫َّ َّٰ‬
‫الد ُم َّی ِ َّديْ ُل ِمنْ ٗي َّوھ َّو َّی ْبل ُص ٗي َّو َّیش ٰن ٗي ِم َّن الـْ ِم ْ ََّب ِد ِإ ہل أ ْن ط ِ َِّن ِل َّدان ٗي ط َُّم َّت‬ ‫و‬
‫َّ ْ َّ ٗ َّٰ ْ َّ َّ َّ ُ ْ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّٰ َّ ُ َّ ً َّ َّْ‬
‫(مضزاہ)أن اْل ِاھل ًل ی ِطيؼ ِمن جو ِل ٖي ما دام السمع ضا ِلبا صلي ِي ۔ِ ِ ِ ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ٰر‬
‫س‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺہغیصۺ‬ ‫اد‪6‬ولاہر۔ ِم ْ ََّب ر ِد‪6‬ریتی۔ َّیل َّح ُ ِ‬ ‫ط‪6‬الب(رن)۔ َّح ٰد ر ِ‬
‫حل لغات‪ِ :‬ظ ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ِن ِ‪ 6‬امیض ۺرعموػۺ‬ ‫وادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺلگن راہ ۺےہ‪َّ ،‬بل َّ ِع(ػ) َّبل ًصا ۺانلگن(امدہ ۺبلع‪،‬حیحص) ۔ ط ِ َّ ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ین دعموؾ ۺوہان (امدہ ۺفتی ۺ‪،‬ان ص ۺاییئ)۔ًل‬ ‫ِن(س) َّیط ہ ِ‬ ‫ہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺمتخ ۺوہیئگ۔ط ِ َّ ِ‬
‫ؼ ‪6‬اضمرع ۺیفنم ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہش ۺںیم ۺںیہن ۺٓاات ۺےہ ۺ(ااعفؽ)(امدہۺ‬ ‫ُی ِطيْ ُ ِ‬
‫وفؼ‪،‬اوجػۺواوی)۔‬

‫ےلبۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۷۷‬رتہمج‪6‬۔اکی ِ ّۺب ۺاکی ۺرمہبت ۺیسک ۺولاہر ۺیک ۺداکؿ ۺںیم ۺدالخ ۺوہایگ ۺوت ۺاس ۺےن ۺریتی ۺاپیئ ۺاورۺ‬
‫اےسۺاینپۺزابؿۺےسۺاچےنٹۺاگلاسۺاحؽۺںیمۺہکۺوخؿۺزابؿۺےسۺہہبۺراہۺاھتۺاورۺوہۺامگؿۺرکۺراہۺاھتۺہکۺ‬
‫ریتیۺےس ۺہبۺراہۺےہۺاہیں ۺکتۺہک ۺاسۺیک ۺزابؿ ۺمتخۺوہیئگۺاور ۺرمایگ۔الخۂصۺالکؾ ۺہیۺےہۺہکۺاجلہۺ‬
‫ااسنؿۺاینپۺاہجتلۺےسۺوہشۺںیمۺںیہنۺٓااتۺےہۺبجۺکتۺالچلۺاسۺرپۺاغبلۺراتہۺےہۺ۔‬
‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ب ِ‬‫َّر ِ ٰرِب َّوصظ َّر ر ِ‬
‫ً َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ‬
‫اْل َّر َّاد ۔ط َّنش َّر صظ َّر ًبا طش ٰن َّوا َّج َّر َّادۃ َّ۔ط َّم ٰد َّی َّد ٗہ‬ ‫ان َّیريْ ُد ْ َّ‬ ‫َّ ٰر َّ َّٰ ً َّ َّ‬
‫(‪)۷۸‬۔‬
‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ر ِِب مرۃ ع ِ‬ ‫ُ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫أخ َّذ َّھا ٰث ت َّباصد صنْ َّوا ۔طظال ْ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ُ‬
‫ِن ِب َّي ِدؽ لتخليْ َّت ص ْن‬ ‫زت ِ ْ‬ ‫ت ل ٗي ‪:‬ل ْو أنؽ ظ َّب ِ‬ ‫ِلي‬
‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬
‫ْ َّ ٰ َّ َّ ْ َّ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ٗ ٰ َّ ْ َّ‬ ‫ْ‬
‫الَش َّ۔و ُی َّد ِ ٰب َّر‬
‫اْل ْ َّْی َّو ٰ‬
‫ِ‬ ‫اإلنْ َّد ِان أن ْی ِّی بی‬ ‫ري ِد َّاْلر ِاد (مضزاہ)أن د ِبيل ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫ِلع ِ ٰل ذ ْیء ت ْد ِب ْ ًْیا ص ۂب ِح َّد ِت ٖي ۔ ِ‬

‫‪79‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ‬
‫ب ِ۔ َّج َّر رادِ‬
‫ب‪6‬وھچب(رنوامدہ)ارثک ۺؤمثن ۺاامعتسؽ ۺوہات ۺےہ‪،‬عمج ۺصظ ِار ُ ِ‬‫حل لغات‪:‬صظ َّر ر ِ‬
‫ُ‬
‫‪6‬ڈٹی‪،‬وادح َّج َّر َّاد رِۃ۔ َّی ِر ْي ِد‪6‬اضمرعۺرعموػ ۺہغیصۺوادح ۺذمرکۺاغبئ ۺاکشرۺرک ۺراہۺےہ‪َّ ،‬ر َّادِ‬
‫َّ‬
‫(ض) َّريْ ًدارپدنہۺو ریہۺاکۺاکشروہان(امدہۺدیص‪،‬اوجػۺاییئ)ۺ۔ۺ َّم ٰ ِد‪6‬امیضۺرعموػۺہغیصۺوادحۺ‬
‫َّ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬
‫ذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےنالیھپای‪َّ ،‬م ٰ ِد(ؿ) َّم ٰدا ۺالیھپای ۺ(امدہ ۺدمد‪ ،‬ۺاضم ف ۺالثیث) ۺ۔ ِ‬
‫خ َّٰل‬
‫َّ‬
‫ن‪6‬وھچڑان(لیعفت)(امدہۺخ‪،‬ان صۺاییئ)۔‬ ‫ص ِْ‬

‫اکیۺہچبۺاورۺوھچبۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۷۸‬۔رتہمج‪6‬۔اکیۺہچبۺاکیۺرمہبتۺڈٹویںۺاکۺاکشرۺرکۺراہۺاھتۺوتۺاسۺےنۺاکیۺوھچبۺداھکیۺاورۺاےسۺ‬
‫ڈٹیۺامگؿۺایکۺرھپۺاےسۺڑکپےنۺےکۺےیلۺاانپۺاہھتۺالیھپایۺرھپۺاسۺوھچبۺےسۺدورۺوہایگۺوتۺوھچبۺےناسۺ‬
‫ےس ۺاہکا رگ ۺوت ۺےھجم ۺاےنپ ۺاہھت ۺےس ۺڑکپے ۺاگ ۺوت ۺڈٹویں ۺاک ۺاکشر ۺرکان ۺوھچڑ ۺدے ۺاگ۔الخۂص ۺالکؾ ۺہیۺ‬
‫ےہۺہکۺااسنؿ ۺاکۺراہتسۺہی ۺےہۺہکۺوہۺااھچیئۺاورۺربایئۺےکۺدرایمؿ ۺزیمتۺرکےۺاورۺاؿۺںیم ۺےسۺرہۺ‬
‫اکیۺےکۺےیلۺالعدحہۺدتریبۺاایتخرۺرکےۺ۔‬

‫َّ ٰ ُ ُ ْ ُ َّ َّٰ‬
‫الد َّج ُ ِ‬
‫اج ِ‬ ‫۔النموس و‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ ٰ ُ ُ ْ ُ َّ َّٰ َّ َّٰ َّ َّ َّ ْ َّ ُ‬
‫زوا ۔طل ِب ُدوا جل ْودَّ س َّو ِاو یْ َّس‬ ‫َّ‬ ‫( َّ‪)۷۹‬۔بلغ النموس أن الدجاج ظد م ِر‬
‫َّ‬ ‫ُ‬
‫اج عيْ َّػ أ ِنْت َّ ْم َّوعيْ َّػ‬
‫َّ‬ ‫ال َّل ٗي َّ‪:‬ا َّٰلد َّّل ُم َّص َّليْ ُع ْم أ ٰی َّوا الد َّج ُ‬
‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ َّ ُ ْ ُ ُ ْ َّ َّ‬
‫َّوأتوا ِلّیوروھم ۔طظ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫أ ْح َّو ُال ُع ْم‪َّ :‬ط َّظ ُالوا‪:‬إ َّٰنا ُب ْْی َّی ْو َّم ًل َّن ہ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ري ُو ُج ْوھع ْم َّ(مض ِز ٗ ہ ِاہ)أن ع ِث ْ ًْیا‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ ْ ُ َّ َّ َّ َّ َّٰ َّ َِّ ُ ْ ُ ْ َّ ْ َّ ْ َّ‬
‫یش ِورون ِالـْمحبً و یب ِسنون البضزاء ۔ ِ‬
‫َّ ُ‬
‫س‪6‬وھچیٹ ۺاٹوگنں ۺاور ۺیبمل ۺدؾ ۺواال ۺیلب ۺےک ۺربارب ۺاکی ۺاجونر ۺوج ۺاسپن ۺاورۺ‬ ‫حل لغات‪:‬ا ٰلن ُم ْو ُ ِ‬
‫ُ ُ ْ ر َّ‬
‫دوا‪6‬امیضۺرعموػ ۺہغیص ۺعمجۺذمرکۺاغبئۺاوھنںۺ‬ ‫س۔ ِل ِ ِب ُ ِ‬ ‫وچےہۺو ریہۺاک ۺاکشر ۺرکاتۺےہۺعمجۺّنو ِ‬
‫َّ‬
‫س‪6‬ومر‪،‬وادح ۺا ٰلس ُاو ُ‬‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫وسِ‬ ‫س(س)ل ْب ًدااننہپ(امدہ ۺسبل‪،‬حیحص ۺ)۔س َّو ِاو یْ ُ ِ‬ ‫ےن ۺنہپ ۺیل‪،‬ل ِب َّ ِ‬
‫َّ‬
‫۔ ُی ْب ِس ُن ْو ِن ‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺہغیص ۺعمج ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺوپدیشہ ۺرکےت ۺ‪،‬اپھچےت ۺںیہ (ااعفؽ)‬
‫َّ ْ ْ َّ‬
‫اء‪6‬تخسۺدینمش۔‬ ‫(امدہۺنطب‪،‬حیحص)۔ال َّبضز ُ ِ‬

‫‪80‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫یلبۺامنۺاجونروںۺاورۺرمویغںۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۷۹‬۔رتہمج‪6‬یلبۺامنۺاجونروںۺوکۺہی ۺربخۺیلمۺہک ۺرمایغںۺامیبرۺوہیئگ ۺںیہۺاوہنںۺےنۺومروںۺیک ۺھچکۺ‬
‫اھکںیل ۺںینہپ ۺاور ۺاؿ ۺیک ۺالماقت ۺےک ۺےیل ۺٓاےئ ۺوت ۺاوہنں ۺےن ۺرمویغں ۺےس ۺاہک‪6‬مت ۺرپ ۺالسیتمۺ‬
‫وہاےرمویغں!متۺیسیکۺوہۺاوراہمتریۺںیتعیبطۺیسیکۺںیہۺ؟وت ۺرمویغں ۺےنوجابۺدای‪6‬ےبۺکشۺ‬
‫مہۺاسۺدؿۺریختیۺےسۺوہںۺےگۺبجۺاہمترےۺرہچےۺںیہنۺدںیھکیۺےگ۔الخۂصۺالکؾۺہیۺےہۺ‬
‫ہکۺتہبۺےسۺولگۺتبحمۺاکۺااہظرۺرکےتۺںیہۺاورۺدینمشۺاپھچےتۺںیہ۔‬
‫دان َّو َّر َّن ر‬ ‫ْ ر‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫م‬ ‫إن‬
‫ْ َّ ر َّ َّ َّ ٗ َّ َّ ر ْ َّ ْ َّ ِ ْ ُ ُ ٗ َّ َّ ْ َّ ُ َّ ٗ ُ َّٰ َّ ْ َّ ْ َّ ً َّ ٰہ َّ َّْ‬
‫(‪)۸۰‬۔ ِإندان عان لي رنم ِِف بي ِت ٖي یصبدہ و یذب َّح لي عل یوم ذ ِبيحً حت أطین‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ُ ْ‬ ‫َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ٗ َّ َّ َّ َّ َّ ٗ َّٰ‬
‫الر َّن ُم أ ِخ ْ ًْیا َّوظ َّال ل ٗي ًل تط ِن َّمالؽ‬ ‫صلي ِي َِجيع ما عان ْی ِلعي ۔طذخص لي‬
‫ْ َّ ُ ْ َّ َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫ہ ٓ َّ‬ ‫ُ ُ‬
‫َّص َّ َّٰل َّٰث َّتل ْم ِ ْ‬
‫ِن ِص َّنْ َّد ِإلي َّ اخ َّر َّ(مض َّز ٗاہ) َّی ْن َّب ِض ْي ِل ِْلن َّد ِان أن ًل ین ِطؼ مالي ِِف‬
‫ٗ‬ ‫ْ‬
‫ْ َّ َّ ُ َّ َّ َّ َّٰ َّ ْ َّ‬
‫اْل ِس ْيى ًِ ٰث َیْ َّت ٰج أن اّلل أطظ َّر ٗہ ۔ ِ‬
‫َّ ْ َّ ر َّ‬
‫ح‪6‬ذحب ۺایک ۺوہا ۺ‪،‬رقابین ۺےک ۺالقئ ۺاجونر‬ ‫ام۔ذ ِبيْ ر ِ‬‫حل لغات‪َّ :‬ر َِّن ر ِم‪6‬تب‪،‬عمج ۺرسکم ۺارن ِ‬
‫َّ ْ‬
‫ین‪6‬امیض ۺرعموػۺہغیص ۺوادحۺذمرک ۺاغبئ ۺ‪،‬دعموؾۺرکدای‪،‬الہکۺرکدای(ااعفؽ)(امدہ ۺفتی‪،‬‬ ‫۔اط َّ ِ‬
‫َّ َّ‬
‫ص‪6‬امیضۺرعموػۺہغیصۺوادحۺذمرکۺاغبئۺاےسداھکیئۺدایۺ(ػ)(امدہۺصخشۺ‬ ‫ان صۺاییئ)۔ذخ َّ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ُ‬
‫ِن‪6‬لعف ۺارموادح ۺذمرک ۺاحرض ۺوت ۺےھجم ۺالمتم ۺرکے ۺ‪ً،‬ل َّ ِم ِ(ؿ)ل ْو ًما ۺالمتمۺ‬ ‫‪،‬حیحص)۔تل ْم ِ ِْ‬
‫رکان(امدہۺولؾ‪،‬اوجػۺواوی)۔‬

‫ااسنؿۺاورۺتبۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۸۰‬۔رتہمج‪ 6‬یسک ۺااسنؿ ۺےک ۺرھگ ۺںیم ۺاکی ۺتب ۺاھت ۺسج ۺیک ۺوہ ۺابعدت ۺرکات ۺاھت ۺاور ۺرہ ۺدؿ ۺاسۺ‬
‫ےکۺےیلۺاجونرۺذحبۺرکاتۺاھتۺاہیںۺکتۺہکۺاانپۺامتؾۺامؽۺمتخۺرکۺدایۺٓارخۺاکرۺاکیۺدؿۺتبۺاظرہۺوہاۺاورۺ‬
‫تب ۺےن ۺاس ۺےس ۺاہک ۺوت ۺھجم ۺرپ ۺاانپ ۺامؽ ۺمتخ ۺتم ۺرک ۺرھپ ۺدورسے ۺوبعمد ۺےک ۺاپس ۺےھجم ۺالمتمۺ‬
‫رکے‪،‬الخۂصۺالکؾۺہیۺےہۺہکۺ ااسنؿۺےکۺانمبسۺہیۺےہۺہکۺاانپۺامؽۺربایئۺںیمۺرخچۺہنۺرکےۺرھپۺ‬
‫دوعی رکےۺہکۺاہللۺاعتیلۺےنۺاےسۺریقفۺرکدایۺ۔‬

‫‪81‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ر‬
‫َّ‬ ‫ت ِ‬ ‫ِإنْ َّدان َّوالِـْ َّم ْو ُ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ ُ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫ر ً َّ‬
‫ت صليْ ِي ۔طل ُٰم أ ْص َّيا َّ ِو ِز ِج َّر ِم ْن‬ ‫(‪)۸۱‬۔ ِإنْ َّدان َّم َّٰرۃ َّْح َّل ُج ْرزۃ َّحسب ۔طثظل‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫می ِب َّوا ص ْن عتْ ِط ٖي َّو َّدصا ص ۂب ُر ْو ِح ٖي ِبالـْ َّم ْو ِت ۔طذخ َّص ل ٗي الـْ َّم ْو ُت‬
‫َّ َّ‬ ‫َّْحْ ِل َّوا َّر َّ‬
‫َّ‬ ‫َّ ہ‬ ‫َّ ً َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ٗ ْ َّ ُ َّ ُ َّ‬
‫دان َّ‪:‬دص ْوتؽ ِل ُت َّح ِٰول َّھ ِذ ٖہ ُج ْز َّرۃ‬ ‫َّ‬ ‫اإلن‬ ‫ظا ِئّل ‪:‬ھا أنا ذا ِ۔َل دصوت ِِن ۔طظ َّال لي ِ ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫اَل بأ ْْسہ َی ٰ ُب ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ ٗ َّٰ ْ َّ َّ‬ ‫َّ َّ ْ‬ ‫ْ َّ َّ‬
‫الدنْ َّيا َّو ِإ َّّنا َّْی ٰل ِم َّن‬ ‫اْل ُس ِب ص ۂب َّ عت ِط ْي (مضزاہ)أن الص َّ ِ ِ ٖ ِ‬
‫ٰ َّ‬ ‫ٰ‬
‫الز ْص ِػ َّوالذظ ِاء ۔(للظُمن )۔ ِ‬
‫َّ ً‬ ‫َّ‬ ‫حل لغات‪َّ َّ :‬‬
‫ل ِ(ض) ْحّْلِ‬ ‫ل‪6‬امیض ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاس ۺےن ۺااھٹای‪َّْ ،‬ح َّ ِ‬ ‫ْح َّ ِ‬
‫ابِ‬ ‫ب ِ‪6‬ڑکلی‪،‬عمج ۺ َّا ْح َّس ر‬ ‫َّ‬
‫ْل ْرز ِۃ‪6‬اھٹگ‪،‬ڈنبؽ‪،‬عمج ۺ ُج َّر ر ِز۔ َّحس ر ِ‬
‫َّ ْ ُ َّ ُ‬
‫ااھٹان‪(،‬امدہ ۺلمح‪،‬حیحص)۔ا‬
‫َّ‬
‫۔ا ْص َّيا‪6‬امیضۺرعموػ ۺہغیصۺوادحۺذمرکۺاغبئۺکھتۺایگۺ(ااعفؽ) (امدہۺػتی‪ ،‬فین ۺرقموؿ)‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ن‪ 6‬امیض ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺگنت ۺٓاایگ ۺ ۺرپاشیؿ ۺوہایگ ۺ‪ ،‬ز ِج َّرِ‬ ‫۔ز ِج َّ ِر ِم ْ ِ‬
‫َّ ْ َّ ر َّ‬ ‫َّ‬ ‫ض‬ ‫َّ‬
‫ْس ۺوپرا ‪،‬لمکم‬ ‫اػ ِ۔ا ْ ر ِ‬ ‫ػ‪6‬دنکاھ‪،‬عمج ۺاعت ِ‬ ‫(س)ز ْج ً ِرا ۺرپاشیؿ ۺوہان(امدہ ۺ جرڑ‪،‬حیحص)۔عتْ ر ِ‬
‫َّ ً‬ ‫َّ‬ ‫َّ ُ‬
‫ّل ۺااتکان ۔(امدہۺ‬ ‫ل ۺ(ػ) َّمل ِ‬ ‫ل‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺااتکات ۺےہ ۺ‪ ،‬ۺ َّم ٰ ِ‬ ‫۔ َّْی ٰ ِ‬
‫َّ َّ‬
‫اء‪6‬دبیتخبۺ‪،‬انرمادی۔‬ ‫للم‪،‬اضم فۺالثیث)۔ذظ ر ِ‬

‫ااسنؿۺاورۺومتۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۸۱‬۔رتہمج‪6‬ۺ یسکۺااسنؿۺےنۺاکیۺرمہبتۺڑکلویںۺاکۺڈنبؽۺااھٹایۺوتۺڑکلایںۺاسۺرپۺاھبریۺوہںیئگۺ‬
‫‪،‬بج ۺوہ ۺکھت ۺایگ ۺاور ۺاںیھن ۺااھٹےن ۺےس ۺرپاشیؿ ۺوہایگ ۺ وت ۺاںیھن ۺاےنپ ۺدنکےھ ۺےس ۺکنیھپ ۺدایۺ‬
‫اور ۺاینپ ۺومت ۺوک ۺالبای ۺوت ۺومت ۺاس ۺےک ۺاسےنم ۺہی ۺےتہک ۺوہےئ ۺاظرہ ۺوہیئ ۺ‪،‬یج ۺںیم ۺاحرض ۺوہںۺ‬
‫وتےنۺےھجمۺویکںۺالبایۺےہۺ؟وتۺااسنؿۺےنۺاسۺےسۺاہکۺںیمۺےنۺےھجتۺاسۺےیلۺالبایۺےہۺاتہکۺریمےۺ‬
‫دنکےھ ۺرپ ۺڑکلویں ۺےک ۺاس ۺڈنبؽ ۺوک ۺرھک ۺدے ۺ۔الخۂص ۺالکؾ ۺہی ۺےہ ۺہک ۺاسرا ۺاعمل ۺداین ۺےس ۺتبحمۺ‬
‫رکاتۺےہزمکوریۺاورۺانرمادیۺےسۺااتکاتۺےہۺ۔(امقلؿ)۔ۺ‬
‫َّٰ‬
‫ِظس َّت ِان َّوِ ِظ ْر ِد ِ‬
‫ر‬
‫َّ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ً َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّٰ‬
‫(‪)۸۲‬۔ ِظس َّت ِان َّو ِا ْخ َّتس َّط َّتا ُج ْب َّن ًَّ َّوذھ َّب َّتا ِب َّوا ِإ ہل ال ِظ ْر ِد ِلع ْي َّیظ ِد َّم َّوا َّبيْ َّن ُو َُّم‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٓ َّ‬ ‫ُُ ْ‬ ‫َّ َّ‬
‫۔طظ َّد َّم َّوا ِإ ہل ِظ ْد َّم ْ ِی أ َّحد َّمھا أع َّ َُب ِم َّن اًلخ ِر َّو َّوز َّص ُو َُّم ِ ِْف ِم ْ َّّیا ِن ٖي ۔ط َّر َّج َّح‬
‫‪82‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ ْ َّ ُ َّ َّ َّ َّ ْ ٗ َّ ْ ً َّ ْ َّ َّ ُ َّ ُ ْ ُ َّ َّٰ ٗ ُ ْ ُ ُ َّ َّ َّ ٗ َّ ْ َّ‬
‫األعَب ۔طأخذ ِمن َّي ذيىا ِبأدنا ِن َّ ٖي وھو یش َِّور أني ِی ِر ید َّمداواتي ِباألرض ِر‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ ْ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َّ َّ‬ ‫ہ‬
‫َّ۔ول ِع ْن ِإذ عان َّماأخذ ٗہ ِمنْ ٗي ھ َّو أعث ُر ِم َّن الّل ِز ِم َّر َّج َّح األ ْرض ُر ۔طط َّص َّل ِب ہوذا‬
‫َّ َّ َّ َّ ٗ َّ َّ ُ َّٰ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ٗ ہ َّ َّ ٰ ہ َّ َّ َّ ْ َّ ُ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ‬
‫ت ل ٗي‬ ‫ما طصلي ِبذاؽ ث طصل ِبذاؽ ما طصلي ِبوذا َّحت عاد یذھب باْلبن ًِ ۔طظال‬
‫ال إ َّذا ُع ْن ُت َُّم َّأنْت َُّمُ‬ ‫ْ ْ َّ َّ ْ َّ ْ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫ظ‬ ‫۔ط‬ ‫ً‬ ‫ن‬ ‫ب‬ ‫اْل‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫س‬ ‫ص‬‫أ‬ ‫ط‬ ‫ً‬ ‫م‬ ‫د‬ ‫ظ‬ ‫ال‬ ‫ہ‬ ‫ذ‬ ‫‪ْ:‬ب ُن َّرز ْي َّنا ہ‬
‫بو‬ ‫ِالْظ َّٰس َّتان َّ ْ‬
‫ِ‬ ‫ِِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َّ ْ ُ َّ َّ َّٰ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ُ ْ َّ َّٰ َّ ِ ْ ُ َّ َّ َّ َّ‬
‫ظدم الر ِجح ِمنوُم عذا ِلؽ‬ ‫ر ِزيتُم ط ِإن الصدل ًل یرِض ۔وما زال یظزم ال‬
‫ْ َّٰ َّ ُ ْ َّ َّ ِ ْ َّ َّ ُ َّ َّ ُ ْ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫َّح َّٰت اِت صليْ ِو َُّم َِج ْي ًصا َّ ۔ط َّر َّج َّ ِص ِت ال ِظست ِان َِبزن وخيبً َّ ومھا تظو ًَّل ِن ‪ِ :‬‬
‫ْ َّ‬ ‫َّ َّ َّ ر ٰ‬ ‫َّو َّما م ْن َِّید إ ًٰل َّی ُد اّلل َّط ْو َّظ َّ‬
‫اَل ِإًل َّد ُي ْب ۂب ِبأشل َّم ۔ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ش‬ ‫ًل‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫ِ َّٰ ر ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ ر َّ ُ ُ ْ ر ْ َّ َّ َّ‬ ‫ر‬
‫اد وظرو ِد ِ۔ ِاخستطتا ِ‪6‬امیضۺ‬ ‫حل لغات‪ِ :‬ظس ًِ‪6‬یلب(امدہ)۔ ِظ ْر ِد‪6‬دنبر‪،‬عمج ۺرسکم ۺاظر ِ‬
‫رعموػ ۺہغیص ۺہینثت ۺؤمثن ۺاغبئ ۺاؿ ۺدوونں ۺےن ۺا ک ۺایل ۺ(ااعتفؽ)(امدہ ۺچغ ‪ ،‬حیحص)‬
‫ر‬ ‫ر‬
‫ن(امدہ ۺوزؿ‪،‬اثمؽ ۺواوی) ۔‬ ‫ان‪6‬رتازو‪،‬اکاٹن‪،‬عمج ۺرسکم ۺ َّم َّو ِاز یْ ُ ِ‬ ‫۔ ُج ْب َّن ًِ‪6‬رینپ ۺاک ۺڑکٹا۔ ِم َّّی ِ‬
‫ح(ػ) ُر ُج ْو ًحا ۺاغبلۺ‬ ‫ح‪6‬امیض ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺ ۺاغبل ۺوہایگ‪َّ ،‬ر َّج َّ ِ‬ ‫َّر َّج َّ ِ‬
‫َّ ْ َّ‬ ‫َّ ر‬
‫ان‪6‬داتن‪،‬وادح ۺ ِد ٰرنِ۔تظز ُ ِم‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺذمرکۺ‬ ‫وہان(امدہ ۺرحج‪،‬حیحص)۔ا ْد َّن ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اغبئ وہ ۺرتکات ۺ‪،‬اھکات ۺےہ ۺ‪،‬ظ ِز َّ ِم(س‪،‬ض)ظ ْز ً ُِم ۺداتن ۺےک ۺارطاػ ۺےس ۺرتکان ۺ‪،‬اھکان(امدہۺ‬
‫َّ ر‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫قص‬
‫م‪،‬حیحص)۔ا َِّت ص ۂب‪:‬متخ ۺرکان(ض)(امدہ ۺان‪،‬زومہز ۺاف‪،‬ان ص ۺاییئ)۔ خيْ َّب ًِ‪ 6‬اناکیم ‪،‬ۺ‬
‫انرمادی۔ ُی ْبٔب‪6‬اضمرع ۺوہجمؽ ۺ‪،‬ہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺٓازامای ۺاجےئ ۺاگ(ااعفؽ)(امدہ ۺیلبۺ‬
‫‪،‬ان صۺاییئ)۔‬

‫دوۺویلبںۺاورۺدنبرۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۸۲‬۔رتہمج‪ 6‬دوۺویلبںۺےنۺرینپۺاکۺاکیۺڑکٹاۺا کۺایلۺاورۺاےسۺےلۺرکۺدنبرۺےکۺاپسۺںیئگۺاتہکۺ‬
‫وہ ۺاےس ۺاؿ ۺدوونں ۺےک ۺدرایمؿ ۺمیسقت ۺرک ۺدے ۺوت ۺاس ۺےن ۺاےس ۺدو ۺوصحں ۺںیم ۺمیسقت ۺایک ۺاور ۺاؿۺ‬
‫دوونںۺوکۺاکیۺرتازوۺںیمۺراھکۺوتۺڑباۺڑکٹاۺاغبلۺوہایگۺوتۺاسۺاکۺھچکۺہصحۺوہۺاےنپۺداوتنںۺںیم ےلۺرکۺ‬
‫ہیۺاظرہۺرکاتۺےہۺہکۺوہۺڑبےۺواےل ۺےصحۺیکۺوھچےٹۺواےلۺےصحۺےسۺرباربیۺرکانۺاچاتہۺےہۺ‪،‬نکیلۺ‬
‫بجۺوہۺزایدہۺواےلۺڑکٹےۺےسۺھچکۺاتیلۺوتۺوھچاٹۺواالۺڑکٹاۺاغبلۺٓااجاتۺوتۺاُسۺےنۺاِسۺےکۺاسھتۺوہۺ‬
‫ایکۺوجۺاُسۺےکاسھتۺایکۺاھتۺرھپ ۺاُس ۺےکۺاسھتۺوہ ۺایکۺوجۺاِسۺےکۺاسھتۺایک ۺاھتۺاہیںۺکت ۺۺہک ۺرینپۺاکۺ‬
‫‪83‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ڑکٹا ۺمتخ ۺوہےن ۺاگل ۺ‪،‬وت ۺدوونں ۺویلبں ۺےن ۺاس ۺےس ۺاہک ۺمہ ۺاس ۺمیسقت ۺےس ۺرایض ۺںیہ ۺوت ۺںیمہ ۺرینپ ۺاکۺ‬
‫ڑکٹاۺددیے‪،‬اسۺےنۺاہکۺبجۺمتۺدوونںۺرایضۺوہۺنکیلۺااصنػۺرکےنواالرایضۺںیہنۺوہاتۺےہۺ‬
‫‪،‬اور ۺوہ ۺایس ۺرطح ۺاؿ ۺںیم ۺےس ۺاغبل ۺڑکٹےوکداوتنں ۺےس ۺرتکات ۺراہاہیں ۺکت ۺہک ۺدوونں ۺوک ۺمتخۺ‬
‫رکدایوتۺدوونںۺایلبںۺرجنۺومغۺاورۺانرمادیۺےکۺاسھتۺہیۺےتہکۺوہےئۺواسپۺوہںیئ۔‬
‫وکیئ ۺاہھت ۺںیہن ۺےہرگم ۺاس ۺےکاورپ ۺاہلل ۺاک ۺاہھت ۺےہ۔اور ۺوکیئ ۺاظمل ۺںیہن ۺےہ ۺرگم ۺوہۺ‬
‫اسۺےسۺڑبےۺاظملۺےسۺٓازامایۺاجےئۺاگ۔‬

‫َّ ر َّ ُ ْ ُ‬
‫رط ْو ر ِر ِ‬ ‫را ِئد وص‬
‫َّ َّ َّ َّ ْ َّ ُ َّ َّ ٰ ُ ُ ْ ُ‬ ‫ُ ْ‬ ‫َّ َّ‬
‫(‪)۸۳‬۔عان َّرا ِئ رد َّی ِريْد ال َّص َّر ِاط ْ َّْی ِ ِْف َّی ِْوم ب ِارد ۔طعان یذ ََّبوا والدموع‬
‫َّ‬
‫َّ‬ ‫ر ُط ْو رر ل َّراحبي َّ‪ً:‬ل َّب َّأس َّص َّليْ َّؽ م َّن َّٰ‬
‫الر ُج ِل أ َّما ت َّر ٗاہ َّی ْب ِع ْي‬ ‫ال ُص ْ‬ ‫َّ ْ ُ َّ َّ َّ‬
‫ت ِديل ۔طظ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِِٖ‬
‫رن ُع َّید ٗاہ ۔(للَشیِب) ِ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ال َّل ٗي اًلخ ُر ‪ً:‬ل تنْش ْر إ ہل د ُم ْو ِص ٖي َّب ْل إ ہل َّما ت ْ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٓ‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫۔طظ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اکشریۺاورۺڑچایۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۸۳‬۔رتہمج‪6‬اکیۺاکشریۺرسدیۺےکۺدونںۺںیمۺڑچویںۺاکۺاکشرۺرکاتۺاھتۺوہۺاںیھنۺذحبۺرکاہۺاھتۺاورۺ‬
‫ٓاوسنںۺہہبۺرےہۺےھتۺوتۺاکیۺڑچایۺےنۺاینپۺاسیھتۺڑچایۺےسۺاہکۺٓادیمۺےسۺںیہمتۺوکیئۺرحجۺںیہنۺوہانۺ‬
‫اچےیہۺ‪،‬ایکۺمتۺںیہنۺدیتھکیۺوہۺہکۺوہۺرو ۺراہۺےہۺوتۺدورسیۺوایلۺےنۺاسۺےسۺاہکۺ‪6‬اسۺےکۺٓاوسنوںۺوکۺ‬
‫تمۺدھکیۺہکلبۺوہۺدھکیۺوجۺاسۺےکۺاہھتۺرکۺرےہۺںیہ۔‬
‫َّ ْ َّ ُ‬
‫أدو ِد ِ‬
‫ٰ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ُ ُ َّٰ‬
‫الثلْ َّج َّو َّی ْط ُر ُؽ بي َّب َّد َّن ٗي َّطظيْ َّل َّليٗ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ْ َّ ُ ْ َّ‬
‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ذ‬ ‫أخ‬ ‫ی‬ ‫ل‬ ‫ب‬‫ظ‬ ‫أ‬ ‫اء‬ ‫ت‬
‫ِ ِ‬ ‫الذ‬ ‫ل‬ ‫ر‬ ‫ط‬ ‫(‪)۸۴‬۔أدود ِِف‬
‫َّ َّ ہ َّ َّ َّ َّ َّ ِ َّ ٰ ْ َّ ْ َّ ُ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ ْ ر َّ ہ َّ َّ ِ ُ ْ ْ َّ ْ َّ َّ‬
‫‪:‬لـُِمذ َّا ذ ِلؽ ‪:‬طظال ‪:‬لص ِل أبيض ‪:‬طظال لي ح ِعيم ‪:‬یا ھذا ًَّل تت ِصب نطدؽ‬
‫ْ‬
‫الَشیْ َّر َّیظ ِد ُر‬
‫َّ ْ َّ ٗ َّٰ ٰ‬ ‫َّ َّ ُ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّٰ َّ ْ َّٰ َّٰ ْ ُ‬
‫َّط ُرِبا أد َّود ْالثلج ِم ً ْن ِج ْد ِمؽ وھ َّ ْو باؼ ص ۂب حا ِل ٖي (مصناہ)أن ِِ‬
‫َّ‬
‫ر ِل ُح ٗي اْل ْ ُْی ۔(للظُمن) ِ‬ ‫اْل ْ َّْی َّو َّظ ِليّل َّما ُی ْ‬
‫ْ ُ ْ َّ َّ‬
‫أن یط ِدد‬

‫‪84‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ُُ ْ ر ْ ُ‬ ‫َّ ْ‬
‫ؽ‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئۺ‬ ‫ج۔ َّیط ُ ِر ِ‬
‫ج‪6‬ربػ‪،‬عمج ۺرسکم ۺَلو ِ‬ ‫حل لغات‪َ:‬ل ر ِ‬
‫َّ ْ ً‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫ِشیْ ررِ‪6‬رشاریت‪،‬اسفدی۔‬ ‫رڑگان‪َ،‬م‪(،‬امدہۺرفک‪،‬ۺحیحص)ۺ۔ۺ ِ ٰ‬
‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ۺ‬ ‫ا‬‫ع‬ ‫ر‬ ‫ط‬ ‫(ؿ)‬ ‫ِ‬
‫ؽ‬ ‫رڑگاتۺاورۺاتلمۺےہ‪،‬طر‬

‫اکےلۺصخشۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۸۴‬۔رتہمج‪ 6‬اکیۺاکالۺصخشۺرسدیۺےکۺوممسۺںیمۺربػۺاتیلۺاورۺاسۺےسۺاانپۺدبؿۺرڑگاتۺوتۺاسۺ‬
‫ےسۺاہکۺایگۺوہۺااسی ۺویکں ۺرکاتۺےہ ۺوت ۺاسۺےن ۺاہک‪6‬اشدی ۺہک ۺںیمۺوگراوہاجؤں‪،‬وتۺاکیۺلقع ۺدنمۺ‬
‫ےناس ۺےساہک‪6‬اے ۺصخش!اےنپ ۺٓاپ ۺوک ۺتم ۺاکھت ۺوہ ۺاتکس ۺےہ ۺہک ۺربػ ۺریتے ۺمسج ۺےس ۺاکالۺ‬
‫وہاجےئۺاورۺوہۺاکالۺیہۺرےہ۔اس ۺاکۺینعم ۺہیۺےہہکۺرشاریتۺااسنؿۺااھچیئۺوکۺرخابۺرکاتکسۺےہۺ‬
‫اورۺااسیمکۺوہاتۺےہۺہکۺااھچیئۺاےسۺدرتسۺرکدےۺ۔(امقلؿ)‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫َ ْصل رب َّو سبْ ر ِ‬
‫ل ِ‬
‫ِ َّح َّٰت ُ ََّی ٰر َّب ٗي َّط َّي ْد َّت ْ‬ ‫َّ ُ َّ َّ َّ ر َّ ْ َّ ْ َّ ْ ُ َّٰ‬
‫اليش َّ‬
‫ر ِض ُر ٗہ َّ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ء‬ ‫وھو مثل من یدتعَب‬
‫َّ َّ ُ َّ َّٰ َّ ِ ْ َّ ً َّ َّ َّ ْ َّ ً ْ َّ َّ ْ ر ُ َّ َّٰ ر َِّ ہ َّ َّ َّ َّ ُ ٰ َّ َّ َّٰ‬
‫َجً ِطيوا سبل مصلؼ صٔب ذجرۃ ۔وعلُم ھب ِت‬ ‫(‪)۸۵‬۔ز ِصموا أن َصلبا أِت أ ِ‬
‫ٗ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّٰ‬ ‫الر یْ ُح َّص ۂب ُظ ْ‬
‫ض َّب ِت الس ْبل ط ُد ِم َّع لي َّر ْو رت‬ ‫الذ َّج َّر ِۃ ح ٰرع ِتْوا ط َّ‬ ‫ر َّب ِان‬ ‫ٰ‬
‫َّ ِ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ص ِش ْي رم ۔ط َّ َّت ٰو َّج َّي الث ْصل ُب ْبْ َّو ٗہ ِْلَّا ِس َّع ِم ْن ص ِش َّ ْي ِم َّر ْو ِت ٖي ۔طل ُٰم َّو َّر َّل ِإ َّلي ِي َّو َّج َّد ٗہ‬
‫اْل ٗي َّح ٰ ہت َّذ َّٰظ ٗي َّ۔ط َِّل َُّٰم َّر ٓاہٗ‬ ‫الل ْحم َّط َّص َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ َّٰ ْ َّ ٰ‬
‫و‬ ‫م‬ ‫ح‬ ‫الذ‬ ‫ۃ‬ ‫ر‬ ‫ث‬‫ع‬ ‫ب‬
‫َّ ْ ً َّ ْ َّ َّ ْ َّ ْ‬
‫ِ‬ ‫زخُم طأیظن ِِف ن ِ‬
‫ي‬
‫ٖ‬ ‫د‬‫ِ‬ ‫ط‬
‫َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ ْ ِ َّ َّ َّٰ َّ ْ ِ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ُ َّ َّ ْ ً‬
‫أ َّجوػ ًل ذیء ِطي ٖي ظال‪ً :‬ل أد ِري لصل أطذل األذي ِاء أجورھا روتا‬
‫َّٰ ً‬ ‫َّ‬
‫َّوأ ْصش ُم َّوا ُجثً ۔ ِ‬
‫َّ ْ َّ ر ُ‬ ‫َّ‬
‫ر ِض ُ ِر‪6‬اضمرع ۺرعموػۺ‬ ‫ل۔ َّی ْد َّت ْ‬ ‫س ُب ْو ر ِ‬ ‫ال َّو ِ‬ ‫ل‪6‬ڈوھؽ ۺ‪،‬عمج ۺرسکم ۺاسب ِ‬ ‫حل لغات‪:‬س ْب ر ِ‬
‫ْ‬
‫ہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوھچاٹ ۺاتھجمس ۺےہ ۺ(ااعفتسؽ‪،‬امدہ ۺرغص‪،‬حیحص) َّی ْد َّتع ِ َُبِ‪6‬اضمرع ۺرعموػۺ‬
‫َّ ْ َّ ر‬
‫َج ًِ‪6‬اجنگؿ ۺدرتخ‪ ،‬اھجڑی‬ ‫ہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺڑبا ۺاتھجمس ۺےہ ۺ(ااعفتسؽ)(امدہ ۺربک‪،‬حیحص)۔ا‬
‫ُ ْ َّ ر‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫ان‪6‬یٹک ۺوہیئ ۺاشںیخ‬ ‫‪،‬عمج ۺرسکم ۺا َّج ر ِم َّوا ُج ر ِم۔ز ْخ ر ِم‪6‬زربدتس‪،‬اھبری ۺرھب ۺمک۔ظزب ِ‬
‫َّ ْ ر َّ َّ‬
‫ن‪6‬امیض ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺنیقی ۺرکایل ۺ(ااعفؽ) (امدہۺ‬ ‫ب۔ایْظ َّ ِ‬ ‫‪،‬وادح ۺظ ِزي ِ‬
‫ُ ُ ْ ر َّ ََّّ‬ ‫َّ‬
‫ج‪6‬امیض ۺرعموػ ۺہغیصۺ‬ ‫تقن‪،‬اثمؽ ۺاییئ)۔ ذ ْح ر ِم‪ 6‬رچیب‪ ،‬انکچیئ‪ ،‬عمج ۺذحو ِم۔صال ِ‬
‫َّ َّ‬
‫ؼ‪6‬امیض ۺرعموػ ۺہغیصۺ‬ ‫وادحذمرکۺاغبئۺااجنؾۺدای‪،‬اکؾۺرپۺاگل۔ (افمتلع) (امدہۺجلع‪،‬حیحص)۔ذ ٰ ِ‬
‫‪85‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ق‬ ‫ص‬ ‫َّ ًٰ‬ ‫َّ َّ‬
‫ؼ ۺ(ؿ)ذظا ۺریچان‪،‬اھپڑان(امدہ ۺ ق‪،‬اضم ف ۺالثیث)ۺ‬ ‫وادحَّ ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےن ۺاھپڑدای ۺ‪،‬ذ ٰ ِ‬
‫َّ ر‬ ‫َّٰ‬ ‫َّ‬
‫۔األ ْج َّو ُػِ‪6‬اخیل‪،‬ۺاشکدہۺوجػۺواال۔ ُچث ر ِي‪ 6‬مسج ‪،‬رمدہۺمسج‪،‬عمجۺ ُجث ًِ۔‬

‫ولڑمیۺاورڈوھؽۺاکۺواہعق‬
‫رتہمج‪ 6‬اور ۺہی ۺاثمؽ ۺےہاس ۺصخش ۺیک ۺوج ۺیسک ۺزیچ ۺوک ۺڑبا ۺاتھجمس ۺےہ ۺاہیں ۺکت ۺہک ۺبج ۺاےس ۺرجتہبۺ‬
‫وہاجاتۺےہۺوتۺاےسۺوھچاٹۺاتھجمسۺےہ۔‬
‫(‪)۸۵‬۔ولوگںۺےناہکۺےہۺہکۺاکیۺولڑمیۺاکیۺایسیۺاجنگؿۺاھجڑیۺںیمۺٓایئۺسج ۺںیمۺاکیۺ‬
‫درتخ ۺرپ ۺڈوھؽ ۺاکٹل ۺوہا ۺاھت ۺاور ۺدرتخ ۺیک ۺاشوخں ۺرپ ۺبج ۺوہا ۺیتلچ ۺوت ۺاےس ۺالہیت ۺاور ۺڈوھؽ ۺرپۺ‬
‫امریت ۺوت ۺاس ۺےس ۺاکی ۺڑبی ۺٓاواز ۺانسیئ ۺدیتی ۺوت ۺولڑمی ۺاکی ۺمیظ ۺٓاواز ۺنس ۺرک ۺاس ۺیک ۺاجبن ۺوتمہجۺ‬
‫وہیئۺبجۺاسۺےکۺاپسۺیچنہپۺوتۺاےسۺزربدتسۺاپایوتۺاسۺےنۺاےنپۺدؽۺںیمۺاےسۺزایدہۺرچیبۺاورۺ‬
‫وگتشۺواالۺنیقیۺرکایلۺاورۺاےسۺااجنؾۺددیایۺاہیںۺکتۺہکۺاےساھپڑۺدایۺبجۺاسۺےنۺاےسۺوھکالھکۺ‬
‫داھکی ۺسج ۺںیم ۺوکیئ ۺزیچ ۺںیہن ۺیھت ۺوت ۺاہک ۺںیم ۺںیہن ۺاجیتن ۺیھت ۺیھبک ۺےب ۺاکر ۺزیچںی ۺدنلب ۺٓاواز ۺاور ۺڑبےۺ‬
‫َّ‬ ‫مسجۺوایلۺوہیتۺںیہۺ۔‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ب ِ‬ ‫ِ ِأ َّد رد َّوَ ْصل رب َّو ِذئ ر ِ‬
‫َّو ُھ َّو َّم َّث ُل َّم ْن َّا َّٰت َّص َّظ ب َّض ْْیہ َّو ْ‬
‫اص َّت َّ ََّب ِب ٖ ِي ِ‬ ‫ِ ِٖ‬
‫َّ َّ ر َّ َّ ْ َّ ر َّ ْ ر ْ َّ َّ ُ َّ َّ َّ ُ َّ َّ َّ َّٰ ُ ْ َّ َّ َّ ُ‬
‫خرجوا یتريدون ۔ ِ َّطرادوا‬ ‫َّ‬ ‫(‪)۸۶‬۔أ َّدد وَصلب و ِذئب َِّإرسحبوا ط‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ً َّ ْ َّ ً َّ َّ ْ ً َّ َّ َّ َّ ُ‬
‫لذئ ِب ‪:‬أظ ِد ْم َّبيْ َّن َّنا َّ۔طظال َّ األ ْم ُر َّب ِ ٰ ری‬ ‫األدد ِل َِّ‬ ‫ِْحارا وأرنبا وشبي َّا ۔طظال‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ‬
‫ْل َُّم ُر ِلَل َّد ِد َّواأل ْرن ُب ِللث ْصل ِب َّو َّالش ْ ُِب ِ ِْل ۔طخ َّبس ٗي األ َّدد طأس َّاح َّرَّ َّأد ٗي‬ ‫ِ‬ ‫۔ا‬
‫ْ‬ ‫ُ َّٰ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّٰ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ْ َّ َّ‬
‫ات أن ِت‬ ‫احبؽ بال ِظدم ًِ ھ ِ‬ ‫۔ث أظبل صٔب الثصلب وظال ‪:‬ماعان أجول ر ِ‬
‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ِ َّ َّ ْ ُ َّ ر َّ ْ َّ ُ َّ َّ َِّ َّ َّٰ ْ ُ َّ َّ َّ‬
‫ْلُمر ِلض َّدا ِئؽ والشِب َّ ِلصذا ِئؽ‬ ‫اْلار ِث األمر و ِازح ۔ا ِ‬ ‫‪:‬طظال ‪:‬یا أبا ِ‬
‫َّ َّ َّ َّٰ ْ َّ ْ َّ ْ َّ ِ َّ ْ َّ ہ َّ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ َّ ُ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ٰ َّ َّ ہ َّ‬
‫وَتلل ِباألرن ِب ِطيُم بی ذ ِلؽ ۔طظال لي األدد ‪:‬ما أظزاؽ ۔من صلمؽ ھذا‬
‫ْ ْ َّ َّ َّ‬
‫ال ِطظ َّي ۔طظال ۔ ِ‬

‫‪86‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫َّم َّث ُل َّط َّار ُۃ الْ َّبيْت َّوط َّارۃ ٰ‬
‫َّ‬ ‫َّٰ‬ ‫َّٰ‬ ‫ٰ‬
‫الر ْح َّر ِاء ۔‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ئب السا ِئ ُر ِم ْن ُجث ِت ٖي‬ ‫رأس ِ ِ‬‫ِ‬
‫الذ‬ ‫َّ ُ‬
‫ِ(للظليویب) ِ‬
‫َّ ر َّٰ َّ َّ‬ ‫ْ‬
‫ظ ۺ‪6‬امیض ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئۺ‬ ‫اب۔ ِاتص ِ‬ ‫ب ۺ‪6‬ڑیھبای‪،‬عمج ۺرسکم ۺ ِذئ ِ‬ ‫حل لغات‪ِ :‬ذئ ر ِ‬
‫تحیصنۺوبقؽۺیکۺ‪(،‬ااعتفؽ)(امدہۺوظع‪،‬اثمؽۺواوی)۔ ِا ْص َّت َّ ََّب ِب ٖ ِيۺ‪6‬تحیصنۺاحلصۺرکان (ااعتفؽ)‬
‫َّ‬
‫(امدہ ۺربع‪،‬حیحص)۔ ِا ْرس َّح ُبوا‪6‬امیض ۺرعموػ ۺہغیص ۺعمج ۺذمرک ۺاغبئ ۺاکی ۺدورسے ۺےک ۺاسھتۺ‬
‫َّ َّ ُ َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ِب‪6‬رہؿ‪ ،‬عمج ۺرسکمِ‬ ‫ب ِ۔ ِش ْ ر ِ‬ ‫ب‪6‬رخوگش ۺ‪،‬عمج ۺ ِارا ِن ِ‬ ‫وہےئ ۺ(ااعتفؽ)(امدہ ۺحص‪،‬حیحص)۔ا ْرن ر ِ‬
‫َّ ً‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ ر َّ َّ‬
‫ط(ض)خ ْبسا ۺزورۺ‬ ‫ط‪6‬امیض ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺزور ۺےس ۺامرا ۺ‪ ،‬خ َّب ِ‬ ‫اء۔خ َّب ِ‬ ‫ِشب ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اح‪6‬امیضۺرعموػۺہغیصۺوادحۺذمرکۺاغبئۺاکٹۺدایۺ(ااعفؽ)(امدہۺ‬ ‫ےسۺامران(امدہۺطبخ‪،‬حیحص)۔اس َّ ِ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ ْ ر‬ ‫َّ‬
‫اء‪6‬اشؾ ۺاکۺ‬ ‫اء‪6‬دورہپ ۺاک ۺاھکان ۔عمج ۺاض ِد َّی ًِ ِ۔ صذ ر ِ‬ ‫وطح َّۺ‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ض َّد ر ِ‬
‫َّ َّ ٰ‬
‫ل‪6‬لعفۺارمۺوادحۺذمرکۺاحرضۺوتۺرسہکۺانبۺ(لعفت)(امدہۺللخ‪،‬اضم فۺالثیث)۔‬ ‫اھکان۔َتل ِْ‬

‫ریشۺولڑمیۺاورۺڑیھبےیۺاکۺواہعق‬
‫رتہمج‪6‬۔اور ۺہی ۺاثمؽ ۺےہ ۺاس ۺیک ۺوج ۺدورسے ۺےس ۺتحیصن ۺوبقؽ ۺرکے ۺاور ۺاس ۺےس ۺتحیصنۺ‬
‫احلصۺرکےۺ۔‬
‫(‪)۸۶‬۔اکی ۺریش ۺ‪،‬ولڑمی ۺاور ۺڑیھبای ۺاسیھت ۺوہےئگۺوت ۺوہ ۺبس ۺاکشرۺرکےن ۺےلکنۺوت ۺاوہنں ۺےنۺ‬
‫دگےھ ۺ‪،‬رخوگش ۺاور ۺرہؿ ۺاک ۺاکشر ۺایک ۺوت ۺریش ۺےن ۺڑیھبےی ۺےس ۺاہک‪6‬امہرے ۺدرایمؿ ۺمیسقتۺ‬
‫رکدو۔اسۺےنۺاہکۺاعمہلمۺواحضۺےہۺۺدگاھۺریشۺےکۺےیلۺ‪،‬رخوگشۺولڑمیۺےکۺےیلۺاورۺرہؿۺریمےۺ‬
‫ےیلۺےہۺ۔وتۺریشۺےنۺاےسۺزورۺےسۺامراۺاورۺاسۺاکرسۺاکٹۺدایۺرھپۺولڑمیۺیکۺرطػۺوتمہجۺوہاۺاورۺ‬
‫اہکۺریتاۺاسیھتۺمیسقتۺےکۺابرےۺںیمۺانتکۺاجلہۺاھتۺوتۺہلصیفۺرکۺ‪،‬وتۺولڑمیۺےنۺاہکۺ‪6‬اےۺاوبۺااحلرثۺ(ہیۺ‬
‫ریش ۺیک ۺتینک ۺےہ)اعمہلم ۺاظرہ ۺےہ ۺ‪،‬دگاھ ۺاہمترے ۺدورہپ ۺےک ۺاھکےن ۺےک ۺےیل ۺ‪،‬رہؿ ۺاشؾۺ‬
‫ےکاھکےنۺےکۺےیلۺاورۺاؿۺےکۺدرایمؿۺوتقۺےکۺےیلۺرخوگشۺاکۺرسہکۺانبںیلۺ‪،‬وتۺریشۺےنۺاسۺ‬

‫‪87‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ےس ۺاہک ۺوتےن ۺانتک ۺااھچ ۺہلصیف ۺایک ۺےہ ۺ۔سک ۺےن ۺںیہمت ۺہی ۺتمکح ۺاھکسیئ ۺ؟وت ۺاس ۺےن ۺاہک ۺڑیھبےیۺ‬
‫ےکۺرسۺاکۺاسۺےکۺمسجۺےسۺدجاۺوہانۺ(اسۺےنۺےھجمۺہیۺتمکحۺاھکسیئۺےہۺ) ۔(ویلقیب)۔‬
‫ْ َّ َّٰ َّ َّ َّ ْ ُ ُ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّٰ ْ َّ ْ َّٰ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ ََّّ‬
‫الرحر ِاء ِ َِّف ِذدۃ و ُِمنً طظالت لوا‬ ‫ارۃ ْ البي َّو ِت رأت ْطارۃ َّٰ‬ ‫(‪)۸۷‬۔ ِظيل ِإن ط‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ر ِب‬ ‫اْل ْ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬
‫ِت ِط ْيوا أن َّو ِاع الن ِصيْ َِّم َّ و َّ ِ‬
‫َّ‬ ‫ر َّن ِص ْ َّی ہھ ُو َّنا اذ ِھِب م ِصي ِإ َّل الب ُي ْو ِت الِ ْ‬
‫ُ‬ ‫َّ‪:‬ما َّت ْ‬
‫َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ِ ُ ْ َّ ْ َّٰ ْ َّ َّ ْ َّ ُ َّ َّ َّ‬
‫ت ت ْدع ُن ٗي ظ ْد ھ ٰيأ ل َّوا ا َّٰلر َّ َّر َّد‬ ‫طذھبت مصوا ۔وإذا را ِحب البيت ال ِذي عان‬
‫َّ َّ ً َّ ْ َّ َّ َّ ْ َِّ ر َّ ْ َّ َّ َّ ْ ِ َّ ُ َّ َّٰ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ٰ َّ ُ‬
‫ل ِبنً َتتوا ذحمً ۔طاظتحمت ِلتأخذ الذ َّحمً طوظصت صليوا َّالل ِبنً‬
‫ت ‪:‬أ َّري‬ ‫ت َّرأ َّد َّوا ُم َّت َّص ٰج َّب ًً َّ ِو َّظ َّال ْ‬ ‫َّط َّح َّٰس َّمتْ َّوا َّ۔ط َّو َّر َّبت الْ َّط َّار ُۃ َّ‬
‫الَب َّٰی ًُ َّو َّھ َّٰز ْ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫َّ ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ً َّ ً َّ َّ َّ ً ِ َّ ً َّٰ ِ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ‬
‫ِن ْصمً ع ِث ْ َّْیۃ و بّلء ذ ِدیْدا ِ۔إن الص ِاط َّيً والطظ َّر أح ٰب ِإ ِٰل ِم ْن ِض ًِن یع ْون ِطيْ ٖي‬
‫ت ِإ َّل ال َّ َِب ٰی ًِ ۔(لّلبذيوی) ِ‬
‫ْ َّ‬ ‫اْل َّْ ْو ُت ُ َّٰ‬
‫۔ث َّط َّٰر ْ‬
‫َّ َّ‬ ‫ر‬
‫اء‪6‬امیضۺ‬ ‫ب‪ 6‬ۺوخاحشیل‪ ،‬ۺاشدایب ۺ۔ھ ٰي َّ ِ‬ ‫ر رِ‬ ‫ن۔ ۺ ِخ ْ‬ ‫حل لغات‪ُِ :‬مْ َّن ًِ‪ٓ6‬ازامشئ‪،‬یتخس ۺ‪،‬عمج ۺرسکم ۺ ِ َُّم ر ِ‬
‫رعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےن ۺایتر ۺیک ۺیھت(لیعفت)(امدہ ۺایھء‪ ،‬ۺاوجػ ۺاییئ ‪ ،‬زومہز‬
‫ت‪6‬امیضۺ‬ ‫‪6‬رچیبۺاک ۺڑکٹاۺ۔ ِاظ َّت َّح َّم ْ ِ‬
‫ْ‬
‫ِ‬
‫ً‬
‫َّ ْ َّ ر‬
‫م‬ ‫ح‬ ‫ذ‬ ‫اٹنی۔‬ ‫ۺ‬ ‫یچک‬ ‫‪6‬‬ ‫ِ‬
‫ي‬ ‫الؾ)۔ َّر َّر ر ِد‪6‬رگناین‪،‬اتک۔ َّلب َّن ر‬
‫َّ َّٰ‬ ‫قج‬ ‫ِ‬
‫ت‪6‬امیضۺ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫رعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺؤمثن ۺاغبئ ۺوہ ۺسھگ ۺیئگ(ااعتفؽ) ۺ(امدہ ۺ م‪ ،‬ۺحیحص) ۔حس ِم ِ‬
‫چع‬
‫رعموػۺہغیصۺوادحۺؤمثنۺاغبئۺاسۺےنۺوتڑۺدایۺ‪،‬ۺرسیہۺرسیہۺرکدایۺ(لیعفت )(امدہۺ م‪،‬حیحص)۔‬

‫رھگولیۺوچایہۺاورۺچنگلیۺوچایہاکواہعق‬
‫(‪)۸۷‬۔رتہمج۔اہکۺایگۺےہۺہکۺرھگوںۺیکۺوچایہۺےنۺلگنچۺیکۺوچایہۺوکۺیتخسۺاورۺٓازامشئۺ ںیمۺداھکیۺوتۺ‬
‫اس ۺےس ۺاہک ۺمت ۺاہیں ۺایک ۺرکریہ ۺوہ ۺریمے ۺاسھت ۺاؿ ۺرھگوں ۺںیم ۺولچ ۺنج ۺںیم ۺمسق ۺمسق ۺیک ۺںیتمعنۺ‬
‫اورۺوخشۺاحیلۺےہۺوتۺوہۺاسۺےکۺاسھتۺیئگۺاورۺبجۺوہۺیچنہپۺوتۺاسۺرھگۺےکۺامکلۺےنۺسجۺںیمۺوہۺ‬
‫ریتہ ۺیھت ۺاس ۺےک ۺےیل ۺیچک ۺاٹنی ۺیک ۺاکی ۺاتک ۺایتر ۺیک ۺسج ۺےک ۺےچین ۺرچیب ۺاک ۺڑکٹا ۺاھت ۺوت ۺوہ ۺوچایہۺ‬
‫رچیب ۺاک ۺڑکٹاۺ ےنیۺےکۺےیل ۺاس ۺںیمۺدالخۺوہیئ ۺوتۺاٹنیۺاسۺرپ ۺرگ ۺیئگۺاورۺاےسۺز یم ۺرکدای ۺوتۺیلگنۺ‬
‫وچایہۺاھب یۺاورۺاانپۺرسۺبجعتۺےسۺالہایۺاورۺوبیلۺںیمۺتہبۺیسۺںیتمعنۺاورۺتخسۺتبیصمۺدیتھکیۺوہںۺ‬
‫ےبۺکشۺٓاراؾۺاورۺگنتۺدیتسۺریمےۺزندکیۺاسۺامدلاریۺےسۺرتہبۺےہۺسجۺںیمۺومتۺوہیتۺوہۺ‬
‫تشت‬
‫رھپۺوہۺلگنجۺیکۺرطػۺاھبگۺیئگۺ۔(ا ھی)۔‬
‫‪88‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ُ ْ ُ َّ ر َّ َّ ْ َّ ر‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ً‬ ‫خنطدً وْبل‬
‫ُ ْ ُ َّ ر َّ َّ ْ َّ َّٰ ً َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّٰ ْ ُ ْ َّ َّ َّ ْ ََّّ‬
‫( َّ‪)۸۸‬۔خنطدً ظالت مرۃ ِلنحلً ‪:‬لو أخذت ِِن مص ِؽ لصدلت ِمثل ِؽ وأعثر‬
‫الن ْح َّل ًُ إ ہل ہذ ِل َّؽ َّ۔ط َّل َُّٰم ََّل ْ َّت ْظد ْر َّص ۂب َّو َّط ِاء َّما َّظ َّال ْ‬
‫ت َّ َّ‬
‫ْض َّبتْ َّوا‬
‫َّ َّ َّ ْ َّ َّٰ‬
‫۔طأجابتوا‬
‫َّ ُ ْ ُ َّ َّ ْ ْ ِ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ْ ُ َّ َّ َّ‬ ‫ِ‬ ‫َّٰ َّ‬
‫الن ْحل ًُ ِ َُب َّم ِت َّوا َّ۔و ِط ْي َُّم ِھ َّي ُوت ظالت ِِف نط ِدوا ‪:‬لظ ِد ادتوجبت ما نال ِ ْ‬
‫ِن‬ ‫َّ ُ‬ ‫الد ْو ِء َّ۔طإ ٰ ِْن ًَّل ُأ ْحد ُن ٰ‬
‫الزطْ َّت َّط َّع ْي َّػ الْ َّص َّد َّل َّ(م ْض َّز ٗاہ)أ َّٰن أ َّن ًادا َّع ِث ْْییْنَّ‬ ‫َّ ٰ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ َّ َّ َّ ِ‬ ‫ِم َّن َّ َّ ِ ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬
‫َّی ٰدص ْون َّماًل َّینب ِض ْي لو ْم طتنط ِزح ص ِاظبتو ْم ۔ (للظُمن ) ِ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫َّ َّ ُ َّ َّ ر‬ ‫َّ ْ ُ ُ ُ‬
‫س۔ْبْل ًِ‪6‬دہش ۺیک ۺیھکم ۺ‪،‬عمجۺ‬ ‫حل لغات‪:‬اْلنْط َّد ًِ‪6‬ربگالی‪،‬عمج ۺریسکت ۺخن ِاط ِ‬
‫َّ ْ ر َّ َّ ْ‬
‫ت‪6‬امیض ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺملکتم ۺںیم ۺےن ۺدہش ۺانبای(لیعفت)(امدہ ۺلسع‪ ،‬ۺحیحص)‬ ‫ل۔ص ٰدل ُ ِ‬ ‫ْب ِ‬
‫ُ َّ ر َّ ٰ ُْ‬ ‫ُ َّ ر‬
‫ت‪6‬اتروکؽ۔‬ ‫ات۔ا ِلزط ِ‬ ‫۔ْح ًِ‪6‬زرہ‪،‬ڈکن‪،‬عمجۺرسکمۺْح ِ‬

‫ربگالیۺاورۺدہشۺیکۺیھکمۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۸۸‬۔رتہمج‪ 6‬ربگالی ۺےن ۺیسک ۺدہش ۺیک ۺیھکم ۺےس ۺاہک ۺارگ ۺوت ۺےھجم ۺاےنپ ۺاسھت ۺرھک ۺےل ۺوت ۺںیم ۺریتیۺ‬
‫رطحۺاورۺزایدہۺدہشۺدوںۺاگۺوتۺدہشۺیکۺیھکمۺےنۺاسۺیکۺابتۺوکۺوبقؽۺرکایلۺبجۺوہۺاینپۺیہکۺوہیئۺابتۺ‬
‫وپریۺہنۺرکۺاکس ۺوتۺیھکمۺےنۺاانپ ۺڈکنۺامراۺ(ڈگن)امرےتۺیہۺوہ ۺرمےنۺاتگل ۺےہ ۺوتۺاےنپ ۺدؽ ۺںیمۺاتہکۺ‬
‫ےہتقی ًنا ۺںیم ۺقحتسم ۺوہں ۺاس ۺفیلکت ۺاکوجےھجم ۺیچنہپ ۺےہویکں ۺہک ۺبج ۺںیم ۺاتروکؽ ۺااھچ ۺںیہنۺ‬
‫رکاتکسۺوتۺدہشۺےسیکۺرکوںۺاگۺ۔الخۂصۺالکؾۺہیۺےہۺہکۺتہبۺےسۺولگۺانانمبسۺدوعےۺرکےتۺںیہۺ‬
‫رھپۺاؿۺاکۺااجنؾۺروسایئۺوہاتۺےہۺ۔(امقلؿ)۔‬
‫َّ َّ ُ ْ ْ ْ َّ َّ َّ‬
‫ان ِ‬ ‫اْل ِْنی ِ ُر واألت ِ ِ‬ ‫مثل ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ان ِصنْ َّد ُر ْو ِم ٰي ِ َّخ ْ ِْنیْ رر ط َّر َّبس ٗي ِإ ہل أ ْدس َّوانً َّو َّوز َّع ال َّصل َّػ َّب ْ َّی‬ ‫(‪)۸۹‬۔ع ِ‬
‫َّ َّ ْ ُ َّ ٰ َّ ٗ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ر َّ َّ َّ ْ ر َّ َّ َّ ہ َّ ْ َّ ُ ْ ُ‬
‫اْل ْحش َّیل َّت ِظط ِم َّن‬ ‫حش ۔وعان ذ ِلؽ‬ ‫ی ْ َّدی َّ ِي ِلي َّد ِم َّن َّيَّ َّ۔وع َّ َّان ِ َِّبن ِبُ ٰٖي أت َّان ُل َّٰوا َّج َّ‬
‫ت َّليٗ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫الصلػ ما یتناَ ُر طظال ِأل ِمي ‪:‬یا أم ٗاہ ما أس َّي َّب ھذا الصلػ ل ْودام ۔طظال ْ‬ ‫َّ‬ ‫ہ‬ ‫ْ‬
‫الر ْو ِم ٰ ُي َّأ ْن َّی ْذ َّبحَّ‬ ‫الس َّام ًَّ الْ ُع َْب ہی َّ۔ط َّل َُّٰم َّأ َّر َّاد ٰ ُ‬ ‫َّ ُ َّ ِ َّٰ َّ َّ ْ َّ ْ ٗ َّ َّٰ َّ َّ َّٖ ٗ َّٰ‬
‫ِ‬ ‫‪:‬یا بِن ًل تظر بي ط ِإن وراءہ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ ْ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ٰ ٰ َّ‬
‫الد ِع ْ ََّّی ص ۂب َّح َّل ِظ ٖي َّج َّص َّل َّی ْزس ِر ُب َّ ُو َّینْط ُح ۔ط َّو َّر َّب‬ ‫اْل ِْنیروو َّزع ُ ِ‬ ‫ِ‬
‫ي َّھلْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ٗ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اْلحش وأِت إل أ ِم ٖي وأخ َّرج لوا أدناني وظال‪ :‬وَی ِؽ یا أماہ انشر ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٗ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ہ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪89‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬
‫ْی م ْن ہذل َّؽ الْ َّص َّلػ َّط َّاظْ َّلصيْي َّ۔ط َُّم أ ْح َّد َّن الظ َّن َّع َّمعَّ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ْ َّ‬
‫ر‬ ‫ْ‬
‫ب ِظي ِِف ِخّل ِل أدن ِاِن ذ ِ ِ‬
‫ِ ٖ‬ ‫ِ‬
‫ِ‬ ‫۔(لّلبذيوی)‬ ‫ً‬ ‫م‬‫الد َّّل َّ‬
‫َّٰ‬
‫ِ‬
‫َّ َّ ر‬ ‫َّ‬
‫ان‪6‬دگیھ۔ َّر َّبط‪6‬امیض ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادحۺ‬ ‫حل لغات‪ِ :‬خ ْ ِْنیْ ر ِر‪6‬وسر‪،‬عمج ۺخ َّن ِاز یْ ُ ِر۔أت ِ‬
‫َّ َّ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬
‫ط(ؿ) َّر بْسا ۺابدنانھ ۺ‪(،‬امدہ ۺرطب ‪،‬حیحص) ۔ ص ِل رػِ‬ ‫ذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےن ۺابدنھ ۺدای ۺ‪َّ ،‬ر َّب ِ‬
‫َّ‬
‫ن‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺوماٹۺ‬ ‫ػ۔ ُی َّد ِٰم ُ ِ‬ ‫ّل ر ِ‬ ‫‪6‬اھگس‪،‬اچرہ‪،‬عمج ۺ ۺرسکم ِ ِص ِ‬
‫ر‬ ‫َّ َّ‬ ‫ُ ُ َّ َّ ر‬
‫ی ۺ۔ َّج ْحشِ‬ ‫اس ْ ُ ِ‬
‫رکے ۺ(لیعفت)(امدہ ۺنمس‪،‬حیحص)۔ا ْدسوان ًِ‪6‬وتسؿ‪،‬ابمھک‪،‬عمج ۺریسکت ۺاد ِ‬
‫ْ ُ‬ ‫ر‬
‫ط‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادحۺ‬ ‫اش‪(،‬امدہ ۺشحج‪،‬حیحص)۔ َّیل َّت ِظ ِ‬ ‫‪6‬دگےھ ۺاک ۺہچب ۺ‪،‬عمج ۺریسکت ۺ ِج َّح ِ‬
‫َّ‬
‫ذمرک ۺاغبئ ۺزنیم ۺےس ۺااھٹات ۺےہ ۺ(ااعتفؽ)(امدہ ۺطقل‪،‬حیحص)۔ َّی َّت َّناَ ُ ِر‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺہغیصۺ‬
‫َّ َّٰ َّ ُ ْ ُ‬
‫وادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺریھکبات ۺےہ(افتلع)(امدہ ۺرثن‪،‬حیحص)۔الس ٰامً الع َْب ہی ‪ 6‬اعؾ ۺڑبیۺ‬
‫َّ‬
‫ب ‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوجش ۺںیم ۺٓاات ۺےہ ۺےب ۺنیچۺ‬ ‫تبیصم ۺ۔ َّی ْزس ِر ُ ِ‬
‫َّ‬
‫ح‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺرھکۺ‬ ‫وہات ۺےہ ۺ(ااعتفؽ)(امدہ ۺرضب‪،‬حیحص)۔ َّینْط ُ ِ‬
‫ْ َّ‬ ‫َّ‬
‫ل‪ 6‬ۺدرایمؿ‪ ،‬ۺدوراؿ ۺ۔ ِاظل ِصي‪6‬لعفۺ‬ ‫امرات ۺےہ‪،‬رماد ۺااتلھچ ۺےہ(ػ)(امدہ ۺحفن‪،‬حیحص) ۔ ِخّل ر ِ‬
‫َّ ْ‬ ‫َّ َّ‬
‫ارمۺوادحۺؤمثنۺاحرضۺوتۺااھکڑۺ‪،‬ظل َّ ِع(ػ)ظل ًصاۺڑجۺےسۺااھکڑان‪(،‬امدہۺعلق‪ ،‬حیحص)۔‬

‫وسرۺاورۺدگیھۺاکواہعق‬
‫(‪)۸۹‬رتہمج‪6‬یسکۺرویمۺٓادیمۺےکۺاپسۺاکیۺوسرۺاھتۺوتۺاسۺےنۺاےسۺاکیۺوتسؿۺےسۺابدنھۺدایۺاورۺ‬
‫اھگس ۺاس ۺےک ۺاسےنم ۺرھک ۺدی ۺاتہک ۺوہ ۺاےس ۺوماٹ ۺرکدے ۺاور ۺاس ۺےک ۺربارب ۺںیم ۺاکی ۺدگیھ ۺیھتۺ‬
‫سج ۺاک ۺاکی ۺہچب ۺاھت ۺوہ ۺہچب ۺرھکبی ۺوہیئ ۺاھگس ۺوک ۺااھٹ ۺاتیل ۺاھت ‪،‬وت ۺاس ۺےن ۺاینپ ۺامں ۺےس ۺاہک ۺ‪6‬اےۺ‬
‫ریمیۺامںۺہیۺاھگسۺایکۺیہۺایھچۺےہۺارگۺہشیمہۺرےہۺوتۺاسۺیکۺامںۺےنۺاسۺےسۺاہکۺاسۺےسۺرقبیۺ‬
‫ہنۺوہ ۺویکںۺہکۺاسۺےکۺےھچیپۺاکیۺاعؾۺڑبیۺتبیصمۺےہۺ‪،‬بجۺرویمۺصخشۺےنۺوسرۺوکۺذحبۺرکانۺاچاہۺ‬
‫اورۺرھچیۺاسۺےکۺقلحۺرپۺرھکۺدیۺوتۺوسرۺےبۺنیچۺوہےنۺاگلۺاورۺریپۺامراتۺاھتۺ‪،‬وتاوینٹنۺاکۺہچبۺاھباگۺ‬
‫اورۺاینپۺام ںۺےکۺاپسۺٓاایۺاورۺاسۺےکۺاسےنمۺاےنپۺداوتنںۺوکۺاکنالۺاورۺاہکۺریتےۺاورپۺرمحۺوہۺا ےۺ‬

‫‪90‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ریمیۺامں!ۺوتۺدھکیۺارگۺریمےۺداوتنںۺںیمۺاسۺاھگسۺاکۺھچکۺہصحۺابیقۺرہۺایگۺےہۺوتۺاےسۺاکنؽۺدےۺ‬
‫تشت‬
‫‪،‬السیتمۺےکۺاسھتۺانقتعۺرکانۺایکۺیہۺااھچۺےہۺ۔(ا ھی)‬
‫ُ ر َّ ْ‬
‫ب ِ‬ ‫َّوذ ْو َّحً عل ر ِ‬
‫َّٰ‬ ‫َّ ْ ر َّ َّٰ ً َّ َّ ْ َّ ً َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ُ ْ ُ‬
‫ور‬ ‫ػ ِبزص ًَّ ْ َّْلم ِم َّٰن الـْمدل َّ ِخ ونز َّٰل َیو َّ ِ َّ َّ َّ ِ‬
‫الن‬ ‫ِف‬ ‫ض‬ ‫خ ِس‬ ‫(‪)۹۰‬۔ع َّلب مرۃ ِ‬
‫ْ‬ ‫ٰ‬
‫ت‬ ‫ِت م َّصي طاْبد َّر ْ‬ ‫ٗ‬ ‫َّ‬ ‫مي الِ ْ‬ ‫ِت م َّصي ط َّر َّ‬‫ٗ‬ ‫َّ‬ ‫َّط َّن َّش َّر ِشل َّوا ِِف ال َّـُم ِ ِء و ِإذا ِھ َّي أع َُب ِم َّن الِ ْ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َّ ً‬ ‫َّ َّ‬ ‫ْ َّ‬ ‫ُ ْ َّ ر َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ُ َّ ْ ْ َّ َّ‬
‫ي ِ ِْف سل ِب الع ِب ْ َّْی َّ ِۃ طلَّ ْم َِی َّ ْد ذيْىا‬ ‫ذوحً طأخذتوا َّ۔وجصل العلب َی ِر‬
‫ْ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ ٰ‬
‫ي ألظيْ ُت‬
‫َّ‬ ‫‪:‬و َِی ْي أ َّنا ال ِذ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ت َّم َّص ٗي طل ْم ُی ِر ْب َّوا ۔طظال َّ ِ‬ ‫ِت َّع َّان ْ‬ ‫َّ۔ط َّر َّج َّع ِ ِْف َّسل ِب الِ ْ‬
‫ي ۔ َّو َّد َّصيْ ُت ِْف َّس َّلب ماَّ‬ ‫ْ ُ ُ ْ َّ ٰ َّ َّٰ ْ ُ َّ َّ َّ َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫د‬ ‫ِ‬ ‫ی‬ ‫َّ‬ ‫ت‬‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َت‬ ‫ان‬ ‫ع‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫ت‬ ‫ص‬ ‫ي‬ ‫ز‬ ‫۔أل ِ ْ‬
‫ِن‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫ر‬ ‫ض‬ ‫ال‬ ‫ِف‬ ‫ِ‬ ‫َّن ْط ِ ْ‬
‫ِس‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َّ‬ ‫َّ ْ َّ ُ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ُ‬
‫رل ُح ِ ِْل َّ(مض َّز ٗاہ)ًل َّینْ َّب ِض ْي ِل ِ ِْلنْ َّد ِان أ ْن َّی ْ َُتؽ‬ ‫ليس ھو َتت ی ِدي وًل ی‬
‫ً‬ ‫َّ ْ ً َّ ْ ً َّ ْ ُ ْ ً َّ َّ ْ ُ َّ َّ ْ ً َّ ْ ً َّ ْ ُْ‬
‫جودا و یسلب ذيىا ع ِثْیا مطظودا ۔ ِ‬ ‫ذيىاظ ِليّل مو ِ‬
‫َّ ر َّ ْ رَّ‬ ‫ُ ْ ر ْ َّ ر‬ ‫ُ ْ َّ ر‬
‫خ‪6‬‬ ‫ح۔ ِبزص ًِ‪6‬وگتش ۺاک ۺڑکٹا‪،‬عمج ۺ ِبز ِع ِ۔مدل ِ‬ ‫حل لغات‪:‬ذوح ًِ‪6‬لیچ‪،‬عمج ۺذو ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ُ ُ ْ‬
‫اء‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺاپینۺ‬ ‫ذمحب‪،‬اھکؽ ۺااترےن ۺیک ۺہگج۔َی ْوض اْل َّ ِ‬
‫َّ ً‬ ‫َّ َّ ْ‬
‫اء(ؿ)خ ْوزا ۺاپینۺںیم ۺدالخ ۺوہان‪(،‬امدہ ۺوخض‪ ،‬ۺاوجػۺ‬ ‫اض اْل َّ َّ ِ‬‫ںیم ۺدالخ ۺوہات ۺےہ ۺ‪،‬خ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ر‬ ‫َّ ْ َّ‬ ‫ر‬
‫ت‪6‬امیضۺرعموػۺہغیصۺوادحۺؤمثنۺاغبئۺوہۺےچینۺ‬ ‫ل۔ ِاْبد َّر ْ ِ‬ ‫ل‪6‬اسہی‪،‬عمجۺاشّل ِ‬ ‫واوی)۔ ِش ٰ ِ‬
‫َّ‬
‫ب‪6‬یفنۺجحڈۺو‪،‬م ۺہغیص ۺوادح ۺذمرکۺاغبئۺاسۺےنۺںیہنۺ‬ ‫ارتی(ااعتفؽ)(امدہۺدحر‪،‬حیحص)۔ ِلـ ْم ُی ِر ْ ِ‬
‫ُ‬
‫اپای‪(،‬ااعفؽ)(امدہۺوصب‪،‬اوجػۺواوی)۔ۺض ُر ْو ر ِر‪6‬ۺدوھہکۺ‪،‬ۺربکت۔‬

‫ےتکۺاورۺلیچۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۹۰‬۔رتہمج‪ 6‬اکیۺرمہبتۺیسکۺےتکۺےنۺاھکؽۺےسۺوگتشۺاکۺاکیۺڑکٹاۺا کۺایلۺاورۺدرایۺںیمۺسھگۺ‬
‫رک ۺارتا ۺوت ۺوگتش ۺےکڑکٹےاک ۺاسہی ۺاپین ۺںیم ۺداھکی ۺوت ۺایک ۺداتھکی ۺےہ ۺہک ۺوہ ۺڑکٹا ۺاس ۺےک ۺاپس ۺواےلۺ‬
‫ڑکٹے ۺےس ۺڑبا ۺےہ ۺوت ۺاےنپ ۺاپس ۺےک ۺڑکٹے ۺوک ۺکنیھپ ۺدای ۺ‪،‬اکی ۺلیچ ۺارتی ۺاور ۺاس ۺڑکٹےوکۺ‬
‫ےلۺیئگۺاورۺاتکۺڑبےۺڑکٹےۺیکۺبلطۺںیمۺدوڑےنۺاگلۺاورۺھچکۺیھبۺںیہنۺاپایۺرھپۺاےنپۺاپسۺواےلۺ‬
‫ڑکٹےۺیکۺبلطۺںیمۺولٹۺٓاایۺرھپۺاےسۺیھبۺںیہنۺاپایۺوتۺوبال‪6‬ۺریمیۺالہتکۺ‪،‬ںیمۺوہۺوہںۺسجۺےنۺ‬
‫وخدۺوکۺالہتکۺںیمۺڈاالۺاسۺےیلۺہکۺںیمۺےنۺاسۺزیچۺوکۺاضعئۺرکۺدایۺوجۺریمےۺےضبقۺںیمۺیھتۺاورۺںیمۺ‬
‫‪91‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ےن ۺایسی ۺزیچ ۺیک ۺبلط ۺںیم ۺوکشش ۺیک ۺوج ۺریمے ۺےضبق ۺںیم ۺںیہن ۺیھت ۺاور ۺریمے ۺےیل ۺکیھٹ ۺیھبۺ‬
‫ںیہنۺوہیتۺےہ۔اسۺاکۺالخۂصۺالکؾۺہیۺےہہکۺااسنؿۺےکےیلانمبسۺںیہنۺےہہکۺوہۺوھتڑیۺیسۺ‬
‫وموجدۺزیچۺوکۺوھچڑۺدےۺاورۺ ریۺوموجدۺزایدہۺزیچۺوکۺبلط َّۺرکےۺ۔‬
‫َّ‬
‫َ َّصا ِل ُبِ َّوِأ َّرا ِن ُب َّ ِ‬
‫َّ َّ‬
‫ت َّب ْي َّن ُو ْم َّو َّب ْ َّی األ َّرا ِن ِب َّح ْر رب ۔ط َّمز ِت‬ ‫(‪)۹۱‬۔ َّا ٰ ُلن ُد ْو ُر َّم َّٰر ًۃ َّو َّظ َّص ْ‬
‫َّ ُ ْ ُ ْ َّ ْ ُ ْ ْ ْ َّ َّ ُ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ٰ ُ‬ ‫َّ َّ ُ َّ َّٰ‬
‫الث َّ‬
‫الن ُد َّ ْو ِر‬ ‫اْللػ والـْمصازدۃ صٔب‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫د‬ ‫ی‬ ‫ب‬ ‫ل‬‫ا‬ ‫ص‬ ‫األرانب إل‬
‫َّ َّ ُ ِ َّ ُ ِ ْ َّ ْ َّ ِ َّ ِ َّ ْ َّ ُ ْ َّ َّ ْ َّ ِ ُ َّ ْ ُ ِ َّ ُ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ہ َّ َّ ْ َّ ٗ َّٰ‬
‫۔طظالوا لوم ۔ل َّ َّوًل صرطناعم ونصل َّم ِلـم َّن َت ِار بو ِن لطصلنا ذ ِلؽ (مصناہ)أن‬
‫ُ َّ ُ‬ ‫ٰ ُ‬
‫اإلنْ َّد ِان أًل ََّی ِار َّب َّم ْن ھ َّو أذ ٰد َّبأ ًدا ِم ْن ٗي ۔‬ ‫ِ‬ ‫َّد ِبيْ َّل‬
‫َّ َّ ُ َّ ُ‬ ‫َّ َّ‬
‫سِ۔‬ ‫ب۔ا ٰلن ُد ْو ُ ِر‪6‬دگھ‪،‬وادح ۺ َّن ْ ر‬ ‫ب‪6‬رخوگش‪،‬عمج ۺرسکمارا ِن ِ‬ ‫حل لغات‪:‬ا ْرن ر ِ‬
‫َّ‬
‫ام ِ(ؿ) ۺ َّد ْو ًما‬ ‫َّی ُد ْو ُم ْو ِن‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺہغیص ۺعمج ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺوسدا ۺرکےت ۺےھت ۺ‪َّ ،‬د َّ ِ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ ْ ْ‬ ‫ْ َّ َّ ُ‬
‫ػ‪6‬دہعو ۺامیپؿ‪ ،‬ۺدویتس‪ ،‬ۺعمج ۺا ْحّل رػِ‬ ‫ْلل ُ ِ‬ ‫ال َّبزائ ِعوسدا ۺرکان(امدہ ۺوسؾ‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ا ِ‬
‫َّ ُ‬
‫أس‪6‬ۺاطتق‪،‬ۺاہبدریۺ‪،‬وقت۔‬ ‫۔الـْ ُم َّصاز َّد ِۃ‪6‬دمدۺرکان(افمعلہ)ۺ۔ َّب ر ِ‬

‫ولڑمویںۺاورۺرخوگوشںۺاکواہعق‬
‫(‪)۹۱‬۔رتہمج‪6‬اکی ۺرمہبت ۺدِگوھں ۺاور ۺرخوگوشں ۺےک ۺدرایمؿ ۺڑلایئ ۺوہیئگ ۺوت ۺرخوگشۺ‬
‫اؿ ۺولڑمویں ۺےک ۺاپس ۺےئگ ۺوہ ۺاؿ ۺےس ۺدہعوامیپؿ ۺرکےت ۺںیہ ۺاور ۺدِگوھں ۺرپ ۺدمد ۺبلط ۺرکےتۺ‬
‫ںیہ‪،‬وتۺولڑمویںۺےنۺاؿۺےسۺاہک‪6‬ارگۺمہۺںیہمتۺاچہپےتنۺاورۺاجےتنۺہکۺمتۺسکۺےسۺڑلرےہۺوہۺوتۺمہۺ‬
‫یھب ۺرضور ۺااسی ۺرکےت ۺ۔اس ۺاک ۺینعم ۺہی ۺےہ ۺہک ۺااسنؿ ۺاک ۺراہتس ۺہی ۺےہ ۺہک ۺوہ ۺاےنپ ۺےس ۺزایدہ ۺاطتقۺ‬
‫ووقتۺواےلۺےسۺگنجۺہنۺرکےۺ۔‬
‫َّ َّ ر َّ َّ ْ رَّ‬
‫ب ِ‬
‫ضزال وَصل ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َش ُب َّوعان الـْ َّ ِمـ ُاء ِ ِْف‬
‫ْ‬ ‫(‪)۹۲‬۔ َّض َّز ر‬
‫ال َّم َّٰر ًۃ َّص ِس َّش َّط َّج َّاء إ ہل َّص ْی َّماء َّی َّ‬
‫ال َّل ٗي ‪:‬یاَّ‬ ‫ُ ٰ َّ ْ ُ َّٰ َّٰ ٗ َّ َّٰ َّ َّ َّ ٰ ُ ُ ْ َّ ِ َّ ْ َّ ْ ِ ْ َّ َّ َّ َّ ٗ َّٰ ْ َّ ُ َّ َّ َّ‬
‫َّجب َّص ِميؼ ۔ث ِإني لـمـا حاول السلوع ِلـم یظ ِدر طنشرہ الثصلب طظ‬
‫َّ‬ ‫ْ َّ َّ ْ ْ َّ ْ َّ ْ ُ َّ ٰ ْ ُ ُ َّ َّ َّ ُ‬
‫ّی سل ْوصؽ ظ ْب َّل ن ُز ْو ِلؽ ۔ ِ‬ ‫أ ِخي أدأت ِِف ِطص ِلؽ ِإذ َل ُ ِ‬

‫‪92‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ َّ‬
‫ش‪6‬امیضۺرعموػۺہغیص ۺوادح ۺذمرکۺاغبئۺوہ ۺایپاس ۺوہاۺ(س)‬ ‫حل لغات‪:‬ص ِس ِ‬
‫ئ‬
‫ی‪6‬چسمہ ۺٓاب‪،‬ذات‪،‬ہصح‪،‬عمج ۺص ُي ْو ِن۔ ُج ٰر ِ‬
‫ُ ر‬ ‫َّ‬
‫ب‪6‬رہگا ۺونکاں ۺ‪،‬عمج ۺرسکمۺ‬ ‫(امدہ ۺشطع‪،‬حیحص)۔ص ْ ر ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ْ َّ ر َّ‬
‫ل‪6‬امیض ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےنۺ‬ ‫ؼ۔ َّح َّاو ِ‬
‫ؼ‪6‬رہگا‪،‬عمج ۺص ُم ر ِ‬ ‫اب۔ص ِميْ ر ِ‬
‫اجب ِ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬
‫وکشش ۺیک(افمتلع)(امدہ ۺوحؽ‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ ۺالسل ْو ِع‪ 6‬ۺدصمر‪ ،‬ۺانلکن(ؿ)(امدہ ۺطلع‬
‫‪،‬حیحص)۔‬

‫رہؿۺاورۺولڑمیۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۹۲‬۔رتہمج‪6‬اکیۺرمہبتۺوکیئۺرہؿۺایپ ہسۺوہایگۺوتۺوہۺاپینۺےنیپۺےکۺےیلۺاپینۺےکۺہمشچۺ‬
‫ےک ۺرقبی ۺٓاای ۺاور ۺاپین ۺرہگےونکںیئ ۺںیم ۺاھت ۺرھپبج ۺاس ۺےن ۺک ےنل ۺیک ۺوکشش ۺیک ۺوت ۺہن ۺلکن ۺاکسۺ‬
‫‪،‬ولڑمیۺےنۺاےسۺداھکیۺوتۺاسۺےسۺاہکۺ‪6‬اےۺریمےۺاھبیئۺ!ۺوتےنۺوخدۺاکۺاکؾۺرباۺایکۺہکۺبجۺوتےنۺ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫ارتےنۺےسۺےلہپۺک ےنلۺوکۺہنۺاھجمسۺ۔‬
‫ر‬ ‫َّ‬
‫َّ َّ وَ ْو رر أد ِد ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ ر َّ َّٰ ً َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ً َّ َّ ْ َّ ْ ُ َّ َّ‬
‫س صليْ ِي ِل ِذ ٰد ِت ٖي‬ ‫(‪)۹۳‬۔أدد مرۃ أراد أن یط َِتس َورا طلم َی ْ‬
‫َّ‬
‫ِض إ َّليْ ِي ُم َّت َّم ِ ٰل ًظا َّظا ِئ ًّل َّ‪:‬ظ ْد َّذ َّ ََّب ُت َّخ ُر ْو ًطا َّ ِسيْ ًنا َّو َّا ْذ َّتو ْي أ ْن َّتأع َّل ِص ْن ِديْ‬
‫ُ‬ ‫َّ۔ط َّم َّ‬
‫َّٰ ْ ِ َّ َّ ْ ٗ َّ َّ َّ َّ َّٰ ْ ُ ہ ہ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّ َّ ِ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ َّ‬ ‫ہ‬
‫ھ َّ ِذ ِہ الليلً َّ ِمني ۔طأجاب الثور ِإل ذ ِلؽ ۔طلُم ورل ِإل الص ِر ی ِن ون َّشرہ طإذا‬
‫ُ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ُ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫األ َّد َّد ظ ْد أص ٰد َّحس ًبا ع ِث ْ ًْیا َّوخّل ِظ ْ َّی ِع َّب ًارا ط َّ َّو ِٰل ھ ِار ًبا َّ۔طظال ل ٗي األ َّدد َّ‪:‬ما‬ ‫ِ‬
‫الث ْو ُر ‪:‬أل ٰ ِْن َّصل ْم ُت أ َّٰن ہھ َّذا اًل ْدت ْص َّدادَّ‬ ‫َّ َّ َّ ٰ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ہ ُ َّ َّ َّ َّ َّٰ‬
‫ال‬ ‫لؽ ول َّيت بصد ِِمي ِىؽ ِإل ھنا ۔طظ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِِ ِ‬
‫َّ ْ َّ ُ َّ ٰ َّ َّ ُ ٰ َّٗ‬ ‫َّْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َّ‬ ‫ُ ْ‬
‫ػ َّ(م ْص َّن ٗاہ)أن ٗي َّینْ َّب ِض ْي ِللص ِاظ ِل أن ًل یر ِدؼ صدوہ‬ ‫ِْلَّا ھ َّو أع َّ َُب ِم َّن اْل ُر ْو ِ ِ‬
‫(للظُمن)۔ ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ر‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ر‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫س‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادحۺ‬ ‫حل لغات‪:‬اد ِد‪6‬ریش‪،‬عمج ۺرسکم ۺاد ْو ِد۔ َّیط َِت ُ ِ‬
‫ْ َّ ر َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫س‪6‬یفنۺ‬ ‫ان۔ َِل ْ َیْ ُ ِ‬ ‫ذمرکۺاغبئۺوہۺاکشرۺرکاتۺےہۺ(ااعتفؽ)(امدہۺرفس‪،‬حیحص)۔َ ْو ر ِر‪6‬لیب‪،‬عمجۺ َِْی ِ‬
‫ً‬
‫جحڈ ۺو‪،‬م ۺہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےن ۺتمہ ۺںیہن ۺیک ۺ َّج َّسِ(ؿ) َّج َّد َّار ِۃ ۺادقاؾ ۺرکان‪،‬تمہۺ‬
‫َّ‬ ‫ًٰ‬
‫ػ‪6‬دہبن‪ ،‬ڈنیماھ‬ ‫رکان(امدہۺرسج‪،‬حیحص)۔ ُم َّت َّم ِلظا‪6‬اچولپیسۺرکان(لعفت)(امدہۺملق‪،‬حیحص)۔خ ُر ْو ر ِ‬
‫ُ ر َّ َّ َّ‬ ‫ْ َّ ر َّ‬
‫ن‪6‬ریشۺاکۺاکھٹہن‪،‬عمجۺص ُر ِن۔اص ٰ ِدۺ‪6‬امیضۺرعموػۺہغیصۺوادحۺ‬ ‫ان۔ص ِر یْ ر ِ‬ ‫‪،‬رکبیۺاکۺہچب‪،‬عمجۺ ِخرط ِ‬
‫‪93‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےن ۺایتر ۺیک ۺےہ(ااعفؽ)(امدہ ۺدعد‪،‬اضم ف ۺالثیث) ۺ۔ ۺخّل ِظ ْ َّ ِ‬
‫ی ِ‪6‬ڑبیۺ‬
‫ْ‬
‫ی۔‬ ‫دگی‪،‬وادحۺ ِخل ِظ ْ َّ ِ‬

‫لیبۺاورۺریشۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۹۳‬۔رتہمج‪6‬اکیۺرمہبتۺیسکۺریشۺےنۺاکیۺلیبۺاکۺاکشرۺرکانۺاچاہۺ‪،‬نکیلۺاسۺیکۺاطتقۺ‬
‫یکۺوہجۺےسۺاسۺیکۺتمہۺہنۺرکاکسۺوتۺاسۺےکۺاپسۺایگۺاورۺاچولپیسۺرکےتۺوہےئۺاہک‪ٓ6‬اجۺںیمۺےنۺ‬
‫اکیۺوماٹۺرکبیۺاکۺہچبۺذحبۺایکۺےہۺاورۺریمیۺوخاشہۺےہۺہکۺمتۺاےسۺاسۺراتۺریمےۺاپسۺاھکؤ‪،‬وتۺ‬
‫لیبۺےنۺاسۺیکۺابتۺوکۺوبقؽۺایک‪،‬بج(ریشۺےک)ۺاکھٹہنۺرپۺاچنہپۺاورۺاےسۺداھکی ۺوتۺایکۺداتھکیۺےہۺہکۺ‬
‫ریشۺےنۺتہبۺیسۺڑکلایںۺاورۺڑبیۺدںیگیۺایترۺرکۺریھکۺںیہ‪،‬وتۺوہۺاھبےتگۺوہےئۺواسپۺوہا‪،‬وتۺریشۺےنۺ‬
‫اسۺےسۺاہکۺمتۺاہیںۺٓاےنۺےکۺدعبۺواسپۺویکںۺاجرےہۺوہ؟وتۺلیبۺےنۺاہک‪6‬اسۺےیلۺہکۺںیمۺےنۺ‬
‫اجؿۺایلۺہکۺہیۺایتریۺرکبیۺےکۺہچبۺےسۺڑبےۺاجونرۺےکۺےیلۺےہۺ۔اسۺاکینعمۺہیۺےہۺہکۺلقعۺدنمۺ‬
‫ےکۺےیلۺانمبسۺہیۺےہۺہکۺاےنپۺدنمشۺیکۺدصتقیۺہنۺرکےۺ۔‬
‫َّ ْ‬
‫ان ِ‬ ‫َّعل َّب ِ ِ‬
‫ْ َّ َّ ْ َّ ر َّ َّ َّ َّ َّ ٰ ُ‬ ‫ً َّ َّ‬ ‫َّ ْ‬
‫الد ْو ِؼ‬ ‫ان ِ َّ ِْف َّد ِار أرح ِاب ٖي دصوہ ۔طخرج ِإل‬ ‫(‪)۹۴‬۔عل رب َّم َّٰ ِرۃ ع ِ‬
‫ْ‬
‫ض ِب َّنا ِل َّنظ ُر َّػ‬ ‫ال َّل ٗي إ ْص َّل ْم أ َّٰن ِصنْ َّد َّنا َّا َّلي ْو َّم َّد ْص َّو ًۃ َّ۔ط َّا ْ‬
‫م‬
‫َّ َّ َّ ْ ً ٓ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫ط ِل ِظي علبا اخر ۔طظ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّ ٗ ِ ْ ُ َّٰ ُ ََّّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َّ ْ َّ َّ ْ ً َّ َّ َّ َّ َّ ٗ ِ َّ َّ َّ‬
‫خ۔طلُم نسرہ اْلدام ظبض‬ ‫َّال ِيوم َِجيصا۔طمِض مص ِي۔طدخل بي إل الـْمسب ِ‬
‫َّ ِ ْ َّ ٖ ِ َّ َّ ِ َّٰ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ًٰ َّ َّْ‬
‫مي ِب ٖي ِمن اْلاَّ ِئ ِط ِإل خ ِارج َّالد ِار طوظع مض ِذي َّا صلي ِي‬ ‫أ َّح ُد ُھ ْم َّص َّٔب َّذ َّن ِب ٖي َّو َّر َّ‬
‫الَتاب َّط َّر ٗأہ أ ْر َّح ُابي َّط َّظا ُِلوا أیْ َّن ُعنْ َّت َّالْ َّي ْو َّم ۔أ ُعنْتَّ‬ ‫اؼ انْ َّت َّط َّض م َّن ٰ ُ َّ‬ ‫َّ َّ َّٰ َّ َّ َّ‬
‫۔طلُم أط‬
‫َّ ْ ُ ُ َّ ِ َّٰ َّ َّ َّ َّ ِ َّ َّ ْ َّ ِ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ْ َّ ْ َّ َّٰ ْ ُ َّ ْ َّ ٗ َّ َّٰ‬
‫تظرػ ط ِإننا نراؽ خرجت اليوم ًل تد ِري عيػ الس ِر یؼ (مصناہ)أن‬
‫ْ‬ ‫َّ ْ ْ َّ َّ َّ َّ َّٰ ُ ْ َّ َّ َّ ْ ُ ُ ْ َّ َّ ْ ُ ْ ْ َّ َّ ْ َّ ْ ْ َّ‬
‫اػ ِب ِو ْم َّوال َّو َّو ِان ۔ ِ‬ ‫اإلد ِتخ ِ‬
‫ط‬ ‫ع ِثْیین یتس ِطلون طيخ َّر ْجون مسرو َّ ِدین بصد ْ ِ‬
‫ػ‪6‬لعف ۺاضمرع ۺرعموػ ۺعمجۺ‬ ‫ب۔ ِل َّ ِنظ ُر َّ ِ‬ ‫ب‪6‬اتک‪،‬عمج ۺ ِعّل ر ِ‬ ‫حل لغات‪:‬عل ر ِ‬
‫َّ َّ‬
‫ملکتمۺاتہکۺمہۺاھکےنۺےنیپۺلیھکۺوکدۺںیمۺزایدہۺوغشمؽۺرںیہ(ؿ)(امدہۺقص ‪،‬حیحص) ۔ ذن ربِ‬
‫می‪6‬امیض ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاےس ۺکنیھپ ۺدای ۺ‪َّ ،‬ر َّ‬ ‫َّ ْ َّ‬
‫میِ‬ ‫اب۔ َّر َّ ِ‬ ‫‪ُ 6‬دؾ‪،‬عمج ۺ ۺاذن ر ِ‬
‫ْ َّ ر َّ ْ ر َّ َّ‬
‫ِب صل ْي ِ ِي ِ‪6‬‬ ‫ان۔مض ِ ٰ‬ ‫ط‪6‬دویار‪،‬عمج ۺ ِحيس ِ‬ ‫(ض) َّر ْم ًيا ۺانکنیھپ(امدہ ۺرم‪،‬ان ص ۺاییئ)۔ َّحا ِئ ر ِ‬
‫‪94‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ َّ َّ‬
‫اؼ‪6‬امیضۺرعموػۺہغیصۺوادح ذمرکۺاغبئ‬ ‫وہیبیشۺاطریۺوہان(ض)(امدہۺػسی‪،‬ان صۺاییئ)۔اط ِ‬
‫اب ِ‪ 6‬یٹم ۺاک ۺڑھجان‬ ‫ض م َّن ٰ ُ َّ‬ ‫ْ َّ َّ َّ‬
‫الَت ِ ِ‬ ‫ۺوفؼ‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ ِانتط ِ ِ‬ ‫وہش ۺںیم ٓاان(ااعفؽ)(امدہ‬
‫َّ َّ َّ َّٰ ُ ْ َّ‬ ‫ت‬
‫(ااعتفؽ)(امدہ ۺ یض‪،‬حیحص) ۔یتسطلو ِن ِ‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺہغیص ۺعمج ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺیلیفطۺ‬
‫ن‪6‬امس ۺوعفمؽۺعمج ۺذمرکۺداکتھرےۺوہےئۺ‬ ‫وہےتۺںیہ(لعفت)(امدہ ۺلفط‪،‬حیحص)۔ َّم ْس ُر ْو ِدیْ َّ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ٌ‪6‬ریقح ۺاجانن ۺ(ااعفتسؽ) ۺ(امدہ ۺچی ‪،‬اضم ف ۺالثیث)‬ ‫(امدہ ۺرطد‪،‬حیحص)۔ا ًِل ْد ِت ْخط ُ ِ‬
‫اػ ِبي‬
‫َّ ْ ُ‬
‫ان‪6‬روسایئ‪،‬اقحرت۔‬ ‫۔ال َّو َّو ِ‬

‫دوۺوتکںۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۹۴‬۔رتہمج‪6‬اکی ۺرمہبت ۺیسک ۺےتکۺیک ۺاس ۺےک ۺاسویھتں ۺےک ۺرھگ ۺںیم ۺدوعت ۺیھت ۺوہۺ‬
‫ابزارۺیکۺرطػۺ‪،‬الکۺوتاےسۺاکیۺدورساۺاتکۺالمۺاسۺےنۺاسۺےسۺاہکۺںیہمتۺولعمؾۺےہۺہکۺٓاجۺامہرےۺ‬
‫اپسۺاکیۺدوعتۺےہۺامہرےۺاسھتۺولچۺاتہکۺٓاجۺمہۺبسۺاھکےنۺےنیپۺںیمۺوغشمؽۺرںیہۺ‪،‬وتۺوہۺ‬
‫اس ۺےک ۺاسھت ۺالچ ۺایگ ۺاوراس ۺےک ۺاسھت ۺابوریچ ۺاھکےن ۺںیم ۺدالخ ۺوہایگ ۺ‪،‬بج ۺاےس ۺاخدومںۺ‬
‫ےن ۺداھکی ۺوت ۺیسک ۺاخدؾ ۺےن ۺاس ۺیک ۺ ُدؾ ۺڑکپی ۺاور ۺاےس ۺدویار ۺےس ۺرھگ ۺےک ۺابرہ ۺکنیھپ ۺدای ۺاس ۺرپۺ‬
‫وہیبیش ۺاطری ۺوہیئگ ۺبج ۺوہ ۺوہش ۺںیم ۺٓاای ۺوت ۺیٹم ۺڑھجی ۺاس ۺےک ۺاسویھتں ۺےن ۺاےس ۺدھکی ۺایل ۺوتۺ‬
‫اہک‪ٓ6‬اج ۺمت ۺاہکں ۺےھت ۺ؟ایکمت ۺاھکےن ۺےنیپ ۺںیم ۺوغشمؽ ۺےھت ۺہکبج ۺمہ ۺےن ۺٓاپ ۺوک ۺداھکی ۺہک ۺٓاج ۺٓاپۺ‬
‫لکن ۺےئگ ۺٓاپ ۺ ںیہن ۺاجےتن ۺراہتس ۺشیک ۺےہ؟۔اس ۺاک ۺینعم ۺہی ۺےہ ۺہک ۺتہب ۺےس ۺولگ ۺیلیفط ۺ(ےبۺ‬
‫البےئۺدوعتۺںیمۺرشکیۺوہےنۺواال)وہےتۺںیہۺرھپۺذتلۺوروسایئۺےکۺدعبۺداکتھرےۺوہےئۺ‬
‫تکلنےۺںیہۺ۔‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ر ُ‬
‫ن ِادؽ َّوُم ْ َّتال ْو ِن ِ‬
‫َّ ُ َّ َّ َّ ُ َّ ْ َّ َّٰ َّ ْ َّ ُ ْ َّ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ‬
‫ْسیْ َّن ۔ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ا‬‫ِ‬ ‫اْل‬ ‫وھو مثل من ردؼ العذوب الـْمحتال طعان ِمن‬
‫َّ َّ ُ َّ َّٰ َّ ً ْ َّ َّ َّ َّ ً َّ ْ َّ ْ َّ ِ َّ ٗ ُ ْ َّ ً‬
‫(‪)۹۵‬۔زصموا أن ن ِادعا ِاذَتي ر بزا زخُم ِليج َّصلي ظر بانا‬
‫ُ ُ‬ ‫َّ َّ ْ‬ ‫ْ َّ‬ ‫َّو َّان َّس َّل َّؼ ب ٖي َّی ُظ ْو ُد ٗہ َّ۔ط َّب ُ َّ‬
‫ص ِب ٖي الظ ْو ُم ِم َّن الـْ َّمع َّر ِۃ ط َّائ َّت َّم ُروا َّبيْ َّن ُو ْم أ ْن َّیأخذ ْو ٗہ‬
‫۔ث َّص َّر َّض َّليٗ‬ ‫ْ ٗ َّ َّ َّ ِ َّ َّ ٗ َّ َّ َّ ُ ْ َّ َّ َّ َّ ہ َّ ْ َّ ْ ُ ٰ ْ َّ َّ َّ ُ َّٰ‬
‫ِمني ۔طصرض لي أحدھم ِطظال ‪:‬ما ھذا العلب الذي مصؽ‬
‫َّ ہ َّ َّ ً َّ َّٰ َّٰ َّ َّ ِ َّ ُ ْ ُ َّ ْ ً َّ َّ ْ َّ َّ ُ‬ ‫ٓ َّ َّ َّ َّ‬
‫اح ِب ٖي ‪:‬ما ھذا ن ِادعا ِألن الن ِادؽ ًل یظود علبا ۔طلم یزالوا‬ ‫اخ ُر طظال ِل َّر ِ‬
‫‪95‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ َّ ٗ َّ ہ ہ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ُ َّٰ َّ َّٰ َّٰ ْ َّ ُ ْ ُ ٗ َّ ْ ر َّ َّ َّٰ َّٰ ْ َّ َّ ٗ َّٗ‬
‫مصي صٔب ھذا َّو ِمث ِل ٖي ح ٰت َل یذ َّؽ أن ال ِذي یظودہ علب وأ ِن ال ِذي باصي لي‬
‫َّ‬ ‫ُ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫دمني) ِ‬ ‫(عليلً َّو ٗ‬ ‫َّد َّح َّر ص ْي َّن ْي ٖي ۔طأ ْسلظ ٗي ِم ْن َّی ِد ٖہ طأخذ ٗہ الـْ ُم ٓحتال ْون َّو َّمزوا ِب ٖي‬
‫ُ َّٰ ر ُ ُ َّ‬ ‫َّ ر‬
‫اؽ۔ُمْ َّتال ْو ِن‪6‬امس ۺافلع ۺعمج ۺذمرک ۺدوھہکۺ‬ ‫ؽ‪6‬اعدب ۺوزادہ‪،‬عمج ۺند ِ‬ ‫حل لغات‪:‬ن ِاد ِ‬
‫َّ‬
‫ض‪6‬رکبویں ۺاک ۺابڑا۔ ۺز ْخ ر ِم‪6‬‬ ‫ابز‪،‬اچؽ ۺابز‪(،‬ااعتفؽ)(امدہ ۺوحؽ‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ َّر َّب ر ِ‬
‫ُ َّ ر َّ َّ‬
‫ؼ ِبي‪6‬امیض ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺےل ۺرکۺ‬ ‫ان ِ‪ِ 6‬انْسل َّ ِ‬
‫اھبری‪،‬وماٹ۔(ک)۔ ظ ْر ب ِ‬
‫ُ ُ‬
‫الچ(ااعفنؽ)(امدہ ۺقلط ‪،‬حیحص)۔ َّیظ ْو ِد‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوچاپےئ ۺوکۺ‬
‫ً‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ٓاےگۺےسۺاتچنیھکۺےہ ‪،‬ظ َّادِ(ؿ) ظ ْو ًدا ِظ َّي َّاد ِۃۺاجونرۺوکۺٓاےگۺےسۺانچنیھکۺ(امدہۺوقد‪،‬اوجػۺواوی)ۺ‬
‫ْ‬ ‫َّ َّ ُ‬
‫۔ الـْ َّمع َّر ِۃ ِ‪6‬رفبی ۺدےنی ۺواےل ‪،‬وادح ۺ َّم ِاع ر ِر۔ ِائ َّت َّم ُروا ۺ‪6‬لعف ۺامیض ۺرعموػ ۺہغیص ۺعمجۺ‬
‫َّ َّ‬
‫ؼ‪6‬امیضۺ‬ ‫ذمرک ۺاغبئ ۺاوہنں ۺےن ۺٓاسپ ۺںیم ۺوشمرہ ۺایک ۺ((ااعتفؽ)(امدہ ۺارم ۺ‪ ،‬ۺزومہز ۺاف)۔ ۺا ْسل َّ ِ‬
‫رعموػۺہغیصۺوادحۺذمرکۺاغبئۺاےسۺوھچڑۺدای(ااعفؽ)(امدہۺقلط‪،‬حیحص)۔‬

‫اعدبۺاورۺدوھاکۺابزیۺرکےنۺواولںۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۹۵‬۔رتہمج‪6‬اور ۺہی ۺاثمؽ ۺےہ ۺاسۺصخش ۺیک ۺوج ۺدوھاک ۺابزی ۺرکےن ۺواےل ۺوھجےٹ ۺیکۺ‬
‫دصتقیۺرکےۺوتۺوہۺاھگاٹۺااھٹےنۺںیمۺےسۺوہےئگۺ۔‬
‫ولوگں ۺےن ۺایبؿ ۺایک ۺےہ ۺہک ۺاکی ۺاعدب ۺےن ۺاکی ۺومیٹ ۺرکبی ۺرخدیی ۺاتہک ۺاےس ۺرقابؿۺ‬
‫رکےۺاورۺاےسۺےتچنیھکۺوہےئ ۺےلۺرک ۺالچۺ‪،‬ۺاکیۺرفبیۺدےنیۺوایل ۺوقؾ ۺےن ۺاےسۺدھکی ۺایل‪،‬وتۺاوہنںۺ‬
‫ےن ۺٓاسپ ۺںیم ۺوشمرہ ۺایک ۺہک ۺاےس ۺاس ۺےس ۺاحلص ۺرکںیل ۺ‪،‬رھپ ۺاؿ ۺںیم ۺےس ۺاکی ۺاظرہوہا ۺاورۺ‬
‫اہک‪6‬ہیۺاتکۺشیکۺ ےہۺوجۺٓاپۺےکۺاسھتۺےہۺرھپۺاکیۺدورساۺاظرہۺوہاۺوتۺاسۺےنۺاےنپۺاسیھتۺےسۺاہکۺہکۺ‬
‫ہیۺصخشۺاعدبۺںیہنۺےہۺاسۺےیلۺہکۺاعدبۺےتکۺوکۺںیہنۺالچاتۺےہۺوتۺوہۺاگلاترۺاسۺےکۺاسھتۺایسۺرطحۺ‬
‫یکۺابںیت ۺرکےتۺرےہۺاہیں ۺکتۺہکۺاےسۺکشۺںیہن ۺراہۺہکۺےسج ۺوہۺچنیھک ۺراہ ۺےہۺوہ ۺاتکۺےہ ۺاورۺےنچیبۺ‬
‫سۺیکۺٓاوھکنںۺرپۺاجدوۺرکدایۺےہۺ‪،‬وتاسۺےنۺاےسۺاےنپۺاہھتۺےسۺوھچڑۺدای‪،‬ۺدوھہکۺابزوۺ‬ ‫واےلۺےنۺا ِ ِ‬
‫ۺودہنم)۔‬‫َّ‬ ‫ےنۺاےسۺڑکپۺایلۺاورۺےلۺرکۺےلچۺےئگۺ۔(ہلیلک‬
‫ُ‬ ‫ر‬
‫ِإنْ َّدان َّوأ َّد رد َّود ٰرب ِ ِْف ِب ْْی۔ ِ‬
‫‪96‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ُ َّ َّ َّٰ ْ َّ ً َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ْ َّ َّ َّ ْ ُ ًٰ‬
‫(‪)۹۶‬۔حَّ ِعي أن ِإندانا ھرب ِمن أدد طوظع ِِف ِبْئ ۔وج َّد ِطيي دبا‬
‫ُ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ ہ‬ ‫ُ َّ َّ َّ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َّ َّ‬
‫ٰث َّوظ َّع َّب ْص َّد َّمھا األ َّدد ‪:‬طظال ِللد ِ ٰب ‪:‬ع ْم لؽ ھ ُو َّنا ؟طظال ل ٗي ُ‪:‬منْذ أ ٰیام َّوظ ْد‬
‫َّ َّ َّ ْ ُ ْ ُ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ ْ َّ َّ ُ ُ ہ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ْ َّ ْ ُ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫اْل ْوع ۔طظال َّل ٗي‬ ‫ظتلِن اْلوع ۔طظال لي ‪:‬دصنا نأعل ھذا اإلندان وظد عطينا‬
‫ْبْل ُػ َّل ٗي أنْ‬ ‫َّ ِ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ُ ُ َّ َّ ً ُ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َِّ ُ َّ ہ َّٰ َّ ِ ْ ہ َّ َّٰ َّ َّ‬
‫۔ول ِع ْن َّاألول أن َّنا َِّ ِ‬ ‫‪:‬و ِإذ ا صاودنا اْل ْوع م ٰرۃ اخ َّري َّ طُم َّذا نرنع ِ‬
‫َّ ُ ْ َّ ٗ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّٰ ٗ ْ َّ ُ َّٰ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ٗ َّ ْ َّ‬
‫اح َّتال‬ ‫اْلي َّل ًِ ۔طح َّل َّطا لي ط َّ‬ ‫ٔب ِ‬ ‫رناَّ ِ َّألني َّ َّأظدر ِم ٰ ُنا ص َّ‬ ‫ًل نو ِذیيَّ طيحتال ِ َِّٰف خّل ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َّح َّٰت خل َّص َّوخل َّر َّوا ۔طعان نش ُر الد ِ ٰب أعمل ِم ْن نش ِر األد ِد ۔ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫(للظليویب) ِ‬
‫ٓ َّ ر َّ ْ ُ ْ ُ‬ ‫َّ ْ َّ ر رْ‬ ‫ُ‬
‫ار۔ اْلوعِ‬ ‫ْئ‪6‬ونکاں‪،‬عمج ۺرسکم ۺاب ِ‬ ‫اب۔ ِب ِ‬‫ب‪6‬رھچی‪،‬عمج ۺادب ِ‬ ‫حل لغات‪:‬د ٰر ِ‬
‫‪6‬وھبک۔ َّد ْص َّنا‪6‬لعف ۺارم ۺوادح ۺذمرک ۺاحرض ۺںیمہ ۺوھچڑ ۺدے(ػ)(امدہ ۺودع‪،‬اثمؽ ۺواوی) ۔‬
‫وذي‪6‬لعف ۺاضمرع ۺیفنمۺ‬
‫َّ ُ‬ ‫َّ ِْ ُ َّ ٗ‬
‫ْب ِلػ لي‪:‬مہ ۺمسق ۺاھکںیئ ۺےگ ۺ(ض)(امدہ ۺفلح‪،‬حیحص)۔ًل ن ِ‬
‫رعموػ ۺہغیص ۺعمج ۺملکتم ۺمہ ۺفیلکت ۺںیہن ۺاچنہپںیئ ۺےگ ۺ(ااعفؽ)(امدہ ۺاذي ۺزومہز ۺاف‪،‬ان ص ۺاییئ)‬
‫َّ ُ‬
‫ال ِ‪6‬اضمرع ۺرعموػۺہغیصۺوادحۺذمرکۺاغبئ ۺوہ ۺہلیح ۺرکےۺ(ااعتفؽ)(امدہۺوحؽ‪،‬اوجػۺ‬ ‫۔َیْ َّت ِ‬
‫َّ َّ‬
‫ص‪6‬اکٹھچرا‪،‬اجنت‪،‬دصمر(لیعفت)۔‬ ‫واوی)ۺ۔خّل ر ِ‬

‫اکیۺونکںیئۺںیمۺااسنؿ‪،‬ریشۺاورۺرھچیۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۹۶‬۔رتہمج‪6‬ایبؿۺایکۺایگۺےہۺہکۺاکیۺااسنؿۺریشۺےسۺاھباگۺاورۺونکںیئۺںیمۺرگۺایگۺۺ‪،‬اسۺ‬
‫ںیم ۺاکی ۺرھچی ۺاپای‪،‬رھپ ۺاؿ ۺدوونں ۺےک ۺدعب ۺریش ۺرگ ۺایگ ۺ‪،‬وت ۺریش ۺےن ۺرھچی ۺےس ۺاہکمت ۺاہیں ۺےنتک ۺدؿۺ‬
‫ےسۺوہ؟وتۺرھچیۺےنۺریشۺےسۺاہک‪6‬ۺدنچۺدؿۺےسۺاورۺےھجمۺوھبکۺےنۺامڑۺڈاالۺےہۺ‪،‬وتۺریشۺےنۺرھچیۺ‬
‫ےس ۺاہک ۺمہ ۺاس ۺااسنؿ ۺوک ۺاھکےتیل ۺںیہ ۺہکبج ۺںیمہ ۺاکیف ۺوھبک ۺےہ ۺوت ۺرھچی ۺےن ۺریش ۺےس ۺاہک‪ 6‬ۺبجۺ‬
‫ںیمہ ۺدوابرہ ۺوھبک ۺےگل ۺ ی ۺوت ۺمہ ۺایک ۺرکںی ۺےگ ۺ؟نکیل ۺرتہب ۺہی ۺےہ ۺہک ۺمہ ۺاس ۺےک ۺےیل ۺفلحۺ‬
‫ااھٹںیئۺہکۺمہۺاےسۺفیلکتۺہنۺدںیۺےگۺوتۺوہۺامہریۺاجنتۺےکۺابرےۺںیمۺوکیئۺہلیحۺرکےۺویکںۺ‬
‫ہکۺہلیحۺرپۺوہۺمہۺےسۺزایدہۺاطتقۺراتھکۺےہۺوتۺاوہنںۺےنۺاسۺےکۺےیلۺمسقۺااھٹیئۺوتۺاسۺےنۺہلیحۺ‬
‫ایکۺاہیںۺکتۺہکۺوخدۺیھبۺاجنتۺاپیئۺاورۺاؿۺوکۺیھبۺاچبایل ۺوتۺرھچیۺیکۺرظنۺریشیکۺرظنۺےسزایدہۺاکلمۺ‬
‫یھت۔(ویلقیب)‬
‫‪97‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫َ ْصل رب َّوز ُب ر ِع ِ‬
‫الث ْص َّل َّب ِا َّٰس َّل َّع ِ ِْف ب ْْئ َّو ُھ َّو َّص ِس رش َّو َّص َّليْ َّوا ر َّذ راء ِِفْ‬ ‫َّ َّٰ َّٰ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫(‪)۹۷‬۔ ُح ِع َّي أن‬
‫َّٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّٰ ْ ْ ُ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ ْ‬
‫َش َّب ۔ط َّج َّاء ِت الز ُب ُع‬ ‫ِ‬ ‫س ْرطيْ ِي َّدل َّو ِان ۔طظ َّص َّ َّد ِِف الدل ِو الصليا طاْبدرت ط‬
‫َّ‬ ‫َّٰ َّ َّ‬ ‫ً‬ ‫ْ‬ ‫ْ َّ‬ ‫ت ِِف الْب ْْئ َّطأبْ َّ َّ‬ ‫َّط َّٰاس َّل َّص ْ‬
‫ص ِت الظ َّم َّر ِِف ِالـ َُّم ِء ُمنْ َّت ِر َّطا َّوالث ْصل ُب ظ ِاص رد ِِف ظ ْص ِر‬
‫اْل ْبنًَّ‬ ‫ر َّػ ہھذہ ْ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ ْ َّ َّ َّ ْ ِ َّ ٗ ِ َّ َّ ْ َّ ُ ہ ُ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ٰ َّ ْ‬
‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ال ِب ِْئ ۔طظالت لي ما ترنع ھونا ۔طظال لوا ِ‪:‬إ ِ ِِن أعل َّت ِن‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ ْ ُ َّ َّ َّ ْ ْ َّ ُ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ‬
‫ت‪َّ :‬وع ْي َّػ أنْ ِزل ۔ظالُ تظص ِدیْ َّن ِِف‬
‫ُ‬ ‫و ِب ِظي ِنرطوا ل ِؽ طان ِزِِل طع ِليوا ۔طظال‬
‫ْ َّ َّ َّ َّٰ‬ ‫َّٰ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ َّ‬ ‫اْب َّد َّر ْ‬ ‫ت طيْ َّوا َّ۔ط ْ َّ‬ ‫الدلْو َّ۔ط َّظ َّص َّد ْ‬‫َّٰ‬
‫ت َّو ْارتط َّع الث ْصل ُب ِِف الدل ِو األخری ۔طلُم‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َّ َّ َّ ِ َّ َّ ْ ْ َّ َّ ْ َّ ٗ َّ ہ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ َّٰ ُ َّ ْ َّ ُ َّ َّ‬
‫ِالتظيا ِِف ود ِط ال ِب ِْئ ۔ظالت لي ‪:‬ما ھذا ‪:‬ظال ‪:‬عذا النجار َیت ِلػ ۔طضب ِت‬
‫َّ‬ ‫ْ َّ‬ ‫ْ‬
‫ال َّص َّر ُب ِب ِو َُّم اْلَّث َّل ِِف الـْ ُم ْخ َّت ِلط ْ ِی ۔(للَشیِب) ِ‬
‫َّ ر َّ‬ ‫َّ‬
‫اء‪6‬ریس‪،‬ڈوؽۺیکۺریس‬ ‫اع۔ ِرذ ر ِ‬ ‫حل لغات‪:‬ز ُب ر ِغ‪6‬وجبۺاظفلۺؤمثنۺےہۺعمجۺ ِزب ِ‬
‫ْ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ ر ْ‬
‫عمجا ْر ِذ َّي ًِ۔ َّدل ر ِو‪6‬ڈوؽ‪،‬عمج ۺ ِدًل ر ِء۔ظ ْص ر ِر‪6‬رہگایئ‪،‬عمج ۺظ ُص ْو ر ِر۔ ِال َّتظ َّيا‪6‬امیض ۺرعموػ ۺہغیصۺ‬
‫َّ َّ‬
‫ہینثتۺذمرکۺاغبئۺوہۺدوونںۺےلمۺ(ااعتفؽ)(امدہۺفقی‪،‬ان صۺاییئ)۔ ِا ْرتط َّ ِع‪6‬امیضۺرعموػۺہغیصۺ‬
‫وادحۺذمرکۺاغبئۺوہۺدنلبۺوہا۔ ُم ْن َّت ِر ر ِ‬
‫ػ‪ٓ6‬اداھ۔‬

‫ولڑمیۺاورۺوجبۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۹۷‬۔رتہمج‪6‬ایبؿ ۺایک ۺایگ ۺےہ ۺہک ۺولڑمی ۺےن ۺونکںیئ ۺںیم ۺاھجاکن ۺہکبج ۺوہ ۺایپیس ۺیھتۺ‬
‫اس ۺرپ ۺاکی ۺریس ۺیھت ۺسج ۺےک ۺدوونں ۺانکروں ۺںیم ۺدو ۺڈوؽ ۺےھت ۺ‪،‬وت ۺوہ ۺاو ےچ ۺواےل ۺڈوؽ ۺںیمۺ‬
‫یھٹیب اورۺےچینۺارتۺیئگ اورۺاپینۺایپ‪،‬رھپۺوجبۺٓاایاورۺونکںیئۺںیمۺاھجاکن وتۺاسۺےنۺاپینۺںیمۺاچدنۺوکۺٓاداھۺ‬
‫داھکی ۺاور ۺولڑمی ۺونکںیئ ۺیک ۺرہگایئ ۺںیم ۺیھٹیب ۺوہیئ ۺےہ ۺ‪،‬وت ۺوجب ۺےن ۺاس ۺےس ۺاہک ۺمت ۺاہیں ۺایک ۺرکریہۺ‬
‫وہ ؟وتۺاسۺےنۺوجبۺےس ۺاہک ۺںیم ۺےنۺاسۺرینپ ۺاکۺٓاداھۺہصحۺاھکایلۺےہۺاور ۺابیقۺٓاداھۺہصحۺاہمترےۺ‬
‫ےیلۺاچبۺےہۺارتۺاجؤۺاورۺاےسۺاھکولۺوتۺوجبۺےنۺاہک‪6‬اورۺںیمۺےسیکۺارتوں؟ولڑمیۺےنۺاہکۺمتۺڈوؽۺںیمۺ‬
‫ھٹیبۺاجؤۺوتۺوہۺاسۺںیمۺھٹیبۺرکۺےچینۺارتۺایگۺاورۺولڑمیۺدورسےۺواےلۺڈوؽۺںیمۺاورپۺوہیئگۺبجۺوہۺ‬
‫دوونں ۺونکںیئ ۺےک ۺچیپ ۺںیم ۺےلم ۺوت ۺوجب ۺےن ۺولڑمی ۺےس ۺاہک ۺہی ۺایک ۺےہ؟ ۺولڑمی ۺےن ۺاہک ۺایس ۺرطحۺ‬

‫‪98‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ڑبیئھۺدباتلۺراتہےہۺ۔وتۺاؿۺدوونںۺےکۺذرہعیۺدوۺفلتخمۺزیچوںۺےکۺابرےۺںیمۺرعبۺںیمۺاثمؽۺ‬
‫َّ‬ ‫ایبؿۺیکۺاجےنۺیگلۺ۔(رشیشی)۔‬
‫ُ‬ ‫ر‬
‫َّ‬ ‫ِإنْ َّدان َّوأ َّد َّ رد َّود ٰربِ ِ‬
‫(‪)۹۸‬۔ ُحع َّي َّأ َّٰن إنْ َّد ًانا َّھ َّر َّب م ْن أ َّدد َّطالْ َّت َّجأ إ ہل َّذ َّج َّرۃ َّط َّرصدَّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ُ ٰر َّ ِ ْ ُ ُ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ُ َّ ْ َّ ِ َّٰ َّ َّ ُ َّٰ ْ َّ َّ َّ‬
‫صليوا ۔و ِإذا طوظوا دب یلظط َثرھا ۔طجاءاألدد َتت الذجر ِۃ ث ِاطَتش‬
‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ َّ َّ َّٰ ُ ُ َّ ٰ ُ َّ َّ ُ‬ ‫َّ ْ َّ ُ ُ ُ ْ َّ‬
‫الد ِ ٰب ط ِإذا ھ َّو ُی ِذ ْ ُْی ِ ِإليْ ِي ِب ِإ ْر َّب ِص ٖي‬ ‫اإلنْ َّد ِان ۔ط َّالتطت الر َّجل ِإ َّل‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫ل‬ ‫ینت ِشر نز َّو‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ت لىّل َّی ْذ ُص َّر األ َّد ُد أ ٰ ِْن ہھ ُو َّنا ۔ط َّت َّح ٰ َّْی َّٰ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّص ۂب َّطمي أن ۔أ ْدع ْ‬
‫ُ‬
‫الر ُج ُل َّوعان َّم َّص ٗي‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٖ‬
‫ٰ ْ ر َّ ْ ر َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ُ ْ ُ ْ َّ َّٰ ْ ٰ ُ ٰ ُ َّ َّٰ َّ ْ َّ ٗ َّ َّ َّ َّ ٰ ُ ٰ ُ‬
‫ِد ِعی َّل ِسيػ طأخذ یظسع َّالضرن ال ِذي الدب حت أن َّواہ ۔طوظع الدب‬
‫َّ ُ ٰ ُ َّ َّ‬ ‫َّ َّ ْ‬ ‫ُ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫الد ٰب َّوع َّٰر‬ ‫ض ط َّوَ َّب ِصليْ ِي األ َّدد ط َّت َّر َّارصا طاط ََّت َّس األدد‬ ‫ِ‬ ‫ص َّٔب األ ْر‬
‫ِ‬ ‫(للظليویب)‬ ‫۔‬ ‫الر ُج ُل بإ ْذن اّلل َّت َّص ہ‬
‫ال‬ ‫َّراج ًصا َّو َّ َّّبا َّ‬
‫ٰ‬
‫ل ئ‬ ‫ِ ِ ِْ ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ ْ ُ ُ‬ ‫ج‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫حل لغات‪ِ :‬التجاء ِإل‪6‬انپہ ۺانیل(ااعتفؽ)(امدہ ۺ ی‪،‬زومہز ۺالؾ)۔ یلظطِ‬
‫‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺزنیم ۺےس ۺااھٹراہ ۺےہ ۺرماد ۺنچ ۺراہ ۺےہ (ؿ )(امدہۺ‬
‫ْ َّ‬
‫طقل‪،‬حیحص)۔ ِاط ََّتش‪6‬امیض ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےن ۺالیھپ ۺدےیئ ۺ‪،‬اھچب ۺدےیئۺ‬
‫ْ َّ‬
‫ت ِإ ہل امیض ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺوتمہج ۺوہا‬ ‫(ااعتفؽ)(امدہ ۺرفش‪،‬حیحص)۔ ِال َّتط َّ ِ‬
‫ْ‬
‫(ااعتفؽ)(امدہ ۺتفل‪،‬حیحص)۔ ِ َّیذ ُص ُ ِر‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺوسحمس ۺرکاتۺ‬
‫َّ‬
‫ٌ‪6‬امیض ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺذمرکاغبئ ۺاس ۺےن ۺمتخ ۺرکدای‬ ‫ےہ ۺ(ؿ)(امدہ ۺرعش‪،‬حیحص)۔انْ َّواہ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫بۺ‬‫ب‪6‬امیض ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺوکدا‪َّ ،‬وَ َّ ِ‬ ‫(ااعفؽ)(امدہ ۺن‪،‬ان ص ۺاییئ)۔ َّوَ َّ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫(ض) َّوَ ًبا ۺوکدان‪،‬اھپدنان(امدہ ۺوث ۺ‪ ،‬ۺاثمؽ ۺواوی ۺ)۔ت َّر َّارصا‪6‬امیض ۺرعموػ ۺہغیص ۺذمرکۺ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ػ‪6‬دمعہ۔ۺع َّٰر َّر ِاج ًصا ‪6‬‬ ‫اغبئۺدوونںۺےنۺابمہۺیتشکۺڑلیۺ(افتلع)(امدہۺرصع‪،‬حیحص)۔ل ِسيْ ر ِ‬
‫ولٹۺرکۺٓاان۔‬

‫ااسنؿۺ‪،‬ریشۺاورۺرھچیۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۹۸‬۔رتہمج‪6‬ایبؿ ۺایک ۺایگ ۺےہ ۺہک ۺاکی ۺااسنؿ ۺریش ۺےس ۺاھباگ ۺ‪،‬اس ۺےن ۺاکی ۺدرتخۺ‬
‫یک ۺانپہ ۺیل ۺاور ۺاس ۺرپ ۺڑچھ ۺایگ ۺوت ۺااچکن ۺایک ۺداھکی ۺہک ۺاس ۺےک ۺاورپ ۺاکی ۺرھچی ۺےہ ۺوج ۺدرتخ ۺےکۺ‬
‫‪99‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫لھپ ۺنچ ۺراہ ۺےہ ۺوتریش ۺدرتخ ۺےک ۺےچین ۺٓاای ۺرھپ ۺااسنؿ ۺےک ۺارتےن ۺاک ۺااظتنر ۺرکےت ۺوہےئۺ‬
‫(ابزوالیھپدےیئ‪،‬وت ۺرمد ۺرھچی ۺیک ۺاجبن ۺوتمہج ۺوہا ۺوت ۺایک ۺداتھکی ۺےہ ۺہک ۺوہ ۺاےنپ ۺھنم ۺرپ ۺایلگن ۺےسۺ‬
‫ااشرہۺرکۺراہۺےہۺایھبۺاخومشۺوہۺاجۺاتہکۺریشۺوکۺااسحسۺہنۺوہۺہکۺںیمۺاہیںۺوہںۺوتۺرمدۺریحتۺںیمۺ‬
‫ڑپۺایگۺ‪،‬ۺ اسۺےکۺاپسۺاکیۺدمعہۺرھچیۺیھتۺوتۺوہۺاسۺاشخۺوکۺاکےنٹۺاگلۺسج ۺرپۺرھچیۺاھتۺاہیںۺکتۺ‬
‫ہک ۺاےس ۺمتخ ۺرکدای ۺ(اشخ ۺےتٹک ۺیہ) ۺرھچی ۺزنیم ۺرپ ۺرگ ۺایگ ۺوت ۺریش ۺاس ۺرپ ۺوکد ۺڑپا ۺاور ۺدوونں ۺےن ۺابمہۺ‬
‫یتشکۺڑلیۺ‪،‬وتۺریشۺےنۺرھچی ۺوکۺاھچبڑۺدایۺاورۺابر ۺابرۺہلمح ۺایکۺاورۺرمد ۺےنۺاہلل ۺےکۺ مک ۺےسۺاجنتۺاپیئۺ‬
‫۔(ویلقیب)۔‬
‫َّ‬ ‫ِ َّ‬
‫َّ‬ ‫ْح رار َّوَ ْو ر ِر ِ‬
‫حً َّو ََّ ْو رر َّظدْ‬ ‫ْ َّ ر َّ ْ ْ َّ َّ ْ ٗ َّٰ َّ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ ُ َّ َّٰ ٗ َّ َّ‬
‫(‪)۹۹‬۔زصموا أن َّي عان ِلبص ِز ِوم ِْحار ظد أبسرتي الرا‬
‫ال َّل ٗي َّھ ْل َّل َّؽ َّیا َّاخي َّأنْ‬ ‫َّ َّ َّٰ ٗ َّٰ َّ ُ َّ َّ َّ َّٰ ْ ُ ْ ٗ َّ ْ ً َّ ْ َّ َّ َّ َّ‬
‫َّ ِ‬ ‫اْلُم ِر وظ‬ ‫ذعا الثور أمرہ یوماَّ ِإل ِ‬ ‫أذلي التصب ط ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ہ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫اْل َُّم ُر َُّ َّار ْض َّوًل تأع ْل‬ ‫ِن َِّبا ُیر َُیِن م ْن ت َّص ِْب ھذا الذدیْد ۔طظال ل ٗي َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّتنْ َّر َّح ِ ْ‬
‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ِ َّ ِ َّٰ َّ ُ ِ َّ َّ ٓ َّ َّ ُ َّ ہ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ُ ْ َّ ْ َّ َّ‬
‫احبنا ھ ِعذا ترعؽ وَل یأخذؽ ِلل ِحراَ ًِ‬ ‫صلطؽ ط ِإذا ع ُان الرباح وراؽ ر ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ان َّراح ُب َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ‬
‫ات طط ِوم ماد َّار‬ ‫ِ‬ ‫ان‬ ‫َّ‬
‫و‬ ‫ي‬‫َّ‬ ‫اْل‬ ‫ان‬ ‫ِِ ِ‬ ‫د‬ ‫ل‬ ‫ب‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫ط‬ ‫ی‬ ‫ُم‬ ‫َّ‬ ‫و‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫ع‬ ‫‪:‬و‬ ‫وا‬ ‫ال‬ ‫۔ظ‬ ‫طتد َِتیح‬
‫ْ َّ َّ َّ َّ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫اْلُم ِر وص ِمل ِِبوج ِبوا َّ۔و ِلـُم‬ ‫ِ‬ ‫ََّّبيْ َّن ُو َُّم ِم َّن اْل ِدیْ ِث ۔ث ِإن الث ْو َّر أخ َّذ ِبن ِريْ َّحِِت‬
‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّٰ َّ ٓ‬ ‫َّ‬ ‫اح َّح َّ َّ َّ‬ ‫ْ َّ َّ َّٰ‬
‫اح ُب ُو َُّم ط َّرأي الث ْو َّر ض ْ َّْی ا ِعل صلط ٗي ط ََّتع ٗي َّوأخذ‬ ‫ضر ِ‬ ‫الر َّب ُ‬ ‫أظبل‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫۔وح َّر َّث َّصليْ ِي ع ٰل ذ ِلؽ َّ‬ ‫ہ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َّ‬
‫الي ْو ِم َّح َّٰت ع َّاد ُْی ْو ُت ت َّص ًبا۔ط َّن ِد َّم ص َّٔب‬ ‫اْل َُّم َّر َّب َّدل ٗي َّ‬
‫ُ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َّ َّ َّ َّٰ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّٰ‬ ‫َّ‬
‫ن ِريْ َّح ِت ٖي ِللث ْو ِر َّ َّ۔وْل ٰا َّر َّج َّع ِص ِنْ َّد اْل َّ َّد ِاء ظال ل ٗي الث ْو ُر ‪:‬ع ْي َّػ َّحالؽ َّیا ا ِخ ْي‬
‫َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ٰ َّ ْ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ‬
‫ِن صل ْيؽ ۔طظال ل ٗي الث ْو ُر َّ‪:‬و َّما‬ ‫۔طظال ُِبْی ضْی أ ِ ِْن ِسصت اليوم ما ظد ھال ِ ْ‬
‫َّ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ہ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ ُ َّ‬ ‫اْل َُّم ُر َّ ُ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ْ‬
‫اح َّب َّنا َّیظ َّْول ِإذا َّب ِظ َّي الث ْو ُر ھعذا َّم ِر یْزا َِی ُب‬ ‫‪:‬س ْصت ر ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ذاؽ۔ظال‬
‫َّ ْ ُ ٗ َّ َّٰ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ َّٰ ُ ٓ َّ ْ َّ ْ َّ ہ َّ َّ َّ َّ َّ ُ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫أي اًلن أن تر ِجع ِإل صاد ِتؽ وتأعل صلطؽ‬ ‫ذَبي ِلىّل ٓبس َثني ۔طالر‬
‫َّ ْ ً ْ َّ ْ َّ َّٰ َّ ہ َّ َّ ْ ُ ْ َّ ْ ُ َّ َّ َّ َّ ٗ َّٰ ْ ُ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ‬
‫خوطا ِمن أن َِیل ِب َّؽ ھذا األمر الص ِشيم ۔طظال لي الثوب ‪:‬ردظت ۔وم ِ‬
‫ال‬
‫َّ َّ‬
‫اح ُب ُو َُّم َّ(مض َّز ٗاہ َّ)م ْن عان‬
‫ْ‬
‫ر‬ ‫لحال إ ہل َّص َّلطي َّطأ َّع َِّل ٗي َّ۔طص ْن َّد ہذل َّؽ َّزح َّؽ َّ‬ ‫ل َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ ً َِّ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ ْ َّ َّٰ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ُ ٗ َّ َّ َّ‬
‫أي ص ِمل ما عانت ص ِاظبتي و باًل صلي ِي ۔(الػ ليلً وليلً)۔ ِ‬ ‫ظ ِليل الر ِ‬

‫‪100‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ َّ‬
‫ٌ‪6‬امیض ۺرعموػ ۺ َّہغیص ۺوادح ۺؤمثن ۺاغبئ ۺاےس ۺان ۺرکش ۺزگا رۺ‬ ‫حل لغات‪:‬ابْس َّرتْي‬
‫َّ َّ ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫ٌ‪6‬امیض ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئۺ‬ ‫انبدای(ااعفؽ)(امدہ ۺرطب‪،‬حیحص)۔ا َّٰلر َّاح ًِ‪ٓ6‬اراؾ۔اذلي‬
‫ابِ‬ ‫ب‪6‬نکھت‪،‬تقشم‪،‬عمج ۺ َّاتْ َّص ر‬ ‫َّ‬
‫اےسذلیل ۺرکدای(ااعفؽ)(امدہ ۺذلل‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ت َّص ر ِ‬
‫ْ‬
‫ِن‪6‬اضمرع ۺرعموػۺہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہۺےھجمۺٓاراؾ ۺدےۺ(ااعفؽ)(امدہ ۺروح‪،‬‬ ‫۔ ُی ِر َُی ِ ِْ‬
‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ ر‬
‫ث ِصليْ ِ ِي ِاًلرض ‪6‬زنیم ۺںیم ۺلہ ۺالچان‬ ‫اوجػ ۺواوی)۔ ِح َّراَ ًِ‪6‬یتیھک‪،‬اکاکتشری۔حر ِ‬
‫َّ َّ َّ‬
‫ِن‪6‬امیض ۺرعموػ ۺہغیص ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےن ۺےھجمۺ‬ ‫(ؿ‪،‬ض)(امدہ ۺرحث ۺ‪،‬حیحص)۔ظ ْد ھال ِ ِْ‬
‫ً‬ ‫َّ ً‬ ‫َّ َّ‬
‫ًل ۺوخػ ۺزدہ ۺرکان(امدہ ۺوھؽ‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ َّو َّب ِ‬
‫اًل‪6‬رباۺ‬ ‫ال(ؿ)ھ ْو ِ‬ ‫وخػ ۺزدہ ۺرکدای ۺےہ ۺھ ِ‬
‫ااجنؾ‪ٓ،‬اتف۔‬

‫دگےھۺاورۺلیبۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۹۹‬۔رتہمج‪6‬ولوگں ۺےن ۺایبؿ ۺایک ۺےہ ۺہک ۺیسک ۺٓادیم ۺاک ۺاکی ۺدگاھ ۺاھت ۺےسج ۺٓاراؾۺ‬
‫ےنانرکش ۺزگار ۺانبدایاھت ۺاور ۺاکی ۺلیب ۺاھت ۺےسج ۺتقشم ۺےن ۺذلیل ۺرک ۺدای ۺاھت ۺوت ۺلیب ۺےن ۺاکی ۺدؿۺ‬
‫اےنپۺاعمہلمۺیکۺدگےھۺےسۺاکشتی ۺیکۺاورۺاسۺےس ۺاہکۺۺاےۺریمےۺاھبیئۺ!ایک ۺریتےۺاپسۺایسیۺ‬
‫وکیئۺزیچۺےہۺہک ۺوت ۺےھجم ۺتحیصنۺرکے ۺوجۺےھجمۺاسۺتخس ۺتقشم ۺےس ۺٓاراؾ ۺدےۺ‪،‬وتۺدگےھۺےنۺ‬
‫اس ۺےس ۺاہک‪6‬امیبر ۺوہاج ۺاور ۺاینپ ۺاھگس ۺتم ۺاھک ۺ‪،‬بج ۺحبص ۺوہ ی ۺاور ۺامہرا ۺامکل ۺںیہمت ۺایس ۺرطحۺ‬
‫دےھکیۺاگۺوتۺںیہمتۺوھچڑۺدےۺاگۺاورۺںیہمتۺاکتشۺاکریۺےکۺےیلۺںیہنۺےلۺاجےئۺاگۺوتۺاسۺرطحۺ‬
‫متۺٓاراؾۺاپاجؤۺےگۺ‪،‬ولوگںۺےنۺایبؿۺایکۺےہۺہکۺاؿۺدوونںۺاکۺامکلۺاجونروںۺیکۺزابؿۺاتھجمسۺاھتۺوتۺوہۺ‬
‫اؿۺدوونںۺےکۺدرایمؿۺوہےنۺوایلۺوگتفگۺوکھجمسۺایگۺ‪،‬رھپۺاسۺلیبۺےنۺدگےھۺیکۺتحیصنۺوکۺوبقؽۺایکۺ‬
‫اورایسۺےکۺاطمقبۺاکؾۺایکۺ‪،‬ۺبجۺحبصۺوہیئۺوتۺاؿۺدوونںۺاکۺامکلۺٓاایۺاورۺلیبۺوکۺداھکیۺہکۺوہۺاینپۺاھگسۺ‬
‫ںیہن ۺاھکراہ ۺےہ ۺوت ۺاےس ۺوھچڑ ۺدای ۺاور ۺاس ۺےک ۺدبےل ۺدگےھ ۺوک ۺےل ۺایگ ۺاور ۺاس ۺوپرےدؿ ۺاسۺ‬
‫ےس ۺیتیھک ۺوجیت ۺاہیں ۺکت ۺہک ۺرقبی ۺاھت ۺہک ۺوہ ۺتقشم ۺےس ۺرم ۺاجےئ ۺوت ۺوہ ۺلیب ۺوک ۺاینپ ۺتحیصنۺ‬
‫رکےنۺرپۺرشدنمہۺوہا‪،‬بجۺدگاھۺاشؾۺےکۺوتقۺواسپۺٓاایۺوتۺلیبۺےنۺاسۺےسۺاہکۺ‪6‬ا ےۺریمےۺ‬
‫اھبیئۺ!ےسیکۺاحؽۺںیہۺ؟اسۺےنۺاہکۺکیھٹۺںیہ‪،‬رگمۺٓاجۺںیمۺےنۺاکیۺایسیۺابتۺینسۺےہۺسجۺےنۺ‬
‫ےھجم ۺمت ۺرپ ۺوخػ ۺزدہ ۺرکدای ۺےہوت ۺلیب ۺےن ۺاس ۺےس ۺاہک ۺوہ ۺایک ۺےہ؟دگےھ ۺےن ۺاہک ۺںیم ۺےن ۺاےنپۺ‬
‫‪101‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫امکلۺوک ۺےتہکۺانسۺےہۺہکۺبجۺلیبۺایسۺرطحۺامیبرۺرےہ ۺاگ ۺوتۺاےسۺذحبۺرکدانیۺرضوریۺےہ ۺاتہکۺمہۺ‬
‫اس ۺیک ۺتمیق ۺےس ۺاصقنؿ ۺہن ۺااھٹںیئ ۺ‪،‬اب ۺراےئ ۺہی ۺےہ ۺہک ۺمت ۺاینپ ۺاعدت ۺیک ۺرطػ ۺولاٹ ۺاجؤاورۺ‬
‫اینپۺاھگسۺاھکؤ‪ ،‬ویکںۺہکۺمتۺرپۺہیۺڑبیۺتبیصمۺشیپۺٓااجےنۺاکوخػۺےہۺۺ‪،‬وتۺلیبۺےنۺاسۺےسۺ‬
‫ۺوفرا ۺاھگس ۺیک ۺرطػ ۺایگ ۺاور ۺاےس ۺاھکای ۺ‪،‬وت ۺاس ۺوتق ۺاؿ ۺدوونں ۺاک ۺامکلۺ‬
‫اہک ۺوت ۺےن ۺچس ۺاہک‪6‬اور ً‬
‫اسنہ۔اسۺاکۺینعمۺہیۺےہۺہکۺوجۺمکۺراےئۺواالۺوہاتۺےہۺوتۺوہۺایسیۺزیچۺرپۺلمعۺرکاتۺےہۺسجۺاکۺااجنؾۺاسۺ‬
‫رپۺٓاتفۺاورۺالہتکۺوہاتۺےہۺ۔(افلۺہلیلۺوہلیل)۔‬
‫َّ َّٰ َّ‬ ‫ْ َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ ُ ْ َّ‬
‫اْل ِام ُ‬
‫صِ‬‫ِ ِ‬ ‫ئ‬ ‫ظا‬ ‫الن‬ ‫و‬ ‫ل‬ ‫ئ‬‫ِ‬ ‫ا‬‫ز‬ ‫ط‬ ‫ال‬ ‫ِف‬ ‫ِ‬ ‫س‬ ‫الباب‬
‫َّ َّٰ ْ َّ ُ َّ َّ ْ ِ َّ َّ ُ‬
‫النريحً واْلذور ِۃ ِ‬
‫َّٰ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ً َّ َّ َِّ ْ ٰ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ً َّ ْ ً َّ َّٰ‬
‫الرجال و ِإن عان صا ِلـُم خ ِبْیا ِألن‬ ‫(‪ )َّ۱۰۰‬إن اْل ِعيم ِإذا أراد أمرا ذاور ِطي ِي‬
‫ْ َّ ْ ہ َّ ْ ِ َّ َّٰ َّ َّ ْ َّ َّ ُ َّ َّٰ ُ َّ ہ َّ ر‬ ‫َّم ْن أ ْص َّج َّب ب َّرائي َّز َّٰل َّ‪،‬و َّ‬
‫اْلدن‪ :‬الناس َلثً‬ ‫ال‬ ‫‪،‬ظ‬ ‫ل‬ ‫ز‬ ‫ي‬ ‫ٖ‬ ‫ل‬ ‫ِ‬ ‫ظ‬‫ص‬ ‫ب‬‫ِ‬ ‫ین‬ ‫ض‬ ‫ت‬ ‫اد‬ ‫ن‬ ‫ِ‬ ‫م‬ ‫ِ ِٖ‬
‫االر ُج ُل َّا َّٰلر ُجلُ‬ ‫ل ‪َّ ،‬ط َّأ َّٰم َّٰ‬ ‫ل ًَّل َّر ُج ِر‬ ‫ر ُػ َّر ُجل‪َّ ،‬و َّر ُج ِر‬ ‫َّط َّر ُج رل َّر ُج رل‪َّ ،‬و َّرجل ِن ْ‬
‫ر‬ ‫ُ‬
‫ر ُػ َّر ُجل َّط َّٰالذ ْی َّل ٗي َّر ر‬
‫ائ‬ ‫ْ‬ ‫ن‬ ‫و‬‫َّ‬ ‫ھ‬
‫َّ ُ ْ َّٰ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّٰ َّٰ ُ ُ َّ ٰ ْ ُ‬
‫طذو الرای والـمذورۃ‪،‬وأماالرجل الذی‬
‫َّ َّ ُ َّ ِ ُ َّ َّ َّٰ َّٰ ِ ُ ُ َّ ٰ ْ َّ ْ َّ ِ َّ ُ ِ َّ َّٰ ْ َّ ْ َّ َّ ٗ ِ َّ ر َّ َّ‬
‫وًل یذ ِاور‪ ،‬وأماالرجل ا ِلذی ليس ِبرجل طال ِذی ليس لي رائ وًل‬
‫َّ‬
‫ُیذ ِاو ُر۔ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ ْ‬ ‫َّ َّ ُ‬ ‫َّ ُ ٓ ْ َّ‬ ‫َّ َّ ْ‬
‫(‪َّ ِ )۱۰۱‬وظال ال َّـمنْ ُر ْو ُر ِل َّول ِد ٖہ خذ ص ِ ٰ ْین َِ َّن َّت ْ ِی ًل تظ ْل ِم ْن ض َّ ْ ِْی تط ِع ْْی َّوًل‬
‫َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ ْ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ُ ْ َّ ْ َّ َّ ُ ْ َّ َّ ْ َّ ر َّ َّ َّ ْ َّ ٰر َّ َّ‬
‫ایب ًل َّمال‬ ‫ِ‬ ‫َّتصمل ِبض ِْی تد ِبْی ‪،‬وظال ال َّطزل الـمذورۃ ِطيوا برعً َّ‪،‬وظال أصر‬
‫ْ‬
‫وی ِم َّن الـ َّْمذ َّو َّر ِۃِ‬ ‫اْل ْول َّ‪،‬و ًَّل َّش ْو َّر أظْ ہ‬ ‫أ ْو َّط ُر م َّن الْ َّص ْظل َّ‪،‬و ٓ ًَّل َّط ْظ َّر أ ْص َّ ِش ُم م َّن ْ َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّٰ ِ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ َّ َّٰ ُ ِ َّٰ ْ ُ َّ ْ ہ َّ ْ َّ َّ‬
‫َّو ِظيل الرای الد ِدید أْحی ِمن البس ِل الذ ِدی ِد‪،‬وظال أردذْی ًل تدتح ِظ ِر‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ َّ ْ َّ َّٰ ٰ ُ َّ َّ َّ‬ ‫رای ْ َّ‬‫ٰال َّ‬
‫الد ٰرۃ ًل ُی ْد َّ َّت َّوان ِب َّوا ِل َّو َّ َّ ِو ِان ضا ِئ ِر َّوا۔ ِ‬ ‫الر ُج ِل اْل ِظ ِْی ط ِإن‬ ‫اْلز یْ َّل م َّن َّٰ‬
‫ِ‬
‫ال َّی َّاا ِم ْْیَّ‬ ‫َّ َّ ِ َّ ْ ُ ْ ُ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ٰ َّ ْ ْ َّ ْ ُ َّ ْ َّ َّ‬
‫(‪)۱۰۲‬ظال بصض اْللط ِاء ِْلر یر بن یز ید ِ‪،‬إ ِِن ظد أصددتؽ ِألمر ظ‬
‫ال َّظ ِْد َّأ ِ َّص َّٰد ِ َّل َِّؽ م ٰین َّظلْ ًبا َّم ْص ُظ ْو ًدا ب َّنريْ َّحت َّؽ َّو َّیداً‬ ‫اّلل َّت َّص ہ‬‫ُ ْ َّ َّٰ َّ‬
‫ىم ِنی إن‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫الـْم ِ‬
‫َّ ْ ُ َّ ً َّ ِ َّ َّ َّ َّ ْ ً ُ َّ َّٰ ً َّ َّ َّ ُ ٰ ِ َّ‬
‫مبدوسًَّ ِلساص ِت َّؽ ِوديطا ِمردا صٔب صد ِوؽ ۔ ِ‬
‫َّ ْ‬
‫أنْذ َّد األ ْر َّم ِص ْی‪ِ :‬‬
‫‪102‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫َّ ْ ً َّ َّ‬ ‫َّ َّٰ ْ ُ َّ ْ َّ ُ َّ َّ َّ ٰ َّ ُ َّ َّ َّ َّ َّٰ ْ َّ َّ َّ‬
‫ـم ِ‬ ‫رحا وًل تل ـ ـ ـ ِ‬ ‫ارح ن‬ ‫ٔب ن ِ‬ ‫ألنرح أرخص ماباع ا ِلرجال طّل تر ِدد ص ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ َّ ْ َّ‬ ‫َّ َّ َّٰ ُ َّ‬ ‫الن َّرا ِئـ ـ ـ َّح ًَّل ََّت ْ ہ ِطی َّم َّنـ ـ ـ ـ ــاھـ ـ ُـل َّ‬ ‫َّٰ َّٰ‬
‫اب والطو ِ ِم ِ‬ ‫ب‬‫ل‬ ‫األ‬ ‫ی‬ ‫و‬ ‫ذ‬ ‫ِ‬
‫ل‬ ‫ج‬ ‫الر‬ ‫ٔب‬ ‫ص‬ ‫ا‬‫و‬ ‫ِ‬ ‫ِإن‬
‫ِ َّ ْ َّ ر‬ ‫ِ ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ ْ َّ َّ‬
‫ل‪ 6‬ۺہی ۺریغب ۺافل ۺالؾ ۺےک ۺ ری ۺرصنػ ۺےہ‪ ،‬ۺوخایبں‪ ،‬ۺوادح‪ 6‬ۺط ِزيلًِ‬ ‫حل لغات‪:‬الطزا ِئ ِ‬
‫َّ َّ َّ‬
‫(امدہ طزل‪،‬حیحص)۔ ا ٰلنظا ِئ ُص ‪ 6‬ۺہی ۺیھب َّۺریغب ۺافل ۺالؾ ُۺےک ۺ ری ۺرصنػ ۺےہ‪ ،‬ۺاخایمں‪،‬‬
‫َّ‬ ‫َّ ْ‬
‫ص(امدہ نظص‪،‬حیحص)۔ أ ْم ر ِر‪ 6‬ۺاکؾ ۺعمج‪ 6‬ۺأ ُم ْو ر ِر۔ ۺذ َّاو َّ َِّر‪ ،‬ۺامیض ۺرعموػۺ‬ ‫رخاایبں‪ ،‬ۺ ۺوادح‪ 6‬ۺنظ ر ِ‬
‫ب‪ 6‬ۺامیضۺ‬ ‫وادح ۺذمرک ۺاغبئ‪ 6‬ۺاس ۺےن ۺوشمرہ ۺایک(افمعلہ) ۺ(امدہ ۺوشر‪،‬اوج ۺػ ۺواوی)۔ ۺأ ْص َّج َّ ِ‬
‫ْ‬
‫ی‪6‬ۺراےئ‪،‬ۺایخؽۺ‪،‬رکف۔ۺعمج‪6‬ۺ‬ ‫رعموػ‪،‬ۺوادحۺذمرکۺاغبئ‪6‬ۺاسۺےنۺرغورۺایک‪،‬ۺدنسپۺایکۺ(ااعفؽ)ۺ َّرأ ر ِ‬
‫َّ َّ ً‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ ر َّ َّ‬
‫ل‪(6‬ض) ۺزّلل ًِ‪،‬ۺرمگاہۺوہان(امدہۺ‬ ‫ل‪6‬ۺامیضۺرعموػ ۺوادح ۺذمرکۺاغبئ‪ 6‬ۺرمگاہۺوہاۺز ٰ ِ‬ ‫اء۔ۺز ٰ ِ‬ ‫اَر ِ‬
‫ْ‬
‫ٌٰ‪ 6‬ۺامیض ۺرعموػ‪ ،‬ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ‪ 6‬ۺاس ۺےن ۺاافتک ۺایک ۺ‪،‬ۺ‬ ‫ضلل‪،‬اضم ف)۔ ۺ ِا ْد َّتضین‬
‫َّ َّٰ‬ ‫َّ َّٰ‬
‫ل‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادحۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺلسھپ ۺایگ‪،‬زل‬ ‫(ااعفتسؽ)(امدہ ۺغني‪،‬ان ص ۺاییئ)۔ز ِ‬
‫ُ ْ‬ ‫َّ ًٰ َّ َّ َّ ً‬
‫ًل ۺلسھپ ۺرک ۺرگان(امدہ ۺزلل‪،‬اضم ف)۔خ ِذ‪6‬لعف ۺارم ۺوادح ۺاحرضۺ‬ ‫(ؿ‪،‬ض)زًل ِو زًل ِ‬
‫َّ‬
‫رعموػ ۺوت ۺےل ۺ‪،‬ڑکپ ۺ(ؿ)(امدہ ۺأزظ‪،‬زومہز ۺاف)۔ت ْد ِب ْ رْیِ‪6‬مظن ۺوقسن‪،‬ااظتنؾ‪،‬ایستس‪ ،‬ۺدصمرۺ‬
‫َّ ْ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ٌٰ‪ 6‬امسۺلیضفتۺ‬ ‫(لیعفت)ۺعمجۺت َّد ِاب ْ ُْی ۔ش ْو ر ِر‪6‬ھٹیپ‪،‬عمجۺاش َّو ر ِر(دمداگرۺےسۺانکہیۺےہ)۔اظوی‬
‫َّ َّٰ ُ َّٰ ُ‬
‫الد ِدیْد ‪ 6‬ۺداشن ۺدنماہنۺ‬ ‫زایدہ ۺاطوتقر‪،‬وبضمط ۺ(س)(امدہ ۺوقي‪،‬فین ۺرقموؿ)۔الر ِ‬
‫ای‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ٌٰ‪6‬زایدہۺافحتظۺرکےنۺواال‪،‬امسۺلیضفتۺ(ض)ۺ۔ۺ َّبس رل ‪6‬ۺاہبدرۺ‪،‬عمجۺ‬ ‫راےئۺ‪،‬کیھٹۺراےئۺ۔ ِا ْْحی‬
‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ ر َّ َّ‬
‫ال۔ًلت ْد َّت ْح ِظ ِْر‪6‬لعف ۺیہن ۺوادح ۺاحرض ۺریقح ۺہن ۺھجمس ۺ(ااعفتسؽ)(امدہ ۺرقح ۺ‪،‬حیحص) ۺ۔ ۺا َّٰلر ُ ِ‬
‫ای‬ ‫ا بس ِ‬
‫ُ َّ ر َّ ُ ْ َّ َّ ُ‬ ‫ُ ٰ رَّ‬ ‫ْ‬
‫ان‪ 6‬ۺاضمرع ۺوہجمؽ ۺوادح ۺذمرکۺ‬ ‫ًل یدتو ِ‬ ‫اْل ِز یْ ُل ‪6‬زربدتس ۺراےئ ۺ۔در ِۃ‪6‬ومیت ۺعمج ۺدر ِر۔ ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬
‫ص‪6‬‬ ‫اغبئ ۺریقح ۺںیہن ۺاھجمس ۺاجات ۺےہ ۺ‪(،‬ااعفتسؽ) (مادہ ھون‪،‬اجوػ واوی)۔ ضا ِئ ر ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬
‫وغہطۺاگلےنۺواال‪،‬ۺامسۺافلعۺ(ؿ)ۺ(امدہۺوعص‪،‬اوجػۺواوی)۔ۺا ْص َّد ْد ٰت ‪6‬امیضۺرعموػۺوادحۺ‬
‫ُْ‬
‫ملکتم ۺںیمۺےن ۺایترۺایک‪،‬ایہم ۺایک(ااعفؽ)(امدہ ۺدعد‪،‬اضم ف) ۺ۔ ۺ َّمطظ ْو ر ِد‪6‬امس ۺوعفمؽ ۺرگہ ۺاگلۺ‬
‫َّ ْ ُ َّ ر‬
‫د ْوس ًِ ‪6‬امس ۺوعفمؽ ۺالیھپ ۺوہا‪،‬اشکدہ ۺوہا ۺ(ؿ) ۺ(امدہ ۺطسب‪،‬حیحص)۔ۺ‬ ‫وہا‪،‬دنباھ ۺوہا ۺ(ض)۔مب ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َّديْ رػ ‪ 6‬ۺولتار ۺ‪،‬عمج ۺ ُد ُي ْو رػ ۔ ۺِم ٰر ِد‪6‬امس ۺوعفمؽ ۺ‪،‬ربہنہ ۺیک ۺوہیئ ۺ(لیعفت) ۺ(امدہ ۺرجد ۺ‪ ،‬ۺحیحص)۔‬
‫ر‬
‫َّ ُ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ُ ر‬
‫ص‪6‬امس ۺلیضفت ۺ ۺزایدہ ۺیتسس ۺ(ؿ) ۺ۔ ۺًل ت َّر ِ ٰد ْد ‪ 6‬ۺیہن ۺاحرضۺ‬ ‫صد ٰو ‪ 6‬ۺدنمش ۺ‪،‬عمج ۺا ْص َّد راء ۔ ۺا ْرخ ُ ِ‬
‫َّ َّ ُ‬
‫رعموػۺہنۺولاٹؤۺ(لیعفت)(امدہۺعصص‪،‬ۺاضم فۺالثیث)ۺ۔ًلتل ْم ‪6‬یہنۺاحرضۺرعموػۺوتۺالمتمۺ‬
‫‪103‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ْ‬ ‫َّ ْ َّ ر َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫طی ‪6‬ۺ‬‫ًل َت َّ‬ ‫ہن ۺرک ۺ(ؿ) ۺ(امدہ ۺولؾ‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ن َّرا ِئ ُح ‪6‬تحیصن‪،‬وادح ۺن ِريحً ۔ ۺ ِ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫اء ۺوپدیشہۺ‬ ‫ی(س)ۺخط ً ِ‬ ‫اضمرعۺیفنمۺرعموػۺوادحۺؤمثن ۺاغبئۺوپدیشہۺںیہنۺراتہۺےہۺخ ِط َّ ِ‬
‫ل‪6‬اھگٹ ۺ‪،‬امس ۺرظػ ۺ َّم َّن ِاھ ُل عمج ۺمیتھی ۺاومجع۔ ُل ٰرب ‪6‬لقع‪ ،‬ۺدؽ ۺ ۺ‪،‬عمج ۺ َّالْ َّب ر‬
‫اب‬ ‫وہان۔ َّمنْ َّو ر ِ‬
‫(امدہۺل‪،‬اضم فۺالثیث)۔‬
‫ونٹ‪ 6‬ۺاجمین ۺاالدب ۺےک ۺےنتج ۺیھب ۺےخسن ۺامرٹیک ۺںیم ۺدایتسب ۺںیہ ۺاؿ ۺےن ۺالہپ ۺاورۺ‬
‫دورساۺاببۺایبؿۺرکےنۺےکۺدعبۺااچکنۺاپوچناںۺابب ۺرشوعۺایکۺےہۺاورۺبجۺاپوچناںۺاببۺ‬
‫رشوعۺوہاتۺےہ ۺوتۺ‪ ۱۰۰‬ۺربمنۺےس ۺرشوعۺوہاتۺےہہکبجۺاسۺےس ۺۺےلہپدورسےۺاببۺکتۺرصػۺ‬
‫‪۷۲‬ۺ ربمنۺوہےتۺںیہ ۺوتۺدرایمؿۺےسۺرسیتاۺاورۺوچاھتۺاببۺاغبئۺےہۺاسۺیکۺایکۺوہجۺےہ‪،‬ۺاکیۺوہجۺ‬
‫ہیۺوہیتکسۺےہۺہکۺوہۺدوونںۺاببۺوکیئۺامہۺوموضعۺرپۺلمتشمۺہنۺےھتۺاسۺےیلۺاںیھنۺۺرتکۺدایۺوجۺہکۺ‬
‫‪۷۳‬ۺےس ۺ‪ ۹۹‬ۺکت ۺےھت ۺاورۺرھپ ۺیتنگ ۺیک ۺرت بیۺاپوچنںی ۺابب ۺںیمۺ‪۱۰۰‬ۺےس ۺرشوعۺوہیئۺای ۺہیۺوہاتکسۺ‬
‫ےہۺہکۺوھنجںۺےنۺاےسۺدعبۺںیمۺرت بیۺدایۺےہ ۺوتۺاںیھن ۺایسۺرطح ۺہی ۺہخسنۺالم ۺاورۺاس ۺںیم ۺرسیتاۺ‬
‫اور ۺوچاھت ۺابب ۺہن ۺاھت ۺ ۺاوہنں ۺےن ۺایس ۺرطح ۺعبط ۺرکدای ۺ‪،‬نکیل ۺرشح ۺںیم ۺرسیتا ۺاور ۺوچاھت ۺابب ۺیھبۺ‬
‫اشلمۺایکۺاجاتۺےہۺاتہکۺاتکبۺںیمۺربمناتۺےکۺاسحبۺےسۺاکیۺرت بیۺاقمئۺرےہۺاجمینۺاالدبۺ‬
‫ن‬
‫اکۺہیۺدجدیۺہخسنۺرضحتۺومالانۺانمظۺیلعۺابصمیح ۺیلیپۺ ھیتیۺےکۺذرہعیۺدایتسبۺوہاۺسجۺںیمۺرسیتاۺ‬
‫اور ۺوچاھت ۺابب ۺاھت ۺ ۺاور ۺرت بی ۺیھب ۺربرقار ۺیھت ۺہی ۺہخسن ۺریبوت ۺےس ۺوپری ۺابعرت ۺرپ ۺارعاب ۺےکۺ‬
‫اسھتۺاپھچۺےہ۔از‪6‬ۺاشرحۺۺ۔واہللۺاعتیلۺاملع۔‬

‫اپوچناںۺاببۺوخویبںۺاورۺاخویمںۺےکۺایبؿۺںیم‬
‫تحیصنۺاوروشمرہ‬
‫(‪ -)۱۰۰‬رتہمج‪ 6‬ےب ۺکش ۺدنملقع ۺبج ۺیسک ۺاکؾ ۺاک ۺارادہ ۺرکات ۺےہ ۺوت ۺاس ۺںیم ۺولوگں ۺےس ۺوشمرہۺ‬
‫رکات ۺےہ ۺ‪ ،‬ۺارگہچ ۺوہ ۺاجؿ ۺاکر ۺوافق ۺاکر ۺوہ‪،‬اس ۺےیل ۺہک ۺسج ۺصخش ۺےن ۺاینپ ۺراےئ ۺوک ۺدنسپ ۺایک ۺوہۺ‬
‫کٹھبۺایگ‪،‬اورۺسجۺصخشۺےنۺاینپۺلقعۺرپۺاافتکۺایکوہۺوھٹرکۺاھکۺایگۺ‪،‬رضحتۺنسحۺریضۺاہللۺہنعۺےنۺ‬
‫رفامای‪،‬ہک ۺولگ ۺنیت ۺ(رطح ۺےک)وہےت ۺںیہ‪،‬اکی ۺرمد ۺ(اکلم ۺرمد)ےہ‪،‬اور ۺاکی ۺرمد ۺٓاداھ ۺرمدۺ‬

‫‪104‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ےہ ۺ‪،‬اور ۺاکی ۺرمد ۺرمد ۺںیہن ۺےہ ۺ‪،‬نکیل ۺوج ۺرمد(اکلم)رمد ۺےہ ۺوت ۺوہ ۺدتریب ۺاور ۺوشمرہ ۺ(ےس ۺاکؾۺ‬
‫رکےن)واال ۺےہ‪،‬اور ۺراہوہ ۺرمد ۺوج ۺٓاداھ ۺرمد ۺےہ ۺوت ۺوہ ۺوخد ۺدتریب ۺرکےن ۺواال ۺوہاور ۺوشمرہ ۺہن ۺرکاتۺ‬
‫وہ‪،‬اوروہۺرمدۺوجۺرمدۺںیہنۺےہوتۺوہۺصخشۺےہۺوجہنۺوخدۺدتریبۺواالۺوہۺاورۺہنۺوشمرہۺرکاتۺوہۺ۔‬
‫(‪-)۱۰۱‬اورۺوصنمر ۺےنۺاےنپ ۺڑلےک ۺےسۺاہکۺہکۺھجمۺےسۺدوابںیت ۺےلۺےل‪-)۱(6‬ریغبۺوسےچۺھچکۺ‬
‫ہنۺہہک(‪)۲‬اورۺریغبۺوسےچۺھچکۺہنۺرک‪،‬لضفۺےنۺاہکۺےہ‪6‬وشمرہۺںیمۺربتکۺےہۺ۔‬
‫اورۺاکیۺارعایبۺےنۺاہکۺےہ‪6‬لقعۺےسۺڑبھۺرکۺوکیئۺامؽۺںیہنۺےہ‪،‬اورۺاہجتلۺےسڑبھۺ‬
‫رک ۺوکیئ ۺاتحمیج ۺںیہن ۺےہ‪،‬اور ۺوشمرہ ۺےس ۺاطوتقر ۺوکیئ ۺھٹیپ(رماد ۺدمداگر‪،‬اہسرا) ۺںیہن ۺےہ‪،‬اور ۺاہکۺ‬
‫ایگۺےہۺدرتسۺراےئۺتخسۺاہبدرۺےسۺزایدہۺاچبےنۺوایلۺوہیتۺےہۺ۔‬
‫اردریش ۺےن ۺاہک ۺےہ‪6‬ریقح ۺٓادیم ۺیک ۺ ۺدمعہ ۺراےئ ۺوک ۺریقح ۺہن ۺوھجمس‪،‬اس ۺےیل ۺہک ۺومیت ۺوکاسۺ‬
‫ےکۺاکنےنلۺواےلےکۺریقحۺوہےنۺیکۺوہجۺےسریقحۺںیہنۺاھجمسۺاجاتۺےہ۔‬
‫(‪ -)۱۰۲‬ۺیسک ۺاحمک ۺےن ۺرجری ۺنب ۺسیدی ۺےس ۺاہک‪6‬ےبکش ۺںیم ۺےن ۺےھجت ۺاکی ۺاکؾ ۺےک ۺےیل ۺایتر ۺایکۺ‬
‫ئ‬
‫ےہ ۺ‪،‬اس ۺےن ۺرعض ۺایک ۺ‪،‬اے ۺاریم ۺالمونینم ۺ!ےبکش ۺاہلل ۺاعتٰیلۺےن ۺٓاپ ۺےک ۺےیل ۺریمیۺ‬
‫اجبن ۺےس ۺوہ ۺدؽ ۺایتر ۺایک ۺےہ ۺوج ۺٓاپ ۺیک ۺہردی ۺاورریخ ۺوخایہ ۺےس ۺ ۺ ۺ ۺدنباھ ۺ ۺوہا ۺےہ ۺ‪،‬اورۺ‬
‫ااسیاہھت(ایتر ۺایک)ےہوج ۺٓاپ ۺیکۺااطتع ۺورفامربداری ۺےک ۺےیل ۺالیھپ ۺوہا ۺےہ ۺ‪،‬اورایسی ۺولتا رۺ‬
‫(ایترۺیکۺےہ)وجۺٓاپۺےکۺدنمشۺرپۺربہنہۺیکۺوہیئۺےہ۔‬
‫ایعمصۺےنۺرعشۺاہکۺےہ‪6‬‬
‫(‪-)۱‬تحیصن ۺزایدہ ۺیتسس ۺےہ ۺاؿ ۺامتؾ ۺزیچوں ۺےس ۺوج ۺولوگں ۺےن ۺںیچیب ۺ‪،‬وتیسک ۺتحیصن ۺرکےنۺ‬
‫واےلۺرپۺاسۺیکۺتحیصنۺوکتمۺولاٹ‪،‬اورہنۺالمتمۺرک۔‬
‫(‪-)۲‬ےبکشۺوتحیصنںۺےکۺاھگٹۺلقعۺدنمۺاورۺداشنۺدنمۺولوگںۺرپۺوپدیشہۺںیہنۺوہےت۔‬
‫َّ َّ َّ َّٰ ُ َّ َّٰ َّ ُ‬
‫الر َّداظ ًِ ِ‬ ‫الـْمودۃ و‬
‫َّ َّ ُ ْ َّ ُ ْ َّ ُ َّ َّٰ َّ ُ ْ َّ َّٰ ُ َّ ْ َّ ْ ْ ٗ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ ً‬
‫اإلْی َّ ِان خ ِليّل‬ ‫(‪ِ )۱۰۳‬ظ َّال ل ِظُمن ِإلب ِن ٖي یابین ِليعن أول ذْی تع ِدبي بصد‬
‫الن ْخ َّلً ‪،‬إ ْن َّظ َّص ْد َّت ِف ش ٰل َّوا َِّأ َّش ٰلتْ َّؽ َّوإنْ‬
‫َّ ً َّ ٰ َّ َّ َّ ُ ْ َّ ْ َّ ْ َّٰ‬
‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬
‫ِ ِِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّر َّ ِاْلا ط ِإّنا مثلَّ اْل ِلي َّ ِ َّل ع َّ ِمث ِل َّ َّ ْ ِ‬
‫ِ‬
‫ا ْحس ْب َّت ِم ْن َّحس ِب َّوا نط َّصؽ َّو ِإ ْن أعل َّت ِم ْن َِث ِرھا َّوجدتي س ِٰي ًبا ۔(امثال‬
‫ٗ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫الصرب) ِ‬
‫‪105‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ‬
‫اب ال ِػ ليْلً َّوليْلً‪ِ :‬‬ ‫( َّ‪ )۱۰۴‬ظد جاء ِِف ِعت ْ ِ‬
‫َّ َّٰ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّٰ ْ َّ ُ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ال ع الذ ج َّر ِۃ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِو َّالناس ِمن حو ِلوا مادام ِت الثمر ِۃ ِ‬ ‫َّ‬
‫ِ‬
‫َّ‬
‫اإل ظ ب‬ ‫ِ‬ ‫ا ل ـ َّْم ْر ُء ِ ِْف ز َّم ِن‬
‫ْ َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ٰ ُ َّ ُ َّ‬ ‫َّ ٰہ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ ُ َّ ْ َّ َّ ُ‬
‫ص ط ْو ا ِ ِ ِ ِ َّو خ ل ط ْو ھ ا ت ظ ِاِس اْلَّ ٰ َّر َّو ال ض ْ ََّب ۃِ ِ‬ ‫ح ت ِإ ذ ا ر اح ص ن و ا ْح ل و ا ِإ ن‬
‫ال ُز َّھ ر‬ ‫َّ َّ‬
‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫‪:‬‬ ‫ْی‬ ‫ظ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ُ ْ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ان ِ‬ ‫البضض ت ْب ِدیْ ِي لؽ ال َّص ْي َّن ِ ِ‬ ‫طی َّو ِإ ْن أ ْخط ْي َّت ٗي و‬ ‫ال َّو ٰد ًل َیْ ہ‬
‫ِ‬ ‫‪:‬‬ ‫ر‬ ‫ال َّا َّخ ُ‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫وظ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫احذ ْر َّ َّر ِدیْظؽ ألػ َّم ٰرہِ ِ‬ ‫َّو ْ‬ ‫ِإ ْحـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــذ ْر صـ ـ ـ ــد ٰوؽ َّمـ ـ ـ ٰـرۃ‬
‫ض ِ ِۃ ِ‬ ‫ان أ ْص َِّلـ ـ ـ َّم بالْـ ـ ـ َّـم َّ َّٰ‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫ـ‬ ‫ـ‬ ‫ـ‬ ‫ـ‬ ‫ـ‬ ‫ِ‬
‫ع‬ ‫ط‬ ‫َّط ُر َّٰ َِّبا إنْ َّظ َّل ـ ـ َّـب الْ َّٰر ـ ـ ـ ـ ـ ـدیْ ُ‬
‫ؼ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ َّ َّ َّٰ‬
‫َّ َّ َّ ر‬ ‫ر‬
‫حل لغات‪:‬مود ِۃ‪6‬تبحم۔رداظ ًِ‪6‬لیم ۺوجؽ ۺ‪،‬دویتس(امدہ ۺ ۺوصص‪،‬اضم ف) ۺ۔‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ‬
‫ب َّ(ض)ع َّد ًبا ۺاحلصۺ‬ ‫ب‪ 6‬اضمرع ۺرعموػ ۺوا َّدح ۺذمرک ۺاحرض ۺوت ۺاحلص ۺرکات ۺےہ‪،‬ع َّد َّ َّ ِ‬ ‫تع ِد ُ ِ‬
‫َّ ٰ‬ ‫ُ ٰ ر َّ َّ َّ ُ کج‬ ‫َّ‬
‫ت‪6‬امیض ۺرعموػۺ‬ ‫رکان۔خ ِليْ رل ‪6‬دوتس ۺ‪،‬عمج ۺخّل ِن۔ا ٰلن ْخل ًِ‪ 6‬ظھور ۺاک ۺدرتخ ۺ‪،‬أشل ْ ِ‬
‫َّ َّ‬
‫دت‪6‬امیض ۺرعموػۺ‬ ‫ل‪،‬اضم ف)ظ َّص ٰ َّ ِ‬ ‫َّ‬
‫وادحؤمثن ۺاغبئ ۺاس ۺےن ۺاسہی ۺدای(ااعفؽ)(امدہ ۺطل‬
‫َّ‬ ‫ْ َّ‬ ‫ر‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫ت‪6‬امیضۺ‬ ‫ل۔ ۺأ ْحس ْب َّ ِ‬ ‫ل‪6‬ۺاسہیۺعمجۺأشّل ر ِ‬ ‫وادح ۺذمرک ۺاحرض ۺوتۺاھٹیۺ‪،‬ظ َّص َّ ِد(ؿ)ظ ُص ْو ًدا ۺانھٹیب۔ ِش ٰ ِ‬
‫َّ‬
‫َّرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاحرض ۺوتےنڑکلی ۺرتایش ۺ‪ ،‬ۺ(ااعفؽ) ۺ۔ َّحس رب ‪6‬الجےن ۺیک ۺڑکلی ۺ‪،‬عمجۺ‬
‫َّ ْ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ْ َّ ر َّ َّ‬
‫اب۔نط َّ ِع‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےن ۺعفن ۺدای ۺ‪،‬نط َّ ِع(ػ)نط ًصا ۺعفن ۺدانی ۺ۔ۺ‬ ‫أ حس ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫دت‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاحرض ۺوتےن ۺاپای‪ ،‬ۺ َّو َّجد (ض)‬ ‫ار۔ َّو َّج ٰ ِ‬ ‫ََّث ر ِر‪6‬لھپ ۺ‪،‬عمج ۺ ۺَِث ر ِ‬
‫َّ‬
‫َّ ر ْ‬
‫ال‪ 6‬ۺوبقمتیل‬ ‫ال ۔ ۺ ِإظ َّب ر ِ‬ ‫ُو ُج ْو ًدا ۺاپان(امدہ ۺودج‪،‬اثمؽ ۺواوی)۔ َّم َّْر ر ِء‪ِ ،‬إ ْم ُر ر ِء ۺااسنؿ ۺعمج ۺ ِرج‬
‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ٌَرقبی ۺ‪ ،‬ۺٓاس ۺاپس ۺ۔ ۺ َّم َّاد َّام ْ ِ‬
‫ت‪6‬ۺ‬ ‫‪،‬دصمر ۺ(ااعفؽ) ۺ۔ ۺذ َّج َّر رِۃ‪6‬درتخ ۺعمج ۺأذ َّج رار ۔ ۺ َّح ْو ر ِ‬
‫ل‬
‫اح‪6‬ۺامیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ َّۺوہۺایگ ۺ َّر َّاح (ض) ۺ َّر َّو ًاحاۺ‬ ‫لعف ۺان ص‪،‬بجۺکتۺ۔ َّر َّ ِ‬
‫َّ ر ْ َّ َّ ُ‬ ‫َّ‬
‫صط ْوا َّ‪6‬امیضۺ‬ ‫الۺ۔ۺ ِإن‬ ‫اجان(امدہۺعوح‪،‬اوجػۺواوی)ۺ۔ۺْحْ رل ‪6‬ۺوبھجۺ‪،‬ابرۺ(رمادۺلھپ)‪،‬عمجۺأْح ِ‬
‫َّ ٰ ُ‬
‫رعموػ ۺعمج ۺؤمثن ۺاغبئ ۺوہ ۺولگ ۺواسپ ۺوہےئ ۺ(ااعفنؽ)(امدہ ۺرصػ ۺ‪ ،‬ۺحیحص)۔خلط ْوا‬
‫‪6‬امیض ۺرعموػ ۺعمج ۺذمرک ۺاغبئ ۺاوھنں ۺےن ۺےھچیپ ۺوھچڑ ۺدای(لیعفت)(امدہ ۺفلخ‪ ،‬حیحص )‬
‫ُ َّ‬
‫اِس ‪6‬اضمرعۺرعموػۺوادحۺؤمثنۺاغبئۺوہۺفیلکتۺربداتشۺرکاتےہۺ(ۺافمتلعۺ)(امدہۺ‬ ‫۔تظ ِ ِ‬
‫َّ َّ ْ‬ ‫َّ‬
‫طی ۺ‪ 6‬ۺاضمرع ۺرعموػ ۺوادحۺ‬ ‫قسی‪،‬ان ص ۺاییئ) ۺ۔ َّح ٰر ِر‪6‬رگیم ۺ‪،‬شپت۔ض َّ ََّب رِۃ‪ 6‬ۺابغر‪،‬رگد۔ًلَی َّ ِ‬
‫‪106‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ َّ‬
‫اء ۺوپدیشہ ۺوہان ۺ(امدہ ۺچفی‪،‬ان ص ۺاییئ )‬
‫َّ‬
‫ذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺوپدیشہ ۺںیہن ۺوہات ۺےہ ۺ‪،‬خ ِط َّی (س)خط ً ِ‬
‫ُ‬
‫ی‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺؤمثن ۺاغبئ ۺاظرہ ۺرکات ۺےہ‪ ،‬ۺ(ااعفؽ)(امدہ ۺبضو‪،‬لتعم ۺالؾۺ‬ ‫۔ت ْب ِد ْ ِ‬
‫َّ ُ ر‬ ‫َّ‬ ‫ُ ر‬ ‫َّ‬
‫ی‪ٓ6‬اھکن‪،‬عمجۺص ُي ْو ِن۔ ِإ ْحذ ْ ِر‪ 6‬ۺ َّلعفۺارمۺوادحۺاحرضوتاتحمطۺرہ ۺ‪،‬وتچبۺ(س)ۺ۔ صد ٰوِ‬ ‫واوی)۔ص َّ ْ ر ِ‬
‫ْ َّ ر َّ َّ‬
‫ب‪ 6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرکۺ‬ ‫اء ۺ۔ ِإنْظل َّ ِ‬ ‫ؼ‪6‬دوتس‪،‬عمج ۺأر ِدظ ِ‬ ‫‪6‬دنمش‪،‬عمج ۺأ ْص َّدا رء ۔ ۺ َّر ِدیْ ر ِ‬
‫َّ ُ‬ ‫اغبئۺوہۺٹلپۺایگۺ‪،‬اٹلۺایگ(ااعفنؽ)(امدہۺبلقۺ‪،‬ۺحیحص)۔ َّم َّ َّٰ‬
‫ض ر ِۃ ‪6‬اصقنؿ‪،‬عمجۺ َّمز ٰ ِ‬
‫ار۔‬

‫تبحمۺاوریچسۺدویتس‬
‫(‪ -)۱۰۳‬رتہمج‪ 6‬ۺامقلؿ ۺمیکح ۺےن ۺاےنپ ۺےٹیب ۺےس ۺاہک ۺ‪،‬اے ۺریمے ۺےٹیب ۺ‪،‬اچےیہ ۺہک ۺیلہپ ۺوہ ۺزیچۺ‬
‫کج‬
‫سج ۺوک ۺمت ۺاامیؿ ۺےک ۺدعب ۺاحلص ۺرکو ۺکین ۺدوتس ۺوہ‪،‬اس ۺےیل ۺہک ۺدوتس ۺیک ۺاثمؽ ۺ ھور ۺےکۺ‬
‫درتخ ۺیک ۺرطح ۺےہ ۺ‪،‬ارگ ۺوت ۺاس ۺےک ۺاسہی ۺںیم ۺےھٹیب ۺاگ ۺوت ۺوہ ۺےھجت ۺاسہی ۺدےاگ ۺ‪،‬اور ۺارگ ۺوت ۺاس ۺیکۺ‬
‫ڑکلی ۺرتاےش ۺوت ۺوہ ۺےھجت ۺعفن ۺد ے ی ۺ‪،‬اور ۺارگ ۺوت ۺاس ۺاک ۺلھپ ۺاھکےئ ۺوتاس ۺوک ۺذلذی ۺدمعہ ۺاپےئۺ‬
‫اگ۔(ااثمۺؽۺارعلب)‬
‫(‪ -)۱۰۴‬ۺافل ۺہلیل ۺوہلیل ۺاتکب ۺںیم ۺٓاای ۺےہ‪ )۱(:‬ۺ ۺااسنؿ ۺوبقمتیل ۺےک ۺزامہن ۺںیم ۺ(دلھپارۺ‬
‫)درتخ ۺیک ۺرطح ۺےہ‪،‬بج ۺکت ۺلھپ ۺرےہ ۺ ۺولگ ۺاس ۺےک ۺارد ۺرگد ۺرےتہ ۺںیہ۔(‪ )۲‬اہیںۺ‬
‫کت ۺہک ۺبج ۺاس ۺاک ۺلھپ ۺالچ ۺاجات ۺےہ ۺوت ۺوہ ۺواسپ ۺوہاجےت ۺںیہ ۺاور ۺاےس ۺوھچڑ ۺدےتی ۺںیہ ۺہک ۺوہۺ‬
‫رگیمۺاورۺرگدوۺابغرۺربداتشۺرکے۔‬
‫زریہۺےنۺاہکۺےہ‪6‬‬
‫(‪-)۱‬ۺتبحم ۺںیہن ۺیتپھچ ۺےہ ۺارگ ۺوت ۺاےس ۺاپھچےئ‪ ،‬ۺاور ۺاہمتری ۺدوونں ۺٓاںیھکن ۺدینمش ۺوک ۺاظرہ ۺرکدیتیۺ‬
‫ںیہ۔‬
‫اورۺاکیۺدورسےۺاشرعۺےنۺاہک‪6‬‬
‫(‪)۱‬ۺاےنپۺدنمشۺےسۺاکیۺرمہبتۺاتحمطۺرہۺ‪،‬اورۺاےنپۺدوتسۺےسۺزہارۺابرۺاتحمطۺرہ۔‬
‫(‪)۲‬ۺاسۺےیلۺہکۺضعبۺاواقتۺدوتسۺرھپۺاجاتۺےہۺوتۺوہۺاصقنؿۺدہۺزیچوںۺوکۺزایدہۺاجاتنۺےہ۔‬
‫َّ ْ َّ ُ ْ‬
‫اب ال َّص َّد َّاو ِ ِۃ ِ‬‫ادب‬

‫‪107‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ُ ُ َّ ُ َّ َّ َّ َّ َّ ٰ َّٗ‬
‫َّ‬ ‫َّٰ‬
‫(‪ِ -)۱۰۵‬ظيْ َّل ِللذ ِبيْ ِب بْ ِن ذ ْي َّبً ما بال طّلن یص ِادیْؽ‪،‬طظال ٓ ِألني ذ ِ َّظيْ ِظی ِِف‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّٰ َّ َّ َّ‬ ‫َّٰ َّ َّ َّ ْ ْ َّ‬
‫الر َّناص ًِ َّوظال َّر ُج رل ِألخ َّر ِإ ِِٰن أ ْخل ُص‬ ‫ی ِِف ال َّبل ِد َّو َّر ِطيْ ِظ ْی ِِف‬ ‫الند ِب وج ِار‬
‫َّ َّٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ‬
‫ل َّؽ اْل َّ َّو ٰدۃ‪،‬طظ َّال ظد ص ِل ْمت ‪،‬ظال وعيْػ ص ِل ْمت ؟وليْ َّس م ِص ْی ِمن الذ ِاھ ِد‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّ‬
‫ِإًل ظ ْو ِل ظال ِألنؽ ل ْد َّت ِ َِّبار ظ ِر یْب َّوًل ِب ِإ ِبْ ِن ص ٰم ن ِد ْيب َّوًل ِ ُِبذ ِاعل ِِف‬
‫َّ‬
‫(للثصالیب) ِ‬ ‫َّ‬ ‫َّر َّناصً۔‬
‫ال‪ 6‬ۺلقع‪،‬دؽ ۺ‪ ،‬ۺاحتل(امدہۺ‬ ‫ب۔ َّب ر ِ‬ ‫اب‪6‬عمج ۺتلق‪،‬وہج‪،‬الص‪،‬وادح ۺ َّد َّب ر ِ‬ ‫حل لغات‪:‬أ ْد َّب ر ِ‬
‫ۺاغبئ ۺوہ ۺدینمش ۺرکات ۺےہ‪،‬ۺ‬ ‫ۺذمرک‬ ‫ۺوادح‬ ‫ۺرعموػ‬ ‫ۺ‬ ‫ۺاضمرع‬ ‫‪6‬‬ ‫ِ‬
‫ی‬ ‫وبؽ‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ ُی َّص ِاد ْ‬
‫َّ َّٰ ُ َّ‬ ‫َّ‬
‫ب‪ 6‬ۺرہتشۺ‬ ‫اء ۺ۔ ۺن َّد ر ِ‬ ‫ؼ‪6‬اگس ۺاھبیئ‪،‬عمج ۺریسکت ۺأ ِذظ ِ‬ ‫(افمتلع)(امدہ ۺدعو‪،‬لتعم ۺالؾ ۺاییئ)۔ذ ِظيْ ر ِ‬
‫ر‬ ‫َّ‬
‫ان(امدہجور‪،‬ۺاوجػۺواوی)‬ ‫ار‪6‬ڑپویس‪،‬عمجۺریسکتۺ ِج ْ َّْی ِ‬ ‫اب۔ َّج ر ِ‬‫داری‪،‬قلعت‪،‬عمجۺتلقانْ َّد ر ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ َّ َّ ُ َّ َّٰ َّ ُ‬ ‫ہ‬
‫ات۔‬‫لر َّناص ًِ‪ 6‬ہشیپ‪ ،‬عمج َّر َّناص ر ِ‬ ‫اء۔ ا‬ ‫ؼ‪6‬اسیھت‪،‬دوتس‪ ،‬مشفرڑ‪،‬عمج ۺریسکترطظ ِ‬ ‫ََّّر ِطيْ ر ِ‬
‫ُُ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ُ‬
‫ص‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادحۺملکتم ۺںیم ۺ ۺۺاخصل ۺوہات ۺوہں ۺ‪،‬خل َّص (ؿ) ۺخل ْو ًراۺ‬ ‫أ ْخل ُ ِ‬
‫ُ ُ ْ ر َّ َّ ْ َّ ر َّ‬ ‫َّ‬
‫اد ۺ۔ص ٰر ِم‪6‬ۺاچچ‪،‬عمجۺ‬ ‫َّاخصل ۺوہان۔ذ ِاھ ر ِد‪6‬وگاہ‪،‬دےنھکی ۺواال ۺ‪ ،‬ۺعمج ۺریسکت‪،‬ورثکت ۺذوود واذو ِ‬
‫َّ‬
‫ل‪6‬اشمہبۺوہےنۺواالۺامسۺافلعۺ‪(،‬افمتلع)۔‬ ‫أ ْص َُّم ر ِم۔ ُمذ ِاع ر ِ‬

‫دینمشۺےکۺاابسبۺاکایبؿ‬
‫(‪-)۱۰۵‬رتہمج‪ 6‬ۺبیبش ۺنب ۺہبیش ۺےس ۺاہک ۺایگ ۺ‪،‬ایک ۺوہج ۺےہ ۺہک ۺ(الفں ۺیک ۺایک ۺاحتل ۺےہ)الفں ۺمتۺ‬
‫ےس ۺدینمش ۺراتھک ۺےہ ۺ‪،‬اس ۺےن ۺاہک ۺ‪،‬اس ۺےیل ۺہک ۺوہ ۺبسن ۺںیم ۺریما ۺاگس ۺاھبیئ ۺےہ‪،‬اور ۺرہش ۺںیم ۺریماۺ‬
‫ڑپویس ۺےہ‪،‬اور ۺہشیپ ۺںیم ۺریما ۺاسیھت ۺےہ‪،‬اور ۺاکی ۺٓادیم ۺےن ۺدورسے ۺےس ۺاہک‪،‬ےبکش ۺںیمۺ‬
‫ھجت ۺےس ۺاخصل ۺتبحم ۺرکات ۺوہں‪،‬وت ۺاس ۺےن ۺاہک‪،‬ےھجم ۺولعمؾ ۺےہ‪،‬اس ۺےن ۺاہک‪،‬مت ۺوک ۺسک ۺرطحۺ‬
‫ولعمؾۺوہا؟احالہکنۺریمےۺاپسۺریمیۺابتۺےکۺالعوہۺوکیئۺوگاہۺیھبۺںیہنۺےہ‪،‬اسۺےنۺاہک‪،‬اسۺ‬
‫ےیل ۺہک ۺوت ۺریما ۺرقیبی ۺڑپویس ۺںیہن ۺےہ‪،‬اور ۺہن ۺرہتش ۺدار‪،‬ہن ۺریچچا ۺاھبیئ‪،‬اور ۺہن ۺہشیپ ۺںیم ۺاشمہبۺ‬
‫ےہ۔(اعثیبل)‬
‫َّ‬ ‫ُْ ٰ‬
‫ان ِ‬
‫ِحطظ ا ِللد ِ ِ‬

‫‪108‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫الد ُع ْو َّت َّطإ َّٰن طيْي َّد َّّل َّمً َّ‪،‬و ََّت ٰنب العّلمَّ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫ُٰ‬ ‫ْ ُ َّ َّ ُ َّ ْ‬ ‫َّ ْ َّ َّ‬
‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫م‬ ‫ِ‬ ‫ز‬‫( ْ َّ‪َّ )۱۰۶‬ظ َّد َّٰظ َّ َّ َّٰ َّ ُ ِ‬
‫ل‬ ‫أ‬ ‫ء‬ ‫ُم‬ ‫ل‬ ‫ص‬ ‫ال‬ ‫ت‬ ‫ِ‬ ‫ال‬
‫الط ِارغ ط ِإن ص َّ ِاظ َّبت ٗي الند َّامً۔(عليلي ودمني) ِ‬
‫ِ‬ ‫‪:‬‬ ‫اب‬ ‫ب‬‫َّو ِ ََّٰما أنْ َّذ ُد ْو ٗہ ِف ہھ َّذاالْ َّ‬
‫َّ َّ ْ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّٰ ٗ ُ ْ َّ ُ‬ ‫ْ َّ ْ َّ َّ َّ ِ َّ ٰ ُ َّ ْ َّ ُ‬
‫ِ‬
‫ان ِ‬ ‫د ـ ـ ـان ًل ِی ـ ـ ـلدض ِن ـ ـ ـؽ أ ِن ـ ـ ـي َص ِبـ ـ ـ ـ ـ ِ‬ ‫ِإحطظ ِلدانؽ أیوااإلن ِ‬
‫َّ َّ ْ َّ َّ ُ َّ َّ ٗ ٰ ُ ْ َّ ُ‬ ‫ْ َّ ْ ِ َّ ُٗ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ان َّ ِ‬ ‫ع ْم ِِف الـ َّْمظ ِاب ِر ِمن ظ ِتيل ِلداني عانت تواب ِلظاءہ الذجص ِ‬
‫َّ ْ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ ُ ْ َّ ُ َّ َّ َّ ُ َّ َّٰ َّ ْ َّ َّ َّ َّٰ‬
‫اس ِ َُب ْد ِن عّل ِم ِو ْم طاط َّت ِخ ْر أنْ َّت‬ ‫الن ُ‬ ‫(‪)۱۰۷‬ظال لظُمن ِلول ِد ٖہ یا بین ِإذا ِإطتخر‬
‫َّ‬
‫ِ َُب ْد ِن َّر ْم ِتؽ ‪(.‬لّلبذيوی) ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ َّ َّٰ‬
‫ظال الذ ْ ََّب ِاو ٰی‪ِ :‬‬
‫ْ َّ‬ ‫َّ ر َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ُ‬ ‫َّ َّٰ ْ ُ َّ ْ ر َّ ٰ ُ ُ‬
‫الدع ْو ُت َّدّل َّمً ِط ـ ـ ـ ِإذا نسظ َّت طّل ِت ـ ـع ْن ِمع ِث ـ ـ ـ ًارا ِ‬ ‫ِالرمت ز ین و‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َّ ِم ـ ـ ـ ِاإ ْن ن ِد ِْم ـ ـ َّـ ـ ُت ص َّٔب د ِع ـ ـ ـ ْو ِِت م ٰر َّۃ ول ِظ ـ ـد ن ِد ْمت صٔب العّل ِم َّ ِم َّرارا ِ‬
‫ً‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ُ ُ‬
‫ال أ َّحد َّمھا‬ ‫ظ‬ ‫ط‬ ‫ا‬‫ص‬‫م‬ ‫ت‬ ‫ج‬ ‫إ‬ ‫ی‬ ‫(‪ )۱۰۸‬ـ َّب َّل َّض َّنا أ َّٰن ِظ ْس ب ْن َّد ِاص َّد َّۃ َّوأع ْ َّث َّم بْ َّن َّري ِْ‬
‫ط‬
‫َت ُصَّ‬ ‫ال ھ َّی َّأع ْ َّث ُر م ْن َّأ ْن َّ ْ‬
‫َّ َّ َّ ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ ْ َّ َّ ْ َّٰ ِ ْ ْ ٓ َّ َّ َّ ْ‬
‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫اح ِب ٖي عم وجدت ِِف ِإب ِن ادم ِمن الصيو ِب ‪،‬طظ‬ ‫ِل َّر ِ‬
‫ُ ٰ َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ َّ‬ ‫َّ َّ ْ َّ َّ ْ ٰ ُ َّ ْ َّ ً ْ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ‬
‫اإلنْ َّدان َّد ََّت ِت ال ُص ُي ْو َّب عل َّوا‪،‬ظال‬ ‫رلً ِإن ِإدتصملوا ِ‬ ‫‪،‬وظد وجدت خ‬
‫َّ َّ ْ ُ ٰ‬
‫َّما ِھ َّی ظال ِحطظ ا ِللد ِان۔(لّلبذيوی) ِ‬ ‫َّ‬
‫ْ‬ ‫َّ ْ‬
‫ظ‪6‬لعفۺارمۺوادحۺاحرضۺرعموػۺوتۺافحتظۺرکۺ(س)ۺ۔ۺ ِ ِال ِز ْم ‪6‬لعفۺارمۺوادحۺ‬ ‫حللغات‪:‬ا ْحط ِ‬
‫َّ ُ ُ‬
‫ت‪6‬دصمر ۺاخومش ۺوہان ۺ(ؿ)۔‬ ‫احرض ۺرعموػ ۺ ۺ‪،‬وتالزؾ ۺرک‪،‬اپدنب ۺانب(ااعفؽ)۔ا ٰلدع ْو ُ ِ‬
‫َّ َّ َّ ر‬ ‫َّ َّ‬
‫ب‪6‬لعفۺارمۺوادحۺاحرضۺرعموػۺوتۺچب‪(،‬لعفت)(امدہۺبنج‪،‬حیحص)۔عّل ر ِم ط ِار ِغ‪6‬ۺےبۺینعمۺ‬ ‫ََّت ٰن ْ ِ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ ر‬
‫َّابںیت‪،‬وضفؽ ۺابںیت۔ص ِاظ َّب ًِ‪ 6‬ۺہجیتن‪،‬ااجنؾ۔ا ٰلن َّد َّامً‪ 6‬ۺدصمر‪ 6‬ۺرشدنم ی‪ ،‬ۺامیشپین‪(،‬س)۔‬
‫َّ ُ‬
‫أنْذدوا‪6‬لعفۺامیضۺرعموػۺعمجۺذمرکۺاغبئۺاوھنںۺےنۺرتاہنۺاہک‪،‬رعشۺڑپاھۺ‪،‬ۺ(ااعفؽ)(امدہۺدشن‬
‫َّ ْ َّ َّ َّ‬
‫ؽ ‪ 6‬ۺلعف ۺیہن ۺالؾ ۺاتدیک ۺابونؿ ۺاتدیک ۺہلیقث ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺرہ ۺزگ ۺےھجت ۺہن ۺڈےسۺ‬ ‫‪،‬حیحص)۔ًل َّیل َّ ِدض ٰن ِ‬
‫َّ َّ ْ ُ َّ‬ ‫میت‬ ‫ُ ر‬
‫ی۔ َّمظ ِاب ُ ِر‪6‬‬ ‫ان‪6‬اسپن‪،‬عمج ۺ ھی ۺاومجع ۺو ری ۺرصنػ ۺَص ِاب ِ‬ ‫(ػ)(امدہ ۺدلغ‪،‬حیحص)۔َ ْص َّب ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫میت‬
‫اب‪6‬لعف ۺاضمرع ۺرعمو َّػ ۺوادح ۺؤمثن ۺاغبئۺ‬ ‫ربقاتسؿ‪،‬عمج ۺ ھی ۺاومجع ۺ‪،‬وادح ۺ َّمظ َّ ََّب رِۃ۔ ت َّو ُ ِ‬
‫َّٰ‬ ‫َّ ً‬ ‫َّ‬
‫اء‪6‬اپان‪،‬انلم‪،‬واہطسۺ‬ ‫اب ۺ(س)ھ ْي َّب ًِ ۺڈران ۺ(امدہ ۺھنت‪،‬لتعم ۺنیع ۺاییئ) ۺ۔ ۺأ ِللظ ُ ِ‬ ‫وہ ۺڈریت ۺےہ‪،‬ھ َّ ِ‬
‫ُ َّ ر ْ َّ‬ ‫ر‬ ‫ُ‬
‫اع۔ۺ ِإط َّتخ َّ ِر‪6‬ۺلعفۺامیضۺرعموػۺوادحۺ‬ ‫ان‪6‬اہبدر‪،‬دریل‪،‬وادحۺذج ِ‬ ‫ڑپان‪،‬دصمر(س)۔ذ ْج َّص ِ‬
‫‪109‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ذمرکۺاغبئۺاسۺےنۺرخفۺایک‪،‬انزۺایک‪(،‬ااعتفؽ)(امدہۺرخف‪،‬حیحص)۔ۺ َّر ْم رت ‪6‬اخومیش‪،‬دصمر(ؿ)۔‬
‫ْ َّ‬ ‫َّ‬
‫ار‪6‬تہب ۺزایدہ ۺوبےنل ۺواال‪،‬ابمہغل ۺ(ؿ)(امدہۺ‬ ‫ز یْ رن ‪6‬وخب ۺوصرت‪،‬اسامؿ ۺزتنی۔ ِمعث ر ِ‬
‫رثک‪،‬حیحص)۔ ِإ ْج َّت َّم َّ ِع‪ 6‬ۺلعف ۺامیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺااٹھکوہا ۺ‪ ،‬ۺالماقت ۺیک(ااعتفؽ)(امدہۺ‬
‫ُ ُ ْ ر َّ ْ َّ ر‬ ‫َّ‬
‫رلً ‪6‬ۺاعدتۺ‪،‬عمجۺرثکت‪،‬وریسکتۺ‬ ‫ب‪6‬اگبڑ‪،‬صقن‪،‬اخیم‪،‬عمجۺریسکتصيوب ۔خ‬ ‫عمج‪،‬حیحص)۔صيْ ر ِ‬
‫َّ ر َّ‬
‫ت‪6‬ۺلعفۺامیضۺرعموػۺوادحۺؤمثنۺاغبئۺاسۺےنۺاپھچایۺ‪،‬ڈاھاکنۺ(ؿ)۔‬ ‫ال۔ۺ َّد ََّت ْ ِ‬ ‫ِخر ِ‬

‫زابؿۺیکۺافحتظۺاکۺایبؿ‬
‫(‪-)۱۰۶‬رتہمج‪-6‬املع ۺےن ۺاہک ۺےہ‪6‬اخومیش ۺالزؾۺرکول ۺاس ۺےیل ۺہک ۺاسۺںیمۺالسیتمۺےہ‪،‬اورۺ‬
‫وضفؽۺابوتںۺےسۺوچب‪،‬اسۺےیلۺہکۺاسۺاکۺہجیتنۺامیشپینۺےہ۔(ہلیلکۺدہنم)‬
‫اورۺہیۺااعشرۺاؿۺںیمۺےسۺںیہۺںیھنجۺولوگںۺےنۺاسۺاببۺںیمۺایبؿۺایکۺےہ‪6‬‬
‫(‪ )۱‬ۺ اےۺااسنؿ!ۺاینپۺۺزابؿۺیکۺافحتظۺرکۺہکۺوہۺںیہکۺےھجتۺہنۺڈسۺےل‪،‬ۺاسۺےیلۺہکۺوہۺ(زابؿ)ۺ‬
‫اسپنۺےہ۔‬
‫(‪-)۲‬ربقاتسؿ ۺںیم ۺتہب ۺےس ۺاےسی ۺولگ ۺںیہ ۺوج ۺاینپ ۺزابؿ ۺےک ۺوتقمؽ ۺںیہ ۺ‪،‬نج ۺےسۺ‬
‫ےنلم(الماقتۺرکےن)ےسۺاہبدرۺیھبۺڈرےتۺےھت۔‬
‫(‪ )۱(-)۱۰۷‬امقلؿ ۺمیکح ۺےن ۺاےنپ ۺےٹیب ۺےس ۺاہک‪6‬ا ے ۺریمے ۺےٹیب!بج ۺولگ ۺاےنپ ۺالکؾ ۺیکۺ‬
‫تشت‬
‫دمع یۺرپۺانزۺرکںیۺوتۺوتۺاینپۺاخومیشۺیکۺوخیبۺرپۺانزۺرک۔(ا ھی)‬
‫ربشاویۺےنۺاہکۺےہ‪6‬‬
‫(‪-)۱‬اخومیشۺاسامؿۺزتنیۺےہۺاورۺپچۺرانہۺالسیتمۺےہ‪،‬وتۺبجۺوتۺوبےلۺوتۺزایدہۺابتۺرکےنۺ‬
‫واالۺہنۺوہ۔‬
‫(‪-)۲‬ںیم ۺاینپ ۺاخومیش ۺرپ ۺاکی ۺرمہبت ۺیھب ۺرشدنمہ ۺہن ۺوہا‪،‬اور ۺوبےنل ۺرپ ۺیئک ۺابر ۺرشدنمہ ۺوہاکچۺ‬
‫وہں۔‬

‫‪110‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫(‪-)۱۰۸‬ںیمہۺربخۺیچنہپۺےہۺہکۺسق ۺنبۺاسدعہۺاور ۺامثکۺنبۺیفیصۺعمجۺوہےئ‪،‬وتۺاؿۺںیم ۺےسۺاکیۺ‬
‫ےنۺاےنپۺاسیھتۺےسۺاہکۺٓاپۺےنۺاوالدۺٓادؾۺںیمۺےنتکۺبیعۺاپےئۺںیہ؟اسۺےنۺاہکوہۺامشر(ااحہطۺ‬
‫رکےن) ۺےس ۺزایدہ ۺ ۺںیہ‪،‬اور ۺںیم ۺےناکی ۺایسی ۺاعدت ۺاپیئ ۺےہ ۺہک ۺارگ ۺااسنؿ ۺاس ۺوک ۺاامعتسؽۺ‬
‫رکےۺوتۺوہ ۺ(اعدت)امتؾۺةیعںۺوکۺاپھچےل‪،‬اسۺےنۺاہک ۺوہ(اعدت)ایکۺےہ؟اہکۺ‪،‬زابؿۺیکۺ‬
‫تشت‬
‫افحتظ۔(ا ھی)‬
‫ِ‬ ‫الس‬
‫ِ‬ ‫ِعتْ َُّم ُن ِ ٰ ٰ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ ُ َّ َّ ٗ ُ َّ َّ ِ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ‬
‫ِص َّت أد ْ َّْیہٗ‬ ‫ْ‬ ‫ت ِب ٖي‬ ‫َّ‬ ‫ْسؽ أ ِد َّ ْ ُْیؽ ط ِإذا تعلم‬
‫ْ‬ ‫(‪ )۱۰۹‬ظال ص ِ ٰرٔب ع ٰرم اّلل و ْجوي ِ ٰ‬
‫َّ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫ْ‬ ‫ْ َّ‬ ‫َّ َّ َّ ُ َّ ُ ْ ُ َّ ْ ْ َّ ْ َّ ْ ُ ْ ُ ْ َّ ر َّ ٰ َّ‬
‫الذط ُاہ أظطال َّوا َّواألل ِد ُن‬ ‫وظال صمر بن صب ِد الص ِز ی ِز الظلوب أو ِصيً و ِ‬
‫ْس ٖہ ۔ ِ‬ ‫َّم َّطا ِتيْ ُح َّوا َّطلْ َّي ْح َّط ْظ ُع ٰ ُل إ ٓن َّدان ِم ْط َّت َّاح ِ ٰ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ َّ َّٰ‬
‫ِ‬ ‫‪:‬‬ ‫ر‬ ‫الذ ِاص ُ‬ ‫(‪: ِ)۱۱۰‬ظال‬
‫َّٰ ُ َّٰ ْ َّ ُْ‬ ‫ْ ََّّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُرن ال ٰ َّٰ‬
‫حـ ـ ـ ـ ِاذ َّر ط ِمـ ـ ـ ـ ـا الرای ِإًل اْلذ ِر ِ‬ ‫ر َّحب َّو َّ ِ‬ ‫س ص ْن عل م ْدت ْ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ِ ْ ُ ِ َّ ٰ ُ ِ َّ ْ ُ ْ َّ ٗ َّ ْ َّ ْ ر َّ ٗ ْ َّ‬
‫شـ ـ ـ ِوـ ـ ـ ـ ـ ِر ِ‬‫ِأ ِدي ـ ـ ـ ــرؽ ِد ـ ـ ــرؽ ِإن ر ـ ـ ــنتـ ـ ـ ـ ــي وأ ِنـ ـ ـ ـت أ ِد ِيـ ـ ـ ـ ـر ِلـ ـ ـ ـي ِإن ِ‬
‫َّ َّ َّ‬
‫ظال ض ْ ُْی ٗہ‪ِ :‬‬
‫َّ َّ ُ ٰ ُ ٰ َّ َّ َّ ْ َّ َّ‬ ‫ْ ْ َّ‬ ‫ُ ٰ ُ ْ َّ‬
‫اع ِ‬ ‫اإلَ َّن ْ ِی ذ ِ‬ ‫ز‬ ‫او‬ ‫ج‬ ‫ْس‬ ‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ع‬ ‫اع‬ ‫ز‬ ‫ـاس‬ ‫ـ‬ ‫ـ‬ ‫ـ‬ ‫س‬ ‫ر‬ ‫ـ‬ ‫ـ‬ ‫ـ‬ ‫ـ‬ ‫ـ‬ ‫ظ‬ ‫ال‬
‫ِ َّ ِ‬ ‫ِف‬ ‫س‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ي‬ ‫ِ‬
‫ل‬ ‫عل ِصلم‬
‫ْ َّ ْ ُ‬ ‫ہ َّ ُ ِ َّ ْ ً َّ َّ َّ َّ ٗ ْ َّ َّ َّ َّٰ ْ َّ ِ َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ َّ َّٰ َّ ْ ُ‬
‫اس ِإل رجل ح ِدیثا وأ َّمرہ ِب ِعتُم ِن ٖي طلُم ِإنظِض اْل ِدیث‬ ‫(‪ )۱۰۱‬أْس بصض الن‬
‫َّ َّ َّ ٗ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َِّ ْ َّ ْ ُ ُ َّٰ َّ َّ َّ ٗ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ُ َّ َّ َّ‬
‫ظال لي أط ِومت؟ظال ب َّل ج ِولت ث ظال لي أح ِطشت َّ؟ظال بل ن ِدي َّت وظال‬
‫َّ َّ َّ َّ َّ ٰ َّ َّ‬ ‫َّص ْم ُروبْ ُن َّصاص إ َّذا أطْ َّذ ُ‬
‫ی َِّإ َّل َّر ِد َِّیْ ِظی طأذاص ٗي عان الل ْو ُم ص َّٰٔب‬ ‫ْس ْ‬ ‫يت ِ ٰ‬
‫ٗ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ َّ ْ ْ َّ َّ ٗ َّ َّ ِ ْ َّ ہ َّ َّ َّ ِ َّ ٰ َّ ُ ْ ُ ْ ہ َّ َّ‬
‫ًلصلي ِي ِ‪،‬ظيل لي وعيػ ذ ِلؽ ظال ِأل ِِن أنا ع ِنت أول ِب ِريان ِت ٖي ِمن ِي۔(للثصالیب) ِ‬
‫ْ َّ‬
‫َّج َّاء ِِف الط ْخ ِر ْی‪ِ :‬‬
‫ُ‬ ‫َّ َّ ْ ُ ْ َّ ْ َّ ٰ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ْ ُ َّ ْ ْ ٰ َّ ْ‬
‫ی ُِی ْد َّت ْو َّدع‬ ‫لذ ْ‬ ‫ْس نط ِد ٖي طردر الـمر ِء ا ِ‬ ‫َّ ِ ِإذا زاؼ ردر الـْمر ِء ِمن ِ ِ‬
‫الس أ ْز َّي ُؼ‪ِ .‬‬ ‫ٰ َّٰ‬
‫َّ ْ ْ َّ ُ‬
‫ْس‪ 6‬راز‪ ،‬دیھب‪ ،‬عمج ۺتلقۺ‬ ‫‪6‬اپھچان‪ ،‬ۺوپدیشہ ۺرانھک‪ ،‬دصمر(ؿ)۔ ِ ٰر ِ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬
‫ن‬ ‫لغات‪:‬ال ِعتُم‬ ‫َّ‬ ‫حل‬
‫َّ‬
‫ت‪6‬امیض ۺرعموػۺ‬ ‫ِص ِ‬ ‫َّ‬ ‫ار۔أ ِد ْ رْی ‪6‬دیقی‪،‬عمج ۺأد ہاری(مادہ اْس‪،‬مهموز طا)۔ ِ ْ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫ْس ر‬ ‫أ ْ َّ‬
‫َّ ُ‬ ‫ً‬
‫وادح ۺذمرک ۺاحرض ۺوت ۺوہایگ‪ ،‬ۺ َّر َّار (ض) ۺ َّر ْ ُْی ْو َّر ِۃ ۺوہان‪ ،‬ۺواعق ۺوہان۔أ ْو ِص َّي ًِ‪6‬عمج ۺتلق ۺربنت ۺ‪،‬ۺ‬
‫‪111‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ُ رْ‬ ‫َّ َّ ر َّ ْ َّ‬ ‫َّ ر َّ ٰ َّ‬
‫ل۔ۺ‬ ‫ال‪6‬عمج ۺتلق‪ ،‬ۺاتےل‪،‬وادح ۺظط ِ‬ ‫اہ ۺ‪6‬وہٹن‪،‬وادح ۺذط ًِ۔اظط ر ِ‬ ‫اء۔ا ِلذط ُ ِ‬ ‫وادح ۺ ِوص ِ‬
‫ْ َّ ر َّ ْ َّ ْ‬ ‫َّ‬
‫ظ‪6‬ۺارمۺاغبئۺرعموػۺ‬ ‫اح۔ ِليحط ِ‬ ‫ح‪6‬عمجۺیہتنمۺاومجع‪،‬و ریۺرصنػ‪،‬ایجنکں‪،‬وادحۺ ِمطت ِ‬ ‫َّمطا ِتيْ ُ ِ‬
‫ًْ‬ ‫َّ‬
‫ن‪ 6‬ۺلعفۺ‬ ‫ظ(س) ۺ ِحطشا ۺافحتظ ۺرکان ۺ۔ ۺ ُر ْ ِ‬ ‫وادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاچےیہ ۺہک ۺوہ ۺافحتظ ۺرکے ۺ َّح ِط ِ‬
‫ر َّحب ‪6‬امسۺ‬ ‫ارم ۺ ۺوادح ۺذمرک ۺاحرض ۺوت ۺافحتظ ۺرک ۺ(ؿ)(امدہ ۺوصؿ‪،‬اوجػ ۺواوی) ۺ۔ ُم ْد َّت ْ‬
‫َّ‬ ‫ٓ‬
‫اء ۺ۔ ۺ ِظ ْرس راس ‪6‬ۺ‬ ‫أی‪ 6‬ۺایخؽ‪،‬راےئ‪،‬عمج ۺا َّر ر ِ‬ ‫وعفمؽ‪،‬اسیھت(ااعفتسؽ)(امدہ ۺحص‪،‬حیحص)۔ َّر ر ِ‬
‫َّ َّ ْ ُ َّ َّ‬
‫اع‪6‬لعف ۺامیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺاضعئۺ‬ ‫س۔ ۺز ِ‬ ‫اسدہ ۺاکذغ‪،‬عمج ۺیہتنم ۺاومجع ۺظر ِاسي ِ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ ً‬ ‫َّ َّ‬
‫یضۺرعموػۺوادحۺ‬ ‫ۺام‬ ‫لعف‬ ‫‪6‬‬ ‫ِ‬
‫اع‬ ‫ذ‬ ‫ۺ۔‬ ‫)‬ ‫ۺاییئ‬ ‫ػ‬ ‫ۺعیض‪،‬اوج‬ ‫ہ‬‫ۺوہان(امد‬ ‫عئ‬ ‫اض‬ ‫ۺ‬ ‫ا‬ ‫اص‬ ‫ي‬‫ز‬ ‫(ض)‬ ‫ِ‬
‫اع‬ ‫وہا‪،‬ۺز‬
‫َّ َّ َّ َّْ‬ ‫ً‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ْس ِإلي ِ ِي‪6‬رازۺ‬ ‫اع(ض)ذ ُي ْوصا ۺانلیھپ ۺ(امدہ ۺش‪،‬اوجػ َّۺاییئ)۔أ ٰ ِ‬ ‫ذمرک ۺاغبئ ۺلیھپ ۺایگ ۺذ ِ‬
‫َّ‬ ‫ت‬ ‫می‬
‫ث ۺ۔ ِإنْظ َّ ِ‬
‫ِض‪6‬‬ ‫انہک‪,‬ہیفخ ۺابت ۺانہک‪ ،‬ۺ(ااعفؽ)۔ َّح ِدیْ رث ‪ 6‬ۺابت‪،‬الکؾ ۺعمج ۺ ھی ۺاومجع ۺأ َّح ِادیْ ر ِ‬
‫لعفۺامیضۺرعموػ ۺوادحۺذمرکۺاغبئ ۺمتخۺوہیئ‪،‬وپریۺوہیئۺ(ااعفنؽۺالزؾۺےہ)(امدہ ۺقصی‪،‬ان صۺ‬
‫ً‬ ‫َّ‬ ‫اییئ)ۺ۔ َّنديْ ُ‬
‫ِس(س)ۺ ِن ْد َّيانا ۺوھبانلۺ(امدہۺ‬ ‫لعفۺامیضۺرعموػۺوادحۺملکتمۺںیمۺوھبؽۺایگ‪،‬ۺن ِ َّ ِ‬ ‫‪6‬‬ ‫ِ‬
‫ت‬ ‫ِ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ْ َّ‬
‫ت‪6‬لعف ۺامیض ۺرعموػۺوادحۺملکتمۺںیمۺےن ۺاظرہۺرکدایۺ(ااعفؽ)ۺ‬ ‫نِس‪،‬ان صۺاییئ)۔أطذ َّي ِ‬
‫َّ َّ‬
‫اع‪6‬لعفۺامیضۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺاسۺےنۺاشعئۺرکدایۺ‪،‬لیھپۺ‬ ‫(امدہۺطِب‪،‬ان صۺاییئ)۔أذ ِ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫دای‪،‬ۺ(ااعفؽ)(امدہۺذیع‪،‬اوجػۺاییئ)۔ل ْو ر ِم‪6‬ۺالمتمۺ۔ۺزاؼ ‪6‬لعفۺامیضۺرعموػۺوادحۺذمرکۺ‬
‫ُ‬ ‫َّ ً‬ ‫َّ َّ‬
‫اغبئ ۺگنت ۺوہا ۺ‪ ،‬ۺزاؼ (ض) ۺز ْيظا ۺگنت ۺوہان(امدہ ۺزيؼ ۺ‪ ،‬ۺاوجػ ۺاییئ)۔ ُی ْد َّت ْو َّد ِع‪6‬لعفۺ‬
‫اضمرعۺوہجمؽۺوادحۺذمرکۺاغبئۺ‪،‬اامتنۺریھکۺاجیتۺےہۺ(ااعفتسؽ)(امدہۺودع‪،‬اثمؽۺواوی)۔‬

‫رازۺےکۺوپدیشہۺرےنھکۺاکۺایبؿۺ‬
‫(‪ )۱۰۹‬رتہمج‪ -6‬رضحتۺیلعۺریضۺاہللۺہنعۺےنۺرفامای‪ 6‬ریتاۺرازۺریتاۺدیقیۺےہۺ‪ ،‬وتۺبجۺوتۺ اےسۺ‬
‫وبؽ ۺدے ۺاگ ۺوت ۺوت ۺاس ۺاک ۺدیقی ۺوہاجےئ ۺاگ۔اور ۺرضحت ۺرمع ۺنب ۺدبع ۺازعلسی ۺریض ۺاہلل ۺہنع ۺےنۺ‬
‫رفامای‪ 6‬دؽۺربنتۺںیہۺاورۺوہٹنۺاؿ ۺےکۺاتےلۺںیہۺاورۺزابںینۺاؿۺیکۺاچایبںۺںیہ‪،‬وتۺاچےیہۺہکۺ‬
‫رہااسنؿۺاےنپۺرازۺیکۺاچیبۺیکۺافحتظۺرکے۔‬
‫(‪)۱۱۰‬ۺ‪-‬اکیۺاشرعۺےنۺاہکۺےہ‪6‬‬

‫‪112‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫(‪-)۱‬رہۺاسیھتۺےسۺراز ۺیکۺافحتظ ۺرک‪،‬اور(اظرہۺرکےنۺےس)رپزیہۺرک ۺاس ۺےیلۺہکۺراےئۺںیہنۺ‬
‫ےہۺرگمۺرپزیہۺرکان۔‬
‫(‪-)۲‬ریتا ۺ راز ۺریتا ۺدیقی ۺےہ ۺارگ ۺوت ۺاس ۺیک ۺافحتظ ۺرکے‪،‬اور ۺوت ۺاس ۺاک ۺدیقی ۺےہ ۺارگ ۺوہ ۺاظرہۺ‬
‫وہاجےئۺ۔‬
‫یسکۺاشرعۺےنۺاہکۺےہ‪ 6‬رہۺوہۺملعۺوجۺاکذغۺںیمۺںیہنۺےہۺوہۺاضعئۺوہایگ‪،‬اورۺرہۺرازۺوجۺدوۺوصخشںۺےسۺ‬
‫زگرۺایگۺوہۺلیھپۺایگ۔‬
‫(‪-)۱۱۱‬ۺاکیۺصخشۺےنۺدورسےۺصخشۺےسۺہیفخۺابتۺیہکۺاورۺاسۺوکۺاپھچےنۺاکۺ مکۺدایبجۺۺابتۺ‬
‫وپریۺۺوہیئ‪،‬وتۺاسۺےنۺاہکۺایکۺوتۺھجمسۺایگ؟اسۺےنۺوجابۺدای‪،‬ہکلبۺںیمۺںیہنۺاھجمسۺ‪،‬رھپۺاسۺےنۺاہکۺایکۺ‬
‫وتےن ۺاید ۺرک ۺایل؟اس ۺےن ۺاہک ۺہکلب ۺںیم ۺوھبؽ ۺایگ‪،‬اور ۺرمعونب ۺاعص ۺےن ۺرفامای‪6‬بج ۺںیم ۺراز ۺاےنپۺ‬
‫دوتسۺرپۺوھکؽۺدوںۺرھپۺوہۺاسۺوکۺاشعئۺرکدےۺوتۺالمتمۺھجمۺرپۺوہ یۺہنۺہکۺاسۺرپۺ‪،‬اؿۺےسۺاہکۺ‬
‫ایگ ۺوہ ۺےسیک؟(مت ۺرپ ۺالمتم ۺوہ ی)اہک ۺاس ۺےیل ۺہک ۺںیم ۺاس ۺ(راز)یک ۺافحتظ ۺاک ۺاس ۺےس ۺزایدہۺ‬
‫دقحارۺاھت۔(اعثیبل)‬
‫رخفیۺاتکبۺںیمۺٓاایۺےہ‪ 6‬بجۺااسنؿۺاکۺہنیسۺاےنپۺرازےسۺگنتۺوہاجےئۺوتاسۺصخشۺ‬
‫اکۺہنیسۺسجۺوکۺرازۺوطبرۺاامتنۺدایۺاجےئۺۺزایدہۺگنتۺوہاگ۔‬
‫َّ ٰ ُ ْ ْ‬
‫ب ِ‬ ‫لر ْدؼ َّوال ِع َّذ ُ ِ‬ ‫ا ِِ‬
‫َّٰ ٰ ْ َّ َّ ُ ْ ُ ٰ ْ َّ ُ ْ ُ ْ َّ َّ َّ ْ ُ ْ ُ ُ ْ َّ َّ َّ َّ ٰ ُ‬
‫الدی ِن و رعن األد ِب وارل الـمروء ِۃ ‪،‬طّل ت ِتم‬ ‫الر َّدؼ صمود‬ ‫(‪ِ )۱۱۲‬إن‬
‫َّ َّ َّ َّ ِ ْ َّ َّ ْ ُ َّ ْ َّ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ُٗ‬ ‫ہ ِ َّٰ َّ َّ ُ ِ ٰ‬
‫ھ ِذ ِہ الثّلًَ ِإًل ِب ٖي ‪،‬وظال ا ِردسا سا ِليس احدن العّل ِم ما ردؼ ِطي ِي ظا ِئلي‬
‫ْ ْ‬
‫اْل َّي ِاۃ َّم َّع ال ِعذ ِب َّ‪،‬و َّما‬ ‫الر ْدؼ َّخ ْ رْی م َّن ْ َّ‬ ‫إنْ َّت َّط َّع بي َّدام ُص ٗي َّ‪،‬وإ َّٰن الـ َّْم ْو َّت َّم َّع ٰ‬
‫ِ‬ ‫ْ ِ ِ‬ ‫ِ ٖ ہ َّ ِ ْ ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ َّٰ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اب ظول ُم َّمو ِد ِن الور ِاؼ۔‬ ‫جاء ِِف ھ َّذاالب ِ‬
‫ُ‬ ‫ر‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫َّو ِظـ ـ ـ ـ ـ ْر َّبً ت ْدِن ِ ِم ـ ـ ـ ـ َّن َّٰ‬
‫الر ِ ٰب ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫لر ْدؼ َّمنْ َّج راۃ ِأل ْر َّب ِاب ٖي‬ ‫ا ِ‬
‫ِ(لّلبذيوی) ِ‬
‫َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ ُ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ُ ر َّ َّ َّ َّ َّٰ ہ ُ َّ َّٰ ْ َّ ْ َّ َّ‬
‫(‪ )۱۱۳‬و خسب اْلجاج طأس َّال طظام رجل َّ طظال الرلوۃ ‪،‬ط ِإن َّالوظت ًل‬
‫َّٰ َّ ر‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ ُ َّ َّ َّٰ ُ َّ‬
‫الر ٰب ًل َّی ْص ِذ ُرؽ طأ َّم َّر ِ ََّب ْب ِد ٖي طأت ٗاہ َّظ ْو ُم ٗي َّوزص ُم ْوا َّأن ٗي ِمْ ُن ْون‬ ‫ینت ِشرؽ و‬
‫َّ َّ َّ ُ ْ ٗ َّ ْ ُ َّ َّٰ َّ ْ َّ ٗ َّ َّ َّ ہ َّ ْ َّ َّٰ ُ ْ َّ َّٰ ْ ُ ُ ْ َّ ٰ ْ ُ ٗ َّ َّ َّ‬
‫ودألوہ أن َیٔب د ِبيلي ‪،‬طظال ذ ِلؽ اْلجاج ِإن أظر ِباْلنو ِن خليتي ‪،‬طظال‬
‫‪113‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬
‫اج ط َّصطا َّصنْيٗ‬ ‫َّ‬ ‫اْل ٰج ُ‬ ‫َّ‬ ‫اِن َّ‪،‬ط َّب َّل َّغ ہذل َّؽ َّ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ُ َّٰ َّ ٰ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ‬
‫ِ‬ ‫اّلل ًل أزصم ِان اّلل ِإبتّل ِِن وظد صاط ِ‬ ‫مصاذ ِ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِل ِر ْد ِظ ٖي ۔(للثصالیب)‬
‫ُْ‬ ‫َّ َّ َّ ْ ُ ْ ُ َّ َّ ٰ ْ ْ َّ َّ ْ ْ َّ ْ ُ‬
‫ی ِإل الط ُج ْو ِر َّوالط ُج ْو ُر َّی ْو ِد ْی‬ ‫(‪ )۱۱۴‬ظال بصض اْلعُم ِء إن ِال ِعذب یود‬
‫َّ َّٰ َّ َّٰ ٰ ْ َّ َّ ْ ِ ْ َّ ٰ َّ ْ ٰ ُ ِ َّ ْ ْ َّ ْ َّ َّٰ‬
‫الَب وال َِب یو ِدی ِإل اْلن ًِ ۔ ِ‬ ‫ِإل الن ِار و ِإن َّ الردؼ ی َّو ِ َّدی ِ َّٰإل ِ ِ‬
‫َّو َّماا ْح َّد َّن َّماظال الذ ِاص ُر‪ِ :‬‬
‫ً‬ ‫َّ َّٰ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّٰ‬ ‫ان بالْع ْذب ََّل ْ َّی َّز ْ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ْ ْ َّ ُ‬
‫اس عذ ًابا َّول ْو عان َّر ِادظا ِ‬ ‫الن‬ ‫ی‬ ‫ِ‬
‫د‬ ‫ل‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ل‬ ‫ِ‬ ‫إذا صرػ اإلند‬
‫ُ ٗ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ِ ُ ْ ْ ٗ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ً‬ ‫ِ َّ ْ َّ َّ َّ ُِ ْ ِ َّ ٗ ُ ِ ََّّ‬
‫اس ــظا ِ‬ ‫ط ِإن ظال ًل ِتر ِض ْی لـ ـ ــي َّجـلد ـ ـ ـ ـ ــاء ِہ ِ ِ ِ ِ ِ ِولـم یدمــصــوا ِمني ولــو عان ن ِ‬
‫اْل ُن ْو ِد‪ِ :‬‬ ‫ال َُّمْ ُم ْو ُدبْ ُن ایب ْ ُ‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫وظ‬
‫ْ َّ ر‬ ‫ْ َّ َّٰ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫َّ‬
‫اب ِحــيل ـ ِـً ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِل ْـی ِحيْـلً ِ ِط ْـی َّم ـ ـ ـ ْـن َّی ُن ٰ ِم ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ َّوليْـ ـ َّـس ِِف الع ــذ‬
‫َّ َّ ر‬ ‫َّ‬
‫َّطـ ـ ِـح ِيْ ـ ـ ـ ـل ـ ِ ْ‬ ‫َّ ْ َّ َّ َّ ْ ُ ُ َّ َّ ُ ْ ُ‬
‫ـت ِط ـ ِـيْ ـ ـ ـ ـ ٖي ظـ ـ ِـلـ ــيْل ـ ـ ِـً َِّ‬ ‫ن ُعان ر َیلؼ مایظـو َّ‬
‫ل‬ ‫ِم‬
‫ْ َّ ر‬ ‫ر‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫انۺ۔ۺ‬ ‫ن‪6‬ذمبہ‪،‬دیقعہ‪،‬عمجۺتلقۺأدی ِ‬ ‫حل لغات‪:‬صم ْو ِدۺ‪6‬وتسؿ‪،‬عمجۺ َّتلقۺأص ِمد ِۃۺ۔ ِدیْ ر ِ‬
‫َّ ر‬ ‫ْ‬
‫ان۔ ُم ُر ْو َّء رِۃ‪6‬ااسنتین ۺ‪،‬ااسی ۺوجرہ ۺسج ۺےس ۺااسنؿۺ‬ ‫ن ۺ‪6‬اہسرا‪،‬وتسؿ‪،‬ڑج‪،‬عمج ۺتلقأ ْرع ِ‬ ‫ُرع ر ِ‬
‫اۃ‪6‬اکٹھچرا‪،‬اجےئۺرفار‪،‬ابثعۺاجنتۺ‬ ‫اکلمۺیکۺںیتلصخۺارھبیتۺںیہ(امدہۺرمء‪،‬زومہزالؾ)۔ َّ َّمنْ َّج رِ‬
‫ُ َّ ر ُ‬ ‫ْ َّ ر ُ ر‬
‫بۺ۔ت ْد ِ ِْن‬ ‫اب ۔ۺظ ْر َّبً ‪6‬ۺیکینۺعمجۺظر ِ‬ ‫ب‪6‬امکلۺ‪،‬رسدار‪،‬اصبح‪،‬عمجۺتلقۺأر ب‬ ‫عمجۺ َّم َّناجِ۔ َّر ٰر ِ‬
‫‪6‬لعفۺاضمرع ۺرعموػ ۺوادحۺؤمثنۺاغبئۺوہۺرقبی ۺرکیتۺےہۺ(ااعفؽ)ۺ(امدہۺدون‪،‬لتعمۺالؾۺ‬
‫ُ ً‬ ‫َّ َّ‬ ‫واوی)۔ َّخ َّس َّ‬
‫ب(ؿ)خ ْس َّب ًِۺ‬ ‫ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺ ۺاس ۺےن ۺرقتری ۺیک ۺ‪ ،‬ۺخس َّ ِ‬ ‫یض‬ ‫‪6‬ام‬ ‫ب‬
‫َّ َّ َّ‬
‫ال‪6‬لعف ۺامیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےن ۺدراز ۺرکدایۺ‬ ‫رقتری ۺرکان ۺ(امدہ ۺبطخ‪،‬حیحص)۔أس ِ‬
‫َّ َّ ْ َّ ُ َّ‬
‫ؽ‪6‬لعف ۺاضمرع ۺیفنم ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرکۺ‬ ‫ًل ینت ِشر ِ‬ ‫(ااعفؽ) ۺ(امدہ ۺوطؽ‪،‬لتعم ۺنیع ۺواوی)۔ ِ‬
‫َّ َّ ْ ُ َّ‬
‫ؽ‪6‬اضمرعۺیفنمۺرعموػۺوادحۺ‬ ‫اغبئۺااظتنرۺںیہنۺرکےۺاگۺ(ااعتفؽ)(امدہۺرظن‪،‬حیحص)۔ۺًل یص ِذر ِ‬
‫ُ ْ‬ ‫َّ َّ‬
‫ذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺذعر ۺوبقؽ ۺںیہن ۺرکے ۺاگ‪ ،‬ۺصذ َّر (ض ۺ) ۺصذ ًرا ۺذعر ۺوبقؽ ۺرکان(امدہ ۺذعر‪،‬‬
‫َّ َّ‬
‫س‪6‬دیق(امدہ ۺسبح‪،‬حیحص) ۺ۔زص ُم ْوا‪6‬لعف ۺامیض ۺرعموػ ۺعمج ۺذمرک ۺاغبئ ۺ ۺاوھنں ۺےنۺ‬ ‫حیحص)۔ َّح ْب ر ِ‬
‫َّ ر‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ‬
‫دوعی ۺایک‪ ،‬ۺزص َّم (ؿ ۺ‪،‬ػ)ز ْص ً ُِم ۺدوعی ۺرکان ۺ(امدہ ۺزمع‪،‬حیحص)۔ِمْ ُنون ‪ 6‬ۺاپلگ(امدہ ۺج‪،‬‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّٰ‬
‫ٌ‪6‬‬ ‫ٌ‪6‬راہۺرکان‪ٓ،‬ازادۺرکانۺ(لیعفت)ۺ(امدہۺولخ‪،‬لتعمۺالؾۺواوی)ۺ۔صطا ص ْني‬ ‫ٔب َّد ِبيْلي‬ ‫اضم ف)۔خ ِ‬
‫امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےن ۺدر ۺزگر ۺرکدای‪،‬اعمػ ۺرکدای(ؿ)(امدہ ۺوفع‪،‬لتعم ۺالؾۺ‬
‫‪114‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ُ‬ ‫َّ‬
‫ۺدنم‪،‬یفسلف‪،‬بیبطۺعمجۺۺریسکت ُحع َُّم ُء ۔ط ُج ْو رر ‪6‬ۺدباکری‪،‬ۺزان(امدہۺرجف‪،‬‬ ‫َّ‬ ‫واوی) َّح ِع ْي رم ‪6‬ۺداشن‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ل‪6‬اکؿ ۺاگلان‪،‬وغرےس ۺاننس‪،‬وتہج ۺےس ۺاننس (ااعفؽ)‬ ‫حیحص)۔ ۺل َّدی‪ 6‬ۺاپس‪ ،‬ۺاسےنم۔ ۺأ ْر َّ ِ‬
‫ضی ِإ ِ‬
‫ُ‬ ‫ْر‬
‫(امدہۺصعی‪،‬لتعمۺالؾۺاییئ)۔ ِحل َّي ًِ‪6‬ۺدتریبۺ۔ َّی ُن ٰ ِم‪6‬لعفۺاضمرعۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺوہۺیلغچۺ‬
‫َّ ْ ُ‬ ‫َّ ً‬ ‫َّ َّ‬
‫ؼ‪6‬اضمرع ۺرعموػۺ‬ ‫رکات ۺےہ ۺ‪َٰ ،‬ن (ض‪،‬ؿ) ّٰنا ۺیلغچ ۺاگلان ۺ(امدہ ۺّنم‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔َیل ُ ِ‬
‫َّ ْ ً َّ ْ َّ ً‬ ‫َّ َّ‬
‫وادحۺذمرکۺاغبئۺۺوہۺدیپاۺرکاتۺےہ‪،‬ۺڑھگاتۺےہ‪،‬خل َّ ِؼ(ؿ)خلظا َّوخلظ ًِۺ(امدہۺقلخۺ‪،‬حیحص)‬

‫چسۺاورۺوھجٹۺاکایبؿ‬
‫(‪-)۱۱۲‬رتہمج‪6‬۔ےبۺکشۺچسۺدنیۺاکۺوتسؿ‪،‬ادبۺاکاہسرااورۺاکلمۺااسنتینۺیکۺاینبدۺےہ‪،‬وتۺ ۺہی‬
‫ونیتںۺزیچںیۺایسۺچسۺےکۺذرہعیۺلمکمۺوہیتۺںیہ۔اورۺاراطسۺاطسیلۺےنۺاہکۺ‪6‬بسۺےسۺااھچۺالکؾۺوہۺ‬
‫ےہسجۺںیمۺاسۺاک ۺانہکۺواالۺچسۺوبےلۺاورۺسجۺےسۺاسۺاک ۺےننس ۺواالۺافدئہۺاحلصۺرکے‪،‬اورۺےبۺ‬
‫کشۺچسۺےکۺاسھتۺرمۺاجانۺوھجٹۺےکۺاسھتۺزدنہۺرےنہۺےسۺرتہبۺےہ۔‬
‫اور ۺاس ۺابب ۺںیم ۺومحمد ۺوراؼ ۺاک ۺوقؽ ۺٓاای ۺےہ‪6‬البہبش ۺچس ۺچس ۺوبےنل ۺواولں ۺےک ۺےیلۺ‬
‫تشت‬
‫ابثعۺاکٹھچراۺےہۺاورۺربۺےسۺرقبیۺرکےنۺوایلۺیکینۺےہ۔(ا ھی)‬
‫(‪-)۱۱۳‬اجحجۺےنۺرقتریۺیکۺوتیبملۺ(رقتری)یکۺوتۺاکیۺٓادیمۺڑھکاۺوہاۺوتاسۺےنۺاہکۺامنزۺ‪(،‬ینعیۺامنزۺاکۺ‬
‫وتقۺوہاکچۺےہ)اسۺےیلۺوتقۺریتاااظتنرۺںیہنۺرکےۺاگۺاورۺربۺریتاۺذعرۺوبقؽۺںیہنۺرکےۺاگوتۺ‬
‫اسۺ(اجحج)ےنۺاسۺوکۺدیقۺرکےنۺاکۺ مکۺدایوتۺاسۺ(اجحج)ےکۺاپسۺاسۺیکۺوقؾۺٓایئۺاورۺاوہنںۺےنۺ‬
‫اہکۺہک ۺوہۺاپلگۺےہۺاورۺاوہنں ۺےن ۺاطمہبل ۺایکۺہکۺوہۺاس ۺوک ۺراہ ۺرکدے‪،‬وت(اسۺابتۺرپ)اجحج ۺےنۺ‬
‫اہکارگۺوہۺاپلگۺنپۺاکۺارقارۺرکےلۺوتۺںیمۺاےسۺراہۺرکدوںۺاگۺ‪،‬وت(ربخۺےنلمۺرپ)اسۺےنۺاہکۺاہللۺیکۺانپہۺ‬
‫ںیم ۺںیہن ۺاتہک ۺوہں ۺہک ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺےن ۺےھجماس ۺامیبری ۺںیم ۺالتبم ۺایک ۺےہ‪،‬ہکبج ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺےن ۺےھجمۺ‬
‫اعتیفۺیشخبۺےہۺوتبجۺہی ۺربخۺاجحجۺوکۺیچنہپۺوتۺاسۺےنۺاسۺوکۺچسۺوبےنلۺیکۺوہجۺےساعمػۺ‬
‫رکدای۔(اعثیبل)‬

‫‪115‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫(‪-)۱۱۴‬یسک ۺداشن ۺدنم ۺےن ۺاہک ۺےہ‪6‬ہک ۺوھجٹ ۺدباکری ۺیک ۺرطػ ۺےل ۺاجات ۺےہ ۺاوردباکریۺ‬
‫ٓاگ(منہج)یکۺرطػۺےلۺاجیتۺےہ‪،‬اورۺچسۺیکینۺیکۺرطػۺےلۺاجاتۺےہاورۺیکینۺتنجۺیکۺرطػۺ‬
‫ےلۺاجیتۺےہ۔‬
‫یسکۺاشرعۺےنۺینتکۺایھچۺابتۺیہکۺےہ‪6‬‬
‫(‪-)۱‬بج ۺااسنؿ ۺوھجٹ ۺوبےنل ۺںیم ۺوہشمر ۺوہاجےئوت ۺوہ ۺولوگں ۺےک ۺزندکی ۺہشیمہ ۺوھجاٹ ۺراتہۺ‬
‫ےہارگہچۺاچسۺوہ۔‬
‫(‪-)۲‬وتۺارگۺوہۺاتہکۺےہوتاسۺےکۺمہۺنیشنۺاسۺیکۺابتۺوغرۺےسۺںیہنۺےتنساورۺاسۺیکۺابتۺںیہنۺ‬
‫ےتنسۺارگہچۺوہۺوبؽۺراہۺوہ۔‬
‫ومحمدۺنبۺایبۺونجدۺےنۺاہکۺےہ‪6‬‬
‫(‪-)۱‬وج ۺلغچ ۺوخری ۺرکات ۺےہاس ۺےک ۺابرے ۺںیم ۺریمے ۺاپس ۺدتریب ۺےہ‪،‬اور ۺوھجےٹ ۺٓادیمۺ‬
‫ےکۺابرےۺںیمۺریمےۺاپسۺوکیئۺدتریبۺںیہنۺےہ۔‬
‫(‪-)۲‬وجۺصخشۺڑگھۺرکۺابتۺاتہکۺےہۺوتۺاسۺےکۺابرےۺںیمۺریمیۺدتریبۺمکۺےہ۔‬

‫َّم َّذ َّٰم ًُ ْ ُ‬

‫اْل ُد ْو ِ ِد ِ‬
‫َّ ُ ُ َّ‬ ‫َّ‬
‫َّ َّ َّ َّ‬
‫اْل ِار ِث بْ ِن ُم َّص ِاو َّیً ط ِظال َّر ِ َّْحؽ اّلل عنْ َّت ًل‬ ‫ٔب َّظ َْب ْ َّ‬ ‫ِ‬ ‫(‪َّ )۱۱۵‬و َّظ َّػ ْاأل ْح َّن ُػ َّ ِص َّ‬
‫َّ‬ ‫َّ ْ ُ َّ ً َّ َّ َّ ْ ُ ُ َّ ْ ً ِ َّ َّ َّ ْ ُ ٰ ُ‬
‫َّ‬
‫ِشیطا ۔ظال بصض الذصر ِاء‪:‬‬ ‫َت ِظر ز ِصيْطا وًل َتدد‬
‫ُ‬ ‫َّ َّٰ‬ ‫ِ‬
‫َّ َّ‬
‫اْل ُد ْو ِدِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِط ـ ـ ـ ِإن َّر ِْب ـ ـ ـ َّرؽ ِظـ ـ ـ ـ ـ ـا ِت ـ ـل ٗ ِي ِ‬ ‫َب َّص ۂب َّع ْيد ْ َّ‬ ‫ِإ ْر ْ‬
‫ِ‬
‫ٗ‬ ‫ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ُ ُ‬ ‫َّ‬ ‫ِ َّ َِّٰ َّ ُ ُ َّ ْ َّ‬
‫اع ـ ـ ـل ِي ِ‬ ‫عالنـ ِـار ت ــاعل بصــز ــوا ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِإن لــم ِتـ ِجد ِم ـ ـا ِت ـ ـ ِ‬
‫ْل َّد ُد َّح َّد َّدان َُّمْ ُم ْو رد َّو َّم ْذ ُم ْو رم َّطالـ َّْم ْح َّم ْو ُد َّأنْ‬ ‫ال َّار ْد َّس َّاساليْ ُس َّ‪:‬ا ْ َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫(‪ِ )۱۱۶‬ظ‬
‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫َّت َّری صا ِل ًـُم ط َّت َّذ َّت ِو ْی أ ْن تع ْون ِمثْل ٗ َّي أ ْو ز ِاھ ً ِدا ط َّتذ َّت ِو ْی ِمث ْ َّل ِط ْص ِ ِل ٖ ِي‪َّ ،‬والـ َّْمذ ُم ْو ُم‬
‫َّ‬ ‫ْ َّ َّ َّ ً ْ َّ ً َّ ْ‬
‫ازّل ط َّتذ َّت ِو ْی أ ْن ُْی ْو َّت۔(للثصالیب) ِ‬ ‫أن تری صا ِلـُم أو ط ِ‬
‫َّ َّ َّ ْ ُ ْ ُ ْ َّ ْ ُ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ ظ ُال ْمن َّرو َّر ِ َّن الط ِ َّظيي‪َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ِ ً :‬‬
‫أًل ِظل ِلـم ْن عان ِ ْل ح ِاددا أتد ِر ْی ص ۂب م ْن أدأت األد َّ ِ‬
‫ب ِ‬
‫‪116‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫ْ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ْ َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬
‫اّلل ِِف طزـ ـ ـ ِـل ٖي ِإذا أنت َل ترض ِمـ ـ ـ ـا ظد وھ ِ‬
‫ب ِ‬ ‫ـأت َّصٔب ِ‬ ‫ِأد ـ ـ ـ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ًلَت ِظ ُ ِر‪6‬اضمرعۺیفنمۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاحرضۺمتۺریقحوذلیلۺںیہنۺےتھجمسۺےھت‪،‬‬ ‫حل لغات‪ِ :‬‬
‫َّح َّظ َّ ِر(ض)ۺ َّح ْظ ًراۺذلیلۺوریقحۺانھجمسۺ(امدہۺرقح‪،‬حیحص)۔ َّح ُد ْو ر ِد‪6‬ۺاحدس(امدہۺدسح‪،‬حیحص)۔ۺ َّع ْي ِد‪6‬ۺر‬
‫ۺااہتنیئۺابعدتۺزگار‪،‬اترکۺادلاین‪،‬عمجۺ‬ ‫‪،‬‬ ‫ۺردیسہ‬ ‫ا‬ ‫‪6‬دخ‬ ‫ِ‬
‫د‬ ‫دوھاک‪،‬ۺرکم(امدہۺدیک‪،‬لتعمۺنیعۺاییئ)۔ۺ َّزاھ ر‬
‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫َّ َّ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّٰ‬
‫أت ۺ‪6‬لعف ۺامیض ۺرعموػ ۺوادحۺ‬ ‫ًل‪6‬ربخدار‪،‬رحػ ۺہیبنت ۺ۔أد ِ‬ ‫اد(امدہ ۺزھد‪،‬حیحص)۔أ ِ‬ ‫ریسکت ۺزھ ر ِ‬
‫ذمرک ۺاحرض ۺوتےن ۺدبولسیک ۺیک ۺ‪،‬اتسگیخ ۺیک(ااعفؽ)(امدہ ۺوسء‪،‬لتعم ۺنیع ۺواوی ۺوزومہز ۺالؾ)۔‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ب(ػ) َّو ْھ ًبا ۺدانی‪،‬ہبہ ۺرکان(امدہۺ‬ ‫ب‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺ ۺاس ۺےن ۺدای‪َّ ،‬وھ َّ ِ‬ ‫َّ ِوھ َّ ِ‬
‫وبھ‪،‬لتعمۺافۺواوی)۔‬

‫احدسۺیکۺربایئۺاکۺایبؿ‬
‫(‪-)۱۱۵‬رتہمج‪ 6‬ۺافنح ۺاحرث ۺنب ۺاعموہی ۺیک ۺربق ۺےک ۺاپس ۺڑھکے ۺوہےئ ۺ‪،‬وت ۺاہک ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺمت ۺرپۺ‬
‫رمحۺرفامےئۺمتۺیسکۺزمکورۺوکۺریقحۺںیہنۺےتھجمسۺےھتۺاورۺیسکۺرشفیۺٓادیمۺےسۺدسحۺںیہنۺرکےتۺۺےھت۔ۺ‬
‫یسکۺاشرعۺےنۺاہکۺےہ‪6‬‬
‫(‪-)۱‬احدسۺےکۺرکم‪،‬دوھاکۺرپ ۺربصۺرکۺاسۺےیلۺہکۺریتاۺربصۺاسۺوکۺلتقۺرکےنۺواالۺےہ‪ )۲(،‬اسیجۺہکۺ‬
‫ٓاگۺوخدۺوکۺاھکۺیتیلۺےہۺارگۺوہۺاےنپۺاھکےنۺیکۺزیچۺہنۺاپےئ۔‬
‫(‪ -)۱۱۶‬ۺ ۺ اراطس ۺاطسیل ۺےن ۺاہک‪6‬ہک ۺدسح ۺدورطح ۺ ۺاک ۺوہات ۺےہ ۺ ۺاکی ۺااھچ ۺاور ۺاکی ۺربا ۺ‪،‬وتۺ‬
‫ااھچ(دسح)ہیۺےہۺہکۺمتۺیسکۺاعملۺوکۺدوھکیۺوتۺاسۺیکۺرطحۺوہےنۺیکۺوخاشہۺرکوۺایۺیسکۺابعدتۺزگا رۺ‬
‫وکۺدوھکیۺوتۺاسۺےکۺاکؾۺیکۺرطحۺوخاشہۺرکوۺ‪،‬اورۺرباۺ(دسح)ہیۺےہۺہکۺمتۺیسکۺاعملۺایۺافلضۺوکۺدوھکیۺوتۺ‬
‫اسۺےکۺرمےنۺیکۺوخاشہۺرکو۔(اعثیبل)‬
‫وصنمرۺہیقفۺےنۺاہکۺےہ‪6‬‬
‫(‪ )۱‬ۺ ربخدار!ۺاسۺصخشۺےسۺدہکوۺوجۺھجمۺےسۺدسحۺرکاتۺےہۺایکۺوتۺاجاتنۺےہۺہکۺسکۺےکۺاسھتۺوتےنۺ‬
‫وسءۺادبۺایکۺ؟‬

‫‪117‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫(‪ )۲‬ۺ وتےن ۺاہلل ۺےک ۺااسحؿ ۺیک ۺےب ۺادیب ۺیک ۺ‪،‬اس ۺےیل ۺہک ۺوت ۺاس ۺےس ۺرایض ۺںیہن ۺوہا ۺوج ۺاس ۺےنۺ‬
‫اطعۺایکۺ۔‬
‫۞۞۞‬
‫َّ ٰ ُ ُ ْ ْ ُ ْ‬
‫َّ‬ ‫َّٰ‬ ‫ؼ ِ‬‫ذم دو ِء اْلل ِ َّ ِ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ ٰ‬
‫ِس‬
‫ْ‬
‫ت ِھ َّی أظ ہ‬ ‫ی َّع َّر َّب ‪:‬ال َّعّل ُم الل ِ ٰ ُی ُیل ِ ٰ ُی الظل ْو َّب ال ِ ْ‬
‫ُ‬ ‫ال َّص ْم ُر بْ ُن َّم ْص ِد ْ‬ ‫َّ َّ‬
‫(‪ِ)۱۱۷‬ظ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّٰ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ت ِھ َّی أنصم ِم َّن اْل ِر یْ ِ ِر۔ِ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫الرخ ْو ِر ‪،‬والعّلم اْل ِذ ُن َی ِذ ُن الظل ْو َّب ال ِ ِْ‬ ‫م َّن ٰ‬
‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫(للضزال) ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ی ِألن ٗي َّی ْدص ْوا ِإ ہل َّأن ُیظ ِاب َّل ِ ِِبث ِل ٖي‪َّ ،‬و ُر ِو َّ َّی ص ْن‬ ‫(‪ِ )۱۱۸‬ظيْ َّل ُد ْو ُ ِء اْللؼ ُی ْص ِد ْ‬
‫اْلُلْ ُؼ أ ْج َّن ٰیبر‬ ‫َّ َّٰ ُ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّٰ َّ َّ ْ ُ ْ ِ ُ ْ ُ ْ ُ ُ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ْ‬
‫ِ‬ ‫ض الدل ِػ ‪:‬اْلدن اْللؼ ذو ظرابً ِصند األجا ِن ِب والدْی‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫َّب ْص‬
‫ِ‬
‫ِصنْ َّد أ ْھ ِل ٖي ۔(لَلبذيوی) ِ‬
‫ال َّظ ْد َّط َّارظْ ُت ٗي َّو ُخلْ ُظ ٗي ََّل ْ‬ ‫َّ َّ َّ ُ ر َّ ُ ً ُ ْ ْ ُ ْ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّ ٗ َّ َّ‬
‫دو ِء اْلل ِؼ طلُم طارظي ظ‬ ‫(‪)۱۱۹‬ر ِحب رجل رجّل ِب ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ْ َّ َّ َّ َّ‬
‫ُیط ِارظ ٗي َّ۔ونش َّر طيْل ُد ْو ُػ ِإ ہل َّر ُجل َّح ْد ِن ال َّو ْج ِي خ ِبيْ ِث النط ِس طظال َّبيْ رت‬
‫ٰ‬
‫َّ ْ‬
‫َّح َّد رن َّو ِطيْ ٖي َّد ِاع رن ن َّذ رل ‪ِ .‬‬
‫(امدہ ۺنیل‪،‬‬ ‫ۺدؽ‬ ‫ؾ‬ ‫‪6‬رنؾ‪،‬رن‬ ‫ؼ‪ 6‬ۺدب ۺاالخیق ۺ(امدہ ۺقلخ‪،‬حیحص)۔ َّل ٰ ر‬ ‫ُ ْ ُ ْ ْ َّ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬
‫ی‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫حل لغات‪:‬د َّو ِء األخ ِ‬
‫ّل‬
‫ِس‪6‬‬‫لتعمۺنیعۺاییئ)۔ ُیل ِ ٰ ُیِ‪6‬ۺاضمرعۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺوہۺرنؾۺانباتۺےہ (لیعفت) أظ ہ ِ‬
‫َّ ٰ ُ ُ‬
‫لرخ ْو ُ ِر ‪ 6‬عمج ۺریسکت‪،‬اٹچںین‪،‬‬ ‫زایدہ ۺتخس‪،‬امس ۺلیضفت(ؿ)(امدہ وسق‪،‬لتعم ۺالؾ ۺواوی)۔ ۺا‬
‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ْ َّ‬
‫ن ‪ 6‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادحۺ‬ ‫ن‪6‬رھکدرا‪،‬تخس ۺتفص ۺہبشم ۺ(ؿ َّ) ۺ۔ ۺَی ِذ ُ ِ‬ ‫وادح ۺ َّر ْخ ر ِر۔اْل ِذ ُ ِ‬
‫ذمرک ۺاغبئ ۺرھکدرا ۺانبات ۺےہ‪،‬تخس ۺانبات ۺےہ ۺ(لیعفت)۔ ۺأنْ َّص ُ ِم‪6‬زایدہ ۺرنؾ ۺوانزک‪،‬امس ۺلیضفت‬
‫ی‪،6‬اضمرعۺ‬ ‫(ک)(امدہ ۺمعن ۺ‪،‬حیحص)۔ َّح ِر یْ رر ‪6‬رمشی ۺ‪،‬کلس(امدہ ۺرحر اضم ف ۺالثیث)۔ ُی ْص ِد ْ ِ‬
‫رعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺبیع ۺاگلیت ۺےہ‪،‬امیبری ۺاگلیت ۺےہ ۺ(ااعفؽ) ۺ(امدہ ۺدعو‪،‬لتعم ۺالؾۺ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ب‪6‬ایبنج ۺصخش ۺ‪،‬انولعمؾ ۺصخش‪،‬وادحۺ‬ ‫واوی)۔ َّدل رػ ‪6‬اےلگ ۺولگ‪ٓ،‬اابؤ ۺادجاد۔ا َّجا ِن ُ ِ‬
‫ً‬ ‫َّ‬
‫ب‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺاسھت ۺوہا ۺ‪َّ ،‬ر ِح َّب (س) ۺ ُر ْح َّب ًِۺ‬ ‫یب۔ َّر ِح َّ ِ‬ ‫ا ْج َّن ِ ٰر ِ‬
‫َّ ْ‬ ‫َّ ْ ُ َّٰ ْ‬
‫النط ِس ‪6‬دبۺابنطۺ‪،‬ۺہنیمکۺ‪،‬ۺدبتنیط‪،‬رباۺ۔ نذ رلِ‪ 6‬سیسخ‬ ‫اسھتۺوہانۺ(امدہۺحص‪،‬حیحص)۔خ ِبي ِ‬
‫ث‬
‫َّ َّ‬
‫‪،‬ایٹھگ‪،‬ہنیمکۺ‪،‬زبدؽۺ‪،‬عمجۺتلقۺانْذال‪ِ .‬‬
‫‪118‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ربےۺاالخؼۺیکۺذمتمۺاکۺایبؿ‬
‫(‪ )۱۱۷‬رتہمج‪6‬۔ۺۺرمعوۺنبۺدعمیۺرکبۺےنۺاہکےہ‪6‬رنؾۺۺابتۺاؿۺدولںۺوک رنؾۺ انب ۺدیتیۺ ےہوجۺ‬
‫اٹچونںۺےسۺزایدہۺتخسۺوہےتۺںیہۺ‪،‬اورۺتخسۺابتۺاؿۺدولںۺوکۺتخسۺانبۺدیتیۺےہۺوج ۺرمشی ۺےسۺ‬
‫زایدہۺرنؾۺوہےتۺںیہ۔(زغایل)‬
‫(‪ -)۱۱۸‬ۺاہک ۺایگ ۺےہ ۺہک ۺدب ۺاالخیق ۺبیع ۺاگلیت ۺےہ ۺاس ۺےیل ۺہک ۺوہ ۺاس ۺابت ۺیک ۺرطػ ۺدوعت ۺدیتیۺ‬
‫ےہہکۺاسۺاکۺاسۺےکۺلثمۺےسۺاقمہلبۺایکۺاجےئۺ۔‬
‫یسک ۺزگرے ۺوہےئ ۺزبرگ ۺےس ۺرواتی ۺیک ۺیئگ ۺےہ ۺہک ۺاےھچ ۺاالخؼ ۺواال ۺایبنج ۺولوگںۺ‬
‫تشت‬
‫ںیمۺرہتشۺواالۺےہۺاورۺربےۺاالخؼۺواالاےنپۺرھگۺواولںۺںیمۺیھبۺایبنجۺےہ۔(ا ھی)‬
‫(‪-)۱۱۹‬اکی ۺرمد ۺدب ۺاالخؼ ۺرمد ۺےک ۺاسھت ۺوہا ۺبج ۺوہ ۺاس ۺےس ۺدجا ۺوہا‪،‬اہک ۺںیم ۺاس ۺےس ۺدجاۺ‬
‫وہایگ ۺنکیلۺاسۺیکۺ(ربیۺ)اعدتۺاسۺےسۺدجاۺںیہنۺوہیئ۔اکیۺیفسلفۺےنۺدبتنیطۺوخوصبرتۺ‬
‫ٓادیمۺوکۺداھکیۺوتۺاہکۺرھگۺااھچۺےہۺاورۺاسۺںیمۺرےنہۺواالۺایٹھگۺہنیمکۺےہ۔‬
‫َّ ٰ ُ ْ َّ َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ب‬ ‫ز‬ ‫ذم الض‬
‫ْ َّ َّ ْ َّ ٰ ُ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ُ َّ َّ َّ ِ َّ ْ َّ َّ ُ َّ ُ َّ َّ َّٰ ْ ْ َّ َّ َّ‬
‫س ظال‬ ‫ی أن ِإب ِلي ََّّ‬ ‫(‪ِ )َّ ۱۲۰‬ظيل ِْل ِعيم أی األْح ِال أَظل ‪،‬طظال الضزب َّ‪،‬ور ِو‬
‫ُ‬ ‫َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ ْ ُ ٓ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ْ َّ ْ ٓ َّ َّ َّ َّٰ َّ‬
‫ب ِألن ٗي َّینْظاد ِ ْل ِطيْ َُّم أبْت ِضيْ ٖي‬ ‫موُم أصجزِن إبن ادم طلن یص ِجزِن إذ ض ِز‬
‫َّ َّ ْ َّ ُ َّ ِ ُ ِْ ُ ٗ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ ِ َّ ْ ِ ُ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ُ َّ َّٰ َّ َّ َّٰ ْ َّ ُ‬
‫َّو یصمل ِِبا أ ِر یدہ وأرت ِزي ٖي و ِظيل ِأل ِیب َّصباد من أبصد ِمن الرذ ِاد ا َّلدعران‬
‫ْ َّ‬ ‫ٓ َّ َّ‬ ‫ُ َّ‬ ‫ُ َّ َّ َّ َّ ْ َّ‬ ‫ْ َّ‬
‫أ ِم الض ْز َّبان ‪،‬طظال الض ْز َّبان‪ً،‬ل َّی ْص ِذ ُر ٗہ أ َّح رد ِ ِْف َّما ِث َیْ َِت ُح ٗي َّو َّما أعث َّر َّم ْن‬
‫َّ ْ ُ َّٰ ْ َّ َّ‬
‫ِ‬ ‫۔‬ ‫ان‬ ‫یص ِذر الدعر‬
‫َّ ْ َّ ْ َّ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ْحال‪ِ :‬عمج ۺتلق َّ‪ ،‬ۺوبھج‪،‬‬ ‫حل لغات‪ِ :‬ض َّز رب‪:‬انرایگض‪،‬ہصغ(امدہ ضزب‪،‬حیحص)۔ ِاأل ِ‬
‫الِ‬ ‫ابر‪،‬وادح َّْحْ رل ۔أَ ْ َّظ ُل ‪:‬زایدہ ۺاھبری‪،‬امس ۺلیضفت۔َ ْظ رل‪:‬وزؿ‪،‬وبھج‪،‬ولڈ ۺعمج ۺتلق ۺأَ ْ َّظ ر‬
‫ِ‬ ‫َّ‬
‫۔أصجز ِِن‪ :‬لعف ۺامیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےنۺےھجم ۺاعزجۺرکدای ۺ‪،‬ےب ۺسبۺرکدای‪،‬ۺ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫َّ ْ َّ ُ‬
‫ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺےھچیپ ۺاتلچ ۺےہ ۺریپوی ۺرکات ۺےہ‬ ‫ََّّ‬ ‫ۺرعموػ‬ ‫اضمرع‬ ‫‪:‬‬ ‫اد‬ ‫(ااعفؽ)۔ینظ‬
‫اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺملکتم ۺںیم ۺاچاتہ ۺ‪،‬ۺ‬ ‫َّ‬ ‫(ااعفنؽ)(امدہ ظود‪،‬لتعم ۺنیع ۺواوی)۔أبْت ِض ْی‪:‬‬
‫ِض‪ :‬اضمرعۺرعموػ ۺوادحۺملکتمۺ‬ ‫دنسپۺرکاتۺوہں(ااعتفؽ)(امدہ بضی‪،‬لتعمۺالؾۺاییئ)۔أ ْر َّت ِ ْ‬

‫‪119‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ َّٰ ْ َّ ُ‬
‫ان‪6‬ہشن ۺواال‪،‬عمج ِ‬ ‫ںیم ۺراض ۺدنم ۺوہات ۺوہں ۺ(ااعتفؽ)(امدہ ۺرزو‪،‬لتعم ۺالؾ ۺواوی)۔الدعر ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َّ ہ َّ ْ َّ‬
‫اری ۔الض ْز َّب ِ‬
‫ان‪ 6‬ۺہصغ ۺواال‪،‬تفص ۺہبشم۔ًل َّی ْص ِذ ُ ِر‪ 6‬ۺ ۺ ۺ ۺاضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرکۺ‬ ‫دع‬
‫َّ َّ َّ ر‬ ‫ٓ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اغبئۺۺذعمورۺںیہنۺاتھجمسۺےہۺۺ‪،‬صذ َّ ِر(ض)ۺصذ ًرا ذعمورۺانھجمس۔ ما ِ رِث‪ 6‬ۺانگہ‪،‬وادح مأَثً ینعمب‬
‫ْ َّ َّ‬
‫حۺ‪6‬ۺاضمرعۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺوہۺاراکتبۺرکاتۺےہۺ‪(،‬ااعتفؽ)(امدہ جرح ِ‬ ‫ِإ رث ۔ۺَیْ َِت ُ ِ‬
‫‪،‬حیحص)۔‬

‫ہصغۺیکۺربایئۺاکۺایبؿ‬
‫(‪ )۱۲۰‬رتہمج‪6‬۔یسک ۺمیکح ۺےس ۺاہک ۺایگ‪6‬وکؿ ۺاس ۺوبھج ۺزایدہ ۺاھبری ۺےہ‪،‬وت ۺاس ۺےن ۺاہک ۺ‪ ،‬ۺہصغ ۺ‪(،‬اکۺ‬
‫وبھجۺزایدہۺاھبریۺےہ)۔اورۺایبؿۺایکۺایگۺےہۺہکۺاطیشؿۺےنۺاہکۺبجۺٓادیمۺےھجمۺاعزجۺےبۺسبۺرکاتۺ‬
‫ےہ(وتۺوہاتکسۺےہۺہکۺوہۺاعزجۺرکدے)نکیلۺبجۺوہۺہصغۺرکات ۺےہۺوتۺرہۺزگۺےھجمۺےبسبۺںیہنۺرکۺ‬
‫ےکسۺاگۺ‪،‬اسۺےیلۺہکۺوہۺاسۺاکؾۺںیمۺریمیۺریپویۺرکاتۺےہۺسجۺوکۺںیمۺاچاتہۺوہںۺاورۺوہۺاکؾۺرکاتۺ‬
‫ےہۺسجۺےسۺںیمۺرایضۺوہاتۺوہںۺاورۺدنسپۺرکاتۺوہں۔اورۺاوبۺابعدۺےسۺاہکۺایگۺۺدہاتیۺےسۺزایدہۺ‬
‫دورۺوکؿۺےہ؟ہشنۺواالۺایۺہصغۺواال‪،‬وتۺاسۺےنۺاہکۺہصغۺواال‪(،‬دہاتیۺےسۺزایدہۺدورۺےہ)وکیئۺصخشۺ‬
‫اسۺوکۺذعمورۺںیہنۺاتھجمسۺےہاؿۺانگوہںۺںیمۺنجۺاکۺوہۺاراکتبۺرکاتۺےہ‪،‬اورۺزایدہۺرتۺولگۺہشنۺ‬
‫واےلۺوکۺذعمورۺےتھجمسۺںیہ۔‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬
‫َب ِ‬ ‫َّم ْد ُح الت َّوازع َّوذ ٰم ال ِع ْ ِ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ٗ ُ ْ َّ َّ ْ َِّ َّ َّ ٗ َّٰ‬
‫النا ُس ط ْوؼ ظ ْد ِر ٖہ َّو َّم ْن َّرط َّص َّوا‬ ‫(‪ )۱۲۱‬ظيل من وزع نطدي دون ظدرہ رطصي‬
‫َّ ْ َّ ِ ٰ َّ َّ َّ ٗ َّٰ ُ َّ ْ َّ ٰ ِ ٖ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ْ ُ ْ َّ ً َّ‬
‫صن ح ِد ٖہ وزصي الناس صن ح ِد ٖہ ‪،‬و ِظيل ِلَبر َجو ْر ھل تص ِرػ ِنصمً ًل‬
‫اح ُب ٗي‬ ‫َّ َّٰ ُ ُ َّ َّ َّ َّ ُ َّ ً َّ ُ َّ َّ‬ ‫ُ ُ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫َیْ َّددصليْوا‪،‬ظال ن َّص ْم ‪:‬الت َّوازع ِ‪،‬ظيْل طو ْل ت ْص ِرػ َّبّلء ًل ی ْرح ُم ر ِ‬
‫ال َّن َّص ِْم َّالْ ِع ْ ُ‬ ‫َّ َّ ْ َّ َّ‬
‫ُ‬ ‫ِ‬ ‫‪.‬‬ ‫َب‬ ‫صلي ِي ‪،‬ظ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫(‪ )۱۲۲‬ظال ص َّم ُر َّر ِِض اّلل ص ْن ٗي أ ِر یْد َّ َّر ُجّل ِإذا عان ِِف الظ ْو ِم َّوھ َّو ا ِم ْ ُْیھ ْم‬
‫َّ َّ ُ َّ ُ َّ َّ َّٰ َّ ُ‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫عان ع َّب ْص ِز ِو ْم َّو ِإذا َل ْ َّیع ْن ا ِم ْ َّْیھ ْم طعأن ٗي ا ِم ْ ُْیھ ْم ‪ِ .‬‬
‫ہ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫ظال ا ُب ْو ُٰام ِ ِْف ھذاالـ َّْم ْص ہین‪ِ :‬‬

‫‪120‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ َّ ُ‬ ‫ُ َّ‬ ‫ُ َّ َّ ٰ ر ْ َّ‬
‫اْل ِ ٰی َّوھ َّو ُم َّصش ر ِم ِ‬ ‫ُم َّت َّو ِاز رع ِِف‬ ‫ل ِِف الظ ْو ِم َّوھ َّو ُم َّب ٰج رل‬ ‫متب ِذ ِ‬
‫َّ َّ َّ ٓ َُّ‬
‫وظال اخر‪ِ :‬‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّ َّ ر َّ ٰ ُ‬
‫ل ِ‬ ‫الن ْب ُل َیْ ِر ُس ظد َّر ٗہ ِ ِ ِ ِ واخوالت َّوازع ِبالن َّباھ ًِ َّین ُب ِ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫متو ِازع و‬
‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫ِ‬ ‫‪:‬‬ ‫ی‬ ‫ال اْل َّو َّارز ِم ْ‬ ‫وظ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َب ِ‬ ‫ص ِج ْب ُت ل ٗي َل ْ َّیل َّب ِس ال ِع ْ ََّب ُحلً ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ َّو ِطيْ َّنا ِإل ْن ُج ْزنا ص ۂب َّب ِاب ٖي ِع ْ ر ِ‬
‫ِ(للثصالیب) ِ‬
‫ْ ُ َّ َّ َّ ُ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّٰ َّ ُ‬ ‫َّ ْ َّ َّ َّ ٰ ُ ُ َّ َّ‬
‫الدخ ْول ِ ِْف ِمْ ِل ِس َّالصلُم ِء َِیب صلي ِي أن ی ِأِت ِبالتوازع‬ ‫(‪ )۱۲۳‬من أراد‬
‫َّ َّ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ِ‬ ‫ٰ َّ‬ ‫َّ‬
‫اْل ُذ ْوع َّواإلنْ ِع َّدار‪،‬ط َّم ْن أ َِّت ب ہ‬ ‫َّ ٰ ُ ٰ َّ ْ ُ‬
‫ات ینال الـمض ِطرۃ ِمن‬ ‫ط‬
‫ِِ ِ ِ‬ ‫الر‬ ‫ہ‬ ‫ذ‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫والذل و‬
‫َّ ِ ْ َّ َّٰ ِ َّ َّ ْ ِ َّ َّ ِ ْ َّ َّ ُ ْ َّ ِ ْ ْ َّ ْ ْ َّ َّ ُ ْ َّ ْ َّ َّ‬
‫اإلعث ِار َِید الظ ِسيصً‬ ‫ِت ِمثل ظارون ِبال ِع َِب و ِ‬ ‫الـْم ِل ِؽ اْلب ِار‪،‬ومن أ‬
‫ْ َّ َّٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ ُ ُ ْ َّ َّ َّ ْ‬
‫ِ‬ ‫‪(.‬للديوسی)‬ ‫ار‬ ‫و‬ ‫ظ‬ ‫ال‬ ‫د‬ ‫والصظو ب ًَّ ِمن ال ِ‬
‫اح‬ ‫ِ‬ ‫و‬
‫ْ ُ َّ َّ ُ ُ ٰ ُ ِ ْ ْ َّ َّ ْ ُ ْ ر َّ َّ ْ َّٰ ْ ُ َّ َّ ُ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫(‪)۱۲۴‬۔ظال ِت اْلعُمء عل ِذی ِنصمً ُمدود صلي ِي‪ِ ،‬إًل الـمتو ِازع َّ ‪،‬وظال‬
‫ْ َّ َّ َّ ُ‬
‫الر َّج ِال َّم ْن ت َّواز َّع ص ْن ِرط َّصً َّوصطا ص ْن ظ ْد َّرۃ َّوأنْ َّ َّر َّػ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّص ْب ُد الـ َّْم ِل ِؽ َّاطْ َّز ُل ٰ‬
‫ال َّل ُي إ َّذا َّرأیْتَّ‬ ‫َّ ٰ ْ ْ ْ َّ َّ ُ َّ َّ َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ْ ُ َّٰ َّ َّ َّ َّ ُ ر ِ َّ ْ ْ َّ‬
‫ِ‬ ‫اّلل ص ِلم ِین التوازع ‪ِ ،‬طظ‬ ‫صن ظوۃ ‪،‬وظال رجل ِلبع ِر ب ِن صب ِد ِ‬
‫الرالح َّط ُو َّو َّخ ْ رْی م ٰین ‪َّ ،‬وإ َّذا َّر َّأیْتَّ‬ ‫َّم ْن ُھ َّو َّأع ْ َّ َُب منْ َّؽ َّط ُظ ْل َّد َّب َّظ ْین إ َّل الْ َّص َّمل َّٰ‬
‫ِِ ِ‬ ‫َّ ْ َّ َّ ْ َّ َِّ ُ ْ َّ َّ ْ ُ ٗ َّ ِ ِ ٰ ُ ُ ْ َّ ُ ِ ْ َّ ْ ِ ٰ ِ‬
‫أرضر ِمنؽ طظ َّل دبظتي ِإل الذنو ِب طوو خ رْی ِم ِ ْین ‪ِ .‬‬
‫ْ‬ ‫َّ َّ‬
‫َّوظال أ ُبوال ِص َّت ِاھ َّي ًِ ‪ِ :‬‬
‫َّ ْ َّ َّٰ َّ ٰ ُ ُ ْ َّ ٰ ْ ٰ‬ ‫ٰ ُ ْ َّ َّ َّ َّٰ‬ ‫َّیا َّم ْن َِّت َّ َّٰ‬
‫ی ِ‬ ‫ْ‬
‫الس ِ ِ‬ ‫الس ِی ِب ِ‬ ‫التَشػ ِرطع ِ‬ ‫ليس‬ ‫َّ‬
‫ػ ِِف الدنيا ولذ ِتو ــا‬ ‫َش َّ ِ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ ُ ْ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ َّ ْ َّٰ َّ ْ َّ ْ َّ ْ ُ ٰ‬
‫ِشیػ الظو ِم ع ِل ِوم طانشر ِإل م ِ ِلـ ـ ـ ـ ـؽ ِِف ِز ِی ِمد ِع ِي ـ ـنِ ِ‬ ‫ت َّ َِّ‬ ‫ِإذا أرد ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ت‪ِ :‬‬ ‫ِ َّو َّظال أبوالطت ْح ا ِل ُب ْد ِ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫ْ ً‬ ‫ُ َّ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ ً‬
‫اًل ِ‬ ‫ِ ِ ِْف ِدیْ ِن ـ ٖـي ٰث ِ ِْف دنْ َّي ـ ٗـاہ ِإظ َّب ـ ـ ـ ـ ِ‬ ‫َّم ْن ذ َّاء ص ْيذا َّر ِضيْ ًدا َّی ْد َّت َّ ِط ْيد ِب ٖ ِي‬
‫ُ َّ ً‬ ‫ْ ُ َّٰ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ ْ ُ َّٰ َّ‬
‫اًل ِ‬ ‫ِ َّول َّي ْنش َّرن ِإل َّم ْن د ْون ٗي َّم ِ‬ ‫طل َّينْش ـ َّـرن ِإل َّم ـ ْـن ط ـ ْـوظ ـ ٗـي أ َّد ًبـ ـ ـ ــا‬
‫ِ(للَشیِب) ِ‬
‫َّ ْ َّ َّ ْ ْ َّ َّ ہ ُ ْ َّ ْ َّ ْ َّٰ ْ َّ ْ َّ ُ َّٰ َّ َّ َّ ٰ ُ َّ َّ َّ ہ َّ ْ َّ ُْ‬
‫‪)۱۲۵‬و ِظيل دع ال ِعَب مت عنت ِمن أھ ِل النب ِل َل ی َّضؽ َّالتبذل ومت َل تعن‬ ‫َّ‬ ‫(‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫م ْن أ ْھلي َل ْ َّینْط ْصؽ َّ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫التن ٰب َّل‪.‬ظال ال َّـُم ُم ْون َّما تع ٰ ََّب أ َّح رد ِإًل ِلنظص َّو َّجد ٗہ ِ ِْف‬ ‫ِٖ‬ ‫ِ‬
‫‪121‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ُ‬
‫الت َّوازعَّ‬ ‫َّ‬ ‫ال َّب َّز ْر ََّج ْ َّو ْر َّو َّج ْد َّنا ٰ‬ ‫ْ َّ ْ َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ َّ ْ َّ َّ َّٰ‬
‫س ِمن نط ِد ٖي‪.‬ظ‬ ‫نط ِد ٖي وًلتساول إًل ِلوھن أح ِ‬
‫َّ َّ ْ َّ ْ َّ ْ ُ ْ ِ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ْ ُ َّ َّ َّ ْ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّ‬
‫مع اْلو ِل والبخ ِل أْحد ِصند اْلعُم ِء ِمن ال ِع َِبمع األد ِب والدخ ِاء ‪.‬ظال‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َّ ُ َّ‬
‫َّمنْ ُر ْو ُر ِن الط ِظيْي َّیاظ ِر یْ َّب ال َّص ْو ِد ِبال َّـم ْخ َّرج ِ ََّل ًل ت َّت َّواز ُع ۔(للثصالیب) ِ‬
‫ُ َّ‬ ‫ِ‬
‫حل لغات‪َّ :‬م ْد رح‪ :‬رعتفی‪،‬انثوخاین(امدہ مدح‪،‬حیحص)۔ ِع ْ رَب ‪ٓ6‬اؿ‪،‬اشؿ ۺ‪،‬ربکتۺ۔د ْون ‪:‬‬
‫ٰ‬ ‫ر‬
‫ل‪6‬وھچھچراۺ‬ ‫مک‪،‬مک ۺدرہج‪،‬اسےنم‪،‬ورے۔ َّح ٰد ‪6‬ااہتن‪ٓ،‬ارخی ۺدح ۺ‪،‬انکرہ ۺ‪،‬رسدح‪،‬وبڈنری۔ ُم َّت َّب ِذ ر ِ‬
‫ااسنؿ‪،‬واقر ۺےک ۺالخػ ۺرکےن ِواال‪،‬روزاہن ۺےننہپ ۺےک ۺڑپکے ۺاامعتسؽ ۺرکےن ِواال‪،‬رپاان ِوبدیسہۺ‬
‫َّ‬
‫‪،‬حیحص)۔ ُم َّب ٰج رل ‪:‬امس ۺوعفمؽ ۺ‪،‬القئ ۺارتحاؾ‪،‬‬ ‫َّ‬ ‫ڑپکے ۺےننہپ ۺواال(امس ۺافلع‪،‬لعفت ۺ)(امدہ بذل‬
‫اء(امدہ ۺحیي‪،‬فین ۺرقموؿ)‬ ‫ی‪ ،6‬ہل ۺ‪،‬عمج أ ْح َّي ر ِ‬ ‫زعمز ۺ(لیعفت)(امدہ ِبل‪،‬حیحص)۔ َّح ٰر ِ‬
‫َّ ُ‬ ‫َّٰ‬
‫ُم َّصش ر ِم‪6‬امس ۺوعفمؽ ۺ‪ ،‬ۺ ۺاقلب ۺمیظعت ۺ‪(،‬لیعفت)(امدہ صشم‪،‬حیحص)۔ا ٰلن ْب ُل ‪6‬ذاکوت ۺ‪ ،‬ۺاجنتب ۺ‪،‬ۺ‬
‫َّ‬
‫رشاتف ۺ۔َیْ ِر ُس ‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺافحتظ ۺرکات ۺےہ ۺ‪ ،‬ۺ َّح َّر َّس (ض)ۺ‬
‫َّ َّ َّ ُ‬
‫َّح ْر َّ ًدا افحتظ ۺرکان ۺ ۺ(امدہ ۺحرس‪،‬حیحص)۔ ِا ٰلن َّباھ ًِ ۺ ۺ‪6‬رشاتف ۺ‪،‬لقع ۺدنمی‪،‬ھجمس‪ ،‬رہشت‬
‫ُ َّ ر ُ َّ‬ ‫ٰر‬
‫۔ج ْزنا ‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺعمج ۺملکتم ۺ ۺمہۺ‬ ‫۔ ُحلً ‪:‬وسٹ ۺ‪ ،‬ۺڑپکوں ۺاک ۺوجڑا ۺ ۺ‪ ،‬ۺعمج ۺریسکت ۺحلل‬
‫َّ ٰ ُ ٰ ُ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬
‫از(ؿ) َّج ْوزااپس ۺرکان ۺ‪،‬وبعر ۺرکان‪،‬زگران ۺ(امدہ ۺجوز‪،‬لتعم ۺنیع ۺواوی)۔الذل‬ ‫زگرے‪َّ ،‬ج ِ‬
‫َّ‬
‫ار‪:‬ابمہغل‪،‬زربدتس ۺمیظ ۺ(اہلل ۺاعتٰیل ۺاک ۺافصیت ۺانؾ ۺےہ) ۺ(امدہ‬ ‫‪6‬اتدعباری ۺ‪(،‬دصمر‪،‬ض) َّج ٰب ر ِ‬
‫َّ ر‬ ‫َّ ْ ْ َّ‬
‫جَب ‪،‬حیحص) ۺ۔ا ِإلعث ُار ‪6‬ڑبا ۺانھجمس ۺ ۺ‪(،‬ااعفؽ ۺ‪،‬دصمر)۔ ظ ِسيْ َّصً ‪6‬ےب ۺیقلعت ۺ‪،‬العدح ی ۺ‪،‬دجایئۺ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫‪،‬عمج ۺیہتنم ۺاومجع‪،‬و ری ۺرصنػ ظسا ِئ ُع۔ظ ٰو رار‪:‬ابمہغل‪،‬اغبل ۺ‪،‬زربدتس ۺ(امدہ ظور‪،‬حیحص)۔‬
‫َش َّػ ‪6‬امیضۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺوہ ۺزعتۺاحلص ۺرکاتۺےہۺ(لعفت)ۺ(امدہۺِشػ‬ ‫َّت َّ َّٰ‬
‫َّ‬ ‫ْ ر‬
‫اء۔ِ‬ ‫‪،‬حیحص)۔ ِس ْ ری ‪6‬یٹم ۺ۔ ِرط َّصً ‪6‬دنلبی۔ ِز ٰری ‪6‬سیھب ۺ‪،‬ابلس‪،‬نشیف‪،‬ااٹسلئ ۺ ۺعمج ۺریسکت ِِا ْز َّی ُ ِ‬
‫ال ‪ :‬وبقمتیل۔ َّد ْع‪ :‬لعف ۺارم ۺوادح ۺاحرض ۺرعموػ ۺوت ۺوھچڑۺ‬ ‫َّرض ْي ر ِد ۺ‪ٓ6‬اوسدہ ۺ‪ ،‬ۺوخش ۺاحؽ ۺ۔اظْ َّب ر‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ َّٰ َّ ٰ ُ‬
‫(ػ)(امدہ ودع‪ ،‬ۺلتعم ۺاف ۺواوی)۔التنبل ‪6‬ذیک ۺوہان ۺ‪،‬بیجن ۺورشفی ۺوہان ۺ‪(،‬دصمر‪،‬لعفت)ۺ‬
‫َّ َّ َّ‬
‫۔تس َّاول ‪ 6‬ۺامیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےن ۺربکت ۺایک ۺ‪،‬رخف ۺایک ۺ(افتلع) ۺ(امدہ‬
‫ن‪ 6‬ۺزمکوری‪(،‬دصمر‪،‬ض) ۺ(امدہ وھن‪،‬لتعم ۺاف ۺواوی‬ ‫سول‪،‬لتعم ۺنیع ۺواوی)۔ ۺ َّو ْھ ر ِ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫)۔َم َّر رج امسۺرظػۺک ےنلۺیکۺہگجۺ‪،‬اپاخئہنۺاکۺاقمؾۺۺ‪،‬عمج َم ِار ُج (ض)ۺ(امدہۺخرج‪،‬حیحص)‬

‫‪122‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ااسکنریۺیکۺرعتفیۺاورۺربکتۺیکۺربایئۺاکۺایبؿ‬
‫(‪-)۱۲۱‬رتہمج‪6‬۔ۺاہکۺایگۺوجۺصخشۺاےنپ ۺۺٓاپۺوکۺاےنپۺرےبتۺےسۺےچینۺراتھکۺےہۺوتۺولگۺاسۺوکۺرےبتۺ‬
‫ےسۺاورپۺااھٹ ۺ ۺۺدےتیۺںیہۺۺاور ۺوجۺصخش ۺاےنپۺٓاپ ۺوکۺاےنپۺرےبت ۺےسۺاورپۺراتھکۺےہ ۺوتۺولگۺاسۺوکۺ‬
‫جم‬
‫اس ۺےک ۺرےبت ۺےس ۺےچین ۺرگا ۺدےتی ۺںیہ ۺ‪،‬زبر ۺ ھ ڑر ۺےس ۺاہک ۺایگ ۺ ۺ‪،‬ایک ۺٓاپ ۺایسی ۺتمعن ۺوک ۺاجےتن ۺںیہۺ‬
‫سجۺرپ ۺدسح ۺہنۺایکۺاجاتۺوہۺۺ؟اوھنں ۺےنۺاہکۺاہں‪6‬وہۺااسکنری ۺےہ ۺ۔اہکۺاہگ ۺوتۺٓاپۺایسی ۺتبیصم ۺ ۺ ۺوکۺ‬
‫اجےتنۺںیہۺسجۺتبیصمۺواےلۺرپۺرمحۺہنۺایکۺاجاتۺوہۺ؟اہکۺاہںۺ‪6‬وہۺربکتۺےہۺ۔‬
‫(‪-)۱۲۲‬رضحتۺرمعۺریضۺۺاہللۺہنعۺےن ۺۺرفامایۺۺ‪6‬ںیمۺاےسیۺٓادیمۺوکۺاچاتہۺوہںۺبجۺوقؾۺںیمۺاؿۺاکۺ‬
‫اریمۺوہۺوتۺاؿۺںیمۺےسۺاکیۺرفدۺیکۺرطحۺرےہۺاورۺبجۺاؿۺاکۺاریمۺہنۺوہۺوتۺ(اسۺرطحۺرےہۺ)ۺوگایۺ‬
‫ہکۺوہۺاؿۺاکۺاریمۺےہۺۺ۔‬
‫اوبۺامتؾۺےنۺایسۺینعمۺےکۺابرےۺںیمۺاہکۺےہۺ‪6‬وہۺوقؾۺںیمۺواقرۺےکۺالخػۺرےنہۺواالۺ‬
‫ےہۺاحالہکنۺوہۺزعمزۺےہۺ‪ ،،‬ہلۺںیمۺااسکنریۺرکےنۺواالۺےہۺ‪،‬احالہکنۺوہۺاقلبۺمیظعتۺےہۺۺ۔‬
‫دورسےۺۺاشرعۺےنۺاہکۺےہۺ‪6‬ۺوہۺااسکنریۺرکےنۺواالۺےہۺاحالہکنۺرشاتفۺاسۺےکۺرمہبتۺ‬
‫یک ۺافحتظ ۺرکیت ۺےہ ۺ‪،‬اور ۺااسکنری ۺرکےن ۺواال ۺلقع ۺدنمی ۺیک ۺوہج ۺےس ۺ ۺرشاتف ۺںیم ۺاغبل ۺٓااجاتۺ‬
‫ےہ۔‬
‫وخارزیم ۺےن ۺاہک ۺےہ ۺ‪:‬ےھجم ۺبجعت ۺےہ ۺ ۺاس ۺصخش ۺرپ ۺسج ۺےن ۺربکت ۺاک ۺوجڑا ۺںیہن ۺانہ‪،‬‬
‫اورۺمہۺںیمۺربکتۺوہۺاجۺےئۺاگۺارگۺمہۺاسۺےکۺدروازہۺےسۺزگرۺاجںیئۺ۔(اعثیبل)‬
‫(‪-)۱۲۳‬وجۺصخشۺاملع ۺیک ۺسلجم ۺںیمۺدالخۺوہےنۺاکۺارادہۺرکے ۺاس ۺرپۺرضوریۺےہۺہکۺاخاسکری‪،‬‬
‫اتدعباری ۺاعزجی ۺاور ۺااسکنری ۺےک ۺاسھت ۺٓاےئ ۺوج ۺصخش ۺاؿ ۺاواصػ ۺےک ۺاسھت ۺٓاےئ ۺاگ ۺوت ۺوہۺ‬
‫زربدتس ۺابداشہ ۺ(ینعی ۺاہلل ۺاعتٰیل)یک ۺ ۺرطػ ۺےس ۺششخب ۺاپےئ ۺاگ ۺاور ۺوج ۺصخش ۺاقروؿ ۺیک ۺرطحۺ‬
‫ربکت ۺےک ۺاسھت ۺاور ۺڑبا ۺاتھجمس ۺوہا ۺٓاےئ ۺاگ ۺوت ۺاہنت ۺاغبل ۺ(اہلل ۺاعتٰیل ۺ)یک ۺرطػ ۺےس ۺدجایگیئ ۺ ۺاور ۺازاۺ‬
‫اپےئۺاگۺ۔(ویسیط)‬
‫(‪-)۱۲۴‬دادنمشنوںۺےنۺاہکۺےہۺااسکنریۺرکےنۺواےلےکۺالعوہۺرہۺتمعنۺواےلۺصخشۺرپۺدسحۺایکۺ‬
‫اجات ۺےہ ۺاور ۺدبعاکلمل ۺےن ۺاہک ۺولوگں ۺںیم ۺبس ۺےس ۺالضف ۺوہ ۺصخش ۺےہ ۺوجدنلبی ۺوہےن ۺےکۺ‬
‫‪123‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ابو وجد ۺااسکنری ۺرکے ۺ‪،‬اطتق ۺےک ۺابووجد ۺاعمػ ۺرکے ۺ‪،‬اور ۺوقت ۺےک ۺابووجد ۺااصنػ ۺ ۺرکےۺ‬
‫‪،‬اکیۺٓادیمۺےنۺرکبۺنبۺدبعۺاہللۺےس ۺاہکۺ‪6‬ےھجمۺااسکنریۺاھکسؤۺ‪،‬وتۺاوہنں ۺےنۺاس ۺےسۺاہکۺبجۺمتۺ‬
‫اسۺصخشۺوکۺدوھکی ۺوجۺمتۺےسۺ(رمع ۺۺںیم)ۺڑباۺےہۺوتۺوہک ۺہکۺۺوہۺصخشۺکینۺلمعۺںیمۺھجمۺےسۺٓاےگۺڑبھۺ‬
‫ایگۺ اورۺوہۺۺایسۺےیلھجمۺےسۺرتہبۺےہۺ‪،‬اورۺبجۺمتۺاسۺصخشۺوکۺدوھکیۺوجۺمتۺےسۺ(رمعۺںیمۺ)وھچاٹۺےہۺ‬
‫وتۺوہکۺہکۺںیمۺاسۺےسۺۺانگوہۺںۺںیمۺڑبھۺۺایگوہںۺاورۺوہۺایسۺےیلۺھجمۺےسۺرتہبۺےہۺ۔‬
‫اوبۺاتعہیہۺےنۺاہکۺےہۺ‪6‬‬
‫(‪)۱‬ۺاےۺوہۺصخشۺسجۺےنۺداینۺاورۺایکسۺدنسپدیہۺزیچوں ۺںیمۺزعتۺ احلصۺیکۺ‪،‬یٹمۺاکۺ یٹمۺ ےسۺ‬
‫دنلبۺوہۺانۺۺزعتۺاحلصۺرکانۺںیہنۺےہ۔‬
‫(‪)۲‬ـۺ ارگۺمتۺوپریۺوقؾۺںیمۺرشفیۺۺااسنؿۺوکۺ(دانھکی)ۺاچےتہۺوہۺوت ۺۺرغبیۺےکۺابلسۺںیمۺابداشہۺوکۺ‬
‫دوھکیۺ۔‬
‫اوباحتفلۺیتسبۺےنۺاہکۺےہ‪6‬‬
‫(‪-)۱‬وجصخش ۺ ۺوخاحشؽ ۺزدن ۺ ی ۺاچےہ ۺ‪،‬سج ۺےک ۺذرےعی ۺےس ۺاےنپ ۺدنی ۺںیم ۺرھپ ۺاینپ ۺداین ۺںیمۺ‬
‫وبقمتیلۺاکۺافدئہۺااھٹےئ۔‬
‫(‪ -)۲‬وتۺرضورۺوہۺصخشۺاےسیۺااسنؿۺوکۺدھکیۺےلۺوجۺادبۺںیمۺاسۺےسۺڑبھۺرکۺوہۺ‪،‬ۺاورۺرضورۺاےسیۺ‬
‫صخشۺوکۺدھکیۺےلۺوجۺۺامؽۺںیمۺاسۺےسۺرتمکۺوہۺ۔(رشیشی)‬
‫(‪ -)۱۲۵‬اہکۺایگۺےہۺربکتۺوکۺوھچڑۺدےۺارگۺوتۺرشفیۺولوگںۺںیمۺےسۺےہۺوتۺرپاےنۺوبدیسہۺڑپکےۺ‬
‫اننہپۺےھجتۺاصقنؿۺںیہنۺدےۺاگۺاورۺارگۺوتۺرشفیۺولوگںۺںیمۺےسۺںیہنۺےہۺوتۺبیجنۺوۺرشفیۺوہانۺ‬
‫ےھجت ۺافدئہ ۺںیہن ۺدے ۺاگ ۺ‪،‬امومؿ ۺےن ۺاہک ۺےہ ۺ‪6‬یسک ۺصخش ۺےن ۺربکت ۺںیہن ۺایک ۺرگم ۺاس ۺیمک ۺیک ۺوہج ۺےسۺ‬
‫سجۺوکۺا سۺےنۺاےنپۺادنرۺاپایۺۺاورۺرخفۺںیہنۺایکۺرگمۺاسۺزمکوریۺیکۺوہجۺےسۺسجۺوکۺاسۺےنۺاےنپۺادنرۺ‬
‫جم‬
‫وسحمسۺایکۺ۔زبرۺ ھرڑۺےنۺاہکۺ‪6‬ۺمہۺےنۺااسکنریۺوکۺاہجتلۺۺاورۺیلیخبۺےکۺاسھتۺاسۺربکتۺےسۺزایدہۺ‬
‫اقلب ۺرعتفی ۺاپای ۺ ۺوج ۺادب ۺاور ۺاخسوت ۺےک ۺاسھت ۺوہ۔اور ۺوصنمر ۺہیقف ۺےن ۺاہک ۺ‪6‬اے ۺوہ ۺصخش ۺوجۺ‬
‫ںیہنۺۺرکاتۺےہۺ۔(اعثیبل)ۺ‬ ‫َّ‬ ‫رقنعبیۺ(داینۺےسۺ)ۺک ےنلۺواالۺےہۺوتۺویکںۺااسکنریۺ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ُ‬
‫ذ ٰم َّم ْن ِإ ْص َّتذ َّرطأد َّ ِ‬
‫اء ِ‬ ‫َّ‬

‫‪124‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ْ َّ ْ َّ َّ ُ ْ ُ ُ َّ َّ ٰ ُ ْ ُ ْ ُ َّٰ ْ َّ َّ ْ َّ ُ ْ ْ َّ‬
‫(‪ِ )۱۲۶‬ظيل ِِف الـمث ِل صذرہ أذد ِمن جر ِم ِي ‪،‬رب ِإِصار أحدن ِمن ِإص ِتذار‬
‫َّ َّ‬ ‫ُ ْ َّ ُ‬ ‫ُ‬
‫َّو ِظيْ َّل ت ْب ِم ْن صذ ِرؽ ٰث ِم ْن ذنْ ِبؽ ‪ِ .‬‬
‫َّ َّ‬
‫اْلَبری‪ِ :‬‬ ‫ال‬ ‫ظ‬
‫َّ ُ ْ ُ ٗ َّ ْ ً َّ َّٰ ْ َ ْ ََ‬ ‫َّ َّ ْ ُ ْ َّ َّٰ َّ ہ ْ َّ‬
‫وعم مذ ِنبِ لـُم أِت ِب ِإص ِتـ ـ ـ ــذ ِار ٖہ جین صذرہ ذنبا ِمن الذن ِب أغظما ِ‬
‫(للثصالیب) ِ‬
‫ر‬ ‫َّ ْ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ل‪6‬ربعت‪ْ َّ ،‬‬ ‫َّ‬
‫ال۔‬
‫ل ۺ‪6‬وہشمرۺوقمہلۺ‪،‬ہیبشت ۺ‪،‬عمجۺتلقۺ‪ ،‬ۺأمث ِ‬ ‫ب الـ َّْمث ِ ِ‬‫ْض ُ ِ‬ ‫لح ۺاغلت‪6‬۔ۺ َّمث ر ِ‬
‫اءۺ‪6‬امیضۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺ‪،‬اسۺےنۺدبۺولسۺیکۺیکۺ(ااعفؽ)ۺ(امدہۺدوءۺ‪،‬ۺاوجػۺواویۺ‬ ‫َّأد َّ ِ‬
‫َّ‬
‫‪،‬زومہز ۺالؾ)۔ ِإ ْص َّتذ َّ ِر ۺ‪ 6‬ۺامیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺ‪ ،‬ۺاس ۺےن ۺذعمرت ۺیک ۺ(ااعتفؽ) ۺ(امدہۺ‬
‫ْ‬
‫ار‪ 6‬ۺارصار ۺرکان ۺ‪،‬اڑ ۺاجان ۺ(دصمر‪ ،‬ۺااعفؽ ۺ) ۺ(امدہ ۺِصر ۺ‪ ،‬ۺاضم فۺ‬ ‫ذعر‪،‬حیحص)۔أإل ِْص ُ ِ‬
‫ً‬
‫ین‪ 6‬ۺامیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺ‪،‬اےنس ۺرجؾ ۺایک ۺ‪َّ ،‬ج ہ ِ‬
‫ین(ض) ۺ ِج َّن َّای ًِ ۺاراکتبۺ‬ ‫الثیث)۔ َّج ہ ِ‬
‫ْ َّ‬
‫أصش ُ ِم‪6‬ۺزایدہۺڑباۺ‪،‬امسۺلیضفتۺ(ؿ)(امدہۺصشمۺ‪،‬حیحص)۔‬ ‫رجؾۺرکانۺ(امدہۺجِن‪،‬ان صۺاییئ)۔‬

‫اسۺصخشۺیکۺربایئۺاکۺایبؿۺوجۺۺذعمرتۺرکےۺرھپۺربایئۺرکے‬
‫(‪-)۱۲۶‬رتہمج‪ 6‬وہشمرۺوقؽۺںیمۺاہکۺایگۺاسۺاکۺذعمرتۺرکانۺاسۺےکۺرجؾۺےسۺزایدہۺتخسۺےہ‪،‬‬
‫شبۺاواقتۺ(انگہۺرپۺ) ۺاڑےۺرانہ ۺذعمرتۺشیپۺرکےنۺۺےسزایدہۺرتہبۺ ۺوہاتۺےہ۔اورۺاہک ۺایگۺےہۺ‬
‫(ےلہپ)ۺاےنپۺذعرۺےسۺوتہبۺرکۺولۺرھپۺانگہۺےس۔‬
‫خڑریۺےناہکۺےہۺ‪ :‬اورۺےنتکۺانگہۺرکےنۺواےلۺبجۺاےنپۺذعرۺوکۺشیپۺرکےنۺٓاےئۺ‪،‬وتۺ‬
‫اؿۺیکۺذعمرتۺےنۺااسیۺانگہۺایکۺوجۺاؿۺےکۺانگہۺےسۺڑبھۺرکۺےہۺ۔(اعثۺیبل)‬
‫َّ ٰ ُ ْ َّ‬
‫اْل َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ر‬ ‫م‬ ‫ذم‬
‫َّ َّ ْ َّ َّٰ ُ َّ ْ َّ ٰ َّ ْ ُ ْ َّ ِ ُ ُ ْ َّ َّ َّ ُ َّٰ َّ ُ ْ ُ َّ َّ َّ َّٰ‬
‫(‪ )۱۲۷‬عان الصب َّاس بن ص ِ ِٔب الـْمنرو ِر ی َّأخذ العأس ِبي ِد ٖہ ث یظول لوا أما‬
‫َّ ْ َّ ْ‬ ‫ُ َّ َّ‬ ‫َّ ُ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ‬
‫ی َّ‪،‬وأ ٰماال ُـم ُر ْو َّءۃ ط َّت ْخل ِص ْ َّی َّ‪،‬وأ ٰما ال ِ ٰدیْ ُن ط َّتط ُد ِدیْ َّن‪ِ .‬‬ ‫الـُْمل طتبل ِص‬
‫ْ‬ ‫َّ َّ َّ ْ َّ ُ ْ ُ ْ َّ‬
‫ظال أْحد بن الطز ِل‪ِ :‬‬

‫‪125‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫ً‬ ‫َّ َّ ْ ُ َّٰ َّ َّ‬
‫رـ ـ ـ ـ ـ ْر ُت َّر ِدیْظا لـ َّ َِّم ْن ص َّاب ٗ ِي ِ‬ ‫الن ِب ِْي ِذ َّوذـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َّٰـر َّابـ ـ ـ ٗـي ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ َّو ِ ِ‬ ‫ترعـ ــت‬
‫ٗ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫لذـ ـ ـ ِ ٰر أبْ ـ َّـواب ـ ـ ـ ِـي ِ‬ ‫اب ی ِزل س ِر یْؼ الودی و ِیـ ـ ـ ـ ـ ـ ـطتـ ـ ـ ـح ِل ِ‬ ‫ِش ر‬ ‫َّ ِ‬
‫ِ‬ ‫‪:‬‬ ‫ٔب‬ ‫ال َّا ُب ْو َّص ِ ٰ‬ ‫َّ َّ‬
‫ظ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ َّ ْ ُ‬
‫ِش ُب صذ ًبا ظ َّر ًاحا ِ‬ ‫أل ْھل النبيْـ ـ ـ ـ ِـذ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ َّوأ ْر َّب ْح ُت أ َّ‬ ‫ْ‬
‫ترعَّت الن ِبيذ ْ ِ ِ ِ ِ‬
‫ال إبْ ُن ال َّو ْر ِد ْ‬ ‫َّ‬
‫ی‪ِ :‬‬ ‫ظ‬
‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ َّ ْ ہ ُ ُ ْ َّ ْ َّ َّ‬ ‫ً‬ ‫ُ ْ ِ ْ َّ ْ َّ َّ ْ ُ ْ َّ َّ‬
‫ـل ِ‬ ‫ؽ اْلمرۃ ِإن عنــت طت عيػ یدصی ِِبنون من صظ ـ ِ‬ ‫أت ِر ِ ِ‬
‫َّ‬ ‫ِ(للَشیِب) ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫س۔ ت ْبل ِص ْ َّ ِ‬
‫ی‪6‬‬ ‫أس ۺ‪6‬ایپہل ۺ‪،‬اجؾ ۺالگس‪،‬عمج ۺتلق‪،‬وریسکتأع ُو رس َّوعى ْو ر ِ‬ ‫حل لغات‪ 6‬ع ر ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬
‫اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺؤمثن ۺاحرض ۺوت ۺلگن ۺیتیل ۺےہ‪َّ ،‬بل َّ ِع ۺ(ػ) َّبل ًصا ۺانلگن ۺ(امدہ ۺبلع‪،‬حیحص)۔‬
‫َّ ْ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ‬
‫یۺ‪6‬اضمرعۺرعموػۺوادحۺؤمثنۺاحرضۺوتۺااترۺدیتیۺےہۺ‪،‬خل َّ ِعۺ َّ(ػ)ۺخل ًصاۺااتران(امدہۺ‬ ‫َتل ِص ْ َّ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ر‬
‫خلع‪،‬حیحص)۔ن ِب ْي ِذ‪ 6‬ۺاوگنر ۺای ۺوجھکر ۺیک ۺوچنڑی ۺوہیئ ۺرشاب ۺ ۺ‪،‬عمج ۺ ۺتلق ِأنْ ِبذ رِۃ ۺ(امدہ ۺنبذ‪،‬حیحص)۔‬
‫اب‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےن ۺبیع ۺاگلای‪،‬‬
‫َّ‬
‫اب ۺ‪6‬تہب ۺےنیپ ۺواال‪،‬ابمہغل ۺ۔ص َّ ِ‬ ‫ِش ر ِ‬ ‫َّ َّٰ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اب(ض)ص ْي ًبا ۺ ۺبیع ۺاگلان‪،‬ویعمب ۺرقار ۺدانی‪،‬بیع ۺدار َّۺانبان ۺ(امدہ ۺصيب‪،‬لتعم ۺنیعۺ‬ ‫ص َّ ِ‬
‫ْ ر‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ‬
‫اح ۺ‪6‬اخصل ۺاپین‪،‬عمج ۺتلق ۺأظ ِر َّح ًِ ۺ(امدہ ۺظرح ۺ‪،‬حیحص) ۺ۔ۺ‬ ‫ب ۺ‪6‬ریشںی‪،‬اھٹیم ۺ۔ظ َّر ر ِ‬ ‫اییئ)۔صذ ر ِ‬
‫َّ ْ ً‬ ‫َّ َّ‬
‫ّلۺانھجمس۔‬ ‫ل‪6‬امیضۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺاسۺےنۺاھجمسۺ‪،‬ۺػَ َق َلۺۺ(ؿ‪،‬ض)صظ ِ‬ ‫صظ َّ ِ‬

‫رشابۺیکۺربایئۺاکۺایبؿ‬
‫(‪-)۱۲۷‬رتہمج‪6‬۔ابعسۺنبۺیلعۺوصنمرۺ(رشابۺاک)اجؾۺاےنپۺاہھتۺںیمۺےتیلۺرھپۺاسۺےسۺےتہکۺ‬
‫راہ ۺامؽ ۺوت ۺوت ۺاےس ۺلگن ۺیتیل ۺےہ‪،‬اور ۺریہ ۺاکلم ۺرمدایگن ۺوت ۺوت ۺاےس ۺااتر ۺدیتی ۺےہ(متخ ۺرکدیتیۺ‬
‫ےہ)اورۺراہۺدنیۺوتۺوتۺاےسۺرخابۺرکۺدیتیۺےہ۔‬
‫ادمحۺنبۺلضفۺےنۺاہکۺےہ‪6‬‬
‫(‪-)۱‬ںیم ۺےن ۺرشاب ۺاور ۺاس ۺےک ۺےنیپ ۺواولں ۺوک ۺوھچڑ ۺدای ۺ‪ ،‬ۺاور ۺںیم ۺاس ۺصخش ۺاک ۺدوتس ۺوہایگۺ‬
‫سجۺےنۺاےسۺبیعۺاگلای۔‬

‫‪126‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫(‪-)۲‬رشاب ۺایسی ۺےہوج ۺدہاتی ۺاک ۺراہتس ۺالھب ۺدیتی ۺےہ ۺاور ۺربایئ ۺےک ۺےیل ۺاس ۺےک ۺدروازہ ۺوکۺ‬
‫وھکؽۺدیتیۺےہ۔‬
‫اوبۺیلعۺےنۺاہکۺےہ‪ 6‬ںیمۺےنۺرشابۺاورۺاسۺےکۺےنیپۺواولںۺوکۺوھچڑۺدای‪،‬اورۺںیمۺاھٹیمۺ‬
‫اخصلۺاپینۺےنیپۺاگل۔‬
‫انبۺوردیۺےنۺاہکۺےہ‪ 6‬ۺارگۺوتۺ(وایعقۺںیم)ونوجاؿۺےہوتۺرشابۺوکۺوھچڑۺدے‪،‬اوروجۺ‬
‫صخشۺھجمسۺراتھکۺوہۺوہۺاپلگۺوہےنۺیکۺےسیکۺوکششۺرکےۺاگۺ۔(رشیشی)‬
‫ِ‬ ‫م‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫َّم ْد ُح ال ْ َّع َّ‬
‫ْ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ ٰ َّ ْ َّ‬ ‫َّ َّ َّ ُ ْ ُ َّ َّ‬
‫اْلع َُّم ِء ‪:‬أ ْر ُل الـ َّْم َّح ِاد ِن ع ِل َّوا الع َّر ُم َّ‪،‬وأ ْر ُل الع َّر ِم‬ ‫(‪ )۱۲۸‬ـ ظال ب ْصض‬
‫َّٰ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َّ َّ َّ َّ َّ ُ َّ َّ َّ ْ ُ َّ َّ ْ َّ‬
‫اْل ٰ‬ ‫َّ َّ َّ ُ َّٰ ْ َّ‬
‫اص َّوال َّص ِام َّو ِإن‬ ‫َّ َّ َّ ِ‬ ‫ٔب‬ ‫ص‬ ‫ؽ‬ ‫ل‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫ا‬ ‫ِب‬‫ِْ‬ ‫ا‬‫ھ‬ ‫اء‬ ‫خ‬ ‫د‬ ‫و‬ ‫ام‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫اْل‬ ‫ن‬‫نز ْ َّاھً َّالن ْط ِس ِ َّ‬
‫ص‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫اّلل ِم َّن الص ِاب ِد الب ِخ ًيْ ِل ‪،‬ظال أعثم بْ ُن ريْ ِط ْی‬ ‫َّ‬
‫ِ‬ ‫د ِخ َّٰی أح ٰب ِإ َّل‬ ‫اْل ِاھل ال َّ ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ْ‬
‫اح ُب ال َّـم ْص ُر ْو ِػ ًل َّیظ ُع َّو ِإ ْن َّوظ َّع َِی ْد ل ٗي ُم ٰت ِعأ َّ‪َّ .‬و ِظيْ َّل ِلل َّح َّد ِن بْ ِن َّد ْول‬ ‫‪:‬ر ِ‬
‫َّ‬
‫ْ َّ ْ َّ َّ َّ ٰ ْ َّ َّ ْ َّ ْ‬
‫اد َّت ْوِف ال َّـم ْص ہین ‪ِ .‬‬ ‫اللطظ و‬ ‫ب ِ‬ ‫ل‬ ‫ظ‬‫ط‬ ‫ْی‬ ‫اْل‬ ‫ِف‬ ‫ْس َّ‬
‫ػ‬ ‫ْ‬ ‫ال ًَّل َّ‬‫َّٰ ْ َّ َّ َّ‬
‫ظ‬‫‪،‬ط‬ ‫ػ‬ ‫الس‬ ‫ِف‬ ‫ًَّل َّخ ْ َّ‬
‫ْی‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ َّ َّ ُ َّ َّ ُ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َِّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ہ َّ ْ َّ َّٰ َّ ُ َّ َّ‬
‫(‪ )۱۲۹‬ـ َّدأل مص َّ ِاو یً األحنػ بن ظيس طظال یا أبا َیی! عيػ الزمان ؟ظال‬
‫ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّٰ َّ ُ َّ ْ َّ َّ َّٰ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ ُ‬
‫دت‬ ‫ا ٰلز َّمان أنْ َّت َّیا أ ِم ْ َّْی ال ُـم ْى ِم ِن ْ َّی ! ِإن رلحت رلح الزمان و ِإن طد‬
‫َّ‬
‫ط َّد َّد ‪(.‬للضزال) ِ‬
‫َّ ْ‬ ‫َّ‬
‫ن‪ 6‬ۺوخایبں‪،‬‬ ‫حل لغات‪ 6‬ع َّر ر ِم ۺ‪6‬اخسوت‪،‬ایفیض‪،‬اشکدہ ۺدیل ۺ‪،‬رہمابین(ک)۔ال َّـم َّح ِاد ُ ِ‬
‫َّ َّٰ َّ َّ ُ‬
‫لْناھ ًِۺ‪6‬ۺربایئۺےسۺ‬ ‫ااسحؿۺ‪،‬کینۺلمعۺ‪،‬ایلعۺافصتۺوادحۺ ُخ ْؿًٌ(ماصہ خؿً‪،‬صخیذ)۔ا‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫دور ۺرانہ‪،‬اپک ۺدانم ۺوہان ۺ(س‪،‬دصمر)۔ َّوظ َّ ِع ۺ‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺرگا ۺ‪َّ ،‬وظ َّ ِعۺ‬
‫َّ‬
‫ػۺ‪6‬ۺوضفؽۺرخیچۺۺرکان‪،‬دحۺادتعاؽۺےسۺاجتوزۺ‬ ‫لس ُ ِ‬‫(ػ)ۺ َّوظْ ًصا ۺرگانۺ(امدہۺوعق‪،‬اثمؽۺواوی)۔ا َّٰ ْ‬
‫ِف‪ 6‬ۺامیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےن ۺ ۺووصؽ ۺرکایل ۺ‪،‬ادا ۺرکدای ۺ(ااعفتسؽ)ۺ‬ ‫رکان۔ ِإ ْد َّت ْو َّ ِ‬
‫(امدہۺویف‪،‬فین ۺرفموؼ)۔‬

‫‪127‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اخسوتۺوایفیضۺیکۺرعتفیۺاکۺایبؿ‬
‫(‪-)۱۲۸‬رتہمج‪6‬یسک ۺمیکح ۺےن ۺاہک ۺےہ‪6‬امتؾ ۺوخویبں ۺیک ۺاینبد ۺاخسوت ۺےہ‪،‬اور ۺاخسوت ۺیک ۺاینبدۺ‬
‫سفنۺاکۺرحاؾۺزیچوںۺےسۺدورۺوہانۺےہۺۺاورۺاخصۺواعؾۺرپۺاسۺ(سفن)اکۺاینپۺولممہکۺزیچۺںیمۺایفضۺ‬
‫وہانۺےہ( ۺینعیۺششخبۺیک ۺاینبدۺہیۺےہ ۺہکۺسفنۺوکۺرحاؾۺاکؾۺےسۺاچبےئۺاورۺاینپ ۺولممہک ۺزیچ ۺوکۺولوگںۺ‬
‫ںیم ۺمیسقت ۺرکات ۺرےہ)اور ۺےب ۺکش ۺیخس ۺاجلہ ۺاہلل ۺوک ۺلیخب ۺاعدب ۺےس ۺزایدہ ۺوبحمب ۺےہ ۺ۔امثک ۺنبۺ‬
‫یفیص ۺےن ۺاہک ۺ‪6‬الھبیئ ۺرکےن ۺواال ۺرگات ۺںیہن ۺےہ ۺاورارگ ۺرگات ۺےہ ۺوت ۺاےنپ ۺےیل ۺاہسرے ۺیک ۺزیچ ۺاپاتیلۺ‬
‫ےہۺ۔اورۺنسحۺنبۺلہسۺےسۺاہکۺایگ‪6‬وضفؽ ۺرخیچ ۺںیمۺوکیئۺالھبیئۺںیہنۺ‪،‬وت ۺاوہنںۺےنۺوجابۺدایۺ‬
‫الھبیئۺںیمۺوکیئۺوضفؽۺرخیچۺںیہنۺوتۺاوہنںۺےنۺظفلۺوکۺٹلپۺدایۺاوروپراۺینعمۺاداۺرکدایۺ۔‬
‫(‪-)۱۲۹‬رضحتۺاعموہیۺریضۺاہلل ۺہنعۺےنۺافنحۺنبۺسیقۺےسۺوپاھچ‪،‬وتۺاہک ۺ‪،‬اےۺاوبۺیحیٰ!ۺزامہنۺ‬
‫شیک ۺےہ؟(ینعی ۺریمے ۺدہع ۺالختف ۺںیم ۺولوگں ۺاک ۺایک ۺاحؽ ۺےہ ۺاور ۺوہ ۺایک ۺےتہک ۺںیہ؟)وتاوہنںۺ‬
‫ےنۺوجابۺدایۺ‪،‬زامہنۺوتۺٓاپۺیہۺںیہۺاےۺاریمۺاوملنینمۺ!ارگۺٓاپۺکیھٹ ۺوکینۺوہںۺےگۺوتۺزامہنۺ‬
‫کیھٹۺوہاگۺ‪،‬اورۺارگۺٓاپۺرخابۺوہںۺےگۺوتۺزامہنۺرخابۺوہاگۺ۔(زغایل)ۺ‬
‫۞۞۞‬
‫ْ‬
‫َّم ْد ُح ال َّص ْد ِ ِ‬
‫ل‬
‫َّ َّ ُ َّ َّ‬ ‫َّ ْ ُ‬ ‫َّ ْ ُ‬ ‫َّ َّ‬
‫ِش َّوان‪:‬ال َّص ْدل ُد َّو رر ًل َّیض َّرظ ٗي َّم راء َّوًل َیْ ُرظ ٗيَّ ن رار َّوًل َّی ْو ِد ُم ٗي‬ ‫ال َّأن ْو ِ ْ‬ ‫(‪)۱۳۰‬ظ‬
‫َّ ْ َّ ْ ً َّ َّ ُ ْ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ ْ ر َّ ْ َّ َّ ْ ر َّ ر َّ ْ ر ْ َّ َّ‬
‫منج ِنيؼ ‪،‬و ِظيل صدل ظا ِئم خْی ِمن صساء دا ِئم ‪،‬و ِظيل أ ِیزا ًل یعون‬
‫َّ َّ ْ ُ‬ ‫ُ ْ‬ ‫ان َّ‪،‬وظيْ َّل َّ‬ ‫ْ ُ ْ َّ ُ َّ ْ ُ َّ َّ ْ ُ ٰ ُ ْ َّ ُ‬
‫ْل ِع ْيم َّم ِاظيْ َّمً ال َّص ْد ِل ؟ظال ُملؽ‬ ‫الدلس َّ ِ ِ‬ ‫الصمران حيث ًل یصدل‬
‫َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ُ ْ َِّ ْ َّ َّ ٰ ُ َّ ہْ‬
‫وۃ ۔ ِ‬ ‫األب ِد ‪،‬ط ِظيل ط ِظيمً اْلو ِر ‪،‬ظال ِذلً اْلي ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ ْ‬ ‫ْ َّ ْ َّ َّٰ ُ‬
‫‪،‬و ِظيْ َّل الشل ُم َّم ْرت ُص ٗي َّو ِخيْ رم‬ ‫الزاد ِإ َّل الـ َّْم َّص ِاد شل ُم ال ِص َّب ِاد َّ ِ‬ ‫(‪ِ )۱۳۱‬ظيل ِبىس‬
‫َّ َّ َّ ْ َّ ُ ْ َّ ُ َّ ہ ُ ْ َّٰ‬ ‫َّ َّ َّ ُ َّ ُ ْ ُ َّ ْ ْ َّ ْ ہ َّ‬
‫اس‬ ‫ب ُصمر َّبن ص َّب ِ َّد ال َّص ِز ی ِ َّز ِإَّل ص ْ ِامل ِإذا دصتؽ َّظد ُرت َّؽ ِإل ُ َّش َّل ِْم الن َّ َّ ِ‬ ‫عت‬
‫َّ‬ ‫ُ‬
‫اّلل صل ْيؽ َّوعان حطص بْ ُن ِض َّياث ل ِظ َّيي ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫َّطاذع ْر ظد َّ‬
‫ْ‬
‫الر ِذيْد طأظ َّبل صليْ ِي‬ ‫ِ‬ ‫ۃ‬ ‫ر‬
‫ُ َّ َّ َّ‬ ‫ُْ‬ ‫َّ َّ ُ ٗ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ُ َّ‬
‫ت ص ُي ْونؽ َّوالـ َّْمشل ْو ُم ُم ْن َّت ِر رب َّی ْدص ْو صل ْيؽ‬ ‫یدألي ط ِظال ِِف أَن ِاء عّل ِم ٖي نام‬
‫َّ َّ ْ ُ َّ َّ‬
‫اّلل َل ْ ت َّن ْم ‪(.‬للثصالیب) ِ‬ ‫وصی ِ‬
‫‪128‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّٰ َّٰ ُ َّ َّ ْ َّ َّ َّٰ ٰ ْ َّ َّ ٰ ہ َّ َّ ْ َّ َّ َّٰ ٰ َّٰ ُ‬ ‫َّ َّ َّ ُ ْ َّ َّٰ‬
‫الذدۃ ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ًل‬ ‫إ‬ ‫ع‬ ‫ط‬‫ن‬ ‫ی‬ ‫ًل‬ ‫ت‬ ‫ح‬ ‫ی‬ ‫الل‬‫ِ‬ ‫ن‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫ص‬‫أل‬ ‫‪:‬‬ ‫اح‬ ‫ط‬ ‫الد‬ ‫اس‬ ‫ب‬ ‫ظال ابو الص‬
‫َّ َّ ْ ُ َّ َّٰ ْ َّ َّٰ َّ َّ َّ ِ ْ ُ ْ َّ َّ ْ َّ َّٰ َّ َّ ْ َّ َّٰ َّ ْ َّ ٰ ہ ِ َّ ُ َّٰ ُ ْ َّ ٰ ُ‬
‫و ُألعرمن اْلار ًَّ ما أ ِمنتم صٔب الصام ًِ وألض ِمدن دي ِط ْی حت یدلي اْلؼ‬
‫ْ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َّوأل ْص ِس َّ ٰی َّح ٰ ہت ًل أ ہری ِلل َّص ِس ٰي ِ ًِ َّم ْو ِز ًصا ۔(للذَباوی) ِ‬
‫َّ‬
‫ار۔ۺ‬ ‫حللغات‪ُ :‬د ْو ر ِر‪6‬ۺدویارۺ‪،‬لیصفۺ‪،‬رہشۺانپہۺ‪،‬اہچرۺدویاریۺ‪،‬ااحہطۺ‪،‬عمجۺتلقۺ‪،‬وریسکتۺا ْد َّو ر ِ‬
‫َّ ْ ُ‬
‫ًل ُیض ِرظ ٗ ِي ۺ‪6‬اضمرع ۺیفنم ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺںیہن ۺوہ ۺاےس ۺںیہن ۺ ۺڈوباتکس ۺےہ ۺ‪(،‬ااعفؽ)ۺ‬
‫َّ ُ ُ‬
‫(امدہۺرغؼ‪،‬حیحص)۔ًل َیْ ِرظ ٗي ‪:‬اضمرعۺیفنمۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺۺوہۺاےسۺںیہنۺالجۺیتکسۺےہۺ‬
‫َّ‬
‫(ااعفؽ)(امدہ ۺرحؼ‪،‬حیحص)۔ ۺًل َّی ْو ِد ُم ٗ ِي ۺ‪ 6‬ۺاضمرع ۺیفنم ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺاےس ۺںیہنۺ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ؼ ۺ‪ 6‬ۺگنج ۺںیمۺہعلقۺ‬ ‫ڈاھ ۺیتکسۺےہۺ‪،‬ھ َّد َّم (ض)ۺھ ْد ًما ۺانفۺرکان‪،‬ڈاھانۺ(امدہۺدھؾ‪،‬حیحص)۔ۺ َّم ْن َّج ِنيْ ر ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ َّ ُ َّ ْ‬ ‫میت‬ ‫ن‬
‫ان‪6‬ۺ‬ ‫ؼ ۺ۔ال ُص ْم َّر ِ‬ ‫یک ۺدویار ۺرپ ۺرھتپ ۺو ریہ ۺ ھنکنے ۺیک ۺنیشم ۺ‪،‬عمج ۺ ھی ۺاومجع ۺ‪،‬و ری ۺرصنػ ۺِما ِن ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ ر‬
‫ادۺ‪6‬ۺوتہشۺرفس‪،‬ۺ‬ ‫س‪6‬ۺانتکۺرباۺ(لعفۺذؾ)ۺ۔ۺز ر ِ‬ ‫ؽۺ‪6‬وکحتمۺ‪،‬ادتقار۔ ِب ْى َّ ِ‬ ‫ٓاابدیۺ‪،‬ذہتبیۺودمتؿ۔ ُمل ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ ر َّ‬
‫ادۺ‪6‬ۺااجنؾۺ‪ٓ،‬ارختۺ۔ َّم ْرت ر ِعۺ‪6‬ۺ‬ ‫اد َّوا ْز ِو َّد رِۃۺ۔ َّم َّص ر ِ‬ ‫زادۺراہ‪،‬رانش‪،‬اایشےئۺوخردینۺ‪،‬عمجۺتلقۺازو ِ‬
‫میت‬
‫رچااگہۺ‪،‬ۺعمجۺ ھیۺاومجع‪ ،‬ریۺرصنػۺ َّم َّرا ِت ُ ِعۺ‪،‬امسۺرظػۺ(ػ)ۺ۔ َّو ِخيْ ر ِمۺ‪6‬رضمۺ‪،‬اصقنؿۺدہ۔ۺ‬
‫امۺےکۺٰینعمۺںیمۺےہ(بجۺکتۺہک)ۺ‬ ‫ب‪،‬امسۺافلع‪6‬ۺڑھکاۺوہےنۺواال(ااعتفؽ) َّما‪َّ 6‬م َّاد َّ ِ‬ ‫ُم َّنْ َّت ِر ر ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ْ َّٰ‬
‫ألض ِم َّد ِن ‪ 6‬ۺاضمرع ۺرعموػ ۺابونؿ ۺاتدیک ۺہلیقث‪،‬رضور ۺںیم ۺایمؿ ۺںیم ۺرےھک ۺروہں ۺاگ‪ ،‬ۺض َّم َّد‬
‫ُ‬ ‫(ؿ‪،‬ض) َّض ْم ً‬
‫ل‪ 6‬ۺاضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرکۺ‬ ‫(امدہ ۺغ‪،‬حیحص) ۺ۔ َّی ُد ٰ ِ‬ ‫ًٰ‬ ‫ۺرانھک‬ ‫ۺںیم‬ ‫‪6‬ایمؿ‬ ‫ا‬‫د‬
‫َّ‬
‫ّل‪6‬ۺٓاہتسہۺاکنانل(امدہۺسللۺ‪،‬ۺاضم فۺالثیث)۔‬ ‫ل(ؿ) َّد ِ‬ ‫اغبئ۔ٓاہتسہۺےسۺانچنیھک۔ َّد ٰ ِ‬

‫ااصنػۺیکۺرعتفیۺاکۺایبؿ‬
‫(‪-)۱۳۰‬رتہمج‪6‬۔ونریشواںۺےنۺاہکۺ‪6‬ۺااصنػۺایسیۺرہشۺانپہۺےہۺسج ۺوکۺہنۺاپینۺڈوبۺاتکسۺےہۺاورۺہنۺ‬
‫اےس ۺٓاگ ۺالج ۺیتکس ۺےہ ۺاور ۺہن ۺوکیئ ۺنیشم ۺاےس ۺڈاھ ۺیتکس ۺےہ۔اور ۺاہک ۺایگ ۺےہ ۺ‪6‬اقمئ ۺرےنہ ۺواالۺ‬
‫ااصنػ ۺیگشیمہ ۺیک ۺششخب ۺےس ۺرتہب ۺےہ۔زمدی ۺاہک ۺایگ ۺےہہک ۺاہجں ۺابداشہ ۺااصنػ ۺںیہن ۺرکات ۺےہۺ‬
‫واہںۺٓاابدیۺںیہنۺریتہۺےہ۔اکیۺمیکحۺےسۺاہکۺایگ‪6‬ااصنػۺیکۺتمیقۺایکۺےہ؟ۺاسۺےنۺاہک‪6‬ۺہشیمہۺ‬
‫یکۺوکحتم‪،‬ۺوتۺاہکۺایگۺملظۺیکۺتمیقۺایکۺےہۺاسۺےنۺوجابۺدای‪6‬زدن یۺیکۺذتلۺۺ۔‬

‫‪129‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫(‪-)۱۳۱‬اہکۺایگ‪6‬ۺدنبوںۺرپۺملظۺرکانۺٓارختۺاکۺانتکۺرباۺوتہشۺےہ‪،‬ۺاورۺاہکۺایگ‪6‬ۺملظۺاکیۺاصقنؿۺدہۺرچااگہۺ‬
‫ےہ۔ۺرضحتۺرمعۺنبۺدبعۺازعلسی ۺےنۺاکیۺوگررنۺیک ۺرطػ ۺاھکل‪6‬ۺہک ۺبجۺاہمتریۺدقرتۺولوگںۺ‬
‫رپۺملظۺرکےنۺیک ۺرطػۺدوعتۺدے ۺوتۺمتۺاےنپۺاورپۺاہللۺیک ۺدقرتۺوکۺاید ۺرک ۺول۔صفحۺنب ۺایغثۺ‬
‫ےس ۺاہروؿ ۺردیش ۺےن ۺالماقت ۺیک ۺوت ۺاؿ ۺیک ۺرطػ ۺوساؽ ۺرکےت ۺوہےئ ۺوتمہج ۺوہا ۺ‪،‬وت ۺاوھنں ۺےنۺ‬
‫(صفحۺنبۺایغث)ۺاہروؿۺردیشۺےکۺدرایمؿۺالکؾ ۺںیمۺاہکۺریتیۺٓاںیھکنۺوسۺںیئگۺاورۺولظمؾۺڑھکاۺ‬
‫ےہۺوہۺھجتۺوکۺدبۺداعۺداتیۺےہ۔ۺاورۺاہللۺیکۺٓاھکنۺںیہنۺوسیئ۔(اعثیبل)‬
‫اوب ۺاابعلس ۺافسح ۺےن ۺاہک ۺںیم ۺرضور ۺرضور ۺ ۺرنیم ۺ ۺرکات ۺروہں ۺاگ ۺاہیں ۺکت ۺہک ۺیتخس ۺیہۺ‬
‫افدئہ ۺدے‪،‬اور ۺرضور ۺرضور ۺںیم ۺاخص ۺولوگں ۺرپ ۺششخب ۺرکات ۺروہں ۺاگ ۺبج ۺکت ۺہک ۺںیم ۺاعؾۺ‬
‫ولوگں ۺےک ۺقلعت ۺےس ۺاؿ ۺےس ۺنئمطم ۺہن ۺوہاجؤں‪،‬اور ۺرضور ۺرضور ۺںیم ۺاینپ ۺولتار ۺوک ۺاینؾ ۺںیمۺ‬
‫روھکںۺاگۺ بجۺکتۺہکۺقحۺاےسۺہنۺاکنےل‪،‬اورۺرضورۺرضورۺںیمۺاطعۺرکاتۺروہںۺاگۺاہیںۺکتۺہکۺ‬
‫ںیمۺہیطعۺےکۺےیلۺوکیئۺہگجۺہنۺدھکیۺولں۔(ربشاوی)‬
‫َّ ْ ُ َّٰ ْ‬
‫ح ِ‬ ‫مدح الرط ِ‬
‫َّ َّ ْ ُ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ْ َّ َّ ِ ْ َّ َّ ُ َّ َّ ر ْ َّ َّ ْ ُ ٗ َّ ْ ٗ ُ َّٰ‬
‫اسبا عان جری َّبي ِین و َّبی رجل عّلم ِإحتملتي صني ث‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ال ِإبن سب ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ(‪َّ )ُ ۱۳۲‬ظ َّ‬
‫ن ِد ْمت َّط َّرأیْت ِِف الـمن ِام عان ذيْخا أت ِاِن طأنذ َّد ِْن ۔ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّٰ ْ َّ‬
‫ـم ِ‬ ‫دـ ـ ـ ـ َّاء َّو ِظـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـد شلـ ـ ـ َّ ِ‬‫ن ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِظـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْد أ َّ ِ‬ ‫أ ِن ِدمت ِحی رطحت صم ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ام ِ‬ ‫الن ـ ـ ـ ـ ـد َّ ِ‬ ‫ٰ‬
‫خ ـ ِيْ ـ ـ َّر ِ‬‫ًل ِت ـ ـ ـ ـنْـ ـ ـ ـ َّد َّمـ ـ ـ ـ ـ ـ ٰـن ِطـ ـ ـذـ ـ ـ ـ ٰ ُ ِـرنـ ــا َّ ِمـ ـ ـ ِن ات َّ ِبـ ـ ـ ـ َّع ِالـ ـ ـ ـ ِ‬
‫ِ(للثصالیب) ِ‬
‫َّ َّ َّ‬
‫الذ ْ َّ‬
‫ِ‬ ‫‪:‬‬ ‫ی‬ ‫او‬
‫ُِ‬ ‫َب‬ ‫ظال‬
‫َّ َّٰ ْ ُ َّ ْ ْ ُ ْ َّ َّ ْ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ‬
‫ح ِ‬ ‫ُ‬
‫طالرطح َّصن ِذی ظدرۃ أرل ِ‬ ‫ًل تنْ َّت ِظـ ـ ْـم ِإنَّ عنْ ـ َّـت ذا ظـ ــد َّرۃ‬
‫ْ‬
‫َّ ْ ہ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ْ َّ‬ ‫ار َّط ْح إ ْن أ ْذ َّن َّب ِخ ٰرل َّص ہ‬
‫ح ِ‬‫ر ــطـ ـ ـ ُ ِ‬ ‫تلظی ِإذ َّا أذنبت م ــن ی‬ ‫ِس‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬
‫َّو ْ‬
‫َّ‬
‫ْ َّ َّ ٰ ُ ْ َّ ْ ْ َّ ُ ْ َّ ٰ َّٰ ْ ہ َّٰ َّ ٰ َّ ْ ْ ْ ُ َّ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ظی ِألن لذۃ ال َّصط ِو َّیل َّحظ َّوا ْحْد‬ ‫(‪ِ )۱۳۳‬ظيل لذۃ الصطو أس ِيب ِمن لذ ِۃ التذ‬
‫ُ ُ َّ َّ ہ ُ‬ ‫ْ َّ َّ َّ َّ َّٰ ُ َّٰ ْ ہ ِ َّ ْ َّ ُ َّ َّ ٰ ُ َّٰ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ُ َّ‬
‫الص ِاظب ًِ ولذۃ التذظی یلحظ َّوا ضم الن َّدام ًِ‪ ،‬و ِظيل الصطو ص ِن الـْمذ ِن ِب زعوۃ‬
‫ُ َّ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َّٰ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّٰ ْ‬
‫‪،‬و ِظيْ َّل ا ِإل ْح ِت َُّمل ظ ْ َُب‬ ‫النط ِس َّ‪،‬و ِظيْ َّل َّو ِم ْن ع َّر ِم األ ْخّل ِؼ أ ْن ُیض ِط َّر الذنْ َّب َّ ِ‬
‫ْ‬
‫ال ُص ُي ْو ِب ۔(للسرسوذی) ِ‬
‫‪130‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ َّ ْ َّ‬
‫َّ ظال ال ُب ْح َِتی ‪ِ :‬‬
‫ْ‬ ‫ُ ْ َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ َّ ْ َّ ْ ْ َّ ْ ْ َّ َّ ُ‬
‫ِبذعر َّوَل ْ ت ْد َّصد ِب َّتظ ِر یْ ِظ َّم ِادحِ ِ‬ ‫اْلظ ِد َل ْتط ْز‬
‫ضب ص ِن ِ‬ ‫ِإذا أنت َل ت‬
‫ُ‬ ‫ْ َّ َّ ْ‬ ‫َّ ِ رْ‬
‫ت ۺ‪ 6‬ۺامیضۺ‬ ‫حتمل ِ‬ ‫ح ۺ‪ 6‬ۺدرزگر ۺ‪،‬اعمیف ۺ‪،‬دصمر ۺ(ػ) (امدہ ۺحفص‪،‬حیحص)۔ ِإ ِ‬ ‫حل لغات‪6‬رط ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫امۺ‪6‬دنین‪،‬ۺوخاب۔‬ ‫رعموػۺوادحۺملکتمۺںیمۺےنۺربداتشۺایکۺ‪(،‬ااعتفؽ)(امدہۺلمح‪،‬حیحص)۔ال َّـمن ُ ِ‬
‫َّ ً‬ ‫َّ‬
‫ما ۺ‪6‬رشدنمہ ۺوہان ۺ(امدہۺ‬ ‫ت ۺ‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺملکتم ۺ‪َّ ،‬ںیم ۺ ۺرشدنمہ ۺ ۺوہا ۺ‪،‬ن ِد َّ ِم ۺ(س) ۺن ْد ِ‬ ‫ِن ِد ْم ُ ِ‬
‫َ ْ‬ ‫َّ‬ ‫ر‬
‫ٌٰ‪ 6‬ۺ ۺدبتخب ۺوہان ۺ۔دصمر ۺ(س)۔‬ ‫ل‪ 6‬ۺدوتس‪،‬عمج ۺتلق ۺأ ْخّل رل ۔تكلی‬ ‫دنؾ‪،‬حیحص)۔ ِخ ٰ ِ‬
‫میت‬ ‫َّ ْ ُ‬
‫ال َّص ِاظ َّب ًِ ۺ‪6‬ؤمثن ۺاعبق‪،‬لسن‪ ،‬ۺرہ ۺ ۺزیچ ۺاک ۺٓارخ ۺ‪،‬ااھچ ۺدبہل ۺ‪َ،‬جع ۺ ھی ۺاومجع‪ ،‬ری ۺرصنػۺ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّالْ َّص َّواظ ُب‪َّ ِ:‬ا ْْل ْظ ُ ِد‪6‬ہنیک‪،‬ب‪،‬دصمر(ض)۔ َ‬
‫ً‪6‬روکۺانیل‪،‬ابزۺانہ۔ َِل ْ ت ْد َّص ِْد‪6‬ۺ‬ ‫ي َغ َب َغ ْ ٌ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ ْ ْ ر‬
‫ظۺ‪6‬ۺرعتفیۺرکان‪،‬دصمرۺ(لیعفت)ۺ۔‬ ‫اضمرعۺرعموػۺیفنۺدہجۺو‪،‬مۺکینۺتخبۺہنۺوہا۔تظ ِر ی ِ‬

‫درزگرۺرکےنۺیکۺرعتفیۺاکۺایبؿ‬
‫(‪-)۱۳۲‬رتہمج‪6‬۔ۺانبۺابطابطۺےنۺاہکۺ‪6‬ریمےۺاورۺاکیۺۺٓادیمۺےکۺدرایمؿۺھچکۺابتۺتیچۺوہۺیئگ‪،‬‬
‫(سجۺںیم ۺاس ۺےن ۺتخس ۺاافلظ ۺاامعتسؽ ۺےیک ۺ)ۺوتۺںیم ۺےن ۺاس ۺابت ۺوک ۺاس ۺیک ۺرطػ ۺےسۺ‬
‫ربداتشۺایکۺرھپ ۺںیمۺرشدنمہۺوہاۺ(ہک ۺںیمۺےن ۺتخسۺاافلظ ۺویکںۺںیہن ۺےہک ۺ) ۺوتۺںیمۺےنۺدنین ۺںیمۺ‬
‫اکیۺزبرگۺوکۺداھکیۺوہۺریمےۺاپسٓۺےئۺاورےھجمۺھچکۺااعشرۺانسےئۺ۔ۺ‬
‫(‪ )۱‬ایکۺمتۺرشدنمہۺوہۺیگۺسجۺوتقۺمتۺےنۺدرۺزگرۺرکدایۺاسۺصخشۺوکۺسجۺےنۺۺرباۺایکۺاورۺملظۺایکۺۺ۔‬
‫(‪ )۲‬متۺرہۺزگۺرشدنمہۺہنۺوہ‪،‬ۺاۺسۺےیلۺہکۺمہۺںیمۺرباۺوہۺصخشۺےہۺوجۺالھبیئۺرکےنۺےکۺدعبۺرشدنمہۺ‬
‫وہۺ۔(اعثیبلۺ)‬
‫ربشاویۺےنۺاہکۺ‪6‬‬
‫(‪-)۱‬ارگ ۺمت ۺاطتق ۺواےل ۺوہ ۺوت ۺدبہل ۺہن ۺول ۺ‪،‬اس ۺےئل ۺہک ۺاطتق ۺواےل ۺیک ۺرطػ ۺےس ۺدر ۺزگر ۺرکدانیۺ‬
‫زایدہۺااھچۺوہاتےہۺ۔‬
‫(‪-)۲‬بج ۺاہمترا ۺوکیئ ۺدوتس ۺ ۺانگہ ۺرکدےوت ۺدر ۺزگر ۺرکدو‪ ،‬ۺوہ ۺاتکس ۺےہ ۺہک ۺبج ۺمت ۺےس ۺانگہ ۺوہۺ‬
‫اجےئۺوتۺمتۺاےسیۺصخشۺےسۺولمۺوجۺدرۺزگرۺرکدےۺ۔ۺ‬

‫‪131‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫(‪ -)۱۳۳‬اہکۺایگۺ‪6‬ۺاعمیفۺیکۺذلتۺیتخسۺیکۺذلتۺےسۺزایدہۺایھچۺوہیتۺےہۺ‪،‬اسۺےئلۺہکۺاعمیفۺیکۺ‬
‫ذلتۺاےھچۺدبہلۺیکۺرعتفیۺیکۺذلتۺاپۺیتیلۺےہۺ‪،‬اورۺیتخسۺیکۺذلتۺےسۺرشدنم یۺاکۺمغۺاحلصۺوہاتۺ‬
‫ےہۺ۔ۺاورۺاہکۺایگۺ‪6‬انگہۺاگرۺوکۺاعمػۺرکانۺسفنۺیکۺزوکۃۺےہ ۺ۔ۺاورۺاہکۺایگۺ‪6‬اےھچۺاالخؼۺںیمۺےسۺہیۺےہۺ‬
‫ہکۺ‪6‬انگہۺوکۺشخبۺدایۺاجےئ۔اورۺاہکۺایگۺربداتشۺرکانۺةیعںۺیکۺربقۺےہۺ۔(رطوطیش)‬
‫رتحبی ۺےن ۺاہک ۺ‪6‬بج ۺمت ۺضغب ۺودسح ۺےس ۺابز ۺںیہن ۺروہ ۺےگ ۺوت ۺرکش ۺےس ۺاکایمب ۺںیہنۺ‬
‫روہۺےگۺ‪،‬ۺاورۺہنۺیسکۺرعتفیۺۺرکےنۺواےلۺیکۺرعتفیۺےسۺکینۺتخبۺوہےگۺ۔ۺ‬
‫َّ ُ‬
‫ات َّ ِ‬‫ذ ٰم الـ ُم ُم َّـار ِ ِ‬
‫َّ َّ َّٰ َّ ْ َّ ُ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ‬
‫(‪)۱۳۴‬ظال َّميْ ُم ْون بْ ُن َّم ْو َّران ‪ً:‬لت َّـم ِـار َّم ْن أ ْصل ُم ِم ْنؽ ط ِإن ٗي َی َِتن ص ْنؽ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َّ ٗ َّ َّ َّ ُ ٰ ُ ٗ َّ ْ ً َّ َّ َّ ُ ْ ُ‬
‫ا‪،‬وظال لظ َّمـان ِ ِإلبْ ِن ٖي َّم ْن ًل َّی ْـم ِلؽ ِل َّدان ٗي َّی ْن َّد ُم َّ‪،‬و َّم ْن‬ ‫ِصلم ِي وًل تضہ ذيى‬
‫َّ‬ ‫َّ ْ ُ ُ ْ َّ َّ ُ ْ َّ ُ َّ َّ ْ َّ ْ ُ ُ َّ َّ َّ ٰ ُ ْ َّ َّٰ ُ َّ ُ َّ َّٰ َّ ُ‬
‫یعثر ال ِـمراء یذتم‪،‬ومن یدخل مد ِاخل الدو ِء یت ِوم ‪،‬یا بین ًل ت ـ َّـم ِـار‬
‫َّ‬ ‫ُ َّٰ َّ‬ ‫ْ ُ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ُ ْ َّ َّ ْ َّ ُ ُ َّ ٰ ْ ُ ُ‬
‫ِس الظل ْو َّب َّو ُی ْو ِرث الزضا ِئ َّن ِ‪،‬إذا َّرأیْ َّت‬ ‫الصلمـاء طيمظتوؽ ‪،‬ال ـ ِـمراء یظ ِ ِ‬
‫َّٰ ُ َّ َّ ُ ْ ً ُ َّ ً ُ ْ َّ ً َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّٰ ْ َّ َّ َّ ُٗ‬
‫الرجل ْلوجا مــم ِـار یا مصجبا ِبنط ِد ٖي طظد تــمت خدارتي ۔ ِ‬
‫‪َ:‬یاس ُب إبْ َّن ٗ‬ ‫َّ َّ ْ َّ ُ ْ ُ َّ ُ َّ‬
‫َّ ْ َّ َّ َّ‬ ‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫(‪)۱۳۵‬ـ ظال ِمدصر بن ِعدام‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ َّ َّ ْ ُ َّ َّ ُ‬
‫ر‬
‫تِ ِطاس ْع ِلظ ْو َّ ِل أب صليْؽ ذ ِط ْيؼ ِ‬ ‫اع َّدام ن ِريْـ ـ ــح ِ ْ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ِ َّإ ِِن منحتؽ ی‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ْ‬
‫أ ٰما الـ ـ ُـم َّز َّاحً َّوالـ ِـم َّ َّراء طدصوا ِخلظ ِان ًلأ ْرزامھا ِل َّر ـ ِـدیْ ــؼِ ِ‬ ‫ُ‬
‫َّ‬ ‫ٰ ْ َّ َّ ْ ُ ُ َّ َّ َّ ْ ْ َّ ْ ُ‬
‫ـَتھـ ـ ـ َّ ُِم ِ ِ ِلـ ُـم َّج ـ ِـاور َّجـ ـ َّـارا َّوًل ِل َّر ِطـ ــيْؼِ ِ‬ ‫إ ِِن ب ــل ــوتوُم ط ــلـ ــم أخ ـ‬
‫ِ َّ َّٰ َّ ْ ر َّ ْ َّ َّ ُ ْ َّ ٗ َّ ًٰ َّ َّ َّ َّ ْ ً َّ ْ َّ َّ ٗ ہ َّ َّ َّ َّ ُ ٰر‬
‫مر ح ِعيم ِبظوم طظالوا لي ِشا طظال خْیا ط ِظيل لي ذ ِلؽ طظال عل‬
‫َّ‬
‫ُینْ ِط ُؼ ِ َٰما ِصنْ َّد ٗہ ۔(للَشیِب) ِ‬
‫َّ ْ َّ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ْ‬
‫ات‪6‬ۺڑگھجا‪،‬وادحۺ ََّما َّر رِۃ۔َی َِت ِنۺ‪6‬اضمرعۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺ‬ ‫حل لغات‪- 6‬ال ُـم َُّم َّر ُ ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ ْ‬
‫اء ۺ‪6‬ڑگھجا ۺ۔ ُیذ َّت ُ ِم‪ 6‬ۺاضمرع ۺوہجمؽ ۺوادحۺ‬ ‫وہ ۺوفحمظ ۺرکات ۺےہ(ااعتفؽ)(امدہ ۺزخؿ‪،‬حیحص)۔ال ِـم َّر ُ ِ‬
‫َّ َّ َّ ٰ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫الد ْو ِ ِءۺ‪6‬ۺ‬ ‫ذمرکۺاغبئۺوہۺاگیلۺدایۺاجاتۺےہۺ‪،‬ذ َّت َّ ِمۺ(ض)ۺذتْ ً ُِمۺاگیلۺدانیۺ(امدہۺمتشۺ‪،‬حیحص)ۺ۔مد ِاخ ِ‬
‫ل‬
‫َّ‬ ‫َّ ُ َّ‬
‫تۺ‬‫ؽ ۺ‪ 6‬ۺاضمرع ۺرعموػ ۺعمج ۺذمرک ۺاغبئ ۺ‪،‬وہ ۺھجت ۺےس ۺدسح ۺرکںی ۺےگ‪َّ ،‬مظ َّ ِ‬ ‫ربایئ ۺیک ۺہگج ۺ۔ ۺْیْظ ُت ْو ِ‬
‫ُ َّ ٰ ْ‬ ‫ْ‬
‫ِس‪6‬اضمرعۺرعموػۺ‬ ‫ٌۺ ُیظ ِ ْ ِ‬ ‫ِسْ‬‫(ؿ)ۺ َّم ِظ ًتاۺتہبۺضغبۺرانھک‪،‬انراضۺوہان(امدہۺمظت‪،‬حیحص)ۺ۔یظ ِ ِ‬
‫َّ َّٰ َّ‬
‫نۺ‪6‬ہنیکۺ‬ ‫وادحۺذمرکۺاغبئۺتخسۺانباتۺےہ(لیعفت‪،‬ااعفؽ)ۺ(امدہۺوسق‪،‬لتعمۺنیعۺواوی)۔الزضا ِئ ُ ِ‬
‫‪132‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ُ‬
‫ْل ْو ًجا ۺ(امدہ ۺْلج‪ ،‬اضم ف)۔ ََّم ِار ًیا‪6‬تخسۺ‬ ‫‪،‬دسح‪،‬وادح َّزض ْي َّن رً (امدہ زضن‪،‬حیحص)۔ َّ ُ‬
‫ِ‬
‫َّ َّ ْ ُ َّ‬
‫ؽ‪6‬امیضۺرعموػۺ‬ ‫ڑگھجاول۔ ُم ْص َّج ًبا‪ 6‬ددلادہ۔ انزاں۔ ‪6‬دضی(امدہ صجب‪ِ،‬حیحص) منحت ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬
‫ح ۺ(ػ) ۺ َّمنْ ًحا ۺ‪،‬اطع ۺرکان ۺ‪ ،‬ۺدانی ۺ(امدہ ۺنم۔حیحص)۔ ۺالـ ُْم َّز َّاح ًِۺ‬‫وادح ۺملکتم ۺںیم ۺےن ۺاطع ۺیک ۺ‪َّ ،‬م َّن َّ ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ّل ۺ(ؿ) َّبل ًوا‬ ‫ت ۺ‪6‬امیض ۺرعموػ ۺو ۺادح ۺملکتم ۺںیم ۺےن ۺرجتہب ۺایک ۺ‪َّ ،‬ب ِ‬ ‫‪6‬یسنہ‪،‬ذماؼ‪،‬دؽ ۺیگل ۺ۔ َّبل ْو ُ ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬
‫َّ ِو َّبّل ً ِءۺٓازامان‪،‬رجتہبۺرکان۔ َِّم ِاو ر ِرۺ‪6‬ڑپویسۺ۔(امدہۺوجر‪،‬لتعمۺنیعۺواوی)۔‬

‫ڑگھجوںۺیکۺربایئۺاکۺایبؿ‬
‫(‪)۱۳۴‬ـرتہمج‪6‬۔ومیمؿ ۺنب ۺرہماؿ ۺےن ۺاہک ۺ‪6‬مت ۺاس ۺصخش ۺےس ۺڑگھجا ۺتم ۺرکو ۺوج ۺمت ۺےس ۺزایدہۺ‬
‫اجےننۺواالۺےہ‪،‬اسۺےیلۺہک ۺوہۺمت ۺےسۺاےنپۺملعۺوکوفحمظۺرکۺےل ۺاگۺاور ۺمتۺاےس ۺھچک ۺیھبۺاصقنؿ ۺہنۺ‬
‫دے ۺوکسےگ ۺ۔اور ۺامقلؿ( ۺمیکح) ۺےن ۺاےنپ ۺےٹیبےس ۺاہک ۺ‪6‬وج ۺصخش ۺاینپ ۺزابؿ ۺرپ ۺاقوب ۺںیہن ۺراتھکۺ‬
‫ےہ ۺوہ ۺرشدنمہ ۺوہات ۺےہ‪،‬اور ۺوج ۺصخش ۺڑگھجا ۺزایدہ ۺرکات ۺےہ ۺاےس ۺاگیل ۺدی ۺاجیت ۺےہ ۺ‪،‬اور ۺوج ۺصخشۺ‬
‫ربایئۺیکۺوہگجں ۺںیمۺدالخۺوہاتۺےہۺوہ ۺدبانؾۺوہاجاتۺےہ‪،‬اےۺریمے ۺےٹیب!املعۺےکۺاسھت ۺڑگھجاۺ‬
‫تم ۺرکوہک ۺۺوہۺمتۺےسۺانراضۺوہاجںیئۺےگۺ‪،‬ڑگھجاۺدولںۺوک ۺتخس ۺانبداتی ۺےہۺاور ۺدسحۺاکۺببسۺاتنبۺ‬
‫ےہ‪،‬بجۺمتۺیسکۺرمدۺوکۺدوھکیۺہکۺدضیۺ‪،‬ڑگھجاولۺاورۺوخدۺرپۺانزرکےن ۺواال ۺےہ ۺوتۺ(اجۺؿۺول)اسۺاکۺ‬
‫اصقنؿۺلمکمۺوہاکچۺےہ۔‬
‫(‪ )۱۳۵‬رعسمۺنبۺدکاؾۺےنۺاےنپۺےٹیبۺوکۺاطخبۺرکےتۺوہےئۺاہک‪6‬‬
‫(‪-)۱‬ےبۺکشۺںیمۺےنۺمتۺوکۺا ےۺدکاؾۺ!اینپۺتحیصنۺاطعۺیکۺ‪،‬وتۺمتۺاےسیۺابپۺیکۺابتۺونسۺوجۺمتۺ‬
‫رپۺرہمابؿۺےہ۔‬
‫(‪-)۲‬نکیلۺیسنہ‪،‬ذماؼۺاورۺڑگھجاۺوتۺمتۺاؿۺدوونںۺوکۺوھچڑۺدوۺ‪،‬اسۺےیلۺہکۺہیۺدوونںۺایسیۺدوۺاعدںیتۺ‬
‫ںیہ ۺںیھنج ۺںیم ۺیسک ۺدوتس ۺےک ۺےیل ۺدنسپ ۺںیہن ۺرکات ۺوہں ۺ۔(‪ )۳‬ںیم ۺےن ۺاؿ ۺدوونں ۺاک ۺرجتہبۺ‬
‫ایکوتۺںیمۺےنۺاؿۺدوونںۺوکۺہنۺیسکۺڑپوسۺںیمۺرےنہۺواےلۺڑپویسۺاورۺہنۺیسکۺاسیھتۺےکۺےیلۺدنسپۺ‬
‫ایکۺ۔‬

‫‪133‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اکی ۺدنملقع ۺیسک ۺوقؾ ۺےک ۺاپس ۺےس ۺزگرا ۺوت ۺاوہنں ۺےن ۺاس ۺےس ۺربی ۺابت ۺیہک ۺوت ۺاسۺ‬
‫ےنۺ(وجابۺںیم)ایھچۺابتۺیہکۺوتۺاسۺےسۺاہکۺایگۺ(ٓارخۺمتۺےنۺایھچۺابتۺویکںۺیہکۺاورۺربایئۺےسۺ‬
‫وجاب ۺویکں ۺںیہن ۺدای)وت ۺدنملقع ۺےن ۺاہک ۺرہ ۺصخش ۺویہ ۺرخچ ۺرکات ۺےہ ۺوج ۺاس ۺےک ۺاپس ۺوہات ۺےہ۔‬
‫(رشیشی)‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫ذ ٰم ِال ُـم َّز َّاح ِ ًِ ِ‬
‫َّ‬
‫ال أ َّٰو ُل ٗي َّط ْرحر‬ ‫َّ َّ َّ ْ َّ َّٰ ُ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ ُ َّ َّ َّ َّ‬
‫َّ (‪َّ )َّ ۱۳۶‬د ُأ َّل اْلج َّاج ِإ ْب َّن الظ َّر ی َّ ًِ ُص ِ ُن الـ َّـم َّز ُ ِاح َّٰ طظ ُ ْ َّ‬ ‫ٓ‬
‫َّوا ِخ ُر ٗہ ت َّر رح ۔ظال صم ُر بْ ُن ُص ْب ِد الص ِز یْ ِز ًل یع ْون الـْمزح ِإًل ِم ْن دخػ أ ْو‬
‫ْ‬ ‫َّ َّٰ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّب َّسر ُ۔رو َّی َّصن الْ َّب ْ‬
‫ض األ َّد َّب ِاء ِإ ٰیاع ْم َّوالـ َّـم َّز َّح ط ِإن ٗي ُیذ ِھ ُب َّب َّو َّاء اْل ُ ْو ِم ِن‬ ‫ص‬
‫َّ َّ ْ ُ ُ ِ ُ ُ ْ ِ َّ َّ ٗ َّ ِ ْ َّ ْ ُ َّ ُ َّ ْ َّ َّ ر ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ر ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ر‬
‫اح ِملبً ِللبضز ِاء مدلبً ِللبو ِاء ومظَّسص ًِ‬ ‫و یدظط مروءتي ۔وظيل۔ الـمز‬
‫الل َّٰسامَّ‬ ‫ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ِ َّ ْ ُ َّ ُ َّ َّٰ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ٓ ُ ٗ َّ َّٰ َّ َّ َّ ٰ‬
‫ِلّلخ ِاء ۔و ِظيل ِإذا عان الـمزاح أول العّل ِم عان ا ِخرہ الذتم و‬
‫َّٰ‬ ‫۔(للثصالیب) ِ‬
‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ظيْ َّل ل َّر ُجل عيْ َّػ َّو َّج ٰ‬
‫الل َّد ِان ِِف الل ْو ِم‬ ‫؟ظال َّس ِو یْل ِ‬ ‫دت طّلنا‬ ‫ِ ِ‬
‫ْ َّ َّ َّ َّٰ ً َّ َّ ٰ َّ ٰ ً ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ َّ َّ ْ ُ ْ‬
‫الَش مناصا ِللخ ِْی ‪،‬وعان نظش‬ ‫والــمزح ظ ِرْی الباع ِِف العر ِم وَابا صٔب‬
‫َّ َّ ُ ِ ْ َّ َّ َّ ُ َّ َّ ِ َّ ُ ُ ُ ْ ْ ُ ْ َّ ْ َّ ْ ِ ُ َّ ْ َّ َّ ر َّ ْ ْ ُ َّ ْ َّ َّ ر‬
‫خ ِاَت ردتم وھو أحد ملو ِؽ الطر ِس الوزل مبضزًوال ِعذب منظرً‬
‫اْل ْو ُر َّمط َّد َّد رۃ ۔(للسرسوذی) ِ‬
‫ْ‬ ‫َّو ْ َّ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اح ۺ(امدہۺرتح‪،‬‬ ‫ح ۺ‪6‬رجنۺومغ‪،‬عمجۺاتْ َّر ر ِ‬ ‫اح ۺ‪6‬ۺذماؼۺ(امدہۺزمح‪،‬حیحص)۔ت َّر ر ِ‬ ‫حل لغات‪ 6‬الـ ِْم َّز ُ ِ‬
‫َّ‬
‫ػ ۺ‪6‬مکۺیلقعۺ‪،‬انداینۺ‪ ،‬ۺوہیبد ی(امدہدخػ‪،‬حیحص)۔ َّبس ر ِر‪6‬ۺارتاانۺ(امدہۺرطبۺ‪،‬حیحص)۔‬ ‫حیحص)۔ ُد ْخ ر ِ‬
‫َّ ْ َّ ُ‬
‫اء ۺ‪6‬ۺوخوصبریتۺ‪،‬دیشکلۺ‪،‬دصمرۺ(ؿ)ۺ۔ال َّـم ْجل َّب ًِ ۺ‪6‬یسک ۺزیچۺوکاحلصۺرکےن ۺاکۺببسۺ(قحلمۺ‬ ‫َّب َّو ُ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ْ ْ َّ‬
‫اء ۺ‪6‬تخس ۺدینمش ۺ۔ ِإخا ر ِء ۺ‪ 6‬ۺاھبیئۺاچر ی ۺ‪ ،‬ۺدویتس ۺ(امدہ ۺاوخ‬ ‫ربابیع ۺرجمد ۺ‪،‬امدہۺبلج ۺحیحص)۔ال َّب َّضز ُ ِ‬
‫َّ َّ َّ ر َّ ْ ُ‬ ‫َّ ٰ َّ‬
‫اع ۺ‪ 6‬ۺدوونں ۺاہھتۺ‬ ‫ت۔ال َّب ِ‬ ‫ام ۺ‪6‬امطہچن‪،‬تپچ‪،‬عمج ۺلسُم َِّ‬ ‫‪،‬زومہزافولتعم ۺالؾ ۺواوی) ۺ۔اللس ُ ِ‬
‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫اع ۺ ۺ‪6‬لیخب‪،‬اعزج ۺ‪،‬زمکور ۺ‪،‬انوتاں۔ َّوَ ًابا ۺ‪6‬تہب ۺوکدےن ۺواال ۺ‪،‬ۺ‬ ‫الیھپےن ۺیک ۺدقمار‪،‬ظ ِر ْ ُْیِ ال َّب ِ‬
‫َّ َّ ُ‬ ‫ِ‬ ‫َّ ً‬
‫ص ۔ۺ‬ ‫ابمہغل۔ َّم ٰناصا‪6‬تہب ۺروےنکواال‪،‬ابمہغل۔الـ َّْمنْظ َّر ًِ‪ 6‬یمک‪،‬اصقنؿ‪ ،‬عمج َّم َّن ِاظ ُ ِ‬
‫َّ ُ‬ ‫َّ ْ ْ ُ‬
‫ال َّـمط َّد َّدۃِ‪6‬اسفدایببسۺاسفد‪،‬ۺدصمرۺ‪،‬عمجۺ َّمط ِاد ِدۺ۔‬

‫‪134‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ذماؼۺیکۺربایئۺاکۺایبؿ‬
‫(‪-)۱۳۶‬رتہمج‪ 6‬اجحج ۺنب ۺویفس ۺےنانب ۺرقہی ۺےس ۺذماؼ ۺےک ۺابرے ۺںیم ۺوپاھچ ۺوت ۺاس ۺےنۺ‬
‫وجابۺدایۺہکۺاسۺیکۺرشواعتۺوخیشۺےہۺاورۺاسۺیکۺااہتنۺرجن ۺےہ۔رمعۺنبۺدبعۺازعلسیۺےنۺرفامای‪6‬ۺ‬
‫ذماؼ ۺںیہن ۺوہات ۺرگم ۺمک ۺیلقع ۺای ۺ ۺارتاےن ۺےس۔ ۺیسک ۺادبی ۺےس ۺایبؿ ۺایک ۺایگ ۺےہ ۺہک ۺمت ۺ ۺذماؼ ۺےس ۺوچبۺ‬
‫اس ۺےیل ۺہک ۺوہ ۺومنم ۺیک ۺدیشکل ۺوک ۺےل ۺاجات ۺےہ ۺ‪،‬اور ۺاس ۺیک ۺرمدایگن ۺوک ۺمتخ ۺرکات ۺےہ ۺ‪،‬اور ۺاہک ۺایگ ۺ‪6‬ۺ‬
‫ذماؼۺتخسۺدینمش ۺاکۺببسۺےہ‪،‬وخوصبریتۺوکۺمتخ ۺرکاتےہۺدویتسۺاھبیئ ۺ‪/‬اچر یۺوکۺاکاتٹۺےہ۔اور ۺاہکۺ‬
‫ایگۺ‪6‬بجۺابتۺتیچۺیکۺادتباۺذماؼۺےسۺوہۺوتۺاسۺیکۺااہتنۺاگیلۺولگچۺاورۺامتہچنۺوہ یۺ۔(اعثیبل)‬
‫اکیۺٓادیمۺےسۺاہکۺایگ‪6‬ۺمتۺےنۺالفۺںۺٓادیمۺوک(االخؼۺںیم) ۺشیکۺاپای؟ ۺوتۺاسۺےنۺاہکۺںیمۺ‬
‫ےن ۺاےس ۺالمتم ۺاور ۺذماؼ ۺںیم ۺزابؿ ۺدراز ۺ‪،‬ششخب ۺںیم ۺلیخب ۺ‪ ،‬ۺربایئ ۺرپ ۺتہب ۺوکدےن ۺواال ۺ ۺاورۺ‬
‫الھبیئ ۺےس ۺ ۺوخب ۺروےنک ۺواال ۺاپای ۺ ۺ۔کلم ۺافرس ۺےک ۺابداشوہں ۺںیم ۺےس ۺاکی ۺابداشہ ۺرمتس ۺیکۺ‬
‫اوگنیھٹۺںیمۺہیۺشقنۺاھت‪،‬ذماؼۺدینمشۺاکۺببسۺوہاتۺےہۺ‪،‬وھجٹۺاصقنؿۺرکےنۺواالۺوہاتۺےہۺاورۺملظۺ‬
‫اسفدۺرباپۺرکےنۺواالۺوہاتۺےہۺ۔(رطوطیش)ۺ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّو ِر ٰيًن ٰزار ِل َّب ِنيْ ٖ ِي ِ‬
‫َّ ْ َّ َّ َّ‬ ‫ہ‬ ‫ُٰ‬ ‫ال َّن َّٰزار م ْن َّ‬‫َّ َّٰ َّ َّ ْ َّ ُ‬
‫ض أ ْوًل َّد ٗہ‬ ‫الدنْ َّيا ِإ َّل َّد ِار اًل ِخر ِۃ أح‬ ‫َّ‬ ‫ار‬ ‫ِ‬ ‫د‬ ‫ِ‬ ‫( َّ‪ )۱۳۷‬لــُمحان ِإر َِت‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ‬
‫َّ‬
‫ی ِ!إِن َّر ِاح رل ص ْن َّع ْم ِإ َّل َّد ِار‬ ‫ال ل ُو ْم إ ْصل ُم ْوا َّیا أ ْوًل ِد ْ‬ ‫األر بصً بی یدی ِي وظ‬
‫ہ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ُ ُ ْ َّٰ ِ َّ ْ َّ َّ َّ ُ ْ َّ َّٰ ْ َّ ْ َّ ُ ْ َّ ُ ْ ُ َّ ُْ‬
‫اًل ِخر ِۃ وما أحضت ِعم ِإًل ِألِشح لعم و ِري ِت طاحطشوا ماأظول لعم‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ ُ َّ ُ ْ َّ َّٰ َّ َّ َّٰ ُ ْ ْ َّ َّ ُ ْ ُ َّ َّ َّ َّ ُ‬
‫ت ‪،‬ظال ْوا َّو َّ َّما ِھ َّی َّو ِر ٰي ُتؽ‬ ‫ت طي ِحل بعم الو بال ِف َمالط ْ‬ ‫وًل َتا ِلطوا و ِري ْ‬
‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ ِ ْ َّ ُ ْ ِ َّ َّ ْ ُ َّ ٰ َّ ِ َّ ْ ُ ُ ِ ْ َّ ْ َّ ُ ْ َّ ْ َّ ْ َّٰ ُْ‬
‫ْیعم ِعبْیعم یاأوًل ِدی ِ!إیاعم‬ ‫یا أبانا! ظال وريت لعم ِھی أن یوظر ر ِض‬
‫َّ َّٰ َّ ٰ ُ َّ َّ َّٰ ٗ ُ ِ ِ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ِ َّ َّ ر َّٰ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ ْٰ‬
‫ولؽ اْلب ِابرۃ ماو ِلع ِب ٖي أحد ِإًل ھلؽ و ِِف ض ِْی س ِر ی ِؼ اْل ِؼ‬ ‫والتعَب ط ِإني م ِ‬
‫َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّٰ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّٰ ٗ ُ ٰ ُ ٰ ْ َّ َّ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ُ ُ‬
‫اْلدود‬ ‫الرزؼ و ی ِذیب اْلدد و ِ‬ ‫اعم ُواْلد ْد ط ِإني ی ِظ ِ َّلل ُ ِ‬ ‫َّ‬ ‫دلؽ یاأوًل ِدی ِإی‬
‫ٗ‬
‫اح َّبي ِِف‬ ‫ر‬ ‫ًَّل َّی ُد ْو ُد َّو ًَّل َّ ُْی ْو ُت إًل ھ َّو َّمع ُم ْود ‪،‬وإ ٰیاع ْم َّوالس َّم َّع طإني َّی ْرم ْی َّ‬
‫ٗ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ر‬ ‫ٰ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ ُ ِ‬ ‫َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اع ْم َّوالْ ُب ْخ َّل َّط ُي ْب ِص ْد ُع ْم ِمنَّ‬ ‫ی !إیٰ‬ ‫الْ َّب َّّل ِء َّوالْ َّص َّذاب َّ‪،‬والْ َّظ َّن َّاص ًُ ِض َّن راء َّ‪،‬یا أ ْو ًَّل ِد ْ‬
‫ت َّح ُال ٗي َّو ُس َّع َّم َّظ ُال ٗي ‪،‬یاَّ‬ ‫ْ‬
‫ِ‬
‫ان َّصليْي َّم ُال ٗي َّح ُدنَّ‬ ‫ٰ َّ َّ ْ َّ ِ ْ َّ َّ ْ َّ َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اّلل و ِمن اْلل ِؼ ‪،‬و ِمن ھ‬ ‫ِ‬
‫‪135‬‬
 ‫معارف الادب شرح جانی الادب‬
‫َّ َّ ْ م ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ َّ َّ َّ َّ ٰ ُ‬ ‫َّٰ‬ ‫َّ ْ َّ ْ ٓ ُ ْ َّٰ‬
‫الدّل َّم ورلواْ‬ ‫الس َّصام وأعث ُروا ال َّبذاذً و أطذ ْو ٰ‬
‫ِ‬ ‫أو ًَّٰل ِدی ! َّ ادواالناس ِب َّ َّ ِ‬
‫َّ‬
‫ی! إ َّٰیا ُع ْم َّوالْ َّع ْد َّل َّطإ َّٰن ٗي ُِی ْور ُث الْ َّط ْذ َّل ‪ ،‬یاَّ‬ ‫اس ِن َّي رام‪َّ ،‬یا أ ْوًل ِد ْ‬ ‫الن ُ‬‫بالليْل َّو ٰ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ِ َّ ْ َّ ِ ْ َّٰ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّٰ ٗ ُ ْ ُ ٰ ُ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫أوًل ِدی ! ِإیاعم والضزب ط ِإني یو ِرث الدخط ‪ ،‬والبذاذً ِِف الوج ِي‬
‫ُ ْ ُ ْ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّ َّ ْ ر َّ ْ َّ َّ ہ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ُ ٗ َّ َّ َّ ْ َّ َّ‬
‫ت َُّم ٰب ُت ٗي ‪َّ ،‬یا‬ ‫َّتو ِرث الــمحبً و ِھی خْی ِمن الظری ‪ ،‬ومن ًلنت ع ِلمتً وجب‬
‫َّ ْ َّ ُ ْ َّ ٰ َّ ْ َّ َّٰ ْ ُ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ُْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َّ ْ َّ ُ َّ ُ‬
‫ی! ًل َتا ِلط ْوا َّو ِر ٰيت ‪ ،‬واصلموا أِن ظد ظدمت أمو ِال بينعم‬ ‫أوًل ِد‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ہ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّٰ‬
‫الد َّو ی ًِ وجصلت ِظ ْدم ع ِل و َّ ِاحد ِمنع ْم ِ ِْف ِعت ِایب ھذا ط ِإذا وز ْصتم ْو ِِن ِ ِْف‬ ‫ِب‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫َب ْوا لو ْم ِم ْن ن َّص ِم ْی‬ ‫اِئ طاذ ِ‬ ‫ت صنْع ْم جثت َّوأت ِت ال َّص َّر ُب ِل َّص ٰز ِ ْ‬ ‫حط َّرِت َّوض َّاب ْ‬
‫ِ‬ ‫َّ ِ‬
‫ت َّو ًَّل ُتث ْ ُْیواْ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َّو ِإذا تطرظ ِت الصرب صنعم طاصت ِمدوا صٔب عتایب وو ِري ِ ْ‬ ‫ہ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ِ‬ ‫۔(لَلرمصی)‬ ‫اْل ْر َّب َّب ْي َّن ُع ْ‬
‫م‬ ‫ْ َّ‬
‫َّ ْ َّ‬ ‫ُ‬
‫ض ۺ‪6‬ۺ‬ ‫َّ‬
‫ال ۺ‪ 6‬ۺرفس ۺرکان ۺ‪ ،‬ۺرواہن ۺوہان ۺ‪،‬دصمر(ااعتفؽ)(امدہ ۺرلح ۺ‪،‬حیحص) ۺ۔ ۺأح ِ‬ ‫حل لغات‪ِ :‬إ ْر ِ ََّت ِ‬
‫ْ ٰ‬
‫أن ُی َّو ِظ َّ ِر‪ 6‬ۺاضمرعۺ‬ ‫امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرکاغبئ ۺ ۺاس ۺےن ۺالبای ۺ(ااعفؽ ۺ)(امدہ ۺرضح‪،‬حیحص)۔ ۺ ِ‬
‫ْ َّ َّ َّ ُ‬
‫رعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺمیظعت ۺرکے(لیعفت)(امدہ ۺوظر‪،‬لتعم ۺاف ۺواوی)اْلب ِابر ِۃ‪ 6‬ۺاظمل‪،‬‬
‫َّ‬
‫ار۔ َّو ِل َّع ِب ٖي‪:‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺسج ۺےن ۺاس ۺےس ۺتبحمۺ‬ ‫زربدتس ۺ‪،‬وادح ۺ َّج ٰب ر ِ‬
‫َّ‬
‫ب‪6‬‬ ‫یک‪َّ ،‬و ِل َّ ِع(س) َّ ِول ًصا ۺتبحم ۺرکان ۺہتفیش ۺوہان‪،‬رگودیہ ۺوہان(امدہ ۺولع‪،‬لتعم ۺاف ۺواوی)۔ ُی ِذیْ ُ ِ‬
‫َّ‬
‫اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺالھگپات ۺداتی ۺےہ(ااعفؽ)(امدہ ۺذوب‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ ِ‬
‫ًل‬
‫ً‬ ‫ُ‬
‫َّی ُد ْو ِد‪6‬اضمرع ۺیفنمۺرعموػ ۺۺوادح ۺذمرکۺاغبئۺرسدارۺںیہنۺاتنبۺےہۺ‪َّ ،‬د َّاد (ؿ) ِد َّي َّاد ِۃۺرسدارۺ‬
‫ْ‬
‫اننب ۺ‪،‬ادتقار ۺاحلص ۺرکان(امدہ ۺوسد‪،‬لتعم ۺنیع ۺواوی)۔ َّمع ُم ْو ر ِد‪6‬امس ۺوعفمؽ‪،‬ومغمؾ‪،‬نیگمغ‬
‫َّ ً‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ان(ؿ)ھ َّواناۺ‬ ‫ان‪6‬امیضۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺذلیلۺوہایگۺ‪،‬ھ ِ‬ ‫(ؿ)(امدہۺعمد‪،‬حیحص)۔ھ ِ‬
‫َّ ْ َّ ُ‬
‫ْل ُد ْو ِد‪6‬وہۺصخشۺوجۺطنعاۺاحدسۺوہ‪،‬عمجۺ ُح ُد ر ِدۺ(ذمرکۺ‬ ‫ذلیلۺوہان(امدہۺوھؿ‪،‬لتعمۺنیعۺواوی)۔ا‬
‫ٓ‬
‫وؤمثن ۺبس ۺںیم ۺںاسکں ۺاامعتسؽ ۺوہات ۺےہ)۔ا ُد ْوا‪6‬لعف ۺارم ۺعمج ۺذمرک ۺ َّیلست ۺدو(اافملعلہ)(امدہۺ‬
‫ُْ‬ ‫َّ ْ َّ َّ ُ‬
‫وش‪،‬فین ۺرفموؼ)۔ال َّبذاذً ‪6‬امہمؿ ۺونازی ۺرکان‪،‬اشکدہ ۺرو ۺوہان۔أطذ ْوا‪6‬لعف ۺارم ۺعمجۺ‬
‫َّ‬ ‫َّ ْ‬
‫ل‪ 6‬ۺاناکیم‪،‬انرمادی۔ظ َّر ہ ِ‬
‫ی‬ ‫ذمرک ۺاحرض ۺمت ۺالیھپؤ ۺ(ااعفؽ)(امدہ ۺف‪،‬لتعم ۺالؾ ۺواوی)۔طذ ر ِ‬
‫ِظ ًری‪6‬ایضتف ۺرکان‪،‬امہمؿ ۺونازی ۺرکان ۺ(ض) ۺ(امدہ ۺرقي‪،‬لتعم ۺالؾ ۺاییئ)۔ َّد ِو ٰری‪:‬ربارب‪،‬‬

‫‪136‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ُ َّ ر َّ َّٰ‬ ‫َّٰ ر‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ث ۺ۔صزی‬ ‫ومہار۔ ُحط َّر رِۃ‪6‬ڑگاھ‪،‬عمج ۺ ُحط ر ِر‪،‬عمج ۺرسکم۔ ُجث ًِ ۺ‪ 6‬ۺالش ۺمسج ۺ‪،‬رمدہ ۺمسج ۺ‪،‬عمج ۺ َّجث ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ً‬
‫ت ْص ِز َّیً ‪6‬زعتتیۺرکان(لیعفت)(امدہۺزعي‪،‬لتعمۺالؾۺاییئ)۔ن َّص ر ِم‪6‬ۺاوٹن‪،‬ۺعمجۺأنْ َّص ر ِ‬
‫امۺعمجۺرسکم)‬

‫اےنپۺوٹیبںۺوکۺزنارۺیکۺوتیصۺرکےنۺاکۺایبؿ‬
‫(‪-)۱۳۷‬رتہمج ‪6‬ۺ۔بجۺزنارۺاکۺداینۺےکۺرھگۺےسۺٓارختۺےکۺرھگۺیکۺرطػۺرواہنۺوہےنۺاکۺوتقۺ‬
‫رقبی ۺوہا‪،‬وت ۺاےنپ ۺاچروں ۺوٹیبں ۺوک ۺاےنپ ۺاپس ۺالبای‪،‬اور ۺاؿ ۺےس ۺاہک ۺ‪6‬مت ۺاجؿ ۺول ۺا ے ۺریمےۺ‬
‫ڑلوک!ےب ۺکش ۺںیم ۺمت ۺےسدجا ۺوہرک ۺٓارخت ۺےک ۺرھگ ۺیک ۺرطػ ۺرواہن ۺوہراہ ۺوہں ۺاور ۺںیم ۺےنۺ‬
‫ںیہمت ۺاینپ ۺوتیص ۺایبؿ ۺرکےن ۺےک ۺےیل ۺیہ ۺالبای ۺےہ‪،‬وت ۺوج ۺابت ۺںیم ۺمت ۺےس ۺوہکں ۺاس ۺوک ۺوفحمظۺ‬
‫رکول ۺاور ۺریمی ۺوتیص ۺیک ۺاخمتفل ۺہن ۺرکو ۺ‪(،‬ورہن)وت ۺمت ۺرپ ۺریمی ۺاخمتفل ۺاک ۺوابؽ ۺانزؽۺ‬
‫وہاگ‪،‬ڑلوکں ۺےن ۺاہک ۺٓاپ ۺیک ۺوتیص ۺایک ۺےہ؟اے ۺامہرے ۺوادل!ریمی ۺوتیص ۺمت ۺولوگں ۺوک ۺہیۺ‬
‫ےہ‪،‬ہکۺ اہمتراوھچاٹۺڑبےۺیکۺمیظعتۺرکےۺ‪،‬اےۺریمےۺڑلوک!متۺولگۺربکتۺےسۺوچب‪،‬اسۺےیلۺہکۺ‬
‫ہی ۺڑبے ۺڑبے ۺاظوملں ۺوک ۺالہک ۺرکداتی ۺےہ‪،‬سج ۺےن ۺیھب ۺاس ۺ(ربکت)ےس ۺتبحم ۺیک ۺوہ ۺالہکۺ‬
‫وہایگاورۺطلغۺراہتسۺرپۺالچ‪،‬اےۺریمےۺوٹیب!متۺولگ ۺدسحۺےسۺوچب‪،‬اس ۺےیلۺہک ۺہیۺرزؼۺوک ۺاٹھگاتۺ‬
‫اورۺمسجۺوکۺالھگپۺاتۺےہ‪،‬اورۺاحدسۺیھبکۺرسدارۺںیہنۺوہاتۺےہۺاورۺوہۺومغمؾۺونیگمغۺوہرکۺیہۺرماتۺےہۺ‬
‫(ینعیۺدسحۺےکۺمغۺںیمۺٹھگۺٹھگۺرکۺرماجاتۺےہ)اورۺمتۺولگۺالچلۺےسۺوچب‪،‬اسۺےیلۺہکۺہیۺالیچلۺوکۺ‬
‫تبیصم ۺورپاشیین ۺںیم ۺڈااتل ۺےہ‪،‬اور ۺانقتع(ًانیقی)امدلاری ۺےہ‪،‬اے ۺریمے ۺوٹیب!یلیخب ۺےسۺ‬
‫وچب‪(،‬ارگۺمتۺااسیۺںیہنۺرکوےگ)وتۺوہ ۺںیہمتۺاہللۺاورۺولخمؼۺےس ۺدورۺرکدےۺ ی ۺ‪،‬اورۺسجۺصخش ۺےکۺ‬
‫زندکی ۺاس ۺاک ۺامؽ ۺریقح ۺوذلیل ۺوہا ۺاس ۺاک ۺاحؽ ۺااھچ ۺوہاگ‪،‬اور ۺاس ۺیک ۺابت ۺینس ۺاجےئ ۺ ی ۺ‪،‬اےۺ‬
‫ریمےۺوٹیب!ۺولوگںۺوکۺاھکانۺالھکۺرکۺیلستۺدوۺ‪،‬اشکدہۺرویئۺوکزایدہۺرکو‪،‬اورۺالسؾۺوکۺالیھپؤ‪،‬اورۺراتۺںیمۺ‬
‫امنزۺڑپوھۺاسۺاحؽۺںیم ۺہکۺولگۺوسرےہۺوہں‪،‬اےۺریمےۺڑلوک!اک یلۺےسۺوچب‪،‬اسۺےیلۺہکۺہیۺ‬
‫اناکیم ۺاک ۺببس ۺیتنب ۺےہ‪،‬ا ے ۺریمے ۺوٹیب!مت ۺہصغ ۺےس ۺوچب‪،‬اس ۺےیل ۺہک ۺہی ۺانرایگض ۺاک ۺببس ۺاتنبۺ‬
‫ےہ‪،‬اور ۺرہچے ۺیک ۺاشبتش ۺتبحم ۺاک ۺابثع ۺوہیت ۺےہ ۺ‪،‬اورہی ۺ(اشکدہ ۺرویئ)امہمؿ ۺیک ۺزیمابینۺ‬
‫رکےن ۺےس ۺرتہب ۺےہ‪،‬اور ۺسج ۺیک ۺابت ۺرنؾ ۺوہیت ۺےہ ۺاس ۺیک ۺتبحم ۺوابج ۺوہیت ۺےہ‪،‬اےۺ‬

‫‪137‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ریمے ۺوٹیب!ریمی ۺوتیص ۺیک ۺاخمتفل ۺتم ۺرکان‪،‬اور ۺمت ۺبس ۺاجؿ ۺولہک ۺںیم ۺےن ۺاانپ ۺامؽۺ‬
‫اہمترے ۺدرایمؿ ۺربارب ۺربارب ۺمیسقت ۺرکدای ۺےہاور ۺںیم ۺےن ۺمت ۺںیم ۺےس ۺرہ ۺاکی ۺاک ۺہصح ۺاینپ ۺاسۺ‬
‫اتکب ۺںیم ۺواحض ۺرکدای ۺےہ‪(،‬ینعی ۺھکل ۺرک ۺرھک ۺدای ۺےہ)وت ۺبج ۺمت ۺےھجم ۺریمی ۺربق ۺںیم ۺرھک ۺدو‪،‬اورۺ‬
‫اہمتریۺاگنوہںۺےس ۺریمیۺالش ۺاولھجۺوہاجےئ‪،‬اور ۺرعب ۺےکۺولگ ۺریمی ۺزعتتی ۺےکۺےیلۺ‬
‫ٓاںیئ ۺ‪،‬وت ۺاؿ ۺےک ۺےیل ۺریمے ۺاوٹن ۺذحب ۺرکو‪،‬اور ۺبج ۺرعب ۺےک ۺولگ ۺاہمترے ۺاپس ۺےسۺ‬
‫رتصخ ۺوہاجںیئ ۺوت ۺریمے ۺونےتش ۺاور ۺ ۺریمی ۺوتیص ۺرپ ۺرھبواس ۺرکان ۺاور ۺٓاسپ ۺںیم ۺڑلایئ ۺتمۺ‬
‫رکان۔(ایعمص)۔‬
‫ْ َّ َّ َّ َّٰ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ُ‬ ‫ػ ِ‬ ‫ات واللسا ِئ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫الد ِاد ُس ِِف اْلعای‬ ‫اب ٰ‬ ‫ا ِل َّب ُ‬
‫ُ‬ ‫ہ‬ ‫َّ َّ ہ َّ ُ ُ‬ ‫ُ َّ َّ‬
‫يل ِل َّـم ْج ُن ْون ص ٰد ل َّنا الـ َّْم َّجا ِن ْ َّی‪،‬ظال ھذا َّیس ْول ِ ْل َّول ِع ْن أ ِص ٰد‬ ‫(‪)۱۳۸‬ظ َّ‬
‫ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ ُ َّ َّ‬
‫َّ‬ ‫ہ َّ َّٰ ْ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫ُ‬ ‫الصظ َّ ُ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫ِ‬ ‫‪(.‬للمدتصِص)‬ ‫ء‬ ‫ّل‬
‫ٔب أ ْم ص َّٔب‬ ‫(‪ِ )۱۳۹‬ظيْل ِللظ َُّمن ما أظ َّبح و ْجوؽ !ظال‪ :‬أت ِصيْ ُب ھذاالنظش ص ٰ ِ‬
‫َّ َّٰ‬
‫ُ‬ ‫ِ‬ ‫؟(للَشیِب)‬ ‫اش‬ ‫الن ِ‬
‫ظ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ہ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ر‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫اجً طظال‪ً :‬ل أ ِص ٰد ھذال َّي ْو َّم ِم ْن‬ ‫(‪َّ )۱۴۰‬جل َّس اإل ْدعنْ َّد ُر َّی ْو ًما طـ َّـُم ُرط َّع إليْي َّح َّ‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ َّٰ ُ ْ‬
‫۔(لّلبذيوی) ِ‬ ‫ْ‬
‫أی ِام مل ِعی‬
‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬
‫الذ ْص ِر‪ِ :‬‬ ‫َّ ر‬ ‫َّ ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّ َّ َّ‬
‫(‪ )۱۴۱‬ر ِو َّی أن أبا ال ْص َّت ِاھ َّي ًِ م ٰر ِبدع ِان وراؼ ط ِإذا ِ َّعتا رب ِ ِطيْ ٖي بيْت َّ ِم َّن ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫ِ َّما ل ـ ْـم َّیع ْن ِم ْن َّو َّا ل َّوا ز ِاج ر ِر‬ ‫ل ْن ت ْر ِج َّع األنْط ُس ص ْن ض ِٰي َّو َّا‬
‫ر ِػ‬ ‫ال َّو ِد ْد ُت أ َّٰن ٗي ْل ب ِن ْ‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫ظ‬ ‫ط‬ ‫واس‬
‫ُ‬
‫ن‬ ‫یب‬ ‫أل‬ ‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ا‪،‬طظيْ َّ‬
‫ِ‬
‫َّ َّ َّ َّ ْ ہ َّ َّ‬
‫طظال ِل ـ ـ ـ ــمن ھذ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫(للسرسوذی) ِ‬ ‫ی‬ ‫ِذ ْصر ْ‬
‫َّ ْ ْ ْ َّ ْ ُ ْ ْ َّ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ِ َّ َّ َّ ُ ٰ ْ‬
‫َّ‬
‫ال‪ِ:‬‬ ‫( َّ‪َّ )۱۴۲‬ظال رجل ِألظ ُ ِليد ِس اْل ِعي ِم ‪ً:‬ل اد َِتیح أو أت ِلػ روحؽ ‪،‬طظ ِ‬
‫َّ ْ َّ‬ ‫َّ َّ َّ ْ َّ ْ ُ َّ ٰہ ْ َّ ْ ْ‬
‫اْلظ َّد ِم ْن ظل ِبؽ َّ۔(للضزال) ِ‬ ‫وأنا ًل أ ِد َِتیح حت أخ ِرج ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬
‫اِن‪،‬طظال‪ِ ِ:‬بال َّو ْج ِي‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫(‪َّ )۱۴۳‬د َّخ َّل ُذ ْو َّذنْب َّص ۂب ُدلْ َّسان طظال ل ٗي ِبأ ٰی َّو ْجي َّتلظ ِ ْ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ٗ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ ُ ُ ْ ْ َّ ْ َّ ْ َّ ُ ِ َّ َّ ُ ٗ َّ ْ َّ ُ َّ َّ َّ‬ ‫َّٰ ْ َّ ْ‬
‫ال ِذی أل ِظی ِب ٖي اّلل وذ ِنـ ـ ـ ـو ِیب ِإلي ِي أص ِش ـ ـ ـ ـ ـم و ِص ِظا بي أعَب ‪،‬طصط ـ ـ ـ ــا صن ِي‪ِ.‬‬ ‫ْ‬
‫(للمدتصِص) ِ‬

‫‪138‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ َّ َّ َّ ٗ َّٰ َّْ‬
‫الد ْْی ِۃ طظال لي ِإما أن‬ ‫رأی اإل ْد َّعنْ َّد ُر َّر ُج ًّل ُح ْد َّن ْاإل ْدـ ــم َّظبيْ َّح ٰ‬ ‫(‪َّ )۱۴۴‬‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّ‬
‫تض ِٰ َّْی ِإ ْدـ َّـم َّؽ أ ْو ِد ْ َّْیتؽ ‪(.‬للضزال) ِ‬
‫ُ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ ٰ‬
‫(‪ )َّ ۱۴۵‬تعل َّم َّر ُج رل ِ َّصنْ َّد ص ْب ِد الـ َّْم ِل ِؽ ِبعّلم ذھ َّب ِب ٖي َّع ٰل َّمذھب طظال َّ ل ٗي‬
‫َّ ٰ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ ْ ْ َّ َّ ٗ ْ ُ َّ ْ ْ َّ َّ ُ َّ ُ َّ َّ َّ‬
‫ِس َّیا أ ِم ْ َّْی الـ ُـم ْو ِم ِن ْ َّی !ا ِل ِت‬ ‫ال ِإبْ ُن َّن ْط ِ ْ‬ ‫وظد أصجبي ِإبن من أنت یا ضّلم!طظ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ہ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫ہ َّ ْ ْ‬ ‫ْ‬
‫ِنل ُت ِب َّوا ھذا الـ َّـمظ َّص َّد ِمنْؽ ‪،‬ظال َّر َّدظ َّت۔ أخذ ھذاال َّـم ْص ہین ِإبْ ُن د َّر یْد‬
‫َّ َّ َّ‬
‫طظال ۔ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّٰ ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ِط ِإن َّـُم َّال َّـم ْر ُء ِبط ْز ِل ِح ِٰدـ ـ ـ ٖ ِـي ِ‬ ‫ع ْن ِإبْ َّن َّم ْن ِذ ْى َّت َّوع ْن ُم َّو ِ ٰد ًبا‬
‫ْ‬ ‫ْ ُ ٰ ْ ُ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّ‬ ‫َّ‬
‫ی تع ِ ٰر ُم ٗي ِل َّنط ِد ٖ ِي ِ‬ ‫ِ ِمثل ال ِذ‬ ‫َّوليْـ َّـس َّم ـ ْـن تـع ِ ٰر ُم ـ ٖـي ِل ــض ـ ـ ـ ـ ْ ِ ِ‬
‫ـْی ٖ ِہ‬
‫َّ ر‬ ‫َّ ْ َّ‬
‫ات‪6‬عمج ۺؤمثن ۺاسمل ۺاہکین‪،‬ہصق‪،‬رواتی ۺ‪،‬اوٹسری‪،‬وادح ۺ ِحع َّای ًِ۔‬ ‫ْلع َّای ُ ِ‬‫حل لغات‪:‬ا ِ‬
‫َّ ْ َّ ر َّ َّٰ ُ ُ ْ ً‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّٰ َّ‬
‫ن جنوناۺ‪6‬ۺدویاہنۺوہانۺ‬ ‫اللسا ِئػ‪َ:‬جع معسسج ۺےسۺااسبنطۺدیپاۺوہ‪،‬وادح ۺل ِسيط ًِ۔ج ِ‬
‫َّ َّٰ ر‬ ‫َّ‬
‫اشۺ‬
‫ی(عمج ۺرسکم) ۺ۔نظ ِ‬ ‫‪،‬اپلگ ۺوہان(امدہ ۺج‪،‬اضم ف ۺالثیث) ۺ‪ ،‬ۺتفص ۺ َم ْج ُى ٌْونٌ ۺ‪،‬عمج ۺ َِّما ِن ْ ُ ِ‬
‫‪6‬انؾ ۺو ریہ ۺدنکہ ۺرکےن ۺواال ۺ‪،‬رگن ۺورونغ ۺرکےن ۺواال‪،‬رٹنیپ۔ َو َّعاقٌ ۺ‪6‬اکذغ ۺاسز ۺ‪،‬اکذغ ۺرفوش‪،‬اترجِۺ‬
‫ْ‬
‫بتک۔ َػ ِاحغٌ‪6‬داکمھےنۺواال‪،‬عمجۺ َػ َو ِاح ٌُغحمؼ مکؿغ۔ َّمظ َّص ر ِد‪6‬ہگج‪،‬ٹیسۺ‪،‬ۺچنیبۺ‪،‬ۺوصہفۺعمجۺ‬
‫َّ ُ‬
‫س‪6‬مہفۺ۔‬ ‫َّمظ ِاص ِدۺعمجۺیہتنمۺاومجع۔ ِح ٰر ِ‬

‫اٹھچۺاببۺاہکوینںۺاورۺوفیطلںۺےکۺایبؿۺںیم‬
‫(‪)۱۳۸‬ـ رتہمج‪6‬۔ۺاکیۺدویاےنۺےسۺاہکۺایگۺ‪6‬ںیمہۺاپولگںۺیکۺدعتادۺاتبؤ‪،‬اسۺےنۺاہکۺہیۺاکؾۺھجمۺرپۺ‬
‫م‬
‫درازۺوہاجےئۺاگۺ‪،‬نکیلۺںیمۺلقعۺدنموںۺوکۺامشرۺرکۺاتکسۺوہں۔( سیعصی)‬
‫(‪ )۱۳۹‬ۺامقلؿ ۺمیکح ۺےس ۺاہک ۺایگ‪6‬اہمترا ۺرہچہ ۺانتک ۺدبوصرت ۺےہ!اس ۺےن ۺاہکایک ۺمت ۺاسۺ‬
‫شقن ۺیک ۺوہج ۺےس ۺھجم ۺرپ ۺبیع ۺاگلےت ۺوہ‪،‬ای ۺوصرت ۺانبےن ۺواےل ۺرپ ۺ(بیع ۺاگلےت ۺوہ)۔‬
‫(رشیشی)‬

‫‪139‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫(‪-)۱۴۰‬ادنکسر(ابداشہ)اکی ۺدؿ ۺ(اےنپ ۺدرابر)ںیم ۺاھٹی‪،‬وت ۺاس ۺےک ۺاسےنم ۺوکیئۺ‬
‫احتج ۺشیپ ۺںیہن ۺیک ۺیئگ ۺ‪،‬وت ۺاس ۺےن ۺاہک ۺںیم ۺاس ۺدؿ ۺوک ۺاینپ ۺتنطلس ۺےک ۺدونں ۺںیم ۺےس ۺامشرۺ‬
‫تشت‬
‫ںیہنۺرکوںۺاگۺ۔(ا ھی)‬
‫(‪-)۱۴۱‬ایبؿ ۺایکۺایگۺےہ‪6‬ہکۺاوبۺااتعلہیہۺ(اشرع)اترجۺبتکۺےکۺاپسۺےسۺزگراۺ‪،‬وتۺااچکنۺاسۺیکۺ‬
‫رظن ۺاتکب ۺےک ۺاکی ۺرعش ۺرپ ۺڑپی ۺ۔(‪ )۱‬ولگ ۺاےنپ ۺسفن ۺیک ۺرمگایہ ۺےس ۺرہ ۺزگ ۺابز ۺںیہن ۺٓاےتکسۺ‬
‫‪،‬بجۺکتۺہکۺاںیھنۺںیمۺےسۺوکیئۺاںیھنۺڈاےنٹنۺواالۺہنۺوہ۔وتۺ(اوبااتعلہیہ)ۺےنۺاہکۺ‪6‬ہیۺرعشۺسکۺاکۺ‬
‫ےہ؟وتۺاہگایگۺاوبۺوناسۺاک(رعشۺ)ےہ‪،‬وتۺاسۺےنۺاہکۺںیمۺہیۺدنسپۺرکاتۺوہںۺہکۺہیۺرعشۺریمیۺٓادیھۺ‬
‫اشرعیۺےکۺدبہلۺریماۺوہاتۺۺ۔(رطوطیش)‬
‫(‪-)۱۴۲‬ادیلقسۺمیکحۺےسۺاکیۺٓادیمۺےنۺاہکۺںیمۺٓاراؾۺںیہنۺرکوںۺاگۺبجۺکتۺہکۺںیمۺاہمتریۺ‬
‫اجؿۺہنۺےلۺولں(اہیںۺاو ال انۺایۺاًل انۺےکۺینعمۺںیمۺےہ)وت(ادیلقسۺمیکحۺ)ےنۺاہکاورۺ‬
‫ںیمۺیھبۺٓاراؾۺںیہنۺرکوںۺاگۺاہیںۺکتۺہکۺاہمترےۺدؽۺےسۺدسحۺوکۺاکنۺؽۺدوں۔(زغایل)‬
‫(‪-)۱۴۳‬اکیۺہنگۺاگرۺاکیۺابداشہۺیکۺابراگہۺںیمۺدالخۺوہاۺوتۺاسۺےنۺاسۺ(ہنگۺاگر)ۺےسۺاہکمتۺسکۺ‬
‫ھنمۺ ےسۺھجمۺےسۺےنلمۺٓاےئۺوہ‪،‬وتۺاسۺےنۺاہکۺاسۺھنمۺےسۺسجۺےسۺںیمۺاہللۺےسۺولمںۺاگۺ‪،‬اورۺ‬
‫ریمےۺانگہۺاسۺیکۺابراگہۺںیمۺزایدہۺڑبےۺںیہۺاورۺاسۺیکۺازاۺ(ٓاپۺیکۺازاۺےس)ۺۺزایدہۺڑبیۺےہ‪،‬‬
‫م‬
‫وتۺابداشہۺےنۺاےسۺاعمػۺرکدای۔( سیعصی)‬
‫(‪-)۱۴۴‬ادنکسرۺابداشہۺےنۺانؾ ۺےک ۺاابتعرۺےسۺاےھچۺاورۺریست‪،‬اعدتۺےکۺاابتعر ۺےسۺربےۺ‬
‫ٓادیمۺوکۺداھکیۺ‪،‬وتۺادنکسرۺےنۺاسۺےسۺاہکۺ‪6‬ایۺوتۺمتۺاانپۺانؾۺدبؽۺولایۺاینپۺاعدتۺوکۺدبؽۺدو۔(زغایل)‬
‫(‪-)۱۴۵‬اکی ۺٓادیم ۺےن ۺدبع ۺاکلمل ۺےک ۺاپس ۺایسی ۺوگتفگ ۺیک ۺسج ۺںیم ۺاس ۺےن ۺرہ ۺبتکم ۺرکف ۺوکۺ‬
‫اانپای(ینعی ۺتہب ۺایھچ ۺوگتفگ ۺیک)وت ۺدبع ۺاکلمل ۺےن ۺاس ۺےس ۺاہک ۺ‪6‬اس ۺاحؽ ۺںیم ۺہک ۺاس ۺوک ۺاس ۺیکۺ‬
‫وگتفگ ۺایھچ ۺیگل ۺ‪،‬ا ے ۺےچب ۺ!مت ۺسک ۺےک ۺڑلےک ۺوہ؟وت ۺاس ۺےن ۺاہک ۺںیم ۺاےنپ ۺٓاپ ۺاک ۺاٹیب ۺوہں ۺا ےۺ‬
‫اریمۺاوملنینمۺ!سجۺیکۺوہجۺےسۺںیمۺےنۺٓاپۺیکۺابراگہۺںیمۺہیۺاقمؾۺاحلصۺایکۺ‪،‬دبعۺاکلملۺےنۺاہکۺ‬
‫وتےنۺچسۺاہک۔‬
‫ایسۺینعمۺوکۺانبۺدردیۺےنۺایلۺےہ‪6‬‬

‫‪140‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫(‪-)۱‬وت ۺاہک‪6‬مت ۺسج ۺےک ۺاچےہ ۺڑلےک ۺوہ ۺ(نکیل)اب ۺادب ۺروہ ۺ‪،‬اس ۺےیل ۺہک ۺااسنؿ ۺاینپ ۺلقع ۺیکۺ‬
‫تلیضفۺےسۺاچہپانۺاجاتۺےہۺایدنلبۺوہاتۺےہ(اہیںۺیرطعۺایۺیصرػۺذحموػۺےہ)‬
‫(‪-)۲‬اورۺوہۺصخشۺسجۺیکۺزعتۺمتۺدورسےۺیکۺوہجۺےسۺرکےتۺوہ‪،‬اسۺصخشۺیکۺرطحۺںیہنۺےہۺ‬
‫سجۺیکۺزعتۺمتۺاسۺیکۺذاتۺےکۺاابتعرۺےسۺرکےتۺوہ۔‬
‫ْ َّ ْ َّ َّ ٰ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ُ‬ ‫َّ ُ ر َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ٗ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ُ َّ‬
‫اّلل ِإن ص ِلمت أ ِِن لؽ أسوع‬ ‫ال أدألؽ ِب ِ‬ ‫(‪)۱۴۶‬رجل ض ِزب صلي ِي موًلہ طظ‬
‫ٗ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َّ َّ ْ ُ َّ ٰ َّ َّ ُ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫ِمنؽ ِ ِّلل طاصػ ص ِین صطا اّلل صنؽ طصطا صني ۔(للمذتصِص) ِ‬
‫اب َّط ُظ ٰد َّم َّب ْیَّ‬ ‫ج ُ‬ ‫اْل َّ‬ ‫َّ َّ ْ ْ َّ ْ َّ ُ َّ ً َّ ہ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ ُ َّ ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اإلدعندر یوما َّصٔب َت ِت مـملع ِت ٖي وظد ر ِط َّع ِ‬ ‫ان َّ ِ‬ ‫(‪)۱۴۷‬ع‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َّی َّدیْ ِي ِل ٰرص طأ َّم َّر ِب ُرل ِب ٖي طظال أ ٰی َّوا الـ َّـم ِلؽ! إ ِِن َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ْسظ َّ ُت َّولـ ْـم َّی َّع ْن ِ ْل ذ ْو َّو رۃ ِِف‬ ‫ِ‬
‫ال ْاإل ْد َّعنْ َّد ُر ًَّل َّج َّر َّم أ َّٰن َّؽ ُت َّر ٰل ُب َّو ًَّل َّی ْس ُلبُ‬ ‫َّٰ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ُ ْ َّ َّ ْ ْ َّ َّ َّ‬
‫السظ ًِ و ُلـ ْـم یسل َّبوا ظل ِ ُیب ‪،‬طظ ِ‬
‫ِ‬ ‫۔(للضزال)‬ ‫ہ‬‫لرل َّب َّوًل ُیر یْد ٗ‬ ‫َّظلْ ُب َّؽ ا ٰ‬
‫ال َّأ ْصسناَّ‬ ‫َّ َّ ْ َّ ْ ُ ِ ْ ُ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ً َّ ْ َّ ُ َّ َّ ً َّ َّ َّٰ ُ ْ ٰر َّ َّ َّ‬
‫ظ عرما طمر ِب ٖي جن ِدی طظ َّ ِ‬ ‫َّ‬ ‫(‪)۱۴۸‬عان ِإبر ِاھيم بن أ َّدھم یوما َیط‬
‫الد ْو ِط طسأسأ َّر َّأد ٗي‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اح ُب ٗي طأخذ َّی ْض ُب ٗي ب ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ہ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِم ْن ھذا ال ِصن ِب ‪،‬طظال ماأم َّر ِ ِْن ر ِ‬
‫الر ُج ُل َّو َّم َّ‬ ‫اْب َّج َّز َّٰ‬ ‫اّلل َّط ْ َّ‬ ‫َّ َّ َّ ْ ْ َّ ً َّ ً َّ َّ َّ‬
‫ِض ِ‬ ‫ِص ِ‬ ‫ْضب رأدا شا ِلـمـا ص‬ ‫وظال ِ ِإ ِ‬
‫ِ(للسرسوذی) ِ‬
‫َّ َّ ْ َّ ْ َّ ُ ْ ُ ْ َّ ُ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ہ َّ‬
‫ان ِْلاظان ِإذ ذاؽ ِإبْ رن‬ ‫َّ‬ ‫(‪)۱۴۹‬صاد اْل ِليطً الـمصت ِرم خاظان ِصن َّد مر ِز َّ ٖي وع‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ی أ ْح َّد ُن أ ْم َّ ِد ُار أ ِب ْيؽ ؟ طظال َّ‪:‬ما د َّام‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ال َّل ٗي َّالْـ ُـم ْص َّت ِر ُم َّدار ْ‬ ‫ُ ٗ َّ ْ َّ ْ ُ َّ َّ َّ‬
‫ِ َّإدـمي ْ الطتح ‪،‬طظ َّ َّ َّ ِ‬
‫أ ِم ْ ُْی الـ ُـم ْو ِم ِن ْ َّی ِ ِْف َّد ِار أ ِ ْیب ط ِو َّی أ ْح َّد ُن ‪(.‬لسائػ الـملوؽ) َِّ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َّ‬ ‫َّ َّ ْ‬
‫(‪َّ )۱۵۰‬و َّظ َّال الـ َّ ُـم ْص َّت ِر ُم ِللطتْح َّوص َّٔب َّی ِد ٖہ خاتـ ُـم َّیاظ ْو َّت أ ْحـ َّـم َّر ِ ِْف ض َّای ًِ‬
‫َّ ْ ٰ‬
‫ال َِّن َّص ْم‪:‬ال َّي ُد ال ِ ْ‬ ‫ْ ُ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ ہ َّ ِ ْ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫‪(.‬للضزال) ِ‬ ‫َّ‬ ‫ت ِطيْ َّوا‬ ‫اْلد ِن أرأی َّت أحدن ِمن ھذا اْلِات ِـم ؟طظ‬
‫َّ ْ َّ َّ ر‬ ‫ُ‬
‫حل لغات‪6‬أ ْس َّو ِع‪6‬زایدہ ۺرفامربدار(امدہ ۺوطع‪،‬لتعم ۺنیع ۺواوی)۔مـملع ًِ‪ 6‬ۺتنطلس۔‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ر‬ ‫اب‪6‬رپدہ‪،‬عمجۺ ُ‬ ‫َّ ْ‬
‫بۺ‪6‬ۺوسیل‪،‬‬ ‫صۺ‪6‬وچرۺ‪،‬عمجۺل ُر ْو رص ۔ۺ ُرل ر ِ‬ ‫ح ُج رب َجع معس۔ ِل ٰ ِ‬ ‫ُ َّٰ‬ ‫ِ‬ ‫ْل َّج ُ‬ ‫ِ‬ ‫ا‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬
‫ب‪6‬اضمرع ۺوہجمؽ ۺوادح ۺذمرک ۺاحرض ۺمت ۺوسیل ۺدےی ۺاجؤ ۺےگ ۺ(لیعفت)‬ ‫ب ۺ۔ترل ُ ِ‬ ‫وادح ۺالر ِليْ ُ ِ‬
‫ُ ر‬ ‫َّ‬
‫ی‪ 6‬ۺوفیجۺ‬ ‫(امدہ ۺبلص‪،‬حیحص)۔ع َّر ر ِم ۺ‪6‬ابغ ۺ‪،‬اوگنر ۺیک ۺلیب ۺ‪،‬اوگنر‪،‬عمج َّۺع ُر ْوِممع معس۔ ۺ ُجنْ ِد ٰر ِ‬
‫ط ۺ‪6‬وکڑا ۺ‪ ،‬ۺعمجۺ‬ ‫اب ۺ ۺعمج ۺرسکم۔ َّد ْو ر ِ‬ ‫ب‪6‬اوگنر ۺ‪،‬عمج ۺأ ْص َّن ر ِ‬ ‫اپسیہ‪،‬وفج‪،‬عمج ۺ ُح ُى ْوصٌ ۺعمج ۺرسکم۔ ِص َّن ر ِ‬
‫‪141‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ر َّ َّ َّ َّ‬
‫ٌ ۺ‪6‬رس ۺاکھجان ۺ‪(،‬رابیع ۺرجمد ۺاضم ف ۺرابیع) ۺ۔ ِإْبج ِز‪6‬امیض ۺرعموػۺ‬ ‫اط ۺ۔سأس ِأ َّرأدي‬ ‫أ ْد َّو ِ‬
‫َّ‬
‫اد‪6‬امیضۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺاسۺ‬ ‫وادحۺذمرکۺاغبئۺوہۺرکۺایگۺ(ااعفنؽ)ۺ(امدہۺرجح‪،‬حیحص)۔ص َّ ِ‬
‫َّ َّ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬
‫ادۺ(ؿ)ۺ ِص َّي َّاد ِۃۺامیبرۺرپیسۺرکانۺ(امدہۺوعد‪،‬لتعمۺنیعۺواوی)ۺ۔ۺخا رَِت‪6‬رہم‪،‬رہمۺ‬ ‫ےنۺایعدتۺیکۺ۔ص َّ ِ‬
‫َّ‬
‫رکےنۺاکۺٓاہلۺ‪،‬عمجۺخ ِ ُِ‬
‫واَت عمجۺرسکم۔‬
‫(‪-)۱۴۶‬رتہمج‪-6‬اکی ۺٓادیم ۺرپ ۺاس ۺاک ۺٓااق ۺہصغ ۺوہا ۺوت ۺاس ۺ(ٓادیم)ےن ۺاہک ۺںیم ۺٓاپ ۺےس ۺاہلل ۺیکۺ‬
‫مسقۺدےۺرکۺوپاتھچۺوہںۺارگۺٓاپۺاجےتنۺںیہۺہکۺںیمۺٓاپۺاکۺزایدہۺرفامربدارۺوہںۺہبۺةسنۺاسۺےکۺ‬
‫انتج ۺٓاپ ۺاہلل ۺےک ۺرفربدار ۺںیہ ۺوت ۺٓاپ ۺےھجم ۺاعمػ ۺرکدںی ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺٓاپ ۺوک ۺاعمػ ۺرکدے ۺاگۺ‬
‫م‬
‫‪،‬وتاسۺ(ٓااق)ےنۺاےسۺاعمػۺرکدای۔( سیعصی)‬
‫(‪-)۱۴۷‬ادنکسرۺاکیۺدؿۺاےنپۺتختۺتنطلسۺرپۺاھٹیۺوہاۺاھت‪،‬اورۺرپدہۺااھٹۺدایۺایگۺاھتۺ‪،‬وتۺاسۺےکۺ‬
‫اسےنمۺاکیۺوچرۺوکۺشیپۺایکۺایگ‪،‬وتۺادنکسرۺےنۺاےسۺوسیلۺدےنیۺاکۺ مکۺدایۺوتۺاسۺ(وچر)ےنۺاہکۺۺا ےۺ‬
‫ابداشہۺ!ےبکشۺںیمۺوچریۺیکۺےہۺ(نکیل)ریمےۺدؽۺںیمۺوچریۺیکۺوخاشہۺںیہن ۺیھتۺۺاورۺہنۺ‬
‫ریمےۺدؽۺےنۺاس ۺوکۺاچاہۺاھت ۺوتۺادنکسرۺےنۺاہکۺًانیقی ۺالبۺہبشۺمتۺوک ۺوسیلۺدیۺاجےئۺ یۺاورۺاہمتراۺدؽۺ‬
‫وسیلۺوکۺںیہنۺاچےہۺاگۺاورۺہنۺاسۺاکارادہۺرکےاگۺ۔(زغایل)‬
‫(‪-)۱۴۸‬اربامیہۺنبۺادمہۺاکیۺدؿۺاوگنرۺیکۺلیبۺیکۺرگناینۺرکۺرےہۺےھتۺوتۺاؿۺےکۺاپسۺےسۺاکیۺ‬
‫وفیج ۺزگرا ۺوت ۺاس ۺےن ۺاہک ۺ‪،‬مہ ۺوک ۺاس ۺاوگنر ۺںیم ۺےس ۺدو‪،‬وت ۺاربامیہ ۺنب ۺادمہ ۺےن ۺاہک‪6‬ھجم ۺوک ۺاس ۺےکۺ‬
‫امکل ۺےن(دےنیاک) مک ۺںیہن ۺ ۺدای ۺےہ ۺ‪،‬وتوہ ۺ(وفیج)اںیھن ۺوکڑے ۺےس ۺامرےن ۺاگل‪،‬وت ۺاربامیہ ۺنبۺ‬
‫ادمہ ۺےن ۺاانپ ۺرس ۺاکھج ۺایل ۺ‪،‬اور ۺاہک ۺاس ۺاظمل ۺرس ۺرپ ۺامر ۺسج ۺےن ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺیک ۺانرفامین ۺیک ۺےہ ۺ‪،‬وت ۺوہۺ‬
‫(وفیجۺ)رمدۺ(امرےنۺےس)ابزٓاایگۺاورالچۺایگ۔(رطوطیش)‬
‫(‪-)۱۴۹‬ہفیلخ ۺمصتعم ۺےن ۺاخاقؿ ۺےک ۺامیبر ۺوہےن ۺرپ ۺاس ۺیک ۺایعدت ۺیک ۺاوراخاقؿ ۺاک ۺاس ۺوتقۺ‬
‫اکیۺڑلاکۺاھت ۺسجۺاکانؾۺحتفۺاھتۺ‪،‬وتۺمصتعمۺےنۺاسۺےسۺاہکۺ‪،‬ریماۺرھگۺزایدہ ۺااھچۺےہۺای ۺریتےۺابپۺاکۺ‬
‫رھگ؟وت ۺاس ۺےن ۺاہک ۺبج ۺکت ۺاریم ۺاوملنینم ۺریمے ۺابپ ۺےک ۺرھگ ۺںیم ۺںیہ ۺوت ۺیہی ۺزایدہ ۺااھچۺ‬
‫ےہ۔(اطلفئۺاولملک)‬

‫‪142‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫(‪-)۱۵۰‬مصتعم ۺےن ۺحتف ۺےس ۺاہک ۺاس ۺاحؽ ۺںیم ۺہک ۺمصتعم ۺےک ۺاہھت ۺںیم ۺرسخ ۺایوقت ۺیک ۺاہنتیۺ‬
‫وخوصبرتۺاوگنیھٹۺیھت‪،‬ایکۺمتۺےنۺاسۺاوگنیھٹۺےسۺزایدہۺوخوصبرتۺوکیئۺزیچۺدیھکیۺےہۺ‪،‬وتڑلےکۺ‬
‫ےنۺاہک‪6‬اہں‪،‬وہۺاہھتۺسجۺںیمۺہیۺاوگنیھٹۺےہ(وہۺاوگنیھٹۺےسۺزایدہۺوخوصبرتۺےہ۔(زغایل)‬
‫ْ َّ ْ َّ َّٰ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ‬ ‫اْل َّد ُن َّو ْ ُ‬ ‫ال ْ َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫اّلل ب ِن ج َّصطر ِإنؽ ظد أْسطت ِبب َّذ ِل‬ ‫ِ‬ ‫اْل َّد ُ ْ ُی ِل َّص ْب ِد‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫(‪ )۱۵۱‬ظ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ی‪،‬إن اّلل ص ٰو َّد ِ ِْن أ ْن َّی َّتطز َّل ص َّٰٔب َّوص َّو ٰدت ٗي أ ْن‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫ـال طظال ِ‪:‬بأ ِ ْیب أ َّنْ ُت َّمـا َّو َّأ ِٰم‬ ‫ِ‬ ‫َّالـ َّْم‬
‫ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ‬
‫اػ أ َّ ْن أ ِظس َّع ال َّص َّادۃ ط َّيظس َّع ص ِ ٰ َّین ص َّادت ٗي ‪( .‬للَشیِب) ِ‬ ‫أ َّت َّط َّٰز َّل َّص ۂب َّص ْبدہ َّطأ َّخ ُ‬
‫ِٖ‬
‫ال إبْ ُن َّمنْ‬ ‫ُ َّ َّ َّٰ َّ ُ ً َّ َّ ٰ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫(‪)۱۵۲‬ـ ـ حعی أن رجّل تعل ــم بی یدی الــمـامون طأحدن ‪،‬طظ‬
‫َّ ْ َّ َّ َّ ِ ْ ُ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ُ ْ ْ َّ َّ َّ ِ ْ َّ َّٰ َّ ُ ْ َّ َّ ْ ِ َّ َّْ‬
‫أنت ؟ظال ِإبن األد ِب یا أ ِمْی الــمو ِم ِنی !ظال ِنصم الندب ِإنتد ِبت ِإلي ِي‬
‫(لّلبذيوی) ِ‬
‫ْ‬ ‫ُ ُ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫(‪َّ )۱۵۳‬ل ِظ َّی َّھ ُار ْون ٰ‬
‫ُ‬
‫طی‬ ‫اِئ ِ ِْف ب ْصض سر ِظ ٖي طوظػ صلي ِي وَت َّ‬ ‫َّ ِ‬ ‫د‬ ‫ع‬ ‫ِ‬ ‫ال‬ ‫د‬ ‫الر ِذ ْ‬
‫ي‬
‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬
‫ال أ َّنا ِ َُّب ْْی َّیاأ ِم ْ َّْیالْـ ُـم ْو ِم ِن ْ َّی َّو َّل ْو َّلـ ْـم أ ِج ْد ِم ْن ََّـ ْـمر ِۃَّ‬ ‫ظ‬‫‪،‬ط‬ ‫ي‬ ‫ٖ‬ ‫ل‬‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ح‬ ‫ب ُد َّوالي َّص ْن َّ‬
‫ِٖ‬
‫ان ہذ ِل َّؽ َّع ِاطياً‬ ‫َّ ْ ُ ْ ْ َّ َّ َّ َّ‬ ‫ِ ْ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّ َّ ُ ْ ْ ُ ُ‬
‫وػ أ ِم ِْی ال ــمو ِم ِنی لع‬ ‫األد ِب ِإًل ما ِوھب اّلل ِل ِمن وظ ِ‬
‫ِ‬ ‫۔(للَشیِب)‬ ‫ا‬ ‫ب‬ ‫ُُمْ َّتد ً‬
‫ِ‬
‫ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ َّ َّٰ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ر‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ارم ِ ِْف ج ِامع البص ِۃ طظال لي لصلؽ‬
‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫(‪)۱۵۴‬لسمَّ رج ْل ظيْ َّس بن ص ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ٰ َّ‬
‫رج ْع طل ْد ُت ِب ٖي‬ ‫خاس ْرت أن تل ِسم د ِيد ِب ِ ْین ت ـ ِِميْم ‪،‬ظال نص ْم طظال ِإ ِ‬
‫(للسرسوذی) ِ‬
‫ہ‬ ‫ر‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ر‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ‬
‫(‪ )۱۵۵‬ـ ظال َّر ُج رل ِ ِإلبْ ِن ص َّييْ َّنً ال ـ ُْم َّز ُاح ُد ٰنً ‪،‬طظال ُد ٰ ِنً َّول ِع ْن لـ َِّم ْن‬
‫ِ‬ ‫۔(للثصالیب)‬ ‫ِ‬
‫ي‬ ‫َُیْد ُن ٗ‬
‫ِ‬
‫ال َّی َّاأم ْ َّْی ال ُـم ْومن ْیَّ‬ ‫َّ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ ُ َّ َّ ٰ ُ َّ ْ َّ َّ ہ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫ػ تری دارنا ؟طظ‬ ‫( َّ‪)۱۵۶‬أبو صيناء ظال لي الــمتو ِعل عي‬
‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُٰ‬ ‫َّ ْ ُ َّٰ َّ َّ ْ ُ ْ َّ ٰ ُ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬
‫الدنْ َّيا َّوأنْ َّت ت ْب ِ ِین الدنْ َّيا ِ ِْف د ِارؽ ‪َّ ،‬وظ ْد نش َّم‬ ‫الد ْو َّر ِِف‬ ‫الناس یبنون‬ ‫ُ‬ ‫رأیت‬
‫َّ‬ ‫ہ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫َّ‬ ‫َّب ْصض األ َّد َّب ِاء ِ ِْف ھذاالـ َّْم ْص ہین ۔ ِ‬
‫َّٰ‬ ‫ُ َّ ُ َّ‬ ‫ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّٰ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ ر ُ َّ‬
‫ار ِ‬‫الد ِ ِ‬ ‫الد َّار ِ ِْف دنْ َّياؽ أ ْم دنْ َّياؽ ِِف‬ ‫َّو ِ ْل َّم ْدىلً َّب ِْصد ط َّص ِاجل ِ ْین ِب ِإخب ِاری ِبنيت‬
‫ِ(من لسائػ الوزراء) ِ‬

‫‪143‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ ْ‬
‫ت‪6‬ۺامیضۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاحرضۺٓاپۺےنۺدحۺےسۺۺاجتوزۺایک‪( ،‬ااعفؽ)‬ ‫حل لغات‪:‬أْسط ِ‬
‫َّ َّ‬
‫ِن‪ 6‬ۺامیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےن ۺےھجم ۺاعدی ۺانبدای ۺےہ‪،‬‬ ‫(امدہ ۺرسػ‪،‬حیحص)۔ص ٰو َّد ِ ْ ِ‬
‫َّ َّٰ َّ َّ‬
‫ٔب ۺ‪6‬رہمابین ۺرکان ۺ‪(،‬لیعفت)(امدہ ۺلضف‪،‬حیحص)‬ ‫ل ص َّ ِ‬ ‫ز ِ‬ ‫(لیعفت)(امدہ ۺوعد‪،‬لتعم ۺنیع ۺواوی)۔ط ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫ب ۺ‪6‬امس ۺافلع ۺاقلب ۺامشر ۺ(ااعتفؽ)(امدہ ۺبسح‪،‬حیحص)۔لس َّ ِم ۺ‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرکۺ‬ ‫ُمْ َّت ِد ر ِ‬
‫َّ‬ ‫فع‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫اغبئ ۺاس ۺےنۺڑپھت ۺامرا‪،‬لس َّ ِم ۺ(ض)ل ْس ً ُِم ۺڑپھت ۺامران‪،‬رہچہ ۺرپ ۺامران(امدہ ۺ م ۺ‪ ،‬ۺحیحص)۔ َّی ْب ُن ْو ِن‪6‬ۺ‬
‫اء ۺ‪،‬انبان ۺ(امدہ ۺب‪،‬لتعم ۺالؾۺ‬ ‫ین ۺ(ض) ۺ ِب َّن ً ِ‬ ‫اضمرع ۺرعموػ ۺعمج ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺریمعت ۺرکےت ۺںیہ ۺ‪َّ ،‬ب ہ ِ‬
‫ُ‬
‫ار‪6‬ۺدصمر‪،‬ربخ‪،‬احدہث۔‬ ‫اییئ)۔د ْو ر ِرۺ‪6‬ۺعمجۺرسکم‪،‬رھگ‪،‬وادحۺ َّد ر ِ‬
‫ارۺ۔ ِإ ْخ َّب ر ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫ِفۺوہوت ۺینعمۺوکشش ۺرکانۺ‬ ‫نۺ‪6‬احتلۺوپانھچۺ(س)ۺَتْطیۺاک ۺہلص ۺِ ِ‬ ‫ي ص ِْ‬ ‫ونٹ‪)۱( 6‬ح ِط ِ‬
‫َّْ‬ ‫َّ‬
‫نۺتغلۺںیمۺںیہنۺےہۺدورسیۺابتۺہیۺہکۺارگۺَتطیۺ‬ ‫ےہۺاحتلۺوپانھچۺںیہنۺےہۺاورۺاسۺاکۺہلصۺص ْ ِ‬
‫َّ‬
‫طیۺٓااتۺویکںۺہکۺاسۺ‬ ‫یھبۺامانۺاجےئۺوتۺہیۺامیضۺاکۺہغیصۺںیہنۺےہۺاضمرعۺاکۺےہۺارگۺاضمرعۺٓااتۺوتۺَیْ َّ ِ‬
‫اکۺافلعۺذمرکۺےہۺایۺوتۺاتکتب ۺیکۺیطلغ ۺےہۺاسۺےیل ۺزایدہۺدرتسۺولعمؾ ۺیہیۺوہاتۺےہۺہک ۺ َّح ِط َّ ِ‬
‫ي‬
‫َّ‬
‫نۺوہۺاورۺاسۺاکۺینعمۺاحتلۺوپانھچۺےہۺواہللۺاملعۺابوصلاب۔‬ ‫ص ِْ‬
‫ػت‬
‫(‪ -)۱۵۱‬ۺرتہمج‪6‬رضحت ۺاامؾ ۺنسح ۺاور ۺاامؾ ۺنیسح ۺریض ۺاہلل ۺ ھما ۺےن ۺرضحت ۺدبع ۺاہلل ۺنبۺ‬
‫رفعج ۺریض ۺاہلل ۺہنع ۺےس ۺاہک‪6‬ےب ۺکش ۺٓاپ ۺےن ۺامؽ ۺےک ۺرخچ ۺرکےن ۺںیم ۺدح ۺےس ۺاجتوز ۺایک ۺ‪،‬وتۺ‬
‫رضحتۺدبعۺاہللۺنبۺرفعجۺےن ۺاہک‪6‬ریمےۺامںۺابپۺٓاپۺدوونں ۺرپۺرقابؿۺ‪،‬ےبکشۺاہللۺاعتٰیلۺ‬
‫ےنۺےھجمۺاعدیۺانبدایۺےہۺہکۺوہۺھجمۺرپۺرہمابینۺرکےۺاورۺںیمۺےنۺاسۺیکۺابراگہۺںیمۺہیۺاعدتۺانبیلۺ‬
‫ےہۺہکۺںیمۺاسۺےکۺدنبوںۺرپۺرہمابینۺرکوںۺ‪،‬وتۺںیمۺڈراتۺوہںۺہکۺںیمۺاینپۺاعدتۺروکۺولںۺوتۺ‬
‫وہۺھجمۺےسۺاینپۺاعدتۺروکۺےلۺاگۺ۔(رشیشی)‬
‫(‪-)۱۵۲‬ایبؿۺایکۺایگۺےہ‪6‬ہکۺاکیۺۺٓادیمۺےنۺامومؿۺےکۺاسےنمۺوگتفگۺیکۺوتۺایھچۺوگتفگۺیکۺ‪،‬وتۺامومؿۺ‬
‫ےنۺاہک‪،‬متۺسکۺےکۺےٹیبۺوہۺ؟اس ۺےنۺاہکۺاےۺاریمۺاوملنینم!ںیمۺادبۺاکۺاٹیبۺوہںۺ‪،‬امومؿۺےنۺ‬
‫تشت‬
‫اہکۺ‪،‬ایکۺیہۺااھچۺبسنۺےہۺسجۺیکۺرطػۺوتےنۺةسنۺیکۺ۔(ا ھی)‬
‫(‪-)۱۵۳‬اہروؿۺردیشۺیکۺیسکۺراہتسۺںیمۺاامؾۺاسکیئۺےسۺالماقتۺوہیئۺ‪،‬وتۺوہۺاؿۺےکۺاپسۺڑھکےۺ‬
‫وہےئگۺ۔اورۺاؿۺاکۺاحؽۺوپاھچۺ‪،‬وتاامؾۺاسکیئۺےنۺرفامای‪6‬اےۺاریمۺاوملنین!ںیمۺریختیۺےسۺوہںۺ‬
‫ارگۺںیمۺادبۺاکۺلھپۺہنۺاپاتۺرگمۺیہیۺوجۺاہللۺاعتٰیلۺےنۺےھجمۺدایۺےہۺینعیۺریمیۺاخرطۺاریماوملنینمۺاکۺ‬
‫‪144‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ڑھکا ۺوہان ۺوت ۺرضور ۺیہی ۺاکیف ۺاور ۺاقلب ۺامشر ۺوہات ۺ(ینعی ۺریمے ۺملع ۺوادب ۺیک ۺوہج ۺےس ۺاریم ۺاوملنینۺ‬
‫ریمےۺاپسۺڑھکےۺوہےئۺںیہۺارگۺادبۺاکۺہلصۺےھجمۺرصػۺیہیۺاتلمۺوتۺیھبۺاکیفۺاورۺاقلبۺامشرۺاھتۺ‬
‫اور ۺںیم ۺاےنت ۺرپ ۺیہ ۺانقتع ۺرکاتیل ۺنکیل ۺہی ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺاک ۺلضف ۺےہ ۺہک ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺےن ۺادب ۺاک ۺہلصۺ‬
‫رصػۺیہیۺںیہنۺاطعۺایکۺہکلبۺاسۺےکۺالعوہۺیھبۺےہ)(رشیشی)‬
‫(‪-)۱۵۴‬اکیۺصخشۺےنۺسیقۺنبۺاعمصۺوکۺرصبہۺیکۺاجعمۺدجسمۺںیمۺامطہچنۺامراۺوتۺسیقۺنبۺاعمصۺےنۺ‬
‫اس ۺےس ۺاہک ۺاشدی ۺاہمترا ۺایخؽ ۺہی ۺےہ ۺہک ۺمت ۺینب ۺمیمت ۺےک ۺرسدار ۺوک ۺڑپھت ۺامر ۺرےہ ۺوہ ۺ؟اس ۺےن ۺاہکۺ‬
‫اہں‪6‬وتۺاسۺےنۺاہکۺولٹۺاجؤ‪،‬وتۺںیمۺاسۺےسۺںیہنۺوہںۺ۔(رطوطیش)‬
‫(‪-)۱۵۵‬اکی ۺٓادیم ۺےنانب ۺہنییع ۺےس ۺاہک ۺذماؼ ۺرکان ۺہ ت ۺےہ‪،‬وت ۺاس ۺےن ۺاہکہ ت ۺےہ‪،‬نکیلۺ‬
‫اسۺصخشۺےکۺےیلۺوجۺایھچۺرطحۺےسۺرکے۔(اعثیبل)‬
‫(‪-)۱۵۶‬اوبعینا ۺےس ۺوتملک ۺےن ۺاہک‪6‬مت ۺامہرے ۺرھگ ۺوک ۺشیکایخؽ ۺرکےت ۺوہ؟وت ۺاوب ۺعینا ۺےن ۺاہک‪،‬‬
‫اےۺاریمۺاومنینم!ںیمۺےنۺولوگںۺوکۺداھکیۺےہۺہکۺوہۺداینۺںیمۺرھگوںۺوکۺانبےتۺںیہۺاورۺٓاپۺاےنپۺ‬
‫رھگۺںیمۺداینۺانبےتۺںیہ‪،‬اورۺایسۺینعمۺوکۺیسکۺادبیۺےنۺرعشۺںیمۺاہکۺےہ‪6‬‬
‫ریماۺاکیۺوساؽۺےہۺوتۺاسۺاکۺوجابۺدےنیۺںیمۺدلجیۺرکو‪،‬متۺےنۺرھگۺوکۺاینپۺداینۺںیمۺ‬
‫ۺےہ۔(اطلفئۺوزراء)‬ ‫َّ‬ ‫انبایۺےہایۺرھگۺںیمۺاینپۺداینۺانبیئ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫َّ‬ ‫ایب َّوالظ َّم ُ ِر ِ‬ ‫األص َّر ٰ ُ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫ْ َّ‬
‫ـات َّج َّزصا َّوأیْظ َّن ِبال َّوّل ِؽ ‪،‬طل ٰمـا‬
‫َّ‬ ‫ً‬ ‫السر ِیْ َّؼ َّط َّم َّ‬ ‫َّ َّٰ َّ ْ َّ ًٰ َّ َّ َّٰ َّٰ‬
‫(‪ُ )۱۵۷‬ح ِع َّی أن أصر ِابيا أزل‬
‫ِ‬
‫اّلل‬ ‫السر یْ َّؼ َّط َّر َّط َّع إ َّليي َّر َّأد ٗي ل َّي ْذ ُع َّر ٗہ َّط َّظ َّ َّ ٗ َّ‬ ‫َّ َّ َّ ْ َّ َّ ُ ْ َّ ہ َّ َّ َّ َّ َّٰ‬
‫ال لي و َّ ِ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬
‫ِ‬ ‫س َّلع الظمر َّ ِإ ُھت ُد َّی َّ وو َّجد َّ ُ ِ ُ َّ َّ ُ ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّماأ ْدر ْ‬
‫ؽ‪،‬أ ْم‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ول رطصؽ اّلل طاّلل ظد ِرطص ِ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ی َّما أظ ْول لؽ َّوًل َّما أظ ْو َّل ِط َّ ْيؽ ‪،‬أظ ِ‬
‫َّ ُ ْ ُ ِ َّ َّٰ َّ َّ ٰہ ُ َّ ٰہ ُ َّ ْ َّ َّٰ َّ َّ ْ ُ ْ ُ َّ َّٰ َّ َّ ٰہ ُ َّ ٰ ُ َّ ْ َّ َّٰ َّ َّ‬
‫ل نورؽ اّلل طا اّلل ظد ن َّورؽ أم أظول ح َّدنؽ اّلل َّ طا اّلل ظد حدنؽ ‪،‬‬ ‫أظو ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ِس ٰاّلل ِْف أ َّجلؽ َّوأن َیْ َّ ِصلین م َّن ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ہ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬
‫ولع ْن َّم َّابظ َّی إًل الدص ُاء أن ُینْ‬ ‫ہ‬
‫الد ْو ِء‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ َّ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ْ َّ‬ ‫ْ‬ ‫ِطداؽ ۔ ِ َّ‬
‫اب عمجۺرسکم۔ظم ر ِر‪ 6‬اچدنۺ‪،‬ۺعمج أظ َُّم ر ِرَجع‬ ‫ایب رعبۺاکۺداہییتۺ‪،‬عمج أألص َّر ُ ِ‬ ‫حللغات ‪ :‬أص َّر ٰر‬
‫ِ‬ ‫َّ‬
‫اء ‪ 6‬دفہیۺدانیۺ‪،‬امؽۺدےۺرکاجؿ ڑھچاانۺ(ض)(امدہۺدفي‪،‬ۺلتعمۺالؾۺاییئ)۔‬ ‫معس۔ۺط َّد َّی ِط َّد ر ِ‬

‫‪145‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫رعبۺےکۺداہییتۺاورۺاچدنۺاکۺواہعقۺ‬
‫(‪-)۱۵۷‬رتہمج‪ 6‬ایبؿۺایکۺایگۺےہۺہکۺاکیۺرعبۺاکۺداہییتۺراہتسۺوھبؽۺایگۺوتۺربھگاۺرکۺرمےن ۺاگلۺاورۺ‬
‫رمےنۺاکۺنیقیۺرکۺایلۺرھپۺبجۺاچدنۺولطعۺوہاۺدہاتیۺاپۺایگۺۺاورۺراہتسۺاپۺایلۺوتۺاسۺےنۺرکشہیۺاداۺرکےنۺ‬
‫ےکۺےیلۺۺاسۺیک ۺرطػۺاانپۺرسۺااھٹای ۺوتۺاسۺےسۺاہکۺ‪،‬اہللۺیکۺمسقۺںیمۺںیہن ۺاجاتن ۺوہںۺہک ۺںیمۺےھجتۺ‬
‫ایک ۺوہکں ۺ ۺاورریتے ۺابرے ۺںیم ۺایک ۺوہکں ۺ‪ ،‬ۺںیم ۺوہکں ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺےھجت ۺدنلب ۺرکے ۺوت ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺےھجتۺ‬
‫(اس ۺےس ۺےلہپ ۺیہ) ۺدنلب ۺرک ۺاکچ ۺےہ ۺ‪،‬ای ۺںیم ۺوہکں ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺےھجت ۺرونش ۺرکے ۺوت ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺےھجتۺ‬
‫رونشۺرکۺاکچۺےہ ۺایۺںیمۺوہکںۺاہکہللۺاعتٰیلۺےھجتۺوخوصبرتۺانبےئ ۺوتۺاہللۺاعتٰیلۺےھجتوخوصبرتۺانبۺ‬
‫اکچےہنکیل ۺرصػ ۺداعیہ ۺابیق ۺرہ ۺیئگ ۺےہ ۺہک ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺریتی ۺومت ۺوک ۺھجت ۺےس ۺمتخ ۺرکدے ۺاورۺ‬
‫ریتیۺتبیصمۺںیمۺےھجمۺدفہیۺانبۺدےۺ۔ۺ‬
‫َّ ْ َّ ْ َّ ٰ ُ َّ َّٰ َّ ُ ْ َّ ْ ُ ْ َّ ُ‬
‫األصرایب والناظً الــمطظود ِۃ ِ‬
‫َّ َّٰ ْ َّ َّ ر َّ ْ َّ ٰ ْ َّ ِ ْ َّ ُ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّٰ‬
‫(‪)۱۵۸‬زلت ناظً ِألصر ِایب ِِف ليلً ِمش ِلمً ‪،‬طأعثر ِِف َّسل ِبوا طلم َِیدھا ‪،‬طلمـا‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫الْ َّظ َّم ُر َّوانْ َّب َّد َّط ُن ْو ُر ٗہ َّو َّج َّد َّھا إ ہل َّجانبي ب َّب ْ‬
‫ض األ ْو ِد َّی ًِ َّ‪،‬وظ ْد عان ِإ ْج َّتاز‬ ‫ص‬ ‫ِِ ٖ ِ‬
‫َِّٰ َّٰ َّ َّ َّ َّ َّ ِ َّ َّ ٗ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ِب َّـم ْو َّ ِز ِص َّوا ِم َّر ًارا طل ْم َّی َّرھا ِب ِذد ِۃ الشّل ِم طرطع ِرأدي ِإل ال ِظم ِر وظال‪ِ :‬‬
‫َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ْ ْ َّ َّ ْ ُ َّ‬ ‫َّ ُ‬ ‫َّ ُ ُ َّ‬
‫اْل َّمّل َّ ِء‬ ‫ر ـ ــرِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ َِّوظد عطيت ِین التط ِريل و‬ ‫َّماذا أظ ْول َّوظ ْو ِ ْل ِط ِيْـ ـ ـ ـ ـؽ ذ ْ َّو َّح ْ ِ‬
‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ُ ً‬ ‫ُ ْ َّ ْ‬
‫ّل ِ‬ ‫ِ ِإ ْن ظل ُت ًل ِز ِل َّت َّم ْرط ْوصا َّوأنْ َّت عذاِ ِ ِ ِ ِ ِ ِأ ْو ظل ُت زانؽ َّر ِ ِٰیب ط ُو َّو ظ ْد ط َّ ِصـ ـ ـ ـ ـ ِ‬
‫ِ(للَشیِب) ِ‬
‫َّ ٰہ َّ ْ ً ْ َّ ْ ُ ُ َّ ٰ َّٰ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ُ‬
‫(‪ )۱۵۹‬ضین یوما ِإب َّر ِاھيم مض ِین الر ِذي ِد بی یدی ِي طظال لي أ َّحدنت أحد َّن اّلل‬
‫ْ‬ ‫ُ َّ َّ َّ َّ ٗ‬ ‫َّ َّٰ ُ‬ ‫ُْ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ‬
‫ـائً أل ِػ‬ ‫ِإل ْيؽ ‪،‬طظال لي یاأ ِم ْ َّْی الــم ْو ِم ِن ْی ِإنـ َّـمـاَیْ ِد ُن اّلل ِبؽ طأم َّر لي ِبـ َّـم ِ‬
‫َّ‬
‫ِد ْرھم ۔ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ ْ َّ ُ َّ ً َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫ات ليْلً َتْ َّت ذ َّج َّرۃ ط ِد ِم َّع ِم ْن ٗي َّر ْو َّت سا ِئر‬ ‫(‪ )۱۶۰‬عان بورام جا ِلدا ذ‬
‫َّٰ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ‬ ‫َّٰ‬ ‫َّ َّ َّ ٗ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ‬
‫اإلند ِان لو ح ِطظ‬ ‫اللد ِان ِبالسا ِئ ِر و ِ‬ ‫رابي و َّظال ما أحدن ِحطظ ِ‬ ‫طرماہ طأ‬
‫ہ َّ َّ َّ ٗ َّ َّ َّ َّ‬
‫ھذا ِلداني لـمـا ھلؽ ۔(لَلربواِن) ِ‬

‫‪146‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ ُ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫َّ‬
‫ارِس عان یتظلد ظزاء بلخ وعان ر ِدیْؼ أ ِ ْیب َیْ ہی‬ ‫اّلل الْ َّط ِ ٰ‬ ‫ِ‬ ‫د‬ ‫ِ‬ ‫(‪َّ )۱۶۱‬ا ُب ْو َّص ْ‬
‫ب‬
‫ِ‬
‫طع َّت َّب ہھ َّذا إ َّليْ ِي ُی َّصا ِت ُب ٗي َّص ۂب َّت ْر ِؽ الـ ُْم َّو َّادا ِۃ بـ َّـم َّـاَیْ ُل ُب ِمنْ‬ ‫ْ َّ َّٰ ْ َّ‬
‫اْلم ِـادی‬
‫ِ‬ ‫َّ ِ ْ َّ ْ َّ ْ ُ َّٰ‬
‫ر ُاب ْون ل َّي ْضد َّل بي َّس ْم َّصيٗ‬ ‫لذيْخ ص ْد َّل َِّ‬ ‫َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ ُ ْ َّْ‬
‫ِ ِ ِٖ‬ ‫اّلل ظد أھدیت ِل ِ ِ‬ ‫‪،‬طأجابي أبوصب ِد ِ‬ ‫بل ِ‬
‫خ‬
‫الدّل ُ‬‫َّ‬ ‫َّ َّٰ‬
‫‪(.‬من لسائػ الوزراء) ِ‬ ‫َّ‬ ‫م‬ ‫و‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫الر ِ ِبيْع ص ۂب َّد ِبيْ ِل‬
‫َّ‬ ‫األیام ِف َّٰ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ِش َّوان َّرع َّب ِْف َّب ْصض ٰ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫(‪ُ )۱۶۲‬یظال أن َّن ْو ِ ْ‬
‫ْ‬ ‫َّ ُ َّٰ ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬
‫ض ِۃ َّو ُیذ ِاھد الذ َّج َّر الـ ُـمث ْ ِم َّرۃ‬ ‫الر َّیاض الْـ َّـم ْخ َّ َّ‬ ‫الْ ُط ْر َّج ِ ًِ َّ‪،‬ط َّج َّص َّل َّی ِد ْ ُْی ِف ٰ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّو َّینْ ُش ُر إ ہل الْ ُع ُر ْوم َّألْ َّػ َّم ِ َّٰرۃ َّ‪،‬ط َّ َّْن َّل َّص ْن َّط ْردي ُذع ْ ًرا ل َّر ٰبي َّو َّخ َّٰر َّداجداً‬
‫َّ ً ِ َّ َّٰ ٗ َّ ِ ٰ ُ َّ َّ َّ ً َّ ْ ً َّ َّ َّٰ ِ َّ ٖ َّ َّ َّ َّ ٗ ِ َّ ِ ٖ َّ َّ ْ َّ ِ َّٰ‬
‫اب زمانا س ِو یّل‪،‬طلمـارطع رأدي ظال ِألرح ِاب ٖي ِإن‬ ‫َّ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫و ِازصا خدہ صٔب الَت ْ ِ‬
‫الدّل ِس ْ ِی َّو ُح ْد ِن ِن َّي ِت ِ َّو ْم َّو ِإ ْح َّدا ِن ِو ْم ِإ ہل‬ ‫الد ٰن ْ َّی م َّن الـ ُـم ِل ْوؽ َّو ٰ‬ ‫ِخ ْز َّب ٰ‬
‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ َّْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫َّر ِص َّٰيتو ْم َّطالــمنً ّلل ال ِذ ْ‬
‫ٰ‬ ‫ْ‬
‫ی ظد أشو َّر ح ْد َّن ِن ٰي ِتنا ِ ِْف دا ِئ ِر األذي ِاء ‪(.‬للضزال) ِ‬ ‫َِّ َّ ِ َّ ُ ِ‬ ‫ِِ‬
‫ْ َّ َّ َّ‬ ‫ر‬ ‫ْ‬ ‫َّ ر َّ ُ‬ ‫ٰ‬
‫ط‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادحۺ‬ ‫ؼ ۺ ۺعمج َّۺرسکم۔ ِإنبد ِ‬ ‫ؼ ِو نو ِ‬ ‫حل لغات‪:‬الناظ ًِ‪ 6‬ۺاوینٹن‪،‬عمج ۺنا ِ‬
‫ْ َّ ر‬
‫ذمرک ۺاغبئ ۺیلیھپ‪،‬اشکدہ ۺوہیئ ۺ‪(،‬ااعفنؽ)(امدہ ۺطسب‪،‬حیحص)۔أو ِدی ًِ ۺ‪6‬عمج ۺتلق ۺ‪،‬رسکم‪ ،‬ۺاہپڑوں ۺایۺ‬
‫َّ‬
‫ولیٹں ۺےک ۺدرایمؿ ۺاشکد ی ۺوج ۺالیسب ۺےکےیل ۺزگراگہ ۺوہ‪،‬وادح ۺ َّو ِادی ۺ۔ ِإ ْج َّتاز ‪6‬امیضۺ‬
‫رعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےن ۺاپر ۺایک‪،‬زگر ۺایگ(ااعتفؽ)(امدہ ۺوجز‪،‬لتعم ۺنیع ۺواوی)۔‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫ان ۺ(ض) َّی ِز یْ ُ ِ‬
‫ن‬ ‫ؽ‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺےھجت ۺوخوصبرت ۺانبےئ ۺ‪،‬ز ِ‬ ‫ز ِان ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ز یْ ًنا ۺوخوصبرت ۺانبان‪ٓ،‬اراہتس ۺرکان(امدہ ۺزنی‪،‬لتعم ۺنیع ۺاییئ)۔ض ٰ ہینِ‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺوادحۺ‬
‫ٌٰ‪6‬امیضۺرعموػۺوادح َّۺذمرکۺ‬ ‫ذمرکۺاغبئۺاسۺےنۺاگای‪(،‬لیعفت)(امدہۺػتی‪،‬لتعمۺالؾۺاییئ)۔ َّرمی‬
‫َّ ٰ ُ‬ ‫ن‬
‫ی (ض) َّر ْم ًيا ۺ‪ ،‬ھنکنا‪،‬ریت ۺالچان(امدہ ۺرم‪،‬لتعم ۺالؾ ۺاییئ)۔ َّی َّتظل ِد‪6‬‬ ‫اس ۺےن ۺریت ۺالچای ۺ‪َّ ،‬رم ہ ِ‬
‫اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺوہ ۺدہعہ ۺاھبنسےتل ۺںیہ‪،‬ذہم ۺدار ۺوہےت ۺںیہ ۺ۔ ۺ(لیعفت)(امدہ ۺقلڈ ۺ‪،‬ۺ‬
‫ُ‬ ‫َّ ْ‬
‫حیحص)۔ال ُـم َّو َّاد ِاۃ‪6‬رہۺاکیۺاکۺدورسےۺوکۺہفحتۺدانی‪،‬دصمرۺ(افمتلع) ۺ(امدہۺدھي‪،‬لتعمۺالؾۺ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ‬
‫ب ۺ(ض‪،‬ؿ ۺ َحل ًبا ۺاحلصۺ‬ ‫ب‪ 6‬ۺاضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺوہ ۺاحلص ۺرکات ۺےہ‪َ ،‬حل َّ َ ٌ‬ ‫اییئ) ۺ۔َیْل ُ ِ‬
‫ْ َّ ر َّ ْ ُ‬ ‫رکان‪،‬الانۺ(امدہۺبلج‪،‬حیحص)۔غ ْضلٌۺ؛وبری‪،‬ۺعمجۺرسکم ۺ ُص ُ‬
‫ٌُۺ‪6‬یتخسۺ‬ ‫ال۔ۺالط ْر َّجً‬ ‫لۺعمجۺتلقۺأصد ِ‬ ‫دو ر ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ ْ َّ ر َّ َّ ْ َّ َّ ُ‬ ‫َّ ٰ َّ ُ‬
‫اورمغ ۺےس ۺاجنت۔ ۺا ِلر یاض ‪6‬عمج ۺرسکم‪،‬ابغ ۺ‪،‬وادح ۺروزً ۔ ۺالـْمخرْض ِۃ‪6‬زبسہ ۺزار۔‬

‫‪147‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ ر َّ َّٰ ر‬ ‫ُ ُ‬ ‫َّ ر‬
‫ات ‪6‬عمج ۺرسکم‪،‬تین‪ ،‬ۺوادح ۺ ِنيً ۺ۔ر ِصي ًِ‪ 6‬ۺوکحمؾ ۺولگ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫خ ٰ ِد‪6‬راسخر‪،‬عمجخد ر ِ‬
‫ودعمج ۺرسکم۔ ۺن َّي ر‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫امتحتۺامجتعۺ‪،‬رتیعۺعمجۺرصایا َجع معس۔‬

‫رعبۺاکۺداہییتۺاورۺدشمگہۺاوینٹنۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۱۵۸‬رتہمجۺ‪6‬۔رعبۺےکۺاکیۺداہییتۺیکۺاوینٹنۺاترکیۺراتۺںیمۺمگۺوہیئگۺ‪،‬وتۺاسۺےنۺاسۺ‬
‫وک ۺتہب ۺالتش ۺایک ۺ(رگم)اےس ۺہن ۺاپای‪،‬رھپ ۺبج ۺاچدن ۺولطع ۺوہا ۺاور ۺا ئس ۺیک ۺروینش ۺیلیھپ‪،‬وت ۺاوینٹن ۺوکۺ‬
‫اینپ ۺداینہ ۺرطػ ۺاکی ۺانےل ۺںیم ۺاپای‪،‬احالہکن ۺوہ ۺاس ۺہگج ۺےس ۺک ۺابر ۺزگر ۺاکچ ۺاھت‪(،‬رگم)تخسۺ‬
‫اتریکیۺیکۺوہجۺےسۺاےسۺںیہنۺںیہنۺدھکیۺاکسۺاھت‪،‬وتۺاانپۺرسۺاچدنۺیکۺرطػۺااھٹایۺاورۺاہکۺ۔‬
‫(‪-)۱‬ںیمۺایکۺوہکںۺاورۺریمیۺابتۺریتےۺابرےۺںیمۺثدحودۺوہ یۺاورۺریماۺلیصفتۺرکانۺاورۺاامجؽۺ‬
‫رکانۺےھجتۺاکیفۺےہ۔ (‪ )۲‬ارگۺںیمۺوہکںۺوتۺہشیمہۺدنلبۺرےہۺوتۺوتۺااسیۺیہۺےہۺ‪،‬ایۺںیمۺوہکںۺریما ۺربۺ‬
‫ےھجتۺوخوصبرتۺانبےئۺوتۺوہۺرکۺاکچۺےہۺ۔(رشیشی)‬
‫(‪-)۱۵۹‬اکی ۺدؿ ۺاہروؿ ۺردیش ۺےک ۺوگےیّ ۺاربامیہ ۺےن ۺاس ۺےک ۺاسےنم ۺاگای‪،‬وت ۺاہروؿ ۺردیش ۺےنۺ‬
‫اسۺےسۺاہکۺ‪،‬وتےن ۺااھچ ۺاگایۺاہلل ۺاعتٰیلۺریتےۺاسھتۺااھچیئۺرکے‪،‬وگےیّۺےن ۺاہروؿۺردیش ۺےسۺ‬
‫اہک‪،‬اے ۺاریم ۺاوملنین ۺ! ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺٓاپ ۺیہ ۺےک ۺذرہعی ۺااھچیئ ۺرکے ۺاگ‪(،‬ہی ۺنس ۺرک)اہروؿ ۺردیشۺ‬
‫ےناےسۺاکیۺالھکۺدانیرۺدےنیۺاکۺ مکۺدای۔‬
‫(‪-)۱۶۰‬اکیۺ راتۺرہباؾۺاکیۺدرتخۺےکۺےچینۺاھٹیۺوہاۺاھتۺوتۺاسۺےنۺدرتخۺےسۺاکیۺرپدنہۺ‬
‫یک ۺٓاواز ۺینس‪،‬وت ۺاسۺےن ۺریت ۺالچایاورۺاس ۺاکۺاکشرۺرکۺایل‪(،‬اس ۺےک ۺدعب)اس ۺےنۺاہک‪6‬زابؿ ۺیکۺ‬
‫افحتظۺااسنؿۺاورۺرپدنہۺےکۺےیلۺایکۺیہۺایھچۺزیچۺےہ‪،‬ارگۺہیۺاینپۺزابؿۺیکۺافحتظۺرکاتۺوتۺالہکۺ‬
‫ہنۺوہاتۺ۔(ااہبصین)‬
‫(‪-)۱۶۱‬اوب ۺدبع ۺاہلل ۺافریس ۺرہش ۺخلب ۺےک ۺدہع ۺاضق ۺوک ۺاھبنسےلوہےئ ۺےھت ۺ‪،‬اور ۺاؿ ۺےک ۺدوتسۺ‬
‫ۺاوبیۺامحدیۺےنۺخلبۺےسۺاحلصۺوہےنۺواےلۺےفحتۺہنۺےنجیھبۺرپۺاوبدبعۺاہللۺےکۺ‬ ‫اوبٰییحیۺامحدیۺےھتۺوت ٰ‬
‫اپسۺانرایگضۺاظرہۺرکےتۺوہےاکیۺطخۺاھکلۺوتۺاوبۺدبعۺاہللۺےنۺاؿۺوکۺوجابۺدایۺںیمۺےنۺخیشۺےکۺ‬

‫‪148‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ےیل ۺاصوبؿ ۺیک ۺاکی ۺوبری ۺوطبر ۺہفحت ۺجیھب ۺدی ۺےہ ۺ‪،‬اتہک ۺاس ۺےس ۺاےنپ ۺالچل ۺوکدوھںیل‪،‬‬
‫واالسلؾ۔(اطلفئۺوزراء)‬
‫(‪-)۱۶۲‬اہکۺاجاتۺےہۺہکۺونرشواںۺوممسۺاہبرۺےکۺدونںۺںیمۺمغۺدورۺرکےنۺیکۺاخرطوسارۺوہرکۺ‪،‬الک‪،‬‬
‫وت ۺوہ ۺرس ۺزبسو ۺاشداب ۺابوغں ۺںیم ۺریس ۺرکےن ۺاگل ۺ‪،‬اور ۺلھپ ۺدار ۺدروتخں ۺوک ۺدےنھکی ۺاگل ۺ‪،‬اوراوگنر ۺیکۺ‬
‫ولیبںۺوکۺزہارابرۺدےنھکیۺاگل‪،‬رھپۺاےنپۺربۺاکۺرکشہیۺاداۺرکےنۺےکۺےیلۺاےنپوھگڑےۺےسۺارتاۺ‪،‬اورۺ‬
‫دجسےۺںیمۺرگۺڑپاۺ‪،‬اورۺاکیفۺدریۺکتۺاےنپۺراسخرۺوکۺزنیمۺرپۺرےھکۺراہۺ‪،‬رھپۺبجۺاانپۺرسۺااھٹای‪،‬وتۺ‬
‫اےنپ ۺاسویھتں ۺےس ۺاہک‪،‬ےبکش ۺوپرے ۺاسؽ ۺیک ۺوخاحشیل ۺابداشوہں ۺ‪،‬ارما‪ ،‬ۺاؿ ۺیک ۺنسح ۺتینۺ‬
‫اور ۺاینپ ۺراعای ۺرپ ۺاؿ ۺےک ۺااسحؿ ۺرکےن ۺیک ۺوہج ۺےس ۺوہیت ۺےہ‪،‬وت ۺاہلل ۺاک ۺااسحؿ ۺےہ ۺسج ۺےنۺ‬
‫امہریۺتینۺیکۺااھچیئۺوکۺامتؾۺزیچوںۺںیمۺاظرہۺرفامدایۺےہ۔(زغایل)‬
‫ُ ْ َّ ُ َّ ْ َّ ْ ُ‬
‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫د‬ ‫َّ لظمـان والص ِبي‬
‫َش َّب َّم َّاء‬ ‫ـان أ َّٰن َّم ْو ًَّل ٗہ َّد ِع َّر َّی ْوما طخاس َّر ظ ْوما أن َّی َّ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫ُ َّ َّ ْ ُ ْ َّ َّ‬
‫(‪-)۱۶۳‬ر ِو َّی صن لظم‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ہ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫اؼ َّص َّر َّ‬ ‫ُ َّ ْ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّ‬
‫ػ َّما َّوظ َّ َّع ِطيْ ٖي ‪،‬طدصا ل َّظ َّمـان َّوظال ل ٗي ِ ِِب ِثل ھذا عنْ ُت‬ ‫َّ‬ ‫ََّبْیۃ ‪،‬طلمـاأط‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّ َّ َّ َّ‬
‫َّأ ْخ َّت ِبىؽ طظال ِل َّـم ْوًل ٗہ أ ْخ ِر ْج أ َّب َّ ِار یْظؽ َـ ٰـم أ ْ َِج ْص ُو ْم طل ُٰم ِإ ْج َّت َّم ُص ْوا ظال ص ۂب‬
‫َّ َّ َّ َّٰ َّ‬ ‫ْ‬ ‫ہ‬ ‫ذ ْیء َّخ َّاس ْر ُُُ ْو ٗہ َّظ ُال ْوا َّص ۂب أ ْن َّی ْ َّ‬ ‫َّ‬
‫َش َّب َّم َّاء ھ ِذ ِہ ال ُب َّح ْ َّْی ِۃ ظال ط ِإن ل َّوا‬ ‫أ ِ ٰی َِّ‬
‫ہ َّ َّ َّ ُ ْ ُ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ُ َّ‬
‫َّم ٰواد طأ ْح ِب ُد َّ ْوا صنْ َّوا َّم َّو ٰادھا ظال ْوا َّوعيْ َّػ ن ْد َّت ِس ْي ُع ذ ِلؽ ظال لظ َُّمن َّوع ْي َّػ‬
‫َّ ْ َّ ْ ُ ُ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ٓ َّ َّ َّ َّ ٰ ُ‬
‫ِ‬ ‫‪.‬‬ ‫اد‬ ‫یدت ِسيع ھو أن یَشبوا ولوا مو‬
‫َّ ُ ْ ْ َّ َّ َّٰ ْ َّ َّ َّ ُ ْ َّ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ٰ َّ َّْ‬
‫عی أبو ِإدحاؼ الثصل ِ ْیب عان لظُمن ِمن أھو ِن َما ِلي ِؽ د ِي ِد ٖہ صلي ِي‬ ‫(‪َّ )۱۶۴‬و َّح ہ‬
‫وہ َّو َّما َّم َّص ُو ْم‬ ‫ِبء م ْن َّ ََّثر َّط َّج ُاء ٗ‬ ‫َّ‬
‫ط َّب َّص َّث ًٗ َّم ْوًل ٗہ َّم َّع َّص ْبد ل ٗي ِإ ہل ُب ْد َّتا ِن ٖي َّی ُأت ْو َّن ٗي ِب َّ ْ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ِ‬
‫َّ ُ ْ‬ ‫َّ ُ َّ ُ ْ َّ َّ َّ َّ ُ ْ ُ‬ ‫َّ َّ َّ ُ َّٰ‬ ‫َّ‬
‫ذ ْی رء َّوظ ْد أعل ْواالث َّم َّر َّو ِأ َّح َّال ْوا ص ۂب لظ َُّمن طظال لظ َُّمن َّلـ َِّم ْوًل ٗہ ذ ْوال َّو ْج َّو ْ ِی‬
‫ُ َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ُ َّ‬ ‫َّ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ُ ُ‬
‫اّلل َّو ِج ْي ًوا طأ ْد ِظ ِ ْین َّو ِإ ٰیاھ ْم َّم ًاء ُ ِْحيْ ًُم ٰث أ ْر ِدل َّنا ِل َّن ْصد َّو طط َّص َّل‬ ‫ِ‬ ‫ًل َّیع ْون ِصنْ َّد‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ ُ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ُ ْ ُ َّ َّ‬ ‫َّ ُ‬
‫ط َّج َّصل ْوا َّی َّتظ ٰيىون ِتلؽ الط ِاع َّوً َّولظ َُّمن َّی َّت ِظ ٰيأ َّم ًاء ط َّص َّٰر َّػ َّم ْوًل ٗہ ِر ْدظ ٗي‬
‫ْ‬
‫َّو ِعذ َّب ُو ْم ۔(للَشیِب) ِ‬
‫َّ َّ‬
‫حل لغات‪ِ 6‬خاس َّ ِر‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےن ۺرشط َّۺاگلیئ ۺ(افمتلع)(امدہۺ‬
‫َّ َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ات‪،‬عمجۺؤمثنۺاسملۺ۔ۺأطاؼ ‪6‬امیضۺرعموػۺ‬ ‫رطخ‪،‬حیحص)۔ ََّب ْ َّْی رِۃ‪6‬لیھجۺ‪،‬اتالب‪،‬عمجۺ ََّب ْ َّْی ر ِ‬
‫‪149‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ ْ َّ ُ َّ‬
‫ؽ‪6‬اضمرعۺ‬ ‫وادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺوہش ۺںیم ۺٓاای(ااعفؽ)(امدہ ۺوفؼ‪،‬لتعم ۺنیع ۺواوی) ۺ۔أخت ِ َّبى ِ‬
‫ُ‬
‫رعموػ ۺوادحۺملکتم ۺںیمۺمتۺوکۺاپھچاتۺوہںۺ(ااعتفؽ)(امدہ ۺابخءۺ‪،‬زومہز ۺالؾ)۔أ َّب ِار یْؼ ‪6‬عمجۺ‬
‫سجۺےسۺیسکۺیکۺرتبیکۺوۺوقاؾۺوہ‪(،‬رمادۺدنگ ی)وادحۺ‬ ‫ۺ‬ ‫زیچ‬‫ۺ‬ ‫ہ‬ ‫‪6‬و‬ ‫ِ‬
‫اد‬‫ؼۺ۔ َّم ٰو ر‬
‫رسکم‪،‬ولےٹ‪،‬وادحۺ ِإبْ ِر یْ ر ِ‬
‫ْ َّ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّم َّٰاد ر‬
‫ۺزایدہ ۺےب ۺوتعقۺ‬ ‫ےس‬ ‫ۺ‬ ‫بس‬ ‫ۺ‬ ‫لیضفت‬ ‫ۺ‬ ‫مس‬ ‫‪6‬ا‬ ‫ِ‬
‫ن‬ ‫و‬ ‫ھ‬ ‫ِ‬
‫أ‬ ‫۔‬ ‫َّلیث)‬ ‫مدد‪،‬مزاصػ‬ ‫(مادہ‬ ‫ۃ‬
‫َّ ْ ُ ْ ر َّ َّ ُ‬ ‫َّ ُ‬
‫ْ‬
‫ؽ‪6‬عمج ۺرسکم‪،‬الغؾ‪،‬وادح ۺَملوؽ ۔ ۺأحالو ‪6‬امیضۺ‬ ‫(ؿ) ۺ(امدہ ۺوھؿ‪،‬لتعم ۺنیع ۺواوی)۔ ۺ ََّما ِليْ ِ‬
‫رعموػ ۺعمج ۺذمرک ۺاغبئ ۺاوھنں ۺےن ۺلقتنم ۺرکدای ۺ(ااعفؽ) ۺ(امدہ ۺوحؽ ۺلتعم ۺنیع ۺواوی)۔ۺ‬
‫ی‪6‬ۺدوراخ۔ ِل َّن ْصد َّ ِو‪6‬لعفۺارمۺعمجۺملکتمۺہک ۺمہۺدوڑںی(ؿ)(امدہۺدعوۺ‪،‬ۺلتعمۺالؾۺ‬
‫ُ‬ ‫ُذ َّ‬
‫والو ْج َّو ْ ِ ِ‬
‫َّ َّ ُ َّ‬ ‫َّ‬
‫واوی) ۺ۔ ۺط َّج ُص ْوا َّی َّتظ ٰيى ْو ِن‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺعمج ۺذمرک ۺاغبئ ۺ ۺوہ ۺےق ۺرکےن ۺےگل ۺ(لعفت)ۺ‬
‫(امدہۺظْی‪،‬لتعمۺنیعۺاییئۺوۺوہمزۺالؾ)۔‬

‫امقلؿۺاورۺالغومںۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۱۶۳‬رتہمج ۺ‪6‬امقلؿ ۺےک ۺابرے ۺںیم ۺایبؿ ۺایک ۺایگ ۺےہ ۺہک ۺاؿ ۺاک ۺٓااق ۺاکی ۺدؿ ۺہشن ۺںیم ۺوہیبشۺ‬
‫وہایگۺ‪،‬وتۺاسۺےنۺاکیۺوقۺؾۺےسۺرشطۺاگلیئۺہکۺوہۺاکیۺلیھجۺاکۺاپینۺیپۺےلۺاگ‪،‬بجۺوہۺوہشۺںیمۺٓاایۺ‬
‫وتۺاسۺےنۺاجانۺہکۺوہۺسکۺاعمہلمۺںیمۺڑپۺایگۺےہۺ‪،‬وتۺاسۺےنۺامقلؿۺوکۺالبایاورۺاسۺےسۺاہکۺںیمۺاسۺ‬
‫رطح ۺیک ۺ ابت ۺےک ۺےیل ۺمت ۺوک ۺاپھچات ۺاھت ۺ‪،‬وت ۺامقلؿ ۺےن ۺاےنپ ۺٓااق ۺےس ۺاہک‪ٓ،‬اپ ۺاےنپ ۺامت ۺؾ ۺولےٹۺ‬
‫ولکناںیئ ۺرھپاؿ ۺولوگں ۺوک ۺعمج ۺرکںی ۺ‪،‬بج ۺوہ ۺولگ ۺعمج ۺوہیگ ۺ‪،‬امقلؿ ۺےن ۺاہک‪ٓ،‬اپ ۺولوگں ۺےنۺ‬
‫اؿ(ٓااق)ےسۺسکۺزیچۺرپۺرشطۺاگلیئۺیھتۺ‪،‬وہۺوبےلۺاسۺابتۺرپۺہکۺوہۺاسۺلیھجۺاکۺاپینۺیپۺںیلۺےگ‪،‬‬
‫امقلؿ ۺےن ۺ اہک ۺےب ۺکش ۺاس ۺلیھج ۺںیم ۺتہب ۺیس ۺزیچںی ۺیلم ۺوہیئ ۺںیہ ۺوت ۺٓاپ ۺاس ۺےس ۺاس ۺیکۺ‬
‫(دورسیۺ)ریچوںۺوکۺدورۺرکدںیۺ(ینعیۺوکڑاۺدنگ یۺو ریہۺوکۺدورۺرکدںی)وہۺولگۺوبےلۺ‪،‬اورۺمہۺاسۺوکۺ‬
‫ےسیکۺرکۺےتکسۺںیہۺ‪،‬امقلؿۺےنۺاہکۺاورۺہیۺےسیکۺیپۺےتکسۺںیہۺہکبجۺاسۺںیمۺتہبۺیسۺزیچںیۺںیہ۔‬
‫(‪-)۱۶۴‬اور ۺاوب ۺااحسؼ ۺیبلعث ۺےن ۺایبؿ ۺایک ۺہک ۺامقلؿ ۺاےنپ ۺٓااق ۺےک ۺالغومں ۺںیم ۺزایدہ ۺےب ۺوتعقۺ‬
‫ےھت ۺ‪،‬وت ۺاؿ ۺوکاؿ ۺےک ۺٓااق ۺےن ۺاؿ ۺالغومں ۺےک ۺاسھت ۺاےنپ ۺابغ ۺںیم ۺاجیھب ۺہک ۺوہ ۺولگ ۺاس ۺےکۺ‬
‫ےیلۺھچکۺلھپۺالںیئۺوتۺوہۺاسۺےکۺاپسۺٓاےئۺاسۺاحؽۺںیمۺاؿۺےکۺاپسۺھچکۺیھبۺںیہنۺاھت‪،‬اورۺاؿۺ‬

‫‪150‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ولوگںۺےنۺلھپۺاھکایلۺا ورۺ(ازلاؾ ۺلھپۺاھکےنۺاکۺ)امقلؿۺرپۺڈاؽ ۺدایۺ‪،‬وتۺامقلؿۺےنۺاےنپۺٓااقۺےسۺ‬
‫اہک ۺدوراخ ۺاہلل ۺےک ۺزندکی ۺرمہبت ۺواال ۺںیہن ۺوہات ۺےہ ۺ‪،‬وت ۺٓاپ ۺےھجم ۺاوراؿ ۺوک ۺرگؾ ۺاپین ۺالپںیئ ۺرھپ ۺمہۺ‬
‫بسۺوکۺدوڑےنۺےکۺےیلۺںیجیھبۺ‪،‬وتۺٓااقۺےنۺ(ااسیۺیہۺ)ایکۺوتۺوہۺولگۺاسۺلھپۺیکۺےقۺرکےنۺےگلۺ‬
‫اورۺامقلؿۺاپینۺیکۺےقۺرکےنۺاگلۺ‪،‬وتۺامقلؿۺےنۺاےنپۺٓااقۺوکاےنپۺچسۺاورۺاؿۺولوگںۺےکۺوھجٹۺےسۺ‬
‫ابۺربخۺرکدای۔(رشیشی)‬
‫َّ ْ ٰ ُ َّ ْ َّ ْ َّ ُ‬
‫اْلاج والو ِدیص ًِ ِ‬
‫اْل ٰج َّمدیْ َّن ًً َّو َّن َّز َّل صنْ َّد َّراحب َّليٗ‬ ‫رد ْ َّ‬ ‫ْ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ْ ُ ْ ُ َّ‬
‫َّ َّ ِ َّ ِ‬ ‫‪ )۱۶۵‬ور َّل ب ْصض الـمد ِاط ِر ی َّن ِلظ ْ ِ َّ ِ ِ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫(‬
‫ً‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ َّ‬ ‫َّ‬
‫ت ُمدۃ اإلظ َّام ًِ َّوص َّز َّم ص َّٔب َّٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫َّطل ُٰم ُٰ ْ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اح َّب ٗي أن ِصنْد ٗہ أ َّمانً َّو ِھ َّی‬ ‫الر ِحيْ ِل أخ ََّب ٓر ِ‬ ‫ِ‬
‫إل َّا ْن َّی ْرج َّع َّط َّل ْ َُّم َّسعَّ‬ ‫ید أ ْن ُی ْو ِد َّص َّوا ُم ْو َّ َُّ ًنا ہ‬
‫َّ ُ ُ َّ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ ْ َّ ر َّ ٰ ُ ُ ْ ِ َّ ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َجلً ِمن النظو ِد واْلو ِاھ ِر َّو ی ِر‬
‫ی َّخ ْو ًطام ْن َّأ ْن َّی ُش َّٰن َّأ َّٰنيٗ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٗ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫اح ُب ٗي َّذل َّؽ إ ْد َّت ْح ہ ْ َّ‬ ‫منْ ٗي َّ‬
‫ی أن یظ ْول لي ز ْصوا ِ ِصن ِد ْ َّ ِ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اِض طأخذ َّھا َّو ذھ َّب ِإ ہل‬ ‫س ِام رع ِط ْيوا طأذ َّار صليْ ِي أن َّیز َّصوا ِصنْد الظ ِ ْ‬
‫ْ َّ ْ َّ َّ َّ ٗ ٰ َّ ُ ر َّ ْ ر َّ ُ ْ ُ ْ َّ َّٰ َّ ْ ْ َّ ر َّ َّ َّ َّ‬
‫ی أ َّمانً ظ ْد ُرھا عذا‬ ‫ب و أ ِر ید اْلج و ِصن ِد‬ ‫ُ‬ ‫الظ ِاِض و ظال لي ِإ ِِن رج ُل ض ِر َّ ی‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫م َّن الْ ٰ ُن ُ ِظ ْود َّو ْ َّ‬
‫اِض ِل َّي ْحطش َّوا ِإ ہل‬ ‫اْل َّو َّاھر َّو أر یْ ُد أ ْن أ َّد ِل َّم َّوا ِإ ہل َّم ْوًل َّنا الظ ِ ْ‬
‫اِض َّن َّص ْم ُخ ْذ ہھ َّذا الـْم ْط َّت َّاح وَّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ٗ‬ ‫َِّ ْ َّ ُ ْ َّ ِ َّ ْ َّ ٰ َّ ِ َّ ْ َّ ِ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫ْ‬
‫أ ْ َّن أص ہو َّد ِمن ْاْلُ ِج َّو َّأدَّت ِلم َّوا طظ َّال َّل ْي الظ ِ ْ ْ ُ َّ َّ َّ ً َّ َّ َّ َّ ِ َّ َّ َّٰ‬
‫الرند ْوؼ و ز ْصوا ِطيْ ِي و أض ِ ِل ِؼ ال ُرند ْوؼ ج ِٰيداططصل و دل َّم‬ ‫اطت ْح ھذا ُ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ ُ‬ ‫ْ ْ َّ َّ ہ ْ َّ ْ َّ َّ ٰ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّ‬
‫ِض َّح ٰجي َّو َّر َّ َّج َّع ذھ َّب ِإ ہل‬ ‫َّ‬ ‫اِض و دلم صلي ِي وتوج َّي طلُم ظ‬ ‫َّ‬ ‫الْ ِـمطتاح ِإل ُالظ ِ‬
‫َّ‬ ‫ی أ َّم َّان ر‬ ‫َّ‬
‫اِض ِل َّي ْسل َّب األ َّم َّانً طظال ل ٗي إِن ًل أ ْصرطؽ َّوأ َّنا ِص ْن ِد ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ات ع ِ ِث ْ َّْی رۃ‬ ‫َّ ِ‬ ‫َّال َّ َّ ُ َّ َّٰ َّ َّ َّ َّ ً ِ ِ‬
‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫ظ‬
‫صػَّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ٗ‬
‫ط ِم ْن أیْ َّن أ ْصرػ أن لؽ أ َّمانً ِصنْ ِد ْی وأسال الـْمحاولً مصي طان َّ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َّ‬ ‫ِ‬
‫أص َّل َّم ٗي ب ہذ ِل َّؽ َّو َّص َّاب ٗي ِْف ہھ ِذ ِہ الْ َّـم ْذ َّو َّر ِۃ َّطأ َّخ َّذ ٗہ َّو َّذ َّھبَّ‬ ‫الر ُج ُل إ ہل ٓراحبي َّو ْ‬
‫ٖ‬ ‫ِ‬
‫َّٰ‬
‫ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ُ َّ َّٰ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫ْ َّ‬ ‫ِ‬ ‫ُْ‬ ‫ِ‬
‫ض األ َّم َّر ِاء ال ُـمظ ِ ٰر ِب ْ َّی ِ ِإ َّل الـ َّْم ِل ِؽ َّوأ ْخ َّ ََّب ٗہ ِب ِتلؽ الظ ِز ٰي ًُِ ط َّوص َّد َّمھا أن ٗي‬ ‫ِ‬ ‫ِإ ہل َّب ْص‬
‫ْ َّ ٗ َّ ُ ْ ُ ٗ َّ ْ َّ ْ ہ َّ ٰ ُ‬ ‫اِض َّو ََّیْ ِل ُ‬ ‫ْ َّ َّ ْ َّ ُ ہ ْ َّ‬
‫ری َُتز ٗي‬ ‫خ‬ ‫أ‬ ‫ً‬
‫ْ َّ َّ َّ َّ َّ ِ ِ َّ َّ ْ ُ َّ‬ ‫ي‬ ‫ز‬ ‫ظ‬ ‫ب‬ ‫ہ‬ ‫َب‬ ‫َی‬ ‫و‬ ‫ہ‬ ‫د‬ ‫ن‬ ‫ص‬‫ِ‬ ‫س‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫ظ‬ ‫ِِف ضد یذھب ِإل ال‬
‫ٗ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ْ ُ ُ ہ َّ ْ َّ‬
‫اح ُب َّاألمان ًِ صليْ ِو َُّم و یسل ُب أمانتي ِ ِم َّن‬ ‫و َّیدخل ذ ِلؽ الذخص ر ِ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْٓ‬ ‫ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ُ َّ َّ ہ َّ ْ‬
‫اِض طل ُٰم عان الضد ذھ َّب ذ ِلؽ األ ِم ْ ُْی ِإ ہل الظ ِاِض َّو َّجل َّس ِ َِّبا ِن ِب ِي طل ُٰم‬ ‫الظ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫الد َّب َّب‬ ‫اِض ص ۂب َّح ْدب َّمظامي ظال ل ٗي ل َّص ٰل ٰ‬
‫ِٖ‬ ‫وی ت ْص ِشيْ ُم ٗي َّو ِإ ْجّلل ٗي ِم َّن الظ ِ ْ‬ ‫إنْ َّت ہ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪151‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ال َّل ٗي َّن َّص ْم َّو ُھ َّو َّخ ْ رْی لؽ إنْ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ٰ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ہ َّ ْ ْ َّ ُ ُ ْ َّ َّ ْ ر َّ َّ َّ‬
‫الذی أوجبؽ إل تَشیطنا ِبظدومؽ خْی طظ‬
‫َّ ِ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ِ َّ ُ َّ َّ ہ ِ َّ َّ َّ َِّ ُِ َّ ِ َّ َّ ِ ْ َّ ْ ُ ٰ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ‬
‫ذاء اّلل تصال طظال ماھو ؟ظال األ ِمْی ِإ ِ ِْن ِِف ليلً أم َّ ِس سل َّب ِین َّ الـْم ِلؽ‬
‫ص َّػ‬ ‫الر ُج ُل َّوأ َّر ْد ُت أ ِْن أنْ َّ‬ ‫وی الـ َّْم ْجل ُس َّوانْ َّص َّػ َّٰ‬ ‫ہ‬ ‫َّط َّذ َّھ ْب ُت إ َّليْي َّط َّل َُّٰم إنْ َّ‬
‫ت‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ُ َّ َّ َّ ِ َّ ْ َّ ْ َّ َِّ َّ َّٰ َّ ْ َّ ٗ َّ َّ َّٰ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّٰ َّ َّٰ ٗ ُ ْ ُ َّ ْ َّ ُ َّٰ ْ ِ ْ‬
‫ِإذا ھو أمر ِِن أ َّن أَتلػ ِصندہ طلُم ِإختلينا أْس ِإل أني ی ِر ید أن َیج ِِف ِالصَّ ِام‬
‫ہ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ ْ َّ َّ َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ َّ‬
‫الظ ِاب ِل َّو ُی ِر یْد أ ْن ُی َّد ِل َّم اْل َّ ْم ِلعً َّ َِجيْ َّص َّوَّا ِْل َّ ْن َّی ْص َّت ِم َّد َّ َّو ُی ْى َُّ َّن ِ ِْف ذ ِلؽ ِإ ہل ِأ ْن‬
‫َّ ُ ْ َّ َّٰ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ْ ْ ْ َّ َّ ْ ُ َّ َّ ْ ْ ُ َّ ٰ َّ َّ َّ َّ‬
‫ْل َّن ِابؽ ِْلَّا‬ ‫ادتَّذار ِِن ِ ِْف َّاألم ِر طأِشت َّصلي ِي أن یدَّ ِلموا ِ‬ ‫یصود ِبالدّلم ًِ ط‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬
‫َّن ْص َّو ُد صنْ َّد َّؽ م َّن األ َّمانً َّوالصطً َّو ٰ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬
‫الرداظ ًِ أ ْو ہل ِم ْن َتْ ِطيْ ِشوا ِل َّ ِب ْصض‬ ‫ِ َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ ِ‬
‫ات َّط ُر َّٰ َِّبا َّی ْص َّم ُل ُ ََّم َّال َّط ً ًِ أ ْو َّت ْس َّم ُع َّن ْط ُد ٗي ِْف الْ َّـم ْم َّل َّع ًِ َّط ُي ِث ْ َّْی ِطتْ َّن ًً أ ْو َّْبْوَّ‬ ‫ِ‬ ‫و‬
‫ٰ‬
‫الذ َّ‬
‫ِ‬
‫َج َّع َّأ َّٰن ٗي َّب ْص َّد َّی ْو َّم ْی َّی ْصظ ُد َِّمْل َّدا َّص ًاما َّو َّی ْط َّص ُل ماَّ‬ ‫أی َّو َّأ ْ َّ‬ ‫االر ُ‬ ‫ہذل َّؽ َّط َّأ َّص َّج َّب ٗي ہھ َّذ َّٰ‬
‫ِ ِ‬ ‫َّ ِ‬
‫َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ہ َّ َّ ْ ِ ً َّ ْ ً َّ َّ ْ ہ َّ َّ ْ َّ َّ‬ ‫ُ‬ ‫أ َّ ْ‬
‫ِشت ِب ٖي َّصلي ِي طط ِرح الظ ِاِض ِبذ ِل َّؽ طرحا ذ ِدی ِدا َّ وأَین صلي ِي و ِإذا‬
‫ْ َّ َّ َّ ر َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ٰ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ‬
‫ضۃ‬ ‫اح ِب األمان َّ ًِ د ِاخ َّل صلي ِوُم طتمثل أمام الظ ِاِض ودلم وظال یا ح‬
‫َّ‬ ‫ِب َّر ِ‬
‫َّ َّ ْ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ً‬ ‫َّ ْ َّ َّ ْ َّ ْ ٰ‬
‫اِض أن ِ ْل أ َّمانً ِصنْ َّدؽ َّو ِھ َّی عذا َّوعذا َّدل ٰ ْم ُت َّو َّا ِإليْؽ َّوظ َّت عذا‬ ‫موًلنا ال َّظ ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫ی َّوأنا تذع ْرت َّؽ ِصنْ َّد‬ ‫َّوعذا ط َّ ُِم أ َٰت عّل َّم ٗي َّح ٰ ہت ظ َّال ل ٗي الظ ِاِض نصم یا ول ِد‬
‫َّ َّ‬ ‫الن ْوم َّو َّص َّرطْ ُت َّؽ َّو َّص َّرطْ ُت أ َّم َّان َّت َّؽ َّط ُخ ْذ ہھ َّذا الْـم ْط َّت َّاح َّو ْ‬ ‫َّٰ‬
‫اد َّت ِل ْم أ َّمان َّتؽ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ َّ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ہ َّ ْ َّ ْ ُ َّ ْ ً َّ َّ َّٰ‬
‫ْی أیزا طلُم مِض الـ ِْميصاد‬ ‫طأخذھا ودلم وانصػ وانصػ ذ ِلؽ األ ِم ِ‬
‫ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّْ‬ ‫َّ ٰ ْ َّ َّ َّ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ٗ ْ َّ‬
‫ا ِلذی و َّصدہ الظ ِاِض ذھب َّ ِإل األ ِم ِْی و َّدألي ِِف ذ ِان الـمملع ًِ والـم ِل َّ ِؽ‬
‫ْ ٰ‬
‫الر ُج ِل الض ِر یْ ِب َّاْل ٰاج ِإًل‬
‫ْ َّ‬ ‫ص منْ َّؽ أ َّم َّان ًَّ َّٰ‬ ‫ْب ُن ََّل ْ أ ْخ ُل ْ‬ ‫اِض َّ ْ‬ ‫ال ل ٗي أ ٰ ُی َّوا الْ َّظ ِ ْ‬
‫َّ َّ َّ َّ‬
‫طظ‬
‫ِ‬
‫َّٰ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ٰ ُ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّٰ ْ َّ َّ َّ ٰ َّ ْ ُ َّ ٰ ُ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ َّ ِ ْ َّ ر‬
‫لـَُّم ملعناؽ الدنيا ِبأَج ِصوا ِط ِإذا ملعتوا ِبأ ِی ذیء ٓب ِلروا طصرػ أنوا ِحيلً‬
‫ِ‬ ‫۔‬ ‫ا‬ ‫ب‬‫َّو َّص َّاد َّخائ ً‬
‫ِ‬
‫اج َّت َّاز بأدْیْ‬
‫َّ‬
‫ْ‬ ‫َّٰ َّ َّٰ ٗ َّ َّٰ َّ ْ ً َّٰ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ َّ َّ‬
‫ِ َّ ِ‬ ‫(‪)۱۶۶‬ح ِعی صن َّ ح ِ ِاَت الس ِاِئ أني مر یوما ِ َِبل ًِ ب ِین صْنہ ‪ ،‬ط‬
‫ر َّاحَّ أ ِضث ْ ِ َّ ْین‬ ‫اُا َّ‬ ‫أی َّح ً‬ ‫ان ْاألد ْ ُْی ُر ْص ُل ْو ًعا ًَّل َّْیْل ُؽ الْ ِط َّدی َّط َّل َُّٰم َّر َّ‬ ‫ْ َّ ُ ْ َّ َّ َّ‬
‫صندھ ِم وع‬
‫َّ ِ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ْ َّٰ َّ ہ ٰ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اْلل ًِ طأیب ِإًل‬ ‫َّیاأبا دطانً وَل یعن مع ْ َّح ِاَت ما َّیط ِدی ِي ِب ٖي طز ِمن ال ِط ْ َّداء ِأل ِم َّ ِْی ِ‬
‫ْ‬
‫اَت َّم َّع َّان ٗي ِف األ ْْس َّو أ ْر َّدل اإلص َّر َّٰ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫األد ْْی َّطأ َّظ َّام َّح ر‬ ‫ْ َّ ْ َّ ٗ َّ ْ َّ ْ َّ‬
‫ایب‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ؼ‬‫ِ‬ ‫ّل‬ ‫أن یظ ِبزي ظبل ِإس‬

‫‪152‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ ََّّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ْ ٗ َّ ٰ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫الطدی طدطصي ِإل الظو ِم وأسلؼ‬ ‫ِإ ہل ظ ْو ِم ٖي ِ َّ ِْف أحي ِاء س ِْی ِبصّلمً ِمني حت أِت ِب ِ‬
‫َّ‬ ‫ہ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ْس ِھ ْم ۔(للحموی) ِ‬ ‫َّن ْط َّد ٗي ِم ْن أ ْ‬
‫ُ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َّ ْ َّ ُ‬ ‫ِ‬
‫اج(مادہ حجج ‪،‬مزاصػ۔ال َّو ِدیْ َّص ًِ‪6‬ۺ‬ ‫اج‪6‬احیج‪،‬عمج ۺ ُح َّٰج ر‬ ‫ْل ٰ ِ‬ ‫حل لغات‪6‬ا‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ل ۺ‪6‬وکچ ۺرکان‪،‬دصمر ۺ(ػ) َّۺ(امدہۺ‬ ‫اامتن‪،‬عمج ۺرسکم ۺ َّودا ِئ ُ ِع ۺ(امدہ ۺودع‪،‬لتعم ۺاف ۺواوی)۔ا َّٰلر ِحيْ ُ ِ‬
‫َّ ْ‬ ‫ُ َّ ر ُ ُ‬ ‫ُ َّ ر‬
‫ل ۺ۔نظ ْو رد ‪ 6‬ۺعمج ۺرسکم‪،‬روہیپ‪،‬رمق‪،‬وادح ۺنظ ر ِد ۺ۔أ ِْن‬ ‫رلح‪،‬حیحص)۔ ۺَجْلً ‪ 6‬ۺومجمہع ۺ‪،‬عمج ۺرسکمَج ِ‬
‫َّ‬
‫ُی ْو ِدص َّوا ‪6‬ۺاضمرعۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺوہۺیسکۺےکۺاسۺامؽۺوکۺاامتنۺرھکۺدے‪،‬ۺ(ااعفؽ)ۺ‬
‫َّ‬
‫ح ہی‬ ‫ُم ْى َُّ ًنا‪6‬امس ۺوعفمؽۺاامتنۺدار‪،‬انیم‪،‬امسۺوعفمؽۺ(ااعتفؽ)(امدہۺانم‪،‬زومہزۺاف)ۺ۔ ۺ ِإ ْد َّت ْ ِ‬
‫‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےن ۺرشؾ ۺیک ۺ(ااعفتسؽ)(امدہ ۺییح‪ ،‬ۺفین ۺرقموؿ)‬
‫َّ َّ َّ َّ‬
‫ۺدای‪(،‬ااعفؽ)(امدہ ۺوشر‪،‬لتعمۺ‬ ‫وشمرہ ْ َّ‬
‫ٌ َّٰ‪6‬ام َّٰیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےن ۺ َّ‬ ‫ار صٔب‬ ‫۔أذ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ٌٰ‪6‬درپد ۺرکان ۺ‪(،‬لیعفت)(امدہ ۺملس‪،‬حیحص)۔أ ِن أدت ِلموا ۺ‪6‬امیض ۺرعموػۺ‬ ‫َّ‬
‫نیع ۺواوی)۔دل ِم ِإل‬
‫ر‬ ‫ُ ْ ُْ‬
‫وادح ۺملکتم ۺںیم ۺاس ۺاامتن ۺوک ۺےل ۺولں(ااعتفؽ) ۺ(امدہ ۺملس‪،‬حیحص)۔رندوؼ ‪ 6‬ۺسکب‪،‬ڈہب‪،‬عمجۺ‬
‫َّ َّ ْ ُ ُ َّ ً‬
‫ؼ۔ َُّم َّاول ًِ‪6‬دوھاک ۺےس ۺ ےنی ۺیک ۺوکشش ۺرکان‪ ،‬ۺورالغان ۺ‪،‬دصمر ۺ(افمتلع)(امدہۺ‬ ‫رسکم ۺرن ِادی ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ر‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫وحؽ‪،‬لتعم ۺنیع ۺواوی)۔ظ ِز ٰيً ‪6‬اعمہلم‪،‬عمج ۺرسکم ۺظز َّایا ۔ ِإ ْجّل رل ‪ 6‬ۺمیظعت ۺ(امدہ ۺچلل‬
‫َّ‬
‫‪،‬اضم فۺالثیث)۔ ِإ ْخ َّتل َّيْ َّنا ‪6‬ۺامیضۺرعموػۺعمجۺملکتمۺ‪،‬بجۺمہۺاہنتیئۺںیمۺۺوہےئ (ااعتفؽ)‬
‫ٌٰۺ‪6‬ےکپچۺےسۺایبؿۺرکانۺ(ااعفؽ)(امدہۺرسر‪،‬اضم فۺالثیث)ۺ‬ ‫ْس ِإل‬ ‫(امدہۺخ‪،‬لتعمۺالؾۺاییئ)۔أ َّ َّٰ ِ‬
‫َ‬ ‫َّٰ ر‬
‫ْی‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺوہۺ‬ ‫۔ ِصط ًِ‪6‬اپدکاینم‪،‬رباءت ۺ ۺ‪،‬عمج ۺؤمثن ۺاسمل ۺ َغ ِف ْیفاتٌ۔ ُی ِث ْ ُ ِ‬
‫َّ َّٰ‬
‫ااسکےئ ۺ‪،‬ای ۺڑھباکےئ ۺ(ااعفؽ) ۺ(امدہ ۺوثر‪،‬لتعم ۺنیع ۺواوی) ۺ۔ ۺ َُّث َّل ‪ 6‬ۺامیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرکۺ‬
‫َّ ُ َّ ٰ‬
‫ص‪6‬یفن ۺجحڈ ۺو‪،‬م ۺعمج ۺملکتم ۺمہ ۺےنۺ‬ ‫اغبئ ۺوہ ۺاسےنم ۺ‪،‬اپس ۺٓاایگ ۺ(لعفت)(امدہ ۺلثم‪،‬حیحص)۔ َِل ْ ٓب ِل ْ ِ‬
‫ۺافلع‪،‬اناکؾ‪( ،‬ض)(امدہ ۺخ‬ ‫‪6‬امس‬ ‫ا‬ ‫ب‬ ‫اکٹھچرا ۺںیہن ۺدالای(لیعفت)(امدہ ۺچلض‪،‬حیحص)۔ َّخائ ً‬
‫ِ‬
‫ْ‬
‫َّ ر َّ‬ ‫َّٰ ر‬
‫ْی‪ 6‬دیقی‪،‬عمج ۺرسکمۺ‬ ‫ُ‪،‬لتعم ۺنیع ۺاییئ) ِحل ًِ‪6‬ارتےن ۺیک ۺہگج ۺینعی ۺیتسپ‪،‬عمج ۺرسکم ۺ ِحلل ۔ ۺأ ِد ر ِ‬
‫ُ َّ ْ‬ ‫ُ ر‬
‫ٌٰ ۺ‪6‬امؽ ۺو ریہ ۺدے ۺرکۺڑھچاانۺ‬ ‫ؽ‪6‬اتحمجۺٓادیمۺ‪َّ ،‬عمجۺۺرسکم َّر َّصا ِلؽ ۔ۺال ِطدی‬ ‫ٌۺ۔ ُر ْصل ْو ِ‬ ‫ِأ َّداریٰ‬
‫اء‪6‬عمجۺرسکم‪،‬ۺ‪ ،‬ہلۺ‪،‬ہلیبق‪،‬ۺوادحۺ َّح ٰری۔ ِ‬ ‫‪(،‬ض)ۺ(امدہۺدفي‪،‬لتعمۺالؾۺاییئ)۔ۺأ ْح َّي ر ِ‬

‫‪153‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫احیجۺاورۺاامتنۺاکۺواہعق‬
‫ےس ۺاکی ۺرہش ۺنیم ۺوہپاچن ۺاور ۺاےنپ ۺاکی ۺدوتسۺ‬ ‫(‪-)۱۶۵‬رتہمج ۺ‪6‬۔اکی ۺاسمرف ۺجح ۺےک ۺارادے ۺ ئ‬
‫ےکۺاپسۺرہھٹاۺ‪،‬بجۺرہھٹےنۺیکۺّدمتۺوپریۺوہگۺاورۺوکچۺرکےنۺاکۺارادہۺایکۺ‪،‬وتۺاےنپۺدوتسۺوکۺ‬
‫اتبای ۺہک ۺاس ۺےک ۺاپس ۺاامتن ۺےہ ۺاور ۺوہ ۺروویپں ۺاور ۺوجارہات ۺاکومجمہع ۺےہ ۺ‪ ،‬ۺاور ۺوہ ۺاچاتہ ۺےہ ۺہکۺ‬
‫ولےنٹۺکتۺیسکۺانیمۺےک ۺاپسۺرھکۺدےۺبجۺاسۺےسۺاسۺےکۺدوتسۺےنۺہیۺابتۺینسۺوتۺاسۺ‬
‫ےن ۺرشؾ ۺوسحمس ۺیک ۺہک ۺوہ ۺاس ۺےس ۺےہک ۺہک ۺاےس ۺریمے ۺاپس ۺرھک ۺدے ۺاس ۺوخػ ۺےس ۺہک ۺوہۺ‬
‫امگؿۺرکےاگۺہکۺوہۺاسۺاکۺالیچلۺےہۺ‪،‬وتۺاسۺےنۺاسۺصخشۺوکۺاقیضۺےکۺاپسۺرےنھکۺاکۺوشمرہۺدایۺوتۺ‬
‫اسۺٓادیمۺےنۺاامتنۺیلۺاورۺاقیضۺےکۺاپسۺایگۺاورۺاسۺےسۺاہکۺہکۺںیمۺاکیۺاسمرفاۺٓدیمۺوہںۺ‪،‬اورۺ‬
‫جح ۺاک ۺارادہ ۺراتھکوہں ۺ‪ ،‬ۺاور ۺریمے ۺاپس ۺاامتن ۺےہ ۺسج ۺیک ۺدقمار ۺروویپں ۺاور ۺوجارہات ۺںیمۺ‬
‫ےسۺاینتۺےہۺ‪،‬اورۺںیمۺاچاتہوہںۺہکۺاےسۺومالانۺاقیضۺےکۺاپسۺرھکۺدوںۺاتہکۺۺوہۺریمےۺجحۺےسۺ‬
‫واسپۺۺٓاےنۺکتۺاسۺیکۺافحتظۺرکںیۺ‪،‬اورۺںیمۺاسۺوکۺےلولںۺ‪،‬وتۺاقیضۺےنۺاسۺےسۺاہکۺکیھٹۺ‬
‫ےہۺہیۺاچیبۺولاورۺاسۺدنصوؼۺوکۺوھکولۺاورۺاسۺںیمۺاامتنۺرھکۺوکدوۺاورۺدنصوؼۺوکۺایھچۺرطحۺدنبۺرکۺ‬
‫دوۺ‪،‬وتۺاسۺصخشۺےنۺ(ااسییہ)ۺایکۺاورۺاچیبۺاقیضۺوکۺوسپنۺدیۺ‪،‬اورۺاےسۺالسؾۺایکۺاورۺرواہنۺوہۺایگۺ‬
‫‪،‬بجۺاسۺےنۺاانپۺجحۺوپراۺرکۺایلۺاورۺواسپۺٓاایۺاورۺاقیضۺےکۺاپسۺاامتنۺبلطۺرکۺےنۺایگۺوتۺاقیضۺ‬
‫ےنۺاسۺےسۺاہکۺںیمۺںیہمتۺںیہنۺاچہپاتنۺوہںۺاورۺےبکشۺریمےۺاپسۺتہبۺزایدہۺاامںیتنۺںیہۺوتۺ‬
‫ںیم ۺسکۺرطح ۺاچہپونںۺہکۺاہمتریۺاامتنۺریمےۺاپسۺےہۺاورۺاسۺےک ۺاسھت ۺ(دوھاک ۺےس ۺ ےنیۺ‬
‫یک)تہب ۺوکشش ۺیک‪،‬وت ۺوہ ۺرمد ۺاےنپ ۺدوتس ۺےک ۺاپس ۺایگ ۺ‪،‬اور ۺاےس ۺاس ۺابت ۺےس ۺٓااگہ ۺایک ۺ‪،‬اورۺ‬
‫اےس ۺاس ۺوشمرہ ۺںیم ۺربا ۺالھب ۺاہک ۺ‪(،‬ہک ۺاس ۺےن ۺاقیض ۺےک ۺاپس ۺرےنھک ۺےک ۺےل ۺاہک ۺاھت ۺ)وت ۺاسۺ‬
‫دوتسۺےنۺاسۺصخشۺوکۺایلۺاوراےسۺابداشہۺےکۺرقیبیۺاکیۺاریمۺےکۺاپسۺےلۺایگۺ‪،‬اورۺاسۺ(اریمۺ‬
‫) ۺوک ۺاس ۺواہعق ۺیک ۺربخ ۺدی ۺ‪،‬وت ۺاس ۺاریم ۺےن ۺاؿ ۺ ۺدوونں ۺےس ۺودعہ ۺایک ۺہک ۺوہ ۺلک ۺاقیض ۺےک ۺاپسۺ‬
‫اجےئاگۺاورۺاس ۺےکۺاپسۺےھٹیب ۺاگۺ‪،‬اورۺاےسۺدورسےۺاعمہلمۺیکۺربخ ۺدے ۺاگۺ‪،‬وجۺاےسۺاسۺابتۺ‬
‫رپۺااھبرۺےۺ(ہکۺوہۺاامتنۺواسپۺرکۺدےۺ)اورۺاامتنۺواالۺااسنؿۺ(دوراؿ ۺوگتفگ)ۺاؿۺدوونۺںۺےکۺ‬
‫اپس ۺٓااجےئ ۺاور ۺاقیض ۺےس ۺاینپ ۺاامتن ۺبلط ۺرکے ۺ‪،‬وت ۺبج ۺاالگ ۺدؿ ۺوہا ۺوت ۺوہ ۺاریم ۺاقیض ۺےکۺ‬
‫‪154‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اپ سۺایگۺاورۺاسۺےکۺ ئ لغۺںیمۺاھٹیۺوتۺبجۺاقیضۺیکۺاجبنۺاسۺےکۺرمہبتۺےکۺاابتعرۺےسۺاسۺیکۺ‬
‫میظعت ۺو ۺوتریق ۺوپری ۺوہ ۺگ ۺ‪،‬وت ۺاقیض ۺےن ۺاس ۺےس ۺاہک ۺاشدی ۺہک ۺوہ ۺبس ۺوج ۺامہرے ۺاپس ۺاہمترےۺ‬
‫رشتفیۺالےنۺاکۺابثعۺوہاۺےہۺوہۺایھچۺزیچۺوہۺ یۺ‪،‬وتۺاریمۺےنۺاقیضۺےسۺاہکۺاہںۺ‪،‬اورۺوہۺٓاپۺےکۺ‬
‫ےلۺرتہبۺ وہ یۺ‪،‬اؿۺاشءاہللۺۺاعتٰیلۺوتۺاقیضۺےنۺاہکۺ‪.‬وہۺایکۺےہۺ؟ۺوتۺاریمۺےنۺاہکۺہکۺلکۺراتۺابداشہۺ‬
‫ےنۺےھجمۺالبایۺاھتۺوتۺںیمۺاسۺےکۺاپسۺایگۺرھپۺبجۺسلجمۺمتخۺوہیئۺاورۺولگۺواسپۺےلچۺیگۺاورۺںیمۺ‬
‫ےنۺیھبۺوایسپۺاکۺارادہۺایکۺہکۺااچکنۺابداشہۺےنۺےھجمۺ مکۺدایۺہکۺںیمۺاسۺےکۺاپسۺرہھٹوںۺرھپۺبجۺ‬
‫مہ ۺدوون ۺں ۺاہنت ۺیئ ۺںیم ۺوہےئ ۺ‪،‬وت ۺاس ۺےن ۺھجم ۺےس ۺاکی ۺراز ۺیک ۺابت ۺیہک ۺہک ۺوہ ۺٓادنئہ ۺاسؽ ۺجح ۺرکانۺ‬
‫اچاتہ ۺےہ ۺاور ۺاچاتہ ۺےہ ۺہک ۺوپری ۺوکحتم ۺاکی ۺاےسی ۺصخش ۺوک ۺوسپن ۺدے ۺوج ۺاقلب ۺاامتعد ۺوہ ۺاورۺ‬
‫اسۺابرےۺںیمۺاامتنۺدارۺوہۺاہیں ۺکتۺہکۺوہۺالسیتمۺےسۺولٹۺٓاےئۺ‪،‬وتۺاسۺےنۺھجمۺےسۺاسۺ‬
‫ابرےۺںیمۺوشمرہۺبلطۺایکۺوتۺںیمۺےنۺاےسۺوشمرہۺدایۺہکۺوہۺوکحتمۺٓاپۺانجبۺوکۺوسپنۺدےۺ‬
‫اسۺےیلۺہکۺمہۺٓاپۺیکۺاامتنۺ‪،‬اپدکاینمۺاورۺاچسیئۺوکۺاجےتنۺںیہ‪،‬اےسۺیسکۺدورسےۺصخشۺوکۺدرپدۺ‬
‫رکےنۺےسۺرتہبۺےہ(ہکۺوہۺٓاپۺوکۺوسپنۺدے)وتۺشبۺاواقتۺوہۺصخشۺاخمتفلۺرکےۺایوکحتمۺ‬
‫اکالچلۺرکے‪،‬وتوک یئۺہنتفۺایۺاسۺےکۺلثمۺڑھباکےئۺ‪،‬وتۺابداشہۺوکۺہیۺوشمرہۺدنسپۺٓاایۺاورۺاسۺےنۺہتخپۺ‬
‫ارادہۺرکایلۺہکۺوہۺدوۺدؿۺدعبۺاکیۺاعؾۺسلجمۺدقعنمۺرکےاگۺاورۺویہۺرکےۺاگۺسجۺاکۺںیمۺےنۺاےسۺ‬
‫وشمرہۺدایۺےہۺ‪،‬وتاقیضۺاسۺابتۺرپۺتہبۺوخشۺوہاۺ‪،‬اورۺاریمۺیکۺرعتفیۺیکۺوتۺوہۺاامتنۺواالۺصخشۺ‬
‫(سج ۺےن ۺ اقیض ۺوک ۺاانپ ۺامؽ ۺدای ۺاھت)اؿ ۺدوونں ۺےک ۺاپس ۺٓاایگاور ۺاقیض ۺےک ۺاسےنم ۺڑھکا ۺوہایگۺ‬
‫‪،‬السؾ ۺایک ۺاوراہک‪،‬ا ے ۺومالانۺاقیضۺاصبح!ٓاپۺےکاپس ۺریمیۺاامتن ۺےہاور ۺوہ ۺ(دقمارۺ‬
‫ںیم)اینتۺاینتۺےہےسجۺںیمۺےنۺٓاپۺوکۺالفںۺالفںۺوتقۺںیمۺدایۺےہۺوتۺاسۺیکۺابتۺوپریۺوہےنۺ‬
‫ےسۺےلہپۺیہۺاقیضۺےنۺاسۺےسۺاہک‪،‬اہں‪6‬اےۺریمےۺےٹیبۺ!اور ۺںیم ۺےن ۺںیہمتۺوسےتۺوتقۺ‬
‫ایدۺایکۺاورۺںیہمتۺاچہپانۺاورۺاہمتریۺاامتنۺوکۺاجؿۺایل‪،‬وتۺہیۺاچیبۺولۺاورۺاینپۺاامتنۺاےنپۺہضبقۺںیمۺولۺوتۺ‬
‫اسۺےن ۺوہۺاامتنۺیل ۺالسؾ ۺایکۺاورۺالچ ۺایگۺاورۺوہۺاریمۺیھبۺالچۺایگ‪،‬رھپ ۺبجۺوہۺرقمرہۺدمت ۺزگر ۺیئگۺ‬
‫سج ۺاکاس ۺےن ۺاقیض ۺ ےس ۺودعہ ۺایک ۺاھت ۺ‪،‬وت ۺوہ ۺاقیض ۺاریم ۺےک ۺاپس ۺایگ ۺاور ۺاس ۺےس ۺتنطلس ۺاورۺ‬
‫ابداشہ ۺےک ۺابرے ۺںیم ۺوپاھچ ۺ‪،‬وت ۺاریم ۺےناہکاے ۺاقیض! ۺمہ ۺھجت ۺےس ۺاکی ۺاسمرف ۺاحیج ۺٓادیم ۺیکۺ‬
‫اامتن ۺہن ۺڑھچا ۺےکس ۺرگم ۺہکبج ۺمہ ۺےن ۺےھجت ۺوپری ۺداین ۺاکامکل ۺانبدای ۺرھپ ۺبج ۺمت ۺوپری ۺتنطلس ۺےکۺ‬
‫‪155‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫امکل ۺوہاجؤےگ ۺوت ۺسک ۺزیچ ۺےک ۺدبےل ۺمہ ۺاس ۺ(وکحتم ۺ)وکمت ۺےس ۺڑھچاںیئ ۺےگ ۺ‪،‬وت ۺاقیض ۺےنۺ‬
‫اجؿۺایلۺہیۺاکیۺاہبہنۺاھتۺاورۺاناکؾۺولٹۺایگ۔‬
‫(‪-)۱۶۶‬احمتۺاطیئۺےکۺابرےۺںیمۺایبؿۺایکۺایگۺےہۺہکۺوہۺاکیۺدؿۺینبۺزنعہۺیکۺیتسبۺےسۺزگراۺوجۺاؿۺ‬
‫ےکۺاہیںۺدیق ۺںیمۺاھتاورۺوہۺدیقیۺاتحمجۺاھتۺوجۺامؽۺدےۺرکۺٓازادۺوہےن ۺرپۺاقدرۺںیہن ۺاھتۺ‪،‬وتۺبجۺ‬
‫اس ۺےن ۺاحمت ۺاطیئ ۺوک ۺداھکی ۺاخیچ ۺ‪،‬اے ۺاوبافسہن! ۺریمی ۺدمد ۺےیجیک ۺاور ۺاس ۺوتق ۺاحمت ۺےک ۺاپس ۺوکیئۺ‬
‫ایسی ۺزیچ ۺںیہن ۺیھت ۺےسج ۺدے ۺرک ۺوہ ۺاےس ۺڑھچاےئ ۺ ۺ(ٓازاد ۺرکاےئ ۺ)وت ۺاحمت ۺیتسب ۺےک ۺ ۺاریم ۺےس ۺدفہیۺ‬
‫ےکۺاضنمۺوہےئۺوتۺاسۺےنۺااکنرۺایکۺرگمۺاسۺرپۺہکۺوہۺدیقیۺوکۺوھچڑےنۺےسۺےلہپۺدفہیۺرپۺہضبقۺرکۺ‬
‫ےلۺ‪،‬وتۺاحمتۺاسۺیکۺہگجۺدیقۺںیمۺوہایگ‪،‬اورۺارعایبۺوکۺےطۺےکۺولیبقںۺںیم ۺےسۺاینپۺوقؾۺےکۺاپسۺ‬
‫اینپۺاکیۺاشنینۺدےۺرکۺاجیھبۺاہیںۺکتۺہکۺوہۺدفہیۺاکۺامؽۺےلۺرکۺٓاایۺوتۺاحمتۺےنۺاےسۺوقؾۺوکۺدایۺاورۺ‬
‫اےنپۺٓاپۺوکۺاؿۺیکۺدیقۺےسۺٓازادۺرکاای۔(اومحلی)‬
‫ٗ‬ ‫َّ ْ ُ َّ َّ ْ َّ َّ ُْ‬
‫ا ِ ِمْی بلخ وعلب ِي ِ‬
‫َّ ہ َّ ُ ْ َّ َّ ُ َّ َّٰ َّ َّٰ ْ َّ ْ ہ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ‬
‫(‪ )۱۶۷‬حعی ح ِاَت األرم أن ص ِٔب بن ِصيِس ب ِن ماھان عان أ ِمْی بلخ ‪،‬وعان‬
‫َّ‬ ‫ُ ٰ ُ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ر ْ َّ َّ ً َّ َّٰ‬
‫وما طات َّو َّم ِب ٖي َّج َّ َّار ذ ِظيؼ‬ ‫َِیب ِعّلب الر ِيد ططظد علب ِمن ِعّلب ٖي ی‬
‫َّ َّ َّ َّ َّ ْ ر َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ِ َّ َّ ٰ ُ ْ َّ ْ َّ ٗ َّ ٰ ُ ٰ ُ َّ ُْ‬ ‫َّط ْ‬
‫اد َّت َّج َّار ِب ٖي طد َّخل ذ ِ ُظيؼ ِصٔب األ ِم ِْیوظال خلو د ِبيلي ط ِإ ِِن أرد لعم‬
‫َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫ً‬ ‫َّ ْ َّ ُ ْ ہ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّ ٰ ْ َّ ْ َّ ٗ َّ ْ َّ َّ َّ‬
‫ص َّػ ذ ِظيْ رؼ ُم ْو َّت ُٰم ِل َّـُم َّر َّن َّع ‪،‬طل ُٰمعان‬ ‫علبعم إل َّلَ ًِ أیام طخلوا دبيلي طان‬
‫ْ َّ ْ ُ ِ َّٰ ُ َّ َّ َّ ُ ر ْ َّ ِ ْ َّ َّ ْ َّ ً َّ َّ َّ ْ ُ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ‬
‫اليوم الثا ِلث عان رجل ِمن أھ ِل بلخ ضا ِئبا وعان ِ ِمن رطظ ِاء ذ ِظيؼ َّ‪،‬وعان‬
‫ْ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َّٰ‬ ‫ل َّذظيْؼ َّط ًت َّو ُھ َّو َّرط ْي ُظ ٗي َّر َّ‬
‫ح َّر ِاء عل ًب َّا ِ ِْف َّرظ َّب ِت ٖي ظّل َّد رۃ طظال أ ْھ ِدیْ ِي‬ ‫الر ْ‬ ‫ِف‬ ‫أی‬
‫ِ ہ ِ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ٗ َِّ ْ َّ َّ ُ َّ ِ َّ ْ ُ َّ ْ َّ َّ ٰ َّ ٗ َّْ‬
‫ِإل ذ ِظيؼ طحملي ِإلي ِي ط ِإذا ھو علب األ ِم ِْی طدلمي ِإلي ِي ۔(للظزو یین) ِ‬
‫َّ‬
‫خ‪6‬کلمۺاک ۺانؾۺےہ( ریۺرصنػۺےہ ۺاسۺںیم ۺاتثینۺونعمی ۺاور ۺملعۺےہۺ‬ ‫حل لغات‪َّ 6‬بل ْ ِ‬
‫َّ َّ‬
‫وکلمںۺےکۺانؾۺبسۺؤمثنۺںیہۺاسۺںیمۺاتثینۺونعمیۺاورۺملعۺوہاتۺےہ)ۺ۔ َّماھان ‪6‬اکیۺصخشۺ‬
‫ار‪6‬امیضۺ‬ ‫اکانؾۺےہۺ(ہیۺیھبۺ ریۺرصنػۺےہۺاسۺںیمۺافلۺونؿۺرادئاتؿۺاورۺملعۺےہ)ۺ۔ۺ ِإ ْد َّت َّج َّ ِ‬
‫رعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےن ۺدمد ۺاچیہ ۺ(ااعفتسؽ) ۺ(امدہ ۺوجر‪،‬لتعم ۺنیعۺ‬
‫َّ‬ ‫ْر‬ ‫ھت‬ ‫ً‬
‫اب َّو‬ ‫واوی)۔ ُم ْو َّت ٰ ُِم‪6‬نیگمغ ۺوہرک(ااعتفؽ)(امدہ ۺ م‪،‬حیحص)۔ َّرظ َّب ًِ‪6‬رگدؿ‪،‬عمج ۺرسکم ۺ ِرظ ر ِ‬
‫َّ َّ ُ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫َّرظ رب ۔ظّل َّد رۃ ‪6‬ۺہٹپ‪،‬اہرۺ‪،‬عمجۺرسکمۺظّل ِئ ِد۔‬
‫‪156‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫خلبۺاکۺاحمکۺاورۺاۺسۺاکۺاتک‬
‫(‪-)۱۶۷‬رتہمج‪ 6‬احمتۺامصۺےنۺایبؿۺایکۺہکۺیلعۺنبۺٰیسیعۺنبۺاماہؿۺخلبۺاکۺاحمکۺاھتۺاورۺوہۺاکشریۺوتکںۺ‬
‫اکۺوشنیقۺاھتۺوتۺاکیۺدؿۺاسۺےکۺوتکں ۺںیمۺےساکیۺاتکۺمگۺوہایگۺوتۺاس ۺےنۺاسۺیکۺتمہت ۺقیقشۺ‬
‫ےک ۺڑپویس ۺرپ ۺاگلیئ ۺ‪،‬وت ۺڑپویس ۺےن ۺقیقش ۺےس ۺدمد ۺاچیہ ۺ‪،‬وت ۺقیقش ۺاحمک ۺےک ۺاپس ۺایگ‪،‬اوراہک ۺٓاپۺ‬
‫ولگۺۺاسۺوکۺراہۺرکدوۺ‪،‬ںیمۺٓاپۺولوگںۺاکۺاتکۺنیتۺدؿۺںیمۺواسپۺرکدوںۺاگۺ‪،‬وتۺاؿۺولوگںۺےنۺاےسۺ‬
‫وھچڑۺدایۺرھپۺقیقشۺاےنپۺےیکۺوہےۺرپۺرکفۺدنمۺوہرکۺواسپۺوہا‪،‬بجۺرسیتاۺدؿۺوہاوتۺخلبۺواولںۺںیمۺ‬
‫ےس ۺاکی ۺٓادیم ۺاغبئ ۺاھتاور ۺوہ ۺقیقش ۺےک ۺدووتسں ۺںیم ۺےس ۺاھت‪،‬اور ۺقیقش ۺاک ۺاکی ۺڑلاک ۺاھتوہ ۺاسۺ‬
‫(ٓادیمۺ)اکۺدوتسۺاھتۺ‪،‬اس ۺےن ۺلگنج ۺںیمۺاکیۺاتکۺداھکیۺسجۺیک ۺرگدؿۺںیمۺہٹپۺاھت ۺوتۺاسۺےن ۺاہکۺ‬
‫ںیمۺاےسۺقیقشۺوکۺہفحتۺںیمۺدوںۺاگۺ‪،‬وتۺوہۺاےسۺقیقشۺےکاپسۺالایۺوتۺوہۺایسۺاحمکۺاکۺاتکۺاھتۺوتۺقیقشۺےنۺ‬
‫اسۺےتکۺوکۺاحمکۺےکۺدرپدۺرکدای۔(زقوینی)‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ہ‬ ‫َّا ُب ْو ُدلػ َّو َّج ُار ٗ‬
‫ْ‬
‫اج رً َّو َّرع َّبيٗ‬ ‫األ ْیب ُد َّلػ ب َّب ْض َّداد َِّط َّأ ْد َّر َّعتْ ٗي َّح َّ‬ ‫ُ َّ ہ َّ َّٰ ُ ً َّ َّ َّ ً َّ‬
‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫(‪ )۱۶۸‬ی ْروی أن َّرجّل عان جار ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّدیْ رن َّظاد رح َّح ٰ ہت إ ْح َّت َّ‬
‫اج ِإ ہل َّب ْيع َّد ِار ٖہ ط َّد َّاو ُم ْو ٗہ ِطيْ َّوا َّط َّد ٰمی ل ُو ْم أل َّػ ِدیْ َّنار‬
‫ْ‬ ‫ْ َّ َّ َّ َّ ْ ُ َّ ْ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ ُ ْ ُ ِ ٗ َّٰ َّ َّ ِ َّ ُ َّ ْ َّ ِْ‬
‫طظالوالي ِإن دارؽ تد ِاوی َخس َّما ِئ ًِ ِدینار‪،‬طظال َّأ ِبيع د ِاری ُِبم ِس ِمائً‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ ُ َّ َّ ْ َّ َّ‬ ‫َّ ُ َّ َّ‬
‫َّو ِج َّو ُار ِا ِ ْیب دلػ ُِب ْم ِس ِمائً ط َّبلغ أ َّبا دلػ اْل َّ َُب‪،‬طأ َّم َّر ِبظز ِاء َّدیْ ِن ٖي َّو َّو ْر ِل ٖي‬
‫َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ْ َّ َّ َّ ْ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ُ ُ َّ ُ َّ َّ ُ َّ ُ َّ َّ‬
‫الصظ ُار‬ ‫اْلوار یباع عُم یب ِ‬
‫اع‬ ‫وظال ًلَّ تنت ِظل ِمن ِجو ِارنا طانشر عيػ رار ِ‬
‫َّ َّ ٰ‬
‫َّوظال الذ ِاص ُر ‪ِ :‬‬
‫ص ِ‬
‫ُ َّ ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ص َّم ْ ِْن ِ ْل َّو ِلـ ـ ـ ـ ْم َّی ْصل ُم ْوا َّج ًارا ھ َّناؽ ُی َّن ِ ِض ـ ـ ـ ُ ِ‬ ‫َّی ُل ْو ُم ْو ِْن إ ْن ب ْص ُت ب َّٰ‬
‫الر ْ‬
‫خ‬
‫ُ‬ ‫ْ َّ َّ َّ ْ ُ ٰ َّ ُ َّ َّ ْ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ُ ْ ُ ِ َّ ُ ِ ْ ِ ُ ٰ ُ ِ ْ َّ َّ َّ ِ َّ َّٰ‬
‫ص ِ‬ ‫خــ ِ‬ ‫واالدیار وتر ِ‬ ‫ـم ـّلم ط ِإ ِن ـ ـ ـمـا ِ ِب ـ ِجْیا ِنوا تضل ِ‬ ‫طظلت لوـ ــم عط ــواال ِ‬
‫ِ(للَشیِب) ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َّ‬ ‫ر‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ ر‬
‫ن‪6‬رقض‪،‬عمجدی ْو ِن ۺ۔ ۺظ ِاد رح ‪6‬اھبری‪،‬‬ ‫ُ‬ ‫ج۔دیْ ر ِ‬ ‫ح َّوا ِئ ُ ِ‬ ‫اجً ‪6‬رضورت ۺ‪،‬عمج ۺ َّ ِ‬ ‫حل لغات‪6‬ح‬
‫زربدتس‪،‬امس ۺافلع ۺ(ػ)۔ َّد َّاو ُموا‪6‬لعف ۺامیض ۺرعموػ ۺعمج ۺذمرک ۺاغبئ ۺاوھنں ۺےن ۺومؽۺ‬
‫ل‪6‬وجڑ‪،‬‬ ‫ار‪6‬ڑپوس‪،‬رقب۔ۺ ُو ْر ر ِ‬ ‫اھبؤ‪،‬وسداۺایک(افمتلع)(امدہۺوسؾ‪،‬لتعمۺنیعۺواوی)ۺ۔ ِج َّو ر ِ‬
‫‪157‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ر‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ات۔ ۺیلو مو ِِن ‪6‬اضمرعۺ‬ ‫ار‪6‬اجدئاد‪،‬اجریگ‪،‬عمجصظار ِ‬
‫ً‬ ‫َّْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫رعموػۺعمجۺذمرکۺاغبئۺوہۺےھجمۺالمتمۺرکںیۺےگۺ‪ً،‬ل ِم(ؿ)لوماۺالمتمۺرکانۺ(امدہۺولؾ‪،‬لتعمۺ‬
‫ص‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺ ۺوہ ۺزدن ی ۺوک ۺدکمر ۺرکداتیےہ‬
‫َّ ر َّ ْ ُ‬ ‫ر‬
‫ار۔تضل ْوا‪ 6‬ۺاضمرع ۺرعموػ ۺوادحۺ‬ ‫ان‪6‬ڑپویس‪،‬وادح ۺج ِ‬
‫َّ َّ‬
‫ّل(ؿ)ضّل ً ِءۺاگنہمیئۺوہان۔‬
‫ُ‬ ‫َّ ْ َّ ر َّ ْ َّ َّ‬
‫ال۔الصظ ِ‬ ‫راہطب‪،‬قلعت ۺعمج ۺرسکمأور ِ‬
‫ٰ‬
‫نیع ۺواوی)۔ ُی َّن ِض ُ ِ‬
‫(لیعفت)(امدہ ۺنضص‪،‬حیحص)۔ ِج ْ َّْی ِ‬
‫َّ َّ‬
‫ؤمثنۺاغبئۺوہۺیگنہمۺوہیتۺےہۺ‪،‬ۺض ِ‬

‫اوبۺدفلۺاورۺاسۺےکۺڑپویسۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۱۶۸‬رتہمج‪6‬ۺ۔ایبؿۺایکۺاجاتۺےہ ۺہکۺدغبادۺںیم ۺاکیۺٓادیم ۺاوبۺدفلۺاک ۺڑپویسۺاھت ۺوتۺاےس ۺاکیۺ‬
‫رضورتۺشیپۺٓایئۺاورۺاسۺرپۺزربدتسۺرقضۺوہایگۺاہیںۺکتۺہکۺوہۺاانپۺرھگۺےنچیبۺرپۺ روبرۺوہایگوتۺ‬
‫ولوگںۺےنۺاسۺےسۺاسۺےکرھگۺاکۺومؽۺاھبؤۺایکۺوتۺاسۺےنۺاؿۺوک(رھگۺیکۺتمیق)اکیۺزہارۺاتبیئۺوتۺ‬
‫ولوگںۺےنۺاسۺےسۺاہکۺہکۺاہمتراۺرھگۺاپچنۺوسۺدانیرۺےکۺرباربۺےہ‪،‬وتۺاسۺےنۺاہکںیمۺاانپۺرھگۺاپچنۺوسۺ‬
‫ںیمۺچیبۺراہۺوہںۺاورۺاوبۺدفلۺاکۺڑپوسۺاپچنۺوسۺںیمۺ(چیبۺراہۺوہں)وتۺاوبۺدفلۺوکۺہیۺربخۺیچنہپۺوتۺاسۺ‬
‫ےناسۺاکۺرقض ۺاداۺرکےن ۺاورۺاس ۺےسۺقلعتۺرےنھک ۺاکۺ مکۺدای‪،‬اورۺاہکۺامہرےۺڑپوسۺےسۺلقتنمۺ‬
‫تمۺوہوتۺوغرۺرکوۺڑپوسۺےسیکۺاچیبۺاجاتۺےہۺےسیجۺاجدئادۺیچیبۺاجیتۺےہ‪،‬اشرعۺےنۺاہک۔‬
‫(‪-)۱‬ارگۺںیمۺاانپۺرھگۺاتسسۺچیبۺدوںۺوتۺولگۺےھجمۺالمتمۺرکںیۺےگۺاورۺوہۺںیہنۺاجےتنۺہکۺواہںۺااسیۺ‬
‫ڑپوسۺےہۺوجۺزدن یۺوکۺدکمرۺرکداتیۺےہ۔(‪)۲‬وتۺںیمۺےنۺاؿۺےسۺاہکۺہکۺمتۺالمتمۺرکےنۺےسۺابزۺ‬
‫ٓااجؤ‪،‬اسۺےیلۺہکۺڑپویسۺیہۺیکۺوہجۺےسۺرھگوںۺیکۺںیتمیقۺڑبیتھۺاورۺیتٹھگۺںیہۺ۔(رشیشی)‬
‫۞۞۞‬
‫ُ‬ ‫َّ ُ ْ ْ َّ َّ َّْ َّ ٰ َّ ْ ُ َّ‬
‫ِابوالصّل اْلصری والضّلمِ ِ‬
‫ُ َّ َّ َّٰ ُ َّ ً َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ِ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ُ َّ َّ‬
‫(‪)۱۶۹‬ح ِع َّی أن ضّلما ل ِظی أبا الصّل ِء الـْمصری طظال من أنت یاذيخ ظال‬
‫ُ َّ ر َّ َّ ْ َّ ْ َّ ُ ْ ْ َّ‬
‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫۔‬ ‫ؽ‬ ‫طّلن ظال أنت الظا ِئ َّل ِِف ِذص ِر‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٓ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬
‫ل ِ‬ ‫َّو ِإ ِ ِِن َّو ِإ ْن عنْ ُت األ ِخ ْ َّْی ز َّمانً ِ ِ ِ ِ ِ ًِلت ِ ِبـ ـ َّ ِم ـ ـا ِلـ ـ ْم ت ْد َّت ِس ِْصـ ـ ٗي األ َّوا ِئ ـ ـ ـ ُ ِ‬

‫‪158‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّٰ ٗ َّٰ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّٰ ُ ْ َّ َّ َّ ً َّ ْ ْ َّ َّ ْ ً‬
‫َشین حرطا‬ ‫ِظال نصم َّظال یاصُمہ ِإن األوا ِئل ظد رتبوا َثا ِنيًو ِص‬
‫َّ َّ ٰ ِ ْ ہ َّ‬ ‫ً َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫ْ‬
‫ِلل ِو َّج ِاء ط َّو ْل لؽ أ ْن ت ِز یْ َّد صليْ َّوا َّح ْرطا (ظال ُ)ط َّد ِھش الـْمص ِری ِمن ذ ِلؽ‬
‫ْ َّ ٰ ُ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ َّٰ ہ َّ ْ ُ َّ َّ‬
‫َّوظال ِإن ھذا الضّل َّم ًل َّی ِص ْيش ِل ِذ ٰد ِۃ َّحذ ِ ِظ ٖي َّوت َّوظ ِد طى ِاد ٖہ ۔(للظليویب) ِ‬
‫ٓ‬ ‫َّ‬
‫تِ‪6‬رضور ۺںیم ۺرکےن ۺواال ۺوہں ۺ‪،‬الؾ ۺاتدیک‪،‬اتِ ۺامس َّۺافلع ۺ(ض) ۺ(امدہ ۺاِت‪،‬‬ ‫َّ‬ ‫ٌ‬
‫ٓ‬
‫ِ‬ ‫ًل‬ ‫حل لغات‪6‬‬
‫َّ ْ َّٰ ُ َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ش‪ 6‬ۺامیضۺ‬ ‫ل۔ ۺد ِھ ِ‬ ‫ل ۺ‪6‬عمج ۺرسکم‪ ،‬ےلہپ ۺواےلولگ‪ ،‬وادح ۺاألو ِ‬ ‫لتعم ۺالؾ ۺاییئ)۔األ َّوا ِئ ُ ِ‬
‫ً‬ ‫َّ‬
‫ش(س) َّد ْھذا ۺریحاؿ ۺوہان‪ ،‬ۺرپاشیؿ ۺوہان ۺ(امدہۺ‬ ‫رعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺریحاؿ ۺوہا‪َّ ،‬د ِھ ِ‬
‫َّ َّ ُ‬ ‫َّ ْ َّ ْ ُ‬
‫ؼ‪6‬امرہوہان‪،‬ابامکؽ ۺوہان(ض‪،‬س)(امدہ ۺذحؼ‪ َّ ،‬ۺحیحص) ۺ۔ا ٰلت َّوظ ْد ‪ 6‬ۺانکمچۺ‬ ‫ْلذ ِ‬ ‫دشھ‪،‬حیحص)۔ا‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫دصمر(لعفت)(امدہۺودق‪،‬لتعمۺافۺواوی)۔ۺطى راد ‪6‬ۺلقع‪،‬دؽۺعمجۺتلقأط ِىد رِۃۺ۔‬

‫اوبۺاالعلءۺرعمیۺاورۺاکیۺڑلےکۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۱۶۹‬رتہمج‪ 6‬ۺ۔ایبؿ ۺایک ۺایگ ۺےہ ۺہک ۺاکی ۺڑلےک ۺیک ۺاوباالعلء ۺرعمی ۺےس ۺالماقت ۺوہیئ ۺ‪،‬وت ۺاسۺ‬
‫ےن ۺاہک ۺ‪،‬اے ۺخیش ۺٓاپ ۺوکؿ ۺںیہ ۺ؟اوباالعلء ۺرعمی ۺےن ۺاہک(ںیم)الفں ۺوہں ۺڑلےک ۺےن ۺاہک ۺٓاپۺ‬
‫ویہۺںیہۺوھنجںۺےنۺاےنپۺرعشۺںیمۺاہکۺےہ۔‬
‫(‪ ’’-)۱‬البہبش ۺںیم ۺ ۺزامےنےک ۺاابتعر ۺےس ۺارگہچ ۺٓارخ ۺںیم ۺوہں‪،‬اورںیم ۺرضور ۺوہ ۺاکؾ ۺرکےن ۺواالۺ‬
‫وہں ۺسج ۺوک ۺےلہپ ۺواےل ۺولگ ۺہن ۺرک ۺےکس ۺ‘‘اوب ۺاالعلء ۺےن ۺاہک ۺاہں‪6‬ڑلےک ۺےن ۺاہک ۺاے ۺاچچ ۺاجؿۺ‬
‫!ےبۺکشۺےلہپ ۺواےل ۺولوگں ۺےن ۺاجہۺےکۺرحوػۺااھٹسیئ ۺرمبتۺےیک ۺںیہ ۺوت ۺایک ۺٓاپۺاس ۺںیمۺ‬
‫اکیۺرحػۺزایدہۺرکۺےتکسۺوہۺ‪(،‬راویۺاتہکۺےہ)وتۺرعمیۺاسۺابتۺےسۺریحاؿۺورپاشیؿۺوہایگۺ‪،‬اورۺ‬
‫اہک ۺہی ۺہچب ۺاینپ ۺاکلم ۺاہمرت ۺاورۺلقع ۺیک ۺزیتی ۺیک ۺوہج ۺےس ۺ(زایدہ ۺدؿ)زدنہ ۺںیہن ۺرےہۺاگ۔‬
‫(ویلقیب)‬
‫َّ ْ ُ َّ َّ ْ َّٰ ر‬
‫َّ ی ِز ید و بد ِو ی ًِ ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ‬
‫(‪ )۱۷۰‬عان َّی ِز یْد بْ ُن الـ ُْم َّول ُب ِص ْن َّد خ ُر ْو ِج ٖي ِم ْن ِد ْج ِن ص َّم َّر بْ ِن ص ْب ِد ال َّص ِز یْ ِز ِ‬
‫ُ َّ ُ ْ َّ َّٰ َّ َّ ْ ُ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ ْ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ً َّ َّ َّ‬
‫ت ل ُو َُّم ص ْ َّْنَّۃ ‪،‬طل ُٰم‬ ‫ید ِاطر ِِف الَبی ًِ مع إب ِن ٖي مصاو یً‪،‬طم ِر ِبإمرأۃ بدو یً طذَب‬
‫ال أ ْصسواَّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ ِ ْ ُ ْ ِ َّ َّ ُ ْ ِ ُ َّ َّ َّ ِ َّ َّٰ ْ َّ ِ َّ َّ َّ ُ ْ َّ َّ َّ‬
‫ِ‬ ‫أعّل ظال ی ِز ید ِ ِإلب ِن ٖي مایعون مصؽ ِمن النطظ ًِ ‪،‬ظال ِمائً ِدینار ظ‬

‫‪159‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ُ َّ َّ‬ ‫ْ َّ‬ ‫َّ َّ ہ َّ‬
‫ال ِإ َّْن عان ُی ْر ِزيْ َّوا‬ ‫ِإ ٰیاھا‪،‬ھ ِ َّذ ٖہ ط ِظ ْ َّْی رۃ ُی ْر ِز ْي َّ َّوا الظ ِليْ ُل َّو ِھ َّی َّما ت ْص ِرطؽ ‪،‬ظ َِّ‬
‫َّ ْ‬ ‫ْ َّ ْ ُ َّ َّ َّ ُ ْ ْ ْ ٰ ْ َّ ْ ُ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ُ َّ َّ‬
‫ت ًلت ْص ِر ِط ِ ْین طأنا أ ْص ِر ُػ نط ِ ْ ِ‬
‫ِس۔ِ‬ ‫الظ ِليل طأناًل یر ِزي ِین ِإًلالع ِثْی و ِإن عان‬
‫(ًلبن ظتيبً) ِ‬
‫ُ‬ ‫ر‬ ‫َّ‬
‫ن‪6‬دیق ۺاخہن‪،‬عمج ۺ ۺرسکمۺ‬ ‫ی۔ ِد ْج ر ِ‬ ‫حل لغات‪َّ 6‬ب َّد ِو ٰی ًِ ۺ‪ 6‬ۺداہییت ۺوعرت ۺ‪،‬عمج ۺ ۺرسکم ۺ َّبد ِاو ٰ ِ‬
‫َّ‬
‫َّ ر ُ‬ ‫ُ َّ‬ ‫ر َّ ْ َّ ُ‬
‫از َّوِص ُن ْو ر ِز۔‬
‫ُد ُج ْو ِن۔ال َّ َِب ٰی ًِ‪6‬لگنج‪،‬ایبابؿ‪،‬عمجۺرسکم َّب َّر ِار ٰیِ۔ص ْ َّْن رِۃ‪6‬رکبی‪،‬عمجۺرسکمۺ ِصن ِ‬

‫سیدیۺاورۺاکیۺداہییتۺوعرتۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۱۷۰‬رتہمج‪6‬۔ۺسیدیۺنبۺبلہم ۺرمعۺنبۺدبعۺازعلسیۺےکۺدیقۺاخہن ۺےس ۺک ےنل ۺےکۺدعب ۺاےنپۺےٹیبۺ‬
‫اعموہی ۺےک ۺاسھت ۺلگنج ۺںیم ۺرفس ۺرک ۺراہ ۺاھت ۺوت ۺوہ ۺاکی ۺداہییت ۺوعرت ۺےک ۺاپس ۺےس ۺزگرا ۺوت ۺاسۺ‬
‫وعرتۺےنۺاؿۺدوونںۺےکۺےیلۺاکیۺرکبیۺذحبۺیکۺ‪،‬بجۺاؿۺدوونںۺےنۺاھکۺایلۺوتۺسیدیۺےنۺاےنپۺ‬
‫ےٹیب ۺےس ۺاہک ۺ‪6‬اہمترے ۺاپس ۺےنتک ۺروےیپںیہ؟اس ۺےن ۺاہک ۺوس ۺدانیر‪،‬سیدی ۺےن ۺاہک ۺ‪6‬اس ۺںیم ۺےسۺ‬
‫وعرت ۺوک ۺدے ۺدو ۺہی ۺاتحمج ۺےہ‪،‬اےس ۺوھتڑا ۺ’(امؽ)وخش ۺرک ۺدے ۺاگ ۺاور ۺہی ۺںیہمت ۺںیہن ۺاچہپیتنۺ‬
‫ےہ‪،‬ڑلےکۺےناہک‪6‬ارگۺاسۺوکۺوھتڑاۺامؽۺوخشۺرکۺدےاگۺوتۺےھجمۺوخشۺںیہنۺرکےۺاگۺرگمۺزایدہ‪،‬اورۺ‬
‫ارگۺوہۺےھجمۺاچہپیتنۺںیہنۺےہۺوتۺںیمۺاےنپۺٓاپۺوکاچہپاتنۺوہں۔(انبۺہبیتق)‬
‫َّ ْ ْ‬
‫ال َّصط ُ ِو ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ َّ َّ‬ ‫َّ َّ ْ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫(‪َّ )۱۷۱‬و َّظ َّص ْ‬
‫ماء َّب ْ َّی َّح ٰي ْی ِم ْن ظ َّر یْش طاظ َّب َّل ا ُب ْو ُدط َّيان طُم َّب ِظ َّی ا َّح رد‬‫ت ِد ر‬
‫ُ‬ ‫َّ ر َّ َّ ُ َّٰ َّ َّ َّ ُ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ُ َّ ْ َّ ْ َّ ُ ْ ْ ْ َّ َّ‬
‫اْل ِ ٰؼ ا ْو ِ ِْف َّما ھ َّو‬ ‫و ِازع رادي ِاًل رطصي طظال یامص َِشظر یش ھل لعم ِِف‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ن ْ َّ‬ ‫َّ ْ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ ُ َّ َّ ْ َّ َّ ُ‬
‫اْل ِ ٰؼ ‪،‬ظال ن َّص ْم ال َّصط ُو‬ ‫اْل ِ ٰؼ ظال ْوا َّوھ ْل ذ ْی رء اطز ُل ِم َّ ِ‬ ‫اطزل من‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّط َّب َّاد َّرالْ َّظ ْو ُم ط ْ‬
‫َّ‬
‫ارسلح ْوا ‪(.‬للَشیِب) ِ‬
‫ْ ْ‬
‫اء‪ 6‬ۺ ۺعمج ۺرسکم‪،‬‬ ‫حل لغات‪ 6‬ال َّصط ُ ِو ۺ‪6‬رکؾ‪،‬اعمیف‪،‬رہمابین ۺ(امدہ ۺوفع‪،‬لتعم ۺالؾ ۺواوی)۔ ِد َّم ر ِ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫ماء‪،‬وخؿ ۺرسیی ۺوہان(امدہ ۺوعق‪،‬لتعم ۺاف ۺواوی)۔ ۺ ِا ْرسل ُح ْوا‪6‬‬ ‫ت ِد ر ِ‬‫وخؿ‪،‬وادح ۺ َّد ر ِم۔ َّوظ َّص ْ ِ‬
‫امیضۺرعموػۺعمجۺذمرکۺاغبئۺاوہنںۺےنحلصۺرکۺیلۺ‪،‬ۺ(ااعتفؽ)(امدہۺحلص‪،‬حیحص)۔‬

‫‪160‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اعمیفۺاکۺایبؿ‬
‫(‪-)۱۷۱‬رتہمج‪6‬۔ ۺرقشی ۺےک ۺدو ۺولیبقں ۺےک ۺدرایمؿ ۺوخؿ ۺرسیی ۺوہیئ ۺوت ۺاوب ۺایفسؿ ۺ ۺٓاےئ ۺ(حلصۺ‬
‫رکاےن ۺےک ۺےیل ۺ)وت ۺوج ۺصخش ۺیھب ۺاانپ ۺرس ۺاکھجےئ ۺوہےئ ۺاھت ۺاس ۺےن ۺااھٹ ۺایل ۺوت ۺاوب ۺایفسؿ ۺےن ۺاہک‪،‬‬
‫اے ۺرقشی ۺیک ۺامجتع!ایک ۺاہمترے ۺےل ۺقح ۺںیم ۺافدئہ ۺےہ ۺای ۺاس ۺزیچ ۺںیم ۺوج ۺقح ۺےس ۺالضفۺ‬
‫ےہ؟ رقشی ۺےک ۺولگ ۺوبےل ۺ‪،‬ایک ۺوکیئ ۺزیچ ۺقح ۺےس ۺیھب ۺالضف ۺےہ ۺ؟اوب ۺایفسؿ ۺےن ۺاہک ۺ‪،‬اہں ۺوہۺ‬
‫اعمػۺرکانۺےہۺوتۺوقؾۺ(اسۺابتۺےسۺ)ٓاےگۺڑبیھۺاورۺٓاسپۺںیمۺحلصۺرکۺیلۺ۔(رشیشی)ۺ‬
‫ُ‬ ‫ُ ْ‬ ‫َّ‬
‫ا َّلر ِذيْد َّ ِوالـ َّح ِميْ ِد ِ‬
‫الس ْوذ ْی َّط َّد َّصا َّل ُي ب ٰ‬ ‫ُٰ‬ ‫َّ َّ ٰ ْ ُ َّ ہ َّ‬
‫عی‬‫الد ْي ِػ َّط َّب ہ‬
‫الن ْسع َّو ٰ‬ ‫يد‬ ‫ْح‬ ‫ِ‬ ‫(‪)۱۷۲‬ضزب الرذيد صٔب‬
‫ْ َّ َّٰ ُ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ُ َّ ِ ُ ْ ْ َّ ِ َّ َّ َّ َّ َِّ َّ َّ ْ ُ ْ َّ َّ َّ ِ ْ َّ ُ َِّ‬
‫ِ‬
‫اّلل یا ا ِمْیالـمو ِم ِنی ما اطزع ِمن الـْمو ِت ًِلني ًل‬ ‫ط َّظال لي م َّٰا یب ِعيؽ َّ؟طظ ًال و ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫ن الدنْ َّيا َّو ا ِم ْ ُْیالـ ُْم ْو ِم ِن ْ َّی َّد ِاخ رط‬ ‫ُب ٰد ِمنْي َّو ِا َّّنا َّبعيْ ُت ا َّدطا ص ۂب خ ُر ْو ِج ْی ِم َّ ِ‬
‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ُ‬
‫ص َّٰٔب طز ِحؽ َّوصطا صنْي(لّلبذيوی) ِ‬
‫َّ َّ‬
‫حل لغات‪ 6‬ا ٰلن ْس ُ ِع ‪6‬ڑمچےۺاکۺرفشۺوجۺرجمؾۺوک ۺلتقۺرکےنۺےک ۺےیل ۺاھچبایۺاجاتۺےہۺ‪،‬عمجۺرسکمۺ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ ر ُ ُ‬
‫اع َّونس ْو ر ِعۺ(امدہۺعطن‪،‬حیحص)۔ًل ُب ٰ ِدۺ‪6‬اچرہۺاکرۺںیہنۺ‪،‬اھبےنگۺیکۺہگجۺۺ۔‬ ‫ا نس ِ‬

‫ردیشۺاورۺدیمحۺاکۺواہعقۺ‬
‫(‪-)۱۷۲‬رتہمج‪6‬۔ۺاہروؿۺردیشۺۺدیمحوطیش ۺرپۺانبضغکۺوہاۺوتۺاسۺےنۺاس(وطیشۺےکۺلتقۺےکۺ‬
‫ےیل) ۺےک ۺےیلڑمچے ۺاک ۺرفش ۺاور ۺولتار ۺاگنمیئ‪،‬وت ۺدیمح ۺوطیش ۺروڑپا ۺ‪،‬وتردیش ۺےن ۺاس ۺےس ۺاہکۺ‬
‫‪،‬ےھجتۺایکۺزیچۺرالیتۺےہ؟وتۺدیمحۺےنۺاہک‪،‬دخاۺیکۺمسقۺاےۺاریمۺاوملنینمۺ!ںیمۺومتۺےسۺںیہنۺڈراتۺ‬
‫وہںۺاسۺےیلۺہکۺاسۺےسۺوکیئۺاکٹھچراۺںیہنۺےہۺاورۺںیمۺاےنپۺداینۺےسۺاجےنۺرپۺاوسفسۺرکےتۺ‬
‫وہےۺروایۺوہںۺاسۺاحؽۺںیمۺہکۺاریمۺاوملنینم ۺھجمۺرپۺانراضۺںیہۺ‪(،‬ہیۺابتۺنسۺرکۺ)ردیشۺسنہۺ‬
‫تشت‬
‫ڑپاۺاورۺاےسۺاعمػۺرکدایۺ۔(ا ھی)‬
‫َّ ُ َّ ٰ ُ َّ َّْ ْ ُ ُ‬
‫س ْو ِ‬
‫ؼ ِ‬ ‫الِـْمر ِور واْل‬

‫‪161‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّ َّ ْ َّ ْ ٰ ُ ْ َّ َّٰ ُ َّ ٰ ً َّ َّ َّ َّ َّ ً ْ َّ َّ‬
‫ً‬ ‫َّ‬
‫(‪)۱۷۳‬ح ِعی ِصن أھ ِل الرو ِم أن مر ِورا دخل ِبلدا ليّل ونزل ِبظومِ‪ِ،‬‬
‫َّ ُ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ ٰ‬ ‫َّ َّ َّ ُ َّ َّ َّ‬
‫اح ُب َّمال َّو َّم ِص ْی عذا َّوعذا ِدیْ َّن ًارا َّط َّدظ ْو ٗہ‬ ‫ِ‬ ‫طز ٰيط ْو ٗہ طل ُٰم َّ َّد ِع َّر ظال ِإ ِِن َّر‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ ُ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ ُ‬ ‫َّ َّ‬
‫َّح ٰ َّت سط َّح َّوأخذ ْوا َّماعان َّم َّص ٗي َّو َّْحل ْو ٗہ ِإ ہل َّم ْو ِزع َّب ِص ِيْد ِمنْ ُو ْم‪،‬طل ُٰم أ ْر َّب َّح‬
‫َّ َّ‬ ‫ان َّذ َّھ َّب إ ہ‬ ‫ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫ان َّضر یْ ًبا ََّل ْ َّی ْ‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫ال الـ َّْم ِدیْ َّن ًِ َّوذعا‪ِ،‬‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫ل َّ‬
‫ِ‬ ‫ع‬ ‫ْم‬ ‫ـ‬ ‫ل‬‫ا‬ ‫ًل‬ ‫و‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫ظ‬ ‫ال‬ ‫ػ‬‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ص‬ ‫وع‬
‫َّ َّ َّ َّ ٗ ِ ْ َّ ْ َّ ِ ْ َّ ْ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ِ ْ َّ ْ ِ ُ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫طظال لي الو ِال ھل تص ِرػ الظوم؟ظال ًل‪ ،‬ظال ھل ُتص ِرػ الـْمعان ؟ظال‬
‫الر ُج ُل إ ِٰن أ َّر ٰو ُر ُر ْو َّر َّۃ َّٰ‬ ‫ال َّٰ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّٰ ْ ُ ہ ہ َّ َّ َّ َّ‬
‫الر ُج ِل‬ ‫الد ِبيل ِإل ذ ِلؽ طظ‬ ‫ًل‪،‬ظال طعيػ ِ‬
‫َّ َّ َّٰ َّ َّ ِ ِ ً َّ ْ ِ ُ ُ ْ َّ َّ َّ َّ ہ َّ‬ ‫َّ ُ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ ْ َّ َّ َّ َّٰ‬
‫اس لصل أحدا یص ِرطوم ‪،‬ط َّطصل ذ ِ َّلؽ‬ ‫ِ‬ ‫ورورۃ أھ ِل ٖي طأص ِرزوا صٔب الن‬
‫َّ‬
‫ْل ُٰم ِ ِم ِ ٰی َّوأ ْھ ِل ٖي ‪،‬طأ َّم َّر‬
‫َّ‬ ‫الناس َّط َّظ ُال ْوا إن َّوا ُر ْو َّرۃ طّلن ا َّ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّٰ‬
‫وصرزوا الوال صٔب‬
‫َّ َّ ِ ُ َّ َّ ُ ٗ ِ َّ ْ َّ َّ َّٰ ِ ْ ٗ ْ َّ َّ ٓ‬ ‫َّ‬
‫احبي طادَتد ِمني الـُمل۔(اَار البّلد للظزو یین) ِ‬ ‫ِب ِإ ْحز ِار ٖہ ط ِإذا ھو ر ِ‬
‫َّ ْ‬
‫حل لغات‪ 6‬ال ُـم َّر ِٰو ُ ِر‪6‬امسۺافلع‪ٓ،‬ارٹسٹ‪،‬وصتریۺانبےنۺواالۺ(امدہ ۺوصر‪،‬لتعمۺنیعۺواوی)‬
‫َّ َّ ُ‬
‫ز ٰيط ْوا‪6‬امیضۺرعموػۺعمجۺذمرکۺاغبئۺاوھنںۺےنۺایضتفۺیکۺ(لیعفت)ۺ(امدہۺفیض‪،‬لتعمۺنیعۺ‬
‫َّ ْ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ح‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺرشاب ۺےس ۺرُپ ۺوہایگ ۺ‪،‬سط َّح (ػ)سط ًحاۺ‬ ‫اییئ)۔سط َّ ِ‬
‫ُ َّ َّ ْ َّ َّ‬ ‫طف‬
‫ْل ُٰم ِم ٰ ُی ‪6‬لسغۺ‬ ‫رشاب ۺےس ۺمکش ۺریس ۺوہان(امدہ ۺ ج‪،‬حیحص)۔ َّوالِ ۺ‪6‬احمک ۺ‪،‬وگررن‪،‬عمج ۺرسکم ۺوًلۃِ ۺ۔ ۺا‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫اتۺ۔ ِإ ْد ََّت ٰ ِد ‪6‬امیضۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺاسۺےنۺ‬ ‫اخہنۺاکۺابہگنؿۺ‪،‬عمجۺۺؤمثنۺاسمل ْٰح َّام ر ِ‬
‫امؽۺواسپۺےلۺایلۺ(ااعفتسؽ)(امدہۺردد‪،‬اضم فۺالثیثۺزمدی)۔‬

‫وصتریۺانبےنۺواےلۺاورۺوچرۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۱۷۳‬رتہمج‪6‬۔روؾ ۺواولں ۺےک ۺابرے ۺںیم ۺایبؿ ۺایک ۺایگ ۺےہ ۺہک ۺاکی ۺوصتری ۺانبےنۺ‬
‫واال ۺاکی ۺرات ۺاکی ۺرہش ۺںیم ۺدالخ ۺوہااور ۺاکی ۺوقؾ ۺےک ۺاپس ۺرہھٹا ۺ‪،‬وت ۺاؿ ۺولوگں ۺےن ۺاس ۺیکۺ‬
‫ایضتف ۺیک ۺ‪،‬بج ۺوہ ۺہشن ۺںیم ۺتسم ۺوہاوت ۺاہک ۺہک ۺںیم ۺامؽ ۺواال ۺوہں ۺاور ۺریمے ۺاپس ۺاےنت ۺاےنتۺ‬
‫دانیر ۺںیہ ۺ‪،‬وت ۺاؿ ۺولوگں ۺےن ۺاےس ۺرشاب ۺالپیئ ۺاہیں ۺکت ۺہک ۺوہ ۺ(رشاب ۺےس)رُپ ۺوہایگ ۺ‪،‬وت ۺاؿۺ‬
‫ولوگںۺےنۺوجۺھچکۺاسۺےکۺاپسۺاھتۺےلۺایلاورۺاےسۺاےنپۺےسۺدورۺہگجۺںیمۺڈاؽۺدایۺ‪،‬وتۺبجۺاسۺ‬
‫ےن ۺحبص ۺیک ۺاس ۺاحؽ ۺںیم ۺہک ۺوہ ۺایبنج ۺاھت ۺہن ۺوقؾ ۺوک ۺاچہپاتن ۺاھت ۺاور ۺہن ۺاس ۺہگج ۺوک ۺ‪،‬وت ۺرہش ۺےک ۺاحمک ۺےکۺ‬

‫‪162‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اپس ۺایگ ۺاور ۺاکشتی ۺیک ۺ‪،‬وت ۺاحمک ۺےن ۺاس ۺےس ۺاہک ۺایک ۺمت ۺاس ۺوقؾ ۺوک ۺاجےتن ۺوہ؟اہک ۺںیہن‪،‬احمک ۺےنۺ‬
‫اہک‪،‬ایکۺمتۺاسۺہگجۺوکۺاجےتنۺوہ؟اہکۺںیہن‪،‬احمکۺےنۺاہکۺ‪،‬وتۺاسۺیکۺوصرتۺےسیکۺوہ یۺ؟(سکۺرطحۺ‬
‫وچر ۺوک ۺاچہپان ۺاجےئ ۺاگ)وت ۺاس ۺرمدےن ۺاہک‪،‬ںیم ۺاس ۺٓادیم ۺاور ۺاس ۺےک ۺرھگ ۺواولں ۺیک ۺوصتری ۺانب ۺداتیۺ‬
‫وہں‪،‬وتۺٓاپۺاےسۺولوگںۺےکۺاسےنمۺشیپۺرکںیۺ‪،‬اشدیۺہکۺوکیئۺاؿۺوکۺاچہپؿۺےلۺ‪،‬وتۺاسۺےنۺااسیۺ‬
‫یہ ۺایک ۺ(ینعی ۺوصتری ۺانبدی)اور ۺاحمک ۺےن ۺاےس ۺولوگں ۺےک ۺاسےنم ۺشیپ ۺایک‪،‬وت ۺولگ ۺوبےل ۺہک ۺہیۺ‬
‫الفںۺامحؾۺ(لسغۺاخہن)ےکۺرگناںۺاورۺاسۺےکۺرھگۺواولں ۺیکۺوصتریۺےہۺ‪،‬وتۺاحمکۺےنۺاےسۺاحرضۺ‬
‫رکےن ۺاک ۺ مک ۺدای ۺ(بج ۺوہ ۺٓاای)وت ۺویہ ۺاس ۺاک ۺاصبح ۺاھت ۺ(سج ۺےک ۺاسھت ۺوصمر ۺرہھٹا ۺوہااھت ۺاورۺ‬
‫اسۺےنۺامؽۺرچاایۺاھت)وتۺاحمکۺےنۺاسۺےسۺامؽۺواسپۺےلۺایلۺ۔(ٓااثرۺاالبلدۺزقللوینی)‬
‫ِ‬

‫ام ِ‬ ‫َّا َّٰلندی ْ ُم َّو ْ َّ‬

‫اْل ُ ِ‬ ‫ِ‬
‫الَشاب َّج رام ِمنْ‬ ‫ان ِْف َِّمْ ِلس َّ َّ‬ ‫َّ ْ ر َّ َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ َّ ُ َّٰ ٗ َّ َّ َّ‬
‫ُِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ع‬ ‫‪،‬و‬ ‫م‬ ‫ی‬ ‫د‬ ‫ِ‬ ‫ن‬ ‫وان‬ ‫وِش‬ ‫ِ‬ ‫ن‬ ‫(‪ )۱۷۴‬یظال ِإني عان ِأل‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّذ َّھب ُم َّر َّٰرع ب ْ َّ‬
‫ُ‬
‫ِش َّو َّان َّو َّر ٗأہ َّوھ َّو‬ ‫الن ِدیْ ُم َّو َّنش َّر ِإليْ ِي َّأن ْو ِ ْ‬ ‫سظ ٗي ٰ‬ ‫اْل ْو َّھر ‪،‬ط َّ َّ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ ْ ْ َّ َّ َّ ِ َّٰ َّ ٰ ُ ِ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ٗ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ‬
‫َی ِطي ٖي ‪،‬طجاء الَش ِایبِ وسلب اْلام طلم َِیدہ ‪،‬طنادی یا َّأھل اْلج ِل ِس‬
‫َّ‬ ‫ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ ُ َّ َّٰ‬ ‫َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ر ْ َّ َّ ُ َّ َّٰ‬
‫ح رد َّح َّٰت َّی ُر ٰد‬ ‫ن أ َّ‬‫ِ‬ ‫ج‬ ‫ر‬ ‫َی‬ ‫ّل‬ ‫ط‬ ‫ر‬ ‫ھ‬ ‫و‬ ‫اْل‬ ‫ب‬ ‫ع‬ ‫ر‬ ‫ظدزاع لنا جام ِمن ذھب مر‬
‫َّ َّ ٰ َّ ٰ ِ ْ ُ ْ ِ َّ ْ ُ ُ ْ َّ َّٰ َّٰ ْ َّ َّ َّ‬ ‫ال َّأن ْو ِ ْ‬ ‫ْ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫ی ْسؼ‬ ‫ِش َّوان ِلَش ِایب م ِعنوم ِمن اْلروج ط ِإن ال ِذ ِ‬ ‫ام‪،‬طظ‬ ‫اْل ِ‬
‫ِ‬ ‫َّ ُ ْ ُ ٗ َّ َّٰ ْ َّ ٗ َّ َّ ْ ُ َّ َّْ‬
‫مای ِصيدہ ‪،‬وال ِذی رأہ ما یض ِمز صلي ِي ۔(للسرسوذی) ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ َّ‬
‫ام‪6‬ایپہل ۺ‪،‬عمج ۺ ۺؤمثن ۺاسمل‬ ‫اء ۺ۔ َّج ر ِ‬ ‫حل لغات‪ 6‬ا ٰلن ِدیْ ُ ِم‪ 6‬ۺمہۺنیشنۺ‪،‬اسیھت ۺ‪،‬عمج ۺرسکمن َّد َّم ُ ِ‬
‫ایب‪6‬ۺ‬ ‫اْل ْو َّھ ِر‪6‬وجارہات ۺےس ۺڑجا ۺوہا‪،‬امس ۺوعفمؽ ۺ(لیعفت) ۺ۔ ۺ َّا َّٰ َّ‬
‫لَش ِ ٰ ُ ِ‬ ‫ات۔ َّم َّر َّٰر ر ِع ب ْ َّ‬ ‫َّج َّام ر ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ضم ُ ِز‪6‬اضمرع ۺیفنم ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺدیقنت ۺںیہن ۺرکے ۺاگ‪،‬‬ ‫َّ َّ‬
‫ۺ‪،‬اسیق ۺ۔مای َّ ِ‬ ‫َّ‬
‫یتشھب ۺ‪،‬ہقس‬
‫َّ‬
‫َّ‬
‫ض َّم َّز (ض)ض ْم ًزا صل ْي ِ ِيۺدیقنتۺرکانۺ‪،‬ہنعطۺدانی(امدہۺزمغ‪،‬حیحص)۔‬

‫‪163‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫مہۺنیشنۺاوررشابۺاکۺایپہل‬
‫(‪-)۱۷۴‬رتہمج‪ 6‬ایبؿ ۺایک ۺاجات ۺےہ ۺہک ۺونریشواں ۺاک ۺاکی ۺنیشنمہ ۺاھتاور ۺرشاب ۺیک ۺسلجم ۺںیمۺ‬
‫وجارہاتۺ ےسۺڑجاۺوہاۺوسےنۺاکۺاکیۺایپہلۺاھت‪،‬وتۺمہۺنیشنۺےنۺاسۺوکۺرچاایلاورۺونریشواؿۺےنۺاسۺ‬
‫یکۺرطػۺرظنۺڈایلۺاورۺاسۺوکۺاپھچےتۺوہےئۺدھکیۺایل‪،‬وتۺاسیقۺٓاایۺاورۺایپہلۺالتشۺایکۺوتۺاےسۺہنۺاپایۺ‪،‬وتۺ‬
‫اس ۺےن ۺٓاواز ۺدی ۺ‪،‬اے ۺسلجم ۺواول!امہراوجارہات ۺےس ۺڑجا ۺوہا ۺوسےن ۺاک ۺایپہل ۺوھک ۺایگ ۺےہ ۺوت ۺرہ ۺزگۺ‬
‫وکیئ ۺہن ۺےلکن ۺاہیں ۺکت ۺہک ۺایپہل ۺواسپ ۺرک ۺدے ۺ‪،‬وت ۺونریشواؿ ۺےن ۺاسیق ۺےس ۺاہک ۺاؿ ۺولوگں ۺوک ۺک ےنلۺ‬
‫دےۺاسۺےیلۺہک ۺوہۺسجۺےنۺاےس ۺرچاایۺےہۺاےسۺںیہنۺولاٹےئۺاگ ۺ‪،‬اور ۺوہ ۺسجۺےن ۺاےسۺداھکیۺ‬
‫ےہۺوہۺدیقنتۺںیہنۺرکےۺاگۺ۔(رطوطیش)‬
‫الد ٰي ُ ِ‬
‫اح ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّالْعْن َّو ٰ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫َّ ُ َّ َّ َّ ُ َّ‬ ‫َّ َّ َّ ُ‬ ‫َّ َّ ْ َّ َّٰ‬
‫الز َّم ِان َّلًَ َّدا ِئ ِر یْ َّن ط َّو َّجد ْوا ع ْ ًْنا طظال ْوا ظ ْد ُج ْص َّنا‬ ‫(‪)۱۷۵‬عان ِِف ضا ِب ِر‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َّطلْ َّي ْمض َّو ِاح رد ِم َّٰنا َّو ِل َّي ْب َّت ْع ل َّنا س َّص ًاما ط َّم َّ‬
‫اب‬ ‫الر َّو ُ‬ ‫ال ٰ‬ ‫ِض ِل َّيا ِت َّي ُو ْم ِبس َّص َّام طظ‬
‫اع َّّل ٗہ َّط َّي ُم ِْو َّتا َّوانْ َّطر ُد أ َّنا بالْ َّع ْْن ُد ْو َّن ُوُمَّ‬ ‫َّ ْ ْ َِّ َّ َّ ُ َّ ْ َّٰ َّ َّ ًٰ َّ ً َّ ُ‬
‫ِ َّٰ ِ َّ ِ‬ ‫ٓ‬ ‫أن اجصل لوُم ِِف السص ِام سا ظا ِتّل ِلي‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫الس َّص َّام َّو َّٰات َّط َّؼ ٰ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ہ َّ َّ َّ َّٰ َّٰ‬
‫الرجّل ِن األ ِخ َّر ِان ِإنو َُّم َّو َّرّل ِإل ْي ِو َُّم‬ ‫ططصل ذ ِلؽ ودم‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّٰ َّ َّ َّ‬
‫ام ظ َّتّل ٗہ َّوانْط َّردا ِبالع ْ ِْن د ْون ٗي طل ُٰم َّو َّر َّل ِإل ْي ِو َُّم ِبالس َّص ِام اْل َّ ْد ُ ِم ْو ِم‬ ‫َّ‬ ‫السص ِ‬ ‫ِب‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ہ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫اج َّت َّاز َّب ْص ُض ُ‬ ‫َّ‬
‫الس َّصام ط َُّم َّتا‪،‬ط ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اْلع َُّم ِء ِبذ ِلؽ ال َّـمع ِان طظال‬ ‫ِ‬ ‫ظ َّ َّتّل ٗہ َّوأعّل ِمن‬
‫ُ‬ ‫الث َّّل ََّ ًَّ َّو َّبظ َّي ْ‬ ‫ٰ ُ ْ َّ َّ ْ ُ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ ہ ُ َّ َّٰ‬ ‫ہ‬
‫ت َّب ْص َّدھ ِْم‪ِ،‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِأل ْر َّح ِاب َّ ٖي ھ ِذ ِہ الدنيا ‪،‬طانسروا عيػ ظتلت ھىًل ِء‬
‫ٰ ُ ْ َّ َّ َّٰ َّ‬ ‫ُ ٰ‬
‫الد ٰی ِان ۔(للضزال) ِ‬ ‫َّو یْ رل ِلسّل ِب الدنيا ِمن ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اح‪6‬تہبۺرھپےنۺواال‪،‬ابمہغل۔ض ِاب ر ِر‪6‬زگہتشۺ‪،‬زگراۺوہاۺامسۺافلعۺ(ؿ)(امدہۺ‬ ‫حللغات‪َّ 6‬د ٰي ر ِ‬
‫ً‬ ‫َّ‬
‫ربغ‪،‬حیحص) ُج ْص َّنا‪6‬امیض ۺرعموػ ۺعمج ۺملکتم ۺمہ ۺوھبےک ۺوہیگ ۺںیہ ۺ‪َّ ،‬جاع (ؿ) ۺ َّج ْوصا ۺوھبکۺ‬
‫انگل ۺ(امدہ ۺوجع‪،‬لتعم ۺنیع ۺواوی)۔ ِل َّي ْب َّت ْ ِع‪6‬لعف ۺارم ۺوادح ۺ ۺاغبئ ۺرعموػ ۺاچےیہ ۺہک ۺوہ ۺرخدیے‬
‫ُ‬
‫(ااعتفؽ)(امدہ ۺعیب‪،‬لتعم ۺنیع ۺاییئ)۔ َّد ٰر ِم‪6‬زرہ‪،‬عمج ۺرسکم ۺسُ ْو ر ِم ۺ(امدہ ۺؾمم ‪،‬اضم ف)۔ۺ‬
‫َّ َّٰ َّ ُ‬
‫ان‪6‬اقیض‪،‬ہبلغۺواالۺ‪،‬احمکۺ‪،‬اسحبۺ ےنیۺواال‪،‬دبہلۺدےنیۺواال۔ۺ‬ ‫لد ٰی ِ‬ ‫َّو یْ رل ‪6‬ۺالہتکۺ۔ا‬

‫‪164‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫زخاہنۺاورۺایسوحںۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۱۷۵‬رتہمج‪ 6‬زگہتشۺزامےنۺںیمۺنیتۺٓادیمۺرفسۺرکرےہۺےھتۺ‪،‬وتۺاوھنںۺےنۺاکیۺزخاہنۺاپای‪،‬وہۺ‬
‫بسۺوبےلۺ‪،‬مہۺوھبےکۺںیہۺاسۺےیلۺمہۺںیمۺےسۺوکیئۺصخشۺاجےئۺاورۺاچےیہۺہکۺمہۺولوگںۺےکۺ‬
‫ےیلۺاھکانۺرخدیۺالےئۺ‪،‬وتۺاکیۺٓادیمۺاھکانۺ ےنیۺےکۺےیلۺایگۺوتۺاسۺےنۺ(دؽۺںیمۺ)ۺاہکۺدرتسۺابتۺ‬
‫ہیۺےہہکۺںیمۺاؿۺدوونںۺےکۺاھکےنۺںیمۺزرہۺاقلتۺالمدوںۺاتہکۺوہۺاھکںیئۺاورۺرمۺاجںیئ‪،‬اورۺںیمۺ‬
‫اؿۺدوونں ۺےکۺالعوہۺاہنتۺزخاہن ۺوکےلۺولںۺ‪،‬وتۺاسۺےنۺااسیۺیہ ۺایکۺاورۺاھکےن ۺںیمۺزرہ ۺالمدایۺ‪،‬رھپۺ‬
‫دوونںۺٓادویمںۺےنۺہیۺےطۺایکۺہکۺبجۺوہۺاؿۺدوونںۺٓادویمںۺےکۺاپسۺاھکانۺےلۺرکۺےچنہپۺوتۺدوونںۺ‬
‫اےسۺلتقۺرکدںی‪،‬اورۺرصػۺویہۺدوونںۺزخاہنۺےلۺںیلۺ‪،‬بجۺوہۺاؿۺدوونںۺےکۺاپسۺزرہۺالمۺوہاۺ‬
‫اھکان ۺےل ۺرک ۺاچنہپ ۺوت ۺدوونں ۺےن ۺاےس ۺلتق ۺرکدایاور ۺاھکان ۺاھک ۺایل ۺوت ۺوہ ۺدوونں ۺیھب ۺرم ۺیگ ۺ‪،‬رھپ ۺوکیئۺ‬
‫دادنمشنۺاسۺہگجۺےسۺزگراۺوتۺاےنپۺاسویھتںۺےسۺاہک‪6‬ہیۺداینۺےہۺۺذہلاۺوغرۺرکوۺسکۺرطحۺاسۺداینۺےنۺ‬
‫ا ؿۺونیتںۺوکۺامرۺڈاالۺاورۺاؿ ۺےک(رمےنۺےک)دعبۺ(وےسیۺیہ)ابیقۺےہ‪،‬وت ۺداینۺےک ۺبلطۺرکےنۺ‬
‫واولںۺےکۺےیلۺہبلغۺواےلۺ(اہلل)یکۺرطػۺےسۺالہتکۺےہۺ۔(زغایل)ۺ‬
‫َّ ْ َّ َّ ُ َّ ْ َّ ْ ُ‬
‫ر َّص ًِ ِ‬ ‫اْلار یً والظ‬
‫َّ َّ ْ َّ َّ ر َّ َّ ْ ِ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّْ‬
‫اّلل جصطر ِبظرصً ِمن َ ِ َّر ید تظ َّدموا ِإلي ِي‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ت ج ِار یً ِأل ِ َّْیب ص َّب ِد ِ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫(‪)۱۷۶‬جاء‬
‫ت طأ َّر َّاب ٗي َّوأ ْر َّح َّاب ٗي‬ ‫س ْ‬ ‫َّ‬
‫ت ِم ْن َّی ِد َّھا طانْع َّ َّ‬ ‫ت ب َّوا ط َّدظ َّس ْ‬ ‫ْس َّص ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّو ِصنْ َّد ٗہ َّظ ْو رم طأ ْ‬
‫ر‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّٰ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ِ ْ َّ َّ ُ ْ َّ ہ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫اّلل‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َِما عان َِّط ْي َّوا ط ْارتاص ِت اْل ِار یً ِصند ذ ِل َّ ِ‬
‫ؽ ‪،‬طظال لوا أن ِت حرۃ ِلوج ِي ِ‬ ‫َّ َّ ہ َّ َّ ٰ ٗ ْ َّ ُ ْ َّ َّ َّٰ َّ ً َّٰ ْ َّ ٰ‬
‫ی أ َّر َّاب ِؽ ‪( .‬للسرسوذی) ِ‬ ‫لذ ْ‬‫تصال لصلي أ َّن ی ْعون عطارۃ ِللرو ِع ا ِ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ْلار َّی ُ ًِ ۺ‪6‬ابدنی‪،‬عمج ۺرسکم ۺ َّج َّوارِ۔الظ ْ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ر َّص ًِ ۺ‪6‬ایپہل ۺ‪،‬عمج ۺرسکم ۺ ِظ َّر ر ِع َّو‬ ‫لغات‪:‬ا ِ‬ ‫حل‬
‫َّ‬
‫اع۔َ ِر یْ ر ِد‪6‬رعوبںۺاکۺرموغبۺاھکانۺوجۺوگتشۺےکۺوشرےبۺںیمۺرویٹۺوتڑۺرکۺانبےتۺںیہۺ‪،‬ۺعمجۺ‬ ‫ِظ َّر ر ِ‬
‫ت ‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺؤمثن ۺاغبئ ۺوہ ۺایپہل ۺوٹٹ ۺایگ ۺ(ااعفنؽ) ۺ(امدہۺ‬ ‫س ِْ‬ ‫رسکم ۺ َُ ُر ْو ر ِد ۺ۔إنْ َّع َّ َّ‬
‫ِ‬
‫ْ‬ ‫ْ َّ َّ‬
‫ت‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺؤمثن ۺاغبئ ۺوہ ۺاکپن ۺیئگ‪،‬ڈر ۺیئگ ۺ ۺ(ااعتفؽ) ۺ(امدہۺ‬ ‫رسک‪،‬حیحص)۔ ِإرتاص ِ‬
‫ر‬
‫روع‪،‬لتعمۺنیعۺواوی)۔ َّر ْو ِعۺ‪6‬ۺڈرۺ‪،‬وخػ۔‬

‫‪165‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ابدنیۺاورۺایپےلۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۱۷۶‬رتہمج‪6‬۔اوبۺدبعۺاہللۺرفعجۺیکۺاکیۺابدنیۺرثدیۺاکۺاکیۺایپہلۺےلۺرکۺٓایئۺسجۺوکاسۺےنۺاوبۺ‬
‫دبع ۺاہلل ۺوک ۺشیپ ۺایک ۺ‪،‬اس ۺاحؽ ۺںیم ۺہک ۺاس ۺےک ۺ ۺاپس ۺھچک ۺولگ ۺےھت ۺ‪،‬وت ۺاس ۺےن ۺایپہل ۺدےنی ۺںیمۺ‬
‫دلجیۺیکۺ‪،‬وتۺایپہلۺاسۺےکۺاہھتۺےسۺرگۺرکۺوٹٹۺایگۺ‪،‬اورۺاوبۺدبعۺاہللۺاورۺاسۺےکۺاسویھتںۺرپایپہلۺ‬
‫یکۺزیچۺ رگۺڑپیۺ‪،‬وتۺاسۺےسۺابدنیۺاکےنپنۺیگلۺ‪،‬اسۺرپۺاوبۺدبعۺاہللۺےنۺابدنیۺےسۺاہکۺ‪،‬وتۺاہللۺیکۺراضۺ‬
‫یکۺاخرطۺٓازادۺےہۺاشدیۺہکۺہیۺ(ٓازادی)ۺاسۺڈرۺاکۺافکرہۺوہۺاجۺےوجۺےھجتۺاچنہپۺےہۺ(رطوطیش)ۺ‬
‫َّ‬ ‫َّ ُ ْ ُ َّٰ ُ َّ‬
‫الر ِذيْد َّوا ُب ْو ُم َّص ِاو َّی ًِ ِ‬ ‫ھارون‬
‫َّ َّ َّ ُ ْ ُ َّٰ ْ ُ َّ َّ َّ َّ ُ ْ ُ َّ َّ َّ َّ َّ ُ ْ ُ َّ َّ َّ َّٰ ْ ُ َّ َّ َّ‬
‫الضیر وعان‬ ‫ازع ِللصلُم ِء ظال ابومصاو یً‬ ‫(‪)۱۷۷‬عان ھارون الر ِذيد یتو ِ‬
‫ْ ُ َّ َّ َّٰ َّ َّ ْ ُ َّ َّ َّٰ ْ َّ ْ ً َّ َّ َّٰ َّ ہ َّ َّ ِ َّٰ ْ َّ َّ َّ ِ ُ ر َّ َّ َّ‬
‫اس أع َّلت مع الر ِذي ِد یوما ‪،‬طرب صٔب یدی الـُمء رجل ط َّظال‬ ‫ِمن صَّلُم ِء الن ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ِ ْل َّیاا َّبا ُم َّص ِاو َّیً َّ !أت ْد ِر ْی َّم ْن َّ َّر ٰب الـ َُّْم َّء ص َّٔب َّ َّی ِدؽ طظل ُت ًل َّیاأ ِم ْ َّْی‬
‫َّ ً‬ ‫ہ َّ‬ ‫َّ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ُ ْ‬ ‫ْ‬
‫ال ُـم ْو ِم ِن ْ َّی! ظال أنا ‪،‬طظل ُت َّیا أ ِم ْ َّْی ال ُـم ْو ِم ِن ْ َّی ! أنْ َّت تط َّص ُل ھذا ِإ ْجّلًل‬
‫ال َّن َّص ْ‬ ‫ْ ْ َّ َّ‬
‫ِ‬ ‫‪(.‬الطخری)‬ ‫م‬ ‫ِلل ِصلم ظ‬
‫ِ َّ َّٰ َّ َّ َّ ْ ُ ْ ُ َّ ْ ْ ُ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ُ ٗ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫(‪)۱۷۸‬لـُم م ِرض ظيس بن دص ِدب ِن صبادۃ ِإدتبساء ِإخواني ِِف ال ِصيَّاد ِۃ طدأل‬
‫ُ‬ ‫َّ ْ ُ ْ َّ ْ َّ َّ ٗ َّٰ ُ ْ َّ ْ َّ ْ ُ ْ َّ َّٰ َّ َّ َّ َّ ْ ْ َّ َّٰ َّ َّ َّ‬
‫الدیْ ِن طظال أ ْخ َّزی اّلل‬ ‫ص ِنوم ط ِظيل َّ لي ِإنوم یدتحيون َِما َّ لؽ صلي ِوم ِمن‬
‫ال‬ ‫ی َّم ْن عان لظ ْيس ص ْن َّد ٗہ َّم ر‬
‫ِ‬
‫َّ‬
‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫الز َّی َّار ِۃ ُ َّٰث أ َّم َّر َّم ْه ُی َّن ِاد ْ‬ ‫َّم ًاًل َّْی ْ َّن ُع ْاأل ْخ َّو َّان م َّن ٰ‬
‫ِ‬
‫ْ َّ ٰ َّ ْ َّ ْ ُ َّٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ُ َّ ْ ٗ ْ ٰ َّ ُ َّ ْ ِ َّ َّ َّ ُ‬
‫ِب ِلعثر ِۃ الصو ِاد۔(للسرسوذی) ِ‬ ‫طوو ِمني ِِف ِح َّل َّطع ِست صت ِبً ب ِاب ٖي ِب ِالص ِ ِ‬
‫َّ ًٰ‬ ‫َّ َّٰ‬
‫ب ۺ(ؿ) ۺرباۺ‬ ‫ب ۺ‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےن ۺاپین ۺڈاال ۺ‪،‬ر ِ‬ ‫حل لغات‪6‬ر ٰ ِ‬
‫بئۺاسۺ‬ ‫ۺاغ‬ ‫رک‬ ‫ۺذم‬ ‫دح‬ ‫ۺوا‬ ‫ػ‬ ‫ۺرعمو‬ ‫یض‬ ‫‪6‬ام‬ ‫ۺ‬ ‫ِ‬
‫اء‬‫اپینۺڈاانل‪،‬اہبانۺ(امدہۺصنت‪،‬اضم فۺالثیث)۔إ ْدت ْب َّس َّ‬
‫َّ‬ ‫ِ ِ‬
‫ر‬ ‫ْ َّ ر‬
‫خ۔‬ ‫ےن ۺدری ۺیک ۺ(ااعفتسؽ) ۺ(امدہ ۺاطبء‪،‬زومہز ۺالؾ)۔ ِإخوانِ‪ 6‬ۺعمج ۺرسکم‪ ،‬ۺدوتس ۺ‪،‬وادح ۺأ ِ‬
‫ر‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫ل ‪ 6‬حّللۺ‬ ‫اّلل ۺ‪6‬اہلل ۺاعتٰیل ۺاےس ۺذلیل ۺرکے ۺ(ااعفؽ)(امدہ ۺزخء‪،‬زومہزالؾ)۔ ِح ٰ ِ‬ ‫ا ْخ َّزی ِ‬
‫َّ ر‬
‫وہان‪ ،‬ۺ(ؿ) ۺ ۺ(امدہ ۺللح‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ص َّت َّب ًِ ۺ‪6‬وچٹھک ۺ‪ٓ،‬ااتسہن‪،‬عمج ۺرسکم‪،‬ؤمثن ۺاسملۺ‬
‫ْضیْ ر ِر ۺ‪6‬ۺ‬
‫َّ ر َّ‬
‫ۺ‬ ‫۔‬ ‫ۺ‬ ‫ِ‬
‫د‬ ‫ئ‬ ‫ا‬ ‫ص‬ ‫ۺ‬ ‫دح‬ ‫ۺرکےنواےل‪،‬وا‬ ‫ت‬ ‫ۺایعد‬ ‫‪6‬‬ ‫ۺ‬ ‫ٌ‬‫ِب ۺ‪6‬اشؾ۔ َا ْل ُػ َّو ُ‬
‫اص‬ ‫ِ‬ ‫ات ۺ۔ َّالْ َّص ٰ ُ‬‫ِ‬ ‫ب َّو َّص َّت َّب ر‬
‫ِ‬ ‫َّص َّت ر‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬
‫اءۺ‪6‬۔‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬
‫انانیبۺ‪،‬عمجۺرسکمۺأ ِْض ِ ِ‬
‫‪166‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اہروؿۺردیشۺاورۺاوبۺاعموہیۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۱۷۷‬رتہمج ‪6‬۔ ۺاہروؿ ۺردیش ۺاملع ۺءیک ۺوتاعض ۺرک ۺات ۺاھت ۺ‪،‬اوب ۺاعموہی ۺان ۺانیب ۺےن ۺاہک ۺاور ۺوہ ۺاکی ۺاعملۺ‬
‫ےھتۺ‪،‬ںیمۺےنۺاکیۺدؿۺاہروؿۺردیشۺےکۺاسھتۺاھکۺانۺاھکۺایۺ‪،‬وتۺاکیۺٓادیمۺےنۺریمےۺاہھتۺرپۺاپینۺ‬
‫ڈاالۺ‪،‬وتھجمۺےسۺاہکۺ‪،‬اےۺاوباعموہی!ۺایکۺٓاپۺاجےتنۺےہۺسکۺےنۺٓاپۺےکۺاہھتۺرپۺاپینۺڈاالۺےہۺ‪،‬وتۺ‬
‫ںیمۺےنۺاہکۺںیہنۺ‪،‬اےۺاریمۺاوملنینم!اہروؿۺردیشۺےنۺاہکۺںیمۺےنۺ(اپینۺڈاالۺےہۺ)وتۺںیمۺےنۺاہکۺ‬
‫اےۺاریمۺاوملنینمۺ!ٓاپۺملعۺیکۺمیظعتۺیکۺاخرطۺااسیۺرکۺےتۺںیہۺ؟اوہنںۺےنۺاہکۺ‪،‬اہںۺ۔(رخفی)‬
‫(‪-)۱۷۸‬بجۺسیقۺنبۺدعسۺنبۺابعدہۺامیبرۺوہےۺ‪،‬وتۺاؿۺےکۺدووتسںۺےنۺایعدتۺرکۺےنۺںیمۺ‬
‫اتریخۺیکۺ‪،‬اوہنںۺےنۺاؿۺدووتسںۺےکۺابرےۺںیمۺوپاھچۺ‪،‬وتۺاؿۺےسۺاہکۺایگۺہکۺوہۺولگۺاسۺرقضۺ‬
‫یکۺوہجۺرشؾۺرکۺرےہۺںیہۺوجۺٓاپۺاکۺاؿۺرپۺےہۺ‪،‬وتۺسیقۺےنۺاہکۺ‪6‬اہللۺاعتٰیلۺاسۺامؽۺوکۺذلیلۺرکےۺوجۺ‬
‫دووتسںۺیکۺالماقتۺےکۺےیلاجےنۺےسۺروۺےکۺ‪،‬رھپۺاکیۺصخشۺوکۺ مکۺدایۺوجۺاالعؿۺرکےۺہکۺسجۺ‬
‫ےکۺاپسۺسیقۺاکۺامؽۺوہۺوتۺوہۺاسۺےکۺےیلۺالحؽۺےہۺ‪،‬وتۺاشؾۺکتۺایعدتۺرکےنۺواولںۺیکۺرثکتۺ‬
‫یکۺوہجۺےسۺسیقۺےکۺدروازےۺیکۺوچٹھکۺوٹٹۺیئگۺ۔(رطوطیش)ۺ‬
‫ْ َّ َّٰ‬ ‫َّ ُ ْ ُ َّ ْ َّ َّ ُ‬
‫اب ِ‬ ‫ص َّوص َّم ُر بْ ُن اْلس ِ ِ‬ ‫ردول ظي‬
‫اْل َّٰساب ل َّينْ ُش َّر َّا ْح َّو َّال ٗي َّو ُی َّذاھدَّ‬ ‫َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ُ َّ ُ ْ ً ہ َّ َّ َّ ْ ْ َّ‬
‫(‪-)۱۷۹‬أردل ظيص ردوًل إل صمر بن‬
‫َّ َّ َّ َّ ٗ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َِّ َّ َّ ْ َّ َّ ِ َّ َّ َّ ِ َّ ْ ِ َّ َّ ُ ُ َّ َّ ُ ْ َّ ِ ََّّ‬
‫أطصالي طلُم دخل الـم ِدینً دأل أھلوا(‪)۱‬وظال أین م ِلععم طظالوا مال َّنا‬
‫ُ َّ َّ َّ‬
‫الر ُد ْول ِ ِْف سل ِب ٖي ط َّرأ ٗہ‬ ‫َّمل رؽ َّب ْل َّل َّنا َّام ْ رْی َّظ ْد َّخ َّر َّج إ ہل َّشاھر ِالْ َّـمدیْ َّنً َّط َّخ َّر َّج َّٰ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اْلار َّو َّظ ْد َّو َّز َّع د َّٰر َّت ٗي َّعالْو َّدادۃَّ‬ ‫َّٰ ْ َّ َّ ْ َّ ْ ِ َّ ْ َّ ِ َّٰ ْ ْ َّٰ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ل‬ ‫م‬‫الر‬ ‫ؼ‬ ‫و‬ ‫ط‬ ‫ض‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫األ‬ ‫ٔب‬ ‫ص‬ ‫س‬ ‫ِ‬ ‫م‬ ‫الذ‬ ‫ِف‬‫ِ‬ ‫ُم‬ ‫ئ‬
‫ِ‬ ‫ا‬‫ن‬
‫ْ َّ َّ ِ َّ‬ ‫َّ ہ‬ ‫َّ َّ ْ َّ ِ ُ َّ َّ َّ‬ ‫ْ ُ ُُ‬
‫اْلال ًِ َّوظ َّع‬ ‫َّوال َّص ِرؼ َّی ْدظط ِم ْن َّج ِبيْ ِن ٖي ِإ ہل أ ْن َّب ٰل األ ْرض طل ُٰم َّر ٗأہ ص ۂب ھ ِذ ِہ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ُ َّ‬ ‫ُ ُ َّ‬ ‫ْ ُ ُ ُ َّ ْ َّ َّ‬
‫اْلذ ْوع ِ ِْف ظل ِب ٖي َّوظال َّر ُج رل َّیع ْون َِج ُيع الـٓ ُْمَّل ْو ِؽ ًل َّی ِظ ٰ ُر ل ُو ْم ظ َّر رار ِ ِْف ھيْ َّب ِت ٖي‬
‫ُ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ‬ ‫ُ َّ َّ َّ ُ‬ ‫َّ ُ ُ ہ‬
‫َّوتع ْ َّون ھ ِذ ٖہ َّحال ٗي َّول ِع ٰنؽ َّیاص َّم ُر! ص َّدل َّت طأ ِمنْ َّت ط ِن ْم َّت َّو َّم ِلع َّنا َُی ْو ُر طّل‬
‫َّ ً‬ ‫ُ‬ ‫َّٰ َّ‬
‫ًل َّی َّزال َّد ِاھ ًرا خا ِئطا ‪(.‬للضزال) ِ‬ ‫َّج َّر َّم أن ٗي ِ‬
‫ُ ُ ر َّ‬
‫ص ۺ‪ 6‬ۺاشاہؿ ۺروؾ ۺاکۺ‬ ‫ل ۺ۔ظيْ َّ َّ ِ‬ ‫ل ۺ‪ 6‬ۺاغیپؾ ۺراسں ۺ‪،‬اقدص ۺ‪،‬ایچلی ۺ‪،‬عمج ۺرسکم ۺرد ِ‬ ‫حل لغات‪َّ 6‬ر ُد ْو ر ِ‬
‫ال۔ ِد ٰر رِۃ ۺ‪6‬وکڑا ۺ‪،‬عمج ۺرسکم ۺ ِد َّر ر ِر۔‬
‫َّ ر َّ‬
‫ل‪6‬رتی ۺ‪،‬عمج ۺرسکم ِرم ِ‬ ‫اِص رِۃ ۺ۔ َّر ْم ر ِ‬‫بقل ۺ‪،‬عمج ۺرسکم ۺ َّظ َّي ِ َّ‬
‫‪167‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ َّ ر َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ْ‬
‫ی ً‪6‬اشیپین ۺ‪،‬عمج ۺتلقۺ‬ ‫ؼ‪ 6‬ۺہنیسپ۔ َّج ِب ْ ر ِ‬ ‫ات ۺ۔ص َّر ر ِ‬
‫ال ِو َّد َّادۃ ‪6‬ہیکت ۺ‪،‬عمج ۺؤمثن ۺاسمل ۺ ِوداد ِ‬
‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ر َّ‬
‫لۺ(ؿ) َّب ِ‬
‫ّلۺرتۺوہانۺ(امدہۺبلل‬ ‫ل‪6‬امیضۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺرتۺوہیئگۺ‪َّ ،‬ب ٰ ِ‬ ‫ا ْج ِب َّن ًِ َّوا ْج ُ رْبِۺ۔ َّب ٰ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ار‪6‬دصمر ۺ‪،‬وکسؿ ۺ‪،‬رقار ۺ‪ ،‬ۺ(س‪،‬ؿ)(امدہ ۺرقر‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ ۺ ِ‬
‫ًل‬ ‫‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ظ َّر ر ِ‬
‫َّج َّر َّ ِمۺ‪ً6‬انیقیۺ۔ۺ َّد ِاھ رر ‪6‬امسۺافلعۺوہۺاجاتگۺےہۺ(س)۔‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ألۺےسۺوصقمدۺاحلصۺ‬ ‫الۺابعرتۺںیمۺزایدہۺےہۺویکںۺہکۺبجۺ َّد ِ‬ ‫ونٹ‪)۱(6‬ۺظفلۺ َّوظ ِ‬
‫َّ َّ‬
‫الۺیکۺاحتجۺںیہنۺےہۺواہللۺاعتیلۺاملع۔‬ ‫وہایگۺوتۺ َّوظ ِ‬

‫رصیقۺاکۺاقدصۺاورۺرضحتۺرمعۺنبۺاطخبۺریضۺاہللۺہنعۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۱۷۹‬رتہمج‪6‬۔رصیقۺےنۺرضحتۺرمعۺنبۺاطخبۺریضۺاہللۺہنعۺےکۺاپسۺاکیۺاقدصۺاجیھبۺاتہکۺ‬
‫وہۺاؿۺےکۺاحوتلںۺوکۺدےھکیۺاورۺاؿۺےکۺاکومںۺاکۺاشمدہہۺرکےۺوتۺبجۺوہۺدمہنیۺونمرہۺںیمۺدالخۺ‬
‫وہا ۺ‪،‬دمہنی ۺواولں ۺےس ۺوپاھچ ۺاہمترے ۺابداشہ ۺاہک ۺں ۺںیہ؟ولگ ۺوبےل ۺمہ ۺولوگں ۺاک ۺوکیئ ۺابداشہۺ‬
‫ںیہن ۺےہ ۺ‪،‬ہکلب ۺامہرے ۺاکی ۺاریم ۺںیہ ۺوج ۺدمہنی ۺےس ۺابرہ ۺیگ ۺوہے ۺںیہ ۺ‪،‬وت ۺاقدص ۺاؿ ۺیک ۺالتشۺ‬
‫ںیمۺ‪،‬الکۺ‪،‬وتۺاؿۺوکۺزنیمۺرپۺدوھپۺںیمۺوساتۺوہاۺداھکیۺاسۺاحؽۺںیمۺہکۺوہۺاانپۺوکڑاۺہیکتۺیکۺرطحۺ(رسۺ‬
‫ےکۺےچین)رےھکۺوہےۺںیہۺ‪،‬اورۺاؿۺیکۺاشیپینۺےسۺہنیسپۺہبۺراہۺےہۺ‪،‬اہیۺںۺکتۺہکۺزنیمۺرتۺوہۺیئگۺ‬
‫ےہۺ‪،‬بجۺاسۺےنۺاؿۺوکۺاسۺاحؽۺںیمۺداھکیۺوتۺاسۺےکۺدؽۺںیمۺوخػۺھٹیبۺایگۺ‪،‬اورۺدؽۺںیمۺاہکۺوہۺ‬
‫صخش ۺسج ۺیک ۺتبیہ ۺےسداین ۺےک ۺامتؾ ۺابداشوہں ۺوک ۺوکسؿ ۺںیہن ۺےہ ۺاس ۺیک ۺاحتل ۺہی ۺےہ ۺ‪،‬نکیلۺ‬
‫اےۺرمعۺ!ٓاپۺےنۺااصنػۺایکۺ‪،‬وتۺوفحمظۺرےہۺ‪،‬اورۺ(البۺوخػۺورطخ)وسۺیگۺ‪،‬اورۺامہراۺابداشہۺملظۺ‬
‫رکۺاتۺےہۺوتۺًانیقیۺوہۺوخػۺزدہۺوہۺرکراوتۺںۺوکۺاجاتگۺراتہۺےہۺ۔(زغایل)ۺ‬

‫ِ‬ ‫اد‬
‫ِ‬ ‫َّص ْط ُو ز َّ‬
‫ی‬
‫َّ َّ َّ َّ ر َّ ْ ُ ْ َّ ُ َّ ِ َّ َّ َّ ٰ ُ َّ ْ َّ ْ ُ َّٰ ْ َّ َّ ْ َّ ً َّ َّ‬
‫ض ِب صن ِؼ رجل طظال أیوا األ ِمْی ِإن ِل ِبؽ حرمً ظال‬ ‫َّ‬ ‫(‪ )۱۸۰‬أمر ِز یاد ِب‬
‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ال إن أ ْیب َّج ُارؽ بال َّب ْ َّ‬‫ٰ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫ص ِۃ‪،‬ظال َّو َّم ْن ا ُب ْوؽ ظال َّیا َّم ِْوًل ِِئ ِإ ِ ِْن‬ ‫ِ‬ ‫وما ِھی ؟ظ ِ ِ‬

‫‪168‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ ْ ُ ْ َّ َّ ْ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ہ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّٰ َّ ر ُ َّٰ ٗ َّ ہ َّ َّ َّ َّ‬
‫ن ِديت ِادم نط ِِس طعيػ ًل انِس ِادم ا ِِب طرد ِز یاد عمي صٔب ط ِم ٖي طز ِحؽ‬
‫ِ‬ ‫۔(لّلبذيوی)‬ ‫ي‬ ‫َّو َّص َّطا َّصنْ ٗ‬
‫َّ َّ َّ ُ‬ ‫َّ‬
‫َّ ً‬
‫اب ِمنْ ٗي ذيىا‬ ‫ال أنْ ُش ُر ْوا َّم ْن َّص َّ‬ ‫صا وظ‬ ‫(‪ُ )۱۸۱‬رو َّی أ َّٰن َّم ِل ًعا ِم َّن الْ ُـم ُل ْو ِؽ َّب َّین َّظ ْ ً‬
‫َّ َّ ْ ُ ِ ْ ٗ َّ َّ ْ ُ ْ ٗ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ٗ َّ ُ ر َّ َّ َّ َّٰ ْ ہ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ‬
‫ص صيب ِی‪،‬ظال‬ ‫ر ِلحوہ واصسوہ ِدرمھی‪،‬طأتاہ رجل طظال إن ِِف ھذاالظ‬ ‫طأ ِ‬
‫َّ َّ ُ َّ َّ َّ َّ ُ ْ ُ َّ ُ ِ َّ َّ ْ َّ ُ ْ َّ ْ ُ َّ ِ َّ َّ َّ ْ َّ ُ َّٰ َّ ْ َّ ِ َّ َّ ہ َّ ْ‬
‫وما مھا ظال ْیوت الـْم ِلؽ وَیرب الظص‪،‬ظال ردظت ث اظبل صٔب نط ِد ٖي‬
‫َّ َّ َّ َّ ٰ ُ‬
‫الدنْ َّيا‪( .‬للسرسوذی) ِ‬ ‫وترؽ‬
‫ٌُّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫حل لغات‪ُ 6‬غىمٌ‪6‬رگدؿ ۺ‪،‬عمج ۺرسکم ۺا ْغىاقٌ ۺ۔ َخ ْغ َمۃٌ‪6‬افحتظ ۺ۔ ٌک ٌم‪ٓ6‬انیتس‪،‬عمج ۺ ۺرسکم‬
‫ً‬ ‫َْ‬
‫ٌٰ ۺ(ض) ِب َى َای ٌۃ ۺانبان ۺ‪،‬ریمعت ۺرکانۺ‬ ‫ٌٰ‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےن ۺانبای ۺ‪َ ،‬بنی‬ ‫اک َمامٌ۔ ۺ َبنی‬
‫ن ِل ُخ ْوا‪6‬لعف ۺارم ۺعمج ۺذمرک ۺاحرضۺ‬ ‫ه ْوعٌ ۺ۔ َا ْ‬ ‫هغٌ‪6‬لحم ۺ‪،‬عمج ۺرسکم ۺ ُك ُ‬ ‫(امدہ ۺینب‪،‬لتعم ۺالؾ ۺاییئ)۔ َك ْ‬
‫ْ‬
‫ب ۺ‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئۺ‬ ‫رعموػ ۺ‪،‬مت ۺدرتس ۺرکو ۺ(ااعفؽ)(امدہ ۺحلص‪،‬حیحص)۔ َیس َغ ُ ٌ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ب (س)ۺز ْغًبا َوز َغ ًاباۺوریاؿۺوہانۺ‪،‬اڑجان(امدہۺرخب‪،‬حیحص)۔‬ ‫وہۺوریاؿۺوہاتۺےہۺ‪،‬ز ِغ َ ٌ‬

‫زایدۺےکۺاعمػۺرکۺےنۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۱۸۰‬رتہمج‪6‬۔زایدےنۺاکیۺٓادیمۺیکۺرگدؿۺامرۺےنۺاکۺ مکۺدایۺوتۺاسۺےنۺاہکۺ‪،‬اےۺاریمۺ!کشیبۺ‬
‫ریمی ۺافحتظ ۺٓاپ ۺرپ ۺرضوری ۺےہ ۺ‪،‬زاید ۺےن ۺاہک ۺوہ ۺےسیک ۺ؟اس ۺےن ۺاہک ۺ‪6‬ریمے ۺابپ ۺرصبہ ۺںیمۺ‬
‫ٓاپۺےکۺڑپویسۺںیہۺ‪،‬زایدۺےنۺاہکۺ‪6‬ریتےۺابپۺوکؿۺںیہۺ؟اسۺےنۺاہکۺ‪6‬اےۺریمےۺٓااقۺ!کشیبۺ‬
‫ںیمۺاانپۺانؾۺوخدۺوھبؽۺایگۺوہںۺ‪،‬وتۺاےنپۺابپۺاکۺانؾۺےسیکۺہنۺوھبۺولںۺاگ‪،‬وتۺزایدۺےنۺاینپۺٓانیتسۺاےنپۺ‬
‫تشت‬
‫ہنمۺرپۺرھکۺیلۺ‪،‬اسنہۺاورۺاےسۺاعمػۺرکۺدایۺ۔(ا ھی)ۺ‬
‫(‪-)۱۸۱‬ایبؿۺایکۺایگۺےہۺہکۺابداشوہںۺںیمۺےسۺیسکۺابداشہۺےنۺاکیۺلحمۺانبایۺاور(ۺاےنپۺاکردنوںۺ‬
‫ےس)ۺاہک‪،‬ۺمتۺولگۺدوھکیۺوجۺاس ۺںیمۺیسک ۺزیچۺوک ۺبیعۺداراتبےۺاےسۺدرتسۺرکوۺاورۺاےسۺ‬
‫(اتبےنۺواےلۺوکۺوطبرۺہفحتۺ)دوۺدرمہ ۺدوۺ‪،‬وتۺاسۺےکۺاپسۺاکیۺصخشۺٓاایۺاورۺاہکۺ‪،‬کشیبۺاسۺلحمۺںیمۺ‬
‫دوۺبیعۺںیہۺ‪،‬ابداشہۺےنۺاہکۺاورۺوہۺدوونۺںۺایکۺںیہ؟اسۺےنۺاہکۺ‪،‬ابداشہۺرمۺاجےاگۺاورۺلحمۺوریاؿۺ‬

‫‪169‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫وہۺاجےاگۺ‪،‬ابداشہۺےنۺاہکۺوتۺےنۺچسۺاہکۺ‪،‬رھپۺاےنپۺٓاپۺیکۺرطػۺوتمہجۺوہاۺۺ(ینعیۺاینپۺذاتۺںیمۺ‬
‫وغرۺایکۺ)اورۺداینۺوھچڑۺدایۺ(ینعیۺاعدبۺوزادہۺنبۺایگۺ)۔(رطوطیش)‬
‫َّ ْ َّ ْ‬
‫ؽ ِ‬ ‫صط ُو صبْ ِد اْل َّ ِل ِ ِ‬
‫ْ ُ َّ َّ َّ َّ ہ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّٰ َّ َّ ُ ْ َّ‬
‫َّ(‪ )۱۸۲‬تضي ُظ ص ْبَّ َّد ال َّـم ِل ِؽ ب َّ َّن م ْر َّو َّان َّص َّٔب رجاء ب ِن حيو َّۃ طظ َّال و ِ‬
‫اّلل ل ِى ْن‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َّ‬ ‫َّٰ‬
‫أ َّمع َّن ِین اّلل ِمنْ ٗي ألط َّصل ٰن ِب ٖي عذا َّوعذا ‪،‬طل ُٰم َّر َّ َّار َّب ْ َّی َّی َّدیْ ِي ظال ل ٗي َّر َّج ُاء بْ ُن‬
‫َّ ُ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ر َّن َّع اّلل َّما ا ْح َّب ْب َّت طأ ْر َّن ْع َّما َّاح ٰب اّلل ط َّصطا صنْ ٗي‬ ‫حيْ َّوۃ َّیاا ِم ْ َّْی اْل ُ ْو ِم ِن ْ َّی ! ظ ْد َّ ِ‬‫َّ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫َّوأ َّم َّر ل ٗي ِب ِرلً ‪.‬‬
‫ََ َ‬
‫ظ ۺ‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺہصغ ۺوہا‪(،‬لعفت)(امدہ ۺظیغ‪،‬لتعمۺ‬ ‫حل لغات‪ 6‬تغ َّی ٌ‬
‫َّ ر‬ ‫َّ‬
‫نیع ۺاییئ)۔ َمک ًَ ِم ًْ ‪6‬دقرت ۺدانی ۺ(لیعفت)۔ ِرل ًِ‪6‬ااعنؾ‪،‬ہیطع‪،‬ااسحؿ ۺ‪،‬عمج ۺؤمثنۺ‬
‫َّ‬
‫تۺ(امدہۺولصۺ‪،‬لتعمۺافۺواوی)‬ ‫اسملۺ ِرّل ر ِ‬

‫دبعۺاکلملۺےکۺاعمػۺرکۺےنۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۱۸۲‬رتہمج‪6‬۔(ہفیلخۺ)دبعۺاکلملۺنبۺرمواؿۺراجءنبۺایحۃۺرپۺبضغۺانکۺوہاۺوتۺاہکۺ‪،‬دخاۺیکۺ‬
‫مسقۺ!ارگۺاہللۺاعتٰیلۺےھجمۺدقرتۺدےۺاگۺوتۺںیمۺاسۺےکۺاسھتۺااسیۺاورۺااسیۺرکوںگاۺۺ‪،‬رھپۺبجۺراجءۺ‬
‫نبۺایحۃۺدبعۺاکلملۺ ےکۺاسےنمۺوہا ۺوت ۺراجءنبۺایحۃۺےنۺدبعۺاکلملۺےسۺاہک ۺ‪،‬اےۺاریمۺاوملنینمۺ‬
‫!اہللۺاعتٰیلۺےنۺوہۺرکۺدایۺوجۺٓاپۺےنۺدنسپۺایکۺاھتۺذہلآۺپۺوہۺےیجیکۺوجۺاہللۺاعتٰیلۺوکۺدنسپۺےہۺ‪(،‬ہیۺنسۺرکۺ‬
‫)دبعۺاکلملۺےنۺاےسۺاعمػۺرکۺدایۺاورۺاےسۺااعنؾۺدےنیۺاکۺ مکۺدایۺ۔ۺ‬
‫َّ ُ َّ‬
‫َّج ْصط رر َّو َّضّل ُم ٗ ِي ِ‬
‫ُ ْ َّ‬ ‫َّٰ ُ َّ َّ َّ‬ ‫َّٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫الر ِاد ِؼ أن ضّل ًما ل ٗي َّوظ َّػ َّی ُر ٰب ال َّـُم َّء ص ۂب‬ ‫(‪ُ )۱۸۳‬ح ِع َّی ص ْن َّج ْصط ِر ِن‬
‫َّ َّ‬ ‫َّٰ ْ َّ َّ َّ َّٰ َّٰ ُ‬ ‫ْ ُ َّ‬ ‫َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ‬
‫الرذاش ِ ِْف َّو ْج ِو ٖي ط َّنش َّر‬ ‫اإلبْ ِر یْ َّؼ ِم ْن َّی ِدالضّل ِم ِِف السد ِت طس َّار‬ ‫یدی ِي طوظع‬
‫َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ُ َّ ُ ُ َّ ْ ْ َّ ْ َّ َّ َّْ‬ ‫َّ ْ َّ ر َّ ْ َّ ِ َّ َّ َّ ْ َّ‬
‫جصطر ِإلي ِي نشر مضزب طظال یاموًلی ِاّلل یأمر ِبعش ِم َّالضي ِظ ‪،‬ظال ظد‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ ْ َّ‬ ‫ُ ُ ُ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫صط ْو ُت صنْؽ‪،‬ظال َّواّلل َِی ٰب الـ ُْم ْح ِد ِن ْ َّی ‪،‬ظال ِاذھ ْب ‪،‬طأنْ َّت ُح ٰرر ِل َّو ْج ِي‬
‫ال ‪(.‬اًلبذيوی) (األربواِن)‬ ‫اّلل َّت َّص ہ‬
‫ِ‬

‫‪170‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬

‫ُ َّ ْ‬ ‫َّ ْ‬
‫ال َّـم ْو ِد ٰی َّوا ُب ْو َّال َّص َّت ِاھ َّي ِ ًِ ِ‬
‫اْل ِم ْ ِْی ْی‬ ‫(‪َّ )۱۸۴‬ل َّٰـُم َّح َّب َّس الـ َّْم ْود ٰ ُیِ َّا َّبا الْ َّص َّتاھ َّيً َّت َّع ٰل َّم طيْي َّیز یْ ُ ِد بْ ُن َّمنْ ُر ْو ُر ْ َّ‬
‫ِ ٖ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ٰ ہ َّ ْ َّ َّ ٗ َّ َّ َّ ْ َّ ُ ِ ْ ْ‬
‫حت اسلظي طظال ِطي ٖي ابو َّالصت ِاھي ًِ ‪:‬‬
‫َّٰ َّ َّ ْ ُ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ُ ْ‬ ‫َّ ً‬ ‫َّ‬ ‫ُْ‬
‫ت ِ‬‫َّماظل ُت ِ ِْف ط ْز ِل ٖي ذ ْيىا ِأل ِْم ـ ـ ـ ـ َّد َّحـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــي ِإًل وطزل ی ِز ید طوؼ ِم ـ ـ ـ ـ ـا ظل ِ‬
‫ُ‬ ‫ٗ‬
‫ت ِ‬
‫ْ‬
‫اّلل َّ ِمـ ـ ـ ـ ـ ـ ـا ِخ ِط ـ ـ ـ ـ ُ ِ‬ ‫ی َّخائ ًطا َّوج ًّل َّط َّظ ْد َّع َّط ْ َّ ْ َّ‬ ‫َّمازلْ ُت ِم ْن َّر یْب َّد ْھر ْ‬
‫اِن بصد ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ ُ ْ ُ َّ َّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫الـمو ِبذ وانو ِ ْ‬
‫َّ‬ ‫ِشوان ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫اب‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ِش َّوان ز ْحؽ اْل َّدم ‪،‬طظال أ َّما َّی َّو ُ‬
‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َّ ِ‬ ‫(‪ِ َّ )۱۸۵‬س َّع الـ ُْم ْو ِب ُذ ِ ِْف َِّمْ ِلس ا ُن ْو ِ ْ‬
‫ہ ُ َّ ْ ْ َّ ُ َّ َّ َّ َّ ُ ْ ِ ْ َّ َّٰ َّ َّ َّ ُ َّ ْ َّ ُ ْ َّ‬
‫ھىًل ِء ال ِضلُمن ‪،‬طظال انو ِِشوان ِإّنا یوابنا اصداءونا ‪(.‬الثصالیب) ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫مۺعمجۺیہتنمۺاومجع‪ ،‬ریۺرصنػ ۔َ ْؿتٌۺ‪6‬اہھتۺدوھےنۺاکۺ‬ ‫حل لغات‪ِ 6‬ا ْب ِغْیمٌ‪6‬ولاٹ‪ ،‬ا َبا ِعْی ُ ٌ‬
‫َْ َ ْ‬ ‫ۺرسکم ۺ َُ ُؿ ْوتٌ ۺ۔ َا َّلغ َّق ُ‬
‫اف‪ :‬ۺاپین ۺیک ۺںیٹنیھچ ۺ‪6‬الکظ ٌُم‪6‬ہصغ ۺانیپ‪،‬طبض ۺرکان ۺدصمر‬ ‫ربنت ۺ‪،‬عمج ظ‬
‫کع‬
‫ـ‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرکۺاغبئ ۺاس ۺےنۺدیقۺرکدای‪،‬ۺ َخ َب َ ٌ‬
‫ـ‬ ‫(ض)(امدہۺ م‪،‬حیحص)۔ َخ َب َ ٌ‬
‫َ َْ‬
‫م ‪6‬امیضۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺۺاسۺےنۺٓازادۺ‬ ‫(ض) َخ ْب ًؿا دیقۺرکان(امدہۺسبح‪،‬حیحص)ۺ۔اَل َ ٌ‬
‫َْ ُ‬ ‫رکدایۺ(ااعفؽ)(امدہۺقلط‪،‬حیحص)۔ َعْی ُب َّ‬
‫انۺ‪6‬زامےنۺیکۺرگدشۺ۔الٌـ ُم ٌْو ِب ٌظ‪ٓ6‬اشتۺرپوتسںۺاکۺ‬ ‫الؼ َم ِ ٌ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫رامنہ ۺ‪(،‬ہی ۺافریس ۺظفل ۺےہ ۺ)۔ز َضمٌ‪ 6‬ۺعمج ۺرسکم‪،‬اخدؾ‪،‬ونرک ۺ‪،‬وادح ۺز ِاصمٌ ۔ ِغل َمانٌ ۺ‪ 6‬ۺعمجۺ‬
‫َُ َْ َ‬
‫اء‪6‬ۺعمجۺرسکمدنمشۺ‪،‬وادح َغ ُض ٌّ ٌوۺ۔‬ ‫رسکم‪،‬الغؾ‪،‬زمدور‪،‬وادح غَلمٌۺ۔اْل ْغ َض ٌُ‬

‫رضحتۺرفعجۺاورۺاؿۺےکۺالغؾۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۱۸۳‬رتہمج‪6‬۔رضحت ۺاامؾ ۺرفعج ۺاصدؼ ۺےک ۺابرے ۺںیم ۺایبؿ ۺایک ۺایگ ۺےہ ۺاؿ ۺاک ۺاکی ۺالغؾۺ‬
‫ڑھکا ۺوہ ۺرک ۺاؿ ۺےک ۺاہھت ۺرپ ۺاپین ۺڈاؽ ۺراہ ۺاھت ۺ‪(،‬ایس ۺدرایمؿ ۺ) ۺولاٹ ۺالغؾ ۺےک ۺاہھت ۺےس ۺوھچٹ ۺرکۺ‬
‫تشط ۺںیم ۺرگ ۺایگ ۺ‪(،‬اپین ۺیک ۺ) ۺںیٹنیھچ ۺرضحت ۺرفعج ۺاصدؼ ۺےک ۺرہچہ ۺرپ ۺڑپںی ۺ‪،‬وت ۺرضحت ۺرفعجۺ‬
‫اصدؼ ۺےن ۺاس ۺیک ۺرطػ ۺہصغ ۺیک ۺرظن ۺےس ۺداھکی ۺ‪،‬وت ۺالغؾ ۺےن ۺاہک ۺ‪6‬اے ۺریمے ۺٓااق ۺ!اہلل ۺاعتٰیلۺ‬

‫‪171‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ہصغۺوکۺیپۺاجۺےنۺاکۺ مکۺداتیۺےہۺ‪(،‬وہۺابتۺےتنسۺیہۺ)رضحتۺرفعجۺاصدؼۺےنۺرفامایۺ‪6‬ںیمۺےنۺمتۺوکۺ‬
‫اعمػۺرکۺدایۺ‪،‬الغؾۺےنۺاہکۺ‪6‬اورۺاہلل ۺاعتٰیلۺااسحؿ ۺرکۺےنۺواولںۺوک ۺدنسپۺرفامۺاتۺےہۺ‪،‬رضحتۺرفعجۺ‬
‫تشت‬
‫اصدؼۺےنۺرفامۺایۺ‪6‬اجۺوتۺاہللۺاعتٰیلۺیکۺراضۺیکۺاخرطۺٓازادۺےہۺ۔(ا ھی)ۺ‬

‫دہمیۺاورۺاوبۺااتعلہیہۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۱۸۴‬رتہمج‪6‬بج ۺدہمی ۺےن ۺاوب ۺااتعلہیہ ۺوک ۺدیق ۺرک ۺدای ۺوت ۺسیدی ۺنب ۺوصنمر ۺریمحی ۺےن ۺاس ۺےکۺ‬
‫اب رےۺںیمۺ(دہمیۺےس)ۺوگتفگۺیکۺ‪،‬اہیںۺکتۺہکۺدہمیۺےنۺاسۺوکۺٓازادۺرکۺدایۺ‪،‬وتۺاوبۺااتعلہیہۺےنۺ‬
‫اسۺےکۺابرےۺںیم(ھچکۺااعشر)ےہکۺ‪6‬‬
‫(‪-)۱‬ںیمۺےنۺوجۺھچکۺاسۺیکۺتلیضفۺےکۺابرےۺںیمۺاہکۺاتہکۺںیمۺاسۺیکۺرعتفیۺرکوںۺ‪،‬رگمۺسیدیۺ‬
‫یکۺتلیضفۺاسۺےسۺدنلبۺےہۺوجۺںیمۺےنۺاہکۺ۔‬
‫(‪-)۲‬اےنپۺزامےنۺیکۺرگدشۺےس ۺہشیمہۺںیمۺوخػ ۺو ۺڈرۺںیمۺالتبم ۺراہۺ‪،‬رھپۺسیدیۺےن ۺےھجمۺاہللۺےکۺ‬
‫دعبۺاسۺصخشۺےسۺےبۺاینزۺرکۺدایۺسجۺےسۺںیمۺڈراۺ۔(اصتھاین)‬

‫ٓاشتۺرپوتسںۺاکۺوشیپاۺۺاورۺونۺریشواں‬
‫(‪ٓ-)۱۸۵‬اشتۺرپوتسںۺےکۺرامنہۺےنۺونریشواںۺیکۺسلجمۺںیمۺالغومںۺےکۺےنسنہۺیکۺٓاوازۺینسۺ‪،‬وتۺ‬
‫اس ۺےن ۺاہک ۺ‪6‬ایک ۺہی ۺالغؾ ۺڈرےت ۺںیہن ۺںیہ ۺ؟(وجاب ۺںیم ۺ) ۺونریشواں ۺےن ۺاہک ۺ‪6‬مہ ۺےس ۺرصػۺ‬
‫امہرےۺدنمشۺڈرےتۺںیہۺ(اورۺہیۺالغؾۺدوتسۺںیہ)ۺ(اعثیبل)ۺ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ار‬‫َّا ْإلی ْ َّث ُ‬
‫ْ ْ َّ ِ َّ َّ َّ ٗ َّ ُ ْ ُ َّ َّٰ َّ ْ َّ ْ ْ َّ َّ َّ َّٰ‬ ‫(‪ِ )۱۸۶‬م ْن َّص َّجا ِئب َّم ُاذ ِع َّ‬
‫اإلیث ِار م َّاحعاہ ابوُممد األز ِدی َّظال لــُم‬ ‫ِف‬ ‫ر‬
‫اری َّا ْح َّر ُظ ْو ٗہ‪َّ ،‬طأ ْح َّر ُظ ْوہٗ‬
‫الن َّر ہ‬ ‫ْ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ُ ِ َّ َّ ْ َّ َّٰ ِ ْ ُ ِ ْ ُ ْ َّ َّٰ َّٰ‬
‫َّ‬ ‫ِاحَتؼ الــمد ِجد ِِبرو شن الــمد ِلمون أن‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ٰ ُ ْ َّ ُ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ات َّ‪،‬وع َّت َّب‬ ‫ْ‬
‫خانا ِت ِو ْم طظ َّبض الدل ْسان ص ۂب َجاصً ِم َّن ال ِذ َّیْ َّن اح َّرظ ْو اْلان َِّ‬
‫ْ ً‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ ً ْ َّ ْ َّ ْ ُ َّ ْ ُ ْ َّ‬
‫اْللد َّوالظتْ ُل َّ‪،‬ونث َّرھاصل ْي ِو ْم‪،‬ط َّم ْن َّوظ َّع صل ْي ِي ُرظ َّصً‬ ‫ِرظاصا ِطيوا الظسع و ِ‬
‫‪172‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ُ‬ ‫ُ‬
‫اّلل َّماعنْ ُت ا َّب ْ‬ ‫ت ُرظْ َّص رً طيْ َّوا الْ َّظتْ ُل ِب َّيد َّر ُجل َّ‪،‬ط َّظال َّ‬
‫َّ‬ ‫ُط ِص َّل بي َّما ِط ْي َّوا َّط َّو َّظ َّص ْ‬
‫ال‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِٖ‬
‫َّ ْ َّ ُ ٰر ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ُ ْ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ٗ ْ ُ ْ َّ ْ َّ ْ ْ ُ َّ َّ ْ َّ ْ ُ ٰر‬
‫لوًل أم َّ ِل وعان ِِبن ِب ِي بصض ال ِطتي ِان طظال لي ِِف رظص ِت ا ِْللد وليس ِ َّل أم‬
‫َّ َّ ٰ‬ ‫َّ ُ ہ َّ ْ َّ‬ ‫ْ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫ت َّوا ْص ِس ِ ْین ُرظ َّص َّتؽ ‪،‬طط َّص َّل طظ ِت َّل ذ ِلؽ الط ہت َّ ِوَتل َّص‬ ‫َّ‪،‬ط ُخ ْذ أنْ َّت ُرظْ َّص ِ ْ‬
‫الر ُج ُل ‪( .‬السرسوذی)‬ ‫ہھ َّذ َّٰ‬
‫َ َ‬ ‫َْ َ‬
‫ق‪6‬امیضۺ‬ ‫اع‪6‬رتحیج ۺدانی‪،‬وفتیق ۺدانی‪،‬دصمر‪(،‬ااعفؽ)(امدہ ۺأرث‪،‬زومہ۔ ِا ْخت َر ٌ‬ ‫حل لغات‪6‬ا ِل ْیخ ٌُ‬
‫رعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺلج ۺیئگ ۺ‪(،‬ااعتفؽ)(امدہ ۺرحؼ‪،‬حیحص) ۺ۔ ۺ َم َغ ْ ٌو ‪6‬اکی ۺرہش ۺاک ۺانؾ ۺےہ۔‬
‫اغا ‪6‬عمج ۺرسکم‪،‬رحتری ۺےکۺ‬ ‫زانٌ ۺ۔ ۺع َك ً‬
‫َ‬ ‫َ َ‬
‫زاهاتٌ‪6‬عمج ۺؤم ْثن ۺاسمل‪،‬داکںین‪،‬وہلٹ‪،‬رساںیئ‪،‬وادح ٌ َ ِ‬
‫رپزے‪،‬ۺوادحۺ ُعك َػۃٌۺ۔ ِف ْت َیان ‪6‬ۺعمجۺرسکم‪،‬ونوجاؿۺ‪،‬ڑلاک‪،‬وادح ف ًتی۔‬

‫اےنپۺاورپۺدورسےۺوکۺوفتیقۺدےنیاکۺواہعق‬
‫(‪-)۱۸۶‬رتہمج ‪6‬ۺااثیرۺوۺرقابینۺےکۺوااعقتۺںیمۺےس ئۺوہۺواہعقۺےہۺسجۺوکۺاوبۺدمحمۺازدیۺےنۺایبؿۺایکۺ‬
‫ےہ ۺ‪،‬اوہن ۺں ۺےن ۺاہک ۺ‪6‬بج ۺرہش ۺرمو ۺںیم ۺدجسم ۺلج ۺگ ۺ‪،‬املسمونں ۺےن ۺامگؿ ۺایک ۺہک ۺاسیعویئں ۺےنۺ‬
‫اےسۺالجۺایۺےہۺ‪،‬وتۺاوہنںۺےنۺاؿۺےکۺوہلٹۺالجۺدےیۺ‪،‬وتۺابداشہۺےنۺاؿۺںیمۺےسۺاکیۺامجتعۺ‬
‫وکۺرگاتفرۺرکۺایلۺوہنجںۺےنوہلٹۺالجےۺےھتۺ‪،‬اورۺدنچۺرحتریۺےکۺڑکٹےۺےھکلۺسجۺںیم(یسکۺوضعۺ‬
‫ےکۺ)اکےنٹۺ‪،‬وکڑےۺامرےنۺ‪،‬اور ۺلتق ۺرک ۺےنۺ(ےکۺابرے ۺںیمۺاھکلۺوہاۺ)اھت ۺ‪،‬اورۺاؿۺڑکٹوںۺوکۺ‬
‫اؿۺولوگںۺرپۺریھکبۺدایۺ‪،‬وتۺسجۺرپۺوجۺرپہچۺرگاتۺوتۺاسۺےکۺاسھتۺویہۺایکۺاجاتۺوجۺاسۺںیمۺاھکلۺوہاتۺ‬
‫‪،‬انچہچنۺاکیۺڑکٹاۺسجۺںیمۺلتقۺاکۺ مکۺاھکلۺوہاۺاھتۺاکیۺٓادیمۺرپۺرگاۺوتۺاسۺےنۺاہکۺ‪6‬اہللۺیکۺمسقۺ!ےھجمۺ‬
‫وکیئۺرپواہۺہنۺیھتۺارگۺریمیۺامںۺہنۺوہیتۺ‪،‬اورۺاسۺےکۺ لغۺںیمۺاکیۺونوجاؿۺاھتۺاسۺےنۺاسۺےسۺ‬
‫اہکۺ‪6‬ریمےۺرپےچۺںیمۺوکڑےۺامرےنۺاکۺ مکۺےہۺاورۺریمےۺاپسۺامںۺںیہنۺےہۺ‪(،‬ینعیۺااقتنؽۺرکۺ‬
‫یکچۺےہۺ)وت ۺمتۺریماۺرپہچۺےلولۺاورۺاانپۺرپہچۺےھجمۺدےۺدوۺ‪،‬اسۺےنۺۺااسیۺیہۺایکۺوتۺوہۺونوجاؿۺلتقۺ‬
‫رکۺدایۺایگۺاورۺاسۺٓادیمۺےنۺاجنتۺاپیئ۔(رطوطیش)ۺ‬
‫َّ ْ َّ ْ َّ ٰ ُ َّ َّ ُ‬
‫ْ‬
‫اْل َّر ِ‬
‫اد ِ‬ ‫اًلصر ِایب و‬

‫‪173‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ایب َّز َّرع ُب ًٰرا ل ٗي ‪،‬طل َّٰ ُِم ظامَّ‬ ‫َّ‬ ‫ض ُت الْ َّب ِاد َّی ًَّ َّطإ َّذا ِا ْص َّر ٰر‬ ‫ال ْاأل ْر َّم ِص ْی َّح َّ َّ‬ ‫(‪ )۱۸۷‬ظ‬
‫َّ ہ ُ ْ َّ َّ َّ ُ ْ ُ ُ ٗ َّ َّ ْ َّ َّ ْ ْ ُ ِ َّ َّ َّ ِ َّ َّ َّ َّٰ ُ ُ َّ ْ ُ ُ َّْ‬
‫ت صلي ِي ِرجل جراد طجصل الرجل ینشر ِإلي ِي‬ ‫صٔب دو ِظ ٖي ‪،‬وجاء دنبلي ات‬
‫َّ َّ َّ ْ ْ َّ ْ َّ ْ ْ َّ ُ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ُ ْ ُ‬
‫اْليلً ِطي ٖي ‪،‬طأنذاء یظول ‪ِ :‬‬ ‫وًل یدری عيػ‬
‫ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّْ‬ ‫َّ َِّٰ ْ َّ َّ ُ َّ ہ ِ َّ ْ َّ ُ ْ ُ َّٗ‬
‫اد ِ‬
‫ًل ِتولع ِب ِإطد ِ ِ‬ ‫اد صٔب زر ِص ْی طظلت لي ِ ِ ِ ِ ِ ِ َِّا ِل ِزم س ِر یظؽ ِ‬ ‫مر اْلر ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫طظ َّام ِم ْن ُو ْم خ ِسيْ رب ط ْوؼ ُدنْ ُبلً ِ ِ ِ ِ ِ ِأ ِنـ ـ ـا ص ۂب َّدطر ًل ُِب ـ ـ ـ ـ ٰد ِ ِم ـ ـ ـ ْن ز ِ ِ‬
‫اد ِ‬
‫ٌ(الضمحری) ٌ‬ ‫ٌ‬ ‫ٌ‬ ‫ٌ‬ ‫ٌ‬ ‫ٌ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اب‪ِ،‬‬ ‫اب َّوتظ ِصد صليْ ِي اْل ٰج َّ ِ‬ ‫الدّل ِس ْی ََّل ًل تض ِلؼ ال َّب َّ‬ ‫(‪ )۱۸۸‬ظيْل ِل َّب ْصض ٰ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّٰ َّ ِ َّ ْ َّ َّ ْ ِ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّٰ َّ‬
‫ِ‬ ‫َّ‬
‫ت ًل أن َیطشو ِ ِْن ‪(.‬الثصالیب) ِ‬ ‫طظال ِإّنا ینب ِض ْی أن أحطظ أنا ر ِصي ِ ْ‬
‫اص ۺعمج ۺؤمثنۺ‬ ‫حل لغات‪َ 6‬ح َغاصٌ‪6‬ڈٹی ۺ‪،‬وادحۺ َح َغ َاصۃٌ ۔ َب ِاص َیۃٌ ‪6‬لگنج ۺ‪َ ،‬ب ِاص َیاتٌ َ ٌو َب َو ٌٍ‬
‫ْ ُ‬
‫اص ‪6‬ڈٹویںۺاکۺ َدؽ۔‬ ‫اسمل‪،‬عمجۺرسکم۔ ُب ٌٌّغ ‪6‬وہیگںۺ۔ ُؾي ُبلۃٌ‪6‬ۺابیل‪،‬عمجۺرسکمۺ َؾ َىا ِب ٌُلۺ۔ ِع ْح ُل َح َغ ٌٍ‬
‫َ ْ‬
‫َول َؼ َول ًػا ِب َد ِّلہ‪ :‬ۺقح ۺامر ۺانیل ۺ(ػ)(امدہ ۺوعل‪،‬لتعم ۺاف ۺواوی)۔ ُح َّجابٌ‪ 6‬ۺعمج ۺرسکم ۺ‪ ،‬ۺدرابؿ‪،‬‬
‫خا ِحبٌۺ۔‬ ‫وادحۺ ٌَ‬

‫داہییتۺاورۺڈٹویںۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۱۸۷‬رتہمج‪6‬ایعمص ۺےن ۺاہک ۺہک ۺںیم ۺلگنج ۺںیم ۺدالخ ۺوہا ۺ‪،‬وت ۺاکی ۺداہییت ۺےن ۺ(لگنجۺ‬
‫ںیم)اےنپۺےیلۺ وہیگںۺوبےیۺےھتۺ‪،‬وتۺبجۺوہیگںۺاےنپۺےنتۺرپۺڑھکاۺوہۺایگۺ‪،‬اورۺاسۺیکۺابیلۺدمعہۺوہۺ‬
‫یئگ‪،‬وتۺاسۺرپۺڈٹویںۺاکۺاکیۺدؽۺٓاایۺ‪،‬وتۺوہۺرمدۺاسۺیکۺرطػۺدےنھکیۺاگلۺ‪،‬اورۺوہۺںیہنۺھجمسۺاپۺراہۺاھتۺہکۺ‬
‫(اؿۺڈٹویںۺوکۺاگھبۺےنۺےکۺےیلۺ)ےسیکۺدتریبۺرکےۺ‪،‬رھپۺوہۺ(ھچکۺااعشر)ڑپےنھۺاگل‪6‬‬
‫(‪-)۱‬ڈٹایںۺریمےۺتیھکۺےسۺزگرںیۺوتۺںیمۺےنۺاؿۺےسۺاہکۺاانپۺراہتسۺڑکپوۺ‪،‬اورۺریمےۺتیھکۺوکۺ‬
‫رخابۺرکۺےکۺریماۺقحۺہنۺامروۺ۔‬
‫(‪ -)۲‬ۺ وت ۺاؿ ۺںیم ۺےس ۺاکی ۺبیطخ ۺاکی ۺابیل ۺےک ۺاورپ ۺڑھکا ۺوہ ۺایگ ۺ‪(،‬اور ۺوبال ۺ)کشیب ۺمہ ۺرفس ۺںیمۺ‬
‫ںیہۺاورۺامہرےۺےیلۺوتہشۺرضوریۺےہۺ۔(دریمی)ۺ‬

‫‪174‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫(‪ )۱۸۸‬ۺاکی ۺابداشہ ۺےس ۺاہک ۺایگ ۺمت ۺدروازہ ۺویکں ۺدنب ۺںیہن ۺرک ۺےت ۺوہ ۺاور ۺاس ۺرپ ۺدرابؿ ۺویکں ۺںیہنۺ‬
‫اھٹبۺےتۺوہۺ‪،‬وتۺاسۺےن ۺاہک ۺ‪6‬انمبس ۺہیۺےہۺہک ۺںیمۺاینپۺراعای ۺیکۺافحتظ ۺرکوں ۺہنۺہیۺہک ۺوہۺریمیۺ‬
‫افحتظۺرکںی۔(اعثیبل)ۺ‬
‫ْ َّ َّٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّص ْب ُد َّٰ‬
‫الر ْ َّ‬
‫اب ِ‬‫ْح ِن بْ ِن ص ْوػ َّوص َّم ُر بْ ُن اْلس ِ ِ‬
‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ ْ ُ َّٰ ْ َّ ْ ُ َّ ْ َّ َّ ُ َّ ُ ْ ُ ْ َّ َّٰ‬
‫ات ليْلً َّوظال‬ ‫اب ذ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫س‬ ‫اِن صمر بن اْل‬ ‫ن صوػ دص ِ ْ‬ ‫(‪ )۱۸۹‬ظال صبد الرْح ِن ب ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َّظ ْد َّن َّز َّل ب َّباب الـْ َّمدیْ َّن ًِ ِ َّظاطل ًِ ِ َّ‬
‫ر‬
‫ْی ِم ْن‬ ‫ؼ ِذ ْ رِ‬‫س ِ‬ ‫اػ ِصل ْيو ِْم ِإذا ِنام ْوا ِأ ِن ِی ْ َّ‬ ‫ِ‬ ‫خ‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ َّ َّ ِ َّ ْ ُ َّ َّ ٗ َّ َّ َّٰ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ِ َّ ْ َّ ْ َّ ُ َّٰ َّٰ ٗ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ُ ُ ْ َّ‬
‫ِ‬
‫ت ث ِإني جصل َیرس سول‬ ‫َّم َّت ِاص ِوم ‪،‬طمزيت مصي طلُم ورلنا ظال ِل َِن ِان ِ‬
‫َّ َّ‬
‫ليْل ِت ٖي ‪(.‬الضزال) ِ‬

‫رضحتۺدبعۺارلنٰمحۺنبۺوعػۺاورۺرضحتۺرمعۺنبۺاطخبۺریضۺاہللۺہنعۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۱۸۹‬رتہمج‪6‬رضحت ۺدبع ۺارلنٰمح ۺنب ۺوعػ ۺرفام ۺےت ۺںیہ ۺ‪6‬اکی ۺرات ۺےھجم ۺرضحت ۺرمع ۺےنۺ‬
‫البای ۺاور ۺرفامای ۺ‪6‬دمہنی ۺےک ۺدروازے ۺرپ ۺاکی ۺاقہلف ۺرہھٹا ۺےہ ۺاور ۺےھجم ۺاؿ ۺےک ۺاسامونں ۺںیم ۺےسۺ‬
‫وکیئۺزیچۺوچریۺوہۺاجۺےنۺاکۺادنہشیۺےہۺ‪،‬سجۺوتقۺوہۺوسۺاجںیئۺ‪،‬رھپۺںیمۺاؿۺےکۺاسھتۺایگۺ‪،‬بجۺ‬
‫مہۺاقہلفۺےکۺاپس ۺوہپ ےچۺ‪،‬وتۺاوہنۺںۺےنۺھجمۺےسۺرفامایۺ‪6‬متۺوسۺاجؤۺ‪(،‬وت ۺںیم ۺوس ۺایگۺ)رھپۺوہۺوپریۺ‬
‫راتۺۺاقہلفۺیکۺافحتظۺرکۺےتۺرےہۺ۔(زغایل)ۺ‬
‫َّ ُ ْ َّ ْ‬
‫ل ِ‬‫اعب البض ِ ِ‬ ‫ر ِِ‬
‫اب‬ ‫(‪َّ )۱۹۰‬ح َّٰد َّث َّذبيْ ُب بْ ُن َّم ْن ُر ْور ‪،‬ظال عنْ ُت ِْف الـْ َّم ْوظػ َّواظطا ص ۂب َّ‬
‫ب‬
‫َّ‬ ‫ً‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ِ ِ ِ‬
‫َّ ِ‬
‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّٰ ْ َّ َّ َّ ُ ِ ر َّ ُ ْ َّ َّ َّ ہ َّ ْ َّ ْ ِ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫الناس‬ ‫الر ِذي ِد ط ِإذا رجل ب ِذع الويى ًِ صٔب بضل ظد جاء طوظػ وجصل‬
‫ُی َّد ٰل ُم ْو َّن َّص َّليْي َّو َّی ْد َّى ُل ْو َّن ٗي َّو ُی َّزاح ُع ْو َّن ٗي ُ َّٰث َّو َّظ َّػ ِف الْـ ـ َّْم ْوظػ َّط َّأظْ َّبلَّ‬
‫ِ ُ َّ ِ َّ َّ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ ِ‬
‫رنعْ‬‫َّ‬ ‫اس َّی ْذ ُع ْو َّن َّا ْح َّو َّال ُو ْم َّ‪،‬ط َّو ِاح رد َّی ُظ ْول عنْ ُت ُم ْنظ ِس ًصا إ ہل طّلن طلـ ْـم َّی ْ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫الن ُ‬ ‫ٰ‬
‫ِ‬
‫ذ ُع ْو ٓا َّخ ُر ِمنْ‬ ‫ْ َّ ْ ً َّ َّ ُ ْ ُ ٓ َّ ُ َّ َّٰ ْ ُ ُ َّ ً َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ‬
‫ِیب خْیا ‪،‬و یظول اخ ِرِأملت طّلنا طخاب ام ِٔب وطصل ِیب ‪،‬و ی ِ‬
‫‪175‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫الدنْ َّيا َّط َّليْ َّس ب َّوا َّا َّح رد َّأ َّر ٗاہ أل َّخ َّر َّحام ر ِد َّح ٰتہ‬
‫َّ‬ ‫ُٰ‬
‫ِف‬ ‫ت‬ ‫الر ُج ُل َّط َّٰت ْذ ُ‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫ال َّٰ‬ ‫َّحا ِل ٖي ‪،‬طظ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬
‫ُ َّ‬ ‫َّ ْ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّٰ ُ ُ ٰ َّ ُ ْ ُ‬
‫اس عل ُو ْم ظ ْد اط ِرض ْوا ِ ِْف ظا ِلب َّو ِاحد ط َّدأل ُت صنْ ٗي ط ِظيْ َّل ھ َّو ا ُب ْو‬ ‫عان الن‬
‫ْ‬
‫اھ َّي ِ ًِ ‪(.‬اًلربواِن) ِ‬ ‫ال َّ ِص َّت ِ ِ‬
‫َ َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َْ ْ‬
‫ك ُؼ ال َھ ْیئ ِ ٌۃ‪6‬ۺرپادنگہۺ‬ ‫حل لغات‪6‬ال َبغ ٌُل‪6‬رچخ‪،‬عمجۺرسکم ِبغالٌ۔ َم ْو ِكفٌ‪6‬وبچرتہ‪،‬کھٹیب۔ ٌب ٌ‬
‫َ َّ ْ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬
‫ت ۺ‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺملکتم ۺںیم ۺےنۺ‬ ‫وصرت۔ا َملٌ‪6‬ادیم ۺ‪،‬وتعق ۺ‪،‬عمج ۺ ۺرسکما َمالٌ ۺ۔فتك ُ ٌ‬
‫ُْ ُ‬
‫اعمہنی ۺایک ۺ‪(،‬لیعفت)(امدہ ۺف‪،‬حیحص)۔اف ِغغ ْوا‪6‬امیض ۺوہجمؽ ۺعمج ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺولگ ۺڈاھےلۺ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫بۺ۔‬ ‫ےئگۺ(ااعفؽ)(امدہۺرفغ‪،‬حیحص)۔ك ِالبٌ‪6‬اسہچنۺ‪،‬عمجۺرسکم ك َو ِال ُ ٌ‬

‫رچخۺوسارۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۱۹۰‬رتہمج‪6‬بیبش ۺنب ۺوصنمرۺےن ۺایبؿۺایک ۺ‪،‬اوہنںۺےن ۺاہک ۺ‪6‬ںیمۺردیش ۺےک ۺدروازےۺرپۺ‬
‫وبچرتے(ےنھٹیب ۺیک ۺہگج) ۺرپڑھکا ۺوہا ۺاھت ۺ‪،‬وت ۺااچکن ۺاکی ۺرپادنگہ ۺوصرت ۺصخش ۺرچخ ۺرپ ۺوسار ۺوہ ۺرکۺ‬
‫رشتفیۺالےئۺ‪،‬وتۺوہۺرہھٹۺیگ‪،‬ۺولگۺاؿۺوکۺالسؾۺرک ۺےنۺےگلۺاورۺاؿۺےسۺیسنہۺذماؼۺرکۺےنۺےگلۺ‬
‫‪،‬رھپۺۺوہ ۺوبچرتےرپۺڑھکےۺوہےئ ۺوت ۺولوگںۺےنۺاینپ ۺاحوتلںۺیک ۺاکشتی ۺرکانۺرشوع ۺرک ۺدای‪،‬وتۺاؿۺ‬
‫ںیم ۺےس ۺوکیئ ۺاتہک ۺںیم ۺالفں ۺےس ۺقلعت ۺراتھک ۺوہں ۺوت ۺاس ۺےن ۺریمے ۺاسھت ۺوک ۺیئ ۺالھبیئ ۺںیہن ۺیکۺ‬
‫‪،‬اور ۺدورسا ۺاتہک ۺںیم ۺالفں ۺےس ۺادیم ۺاگلےئ ۺوہےئ ۺاھت ۺوت ۺاس ۺےن ۺریمی ۺادیم ۺوک ۺاکیبر ۺرک ۺدای ۺ‪،‬اورۺ‬
‫ریمے ۺاسھت ۺ ری ۺانمبس ۺرطہقی ۺاایتخر ۺایک ۺ۔اور ۺدورسےولگ ۺیھب ۺاینپ ۺاحوتلں ۺیک ۺاکشتی ۺرکۺ‬
‫ےتۺرےہۺ‪،‬وتۺ(اسۺرچخۺوسارۺ)ٓادیمۺےنۺاہکۺ‪6‬ںیمۺےنۺداینۺاکۺاعمہنیۺایکۺوتۺیسکۺوکۺدورسے ۺیکۺرعتفیۺ‬
‫رک ۺےن ۺواال ۺںیہن ۺاپای ۺ‪،‬اہیؿ ۺکت ۺہک ۺامتؾ ۺولگ ۺاکی ۺیہ ۺاس ےچ ۺںیم ۺاھٹےل ۺےئگ ۺںیہ ۺ‪،‬وت ۺںیمۺ‬
‫ےناؿۺ(رچخۺوسارۺ)ےکۺابرےۺںیمۺوپاھچۺوتۺاتبایۺایگۺہکۺہیۺاوبۺااتعلہیہۺںیہۺ۔(اصتھاین)ۺ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َیْ ہی َّوا ُب ْو َّج ْصطرِ ِ‬
‫َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ ْ ْ ُ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ‬
‫ْی‪ِ،‬‬‫ز ٗاہ ا ُِب ْو َّج ْصطر طل ْم َّی َّتض ٰ ِْ‬
‫(‪)۱۹۱‬عان َی ہی بن د ِصيد خ ِطيػ اْل ِال طادت ِظ ِ‬
‫َّ ْ َّ َّ ٗ ْ ہ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ْ ُ ٗ َّ َّ ً َّ ْ ُ َّ ٰ ْ ٗ ْ َّ ُ‬
‫ـم ِیض ِْیہ الــُمل ۔(الثصالیب) ِ‬ ‫ط ِظيل لي ِِف ذ ِلؽ ‪،‬طظال من عانت نطدي و ِاحدۃ لـ ِ‬

‫‪176‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫یحیۺاورۺۺاوبۺرفعجۺاکۺواہعق‬
‫(‪ -)۱۹۱‬ۺرتہمج‪ 6‬ۺٰییحی ۺ نب ۺدیعس ۺہتسخ ۺاحؽ ۺےھت ۺوت ۺاوب ۺرفعج ۺےن ۺاؿ ۺوک ۺاقیض ۺانب ۺدای ۺرھپ ۺ(یھب ۺاؿ ۺیکۺ‬
‫احتلۺ)ںیہنۺدبیلۺوتۺۺاؿۺےسۺاسۺقلعتۺےسۺوپاھچۺایگۺوتۺاہکۺسجۺصخشۺاکۺاکیۺیہۺسفنۺوہۺوتۺ(اسۺیکۺ‬
‫احتلۺ)وکۺامؽۺںیہنۺدباتلۺےہۺ۔ۺۺ(اعثیبل)‬
‫ْ‬
‫َّ‬ ‫عمروالسکران‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َّ َّ َّ‬
‫أی َّدع َّران طا َّر َّاد أن َّیاخذ ٗہ ِل ُي َّص ِ ٰز َّرۃ ‪،‬طذ َّت َّ َّ ِم ٗ ِي‬
‫ٗ‬ ‫(‪ُ )۱۹۲‬رو َّی َّأ َّٰن ُص َّم َّر َّر َّ‬
‫ال إ ّٰناَّ‬ ‫َّٰ ْ َّ ُ ِ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ٗ َّ ْ َّ َّ ٗ َّ َّ ْ َّ ْ ُ ْ ْ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ٗ َّ َّ‬
‫ان ‪،‬ط َّر ْج َّع صني َّطَّ ِظيل لَّي ی ُا ا ِم َّْیُ الـمو ِم ِنی! لــُم ذت ْمؽ ترعتي ‪،‬ظ ِ‬ ‫َّالد ْ ُ ٗعر َّ‬
‫ِس َّط َّّل ُأح ٰ ُب َّأنْ‬ ‫َّ‬
‫صت ِلنط ِ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ٗ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬
‫ت َّرعتي ِألني اضز َّب ِ ْین‪،‬طل ْو ِص ِز ْ ِرتي لعنت ِانت ْ‬ ‫ٗ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬
‫ِ‬
‫ِس ‪(.‬الَشیِب) ٌ‬ ‫ْل ِم َّٰي ِ ًِ َّن ْط ِ ْ‬‫َّأ ْْض َّب ُم ْدل ًُم َّ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ان ۺ‪6‬ہشن ۺواال‪،‬وہیبش ۺ‪،‬عمج ۺ ۺرسکم ُؾکاعیٌ ۺ۔ ِل ُی َػ ّ ِؼ ٌَع‪6‬لعف ۺارم ۺاغبئۺ‬ ‫حل لغات‪َ 6‬ؾک َغ ٌ‬
‫رعموػ‪،‬اتہکۺاےسۺالمتمۺرکںیۺ(لیعفت)ۺ(امدہۺزعر‪،‬حیحص)۔‬

‫رضحتۺرمعۺریضۺاہللۺہنعۺاورۺہشنۺںیمۺتسمۺٓادیمۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۱۹۲‬رتہمج‪6‬ایبؿۺایکۺایگۺےہۺہکۺرضحتۺرمعۺۺریضۺاہللۺہنعۺےنۺاکیۺوہیبشۺ(ہشنۺںیمۺ)ٓادیمۺوکۺ‬
‫داھکیۺ‪،‬وتۺاےسۺڑکپرکۺازاۺدےنیۺاکۺارادہۺایکۺ‪(،‬ایسۺدوراؿۺ)اسۺوہیبشۺٓادیمۺےنۺرضحتۺرمعۺوکۺاگیلۺ‬
‫ددیی ۺ‪،‬وت ۺرضحت ۺرمع ۺاس ۺابت ۺرپ ۺاس ۺوک ۺازا ۺدےنی ۺےس ۺرک ۺیگ‪،‬وت ۺٓاپ ۺےس ۺرعض ۺایک ۺایگ ۺہکۺ‬
‫اے ۺاریم ۺاوملنینم!بج ۺاس ۺےن ۺٓاپ ۺوک ۺاگیل ۺدی ۺوت ۺٓاپ ۺےن ۺاےس ۺوھچڑ ۺدای ۺ‪ٓ،‬اپ ۺےن ۺرفامایۺ‬
‫‪6‬کشیبۺںیمۺےنۺاےسۺاسۺےیلۺوھچڑۺدایۺہکۺاسۺےنۺےھجمۺہصغۺدالۺایۺ‪،‬وتۺارگۺںیمۺاےسۺازاۺداتیۺوتۺںیمۺ‬
‫اینپ ۺذات ۺےک ۺےیل ۺ(اس ۺےس ۺ)دبہل ۺاتیل ۺ‪،‬اس ۺےیل ۺںیم ۺدنسپ ۺںیہن ۺرکات ۺہک ۺیسک ۺاملسمؿ ۺوک ۺاینپۺ‬
‫سفنۺےکۺوجشۺیکۺوہجۺےسۺامروںۺ۔(رشیشی)ۺ‬
‫َّ‬ ‫ُ ْ َّ ُ َّ َّ ْ ُ ْ‬
‫ؽ ِ‬‫صروۃ وصبد الــم ِل ِ ِ‬
‫ْ َّ ْ َّ َّ ہ ُ ْ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َّ َّ َّ ُ ْ َّ ُ ْ ُ ٰ ُ‬
‫الز َّب ْ ِْی َّم َّع ص ْب ِد الـ َّـم ِل ِؽ ب ِن مروان ِإل بدتان ‪،‬وعان‬ ‫(‪ )۱۹۳‬دخل صروۃ بن‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫أی ِف ال ُب ْد َّتان َّما َّر َّ‬ ‫ْ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫ٰ ْ َّ‬ ‫ُ َّ ُ ُ ْ ً َّ‬
‫أی ‪،‬ظال َّما ا ْح َّد َّن‬ ‫ِ‬ ‫ص ْروۃ مص ِرزا ص ِن الدنيا‪،‬ط ِحی ر ِ‬
‫‪177‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ ٗ َّ َّٰ ٗ ُ ہ ُ ْ ُٗ‬ ‫ہھذالْ ُِب ْد َّت َّ ِ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ ُ ْ َّ‬
‫‪،‬ألني یوِت ا ِعلي‬ ‫ان !‪،‬طظال ُلي ُص ْبد ُالَّــم ِل ِؽ ‪،‬أنت و ِ‬
‫اّلل احدن ِمني ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ َّٰ َّ َّ َّ ْ َّ ُ ْ ہ ْ َّ‬
‫عل صام وأنت توِت ا ِعلؽ عل یوم ‪(.‬الَشیِب) ٌ‬
‫ُْ‬ ‫حل لغات‪ُ 6‬م ْػغ ً‬
‫ً ۺ‪6‬ھنم ۺریھپان‪ ،‬ۺےب ۺریخ ۺاایتخر ۺرکان۔(ااعفؽ)۔اکل ‪6‬لھپ‪،‬‬ ‫يا َغ ْ ٌ‬ ‫ِ‬
‫وخراک‪،‬اشکدہۺرزؼ۔‬

‫رضحتۺرعوہۺاورۺدبعۺاکلملۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۱۹۳‬رتہمج‪6‬رضحت ۺرعوہ ۺنب ۺزریب ۺدبع ۺاکلمل ۺنب ۺرمواؿ ۺےک ۺاسھت ۺاکی ۺابغ ۺںیم ۺدالخۺ‬
‫وہےئ ۺاور ۺاحؽ ۺہی ۺاھت ۺہک ۺرعوہ ۺ ۺداین ۺےسہنم ۺومڑے ۺوہےئ ۺےھت ۺ‪،‬وت ۺسج ۺوتق ۺاوھنں ۺےن ۺابغۺ‬
‫ۺنمۺوکۺداھکیۺوتۺرفامۺایۺ‪6‬ہیۺابغۺانتکۺااھچۺےہۺ‪،‬وتۺدبعۺاکلملۺےنۺاؿۺےسۺاہکۺ‪6‬دخاۺیکۺ‬ ‫ںیمۺوخبۺوصرت ڑ‬
‫مسق ۺ!ٓاپ ۺاس ۺےس ۺزایدہ ۺاےھچ ۺںیہ‪ ،‬ۺاس ۺےیل ۺہک ۺاس ۺابغ ۺاک ۺلھپ ۺاسؽ ۺںیم ۺاکی ۺابر ۺٓاات ۺےہ ۺاورۺ‬
‫ٓاپۺاکۺلھپۺرہروزۺۺٓااتۺےہۺ۔(ینعیۺٓاپۺروزاہنۺضیفۺدےتیۺںیہۺاورۺہیۺاسؽۺںیمۺاکیۺابرۺلھپۺداتیۺ‬
‫ےہۺ)(رشیشی)ۺ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫الطيْل ُد ْوػ َّو َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫اْل ُد ُن ال َّو ْج ِ ِي ِ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّٰ ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬
‫النط ِس ‪،‬طظال َّبيْ رتِ‬ ‫(‪ )۱۹۴‬نش َّر طيْل ُد ْو ُػ ِإ ہل َّر ُجل ُح ْد ِن ال َّو ْج ِ ِي خ ِبيْ ِث‬
‫َّ َّ ر َّ ْ َّ ر َّ ْ ر َّ َّ َّ ٓ َّ َّ َّ ًٰ َّ ْ ً َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ‬
‫ت َُّم ِاد ُن‬ ‫حدن و ِطي ٖي د ِاعن نذل‪،‬ورأی اخ ِر ذابا َِجيّل‪،‬طظال دلب‬
‫َّ ْ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫َّو ْج ِوؽ طزا ِئ َّل نط ِدؽ ‪.‬ظال ُم ْو َّد ِو ٰری ‪ِ :‬‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ ْ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬
‫ًل َتْ َّصل ٰنِ َّد ِليْ َّل الـ َّـم ْر ِء ُر ْو َّرت ٗي ِع ْم َم ََّب سْج ِم ْن َّم ِنْ ـ ـ ـشرِ ُ ِ‬
‫حـ ـ ـ ـ ْدنِ ِ‬
‫(الخػالبی) ٌ‬
‫ََ َ َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ‬
‫فۺ‪6‬یفسلفۺ‪،‬عمجۺرسکمۺفَل ِؾفۃ ۔هظلٌۺ‪6‬ایٹھگ ۺدرہجۺاک‪،‬ےب ۺتیثیح‪،‬عمجۺ‬ ‫حل لغات‪ 6‬ف ْیل ُؿ ْو ٌ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َْ َ‬
‫بۺ(ؿ)ۺ َؾل ًبا‬ ‫ت‪6‬امیضۺرعموػۺوادحۺؤمثنۺاغبئۺاسۺےنۺنیھچۺایلۺ‪،‬ۺ َؾل َ ٌ‬ ‫رسکماهظالٌ۔ َؾل َب ْ ٌ‬
‫ْ‬
‫ً ۺ‪6‬عمج ۺرسکم‪،‬وخایبں ۺ‪،‬وادح ُخ ْؿًٌ ۺ۔ ۺ َمس ٌَبرٌ‬ ‫اؾ ُ ٌ‬ ‫َ َ‬
‫اننیھچ(امدہ ۺبلس‪،‬حیحص)۔مد ِ‬
‫ََ‬ ‫َ َْ َ‬ ‫َ‬
‫اظ ٌُغۺ۔‬ ‫‪6‬ابنط۔ؾ ٌْمجٌ‪6‬ۺرباۺ‪،‬حیبقۺ‪،‬عمجۺرسکمۺ ِؾماجٌ۔مىظغٌۺ‪6‬نیس‪،‬عمجۺۺرسکممى ِ‬

‫‪178‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫یفسلفۺاورۺوخبۺوصرتۺٓادیمۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۱۹۴‬رتہمج‪6‬اکی ۺیفسلف ۺےن ۺوخب ۺوصرت ۺدب ۺابنط ۺٓادیم ۺوک ۺداھکی ۺ‪،‬وت ۺاہک ۺ‪6‬رھگ ۺوخب ۺوصرتۺ‬
‫ےہ(ۺنکیلۺ)اس ۺںیمۺرےنہ ۺواالۺایٹھگ ۺدرےجۺاکۺےہۺ‪،‬اور ۺاس ۺےنۺاکی ۺدورسےوخبۺوصرتۺ‬
‫ونوجاؿ ۺٓادیم ۺوک ۺداھکی ۺ‪،‬وت ۺاہک ۺ‪6‬ریتے ۺرہچے ۺیک ۺوخویبں ۺےن ۺریتے ۺسفن ۺیک ۺوخویبں ۺوک ۺنیھچ ۺایلۺ‬
‫ےہ‪،‬ااسنؿ ۺیک ۺوصرت ۺوک ۺااسنؿ ۺیک ۺ(ااھچیئ)یک ۺدلیل ۺہن ۺانبؤ۔ےنتک ۺربے ۺابنط ۺواےل ۺوخبۺ‬
‫وصرت ۺنیس ۺںیم ۺ(نڑ ۺٓاےت ۺںیہ ۺ)۔(ینعی ۺاےسی ۺولوگں ۺیک ۺدعتاد ۺتہب ۺےہ ۺنج ۺاک ۺاظرہ ۺوخبۺ‬
‫وصرتۺاورۺااھچۺوہاتۺےہۺنکیلۺابنطۺرباۺوہاتۺےہۺذہلاۺرہچےۺیکۺوخبۺوصریتۺدھکیۺرکۺٓادیمۺوکۺااھچۺ‬
‫ںیہنۺاہکۺاجۺاتکسےہۺ)(اعثیبل)ۺ‬
‫ُ‬ ‫ُ َّ ُ َّ ْ ُ َّ‬
‫صمر والضّل ِم ِ‬
‫َّ‬ ‫ان َّینْ ُش ُرِ ليّْل ِْف ظ َّرص َّٰ‬‫ً‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّ ُ َّٰ ُ َّ َّ ْ َّ َّ ْ ْ َّ ْ َّ َّ‬
‫الر ِص ٰي ًِ ِ ِْف‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫ِ ِ‬ ‫(‪ )۱۹۵‬یظال ِإن صمر بن صب ِد الص ِز ی ِز ع‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّ َّ َّ َّ َّ ٗ‬ ‫َّ ْ ٰ َّ َّ‬
‫الساج ط َّج َّاء ضّل رم ل ٗي ط َّح ٰد ًََّ ِ ِْف َّم ْص َّین َّد َّبب عان َّی َّت َّصل ُؼ ِب َّبيْ ِت ٖي‪،‬طظال‬ ‫َّزو ِء ِ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ہ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬
‫ی‪ِ ،‬‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫ن ب ْي ِت م ِال الـم ْد ِل ِم ْ ِ‬‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ٰ‬
‫الساج ث ح ِدَ ِ ْین ِألن ھذاالدھ َّن ِم ْ ِ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ل ٗي ُص َّم ُر ‪،‬اس ِطئ ِ ٰ َّ‬
‫ْ‬
‫ِ ُ َّٰ َّ ْ َّ ْ‬ ‫َّ َّ ُ‬
‫َّوًل َُی ْوز ِا ْد ِت ْص َُّمل ٗي ِإًل ِ ِْف اذض ِال ال ُـم ْد ِل ِم ْ َّی ‪(.‬الضزال) ِ‬
‫ي َواءٌ۔‬ ‫ي ْوءٌ ۺ‪6‬روینش‪،‬عمج ۺ ۺرسکم ۺ َا ْ‬ ‫هۃٌ۔ َ‬ ‫هوٌ‪6‬واہعق ۺ‪،‬اہکین ۺ‪،‬وادح ِك َّ‬ ‫حل لغات‪ٌ 6‬ك َ‬
‫ِ‬
‫َ ْ َ َ ْ‬
‫ِؾ َغاجٌ‪ 6‬ۺرچاغ ۺ‪،‬عمج ۺرسکم اؾ ِغحۃٌ۔اَ ِف ٌی‪ 6‬ۺ ۺلعف ۺارموادح ۺاحرض ۺ ۺرعموػ ۺ‪،‬وت ۺاھجب ۺدےۺ‬
‫ْ‬
‫َ‬
‫(ااعفؽ)ۺ۔ ُص ْھًٌۺ‪6‬لیتۺ‪،‬عمجۺرسکم ا ْص َھان ۔‬

‫رضحتۺرمعۺنبۺدبعۺازعلسیۺاورۺالغؾۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۱۹۵‬رتہمج‪6‬ایبؿۺایکۺاجاتۺےہۺہکۺرضحتۺرمعۺنبۺدبعۺازعلسیۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺاکیۺراتۺرچاغۺیکۺ‬
‫روینش ۺںیم ۺراعای ۺےک ۺوااعقت ۺوک ۺدھکی ۺرےہ ۺےھت ۺ‪(،‬ایس ۺدرایمؿ ۺ)ٓاپ ۺاک ۺالغؾ ۺٓاای ۺاور ۺٓاپ ۺےسۺ‬
‫ایسیۺزیچۺےکۺابرےۺںیمۺوگتفگۺیکۺوجۺٓاپۺےکۺرھگۺےسۺقلعتمۺیھتۺ‪،‬رضحتۺرمعۺنبۺدبعۺازعلسیۺےنۺ‬
‫الغؾۺےسۺاہکۺ‪6‬رچاغۺاھجبۺدوۺرھپۺھجمۺےسۺابتۺرکوۺاسۺےیلۺہکۺہیۺلیتۺاملسمونںۺےکۺتیبۺااملؽۺاکۺ‬
‫ےہۺ‪،‬اورۺاسۺاکۺاامعتسؽۺاملسمونںۺےکۺاکومںۺےکۺالعوہۺںیمۺاجزئۺںیہن۔(زغایل)ۺ‬
‫‪179‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ ُ ٰ ْ َّ ْ َّ َّ ُ ْ َّ ْ ُ ْ َّ ُ ْ َّ َّ‬
‫الدی ِن والــم ْرأۃ الــمطظودۃ الول ِد ِ‬ ‫رّلح‬
‫ْ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّ ْ ُ ٗ َّ َّ ْ َّٗ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ُ ٰ ْ َّ ِ ً َّ ً َّْ‬
‫الدی ِن ِإماما ع ِامّل َل ی ِل ِ ِمص بصد الرحاب ًِ ِمثلي ًلظبلي‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫ْ‬ ‫( َّ‪ )۱۹۶‬عان رّلح ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬
‫امن ْون شل َّ ِم ِي ِل َّصد ِل ٖي ‪،‬و ِم ْن‬ ‫ٗ‬ ‫َّ‬
‫اس َّی ِ‬ ‫ٰ‬
‫ؼ الظلب جدا ‪،‬والن ُ‬ ‫َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّوًل َّب ْص َّد ٗہ َّ‪،‬وعان َّر ِظيْ ِ‬
‫َّ‬
‫ُ ُ َّ َّ ً‬ ‫ُ‬ ‫ْ َّ ُ َّ َّ َّ َّ َّ ْ‬ ‫َّ‬
‫َّر َّنا ِئ ِص ٖي َّما ا ْخ َّ ََّب ال ُص ُٰمد ‪،‬ظال ظ َّ ْد عان ِلل ُم ْ َّد ِل ِم ْ َّی ل ُر ْو رص َّی ْدخل ْون ليّْل‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ ُ ُ َّ َّ َّٰ َّ َّٰ َّ‬
‫سظ ْون ‪،‬طاتط َّ ُؼ أن َّب ْصز ُو ْم أخذ َّر ِب ٰيا َّر ِزيْ ًصا ِم ْن َّم ْود ِإبْ َّن‬ ‫ِخيام ال ِطرنج طي‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ہ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫جدت صل ْي ِي أمي وجدا ذدیْدا ‪،‬واذتع ْ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ٗ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ْ ُ ِ َّ‬
‫ت ِإل مل ْو ِع ِو ْم‬ ‫ِْ‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫‪،‬ط‬ ‫َّلَ ًِ اذور‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ َّ ُ َّ‬
‫‪،‬طظال ْوا ل َّوا ِإن دلسان ال ُـم ْد ِل ِم ْی َّر ِحيْ ُم الظل ِب طاذ ِھ ِ ْیب ِإ َّلي ِي ‪،‬ط َّج َّاءت ِإ َّل‬
‫ً‬ ‫َّ َّ َّ َّٰ َّ َّٰ ً َّ‬ ‫ٰ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ٰ ُ ْ َّ‬
‫ت ا ْم َّر َّول ِدھا ط َّرؼ ل َّوا ِرظً ذ ِدیْ َّدۃ‬ ‫الدی ِن طبعت وذع‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫ح‬ ‫ّل‬ ‫ر‬ ‫ِ‬
‫ان‬ ‫ِ‬ ‫س‬ ‫الدل‬
‫ٰ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ْ َّ‬
‫ت ص ْي َّن ٗاہ ‪،‬طأ َّم َّر ِب ِإ ْحز ِار َّول ِدھا ط ِإ ِذا ھ َّو ِبيْ َّع ِِف الدو ِؼ ‪،‬ط ُردم ِبدطع‬ ‫ودمص‬
‫ٰ َّ َّ َّ َّ َّ ِ‬ ‫ٗ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ ہ ْ ُ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ً َّ ٰ ہ َّ ْ ُ َّ َّ َّ َّ‬
‫َث ِن ٖي ِإل الــمذ َِتی ‪،‬ولـَّم یزل و ِاظطا حت ِجْی ِبالضّل ِم طدطصي ِإل أ ِم ٖ ِي و ْحلوا‬
‫َّ ً‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ص ۂب ط َّرس ِإ ہل ظ ْو ِم َّوا ُمع َّٰ ِر َّم ًِ۔ِ(حدن الـمحاْضۃ ِف اخبار الظاھرۃِللديوسی ) ِ‬
‫َّ‬ ‫ُْ‬
‫ل ‪6‬یفنۺجحڈۺ‬ ‫حل لغات‪َّ 6‬مطظ ْو َّد رِۃ‪6‬ۺاضعئۺ‪،‬مگۺرکدہ‪،‬امسۺوعفمؽۺ(ض)(امدہۺطظد‪،‬حیحص)۔َل ْ َّی ِ ِ‬
‫ٔب ۺ‪6‬احمک ۺوہان(امدہ ۺول‪،‬فین ۺرفموؼ)۔‬ ‫و‪،‬م‪ ،‬وادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺ‪،‬احمک ۺںیہن ۺوہا‪َ ،‬و ٌَلی(ض) َّی ِ ْ ِ‬
‫َّ ر‬
‫و۔ ِز َیامٌ‪6‬عمجۺرسکم‪،‬ہمیخۺ‪،‬ٹنیٹۺ‪،‬وادح خيْ َّم ًِۺ۔ۺ َّر ِزيْ ر ِعۺ‪6‬ۺ‬ ‫ه ْومٌ‪6‬عمجۺرسکم‪،‬وچر‪،‬وادح ِل ٌّ ٌ‬ ‫ُل ُ‬
‫ُ َ َ ُ َّ َ‬
‫اء۔ َعق ل َھاۺ‪6‬رمحۺرکانۺ‪،‬رتسۺٓاان‪(،‬ض)ۺ(امدہۺرظؼ‪ ،‬اضم ف)‬ ‫دودھۺاتیپۺہچبۺ‪،‬عمجۺرسکم‪ ،‬عيػ ٌ‬
‫ت ص ْلي ِ ِي‪6‬امیضۺ‬
‫َّ‬ ‫۔ َع َؾ َم َل ٗہ ب َک َظاۺ‪ 6‬مکۺدانیۺ‪،‬رفامؿۺاجریۺرکان(ؿ)(امدہۺردمۺ‪،‬حیحص)ۺ۔ۺ َّو َّجد ْ‬
‫َّ‬
‫ِ‬
‫رعموػۺوادحۺؤمثنۺاغبئۺبضغۺانکۺۺوہیئ(ض‪،‬ؿ)(امدہۺوجد‪،‬لتعمۺافۺواوی)ۺ‬

‫الصحۺادلنیۺاوییبۺاورۺاسۺوعرتۺاکۺواہعقۺسجۺاکۺہچبۺمگۺوہۺایگۺاھتۺ‬
‫(‪-)۱۹۶‬رتہمج‪6‬رضحتۺالصحۺادلنیۺاوییبۺاکیۺلمکمۺرفامںۺرواےھتۺ‪،‬احصہبۺرکا ؾۺےکۺدعبۺرصمۺ‬
‫ںیم ۺاؿ ۺاسیج ۺرمکحاں ۺہن ۺاؿ ۺےس ۺےلہپ ۺاھت ۺاور ۺہن ۺاؿ ۺےک ۺدعب ۺ‪،‬وہ ۺتہب ۺرنؾ ۺدؽ ۺےھت ۺ‪،‬ولگ ۺ ۺاؿۺ‬
‫ےکۺااصنػۺیکۺوہجۺےسۺاؿۺیکۺرطػۺےسۺملظۺ(ےکۺادنہشی)ۺےسۺےبۺوخػۺےھتۺ‪،‬اورۺاؿۺےکۺ‬
‫اکرانومںۺںیمۺےسۺاکیۺاکرانہمۺوہۺےہۺےسجۺامعدۺےنۺایبؿۺایکۺےہۺ‪،‬اوہنںۺےنۺاہکۺہکۺاملسمونںۺ‬

‫‪180‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ںیم ۺھچک ۺاےسی ۺوچر ۺےھت ۺوج ۺرات ۺںیم ۺرفویگنں ۺےک ۺومیخں ۺںیم ۺسھگ ۺاجےت ۺاور ۺوچری ۺرکےتۺ‬
‫‪(،‬اکیۺابرۺ)ااسیاافتؼۺوہاۺہکۺاکیۺوچرۺےنۺنیتۺےنیہمۺاکۺدودھۺاتیپۺہچبۺاپےنلۺےسۺااھٹۺایلۺ‪،‬وتۺاسۺیکۺ‬
‫امںۺاسۺرپ ۺتخس ۺبضغۺانکۺوہیئ ۺ‪،‬اورۺرفیگن ۺرمکحاؤںۺےسۺاکشتیۺیک ۺوت ۺاوہنںۺےنۺاس ۺےسۺ‬
‫اہک ۺ‪6‬املسمونں ۺاک ۺابداشہ ۺرمح ۺدؽ ۺےہ ۺذہلا ۺوت ۺاس ۺےک ۺاپس ۺاج ۺ‪،‬وت ۺوہ ۺالصح ۺادلنی ۺاوییب ۺےک ۺاپسۺ‬
‫ٓایئۺاورۺروۺڑپی‪،‬اورۺاےنپۺہچبۺےکۺاعمہلمۺیکۺاکشتیۺیکۺوتۺابداشہۺوکۺاسۺوعرتۺرپۺتہبۺرمحۺٓاایۺاورۺ‬
‫اس ۺیک ۺٓاںیھکن ۺاابکشر ۺوہںیئگ‪،‬وت ۺابداشہ ۺ ےن ۺاس ۺےچب ۺوک ۺالےن ۺاک ۺ مک ۺدای ۺ‪(،‬وت ۺاتبای ۺایگ ۺ)ہک ۺوہ ۺابزارۺ‬
‫ںیمۺچیبۺدایۺایگۺےہۺ‪،‬وتۺابداشہۺےنۺرخدیاروکۺہچبۺیکۺتمیقۺدےنیۺاکۺ مکۺدایۺ‪،‬اورۺےچبۺےکۺالےئۺاجےنۺ‬
‫کت ۺابداشہ ۺ(ایس ۺہگج ۺ)ڑھکا ۺراہ ۺ‪(،‬بج ۺہچب ۺشیپ ۺرک ۺدای ۺایگ ۺ)وت ۺاےس ۺاس ۺیک ۺامں ۺوک ۺددیای ۺ‪،‬اور ۺاسۺ‬
‫وعرت ۺوک ۺوھگڑے ۺرپ ۺوسار ۺرک ۺےک ۺاس ۺیک ۺوقؾ ۺےک ۺاپس ۺابزعت ۺوہپاچن ۺدای ۺ۔(نسح ۺااخملرضہ ۺیفۺ‬
‫اابخرۺااقلرھہۺویسللیطۺ)ۺ‬
‫َّ َّٰ ْ ُ َّ َّ َّ ُ‬
‫اإل ٰجانًِ ِ‬
‫الر ِبيع و ِ‬
‫َّ َّٰ َّ‬ ‫َّٰ‬ ‫َّ ْ‬ ‫ُ َّ َّ َّٰ َّٰ ْ َّ ْ‬
‫اإل َّم ِام الذ ِاط ِص ْی َّم َّٰر َّی ْو ًما َّا ِزظً‬ ‫ب‬
‫ِ َّ ِ‬ ‫اح‬ ‫ر‬ ‫ی َّ‬ ‫ْ‬ ‫ّی‬‫ْ‬
‫(‪ )۱۹۷‬ر ِ َّوی َّ أ َّن ر َّالرُ ِبيع ِ ِ‬
‫اْل‬
‫َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّٰ َّ َّ َّ‬ ‫ُ‬
‫ص‪َّ ،‬وإذا ِا ٰجانً َمْل ْو َّء رۃ َّ ِر َّم ًادا سر َّح ْ‬
‫ت ص ۂب َّر ِأد ٖي ‪ ،‬طْنل صن داب ِت ٖي وأخذ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬
‫ِم ْ َّ‬
‫ْ َّ َّ َّٰ َّٰ‬ ‫ُ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ ُ‬
‫الن َّار َّو ُر ْو ِل َّح‬ ‫َّینْطض َِ َّي َّاب ٗي‪ ،‬ط ِظ َّيْ َّل ل ٗي أًل ت ْز ُج ُرھ ْم ‪،‬طظال َّم ِن ادتحؼ‬
‫ْ‬ ‫َّٰ َّ َّ َّ‬
‫الر َّم ِاد طل ْي َّس ل ٗي أ ْن َّیض ِز َّب ‪(.‬الظليویب)‬ ‫ِب‬
‫َّ َّ ْ ُ َّ َّٰ ر‬ ‫َّ َ‬
‫ی ۔ا ِزظ ًِ ‪ 6‬ۺعمج ۺرسکم‪ ،‬ۺایلگں‪،‬‬ ‫حل لغات‪ِ :‬احاهۃٌ‪ 6‬ۺڑپکے ۺدوھےن ۺاک ۺبٹ‪،‬عمج ۺرسکم اجا ِن ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّ‬
‫صِ ‪6‬کلمۺاکانؾۺےہۺ ریۺرصنػۺےہۺاسۺںیمۺاتثینۺاورۺملعۺےہۺ۔ۺَمْل ْو َّء رِۃ‪6‬‬ ‫اؼۺ۔ ِم ْ ُ‬ ‫وادحۺزظ ر ِ‬
‫َّ‬
‫اد ‪6‬راھک‪،‬عمج ۺتلق‪ ،‬ا ْر ِم َّد رِۃ ۺ۔‬ ‫رھبا ۺوہا ۺ ۺامس ۺوعفمؽ ۺ(ػ)(امدہ ۺمّلء‪،‬زومہز ۺالؾ)۔ َّر َّم ر ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫ت‪6‬امیض ۺوہجمؽ ۺوادح ۺؤمثن ۺاغبئ ۺڈایل ۺیئگ ۺ‪،‬س َّر َّحِ ۺ(ػ) ۺس ْر ًحا ‪،‬ڈاانل(امدہ ۺرطح‪،‬ۺ‬ ‫س ِر َّح ْ ِ‬
‫حۺ‪6‬لعفۺامیضۺوہجمؽۺۺوادحۺذمرکۺاغبئۺ‪،‬کیھٹۺرکۺدایۺایگۺۺ(افمتلع)ۺ(امدہۺرلح‪،‬حیحص‬ ‫حیحص)۔ ُر ْو ِل َّ ِ‬

‫‪181‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫رضحتۺرعیبۺاوربٹۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۱۹۷‬رتہمج‪ 6‬ایبؿۺایکۺایگۺےہۺہکۺاامؾۺاشیعفۺریضۺاہللۺہنعۺےکۺاسیھتۺرضحتۺرعیبۺزیجیۺریضۺ‬
‫اہللۺاعتٰیلۺہنعۺاکیۺدؿۺرصمۺیکۺویلگںۺےسۺزگرےۺوتۺااچکنۺراھکۺےسۺرھباۺۺوہاۺاکیۺبٹۺاؿۺےکۺ‬
‫رسۺرپۺڈاؽۺدایۺایگۺ‪،‬وتۺۺوہۺوساریۺےسۺارتےۺاورۺاےنپۺڑپکےۺاھجۺڑےنۺےگلۺ‪،‬اؿۺےسۺاہکۺایگۺہکۺٓاپۺ‬
‫اؿۺولوگںۺوکۺڈاےتٹۺویکںۺںیہنۺوہ؟ۺوتۺاوہنںۺےنۺاہکۺوجۺٓاگۺاکۺقحتسمۺوہۺۺاورۺراھکۺےسۺاسۺوکۺ(اسۺیکۺ‬
‫رخایب)کیھٹۺرکۺدایۺاجےئۺوتۺاسۺےکۺےیلۺہصغۺرکانۺانمبسۺںیہنۺےہۺ۔(ویلقیب)ۺ‬
‫ْ ُ ُ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ٗ ٰ ُ ْ َّ ُ َّ َّ َّ َّٗ‬ ‫َّ‬
‫ض الــملو ِؽ ‪،‬طأضلظ لي الدلسان ‪،‬طظال لي‬ ‫ِ‬ ‫(‪ََّّ )۱۹۸‬حض َّر ُج رل َّب ْ َّی َّی َّد ْی َّب ْص‬
‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّٰ ُ ُ ْ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ‬
‫ت طظ ْد ظ ُر َّب خ ْ ُْیھا ط َّدع َّن ضز ُب ٗي‬ ‫الرجل أنت عالدُم ِء ِإذا ارصدت وابرظ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َّو ا ْح َّد َّن ِإليْ ِي ‪( .‬السرسوذی) ٌ‬
‫َّ ُ‬ ‫ُ َّ‬
‫َّ ضّل رم َّوص ٰم ٗ ِي ِ‬
‫ال َّیا َّص ٰم إ ِٰن َّظ ِْد َّا َّد ُ‬
‫ُ َّ ر َّ ْ ٰر َّ َّ َّ َّ ٰ ُ ٗ ْ ُ َّ َّ ٗ َّ ْ ْ ٗ َّ َّ َّ‬
‫أت‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫اَشی اراد صمي أن َی ِاز یي ِبدوو ِمني طظ‬ ‫(‪ )۱۹۹‬ضّلم ھ ِ‬
‫َّ َّ ْ َّ ْ َّ ْ ر َّ َّ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ َّ‬
‫وليس ِل صظل طّل تدئ ومصؽ صظلؽ ‪( .‬الثصالیب)‬
‫َّ َّ‬
‫ت‪6‬ۺامیضۺرعموػۺوادحۺؤمثنۺاغبئۺ‪،‬یلجبۺرگیج(ااعفؽ)ۺ(امدہۺرصد‪،‬‬ ‫حللغات‪ 6‬ا ْرص َّد ْ ِ‬
‫َّ ْ َّ ُ‬
‫ْل ِاز َّی ًِۺ‪6‬یسکۺزیچۺاکۺدبہلۺ(افمتلع)(امدہۺجزء‪،‬زومہزۺالؾ)۔‬ ‫حیحص)۔ا‬
‫(‪-)۱۹۸‬رتہمج‪6‬۔اکیۺٓادیمۺیسکۺابداشہۺےکۺاپسۺاحرضۺوہاۺوتۺابداشہۺےنۺاسۺرپۺیتخسۺیکۺ‪،‬وتۺاسۺٓادۺ‬
‫یم ۺےن ۺابداشہ ۺےس ۺاہک ۺ‪ٓ6‬اپ ۺٓاامسؿ ۺیک ۺرطح ۺںیہ ۺبج ۺوہ ۺرگاتج ۺاور ۺاتکمچ ۺےہ ۺوت ۺاس ۺیک ۺالھبیئۺ‬
‫رقبیۺوہۺاجیتۺےہ‪(،‬ہیۺنسۺرکۺ)ابداشہۺاکۺہصغۺڈنھٹاۺوہۺایگۺ‪،‬اورۺاسۺےکۺاسھتۺااھچۺولسکۺایک۔‬
‫(رطوطیش)ۺ‬

‫اکیۺڑلےکۺاورۺاسۺےکۺاچچۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۱۹۹‬رتہمج‪6‬اکی ۺاہیمش ۺڑلےک ۺوک ۺاس ۺےک ۺاچچ ۺےن ۺاس ۺیک ۺاکی ۺوھبؽ ۺیک ۺوہج ۺےس ۺازا ۺدےنی ۺاکۺ‬
‫ارادہ ۺایک ۺ‪،‬وت ۺاس ۺڑلےک ۺےن ۺاہک ۺاچچ ۺاجؿ ۺ!ںیم ۺےن ۺربا ۺایک ۺےہ ۺویکں ۺہک ۺریمے ۺاپس ۺھجمس ۺںیہن ۺےہۺ‬
‫اورۺٓاپۺےکاپسۺھجمسۺےہۺوتۺٓاپۺرباۺہنۺرکںیۺ۔(اعثیبل)ۺ‬
‫‪182‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ ْ َّ ُ ٰ ُ‬
‫الد ْو ُ ِء ِ‬ ‫اْلار‬
‫ُ ْ َّ ْ َّ ر َّ َّ ر ُ َّ َّٰ ر َّ َّ َّ ُ َّٰ‬ ‫ُ َّ َّ َّ‬
‫(‪ )۲۰۰‬ص ِرض ص ۂب ا ِ ْیب ُم ْد ِلم اْلوًل ِِن ِحران جواد مزمر ‪،‬طظال ِلظو ِاد ٖہ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ر ُل ُح ہھ َّذا َّ‪،‬ط َّظ ُال ْوا َّل ٗي للْج َّواد ِْف َّ‬ ‫ِلـ َّـُم َّذا َّی ْ‬
‫اّلل ‪،‬طظال ًل‪،‬طظ َّال ْوا ِل ِلظ ِاء‬ ‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ي‬‫ب‬‫ِ‬ ‫د‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ َّ ُ ٰ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ُ ْ َّ ٗ َّ َّ َّ َّ ْ ُ َّ ِ َّ َّ ُ َّ َّ َّ‬
‫ر ِل ُح ا ْرل َّحؽ اّلل ‪ ،‬طظال أ ْن َّی ْرع َّب ٗي‬ ‫الصد ِو ‪،‬طظال ًل‪،‬طظالوا لي ط ِلُمذا ی‬
‫الد ْ‬ ‫َّٰ ُ ُ َّ َّ ْ ُ َّ َّ ْ َّ ٰ ُ‬
‫ِ‬ ‫(الظليویب)‬ ‫‪.‬‬ ‫ء‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫الرجل و یورب ِمن اْلار‬
‫ْ‬ ‫َّ َّٰ ُ َّ ُ َّ َّ ْ َّ ِ ْ ُ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ٗ َّ ْ َّ ْ ہ َّ ً َّ َّ َّ ٗ َّ َّ‬
‫( َّ‪ )۲۰۱‬لــُم ا ِِت صمر ِبالورمز ِان اراد ظتلي ‪،‬ط َّاد ِتدظی ماء طأتاہ بظدحِ‪ِ،‬‬
‫َّ ْ َّ َّ ٗ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ْ ْ َّ ٰ ہ ْ َّ َّ ہ َّ ْ َّ َّ َّ َّ‬
‫ب ھذاال َّـُم َّء ‪،‬طظال ن َّص ْم‬ ‫ط َّأمدعي ِبي ِد ٖہ طازسرب ‪،‬وظال ًل ِتظتلین حت أِش‬
‫ْ َّ َّ َّ َّ َّ ُ َّ ُ َّ ْ ِ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّٰ َّ ُ ْ َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ ْ َّ‬
‫ظی الظ ْد َّح ِمن ی ِد ٖہ طأمر صمر ِبأن یظتل ‪،‬ط َّظال أوَل تىم ِ ْین وظلت ًل‬ ‫َّطأل‬
‫َّ ْ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ٰ ہ َّ َّ ہ‬‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫َش َّب ھذالـ َّـُم َّء ‪،‬طظال ص َّم ُر ظاتل ٗي اّلل أخذ ا َّمانا َّوَل ْ نذ ُص ِْر ِب ٖي ‪ِ .‬‬ ‫أظ ُتلؽ حت ت‬
‫(الثصالیب) ِ‬
‫ر‬ ‫َّ‬ ‫ر‬
‫اد ۺ‪ 6‬ۺزیتۺ‬ ‫ن ۺ۔ ۺ َّج َّو ر ِ‬ ‫ان ‪6‬الیص ۺوھگڑا ۺ‪،‬عمج ۺتلق ۺو ۺرسکم‪ ،‬ۺا ْح ِر َّنً َّو ُح ُر ر ِ‬ ‫حل لغات‪ِ 6‬ح َّر ِ‬
‫ُ َّ‬ ‫َّ ر َّ َّ ْ َّ ر َّ َّ‬
‫اد‪6‬ۺ‬‫اد۔ ُمز ٰم ر ِر ‪6‬ۺامسۺوعفمؽۺ‪،‬رھچریاۺدبؿۺ(لیعفت)۔ظ ٰو ر ِ‬ ‫راتفرۺوھگڑاۺ‪،‬عمجۺۺرسکم‪ِ ،‬جياد واجي ِ‬
‫َّ‬
‫ب‪6‬ۺاضمرعۺرعموػۺوادحۺذمرکۺ‬ ‫عمجۺرسکم‪،‬اہےنکنۺواےلۺاسسیئۺرضحاتۺ‪،‬وادحۺظا ِئ ر ِد ۺ۔ َّی ْو ُر ُ ِ‬
‫َّ ْ َّ ُ ٰ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫الد ْو ُ ِء‪6‬ۺ‬ ‫ب(ؿ)ۺھ َّر ًبا َّوھ ُر ْو ًباۺاھبانگۺ(امدہۺھرب‪،‬حیحص)۔ۺاْلار‬ ‫اغبئۺوہۺاھباتگۺےہۺ‪،‬ھ َّر َّ ِ‬
‫ٌٰ‪6‬اضمرعۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺ‪،‬اسۺےنۺاپینۺبلطۺایک(ااعفتسؽ)‬ ‫رباۺڑپویس۔ ِا ْد َّت ْدظی‬
‫َّ َّ‬
‫ح‪ 6‬ۺےنیپ ۺاک ۺربنت ۺ‪ ،‬ۺعمج ۺتلق‪،‬‬ ‫اء‪6‬اپین ۺ‪،‬عمج ۺرسکم‪ ،‬ۺ ِميا ر ِہ۔ظ ْد ر ِ‬ ‫(امدہ ۺدظی‪،‬لتعم ۺالؾ ۺاییئ) ۺ ۺ۔ َّم ر ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ْ‬
‫ب ۺ‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺےب ۺنیچ ۺوہایگ ۺ‪ ،‬ۺ(ااعتفؽ)(امدہۺ‬ ‫اح۔ ِا ْزس َّر َّ ِ‬ ‫اظ َّد ر ِ‬
‫َّ ُ َّ َّ‬
‫ین ۺ‪6‬وادح ۺذمرک ۺاحرض ۺاضمرع ۺموزوؾ ۺو‪،‬م ۺ‪،‬مت ۺےن ۺےھجم ۺاامؿ ۺںیہن ۺدیۺ‬ ‫ْضب‪،‬حیحص)۔َل ْ تى ٰم ِ ِْ‬
‫(لیعفت)ۺ(امدہۺأمن‪،‬زومہزۺاف)۔‬

‫ربےۺڑپویسۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۲۰۰‬رتہمج‪6‬اوبۺملسمۺوخالینۺےکۺۺاسےنمۺالیصۺ‪،‬زیتراتفرۺ‪،‬رھچریےۺدبؿۺواالۺوھگڑاۺشیپۺایکۺایگۺ‬
‫‪،‬وتۺاوہنںۺےنۺاسۺےکۺاہےنکنۺواولںۺےسۺوپاھچۺ‪،‬ہیۺسکۺاکؾۺےکۺےیلۺومزوںۺےہۺ؟ولوگںۺےنۺ‬

‫‪183‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اؿ ۺےس ۺاہک ۺاہلل ۺےک ۺراےتس ۺںیم ۺاہجد ۺےک ۺےیل ۺ‪،‬اس ۺرپ ۺاوہنں ۺےن ۺاہک ۺ‪6‬ںیہن‪،‬وت ۺولوگں ۺےن ۺاہکۺ‬
‫‪6‬دنمشۺےسۺاقمہلبۺےکۺےیلۺٓاپۺےنۺرفامایۺۺ‪6‬ںیہن‪،‬اسۺرپۺاؿۺولوگںۺےنۺٓاپۺےسۺوپاھچۺوتۺرھپۺسکۺ‬
‫اکؾۺےکۺےیلۺومزوںۺےہۺ؟اہللۺٓاپۺیکۺاالصحۺرفامےۺ‪ٓ،‬اپۺےنۺرفامایۺ‪6‬اسۺےکۺےیلۺ(انمبسۺ‬
‫)ےہۺہکۺٓادیمۺاسۺرپۺوسارۺوہۺاورۺربےۺڑپویسۺےکۺاپسۺےسۺاھبگۺاجےئ۔‬
‫(ویلقیب)ۺ‬
‫(‪-)۲۰۱‬بجۺرُہُزماؿۺۺوکۺرضحتۺرمعۺریضۺاہللۺہنعۺیکۺابراگہۺںیمۺالایۺایگۺٓاپۺےنۺاےسۺلتقۺرکانۺ‬
‫اچاہۺ‪،‬وتۺاسۺرپۺاسۺےنۺاپینۺاماگنۺ‪،‬وتۺٓاپۺےنۺاےسۺاپینۺاکۺاکیۺایپہلۺدایۺ‪،‬اسۺےنۺاےسۺاےنپۺاہھتۺ‬
‫ںیمۺایلۺاورۺےبۺنیچۺورپاشیؿۺوہاۺ‪،‬اورۺاہکۺبجۺکتۺںیمۺاپینۺہنۺیپۺولںۺٓاپۺےھجمۺلتقۺہنۺرفامںیئۺ‬
‫‪،‬رضحت ۺرمع ۺےن ۺاہک ۺکیھٹ ۺےہ ۺ‪،‬اس ۺےن ۺاےنپ ۺاہھت ۺےس ۺایپہل ۺکنیھپ ۺدای ۺ‪،‬اس ۺرپ ۺرضحت ۺرمعۺ‬
‫ریضۺاہللۺہنعۺےنۺ مکۺدایۺہکۺاےسۺلتقۺرکۺدایۺاجےۺ‪،‬اسۺےنۺاہکۺایکۺٓاپۺےنۺےھجمۺاامؿۺںیہنۺددییۺ‬
‫اور ۺہی ۺںیہن ۺرفامای ۺبج ۺکت ۺمت ۺہی ۺاپین ۺہن ۺیپ ۺولےگ ۺبت ۺکت ۺںیم ۺںیہمت ۺلتق ۺںیہن ۺرکوں ۺاگۺ‬
‫‪،‬رضحتۺرمعۺریضۺاہللۺہنعۺےنۺرفامایۺ‪6‬اہللۺاعتٰیلۺاےسۺالہکۺرفامےۺاسۺےنۺاامؿۺبلطۺرکۺیلۺاورۺ‬
‫ںیمہۺہتپۺیھبۺہنۺالچۺ۔(اعثیبل)‬
‫َّ َّٰ ْ ُ ْ ُ َّٰ ْ َّ َّ‬
‫ا َّلد ِليؽ بن الدلع ًِ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ َّ َّ ْ َّ ْ ُ َّ ْ َّ َّ َّٰ َّٰ ْ َّ ْ َّ َّٰ‬
‫الدلع ِ ًِ ن َّزل ص ۂب َجاصً ِم ْن‬ ‫(‪ )۲۰۲‬روی صن اِب صبيدۃ أن الد ِليؽ ب ِ‬
‫ن‬
‫ان َّظ ْد َّع ََّبُ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ ْ ًِ َّ َّ ْ َّ ُ ِ ْ ٗ َّ َّ َّ ُ ْ َّ ٗ ً َّ ْ َّ ً َّ َّ ْ ُ ْ ٗ َّٰ َّ َّ َّ َّ‬
‫عنانً زيطا‪ ،‬طأعرمو ِہ وَجصوا لي ِإ ِبّل ع ِثْیۃ واصسو َّہ ِإیاھ َّا‪ ،‬وع‬
‫ُ‬ ‫َّ َّ ُ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ َّ ٰ ُ‬
‫ت ظ ٰوت ٗي َّوانْ َّتظ َّص ص ْد ُو ٗہ‪ ،‬طظال ْوا ل ٗي ِإ ْن َّرأیْ َّت أ ْن ِت ِ ِر َِّی َّنا َّما ِ َِّب ِظ َّی‬ ‫وذاخ وذھب‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫لیي ا ْر ب ِصی ذابا ‪،‬وات ْو ِ ِْن ِب ِد ْرعِ َِ ِظيْلً ص ِشيْمًِ‪ِ،‬‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ِم ْن َّص ْد ِو َّؽ َّظال نص ْم ‪،‬الظ ْوا ِإ َّ ٰ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ر‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫اخ َّت ُار ْوا ِم ْن ذ ٰبا ِن ِو ْم ا ْر َّب ِص ْ َّی اظ ِو َّی َّاء ص ٰدا ِئ ْ َّی ‪،‬طل ِب َّس َّد ِل ْيؽ‬
‫َّ ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّ‬ ‫َّط َّأ َّت ْو ٗہ ب َّوا َّو ْ‬
‫ان َّو َّر َّاءہٗ‬ ‫ٰ ْ َّ ِ ُ َّٰ َّ َّ ٰ ُ َّٰ َّ ْ ُ ْ ْ ُ َّٰ َّ َّ َّ ْ ً َّ ْ ً َّ َّ َّ ٰ ُ َّٰ ُ‬
‫ْلظو ِِن ‪،‬ث صدا صدوا ودسا ‪،‬وصداالذب ِ‬ ‫الدرع ث ظ َّال ِللذب ِان ا ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫ُجودھم طلم یلحظ ْوہ ح ٰت ضاب صنوم ث ع ٰر ر ِاجصا ح ہت صاد ِإل الظ ْو ِم‬
‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ہ‬ ‫َّ‬ ‫ٗ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ٰ ُ َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ ٗ َّ ْ ُ ُ َّ ٰ ُ َّ َّ‬
‫الد ْرع صليْ ِي َّو َّد َّب َّؼ الذ ٰبان ‪(.‬الَشیِب)‬ ‫وحدہ َیس و ِ‬
‫َ َ‬ ‫ُ‬ ‫حللغات‪َ 6‬‬
‫ار‪6‬امیضۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئ‪،‬‬ ‫ي ْیف ‪6‬امہمؿ‪،‬عمجۺرسکم‪،‬ۺي ُی ْوفٌ۔ق ٌ‬
‫ْ َ‬ ‫َ ُ َ ً‬ ‫َ َ‬
‫و ۺ‪6‬امیضۺ‬ ‫ار(ض)ق ْیس ْوز ٌۃ ۺوبڑاھ ۺوہان(امدہ ۺخیش‪،‬لتعم ۺنیع ۺاییئ) ۺ۔ ِاه َتل َ ٌ‬ ‫وہ ۺوبڑاھ ۺوہا‪،‬ق ٌ‬
‫‪184‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫رعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺ‪،‬مک ۺوہا(ااعتفؽ) ۺ(امدہ ۺنظص‪،‬حیحص)۔ َغ ْضوٌ‪6‬دوڑان ۺ‪ ،‬ۺدصمر ۺ(ؿ)‬
‫َْ َ َ‬
‫(امدہ ۺصدو‪،‬لتعم ۺالؾ ۺواوی) ۺ۔الل ْوا ِال ٌَّی ۺ‪6‬لعف ۺارم ۺعمج ۺذمرک ۺاحرض ۺمت ۺریمے ۺاپس ۺاچنہپؤۺ‬
‫ُ‬ ‫َ‬
‫ب‪6‬وجاؿ‪،‬عمج ۺرسکم‪ ،‬ق َّبانٌ۔ ِص ْععٌ‪6‬زرہ‪،‬عمج ۺرسکمۺ‬ ‫(ااعفؽ)(امدہ ۺلظی‪،‬لتعم ۺالؾ ۺاییئ) ۺ۔قا ّ ٌ‬
‫َ‬ ‫َْ‬
‫ی۔ َغ َّضا ِئ ْح َ ٌنۺ‪6‬عمجۺذمرکۺاسملۺ‪،‬دوڑۺاگلےنۺ‬
‫اء‪6‬عمجۺرسکم‪،‬وبضمطۺ‪،‬زوردار‪،‬وادحۺك ِو ٌٌّ‬‫ُص ُع ْوع ۔اك ِو َی ٌُ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫واےل ۺ‪،‬وادح َغ َّضاءٌ۔ ۺک َّغ ‪6‬لعف ۺامیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺولاٹ ۺ‪ ،‬ۺےھچیپ ۺ اٹ‪،‬ک ٌَّغ ۺ(ؿ)‬
‫ُ‬
‫ک ُغ ْو ًعا ۺولانٹ(امدہ ۺعرر‪،‬اضم ف)۔ َی ْد ُؿ ُ ٌغ‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺکھت ۺراہۺ‬
‫ےہۺ‪،‬ۺ َخ َؿ ٌَغ (ؿ) ُخ ُؿ ْو ًعا انکھت(امدہۺحس‪،‬حیحص)۔‬

‫کیلسۺنبۺسلکہۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۲۰۲‬رتہمج‪ 6‬ۺاوب ۺدیبعہ ۺےس ۺرواتی ۺےہ ۺہک ۺکیلس ۺنب ۺسلکہ ۺانکہن ۺےک ۺدنچ ۺولوگں ۺےک ۺاہیںۺ‬
‫امہمؿۺوہےئ‪ ،‬ۺوت ۺاؿۺولوگںۺےنۺاؿ ۺیکۺوخبۺزعتۺیکۺ‪،‬ۺاورۺاؿۺےک ۺےیلۺتہب ۺےسۺاوٹنۺعمجۺ‬
‫ےیک ۺاور ۺاںیہن ۺوہ ۺاسرے ۺاوٹن ۺدے ۺدےی‪ ،‬ۺوہ ۺوبڑےھ ۺاور ۺرمع ۺردیسہ ۺوہ ۺےکچ ۺےھت‪،‬اؿ ۺیکۺ‬
‫اطتق ۺمتخ ۺوہ ۺیکچ ۺیھت ۺاور ۺاؿ ۺیک ۺدوڑ ۺمک ۺوہ ۺیکچ ۺیھت ۺ‪،‬اؿ ۺےس ۺولوگں ۺےن ۺاہک ۺہک ۺارگٓاپ ۺانم ۺبسۺ‬
‫ںیھجمسۺوتۺینتجۺدوڑۺابیقۺرہۺیئگۺےہ ۺٓاپۺویہۺۺداھکۺدںیۺ‪،‬ۺاوھنںۺےنۺاہکۺکیھٹۺےہ‪،‬اچسیلۺوجاونںۺوکۺ‬
‫ریمےۺاپسۺاچنہپؤ۔ۺاورۺریمےۺاپسۺاکیۺڑبیۺاھبریۺزرہۺےلۺٓاؤ۔ۺوہۺولگۺاؿۺےکۺاپسۺزرہۺ‬
‫الےئ‪،‬ۺاورۺاےنپۺوجاونںۺںیمۺےسۺاچسیلۺاطتقۺورۺزیتۺدوڑےنۺواےلۺوجاونںۺوکۺاھچاٹن۔ۺ(بجۺ‬
‫وہۺٓایگ)ۺوتۺابۺکیلسۺےنۺزرہۺینہپۺاورۺوجاونںۺےسۺاہکۺےھجمۺڑکپو۔ۺرھپۺوہۺدرایمینۺدوڑۺدوڑےۺ‬
‫اور ۺوجاؿ ۺیھب ۺاؿ ۺےک ۺےھچیپ ۺاینپ ۺاطتق ۺرھب ۺدوڑے‪ ،‬ۺوہ ۺاںیھن ۺڑکپ ۺںیہن ۺےکس‪ ،‬ۺاہیں ۺکت ۺہکۺ‬
‫کیلسۺاؿۺیک ۺاگنوہںۺےسۺاولھجۺوہ ۺیگۺرھپۺوہ ۺواسپۺولےٹۺاورۺاہنتۺوقؾ ۺےکۺاپسۺٓاےئ ۺہکبجۺوہۺ‬
‫کھت ۺرےہ ۺےھت ۺوہ ۺدوڑےن ۺںیم ۺزرہ ۺےنہپ ۺرہ ۺیگ ۺاور ۺامتؾ ۺوجاونں ۺےس ۺابزی ۺےل ۺیگۺ‬
‫(رشیشی)۔‬
‫ْ‬ ‫َّ‬
‫اح ا ِیب ال َّص َّت ِاھ َّي ِ ًِ ِ‬
‫َّر َّب ُ‬

‫‪185‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ہ َّ ْ َّ ُ‬
‫ُ‬
‫اَی ٰ َّب اّلل َّوص ۂب‬
‫(‪ِ )۲۰۳‬ظيل ًِلیب الصت ِاھي ًِ عيػ اربحت؟ ظال صٔب ض ِْی م ِ‬
‫َّ ْ َّ ُ ٰ ُ َِّ َّ ہ َّ ْ َّ ُ ٰ ُ ْ ْ ُ َّ ْ َّ َّ ٗ ْ ہ َّ َّ َّ َّ َّٰ َّ ُ ٰ ُ‬
‫َّض ِْی ما أ ِح َّب وصٔب ض ِْی ما َِیب َِّاب ِل ُيس‪،‬ط َّ ِظيل لي ِِف ذ ِلؽ‪،‬طظال ِألن اّلل َِیب‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ ُ ْ َّ ُ ْ َّ ْ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ُ‬
‫ل َ ْر َّو رۃ َّول ْد ُت عذا ِل ِ‬
‫ؽ‪ِ،‬‬ ‫أ ْن ا ِسيْ َّص ٗي َّوأنا ل ْد ُت عذا ِلؽ َّ‪،‬وأنا أ ِحب أن یعون ِ ِ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ ْ ْ ُ ُ ٰ ُ ٰ ْ ْ َّ َّ‬
‫َّمص ِر َّيً َّول ْد ُت عذا ِلؽ ‪(.‬الظليویب) ٌ‬ ‫و ِاب ِليس َِیب ِم ِ ْین الـ‬

‫اوبۺااتعلہیہۺیکۺحبصۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۲۰۳‬رتہمج‪6‬اوب ۺااتعلہیہ ۺےس ۺاہک ۺایگ ۺٓاپ ۺےن ۺحبص ۺسک ۺاحؽ ۺںیم ۺیک ۺ؟ ۺاوھنں ۺےن ۺوجاب ۺدایۺ‬
‫(ںیمۺےنۺحبصۺیک)ۺہنۺاسۺزیچۺرپۺےسجۺاہللۺاعتٰیلۺدنسپۺرکاتۺےہۺ‪،‬ۺاورۺہنۺاسۺزیچۺرپۺےسجۺںیمۺدنسپۺرکاتۺ‬
‫وہں‪ ،‬ۺاور ۺہن ۺاس ۺزیچ ۺرپ ۺےسج ۺاطیشؿ ۺدنسپ ۺرکات ۺےہ ۺ‪ ،‬ۺرھپ ۺاؿ ۺےس ۺاس ۺےک ۺابرے ۺںیم ۺوپاھچ ۺایگۺ‬
‫(ٓارخۺہیۺےسیکۺوہاتۺےہ؟)ۺاوھنںۺےنۺرفامایۺاسۺےیلۺہکۺاہللۺاعتٰیلۺدنسپۺرفاماتۺےہۺہکۺںیمۺاسۺیکۺرفامۺ‬
‫ربداریۺرکوںۺاورۺںیمۺااسیۺںیہنۺوہں‪،‬ۺاورۺںیمۺدنسپۺرکاتۺوہںۺہکۺریمےۺاپسۺامؽۺوۺدوتلۺوہۺوتۺ‬
‫ںیم ۺااسی ۺیھب ۺںیہن ۺوہں‪ ،‬ۺاور ۺاطیشؿ ۺھجم ۺےس ۺانگہ ۺوک ۺدنسپ ۺرکات ۺےہ ۺاورںیم ۺااسی ۺیھب ۺںیہن ۺوہں۔ۺ‬
‫(ویلقیب)‬
‫َّ ْ ہ ْ ُ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ُ ْ ُ‬
‫َیی بن اعثم والـمـامو ِن ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫(‪ُ )۲۰۴‬ح ِع َّی َّص ْن ََّیْ ہی بْن َّاعثم ظال بت ليْلً ِصند اْلَّام ْون‪،‬طانت َّبي ِْف ب ْ‬
‫ْ‬ ‫ً‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ض‬ ‫ص‬ ‫ِ‬
‫َّٰ ْ َّ َّ َّٰ َّ ٰ َّ ر َّ َّ ِ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ُ ِ ْ ُ َّ َّ َّ َّٰ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ُ ْ َّ ٰ ِ ً َّ ِ ً‬
‫اللي ِل طشن أ ِِن نا ِئم‪ ،‬طص ِسش وَل یدع الضّلم ِلىّل انت ِبي وظام مند ِلّل خا ِ َّئطا‬
‫َّ َّ َّٰ‬ ‫َیْ ہ‬ ‫ُ َّ‬ ‫ُ َّ‬ ‫َّ ً ْ ُ َّ ٗ َّ ٰ ہ َّ َّ َّ ْ َّ َّٰ َّ َّ َّ َّ‬
‫طی َّر ْوت ٗي عأن ٗي‬ ‫َش َّ َّب ٰث َّر َّج َّع َّوھ َّو ِ‬ ‫اہ حت ا َِّت َّال ََّبادۃ ط ِ‬ ‫ھ ِادئا ِِف خس‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ال ط َّرأیْ ُت ٗي َیْ َّم ُع ع ٰم ٗي ِْف طمي ع ْيّل ا ْ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫‪،‬ح ٰہت ا ْز َّس َّج َّع َّوأخذ ٗہ ُد َّص ر‬ ‫ص َّ‬ ‫ر‬
‫س َّع‬ ‫ِ َّ ِ ٖ‬ ‫َّ‬ ‫َِّ‬ ‫ِل ٰ ِ‬
‫ُ َّ َّ ٗ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ُ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ُ َّ َّ َّ َّ ہ ْ َّ َّ ْ َّ ُ‬
‫ت تط ْو ُت‬ ‫دصالي ‪،‬وسلع الطجر طأراد ال ِ ِظيام وظد تناومت طرَب ِإل أن عاد‬
‫َّ‬ ‫َّ ُ ْ‬ ‫ُ َّ َّ َّ ُ َّ‬ ‫َّٰ ُ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ُ َّ ْ‬
‫الر ہلوۃ ط َّت ٰح َّر َّع ُت ‪،‬طظال اّلل اع َّ َُب َّیا َّضّل ُم ن ِٰب ٖي ا َّبا َُّم ٰمد ‪ ،‬طظلت َّیا ا ِم ْ َّْی‬
‫ُ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ ٰ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ال ـ ُـم ْو ِم ِن ْ َّی ! َّرأیْ ُت ِب َّصيْ ِِن َِج ْي َّع َّماعان الليْلً ِم ْن َّر ِنيْ ِ ِصؽ َّو عذا ِلؽ َّج َّصل َّنا‬
‫ً‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ َّ ُ ْ َّ ْ ً َّ َّ َّ َّ ُ ِ ْ َّ َّ َّ‬
‫اّلل لعم ص ِبيدا وجصلعم لنا ار بابا ‪َ( .‬شس الدین النواجی) ٌ‬

‫‪186‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ات (ض ۺ‪ ،‬ۺس)ۺ‬ ‫ت‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺملکتم ۺ‪،‬ںیم ۺےن ۺرات ۺزگاری ۺ‪َ ،‬ب َ‬ ‫حل لغات‪ِ 6‬ب ُّ ٌ‬
‫َْ‬ ‫ًَ‬
‫َب ْی ُت ْوتۃ َو َب ْی ًتا َو َب َی ًاتا َو َم ِب ْی ًتا ۺراتۺزگاران(امدہۺبيت‪،‬لتعم ۺنیعۺۺاییئ)ۺ۔ ٌِاهت َب َہ ‪:‬امیضۺ‬
‫َ‬
‫رعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺدیبار ۺوہا‪(،‬ااعتفؽ)(امدہ ۺنبي‪،‬حیحص)۔ل ْم َی ْض ٌُع‪6‬وادح ۺذمرک ۺاغبئۺ‬
‫اء ۺۺالبانۺ(امدہۺدوع‪،‬لتعمۺالؾۺواوی)ۺ۔ۺ‬ ‫اضمرعۺموزوؾۺو‪،‬م‪،‬ۺاسۺےنۺںیہن ۺالبایۺ‪َ ،‬ص َغا(ؿ) ۺ ُص َغ ًٌ‬
‫ْ ّ ً‬
‫ُمي َؿ ِلَل ‪6‬ڑیھب ۺںیم ۺےکپچ ۺےس ۺکسھک ۺاجےن ۺواال‪،‬امس ۺافلع ۺ(ااعفنؽ) ۺ(امدہ ۺدللۺ‬
‫ً‬
‫‪،‬اضم ف)۔ َھ ِاصئاۺ‪6‬ۺمکۺرکےنۺواال ۺ‪،‬امسۺافلعۺ‪َ ،‬ھ َض َء (ػ) ُھ ُض ْو ًٌءۺمک ۺوہان(امدہۺھدء‪،‬زومہزۺ‬
‫ُ ْ َْ ُ‬ ‫ُ ً‬
‫الؾ)۔ زُا‪6‬ۺدوۺدقومںۺاکۺدرایمینۺافہلصۺ‪،‬وادح زُ َوۃٌ۔ۺال َب َّر َاص ٌۃ‪6‬رفجی‪،‬اپینۺڈنھٹاۺرکےنۺاکۺ‬
‫ْ َ‬ ‫و‪ 6‬وچرۺ‪،‬عمجۺرسکم‪،‬ۺ ُل ُ‬
‫يُ َج ٌَؼ‪6‬امیض ۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺ‪،‬وہۺ‬ ‫ه ْومٌ۔ ِا‬ ‫ربنتۺ۔ۺ ِل ٌّ ٌ‬
‫ُ‬
‫ٹیل ۺایگ ۺ(ااعتفؽ) (امدہ ۺزجع‪،‬حیحص)۔ ُؾ َػال ‪6‬اھکیسن(ؿ)۔ک ٌّم ‪ٓ6‬انیتس ۺ‪،‬عمجۺ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬
‫رسکم‪،‬اک َمام ۔ۺف ْجغ ‪6‬ۺحبص‪ ،‬ااجالۺ۔ت َى َاو ْم ُت ‪6‬امیضۺرعموػۺوادح ۺملکتمۺ‪،‬ںیمۺےنۺاےنپۺٓاپۺ‬
‫َ‬
‫وک ۺوسات ۺوہا ۺاظرہ ۺایک ۺ(افتلع) ۺ(امدہ ۺونؾ‪،‬لتعم ۺنیع ۺواوی)۔ا ْعَبابٌ‪6‬عمج ۺرسکم‪ ،‬ۺامکلۺ‬
‫‪،‬رسدار‪،‬اصبح‪،‬ۺوادح َع ٌّ ٌ‬
‫بۺ۔‬
‫۞۞۞‬

‫ٰییحیۺنبۺامثکۺاورۺامومؿۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۲۰۴‬رتہمج‪ 6‬ۺیحیٰ ۺنب ۺامثک ۺےس ۺایبؿ ۺایک ۺایگ ۺےہ ۺ‪،‬اوہنں ۺےن ۺاہک ۺہک ۺںیم ۺےن ۺاکی ۺرات ۺہفیلخۺ‬
‫امومؿۺردیشۺےکۺاپسۺزگاری‪،‬وہۺراتۺےکۺاکیۺہصحۺںیمۺدیبارۺوہےۺوتۺاوہنںۺےنۺامگؿۺایکۺہکۺ‬
‫ںیمۺوسۺراہۺوہں‪،‬اؿۺوکۺایپسۺیگلۺنکیلۺاوہنںۺےنۺالغؾۺوکۺںیہنۺالبایۺہکۺںیہکۺںیمۺاجگۺہنۺاجؤںۺوہۺ‬
‫اےھٹۺےکپچۺےسۺڈرےتۺوہےئۺدےبۺدقومںۺاہیںۺکتۺہکۺاپینۺڈنھٹاۺرکےنۺواےلۺربنتۺ(رفجیۺ)‬
‫ےکۺاپسۺٓاےئۺ‪،‬اپینۺایپۺرھپۺولےٹۺوہۺۺاینپۺٓاوازۺوکۺاپھچۺرےہۺےھتۺوگای ۺہکۺوہۺوچرۺںیہۺ‪،‬اہیںۺکتۺہکۺ‬
‫وہۺٹیلۺیگۺ‪،‬اؿۺوکۺاھکیسنۺوہۺےنۺکگیۺوتۺںیمۺےنۺداھکیۺہکۺاےنپۺہنمۺںیمۺٓانیتسۺدالخۺرکۺۺرےہۺںیہۺ‬
‫‪،‬ات ۺہک ۺںیم ۺاؿ ۺیک ۺاھک ۺیسن ۺوک ۺہن ۺونسں ۺ(اور ۺںیم ۺاجگ ۺہن ۺاجؤں ۺ)حبص ۺاصدؼ ۺوییئ ۺوت ۺاوہنں ۺےنۺ‬

‫‪187‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ڑھکے ۺوہ ۺےن ۺاک ۺارادہ ۺایک‪،‬اور ۺںیم ۺےن ۺوخدوکوسات ۺوہا ۺاظرہ ۺایک ۺ‪،‬اس ۺرپ ۺاوہنں ۺےن ۺربص ۺایک ۺاہیںۺ‬
‫کتۺہکۺامنزۺرجفۺےکۺوفتۺوہےنۺاکۺوتقۺرقبیۺوہایگۺوتۺابۺںیمۺےنۺرحتکۺیکۺۺ‪،‬بتۺاوہنںۺےنۺ‬
‫اہلل ۺاربکینعی ۺ اہلل ۺتہب ۺڑبا ۺےہ ۺاہک‪ ،‬ۺاے ۺالغؾ ۺوت ۺدمحم ۺوک ۺاگجدے ۺ‪،‬اہک ۺاس ۺرپ ۺںیم ۺےن ۺاہک ۺ‪6‬اے ۺاریمۺ‬
‫اوملنینم!راتۺںیمۺٓاپۺےنۺوجۺھچکۺایکۺوہۺبسۺںیمۺےنۺاینپۺٓاوھکنںۺےسۺداھکیۺاھتۺ‪،‬اورۺیہیۺوہجۺ‬
‫ےہہکۺاہللۺےنۺںیمہۺٓاپۺاکۺالغؾۺاورۺٓاپۺوکۺامہراۺٓااقۺانبایۺےہۺ۔(سمشۺادلنیۺونایج)ۺ‬
‫ُ‬ ‫ََّیْ ہی َّا ِل ْ َّ ْ‬
‫َب َّم ِع ْی َّو َّدا ِئل ٗ ِي ِ‬
‫ْ َّ َّ‬ ‫ُ َّ ُ َّ‬
‫اْلّلط ًِ َّر ِاع ًبا ِ َّإ ہل‬ ‫َب َّم ِع ْی خ َّر َّج ِم ْن َّد ِار ِ ِ‬
‫َّ‬ ‫ال إ ٰن ََّیْ ہی بْ َّن َّخا ِلد الْ َّ ْ‬
‫َّٰ َّ ُ ً َّ َّ َّٰ َّ ُ َّ ْ ٗ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ً َّ َّ َّٰ‬ ‫(‪ )َّ ۲۰۵‬یظ ِ‬
‫دل م‬ ‫و‬ ‫ُم‬ ‫ئ‬ ‫ا‬ ‫ظ‬ ‫ض‬ ‫و‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫اب الدار رجّل‪،‬طلُم ظرب ِمني َی ہ‬ ‫ب‬ ‫أی َّص ۂب َّ‬‫َّدار ِہ‪،‬ط َّر َّ‬
‫ِ‬
‫َّ َّ ِ ٖ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ِ َّ َّ َّ ِ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ ُ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫َّ‬
‫ت ِال ْيؽ طأم َّر‬ ‫ل ِإ ٰل ما ِ ِْف یدیْؽ وظد جصلت اّلل و ِديْل ِ ْ‬ ‫صليْ ِي َّ وظال یا ابا ص ِ‬
‫ََّیْیي أ ْن ُی ْط َّر َّد َّل ٗي َّم ْو ِز رع ِْف َّدارہ َّوأ ْن َیْ َّم َّل إليْي ِْف ع ٰل َّیوم ال ُػ د ْر َّھم َّو ْ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫أن‬ ‫ِ‬ ‫َّ ِ ہ ِ ِ َّ َّ ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ؽ ذ ْو ًرا ع ِامّل طل ُٰم ِانظِضہ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬ ‫ہ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ُ ْ َّ َّ َّ ُ ٗ ْ َّ ٰ َّ‬
‫اص سص ِام ٖي ‪،‬طب ِظی صٔب ذ ِل ِ‬ ‫َّ‬ ‫ی َّٰعون س َّص َّام َّي ِمن خ ِ‬
‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫الر ُج ُل الد َّر ِاھ َّم‬ ‫الذ ْو ُر عان ظ ْد َّو َّر َّل إليْي َّلَ ْون ال َّػ د ْرھم طأخذ َّٰ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ ہ ِ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ْ ُ َّٰ َّ ُ ْ ْ َّ ُ ْ َّ‬
‫اّلل لو اظام ِصن ِدی مدۃ صم ِری وسول دھ ِر ٖہ‬ ‫َّوانصػ ‪،‬طَّ ِظيل ِل َّيح َّی طظال و ِ‬
‫َّ‬
‫ت َّ‪،‬وًل ظ َّس ْص ُت َّصنْ ٗي ِز َّياط ِ ْ‬ ‫لـ َّـُم َّم َّن ْص ُت ٗي ِرل ِ ْ‬
‫ت ‪( .‬الضزال) ٌ‬
‫ٌ ۺ(ػ) ۺ ُه ُھ ْو ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫يا ۺاانھٹ‬ ‫ٌ‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺ‪،‬وہ ۺااھٹ ۺ‪،‬ه َھ َ ٌ‬ ‫حل لغات‪ 6‬ه َھ َ ٌ‬
‫َ‬
‫اي ٌُؼ۔َ َػامٌ‪6‬اھکان ۺ‪ ،‬ۺاایشےئ ۺوخردین‪،‬‬ ‫ََ‬
‫(امدہ ۺنوض‪،‬حیحص)۔مو ِيؼٌ‪6‬ہگج‪،‬سیلپ‪،‬عمج ۺرسکم‪،‬مو ِ‬
‫َْ‬
‫ْ‬ ‫َ ْ‬
‫عمج ۺتلق‪،‬اَ ِػ َمۃٌ ۺ۔ ۺ ِاه ْلط یٌ‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺ‪،‬زگر ۺایگ‪،‬متخ ۺوہایگ ۺ(ااعفنؽ)‬
‫َ‬
‫(امدہۺظِض‪،‬لتعمۺالؾۺاییئ)۔ۺ ِي َیافۃٌۺ‪6‬زیمابین۔ۺ‬

‫ٰییحیۺربۺیکمۺاورۺاؿۺےکۺاسلئۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۲۰۵‬رتہمج‪6‬ایبؿۺایکۺاجاتۺےہۺہکۺیحیٰۺنبۺاخدلۺربۺیکمۺدارۺاالخلتف ۺےس ۺوسارۺوہۺرکۺاےنپۺرھگۺیکۺ‬
‫رطػۺےلکنۺوتۺرھگۺےکۺدروازےۺرپۺاکی ۺٓادیمۺوکۺداھکیۺ‪،‬بجۺیحیٰۺاسۺےسۺرقبیۺوہےۺوتۺوہۺصخشۺ‬
‫اھٹۺڑھکاۺۺوہاۺ‪،‬اور ۺاؿ ۺوکۺالسؾۺایکۺاور ۺاہکۺ‪6‬ا ےۺاوبۺیلعۺ!ےھجم ۺوہ ۺزیچ ۺدےۺدےیجیۺوجۺٓاپ ۺےک ۺاہوھتںۺ‬

‫‪188‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ںیم ۺےہ ۺ‪،‬ںیم ۺےن ۺاہلل ۺوک ۺٓاپ ۺیک ۺرطػ ۺوہلیس ۺاور ۺواہطس ۺانبای ۺےہ ۺ‪،‬وت ۺیحیٰ ۺےن ۺ مک ۺدای ۺہک ۺاِس ۺےکۺ‬
‫ےیلۺاُسۺےکۺرھگۺ(ینعیۺریمےۺرھگںیمۺوخدۺوکۺریمضۺاغبئۺےسۺ ریبعۺایکۺےہۺ)ۺںیمۺاکیۺہگجۺاخصۺ‬
‫رک ۺدی ۺاجےئ ۺ‪،‬اور ۺرہ ۺدؿ ۺاس ۺوک ۺزہار ۺدرمہ ۺددیےی ۺاجںیئ ۺ‪،‬اور ۺہی ۺہک ۺاس ۺاک ۺاھکان ۺاس ۺ(یحیٰ)ےکۺ‬
‫اخص ۺاھکونں ۺںیم ۺےس ۺوہ‪،‬اس ۺرپ ۺوہ ۺصخش ۺاکی ۺہنیہم ۺرہھٹا ۺراہ ۺ‪،‬رھپ ۺبج ۺہنیہم ۺوپرا ۺوہایگ‪،‬اورۺ‬
‫اےسۺاکیۺہنیہمۺںیمۺسیتۺزہارۺدرمہۺلمۺےکچۺےھتۺ‪،‬وتۺاسۺصخشۺےنۺاؿۺدرومہںۺوکۺایلۺاورۺواسپۺ‬
‫الچۺایگۺ‪،‬بجۺاسۺاکۺہذرکہۺیحیٰۺےسۺایکۺایگۺ‪،‬وتۺاوہنںۺےنۺاہکۺدخاۺیکۺمسقۺ!ارگۺوہۺریمیۺزدن یۺرھبۺاینپۺ‬
‫وپری ۺزدن ی ۺریمے ۺاپس ۺرہھٹا ۺراتہ ۺوت ۺںیم ۺاس ۺےس ۺاانپ ۺہیطع ۺہن ۺرواتک ۺ ۺاور ۺہن ۺیہ ۺاس ۺےس ۺاینپۺ‬
‫زیمابینۺمتخۺرکاتۺ۔(زغایل)‬
‫َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ‬
‫ان ِ‬
‫األسيب ِان واألخبث ِ ِ‬
‫اْلعيْ َّم بْ َّن َّصنْ َّظ َّاء بْن ُب ُر ْوؼ م ْن َّا ْھل ایْ َّل ًَّ َّا ْص َّساہٗ‬ ‫الن ْو ْیب ْ َّ‬ ‫ُ َّ َّ َّٰ ُ ْ َّ َّ َّٰ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫(‪ )۲۰۶‬ذ ِعر أن لظُمن‬
‫َّد ٰي ُد ٗہ َّذ ًاۃ َّو َّا َّم َّر ٗہ َّأ ْن َّی ْذ َّ ِ ََّب َّوا َّو َّیاتيْي ب َّأ ْخ َّب َّث َّم ِا ط ْي َّوا َّ‪،‬ط َّذ َّ ََّب َّوا ِ َّو َّأ َّت ٗاہ ب َّظ ْلبواَّ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِِ‬ ‫ِ‬
‫ری َّو َّأ َّم َّر ٗہ بذ َْب َّوا َّو َّیأتيْي ب َّأ ْس َّي َّب َّماطيْ َّوا َّط َّذ َّ ََّبواَّ‬ ‫َّول َّدان َّوا ُ َّٰث َّا ْص َّس ٗاہ َّذ ًاۃ ُا ْخ ہ‬
‫ِ‬ ‫ِ ٖ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َّ َّ َّ ٗ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ ْ ہ َّ ِ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ َّ ٰ ِ ْ َّ َّ ْ ُ ُ ْ ُ َّ َّ‬
‫وأتاہ ِبظل ِب َّوا و ِلدا ِنوا طدألي صن ذ ِلؽ‪،‬طظال لي یا د ِي ِدی ًل أخبث ِمنوُم ِإذا‬
‫اب (الظليویب) ٌ‬ ‫س َّي ُب ِم ْن ُو َُّم إ َّذا َّس َّ‬ ‫ِ‬ ‫َّخ ُب َّثا َّو ًَّل أ ْ‬
‫َ‬ ‫ِ‬ ‫َْ َ ْ‬
‫اب ۺ(ض) ۺ َِیبا ۺوخشۺ‬‫ً‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ان‪6‬دوبس ۺےس ۺایھچ ۺزیچںی ۺ‪،‬امس ۺلیضفت ۺ‪ٌ َ،‬‬ ‫حل لغات‪ 6‬اْلَ َی َب ِ ٌ‬
‫َْ َ ْ َ‬
‫ان‪6‬دوبس ۺےس ۺربیۺ‬ ‫وگار ۺوہان ۺ‪،‬اصػ ۺاور ۺااھچ ۺوہان(امدہ ۺبیط‪،‬لتعم ۺنیع ۺاییئ)۔اْلز َبخ ِ ٌ‬
‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ‬
‫ًٌۺ‪،‬دبۺابنطۺوہان‪،‬دبۺتنیطۺ(امدہۺثب‪ ،‬حیحص)۔ قاۃٌ‪6‬‬ ‫زیچںی‪،‬امسۺلیضفتۺ‪،‬ۺز ُبث (ک) َوز َباجۃ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫رکبیۺ‪،‬عمجۺرسکم ِق َیاہٌ۔ۺ َیظ َب ٌُذ‪6‬اضمرعۺرعموػۺوہۺذحبۺرکاتۺےہۺ‪،‬ط َب ٌَذ(ػ)ط ْب ًدا ۺذحب ۺرکان‪،‬‬
‫رقابینۺرکان(امدہۺذحب‪،‬حیحص)ۺ۔‬

‫دوۺبسۺےسۺربیۺاورۺدوۺبسۺےسۺایھچۺزیچوںۺاکۺایبؿ‬
‫(‪-)۲۰۶‬رتہمج‪6‬ایبؿۺایکۺایگۺےہۺہکۺامقلؿۺونیبۺمیکحۺنبۺاقنعءۺنبۺربوؼۺوجۺاہلیۺ(کلم)ۺاکۺرےنہۺ‬
‫واالۺاھتۺاےسۺاسۺےکۺٓااقۺےنۺاکیۺرکبیۺدیۺاورۺاےسۺ مکۺدایۺہکۺاےسۺذحبۺرکےۺاورۺاسۺںیمۺےسۺ‬

‫‪189‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫وج ۺبس ۺےس ۺرخاب ۺہصح ۺوہ ۺوہ ۺاس ۺےک ۺاپس ۺالے‪،‬اس ۺےن ۺرکبی ۺذحب ۺیک ۺاور ۺاس ۺاک ۺدؽ ۺاورۺ‬
‫زابؿۺےلۺرکۺاسۺےکۺاپسۺٓاایۺ‪،‬رھپۺاس(ۺٓااقۺ)ےنۺاسۺوکۺدورسیۺرکبیۺدیۺاورۺاسۺوکذحبۺرکۺےنۺ‬
‫اک ۺ مک ۺدای ۺرھپ ۺہی ۺہک ۺاس ۺاک ۺوج ۺبسۺےس ۺااھچ ۺہصح ۺوہۺوہ ۺاسۺےک ۺاپسۺالے ۺ‪،‬رھپ ۺاس ۺاخدؾۺ‬
‫(امقلؿ)ۺےنۺرکبیۺذحبۺیکۺ‪،‬اورۺاسۺےکۺاپسۺاسۺاکۺدؽۺاورۺزابؿۺالایۺ‪ٓ،‬ااقۺۺےناسۺےسۺاسۺےکۺ‬
‫ابرے ۺںیم ۺدرایتف ۺایک ۺ‪،‬وت ۺاس ۺ(امقلؿ ۺ) ۺےنٓااق ۺےس ۺاہک ۺ‪،‬اے ۺریمے ۺٓااق ۺ!اؿ ۺدوونں ۺےسۺ‬
‫زایدہۺربیۺوکیئۺزیچۺںیہنۺارگۺہیۺدوونںۺربیۺوہں‪،‬اورۺاؿۺدوونںۺےسۺزایدہۺوکیئۺایھچۺزیچۺںیہنۺارگۺہیۺ‬
‫دوونںۺایھچۺوہں۔(ویلقیب)‬
‫َّ َّ ُ َّ ْ َّ‬
‫ُ ْ َّ َّ َّٰ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ِح َّعایً ادھم ِ َّ َّ ُ َّ ہ َّ َّ َّٰ َّ‬
‫(‪ )۲۰۷‬ی َّذع ُر أ َّن ادھ َّم م ٰر ذات ی ْوم ِب َّب َّدا ِت ْ ِی م ِدیْن ِي ُباری ‪،‬وت َّوزأ ِم ْن‬
‫َّ َّ َّ ہ َّ‬ ‫ْ ْ َّ ٰ ُ َّ ٰ ُ َّ َّ َّ ُ َّٰ َّ َّ ْ ُ َّ َّ ُ َّٰ‬ ‫َّب ْ‬
‫الن ْو ِر ‪،‬طظال ھ ِذ ٖہ ًَّل‬ ‫تِ َت ِللوا ‪،‬ط ِإذا ِبتطاحً َی ِملوا ماء‬ ‫ض األنو ِار ال ِ ْ‬ ‫ِ‬ ‫ص‬
‫ْ ہ َّ َّ ْ َّ ر َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ُ َّٰ َّ َّ َّ ْ َّ‬
‫زم ص ۂب أ ْن‬ ‫اس ِر ٖہ ِمن ذ ِلؽ ودواس ‪،‬طص‬ ‫خ‬ ‫خسر لوا طأعلوا‪،‬ث وظع ِف‬
‫ِ ْ ُ ْ َّ ِ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّٰ‬
‫اح ِب البدت ِان‪،‬طظرع باب البدت ِان طخرجت ِإلي ِي‬ ‫َّی ْدت ِحل ِم ْن ر ِ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّٰ‬ ‫َّ َّ ر َّ َّ َّ َّ ُ‬
‫ت ِإن ٗي ِ ِإل ْم َّر رأۃ ‪،‬طظال‬ ‫احب ال َّـم ِْن ِل‪،‬ططال‬ ‫ِ‬ ‫يی َّ َّر‬ ‫ال ل َّوا ا ْد ِص ْي ِل ْ‬ ‫ج ِار یً‪،‬طظ‬
‫ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ُ َّٰ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ٗ َّٰ‬
‫ِا ْد َّت ِاذ ِ ِْن ِل صليوا ‪،‬ططصلت طأخَبالــم ْرأۃ ُِب َِب التطاح ًِ ‪،‬طظالت لي ِإن‬
‫َّ‬ ‫ہ َّ ْ ُ ْ َّ َّ ْ ُ ٗ ْ َّ ْ ُ ٗ ٰ ُ ْ َّ َّ ٰ ُ ْ َّ ُ‬
‫الدلسان َّی ْو َّم ِىذ ِب َّبل ْخ ِو ِھ َّی َّم ِد ْ ُْی‬ ‫لدلس ِان و‬ ‫َّ‬ ‫ھذاالبدتان ِنرطي ِل و ِنَّر ِطي ِل‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫اری َّ‪،‬و َّا َّح ٰلتْ ٗي الْ َّـم ْرأۃ ِم ْن ِن ْ‬
‫ُ‬ ‫َّص َْش م ْن ُ َُّب ہ‬
‫َتز ٗي‬ ‫َّ‬
‫اص َّ‬ ‫رط َّوا َّو ذھ َّب إ ہل َّبل ْخ ط ْ‬
‫َّٰ َّ َّ َّ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُ ْ َّ ِ ُ َّ َّ َّ َّ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ٗ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ٗ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ٰ‬
‫الدلسان ِم ْن أم ِر ٖہ‬ ‫الدلسان ِ ِْف م ْرع ِب ٖي ‪،‬طأخَبہ اْلَب وادتحلي ‪،‬طانذھل ِ‬
‫َّ َّ َّ ْ‬
‫َّوا ْصس ٗاہ ال َّػ ِدیْ َّنار‪(.‬ابن بسوسي) ِ‬
‫َ‬
‫حل لغات‪6‬ا ْص َھ ٌُم‪6‬رضحتۺاربامیہۺنبۺادمہۺریضۺاہللۺہنعۺاکۺانؾۺےہۺاورۺہیۺ ریۺرصنػۺےہۺ‬
‫اسۺںیمۺوزؿۺلعفۺاورملعۺےہۺ۔ َب َؿا ِت ْح ُ ٌن‪6‬ۺابغ‪،‬ہیۺیھبۺ ریۺرصنػۺےہۺاحتلۺرجیۺںیمۺاسۺرپۺ‬
‫رسکہ ۺںیہن ۺٓاات ۺےہ ۺہکلب ۺرج ۺیک ۺہگج ۺںیم ۺہحتف ۺراتہ ۺےہ ۺاس ۺںیم ۺعمج ۺیہتنم ۺاومجع ۺےہ ۺوج ۺدوببس ۺےکۺ‬
‫ُ َّ‬
‫اقمئ ۺاقمؾ ۺوہیت ۺےہ ۺ۔وادح ۺ ُب ْؿ َتانٌ‪ 6‬تس ِل ٌُل‪ 6‬ۺاضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺؤمثن ۺاغبئ ۺدرایمؿۺ‬
‫ََ ُْ َ‬ ‫ُ َّ‬
‫اَغٌ‪6‬ایخؽ‪،‬ۺراحجؿ‪،‬ۺعمجۺرسکم‬ ‫ےسیتلکنۺےہ۔(لیعفت)۔تفاحٌ‪6‬بیس‪،‬عمجۺرسکم‪ٌ ،‬تفا ِفیذٌ۔ز ِ‬
‫ئ‬ ‫َ‬
‫اٍ۔ۺ َو ْؾ َواؽ ‪6‬ووس ہس‪،‬ہبش‪،‬ۺاکیۺرمضۺےہۺوجۺعلنہۺوسداءۺیکۺوہجۺےسۺدیپاۺوہاجاتۺےہ‪،‬‬ ‫ز َو ِ ٌ‬
‫‪190‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫دؽ ۺںیم ۺوج ۺربایئ ۺای ۺےب ۺعفن ۺ ۺابت ۺزگرے ۺاس ۺرپ ۺیھب ۺاس ۺاک ۺاالطؼ ۺوہات ۺےہ ۺ‪ ،‬ۺعمج ۺیہتنم ۺاومجع‪،‬‬
‫َ‬
‫س(اور ۺہی ۺ ری رصنػ ۺےہ)۔ ك َغ ٌَع‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےنۺ‬ ‫َّو َّد ِاو ُ ِ‬
‫ی ۺاک ۺؤمثن ۺےہ ۺ‪،‬یچب ۺ‪،‬ۺ‬ ‫اٹھکٹھکای ‪ ،‬ۺ َك َغ ٌَع(ػ) َك ْغ ًغا ۺاٹھکٹھکان(امدہ ۺظرع‪،‬حیحص)۔ ۺ َحاعَیۃٌ‪َّ 6‬‬
‫اْل ِار ْ ِ‬
‫َ َ َّ‬ ‫ِ‬
‫ت‪6‬امیض ۺرعموػۺ‬ ‫ْ‬
‫اع۔ ۺ َم ِؿ ْحرٌ‪6‬اسمتف۔ ۺاخل ٌ‬ ‫ابدنی‪،‬عمج ۺؤمثن ۺاسمل‪،‬رسکم َحا ِعَیاتٌ َو َح َو ٌٍ‬
‫وادح ۺؤمثن ۺاغبئ ۺ ۺاس ۺوعرت ۺےن ۺالحؽ ۺرکدای ۺ(ااعفؽ) ۺ(امدہ ۺحلل‪ ،‬ۺاضم ف)۔ ۺ َم ْو ِکبٌ‪6‬‬
‫َْ‬
‫وساروںۺایۺدیپؽۺےنلچۺواولںۺیکۺامجتعۺ‪،‬عمجۺیہتنمۺاومجع ۺ َم َو ِاک ُب ۔ۺ ِاهظ َھ َل ‪6‬ۺامیضۺرعموػۺ‬
‫وادحۺذمرکۺاغبئۺاسۺےکۺوہشۺاڑۺوہےئگۺ‪،‬وہاسۺابہتخۺوہایگ‪،‬ۺ(ااعفنؽ)(امدہۺذھل‪،‬حیحص)۔‬

‫رضحتۺاربامیہۺنبۺادمہۺاکۺواہعق‬
‫ۺاخبریۺ‬
‫(‪)۲۰۷‬رتہمج‪-6‬ایبؿۺایکۺاجاتۺےہۺہکۺرضحتۺاربامیہۺنبۺادمہۺریضۺاہللۺہنعۺاکیۺدؿۺرہش ٰ‬
‫ےک ۺابوغں ۺےس ۺزگرے‪ ،‬ۺاور ۺابغ ۺےک ۺچیب ۺےس ۺزگرےن ۺوایل ۺرہن ۺےس ۺووض ۺایک‪ ،‬ۺاےنت ۺںیم ۺاکیۺ‬
‫بیس ۺ ۺداھکی ۺےسج ۺرہن ۺاک ۺاپین ۺاہب ۺراہ ۺےہ‪ ،‬ۺوت ۺ(دؽ ۺںیم) ۺاہک ۺاس ۺ(ےک ۺاھکےن) ۺںیم ۺوکیئ ۺرطخہ ۺںیہنۺ‬
‫ےہ‪،‬ۺانچہچنۺاےسۺاھکۺایلۺ‪،‬ۺرھپۺاسۺیکۺوہجۺےسۺاؿۺےک ۺدؽۺںیمۺہبشۺوہاۺ‪،‬ۺ(وچہکنۺںیمۺےنۺامکلۺیکۺ‬
‫ااجزتۺےکۺریغبۺاھکایۺےہۺاسۺےیلۺوہۺاتکسۺےہۺہکۺاھکانۺاجزئۺہنۺوہۺ)ۺابۺاوھنںۺےنۺارادہۺایکۺہکۺوہۺ‬
‫ابغ ۺےک ۺامکل ۺےس ۺااجزت ۺبلط ۺرکںی‪ ،‬ۺانچہچن ۺاوھنں ۺےن ۺابغ ۺاک ۺدروازہ ۺاٹھکٹھکای‪ ،‬ۺاس ۺرپ ۺاکیۺ‬
‫ابدنیۺاؿۺےکۺاسےنمۺٓایئۺ‪،‬ۺاوھنںۺےنۺاسۺےسۺاہکہکۺرھگۺےکۺامکلۺوک ۺریمےۺاپسۺالب ۺدو‪،‬ۺابدنیۺ‬
‫ےن ۺاہک ۺوہ ۺاکی ۺوعرت ۺ ۺاکےہ‪ ،‬ۺرضحت ۺاربامیہ ۺنب ۺادمہ ۺےن ۺاہک‪ ،‬ۺاؿ ۺےس ۺریمے ۺےیل ۺااجزتۺ‬
‫احلصۺرکو‪،‬ۺابدنیۺےنۺااسیۺیہۺایکۺ(ینعیۺااجزتۺبلطۺیک)ۺاوھنں ۺےنۺاسۺوعرتۺوکۺبیسۺےکۺ‬
‫واہعق ۺےک ۺابرے ۺںیم ۺربخ ۺدی‪ ،‬ۺوعرت ۺےن ۺاؿ ۺےس ۺاہک ۺہی ۺابغ ۺٓاداھ ۺریما ۺےہ‪ ،‬ۺاور ۺٓاداھ ۺابداشہ ۺاکۺ‬
‫ۺاخبری ۺےس ۺدس ۺدؿ ۺیک ۺاسمتف ۺرپ ۺےہ ۺ(ہی ۺہک ۺرک)ۺ‬ ‫ےہ ۺاور ۺابداشہ ۺاؿ ۺدونں ۺخلب ۺںیم ۺںیہ ۺاور ۺخلب ٰ‬
‫وعرتۺےنۺاےنپۺٓادےھۺبیسۺوکۺاؿۺےکۺےیلۺالحؽۺرکۺدای‪،‬وہۺخلبۺیکۺرطػۺرواہنۺوہےۺوتۺاںیھنۺ‬
‫ابداشہ ۺولجس ۺےک ۺاسھت ۺالم ۺ‪ ،‬ۺانچہچن ۺاوھنں ۺےن ۺابداشہ ۺوک ۺوپرے ۺواہعق ۺیک ۺربخ ۺدی ۺاس ۺےسۺ‬

‫‪191‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫(بیس) ۺالحؽ ۺرکےن ۺیک ۺااجزت ۺبلط ۺیک ۺہی ۺنس ۺرک ۺابداشہ ۺےک ۺاواسؿ ۺ(وحاس ۺابہتخ) ۺاطخ ۺوہۺ‬
‫یگ‪،‬ۺاورۺاںیھنۺاکیۺزہارۺدانیرۺ(ہفحتۺںیم)ۺدےیۺ(انبۺوطبہط)‬
‫َّ ُ َّ ْ‬
‫ِحع َّایً صبْ ِد ال َّص ِز ی ْ ِ ِز ِ‬
‫َّ‬
‫ب َّی ْو ً ِما ِ َِّب ْو ِزع َّ‪،‬و ِإذا‬ ‫ص َّ‪،‬ط َّر ِع َّ‬ ‫ان َّص ْب ُد الْ َّصز یْز بْ ُن َّم ْر َّو َّان َّا ِم ْ ًْیا لـ ِِم َّ‬
‫َّ َّ‬
‫(‪)۲۰۸‬ع‬
‫َّ ُ ر ُ َّ ْ َّ َّ َّ ٗ َّ ِ َّ ِ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ُ َّ َّ ٗ َّ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ َّ َّ ٓ َّ‬
‫رجل ین ِادی ولدہ یا صبد الص ِز ی ِ َّز ‪،‬طد ِمع األ ِمْی ِنداءہ طأمر لي ِبصَش ِۃ اًل ِػ‬
‫ْ َّ ُ ْ َّ َّ َّ ہ ہ َّ ْ َّ َّ ٰ ْ ُ َّ َّ ٰ ُ ٗ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ُ َّ ْ َّ ْ َّ ُ ُ ُ‬
‫ص طع ٰل‬ ‫ِدرھم ِلين ِطظوا صٔب ذ ِلؽ الول ِد ال ِذی ھو ِسيي ‪،‬ططذااْلَب ِِب ِدین ًِ ِم‬
‫ْ‬ ‫ہ َّ َّ َّ‬ ‫َّ ْ ُ َّ َّ ٗ ْ ْ َّ َّٰ َّ َّ َّ ر َّ َّٰ َّ ْ‬
‫س ٗاہ ص ْب َّد ال َّص ِز یْ ِز َّ‪،‬و ِب ِز ِ ٰد ذ ِلؽ عان اْل ِاج ُب‬
‫َّ‬ ‫ن و ِلد َّلي ِِف ِتلؽ الدن ًِ ولد‬ ‫م ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ً‬ ‫ُ‬
‫اْلاج ُب العب ْ ُْی ُب َّر َّادان ِمْ َّتازا َّی ْو ًما ب َّر َّيارػ ُب ہ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫َّتاش األم ْ ُْی َّ‬‫ْ‬
‫اری‪،‬‬ ‫َّ ِ َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َّٰ‬ ‫َّ َّ ُ ر ُ َّ ْ ُ َّ َّ ٗ َّ َّ َّ ْ ُ ْ ُ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫ورجل ین ِادی ضّلمَّي وعان ِادم الضّل ِم ِتاذا‪،‬طأمر ِب ِإ ٓزال ًِ الري ِار ِػ‬
‫َّ ُ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ٰ َّ َّ َّ ٰ ُ ْ ْ ْ ْ َّ َّ ْ َّ ُ ْ َّ ْ َّ َّ‬
‫إس ْی ‪،‬طانْش ْر اًلن الط ْرؼ َّب ْ َّی‬ ‫و ْمرادر ِت ِوم وظال ِإّنا ُاردَت اًلد ِتخطاػ ِب ِ‬
‫ُ ٰ ْ َّ ْ ٰ َّ َّ ْ َّ ُ ْ ْ ُ ْ َّ َّ ٰ ٰ َّ‬
‫الد ْرھ ِم ‪( .‬الضزال) ٌ‬ ‫اْل ِر الظر ِذ ِی و بی الــملو ِؽ الــمدَت ِؼ ِب ِ‬
‫ی ۺ‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺ‪،‬وہ ۺٓاواز ۺداتی ۺےہ ۺ(افمتلع)(امدہۺ‬ ‫حل لغات‪ُ 6‬ی َى ِاص ٌْ‬
‫ََ‬
‫دنی‪،‬لتعم ۺالؾ ۺاییئ)۔ ِه َضاءٌ‪ٓ6‬اواز ۺ‪،‬الیپ ۺ۔فص ی‪:‬امیض ۺ ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺ‪،‬لیھپۺ‬
‫َ ْ‬ ‫َ َ‬
‫ایگ‪،‬فكا (ؿ)فك ًوا ۺاظرہ ۺوہان‪،‬انلیھپ(امدہ ۺف‪،‬لتعم ۺالؾ ۺواوی)۔ ۺ َخ ِاحبٌ‪ 6‬ۺدرابؿ‪،‬عمجۺ‬
‫َ‬
‫رسکم‪ُ ،‬ح َّجاب تاف۔‪6‬اکیۺصخشۺاکۺانؾۺےہ۔ ُم ْج َتاػٌ‪6‬امسۺافلع‪،‬زگرےنۺواالۺ(ااعتفؽ)(امدہۺ‬
‫َ ُ‬
‫ف‪6‬عمج ۺرسکم‪،‬روےیپ ۺےسیپ ۺیک ۺاجترت ۺرکےن ۺواال ۺ‪،‬وادحۺ‬ ‫ن َیا ِع ٌ‬ ‫وجز‪،‬لتعم ۺنیع ۺواوی)۔‬
‫ُّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ق‪6‬الغؾ ۺانبای ۺوہا‪،‬امس ۺوعفمؽ ۺ(ااعفتسؽ)(امدہ ۺرظؼ‪،‬‬ ‫ه َاص َعۃٌ‪6‬اجدئاد۔ال ُـم َؿت َر ٌ‬ ‫ن َّغافٌ۔ ُم َ‬ ‫َ‬
‫اضم فۺالثیث)۔‬

‫دبعۺازعلسیۺنبۺرمواؿۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۲۰۸‬رتہمج‪6‬۔دبع ۺازعلسی ۺنب ۺرمواؿ ۺرصم ۺےک ۺاحمک ۺےھت‪ ،‬ۺاکی ۺدؿ ۺوہ ۺیسک ۺہگج ۺیگ‪ ،‬ۺاافتًاقۺ‬
‫اکی ۺصخش ۺاےنپ ۺڑلےک ۺوک ۺاے ۺدبع ۺازعلسی ۺ‪ 6‬ۺہک ۺرک ۺٓاواز ۺدے ۺراہ ۺےہ ۺاریم ۺےن ۺاس ۺیک ۺٓاواز ۺینس‪ ،‬ۺوتۺ‬
‫اےسۺدسۺزہارۺدرمہۺدےنیۺاکۺ مکۺدای‪،‬ۺاتہکۺوہۺاںیھنۺاسۺڑلےکۺرپۺرخچۺرکےۺوجۺاؿۺاکۺانمہؾۺےہ‪،‬ۺ‬

‫‪192‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ہیۺربخۺرہشۺِرصمۺںیمۺلیھپۺیئگۺ‪،‬ۺلھڈاۺرہۺوہۺصخشۺسجۺےکۺاہیںۺاسۺاسؽۺںیمۺہچبۺدیپاۺوہاۺاسۺےنۺ‬
‫اسۺاکۺانؾۺدبعۺازعلسیۺراھک‪،‬ۺاورۺاسۺےکۺربۺسکعۺدروہغۺاتشۺاھتۺوجۺرخااسؿۺںیمۺڑباۺدرابؿۺاھتۺاکیۺ‬
‫ۺاخبریۺےکۺرصاہفۺابزارۺےسۺزگرۺراہۺاھتۺہکۺاکیۺصخشۺاےنپۺالغؾۺوکۺاکپرۺراہۺاھتۺاورۺڑلےکۺاکۺانؾۺ‬ ‫دؿۺوہ ٰ‬
‫اتاشۺاھتۺ‪،‬ۺاسۺرپۺاسۺےنۺوپرےۺرصاہفۺوکۺاٹمدےنیۺاورۺ(اؿۺولوگں)ۺیکۺاجدئادوںۺوکۺطبضۺرکےنۺ‬
‫اکۺ مکۺدایۺ‪،‬ۺاورۺ(ااسیۺاسۺےیلۺ)ۺاہک‪،‬ۺہکۺمتۺولوگںۺےنۺریمےۺانؾۺیکۺوتنیہۺرکینۺاچیہۺےہ‪،‬ۺابۺوغرۺ‬
‫رکوۺیہیۺرفؼۺےہۺاکیۺٓازادۺرقیشیۺاورۺزررخدیۺالغؾۺےکۺدرایمؿ۔ۺ(زغایل)‬
‫ُ ْ َّ ُ َّ َّٰ ُ‬
‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ؽ‬ ‫لظُمن والن ِاد‬
‫َّ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اْل ِعيْ ُم عنْ ُت ا ِد ْ ُْی ِ ِْف س ِر یْؼ ط َّرأیْ ُت َّر ُجّل ص ۂب‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ال ُل ْظ َُّم ُن ْ َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫(‪ )۲۰۹‬ظ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ٓ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫االر ُج ُل ؟ طظال ادم ٰري ‪،‬ظل ُت َّم ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫َّم ْدح َّ‪،‬ط ُظل ُت َّماأنْ َّت ا ٰی َّو َّٰ‬
‫ُ‬
‫ااسُؽ ؟ طظال َّح ٰہت‬ ‫َّ ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ ْ ُ َّ َّ َّ ْ ْ َّ ْ ْ َّ ُ ْ ُ َّ ٗ ْ ْ َّ ُ ْ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ُ َّ َّ‬
‫اء‪ِ،‬‬ ‫أنشر ِبــُمذا ِا ِسی نط ِِس ‪،‬طظلت لي ِمن أین یص ِسيؽ ظال ِمن ح ِيث یذ ِ‬
‫ُ‬ ‫ُٰ‬ ‫ٰ َّ َّ َّ ہ‬ ‫َّ ُ ْ ُ ُ ْ ہ َّ َّ َّ ُ َّٰ ُ َّ ْ َّ َّ َّ‬
‫الذ ْی ْی ْ َّن ُصؽ ص ْن ھ ِذ ِہ الس ْو ہیب َّوظ َّٰر ِۃ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ن‬‫م‬ ‫ال َّو َّ‬ ‫طظلت سویب لؽ وظرۃ صی ‪،‬طظ‬
‫ْ‬
‫ال َّص ْ ِی ‪( .‬اًلربواِن) ٌ‬
‫ُْ ُ‬
‫حل لغات‪ 6‬لظ َُّم ِن‪ 6‬ۺاہلل ۺےک ۺکین ۺدنبے ۺںیہ ۺاؿ ۺیک ۺوبنت ۺںیم ۺاالتخػ ۺےہ ۺزایدہ ۺراحج ۺہیۺ‬
‫ُ‬
‫ان ۺ ریۺرصنػ ۺےہ ۺاسۺںیم ۺافلۺو ۺونؿۺوزادئاتؿ ۺاورۺملع ۺےہ۔‬ ‫ےہ ۺہک ۺہی ۺویل ۺںیہ ۺ‪،‬ل ْل َم ُ ٌ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ٌٰ‪6‬ۺوخشۺ‬ ‫اؾکٌ‪6‬اعدب‪،‬ابعدتۺزگار‪،‬عمجۺرسکمو َّؿاکٌ۔ َم ْسحٌ‪6‬اٹٹ‪،‬عمجۺرسکم ُم ُؿ ْوحٌ۔ۺَ ْوبی‬ ‫ه ِ‬
‫ُ ُ ْ‬
‫ربخی۔ك َّغۃ ال َػ ْح ِ ٌنۺ‪ٓ6‬اھکنۺیکۺڈنھٹک۔‬

‫رضحتۺامقلؿۺاورۺاعدبۺاکواہعق‬
‫(‪-)۲۰۹‬رتہمج‪6‬امقلؿۺمیکحۺےنۺاہکۺ‪6‬ںیمۺاکیۺراہتسۺںیمۺلچۺراہۺاھتۺوتۺاکیۺصخشۺوکۺاٹٹۺرپۺاھٹیۺ‬
‫وہا ۺداھکی ۺ‪،‬ںیم ۺےن ۺاس ۺےس ۺوپاھچ ۺہکۺاے ۺصخش ۺ!مت ۺوکؿ ۺوہ؟اس ۺےن ۺاہک ۺ‪ 6‬ۺںیم ۺٓادیم ۺوہں ۺ‪،‬ںیمۺ‬
‫ےنۺاہکۺ‪ٓ6‬اپۺاکۺانؾۺایکۺےہۺ؟اسۺےنۺاہکۺ‪(6‬ۺرہھٹۺ)اتۺہکۺںیمۺوغرۺرکۺولںۺہکۺریماۺانؾۺایکۺےہ؟رھپۺںیمۺ‬
‫ےنۺاۺسۺےسۺاہکۺ‪،‬دےنیۺواالۺمتۺوکۺاہکۺںۺےسۺداتیۺےہ؟اسۺےنۺاہکۺاہجۺں ۺےسۺاچاتہۺےہۺ(داتیۺےہۺ‬

‫‪193‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫)ںیمۺےنۺاہکۺ‪ٓ،‬اپۺےکۺےیلۺوخشۺربخیۺوہۺاورۺٓاپۺیکۺٓاھکنۺڈنھٹیۺوہۺ‪،‬اسۺرپۺاسۺےن ۺاہکۺ‪،‬اسۺ‬
‫وخشۺربخیۺاورٓاھکنۺیکۺڈنھٹکۺےسۺںیہمتۺوکۺؿۺعنمۺرکۺاتۺےہۺ۔(ااہفصین)‬

‫ٰ َّ ْ‬ ‫َّ‬
‫الِـْ ُم َّت َّو ِع ُل َّ ِوا ُب ْوال َّصيْ َّن ِاءِ ِ‬
‫َّ َّ َّ ْ ُ َّ َّ ٰ ُ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ٰ ُ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫ال ماَّ‬ ‫صؽ ‪ ،‬ظ‬ ‫(‪ )۲۱۰‬دأل الــمتو ِعل اباالصين ِاء مااذد صليؽ ِِف ذھاب ب‬
‫َِّ ہ َّ َّ ِ َّ‬ ‫َّ ْ ُ ٗ َّ َّ َّ ْ ُ ْ ْ َّ ْ ُ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّٰ‬
‫اس صٔب َجا ِلؽ ‪ِ .‬‬ ‫ح ِرمتي یاا ِمْی الــمو ِم ِنی ! ِمن رو ی ِتؽ مع ِاَج ِاع ِ‬
‫الن‬
‫(الَشیِب) ِ‬

‫ہفیلخۺوتملکۺاورۺاوبۺعیناءۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۲۱۰‬رتہمج‪6‬وتملک ۺےن ۺاوب ۺعیناےس ۺوپاھچ ۺ‪،‬اہمتری ۺٓاھکن ۺیک ۺروینش ۺاجےن ۺےس ۺںیہمت ۺبسۺ‬
‫ےسۺزایدہۺفیلکت ۺسکۺابتۺےسۺوہ ۺیتۺےہۺ؟اوہنںۺےنۺاہکۺ‪،‬اےۺاریمۺاوملنینم!(اسۺزیچ ۺےسۺ‬
‫فیلکتۺوہۺیتۺےہۺ)سجۺےنۺےھجمۺٓاپۺےکۺدےنھکیۺےسۺرحموؾۺرکۺدایۺےہۺبجۺہکۺبسۺولگۺٓاپۺ‬
‫یکۺوخبۺوصریتۺرپۺقفتمۺںیہۺ۔(ۺرشیشی)ۺ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ‬
‫ا ٰلد ِطيْي واْل ِليْ ِم ِ‬
‫َّ َّ َّ َّ ْ ر َّ ْ ً َّ ُ َّ َّ ر َّ َّ َّ َّٰ َّ َّ ْ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ُ ْ‬
‫ِن طظال َّوصنْؽ اض ِ ْ ِ‬
‫َض‪ِ،‬‬ ‫‪َّٰ )۲۱۱‬ذتم د ِطيي ح ِليُم وھو د ِاعت ‪،‬طظال ِایاؽ ا ِص ِ‬ ‫(‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ظال الذ ِاص ُ ِر ‪ٌ :‬‬
‫ْ َّ‬ ‫َّ ُ ْ ُ َّ ْ ٗ َّٰ ْ‬ ‫ذ ـ ـ ـ َِّات ـ ـ َّ ِم ِ ْ‬
‫ِن َّص ْب ُد َّب ِ ْ‬ ‫َّ‬
‫النط َّس َّوال ِص َّرزا ِ‬ ‫ِن ُم ْد ِم ـ ـ ــع طرنت ص ِني‬ ‫ِ‬
‫َّ َّٰ‬ ‫َّ ُ ْ َّ ْ‬ ‫ْ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َّم ْن ذ َّای َّص ٰض العل َّب ِإ ْن صزا ِ‬ ‫ی لـ ـ ـ ـ ٗـي‬ ‫َّول ـ َّْم ا ِج ْب ٗ ِي ِ ِإل ْح ِتظـ ـ ـ ـ ِـار‬
‫ٌ(الخػالبی) ٌ‬ ‫ٌ‬ ‫ٌ‬ ‫ٌ‬ ‫ٌ‬ ‫ٌ‬
‫َّ ْ ُ َّ َّ َّٰ َّ ْ َّ ْ ُ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ً َّ ْ ُ ُ ْ ْ َّ َّ ُ ٰ ُ َّٰ َّْ‬
‫َیب النشر‬ ‫ِظد ر ِوي أن بصض َّاْلعُم ِء ر َّأی ذيخا یسل ٓب ال ِصلم و ِ‬
‫ُ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّٰ‬ ‫َّ ُ َّ‬ ‫ْ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ہ َّ َّ‬
‫‪،‬طظال َّیا ھذا أت ْد َّت ْحي أ ْن تع ْون ِ ِْف ا ِخ ِر صم ِرؽ أطزل َِما‬ ‫ِط ِي ٖي و یدتحی‬
‫ْ ْ ُ رْ‬ ‫ُ ْ َّ ْ َّ َّٰ ٖ َّ َّ َّٰ ٰ ْ َّ َّ ْ َّ ُ َّ ْ ٖ َّ ْ َّ ُْ‬
‫اْلو ِل صذر‪ِ .‬‬ ‫الرضر اصذر و ِإن َل یعن ِِف ِ‬ ‫عنت ِِف او ِل ٖي و ِألن ِ‬

‫‪194‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫اء۔ۺ َخ ِل ْیمٌ‪6‬اصرب‪،‬ربدابر‪،‬عمجۺۺرسکم ُخل َم ٌُ‬
‫اء‬ ‫حللغات‪َ 6‬ؾ ِف ْیہٌ‪6‬ےبۺووقػ‪،‬عمجۺرسکمۺ ُؾف َھ ٌُ‬
‫ُ‬
‫۔ا ْغ ِط ٌْی‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺملکتم ۺںیم ۺمشچ ۺوپیش ۺرکات ۺوہں ۺ(ااعفؽ)(امدہ ۺضِض‪،‬لتعمۺ‬
‫ُْ‬
‫ن ْو ًها‬
‫ان (ؿ) ۺ َ‬ ‫ن َ‬ ‫ت‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺملکتم ۺ‪،‬ںیم ۺےن ۺافحتظ ۺیک ۺ‪َ ،‬‬ ‫ني ُ ٌ‬ ‫الؾ ۺاییئ)۔‬
‫َّ‬
‫ض۔‬ ‫افحتظ ۺرکان(امدہ ۺوصؿ‪،‬لتعم ۺنیع ۺواوی)۔ ِغ ْغىٌ‪ٓ6‬اربو‪،‬افحتظ‪،‬عمج ۺ ۺرسکم ۺا ْص َّ ِرا ر ِ‬
‫ًاۺداوتنںۺےسۺاکانٹ۔‬ ‫ٌۺ(ػ) َغ ًّ‬
‫ٌ‪6‬اضمرعۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺوہۺاکاتٹۺےہ‪َ ،‬غ َّ ٌ‬ ‫َی َػ ُّ ٌ‬

‫اکیۺےبۺووقػۺاورۺاکیۺربدۺابۺرۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۲۱۱‬رتہمج‪6‬اکیۺےبۺووقػۺےنۺیسکۺربدۺابرۺوکۺاگیلۺدیۺ‪(،‬اگیلۺنسۺرکۺ)وہ ۺاخومش ۺراہۺ‪،‬وتۺاسۺ‬
‫ےبۺووقػۺےنۺاہکۺںیمۺٓاپۺوکۺرمادۺےلۺراہۺۺوہںۺ‪(،‬ینعیۺرصػۺںیہمتۺاگیلۺدےۺراہۺوہںۺ)وتۺاسۺ‬
‫ربدۺابرٓادیمۺےنۺاہکۺاورۺںیمۺںیہمتۺےسۺمشچۺوپیشۺرکۺراہۺوہںۺ۔‬
‫اکیۺاشرعۺےنۺاہکۺےہۺ‪6‬‬
‫مس‬
‫(‪-)۱‬ینبۺ معۺےکۺالغؾۺےنۺےھجمۺاگیلۺدیۺوتۺںیمۺےنۺۺاسۺےسۺاینپۺاجؿۺوۺزعتۺوکۺوفحمظۺراھکۺ۔‬
‫(‪-)۲‬ںیمۺےنۺاسۺوکۺوجابۺںیہنۺدایۺاسۺےیلۺہکۺںیمۺےنۺاےسۺریقحۺاھجمسۺ‪،‬وکؿۺےہۺوجۺےتکۺےکۺ‬
‫اکےنٹۺرپۺاےسۺاکےٹۺ۔(اعثیبل)ۺ‬
‫ایبؿۺایکۺایگۺےہۺہکۺاکیۺمیکحۺےنۺاکیۺوبڑےھۺوکۺداھکیۺوجۺملعۺبلطۺرکۺراہۺےہۺ‪،‬اورۺاسۺ‬
‫ںیمۺوغرۺرک ۺےنۺوک ۺدنسپۺرک ۺراہۺےہۺ‪،‬اور(ۺاسھتۺۺیہ)وہ ۺرشام ۺراہۺےہ ۺ‪،‬اس ۺرپ ۺمیکح ۺےنۺاس ۺےس ۺاہکۺ‬
‫‪6‬اے ۺصخش!ایک ۺوت ۺاس ۺابت ۺےس ۺرشام ۺاتےہ ۺہک ۺاینپ ۺٓارخی ۺرمع ۺںیم ۺاس ۺاحتل ۺےس ۺالضف ۺوہۺ‬
‫اجے ۺسج ۺاحتل ۺںیم ۺاس ۺےس ۺےلہپ ۺاھت ۺاور ۺہی ۺنپچب ۺازلاؾ ۺےس ۺ(ےھجت)ربی ۺرک ۺدے ۺاگ ۺ(ینعیۺ‬
‫اہمتراۺایخؽۺہیۺےہہکۺمہۺےنۺملعۺںیہنۺاھکیسۺوتۺاسۺیکۺوہجۺہیۺےہۺہکۺنپچبۺںیمۺٓادیمۺااجنؾۺوکۺںیہنۺ‬
‫وساتچۺےہۺاورۺہنۺےنھکیسۺےکۺازلاؾۺےسۺںیمۺربیۺوہاجؤںۺاگۺوتۺہیۺایخؽۺطلغۺےہۺ)احالہکنۺاؿۺڑپھۺ‬
‫وہۺےنۺںیمۺنپچبۺذعرۺںیہنۺےہۺ۔(رطوطیش)ۺ‬
‫َّ َّٰ ْ َّ ٰ ْ َّ ُ‬
‫ان ِ‬
‫الربي ِ‬ ‫الر ِازي و ِ‬

‫‪195‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ْ َّ ْ َّ ْ َّٰ َّ ْ َّ ُ ْ َّ‬ ‫ُ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫(‪ُ )۲۱۲‬ح ِع َّي ا ُب ْو ص ِ ٰل ا َّٰلر ِاز ٰي ظال َّم َّر ْر ُت ِب ِربيان ِِف س ِر ی ِؼ الذ ِام یل ِصبون‬
‫َّ ُ‬ ‫ٰ ُ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ُ َّ ُ َّ ُ ْ ُ َّ ْ ً َّ ْ َّ َّٰ ْ ُ َّ َّ َّ‬
‫َبَتْ طظالَّ َّر ِ رِب ِم ْن ُو ْم َّیاذيْخ !‬ ‫اب وظ ِد ارتطع الضبار طظلت موّل ظد ض‬ ‫ِ َّبالَت ِ‬
‫الر ٰ ُِب َّظاصدر‬ ‫ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّ ْ ُ َّ َّٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫أیْ َّن َّتط ٰر إذا ھ ٰيل صليْؽ َّ‬
‫الَت ُ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫يش صل طأطظ َّت و ِ ِ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫ض‬ ‫ط‬ ‫َب‬
‫ِ‬ ‫ظ‬ ‫ال‬ ‫ِف‬ ‫ِ‬ ‫اب‬ ‫ِ ِ ِ‬
‫الر ْب َّيان َّی ْب ُع ْو َّن َّط ُظلْ ُت َّل ٗي أ ِص ْن َّد َّؽ ِح ْيل رً ِف الْ ِط َّرار ِمنَّ‬
‫صنْ َّد َّراِس َّم َّع ِٰ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َّ ِ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ُ َّ ہ ْ َّ ْ َّ ْ ْ َّ ُ ْ ُ َّ َّ ْ َّ ْ ُ َّ َّ َّ َّ ْ ِ ُ َّ‬
‫ِ‬
‫َّ‬ ‫ِ ُٰ‬
‫اب‪،‬ظال أنا ًل أصلم ول ِعن دل ض ِْیي طظلت ومن ضْیؽ ‪،‬ظال صظلؽ ‪ِ .‬‬ ‫الَت ِ‬
‫(الَشیِب) ٌ‬
‫ً‬
‫َل‪6‬رہھٹ ۺاج‪،‬دلجی ۺہن ۺرک ۺ‪،‬ہی ۺدصمر ۺےہ ۺوج ۺلعف ۺےک ۺاقمئ ۺاقمؾ ۺوہات ۺےہ ۺاورۺ‬ ‫حل لغات‪َ 6‬م ْھ ٌ‬
‫َ ُ‬
‫وادح ۺہینثتۺعمجۺذمرکۺوؤمثنۺبسۺےکۺےیلۺےہۺ۔غ َّب ْرت ٌْم‪6‬امیضۺرعموػۺعمجۺذمرکۺاحرضۺ‪،‬متۺےنۺ‬
‫ُّ‬ ‫َ‬
‫اب‪6‬ۺلعفۺوہجمؽۺوادحۺذمرکۺاغبئۺمتۺ‬ ‫رگدۺٓاولدۺۺرکدایۺ(لیعفت)(امدہۺربغ‪،‬حیحص)۔ ُھ ِّی َل َغل ْی َک الت َر ُ ٌ‬
‫رپۺیٹمۺڈایلۺیئگۺ(لیعفت)(امدہۺلیھ‪،‬لتعمۺنیعۺاییئ)۔‬

‫رازیۺاورۺوچبںۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۲۱۲‬رتہمج‪6‬ۺ اوبیلعۺرازیۺےنۺایبؿۺایکۺہک ۺںیم ۺکلمۺاشؾۺےکۺراےتس ۺںیمۺدنچۺوچبںۺےکۺاپسۺ‬
‫ےس ۺزگرااس ۺاحؽ ۺںیم ۺہک ۺوہ ۺیٹم ۺےس ۺلیھک ۺرےہ ۺںیہ ۺاور ۺدوھؽ ۺاورپ ۺاڑ ۺریہ ۺےہ ۺںیم ۺےن ۺاہکۺ‬
‫‪،‬رہھٹۺاجؤ‪،‬متۺبسۺےنۺ(ےھجمۺ)رگدۺٓاولدۺرکۺدایۺ‪،‬اسۺرپاؿ ۺںیم ۺےس ۺاکی ۺےچبۺےن ۺاہک ۺ‪،‬ا ےۺخیش ۺ!ۺ‬
‫ٓاپ ۺاہکں ۺاھبںیگ ۺےگ ۺبج ۺٓاپ ۺرپ ۺربق ۺںیم ۺیٹم ۺڈایل ۺاجےئ ۺ ی ۺ‪(،‬ہی ۺاننس ۺاھت)وت ۺھجم ۺرپ ۺےب ۺوہیشۺ‬
‫اطریۺوہیئگۺ‪،‬بجۺےھجمۺوہشۺٓاایۺ(وتۺںیمۺےنۺداھکیۺ)ہکۺریمےۺرساہےنۺویہۺہچبۺدورسےۺوچبںۺ‬
‫ےک ۺاسھت ۺاھٹی ۺےہ ۺاوروہ ۺرو ۺرےہ ۺںیہ ۺ‪ ،‬ۺرھپ ۺںیم ۺےن ۺاس ۺےس ۺ ۺوپاھچ ۺایک ۺاہمترے ۺاپس ۺ(ربق ۺیکۺ‬
‫)یٹم ۺےس ۺاھبےنگ ۺیک ۺوکیئ ۺدتریب ۺےہ؟اس ۺےن ۺاہک ۺےھجم ۺولعمؾ ۺںیہن ۺےہ ۺ‪،‬نکیل ۺریمے ۺالعوہ ۺیسکۺ‬
‫اور ۺےسۺوپھچ ۺول ۺ‪،‬ںیمۺےن ۺاہکۺاورۺاہمترے ۺالعوہ ۺوہ ۺوکؿ ۺےہ ۺ؟اسۺےن ۺاہک‪،‬وہ ۺٓاپ ۺیک ۺلقعۺ‬
‫ےہ۔(رشیشی)‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ا َّ‬‫َّ‬
‫ْل ٰاج َّوال َّص ُج ْو ِز ِ‬

‫‪196‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ُ َّ ُ َّٰ ٗ ْ َّ َّ َّ َّ ُ ر ْ َّ َّ ْ َّ ٰ َّ َّ َّ َّ َّٰ ْ َّ َّ َّ ََّّ‬
‫(‪ )۲۱۳‬یظال ِإني ِانظسع َّرجل ِمن ظ ِاطل ًِ اْلاج ِوضلط الس ِر یؼ ووظع ِِف‬
‫ً َّ ً‬
‫أی ِِف اْل ْي َّم ًِ ِا ْم َّرأۃ ص ُج ْوزا‬
‫ْ َّ‬ ‫رل إ ہل َّخيْ َّمً َّط َّ ِر َّ‬ ‫الر ْمل َّط َّج َّص َّل َّید ْ ُْی إ ہل أ ْن َّو َّ‬ ‫َّٰ‬
‫َّ َّ‬ ‫ِ‬
‫ْ َّ ْ َّ َّ ْ ً َّ ً َّ َّ َّٰ َّ ْ َّ ُ َّ ْ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اْل ٰاج ص ۂب ال َّص ُج ْو ِز َّوسل َّب ِمنْ َّوا س َّص ًاما‬ ‫اب اْليم ًِ علبا نا ِئُم طدلم‬ ‫ِ‬ ‫َّوص ۂب َّب‬
‫َّ َّ‬
‫ات ِبظ ْد ِر ِعط َّای ِتؽ‬
‫َّ‬
‫ِ‬
‫ہ ہ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ‬
‫اْل ٰ َّي‬ ‫ارسد َّ ِمن‬ ‫و‬ ‫ي‬ ‫اد‬‫ِ‬ ‫و‬ ‫ال‬ ‫ؽ‬ ‫ل‬
‫ِ‬ ‫ذ‬ ‫ل‬ ‫إ‬ ‫ض‬ ‫َّط َّظ َّالت الْ َّص ُج ْو ُز ِا ْ‬
‫م‬ ‫ِ‬
‫َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ِ ْ َِّ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ ُ ُ َّ َّ َّ ْ ُ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّٰ‬
‫ات‬ ‫ِألذوی لؽ ِمنوا واسصمؽ ‪،‬طظال الرجل أنا ًل أجس أن ارساد اْلي ِ‬
‫َّ َّ َِّ ْ َّ ُ ْ ُ َّ َّ َّ ْ َّ ُ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ُ َّ ْ َّ ْ ُ َّ َّ َّ َّ‬
‫‪،‬طظال ِت الصجوز أنا ارساد مصؽ طّل َتػ ط ِمزيا وت ِبصوُم العلب طأخذ‬
‫ْ َّ َّٰ َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ُ ْ ُ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ‬ ‫َّ ْ َّ َّٰ‬
‫ات ط َّل ْم‬ ‫ي‬ ‫اْل‬ ‫ي‬ ‫و‬ ‫ذ‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ل‬ ‫ص‬ ‫ج‬ ‫و‬ ‫ز‬ ‫و‬ ‫ج‬ ‫ص‬ ‫ال‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ا‬‫‪،‬ط‬ ‫ُم‬ ‫و‬‫ت‬ ‫ا‬‫اج‬ ‫ح‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ظ‬ ‫ب‬ ‫ات‬ ‫ي‬ ‫من اْل‬
‫َِّ َّ ْ َّ ٰ ُ ُ ِ ًٰ ِ َّ ِ ْ َّ ْ َّ ِ ِ َّ َّ َّ ِْ َّ ُ ْ َّ َّ ُ ْ َّ ْ ُ َِّ َّ َّ َّ َّ ِ ُ َّٰ ٰ َّٗ‬
‫یر اْلاج بدا ِمن األع ِل وخاػ أن ْیوت ِمن ال ـْجوع والوز ِال طأعل ‪،‬ث أني‬
‫ْ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ْ َّ َّ ْ َّ ْ ُ َّ ِ ْ َّ ْ َّ َّ‬
‫ب طمِض ِإ َّل ال َّص ْ ِی‬ ‫ص ِ ِسش طسلب ِمنوا الــُمء ‪،‬طظالت دونؽ الصی طاِش‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ُ ًٰ َّ ً َّ ْ َّ ْ ْ ُ ْ ُ ًٰ َّ َّ‬
‫َش َّب وصاد ِإ َّل الصج ْو ِز‬ ‫طوج َّد الــُمء مرا م ِاْلا ولـ ـَّم َِید ِمن ِش ِب ٖي بدا ط‬
‫ْ ِ ہ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ‬ ‫َّ َّ َّ ْ َّ ُ ْ َّ َّٰ ُ َّ ْ َّ ُ ْ ُ َّ ْ َّ‬
‫ن َّمظ ِام ِؽ ِِف ھذاالــمع ِان و ِاض ِتذا ِئ ِؽ‬ ‫وظال أصجب ِمن ِؽ ایتوا الصجوز و ِم ِ‬
‫ْ َّ ُ ْ ُ َّ ْ َّ َّ ُ ْ ُ َّ ُ ُ ْ َّ َّ َّ َّ ُ ْ ُ ْ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّٰ‬
‫ِب ہوذاالس َّص ِام طظال ِت الصجوز عيػ تعون ِبّلدعم ‪،‬طظال یعون ِِف َّ ِبّل ِدنا‬
‫ُ‬ ‫ْ ْ ُ‬ ‫ُ ْ َّ ُ ْ ُ‬ ‫ْ ُ ْ‬ ‫ُٰ‬
‫الد ْو ُر ال َّٰر ُ ْح َّبً ال َّو ِاد َّصً َّوالط َّو ِاعي ال َّيا ِن َّصً َّ‪،‬والـ ِْم َّي ُاہ ال َّصذ َِّبً َّواأل ْس ِص َّم ًِ‬
‫ْ ُ ْ َّ ُ َّ َّ َّ‬ ‫ْ َّ ُ‬ ‫الدم ْي َّن ًُ َّ‪،‬و ٰ‬‫َّٰ ٰ َّ ُ َّ ٰ ُ ْ ُ َّٰ‬
‫الن َّص ُم الع ِث ْ َّْیۃ ‪َّ ،‬وال ُص ُي ْون الض ِز یْ َّزۃ ‪،‬طظال ِت‬ ‫ْالس ِيب ًِ‪،‬واللحوم ِ َّٰ ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ال َّص ُج ْو ُز َّ‪،‬ظ ْد َّ ِس ْص ُت ہھ َّذا ُعل ٗي َّط ُظ ْل ِ ِْل ھ ْل تع ْون ْون َتْ َّت َّید ْ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ي دلسان َی ْو ُر‬
‫َّ َّ ْ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ُ ْ َّ ْ ر َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ُ‬
‫ار َّل ا ْح َّوالع ْم‬ ‫صليعم و ِإذا عان لعم ذنب ِأخذ أموالعم وادت‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ال َّظ ْد َّی ُع ْو ُن ہذ ِل َّؽ طظال ْ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ُ ْ ْ ُ ُ ْ ُ ْ َّ َّ ْ َّ ُ ْ َّ َّ َّ‬
‫ت ِإذا َّی ُص ْود‬ ‫واخرجعم ِمن بيو ِتعم واموا ِلعم طظ‬
‫ْْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ہ َّ َّٰ َّ ُ َّٰ ْ ُ َّ ْ َّ ْ ُ َّٰ ْ ُ َّ ْ ُ ْ َّ ْ َّ ْ َّ ُ‬
‫ذ ِلؽ السصام الل ِسيػ والصيش الش ِر ی َّػ واْللوی الص ِج َّيبً مع اْل َّو ِر‬
‫َّٰ‬ ‫َّ‬ ‫ً َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ُ َّ‬ ‫ٰ ُ ْ َّ ً َّ‬
‫َّ َّوالشل ِم ٰسا ن ِاظ ًصا َّوت ُص ْود ا ْس ِص َّم ُت َّنا َّم َّع َّاأل ْم ِن ِت ْر َّیاظا ن ِاط ًصا ‪،‬أ َّما ِس ْص َّت أن‬
‫َّ َّ ٰ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ٰ َّ ُ‬
‫لر ٰحً َّواأل َّم ُن ‪(.‬الضزال) ِ‬ ‫النص ِم بصد ِنصم ًِ الود ِي ا‬ ‫أج ل ِ‬
‫اج‪ 6‬ۺاحیج‪،‬عمج ۺ ۺرسکم ۺ ُح َّجاجٌ(ماصہ حجج‪،‬مًاغف)۔ ۺ َع ُج ْوػ ‪6‬ۺ‬ ‫حل لغات‪َ 6‬خ ٌٌّ‬
‫َ َ ُ َ ْ َ‬
‫ٌْ‪6‬لعف ۺارم ۺوادح ۺذمرک ۺاحرض ۺوتۺ‬ ‫انُض‬ ‫وبڑیھ ۺوعرت‪،‬عمج ۺیہتنم ۺاومجع‪ ،‬ری ۺرصنػ ۺعج ِائؼ ۔ ۺو‬
‫اکشرۺرکۺ(ااعتفؽ)(امدہۺدیص‪،‬لتعم ۺنیعۺاییئ)۔ۺ َخ َّیاتٌ‪6‬عمجۺؤمثنۺاسملۺ‪،‬اسپن‪،‬وادحۺ َخ َّیۃٌ۔ۺ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬
‫ی(ض)ق ًّیاۺوھباننۺ(امدہۺ‬ ‫ی‪6‬لعفۺاضمرعۺرعموػۺوادحۺملکتمۺاتہکۺںیمۺوھبؿۺدوں‪،‬قو ٌَ‬ ‫ِْلق ِو ٌَ‬
‫‪197‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َ َ‬
‫ش‪،‬فین ۺرقموؿ)۔لا ْح ُؿ ُغ ‪6‬اضمرعۺیفنمۺرعموػۺۺوادحۺملکتمۺںیمۺتمہۺںیہنۺراتھکۺوہں‬
‫ً‬
‫‪َ ،‬ح َؿ ٌَغ(ؿ) َح َؿا َع ٌۃ َو ُح ُؿ ْو ًعا ۺتمہ ۺرکان‪،‬اسجرتۺرکان(امدہۺرسج‪،‬حیحص)۔ ُھ َؼالٌ‪ 6‬ۺالرغی‪،‬ۺ‬
‫ُ‬
‫زمکوری۔ َغ ْحنٌ‪6‬ہمشچ‪،‬عمج ۺ ُغ ُی ْونٌ۔ ۺ ُم ٌٌّغ‪6‬ڑکوا۔ َم ِالح ‪6‬نیکمن۔د ْو ر ِر‪6‬عمج ۺرسکم ۺ‪،‬رھگ ۺ‪ ،‬ۺوادح ۺ َصاعٌ‬
‫أن ٌَل‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےن ۺڑج ۺےس ۺااھکڑ ۺدایۺ‬ ‫اؾ َت َ‬ ‫۔ َیا ٌو َػۃٌ‪ 6‬ۺہتخپ۔ َو ْ‬
‫ِ‬
‫ٌّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ََْ‬
‫(ااعفتسؽ)(امدہ ۺألص‪،‬زومہز ۺاف)۔ ۺامَلک ‪6‬عمج ۺرسکم‪،‬اجدئاد‪،‬وادح ۺ ِملک ۔ ۺؾ ٌم‪ 6‬ۺزرہ ۺ‪ ،‬ۺعمجۺ‬
‫َ‬
‫رسکمۺ ُؾ ُم ْومٌ۔ه ِاكؼٌ‪6‬اقلتۺ۔‬

‫اکیۺاحیجۺاورۺڑبایھۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۲۱۳‬رتہمج‪6‬ایبؿۺایکۺاجاتۺےہۺہکۺاکیۺصخشۺاحویجںۺےکۺاقہلفۺےسۺڑھچبۺایگۺاورۺراہتسۺوھبؽۺایگۺ‬
‫اور ۺراتسگیؿ ۺںیم ۺاجڑپا ۺوہ ۺاتلچ ۺراہ ۺاہیں ۺکت ۺہک ۺاکی ۺہمیخ ۺےک ۺاپس ۺاچنہپ ۺ‪،‬ہمیخ ۺےک ۺادنر ۺاکیۺ‬
‫وبڑیھۺوعرتۺاورۺہمیخۺےکۺدروازےۺۺرپاکیۺےتکۺوکۺوسایۺوہاۺداھکی‪،‬احیجۺےنۺڑبایھۺوکۺالسؾۺایکۺاورۺ‬
‫اس ۺےس ۺاھکان ۺاماگن ۺ‪،‬اس ۺرپ ۺڑبایھ ۺےن ۺاہک ۺ‪،‬اس ۺوادی ۺںیم ۺےلچ ۺاجؤ ۺاور ۺاسوپنں ۺاک ۺاانت ۺاکشر ۺرکول ۺوجۺ‬
‫اہمترے ۺےیل ۺاکیف ۺوہں ۺاتہک ۺںیم ۺاس ۺںیم ۺےس ۺاہمترے ۺےیل ۺوھبؿ ۺدوں ۺاور ۺںیہمت ۺالھک ۺدوںۺ‬
‫‪،‬اسۺٓادیمۺےنۺاہک ۺۺہک ۺںیمۺاسوپنں ۺےکۺاکشرۺرکۺےنۺیک ۺتمہ ۺںیہنۺراتھکۺ‪،‬ڑبایھۺےنۺاہک ۺںیمۺ‬
‫اہمترے ۺاسھت ۺاکشر ۺ ۺرکوں ۺ ی ۺ‪،‬ذہلا ۺمت ۺڈرو ۺتم ۺ‪،‬رھپ ۺوہ ۺدوونں ۺ ۺےلچ‪،‬اور ۺاؿ ۺدوونں ۺےک ۺےھچیپۺ‬
‫اکی ۺاتک ۺیھب ۺالچ ۺ‪،‬وت ۺاؿ ۺدوونں ۺےن ۺاینپ ۺرضورت ۺےک ۺاطمقب ۺاسپن ۺڑکپے ۺ‪،‬ڑبایھ ۺرھگ ۺٓایئ ۺاورۺ‬
‫اسوپنںۺوکۺےنلتۺیگلۺ‪،‬احیجۺےنۺاھکےنۺےکۺوساۺوکیئۺاچرہۺںیہنۺداھکیۺ‪،‬اورۺاےسۺڈرۺوہاۺ(ہکۺارگۺاےسۺ‬
‫ںیہنۺاھکۺےاگۺ)زمکوریۺاورۺوھبکۺےسۺرمۺاجےاگۺ‪،‬اسۺےیلۺاسۺےنۺاھکۺایۺرھپۺاےسۺۺایپسۺیگلۺ‬
‫اورۺاسۺےنۺاپینۺاماگنۺ‪،‬ڑبایھۺےنۺاہکۺ‪6‬اپینۺاکۺہمشچۺاہمترےۺاسےنمۺےہۺوتمتۺیپۺولۺ‪،‬رھپۺوہۺہمشچۺرپۺ‬
‫ایگۺوتۺاپینۺوکۺڑکواۺاورۺنیکمنۺاپایۺ(نکیل)اسۺےکۺےنیپۺےسۺاکٹھچرہۺںیہنۺاھتۺاسۺےیلاسۺےنۺایپۺ‪،‬اورۺ‬
‫ڑبایھۺےکۺاپسۺواسپۺٓاایۺاورۺاہکۺ‪،‬اےۺڑبیۺیبۺ!ےھجمۺبجعتۺےہۺٓاپۺرپۺاورۺٓاپۺےکۺاۺس ۺہگجۺرہھٹۺ‬
‫ےنۺرپۺاورۺٓاپۺےکۺاسۺاھکانۺاھکےن ۺرپۺ(ینعی ۺہنۺاہیں ۺاھکانۺااھچۺےہۺاور ۺہن ۺاپینۺااھچۺےہ ۺرھپۺیھبۺ‬
‫ٓاپۺریتہۺںیہ)اسۺرپۺڑبایھۺےنۺاہکۺ‪6‬اہمترےۺالعےقۺےسیکۺوہےتۺںیہ؟احیجۺےنۺاہکۺ‪6‬امہرےۺ‬

‫‪198‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫العےقۺںیمۺاشکدہۺےلھکۺاکمانتۺوہےتۺںیہۺاورۺہتخپۺلھپۺ‪،‬ےھٹیمۺاپین‪،‬دمعہۺاھکےنۺ‪،‬ومےٹۺوگتشۺ‬
‫اورۺتہبۺیسۺںیتمعنۺاورۺتہبۺےسۺاپینۺےکۺےمشچۺوہےتۺںیہۺ‪،‬ڑبایھۺےنۺاہکۺںیمۺےنۺہیۺبسۺابںیتۺ‬
‫نسۺںیلۺ(نکیل)ےھجمۺاتبؤۺہکۺایکۺمتۺولگۺیسکۺاےسیابداشہۺےکۺامتحتۺرےتہۺوہۺوجۺمتۺرپۺملظۺرکۺاتۺوہۺ‬
‫اور ۺبج ۺمت ۺےس ۺوکیئ ۺعکعی ۺوہ ۺاجےئ ۺوت ۺوہ ۺاہمترے ۺامولں ۺوک(اجدیئاد)ےل ۺاتیل ۺوہ ۺ‪،‬اور ۺاہمتریۺ‬
‫احوتلۺںۺوکۺرخابۺرکۺداتیۺوہۺاورۺںیہمتۺاہمترےۺرھگوںۺےسۺاکنؽۺداتیۺوہۺ‪،‬اورۺاہمتریۺاجدیئادۺےسۺ‬
‫ےبۺدلخۺرکۺداتیۺوہۺ؟اسۺےنۺاہکۺاہںۺیھبکۺااسیۺوہاتۺےہۺۺ‪،‬اسۺرپۺڑبایھۺےنۺاہکۺ‪6‬بتۺوتۺملظۺوۺمتسۺےکۺ‬
‫اسھت ۺزمدیار ۺ اھکان ۺاور ۺ ۺٓاراؾ ۺدہ ۺزدن ی ۺاور ۺرطح ۺرطح ۺےک ۺولحہ ۺاجت ۺزرہ ۺاقلت ۺوہےت ۺںیہ ۺ‪،‬اورۺ‬
‫انم ۺ(ملظ ۺےس ۺوفحمظ ۺرےنہ ۺ)ےک ۺاسھت ۺامہرے ۺاھکےن ۺعفن ۺشخب ۺرتایؼ ۺوہےت ۺںیہ ۺایک ۺمت ۺےنۺ‬
‫ںیہنۺانس؟دہاتیۺرابین(اامیؿۺ)یکۺتمعنۺےکۺدعبۺبسۺےسۺڑبیۺتمعنۺتحصۺاورۺانمۺووکسؿۺ‬
‫ےہ۔(زغایل)‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫ػ ِ‬ ‫ِحع َّایً ا ِ ْیب َِّی ْصظ ْو َّب ی ْود ِ‬
‫لذ ْ‬ ‫َّ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ْ ُ ْ َّ ُ ْ ُ َّ َّ ٰ‬
‫ي‬ ‫ردن ِامن ُ م ِدین ًِبْیوت ِز یارۃ ظ َِب ا ِِب یصظوب یودػ ا ِ‬ ‫َّ‬ ‫(‪ )۲۱۴‬ظ‬
‫ْ َّ‬ ‫ُ ْ َّ ُ َّ ْ ُْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّ ٰ‬
‫َّی ْزص ُم ْون أن ٗي ِم ْن َّ ُمل ْو ِؽ الـ َّـمض ِر ِب َّوھ َّو ِ َِّب ْو ِزع یصرػ ِب ِعرؽ نوح ِمن ِبظ َّاع‬
‫َّ َّٰ ِ‬ ‫ْ َّ ْ َّ ُ ْ َّ ُ َّٰ ٗ َّ َّ َّ ْ ُ ُ ْ ُ ُ َّ َّ َّ ْ َّ ُ َّ‬
‫ات ِبث َّم ِن َّوا َّو ُح ِع َّي َّصنْ ٗي أن ٗي‬ ‫الص ِز ی ِز و یذعر أني عان یندج اْلص و یظ ِت‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ً َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫َّدخ َّل َّم ِدیْ َّنً ِد َّمذ ْؼ ط َّم ِرض ِب َّوا َّم َّرزا ذ ِدیْ ًدا َّواظ َّام َّمس ُر ْوحا ِباأل ْد َّو ِاؼ‬
‫ً‬ ‫ْ‬
‫ً ُ ُ‬ ‫َّ ْ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫ذؼ ِل َّيل َّت َِّم َّس ُب ْد َّتانا َّیع ْون َّح ِار ًدا‬ ‫طل ُٰم َّب ِر َّي ِم ْن َّم َّر ِز ٖي خ َّر َّج ِإ ہل ش ِاھ ِر ِدم‬
‫َّ َّ َّ ْ‬
‫الدیْ ِن َّوأظ َّام ِِف ِح َّر َّاد ِت ٖي َّ ِد ٰتً اذ ُور‬
‫َّ‬ ‫اد ُت ْوج َّر ْل َّر َّادً ُب ْد َّتان للْ َّملؽ ُن ْور ٰ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّل ٗي َّط ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ان إ ہل ہذل َّؽ الْ ُب ْد َّتان َّطأ َّم َّر َّوعيْلُ‬ ‫ْ َّ َّ َّ َّ ٰ ُ ْ َّ ِ ُ‬ ‫ان ِف َّا َّ‬ ‫َّ َّ َّٰ َّ َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫س‬ ‫ل‬ ‫الد‬ ‫ِت‬ ‫ا‬ ‫ً‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫اع‬
‫ِ‬ ‫ط‬ ‫ال‬ ‫ان‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫طلُم ع ِ‬
‫ان َّط َّأ َّت ٗاہ ب ُر َّٰمان َّط َّو َّجد ٗہَّ‬ ‫ْ ُ ْ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ٰ ُ َّٰ َّ ُ ُ ْ ِٗ ٰ ُ ْ َّ ُ‬
‫اعل مني الدلس‬ ‫البدتان ابا یصظوب أن یاِت برمان ی ِ‬
‫َّ ً ِ َّ َّ َّ َّ ٗ ْ َّ ْ ُ ِ َّ َّ ِ ُ ْ ُ ْ َّ ِ َّ ْ ُ ْ َّ ُ ْ ُ ِ َّٰ َّ ْ ُ َّ َّ‬
‫ح ِامزا طظال لي الو ِعيل أتعون َّ ِِف ِحراد ًِ البدت ِان منذ ِدت ًِ اذور َّوًل‬
‫َّ َّ َّ ٰ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ْ‬ ‫اْللْ َّو م َّن ْ َّ‬ ‫َّت ْصر ُػ ْ ُ‬
‫ٔب َّاألع ِل‬ ‫اْلراد ًِ ًل ص ِ‬ ‫ض ط َّظال ِإّنا ِادتاجرت ِِن صٔب َِّ‬ ‫ام‬ ‫ِ‬ ‫اْل‬ ‫ِ‬
‫ان َّظ ْد َّرأی ِِفْ‬ ‫َّ َّ ِ َّ ْ َّ ْ ُ َّ ْ َّ ِ َّ َّ ْ َّ ٗ ہ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ُ ْ َّ َّ َّ‬
‫طأِت ال َّو ِعيل ِإل الــم ِل ِؽ طاصلمي ِبذ ِلؽ طبص َّث الــم ِلؽ ِإلي ِي َّوع‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّٰ ُ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّٰ َّ‬ ‫ْ‬
‫ال َّـم َّن ِام أن ٗي َیْ َّت ِم ُع َّم َّع ا ِ ْیب َّی ْصظ ْو َّب ط َّتط َّٰر َّس أن ٗي ھ َّو طظال ل ٗي أنْ َّت اب ْو َّی َّ ْصظ ْو َّب‬
‫ُ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫ظال ن َّص ْم طظ َّام ِإليْ ٖي َّوصانظ ٗي َّوا ْجل َّد ٗي ِإ ہل َّجا ِن ِب ٖي َـ ٰـم ِا ْح َّت َّمل ٗي ِإ ہل ِمْ ِل ِد ٖي طأزاط ٗي‬
‫‪199‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ْ ْ‬ ‫َّ َّ َّ ْ َّ َّ‬
‫اْلّل ِل ال ُـمع َّت َّد ِب ِبع ِ ٰد ِْیيْ ِن ٖي َّوظ َّام ِص ْن َّد ٗہ ا ٰی ًاما ٰث خ َّر َّج ِم ْن‬ ‫ِب ِزياطً ِمن‬
‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ ً‬
‫َب ِد الذ ِدیْ ِد ‪( .‬ابن بسوسي) ِ‬ ‫ان ال ْ‬ ‫ِد َّمذ ْؼ ط ٰارا ِبنط ِد ٖي ِ ِْف او ِ ِ‬
‫َّ‬
‫َ‬
‫هغٌ‪6‬عمج ۺریسکت‪ ،‬ۺاٹچایئں ۺ‪،‬‬ ‫ٌ۔ ُخ ُ‬‫حل لغات‪ِ 6‬بلاعٌ‪6‬عمج ۺریسکت‪،‬زنیم ۺےکۺےصح ۺ‪،‬وادح ۺ ُب ْل َػۃ‬
‫ٓ َ ََ‬ ‫َ‬ ‫وادح ۺ َخه ْحرٌ۔خ َغ َ‬
‫ؽ‪6‬‬‫اؾۃٌ‪6‬افحتظ‪،‬رگناین۔ا َوانٌ‪6‬وتق‪،‬وممس‪،‬عمج ۺتلق ۺا ِوهۃ ۔ ۺتف َّغ َ ٌ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ًّ‬ ‫َ ّ َ‬
‫امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺ ۺوہ ۺھجمس ۺایگ ۺ(لعفت)(امدہ ۺرفس‪،‬حیحص)۔کض کضا ۺ(ؿ) ۺتنحم ۺاکۺ‬
‫اکؾۺرکان(امدہۺدکد‪،‬اضم فۺالثیث)۔‬

‫اوبۺوقعیبۺویفسۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۲۱۴‬رتہمج‪6‬مہ ۺولگ ۺرہش ۺریبوت ۺےس ۺاوب ۺوقعیب ۺویفس ۺیک ۺربق ۺیک ۺزایرت ۺرکےن ۺےلچ ۺنجۺ‬
‫ےک ۺقلعت ۺےس ۺولگ ۺامگؿ ۺرکےت ۺںیہ ۺہک ۺوہ ۺرغمب ۺےک ۺابداشوہں ۺںیم ۺےس ۺںیہ ۺ‪ ،‬ۺاور ۺوہ ۺ(ربق)ۺ‬
‫اس ۺہگج ۺےہ ۺےسج ’’رکک ۺونح‘‘ ےس ۺاجان ۺاجات ۺےہ‪ ،‬ۺوج ۺزعسی ۺ(احمک ۺرصم ۺاک ۺبقل) ۺےک ۺالعوقںۺ‬
‫ںیم ۺےس ۺےہ ۺاور ۺایبؿ ۺایک ۺاجات ۺےہ ۺہک ۺوقعیب ۺویفس ۺاٹچایئں ۺےتنب ۺےھت ۺاور ۺایس ۺیک ۺٓادمین ۺےسۺ‬
‫زگرۺاواقتۺرکےتۺےھت‪،‬ۺاؿۺےسۺرواتیۺیکۺیئگۺہکۺوہۺدقشمۺںیمۺدالخۺوہےئۺوتۺواہںۺوہۺتخسۺامیبرۺ‬
‫وہےئ ۺاور ۺایس ۺاحؽ ۺںیم ۺوہ ۺابزاروں ۺںیم ۺڑپے ۺرےہ‪ ،‬ۺرھپ ۺبج ۺاینپ ۺامیبری ۺےس ۺتحص ۺایبۺ‬
‫وہےئ ۺوت ۺرہش ۺدقشم ۺےس ۺابرہ ۺےلکن ۺاتہک ۺوکیئ ۺابغ ۺالتش ۺرکںی ۺ‪ ،‬ۺاور ۺ(زمدوری ۺرپ) ۺابغ ۺیک ۺرگناینۺ‬
‫رکےن ۺواےلۺوہۺاجںیئ‪ ،‬ۺانچہچنۺاںیہن ۺابداشہۺونرۺادلنی ۺےکۺابغۺیک ۺرگناین ۺےک ۺےیل ۺزمدورۺرھکۺایلۺ‬
‫ایگ‪ ،‬ۺاوھنں ۺےن ۺاس ۺیک ۺروھکایل ۺہھچ ۺہنیہم ۺیک ۺرھپ ۺبج ۺلھپ ۺاک ۺوتق ۺٓاای‪ ،‬ۺابغ ۺےک ۺاعموؿ‪،‬ۺ‬
‫امندنئےۺےنۺاوبۺوقعیبۺوکۺ مکۺدایۺہکۺوۺہۺاانرۺالےئۺ‪،‬ۺےسجۺابداشہۺاھکںیئ‪،‬ۺاوبۺوقعیبۺاسۺےکۺاپسۺ‬
‫اکیۺاانرۺالےئۺوتۺابداشہۺےنۺاےسۺاٹھکۺاپای‪،‬ۺاسۺرپۺاعموؿۺےنۺاوبۺوقعیبۺےسۺاہکۺہکۺںیہمتۺابغۺیکۺ‬
‫روھکایلۺرکےتۺوہےئۺہھچۺہنیہم ۺزگرۺےکچۺاورۺمتۺےھٹیمۺ ےٹھۺوکۺںیہنۺاچہپےتنۺوہ؟ۺاوبۺوقعیبۺےنۺاہکۺ‪،‬ۺ‬
‫ٓاپ ۺےن ۺےھجم ۺرگناین ۺرپ ۺزمدور ۺراھک ۺےہ ۺہن ۺہک ۺاھکےن ۺرپ‪ ،‬ۺانچہچن ۺاعموؿ ۺابداشہ ۺےک ۺاپس ۺٓاای ۺاورۺ‬
‫ابداشہۺوکۺاسۺیکۺاالطعۺدی‪،‬ۺابداشہۺےنۺاسۺےکۺاپسۺالماقتۺاکۺاغیپؾۺاجیھب‪،‬ۺاورۺاسۺےنۺوخابۺ‬
‫ںیمۺداھکیۺاھتۺہکۺ ہیۺویہۺںیہۺ‪،‬ۺابداشہۺےنۺاؿۺےسۺاہکۺ‪،‬ۺٓاپۺاوبۺوقعیبۺںیہۺ؟ۺاوھنںۺےنۺاہک‪،‬ۺاہں۔ۺ‬

‫‪200‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اس ۺرپ ۺابداشہ ۺاؿ ۺیک ۺرطػ ۺایگ ۺاور ۺاؿ ۺےس ۺاعمہقن ۺایک ۺاور ۺاںیہن ۺاےنپ ۺ لغ ۺںیم ۺاھٹبای‪ ،‬ۺرھپ ۺاںیہنۺ‬
‫اےنپ ۺرمکے ۺںیم ۺےل ۺایگ ۺاور ۺاؿ ۺیک ۺامہمین ۺاس ۺالحؽ ۺامکیئ ۺےس ۺیک ۺےسج ۺاس ۺےن ۺاےنپ ۺاہھت ۺیکۺ‬
‫تنحم ۺےس ۺامکای ۺاھت‪ ،‬ۺاوب ۺوقعیب ۺاس ۺےک ۺاپس ۺدنچ ۺدؿ ۺرےہ ۺرھپ ۺتخس ۺڈنھٹک ۺےک ۺزامےن ۺںیمۺ‬
‫وخدۺدقشمۺےسۺاھبگۺےلکنۺ(انبۺوطبہط)‬
‫َّ ْ َّ ْ ُ ْ ُ َّ ُ ْ َّ َّ ْ َّ َّْ‬
‫ا ِلـمنرور والِـْمصتدي صلي ِ ِي ِ‬
‫(‪ُ )۲۱۵‬رو َّي َّأ َّٰن َّر ُج ًّل م َّن الْ ُص َّظ َّّل ِء َّض َّز َّب ٗي َّب ْص ُض الْ ُو ًَّلۃ َّزيْ َّص ًً َّل ٗي َّوا ْص َّتدیہ‬
‫ْ َّ ْ ِ ُ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ َّ َّ َّ ُ َّ ْ ِ ُ َّ َّ َّ َّ ِ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ِ‬
‫ِت أمْ‬ ‫ُ‬
‫ب ِإل الــمنرو ِر طظال لي ارلحؽ اّلل اذعر لؽ حاجِ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫صليْ ِي طذھ ِ‬
‫َّ ْ ُ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ً َّ َّ َّ َّ ٗ َّ ْ ْ ْ َّ َّ َّ ً َّ َّ َّ َّ َّ َّ ُ‬
‫ب ِ ِْل ظ ْبل َّوا َّمثّل طظال ا ْرل َّحؽ اّلل‬ ‫ْض‬ ‫ِ‬ ‫ْضب لؽ ظبلوا مثّل طظ َّال لي بل ِا‬ ‫ِ‬ ‫ا‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫الر ِض ْ َّْی إذا َّن َّاب ٗي أ ْم رر َّیع ْ َّر ُھ ٗي طإ ِٰن ٗي َّی ِط ٰ ُر إ ہل ا ِٰم ٖي ِل ُن ْ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬
‫ص ِت ٖي ِإذ ًل َّی ْص ِر ُػ‬ ‫ِ‬
‫السط َّل ٰ‬
‫ِ‬ ‫إن‬
‫ان ط َّر ُار ٗہ َّو َّذع ْ َّواہٗ‬ ‫ِ َّ ْ َّ َّ َّ ًٰ ْ ٗ َّٰ ٗ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّٰ َّ َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬
‫اِص لي طوظوا طإذا ترصرع واذتد ع ِ‬ ‫ضْی َّھا شنا ِمني أني ًلن ِ‬
‫ْ ُ ٰ ِ َّ ہ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ُ ً‬ ‫ْ َّ َّٰ َّ َّ ٗ َّ ہْ‬
‫ار ِرجّلِ‬ ‫ِإ ہل ا ِب ٖيي ِل ِصل ِم ٖي ِبأن اباہ اظوی ِمن ا ِم َّ ٖي صٔب نص ِت ٖي ط ِ ِإذا بلغ ور ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ َّ َّ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّٰ َّ ْ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ٗ َّ ْ ر َّ َّ َّ ْ َّ ْ ْ‬
‫اِل ِل ِصل ِم ٖي َّبأن ٗي اظ َّوی َّ ِم ْن ا ِبيْ ٖي ط ِإ ْن ز َّاد صظل ٗي َّوِ‬ ‫وحز بي امرذعا إل الو‬
‫َّٰ ٗ َّ ْ ہ َّٰ ْ َّ ٗ َّ ْ َّْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َّ َّٰ ْ َّ ْ َّ ُ ٗ ِ َّ َّ ِ َّ ٰ ُ َّْ‬
‫اذتدت ذ ِعيمتي ذعا ِإل الدلس ِان ِل ِصل ِم ٖي َِّبأني اظوی َِمن ِدواہ ‪،‬ط ِإن َل‬
‫َّ‬ ‫َّ ٰ ُ ْ َّ‬ ‫َّٰ َّ ْ‬ ‫َّ َّ ہ ْ‬ ‫ان َّذ َّعا إ َّ‬ ‫ُ ْ ْ ٗ ٰ ُ ْ َّ ُ‬
‫الدلس ِان َّوظ ْد‬ ‫ال ِل ِصل ِم ٖي ِبأن ٗي اَّظ ہوی ِمن‬ ‫اّلل َّتص‬ ‫ل‬
‫ِ َّ َّ ِ‬ ‫ین ِرطي الدلس‬
‫ِن‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ال ط ِإن ان َّرطت ِ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ت ِْب َّناز َّل رً َّول ْي َّس ط ْوظؽ ِأحد اظ ہوي منْؽ اًلاّلل ت َّص ہ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ر‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ِ ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫نز َّٰ ِ َّ ِ‬ ‫ل‬
‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ال ‪،‬ظال َّب ْل ننْ ِرطؽ َّوأ َّم َّر ِبأن ُیع َّت َّب ِإ ہل َّوا ِليْ ٖي‬ ‫َّوإًل َّرط ْص ُت ا ْم َّرھا إ َّل اّلل ت َّص ہ‬
‫ِ ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ ِ ٰ َّ ْ َّ َّ‬
‫ِبر ِد زيص ِت ٖي إلي ٖي ‪ٌ .‬‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َِْ ُ َْ َ ْ ََ‬
‫حل لغات‪6‬الـمػتضي غلی ٌِہ ۺ‪6‬ولظمؾ ۺ ۺصخش ۺ(امدہ ۺدعو‪،‬لتعم ۺالؾ ۺواوی)۔ ۺيیػۃٌ‪6‬‬
‫َ‬ ‫زنیم‪،‬اجدئاد‪،‬عمجۺرسکم‪،‬وعمجۺؤمثن ۺ ۺاسملۺي َیؼٌ َو َ‬
‫ٌ‪6‬امیض ۺرعموػۺوادح ۺذمرکۺ‬ ‫ي ْی َػاتٌ۔ۺه َابہ‬ ‫ِ‬
‫اب(ؿ) َه ْو ًبا ۺدرشیپ ۺٓاان(امدہ ۺونب‪،‬لتعم ۺنیع ۺواوی)۔ َت َغ ْغ َغ ٌعَ‬ ‫َ‬
‫اغبئ ۺاس ۺوک ۺدر ۺشیپ ۺٓاای ۺ‪،‬ه َ ٌ‬
‫َ ْ‬
‫ی‪ 6‬اکشتیۺ‬ ‫‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺوجاؿ ۺوہا(رابیع ۺرجمد ۺ‪،‬اضم ف ۺرابیع) ۺقکو ٌ‬
‫َ َ‬
‫ٌ‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرکۺاغبئۺاےسۺالقحۺوہا‪،‬ۺشیپۺوہا‪َ ،‬خ َؼ َ ٌ‬
‫بۺ‬ ‫‪،‬عمجۺرسکمۺقکاویٌ۔ۺ َخ َؼَبۃ‬
‫َ‬
‫(ؿ) َخ ْؼًباۺشیپۺٓاان(امدہۺحزب‪،‬حیحص)۔ۺق ِک ْی َمۃ ‪6‬ۺوخدداریۺ‪،‬ڑبایئ۔ۺ‬

‫‪201‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ہفیلخۺوصنمرۺاورۺولظمؾۺاکۺواہعق‬
‫(‪ )۲۱۵‬ۺ‪-‬رتہمج‪6‬ایبؿ ۺایک ۺایگ ۺےہ ۺہک ۺاکی ۺلقع ۺدنم ۺصخش ۺیک ۺزنیم ۺیسک ۺاحمک ۺےن ۺبصغ ۺرک ۺیل ۺاورۺ‬
‫اسۺرپۺملظۺایکۺ‪،‬ۺوہۺصخشۺوصنمرۺےکۺاپسۺایگۺاورۺاسۺےسۺاہکۺ‪،‬ۺاہللۺاعتٰیلۺٓاپۺوکۺااھچۺرےھکۺںیمۺٓاپۺ‬
‫ےسۺاینپۺرضورتۺذرکۺرکوںۺایۺاسۺےسۺےلہپۺاکیۺاہکوتۺایبؿۺرکوں؟ۺوصنمرۺےنۺاہکۺ‪،‬ہکلبۺھجمۺ‬
‫ےسۺاحتجۺایبؿۺرکےنۺےسۺےلہپۺہصقۺایبؿۺرکو‪،‬ۺاسۺےنۺاہک‪،‬ۺاہللۺاعتٰیلۺٓاپۺوکۺااھچۺرےھک‪،‬ۺےبۺ‬
‫کشۺوھچاٹۺہچبۺبجۺاےسۺوکیئۺااسیۺاعمہلمۺدرۺشیپۺوہۺےسجۺوہۺانۺدنسپۺرکےۺوتۺوہۺاینپۺدمدۺےکۺےیلۺ‬
‫اینپۺامںۺیکۺرطػۺاھباتگۺےہاسۺےیلۺہکۺوہۺاےنپۺایخؽۺںیمۺاسۺےسۺڑبھۺرکۺاےنپ ۺےیلۺاسۺےکۺ‬
‫العوہۺوکیئۺدمدۺاگرۺںیہنۺاجاتنےہ‪،‬ۺرھپۺبجۺوہۺوجاؿۺاورۺاطتقۺورۺوہۺاجاتۺےہۺوتۺاسۺاکۺاھبانگۺاورۺ‬
‫اکشتیۺرکانۺاےنپۺابپۺیکۺرطػۺوہاتۺےہۺاسۺےیلۺہکۺوہۺاجاتنۺےہۺہکۺاسۺاکۺابپۺاسۺیکۺدمدۺےکۺ‬
‫ےیل ۺاس ۺیک ۺامں ۺےس ۺزایدہ ۺاطتق ۺور ۺےہ‪ ،‬ۺرھپ ۺبج ۺوہ ۺابغل ۺاور ۺرمد ۺوہ ۺاجات ۺےہ ۺاور ۺاےس ۺوکیئۺ‬
‫اعمہلمۺالقحۺوہاتۺےہۺبتۺوہۺاحمکۺےسۺاکشتیۺرکاتۺےہۺاسۺےیلۺہکۺوہۺاجاتنۺےہۺہکۺاحمکۺاسۺےکۺ‬
‫ابپۺےسۺزایدہۺاطتقۺورۺےہۺ‪،‬رھپۺارگۺاسۺیکۺلقعۺہتخپۺاورۺااہتنیئۺوخدۺدارۺوہۺوتۺابداشہۺےسۺاکشتیۺ‬
‫رکاتۺےہۺویکںۺہکۺوہۺاجاتنۺےہۺہکۺوہۺدورسےۺولوگںۺےسۺزایدہۺاطتقۺورۺےہۺ‪،‬ۺرھپۺارگۺابداشہۺاسۺ‬
‫اک ۺااصنػ ۺےس ۺہلصیف ۺہن ۺرکے ۺوت ۺوہ ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺےس ۺاکشتی ۺرکات ۺےہ ۺاس ۺےیل ۺہک ۺوہ ۺاجاتن ۺےہ ۺہکۺ‬
‫اہللۺاعتٰیلۺابداشہۺےسۺزایدہۺاطتقۺواالۺےہۺ(اؿۺاسریۺالیصفتتۺےکۺدعبۺریمیۺاحتجۺہیۺےہۺ)ۺ‬
‫ہک ۺھجم ۺرپ ۺاکی ۺتبیصم ۺٓا ۺڑپی ۺےہ ۺاور ۺٓاپ ۺےک ۺاورپ ۺٓاپ ۺےس ۺڑبھ ۺرک ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺےک ۺالعوہ ۺوکیئۺ‬
‫دورسا ۺںیہن ۺےہ ۺ‪ ،‬ۺرھپ ۺارگ ۺٓاپ ۺااصنػ ۺےس ۺہلصیف ۺرکںی ۺوت ۺااھچ ۺےہ ۺورہن ۺںیم ۺزنیم ۺاک ۺاعمہلم ۺاہللۺ‬
‫اعتٰیل ۺیک ۺابراگہ ۺںیم ۺشیپ ۺرکوں ۺاگ‪ ،‬ۺابداشہ ۺےن ۺاہک ۺ(مت ۺدخا ۺیک ۺابراگہ ۺںیم ۺاینپ ۺاحتج ۺشیپ ۺتمۺ‬
‫رکو)ۺہکلبۺمہۺاہمتراۺہلصیف ۺااصنػ ۺےسۺرکںیۺےگۺاورۺ مکۺدایۺہک ۺواہں ۺےکۺاحمکۺوکۺاسۺیکۺزنیمۺولاٹۺ‬
‫دےنیۺاکۺرفامؿۺاھکلۺاجےئۺ۔‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬
‫اۃ ِب َّص ْو ِن ِ ِ‬
‫اّلل‬ ‫الن َّج ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ َّ َّ َّٰ ٰ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّٰ ً َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّ‬
‫الن ْو َّم طا ْر َّد َّل ِإ ہل ظا ِئ ِد‬ ‫(‪ )۲۱۶‬ر ِوي أن الدلسان رظ ِليً ا ِرؼ ذات یوم ومن َّع‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ ُ‬ ‫َّ َّ ُ ُ ْ ٓ َّ َّ‬ ‫ْ‬
‫ال َّب ْح ِر َّوظال انْط ِذاًلن َّم ْرع ًبا ِإ ہل اط ِر یْ ِظ ٰيً َّیأت ْو ِ ِْن ِبأ ْخ َّب ِارھا ط َّص َّم َّر الظا ِئد‬
‫‪202‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ ْ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ْ َّ‬
‫الـ َّْم ْرع َّب َّوا ْ ِر َّدل ٔ َّي ِ ِْليْ ِن ٖي ‪،‬طل ُٰم ا ْر َّب ُح ْوا ِإذا ِبالـ َّـم ْرع ِب ِ ِْف َّم ْو ِز ِص ٖي ل ـ َّْم َّی ْ ََّب ْح‬
‫َّ ْ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ ُ َّ‬ ‫َّ َّ ْ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ْ ُ َّ‬
‫طظال ل ٗي الـ َّـم ِلؽ أل ْي َّس ظ ْد ط َّصل َّت َّما ا َّم ْرتؽ ِب ٖي ‪،‬ظال ن َّص ْم ِا ْم َّتثل ُت ا ْم َّرؽ‬
‫ُ َّ َّ َّ ْ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ ْ ْ َّ‬
‫َّوانْطذ ُت الـ َّـم ْرع َّب َّو َّر َّج َّع َّب ْص َّد َّداصً َّو َّد ُِي َّح ِ ٰدَؽ ُمظ ٰد ُ َّم الـ َّـم ْرع ِب ط َّج َّاء‬
‫ُ‬ ‫َّ ْ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫ْ َّ َّ ْ َّ‬
‫الـ ُـمظ ٰد ُم الـ َّـم ْرع ِب َّو َّم َّص ٗي َّر ُج رل ‪،‬طظال الـْ َّ َّـم ِلؽ َّم َّام َّن َّصؽ َّأ ْن تذھ َّب َّحيْث‬
‫َّ‬ ‫ْ َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫ا َّم ْر ُت‪،‬ظال ذ َّھ ْب ُت ِ ِْف الـ َّـم ْرع ِب ط َّبيْ َّن َُّم أنا ِ ِْف َّج ْو ِػ الليْ ِل َّوال َّب ٰح ُار ْون‬
‫ُ َّ‬ ‫َّ ْ‬ ‫ُ ُ َّ ُ َّ ُ‬ ‫ُ ٰ ُ َّ َّ َّ َّ‬
‫ََّی ِذط ْون ط ِإذا أنا ِب َّر ْوت َّیظ ْول َّیااّلل َّیااّلل َّیا ِض َّياث ال ُـم ْد َّت ِض ْي ِث ْ َّی َّیع ِ ٰر ُرھا‬
‫ؽ َّو ُھ َّو ُی َّن ِاد ْ‬ ‫َّ ً َّ َّ َّٰ ْ َّ َّ َّٰ َّ ْ ُ ٗ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ٗ َّ ً َّ َّٰ ْ ْ َّ َّٰ ْ ْ‬
‫ي‬ ‫ِمرارا طلُم ِادتظر روتي ِِف اس ِاصنا نادیناہ ِمرارا لبيؽ لبي‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ؽ َّو ت َّو ٰج ْونا ْ‬‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ ُ َّ َّ ُ َّ َّ َّ ْ ُ ْ َّ ْ ْ َّ َّ َّ ْ ُ ُ ْ ُ ٗ َّ َّٰ ْ ْ َّ َّٰ ْ ْ‬
‫ْب َّو‬ ‫یااّلل یااّلل َّیا ِضياث الـمد ِت ِضي ِثی وْبن ِّبيبي لبيؽ لبي‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫االر ُج َّل َّضر یْ ًظا ِْف ٓاخر َّر َّمؼ م َّن ْ َّ‬ ‫الر ْوت َّطألْ َّط ْي َّنا ہھ َّذ َّٰ‬ ‫َّٰ‬
‫اْل َّي ِاۃ طا ْخ َّر ْج َّن ٗاہ ِم َّن‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ٗ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ِ ُ َّٰ ُ ْ ْ َّ ْ ْ ْ َّٰ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ُ َّ ُ ْ ُ‬
‫البح ِر ودألناہ صن حا ِل ٖي طظال عنا مظ ِل ِصی ِمن ِاط ِ ِر ی ِظيً طضرظت د ِطين َّتنا منذ‬
‫ٰ‬ ‫ْ َّ‬ ‫َّ َّ َّ ْ‬ ‫َّ َّٰ َّ َّ ْ ُ َّ ْ َّ ُ َّ ٰ ہ َّ َّ ٰ ُ ْ‬
‫دت ال َّـم ْو َّت طل ْم اذ ُص ْر ِبالض ْو ِث ِإًل ِم ْن‬ ‫ایام وما ِزلت ادبح حت وج‬
‫ص ٖہ ِلض ِر یْؼ ِ ِْف‬
‫َّ‬ ‫ان َّم ْن َّا ْد َّو َّر ُدلسانا َّوارؼ َّج ٰب ًارا ِف ظ ْ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ ُ ْ َّ ُ ْ َّ َّ‬
‫احيتعم طدبح‬ ‫ن ِ‬
‫ْ َّ ْ ِ َّ ُ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ٰ ہ ْ َّ ْ َّ َّ ٗ ِ ْ ْ َّ ٰ ُ ُ َّ ِ َّٰ َّ َّ ُ َّْ‬
‫ِ‬
‫ؽ الشلُم ِت الثّلَ ًِشلم ًِ‬ ‫ال َّٰبح ِر وش ِلم ًِ الوحذ ًِ حت ِادتخرجي ِمن ِت َّل َّ‬
‫الليْل َّو ُشلْ َّم ًِ الْ َّب ْحر َّو ُشلْ َّم ًِ الْ َّو ْح َّذ ًِ ًَّل ِا ہل َّي إ ًٰل أنْ َّت ُد ْب َّح َّان َّؽ َّیا َّا ْر َّحمَّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ ِ‬
‫اْحی ‪( .‬السرسوذی) ٌ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ٰ‬
‫الر ِ ِ‬
‫ُْ ْ‬ ‫َ‬ ‫ََ‬
‫نل ِل َّیۃٌ‪6‬وجۺایلٹۺےکۺونجبۺںیمۺواعقۺےہ۔ا َعقٌ‪6‬ےبۺوخایب۔ۺاه ُفظ ‪6‬لعفۺارمۺ‬ ‫حل لغات‪6‬‬
‫وادح ۺذمرک ۺۺاحرضۺمت ۺوجیھب(ؿ)(امدہ ۺن‪،‬حیحص)۔ۺ َغ َم َ ٌغۺ‪6‬لعفۺامیضۺرعموػۺوادح ۺذمرکۺاغبئۺ‪،‬ۺاسۺ‬
‫ْ َ‬ ‫َ‬
‫ےنۺایترۺیک ۺ َغ َم ٌَغۺ(ؿ)ۺ َغ ْم ًغاۺٓاابدۺرکان‪،‬ایترۺرکان(امدہۺرمع‪،‬حیحص)۔ۺ ُمل َّض ُم الـ َم ْغک ِب ‪6‬ۺاہجزۺاکۺاتپکۺ‬
‫ّ ُ َ‬
‫۔ ۺ َب َّد ُاع ْو َن ‪ 6‬ۺاہجز ۺراؿ۔ ۺ ُی َج ِظف ْو ٌن‪ 6‬ۺاضمرع ۺرعموػ ۺعمج ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺاہجز ۺالچ ۺرےہ ۺںیہۺ‬
‫(لیعفت)(امدہۺزجػ‪،‬حیحص)۔ۺ َع َممٌ‪6‬زدن یۺیکۺٓارخیۺاسسن۔ۺ‬

‫‪203‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اہللۺاعتٰیلۺیکۺدمدۺےسۺاجنتۺاپےنۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۲۱۶‬رتہمج‪6‬ایبؿ ۺایک ۺایگ ۺےہ ۺہک ۺزجریہ ۺیلسس ۺاک ۺابداشہ ۺاکی ۺرات ۺےب ۺوخاب ۺراہ ۺاور ۺاےس ۺدنینۺ‬
‫ںیہن ۺ ٓایئ ۺ‪،‬اس ۺےن ۺرحبہی ۺےک ۺاریم ۺےک ۺاپس ۺاغیپؾ ۺاجیھب ۺاور ۺاہک ۺ‪6‬مت ۺایھب ۺاکی ۺاہجز ۺارفہقی ۺوجیھبوجۺ‬
‫ریمے ۺاپس ۺواہں ۺیک ۺربخ ۺالےئ ۺ‪،‬اریم ۺےن ۺاہجز ۺایتر ۺایک ۺاور ۺاےس ۺایس ۺوتق ۺرواہن ۺرک ۺدای ۺ۔بجۺ‬
‫ولوگں ۺےن ۺحبص ۺیک ۺوت ۺاہجز ۺایس ۺہگج ۺڑھکا ۺےہ ۺاور ۺذرہ ۺرھب ۺںیہن ۺاکسھک ۺےہ ۺ۔اس ۺرپ ۺابداشہ ۺےن ۺاسۺ‬
‫ےسۺاہکۺ‪6‬ایکۺمتۺےنۺوہۺاکؾۺںیہنۺایکۺسجۺاکۺںیمۺےنۺ مکۺدایۺاھتۺ؟اسۺےنۺاہکۺ‪6‬اہںۺںیمۺےنۺٓاپۺےکۺ‬
‫ مک ۺیک ۺلیمعت ۺیک ۺاور ۺاہجز ۺرواہن ۺرکد ۺای ۺاور ۺوھتڑی ۺدری ۺےک ۺدعب ۺوہ ۺواسپ ۺٓاایگ‪،‬اب ۺٓاپ ۺےس ۺاہجز ۺاکۺ‬
‫اتپکؿ ۺ(امتؾ ۺامرجا)ایبؿ ۺرکںی ۺےگ ۺ‪،‬اےنت ۺںیم ۺاہجز ۺاک ۺاتپکؿ ۺٓاای ۺاس ۺاحؽ ۺںیم ۺہک ۺاس ۺےک ۺاسھتۺ‬
‫اکی ۺٓادیم ۺاھت ۺ‪،‬ابداشہ ۺےن ۺاہک ۺبج ۺںیم ۺےن ۺںیہمت ۺ مک ۺدای ۺوت ۺںیہمت ۺسک ۺزیچ ۺےن ۺعنم ۺایک ۺ؟اس ۺےنۺ‬
‫رعض ۺایک ۺ‪،‬ںیم ۺاہجز ۺںیم ۺرواہن ۺوہا ۺاکی ۺےجب ۺٓادیھ ۺرات ۺوہیئ ۺاور ۺاہجز ۺراؿ ۺاہجز ۺالچ ۺرےہ ۺےھتۺ‬
‫ایس ۺدرایمؿ ۺںیم ۺےن ۺاکی ۺٓاواز ۺینس ۺ‪،‬وکیئ ۺہک ۺراہ ۺےہ ۺ‪6‬ا ے ۺاہلل ۺ!اے ۺاہلل ۺ!اے ۺدمد ۺاچےنہۺ‬
‫واولںۺیکۺدمدرکےنۺواےلۺ!ایس ۺوک ۺوہ ۺابرۺابرۺدرہہۺراہۺےہۺ‪،‬بجۺاسۺیکۺٓاوازۺامہرے ۺاکونں ۺںیمۺ‬
‫ڑپی ۺوتۺمہۺےنۺیھبۺاےسۺیئکۺابرۺاکپراۺ‪،‬مہۺاحرضۺوہےئ‪،‬مہۺاحرضۺوہےئۺ‪،‬مہۺاحرضۺوہےۺ‪،‬وہۺاکپرۺ‬
‫راہ ۺاھت ۺ‪،‬اے ۺاہلل ۺ!ا ے ۺاہلل ۺ!ا ے ۺدمد ۺاچےنہ ۺواولں ۺیک ۺدمد ۺرکےن ۺواےل ۺاور ۺمہ ۺاےس ۺوجابۺ‬
‫د ےۺرےہۺےھتۺ‪،‬مہۺاحرضۺوہےئۺ‪،‬مہۺاحرضۺوہےئۺ‪،‬اورۺمہۺٓاوازۺیکۺرطػۺڑبےھۺوتۺمہۺےنۺاسۺ‬
‫ٓادیمۺوک ۺڈواتبۺوہاۺزدن ی ۺےکۺٓارخی ۺہحمل ۺںیم ۺاپایۺ‪،‬وتۺمہۺےنۺاےس ۺدرای ۺےسۺاکنالۺاورۺاس ۺےسۺاسۺاکۺ‬
‫احؽ ۺوپاھچۺ‪،‬اس ۺےنۺاتبایۺہکۺمہۺارفہقیۺےسۺرواہنۺوہے ۺےھتۺوتۺیئک ۺدؿ ۺوہےۺامہری ۺیتشک ۺڈوبۺ‬
‫یئگۺاورۺںیمۺرباربۺریتاتۺراہۺاہیںۺکتۺہکۺںیمۺومتۺےکۺہنمۺںیمۺوہپچنۺاکچۺاھتۺوتۺاہمتریۺاجبنۺےکۺ‬
‫العوہۺںیمۺےنیسکۺاورۺرطػۺےسۺدمدۺوسحمسۺںیہنۺیکۺ‪،‬ذٰہلاۺاپکۺےہۺوہۺذاتۺسجۺےنۺوتشحۺ‬
‫یکۺاتریکیۺاورۺدرایۺںیمۺڈوےنبۺواےلۺیکۺاخرطۺاکیۺابداشہۺوکۺدیبارۺراھکۺاکیۺاجربۺوکۺاسۺےکۺلحمۺںیمۺ‬
‫ےب ۺوخاب ۺےیک ۺراھک ۺاہیں ۺکت ۺہک ۺاےس ۺاؿ ۺونیتں ۺاترویکیں ۺےس ۺاکنؽ ۺابرہ ۺایکۺ‪،‬راتۺیک ۺاتریکیۺ‬
‫اور ۺدنمسر ۺیک ۺاتریکی ۺاور ۺوتشح ۺیک ۺاتریکی ۺ‪،‬ریتے ۺالعوہ ۺوکیئ ۺوبعمد ۺںیہن ۺ‪،‬اپیک ۺےہ ۺےھجت ۺاےۺ‬
‫بسۺرہمابونںۺےسۺڑبھۺرکۺرہمابؿۺ۔(رطوطیش‬
‫‪204‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ُ‬ ‫َّ ْ ُ ُ‬
‫ْلنْ ِد ٰی َّوالِـْ ُم ْح َّت ِ‬
‫ال‬ ‫ا‬
‫َّٰ ٗ َّ َّ َّ ْ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّٰ َّ ُ َّ ُ َّ ٗ ُ َّ ُ ٰ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َُّ‬
‫الدی ِن طبينُم ھو‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫(‪ِ )۲۱۷‬إنً عان ِ ِبثض ِر َّاأل َّدعند َّ ِر ی ًِ و َّال یظال لي حدام ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ ْ َّ‬ ‫َّجال رس ِْف َّد ْدتي َّذ َّ‬
‫ات ليْلً ِإذ اظ َّب َّل صل ْي ِي َّر ُج رل َّ ُجنْ ِد ٰری َّوظال لي ِاصل ْم َّیا‬
‫ْ‬ ‫ٗ‬
‫ِٖ‬ ‫ِ ِ‬
‫ٰ ْ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ْ َّ َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ َّ ْ َّ ْ ٰ ْ َّ َّ ْ ُ ہ ْ َّ ْ َّ َّ ْ ہ‬
‫موًلنا الو ِاِل ِإ ِِن دخ َّلت ھ ِذ ِہ الــم ِدینً ِِف ھ ِ ِذ ِہ الليل ًِ ونزلت ِِف خان عذا‬
‫ٰ ْ َّ َّ َّٰ ْ َّ َّ ْ ُ َّ َّ ٰ ُ ُ ْ ْ َّ ْ ُ ْ ً َّ َّ ْ ُ َّ‬ ‫ہ ُُ‬ ‫َّطن ْم ُ‬
‫ْسؼ‬ ‫د‬ ‫ظ‬ ‫و‬ ‫ا‬ ‫س‬ ‫و‬ ‫َش‬ ‫م‬ ‫ي‬ ‫ج‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫خ‬ ‫دت‬ ‫ج‬ ‫و‬ ‫ت‬ ‫و‬ ‫ب‬ ‫ت‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫ِ‬ ‫ُم‬ ‫ل‬ ‫ط‬ ‫ل‬ ‫ي‬‫الل‬ ‫ث‬ ‫ِ‬ ‫ل‬ ‫َ‬ ‫ل‬ ‫إ‬ ‫يي‬
‫ٖ‬ ‫ط‬
‫ِ‬ ‫ت‬ ‫ِ‬
‫ْ ٗ ْ ر ِ ْ َّ ْ ُ ِ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّٰ َّ َّ ُ ٗ َّ ٰ ہ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ِ ََّّ‬
‫ِمني ِعيس ِطي ٖي الػ ِدینار طلم ی ِتم عّلمي حت َّ اردل الو ِاِل ما حض‬
‫ْ ْ َّ َّٰ‬ ‫ْ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ ُ‬ ‫ْ َّ َّ‬
‫الر َّباح‬ ‫ال ُـم ِظ ٰد ِم ْ َّی َّوا َّم َّرھَّ ْم ِبإ ْحز ِار َِجيْع َّم ْن ِ ِْف اْل ِان َّوأ َّم َّر ِب ِدج ِن ِوم ِإل‬
‫َّٰ َّ َّ ْ َّ ِ‬ ‫َّ َّ َّٰ َّ َّ ٰ ُ ْ ُ َّ َّ ْ َّ ٓ َّ ِ ْ ُ ُ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ہ‬
‫ض ِۃ‬ ‫ًلء الناس َِب‬ ‫ض ھ ُو ِ‬ ‫طلُم جاء الربح أمر ِب ِإحز ِار ال ًِ الصظو ب ًِ واح‬
‫الن َّاس‬
‫َّ‬ ‫الد َّراھم َّو َّا َّر َّاد ص َّظ َِّاب ُو ْم َّوإ َّذا ب َّر ُجل ظ ْد اظ َّب َّل َّوذ ٰؼ ٰ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّٰ‬
‫ب‬ ‫اح‬ ‫ر‬ ‫اْلنْد ٰی َّ‬ ‫ُْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ َّ ِ ْ َّ ْ ُ ْ ٰ َّ َّ َّ َِّ ٰ ُ َّ ِ ْ َّ ْ ُ َّ ْ ْ ہ ُ َّ َّٰ‬ ‫َّ‬
‫ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ٰ ہ َّ ِ َّ‬
‫حت وظػ بی ی ِدی الو ِ َّاِل وَّاْلن ِد ِي طظال ایوا اًل ِمْی اس ِلؼ ھوًل ِء الناس‬
‫َّ ُ ْ‬ ‫ال ہھ َّذ ْ ُ‬ ‫ُ َّٰ ُ ْ َّ َّٰ ُ ْ َّ ْ ُ ْ ُ ْ َّ َّ َّ ٰ ْ َّ َّ ْ ُ َّ َّ‬
‫ااْلنْ ِد ِ ٰی َّوھا ھ َّو ال ِع ْي ُس‬ ‫َّعلوم ط ِإنوم مشلومون وأناال ِذي اخذت م‬
‫ی َّا َّخ ْذ ُت ٗي ِم ْن ُخ ْر ِج ٖي ُ َّٰث َّا ْخ َّر َّج ٗي ِم ْن ع ِٰم ٖي َّو َّوز َّص ٗي َّب ْ َّی َّی ِدی ال َّو ِ ْ‬
‫اِل‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰال ِذ ْ‬
‫َّ ْ ُ ْ ٰ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ْ ُ ْ ٰ ُ ْ َّ َّ َّ َّ ُ َّ ٰ ْ ٗ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ‬
‫اس‬ ‫واْلن ِد ِی طظال َّٰ الو ِاِل ِ َّللجن ِد ْ َّ ِی خذ مال ْ ُؽ َّوت َّد ِلم ہي ط َُّم ب ِظ َّي لؽ صٔب ِ‬
‫الن‬
‫الر ُجل َّو َّی ْد ُص ْو َّن َّليٗ‬ ‫اس َّو َِج ِيْ ُع اْل ِاْضیْ َّن َّیثن ْون ص ۂب ذ ِلؽ ٰ‬ ‫َّدبيْ رل َّو َّر َّار الن ُ‬
‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّٰ ِ َّٰ َّٰ ُ َّ َّ َّ َّ ٰ ُ َّ ْ ْ ُ َّ َّٰ َّ َّ ُ ٰ ْ ُ َّ‬ ‫ِ‬
‫ضتُ‬ ‫ِس َّوا ْح َّ ْ‬ ‫َّ‬
‫ث إن الرجل ظال ایوااًلمْی ماالذسارۃ إ ِْن جىت اليؽ بنط ْ‬ ‫ْ‬
‫ہ ِ َّ ْ ْ َّ َّ َّٰ َّ َّٰ َّ َّ ِ ُ ْ َّ ْ ہ َّ ْ ِ ِ ْ ِ َّ ً ِ ْ ہ ِ َّ ِ ْ ُ ْ ٰ َّ َّ َّ َّٗ‬
‫ھذاال ِعيس و ِإّناالذسارۃ ِِف اخ ِذ ھذاال ِعي ِس َا ِنيا ِ ِمن ھذااْلن ِد ِي طظال لي‬
‫ٰ ُ‬ ‫َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ُ ْ َّ‬ ‫ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫اس ُر ِ َّح ْ َّی اخذت ٔي طظال ا ٰی َّوااًل ِم ْ ُْی ِإ ِ ِْن عنْ ُت ِ ِْف‬ ‫ِ‬ ‫لت َّیاذ‬ ‫الو ِاِل وعيػ طص‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ہ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ہ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ِصػ ھذاالذھ َّب‬ ‫َّ‬ ‫ص ِ ِْف ُد ْوؼ الر َّيار ِػ إذ رأیْت ھذااْلن ِدی لـ ٰـُم ٰ‬
‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ِم ْ َّ‬
‫َّ‬ ‫ُ َّ َّ َّ َّ‬ ‫ُ َّ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫ہ َّ ْ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬
‫َّو َّوز َّص ٗي ِ ِْف ھ ِذاال ِع ْي ِس ط َّت ِب ْص ُت ٗي ِم ْن زظاؼ ِإ ہل زظاؼ طل ْم ا ِج ْد ِ ِْل ِإ ہل ا ْخ ِذ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّ‬
‫ِص ُت ِا ْح َّتال صليْ ِي ِ ِْف‬ ‫الْـ َّـُم ِل ِمنْ ٗي َّد ِبيْ ًّل َّٰث ِإ ٰن ٗي َّد َّاط َّر َّط َّت ِب ْص ُت ٗي ِم ْن َّبلد ِإ ہل َّبلد َّو ِ ْ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ہ ْ‬ ‫َّ ْ َّ َّٰ ْ َّ َّ َّ ُ َّ َّ‬
‫رت ص ۂب ا ْخ ِذ ٖہ ِ ِمنْ ٗي طل ُٰم َّدخ َّل ھ ِذ ِہ الـ َّـم ِدیْ َّنً ت ِب ْص ُت ٗي َّح ٰ ہت‬ ‫اَن ِاء الس ِر ی ِؼ طُم ظ ِد‬
‫ااْلان َّط َّ َّْنلْ ُت إ ہل َّجانبي َّو َّر َّر ْد ُت ٗي َّح ہت َّن َّام َّوس ْص ُت َّضسيْ َّسيٗ‬ ‫َّ َّ َّ ْ ہ َّ ْ َّ‬
‫ِ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ِِ ٖ‬
‫َّ‬ ‫َّدخ َّل ِِف َّھذ َّ ً ِ َّ ً َّ ِ‬
‫الد ِع ْ ِی َّواخذت َّال ِع ْي َّس‬ ‫ُ‬ ‫ہ‬
‫ط َّمذيْ ُت إل ْي ِي ظل ْيّل ظليّْل َّوظس ْصت اْل ْر َّج بوذہ ٰ‬ ‫ُ‬
‫َّ ِ ِ ِ ْ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ہ َّ َّ َّ َّ ِ َّٰ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ‬
‫اْلنْد ٰی َّو َّتأ َّٰخ َّر إلہ‬ ‫اِل َّو ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ھعذا ومد یدی ِي واخذال ِعيس ِمن ب ِی ای ِادي الو ِ‬
‫‪205‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ْ ْ َّ ْ َّ ْ ُ ْ ٰ َّ َّٰ ُ ُ َّ َّ‬
‫اس َّینْش ُر ْون ِإليْ ِي َّو َّی ْص ِظد ْون أن ٗي ُی ِر یْ ِو ْم عيْ َّػ‬ ‫خل ِػ الواِل واْلن ِد ِی والن‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫می نطدي ِ ِْف ب ْرعً طراح ال َّو ِ ْ‬ ‫ٗ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ہ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ہ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ ْ ْ َّ َّ ْ ُ ْ َّ َّ‬
‫اِل‬ ‫ر‬ ‫و‬ ‫ری‬ ‫ج‬ ‫د‬ ‫ظ‬ ‫ي‬‫ب‬ ‫ا‬ ‫ذ‬ ‫اخذ العيس من اْلرج ِوإ‬
‫َّ ہ َّ ِ َّ ِ َّ َّ َّ َّ ْ ِ ُ ْ ٗ ِ َّ َّ ِ ْ ٖ ُ ْ َّ ْ َّ ٗ َّ َّ َّ َّ ُ ْ َّ َّ ُ ِ ْ َّ َّ َّ ُ ْ ْ ٰ َّْ‬
‫ْلظوہ وان ِزلوا خلطي طــُمنزصوا َِيابوم ونزلوا ِِف الدرَّج‬ ‫صٔب حاذيتي وظال ا‬
‫َّ ٰ َّ َِّ ِ َّٰ ٖ ُ َّ ِ ہ ہ َّ َّ ْ َّ َّ َّٰ ُ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ُ ْ ٗ َّ ہ َّ ِ َّٰ‬
‫ِض ِإل ح ِال د ِبي ِل ٖي وطتذوا صلي ِي طلم َِیدوہ وذ ِلؽ ِألن‬ ‫َّ‬ ‫اسر م‬ ‫ِ‬ ‫ح ہت عان الذ‬
‫اس َّو َّلـ ْـم ََّیْ ُر ُلواْ‬ ‫َّ َّٰ َّ ْ ْ َّ ْ َّ َّٰ ُ ٰ َّ َّ َّ ٰ َّ ہ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ‬
‫الن ُ‬ ‫َّ‬
‫ا ِزظً ِاًلدعند ِر ی ًِ علوا تنطذ ِإل بص ِزوا ورجع‬
‫الناس َّح ٰرؼ َّأل َّٰن َّؽ َّص َّرطْتَّ‬ ‫َّٰ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ْ ُ ْ ٰ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّٰ‬
‫اسر ‪،‬طظال الو ِاِل ِللجن ِدي لــم یبؼ لؽ ِصند‬
‫ِ‬ ‫الذ ِ‬
‫اع َّم ُاليٗ‬ ‫َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ِ َّ َّ ْ َّ ٗ َّ َّ َّ ْ ُ ْ ِ َّ َّ ْ َّ َّ‬
‫ِض ِر َّْیؽ وتدلمت مالؽ وما ح ِطشتي طظام اْلن ِدی وظد ز‬
‫اِل ‪( .‬الػ ليلً وليلً ) ٌ‬ ‫اْلنْ ِد ٰي َّوالْ َّو ِ ْ‬ ‫اس م ْن َّایْدي ُ‬ ‫الن ُ‬ ‫َّٰ‬
‫ت‬ ‫َّو َّخ ٰل َّ‬
‫ر‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َْ‬
‫ی‪6‬وفیج‪،‬اپسیہ۔ ُمدتالٌ‪6‬دوھاک ۺابز(امدہ ۺوحؽ‪،‬لتعم ۺنیع ۺواوی)۔‬ ‫ْ‬ ‫حل لغات‪ 6‬ال ُج ْى ِض ٌُّ‬
‫َ‬ ‫ُُ‬ ‫َْ‬
‫حغغٌ‪6‬رسدح‪،‬عمج ۺرسکمحغ ْوعٌ۔ َص ْؾتٌ‪6‬سلجم‪،‬عمج ۺرسکم ُص ُؾ ْوتٌ۔ زانٌ‪6‬وہلٹ‪،‬رساےئ‪،‬عمجۺ‬
‫ُ‬ ‫َْ‬ ‫َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ‬
‫ؤمثن ۺاسملزاهاتٌ۔ ۺز ْغجٌ‪6‬یلیھت ۺ‪،‬عمج ۺرسکم ۺاز َغاجٌ۔ ۺ ِک ْیـٌ‪6‬وٹبہ‪،‬عمج ۺرسکم ۺاک َیاؽٌ۔ ۺک ٌٌّم‪6‬ۺ‬
‫ػ‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺ جنی ۺایل ۺ‪ ،‬ۺرسی ۺاگری ۺیل‪،‬‬ ‫ِص َّ ِ‬ ‫ٓانیتس‪ ،‬ۺعمج ۺرسکم ۺ َا ْک َمامٌ۔ َّ َّٰ‬
‫َ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ ُ‬
‫(لیعفت) ۺالكُا َع ٌۃ ۺ‪6‬اچابلزی‪،‬اکمری ۺ۔ ُػكاقٌ‪6‬یلگ‪،‬عمج ۺ ۺ ۺتلقا ِػكۃٌ۔ ۺغ ُِ ْیِ ‪6‬رخاےٹۺ‬
‫میت‬ ‫ّ‬
‫انیل‪،‬دصمر ۺ(ض)(امدہ ۺػغظ‪،‬اضم ف)۔ ِؾ ِک ْحنٌ‪6‬رھچی‪،‬اچوق ۺ‪،‬عمج ۺ ھی ۺاومجع‪ ،‬ۺو ریۺ‬
‫َ‬ ‫َ َ ُْ َ‬
‫اق َیۃٌ‪6‬ۺانکرہ‪،‬ۺرمہایہۺ‪،‬ۺدخاؾۺ‪،‬ۺعمجۺرسکمۺ‬ ‫رصنػؾک ِاکح ٌن۔ۺ ِب ْغکۃٌ‪6‬اتالب‪،‬عمجۺرسکمۺ ِب َغکٌ۔ۺخ ِ‬
‫َ‬ ‫َ ْ َ‬
‫خكامٌ۔ۺغ ِغْیمٌ‪6‬اقملبۺ‪،‬اخمفل۔‬ ‫اٌ‬

‫وفیجۺاورۺدوھےکۺابزۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۲۱۷‬رتہمج‪6‬رہشۺادنکسرہیۺیکۺرسدحۺرپۺاکیۺاحمکۺاھتۺےسجۺاسحؾۺادلنیۺاہکۺاجاتۺاھتۺ‪،‬اکیۺراتۺ‬
‫وہ ۺاینپ ۺسلجم ۺںیم ۺاھٹی ۺوہا ۺاھت ۺ‪،‬ایس ۺدرایمؿ ۺاس ۺےک ۺاپس ۺاکی ۺوفیج ۺٓاای ۺ‪،‬اور ۺاس ۺےس ۺاہک ۺ‪6‬ا ےۺ‬
‫امہرےۺاحمکۺٓااقۺ!ٓاپۺاجؿۺںیلۺہکۺںیمۺاسۺرہشۺںیمۺایسۺرات ۺوک ۺدالخۺوہاۺاورۺالفںۺوہلٹۺںیمۺ‬
‫رہھٹاۺ‪،‬رھپۺںیمۺاسۺںیمۺاہتیئۺراتۺکتۺوسایۺۺاورۺبجۺدیبارۺوہۺاۺوتۺاینپۺیلیھتۺوکۺدنباھۺوہاۺاپایۺاورۺاسۺ‬
‫ںیمۺےسۺریماۺوٹبہۺسجۺںیمۺزہارۺدانیرۺےھتۺوچریۺوہایگۺ‪،‬ایھبۺاسۺیکۺابتۺلمکمۺںیہنۺوہیئۺیھتۺہکۺ‬

‫‪206‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫احمکۺےنۺ( اکی ۺصخشۺوکۺ)اجیھبۺاورۺوپسلۺدہتسۺوک ۺولباایۺاورۺوہلٹ ۺںیمۺوموجدۺامتؾۺولوگں ۺوکۺاحرضۺرکۺ‬
‫ےنۺاکۺ مکۺدایۺ‪،‬اورۺحبصۺکتۺاںیہنۺدیقۺرکۺےنۺاکۺ مکۺدایۺ‪،‬رھپۺبجۺحبصۺوہیئۺوتۺازاۺدےنیۺواےلۺایھتہرۺ‬
‫ےکۺالےنۺاکۺ مکۺدایۺ‪،‬اورۺاؿۺولوگںۺوکۺدرومہںۺےکۺامکلۺوفیجۺےکۺاسےنمۺشیپۺایکۺ‪،‬اورۺاؿۺوکۺازاۺ‬
‫دےنی ۺاک ۺارادہ ۺایک ۺ‪،‬اےنت ۺںیم ۺاکی ۺٓادیم ۺٓاای ۺاور ۺولوگں ۺوک ۺریچات ۺاھپڑات ۺاحمک ۺاور ۺوفیج ۺےک ۺاسےنم ۺاجۺ‬
‫ڑھکاۺوہاۺ‪،‬اسۺےنۺاہکۺ‪6‬ۺوضحرۺاؿۺبسۺولوگںۺوکۺوھچڑۺدےئجیۺویکںۺہکۺہیۺبسۺولگۺولظمؾۺںیہۺاورۺ‬
‫ںیمۺوہںۺوہۺصخشۺسجۺےنۺاسۺوفیجۺاکۺامؽۺایلۺےہۺاورۺہیۺےہۺاسۺاکۺوٹبہۺسجۺوکۺںیمۺےنۺاسۺیکۺ‬
‫یلیھتۺےسۺایلۺےہۺرھپۺاےسۺاینپۺٓانیتسۺےسۺاکنالۺاورۺاےسۺوفیجۺاورۺاحمکۺےکۺاسےنمۺرھکۺدایۺ‪،‬اسۺرپۺ‬
‫احمکۺےنۺوفیجۺےسۺاہکۺ‪6‬متۺاانپۺامؽۺےلۺولۺاورۺاسۺرپۺہضبقۺرکۺولۺابۺاؿۺولوگںۺرپۺاہمتراۺوکیئۺاطمہبلۺ‬
‫ابیقۺنہنۺراہۺ‪،‬وہۺولگۺاورۺامتؾۺاحرضنیۺاسۺصخشۺیکۺرعتفیۺرکۺےنۺےگلۺاورۺاےسۺداعںیئۺدےنیۺ‬
‫ےگلۺ‪،‬رھپۺاسۺصخشۺےنۺاہکۺ‪6‬ۺاےۺاریمۺ!ہیۺوکیئۺاچابلزیۺںیہنۺوجۺںیمۺوخدۺٓاپۺےکۺاپسۺٓاایۺاورۺاسۺ‬
‫وٹبہۺوکۺشیپۺایکۺ‪(،‬نکیل)تقیقحۺںیمۺاچابلزیۺاسۺوٹبہۺوکۺدوابرہۺاسۺوفیجۺےسۺےلۺ ےنیۺںیم ۺےہۺ‬
‫‪،‬احمکۺےنۺاہکۺ‪6‬اےۺاچالک!سجۺوتقۺوتےنۺاسۺوکۺایلۺوتۺوتۺےنۺےسیکۺےسیکۺایکۺ؟اسۺےنۺاہکۺ‪6‬ا ےۺ‬
‫احمکۺ!ںیمۺرصمۺےکۺرصاہفۺےکۺابزار ۺںیمۺاھتۺ‪،‬بجۺںیمۺےنۺاسۺوفیجۺوکۺداھکیۺہکۺاس ۺۺےنوسےنۺ‬
‫یکۺرسیاگریۺ(ےسیپۺاکۺ جنیۺانیل)یلۺاورۺاےسۺاسۺوٹبہۺںیمۺراھکۺ‪،‬وتۺںیمۺےنۺیلگۺدرۺیلگۺاسۺاکۺاھچیپۺایکۺ‬
‫‪(،‬نکیل)ریمےۺےیلۺاسۺےسۺامؽۺ ےنیۺیکۺوکیئۺوصرتۺہنۺنبۺیکسۺ‪،‬رھپۺاسۺےنۺرفسۺایکۺ‪،‬وتۺںیمۺ‬
‫اکیۺرہشۺےسۺدورسےۺرہشۺکتۺاسۺےکۺےھچیپۺاگلۺراہۺاورۺراہتسۺرھبۺاس ۺےسۺ(امؽۺاحلصۺرکےنۺ‬
‫یک)دتریبۺرکاتۺراہۺ(نکیل)اسۺےسۺۺامؽۺ ےنیۺرپۺاقدرۺںیہنۺوہاۺ‪،‬رھپۺبجۺہیۺاسۺرہشۺںیمۺدالخۺوہااۺ‬
‫وت ۺاس ۺےک ۺےھچیپ ۺںیم ۺیھب ۺٓاای ۺاہیں ۺکت ۺہک ۺہی ۺاس ۺوہلٹ ۺںیم ۺدالخ ۺوہا ۺوت ۺںیم ۺیھب ۺاس ۺےک ۺ لغۺ‬
‫ںیمۺرہھٹاۺاور ۺاھگت ۺںیمۺاگل ۺراہۺاہیں ۺکتۺہکۺہیۺوس ۺایگۺاور ۺںیمۺےن ۺۺاس ۺےکۺرخاےٹ ۺ ےنیۺوک ۺانسۺوتۺ‬
‫اس ۺیک ۺرطػ ۺٓاہتسہ ۺٓاہتسہ ۺالچ ۺاور ۺیلیھت ۺوک ۺاس ۺرھچی ۺےساکٹ ۺایل ۺاور ۺوٹبہ ۺوک ۺاس ۺرطح ۺایل ۺ‪،‬اسۺ‬
‫ےن ۺاےنپ ۺدوونں ۺاہھت ۺڑباھے ۺاور ۺوٹبہ ۺوفیج ۺاور ۺاحمک ۺےک ۺاسےنم ۺےس ۺااھٹ ۺایل ۺاور ۺوفیج ۺاور ۺاحمکۺ‬
‫ےکۺےھچیپۺوہۺایگۺاسۺاحؽۺںیمۺہکۺولگۺاسۺیکۺرطػۺدھکیۺرےہۺںیہۺاورۺھجمسۺرےہۺںیہۺہکۺوہۺاںیہنۺ‬
‫داھکۺراہۺےہہکۺوٹبہۺوکۺیلیھتۺےسۺےسیکۺایلۺ‪،‬اورۺااچکنۺوہۺوٹبہۺرکیلۺدوڑۺڑپاۺاورۺاکیۺاتالبۺںیمۺوکدۺڑپاۺ‬
‫اسۺرپۺاحمکۺےنۺاتالبۺےکۺانکرےۺےسۺوشرۺاچمایۺاورۺاہک‪،‬اےسۺڑکپوۺاورۺاسۺےکۺےھچیپۺاپینۺںیمۺ‬
‫‪207‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ارتو‪،‬ایھبۺولوگںۺےنۺاےنپۺڑپکےۺااترےۺاورۺاتالب ۺںیم ۺوکدےۺیھبۺہن ۺےھتۺہکۺاکمر ۺےنۺۺاانپۺ‬
‫راہتسۺایلۺ‪،‬ولوگںۺےنۺاےسۺالتشۺایکۺرگمۺاےسۺہنۺاپےکسۺ‪،‬اورۺہیۺاسۺوہج ۺےسۺہکۺادنکسرہیۺیکۺامتؾۺ‬
‫ایلگں ۺاکی ۺدورسے ۺےس ۺیلم ۺوہیئ ۺںیہ ۺ‪،‬ولگ ۺواسپ ۺوہے ۺاور ۺاکمر ۺوک ۺڑکپ ۺہن ۺےکس ۺ‪،‬اس ۺرپ ۺاحمکۺ‬
‫ےنۺوفیجۺےسۺاہکۺہکۺولوگںۺرپۺاہمتراۺوکیئۺقحۺابیقۺہنۺراہۺ‪،‬اسۺےیلۺہکۺمتۺےنۺاےنپۺاخمفلۺوکۺاچہپؿۺ‬
‫ایلۺاورۺاےنپۺامؽۺوکۺہضبقۺںیمۺےلۺایلۺاورۺمتۺاسۺےکۺدعبۺاسۺیکۺافحتظۺہنۺرکۺےکسۺ‪،‬وتۺوفیجۺااھٹۺاسۺ‬
‫احؽۺںیمۺہکۺاسۺاکۺامؽۺاضعئۺوہۺاکچۺاھتۺاورۺولوگںۺوکۺوفیجۺاورۺاحمکۺےکۺاہوھتںۺےسۺاکٹھچراۺلمۺاکچۺ‬
‫اھتۺ۔(افلۺہلیلۺوہلیل)‬
‫َّ ُ ْ ُ َّ َّٰ ُ‬
‫َّ‬ ‫الِـْمِـَّامون والرا ِئ ِغ ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ ُ ْ َّ ُ َّ َّ‬
‫(‪َّ )۲۱۸‬ح ٰدث ُدل ْي َُّمن ال َّو ٰراؼ ظال َّم َّارأیْ ُت ا ْصش َّم ِحل ًُم ِم َّن‬
‫َّ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ر‬ ‫َّ ْ َّ َّ‬ ‫ْ‬
‫ص ُم ْد َّت ِسيْ رل ِم ْن َّیاظ ْوت ا ْ َّْح َّر ل ٔي‬ ‫الـ َّـُم ُم ْو ِن َّدخل ُت صليْ ِي َّی ْو ًما َّوِ ِْف َّی ِد ٖہ ط ٰ ِ‬
‫ُ َّ َّ‬ ‫ُ َّ ٰ‬ ‫ُ َّ ر َّ َّ َّ َّ َّ ْ‬
‫اع ظ ْد ازاع ل ٗي الـ َّـم ْج ِل ُس َّوھ َّو ُیظ ِل ُب ٗي ِب َّي ِد ٖہ َّو َّی ْد َّت ْح ِد ُن ٗي ٰث َّدصا ِب َّر ُجل‬ ‫ذص‬
‫َّ َّ َّ َّ ٗ ْ َّ ْ ہ َّ ْ َّ ٰ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ْ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ َّٗ‬
‫ص عذا وعذا واحلل ِطي ٖي عذا وعذا وصرطي‬ ‫ِ‬ ‫َّرا ِئغ وظال لي ِارنع ِبوذاالط‬
‫َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ْ َّ َّ ْ َّ ُ َّ َّ َّ َّ ٗ َّٰ ُ َّ ْ َّ َّ َّ ُ َّٰ َّ ٰ ُ‬
‫دت ِإ َّل الـ َّـُم ُم ْو ِن َّب ْص َّد َّلث‬ ‫ع ِيػ یصمل ِب ٖي طاخذہ الرا ِئغ وانصػ ث ص‬
‫َّ ُ َّ َّ َّ َّ ُ َّ َّ ْ ُ َّ َّ ْ ُ ٗ َّ َّ َّ‬
‫الرا ِئغ طا ہِت ِب ٖي وھو یرصد وظ ِدانت ِظع لوني ‪،‬طظال‬
‫َّ َّ‬ ‫صی ب َّٰ‬ ‫ہ‬ ‫اد َّت ْ‬
‫د‬ ‫َّط َّت َّذ َّٰع َّر ٗہ َّط ْ‬
‫َّ ُ ْ ُ َّ َّ َّ ْ َّ ِ ْ َّ ٰ َّ َّ ِ َّ ْ َّ َّ َّٰ ُ ُ َّ َّ ْ َّ ْ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ُ ْ ُ‬
‫ص طتلجلج الرجل وَل ین ِسؼ ِبعّلم طط ِوم ال ـُْممون‬ ‫الـ ْـُممون م َّ َّٰا طصلت ِبالط ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ہ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ِبال ِط َّر َّاد ًِ أن ٗي َّح َّر َّل ِطيْ ٖي خل رل ط َّو ٰل َّو ْج َّو ٗي ص ْن ٗي َّح ٰ ہت َّدع َّن َّجأذ ٗي ٰث ال َّتط َّت‬
‫َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ُ َّ َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ُ َّ َّ ْ َّ ْ‬
‫مْی ال ُـم ْو ِم ِن ْ َّی! ظال لؽ ِاًل َّمان طاخ َّر َّج‬ ‫ِإلي ِي واصادالظول ‪،‬طظال اًلمان یاا‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ َّٰ َّ َّ َّ َّٰ ُ ُ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ ُ َّ َّ‬
‫الط ٰص ا ْر َّب َّع ِظسع (‪)۱‬طلُم خرج الرجل دظط ِمن ی ِدی صٔب الدند ِان‬
‫ٰ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫ُ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ ہ َّ َّ َّ‬
‫ری ‪،‬طظال الـ َّـُم ُم ْون ًَّل َّب َّاس صل ْيؽ ِا ْر َّن ْع ِب ٖي ا ْر َّب َّع خ َّوا ِتيْ َّم‬ ‫طرار عُم ت‬
‫ْ َّ َّٰ َّ ہ َّ ْ َّ َّ َّ َّٰ‬ ‫َّ َّ ْ َّ َّ َّ ٗ ْ َّ َّ َّ ٰہ َّ َّ ْ ُ َّٰ ٗ َّ َّ َّ َّْ‬
‫ت أني عان یذت ِوی الطص صٔب ار ِبع ِظسع طلُم‬ ‫والسػ لي ِِف العّل ِم حت شنن َّ ِ‬
‫ُ ْ َّ ِ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫ال أ َّت ْد ُر ْون ع ْم ظيْ َّمً ہھذاالط ٰ‬‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّٰ ُ ُ ْ ْ َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫ص ؟ ظلنا ًل‪ ،‬ظال‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫خ َّرج الرجل ِمن ِصن ِد ٖہ ظ‬
‫َّ ْ َّ ْ َّ ْ ً‬ ‫ْ َّ َّ ٗ َّٰ ُ‬
‫َشیْ َّن الطا ‪( .‬اًلتليدی) ِ‬ ‫ِ‬ ‫ائً الػ و ِص‬ ‫الر ِذيْد ِ ِِب ِ‬ ‫ِاذَتاہ‬
‫َ َ‬ ‫حل لغات‪َ 6‬‬
‫نا ِئغٌ‪6‬انسر‪،‬زویرات ۺانبےنۺواال‪،‬عمج ۺناغۃٌ(امدہ وصغ‪،‬لتعمۺ‬
‫ُْ َ ُ‬ ‫و‪6‬ہنیگن‪،‬عمج ۺریسکت ۺ ُف ُ‬ ‫َ‬
‫ٌ‪ 6‬ۺامیض ۺوہجمؽ ۺوادح ۺذمرکاغبئۺ‬ ‫ه ْومٌ۔ ۺاه ِت ِل ٌَؼ ل ْوهہ‬ ‫نیع ۺواوی)۔ ف ٌّ ٌ‬
‫‪208‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ََ َ‬
‫‪،‬اسۺےکۺرہچےۺاکۺرگنۺدبؽۺایگ‪،‬ۺ(ااعتفؽ)(امدہۺتقع‪،‬حیحص)۔تل ْجل ٌَجۺ‪6‬امیضۺرعموػۺوادحۺذمرکۺ‬
‫ََ‬ ‫ل‬
‫اغبئ ۺ‪،‬وہ ۺالتتای(للعفت)(امدہ ۺ حل‪،‬قحلم ۺربابیع ۺرجمد)۔ ۺزللٌ‪6‬رخایب ۺ‪،‬اگبڑ۔ َحأفٌ‪6‬مغ ۺایۺ‬
‫ْ‬
‫ربھگاٹہ ۺےس ۺرطضمب ۺوہان‪،‬دصمر(ػ)(امدہ ۺجٔش‪،‬وہمز ۺنیع)۔ ۺ ِكُ َػۃٌ‪6‬ڑکٹا‪،‬عمج ۺرسکمۺ‬
‫میت‬ ‫ِك َُؼٌ۔ ۺ َا َّ‬
‫ان‪6‬اہنیئ(وہ ۺزیچ ۺسج ۺرپ ۺ ۺولاہر ۺولاہ ۺرھک ۺرک ۺوکےتٹ ۺںیہ)عمج ۺ ھی ۺاومجع ۺ‪،‬و ریۺ‬ ‫لؿ ْى َض ُ ٌ‬
‫َ َ‬ ‫میت‬ ‫َ َ ُْ َ‬
‫ًۺ۔ز َوا ِت ٌُم‪6‬عمجۺ ھیۺاومجع‪ ،‬ریۺرصنػ‪،‬ۺاوگنایھٹں‪،‬وادحۺزاتمٌ۔‬ ‫رصنػۺؾى ِاصی ٌ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ونٹ‪)۱(6‬طل ُٰم خ َّرج ٰ‬
‫ل ۺہی ۺہلمج ۺابعرت ۺںیم ۺزایدہ ۺےہ۔ ۺواّلل تصال‬ ‫الرج ِ‬
‫اصلم ۔ ِ‬

‫ہفیلخۺامومؿۺاورۺانسرۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۲۱۸‬رتہمج‪ 6‬امیلسؿۺوراؼۺےنۺایبؿۺایکۺ‪،‬اوہنںۺےنۺاہکۺہکۺںیمۺےنۺہفیلخۺامومؿۺےسۺڑبھۺرکۺ‬
‫ربصۺولمحتۺواالۺٓادیمۺیسکۺوکۺںیہنۺداھکیۺ‪،‬اکیۺدؿۺںیمۺاؿۺےکۺاپسۺاحرضۺوہاۺاورۺاؿۺےکۺاپسۺرسخۺ‬
‫ایوقتۺاکۺاکیۺابملۺہنیگنۺاھتۺ‪،‬سجۺیک ۺکمچۺاورۺروینشۺایسیۺیھتۺسجۺےسۺۺاؿۺیکۺسلجمۺونمرۺوہۺیئگۺیھتۺ‬
‫اورۺوہۺاےسۺاےنپۺاہھتۺںیمۺاٹلۺٹلپۺرےہۺےھتۺاورۺاسۺیکۺرعتفیۺرکۺرےہۺےھتۺرھپۺاوہنںۺےنۺ‬
‫اکیۺانسرۺوکۺالبایۺ‪،‬اورۺاسۺےسۺاہکۺ‪6‬اسۺہنیگنۺوکۺاےسیۺاےسیۺانبؤۺاورۺاسۺںیمۺالفںۺالفںحیزڑۺڑجو‪،‬اورۺ‬
‫اسۺوکۺاھجمسۺدایۺہکۺوہۺاسۺوکۺےسیکۺانبےاگۺوتۺانسرۺےنۺاےسۺایلۺاورۺالچۺایگۺ‪،‬رھپۺنیتۺدؿۺےکۺدعبۺںیمۺ‬
‫دوابرہۺامومؿۺےکۺاپسۺایگ ۺوتۺاؿۺوکۺہنیگنۺایدۺٓاایۺ‪،‬اوہنںۺےنۺانسرۺوکۺالبایۺوتۺوہۺاےسۺرکیلۺٓاایۺاسۺاحؽۺ‬
‫ںیمۺہکۺوہۺاکپن ۺراہۺاھتۺاورۺاےکسۺرہچےۺاکۺرگن ۺریغتمۺوہ ۺراہۺاھت ۺ‪،‬اس ۺرپۺامومؿۺےنۺاہکۺ‪6‬ہنیگنۺاکمتۺ‬
‫ےنۺایکۺایکۺ؟وتۺوہۺالتتےنۺاگلۺاورۺوکیئۺابتۺہنۺوبؽۺاکسۺ‪،‬وتۺامومؿۺےنۺاینپۺداانیئۺےسۺھجمسۺایلۺہکۺاسۺ‬
‫ںیمۺوک ئیئۺاگبڑۺدیپاۺوہایگۺےہۺ‪،‬اوہنںۺےنۺاانپۺرہچہۺاسۺےسۺریھپۺایلۺاہیںۺکتۺہکۺاسۺیکۺربھگاٹہۺ‬
‫متخ ۺوہگ ۺرھپ ۺوہ ۺاس ۺیک ۺرطػ ۺوتمہج ۺوہے ۺاور ۺاینپ ۺابت ۺدرہایئ ۺ‪،‬اس ۺرپ ۺانسر ۺےن ۺاہک ۺ‪ٓ،‬اپ ۺیکۺ‬
‫اامؿۺاچاتہۺوہںۺاےۺاریمۺاوملنینمۺ!اہکۺریتےۺےیلۺاامؿۺےہ‪،‬وتۺاسۺےنۺہنیگنۺےک ۺاچرۺڑکٹےۺ‬
‫اکنےل(اور ۺاہک ۺہک)ریمے ۺاہھت ۺےس ۺہنیگن ۺاہنیئ ۺرپ ۺرگا ۺاور ۺاس ۺےک ۺاچر ۺڑکٹے ۺوہیگاسیج ۺہکۺ‬
‫ٓاپۺدھکیۺرےہۺںیہۺ‪،‬اسۺرپۺامومؿۺےنۺاہکۺوکیئۺابتۺںیہنۺ‪،‬اسۺیکۺمتۺاچرۺاوگنایھٹںۺانبدوۺ‪،‬اورۺاسۺ‬

‫‪209‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ےسۺابتۺرکۺےنۺںیمۺرنیمۺربیتۺۺاہیںۺکتۺہکۺےھجمۺامگؿۺوہاۺہکۺوہۺہنیگنۺوک ۺاچرۺڑکٹےۺرکاانۺاچےتہۺ‬
‫ےھتۺ‪،‬رھپۺبجۺوہۺرمد(انسر)اؿۺےکۺاپسۺےسۺالچۺایگۺوتۺامومؿۺےنۺاہکۺ‪6‬ایکۺمتۺبسۺاجےتنۺوہۺہکۺ‬
‫اس ۺہنیگن ۺیک ۺایک ۺتمیق ۺےہ ۺ؟مہ ۺےن ۺاہک ۺ‪6‬ںیہن‪،‬اوہنں ۺےناہک ۺ‪6‬اس ۺوک ۺ ۺاہروؿ ۺردیش ۺےن ۺاکی ۺالھکۺ‬
‫سیبۺزہارۺںیمۺرخدیاۺاھتۺ۔(اتی)ۺ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬
‫ِح َّع َّای ًُ ن َّ ِشام ال َّـملؽ َّوایب َّدصيْد ٰ‬ ‫ْ‬
‫ِف ِ‬ ‫الر ْو ِ ِ‬ ‫َّ َّ ً ِ َّ ِ َّ ِ ِ ِ ِ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ُ‬ ‫ٰ‬
‫(‪ُ )۲۱۹‬ح ِع َّي أن َّر ُجّل ُیظال ل ٗي ا ُب ْو َّد ِص ْيد ظ َّر َّد ِنشام الـم ِل ِؽ طظال لي یا ا ِم َّْی‬
‫َّ‬ ‫ٗ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ْ ُ ْ ْ َّ َّ َّ َّ ْ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ً ْ َّ َّ ْ َّ َّٰ َّ َّ ُ ُ‬
‫الدّل ِم ًل َّیع ْون ِ ِْف َّم ْص ُ ِم ْو ِر‬ ‫الــمو ِم ِنی! انااب ِِن لؽ مدردً ِب ِب َّضداد م ِدین ًِ‬
‫الداصً ‪،‬ظال طاط َّص ْل طع َّت َّب ِإ ہل‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْاًل ْرض مث ْ ُل َّوا ََّیْ ُل ُد ب َّوا ذع ْ ُر َّؽ إ ہل أ ْن َّت ُظ ْو َّم ٰ‬
‫َّ ْ َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ َّ ُ ْ َّ ً َّ ہ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ َّ َّ ِ ِ َّ ْ َّ َّ ْ ُ ِ َّ ٰ ُ ِ ْ ٗ َّ ِ ْ َّ‬
‫اس ِئ دجلً‬ ‫وعّل ِئ ٖي ببضداد أن ْی ِعنوہ ِمن اًلموال‪ ،‬طابتاع بظصً صٔب ذ ِ‬
‫َّ َّ َّٰ ِْ َّ ْ َّ َّ َّ ٰ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ‬
‫النش ِاميً و ِبناھا احدن بنيان وعتب صليوا ِادم ِنش ِام‬ ‫وْخط الـمدردً ِ‬
‫َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ً َّ ُ ْ ُ َّ ْ َّ َّ ً َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ً َّ َّ َّ‬
‫الـ َّـم ِل ِؽ و بین حولوا ادواظا تعون ُمبدً صليوا وابتاع ِزياصا وخانات‬
‫ر‬ ‫ہ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ُ َّ ْ َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ت ِل ِنش ِام الـ َّـم ِل ِؽ ِبذ ِلؽ ِر َّی َّادً َّو ُد ْو َّ ِد رد‬ ‫َّو ْٰح َّامات وظطت صليوا‪،‬طعمل‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ ْ َّ َّ‬ ‫ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ‬
‫َّو ِذع رر َِجيْ رل س ٰب َّؼ اًل ْرض خ ْ َُب ٗہ َّ‪،‬وص ٰم ال َّـمذ ِارؼ َّوالـ َّـمض ِار َّب اَ ُر ٗہ َّوعان‬
‫اب‬ ‫اْل ْمد ْ َّی َّو َّا ْر َّب َّع َّمائً ِم َّن الْو ْج َّر ِۃ ُ َّٰث ُر ِط َّع ِح َّد ُ‬ ‫َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ‬
‫َش‬ ‫ص‬ ‫ِن‬ ‫)د‬ ‫‪۱‬‬ ‫(‬ ‫ْ‬
‫ِف‬
‫ہ َّ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ِ ٰ َّ ْ ِ‬ ‫َّ‬
‫َّ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ِ‬ ‫ذ َِّل َّ ِ‬
‫ؽ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْٰ‬
‫ات ِإ َّل ِنش ِام الـ َّـم ِل ِؽ ط َّبلغ َّم ِایظ ِار ُب َّ ِد ِت ْی الػ ِدیْنار ث ّني اْل َُب ِإ ہل‬ ‫ِ‬ ‫النطظ‬
‫ٓ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫َّٰ َّ‬ ‫َّ ْ ُ َّٰ َّ َّ ْ ْ‬ ‫ن َّشام الْـ َّ‬
‫اب أن َِجيْ َّع َّما انْط َّؼ ْبْ َّو ِت ْد َّص ًِ اًل ِػ‬ ‫د‬ ‫اْل َّ‬
‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ھ‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫اب‬ ‫ت‬ ‫ع‬ ‫ال‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ِ‬ ‫ؽ‬ ‫ل‬‫ِ‬ ‫ـم‬
‫َّ‬ ‫ْ َّ َّ ِ ْ َّ َّ ِ َّ َّ َّ ْ ِ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ ُ ْ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫ِ ْ َّ ِ َّ َّٰ‬
‫ِدینار و ِإن دا ِئ ِر اًلمو ِال ِاحتجبوا ِلنط ِد ٖي وخانؽ ِطيوا ِطدصاہ ِنشام الــم ِل ِؽ‬
‫ْ َّ َّ َّ‬ ‫ہ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫ان ِللْ ِح َّ‬ ‫ہ َّ ْ َّ َّ َّ‬
‫اب ‪،‬طل ُٰم َّ ا َّح ٰس ا ُب ْو َّد ِص ْيد ِبذ ِلؽ ا ْر َّد َّل ِإ َّل اْل ِليْط ًِ ا ِِب‬ ‫ِ‬ ‫د‬ ‫إل ارطو‬
‫َّ َّ َّ ْ ُ َّ َّ َّ َّ ْ ً َّ‬ ‫ِ ْ َّ َّٰ َّ َّ ْ َّ ٗ َّ َّ َّ َّ ْ ْ ُ َّ ٰ َّ ْ َّ ْ َّ‬
‫عرؽ وانَش لؽ طخرا ًل‬ ‫الصباس بظول لي ھل لؽ ِِف أن اسبؼ اًلرض ب ِذ‬
‫َّ ْ ہ‬ ‫َّْ‬ ‫َّ ْ ُ ْ ٗ ِ ْ َّ َّٰ ُ َّ َّ َّ َّ ُ َّ َّ ِ َّ ْ َّ ْ ُ َّ ِ ْ َّ ِ َّ‬
‫ُحوہ اًل ِیام ‪،‬ظال وما ھو؟ ظال أن ُحو ِادم ِنش ِام الــم ِل ِؽ صن ھ ِذ ِہ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ ُ َّ ْ َّ َّ َّ َّ‬
‫سؽ صليْ َّوا َّوت ِزن ل ٗي ِد ِ ٰت ْ َّی ال َّػ ِدیْ َّنار طا ْر َّد َّل ِإليْ ِي‬ ‫الــمدرد ًِ وتعتب ِا‬
‫ہ َّ ْ َّ َّ َّ‬ ‫ْ َّ ْ َّ ُ َّ ُ ْ ُ ُ ْ ُ ْ َّ ْ َّ ْ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّٰ ْ َّ ْ َّ َّ ْ ٗ َّ َّ‬
‫اْل ِليطً یظول انطذ م َّن یظ ِبض الــُمل‪،‬طلُم ِادتوَؼ ِمني مِض ِإل ارطو َّان‬
‫ُ ُ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّٰ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ ْ‬
‫طظال ل ٗي ِنش ُام الـ َّـم ِل ِؽ أنؽ َّرط ْص َّت ل َّنا ْبْ ًو ِم ْن ِد ِ ٰت ْ َّی ال َّػ ِدیْ َّنار َّوا ِح ٰب أ َّ ْن‬
‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫اْل َّس َّ‬ ‫ُ َّ ٰ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ ُ ْ َّ ْ َّ َّ ُ ٰ ُ ْ‬
‫اب ِإ ْن َّرزيْ َّت ط ِب َّوا َّو ِإ ِ‬
‫ًل‬ ‫اْلداب طظال لي ابو د ِصيد ًل تسل ِ‬ ‫َت ِرج ِ‬
‫‪210‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ ْ ُ ْ َّ َّ ْ ْ‬
‫رد ْل ِم ِص ْي َّم ْن‬ ‫ِ‬ ‫سؽ الـ َّـمع ُت ْو َّب صل ْي َّوا َّوع َّت ْب ُت صليْ َّوا ِا ْد َّم ض ْ ِْیؽ طا‬ ‫ُموت ِا‬
‫ہ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ َّ ْ َّ َّٰ ْ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ْ ُ َّ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّٰ َّ‬
‫یظ ِبض ال ـُْمل طلُم احس ِنشام ال ـْم ِل ِؽ ِبذ ِلؽ ظال یا ذي َّخ ظد دوضنا لؽ‬
‫َّ ْ َّ ہ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ْ َّ َّ ُ َّٰ َّٰ َّ َّ َّ ْ َّ ہ ْ َّ ْ ْ َّ َّ ٰ َّ َّ‬
‫ات‬ ‫األمو ِال ا ِلر ب ِ‬
‫اس‬ ‫َِجيع ذ ِلؽ وًل ُح ِاسنا ث ِ ِإن ابا د ِصيد بین ِب ِتلؽ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫ٰ ُ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ٰ َّ َّ ْ َّ َّ‬
‫ات َّوال َّب َّدا ِت ْ َّی َّوالد ْو َّر َّو َّوظ َّػ َِجيْ َّع‬ ‫الز َّياع واْلان ِ‬ ‫ِ ہللرو ِطي ًِ واذَتی ِ‬
‫َّ َّ َّ ٰ ُ‬
‫الر ْو ِط َّي ًِ ‪( .‬السرسوذی) ٌ‬ ‫ذ ِلؽ صٔب‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ََُ‬
‫حل لغات‪6‬وکَل ٌء‪6‬عمج ۺریسکت‪،‬اعمونین‪،‬امندنئہ ۺولگ‪،‬وادح ۺ ٌو ِکیلٌ۔ ۺبلػۃٌ‪6‬زنیم ۺاک ۺاکیۺ‬
‫اَ ٌُئ۔‬ ‫َ َ‬ ‫میتھ‬ ‫َ‬ ‫َ َُ‬
‫اَئٌ‪6‬رہنۺانکرہۺاکۺ‪،‬عمجۺ یۺاومجع‪ ،‬ریۺرصنػۺقو ِ‬ ‫ہصح‪،‬عمجۺرسکم‪ِ ،‬بلؼٌ وبلاعٌ۔ق ِ‬
‫َ‬ ‫ي َیاعٌ‪6‬عمج ۺریسکت‪،‬اجدئاد‪،‬وادح َ‬
‫م‪6‬امیض ۺرعموػ ۺ ۺوادح ۺذمرکۺ‬ ‫ي ْی َػۃٌ۔ ُؾ ْو َصصٌ‪6‬رسداری۔َ َّب َ ٌ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ان ۺ‪6‬امیضۺرعموػ ۺوادحۺذمرکۺاغبئۺاسۺیکۺ‬ ‫اغبئۺاعؾۺوہیئگۺ(لیعفت)(امدہ ۺقبط‪،‬حیحص)۔ۺز ٌ‬
‫َ‬ ‫َ َ ّْ‬ ‫ًَ‬ ‫َ‬
‫ان ۺ(ؿ) ِز َیاه ٌۃ ۺایختنۺرکان(امدہۺوخؿ‪،‬لتعم ۺنیعۺواوی)۔ۺؾوغىا ۺ‪6‬امیضۺ‬ ‫ایختنۺیک‪ ،‬ز َ ٌ‬
‫َ‬
‫رعموػ ۺعمج ۺملکتم ۺ‪،‬مہ ۺےن ۺدای ۺ(لیعفت)۔ ِعَباَاتٌ‪6‬عمج ۺؤمثن ۺاسمل‪،‬رقفا ۺےک ۺےیل ۺاکمانتۺ‬
‫وموقہفۺ‪،‬وادحۺ ِعَباٌٍ۔ۺ‬
‫َّ ر‬
‫ِنۺےہۺسجۺاکۺینعمۺاعیلۺرمہبتۺےہۺاسۺیکۺؤمثنۺ َّد ِن ٰي ًِۺٓایتۺےہۺہکبجۺ‬ ‫ونٹ‪)۱(6‬ابعرتۺںیمۺ َّد ِ ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬
‫اقمؾ ۺےک ۺاابتعر ۺےس ۺہی ۺینعم ۺدرتس ۺںیہن ۺوہات ۺےہ ۺاہیں ۺرپ ۺا ِٰلد َّن َّای ًِ ۺزایدہ ۺدرتس ۺوہات ۺےہۺ‬
‫اسۺاکۺینعمۺامتؾۺزیچ‪،‬وپریۺیکۺوپریۺو ریہۺوہاتۺےہۺاورۺہیۺینعمۺاقمؾ ۺےکۺاابتعر ۺےس ۺدرتس ۺیھبۺ‬
‫ےہۺ۔واّلل تصال اصلم ۔‬

‫اظنؾۺاکلملۺاورۺاوبۺدیعسۺوصیفۺاکۺواہعق‬
‫(‪-)۲۱۹‬رتہمج‪6‬ایبؿ ۺایک ۺایگ ۺےہ ۺہک ۺاکی ۺصخش ۺنج ۺوک ۺاوبدیعس ۺاہک ۺاجات ۺاھت ۺاظنؾ ۺاکلمل ۺےک ۺاپسۺ‬
‫ےئگ ‪،‬اورۺاؿۺےسۺاہک‪،‬ا ےۺاریمۺاوملنینم!انمۺوالسیتمۺےکۺرہشۺدغبادۺںیمۺٓاپۺےکۺےیلۺاکیۺ‬
‫ااسیۺدمر ہسۺانبدوںۺاگۺسجۺیکۺریظنۺوپریۺروےئۺزنیمۺںیمۺہنۺوہ‪،‬اسۺیکۺوہجۺےسۺٓاپۺاکۺذرکۺایقتمۺ‬
‫کت ۺابیق ۺرےہ ۺاگ‪،‬ابداشہ ۺےن ۺاہک‪،‬انبؤ‪،‬رھپ ۺاس ۺےن ۺدغباد ۺںیم ۺاےنپ ۺاعمونین ۺوک ۺاھکل ۺہک ۺوہ ۺبسۺ‬
‫ولگۺاؿۺوکۺامؽۺدںیۺ‪،‬اسۺےکۺدعبۺاوبدیعسۺےنۺدرایےئۺدہلجۺےکۺانکرےۺاکیۺدیماؿۺ(زنیمۺ‬

‫‪211‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اکۺڑباۺہصح)رخدیااورۺدمر ہسۺاظنہیمۺاکۺہشقنۺانبایاورۺاسۺیکۺوخوصبرتۺامعرتۺریمعتۺیکۺاورۺاسۺرپۺ‬
‫ہفیلخ ۺاظنؾ ۺاکلمل ۺاکانؾ ۺدنکہ ۺرکاای ۺاور ۺاس ۺےک ۺارد ۺرگد ۺابزارانبےئ ۺںیھنج ۺدمر ہس ۺرپ ۺوفق ۺرکدایۺ‬
‫(اتہک ۺاس ۺیک ۺٓادمین ۺدمر ہس ۺےک ۺاکؾ ۺٓاے)اور ۺاجدئاد‪،‬داکںین ۺاور ۺامحؾ ۺرخدیے ۺوج ۺدمر ہس ۺرپۺ‬
‫وفق ۺرکدےئ ۺیگ ۺ‪،‬اس ۺرطح ۺاطنؾ ۺاکلمل ۺوک ۺوہ ۺرایتس ۺ‪،‬رسداری ۺاور ۺرہشت ۺبیصن ۺوہیئ ۺہکۺ‬
‫اس ۺاکۺرچہچۺروےئۺزنیمۺرپۺلیھپۺایگۺاورۺاسۺاکۺارثۺرشمؼۺورغمبۺ(ینعی ۺوپری ۺداین)ںیمۺلیھپۺ‬
‫ایگۺ‪،‬اورۺہیۺاکؾۺۺوپرےدسۺاسؽۺےکۺزامےن ۺںیمۺ‪۴۵۰‬ھ؁ۺںیمۺلمکمۺوہا‪،‬رھپۺارخااجتۺاکۺاسحبۺ‬
‫اظنؾۺاکلملۺیک ۺابراگہ ۺںیمۺشیپۺایکۺایگ ۺ‪،‬وتۺوہۺاسھٹۺزہارۺدانیر ۺےکۺرقبی ۺاچنہپ‪،‬رھپ ۺےنھکلۺواولںۺاورۺ‬
‫اسحبۺرکےنۺواولںۺےکۺذرہعیۺاظنؾۺاکلملۺکتۺہیۺربخۺوہپیچنۺہکۺوہۺوجۺاوبدیعسۺےنۺرخچۺایکۺےہۺ‬
‫رقتًابی ۺون ۺزہار ۺدانیر ۺےہ ۺ‪،‬ہیقب ۺاسرا ۺروہیپ ۺاوبدیعس ۺےن ۺاےنپ ۺاپس ۺداب ۺرک ۺرھک ۺایل ۺےہ ۺاور ۺاس ۺاعمہلمۺ‬
‫ںیمۺٓاپۺےسۺایختنۺیکۺےہۺ‪،‬وتاظنؾۺاکلملۺےنۺاوبدیعسۺوکۺرہشۺااہفصؿۺںیمۺاسحبۺرکےنۺےکۺ‬
‫ےیل ۺالبای ۺ‪،‬بج ۺاوبدیعس ۺےن ۺاس ۺابت ۺوک ۺوسحمس ۺایک ۺ‪(،‬ہک ۺاب ۺواہں ۺاجےن ۺےس ۺریما ۺراز ۺافشۺ‬
‫وہاجےئۺاگ)وتۺاسۺےنۺہفیلخۺاوبۺاابعلسۺےکۺاپسۺاکیۺاقدصۺاجیھبۺوجۺاس ۺےسۺےہکۺہکۺایکۺٓاپۺوکۺ‬
‫اسۺابتۺےسۺوخیشۺوہ یۺہکۺںیمۺداینۺرھبۺںیمۺٓاپۺیکۺرہشتۺالیھپۺدوںۺاورۺٓاپۺےکۺانؾۺوومندۺیکۺ‬
‫ایسیۺریہشتۺرکدوںۺسجۺوکۺزامہنۺاٹمۺہنۺےکسۺ‪،‬ہفیلخۺےنۺاہکاورۺوہۺایکۺےہۺ؟اسۺےنۺاہک‪،‬وہۺہیۺےہۺہکۺ‬
‫ٓاپ ۺاطنؾ ۺاکلمل ۺاکانؾ ۺاس ۺدمر ہس ۺےس ۺوٹمادںی ۺاور ۺاس ۺرپ ۺاانپ ۺانؾ ۺوھکلادںی ۺاور ۺاظنؾ ۺاکلمل ۺوکۺ‬
‫اسھٹۺزہارۺدرمہۺوتؽۺرکدںی‪،‬اسۺرپۺہفیلخۺےنۺاوبدیعسۺےکۺاپسۺالہکۺاجیھبۺہکۺیسکۺوکۺجیھبۺدوۺوجۺامؽۺ‬
‫ےلاجےئ ۺ‪،‬بج ۺاوبدیعس ۺےن ۺہفیلخ ۺےس ۺہی ۺابت ۺہتخپ ۺرکیل ۺ‪،‬وت ۺااہفصؿ ۺیگ ۺ‪(،‬اور ۺہفیلخ ۺاظنؾۺ‬
‫اکلملۺےکۺاپسۺےچنہپ)وتۺاظنؾۺاکلملۺےنۺاؿۺےسۺاہکۺ‪،‬ہکۺٓاپۺےنۺمہۺےس ً‬
‫ۺرقتیۺاسھٹۺزہارۺدانیرۺ‬
‫ےیلۺںیہۺاورۺںیمۺاچاتہۺوہںۺہکۺٓاپۺاسحبۺاکنؽۺرکۺداھکںیئۺ‪،‬اسۺرپۺاوبدیعسۺےنۺابداشہۺےسۺاہکۺ‬
‫‪،‬ہک ۺٓاپ ۺابت ۺوک ۺوطلی ۺہن ۺرکںی ۺ‪،‬ارگ ۺٓاپ ۺ(ریمے ۺدےی ۺوہےئ ۺاسحب ۺرپ)رایض ۺںیہ ۺوت ۺکیھٹۺ‬
‫ےہۺورہنۺںیمۺدمر ہسۺرپۺٓاپۺاکۺاھکلۺوہاۺانؾۺاٹمدوںۺاگۺاورۺاسۺرپۺیسکۺدورسےۺاکۺانؾ ۺھکلۺدوںۺاگۺ‬
‫‪ٓ،‬اپ ۺریمے ۺاسھت ۺیسک ۺٓادیم ۺوک ۺجیھب ۺدںی ۺوج ۺامؽ ۺےل ۺےل ۺ‪،‬بج ۺاظنؾ ۺاکلمل ۺوک ۺاس ۺاک ۺادنازہۺ‬
‫وہایگ(ہکۺوہۺےھجمۺرمقۺدےۺداگیۺاورۺیسکۺدورسےۺہفیلخۺاکۺانؾۺۺاسۺرپۺھکلۺدےۺاگ)وتۺاہک‪،‬اےۺخیش!ۺ‬
‫مہ ۺےن ۺوہ ۺامتؾ ۺرمق ۺٓاپ ۺوک ۺددیی ۺاور ۺامہرا ۺانؾ ۺتم ۺاٹمںیئ ۺ‪،‬رھپ ۺاوبدیعس ۺےن ۺاس ۺرمق ۺےس ۺوصہیفۺ‬
‫‪212‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ےک ۺےیل ۺاکمانت ۺونباے ۺاور ۺتہب ۺیس ۺزنیم ۺوہلٹ‪،‬اباغت ۺاور ۺرھگ ۺرخدیے ۺاور ۺاؿ ۺامتؾ ۺوکۺ‬
‫وصہیفۺےکۺےیلۺوفقۺرکدایۺ۔(رطوطیش)‬
‫۞۞۞۞۞۞۞۞‬
‫َّ ۞۞۞۞۞۞۞‬
‫ْ َّ ُ َّٰ ُ ْ ُ َّ َّ‬
‫اتِ ِ‬
‫اب الد ِاب َّع ِِف الطع ِ‬
‫اھ‬ ‫الب‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ِ(‪َّ ِ )۲۲۰‬ن َّش َّر َّب ْص ُض ُ‬
‫اْلع َُّم ِء ِإ ہل ا ْ َّْح َّؼ ص ۂب َّح َّجر طظال َّح َّج رر ص ۂب‬
‫َّح َّجر ‪(.‬اًلبذيوی) ِ‬
‫ر َّن ُع‬ ‫ال َّل ٗي َّم َّات ْ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ُ ر ہ َّ ْ َّ ُ ْ ُ ُ َّ ٰ ُ َّ ْ ً َّ َّ َّ‬
‫جل ِإل طيلدوػ یى ِدب ذيخا طظ‬ ‫ِ(‪)۲۲۱‬نشر ر‬
‫َّ َّ ُ َّ ٰ ُ َّ ْ ًٰ َّ َّ َّٰ ٗ َّ ْ ُ‬
‫؟ظال اض ِدل حب ِذيا لصلي یب ِيض‪( .‬اْلدتصِص) ِ‬
‫َّ‬ ‫ُٰ‬ ‫َّ َّ ْ‬
‫ري َّی ْو ُج ْو س ِبيْ ًبا‪ِ :‬‬ ‫ِ(‪)۲۲۲‬ظال ال َّو ِاج‬
‫ُ َّ ٰ ُ ْ َّ‬
‫اًل ْر َّد َّان ِللْ َّظ ْ‬ ‫َّ ْ ْ َّ ْ َّ ْ ُ ْ َّ ْ‬
‫ض‪ِ .‬‬ ‫ب‬ ‫ر‬ ‫م‬ ‫ِ‬ ‫ذ‬ ‫ی‬‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ي‬
‫ٖ‬ ‫ط‬
‫ِ‬ ‫ْی ِيش و ِصزرا ِئيل ِمن خل‬
‫ْ َّ َّٰ َّ ُ ً َّٰ َّ ُ ُ َّٰ َّ ْ َّ َّٰ َّ َّ ْ ُ ُ ْ ِ َّ َّ َّٰ َّ ََّّ‬
‫ِ(‪ِ )۲۲۳‬ظ َّيل ِإن رجّل ِادصی النبوۃ ِِف ا ِی ِام اح ِد الــملو ِؽ طلُم حض‬
‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫َّب ْ َّی َّی َّد َّیْ ِي ظال ل ٗي أنْ َّت ن ِ ٰرِب ؟ظ َّال ن َّص ْم‪،‬ظال َّو ِإ ہل َّم ْن ُب ِصث ؟ظال ِإليْؽ ‪،‬ظال‬
‫ُ َّ َّ َّ ْ ُ‬ ‫ُ ُ َّ‬ ‫َّ َّ ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ ُ َّٰ َّ‬
‫اذ َّود أنؽ َّد ِط ْي ري ا ْ َّْح ُؼ ‪،‬ظال ِإ َّّنا ُی ْب َّصث ِلع ِ ٰل ظ ْوم ِمثْل ُو ْم طز ِحؽ الـ َّـم ِلؽ‬
‫َّ َّ‬
‫َّ ِوا َّم َّر ل ٗي ِبذْی (‪(.)۲۲۴‬اًلبذيوی) ِ‬
‫َّ‬
‫ْ َّ ْ‬
‫الس ْو ِر ِإ َّل الظل ِب‬ ‫َّت َّر َّؽ َّر ُج رل ا َّٰلن ِبيْ َّذ َّط ِظيْ َّل ل ٗي ِ ََّل َّت َّرع ْ َّت ٗي َّو ُھ َّو َّر ُد ْو ُل ٰ ُ ُ‬
‫اس‪.‬‬ ‫الر‬‫اْل ْوػ َّط َّي ْذ َّھ ُب إ َّل َّٰ‬ ‫الر ُد ْو ُل ُی ْب َّص ُث إ َّل ْ َّ‬ ‫ال َّو َّلع َّٰن ٗي ب ْى َّس َّٰ‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫طظ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫(الَشیِب) ِ‬
‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّٰ ْ َّ ر َّ َّ َّ ُ ْ ٗ َّ ْ َّ ْ‬
‫ض ِۃ الـ َّ ِـُم ُم ْو ِن ِ ُِب ْص ِج َّزۃ طظال ِإ ِ ِْن ا ْس َّر ُح‬ ‫ِ(‪ )۲۲۵‬تنبا ِاندان طسالبوہ َِب‬
‫ً‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ُ‬ ‫ْ َّ ُ‬ ‫ً‬ ‫َّ ُ‬
‫لع ْم َّح َّراۃ ِِف الـ َّـُم ِء ط َّتذ ْو ُب ‪،‬ظال ْوا َّر ِز ْي َّنا طا ْخ َّر َّج َّح َّراۃ ِم ْن َّج ْي ِب ٖي َّو‬
‫َّ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬ ‫َّ ر ُ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ْ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ُ ہ‬
‫ت طظال ْوا ھ ِذ ٖہ ِحيْلً ن َّ ْص ِسيْؽ َّح َّراۃ ِم ْن ِص ْن ِدنا َّو َّد ْص َّوا‬ ‫سرحوا ِف الــُمء طذاب‬
‫َّ ُ ْ ُ َِّ َّ َّ َّ ِ ْ ُ ْ َّ َّ ٰ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ُ َّ َّ َّ ً ْ ُ ْ َّ َّْ‬
‫ِس طلم‬ ‫ت ِذوب طظال لدتم اجل ِمن ِط ْرصون ‪،‬وًل أنا اصشم عرامً ِمن مو ہ‬
‫َّ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ ُ‬ ‫َّ ُ ْ ْ َّ ْ ُ ُ ْ ہ َّ َّ َّ‬
‫ِس َل ْ ا ْرض ِ َِّبا تط َّصل ٗي ِب َّص َّراؽ َّح ٰ ہت ا ْص ِس َّيؽ ص ًرا ِم ْن‬ ‫یظل ِطرصون ِلــمو‬
‫ْ ْ َّ ْ َّ ْ َّ ُ ْ َّ ً َّ َّ َّ ْ َّ ُ ْ ُ َّ َّ َّ َّٗ‬
‫جازہ ‪( .‬اًلبذيوی) ِ‬ ‫ِصن ِدی َتصلوا َصبانا طز ِحؽ الــُممون وا ِ‬

‫‪213‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ُ َّ َّ ر‬ ‫ُ َّ َّ‬
‫ات‪6‬ۺعمجۺؤمثنۺاسملۺ‪،‬ےفیطل‪،‬وادحۺطعاھ ًِ(امدہ ۺطعي‪،‬حیحص)۔ۺ‬ ‫لحۺاغلت‪ 6‬طعاھ ر ِ‬
‫َّ‬
‫ُیذ ِٰم ُ ِر‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺٓانیتس َّۺڑچاھات ۺےہ(لیعفت)(امدہ ۺرمش‪،‬حیحص)۔‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ ُ‬ ‫َّ ٓ ُ‬
‫اًل ْر َّد ِ‬
‫ان‪ٓ6‬انیتس ۺ‪،‬وادح ۺا ٰ ُلر ْد ِن(امدہ ئۺردؿ ۺحیحص)۔ ۺت َّن ٰب ِأ‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاسۺ‬
‫َّ ُ‬
‫ب‪6‬اضمرعۺرعموػۺوادحۺؤمثنۺ‬ ‫ےنۺوبنتۺاکۺدوعیۺایکۺ(لعفت)(امدہۺب‪،‬زومہزۺالؾ)۔ۺتذ ْو ُ ِ‬
‫ُ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اب(ؿ)ذ ْو ًبا ۺانلھگ‪،‬انلھگپ(امدہ ۺذوب‪،‬اوجػ ۺواوی) ۺ۔ ۺَ ْص َّبان‬ ‫اغبئ ۺوہ ۺلھگپ ۺاجےئ ۺ ی ۺ‪،‬ذ َّ ِ‬
‫َّ‬
‫ی(امدہۺتعت‪،‬حیحص)۔ۺ‬‫افلۺونؿۺزادیاتؿ‪ ،‬ریۺرصنػ‪6‬اسپنۺ‪،‬عمجۺرسکمۺَ َّص ِاب ْ ُ ِ‬

‫اسوتاںۺاببۺوفیطلںۺےکۺایبؿۺںیم‬
‫(‪)۲۲۰‬رتہمج‪6‬۔ۺاکیۺلقعۺدنمےنۺیسکۺےبۺووقػۺوکرھتپۺرپۺےھٹیبۺوہےئۺداھکیۺوتۺاہک‪،‬ۺ‬
‫تشت‬
‫اکیۺرھتپۺدورسےۺرھتپۺرپۺاھٹیۺےہۺ۔(ا ھی)‬
‫(‪)۲۲۱‬ۺاکیۺٓادیمۺےنۺیسکۺیفسلفۺوکۺداھکیۺہکۺوہۺاکیۺوبڑےھۺٓادیمۺوکۺادبۺاھکسۺراہۺےہۺوتۺ‬
‫اسۺےنۺاہک‪ٓ،‬اپۺایکۺرکۺرےہۺںیہ؟اسۺےنۺوجابۺدایۺ‪،‬اکیۺیشبحۺوکۺالہنۺراہۺوہںۺاشدیۺہک ۺہیۺوگراۺ‬
‫م‬
‫وہۺاجےۺ۔( سیعصیۺ)‬
‫(‪)۲۲۲‬احرجیۺےنۺاکیۺڈارٹکۺیکۺوجہ ۺرکےتۺوہےئ ۺۺاہک‪ )۱(6‬ۺوہ ۺاتلچۺےہۺاسۺاحؽ ۺںیمۺ‬
‫ہکۺرضحتۺزعرالیئۺہیلعۺاالسلؾۺاسۺےکۺےھچیپۺوہےتۺںیہۺ‪،‬وہۺروحۺاکنےنلۺےکۺےیلۺٓاصنینوںۺوکۺ‬
‫ڑچاھےئۺوہےئۺںیہۺ۔‬
‫ۺدوعیۺ‬
‫(‪)۲۲۳‬ۺایبؿۺایکایگۺےہۺہکۺاکیۺصخشۺےنۺیسکۺابداشہۺےکۺزامےنۺںیمۺوبنتۺاک ٰ‬
‫ایکۺ‪،‬ۺبجۺوہۺابداشہۺےکۺاسےنمۺٓاایۺوتۺابداشہۺےنۺاسۺےسۺاہکۺ‪،‬ۺایکۺوتۺیبنۺےہ؟ۺاسۺےنۺاہک‪،‬ۺ’’اہں‘‘‬
‫ابداشہ ۺےن ۺاہک‪،‬مت ۺسک ۺیک ۺرطػ ۺےجیھب ۺےئگوہ؟ ۺاس ۺےن ۺاہک ۺٓاپ ۺیک ۺرطػ‪ ،‬ۺابداشہ ۺےن ۺاہک‪ ،‬ۺںیمۺ‬
‫وگایہ ۺداتی ۺوہں ۺہک ۺمت ۺاکی ۺدب ۺزابؿ ۺےب ۺووقػ ۺوہ‪ ،‬ۺاس ۺےن ۺاہک ۺےب ۺکش ۺرہ ۺوقؾ ۺیک ۺرطػ ۺاںیہنۺ‬
‫اسیج ۺٓادیم ۺاجیھب ۺاجات ۺےہ‪،‬اس ۺرپ ۺابداشہ ۺسنہ ۺ ۺڑپا ۺاور ۺاےس ۺھچک ۺ(وطبر ۺااعنؾ) ۺدےنی ۺاک ۺ مک ۺدای۔ۺ‬
‫صت‬
‫(ا ھی)‬

‫‪214‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫(‪ )۲۲۴‬ۺاکی ۺٓادیم ۺےن ۺرشاب ۺینیپ ۺوھچڑ ۺدی‪ ،‬ۺاس ۺےس ۺاہک ۺایگ ۺہک ۺمت ۺےن ۺاےس ۺویکںۺ‬
‫وھچڑۺدای؟ۺاحالہکنۺہیۺدؽۺیکۺرطػۺوخیشۺاکۺربمیپۺےہ‪،‬ۺاسۺےنۺاہکۺاورۺنکیلۺہیۺتہبۺرباۺربمیپۺےہ‪،‬ۺ‬
‫اجیھبۺاجاتۺےہۺٹیپۺیکۺرطػۺےسۺاورۺرسۺیکۺرطػۺالچۺاجاتۺےہ۔ۺ(رشیشی)‬
‫اکیۺٓادیمۺےنۺوبنتۺاکۺدوعی ۺایکۺ‪،‬ۺولوگںۺےنۺاسۺےسہفیلخۺامومؿۺیکۺ‬ ‫ٰ‬ ‫(‪ )۲۲۵‬ۺ‬
‫وموجد یۺںیمۺزجعمہۺبلطۺایکۺ‪،‬ۺاسۺےنۺاہکۺ‪،‬ۺںیمۺمتۺولوگںۺےکۺاسےنمۺاپینۺںیمۺرکنکیۺڈااتلۺوہںۺوہۺ‬
‫لھگۺاجےئۺ ی‪،‬ۺولوگںۺےنۺاہکۺںیمہۺوبقؽۺےہۺ‪،‬اسۺرپۺاسۺےنۺاینپۺبیجۺےسۺاکیۺرکنکیۺاکنیلۺ‬
‫اور ۺاپین ۺںیم ۺڈاؽ ۺدای ۺوت ۺوہ ۺلھگ ۺیئگ‪ ،‬ۺولوگں ۺےن ۺاہک ۺہی ۺوکیئ ۺاچؽ ۺےہ‪ ،‬ۺمہ ۺںیھمت ۺاےنپ ۺاپس ۺےسۺ‬
‫رکنکی ۺدےتی ۺںیہ ۺاےس ۺاپین ۺںیم ۺڈاول ۺوہ ۺےلھگ ۺ(وت ۺمہ ۺمیلست ۺرکںی ۺےگ) ۺاس ۺےن ۺاہک ۺ‪ ،‬ۺہن ۺمت ۺولگۺ‬
‫رفوعؿۺےسۺڑبےۺوہۺاورہن ۺںیمۺرکاتمۺںیمۺۺومٰیسۺہیلعۺاالسلؾۺےسۺڑباۺوہں‪،‬ۺرفوعؿۺےنۺومٰیسۺ‬
‫(ہیلعۺاالسلؾ)ۺےسۺںیہنۺاہکۺاھت ۺہک ۺںیمۺاےسۺمیلست ۺںیہن ۺرکوںۺاگۺوج ۺٓاپ ۺالیھٹ ۺےسۺرکۺرےہۺںیہۺ‬
‫اہیںۺکتۺہک ۺںیمۺٓاپۺوک ۺاےنپۺاپس ۺےسۺالیھٹۺدوں ۺٓاپۺاےسۺاژداہۺ(اسپن)ۺانبںیئۺ(ارگۺٓاپۺ‬
‫ااسیۺرکںیۺےگۺوتۺںیمۺٓاپۺوکۺیبنۺامونںۺاگ)ۺوتۺ(ہیۺابتۺنسۺرک)ۺامومؿۺسنہۺڑپاۺاورۺااعنؾۺےسۺونازا۔ۺ‬
‫صت‬
‫(ا ھی)‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ُ ر ُ َّٰ ً َّ َّٰ‬
‫ِض َّح ٰہت ا َِّت ِإ َّل ال َّـم ْد ِج ِد‬ ‫الد َّر ِاھم َّو َّم ہ‬
‫ِ‬ ‫ِ(‪ْ )۲۲۶‬سؼ رجل ِصۃ ِمن‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّط َّد َّخ َّل ُی َّر ٰٔب َّط َّظ َّر َّء ْاًل َّم ُ‬
‫ک َیا ُم ِوسی وعان ِا ْد ُم ِاًل ْص َّر ْ‬
‫اِب‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ن‬ ‫ی‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫م‬ ‫ی‬
‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ک‬
‫َ‬ ‫ِ‬
‫ل‬ ‫ِ‬ ‫ت‬ ‫ا‬‫م‬‫َ‬ ‫و‬
‫َ‬ ‫ام‬ ‫ِ‬
‫ِ‬ ‫ً‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ ِ َّٰ َّ َّٰ َّ َّ ر ُ َّٰ َّ َّ ٰ ُ َّٰ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫ار با ‪( .‬الظليویب) ِ‬ ‫احر ‪،‬ث رمی الصۃ وخرج ھ ِ ِ‬ ‫طظال ًل ذؽ أنؽ د ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ‬
‫اح ِب خيْ ِل ٖي ظ ِ ٰد ْم ِ ِْل الط َّر َّس‬ ‫ِ‬ ‫ِ(‪ )۲۲۷‬ظال َّب ْصض الـ ُـمل ْو ِؽ ِل َّر‬
‫َّ َّٰ َّ‬ ‫ْ َّ‬ ‫َّ ُ ْ ُ َّ َّ ُ ْ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫ْ َّ‬
‫اًلبْ َّي َّض طظال ل ٗي َّو ِز یْ ُر ٗہ ا ٰی َّواالـ َّـم ِلؽ ًل تظ ِل الط َّر َّس اًلبْ َّي َّض ط ِإن ٗي صيْ رب‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫ُ ٰ ُ َّ ْ َّ ْ ُ ُ ْ َّ ہ َّٰ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّٰ ُ ْ َّ َّٰ‬
‫ض الس َّص ُام طظال‬ ‫اًلذ َّو َّب ط ْلُم اح ِ‬ ‫َِیل ِبويب ًِ الــملو ِؽ ول ِعن الطرس ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َّ ْ‬ ‫ٰ َّ َّ ٰ َّٰ‬
‫الر ْح َّن اًلذ َّو َّب طظال ال َّو ِز یْ ُر ظ ْل َّما ِذ ْى َّت ط َُّم ِ ِْل‬ ‫الدُم ِط ظ ِد ِم‬ ‫اح ِب ِ‬ ‫ِل َّرَّ ِ‬
‫ْ ر ْ َّ ْ ْ َّ‬
‫ِ‬ ‫(اًلبذيوی)‬ ‫‪.‬‬ ‫ؽ‬ ‫ِحيلً ِف تظوْی‬
‫َّٰ‬ ‫ِ ِ ِ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ُ ہ َّ ُ َّ ْ َّ ُ َّ َّ ً َّ َّ َّ َّ ٗ َّ ْ َّ ُ َّ‬
‫اّلل ِإًَّل‬‫ِ(‪ )۲۲۸‬ن َّشر ًا َّذص َّب ِإ َّل ر َّ َّجل ی َّصمل سبظا طظال ل ہي ا َّد ِأ َّلؽ ب ِ‬
‫ال ِ َّل َّص َّٰل ٗي أنْ‬ ‫َّ‬
‫الر ُج ُل َّما َّم ْص ہین ذ ِلؽ ظ‬ ‫ال ل ٗي َّٰ‬ ‫َّ‬
‫َّم ِاز ْد َّت ِ ِْف َّد َّص ِت ٖي س ْوظا ا ْو س ْوظ ْ ِی طظ‬
‫ْی ‪( .‬الَشیِب) ِ‬ ‫ُی ْود َّي إ َّ َّٰل َّی ْو ًما ِطيْي َّذ ْ ر‬
‫ٖ‬ ‫ِ ِ‬

‫‪215‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ َّ َّ ْ ُ ْ َّ ْ ُ ْ ُ َّٰ‬
‫َّ‬
‫اِن ذ ِاص ًرا ِص ۂب ِز ِ ٰی‬
‫َّ‬ ‫الذيْخ الْ ِع ْر َّم ِ ْ‬ ‫ِ(‪ )۲۲۹‬عان ذيخ الــمصروػ ِب‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫ْ ُ َّ َّ َّ ْ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ ْ َّ ْ‬
‫ر َّن ُع اًلع َّح َّال َّ َّو َّی ِبيْ ُع السا ِل ِب ْ َّی طاذ ہَتی ِمنْ ٗي‬ ‫الطظر ِاء ص ِلي ِل الصين ِی وعان ی‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ر‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّا َّح رد َّی ْو ًما ُع ْح ًّل بد ْر َّھم َّو َّر َّ‬
‫ي أن ص ْيَّ َّن ٗي ص ِ َّليْلً طا ْصس ٗاہ ِد ْر َّمھ ْ ِی‬ ‫أی الـ ُـمذَت ْ‬ ‫ِ‬
‫یزا ُع ْح ًّل َّو َّع ٰحلْ‬ ‫َّ َّ َّ ہ َّ َّ َّ ُ ُ ِ ْ َّ َّ ہ َّ ْ َّ َّ ُ َّ َّ ِ ْ َّ ْ ْ َّ ً‬
‫ِ‬ ‫ؽ وھذااًلخر لؽ ِاذ َِتی ِي أنت أ‬ ‫وظال ھذا َثن عح ِ ِل‬
‫َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّٰ ْ ُ ہ َّ‬
‫صينيؽ طادتحدن الذيخ ذ ِلؽ ‪( .‬ابن سظسظی) ِ‬
‫َّ‬ ‫ن َّغۃٌ‪6‬یلیھت ۺ‪،‬عمج ۺ ُ َّ‬ ‫لح ۺاغلت‪ُ 6‬‬
‫اح ر ِر‪6‬ۺ‬ ‫ِص ر ِر(امدہ ۺرصر‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ ۺد ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ ُ‬
‫ط(امدہ ۺطمس‪ ،‬ۺحیحص) ۺ۔‬ ‫ط‪ 6‬ۺدرتس ۺوخاؿ ۺ‪،‬عمج ۺسُ ر ِ‬ ‫اجدورگ‪،‬عمج ۺ َّد َّح َّر رِۃ(امدہ ۺرحس‪،‬حیحص)۔ ۺا ِٰلد َُّم ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ر‬
‫اؼ(امدہ ۺقبط ۺ‪،‬حیحص)‬ ‫ؼ‪6‬رتشطی‪،‬عمج ۺا ْس َّب ر ِ‬ ‫ن‪6‬ٹیلپ‪،‬عمج ۺ ُر ُح ْو ِن(امدہ ۺنحص‪،‬حیحص)۔ ۺس َّب ر ِ‬ ‫َّر ْح ر ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ر‬
‫اؼ ۺ(امدہ ۺوطؼ ۺ‪،‬اوجػۺ‬ ‫۔ ۺ َّد َّص ًِ‪ 6‬ۺاشکد ی ۺ(امدہ ۺوعس‪،‬اثمؽ ۺواوی)۔س ْو رؼ ‪6‬ریھگا‪،‬عمج ۺا ْس َّو ر ِ‬
‫َّ‬ ‫ل‪6‬ۺرسہم‪،‬عمجۺع َّح ر‬ ‫ُ‬
‫ال (امدہۺلحک‪،‬حیحص)۔ع ِٰح ْل ‪6‬لعفۺارمۺوادحۺاحرضۺمتۺرسہمۺاگلؤۺ‬ ‫ِ‬ ‫واوی)۔ۺع ْح ر ِ‬
‫(لیعفت)۔‬
‫(‪ )۲۲۶‬رتہمج‪6‬۔ۺاکیۺصخشۺےنۺدرومہںۺیکۺاکیۺیلیھتۺرچایئۺاورۺلچۺدایاہیںۺکتۺ‬
‫موِس‘‘ (اے ۺومٰیسۺ‬ ‫ہِ‬ ‫ہک ۺوہ ۺدجسم ۺںیم ۺٓاای ۺاور ۺامنز ۺڑپےنھ ۺاگل‪ ،‬ۺاامؾ ۺےن’’ٌوما تلؽ بيمينؽ یا‬
‫ن‬
‫مھارےۺاہھتۺںیمۺایکۺےہ؟) ۺیکۺرقاتۺیک‪،‬ۺاورۺومٰیسۺاس ۺارعایب ۺ(دبو)ۺاکۺانؾۺاھتۺ‪،‬ۺاسۺےنۺاہکۺ‪،‬ۺ‬
‫وکیئۺکشۺںیہنۺالبۺہبشۺ(اےۺاامؾ)ۺوتۺاجدوۺرگۺےہۺرھپۺیلیھتۺکنیھپۺدیۺاورۺاھبگۺ‪،‬الکۺ۔ۺ(ویلقیب)‬
‫(‪ )۲۲۷‬ۺاکی ۺابداشہ ۺےن ۺاےنپ ۺوھگڑوں ۺیک ۺدھکی ۺاھبؽ ۺرکےن ۺواےل ۺےس ۺاہک‪ ،‬ۺریمےۺ‬
‫اپس ۺاکی ۺدیفس ۺوھگڑا ۺالؤ‪،‬اس ۺرپ ۺاس ۺےک ۺوزری ۺےن ۺاس ۺےس ۺاہک ۺ‪ ،‬ۺابداشہ ۺالستم! ۺٓاپ ۺدیفسۺ‬
‫وھگڑاۺہنۺرفامںیئۺاۺسۺےیلۺہکۺہیۺبیعۺےہۺوجۺابداشوہںۺےکۺربعۺوۺددبہبۺوکۺرجموحۺرکاتۺےہ۔ۺہکلبۺ‬
‫ابہش(ایسیہۺاملئۺدیفس)ۺوھگڑاۺۺرفامںیئ‪،‬ۺ‪،‬ۺرھپۺ(اکیۺدؿ)ۺاھکانۺشیپۺایکۺایگۺوتۺدرتسوخاؿۺےکۺذہمۺ‬
‫دار ۺےس ۺابداشہ ۺےن ۺاہک ۺ‪ ،‬ۺابہش ۺٹیلپ ۺالؤ‪ ،‬ۺاس ۺرپ ۺوزری ۺےن ۺاہک ۺ‪ ،‬ۺٓاپ ۺوج ۺاچںیہ ۺرفامںیئ ۺ‪ ،‬ۺٓاپ ۺوکۺ‬
‫تشت‬
‫درتسۺرکےنۺیکۺریمےۺاپسۺوکیئۺدتریبۺںیہنۺےہ۔ۺۺ(ا ھی)ۺ‬
‫(‪)۲۲۸‬ۺابعشۺےنۺاکیۺصخشۺوکۺرتشطیۺانبےتۺداھکیۺوتۺاسۺےسۺاہکۺ‪،‬ۺںیمۺےھجتۺاہللۺاکۺ‬
‫واہطسۺدےۺرکۺۺوساؽۺرکاتۺوہںۺہکۺمتۺاس ۺیکۺوچڑایئۺںیمۺاکیۺریھگاۺایۺدوۺریھگاۺڑباھۺدوۺ‪،‬ۺاسۺرپۺاسۺ‬
‫رمدۺےنۺاہک ۺۺاسۺاکۺک بلۺایکۺےہۺ؟ۺابعشۺےنۺاہکۺاشدیۺیسکۺدؿۺاسۺںیمۺوکیئۺزیچۺرھکۺرکۺےھجمہفحتۺ‬
‫دایۺاجےئ۔ۺ(رشیشی)‬
‫‪216‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫(‪)۲۲۹‬ۺاکیۺزبرگۺوجۺخیشۺرکامین ۺےس ۺوہشمر ۺےھتۺاشرع ۺےھتۺۺاورۺاتحموجںۺےک ۺسیھبۺ‬
‫ںیم ۺرےتہ ۺےھت‪،‬اؿ ۺیک ۺدوونں ۺٓاوھکنں ۺںیم ۺفیلکت ۺریتہ ۺیھت‪ ،‬ۺرسہم ۺانبےت ۺاور ۺرفامشئ ۺرکےنۺ‬
‫واولںۺ وکۺےتچیبۺےھت‪،‬ۺاکیۺدؿۺیسکۺصخشۺےنۺاؿۺےسۺاکیۺدرمہۺاکۺرسہمۺرخدیاۺاورۺرخدیےنۺواےلۺ‬
‫ےن ۺداھکی ۺہک ۺاؿ ۺیک ۺٓاھکن ۺںیم ۺفیلکت ۺےہ ۺوت ۺاس ۺےن ۺاںیہن ۺدو ۺدرمہ ۺدےی ۺاور ۺاہک ۺہک ۺہی ۺاکی ۺدرمہۺ‬
‫ٓاپ ۺےک ۺرسےم ۺیک ۺتمیق ۺےہ ۺاور ۺدورسا ۺدرمہ ۺٓاپ ۺےک ۺےیل ۺےہ ۺاس ۺےس ۺٓاپ ۺیھب ۺرسہم ۺرخدیۺ‬
‫ںیلۺاورۺاینپۺدوونںۺٓاوھکنںۺںیمۺرسہمۺاگلںیئۺوتۺاؿۺزبرگۺےنۺاسۺابتۺوکۺتہبۺدنسپۺایکۺ۔ۺ(انبۺ‬
‫طق‬
‫غقی)‬
‫َّ ْ َّ َّٰ ُ َّٰ ُ‬
‫اج َّوالذيْ ِ‬
‫خ َّ ِ‬ ‫اْلج‬
‫ْ َّٰ َّٰ َّ ٰ ُ َّ َّ َّ َّ‬
‫ص َّػَّ صنْ ٗي‬ ‫ط‬ ‫ہ‬ ‫ْن‬ ‫لت‬ ‫ل‬ ‫ام‬ ‫ی‬ ‫اًل‬ ‫ض‬ ‫ْ‬
‫ص‬ ‫ب‬ ‫اج َّخ َّر َّج ِف َّ‬ ‫اْل َّٰج َّ‬ ‫ِ(‪ُ )۲۳۰‬حع َّي َّأ َّٰن ْ َّ‬
‫َّ َّ ِ ِ ِ‬ ‫َّ ِ‬ ‫َّ َّ َّ ً ِ‬ ‫ِ‬
‫ال َّل ٗي م ْن َّأیْ َّن أنْتَّ‬ ‫َّ‬
‫ظ‬ ‫ط‬ ‫ل‬ ‫ج‬‫ْ‬ ‫ص‬ ‫ِن‬‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ب‬ ‫ن‬ ‫ْ‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫خ‬ ‫ْ‬ ‫ي‬ ‫ذ‬ ‫یق‬ ‫ہ‬ ‫ّل‬ ‫ط‬ ‫ي‬ ‫د‬
‫ْ‬
‫ط‬ ‫ن‬ ‫َّا ْر َّح َّاب ٗي َّوانْ َّط َّر َّد ب َّ‬
‫ِ‬
‫َّ َّ َّ ُ ُ ِ ُ َّٰ ْ َّ َّ َّ ُ‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬
‫َّ ُ َّ َّ ِ ہ ْ َّ‬
‫ِش رار‬ ‫ال ُع ٰل ُو ْم َّا ْ َّ‬ ‫َّیاذ ْيخ ! ظال ِم ْن ھ ِذ ِہ الظ ْر َّی ًِ ظال م َّارأیع ْم َِب ِع ِام ال ِبّل ِد ظ‬
‫ْ َّ َّ َّ َّ ہ َّ‬ ‫َّ ُ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َّ ْ ُ ْ َّ َّٰ‬
‫اْل ٰجاج ظال ھذا‬ ‫الن َّاس َّوَی َّت ِل ُد ْون ا ْم َّوال ُو ْم ظال َّو َّما ظ ْولؽ ِِف‬ ‫یش ِلمون‬
‫ِ ْ َّ َّ َّ َّ‬ ‫ْ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ ہ ہ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ْ‬
‫ا َّّب ُس الع ِ ٰل َّد ٰو َّد اّلل َّو ْج َّو ٗي َّو َّو ْج َّي َّم ِن َّادتصملي صٔب ھ َّ ِذ ِہ ال ِبّل ِد َّطظال‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ ْ َّ َّٰ ُ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫ْ َّ َّٰ ُ َّ‬
‫اج ظال أنا ِط َّداؽ َّوأنْ َّت‬ ‫اّلل ‪،‬ظال أنااْلج‬ ‫ِ‬ ‫اج ت ْص َّ ِر ُػ َّم ْن انا ؟ظ َّال ًل َّو‬ ‫اْلج ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫َّت ْصر ُػ َّم ْن أنا ظال ًل‪،‬ظال أنا ز یْد بْ ُن ص ِامر ِمْن ْون َّبِن ص ْجل ا ْ َّ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ِصع ع ٰل َّی ْوم‬ ‫َّ َّ ِ‬ ‫َّٰ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ‬ ‫ہ‬ ‫ًِ‬
‫اج َّوا َّجاز ٗہ ‪( .‬ابن ظتيبي) ِ‬ ‫ج ُ‬ ‫اْل ٰ ِ‬ ‫َّم َّٰرۃ ِ ِْف ِمث ْ ِل ھ ِذ ِہ الداص ًِ طز ِحؽ‬
‫َّ َّ ُ ُ‬
‫لح ۺاغلت‪6‬ا ٰلت ْٰن ُ ِہ‪6‬ریسو ۺرفتحی ۺےک ۺےیل ۺانلکن‪،‬دصمر ۺ(لعفت)(امدہ ۺزنہ ۺ‪،‬حیحص)۔ۺ‬
‫َّ‬ ‫َّ ْ‬
‫َی َّت ِل ُد ْو ِن‪ 6‬ۺاضمرع ۺرعموػ ۺعمج ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ُۺلٹ ۺےتیل ۺںیہ(ااعتفؽ)(امدہ ۺسلخ‪،‬حیحص)۔ۺ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ ُ‬
‫ِصع (ػ)ۺ‬ ‫ِص ِع‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادحۺملکتم ۺےھجم ۺدورہ ۺڑپات ۺےہ ۺ‪،‬ای ۺرم ی ۺوہیت ۺےہ ۺ‪،‬‬ ‫ا‬
‫َّ ْ ً‬
‫ِصصاۺرم یۺٓاان(امدہۺرصع‪،‬حیحص)۔‬

‫‪217‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اجحۺجۺنبۺویفسۺاورۺاکیۺزبرگۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۲۳۰‬رتہمج‪6‬۔ایبؿ ۺایک ۺایگ ۺےہ ۺہک ۺاجحج ۺنب ۺویفس ۺیسک ۺدؿ ۺرفتحی ۺےک ۺےیلۺ‬
‫‪،‬الک‪،‬اور ۺاےنپ ۺاسویھتں ۺوک ۺریس ۺورفتحی ۺےس ۺروک ۺدای ۺاور ۺوخد ۺاہنت ۺالچ‪(،‬ایس ۺدوراؿ)ینب ۺلجع ۺےکۺ‬
‫اکی ۺزبرگ ۺٓادیم ۺےس ۺاس ۺیک ۺالماقت ۺوہیئ ۺ‪،‬اجحج ۺےن ۺاس ۺےس ۺاہک‪،‬اے ۺزبرگ!ٓاپ ۺاہکںۺ‬
‫ےس ۺرشتفی ۺال ۺرےہ ۺںیہ؟اسۺےن ۺاہک‪،‬ایس ۺاگؤں ۺےس‪،‬اجحج ۺےنۺاہک‪،‬رہش ۺےک ۺاحومکں ۺےکۺ‬
‫ابرے ۺںیم ۺٓاپ ۺولوگں ۺیک ۺرا ے ۺایک ۺےہ ۺ؟اس ۺےن ۺاہکبس(احمک) ۺربے ۺںیہ‪،‬ولوگں ۺرپ ۺملظۺ‬
‫رکےت ۺںیہ ۺاور ۺاؿ ۺےک ۺامولں ۺوک ۺولٹ ۺےتیل ۺںیہ ۺ‪،‬اجحج ۺےن ۺاہکاور ۺاجحج ۺےک ۺابرے ۺںیم ۺٓاپ ۺیکۺ‬
‫راےئ ۺایکۺےہ؟اسۺےنۺاہکۺہی ۺبس ۺےسۺزایدہۺۺاناپکۺےہۺاہلل ۺاسۺاکۺھنم ۺاکالۺرکدےۺاورۺاسۺاکۺ‬
‫ھنم ۺیھب ۺاکال ۺرک ۺدےسج ۺےن ۺاےس ۺاس ۺدایر ۺرپ ۺاحمک ۺانبای ۺےہ ۺ‪،‬اس ۺرپ ۺاجحج ۺےن ۺاہک‪ٓ،‬اپ ۺاجےتنۺ‬
‫ںیہۺںیمۺوکؿۺوہںۺ؟اسۺےنۺاہکۺ‪،‬دخاۺیکۺمسقۺںیہن‪،‬اجحجۺےنۺاہکۺ‪،‬ںیمۺیہۺاجحۺجۺوہں‪،‬اسۺےنۺاہکۺ‬
‫ںیمۺٓاپۺرپۺرقابؿۺ‪،‬اورۺٓاپۺاجےتنۺںیہۺہکۺںیمۺوکؿۺوہں؟اجحجۺےنۺاہکںیہن‪،‬اسۺےنۺاہک‪،‬ںیمۺ‬
‫ینب ۺلجع ۺاک ۺدویاہن ۺزدی ۺنب ۺاعرم ۺوہں ۺ‪،‬رہ ۺدؿ ۺرقبی ۺایس ۺوتق ۺھجم ۺرپ ۺونجؿ ۺاک ۺدورہ ۺڑپات ۺےہ ۺ(ہیۺ‬
‫ابتۺنسۺرک)اجحجۺسنہۺڑپاۺاورۺاےس َّۺااعنؾۺدایۺ۔(انب َّۺہبیتق)‬
‫َّ‬ ‫ُ‬
‫َّ ا َّٰلر ِذيْد َّو ُم ٰد ِصي ا ُلن ُب ٰ َّو ِۃ َّ ِ‬
‫َّٰ ْ َّ َّٰ ْ َّ ُ ُ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫ض ْو ٗہ ظ ٰد َّام ا ِ َّم ْ ِْی‬ ‫صی َّر ُج رل ا ُلن ُب ٰوۃ ِِف ز َّم ِان َّالر ِذي ِد طلُم اح‬ ‫ِ(‪ِ )۲۳۱‬ا ٰد َّ‬
‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ ُ َّ‬ ‫ر َّ ُ ٰ ُ ُ‬ ‫َّ َّ َّ ُ َّ‬ ‫ْ‬
‫الـ ُـم ْو ِم ِن ْ َّی ظال ل ٗي ِل َّع ِ ٰل ن ِ ِٰب َّب ِٰي َّنً تدل ن ُب ْو َّء ِت ٖي طأ ٰي ذ ْْی ِم ْن ُ َّدًل ِئ ِلؽ ظال ِا ْدأ ْل‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫ُ ْ ُ ُٰ ُ‬ ‫َّ ُ ْ ُ َّ َّ ُ ْ ُ ْ َّ ْ َّ ہ ُ َّ ْ‬
‫ْی ھىًل ِء الـ َّـم َُّم ِليْؽ الـ ُـم َّ َّرد عل ُو ْم ِبل ْح ًی طا ْس َّرؼ‬ ‫ما ت ِر ید ‪،‬ظال ار ید أن ت ِر ِ‬
‫َّ ِ َّ ً ُ َّٰ َّ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ َّ َّ‬
‫ال َّع ْي َّػ ََّی ٰ ُل أ ْن ُا َّر ٰ َّْی ہھ ُى ًَّلء الْـ ُـم َّردَّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ‬
‫ِ‬ ‫ُ َّ ْ َّ َّ ہ ُ ِ ہ ُ َّ ِ‬ ‫ظ‬ ‫و‬ ‫ي‬ ‫أد‬ ‫ر‬ ‫ع‬ ‫ط‬ ‫ر‬ ‫ث‬ ‫ً‬‫اص‬ ‫د‬ ‫ض‬ ‫ُِ‬ ‫ر‬ ‫اًل‬ ‫ِإل‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬
‫الر ْو َّرۃ اْل َّدنً َّولع ْن ا َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ہ‬ ‫ٗ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ب ُل ْح ًی َّ‬
‫الذیْ َّن ھ ْم ِبل ْح ًي‬ ‫ء‬
‫ِ َّ ِ ِ‬‫ِ‬
‫ًل‬ ‫ى‬‫ھ‬ ‫ْی‬ ‫ُ‬ ‫ر‬ ‫ِ‬ ‫ہ‬ ‫ذ‬
‫ِِ‬ ‫ھ‬ ‫ہ‬ ‫َّ‬
‫ْی‬ ‫ض‬ ‫ا‬ ‫و‬
‫ٗ‬ ‫ْ‬ ‫ِ ُ َّ ً َّ ْ َّ ِ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّٰ ْ ُ َّ َّ َّ ٗ َّ َّ َّ‬
‫مردا ِِف ْلشً و ِاحدۃ طادتحدن الر ِذيد جوابي وصطا صني ‪(.‬ابن سظسظی) ِ‬
‫ُ َّ ُ َّٰ َّ َّ َّٰ َّ ً َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ٰ َّ‬
‫الد َُّمن ِ ِْف‬ ‫ِ(‪ِ )۲۳۲‬یظال إن ھبنظً عان یرصی ضنم اھلي طْیصی‬
‫ْ َّ ِ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ٗ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ِ ْ ٖ َّ ُ َّ َّ َّ َّ ِ َّ ْ ُُ‬
‫ل ‪،‬ط ِ ِظيل لي وَیؽ ماترنع طظال ًل ارلح‬ ‫حی الــمو ِاز ی ِ‬ ‫الْ ُ ِص ْذب َّو َّینْ ہ‬
‫ُ‬ ‫َّ ْ ِ ُ َّ َّ ْ ُ َّ َّ‬
‫َّمااط َّد َّد اّلل َّوًل اط ُدد َّما ا ْرل َّح اّلل ‪( .‬لسائػ الصرب) ِ‬

‫‪218‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ َّ َّ ْ ُ‬ ‫ر‬
‫ات(امدہ ۺنیب‪،‬اوجػ ۺاییئ)۔ ۺالـْمُم ِليؽ ‪6‬ۺ‬ ‫لح ۺاغلت‪َّ 6‬ب ِٰي َّن ًِ‪6‬دلیل‪،‬عمج ۺ َّب ِٰي َّن ر ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ْ ُ‬ ‫َّ ُ ر‬
‫ؽ(امدہ ۺکلم‪،‬حیحص)۔اْل ُ َّر ِد‪6‬ےب ۺداڑیھ ۺےک ۺوجاؿ‪،‬وادح ۺا ْم َّر رد (امدہ ۺرمد‪،‬حیحص ۺ)ۺ‬ ‫الغؾ‪،‬وادح ۺَمْل ْو ِ‬
‫ؼ‪6‬لعف ۺامیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرکۺ‬
‫َّ َّ‬ ‫ر ل‬
‫ْلي‪6‬داڑایھں‪،‬وادح ۺ ِْل ْ َّي ًِ(امدہ ۺ جی ۺ‪،‬ان ص ۺاییئ)۔ ۺا ْس َّر ِ‬ ‫۔ ًُ‬
‫َّ ر‬ ‫َّ َّ َّ ر‬
‫ان‪6‬ومیٹ‪،‬وادحۺ‬ ‫س ِ‬ ‫ِ‬ ‫اغبئ ۺاس ۺےن ۺرس ۺاکھجای ۺ(ااعفؽ)(امدہ ۺرطؼ‪،‬حیحص)۔ھ َّب ٰنظ ًِ‪6‬ےب ۺووقػ۔‬
‫َّ ْ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ ْ ْ‬ ‫َّ‬
‫اب(امدہۺػشت‪،‬حیحص)ِ۔ۺال َّـم َّو ِاز یْ ُل‬ ‫ب‪6‬زبسۺاھگس‪،‬عمجۺا ْصذ ر ِ‬ ‫ی(امدہۺنمس‪،‬حیحص)۔ال ُصذ ُ ِ‬ ‫ِس ْ ر ِ‬
‫ل(امدہۺھڑؽ‪،‬حیحص)۔‬ ‫‪6‬امسۺوعفمؽ‪،‬الرغۺ‪،‬وادحۺ َّم ْو ُز ْو ر ِ‬

‫امومؿۺردیشۺاورۺوبنتۺےکۺدوعدیارۺاکۺواہعق‬
‫(‪ )۲۳۱‬رتہمج‪6‬۔ا ئکی ۺٓادیم ۺےن ۺامومؿ ۺردیش ۺےک ۺزامےن ۺںیم ۺوبنت ۺاک ٰ‬
‫ۺدوعی ۺایک ۺ‪،‬ۺ‬
‫بج ۺولوگں ۺےن ۺاےس ۺاریم ۺالمونینم ۺےک ۺاسےنم ۺشیپ ۺایک ۺوت ۺاوہنں ۺےن ۺاس ۺےس ۺاہک ۺہک ۺرہ ۺیبن ۺاکۺ‬
‫وکیئۺہنۺوکیئۺزجعمہۺوہاتۺےہ‪،‬ۺوجۺاسۺیک ۺوبنتۺرپۺدالتلۺرکاتۺےہ‪،‬ۺٓاپۺےک ۺزجعماتۺںیمۺےسوکؿۺ‬
‫یس ۺزیچ ۺےہ؟ ۺاس ۺےن ۺاہک ۺٓاپ ۺوج ۺاچںیہ ۺوساؽ ۺرکںی ۺ‪ ،‬ۺامومؿ ۺردیش ۺےن ۺاہک‪ ،‬ۺںیم ۺاچاتہ ۺوہں ۺہک ۺہیۺ‬
‫بسۺےبۺداڑیھۺواےلۺالغؾۺداڑیھۺواےلۺوہۺاجںیئ‪،‬ۺاسۺرپۺاسۺےنۺھچکۺدریۺکتۺرسۺاکھجۺایل‪،‬ۺرھپۺ‬
‫اےنپۺرسۺوکۺااھٹای‪،‬ۺاورۺاہک‪،‬ۺےسیکۺاجزئۺوہاگ‪،‬ۺہیۺہکۺںیمۺۺاؿۺےبۺداڑیھۺواولںۺوکۺداڑیھۺواالۺرکۺدوںۺاورۺ‬
‫اؿ ۺیک ۺایھچ ۺوصروتں ۺوک ۺدبؽ ۺدوں‪ ،‬ۺنکیل ۺاؿ ۺولوگں ۺوک ۺوج ۺداڑیھ ۺواےل ۺںیہ ۺوھتڑی ۺدری ۺںیم ۺےبۺ‬
‫داڑیھ ۺواال ۺانب ۺاتکس ۺوہں‪ ،‬ۺامومؿ ۺردیش ۺوک ۺاس ۺاک ۺوجاب ۺدنسپ ۺٓاای ۺاور ۺاےس ۺاعمػ ۺرک ۺدای ۺ۔ ۺ(انبۺ‬
‫طق‬
‫غقی)‬
‫(‪)۲۳۲‬ۺایبؿۺایکۺاجاتۺےہۺہکۺاکیۺےبۺووقػۺاےنپۺرھگۺواولںۺیکۺرکبایںۺرچاایۺرکاتۺاھتۺ‬
‫‪،‬وت ۺومیٹ ۺرکبویں ۺوک ۺزبس ۺاھگس ۺوایل ۺہگج ۺںیم ۺرچاات ۺاھت ۺاور ۺ ۺدیلب ۺرکبویں ۺوک ۺدور ۺراتھک ۺاھت ۺ‪ ،‬ۺاس ۺرپ ۺاسۺ‬
‫ےسۺاہکۺایگۺ‪،‬ۺاہمتراۺرباۺوہۺ‪،‬ۺہیۺمتۺایکۺرکۺےتۺوہ؟ۺاسۺےنۺاہکۺ‪،‬ۺاہللۺاعتٰیلۺےنۺےسجۺرخابۺرکۺدایۺےہۺںیمۺ‬
‫اےس ۺااھچ ۺںیہن ۺرکوںۺاگ ۺاور ۺےسج ۺاہلل ۺےن ۺااھچ ۺرک ۺدای ۺےہ ۺںیم ۺاےسۺرخاب ۺںیہن ۺرکوں ۺاگ۔ۺ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫(اطلفئۺارعلب)‬
‫اْل َّنيْ ِ ِد ِ‬
‫ِالِـْ ُ ِم ْص َّتر ُم َّوابْ ُن ُ‬
‫ِ ِ‬

‫‪219‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ َّ ْ ُ ْ َّ ُ َّ َّ ُ َّ ٰ ْ ْ ُ َّ ْ ْ ْ َّ ْ َّ َّ َّ‬
‫ِ(‪ )۲۳۳‬عان الــمصت ِرم یأنس ِبص ِ ِٔب ب ِن اْلني ِد ِاًلدع ِاِف وعان‬
‫َّ َّ ْ َّ‬
‫اْل ِدیْ ِث َّطظال ال ـ ُْم ْص َّت ِر ُم ِ ِإلبْ ِن ْٰحاد ِاذھ ْب ِإ ہل ِابْ ِ َّن‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫الر ْو َّرۃ َّو ْ َّ‬ ‫ُٰ‬
‫ب‬ ‫َّصجيْ َّ‬
‫ِ‬
‫ْ ُ ِ َّ ْ َّ ُ ْ َّ ٗ َّ َّ َّ َّٰ ُ ُ َّ َّ ْ َّ َّ ٗ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ َّ َّٰ ُ َّ َّ َّ َّ ْ ْ ُ ْ ْ َّ َّ ٰ‬
‫ی ط ِإن‬ ‫اْلني ِد وظل لي یتويأ ِلّی ِامل ِِن طأتاہ طظ ُال لي تويأ ِلــمزامل ًِ ا ِم ِْیالــمو ِم ِن ِ‬
‫ي‬ ‫ال َّع ْي َّػ َّا َّت َّو َّٰيأ َّل َّوا ُ‪،‬ا ِريْ ُب َّر ًأدا َّض ْ َّْی َّر ِأِس َّا ْذَت ْ‬
‫َّ‬ ‫ُ َّ َّ َّ َّ ْ ُ َّ َّ َّ ْ َّ ر َّ َّ َّ‬
‫مزاملً اْللط ِاء عبْیۃ طظ‬
‫ْ َّ ً َّ ْ َّ ْ َّ ْ ِ َّ َّ ْ ُ َّ َّٰ ُ ُ ْ ُ َّ َّ ْ َّ ُ ْ َّ ْ َّ ُ َّ ِ ََّّ‬
‫ِْليً ضْی ِْليِ َِّت ‪،‬ظال ِابن ْحاد ِشوسوا ا ًِلمتاع ِباْل ِدی ِث َّوال ـْمذاعر ِۃ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ ُ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ْ‬
‫َّوالـ ُـم َّن َّاد َّم ًِ َّوأ ِْن ًل ت ْب ُر َّؼ َّوًل ت ْد ُصَّ َّل َّوًل ُْخط َّوًل ت َّن ْح َّن َّح َّوأ ْن ت َّتظ ٰد َّم ِِف‬
‫َّ َّ ْ ہ َّ‬ ‫ْ ُٰ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َّ ً َّ َّ‬ ‫ْ ُ‬
‫ال ٰ ُرع ْو ِب ِاذطاظا صل ْي ِي ِم َّن الـ َّـميْ ِل َّوأ ْن َّی َّتظ ٰد َّمؽ ِ ِْف ال ُْن ْو ِل ط َّم ہت َل ْ َّیط َّص ْل ھذا‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫ْ َّ َّ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ْ ُ َّ ُ َّ َّ ْ َّ َّ ُ َّٰ َّٰ‬
‫اص ا ٰلتيی َّی ِْص ِدل ِب َّوا َّالظ ٰبً َّو ِاح ًدا طظال ِ ِإلبْ ِن ْٰحاد‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫الـمص ِادل عان ِمثظلً الر‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َّ َّ‬ ‫ْ َّ‬
‫ِاذھ ْب َّوظ ْل ل ٗي ًل ُی َّز ِاملؽ ِاًل َّم ْن عان د ِ ٰ ُِن األ ْر ِل ط َّر َّج َّع ِإ َّل َّالـ ُْم ْص َّت ِر ِم‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ ْ َّ َّ ٗ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّ َّ‬
‫ال َّیا َّص ِ ٰ ُل !ابْ َّص ُث ِإل ْي َّؽ ِأ ْن ُت َّز ِامل ِ ْ‬
‫ِن‬ ‫واصلمي طز ِحؽ وظال صل ِب ٖي طلُم ج َّاء ظ‬
‫الد ِام ْي‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َش ْو ِط َّح ٰدان ٰ‬ ‫ِن ب ُ‬‫ُ‬
‫ِ‬ ‫ال َّل ٗي إ َّٰن َّر ُد ِْو َّل َّؽ ہھ َّذا ْاأل ْر َّص َّن َّج َّ‬
‫اء‬
‫َّ َّ َّ ْ َّ ُ َّ َّ َّ‬
‫طّل تطصل طظ‬
‫َّ ِ‬ ‫َّ َّ ُ ِ ِ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬
‫اْل ِاع ِم ْي طظال ًل ت ْب َّ ُر ُؼ َّوًل ت ْصس ُس َّو َّج َّص َّل ُیط ْر ِظ ُع َّب َّرادا َّ ِت ٖي‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّو َّخ َّالو یْي َّ‬
‫ْ‬
‫َّ ہ َّ ِ َّ َّ ِ ْ ُ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ْ ُ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ْ َّ ْ َّ ُ َّ َّ ْ ُ َّ ٰ‬
‫وھذا ًل اظ ِدر صلي ِي ط ِإن ِرزيت أن از ِاملؽ ِإذا اتت ِِن الصسدً صسدت و ِإًل‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫طليْ َّس َّبيْ ِِن َّو َّب ْي َّنؽ ص َّمُ رل طز ِحؽ ال ـ ُْم ْص َّت ِر ُم َّح ٰ ہت ط َّح َّص ِب ِر ْجليْ ِي َّوظال‬
‫الَش ْو ِط ‪( .‬الَشیِب) ِ‬ ‫ِن َّص ۂب ہھ ِذ ِہ ٰ ُ‬ ‫َّن َّص ْم َّز َّاملْ ِ ْ‬
‫َّ ر‬
‫اع‪6‬ۺ‬ ‫لحۺاغلت‪ُ 6‬م َّز َّامل ًِ‪6‬اسیھتۺوہان‪،‬دصمرۺ(افمتلع)(امدہۺزلم‪،‬حیحص)۔ۺ ِا ْم َّت ر ِ‬
‫َّ َّ‬
‫افدئہ ۺااھٹان ۺ‪ ،‬ۺدصمر ۺ(ااعفؽ)(امدہ ۺمنع‪،‬حیحص)۔ ۺ ُمذاع َّر رِۃ‪6‬ابمہ ۺوگتفگ ۺرکان‪،‬دصمر ۺ(افمتلع)ۺ‬
‫َّ َّ‬ ‫ر‬
‫ؼ‪6‬لعفۺ‬ ‫(امدہۺذرک‪،‬حیحص)ۺ۔ۺ ُم َّن َّاد َّم ًِ‪6‬مہۺنیشنۺوہان‪،‬ۺدصمرۺ(افمتلع)(امدہۺدنؾ‪،‬حیحص)۔ًل ت ْب ُر ِْ‬
‫َّ َّ‬ ‫ت‬
‫ل‪6‬لعف ۺیہن ۺوادح ۺاحرض ۺ‪،‬وت ۺہنۺ‬ ‫یہن ۺوادح ۺاحرض ۺ‪،‬وت ۺہن ۺوھتک(ؿ)(امدہ ۺ صق‪،‬حیحص)۔ ًل ت ْد ُص ِْ‬
‫َّ َّ ُ‬
‫ط‪6‬لعف ۺیہن ۺوادح ۺاحرض ۺ‪،‬وت ۺانک ۺاصػ ۺتم ۺرکۺ‬ ‫اھکسن ۺ(ؿ)(امدہ ۺصعل‪،‬حیحص) ۺ۔ًل ُْخ ْ ِ‬
‫َّ َّ‬
‫ح‪6‬لعف ۺیہن ۺوادح ۺاحرض ۺ‪،‬وت ۺہن ۺاھکنھکر ۺ(للعف‪،‬رابیع ۺرجمد)(امدہۺ‬ ‫ًل ت َّن ْح َّن ْ ِ‬ ‫ن(ؿ)(امدہ ۺمجظ‪،‬حیحص)۔ ۺ ِ‬
‫ْ َّ ر َّ‬ ‫جت‬
‫ٔب ۺ‪6‬وخػ ۺرکان‪ ،‬ۺدصمر ۺ(ااعفؽ)(امدہ ۺقفش‪،‬حیحص) ۺ۔ۺ‬ ‫اؼ ص ہ ِ‬ ‫ج‪،‬اضم ف ۺرابیع)۔ ۺ ِاذط‬
‫َّ َّ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ْ‬
‫ل‪ 6‬ۺامس ۺافلع ۺاسھت ۺںیم ۺوسار ۺوہےن ۺواال ۺ‪ ،‬ۺ(افمتلع)(امدہ ۺدعؽ‪،‬حیحص)۔ ِمثْظلً‬ ‫ال ُـم َّص ِاد ِ‬
‫َّٰ َّٰ‬
‫‪6‬ہسیسۺاکۺڈرٹمۺ(رکنکۺاورۺروڑیۺوکےنٹۺاکۺٓاہلۺ)(امدہ ۺث‪،‬حیحص۔امدہۺرصضۺۺ‪،‬ۺ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ۺ‬ ‫ِ‬
‫اص‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫الر‬
‫َّ‬
‫ن‪6‬زایدہۺہنۺھجمسۺ‪،‬ۺامسۺلیضفتۺ(ؿ)‬ ‫ِن‪6‬ایٹھگ(امدہۺدن‪،‬ان صۺاییئ)۔األ ْرص ُ ِ‬ ‫اضم فۺالثیث)۔ َّد ِ ٰر ِ‬
‫‪220‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬
‫(امدہ ۺرنع‪،‬حیحص)۔ ُیط ْر ِظ ُ ِع ‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺ‪،‬وہ ۺاایلگنں ۺاخٹچ ۺ ۺراہ ۺاھت ۺ‪(،‬للعفۺ‬
‫َّ‬
‫رابیع ۺرجمد)(امدہ ۺرفعق‪،‬حیحص)۔ط َّحص‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےن ۺرکدیاۺ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ص(ؿ)ط ْح ًراۺرکدیان(امدہۺصحف‪،‬حیحص)۔‬ ‫‪،‬ط َّح َّ ِ‬

‫ہفیلخۺمصتعمۺاورۺدینجۺااکسیفۺےکۺڑلےکۺاکۺواہعق‬
‫(‪ )۲۳۳‬رتہمج‪6‬۔ہفیلخ ۺمصتعم ۺدینج ۺااکسیف ۺےک ۺےٹیب ۺیلع ۺےس ۺتبحم ۺرکےت ۺےھت ۺ‪ ،‬ۺاورۺ‬
‫یلع ۺلکش ۺو ۺوصرت ۺاور ۺوگتفگ ۺںیم ۺاےھچ ۺےھت‪(،‬ینعی ۺایھچ ۺوصرت ۺاور ۺیھٹیم ۺوگتفگ ۺرکےن ۺواےلۺ‬
‫ےھت)ۺوتۺہفیلخۺمصتعمۺےنۺانب ۺامحد ۺےسۺاہکۺ‪،‬ۺہکۺدینج ۺےک ۺےٹیبۺےکۺاپس ۺاجؤۺاورۺاسۺےس ۺوہکۺہکۺوہۺ‬
‫ریما ۺاسیھت ۺوہےن ۺےک ۺےیل ۺایتر ۺوہ ۺاجےئ ۺ‪ ،‬ۺانچہچن ۺوہ ۺیلع ۺےک ۺاپس ۺایگ ۺ‪ ،‬ۺاور ۺاس ۺےس ۺاہک ۺمت ۺاریمۺ‬
‫ئ‬
‫المونینمۺےکۺاسیھتۺوہےن ۺےکۺےیل ۺایترۺوہۺاجؤ‪،‬ۺاسۺےیلۺہکۺافلخ ۺیک ۺتبحصۺڑبیۺابتۺےہ‪ ،‬ۺیلعۺ‬
‫ےنۺاہکۺاسیھتۺوہےنۺےکۺےیلۺںیمۺسکۺرطحۺایترۺوہۺاجؤں؟ۺاےنپۺرسۺےکۺالعوہۺدورساۺرسۺاگلۺولں‪،‬ۺ‬
‫اینپۺداڑیھۺےکۺالعوہۺدورسیۺداڑیھۺرخدیۺولں؟ۺانبۺامحدۺےنۺاہکۺ‪،‬ۺ(ںیہنۺہکلب)رشںیط‪،‬ۺوگتفگۺاورۺ‬
‫ابتدہلۺایخالتۺاورۺمہۺینیشنۺےسۺافدئہۺااھٹانۺےہۺاورۺہیۺہکۺمتۺوھتوکۺےگۺںیہنۺاورۺہنۺاھکوسنۺےگۺاورۺہنۺ‬
‫وکنیھچ ۺےگ ۺاور ۺہن ۺاکنھکرو ۺےگ ۺاور ۺہی ۺہک ۺوسار ۺوہےن ۺرپ ۺ(اجکوہ) ۺاکی ۺرطػ ۺک ےنک ۺےک ۺوخػ ۺےسۺ‬
‫وسارۺوہےنۺںیمۺمتۺےلہپۺوسارۺوہےگ‪،‬ۺ(ویکںۺہکۺوسارۺوہےنۺںیمۺاجکوہۺاکیۺرطػۺکھجۺرکۺٹلپۺ‬
‫ہنۺاجےئ)ۺاورۺارتےنۺںیمۺوہۺ(ہفیلخ)ۺمتۺےسۺےلہپۺارتںیۺےگ‪،‬ۺوتۺبجۺہیۺاسھتۺںیمۺوسارۺوہےنۺ‬
‫واال ۺ(اؿ ۺاسرے ۺاعمالمت ۺوک) ۺںیہن ۺرکے ۺاگ ۺوت ۺہی ۺہسیس ۺاک ۺڈرٹم ۺسج ۺےس ۺدبنگ ۺربارب ۺایک ۺاجاتۺ‬
‫ےہ ۺ ۺوہ ۺدوونں ۺاکی ۺوہں ۺےگ‪ ،‬ۺاس ۺرپ ۺیلع ۺےن ۺانب ۺامحد ۺےس ۺاہک ۺ‪ ،‬ۺاجؤ‪ ،‬ۺہفیلخ ۺےس ۺہہک ۺدو ۺٓاپ ۺیکۺ‬
‫رافتقۺںیہنۺرکےاگۺرگمۺوہۺصخشۺوجۺایٹھگۺدرہجۺاکۺوہ‪،‬ۺوہۺمصتعمۺےکۺاپسۺٓاایۺاورۺاسۺےسۺڑلےکۺیکۺ‬
‫ابتۺاتبیئ‪،‬ۺاسۺرپۺوہۺاسنہۺاورۺاہک‪،‬ۺاےسۺریمےۺاپسۺالؤ‪،‬ۺرھپۺبجۺوہۺٓاایۺوتۺہفیلخۺےنۺاہک‪،‬ۺاےۺیلع!ۺ‬
‫ن‬
‫ںیم ۺ مھارے ۺاپس ۺاقدص ۺاتجیھب ۺوہں ۺہک ۺمت ۺریمی ۺرافتق ۺںیم ۺروہ ۺوت ۺمت ۺںیہن ۺرکےت ۺوہ ۺاس ۺےنۺ‬
‫ہفیلخۺےسۺاہکۺ‪،‬ۺہکۺٓاپۺاکۺہیۺۺانھجمسۺاقدصۺریمےۺاپسۺاسحؿۺاسیمۺاورۺاخولہیۺاحیمکۺےکۺرشاطئۺالایۺ‬
‫اھت‪،‬انچہچن ۺاس ۺےن ۺاہک ۺہک ۺمت ۺوھتوک ۺےگ ۺںیہن ۺاور ۺہن ۺوکنیھچ ۺےگ ۺاور ۺاینپ ۺاایلگنں ۺاخٹچےن ۺاگل‪،‬اور ۺہیۺ‬
‫(ایسی ۺرشںیط ۺںیہ)نج ۺیک ۺںیم ۺاطتق ۺںیہن ۺ ۺراتھک ۺوہں ۺ‪،‬وت ۺارگ ۺٓاپ ۺرایض ۺوہں ۺہک ۺںیم ۺٓاپ ۺیکۺ‬

‫‪221‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫رافتق ۺںیم ۺروہں ۺوت ۺبج ۺےھجم ۺکنیھچ ۺٓاےئ ۺ ی ۺوت ۺںیم ۺوکنیھچ ۺاگ ۺورہن ۺرھپ ۺریمے ۺ ۺاور ۺٓاپ ۺےکۺ‬
‫درایمؿ ۺوکیئ ۺاعمہلم ۺںیہن ۺےہ ۺ‪،‬اس ۺرپ ۺمصتعم ۺسنہ ۺڑپا ۺاور ۺاےنپ ۺدوونں ۺریپوں ۺےس ۺ(زنیمۺ‬
‫وک)رکدیا(اس ۺےس ۺراض ۺوصقمد ۺیھت)اور ۺاہک‪،‬مت ۺاؿ ۺرشوطں ۺرپ ۺریمی ۺرافتق ۺںیم ۺ ۺروہۺ‬
‫۔(رشیشی)ۺ‬
‫َّ َّٰ ْ ُ َّ ْ ُ ْ ُ ُ ٰ ُ‬
‫ل ِ‬
‫الزيػ و ِالـمزجر الِـْم ِل ِ‬
‫َّ َّ َّ َّ ُ ر َّ ُ ً َّ َّ َّ ِ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ٰ ہ َّ َّ ٗ َّ َّ َّ‬
‫ِ(‪ )۲۳۴‬ازاػ َّرجل رجّل طاسال الــمظام حت ع ِرھي طظال‬
‫َّٰ ُ ُ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ‬
‫ت ل ٗي ال ِؼ َّب ْي َّن َّنا َّح ٰ ہت‬ ‫الرجل ِ ِإلمرأ ِت ٖي عيػ لنا أن نصل َّم ِمظدار مظ ِام ٖي طظال‬
‫َّٰ ْ ُ َّ ُ َّ َّ ْ ُ ُ ٰ َّ‬ ‫ْ ُ َّٰ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫ن َّت َّحاع َّم ِإليْ ِي طط َّص َّل‪،‬ط َّظال ِت ال َّـم ْرأۃ ِللزيْ ِػ ِبال ِذي یب ِارؽ لؽ ِِف ضد ِوؽ‬
‫َّ َّ‬ ‫ُ َّ‬ ‫ُ‬ ‫ال َّو ٰال ِذ ْ‬
‫ي ُی َّب ِارؽ ِ ِْل ِ ِْف ِظ َّي ِام ْي ِص ْن َّدع ْم ذ ْو ًرا َّما ا ْصل ُم ‪ِ .‬‬
‫َّ ً َّ ٰ ُ َّ َّ ْ َّ ُ َّ َّ َّ‬
‫ضدا اینا اشلم طظ‬
‫ض‬ ‫َّ‬
‫لح ۺاغلت‪6‬الـ ُْم ْز ِج ُ ِر‪6‬امس ۺافلع ۺوادح ۺذمرک ۺگنت ۺرکےن ۺواال(ااعفؽ)(امدہ ۺ جرڑ‬
‫َّ ْ ُ‬
‫ل‪6‬امسۺافلع ۺوادح ۺذمرک ۺ ۺالمؽۺ ۺںیم ۺڈاےنلۺواال(ااعفؽ)(امدہۺللم‪ ،‬اضم فۺ‬ ‫‪،‬حیحص)ۺ۔ال ُـم ِم ٰ ِ‬
‫ُ ُر‬
‫الثیث)ۺ۔ۺضد ٰوِ‪6‬حبصۺےکۺوتقۺاجان‪،‬دصمر(ؿ)(امدہۺۺدغو‪،‬ان صۺواوی)۔‬

‫المۺؽۺںیمۺڈاےنلۺگنتۺرکےنواےلۺامہمؿۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۲۳۴‬رتہمج‪6‬۔ ۺاکی ۺصخش ۺاکی ۺٓادیم ۺاک ۺامہمؿ ۺوہاوت ۺوہ ۺیبمل ۺدمت ۺکت ۺرہھٹا ۺراہۺ‬
‫اہیںۺکتۺہکۺزیمابؿۺوکۺرباۺاگلۺ‪،‬اسۺصخشۺےنۺاینپۺویبیۺےسۺاہکۺںیمہۺاسۺےکۺرہھٹےنۺیکۺدمتۺ‬
‫ےسیک ۺولعمؾ ۺوہ؟اس ۺیک ۺویبی ۺےن ۺاس ۺےس ۺاہک‪،‬مہ ۺٓاسپ ۺںیم ۺڑگھجا ۺرکںی‪،‬اہیں ۺکت ۺہک ۺاس ۺےکۺ‬
‫اپس ۺدقمہم ۺےل ۺاجںیئ ۺ(وت ۺولعمؾ ۺوہاجےئ ۺاگ ۺہک ۺوہ ۺانتک ۺرہھٹے ۺاگ)اس ۺصخش ۺےن ۺڑگھجا ۺایک ۺوتۺ‬
‫وعرتۺےنۺامہمؿۺےسۺاہکۺ‪،‬اسۺذاتۺیکۺمسقۺوجۺلکۺحبصۺٓاپۺیکۺۺروایگنۺوکۺابربتکۺانبےئمہۺدوونںۺ‬
‫ںیمۺوکؿۺڑباۺاظملۺےہۺ؟اسۺرپۺامہمؿۺےنۺاہک‪،‬اسۺذاتۺیکۺمسقۺوجۺٓاپۺولوگںۺےکۺاپسۺریمےۺ‬
‫اکیۺامہۺرہھٹےنۺوکۺریمےۺےیلۺابربتکۺانبےئۺ‪،‬ںیمۺںیہنۺاجاتنۺوہںۺ(ہکۺمتۺںیمۺےسۺوکؿۺڑباۺاظملۺ‬
‫َّ‬ ‫ےہ)۔‬
‫ْ َّ ْ ُ‬
‫ِ‬ ‫ص ٰي َّوالِـْ َّم ْد ِ ُِٰنِ‬
‫الب ِ‬

‫‪222‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ِ(‪َّ )۲۳۵‬ن َّز َّل َّب ْ‬
‫ص ٰري ص ۂب َّم ْد ِ ِٰن َّوعان َّر ِدیْظا ل ٗي طال ٰح صليْ ِي ِ ِْف‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ ٰ َّ ُ ُ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫ُْ ُ‬
‫اْلل ْو ِس طظال ال ـ َّْم ْد ِ ٰ ُِنَّ ِ ِإل ْم َّرأ ِت ٖي ِإذا عان َّی ْو ُم ضد ط ِإ ِْن اظ ْول ِلزيْ ِط َّنا ع ْم ِذ َّراع‬
‫َّ‬ ‫ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ُ َّ َّ ْ‬ ‫ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ‬
‫اب خ ِل َّط ٗي طل ُٰم عان الضد ظال الـ َّـم ْد ِ ٰ ُِن ع ْم‬ ‫َّیظ ِط ُز طاظ ِط ُز ط ِإذا ظط َّز طأض ِل ِظي الب‬
‫َّ َّ ْ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ُ َّ َّ َّ‬
‫ظط ُزؽ َّیا ا َّبا طّلن ظال َّج ِٰي رد ط َّص َّرض صليْ ِي أ ْن َّیظ ِط َّز َّم ََّّص ٗي طا َّج َّاب ٗي ط َّوَ َّب ال َّـم ْد ِ ٰ ُِن‬
‫َّ ْ ُ ً َّ َّ َّ ْ ُ ْ ُ ْ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ‬ ‫ہ َّ‬ ‫م ْن َّ‬
‫الز ِيْ ُػ ِإ ہل‬ ‫ب‬ ‫َ‬‫و‬ ‫ط‬ ‫ت‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫ب‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ػ‬ ‫ي‬‫ز‬‫ِ‬ ‫ـم‬ ‫ـ‬ ‫ال‬ ‫ال‬ ‫ظ‬‫و‬ ‫ا‬ ‫ص‬ ‫ر‬ ‫ذ‬ ‫ا‬ ‫ج‬ ‫ار‬ ‫خ‬ ‫ل‬ ‫إ‬ ‫ہ‬ ‫ٖ‬ ‫ار‬ ‫د‬ ‫ِ‬
‫َّ‬
‫الدار َّا ْذ ُر ًصا َّوأنْ َّت إلہ‬ ‫َّٰ‬ ‫ِ َِّٰ َّ ِ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ َّ ْ ُ َّ َّ ہ َّ‬ ‫َّ‬
‫َّ ِ‬ ‫َّ‬ ‫ت أنا ِإل َّٰخ ِار ِ َّج ِ‬ ‫َّ‬
‫د ِاخ ِل الد ِار ِذراص ِی طظال لي وَب‬
‫َّ َّ َّ َّ َّٰ‬
‫َّد ِاخ ِل َّوا ِذ َّراص ْ ِی طظال الز ْي ُػ ِذ َّراص ِان ِِف الد ِار خ ْ رْی ِم ْن ا ْر َّبع ِإ ہل خ ِارج‬
‫‪(.‬الــمَبد) ِ‬
‫لج‬ ‫ْ ُ ُْ‬ ‫َّ َّ َّٰ‬
‫س‪6‬ےنھٹیب ۺںیم ۺوطؽ ۺدای(ااعفؽ)(امدہ ۺ ج‪،‬اضم فۺ‬ ‫لح ۺاغلت‪ 6‬الح ِِف اْل ِلو ِ ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ ْ‬
‫اع ۺ‪6‬زگ‪ ،‬ۺاہھت ۺ‪،‬عمج ۺاذ ُر ر ِع(امدہ ۺذرع‪،‬حیحص)۔ ۺ َّیظ ِط ُ ِز‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرکۺ‬ ‫الثیث)۔ ۺ ِذ َّر ر ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َّ َّ‬
‫ب ۺ‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرکۺ‬ ‫اغبئ ۺ‪،‬وہ ۺوکدات ۺےہ‪،‬ظط َّ ِز(ض)ظط ًزا ۺوکدان(امدہ ۺقفرڑ‪،‬حیحص)۔ ۺ َّوَ َّ ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬
‫ب‪6‬لعفۺارمۺوادحۺ‬ ‫ب(ض) ُوَ ْو ًباۺوکدانۺ‪،‬اانلھچۺ(امدہۺوث‪،‬اثمؽۺواوی)۔ َِ ْ ِ‬ ‫اغبئۺ‪،‬وہۺوکدا ۺ َّوَ َّ ِ‬
‫احرضۺ‪،‬وتۺوکد(ض)(امدہۺوث‪،‬اثمؽۺواوی)۔‬

‫رصبہۺاورۺدمےنیۺےکۺۺرےنہۺواےلۺاکۺواہعق‬
‫(‪ )۲۳۵‬رتہمج‪6‬۔اکیۺرصبہۺاکۺرےنہۺواالۺیسکۺدمےنیۺےکۺرےنہۺواےلۺاکۺامہمؿۺوہاۺ‬
‫اورۺوہۺاسۺاکۺدوتسۺاھت‪،‬اسۺےنۺاسۺےکۺاپسۺےنھٹیبۺںیمۺوطؽۺدای‪(،‬رھپۺبجۺاکیفۺدمتۺزگرۺیئگۺ‬
‫اورۺامہمؿۺںیہنۺایگۺاورۺزیمابؿۺےسۺربصۺہنۺوہا)وتۺدمینۺےنۺاینپۺویبیۺےسۺاہک‪6‬ۺبجۺلکۺاکدؿۺوہۺ‬
‫اگۺوتۺںیمۺامہمؿۺےسۺوہکںۺاگۺہکۺوہۺےنتکۺاہھتۺوکداتۺےہۺ؟ۺرھپۺںیمۺوکدوںۺاگ‪،‬رھپۺبجۺوہۺوکدے ۺوتۺ‬
‫اسۺےکۺےھچیپۺدروازہۺدنبرک ۺانیل‪،‬رھپ ۺبجۺلکۺوہا ۺوتۺدمین ۺےنۺاہک‪6‬اےۺاوب ۺالفں!ۺٓاپۺیکۺنالھگنۺ‬
‫ینتکۺےہ؟اسۺےنۺاہکۺکیھٹۺےہ‪،‬دمینۺےنۺوجتسیۺشیپۺیکۺہکۺوہۺاسۺےکۺاسھتۺوکدےوتۺاسۺےنۺ‬
‫وظنمر ۺرک ۺایلرھپ ۺدمین ۺاےنپ ۺرھگ ۺےسابرہ ۺیک ۺرطػ ۺیئک ۺاہھت ۺوکدا ۺاور ۺامہمؿ ۺےس ۺاہک‪ 6‬ۺاب ۺمت ۺوکدو ۺوتۺ‬
‫امہمؿۺرھگۺےکۺادنرۺدوۺاہھتۺوکدا‪،‬اسۺرپۺدمینۺےنۺاسۺےسۺاہکہکۺںیمۺرھگۺےکۺابرہۺیئکۺاہھتۺوکداۺاورۺ‬

‫‪223‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫متۺرھگےکۺادنرۺرصػۺدوۺاہھتۺوکدے(ذٰہلاۺمتۺیھبۺاچرۺاہھتۺرھگۺےکابرہۺوکدو)اسۺرپۺامہمؿۺےنۺ‬
‫اہکۺرھگۺںیمۺدوۺاہھتۺوکدانۺابرہۺےکۺاچرۺاہھتۺوکد َّےنۺےسۺرتہبۺےہ۔(ربمد)‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ٰ‬
‫الذ ِاص ُر َّو ِالـ َّ ِمـ ُام ْو ِن ِ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ ُ ْ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫ِ(‪ )۲۳۶‬اِت ذ ِاص رر ال َّـُم ُم ْون طظال لظ ْد ظل ُت ِطيْؽ ِذ ْص ًرا طظال‬
‫َّ ْ ْ ْ َّ َّ َّ‬
‫ِ‬ ‫‪:‬‬ ‫ال‬ ‫انذدنيي‪،‬طظ‬
‫ْ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّٰ َّ‬ ‫َّ َّٰ َّ‬ ‫ِ ِ ٖ َّ َّٰ َّ َّ ٰ ُ َّٰ‬
‫ِ ِإذ ِِبُم ِل الوج ِي رظاعا ِ‬ ‫اس حياعا ِ‬ ‫ِ‬ ‫حياؽ رب الن‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َّب ْض َّد راد ِم ْن ُن ْورؽ ظ ْد ا َّ‬
‫ْ‬
‫ِ َّوا ْو َّرؼ ال ُص ْود َّ ِ َِّب ْد َّواعا ِ‬ ‫ِشظ ْ ِ‬
‫ت‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ْ َّ َِّ ْ َّ ُ ْ ُ َّ َّ ً َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ٰ ُ َّ َّ ُ ْ‬
‫اِب َّوأنا ظ ْد ظل ُت ِطيْؽ‬ ‫ْ َّ َّ ِ ْ َّ(ظ َّالَّ ُ)طا ُسرؼ الــُممون داصً ِوظال یا اصر ِ‬
‫َّ‬ ‫ِذص ًرا وانذد یظ ْول ‪ِ :‬‬
‫ٰ ٰ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َّٰ َّ َّ ٰ ُ َّٰ‬
‫ي ا ٰمل َّت ا َّ ْخساؽ ِ‬ ‫ِ ِإن ال ِذ‬ ‫ـاس َّح ٰيـ ــاعـ ــا‬ ‫ِ‬ ‫الن‬ ‫حياؽ رب‬
‫َّ َّ ْ َّ ہ َّ ْ ً َّ ْ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫ِولو حوی ذيىا ألصساؽ ِ‬ ‫اتيْ َّت ذ ْخ ًرا ظ ْد خّل ِعيْ ُد ٗ ِي‬
‫الذ ْصر َّح َّر رام َّط ْ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ُ ْ ْ َّ َّ ٰ ْ ُ ٰ‬
‫اج َّص ْل َّبيْ َّن ُو َُّم‬ ‫ُ َّ َّ ِط َّظ َّال یا َّا ِم ْْی ُ ِالـم ُو َّ ِم َِّن َّی َّ ٗ! َّا ِلذصر ِب ِ ِ‬
‫اب طز ِحؽ ال َّـُمم ْون وأم َّر لي ِِبال ‪( .‬اًلتليدی) ِ‬ ‫ی ْدتس ُ‬
‫َّ َّٰ َّ َّٰ َّ ُ‬
‫ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ‪ ،‬ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺاہمتریۺ‬ ‫َّٰ‬ ‫یض‬ ‫‪6‬ام‬ ‫ۺ‬ ‫ِ‬
‫اّلل‬ ‫لح ۺاغلت‪ 6‬حيا حياؽ‬
‫ق‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئۺ‬ ‫رمع ۺدراز ۺرکے ۺ(لیعفت)(امدہ ۺچتی‪،‬فین ۺرقموؿ)۔ َّر ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ ً‬
‫اس ۺےن ۺرتیق ۺدی ۺ(ت ْر ِظ َّي ًِ ۺدصمر ۺلیعفت) ۺ(امدہ ۺرق‪،‬ان ص ۺاییئ)۔ص ْو ر ِد ۺ‪6‬ڑکلی ۺ(امدہ ۺوعد‬
‫‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ َّج ْد ہوی‪ 6‬ۺہیطع ۺ‪،‬ہفحت۔ َّح ہوی‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺ‪،‬اس ۺےنۺ‬
‫َّ‬ ‫ً‬
‫اب‪6‬اضمرعۺ‬ ‫عمج ۺایک َّح ہوی ۺ(ض) َّح َّو َّایً عمج ۺرکان ۺ(امدہ ۺوحی‪،‬فین ۺرقموؿ)۔ ُی ْد َّتس ُ ِ‬
‫وہجمؽ ۺ وادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺ‪،‬وہ ۺرتہب ۺوہیت ۺےہ ۺ‪،‬ایھچ ۺوہیت ۺےہ ۺ(ااعفتسؽ)(امدہ ۺبیط ۺ‪،‬اوجػۺ‬
‫اییئ)۔‬

‫اشرعۺاورۺہفیلخۺامومؿۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۲۳۶‬رتہمج‪6‬۔اکیۺاشرعۺہفیلخۺامومؿۺےکۺاپسۺٓاایۺاورۺاسۺےنۺاہک‪6‬ۺںیمۺےنۺٓاپۺ‬
‫یک ۺاشؿ ۺںیم ۺاکی ۺرعش ۺاہک ۺےہ‪،‬امومؿ ۺےن ۺاہک ۺ‪ 6‬ۺاےس ۺےھجم ۺانسؤ ۺ‪،‬اس ۺےن ۺاہک(‪)۱‬ولوگں ۺاک ۺربۺ‬

‫‪224‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ٓاپۺیکۺرمعۺدرازۺرفامےئۺاسۺےیلۺہکۺرہچےۺیکۺوخبۺوصریتۺےکۺاسھتۺاسۺےنۺٓاپۺوکۺرتیقۺدیۺ‬
‫ےہ(ینعی ۺٓاپ ۺوک ۺاظرہی ۺو ۺابینط ۺوخایبں ۺاحلص ۺںیہ)(‪)۲‬رہش ۺدغباد ۺٓاپ ۺےک ۺونر ۺیک ۺکمچ ۺےسۺ‬
‫رونش ۺوہ ۺایگ ۺےہ ۺاور ۺڑکلی ۺٓاپ ۺےک ۺہیطع ۺےس ۺرسزبس ۺو ۺاشداب ۺوہ ۺیکچ ۺےہ۔(راوی ۺےنۺ‬
‫اہک)اسۺرپۺہفیلخۺامومؿ ۺےنۺوھتڑی ۺدریۺکتۺرس ۺاکھجایۺاوراہک‪6‬اےۺارعایب!ۺںیم ۺےنۺیھبۺریتےۺ‬
‫ابرے ۺںیمۺاکیۺرعشۺاہکۺےہۺاور ۺانگنگےنۺاگل۔(‪)۱‬ولوگںۺاکۺربۺریتیۺرمعۺوخب ۺدراز ۺرکےۺالبۺ‬
‫ہبشۺسجۺےنۺںیھمتۺادیمۺدالیئۺےہۺاسۺےنۺںیھمتۺیطلغۺںیمۺڈاال۔(‪)۲‬وتۺاےسیۺصخشۺےکاپسۺٓاایۺ‬
‫ےہۺسجۺاکۺوٹبہۺاخیلۺےہۺاورۺوہۺوکیئۺزیچۺعمجۺرکات ۺوتۺمتۺوکۺرضورۺداتی۔اسۺرپۺاشرعۺےنۺاہک‪6‬ۺا ےۺاریمۺ‬
‫ئ‬
‫المونینم!ۺرعشۺےکۺدبےلۺرعشۺانہکۺرحاؾۺےہۺاسۺےیلۺدوونںۺرعشوںۺےکۺدرایمؿۺوکیئۺایسیۺزیچۺ‬
‫رںیھکۺسجۺےسۺدؽۺوخشۺوہ‪،‬انچںۺہچۺامومؿۺاسنہۺاورۺاےسۺھچکۺامؽۺوۺدوتلۺدےنیۺاک مکۺرفامای۔ ۺ ۺ ۺ ۺ ۺ ۺ ۺ ۺ ۺ ۺ ۺ ۺ ۺ ۺ ۺ ۺ ۺ ۺ‬
‫َّ‬ ‫(اتی)‬
‫ْ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ُ ْ ُ َّٰ ُ‬
‫ي ِ‬ ‫الر ِذيْد َّو َّج ْصط ُر َّم َّع الذيْخ ال َّب ْد ِو ِ ٰ ِ‬ ‫َّ‬ ‫ھارو َِّن‬
‫َّ‬
‫الرذيْد خ َّر َّج َّی ً‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ْ ُ ْ َّ ُ ْ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّٰ ُ ْ‬
‫وما ِم َّن‬ ‫‪َِ )۲۳۷‬ماُ َی ِعي أَّن ا ِم َّْی الــم َّ ْو ِم ِن ْی ھارون َّ ٰ ِ ِ‬ ‫ِ(‬ ‫ْ َّٰ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬
‫األی ِام ھو وابَّو یصظوب الن ِ ًدیم وجصطر الَبم ِع ٰی وابو نواس وداروا ِ َّطيی‬
‫َّٰ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ً ُ َّٰ َّ ہ َّ َّ ٗ َّ َّ َّ َّ ُ ْ ُ َّٰ ْ ُ َّ َّ‬
‫ْل ْصط َّر ِا ْدأ ْل‬ ‫الرحر ِاء طرأوا ذيخا مت ِعأ صٔب ِْحار لي طظال ھارون الر ِذيد ِ‬
‫ہ َّ َّٰ ْ َّ ْ َّ ْ َّ ُ َّ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ‬
‫ص ِۃ ظال ل ٗي‬ ‫ھذاالذيخ ِ َّمن أین ھو طظال لي جصط رر ِمن أین أنت ‪،‬ظال ِمن الب‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ر َّن ُع ِطيْ َّوا ؟ظال ال َّت ِم ُس‬
‫َّ‬ ‫ال َّل ٗي َّو َّما َّت ْ‬
‫َّ ْ َّ ر َّ ہ ْ َّ َّ ْ ُ َّ َّ َّ ہ َّ ْ َّ َّ َّ‬
‫ال ِإل بضداد ظ‬ ‫جصطر و ِإل أین دْیؽ ظ ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ال َّھ ُار ْون َّٰ‬ ‫ْ َّ َّ َّ ً َّ ْ ْ َّ َّ َّ‬
‫الر ِذ ْيد َّ َّیا َّج ْصط ُر! َّم ِاز ْح ٗي طظال ِإذا ََّّما ز ْح ُت ٗي‬ ‫ِطيوا دواء ِلصيِن طظ‬
‫لذيْخ إنْ‬ ‫َّ ْ َّ ُ ْ ٗ َّ َّ ِ ْ َّ ٗ َّ َّ َّ َّ ٰ ْ َّ َّ ْ َّ ْ ُ َّ َّ ٗ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ر ٰ‬
‫ال جصطر ِل‬ ‫اسع ِمني مااعرہ طظال َب ِظي صليؽ أن ُازحي طظ ِ‬
‫َّ َّ ْ ُ َّ َّ َّ َّ ً َّ ْ َّ ُ ِ َّ َّ َّ َّٰ ْ ُ َّ ْ ْ ِ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ ُ َّ َّ ہ ُ َّ ِ ُ ِ َّ‬
‫ورطت لؽ دواء ینطصؽ طُمال ِذي تع ِاطىِن ِب ٖي طظال لي اّلل تصال یع ِاطىؽ‬
‫َّ َّ ہ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ٰ َّ ُ َّ َّ ْ ر َّ َّ ْ ُ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ُ ْ ُ ْ َّ َّ‬
‫ت ِإ ِٰل َّح ٰ ہت ا ِر َّػ لؽ ھذا‬ ‫صِن ِبا ھو خْی لؽ ِمن معاطاِت طظال انر‬
‫ِ َّٰ ِ َّ ِ َّ َّٰ ْ َّ َّ ُ ٗ َّ َّ َّ ْ َّ ِ َّ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ َّ ُ َّ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ ْ َّ ر ُ ْ َّ َّ‬
‫الدواء ال ِذي ًل ا ِرطي ِألحد ضْیؽ طظال لي وما ھو؟طظال لي َّ جصطر خذلؽ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫ََّ َّّل َّث َّا َّواؼ ِم ْن ُھ ُب ْوب ٰ‬
‫الر یْح َّوَّلث ا َّواؼ ِم ْن ذ َّصاع الذ ْم ِس َّوَّلث‬
‫َّ‬ ‫ْ ُ ْ ٰ َّ َّ َّ ْ ِ َّ ْ‬ ‫ْ َّ ْ ْ َّ َّ َّ ِ َّ َّ ِ َّ َّ َِّ‬ ‫َّا َّ‬
‫اْل ِميْ َّ َّع َّوز ْص َّوا‬ ‫َجع َِّ‬ ‫الساج وا‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫و‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫ہ َّ َّ ِ‬ ‫م‬‫ِ‬ ‫اؼ‬ ‫و‬ ‫ا‬ ‫ث‬ ‫ّل‬ ‫َ‬‫و‬ ‫ر‬ ‫م‬ ‫ظ‬ ‫ال‬ ‫ر‬ ‫ھ‬ ‫ز‬ ‫ن‬ ‫م‬‫ِ‬ ‫اؼ‬ ‫و‬
‫ُ ٰ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ ِ َّ ِ َّ‬ ‫ٰ ْ َّ َّ ِ َّ َّ َّ ْ ِ ُ ُ َّٰ‬
‫‪،‬ث َّب ْص َّد ذ ِلؽ ز ْص َّوا ِ ِْف ھ َّاون ِبّل ظ ْصر َّودظ َّوا َّلًَ‬ ‫ِف الر یح َّلًَ اذور‬
‫ٰ ْ َّ َّ َّ َّ‬ ‫ْ َّ ْ َّ َّ‬ ‫ِ َّ ْ ُ ِ َّ ِ َّ ُ َّٰ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ ُ ْ َّ َّ َّ‬
‫الر یح َّلًَ‬ ‫اذور ط ِإذا دظتوا طوزصوا ِِف جطنً مذظوظً وزع اْلطنً ِف‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫‪225‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫االد َّو َّاء ِْف ُع ٰل َّی ْوم ََّ َّّل ََّ ًَّ َّد َّراھ َّم ص ْند ٰ‬
‫َّ‬ ‫اد َّت ْصم ْل ہھ َّذ َّٰ‬ ‫َّ ْ ُ ُ َّٰ‬
‫اد َّت ِم ْر‬ ‫الن ْوم َّو ْ‬
‫َِّٰ‬ ‫ِ َّ ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ َّ َّ ُ ِ‬
‫ْ‬
‫اذو ہر َّ َّ َّ َّ ِ‬
‫ِ‬ ‫‪،‬ث‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫َّص ۂب ذ ِلؽ َّلًَ اذ ُور طإنؽ ت َّص ِ ْ‬‫َّ‬
‫ال طل ُٰم َّ ِس َّع الذيْخ عّل َّم‬ ‫اِف ا ِن ِذ َّاءاّلل ت َّص ہ‬
‫ِ‬
‫ٰ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ُ ِ َّ َّ َّ َّٰ َّ ُ ْ ٰ ْ ہ‬
‫ِن ھ ِذ ِہ الل ْس َّمً ُمعاطاۃ لؽ‬ ‫ن خذ ِم‬ ‫جصطر ظال ًل صاطؽ اّلل یا ر ِاظع الذظ ِ ِ‬
‫َّ َّ َّ َّ ُ ْ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّص ۂب َّو ْرط َّؽ ہھذہ َّٰ‬
‫ض َّبً ص ۂب ا ِ ٰم َّر ِأد ٖي طز ِحؽ ھارون‬
‫َّ‬ ‫الد َّو َّاء َّو َّب َّاد َّر ٗہ ِب َّ ْ‬
‫ْ َّ‬ ‫َّٰ ْ ُ َّ ِ ٰ ہ ْ َّ ِ ِْ َّ َّ َّ َّ ہ َّ َّٰ ُ َّ َّ َّ ٓ َّ‬
‫ظی وامر ِلذ ِلؽ الرج ِل ِبثّلَ ًِ اًل ِػ ِدرھم ‪( .‬الػ ليلً‬ ‫الر ِذيد حت ِادتل ہ‬
‫وليلً) ِ‬
‫َّْ‬ ‫ْ َّ ُ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ْ َّ ُ َّ ٰ ُ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ ُ َّ ٰ‬
‫ِ(‪ِ )۲۳۸‬ظيل ِلضّلم أما یعدوؽ مص ِلمؽ طاجاب ِإن مص ِل ِم ْي لو‬
‫ْ َّ َّ ُ‬ ‫َّ َّ َّ ٗ َّ ْ ر َّ ْ ُ ْ ر َّ ً َّ َّ َّ َّ ْ ُ ْ ُ َّ َّ َّ ٗ ْ َّ ْ َّ ُ ُ َّ‬
‫ذ َّصط ُاء َّوال َّـمّل ِئعً‬ ‫َّ‬ ‫عان لي بيت َملوء ِابرا وجاء یصظوب ومصي اًلن ِبياء‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬
‫ُز َّم َّن ُاء َّی ْد َّت ِص ْ ُْی ِمنْ ٗي ِابْ َّر ًۃ ِل َّي ِخيْ َّط ب َّوا ََّ ْو َّب ِ ِابْ ِن ٖي ُی ْو ُد َّػ ال ِذ ْ‬
‫ي ظد َّما اص َّار ٗہ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ ہ ِ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬
‫ِإ ٰیاھا طعيْ َّػ َّیع ُد ْو ِ ِْن َّوظ ْد نش َّم ذ ِلؽ َّم ْن ظال ‪ِ :‬‬
‫ْ‬
‫ِ ِا َّب ًرا َّی ِزيْ ُؼ ِب َّوا ِط َّن ُاء الـ َّـم ْ ِْن ِل ِ‬ ‫ِ‬ ‫ت َّو َّح َّت َّذ ْ‬
‫ت‬ ‫َّوإ ْن َّد َّار َّؽ َّانْ َّب َّت ْ‬
‫َّ ْ‬ ‫َّ ُ َّ َّ‬ ‫َّ ً‬ ‫ِ َّ َّ َّ‬
‫ِ ِل َّي ِخيْط ظ ٰد ِظ ِميْ ِر ٖي َل ْ َّیط َّص ُل ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّواتاؽ ُی ْو ُد ُػ ُی ِص ْ ُْیؽ ِابْ َّرۃ‬
‫َّ ْ ُ‬
‫ح‪6‬لعف ۺارم ۺوادحۺ‬ ‫لح ۺاغلت‪ 6‬ال َّب ْد ِو ٰيِ‪6‬داہییت ۺ(امدہ ۺدبو‪،‬ان ص ۺواوی)۔ َّم ِاز ْ ِ‬
‫َّ‬
‫اؼ‪6‬اکیۺوزؿۺوجۺاستۺاقثمؽۺاکۺوہاتۺےہۺ‬ ‫احرضۺ‪،‬وتۺذماؼۺرکۺ(افمتلع)ۺ(امدہۺزمح‪،‬حیحص)۔ا َّو ر ِ‬
‫َّ ر‬ ‫َّ َّ ر‬
‫‪،‬وادح ۺا ْو ِظ ٰيً عمج ۺریسکت(امدہ ۺوق‪،‬فین ۺرفموؼ)۔ھ َّاو ِن‪6‬رھکؽ ۺ(رھتپ ۺیک ۺوکڈنی ۺوج ۺدواںیئۺ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬
‫ےنسیپ ۺاور ۺلح ۺرکےن ۺےک ۺاکؾ ۺٓایت ۺےہ)(امدہ ۺوھؿ‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ظ ْص ر ِر‪6‬یلت‪،‬عمج ۺظ ُص ْو رر (امدہۺ‬
‫ْ ر‬ ‫ُ َّٰ‬
‫ؼ‪6‬لعف ۺارم ۺوادحاحرضۺ‪،‬مت ۺوکوٹ(ؿ)(امدہ ۺدقق‪،‬اضم فۺالثیث) ۺ۔ ۺ َّجط َّنً ‪6‬ڑباۺ‬ ‫رعق‪،‬حیحص)۔د ِ‬
‫ُْ‬
‫ؼ‪6‬وادحۺذمرک ۺامس ۺوعفمؽۺ‬ ‫ات عمج ۺؤمثنۺاسمل‪(،‬امدہۺچفن ۺ‪،‬حیحص)۔ َّمذظ ْو ر ِ‬ ‫ایپہلۺ‪،‬عمجۺ َّج ْط َّن ر‬
‫َّ ْ َّ ر‬ ‫َّ َّ‬
‫ان(امدہۺ‬ ‫اھپڑا ۺوہا ۺ(ؿ)(امدہ ۺصقق‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ذظ رن ‪ 6‬ۺوھتڑی ۺ‪،‬عمج ۺریسکت ۺاذظ ِ‬
‫فع‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ ر‬
‫ذنق‪،‬حیحص)۔ ۺل ْس َّمً ‪ 6‬ۺامطہچن ۺ‪ ،‬ۺتپچ‪،‬عمج ۺؤمثن ۺاسمل ۺلس َُّم رت (امدہ ۺ م‪،‬حیحص)۔ ۺ ِا َّب ر ِر‪6‬وسیئ ۺ‪،‬ۺ‬
‫ُ َّ‬
‫وادحۺ ِابْ َّر رۃ ۔ۺظ ٰد ‪6‬ۺلعفۺوہجمؽۺ‪،‬وادحۺذمرکۺاغبئۺ‪،‬اھپڑۺدایۺایگۺ(ؿ)(امدہۺدقد‪،‬اضم فۺالثیثۺ)۔‬

‫‪226‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫داہییتۺوبڑےھۺےکۺاسھتۺاہروؿۺردیشۺاورۺرفعجۺاکۺواہعق‬
‫ئ‬
‫(‪)۲۳۷‬رتہمج‪6‬۔ایبؿ ۺایک ۺاجات ۺےہ ۺہک ۺاریم ۺالمونینم ۺاہروؿ ۺردیش ۺ‪،‬اوب ۺوقعیب ۺدنمی ۺ‪،‬‬
‫رفعج ۺربیکم ۺاور ۺاوب ۺوناس ۺیسک ۺدؿ ۺےلکن ۺاور ۺلگنج ۺںیم ۺ(ریس ۺو ۺرفتحی ۺےکےیل) ۺےلچ‪،‬وت ۺاؿ ۺولوگںۺ‬
‫ےنۺاکیۺوبڑےھۺوکۺداھکیۺوجۺاےنپۺدگےھۺرپۺکیٹۺاگلےئۺوہےئۺےہ‪،‬اہروؿۺردیشۺےنۺرفعجۺےسۺ‬
‫اہک‪6‬ۺاسۺوبڑےھۺےسۺوپوھچۺہکۺوہۺاہکںۺےسۺٓاایۺےہ؟انچںۺہچۺرفعجۺےنۺاسۺےسۺاہک‪6‬ۺٓاپۺاہکںۺ‬
‫ےسۺٓاےئۺںیہ؟ۺوبڑےھۺےنۺاہکۺرصبہۺےس‪،‬رفعجۺےنۺاہک‪6‬ۺاورۺٓاپۺوکۺاہکںۺاجانۺےہ؟اسۺےنۺاہک‪6‬ۺ‬
‫دغباد‪،‬ۺرفعجۺےنۺاہک‪ 6‬ۺاورۺدغبادۺںیم ۺایکۺرکوۺۺےگ؟وبڑےھ ۺےنۺاہک ۺہک ۺںیم ۺ(واہں)ۺاینپۺٓاھکنۺیک ۺدواۺ‬
‫التشۺرکوںۺاگ‪،‬اسۺرپۺاہروؿۺردیشۺےنۺاہک‪6‬ۺا ےۺرفعج!ۺاسۺےسۺذما ؼۺرکو‪،‬رفعجۺےنۺاہکۺبجۺ‬
‫ںیمۺاسۺےسۺذماؼۺرکوںۺاگۺوتۺاسۺےسۺوہۺابتۺونسںۺاگۺوجۺےھجمۺانۺوگارۺوہ ی‪،‬ۺاہروؿۺردیشۺےنۺاہکۺ‬
‫ریمے ۺقح ۺیک ۺمسق ۺوج ۺمت ۺرپ ۺےہ ۺمت ۺاس ۺےس ۺذماؼ ۺرکو‪،‬انچں ۺہچ ۺرفعج ۺےن ۺوبڑےھ ۺےس ۺاہک‪ 6‬ۺارگۺ‬
‫ںیمۺٓاپۺوکۺایسیۺدواۺاتبدوںۺوجۺٓاپۺوکافدئہۺدےۺوتۺدبےلۺںیمۺٓاپۺےھجمۺایکۺدںیۺےگ؟وبڑےھۺےنۺ‬
‫اہک‪6‬ۺاہلل ۺاعتٰیلۺریمیۺاجبنۺےسۺٓاپ ۺوکۺوہ ۺدبہلۺاطعۺرفامےئ ۺاگۺوجۺٓاپ ۺےکےیلۺریمےۺدبہلۺےسۺ‬
‫رتہب ۺوہاگ‪،‬رفعج ۺےن ۺاہک‪6‬ریمے ۺاپس ۺریمی ۺابت ۺےننس ۺےکےیل ۺاخومش ۺرںیہ ۺاتہک ۺںیم ۺہی ۺدواۺ‬
‫ٓاپۺےکۺےیلۺایبؿۺرکۺدوںۺےسجۺںیمۺٓاپۺےکۺالعوہۺیسکۺدورسےوکۺںیہنۺاتبؤںۺاگ‪،‬وبڑےھۺےنۺ‬
‫رفعج ۺےس ۺاہک ۺوہ ۺدوا ۺایک ۺےہ؟رفعج ۺےن ۺاس ۺےس ۺاہک‪ 6‬ۺٓاپ ۺاےنپ ۺےیل ۺنیت ۺاوہیق ۺوہا ۺاک ۺوھجاکنۺ‬
‫ںیل‪،‬نیت ۺاوہیق ۺوسرج ۺیک ۺرکںین ۺںیل‪،‬نیت ۺاوہیق ۺاچدن ۺیک ۺکمچ ۺںیل ۺاور ۺنیت ۺاوہیق ۺرچاغ ۺیک ۺروینشۺ‬
‫ںیل ۺاورۺاؿۺبسۺوکۺااھٹکۺرکۺںیل‪،‬اورۺنیتۺےنیہمۺاںیھنۺوہاۺںیمۺرںیھک‪،‬رھپۺاسۺۺےکدعبۺاؿۺبسۺوکۺ‬
‫البۺیلتۺیکۺرھکؽۺںیمۺرںیھک‪،‬اورۺاؿۺبسۺوکۺنیتۺےنیہمۺوکںیٹ‪،‬اورۺبجۺاؿۺوکۺ(وکٹۺرک)ۺابرکیۺرکۺ‬
‫ںیل ۺ ۺوت ۺاؿ ۺبس ۺوک ۺاگشػ ۺوہےئایپےل ۺںیم ۺرںیھک‪،‬اور ۺاس ۺایپےل ۺوک ۺنیت ۺےنیہم ۺوہا ۺںیمۺ‬
‫رںیھک‪،‬رھپ ۺاس ۺدوا ۺوک ۺروزاہن ۺنیت ۺدرمہ ۺیک ۺدقمار ۺوسےن ۺےک ۺوتق ۺاامعتسؽ ۺرکںی ۺاور ۺنیت ۺےنیہمۺ‬
‫اگلاترۺاسۺوکۺاگلںیئ ۺوتۺاؿۺاشءۺاہللۺٓاپۺوکۺافشۺےلمۺ ی۔بجۺوبڑےھےن ۺرفعجۺیکۺابتۺنسۺیلۺوتۺ‬
‫وبالۺاےۺومعمیلۺڈاڑیھۺواےل!ۺاہللۺاعتٰیلۺےھجتۺٓاراؾۺاطعۺہنۺرکے‪،‬ریتےۺۺاسۺدواۺاتبےنۺےکۺدبہلۺ‬
‫ےک ۺوطر ۺرپ ۺ ھجم ۺےس ۺہی ۺامطہچن ۺےل ۺ(ہی ۺہہک ۺرک ۺ)اؿ ۺےک ۺرس ۺیک ۺدگی ۺرپ ۺاکی ۺاچاٹن ۺردیس ۺایک‪ ،‬ۺاس ۺرپۺ‬

‫‪227‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اہروؿ ۺردیش ۺاانت ۺاسنہ ۺہک ۺ(زنیم) ۺرپ ۺٹیل ۺایگ‪،‬اور ۺاس ۺٓادیم ۺوک ۺنیت ۺزہار ۺدرمہ ۺدےنی ۺاک ۺ مک ۺاصدرۺ‬
‫ایک۔(افلۺہلیلۺوہلیل)‬
‫(‪ )۲۳۸‬ۺاکی ۺڑلےک ۺےس ۺاہک ۺایگ ۺہک ۺایک ۺریتے ۺااتسذ ۺےھجت ۺڑپکا ۺںیہن ۺانہےت؟ ۺاس ۺےنۺ‬
‫اہکۺریمےۺااتسذۺاکۺاحؽۺہیۺےہہکۺارگۺاؿۺےکۺاپسۺوسویئںۺےسۺرھباۺوہاۺاکیۺرھگۺوہۺۺاورۺرضحتۺ‬
‫وقعیبۺہیلعۺاالسلؾۺٓاںیئۺاورۺاؿۺےکۺاسھتۺاایبنےۺرکاؾۺافسریشۺوہںۺاورۺرفےتش(واسپۺرکےنۺ‬
‫ےک ۺےیل)امضتن ۺںیل ۺاور ۺاؿ ۺےس ۺاکی ۺوسیئ ۺاداھر ۺامںیگن ۺاتہک ۺوہ ۺاس ۺےس ۺاےنپ ۺےٹیب ۺویفسۺ‬
‫ہیلعۺاالسلؾۺاکۺوہ ۺرکاتۺیسۺںیلۺوجۺاچکۺرکدایایگۺاھت ۺوتۺوہۺاںیھنۺیھبۺاکی ۺوسیئۺاداھرۺںیہن ۺدںیۺےگۺ‬
‫‪،‬اسۺےیلۺوہۺےھجمۺڑپکاۺےسیکۺانہۺےتکسۺںیہ؟اورۺاسۺواہعقۺوکۺیسکۺےنۺرعشۺںیمۺایبؿۺایکےہ‪6‬‬
‫(‪)۱‬اور ۺارگ ۺریتا ۺرھگ ۺریتے ۺےیل ۺوسایئں ۺااگے ۺاور ۺااھٹک ۺرک ۺےل ۺسج ۺےس ۺرھگ ۺاک ۺٓانگنۺ‬
‫گنتۺوہاجےئۺ(‪)۲‬ۺاورۺریتےۺاپسۺویفسۺہیلعۺاالسلؾۺٓاںیئۺاورۺھجتۺےسۺاکیۺوسیئۺاداھرۺامںیگنۺ‬
‫اتہک ۺوہ ۺ ۺاس ۺےس ۺاینپ ۺصیمق ۺاکاٹھپ ۺوہا ۺہصح ۺیس ۺںیل ۺوت ۺوہ ۺںیہن ۺرکے ۺاگ ۺ(ینعی ۺوسیئ ۺاداھر ۺںیہنۺ‬
‫دےۺاگ)۔‬
‫َّ ْ َّ ْ ُ َّ َّٰ ُ‬
‫ؽ ِ‬ ‫الص ِليل والن ِاد ِ‬
‫َّ َّ َّٰ َّ َّ ْ َّٰ ُ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫الن َّ ِادؽ ار بصً ار ِضطً‬ ‫ِ(‪)۲۳۹‬ن َّزل َّر ُج رل ِب َّر ْو َّم َّص ًِ ن ِادؽ طظدم ِإلي ِي ِ‬
‫َّ َّ ْ ُ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ َّ َّ َّ‬
‫ض ِإليْ ِي ص َّ َّد ًدا ط َّح َّمل ٗي َّو َّج َّاء ط َّو َّج َّد ٗہ ظ ْد أع َّل اْل ْ ََّب طذھ َّب‬ ‫وَّذھب ِليح‬
‫َّ َّ َّٗ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ہ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫َّطأ ہِت ب َّض ْْی ٖہ َّط َّو َّجد ٗہ ظ ْد أع َّل ال َّصد َّس طط َّص َّل َّم َّص ٗي ذ ِلؽ ص َّ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َش َّ َّم َّٰرات طدألي‬
‫َّ‬ ‫َّٰ ِ ُ ِ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ُ ٗ َّ َّ ہ ُ ْ ُ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ‬
‫ِن أن ِب َّوا س ِبيْ ًبا‬ ‫الن ِادؽ أین مظردہ ظال ِإل األرد ِن‪،‬ظال ِلــُمذا ظال بلض ْ‬
‫َّٰ َّ َّ ِ َّ َّ َّ ٗ َّٰ ُ‬ ‫َّٰ‬ ‫َّ ٰ َّ‬ ‫َّ ً َّ ْ َّ ُ ٗ َّ َّٰ َّ ْ ُ‬
‫رل ُح ِم ْص َّد ِ ِْت ط ِإ ِْن ظ ِليْ ُل الذ ْو ِو ِۃ ِللسص ِام طظال لي الن ِادؽ‬ ‫حاذظا ادألي صُم ی‬
‫َّٰ ِ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ر َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫ت و ارلحت ِمصدتؽ طّل‬ ‫ِإن ِِل ِإليؽ حاجً ظال وم ِاھي ظال ِإذا ذھب ِ‬
‫َّ ْ َّ ْ ُ ُ ْ ُ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫‪:‬‬ ‫ال‬ ‫َتصل رجوصؽ صل وظ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫ِْبْ ُن الز ُي ْوػ َّوأنْ َّت َّر ٰب الـ َّـم ْ ِْن ِل ِ‬ ‫َّیا زيْط َّنا ل ْو ِز ْدت َّنا ل َّو َّج ْدت َّنا‬
‫ر‬ ‫ُ َّ ر‬ ‫َّ َّ ُ‬
‫اؽ(امدہ ۺکسن‪،‬حیحص)۔ ۺ َّر ْو َّم َّصً ‪6‬ۺ‬ ‫ؽ‪6‬اعدب‪،‬عمج ۺریسکت ۺن ٰد ِ‬ ‫لح ۺاغلت‪ 6‬ا ٰلن ِاد ِ‬
‫َّ َّ ر‬
‫رابہ ۺاک ۺابعدت ۺاخہن ۺ‪،‬رگہج ۺرھگ ۺ ۺ‪،‬عمج ۺریسکت ۺ َّر َّو ِام ُ ِع(امدہ ۺوصعم‪،‬رابیع ۺرجمد)۔ا ْر ِضط ًِ‪6‬ۺ‬
‫َّ‬
‫روایٹں‪،‬وادح ۺ َّر ِضيْ رػ (امدہ ۺرفغ‪،‬حیحص)۔ص َّد رس ‪6‬داؽ ۺ‪(،‬امدہ ۺدعس‪،‬حیحص۔ ِم ِْص َّد رِۃ‪6‬دعمہ ۺ‪،‬ۺ‬
‫عمجۺ ِم َّص رد (امدہۺدعم‪،‬حیحص)۔‬
‫‪228‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫امیبرۺاورۺاعدبۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۲۳۹‬رتہمج‪6‬۔اکیۺصخشۺاکیۺاعدبۺےکۺابعدتۺاخےنۺںیمۺرہھٹاۺاعدبۺےنۺاسۺےکۺ‬
‫اسےنم ۺاچر ۺروایٹں ۺشیپ ۺںیک‪،‬اور ۺاس ۺےک ۺےیل ۺداؽ ۺ ےنی ۺ ۺایگ‪،‬رھپ ۺوہ ۺداؽ ۺےل ۺرک ۺٓاای ۺوت ۺامہمؿ ۺوکۺ‬
‫اسۺاحؽۺںیمۺاپایۺہکۺوہۺاسریۺروایٹںۺاصػۺرکۺاکچۺےہ‪،‬ۺوہۺرھپۺایگۺاورۺدورسیۺروایٹںۺےلۺرکۺٓاایۺوتۺ‬
‫ابۺاسۺاحؽۺںیمۺاپایۺہکۺاسریۺداؽۺاصػۺرکۺاکچۺےہ‪،‬امہمؿ ۺےنۺاعدبۺےکۺاسھتۺہیۺاعمہلمۺدسۺ‬
‫ابرۺایک(ینعیۺبجۺاعدبۺروایٹںۺےلۺرکۺٓااتوتۺداؽۺاصػۺرکاجاتۺاورۺبجۺداؽۺالاتۺوتۺروایٹںۺاصػۺ‬
‫رک ۺاجات)بت ۺاعدب ۺےن ۺاس ۺےس ۺوپاھچ ۺہک ۺٓاپ ۺاک ۺارادہ ۺاہکں ۺاجےن ۺاکۺےہ؟اس ۺےن ۺاہک ۺاردؿۺ‬
‫اک‪،‬اعدب ۺےن ۺاہک‪ 6‬ۺسک ۺےیل؟(واہں ۺاج ۺرےہ ۺوہ)اس ۺےن ۺاہک ۺ‪ 6‬ۺےھجم ۺربخ ۺیلم ۺےہ ۺہک ۺاردؿ ۺںیم ۺاکیۺ‬
‫امرہ ۺمیکح ۺےہ ۺاس ۺےس ۺوہ ۺدوا ۺدرایتف ۺرکوؿ ۺاگ ۺوج ۺریمے ۺدعمہ ۺوک ۺکیھٹ ۺرک ۺدے‪،‬اس ۺےیل ۺہکۺ‬
‫ےھجمۺاھکےنۺیکۺوخاشہۺمکۺوہیتۺےہ‪،‬اسۺرپاعدبۺےنۺاہکۺہکۺٓاپۺےسۺریمیۺاکیۺزگارشۺےہ‪،‬ۺاسۺ‬
‫ےن ۺاہک ۺہک ۺوہ ۺایک ۺےہ؟اعدب ۺےن ۺاہک ۺبج ۺٓاپ ۺواہں ۺاجںیئ ۺاور ۺٓاپ ۺاک ۺدعمہ ۺکیھٹ ۺوہ ۺاجےئ(اورۺ‬
‫ٓاپۺوکۺزایدہۺوھبکۺےنگلۺےگلۺ)وتۺوایسپۺںیمۺریمےۺاپسۺہنۺٓاںیئۺاورۺہیۺرعشۺڑپاھ‪6‬اےۺامہرےۺ‬
‫امہمؿ! ۺارگ ۺٓاپ ۺامہرے ۺاپس ۺ(دوابرہ) ۺامہمؿ ۺنب ۺرک ۺٓاےئ ۺوت ۺرضور ۺٓاپ ۺںیمہ ۺاپںیئ ۺےگ ۺہکۺ‬
‫امہمؿۺمہۺوہںۺےگۺاورۺرھگۺےکۺامکلۺٓاپۺوہںۺےگ(ینعیۺبجۺٓاپۺوکۺوھبکۺںیہنۺیتگلۺوتۺٓاپۺاکۺ‬
‫ہیۺاحؽۺےہۺاورۺبجۺوھبکۺےنگلۺےگلۺ یۺوتۺٓاپۺوکۺالھکےنۺےکۺےیلرھگۺاکۺاسراۺہّلغۺمتخۺوہاجےئۺاگۺ‬
‫اسۺےیلۺرھگۺٓاپۺوکۺدےۺدںیۺےگۺاورۺمہۺامہمؿۺوہۺاجںیئۺےگ۔‬
‫ِ‬ ‫َّ ْ َّ‬
‫َّ‬
‫َّاأل ْص َّر ِاب ٰي ِان َِّٰ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ٰر ْ َّ ٗ ْ َّ َّٰ ُ َّ ْ َّ َّٰ‬
‫َّ‬
‫الن َّو ِاح ْي طأظ َّام‬ ‫ِ(‪ )۲۴۰‬ظيل خرج اصراِب ظد وًلہ اْلجاج بصض‬
‫َّ ُ َّٰ ً َّ ْ َّ ً َّ ِ َّ َّٰ َّ َّ ْ َّ ْ ِ ْ َّٰ َّٰ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ر ْ َّ ٰ َّ َّ َّٰ َّ َّْ‬
‫اِب ِمن ح ِ ِي ٖي طظدم ِإلي ِي‬ ‫ِبوا م ِدۃ سو یلً طلُم عان ِِف بصض األی ِام ورد صلي ِي اصر ٰ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّٰ َّ َّ َّ َِّ َّ ْ َّ َّ َّ ً َّ َّ ِ َّ َّ ٗ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ِ َّ ُ ْ ْ ُ‬
‫ِن ص َّم ْْی؟ظال‬ ‫ال ِاب ِ‬ ‫جا ِئصا طدألي صن اھ ِل ٖي وظال ماح‬ ‫َّ‬ ‫اؽ‬
‫َّ‬ ‫ام ُوعان ِإذ ذ‬
‫السص ِ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫َّص ۂب َّما َت ٰب ظ ْد َّمَل األ ْرض َّواْل َّٰي ر َّجاًل َّ ِون َّد ً‬
‫َّ‬
‫اء ظال ط َُّم َّحال ا ِ ٰم ص َّم ْْیِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ال َّو َّعلْ ُب َّنا ایْ َّظاعر‬ ‫َّ َّ َّ َّ ر َّ ْ ً َّ َّ َّ َّ َّ ُ َّٰ ِ َّ َّ َّ َّ ر َّ ْ َّ َّ َّ‬
‫ِ‬ ‫ال ص ِامرۃ بأھ ِلوا ظ‬ ‫‪،‬ظال ر ِاْلً أیزا ‪،‬ظال طُم حال الدار ظ ِ‬
‫َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّٰ َّ ْ ً َّ َّ َّ َّ َّ ُ َّ ِ َّ ْ َّ ْ َّ ِ َّ َّ ہ َّ َّ ُ ٰ ُ َّ َّ َّ‬
‫ظال ظد مَل اْلي نبحا ظال طُم حال َج ِٔب ز ِر یؼ؟ظال صٔب ما یسؽ (ظال)ِ‬
‫‪229‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫الس َّص َّام َّط َّر َّط َّص ٗي َّو ََّل ْ َّی ْذ َّبع األ ْص َّر ٰ ُ‬
‫ْ‬ ‫َّ َّ َّ ْ َّ َّٰ‬ ‫ْ َّ َّ َّ ہ َّ‬
‫اِب ِٰث اظ َّب َّل‬ ‫ع‬ ‫ط‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫ِ‬ ‫ال‬ ‫ظ‬ ‫و‬ ‫ي‬
‫ٖ‬ ‫م‬‫ِ‬ ‫اد‬
‫ِ‬ ‫خ‬ ‫طالتطت إل‬
‫َّ َّ ْ َّ ْ َّ ِ ُ ٗ َّ َّ َّ َّ ُ َّ َّ َّ َّٰ ِ َّ َّ ْ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ِ َّ َّ ْ ِ َّ َّٰ َّ َّ َّ َّ‬
‫اري ًِ ا ِصد صل َّما ذعرت‪،‬ظال دل صُم بدالؽ‬ ‫صلي ِي یدألي وظال یا مبارؽ الن ِ‬
‫َّ َّ َّ َّ َّ ُ َّ ْ ْ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ٰ ْ َّ َّ َّ ٗ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّْ‬
‫ظال طُم حال عل ِِب ِایظاع ظال مات ظال وماال ِذي اماتي ظال ِاحتنؼ ِبص َّشمً‬
‫اال ِذ ْ‬ ‫ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ٰ‬
‫ي‬ ‫ِمن ِصش ِام َج ِلؽ ز ِر یؼ طُمت ظال ومات َج ْل زر یؼ ظال نصم وم‬
‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ُ َّ َّ ْ ُ ِ ْ َّ ہ َّ ْ ُ ٰ ُ َّ ْ َّ َّ َّ ِ َّ َّ َّ ِ ْ ُ ٰ ُ ُ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ‬
‫امات َّوا ظال عثر َظل الـُم ِء ِإل ظ َِب أ ِم صمْی ظال َّأوماتت أم صمْی ظال نصم ظال‬
‫َّٰ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ ٰ ْ َّ َّ َّ ٗ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّٰ َّ َّ‬
‫الد ُار ظال ن َّص ْم طظ َّام‬ ‫الد ُار ظال أ َّو َّدظس ِت‬ ‫وماال ِذي اماتي ظال دظست صلي ِي‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ہ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ‬
‫ل ٗي بال َّص َّرا ز ِار ًبا ط َّو ٰل ھ ِار ًبا ِم ْن َّیدیْ ِي ھ ِار ًبا ‪( .‬اًلبذيوی) ِ‬
‫َّ ر‬ ‫َّ‬
‫اح َّي ًِ(امدہ ۺی‪،‬ان ص ۺاییئ)۔ۺ‬ ‫لح ۺاغلت‪ 6‬ن َّ َّواحِ‪6‬عمج ۺریسکت‪،‬العہق‪،‬تہج ۺ‪،‬وادح ۺن ِ‬
‫َّ‬
‫اء(امدہۺییح‪،‬فین ۺرقموؿ)۔ن ْب ًحا ۺ‪6‬دصمرۺ‪،‬وھبانکۺ(ػۺۺامدہۺ‬ ‫ی‪6‬ہلیبق‪ ،،‬ہلۺ‪،‬عمجۺریسکتۺا ْح َّي ُ ِ‬ ‫َّح ٰر ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ر‬
‫ار َّي ًِ‪6‬اشیپین‪،‬عمجۺۺریسکتن َّواصِ(امدہۺتصی‪،‬ان صۺاییئ)۔‬ ‫ن‪،‬حیحص)۔ۺن ِ‬

‫دوۺداہیویتںۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۲۴۰‬رتہمج‪6‬۔ایبؿۺایکۺایگۺےہۺہکۺاکیۺداہییتۺسجۺوکۺاجحجۺےنۺیسکۺالعےقۺرپۺاحمکۺ‬
‫انب ۺدای ۺاھت ۺاور ۺاس ۺےن ۺواہں ۺیبمل ۺدمت ۺکت ۺایقؾ ۺایک ۺاھت ۺوہ(اےنپ ۺالعےق)ےس ۺابرہ ۺ‪،‬الک‪،‬رھپ ۺاکیۺ‬
‫دؿ ۺاس ۺےک ۺاپس ۺاس ۺےک ۺہلیبق ۺاک ۺاکی ۺداہییت ۺٓاایوت ۺاس ۺےن ۺاس ۺےک ۺاسےنم ۺاھکان ۺشیپ ۺایک‪،‬اورۺ‬
‫اس ۺوتق ۺوہ ۺوھباک ۺاھت‪،‬رھپ ۺاس ۺےن ۺاےنپ ۺرھگ ۺواولں ۺےک ۺابرے ۺںیم ۺوپاھچاور ۺاہک‪ 6‬ۺریمے ۺےٹیبۺ‬
‫ریمعۺاکۺایکۺاحؽۺےہ؟داہییتۺےناہک‪6‬وجۺٓاپۺدنسپۺرکےتۺںیہ‪،‬ۺاسۺےنۺزنیمۺ(اگؤں)ۺاورۺہلیبقۺوکۺ‬
‫رمدوںۺاورۺوعروتںۺےسۺرھبۺدایۺےہ‪،‬احمکۺےنۺاہک‪6‬ۺریمعۺیکۺامںۺاکۺایکۺاحؽۺےہ؟اسۺےنۺاہکۺوہۺیھبۺ‬
‫کیھٹ ۺےہ‪،‬اہک‪ 6‬ۺرھگ ۺاک ۺاحؽ ۺایک ۺےہ؟اس ۺےن ۺاہک ۺرھگواولں ۺےس ۺٓاابد ۺ ۺےہ‪،‬اہک‪ 6‬ۺاور ۺامہرے ۺےتکۺ‬
‫ااقیع ۺاک ۺاحؽ ۺایک ۺےہ؟اہک ۺ‪6‬اس ۺےن ۺوپرے ۺ‪ ،‬ہل ۺوک ۺوھبکن ۺرک ۺرھب ۺدای ۺےہ‪،‬اہک‪ 6‬ۺوت ۺریمے ۺاوٹنۺ‬
‫زرقی ۺاک ۺایک ۺاحؽ ۺےہ؟اس ۺےن ۺاہک‪ 6‬ۺویہ ۺوج ۺٓاپ ۺوک ۺوخش ۺرکات ۺےہ؟(راوی ۺےن ۺاہک)اس ۺرپ ۺوہۺ‬
‫داہییت ۺاحمک ۺ ۺاےنپ ۺاخدؾ ۺیک ۺرطػ ۺوتمہج ۺوہااور ۺاہک ۺ‪ 6‬ۺاھکان ۺاُاھٹول ۺاخدؾ ۺےن ۺاھکان ۺاُاھٹ ۺایل‪،‬احالں ۺہکۺ‬
‫امہمؿۺداہییتۺایھبۺریسۺںیہنۺوہاۺاھت‪،‬رھپۺداہییتۺاحمکۺاسۺیکۺرطػۺوساؽۺرکےتۺوہےئۺوتمہجۺوہاۺ‬
‫اور ۺاہک‪6‬اے ۺابمرک ۺاشیپین ۺواےل ۺوج ۺابںیت ۺٓاپ ۺےن ۺایبؿ ۺںیک ۺھجم ۺےس ۺرھپ ۺایبؿ ۺرکو‪،‬اس ۺےنۺ‬

‫‪230‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اہک‪6‬ۺوپےئھچ‪،‬وجۺٓاپۺوکۺایدۺٓاےئ‪،‬وتۺریمےۺےتکۺااقیع ۺاک ۺاحؽۺایک ۺےہ؟اس ۺےنۺاہکۺوہ ۺوترم ۺایگ‪،‬اہک‪6‬ۺ‬
‫اس ۺوک ۺسک ۺےن ۺامرا؟اس ۺےن ۺاہک‪ 6‬ۺٓاپ ۺےک ۺاوٹن ۺزرقی ۺیک ۺڈہویں ۺںیم ۺےس ۺاکی ۺڈہی ۺےنسنھپ ۺیکۺ‬
‫وہج ۺےس ۺالگ ۺٹھگ ۺایگ ۺاس ۺےیل ۺوہ ۺرم ۺایگ‪،‬اس ۺےن ۺاہک ۺوت ۺایک ۺریما ۺاوٹن ۺزرقی ۺرم ۺایگ؟ ۺاس ۺےن ۺاہک‪6‬ۺ‬
‫اہں‪،‬اہکاورۺاےسۺسکۺزیچۺےنۺامرا؟اسۺےنۺاہک‪6‬ریمعۺیکۺامںۺیکۺربقۺکتۺزایدہۺاپینۺےلۺاجانۺڑپا(اسۺ‬
‫ےیلۺوہۺرمۺایگ)اہک‪6‬وتۺایکۺریمعۺیکۺامںۺرمۺیئگ؟اسۺےنۺاہک‪6‬ۺاہں‪،‬اہک‪6‬اورۺاےسۺسکۺزیچۺےنۺامرا؟اسۺ‬
‫ےنۺاہک‪6‬ریمعۺرپۺاسۺاکۺزایدہۺروان(ینعیۺریمعۺیکۺومتۺرپۺوۺہۺتہبۺرویئۺاسۺےیلۺوہۺیھبۺرمۺیئگ)اہک‪6‬ۺوتۺ‬
‫ایکۺریمعۺیھبۺرمۺایگ؟اسۺےنۺاہک‪6‬اہں‪،‬اہک‪6‬ۺاےسۺسکۺزیچۺےنۺامرا؟اسۺےنۺاہک‪6‬ۺاسۺےکۺاورپۺرھگۺرگۺ‬
‫ڑپا‪،‬اہک‪ 6‬ۺوت ۺایک ۺرھگ ۺیھب ۺرگ ۺایگ؟اس ۺےن ۺاہک ۺاہں‪،‬وت ۺداہییت ۺاحمک ۺاےس ۺڈڈنا ۺامرےن ۺےک ۺےیل ۺاُاھٹ ۺوت ۺوہۺ‬
‫َّ‬ ‫گۺایگ۔ َّٰ‬
‫اسۺےکۺاسےنمۺےسۺھٹیپۺریھپۺرکۺاھب َّ‬
‫َّٰ ُ ْ ُ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ُ َّٰ ٰ‬
‫َّٰ َّٰ‬‫الدط ُ ِ‬
‫اح ِ‬ ‫َّ َِّظر ًَّٰا ِِب د ًَّلمً واْل ِليطً‬
‫َّ َّ ً‬ ‫ٰ ُ َّ ٰ‬
‫الدطاح ِ ِْف‬ ‫ِ َّ(‪ِ )۲۴۱‬ظيْ َّل ِإن ا َّبا دًل َّمً الذ ِاص َّر عان َّو ِاظطا َّب ْ َّی ََّّی ِدي‬
‫ْ َّٰ َّ َّ َّ َّ ٗ ْ َّ ْ َّ ُ َّ ْ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ُ ٰ َّ ُ ُ َّ ِ ْ‬
‫اج َّتؽ طظال ل ٗي ا ُب ْو دًل َّمً ا ِر یْد عل َّب‬ ‫ض األی ِام طظال لي اْل ِلي ِطً دل ِِن ح‬ ‫ِ‬ ‫َّب ْص‬
‫َّ َّ َّ َّ ُ َّ َّ َّ َّ ُ ُ َّ ً َّ َّ َّ ُ َّ َّ َّ َّ َّ ُ َّ َّ َّ َّ‬
‫َّريْد طظال ا ْصس ْو ٗہ ِإ ٰی ٗاہ طظال َّوا ِر یْد َّد ٰابً ات َّر ٰيد صل ْي َّوا ظال ا ْصس ْو ٗہ ِإ ٰیاھا ظال‬
‫َّ ُ َّ ً َّ ُ ْ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ُ َّ َّ َّ ْ ُ ْ ٗ ُ َّ ً َّ َّ َّ َّ ً َّ ْ ُ‬
‫رل ُح‬ ‫ّلما ظال ج ِار یً ت‬ ‫وضّلما یظود العلب و ی ِريد ِب ٖي ظال اصسوہ ض ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ً َّ َّ ہ ُ‬ ‫َّ َّ َّ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّٰ‬
‫الريْ َّد َّوت ْس ِص ُم َّنا ِمنْ ٗي ظال ا ْصس ْو ٗہ َّج ِار َّیً ظال ھىًل ِء َّیاا ِم ْ َّْی ال ُـم ْو ِم ِن ْ َّی!‬
‫ال َّوإ ْن ََّل ْ‬ ‫َّ ْ ُ َّ َّ َّ ُ َّٰ َّ ُ ْ ْ َّ َّ ْ ُ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ْ ٗ َّ ً َّ ْ َّ ُ ُ ْ َّ َّ‬
‫ال اص َّ ْس َّوہ ُد َّارا ََّت َّمصوم ظ َّ ِ‬ ‫ص ِبيدؽ طّل بد لوم ِمن َّدار یدعنونوا طظ‬
‫َش ِز َّياع ص ِام َّرۃ‬ ‫َّی ُع ْن َِّل ُو ْم َّزيْ َّص ًً َّطم ْن أیْ َّن َّی ِص ْي ُذ ْو َّن َّظال ظ ْد اظس ْصتؽ ص َّ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ِ‬
‫ات ط ْيواَّ‬ ‫ال َّم َّاًل َّن َّب َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ُ َّ َّ ْ َّ ْ ُ ْ ْ َّ َّ َّ‬
‫وصَش ِزياع ض ِامرۃ ظال وماالض ِامرۃ یاا ِمْی الــمو ِم ِنی! ظ‬
‫َّ ِ‬
‫ِن ا ْدد‬ ‫اِف َّب ِ ْ‬ ‫ال َّظ ْد َّاظْ َّس ْص ُت َّؽ َّیا َّا ِم ْ َّْی الْـ ُـم ْو ِم ِن ْ َّی! ِما ِئ ًَّ َّز ْي َّص ًِ َّض ِام َّرۃ ِم ْن ط َّي ِ ْ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ظ‬
‫َّ َّ َّ ْ ٗ َّ َّ َّ ْ َّ ُ ْ َّ ُ َّٰ َّ َّ َّ ً‬
‫‪(.‬اًلتليدی) ِ‬
‫َّ‬ ‫طز ِحؽ ِمني وظال ِاجص َّلوھا علوا ص ِامرۃ‬
‫َّ َّ َّ ً‬
‫ض ال ُبخّل ِء ِإن ِلع ِ ٰل َّر ِئيس صّلمً‬
‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫عی ِأ َّٰن ًٗ ِظيْ َّل ِل َّب ْ‬
‫ص‬ ‫ِ(‪َُ )۲۴۱‬یْ ہ‬
‫َّٰ‬ ‫َّ ْ َّ ُ َّ ُ َّ َّ ُ ْ ٗ َّ َّ َّ َّ َّ ُ َّ َّ ِ َّ َّ ُ ْ ُ َّ ُ َّ ُ َّ‬
‫ات الس َّص َّام ‪.‬‬ ‫صػ ِبوا ندماءوہ طُم صّلم ِتؽ ظال ِإذا ظلت یاضّلم ِ‬
‫ھ‬ ‫ین ِ‬
‫(النواجی) ِ‬
‫َّ‬ ‫ر‬ ‫َّ‬
‫اع(امدہ ۺعیض‪،‬اوجػ ۺاییئ)۔ ۺص ِام َّر رِۃ‪6‬ۺ‬ ‫لح ۺاغلت‪6‬زيْ َّص ًِ‪6‬تیھک‪،‬عمج ۺریسکت ۺ ِز َّي ر ِ‬
‫اِفِ ۺ‪ 6‬ۺوہ ۺالگنجت ۺنج ۺںیم ۺاپین ۺہن ۺوہۺ‬ ‫ٓاابد(امدہ ۺرمع‪،‬حیحص)۔ َّض ِام َّر رِۃ‪ 6‬ری ۺٓاابد(امدہ ۺغڑ‪،‬حیحص)۔ َّط َّي ِ ْ‬
‫‪231‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬
‫طی(امدہ ۺفنفی‪،‬فین ۺرفموؼ‪،‬اضم ف ۺرابیع)۔ ۺن َّد َّم ُ ِ‬
‫ُ‬
‫اء‪6‬مہ ۺنیشن ۺ‪،‬اسیھت ۺ‪،‬وادحۺ‬ ‫‪،‬وادح ۺطيْ ہ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ات‪6‬امسۺلعفۺینعمبۺارمۺوتۺدےۺ(امدہۺھنت‪،‬اوجػۺاییئ)۔‬ ‫ن ِدیْ ر ِم(امدہۺدنؾ‪،‬حیحص)۔ۺھ ِ ِ‬

‫اوبدالہمۺاورہفیلخۺافسحۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۲۴۱‬رتہمج‪6‬۔ایبؿۺایکۺایگۺےہۺہکۺۺاکیۺدؿۺاوبدالہمۺاشرعۺہفیلخۺافسحۺےکۺاسےنمۺ‬
‫ڑھکاۺوہاۺاھتۺ‪،‬ہفیلخۺےنۺاسۺےسۺاہکۺ‪،‬اینپۺرضورتۺھجمۺےسۺبلطۺرکوۺاسۺرپۺاوبۺدالہمۺےنۺافسحۺ‬
‫ےس ۺاہک‪،‬ںیم ۺاکی ۺاکشری ۺاتک ۺاچاتہ ۺوہں ۺ‪،‬ہفیلخ ۺےن ۺ(اےنپ ۺاخدومں ۺےس)اہکاےس ۺہی ۺددیو‪،‬رھپۺ‬
‫اسۺےنۺاہک ۺاور ۺاکیۺوساریۺاچاتہۺوہںۺسجۺرپۺوسارۺوہرکۺاکشر ۺرکۺوکسںۺ‪،‬ہفیلخۺےنۺاہکۺ‪،‬اےسۺہیۺ‬
‫یھبۺددیوۺ‪،‬اشرعۺےنۺاہکۺاکیۺالغؾۺیکۺرضورتۺےہۺوجۺےتکۺوکۺےلۺرکۺےلچۺاورۺاسۺےسۺاکشرۺرکےۺ‬
‫‪،‬ہفیلخ ۺےن ۺاہک ۺاےس ۺالغؾ ۺیھب ۺددیو ۺ‪،‬اشرع ۺےن ۺاہک ۺاور ۺاکی ۺابدنی ۺدراکر ۺےہ ۺوج ۺاکشر ۺوک ۺانبےئ ۺاورۺ‬
‫ئ‬
‫اےس ۺںیمہ ۺالھکےئ ۺ‪،‬ہفیلخ ۺےن ۺاہک ۺاےسابدنی ۺیھب ۺددیو‪،‬اشرع ۺےن ۺاہک ۺ‪،‬اے ۺاریم ۺالمونینم! ۺہیۺ‬
‫بس ۺٓاپ ۺےک ۺالغؾ ۺںیہ ۺذہلا ۺاؿ ۺےک ۺےیل ۺرھگ ۺیھب ۺرضوری ۺےہ ۺسج ۺںیم ۺوہ ۺرہ ۺںیکس ۺ‪،‬اس ۺرپۺ‬
‫ہفیلخۺےنۺاہکۺ‪،‬اےسۺاکیۺرھگۺیھبۺددیوۺسجۺںیمۺوہۺبسۺولگۺرںیہۺ‪،‬اشرعۺےنۺاہکۺاورۺارگۺاؿۺےکۺ‬
‫ےیل ۺزنیم ۺںیہن ۺوہ ی ۺوت ۺہی ۺزدن ی ۺاہکں ۺےس ۺرسب ۺرکںی ۺےگ ۺ؟ہفیلخ ۺےن ۺاہک ۺ‪،‬ںیم ۺےن ۺںیہمت ۺدسۺ‬
‫ئ‬
‫اعرمہ(ٓاابد)اور ۺدس ۺاغرمہ( ری ۺٓاابد)تیھک ۺدےی‪،‬اشرع ۺےن ۺاہک ۺ‪،‬ا ے ۺاریم ۺالمونینم!ںیم ۺےنۺ‬
‫ٓاپۺوکۺینبۺادسۺےکۺالگنجتۺںیمۺےسۺوسۺاغرمہۺ( ریۺٓاابد)تیھکۺشیپۺےیکۺ‪،‬اسۺابتۺےسۺامومؿۺ‬
‫سنہۺڑپاۺاورۺ مکۺدایۺہکۺاےسۺبسۺٓاابدۺزنیمۺدےۺدوۺ۔(اتی)‬
‫(‪6)۲۴۲‬ایبؿۺایکۺاجاتۺےہۺہکۺاکیۺلیخبۺےسۺاہکۺایگۺہکۺرہۺامؽۺدارۺیکۺوکیئۺالعتمۺوہیتۺ‬
‫ےہۺسجۺوکۺےلۺرکۺاسۺےکۺدوتسۺاسیھتۺرتصخۺوہےتۺںیہ‪،‬وتۺٓاپۺیکۺالعتمۺایکۺےہۺ؟اسۺ‬
‫ےن ۺاہکۺ‪6‬بجۺںیمۺوہکں‪،‬اے ۺالغؾ ۺ!اھکان ۺال ۺ(وت ۺہی ۺ ۺابت ۺنسۺرک ۺریمےۺدووتسں ۺوکۺھجم ۺےسۺ‬
‫ُ‬
‫الس َّطيْ ْ‬ ‫رتصخۺوہۺاجانۺاچےیہ۔)(ونایج) َّ‬
‫َّ ُ ْ ُ َّ ٰ‬
‫ِ‬ ‫ل‬
‫ِ‬ ‫الِـْ ِمـامون و‬
‫َّ ہ ْ ُ َّ ُ ْ َّ ْ ْ َّ ْ َّ ْ َّ ِ َّ َّ‬
‫ال َّا َّم َّر الْ َّـُم ُم ْو ُن َّأنْ‬ ‫ِ(‪ )۲۴۳‬روی ِابن ص ِامرالطو ِري صن اذي ِاخ ٖي ظ‬
‫َّ ُ ْ َّ ْ َّ َّ ْ ْ َّ ٗ َّٰ َّ‬ ‫ُ ْ َّ َّ ْ ْ ْ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ُ‬‫َّ‬ ‫َّ‬
‫الزنْ َّدظ ًِ‬ ‫َشۃ ِر َّجال عانوا ظد رموا ِصندہ ِب‬ ‫َیمل ِإلي ِي ِمن اھ ِل البص ِۃ ص‬

‫‪232‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّٰ ْ ُ َّ ْ ٰر َّ ُ ُ‬
‫ل ط َّر َّأھ ْم ِمْ َّت ِم ِص ْ َّی طش ٰن خ ْ ًْیا َّو َّمَض َّم َّص ُو ْم ِإ َّل‬ ‫طحملوا إليي طمر بوم سطي ِ‬
‫ِ َّ َّ ِ َّ َّ ِ ِ ْ َّ َّ َّ ہ ِ ُ َّ ٰ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّٰ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّٰ‬
‫اح ِل وظال مااجتمع ھ َّىًل ِء ِإًل ِلو ِليمً طاندل ودخل الزوزؼ وظال َّ ًل‬ ‫ِ‬ ‫الد‬
‫َّٰ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ ُ َّ‬ ‫َّ َّٰ َّٰ ُ َّ ر َّ َّ ُ ٰ‬
‫ذؽ ِإن َّوا ن ْزھً طل ْم َّیع ْن ِإًل َّی ِد ْ رْی َّح ٰ ہت ظ ٰيد ْواالظ ْو َّ ِم َّوظ ِٰ ِي َّد َّم َّ َّص ُو ْم ط َّص ِل َّم ِأن ٗي‬
‫ُ‬ ‫َّ َّ ْ‬ ‫ْ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫َّوظ َّع ِطيْ َُّم ًل ساظً ل ٗي ِب ٖي َّو َّر َّام اْلّل َّص طل ْم َّیظ ِ َّد ْر َّو َّد ُار ْوا ِإ ہل أ ْن َّو َّرل ْوا ِإ ہل‬
‫َّ ٰ‬
‫سا ِئ ِو ْم َّو ِاحد َّو َّج َّص َّل ُیذ ِع ُر ٗہ‬ ‫صی بو ْم بأ ْ َّ‬ ‫ہ‬ ‫اد َّت ْ‬
‫د‬ ‫َّب ْض َّداد َّو ُا ْد ِخ ُل ْوا َّص َّٔب الْ َّـُم ُم ْون َّط ْ‬
‫ْ َّ َّ َّ ُ َّ َّ َّ‬ ‫ْ َّ َّ ْ َّ َّ ْ ُ ُ ُ َِّ ٗ َّ ٰہ َّ ْ َّ ْ َّ ِ ِ َّٰ ِ ٰ ُ َّ ْ ْ َّ ُ َّ‬
‫ضب صنظي حت َل یبؼ ِإًل السطي ِل وط ِرض ِت الص ََّشۃ ط َّظال‬ ‫ِ‬ ‫ِب ِط ِص ِل ٖي و ِبظو ِل ٖي و ی‬
‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ہ‬ ‫ُ ْ ٰ‬ ‫ْ‬
‫ال َّـُم ُم ْون ِلل ُم َّت َّو ِع ِل َّم ْن ھذا طظال ًل ا ْصل ُم َّیا ا ِم ْ َّْی ال ُـم ْو ِم ِن ْ َّی ! ض ْ َّْی أن َّنا َّرأیْ َّن َّ ٗاہ‬
‫َّ ً ٰ‬
‫ػ ِم ْن ا ْح َّوا ِل ِو ْم ذيْىا َّو ِإ َّّنا‬
‫َّ‬ ‫ال َّی َّاام ْ َّْی الْ ُـم ْومن ْ َّی ! ََّل ْ َّا ْصر ْ‬ ‫َّ َّ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ‬
‫م َّصوم ط ِجىنا ِب ٖي ِطظ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬
‫ْ َّ َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ر‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫َّرأیْ ُت ُو ْم ِمْ َّت ِم ِص ْ َّی طش َّننْ ُت أن َّوا َّو ِليْ َّمً ُی ْدص ْو َّن ِإليْ َّوا طل ِحظ ُت ِب ِوم طز ِحؽ‬
‫َّ‬
‫اح ِب ٖي ھذاال َّـم َّح ٰل‬
‫ہ َّ‬ ‫الت ٰ ُس ُط ِ ْ َّ َّ‬ ‫ال َّا ْو َّظ ْد َّب َّل َّغ م ْن ُذىم َّ‬ ‫َّ ُ ْ ُ َّ َّ َّ‬
‫ل أ َّن َیْ َّمل ِب َّ َّر ِ‬ ‫ِ‬ ‫ہ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الـُممون وظ‬
‫اْل ِاھ ُل ِم َّن الظتْ ِل َّول ِع ْن ُیى ٰد ُب َّح ٰہت ًل َّی ُص ْو َّد ِإ ہل ِمث ْ ِل َّوا ‪.‬‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّل َّظ ْد َّدل َّم ہھذا َّ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ِ‬
‫(اًلتليدی) ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬
‫ل‪6‬ےبۺالبےئۺدوعتۺںیمۺرشکیۺوہےنۺواال‪،‬اورۺہیۺاکیۺصخشۺ‬ ‫لحۺاغلت‪ 6‬السطيْ ِ ْ ِ‬
‫َّ َّ ر‬
‫اک ۺانؾ ۺےہ ۺسج ۺاک ۺانؾ ۺیلیفط ۺاھت ۺاس ۺیک ۺرطػ ۺوسنمب ۺےہ(امدہ ۺلفط‪،‬حیحص) ۺ۔زنْ َّدظ ًِ‪6‬ااحلد ۺ‪،‬ےبۺ‬
‫َّ‬
‫ل ۺلعف ۺامیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ‪6‬ےکپچ ۺےس ۺدالخۺ‬ ‫دینی ۺ(امدہۺزدنؼ‪،‬رابیع ۺرجمد)۔ ِانْ َّد ٰ ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ؼ(امدہۺ‬ ‫ؼ‪6‬وھچیٹ ۺیتشک ۺ‪،‬عمج ۺریسکت ۺز َّو ِار ِ‬ ‫وہایگ ۺ‪ ،‬ۺ(ااعفنؽ)(امہ ۺسلل‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ ۺز ْو َّر ر ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ْ ُ‬
‫ال(امدہ ۺللح‪،‬ۺاضم فۺ‬ ‫زورؼ‪،‬اوجػۺواوی‪،‬رابیعۺرجمد)۔ۺ ِال َّـم َّح ٰل ‪6‬ۺارتےنۺیکۺہگجۺ‪،‬عمجۺ َُّم ر ِ‬
‫الثیث)۔‬

‫امومؿۺاوریلیفطۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۲۴۳‬رتہمج‪6‬۔انب ۺاعرم ۺرہفی ۺےن ۺاےنپ ۺویشخ ۺےس ۺرواتی ۺیک‪،‬اس ۺےن ۺاہک ۺہکۺ‬
‫امومؿ ۺےن ۺ مک ۺدای ۺہک ۺاس ۺےک ۺاپس ۺرصبہ ۺواولں ۺںیم ۺےس ۺاؿ ۺدس ۺٓادویمں ۺوک ۺالای ۺاجےئ ۺنج ۺرپۺ‬
‫ااحلدو ۺےب ۺدینی ۺاک ۺازلاؾ ۺاگلای ۺایگےہ ۺ‪،‬ونرکوں ۺےن ۺالےن ۺاک ۺدنبو ۺتسب ۺایک ۺ‪،‬وت ۺاؿ ۺدس ۺولوگں ۺےکۺ‬
‫اپس ۺےس ۺاکی ۺیلیفط ۺاک ۺزگر ۺوہا ۺ‪،‬اس ۺےن ۺاؿ ۺبس ۺوک ۺااٹھک ۺداھکی ۺوت ۺالھبیئ ۺاک ۺامگؿ ۺایک ۺاور ۺاؿ ۺےکۺ‬

‫‪233‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اسھت(درایےک)انکرےۺکتۺایگۺاورۺ(دؽۺںیم)اہکۺ‪،‬ہکۺہیۺولگۺیسکۺوےمیلۺےکۺےیلۺااٹھکۺوہےئۺ‬
‫ںیہۺ‪،‬اسۺےیلۺوہۺےکپچۺےسۺاکسھکۺاور(اجےنۺواےلۺےبۺدک ںںۺیک)یتشکۺںیمۺوسارۺوہایگۺاورۺایخؽۺ‬
‫ایک ۺہک ۺالب ۺہبش ۺہی ۺوکیئ ۺرتہبنی ۺرفتحی ۺوہ ی ۺ(نکیل ۺایھب)وھتڑا ۺیہ ۺوتق ۺزگرا ۺاھت ۺ‪،‬ہک ۺاپسویہں ۺےن ۺاؿۺ‬
‫ولوگںۺوک ۺرگاتفرۺرکۺایل ۺ(وج ۺیتشکۺںیمۺوسار ۺےھت)اوراؿ ۺےک ۺاسھت ۺہیۺیھب ۺ(یلیفط)رگاتفرۺرکۺایلۺ‬
‫ایگ‪،‬ابۺاسۺوک ۺادنازہۺوہاۺہکۺوہۺایسی ۺتبیصم ۺںیمۺڑپۺایگۺےہ ۺسجۺوک ۺربداتشۺرکےنۺیک ۺاس ۺںیمۺ‬
‫اطتقۺںیہنۺےہۺ‪،‬اسۺےن ۺاکٹھچراۺاپےنۺیکۺوکششۺیکۺ‪،‬نکیل ۺوہۺاکایمب ۺںیہنۺوہاۺ‪،‬وہۺولگ ۺےلچۺ‬
‫اہیںۺکتۺہکۺدغبادۺےچنہپۺاورۺامومؿۺےکۺدرابرۺںیمۺاحرضۺےیکۺیگۺ‪(،‬بجۺبسۺاحرضۺوہیگ)وتۺ‬
‫امومؿۺاؿۺںیمۺےسۺرہۺاکیۺوکۺاسۺاکۺانؾۺےلۺرکۺالباتۺاورۺاےسۺاسۺاکۺوقۺؽۺۺولعفۺایدۺدالاتاورۺاسۺ‬
‫یکۺرگدؿۺاڑاۺداتیۺاہیںۺکتۺہکۺاسۺیلیفطۺےکالعوہۺوکیئۺابیقۺہنۺراہۺاورۺدوسںۺولگۺلتقۺرکۺدےیۺیگۺ‬
‫ئ‬
‫رھپۺامومؿۺےنۺوتملکۺےسۺوپاھچۺہکۺہیۺوکؿۺےہ؟اسۺےنۺاہکۺ‪،‬اےۺاریمۺالمونینم!ںیمۺھچکۺںیہنۺ‬
‫اجاتنۺوساےۺاسۺےکۺہکۺمہۺےنۺاےسۺاؿۺےکۺاسھتۺداھکیۺوتۺمہۺاےسۺےلۺٓاےۺ‪،‬اسۺرپۺیلیفطۺوبؽۺ‬
‫ئ‬
‫ڑپا ۺ‪،‬اے ۺاریم ۺالمونینم!ںیم ۺاؿ ۺولوگں ۺیک ۺاحوتلں ۺےک ۺابرے ۺںیم ۺھچک ۺںیہن ۺاجاتن ۺ‪،‬ںیم ۺےنۺ‬
‫اںیھن ۺااٹھک ۺداھکی ۺوت ۺںیم ۺےن ۺامگؿ ۺایک ۺہک ۺوکیئ ۺوہمیل ۺوہاگ ۺسج ۺےک ۺےیل ۺہی ۺولگ ۺالبےئ ۺیگ ۺںیہ ۺوتۺ‬
‫ںیمۺاؿۺےکۺاسھتۺاجۺالمۺ‪،‬اسۺرپۺامومؿۺسنہۺڑپاۺاورۺاہکۺ‪،‬ہکۺایکۺیلیفطۺوہےنۺیکۺوحنتسۺاسۺدحۺکتۺ‬
‫چنہپۺیئگۺےہۺہکۺوہۺیلیفط ۺوکۺاس ۺہگجۺااھٹ ۺالےئۺ‪،‬ہیۺاجلہ ۺلتقۺوہےنۺےس ۺوت ۺچبۺایگۺےہۺنکیلۺازا ۺدیۺ‬
‫ۺ۔(اتی)‬
‫تکۺہنۺرکے ْ‬ ‫اجےئۺ یۺاتہکۺہیۺدوابرہۺاسۺرطحۺیکۺرح َّ‬
‫اْل َُّم ُر َِّ‬ ‫َّٰ َّ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫ُُ‬ ‫ا ِلل َّر ِان و ِ‬ ‫َّ‬
‫َض ا َّحد َّمھا ِل َّي ِبيْ َّص ٗي طظ َّابل ٗي‬ ‫ْسظا ِ َّْح ًارا َّو َّم َّ‬ ‫ِ(‪ِ )۲۴۴‬ظيْ َّل إ ٰن ِل َّٰر ْی َّ َّ‬
‫ْ‬ ‫َّ ُ ر َّ َّ ٗ َّ َّ ر ْ َّ ِ َّ ر َّ َّ َّ ِ َّ ٗ َّ َّ ْ ُ ہ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫ااْل َُّم َّر ظال ن َّص ْم‪،‬ظال ل ٗي ِ َّا ْم ِدؽ‬ ‫رجل مصي سبؼ ِطي ٖي سؽ طظال لي أتبيع ھذ ِ‬
‫ہ َّ َّٰ َّ َّ َّ ٰہ َّ ْ َّ َّ ٗ َّ ُ َّ ٰ َّ ٗ َّ ْ َّ ِ ْ َّ َّ ْ ْ َّ َّ ْ ُ ٗ َّ َّ ُ ْ ُ َّ َّ ْ َّ َّ‬
‫ھذاالسبؼ حت ارعبي واج ِر بي ط ِإن اصج ِب ِِن ِاذَتیتي ِبثمن یص ِجبؽ طأمدؽ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ ُ ُ‬ ‫ٰ ُ َّٰ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ ُ ُ ْ‬
‫اْل َُّم َّر َّوا َّخ َّذ ُی َّر ِ ٰدد ٗہ َّو ََّی ِ ٰر ُب ٗي ذھ ًابا َّو ِإ َّی ًابا َّح ٰہت‬
‫ِ‬ ‫اللص السبؼ ور ِعب الرجل‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬
‫ابْ َّت َّص َّد َّصن الل ٰص َّعث ْ ًْیا َّط َّد َّخ َّل َّب ْصض األزظ ًِ َّو َّما زال َّیظس ُع بي م ْن ِزظاؼ إلہ‬
‫َّ‬
‫ِِٖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اْل ْ َّْی َّۃ م ْن ہذل َّؽ َّو َّص َّر ِػَّ‬ ‫الع ٰل َّيً َّط َّأ َّخ َّذت الل ٰ ُص ْ َّ‬ ‫ُ‬ ‫ٗ‬ ‫ْ‬ ‫ٓ َّ َّ َّ ٰ ِ ہ ْ َّ ِ ہ َّ‬
‫اخر حت اختطی صني ب‬
‫َّْ‬ ‫ٓ ْ ً َّٰ َّ ِ ْ َّ ر َّ َّ ْ ِ َّ َّ َّ ِ َّ ِ َّٰ َّ َِّ ْ َّ َّ ِ ٗ َّ ْ ُ ٗ َّ َّ َّ ِ َّ َّ َّ ِ َّْ‬
‫اْلُم ِر‬ ‫ا ِخْیا ِإنوا ِحيلً صلي ِي طرجع ِبالسب ِؼ طالتظاہ ر ِطيظي طظال ماطصلت ِب ِ‬

‫‪234‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ َّ ہ َّ َّٰ َّ ُ ْ ر َّ َّ َّ ُ َّ َّ ٰ ً‬ ‫َّ ْ ْ َّ ٗ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ‬
‫ال ب َّ‬
‫أس ما ِل ٖي وھذاالسبؼ ِر بح طظال متم ِثّل‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ھ َّل ُ ِبصتي ظال نصم ظا َّل ِب َّع َّم ظ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ْ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ٰ َّ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّولع ْم َّم ْن َّد ہ‬
‫صی ِل َّي ْ‬
‫ر ًساد طار ِسيد وَل یلؼ ضْی خ ِطي ح ِنی ‪ ٰ ِ َّ .‬رَّ‬
‫لح ۺاغلت‪ِ 6‬ا َّیابا‪6‬وایسپ(امدہ ۺاوب‪،‬زومہز ۺاف‪،‬اوجػ ۺواوی) ۺ۔ا ِزظ ًِ‪6‬عمج ۺریسکت‪،‬ۺ‬
‫ُ َّ‬
‫اؼ(امدہ ۺزقق‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ ۺ َّح ِن ْ ر ِ‬
‫ی‪6‬مغ ۺای ۺوخیش ۺےس ۺٓاواز ۺاکنانل ۺ‪ ،‬ۺ ۺٓاہ ۺ‪ ،‬ۺ(ض)ۺ‬ ‫یلگ‪،‬وادح ۺزظ ر ِ‬
‫(امدہۺج‪،‬اضم فۺالثیث)۔ۺ‬

‫دوۺوچرۺاورۺدگےھۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۲۴۴‬رتہمج‪6‬۔ایبؿۺایکۺایگۺےہۺہکۺدوۺوچروںۺےنۺاکیۺدگاھرچاایاورۺاؿۺںیمۺےسۺ‬
‫اکی ۺاےس ۺےنچیب ۺےک ۺےیل ۺالچ ۺایگ‪،‬اےنت ۺںیم ۺاکی ۺااسی ۺٓادیم ۺاس ۺےک ۺاسےنم ۺوہا ۺسج ۺےک ۺاسھتۺ‬
‫اکیۺرتشطیۺیھتۺسجۺںیمۺیلھچمۺیھتۺ‪،‬اسۺٓادیمۺےنۺوچرۺےسۺاہک‪،‬ایکۺمتۺاسۺدگےھۺوکۺوچیبےگۺ؟اسۺ‬
‫ےن ۺاہک‪،‬اہں‪،‬اس ۺےن ۺوچر ۺےس ۺاہک‪،‬مت ۺاس ۺرتشطی ۺوک ۺڑکپو ۺاہیں ۺکت ۺہک ۺںیم ۺاس ۺرپ ۺوسار ۺوہرکۺ‬
‫اےسۺٓازامولں‪،‬رھپۺارگۺےھجمۺدنسپۺٓاایۺوتۺںیمۺاےسۺاینتۺتمیقۺےسرخدیۺولںۺاگۺوجۺمتۺوکۺوخشۺرکےۺ یۺ‬
‫‪،‬انچہچن ۺوچرۺےنۺرتشطیۺڑکپۺیلۺاوروہ ۺٓادیمۺدگےھۺرپۺوسارۺوہایگۺاورۺاےس ۺرکچۺدےنی ۺاگلۺاورۺٓاےگۺ‬
‫ےھچیپۺاگھبےنۺاگلۺاہیںۺکتۺہکۺوہۺوچرۺےسۺاکیفۺدورۺوہایگۺ‪،‬رھپۺاکیۺیلگۺںیم ۺدالخۺوہاۺاورۺدگےھۺ‬
‫ےکۺاسھتۺرباربۺاکیۺیلگۺےسۺدورسیۺیلگۺںیمۺاجاتۺراہۺاہیںۺکتۺہکۺوہۺاسۺیکۺرظنوںۺےسۺابلکلۺ‬
‫رووپش ۺوہایگ ۺ‪،‬اس ۺواہعق ۺےس ۺوچر ۺریحت ۺںیم ۺڑپھ ۺایگ ۺاور ۺابالٓرخ ۺاس ۺےن ۺھجمس ۺایل ۺہک ۺہی ۺاس ۺےکۺ‬
‫الخػ ۺاکی ۺاچؽ ۺےہ ۺ‪،‬رھپ ۺوہ ۺرتشطی ۺےل ۺرک ۺواسپ ۺوہا ۺوت ۺاےس ۺاس ۺاک ۺاسیھت ۺوچر ۺالم ۺ‪،‬اسۺ‬
‫ےنوپاھچ‪،‬وتےن ۺدگےھ ۺاک ۺایک ۺایک ۺ؟ایک ۺوتےن ۺاےس ۺچیب ۺدای؟اہک‪،‬اہں‪،‬اس ۺےن ۺاہک‪،‬ےنتکۺ‬
‫ںیم؟ اہک‪،‬ایس ۺےک ۺراس ۺااملؽ ۺںیم(ینعی ۺسج ۺرطح ۺمہ ۺےن ۺریغب ۺتمیق ۺےک ۺوچری ۺرک ۺایل ۺاھت ۺایسۺ‬
‫رطح ۺدورسے ۺصخش ۺےن ۺیھب ۺمہ ۺےس ۺریغب ۺتمیق ۺےک ۺدوھاک ۺدے ۺرک ۺےل ۺایل ۺ)(نکیل)اور ۺہیۺ‬
‫رتشطی ۺعفن ۺںیم ۺےہ‪،‬اس ۺرپ ۺاس ۺےن ۺلثم ۺایبؿ ۺرکےت ۺوہےئ ۺاہک ۺاور ۺہی ۺلثم(وہشمرۺ‬
‫ابت)اہمترےۺےسیجۺیہۺولوگںۺےکۺےیلۺاہکۺایگۺےہۺ‪،‬وجۺولگۺاکشرۺرکےنۺےکۺےیلۺاجےتۺںیہۺوہۺ‬
‫لصۺںیہنۺوہاتۺ۔‬ ‫وخدۺاکشرۺوہاجےتۺںیہۺاورۺاںیھنۺوپدیشہۺٓاہۺ َّےکۺوساۺھچکۺاح َّ‬
‫الْ َّظ ِ ْ‬
‫اِض َّو ٰ‬
‫الت ِاج ُر ِ‬

‫‪235‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫ْ‬
‫َّ‬
‫الدیْ َّو ِان ِباأل ْدع ْند ِر ٰی ًِ َّو‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫اِض ابْ ُن َّحدیْد َّناش َّر ٰ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ان الْ َّظ ِ ْ‬ ‫َّ َّ‬
‫ِ(‪)۲۴۵‬ع‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َجان َّب ْصض َٰت ِار الط َّرنْج‬ ‫الَت َّ‬ ‫ض ْ‬ ‫الدیْ َّو ِان ا ْح َّ‬ ‫ِ‬ ‫از ْي َّوا ط َّب ْي َّن َُّم ھ َّو َّجا ِل رس ِِف‬ ‫ِ‬ ‫ظ‬
‫َّ ً َّ َّ ًِ‬ ‫ر َّ َّ‬ ‫َّ ُ َّ ر َّ‬ ‫ْ‬
‫ال َّو ِار ِل ْ َّی َّو ِْل ْ َّي ُت ٗي ُمْل ْوظً َّوَّذ َّو ِار ُب ٗي َّ َّدالـ َِّمً َّوعان ِابْ ُن َّ َّح ِدیْد ل ٗي ِْل ْ َّيً س ِو یْلً‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ ً َّ َّ َّ ُ َّ َّ ٰ‬ ‫َّ‬
‫َّوذ َّو ِار َّب ٗي خ ِطيْطً ًل تعاد أ ْن ت َّت َّب ٰ َّی ِإًل ِم ْن ظ ِْرب ط َّدأل ِابْ ُن َّح ِدیْ َّد ا ٰلت ِاج َّر‬
‫َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ ْ ُ َّ ُ ُ َّ ٰ َّ ٗ ُ َّٰ َّ َّ َّٰ ْ َّ َّ ُ َّ‬
‫َجا ِن ظ ْل ل ٗي ِأل ِ ٰی َّم ْص ہین‬ ‫س لي ث ظال للَت‬ ‫صن بزاصتي و بلدہ والَتَجان یط ُ‬
‫َّ َّ ْ ِ َّ ْ َّ ِ َّ ٖ َّ َّ َّ ِ َّ ٖ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ِ َّ َّ َّ َّ ٗ َّٰ ْ ُ َّ ِ ُ َّ ْ ہ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ‬
‫حلظت ِْليتؽ وتر َّعت ذو ِار بؽ طدألي الَتَجان صن ذ ِلؽ طظال الطر ِّب ْ ِ‬
‫ي‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫س ِب ِل ْح َّيً ِبّل ذ َّو ِار َّب‬
‫َّ‬
‫الت ْي َّ ِ‬ ‫اِض إن األ َّدد بذ َّ ِوار َّب بّل ْل ْ َّيً َّو ٰ‬
‫ِ ِ ِ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُظ ْل ِللظ ِ ْ‬ ‫َّ‬
‫ْ َّ ِ‬
‫اب ‪( .‬الظليویب) ِ‬ ‫و‬ ‫اِض َّوانْ َّظ َّس َّع َّص ْن َّر ٰد ْ َّ‬
‫اْل َّ‬ ‫ْ‬ ‫ظ‬ ‫ال‬ ‫ل‬ ‫َّط َّخج َّ‬
‫َّ َّ َّ ُ َّٰ َّ َّ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫لر‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ ُ ْ َّ َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫ض حرو ِب ٖي طدصا رج ِ‬ ‫ِ(‪ )۲۴۶‬عان ابو دًلمً مع ا ِْب مد ِلم ِف بص‬
‫َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ُ ْ ُ ْ ِ َّ ْ ُ َّٰ َّ ِ َّ ُ ْ ُ ِ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ُ ْ ُ‬
‫َّ ِمن األصد ِاء ِإل ال َِب ِاز ظال ابو مد ِلم ًِل ِِب دًلمً اخرج ِإلي ِي طانذَّد یظول ‪ِ .‬‬
‫َّ َّٰ‬ ‫َّ َّ ُ َّ َّ َّٰ‬ ‫َّ‬
‫ِن ِإ ْن َّطر ْر ُت َّط ِإ ٰن ِ ْ‬
‫َّ َّ ُ‬
‫أًل ًل َّتل ْم ِ ْ‬
‫اػ ص ۂب طخ َّار ِ ِْت َّ أ ْن ََّتس َُّم ِ‬ ‫ِاخ‬ ‫ِ‬ ‫ِن‬
‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ ُ ِ َّ ُ َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ِ َّو َّجـ ـ ٰـد ُت َّما َّباليْ ُت أ ْن اتظـ ـ ٰـد َّمـ ــا ِ‬ ‫الد ْو ِؼ ابْ َّتاع ِم ِث ْل َّوا ِ‬ ‫ِن ِِف‬ ‫َّطل ْو ِإ ٰن ِ ْ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬
‫طز ِحؽ ا ُب ْو ُم ْد ِلم َّوا ْصط ٗاہ ‪( .‬اًلربواِن) ِ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ‬
‫ؼ ن ِدیْ رم ُی َّد ٰم ہی ِز َّی ًادا اًلظس ْع طا َِّت َّب َّاب ٗي طخ َّر َّج‬ ‫ِ(‪ )۲۴۷‬عان ِللطرزد‬
‫ْ ر َّ ٗ َّ ْ ر َّ َّ َّ َّ ٗ ْ ُ َّ ْ ِ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ُ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ُ َّ َّ ْ ًٰ‬
‫ن أنت ظال ِابن الطرزد ِؼ ظال طُم بالؽ حب ِذيا‬ ‫ِابن لي ر ِضْی طظال لي ِابن م ِ‬
‫َّ‬
‫اْل ُر ْور َّی ًِ ظال َّب ْل ظس َّص ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ت ِْف َّح ْرب َّ‬ ‫ال ظس َّص ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ ُ َّ َّ َّ ْ ُ ْ َّ ر َّ َّ‬
‫ت‬ ‫ِ‬ ‫ظال طُم بال ی ِدؽ مظسوصً ظ‬
‫ْ ٰ ُ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ہ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ُ ِ ُ َّٰ ُ ْ ِ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ُ ْ ََّّ‬
‫اّلل ث اخ َِب ِالطرزدؼ ِباْل َِب‬ ‫ر َّي ًِ طظال ًٰصليؽ وصٔب ا ِبيؽ لصنً ِ‬ ‫َّ‬ ‫ِ َّ َِّف الل َّرو ِ‬
‫ِن َّ‬ ‫ال ا ْذ َّو ُد أن ٗي ِابْ ِ ْ‬
‫ٰ‬ ‫َّ‬
‫ْ ْ َّ َّ ٰ ََّّ‬ ‫ِ‬ ‫‪.‬‬ ‫ا‬ ‫ظ‬
‫َّ‬ ‫ح‬ ‫طظ‬
‫ر‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ر‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫اِب عام رخ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬
‫اْلنس ًِ والل ِْبِ‬ ‫رن ْوصً ِم ْ َّن ِ‬ ‫(وھ َّو اعلً َّم ْ‬ ‫ِ‬ ‫ِ(‪ )۲۴۸‬ظ ِد َّم ِأل ْص َّر ٰ‬
‫الر ہلو ِۃ‬
‫َّٰ‬
‫اإل َّم ُام ِِف‬ ‫و‬ ‫)ط َّل ْم َّی ْد َّتس ْب ٗي َّو َّأ َّع َّل منْ ٗي َّذ ِ ْي ًىا َّو َّخ َّر َّج َّو َّد َّخ َّل الْـ َّـم ْدج َّد َّ‬ ‫َّ‬
‫ُ ٰ َّ ْ َّ َّ ْ ُ ُ ْ َّ ْ َّ ُ َّ َّٰ ُ َّ َّ ْ ُ ْ ْ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ِ ُ ْ َّ ُ َّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اِب َّوالع ِامخ ًل‬ ‫اْلْنیر طظال األصر ٰ‬
‫ِ‬ ‫َّ ْح ِر ٗم َّت َّصلي َّعم ُالــميتً والدم وْلم ِ ِ ِ‬
‫تن َّدي ا ْرل َّحؽ اّلل ‪ِ .‬‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ ُ‬ ‫َّ َّ‬
‫ِ(‪َّ )۲۴۹‬م َّٰر ِابْ ُن َّْح َّامً ِب ِابْ ِن ھ ْر َّمً َّوھ َّو َّجا ِل رس ِب ِط َّن ِاء َّب ْي ِت ٖي طظال‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ ُ َّ َّ َّ َّ ُ ْ‬
‫ا ٰلدّل ُم صل ِيْع ْم طظال ظ ْد ظل َّت َّماًل ُینْ ِع ُر ظال خ َّر ْج ُت ِم ْن ا ْھ ِ ْل ِبض ْ ِْی زاد‬

‫‪236‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ َّ َّ َّ ْ ُ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّٰ ْ َّ َّ َّ ُ ْ َّ َّ‬
‫ظال ما ز ِمنت ِألھ ِل َّؽ ِظراؽ ظال أطتأذن ِل أن أِت ِشل ِبي ِتؽ ظال دونؽ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫ْ َّ َّ َّ َّ ُ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ ُ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ُ‬
‫ػ َّوع ْن ِابْ َّن ا ٰی سا ِئر ِذ ْى َّت ‪ِ .‬‬ ‫اْلبل ی ِطئ صليؽ ظال أنا ِابن ْحامً ظال ِان ِ ِ‬
‫ص‬
‫ْ َّ ر‬ ‫َّ ٰ ُ‬
‫ان‪6‬دعاتل‪،‬رہچکی ۺ(امدہ ۺدوؿ‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ ِْليً ‪ 6‬ۺداڑیھۺ‬ ‫لدیْ َّو ِ‬ ‫ۺاغلت‪6‬ا ِ‬ ‫ُلح‬
‫َّ ْ ُ ْ َّ ر‬ ‫جل‬
‫ی(امدہۺ ی‪،‬ان صۺاییئ)۔ۺُملوظ ًِ‪6‬ۺامسۺوعفمؽۺوادحۺۺؤمثنۺومڈنیۺوہیئۺۺ(ض)‬ ‫‪،‬عمجۺریسکتۺْل ً ِ‬
‫َّ َّ ر‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ب(امدہ ۺرشب‪،‬حیحص)۔ ۺ ِبزاص ًِ‪ 6‬ۺامؽۺ‬ ‫ب ۺ‪6‬ومںیھچن‪،‬وادح ۺذ ِار ر ِ‬ ‫(امدہ ۺقلح‪،‬حیحص)۔ ۺذ َّو ِار ُ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اس(امدہۺسیتۺ‪،‬اوجػۺ‬ ‫س‪6‬رکبا‪،‬عمجۺۺریسکتاتْ َّي ر ِ‬ ‫اجترت‪،‬عمجۺریسکتۺ َّبزا ِئ ُ ِع(امدہۺعضب‪،‬حیحص)۔ۺا ِ ٰلتيْ ُ ِ‬
‫َّ َّٰ‬ ‫َّ ْ ُ‬
‫از‪6‬ڑلایئ ۺےک ۺےیل ۺاقمہلب ۺرپ ۺانلکن ۺ‪ ،‬ۺدصمر ۺ(افمتلع)۔طخ َّار رِۃ‪6‬یکپ ۺوہیئ ۺیٹم‬ ‫اییئ)۔ال ِ ََّب ِ‬
‫َّ َّٰ‬ ‫َّ َّٰ‬
‫ات(امدہ ۺرخف‪،‬حیحص)۔ ََّتس َّ ِم‪6‬رسیہ ۺرسیہ ۺوہاجان(لعفت)(امدہۺ‬ ‫ۺؤمثن ۺاسمل ۺطخ َّار ر ِ‬ ‫ُ‬ ‫‪،‬رکیھٹا‪،‬عمج‬
‫ف‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫چع‬
‫اء‪6‬نحص‪ٓ،‬انگن‪،‬عمجۺ‬ ‫م‪،‬حیحص)۔ ۺالل ُر ْو ِر َّي ًِ‪ 6‬ۺوچری(امدہ ۺ صض‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ ِط َّن ر ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ ر‬
‫اد‪6‬وتہش‪،‬عمج ۺریسکت ۺا ْز ِو َّد رِۃ(امدہ ۺزود‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ۺ‬ ‫ریسکت ۺاط ِن َّي ًِ(امدہ ۺفتی‪،‬ان ص ۺاییئ) ۺ۔ ۺز ر ِ‬
‫ُ‬
‫ظ ًری ‪6‬امہمؿۺونازیۺرکانۺ‪،‬دصمرۺ(ض)(امدہۺرقي‪،‬ان صۺاییئ)۔‬

‫اقیضۺاورۺاترجۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۲۴۵‬رتہمج‪6‬۔ ۺاقیض ۺانب ۺرجری ۺادنکسرہی ۺ ۺںیم ۺرہچکی ۺےک ۺرگناں ۺاور ۺواہں ۺےکۺ‬
‫اقیض ۺےھت ۺ(اکی ۺدؿ)اس ۺدرایمؿ ۺہک ۺوہ ۺرہچکی ۺںیم ۺےھٹیب ۺوہےئ ۺےھت ۺہک ۺرتامجؿ ۺےن ۺٓاےنۺ‬
‫واےل ۺاؿ ۺدنچ ۺارگنسی ۺاترجوں ۺںیم ۺےس ۺاکی ۺوک(اقیض ۺاصبح ۺےک ۺاسےنم)شیپ ۺایک‪،‬اس ۺیکۺ‬
‫داڑیھۺومڈنیۺوہیئۺاورۺاسۺیکۺومںیھچنۺوفحمظۺںیھتۺاورۺانبۺرجریۺیکۺداڑیھۺیبملۺاورۺومںیھچنۺوھچیٹۺ‬
‫ںیھتۺوجۺرصػۺزندکیۺےسۺیہۺاظرہۺوہیتۺںیھتۺ‪،‬انبۺرجریۺےنۺاسۺےکۺامؽۺاجترتۺاورۺرہشۺےکۺ‬
‫ابرے ۺںیم ۺوپاھچ ۺاور ۺرتامجؿ ۺاس ۺیک ۺابت ۺیک ۺواضتح ۺرکات ۺ‪،‬رھپ ۺانب ۺرجری ۺےن ۺرتامجؿ ۺےسۺ‬
‫اہک‪،‬اس ۺےس ۺوہک ۺہک ۺوتےن ۺاینپ ۺداڑیھ ۺسک ۺدصقم ۺےک ۺےیل ۺومڈناھ ۺدی ۺےہ ۺاور ۺاینپ ۺوموھچنں ۺوکۺ‬
‫وفحمظ ۺوھچڑ ۺدای ۺےہ ۺ؟انچہچن ۺرتامجؿ ۺےن ۺاس ۺےس ۺاس ۺےک ۺابرے ۺںیم ۺوپاھچ ۺ‪،‬وت ۺارگنسی ۺےن ۺاہکۺ‬
‫‪ٓ،‬اپۺاقیضۺاصبحۺےسۺدہکںیۺہکۺریشۺوموھچنںۺواالۺریغبۺداڑیھ ۺاکۺوہاتۺےہۺاورۺداڑیھۺواالرکباۺریغبۺ‬
‫وموھچنں ۺاک ۺوہات ۺےہ ۺ(اس ۺےیل ۺںیم ۺےن ۺریش ۺیک ۺوصرت ۺاایتخر ۺیک ۺےہ ۺرکبے ۺیک ۺںیہن ۺ‪،‬ہی ۺابتۺ‬
‫نسۺرک)اقیضۺاصبحۺرشدنمہۺوہےئگۺاورۺوکیئۺوجابۺہنۺنبۺڑپاۺ۔ۺ(ویلقیب)‬

‫‪237‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫(‪)۲۴۶‬اوبدالہمۺاوبملسمۺےکۺاسھتۺاسۺیکۺیسکۺگنجۺںیمۺرشکیۺےھت‪،‬انچہچنۺدونمشںۺ‬
‫ںیمۺےسۺاکیۺصخشۺےنۺڑلایئۺےکۺےیلۺاقمہلبۺرپۺک ےنلۺےکۺےیلۺالبایۺ‪،‬وتۺاوبۺملسمۺےنۺاوبۺدالہمۺےسۺ‬
‫اہکۺ‪،‬متۺاسۺےکۺاقمےلبۺےکۺےیلۺاجؤ‪،‬وتۺوہۺ(اوبدالہم)اؿۺااعشرۺوکۺڑپےنھۺےگل‪6‬‬
‫(‪)۱‬ارگۺںیمۺ(دنمشۺاکۺاقمہلبۺرکےنۺےسۺ)اھباتگۺوہںۺوتۺےھجمۺالمتمۺہنۺرکوۺاسۺےیلۺہکۺ‬
‫ںیم ۺاےنپ ۺرکیھٹے ۺےک ۺوٹےنٹ ۺےس ۺڈرات ۺوہں ۺ۔(‪)۲‬رھپ ۺںیم ۺاس ۺاک ۺلثم ۺابزار ۺںیم ۺرخدی ۺاتکس ۺوتۺ‬
‫ٓاپۺےکۺہبیصنۺیکۺمسق ۺںیمۺٓاےگۺڑبےنھۺیکۺرپواہ ۺہن ۺرکاتۺ(ینعی ۺںیم ۺیٹمۺاک ۺرکیھٹاۺوہںۺارگ ۺہیۺوٹٹۺ‬
‫ایگۺوتۺاسۺاسیجۺابزارۺںیمۺہنۺےلمۺاگۺۺاسۺےیلۺےھجمۺگنجۺںیمۺہنۺںیجیھبۺ)اسۺرپۺاوبۺملسمۺوکۺیسنہۺٓایئگۺ‬
‫اورۺاےسۺاعمػۺرکدایۺ۔(ااہبصین)‬
‫(‪)۲۴۷‬رفزدؼ ۺاشرع ۺاک ۺاکی ۺاسیھت ۺاھت ۺوج ۺزاید ۺا عط ۺےک ۺانؾ ۺےس ۺوموسؾ ۺاھت(اکیۺ‬
‫دؿ)وہۺرفزدؼۺےکۺدروازےۺرپۺٓاایۺوتۺاسۺ(رفزدؼ)اکۺاکیۺوھچاٹۺڑلاکۺ‪،‬الکۺ‪،‬زایدۺےنۺاسۺےسۺاہکۺ‬
‫‪،‬مت ۺسک ۺےک ۺڑلےک ۺوہ؟ ۺاس ۺےن ۺاہک‪6‬رفزدؼ ۺاک ۺڑلاک ۺوہں ۺ‪،‬اس ۺےن ۺاہک ۺریتا ۺایکاحؽ ۺےہ ۺہک ۺوت ۺاکالۺ‬
‫ےہ؟(بجۺہکۺاہمتراابپۺرفزدؼۺوگراۺےہ)ڑلےکۺےنۺاہکۺ‪ٓ6‬اپۺےکۺاہھتۺاکۺایکۺاحؽۺےہۺہکۺوہۺاٹۺ‬
‫وہا ۺےہ ۺ؟اس ۺےن ۺاہک ۺہک ۺرحورہی ۺیک ۺگنج ۺںیم ۺاٹ ۺےہ‪،‬ڑلےک ۺےن ۺاہک(ںیہن)ہکلبۺ‬
‫وصلہیص(وچری)ںیمۺاٹۺےہ‪،‬اسۺرپۺاسۺےنۺاہکۺھجتۺرپۺاورۺریتےۺاپپۺرپۺاہللۺیکۺتنعلۺوہۺ‪،‬رھپۺ‬
‫رفزدؼۺوکۺاسۺواہعقۺیکۺاجاکنریۺدیۺیئگ ۺوتۺاسۺےنۺاہکۺںیمۺوگایہۺداتیۺوہں ۺہکۺتقیقحۺںیمۺوہۺریماۺ‬
‫یہۺاٹیبۺےہ۔‬
‫(‪)۲۴۸‬اکی ۺداہییت ۺوک ۺ(اھکےنۺےک ۺےیل)اکخم ۺدای ۺایگ ۺ(اور ۺاکخم ۺااسی ۺاھکان ۺےہ ۺوجۺ‬
‫دودھۺاورۺوہیگںۺےسۺانبایۺاجاتۺےہۺ)وہۺاےسااھچۺہنۺاگلۺ‪،‬اورۺاسۺےنۺاسۺںیمۺےسۺوھتڑااساھکانۺاھکۺ‬
‫ایل ۺاور ۺالچ ۺایگ‪،‬وہ ۺدجسم ۺںیم ۺدالخ ۺوہا ۺاس ۺاحؽ ۺںیم ۺاامؾ ۺ ۺامنز ۺںیم ۺ(رقٓاؿ ۺیک ۺٓاتی)ح ِّر َم ْت‬
‫َعل َْیکم ال َْم ْی َتۃ َ‬
‫والدم َو ل َْحم الْ ِّخن ْ ِّز ْی ِّر(ینعی ۺمت ۺرپ ۺرمدار ۺ‪،‬وخؿ ۺاور ۺوسر ۺاک ۺوگتش ۺرحا ؾۺ‬
‫ایکۺایگ)ڑپھۺرےہۺےھت‪،‬اسۺرپۺداہییتۺےنۺاہکۺاورۺاکخمۺوکۺہنۺوھبانلۺاہللۺٓاپۺاکۺالھبۺرکے۔‬

‫(‪)۲۴۹‬انبۺامحہمۺانبۺرہہمۺےکۺاپسۺےسۺزگرےاسۺاحؽۺںیمۺہکۺوہۺاےنپۺرھگۺےکۺ‬
‫نحص ۺںیم ۺےھٹیب ۺوہےئ ۺےھت‪،‬انب ۺامحہم ۺےن ۺاہک‪6‬االسلؾ ۺمکیلع‪،‬انب ۺرہہم ۺےن ۺاہک‪ 6‬ۺٓاپ ۺےن ۺوہ ۺابتۺ‬
‫یہک ۺےہ ۺوج ۺربی ۺںیہن ۺےہ‪،‬اوھنں ۺےن ۺاہک ۺںیم ۺ ۺاےنپ ۺرھگ ۺےسریغب ۺوتہش ۺےک ۺ‪،‬الک ۺوہں‪،‬انب ۺرہہمۺ‬
‫‪238‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ےنۺوجابۺدایۺںیمۺےنۺٓاپۺےکۺرھگۺواولںۺےسۺٓاپۺیکۺامہمؿۺونازیۺرکےنۺیکۺذہمۺداریۺںیہنۺ‬
‫یل ۺےہ‪،‬اوھنں ۺےن ۺاہک‪6‬وت ۺایک ۺٓاپ ۺےھجم ۺاس ۺابت ۺیک ۺااجزت ۺدںی ۺےگ ۺہک ۺںیم ۺٓاپ ۺےک ۺرھگ ۺےکۺ‬
‫اسےئ ۺںیم ۺٓااجؤں‪،‬اوھنں ۺےن ۺاہک‪6‬اہپڑ ۺےک ۺاپس ۺاجؤ ۺوہ ۺٓاپ ۺوک ۺاسہی ۺدے ۺاگ‪،‬اوھنں ۺےن ۺاہک‪6‬ۺ‬
‫ںیمۺانبۺامحہمۺوہں‪،‬وہۺوبےلۺواسپۺاجؤۺمتۺاچےہۺسجۺرپدنےۺےکۺیھب ۺےچبۺوہ(اس ۺےسۺھجمۺ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫رپۺوکیئۺرفؼۺںیہنۺڑپاتۺےہ)ۺ۔‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ب‬ ‫ر‬ ‫الِـْ ُم َّت َّذ ٰو ُؼ إ َّل َّ‬
‫اْل ِْ‬
‫َّ‬ ‫َّ ِ ِ ً‬ ‫ال َّاطْ َّل َّح ُ ْ‬
‫َّ َّ‬
‫الَت ِع ٰ ُي خ َّر ْج َّنا َّم َّٰرۃ ِ َّإ ہل َّح ْرب ل َّنا َّو َّ َّم َّص َّنا َّر ُج رل‬ ‫ِ(‪ )۲۵۰‬ظ‬
‫َّ َّ ُ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ری ْ َّ‬ ‫ان َّی ُظ ْو ُل أ َّنا ا َُّ ٰ َّین أ ْن ا ہ‬ ‫َّ َّ‬
‫اْل ْر َّب عيْ َّػ ِھ َّي طأ ْخ َّر ْج َّن ٗاہ َّم َّص َّنا طأ ٰول َّد ْوم‬ ‫ع‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اْلا ط َّنش َّر ِإل ْي ِي َّوظال ِإن خ َّر َّج‬ ‫صط َّنا دص ْونا ل ٗي ُم َّ ِص ً‬
‫ِ‬ ‫َّج َّاء َّوظ َّع ِ ِْف َّر ِأد ٖي طل ُٰم ِانْ َّ َّ‬
‫َّ ُ‬ ‫ات َّوإ ْن ََّل ْ ََّیْ ُر ْج َّص َّل ْي ِي َّذ ْ ر‬ ‫ْی م ْن د َّماضي َّم َّ‬ ‫الز ٰ ُج َّو ِطيْي َّذ ْ ر‬
‫ُٰ‬
‫ْی ِم ْن ِد َّم ِاض ٖي َل ْ َّیع ْن‬ ‫َّ َّ ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬
‫ر‬
‫أِسِ ِد َّماغ‬
‫َّ‬
‫َش َّؽ اّلل ِ َُّب ْْی ِانْ ِز ِص ٖي ط َُّم ِ ِْف َّر ِ ْ‬
‫ُ‬ ‫ال َّب َّٰ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫صليْ ِي َّب َّأس ط َّد َّب َّؼ طظ ٰب َّل َّر َّأد ٗي َّوظ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ہ‬ ‫ُ‬ ‫ہ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّٰ‬
‫طظال الس ِبيْ ُب َّوعيْ َّػ ذ ِلؽ ظال ل ْو عان ِ ِْف ذ ٰرۃ ِم ْن ِد َّماغ َّماعنْ ُت ھ ُو َّنا ‪.‬‬
‫َّ‬ ‫(الَشیِب) ِ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ِن َّر ِادب وظال‬ ‫ِ(‪ِ )۲۵۱‬ا ْخ َّتل َّػ ا ْص َّر ِاب ٰ ِي ِان ِِف َّر ُجل طظال األ ٰول ِم ْن َّب ِ ْ‬
‫َّٰ ْ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّ ُ َّٰ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ‬
‫اع َُّم ِإليْ ِي طظال ال ِظ ْو ٗ ِہ ِِف الـ َُّْم ِء‬ ‫الث ِاِن ِمن ب ِِن سطاوۃ طمر ِب ِوُم ب ِاظل الر ب ِص ْي طتح ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ِن َّرادب َّوإ ْن َّس َّطا َّطم ْن َّ‬ ‫َّطإ ْن َّر َّد َّب َّط ُو َّو م ْن َّ‬
‫ض َّب ال َّـمث ُل ِ ِْف‬ ‫ط‬ ‫ۃ‬ ‫او‬ ‫ِن سط َّ‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ب‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ْ‬
‫ُحع ِم ٖي ‪(.‬الظليویب) ِ‬
‫َّ ْ َّ ٰر َّ َّ ٓ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ َّ َّ َّ َّ ْ ر َّ َّ َّ‬
‫ن َّم ْن‬ ‫ال ِابْ ُ‬
‫ض ُط َّظ ٰ َّ َّٰ‬ ‫َّ‬ ‫ااسؽ ؟ظال طي‬ ‫ِ(‪)۲۵۲‬اصر ِاِب ل ِظي اخر طظال م ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫ُْ‬ ‫َّ َّ‬
‫ات‪،‬ظال ا ُب ْو َّم ْن؟ ظال ا ُب ْو َبْر ظال ل ْي َّس ل َّنا أن نع ِل َّمؽ ِإًل ِ ِْف‬ ‫؟ظال ِابْ ُن الط َّر ِ‬
‫َّ‬
‫ز ْو َّرؼ ‪ِ .‬‬
‫َّ ُ ُ‬ ‫شھ‬ ‫َّ ر َّ‬
‫ج‪6‬ۺریتۺاکۺ‬ ‫ام َّوا ْد ُو ر ِم(امدہۺ م‪،‬ۺحیحص)ۺ۔ا ٰلز ٰ ِ‬ ‫لحۺاغلت‪َّ 6‬د ْو ر ِم‪6‬ریتۺ‪،‬عمجۺریسکت ِدو ِ‬
‫َّ‬
‫ض‪6‬الیسب ۺ‪،‬وطافؿ(امدہۺ‬ ‫اج(امدہ ۺزجج‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ ۺط ْي ر ِ‬ ‫لھپ ۺ‪،‬عمج ۺریسکت ۺ ِز َّج ر ِ‬
‫ُ ًُ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ضیف‪،‬اوجػ ۺاییئ)۔سطا‪6‬ریتان‪،‬اپین ۺےک ۺاورپ ۺریتان‪،‬سطا(ؿ)سط ًوا َّوسط ٰوا ۺ ۺریتان(امدہۺ‬
‫ب(ؿ) ُر ُد ْو ًباۺ‪،‬ےچینۺرگانۺ‪،‬ہتۺںیمۺانچنہپۺ(امدہۺربس‪،‬حیحص)۔‬ ‫وفط‪،‬ان صۺواوی)۔ۺ َّر َّد َّ ِ‬

‫‪239‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ڑلایئۺےکۺوشنیقۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۲۵۰‬رتہمج‪6‬۔ۺاحلفۺرتیکۺےنایبؿۺایکۺہکۺاکیۺرمہبتۺمہۺاینپۺیسکۺگنجۺےکۺےیلۺےلکنۺ‬
‫اورۺامہرےۺاسھتۺاکیۺٓادیمۺاھتۺوجۺاتہکۺاھتۺہکۺںیمۺاسۺابتۺیکۺٓارزوۺرکاتۺوہںۺہکۺگنجۺدوھکیںۺہکۺ‬
‫وہ ۺےسیک ۺوہیت ۺےہ ۺ؟وت ۺمہ ۺاےس ۺاےنپ ۺاسھت ۺےل ۺےلچ ۺ‪،‬وت ۺالہپ ۺوہ ۺریت ۺوج ۺٓاای ۺاس ۺےک ۺرس ۺںیم ۺسھگۺ‬
‫ایگ‪،‬بج ۺمہ ۺ(گنج ۺےس)واسپ ۺوہےئ ۺ‪،‬وت ۺمہ ۺےن ۺاس ۺےک ۺےیل ۺاکی ۺڈارٹک ۺوک ۺالبای ۺ‪،‬انچہچن ۺاسۺ‬
‫ےن ۺاس ۺوک ۺداھکی ۺاور ۺوبالارگ ۺریت ۺاک ۺلھپ ۺ‪،‬الک ۺاوراس ۺںیم ۺاس ۺےک ۺدامغ ۺاک ۺھچک ۺہصح ۺیھب ۺ‪،‬الک ۺوت ۺہیۺ‬
‫رماجےئۺاگ‪،‬ۺاورۺارگۺدامغۺاک ۺھچکۺہصح ۺںیہنۺ‪،‬الک ۺوت ۺھچکۺرحجۺںیہن(ہیۺنسۺرک ۺ)وہۺٓاےگۺڑباھ ۺاورڈارٹکۺ‬
‫ےک ۺرس ۺوک ۺوچؾ ۺایل ۺاور ۺاہک ۺہک ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺٓاپ ۺوک ۺالھبیئ ۺیک ۺوخش ۺربخی ۺدے‪ ،‬ۺاےس ۺ(ےب ۺوخػ ۺوۺ‬
‫رطخ) ۺاکنول ۺاس ۺےیل ۺہک ۺریمے ۺرس ۺںیم ۺدامغ ۺںیہن ۺےہ‪ ،‬ۺڈارٹک ۺےن ۺاہک ۺوہ ۺےسیک؟ ۺاس ۺےن ۺاہک‪ 6‬ۺارگۺ‬
‫(رشیسی)‬ ‫(ریمےۺرسۺںیم)ۺدامغۺاکۺھچکۺہصحۺوہاتۺوتۺںیمۺاہیںۺہنۺوہات۔‬
‫(‪)۲۵۱‬ۺدوۺداہیویتںۺےناکیۺٓادیمۺےکۺابرےۺںیمۺاالتخػۺایک‪،‬ۺانچں ۺہچ ۺےلہپۺےنۺ‬
‫اہکہکۺہیۺینبۺرابسۺہلیبقۺاکۺےہۺاورۺدورسےۺےنۺاہکۺ(ںیہن) ۺہکلب ۺہیۺینب ۺافطوہۺہلیبقۺاکےہ‪(،‬ایسۺ‬
‫ثحبۺےکۺدوراؿ)ۺاؿۺدوونںۺےکۺاپسۺےسۺابلقۺریعبۺاکۺزگرۺوہاۺوتۺاؿۺدوونںۺےنۺ(اےنپۺاعمہلمۺ‬
‫اک)اںیھن ۺلصیفۺانبای‪،‬ابلقۺریعب ۺےن ۺاہک‪6‬ۺاےسۺاپین ۺںیمۺڈاولۺارگڈوبۺاجےئ ۺوتۺینبۺرابسۺہلیبق ۺاکۺ‬
‫ےہۺاورۺارگۺریتاتۺرےہۺوتۺینبۺافطوہۺہلیبقۺاکۺےہ(ویکںۺہکۺیظفلۺانمتبسۺیہیۺیھتۺہکۺربسۺاکۺینعمۺ‬
‫ہہتۺںیمۺاجانۺاورۺافطاکۺٰینعمۺریتانۺےہ)انچںۺہچ(ایسۺواہعقۺےس)ۺاؿۺےک ۺےلصیفۺیکۺاثمؽۺدیۺاجےنۺ‬
‫(ویلقیب)‬ ‫یگل۔‬
‫(‪)۲۵۲‬اکی ۺداہییت ۺدورسے ۺداہییت ۺےس ۺالم‪،‬وت ۺوپاھچ ۺاہمترا ۺانؾ ۺایک ۺےہ؟ ۺاس ۺےنۺ‬
‫وجابۺدای‪6‬ۺضیف‪(،‬الیسب)ۺرھپۺوپاھچۺسکۺےکۺےٹیبۺوہ؟ۺاسۺےنۺوجابۺدای‪6‬ۺرفات(رہنۺاکۺانؾ)ۺ‬
‫اک ۺاٹیب ۺوہں‪،‬اس ۺےن ۺوپاھچسک ۺےک ۺابپ ۺوہ؟اس ۺےن ۺوجاب ۺدای‪6‬رحب(دنمسر) ۺاک ۺابپ ۺوہں‪،‬ۺ‬
‫اسۺےنۺاہکۺبتۺوتۺںیمہۺمتۺےسۺیتشکۺیہۺںیمۺابتۺرکانۺانمبسۺےہ(ورہنۺمہۺڈوبۺاجںیئۺےگ۔ۺ‬
‫ْ (رشیسی)‬ ‫َّ‬
‫َّٰ ْ َّ َّ ُ‬
‫اْل َّٰر ِۃ ِ‬‫الر ِاصي و‬

‫‪240‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫َّ َّٰ ٗ َّ َّ َّ‬
‫َّ‬
‫صی ض َّن ًُم ِ ِْف ِا ْحدی‬
‫َّ‬ ‫ان ِأل َّح ِد ْاأل ْض ِن َّي ِاء َّراع َّی ْر ہ‬ ‫ِ(‪ِ )۲۵۳‬ظيْل ِإني ع‬
‫ان َّٰ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ ٰ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّٰ َّ َّ ٗ َّ َّ ً ْ َّ ْ ر َّ َّٰ‬
‫الر ِاص ْي َّی ْب ِظ ْي‬ ‫الد َّم ِن طع ِ‬ ‫الَب ِار ِي وع َّان ظدصی لي مصاذا ِطي ٖي ذ َّْی ِمن‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّٰ َّ َّ َّ َّ ٰ ُ ٗ ْ َّ َّٰ َّ ٗ َّ َّ ْ ٰ َّ ً‬
‫ت ُم َّصلظً ِ ِْف ع ْو ِخ ٖي ط َّب ْي َّن َُّم ھ َّو ُم ٰت ِع ری ص ۂب‬ ‫ن و یذ ِخرہ ِِف جرۃ لي عان‬ ‫َّ‬ ‫الدم‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫اج َّت َّم َّع ِص ْند ٗہ م َّن ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َّص َّر ٗاہ أخذ ُیطع ُر َِّبا َّی ْص َّمل ٗي طيْ َُّم ْ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫الد َّم ِن طظال ِ ِْف نط ِد ٖي ِإ ِ ِِٰن‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ي ب َّث َّم ِن ٖي َّن ْص َّج ًً َّح ِام ًّل َّط َّت َّز َّع ِِلْ‬ ‫الد ْوؼ َّو َّاب ْي ُص ٗي َّو َّا ْذ ََّت ْ‬ ‫َّ َّ ْ َّ ُ َّ ً ِ َّ ٰ ُ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ہ‬ ‫َّ‬ ‫ٓ‬ ‫ل ہ ِ َّ ِ ُ ُ ِ ِ‬ ‫ْ‬
‫دأذھب ِ ِب ٖي ضدا ِإ‬
‫ُ َّ َّ‬ ‫َّ ً ُ‬
‫ن ْص َّجً ا ْخ ہری ٰث تع ُ َُب ھ ِذ ٖہ َّوت ِلد َّم َّع ا ِٰم َّوا ِن َّص ًاجا اخ َّر َّوھعذا َّ ِإ ہل أن َّی ِر ْ َّْی‬
‫َّ ٰ ُ َّ‬ ‫ْ ْ َّ ْ ر َّ ْ ر َّ َّ ُ ٰ ُ َّ ْ ْ َّ ْ َّ‬
‫اح ِب ٖي َّوا َِتذ ِ ْل ا َّ ِج ْ ًْیا‬ ‫ِ‬ ‫ن الض َّن ِم ِإ ہل َّر‬ ‫ِصن ِدي ظ ِسيع ع ِبْی طارد ما ِصن ِدي ِم ِ‬
‫ْ‬
‫اْل َّد َّن ًِ َّواأل َّو ِاِن‬ ‫صا َّصشيْ ًُم َّط ُا َّز ٰین ٗي بال َّـمط ُر ْوذات َّ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ِن ِ ِْل َّظ ْ ً‬ ‫ْ‬ ‫ت‬ ‫صی َّض َّنم ْي َّو َّابْ َّ‬ ‫َّی ْر َّ‬
‫ٰ‬ ‫ْ َّ ْ َّ َّ َّ ہ َّ َّ َّ ُ ْ ُ َّ َّ ْ َّ ْ ُ َّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُ َّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ْ َّ‬
‫ض ل ٗي ُم َّص ِل ًُم‬ ‫ِ‬ ‫ات البوج ًِ وم َّت بلغ رذد ول ِدي اح‬ ‫ِ‬ ‫ال ُـم َّر ٰر َّص ًِ َّوالـ َّْمنْظ ْو َّذ‬
‫َّ‬ ‫َّ ْ ً َّ ْ ً ُ َّ ٰ ُ ٗ ْ َّ َّ َّ ْ‬
‫َّ‬
‫ِت َّو ِا ْح ِ ََّت ِام ْي ط ِإ ِن ْام َّتث َّل‬ ‫اْلع ْ َّم ًَّ َّوأ َّم َّر ٗہ ِب َّس َّاصِ ْ‬ ‫ِ‬ ‫ا ِد َّیبا ح ِعيُم یص ِلمي األدب و‬
‫َّ‬
‫ْ َّ َّٰ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫ْضبْ ُت ٗي ِب ہوذاال َّص َّرا َّو َّرط َّع َّی َّد ٗہ ِب َّص َّر ٗاہ طأ َّر َّاب ِت اْل ِرۃ طعستوا طدظط‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َّوإ ًٰل َّ َّ‬
‫ً‬ ‫َّ َّ ہ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ِ َّ‬
‫الد َّم ُن ص ۂب َّرأ ِد ٖي َّو ِْل ْ َّي ِت ٖي َّو َِ َّي ِاب ٖي ُم َّت َّب ِ ٰد ً ِدا ِ ِْف ع ِ ٰل ِج َّوً ط َّح ِزن ِلذ ِلؽ ُح ْزنا‬ ‫ِٰ‬
‫َّ ُ ُ َّ‬ ‫َّص ِشيْ ًُم َّظا ِئ ًّل ہھ َّذ َّاج َّز ُاء َّم ْن ُی ْ‬
‫ر ِض ْي ِإ ہل َت ٰيّل ِت ٖي ‪ِ .‬‬
‫ات َّی ْوم ل َّر ُجل َّو ہھ َّذ َّٰ‬ ‫ال َّذ َّ‬ ‫ہ َّ َّ‬ ‫َّ َّٰ‬
‫االر ُج ُل َّج ُار ٗہ‬ ‫ِ‬ ‫ظ‬ ‫حی‬ ‫ج‬ ‫ِ‬ ‫ن‬ ‫ِ(‪ُ )۲۵۴‬ح ِع َّي أ‬
‫َّ ُ َّ َّ َّ ُ َّ َّ َّ‬ ‫ْ َّ َّ َّ ُ َّ ُ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ِصاخ ََّّنا طظال ل ٗي ن َّص ْم َّوا ٰی ذ ْْی ن َّزل َِّبع ْم ظال ل ٗي‬ ‫ھ ْل ِس ْص َّت َّیا ا ِخی الب ِارحً‬
‫ی َّی ُ ٰ ُ‬ ‫ْ َّ ْ َّ َّٰ ْ َّ ْ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ٰ‬ ‫َّد َّظ َّط ََّ ْ‬
‫ض ٗہ‬ ‫اال ِذ ْ‬ ‫ض ط ِظال ل ٗي َّو ِإذا َّدظط َّم ِ‬ ‫ر‬ ‫األ‬ ‫ل‬ ‫إ‬ ‫ح‬ ‫س‬ ‫الد‬ ‫ٔب‬ ‫ص‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫م‬‫ِ‬ ‫ْ‬
‫ِب‬ ‫و‬
‫َّ َّ َّ ٗ َّ ِ َّ ْ َّ ُ َّ ُ ْ ُ ْ ِ َِّ َّ ْ ُ ُ ْ ِ ُ َّ َّ َّ َّٰ ُ َّ‬
‫س َّوا ُم ْو ُت ‪( .‬الظليویب) ِ‬ ‫‪،‬ظال لي یا اْحؼ ! لو عنت ِطي ٖي الدت عنت اتع‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اۃ(امدہ ۺرع‪،‬ان ص ۺاییئ)۔ض َّن رم ‪6‬‬ ‫ي‪6‬رچوااہ‪،‬عمج ۺریسکت ُرص رِ‬ ‫لح ۺاغلت‪ 6‬ا َّٰلر ِاص ْ ِ‬
‫َّ ر‬ ‫َّ ْ‬
‫ی‪6‬ۺلگنجۺ‪،‬ایبابؿۺ‪،‬وادحۺ َّب ِر ٰی ًِ(امدہۺربر‪،‬ۺاضم فۺ‬ ‫ام(امدہۺمنغ‪،‬حیحص)۔ َّب َّر ِار ٰر ِ‬ ‫رکبیۺ‪،‬عمجۺریسکتۺاض َّن ر ِ‬
‫ُ‬
‫خ‪ 6‬ۺوھچڑپنی ۺ‪،‬عمج ۺریسکتۺ‬ ‫ار(امدہ ۺرجر‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ع ْو ر ِ‬ ‫الثیث)۔ َّج َّٰر رِۃ‪6‬ڑھگا‪،‬عمج ۺریسکت ۺ ِج َّر ر ِ‬
‫تع‬ ‫َّ ر‬ ‫َّ ْ‬
‫اج(امدہ ۺ ج ‪،‬حیحص)۔‬ ‫اخ(امدہ ۺوکخ‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ ۺن ْص َّجً ‪6‬ڑیھب ۺ‪،‬عمج ۺریسکت ۺ ِن َّص ر ِ‬ ‫اع َّو ر ِ‬
‫ر‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ان ۺ(امدہ ۺ عط‪،‬حیحص)۔ ۺ ُم َّت َّب ِ ٰد ر ِد‪6‬رشتنم ۺوہان ۺ‪،‬رھکبانۺ‬ ‫ظ ِسيْ ر ِع‪6‬رکبویں ۺاور ۺوچاپویں ۺاک ۺرویڑ ۺ‪،‬عمج ۺظ ْس َّص ِ‬
‫اخ‪6‬خیچۺ(امدہۺرصخ‪،‬حیحص)۔‬ ‫ِص ر ِ‬ ‫(لعفت)(امدہۺدبد‪،‬اضم فۺالثیث)ۺۺ۔ ُ َّ‬

‫‪241‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫رچواےہۺاورۺزیکشمہۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۲۵۳‬رتہمج‪6‬۔ایبؿۺایکۺایگۺےہۺہکۺیسکۺامدلار ۺاک ۺاکیۺرچوااہ ۺاھت‪،‬ۺوہۺاکی ۺلگنج ۺںیمۺ‬
‫رکبایں ۺرچاای ۺرکات ۺاھت‪ ،‬ۺامدلار ۺےن ۺوج ۺروزہنی(ینعی ۺوخراک ۺوج ۺروزاہن ۺدی ۺاجےئ) ۺاس ۺےک ۺےیلۺ‬
‫رقمرۺایکۺاھت ۺاس ۺںیم ۺھچکۺیھگ ۺیھبۺاشلمۺاھت‪،‬ۺانچںۺہچۺرچوااہ ۺیھگۺوکۺابیقۺراتھکۺاھتۺاورۺاےسۺاےنپۺاسۺ‬
‫زیکشمہ ۺںیم ۺوج ۺاس ۺیک ۺوھجڑپنی ۺںیم ۺاکٹل ۺوہا ۺاھت ۺعمج ۺرکات ۺراتہ ۺاھترھپ(اکی ۺدؿ) ۺاےنپ ۺوسےٹن ۺرپۺ‬
‫کیٹ ۺاگلےئ ۺوہےئ ۺاھت ۺاس ۺیھگ ۺےک ۺابرے ۺںیم ۺوسےنچ ۺاگلہک ۺوہ ۺاےنپ ۺاپس ۺعمج ۺوہےئ ۺیھگ ۺاک ۺایکۺ‬
‫رکےۺاگ‪،‬رھپۺاےنپۺدؽ ۺںیمۺاہکہکۺلک ۺںیمۺاےس ۺےل ۺرکۺابزارۺاجؤں ۺاگ‪،‬ۺاےسۺوچیبںۺاگۺاورۺاسۺیکۺ‬
‫تمیق ۺےس ۺاکی ۺاگنھب ۺڑیھب ۺرخدیوں ۺاگ‪ ،‬ۺرھپ ۺوہ ۺریمے ۺےیل ۺدورسی ۺڑیھب ۺےنج ۺ ی‪،‬رھپ ۺہی ۺڑبیۺ‬
‫وہاجےئۺ یۺاورۺاینپۺامںۺےکۺاسھتۺریمےۺےیلۺدورسیۺڑیھبںیۺےنجۺ یۺاورۺایسۺرطحۺ(وہۺیتنجۺ‬
‫رںیہۺ ی)اہیںۺکتۺہکۺریمےۺاپسۺاکیۺڑباۺرویڑۺوہۺاجےئۺاگ‪،‬وتۺاسۺوتقۺوہۺرکبایںۺوجۺریمےۺ‬
‫اپسۺںیہۺاؿۺےکۺامکلۺوکۺواسپۺرکۺدوںۺاگۺاورۺاانپۺاکیۺونرکۺروھکںۺاگۺوجۺریمیۺرکبایںۺرچاےئۺاگ‪،‬ۺ‬
‫اور ۺاےنپ ۺےیل ۺاکی ۺڑبا ۺلحم ۺانبؤں ۺاگ ۺاور ۺاےس ۺوخب ۺوصرت ۺرفوشں ۺاور ۺ(وسےن ۺاچدنیۺ‬
‫ےس)ڑجے ۺوہےئ ۺربونتں ۺاور ۺرتہبنی ۺشقن ۺو ۺاگنر ۺےس ۺٓاراہتس ۺرکوں ۺاگ‪،‬اور ۺبج ۺریما ۺڑلاک ۺھجمسۺ‬
‫دارۺوہاجےئۺاگوتۺاسۺےکۺےیلۺاکیۺامرہۺدنملقعۺااتسذۺاکۺااظتنؾۺرکوںۺاگۺوجۺاےسۺادبۺاورۺداانیئۺیکۺ‬
‫ابںیت ۺاھکسےئ ۺاگ‪،‬اورۺاےسۺاینپۺرفامںۺربداریۺاورۺارتحاؾ ۺاکۺ مک ۺدےۺاگ‪،‬رھپۺارگۺاس ۺےنۺ مکۺیکۺ‬
‫ریپوی ۺیک ۺوت ۺکیھٹ ۺےہ ۺورہن ۺںیم ۺاےس ۺایس ۺڈدنے ۺےس ۺامروں ۺاگ(بج ۺیبمل ۺٓارزوںیئ ۺرکات ۺوہاۺ‬
‫اہیں ۺکت ۺاچنہپ ۺ)وت ۺاانپ ۺڈڈنا ۺےل ۺرک ۺاانپ ۺاہھت ۺاورپ ۺااھٹایوت ۺوہ ۺزیکشمہ ۺوک ۺاگلسج ۺےس ۺوہ ۺزیکشمہ ۺوٹٹۺ‬
‫ایگ ۺاور ۺاسرا ۺیھگ ۺاس ۺےک ۺرس ۺاور ۺداڑیھ ۺاور ۺڑپکوں ۺرپ ۺرگا ۺاور ۺرہ ۺرطػ ۺرھکب ۺایگ‪،‬اس ۺواہعق ۺےس ۺوہۺ‬
‫تہب ۺنیگمغ ۺوہا‪ ،‬ۺہی ۺےتہک ۺوہےئ ۺاشدی ۺیہی ۺااجنؾ ۺےہ ۺاؿ ۺولوگں ۺاک ۺوج ۺایخولں ۺیک ۺرطػ ۺوتمہجۺ‬
‫وہےتۺںیہۺ(ینعیۺایخیلۺالپؤۺاکپےتۺںیہ)۔‬

‫(‪)۲۵۴‬ۺایبؿۺایکۺایگۺےہۺہکۺاکیۺیمجۺانیم ۺصخشۺےنۺاکیۺدؿۺاکیۺٓادیمۺےسۺاہکۺاورۺہیۺ‬
‫صخشۺاسۺاکۺڑپویسۺاھت’’اےۺریمےۺاھبیئۺزگہتشۺراتۺٓاپۺولوگںۺےنۺامہریۺخیچۺاکپرۺینسۺیھت؟‘‘‬
‫اسۺےنۺاہکاہں‪،‬ۺاورۺوکؿۺاسۺاعمہلم ۺمتۺولوگںۺےکۺاسھتۺشیپۺٓاایۺاھت‪،‬ۺاس ۺےنۺاہکۺریماۺڑپکا ۺتۺ‬
‫‪242‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ےک ۺاورپ ۺےس ۺزنیم ۺرپ ۺرگ ۺڑپا‪ ،‬ۺاس ۺرپ ۺڑپویس ۺےن ۺاہک‪ 6‬ۺارگ ۺوہ ۺرگ ۺایگ ۺوت ۺاس ۺےس ۺاس ۺڑپکے ۺاک ۺایکۺ‬
‫اصقنؿۺوہا؟ۺاسۺےنۺاہک‪6‬ۺاےۺےبۺووقػ!ۺارگۺںیمۺاسۺڑپکےۺںیمۺوہاتۺوتۺایکۺںیمۺوٹٹۺرکۺرمۺہنۺ‬
‫(ویلقیب)‬ ‫اجات۔‬
‫َّ َّ ْ ُ ْ ُ َّ ْ ُ َّ ْ َّ َّ‬
‫الـْمنرور و ِابن ھرمً ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ ْ‬ ‫َّ‬
‫(‪َّ )۲۵۵‬دخ َّل ِابْ ُن ھ ْر َّمً ص َّٔب ال َّـمنْ ُر ْو ِر َّو ْام َّت َّد َّح ٗي طظال ل ٗي ال َّـمنْ ُر ْو ُر َّد ْل‬
‫ْ َّ َّ َّ ُ‬ ‫َّٰ َّ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ‬
‫اج َّتؽ طظال تع ُت ْب ِإ ہل ص ِام ِلؽ ِبال َّـم ِدیْ َّن ًِ ِإن ٗي ِإذا َّو َّج َّد ِ ِْن َّدع َّران ًل ََّی ٰد ِ ِْن‬ ‫ح‬
‫َّ َّ َّ َّ ٗ ْ َّ ْ ُ ْ ُ ہ َّ َّ ٰر َّ َّ ْ َّ ہ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ر َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫طظال لي الـمنرور ھذا حد ًل د ِبيل ِإل تر ِع ٖي طظال م ِاِل حاجً ضْیھا طظال‬
‫ْ ُ‬ ‫َّ َّ ُ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ ْ‬ ‫َّ‬
‫ِلعا ِت ِب ٖي اع َُّت ْب ِإ ہل ص ِام ِل َّنا ِبال َّ َّـم ِدیْ َّن ًِ َّم ْن اتاؽ ِب ِإبْ ِن ھ ْر ُ َّمً َّوھ َّو َّدع َّران‬
‫َّ ً َّ َّ َّ ٰ ْ َّ ُ َّ َّ َّ َّ‬
‫الَشسً ُْی ٰ ُر ْون صليْ ِي‬ ‫اء ِب ٖي ِمائً طعان‬ ‫ي َّج َّ ِ‬ ‫اج ِل ُد ْو ٗہ ََّثا ِن ْ َّی َّج ْل َّد ًۃ َّو َّا ْج ِل ْد َّا ِٰل ِذ ْ‬ ‫َّط ْ‬
‫‪(.‬اًلتليدی) ِ‬ ‫ن‬
‫َّ َّ ُ ٰ ُ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ ُ ُ ْ َّ‬
‫و‬ ‫ع‬ ‫ي َّ ََّثان ْ َّ‬‫ان َّم ْن َّی ْذ ََّت ْ‬ ‫َّ ُ َّ َّ ْ َّ ُ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّٰ‬ ‫وھو دعر َّ َّ ِ َّ ُ َّٰ َّ ُ َّ َّ ُ ْ ُ َّ ْ َّ َّ َّ َّٰ‬
‫َت‬ ‫ی‬ ‫و‬ ‫ي‬‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ل‬ ‫ص‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫ر‬ ‫م‬ ‫ي‬ ‫ط‬ ‫ً‬ ‫ئ‬‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ِب‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ی‬ ‫ِ‬
‫ِ(‪)۲۵۶‬ظال َّ ِھّلل الرا ْيئ وھو ِھ َّّلل ب َّن صسيً ِلبذ ِار الذ ِاص ِر وعان‬
‫َّ ٗ َّ ْ ً ُ َّ ُ ٗ ٰ َّ َّ ْ ُ ْ ْ َّ ْ َّ َّ ٰ َّ َّٰ َّ ٗ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫ِبء ط َُّم ص ٰو زؽ‬ ‫لي ر ِدیظا ْی ِازحي ِإن اّلل َل یذ ِھب بص أحد ِإًَّل صوزي ِب‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫ہ َّ َّ َّ‬ ‫ُ َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ َّ َّٰ‬
‫ظال الس ِو یْ ُل ال َّص ِر یْض ظال َّو َّما ھذا ظال أ ْن ًل ا َّراؽ َّوًل ا ْمثالؽ ِم َّن‬
‫ُ َّ َّ‬
‫الثظّل ِء‪( .‬اًلربواِن) ِ‬
‫َّ‬
‫لح ۺاغلت‪6‬ا ْج ِل ِْد‪6‬لعف ۺارم ۺوادح ۺاحرض ۺ‪،‬وت ۺوکڑے ۺامر(ااعفؽ)(امدہ ۺدلج ۺحیحص ۺ) ۺ۔‬
‫َّ‬ ‫ُ َّ َّ‬ ‫ْ‬
‫َّجل َّد رِۃ‪6‬وکڑا ۺ‪ ،‬ۺوکڑے ۺ ۺیک ۺاکی ۺرضب۔َظّل ُ ِء‪6‬عمج ۺرسکم‪،‬دنک‪،‬ذنہ‪،‬یبغ‪،‬مک ۺمہف‪،‬وادح ۺَ ِظ ْي ر ِ‬
‫لۺ‬
‫۔(امدہۺث‪،‬حیحص)۔‬

‫وصنمراورۺانبۺرہہمۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۲۵۵‬رتہمج‪6‬۔ ۺانب ۺرہہم ۺہفیلخ ۺوصنمر ۺےک ۺاپس ۺاحرض ۺوہا ۺاور ۺاس ۺیک ۺرعتفی ۺیکۺ‬
‫‪،‬وصنمرۺےنۺاسۺےسۺاہکۺاینپۺاحتجۺبلطۺرکوۺ‪،‬اسۺےنۺاہکۺ‪ٓ،‬اپۺاےنپۺدمہنیۺےکۺاحمکۺوکۺھکلۺدںیۺ‬
‫ہک ۺبج ۺوہ ۺےھجم ۺہشن ۺںیم ۺاپےئوتوہ ۺےھجم ۺازا ۺہن ۺدے ۺ‪،‬اس ۺرپ ۺوصنمر ۺےن ۺاہک ۺ‪،‬ہی ۺدح(رشتعی ۺیکۺ‬
‫رقمرۺرکدہۺازۺا)ےہۺاےسۺوھچڑےنۺیکۺوکیئۺوصرتۺںیہنۺےہۺ‪،‬وتۺاسۺےنۺاہکۺ‪،‬اسۺےکۺالعوہۺےھجمۺ‬
‫وکیئۺرضورتۺںیہنۺےہۺ‪،،‬وصنمرۺےنۺاےنپۺیشنمۺےسۺاہکۺہکۺامہرےۺدمہنی ۺےکۺاحمکۺوکۺھکلۺدوۺہکۺوجۺ‬

‫‪243‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫انبۺرہہمۺوکۺاہمترےۺاپسۺہشنۺیکۺاحتلۺںیمۺالےئۺوتۺمتۺابۺرہہمۺوکۺایسۺوکڑےۺامروۺاورۺوجۺاےسۺ‬
‫ےل ۺرک ۺٓاےئ ۺاےس ۺوس ۺوکڑے ۺامرو ۺ(بج ۺہی ۺ مک ۺانہم ۺدمہنی ۺےک ۺوگررن ۺےک ۺاپس ۺاچنہپ ۺاور ۺاس ۺےنۺ‬
‫االعؿۺایک)وتۺاپسیہۺاسۺےکۺاپسۺےسۺزگرۺاجےتۺےھتۺاسۺاحؽۺںیمۺہکۺوہۺہشنۺںیمۺوہاتۺاھتۺ‪،‬وتۺوہۺ‬
‫ےتہکۺےھتۺ‪،‬وکؿۺےہۺوجۺایسّۺےکۺدبےلۺوسۺرخدیےۺ‪،‬انچہچنۺاپسیہۺاسۺےکۺاپسۺےسۺزگرۺاجےتۺ‬
‫ےھتۺاورۺۺ(اسۺےسۺھچکۺرعتضۺہنۺرکےتۺ)وھچڑۺدےتیۺےھتۺ۔(اتی)‬
‫(‪)۲۵۶‬الہؽ ۺرایئ ۺاور ۺوہ ۺالہؽ ۺنب ۺہیطع ۺںیہ ۺاوھنں ۺےن ۺاشبر ۺاشرع ۺےس ۺوج ۺاؿ ۺےکۺ‬
‫دوتسۺےھتۺذماؼۺرکےتۺوہےئۺاہک(اورۺوہۺدوتسۺاشرعۺانانیبۺاھت)ےبۺکشۺاہللۺاعتٰیلۺیسکۺصخشۺ‬
‫یک ۺانیبیئ ۺمتخ ۺںیہن ۺرکات ۺےہ ۺرگم ۺاس ۺےک ۺدبےل ۺاس ۺوک ۺوکیئ ۺدورسی ۺزیچ ۺاطع ۺرفامات ۺےہ ۺ‪،‬وت ۺٓاپ ۺوکۺ‬
‫دبےل ۺںیمۺاسۺےنۺایکۺدایۺ؟اشبرۺےنۺاہکۺ‪،‬اسۺےنۺںیمہۺڑبیۺیبمل ۺوچڑی ۺزیچۺاطعۺیک ۺےہۺ‪،‬اوھنںۺ‬
‫ےن ۺاہک ۺاور ۺوہ ۺایک ۺےہ؟اشبر ۺےن ۺاہک‪،‬یہی ۺہک ۺںیم ۺےھجت ۺاور ۺھجت ۺےسیج ۺدنک ۺذنہ ۺولوگں ۺوک ۺہن ۺدوھکیںۺ‬
‫۔ۺ ۺ ۺ ۺ ۺ(ااہبصین)‬

‫َّ ُ َّٰ ُٰ َّ‬

‫َّ ِحع ُ َّایً َّبذ َّ ِارالسطيِْ ْٔبِ ِ‬
‫ال َّر ِحلْ ُت َّی ْو ًما إ َّل الْ َّب ْ َّ‬
‫ص ِۃ‬
‫ٰ َّ ْ ْ ٰ ٗ َّ َّ‬
‫ظ‬ ‫ي‬ ‫ن‬ ‫إ‬
‫ُ َّ َّ ْ َّ ٰ‬
‫ِ(‪ )۲۵۷‬ح ِع‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ ُ ِ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ي َّص َّن ب ً ِ ٰ ُ َّ ِ ِ‬
‫ل‬ ‫ي‬‫ط‬‫الس‬ ‫ار‬ ‫ذ‬
‫ُ‬ ‫َّٰ‬ ‫َّ َّ ْ‬
‫ط َُّم َّد َّخل ُت َّوا ِظيْ َّل ِ ِْل ِإن ھنا ص ِر یْطا ِللسطيْ ِليْ َّی َّی ِ َٰبھ ْم َّو َّیع ُد ْوھ ْم َّو ُی ْر ِذدھ ْم‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َّ ْ ْ َّ َّ ُ َّ ُ ُ ْ َّ ْ ُ ْ َّ َّ َّٰ ْ َّ َّ َّ ْ َّ‬
‫اِن َّواظ ْم ُت ِصنْ َّد ٗہ َّلًَ ا ٰیام‬ ‫ِ‬ ‫َب ِِن وعد‬ ‫ِإل األصُم ِل و یظ ِاسوم ط ِست ِ َّإلي ِي ط ِ‬
‫ِن‬
‫َّ‬
‫ر َّػ ط َّو ٰجو ِ ْ‬ ‫َّ‬ ‫الن ْ‬‫الز ًٰلت َّط َّيأخذ َّو ُی ْصسيْو ُم ٰ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ ٗ َّ َّ َّ ر َّ ْ ُ ْ َّ َّ ْ َّٰ‬
‫ولي َجاصً ی ِرْیون إلي ِي ب‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ َّ ْ َّٰ ِ َّ َّ ِ َّ ْ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ِ َّ َّ ْ َّ ْ ُ َّ ْ َّ ِ ْ ً‬
‫َّم َّص ُو ْم ِِف َّاليو ِم الر ِابع طحرلت ِِف و ِليمً طأعلت وازللت م ِصي ذي ِىا‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ ْ َّ‬ ‫َّ ْ ُ ٗ َّ َّ َّ ٰ ْ ِ َّ َّ َّ‬
‫ر َّػ ط ِب ْص ُت َّما َّوظ َّع ِ ِْل ِب َّد َّر ِاھ َّ َّم طل ْم‬ ‫الن‬
‫ِ‬ ‫ػ َّوا ْصس ِاِن‬ ‫النر‬
‫َّو ِجىتي ِب ٖي طأخذ ِ‬
‫َّ ْ َّ َّ ُْ‬ ‫ْ َّ َّ َّ َّٰ ً ُ َّٰ َّ َّ ْ ُ َّ ْ ً َّ ہ ُْ‬ ‫ْ َّ ہ‬
‫زل ص ۂب ھ ِذ َِّہ اْلال ًِ أیاما ث دخلت یوما صٔب صرس َّ ج ِليل طأعلت‬ ‫ا‬
‫اذ َّ ََّت َّاھا بدیْ َّنار َّطأ َّخ ْذ ُت ٗي َّو َّع َّت ْمت ٗيُ‬‫َّ َّ َّ ْ ُ ٰ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ْ َّ ر َّ ْ‬
‫ِ‬ ‫وخرجت بزلي حدنً طل ِظيِن ِاندان ِط‬
‫َّ َّ َّ ْ ُ َّ ْ َِّ ِ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ً ِ َّ ٰ ُ َّ ْ ْ َّ َّ َّ َّ َّٰ ِ ہ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ‬
‫وعتم َّت امرھا طدصا َجاصً ِمن السطي ِليی طظال ِإن ھذاالبضد ِادي ظد خان‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ ُ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ ٰ َّ َّ َّ‬
‫طش ٰن أ ِ ِْن ًل ا ْصل ُم َّما ط َّص َّل طا ْرط ُص ْو ٗہ َّوص ِ ٰرط ْو ٗہ َّما ع َّت ْم َّنا طا َّ ْجل ُد ْو ِ ِْن ِذ ْى ُت ا ْم‬
‫ُ ُ‬ ‫َّ َّ ْ َّ َّ ْ ْ َّ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ُ‬ ‫َّ‬
‫ِن األ ٰول ِمنْ ُو ْم َّو َّیذ ٰم‬ ‫ا ِبيْ ُت َّو َّما زال ْوا َّی ْز َّصط ْو ِ ِْن َّو ِاح ًدا َّب ْص َّد َّو ِاحد طيزص ِط‬
‫‪244‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ ْ َّ َّ ُ ْ ُ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ً َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ُ َّ َّ ُ ٰ ُ َّ ْ َّ َّ ُ ْ ُ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫ی ِدي و یظول اعل م ِزْیۃ و یزصط ِِن اًلخ َّر و یذم ی ِدي و یظول اعل عذا‬
‫ُ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ َّ‬ ‫َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ‬
‫ِبء ِم ْن ٗي ٰث‬ ‫ِن اًل َّخ ُر َّح ٰہت َّذ َِّع ُروا ع ٰل َّذ ْیء أ َّعل ُت ٗي ََّّما ضل ُسوا ِب َّ ْ‬ ‫و یزصط ْ‬
‫َّ َّ َّ ْ ِ َّ ْ ر ْ ُ ْ َّ ْ َّ ً َّ ْ َّ ً َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ ٰ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ٓ َُّ‬
‫الزلً ِب ِد َّینار ووزص ِِن اخر‬ ‫ر ِطص ِِن ذيخ ِمنوم رطحً ص ِشيمً وظال باع ِ‬
‫ٰ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ‬ ‫ٰ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ٗ َّ ْ َّ َّ َّٰ َّ ْ َّ ٰ‬
‫الث َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬
‫اب الِِت اصسا َّ ِنيوا وظال‬ ‫ْ َّ ِ‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ِ‬ ‫ِن‬ ‫د‬ ‫ر‬ ‫ج‬
‫َّ َّ ِ‬ ‫و‬ ‫ي‬
‫ِ‬ ‫ي‬‫ل‬‫إ‬ ‫ي‬
‫ْ ِ‬ ‫ت‬ ‫ِ‬
‫ص‬ ‫ط‬ ‫د‬ ‫ط‬ ‫ار‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫الد‬ ‫ِ‬ ‫ات‬ ‫ِ‬ ‫ھ‬ ‫ِوظال‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ ْ ْ َّ‬
‫اّلل طخ َّر ْج ُت ِإ ہل َّبضداد َّو َّحلط ُت أن ًل ا ِظيْ َّم‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫ا َّخ ُرج ی ُا َّخا ِئ رن ِ ِْف َّ ض ِْی َّ ِح ْط َّ ِظ ِ‬
‫َّ‬
‫ِب َّبلد ِط ْي ٖي سطيْ ِل ٰيً َّی ْصل ُم ْون الض ْي َّب‪ِ .‬‬
‫ُُ‬ ‫ُ َّ‬ ‫َّ‬
‫اء(امدہۺرعػۺ‪ ،‬ۺحیحص)۔ۺ َّی َّ َٰبھ ِْم‪6‬لعفۺ‬ ‫ػ‪6‬ام‪،‬رٹین‪،‬عمجۺرسکمص َّرط ُ ِ‬ ‫ۺلح ۺاغلت‪ 6‬ص ِر یْ ر ِ‬
‫اضمرع ۺوادح ۺذمرکۺاغبئۺ‪،‬اؿۺےک ۺاسھتۺااھچ ۺرباتؤ ۺرکاتۺےہۺ‪َّ ،‬ب َّٰ ِرۺ(ض) ِب ًٰراۺااھچۺرباتؤۺرکان(امدہۺ‬
‫َّ َّ َّ‬
‫ت ‪6‬عمجۺرسکم‪،‬وخراکۺوجۺدوتسۺایۺرہتشۺدارۺےکۺدرتسۺوخاؿۺےسۺ‬ ‫ۺالثیث)۔ا ٰلزًل ُ ِ‬ ‫َّ‬ ‫ربر‪،‬اضم ف‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ر‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬
‫اس(امدہۺ‬ ‫س‪6‬اشدی‪،‬عمج ۺرسکم ۺا ْص َّر ر ِ‬ ‫ااھٹای ۺاجےئ ۺ‪،‬وادح ۺزل ًِ(امدہ ۺزلل‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ص ْر ر ِ‬
‫َّ‬
‫رعس‪،‬حیحص)۔ۺ ِا ْرط ُص ْواۺ‪6‬ارمۺاحرضۺرعموػۺ‪،‬متۺبسۺامطہچنۺامرو(ػ)(امدہۺصیع‪،‬حیحص)۔‬

‫اشبرۺیلیفطۺیکۺاہکین‬
‫(‪)۲۵۷‬رتہمج‪6‬۔ ۺاشبر ۺیلیفط ۺاک ۺہصق ۺایبؿ ۺایک ۺایگ ۺےہ ۺ‪،‬اس ۺےن ۺاہک ۺہک ۺںیم ۺاکی ۺروزۺ‬
‫رصبہۺیکۺرطػۺرواہنۺوہاۺ‪،‬رھپ ۺبج ۺںیم ۺرصبہ ۺںیمۺدالخۺوہاۺوتۺھجمۺےسۺاہکۺایگۺہکۺاہیں ۺویلیفطںۺاکۺ‬
‫اکیۺام‪،‬رٹینۺےہۺوجۺاؿۺےکۺاسھتۺااھچۺرباتؤۺرکاتۺےہۺاورۺاںیھنۺڑپکےۺانہاتۺےہۺاورۺاںیھنۺاکومںۺ‬
‫اک ۺرطہقی ۺاتبات ۺےہ ۺاور ۺاؿ ۺےس ۺہصح ۺووصؽ ۺرکات ۺےہ ۺ‪،‬انچہچن ۺںیم ۺاس ۺےک ۺاپس ۺایگ ۺ‪،‬وتا ۺس ۺےنۺ‬
‫ریمے ۺاسھت ۺااھچ ۺرباتؤ ۺایک ۺاور ۺےھجم ۺڑپکے ۺ ۺانہےئ ۺ‪،‬ںیم ۺاس ۺےک ۺاپس ۺنیت ۺدؿ ۺرہھٹا ۺ‪،‬اسۺ‬
‫ےکاہیں(ویلیفطںۺۺیک)اکیۺامجتعۺیھتۺوجۺاس ۺےکۺاپسۺدرتسۺوخاؿۺیکۺیچبۺوہیئۺوخراک ۺااھٹۺ‬
‫رکۺالیتۺوتۺوہۺٓاداھۺےلۺاتیلۺاورۺٓاداھۺاںیھنۺدےۺداتیۺ‪،‬وچےھتۺروزۺاسۺےنۺےھجمۺیھبۺاؿۺےکۺاسھتۺ‬
‫اجیھب ۺ‪،‬انچہچن ۺںیم ۺاکی ۺوہمیل ۺںیم ۺاچنہپ ۺوت ۺاھکان ۺاھکای ۺاور ۺاےنپ ۺاسھت ۺتہب ۺاس ۺاچب ۺوہا ۺاھکان ۺااھٹ ۺرک ۺاسۺ‬
‫ےکۺاپسۺالای‪،‬اسۺےنۺٓاداھۺےلۺایلۺاورۺٓاداھۺےھجمۺدےۺدایۺ‪،‬اھکےنۺےکۺےلمۺوہےئۺہصحۺوکۺںیمۺ‬
‫ےن ۺدنچروےیپ ۺںیم ۺچیب ۺدای ۺیئک ۺدونں ۺکت ۺںیم ۺایس ۺاحتل ۺرپ ۺراہ ۺ‪،‬رھپ ۺاکی ۺدؿ ۺںیم ۺاکی ۺڑبیۺ‬
‫اشدیۺںیمۺایگۺانچہچنۺاھکانۺاھکایۺاورۺدصہقۺاکۺاچبۺوہاۺاھکانۺۺےلرکۺ‪،‬الک(راہتسۺںیم)ےھجمۺاکیۺٓادیمۺالمۺ‬

‫‪245‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫سجۺےنۺاسۺوکۺاکیۺارشیفۺںیمۺرخدیۺایلۺ‪،‬ںیمۺےنۺارشیفۺیلۺاورۺاےسۺاپھچۺایلۺاورۺاسۺےکۺاعمہلمۺوکۺ‬
‫یھبۺاپھچایلۺ‪،‬اسۺرپۺام‪،‬رٹینۺےنۺویلیفطںۺیکۺاکیۺامجتعۺوکالبایۺاورۺاہکۺہکۺاسۺدغبادیۺےنۺایختنۺیکۺ‬
‫ےہۺ‪،‬اسۺاکۺامگؿۺہیۺےہۺہکۺوجۺھچکۺاسۺےنۺایکۺےہۺاسۺےسۺںیمۺااجنؿۺوہںۺ‪،‬انچہچنۺاےسۺامطہچنۺ‬
‫اگلؤاورۺوجۺاسۺےنۺمہۺےسۺاپھچایۺےہۺاسۺوکۺولعمؾۺرکوۺ‪،‬انچہچنۺاؿۺولوگںۺےنۺوخایہۺوخنایہۺےھجمۺ‬
‫اھٹبای ۺاور ۺہی ۺولگ ۺےکی ۺدعب ۺدرگیے ۺےھجم ۺڑپھت ۺامرےن ۺےگل ۺ‪،‬انچہچن ۺاؿ ۺںیم ۺےس ۺالہپ ۺصخش ۺڑپھتۺ‬
‫امراتۺاورۺریمےۺاہھتۺوکۺوسا اتھۺاور ۺاتہکۺہکۺاسۺےنۺمریزڑہ(ہیۺاکیۺمسق ۺاکۺاھکانۺےہۺوج ۺ ےٹھۺدودھۺ‬
‫ےسۺایترۺایکۺاجاتۺےہ)اھکایۺےہاورۺدورساۺصخشۺےھجمۺڑپھتۺامراتۺاورریمےۺاہھتۺوکۺوسا اتھۺاورۺاتہکۺہکۺ‬
‫اسۺےنۺالفںۺزیچۺاھکیئۺےہۺاور(ایسۺرطحۺکیۺدعبۺدرگیے)ےھجمۺدورساۺڑپھتۺامراتۺاہیںۺکتۺہکۺ‬
‫اؿۺولوگںۺےنۺرہۺوہۺزیچۺایبؿۺرکۺدیۺوجۺںیمۺےنۺاھکیئۺیھتۺ‪،‬اسۺںیمۺےسۺیسکۺزیچۺےکۺاتبےنۺںیمۺ‬
‫اؿۺولوگںۺےنۺیطلغۺںیہنۺیکۺ‪،‬رھپۺاؿۺںیمۺےسۺاکیۺوبڑےھۺٓادیمۺےنۺےھجمۺاکیۺزورۺدارۺڑپھتۺامراۺ‬
‫اورۺاہکۺاسۺےنۺدرتسۺوخاؿۺاکۺاچبۺوہاۺاھکانۺاکیۺارشیفۺںیمۺاچیبۺےہۺاوردورسےۺےنۺڑپھتۺامراۺاورۺاہکۺ‬
‫ارشیف ۺےھجمۺدےۺ‪،‬انچہچن ۺںیمۺےن ۺارشیفۺاس ۺوکۺددییۺاورۺوجۺڑپکےۺام‪،‬رٹین ۺےنۺےھجمۺدےئ ۺےھتۺوہۺ‬
‫ھجم ۺےس ۺنیھچ ۺےیل ۺاور ۺاہک ۺاے ۺےب ۺاامیؿ! ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺےھجت ۺاامؿ ۺہن ۺدے ۺ‪،‬انچہچن ۺںیم ۺدغباد ۺیکۺ‬
‫رطػۺ‪،‬الکۺاورۺںیمۺےنۺمسقۺاھکیئۺہکۺںیمۺیسکۺاےسیۺرہشۺںیمۺںیہنۺرہھٹوںۺاگۺاہجںۺاےسیۺیلیفطۺوہںۺ‬
‫وجۺبیغۺاجےتنۺوہںۺ۔‬
‫َّ َّ ُ َّ ْ ْ َّ َّ َّ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ِ‬ ‫َّ‬
‫ۃ‬ ‫ن ب ِن زا ِئد‬
‫عرم مص ِ َّ ِ‬ ‫َّ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬
‫ِن ا ٰی َّوااأل ِم ْ ُْی !‬ ‫(‪ُ )۲۵۸‬ح ِع َّي ِ ِْف ا ْخ َّب ِار َّم ْصن بْن َّزا ِئ َّد َّۃ ِإ ٰن َّر ُجّل ظال ل ٗي ا ْ ِْحل ِ ْ‬
‫َّ‬
‫ُ‬ ‫َّ َّٰ َّ َّ َّ‬ ‫ْ َّ ِ ِ ُ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫طأ َّم َّر ل ٗي ِب َّناظً َّوط َّرس َّو َّبضلً َّو ِ َّْحار ٰث ظال ل ٗي ل ْو ص ِل ْم ُت أن اّلل خل َّؼ َّم ْرع ْو ًبا‬
‫ُ َّ َّ‬ ‫ْ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َّ ْ َّ ہ َّ َّ ْ َّ َّ‬
‫ْل َّمل ُتؽ صليْ ِي َّوظ ْد ا َّم ْرنا لؽ ِم َّن اْل ِ ٰز ِ ُِب ٰبً َّوظ ِميْص َّود ٰراصً‬ ‫ضْی ھذا‬
‫ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ْ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّْ‬
‫ْس ِاو یل وصُممً و ِمن ِدیل ِمسرػ و ِرداء َّ و ِعداء وجورب و ِعيس ولو‬ ‫َّو َّ َّ‬
‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ‬ ‫ْ َّ‬ ‫ُ‬
‫ْ َّ ٰ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ٗ َّٰ َّ‬ ‫َّ َّ ً َّ ہ َّ‬
‫اْل َّزان ًِ َّو َّر ٰب‬ ‫ص ْ ِل ْمنا ِل ْ َّب َّادا َّض ْ َّْی ھذا ِم َّن اْل ِز ًلصس ْيناعي ِث أم َّر ِب ِإدخا ِل ٖي ِإل ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اْلل َّ ِع صليْ ِي ‪ِ .‬‬
‫ِتلؽ ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ ر ُ‬ ‫َّ َّ ر‬
‫ل‪6‬رچخۺ‬ ‫ؼ(امدہ ۺونؼ‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ ۺ َّبض ر ِ‬ ‫اؼ َّون ْو ر ِ‬ ‫لح ۺاغلت‪6‬ناظ ًِ‪6‬اوینٹن‪،‬عمج ۺن ِ‬
‫ُ َّ َّ ر‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ ُ‬ ‫َّ‬
‫از(امدہ ۺزخز‪،‬اضم ف ۺالثیث) ۺ۔ ۺد ٰراصًِ‬ ‫ال(امدہ ۺ لغ‪،‬حیحص) ۺ۔اْل ٰ ِز‪ 6‬ۺرمشی ۺ‪،‬عمج ۺا ْخ َّز ر ِ‬ ‫‪،‬عمج ۺ ِبض ر ِ‬
‫ْ ُ‬ ‫‪6‬ہبج‪،‬وکٹۺ‪،‬عمجۺ َّد َّرار یْ ُ ِع(امدہۺدرع‪،‬حیحص)۔ َّ َّ‬
‫ْس َّوال (امدہۺرسوؽ‪،‬ۺ‬ ‫ل‪6‬اپاجئہم‪،‬وادحۺ ِ‬ ‫ْس ِاو یْ ُ ِ‬ ‫ِ‬
‫‪246‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ل(امدہ ۺدنؽ‪،‬حیحص) ۺ َّو‬ ‫ل‪ 6‬ۺروامؽ‪،‬عمج ۺ َّم َّن ِادیْ ُ ِ‬ ‫ان ص ۺاییئ‪ ،‬ۺقحلم ۺربابیع ۺربوزؿ ۺوعفۃل)۔ ِمنْ ِدیْ ر ِ‬
‫َّ‬
‫ػ(امدہ ۺرطػ‪ ،‬ۺحیحص)۔ ۺ ِر َّد راءِ‬ ‫ػ‪6‬شقن ۺو ۺاگنروایل ۺرمشی ۺیک ۺاچدر‪،‬عمج ۺ َّمس ِار ُ ِ‬ ‫َّم َّن ِادیْ ُل ۔ ۺ ِم ْس َّر ر ِ‬
‫َّ ْ ر‬ ‫َّ ر‬
‫اء‪6‬لبمک‪،‬عمجۺاع ِد َّي ًِ ۺ(امدہۺسک‪،‬ان صۺاییئ)‬ ‫‪6‬اچدر‪،‬عمجۺا ْر ِد َّی ًِ(امدہۺردي‪،‬ان ص ۺاییئ)۔ ِع َّد ر ِ‬
‫ب ۺ(امدہ ۺوجرب‪،‬اوجػ ۺواوی‪،‬قحلم ۺربابیع ۺربوزؿ ۺوفعلہ)۔‬ ‫ب ۺ‪6‬ومزہ‪،‬عمج ۺ َّج َّو ِار ُ ِ‬ ‫۔ َّج ْو َّر ر ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ر‬
‫ن(امدہۺزخؿ‪،‬حیحص)۔‬ ‫ِخ َّزانً ‪6‬ذریخہۺۺرےنھکۺیکۺہگجۺ‪،‬عمجۺخ َّزا ِئ ُ ِ‬

‫نعمۺنبۺزادئہۺیکۺاخسوتۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۲۵۸‬رتہمج‪6‬۔نعمۺنبۺزادئہۺےکۺوااعقتۺںیمۺایبؿۺایکۺایگۺےہۺہکۺاکیۺصخشۺےنۺ‬
‫اؿ ۺےس ۺ ۺاہک‪،‬اےاریم ۺ!ریمے ۺےیل ۺوساری ۺاک ۺااظتنؾ ۺےیجیک ۺ‪،‬اس ۺرپ ۺاوھنں ۺےن ۺاس ۺوک ۺاوینٹنۺ‬
‫‪،‬وھگڑا‪،‬اکی ۺرچخ ۺاور ۺاکی ۺدگاھ ۺدےنی ۺاک ۺ مک ۺدای ۺ‪،‬رھپ ۺاس ۺےس ۺاہک ۺارگ ۺںیم ۺہی ۺاجاتن ۺہک ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺےنۺ‬
‫اس ۺےک ۺالعوہ ۺوکیئ ۺدورسی ۺوساریۺیھب ۺدیپا ۺیک ۺےہ ۺوت ۺرضور ۺںیم ۺںیھمت ۺاس ۺرپ ۺوسار ۺرکات ۺ‪،‬اور ۺمہۺ‬
‫ےنۺ مکۺدایۺےہۺہکۺںیھمتۺرمشیۺاکۺاکیۺہبجۺ‪،‬اکیۺصیمقۺاکیۺوکٹۺ‪،‬اپاجئہمۺ‪،‬امعہم‪،‬شقنۺوۺاگنرۺواالۺ‬
‫روامؽ ۺ‪،‬اچدر‪،‬لبمک‪،‬ومزہ ۺاور ۺوٹبہ ۺددیای ۺاجےئ ۺ(اس ۺرپ ۺزمدی ۺاہک)ارگ ۺرمشی ۺےک ۺاؿ ۺابلوسں ۺےکۺ‬
‫العوہۺےھجمۺوکیئۺابلسۺولعمؾۺوہاتۺوتۺمہۺاےسۺیھبۺںیھمتۺرضورۺدےتیۺ‪،‬رھپۺنعمۺےنۺاسۺوکۺزخاےنۺ‬
‫ےکۺادنرۺالےنۺاکۺ مکۺدایۺاورۺاسۺرپۺاؿۺابلوسںۺوکۺڈاؽۺدایۺ۔‬

‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ر‬ ‫ُس َّطيْ ٰرل َّو ُم َّد ِاط ر‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ ُ َّ ْ ٰر َّ ُ ً ِ ْ َّ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّ ُ‬
‫از ِل‬
‫ض الـمن ِ ِ‬ ‫ب ً سطي ِل رج ّْل َّ ِِف َّ َّدط َّر طل َّ َُّم ن َّزل َّ ٗوا ِبب ٰ ُص ِ‬ ‫ِ(‪ )۲۵۹‬رح‬
‫الس َّط ْي ْل ُظ ْم َّأنْتَّ‬ ‫ً‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ ٗ َّٰ ُ ُ ُ ْ ِ ْ َّ‬
‫ُ‬ ‫ال لي َّ ِ‬ ‫ُ‬
‫ض ِاذَت لنا ْلُم طظ‬
‫َّٰ ُ ُ َّ ْ َّ َّ ٗ َّٰ َّ َّ‬ ‫الرجل خذ ِدر َّمھا وام ِ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫ظال لي‬
‫ٰ ْ َّ ْ ر َّ ْ‬
‫الر ُج ُل ظ ْم‬ ‫ال ل ٗي َّٰ‬ ‫َت أنْ َّت ط َّمِض الرجل طاذَتاہ ث ظ‬ ‫اذ َّ ْ‬ ‫اّلل ِإ ِِن لتصب ط‬ ‫َّو‬
‫ِ‬
‫ٰ ُ َّ ُ‬ ‫َّ َّ ْ ْ ٗ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ُ َّ َّ َّ َّٰ ُ ُ َّ َّ َّ َّ ٗ ُ َّٰ َّ َّ‬
‫الر ُج ُل ِللسط ْي ِ ْل َّظ ْم‬ ‫ال َّٰ‬ ‫طاس ِبخي طظال ًل احدن طظام الرجل طسبخي ث ظ‬
‫َّ‬ ‫ٰ َّ َّ ْ َّ ُ َّ َّ َّ َّ ُ َّٰ َّ َّ َّ‬
‫ِب أنْ‬ ‫ال ل ٗي ُظ ْم َّطاضَتػ ظال اخ ہ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ظ‬ ‫ث‬ ‫د‬ ‫ر‬ ‫ث‬ ‫ط‬ ‫ن‬ ‫ّل‬ ‫د‬ ‫ع‬ ‫ل‬ ‫ْ‬
‫ِن‬ ‫إ‬ ‫اّلل‬
‫ِ‬ ‫و‬
‫َّ ْ ُ ْ َّ َّ َّ‬
‫ال َّ‬ ‫طاَرد طظ‬
‫َّ ْ َّ َّ َّ ہ َّ ْ ِ َّ ِ َّ َّ َّ َّٰ ُ ُ َّ ٰ ہ ْ َّ ہ َّٰ ْ َّ َّ َّ ِ َّ‬
‫ال َِّل ٗي ُظ ْم َّا ًْل َّن َّط ُعلْ‬ ‫ینظ ِلب صٔب َِي ِاِب طضرػ الرجل حت ِارتوی الث ِر ید طظ‬

‫‪247‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ْ َّ ْ َّ ْ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ََّّ‬
‫ٰ‬ ‫َّ ْ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ْ ہ َّ ہ ہ َّ ْ َّ‬
‫اّلل ِادتحييت ِمن عثر ِۃ ِخّل ِطؽ وتظدم‬ ‫ااْلّل ِػ ظد و ِ‬ ‫ظ َّال نصم ِإل مت ھذ ِ‬
‫َّ َّ‬
‫طأع َّل ‪( .‬الَشیِب) ِ‬
‫ب ۺ(سۺ‬ ‫ب‪6‬لعف ۺامیض ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺ‪،‬وہ ۺاسیھت ۺوہا‪ ،‬ۺ َّر ِح َّ ِ‬ ‫لح ۺاغلت‪َّ 6‬ر ِح َّ ِ‬
‫ُْ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬
‫ب‪6‬اکھتؿ۔اَ ُر ِْد‪6‬لعف ۺارم ۺاحرض ۺرعموػ ۺوت ۺرثدیۺ‬ ‫) ُر ْح َّب ًِاسھت ۺوہان(امدہ ۺحص‪،‬حیحص)۔ت َّص ر ِ‬
‫ْ َّ‬
‫ػ ۺ‪6‬ارم ۺاحرض ۺرعموػ ۺ‪،‬ڈوےگن ۺای ۺہچمچ ۺےس ۺاکنؽ ۺ(ااعتفؽ)ۺ‬ ‫ایتر ۺرک ۺ(ؿ) ۺ(امدہ ۺرثد‪،‬حیحص)۔ ۺ ِاض َِت ْ ِ‬
‫َّ‬
‫وي‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرکۺاغبئۺ‪،‬وہۺریسابۺوہایگۺ(ااعتفؽ)(امدہۺ‬ ‫(امدہۺرغػ‪،‬حیحص)۔ ِا ْرت ہ ِ‬
‫َّ ُ ُ‬ ‫َّ‬
‫روی‪،‬فین ۺرقموؿ)۔َ ِر یْ ر ِد‪6‬وشرےب ۺںیم ۺرت ۺیک ۺوہیئ ۺرویٹ ۺ‪،‬عمج ۺَ َّرا ِئد َّوَ ُر ْو ر ِد(امدہۺ‬
‫رثد‪،‬حیحص)۔‬

‫اکیۺیلیفطۺاورۺاکیۺاسمرفۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۲۵۹‬رتہمج‪6‬۔اکی ۺصخش ۺےس ۺیسک ۺیلیفط ۺاک ۺرفس ۺںیم ۺاسھت ۺوہایگ ۺرھپ ۺبج ۺہی ۺولگۺ‬
‫یسک ۺہگج ۺرہھٹے ۺوت ۺاس ۺصخش ۺےن ۺیلیفط ۺےس ۺاہک ۺ‪6‬اکی ۺدرمہ ۺول ۺاور ۺاجؤ ۺاور ۺامہرے ۺےیل ۺوگتشۺ‬
‫رخدی ۺالؤ ۺ‪،‬اس ۺرپ ۺیلیفط ۺےن ۺاس ۺےس ۺاہک ۺ‪ٓ،‬اپ ۺیہ ۺاےیھٹ ۺ‪،‬اہلل ۺیک ۺمسق ۺےھجم ۺاکھتؿ ۺےہ‪،‬وت ۺٓاپ ۺیہۺ‬
‫ئ‬
‫رخدی ۺالی ۺ‪،‬رھپ ۺوہ ۺصخش ۺایگ ۺاور ۺوگتش ۺرخدی ۺالای ۺ‪،‬رھپ ۺاس ۺصخش ۺےن ۺیلیفط ۺےس ۺاہک ۺ‪،‬اوھٹ ۺاور ۺاےسۺ‬
‫اکپول‪،‬اسۺےنۺاہکۺںیمۺااھچۺںیہنۺاکپاتۺوہںۺ‪،‬اسۺرپۺوہۺصخشۺااھٹۺاورۺاسۺوکۺاکپایۺ‪،‬رھپۺاسۺصخشۺےنۺ‬
‫یلیفطۺےسۺاہکۺ‪،‬اوھٹۺاورۺرثدی(ہیۺرعوبںۺاکۺدنسپدیہۺاھکانۺوجۺوشرےبۺںیمۺرویٹۺڈاؽۺرکۺایترۺرکےتۺںیہۺ‬
‫)ایتر ۺرکول ۺ‪،‬اس ۺےن ۺاہک ۺ‪،‬دخا ۺیک ۺمسق ۺےھجم ۺتہب ۺیتسس ۺےہ‪،‬انچہچن ۺاس ۺےن ۺرثدی ۺوک ۺایتر ۺایک ۺرھپ ۺیلیفطۺ‬
‫ےس ۺاہک ۺ‪،‬اوھٹ ۺاور ۺاھکان ۺاکنول‪،‬اس ۺےن ۺاہک ۺےھجمڈر ۺاتگل ۺےہ ۺہک ۺوہ ۺریمے ۺڑپکے ۺرپ ۺہن ۺاٹل ۺاجےئۺ‬
‫‪،‬رھپ ۺاس ۺےن ۺاھکان ۺاکنال ۺ‪،‬اہیں ۺکت ۺہک ۺرثدی ۺاھکرک ۺٓاوسدہ ۺوہایگ ۺ‪،‬رھپ ۺیلیفط ۺےس ۺاہک ۺاب ۺاوھٹ ۺاور ۺاھکانۺ‬
‫اھکول‪،‬اسۺےنۺاہکۺ‪،‬اہںۺ(کیھٹۺےہ)اہکں ۺکتۺٓاپۺیکۺابت ۺہن ۺۺامونںۺ‪،‬دخایکۺمسقۺٓاپ ۺیک ۺتہبۺ‬
‫اکچۺوہںۺاورۺٓاےگۺڑب َّاھۺاورۺاھکانۺاھکایۺۺ۔(رشیشی)‬ ‫اسریۺۺابںیتۺہنۺامؿۺرکۺںیمۺرشدنمہۺوہ َّ‬
‫َّ ْ ْ ْ‬
‫ي َّواًل ْص َّر ِ ِْ‬
‫اِب ِ‬ ‫الِـْمو ِد‬
‫ِ(‪َُ )۲۶۰‬یْع ْي َّأ َّٰن الْ َّـم ْود َّٰي َّخ َّر َّج َّی َّت َّر َّٰي ُد َّط َّض َّار بي َّط َّر ُد ٗي َّح ٰ ہت َّد َّخلَّ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ِ ٖ َّ‬
‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬
‫ہ َّ ْ َّ ٰ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ٰ ُ َّ‬
‫اِب ھ ْل ِم ْن ِظ ًري ظال ن َّص ْم طا ْخ َّر َّج ل ٗي ظ ْر َّص‬ ‫ِإل ِخب ِاء اصر ِاِب طظال یا اصر ِ‬
‫‪248‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ َّ ُ َّ َّ َّ‬ ‫َّ ُ َّ ً‬ ‫َّ َّ َّ َّ ُ َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫ذ ِص ْْی طاعل ٗي ٰث أ ْخ َّر َّج ل ٗي ط ْزلً ِم ْن َّل َّْب ط َّد ِظ ٗاہ َّ ٰث أت ٗاہ ِب َّن ِب ْيذ ِ ِْف َّرع َّوۃ َّط َّدظ ٗاہ‬
‫َّ ْ ً َّ َّ َّٰ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫اّلل ظال أنا ِم ْن‬ ‫خا ال َّصرَّ ِ َّب أتد ِ َّري ُمن أنا ظال ًل و ِ‬ ‫ِشب ظال یا ا‬ ‫ِ‬ ‫ظصبا طلُم‬
‫َّ ُ َّٰ َّ َّ ٗ َّ ْ ً ٓ ََّّ‬ ‫َّ‬ ‫َّخ َّدم َّام ْْی ال ُـم ْومن ْ َّی اْل ٰ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ار ًِ ظال ل ٗي َّب َّ َّارؽ اّلل ِ ِْف َّم ْو ِز ِص َّؽ ث د ِظاہ ظصبا اخر‬ ‫ِِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ال َّز َّص ْم ُت أ َّٰن َّؽ م ْن َّخ َّدم َّامْیْ‬ ‫َّ َّ َّ ٗ َّ َّ ِ َّ َّ َّ ْ َّ ٰ ُ َّ َّ ْ ْ َّ ْ َّ َّ َّ‬
‫ِ َّ ِ ُ َّ ِ‬ ‫َّ ِ‬ ‫َشبي طظال یا اصر ِاِب أتد ِري من أنا ظ‬ ‫ِ‬ ‫ط‬
‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ار ًِ ظال ًل َّب ْل ِم ْن ظ ٰو ِاد ا ِم ْْی ال ُـم ْو ِمن ْ َّی! ظال َّر ُح َّب ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ال ُـم ْومن ْ َّی اْل ٰ‬ ‫ْ‬
‫ت َّ ِبّلدؽ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬
‫َّ َّ َّ ُ َّ ُ َّ َّٰ َّ َّ ٗ َّ ً َّ َّ َّٰ َّ َّ ْ ٗ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ٰ ُ َّ ْ ْ َّ ْ َّ َّ َّ‬ ‫ُ‬
‫دظاہ َا ِلثا طلُم ط ِرغ ِمني ظال یا اصر ِاِب أتد ِري من أنا َّ ظال‬ ‫وساب مرادؽ ث ِ‬
‫َّ َّ ْ ُ َّ َّٰ َّ ْ ُ َّٰ َّ ْ ُ ْ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ہ ٰ ْ َّ ْ ُ ْ ُ ْ ْ َّ َّ َّ َّ‬
‫زصمت أنؽ ِمن ظو ِاد ا ِم ِْی الـمو ِم ِنی ظال ًل ول ِع ِِن ا ِمْی الـمو ِم ِنی ط َّأخذ‬
‫َّٰ َّ‬ ‫ْ َّ ْ َّ ٰ ُ َّٰ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّٰ َّ َّ َّ َّ‬
‫الر ِاب َّع ًل ٰدصيْ َّت أنؽ‬ ‫ِشبت‬ ‫ِ‬ ‫اّلل لو‬ ‫اًلصر ِاِب الرعوۃ واوعاھا وظال و ِ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ت بي اْليْ ُل َّون َّزل ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫يش صل ْي ِي َّوا َّحاس ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ي َّح ٰہت َّض ِ َّ‬ ‫اّلل َّط َّز ِح َّؽ الْ َّـم ْو ِد ْ‬ ‫َّ ُ ْ ُ‬
‫ت‬ ‫ٖ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ردو‬
‫َّ‬ ‫ْ‬
‫اِب طظال ل ٗي ال َّـم ْو ِد ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫إ َّل ْي ِي ال ُـمل ْوؽ َّواًل َّ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ي ًل َّب َّاس‬ ‫ِشاػ طس َّار ظل ُب اًل ْص َّر ٰ‬
‫ِِ‬ ‫ُ َّ َّ َّ َّ‬ ‫ِ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫ص ِليْؽ َّوًل خ ْو َّػ ٰث أ َّم َّر ل ٗي ِبع ْد َّوۃ َّو َّمال ‪( .‬اًلتليدی) ِ‬
‫َّ ُ ْ َّ‬
‫س‪6‬وھگڑے ۺاک ۺزیت ۺدوڑان(ؿ)(امدہ ۺوغر‪،‬اوجػ ۺ ۺواوی)‬ ‫لح ۺاغلت‪6‬ض َّارۃ الط َّر ِ ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ ر‬
‫اء‪6‬ہمیخ‪،‬عمج ۺا ْخ ِب َّي ًِ ۺ(امدہ ۺچتی‪،‬ان ص ۺاییئ)۔ ِظ ًري‪6‬امہمؿ ۺونازی‪ ،‬ۺایضتف ۺ۔ ظ ْر رصِ‬ ‫۔ ِخ َّب ر ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ‬
‫اص(امدہ ۺرقص‪،‬حیحص)۔ ۺذ ِص ْ رْی ‪6‬وج(امدہ ۺرعش‪،‬حیحص)۔ َّرع َّو رِۃ‪ 6‬ۺذیبن ۺرےنھک ۺاکۺ‬ ‫‪6‬رویٹ‪،‬عمج ۺاظ َّر ر ِ‬
‫َّ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ب ِ(امدہۺ‬ ‫ب‪6‬ڑبا ۺایپہل‪،‬عمج ۺاظ َّص ر ِ‬ ‫ات(امدہ ۺروک ۺان ص ۺواوی)۔ ۺظ ْص ر ِ‬ ‫ربنت ۺ‪،‬اھچلگ ۺ‪،‬عمج ۺ َّرع َّو ر ِ‬
‫ُ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اد‪6‬وفج ۺاک ۺامکڈنر‬ ‫بعق‪،‬حیحص)۔ ۺخ َّد ر ِم‪6‬ونرک‪،‬الغؾ‪،‬وادح ۺتفص ۺخ ِاد ر ِم(امدہ ۺدلخ‪،‬حیحص)۔ ۺظ ٰو ر ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫عي‪6‬اس ۺےن ۺاھچلگ ۺوک ۺدنبنھ ۺےس ۺابدنھ ۺدای‪،‬امیضۺ‬ ‫‪،‬وادح ۺظا ِئ ر ِد(امدہ ۺوقد‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ا ْو ہ ِ‬
‫َّ‬
‫ل‪6‬وھگڑے ۺ(اجمزً ۺوھگڑے ۺوسار) ۺ۔عمجۺ‬ ‫رعموػ ۺ(ااعفؽ)(امدہ ۺوک‪،‬فین ۺرفموؼ)۔ ۺخيْ ر ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ ْ َّ ُ‬ ‫ُ‬
‫ِس(امدہۺوسک‪،‬ان صۺواوی)۔‬ ‫لۺ(امدہۺلیخ‪،‬اوجػۺاییئ)۔الع ْد َّو ِۃ‪6‬ۺابلسۺۺ‪،‬عمجۺع ً ِ‬ ‫خ ُي ْو ر ِ‬

‫ہفیلخۺدہمیۺاورۺداہییتۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۲۶۰‬رتہمج‪6‬۔ایبؿۺایکۺاجاتۺےہۺہکۺہفیلخۺدہمی(ۺاکیۺابر)ۺاکشرۺرکےتۺوہےئۺ‪،‬الکۺ‬
‫وتاؿۺۺاکوھگڑاۺاؿۺوکۺےلۺرکۺاھباگۺ‪،‬اہیںۺکتۺہکۺوہۺاکیۺداہییتۺےکۺہمیخۺںیمۺاجۺاچنہپۺ‪،‬ہفیلخۺےنۺاہکۺ‬
‫‪،‬اے ۺداہییت ۺ! ۺایک ۺریتے ۺاپس ۺایضتف ۺاک ۺاھکان ۺےہ ۺ؟اس ۺےن ۺاہک‪ ،‬ۺاہں ۺ‪،‬رھپ ۺاس ۺےن ۺہفیلخ ۺےکۺ‬

‫‪249‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ےیلۺوجۺیکۺرویٹۺاکنیلۺ‪،‬انچہچنۺہفیلخۺےنۺاےسۺاھکایۺ‪،‬رھپۺاؿۺےکۺےیلۺاچبۺوہاۺدودھۺاکنالۺ‪،‬ہفیلخۺےنۺ‬
‫اےس ۺایپ ۺ‪،‬رھپ ۺاھچلگ ۺںیم ۺہفیلخ ۺےک ۺاپس ۺذیبن(اوگنر ۺای ۺوجھکر ۺاک ۺوچنڑا ۺوہا ۺرس) ۺالای‪،‬رھپ ۺاؿ ۺوک ۺایپہلۺ‬
‫رھب ۺالپای‪،‬بج ۺہفیلخ ۺےن ۺیپ ۺایل ۺوت ۺاہک‪،‬اے ۺرعب ۺاھبیئ ۺ! ۺایکوت ۺاجاتن ۺےہ ۺہک ۺںیم ۺوکؿ ۺوہں ۺ؟اسۺ‬
‫ئ‬
‫ےن ۺاہک‪،‬ںیہن ۺ‪،‬دخا ۺیک ۺمسق ۺ‪،‬ہفیلخ ۺےن ۺاہک‪،‬ںیم ۺاریم ۺالمونینم ۺےک ۺاخص ۺاخدومں ۺںیم ۺےس ۺوہںۺ‬
‫‪،‬اسۺےنۺہفیلخۺےسۺاہک‪،‬اہلل ۺاعتٰیل ۺٓاپۺےکۺرمہبت ۺںیمۺربتکۺاطعۺرفامےئۺ‪،‬رھپۺاس ۺےنہفیلخۺوکۺ‬
‫دورسا ۺایپہل ۺرھب ۺرک ۺالپای ۺ‪،‬وت ۺہفیلخ ۺےن ۺاےس ۺیپ ۺایل‪،‬رھپ ۺاوھنں ۺےن ۺاہک‪،‬اے ۺداہییت ۺ!ایک ۺوت ۺاجاتن ۺےہۺ‬
‫ئ‬
‫ہک ۺںیم ۺوکؿ ۺوہں ۺ؟اس ۺےن ۺاہک ۺ‪،‬ںیم ۺےن ۺامگؿ ۺایک ۺہک ۺٓاپ ۺاریم ۺالمونینم ۺےک ۺاخص ۺاخدؾ ۺںیہۺ‬
‫ئ‬
‫‪،‬اوھنںۺےنۺاہکۺںیہنۺ‪،‬ہکلبۺںیمۺاریمۺالمونینمۺیکۺوفجۺاکۺہپسۺاسال ۺرۺوہںۺ‪،‬اسۺےنۺاہک‪ٓ،‬اپۺاکۺکلمۺ‬
‫وعیسۺاورۺٓاپۺاکۺدصقمۺااھچۺوہ‪،‬رھپۺاسۺےنۺاؿۺوکۺرسیتیۺرمہبتۺ(ذیبنۺاکۺایپہلۺ)الپایۺ‪،‬رھپۺبجۺوہۺیپۺ‬
‫رک ۺافرغ ۺوہیگ‪،‬وت ۺاہک‪،‬اے ۺداہییت!ایک ۺوت ۺاجاتن ۺےہ ۺہک ۺںیم ۺوکؿ ۺوہں؟اس ۺےن ۺاہک‪،‬ہک ۺںیم ۺےنۺ‬
‫ئ‬
‫امگؿ ۺایک ۺہک ۺٓاپ ۺاریم ۺالمونینم ۺیک ۺوفج ۺےک ۺہپس ۺاسالر ۺںیہ‪،‬اوھنں ۺےناہک‪،‬ںیہن ۺہکلبۺںیم ۺاریمۺ‬
‫ئ‬
‫المونینم ۺوہں‪،‬اس ۺرپ ۺداہییت ۺےن ۺاھچلگ ۺایل ۺاور ۺاےس ۺدنبنھ ۺےس ۺابدنھ ۺدای ۺاور ۺاہک‪،‬دخا ۺیک ۺمسقۺ‬
‫ارگۺوتۺوچاھتۺۺایپہلۺیپۺےلاگۺوترضورۺدوعیۺرکےۺاگۺہکۺوتۺاہللۺاکۺروسؽۺےہۺاسۺرپۺہفیلخۺدہمیۺاانتۺ‬
‫ےسنہۺہکۺاؿۺرپۺےبۺوہیشۺاطریۺوہیئگۺ‪،‬اورۺوساروںۺےنۺاؿۺےکۺرگدۺریھگاۺڈاؽۺدایۺاورۺاؿۺےکۺاپسۺ‬
‫ابداشوہںۺاورۺزعمزۺولوگںۺاکۺاتاتنۺدنبھۺایگۺ(اسۺزربدتسۺڑیھبۺوکۺدھکیۺرک)ۺداہییتۺےکۺوہشۺاڑۺ‬
‫یگۺ‪،‬اسۺرپۺدہمیۺےنۺاسۺےسۺاہک ۺ‪،‬ںیھمتۺوخػۺرکےنۺاورۺرپاشیؿۺوہےنۺیکۺرضورتۺںیہنۺ‬
‫‪،‬رھپۺاوہنںۺےنۺاسۺےکۺےیلۺوجڑاۺاورۺام َّؽۺدےنیۺاک مکۺاصدرۺایکۺ۔(اتی)‬
‫ُ ْ َّ ْ َّ َّ ُ‬
‫الس َّطيْ ْ‬
‫َّ‬
‫ِ‬ ‫ل‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ابودل َّمً‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ ْ َّ ْ َّ ُ َّ‬
‫ص ِۃ سط ْي ِ ٰرل ُیع ہین ا َّب َّادل َّمً َّوعان ِ ِإذا َّبلض ٗي خ ْ َُب َّو ِليْ َّمً‬ ‫ِ(‪ )۲۶۱‬عان بالب‬
‫َّ َّ ُ ْ َّ ْ ُ َّ ِ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ٗ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ُ ٰ ُ َّٰ ُ َّ َّٰ َّ َّ ُ‬
‫ل ِبس لب َّس الظز ِاۃ وأخذ ِابني ِي مصي وصلي ِوُم الظّل ِنس السوال والسيا ِلدً‬
‫ْ َّ َّ ْ ُ‬ ‫ُ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫َّ َّ َّ َّ َّٰ ُ َّ ُ َّ َّ َّ ُ ٰ ْ َّ َّ ُ ُ ْ‬
‫اب َّو َّیظ ْول ِاط َّت ْح َّیا ضّل ُم ًِل ِ ِْب َّدل َّمً ٰث ًل َّیل َّبث‬ ‫طيتظدم أحدمھا طيدؼ الب‬
‫َّ ہ َّ ْ َّ َّ ٗ ْ َّ َّ ُ َّ َّ ُ ْ ُ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ْ ُ َّ َّ ْ َّْ‬
‫ح ٰت یلحظي اًلخر طيظول ِاطتح و یلؽ ظد جاء ابو دلمً و یتلومھا ط ِإن َل‬ ‫ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اب ط َّت َّح ل ُو ْم َّوإن ص َّرط ُو ْم َل ْ َّیل َّت ِط ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ت ِإل ْي ِو ْم َّو َّم َّع ع ِ ٰل َّو ِاحد ِمنْ ُو ْم‬ ‫ِ‬
‫َّیصرط ُو ُم ال َّب ٰو ُ‬
‫ُ َّ َّ‬ ‫ْ ِ ر ُ ُ ْ ر َّ ُ ٰ ُ ْ َّ ٗ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ُ ْ َّ َّ ْ َّ ہ َّ َّ‬
‫صي ط ِإذا َّج َّاء َّوط ِت َّح ل ٗي س َّر ُح ْواِ‬ ‫ِطور مدور یدموني ِ ِعيدان طينت ِشرون من د‬
‫ْ ْ َّ ْ ْ َّ ْ َّ َّ ْ ُ َّ ُ ْ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ْ َّ َّ ہ ْ َّ َّ َّ ْ ُ ُ ْ َّ‬
‫ال ِطور ِِف الصتب ًِ حيث یدور الباب طّل یظ ِدرون صٔب ِاضّل ِظ ٖي طيوجمون‬
‫‪250‬‬
 ‫َّ معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ً‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ً‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّو َّی ْد ُخ ُل ْو َّن َّطأ َّع َّل َّا ُب ْو َّدلْ َّم ًَّ َّی ْو ًما َّص ۂب َّب ْ‬
‫ض ال َّـم َّوا ِئ ِد لظ َّمً َّحادۃ ِم ْن‬ ‫ص‬
‫َّ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّٰ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ َّ ْ َّ ِ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ُ‬
‫ت ا ْحذ ُاء ْو ٗہ ط َُّم َّت ص َّٔب ال َّـُم ِئ َّد ِۃ‬ ‫طال ْو ِذج َّو َّبل َّص َّوا ِب ِذدۃ حرار ِتوا طتجمص‬
‫‪(.‬الَشیِب) ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫س‪6‬وٹایپں‪،‬وادح ۺظل ْن ُد َّو رِۃ(امدہ ۺقلیش‪،‬حیحص‪،‬قحلم ۺربابیع ۺربوزؿۺ‬ ‫لح ۺاغلت‪ 6‬ظّل ِن ُ ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ َّٰ‬ ‫َ‬
‫فع ْ َنل)۔ ۺالس َّيا ِل َّد ًِ‪ 6‬ۺزبس ۺرگن ۺیک ۺاچدر ۺسج ۺوک ۺاملع ۺواشم خئ ۺاامعتسؽ ۺرکےت ۺںیہ‪،‬وچاغ‪،‬وادحۺ‬
‫ُ ُ‬ ‫ط‬ ‫َّ َّٰ َّ ُ‬
‫ان‪(6‬امدہ ۺ نلش‪،‬اوجػ ۺاییئ‪،‬قحلم ۺربابیع ۺربوزؿ ۺفنعل) َّیتْل ْو َّمھا‪6‬اضمرع ۺرعموػۺ‬ ‫السيْل َّد ِ‬
‫ًُُ‬ ‫َّ َّ‬
‫ّلۺ(ؿ)تل ٰ ِواۺےھچیپ ۺانلچۺ‪،‬اتعبۺوہان ۺ(امدہۺولت‪،‬ان صۺ‬ ‫ہینثتۺذمرکۺاغبئۺ‪،‬وہۺدوونںۺےھچیپۺٓاےتۺےھتۺت ِ‬
‫َّ ْ‬ ‫َّ‬
‫ار(امدہۺ‬ ‫اب‪6‬درابؿ ۺ‪،‬ٹیگ ۺرپیک ۺ(امدہ ۺوبب‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ ِط ْو ر ِر‪6‬رھتپ ۺ‪،‬عمج ۺاط َّو ر ِ‬ ‫واوی ۺ)۔ َّب ٰو ر ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ف‬
‫ح ۺ(ػ)ۺ‬ ‫ھرڑ‪،‬حیحص)۔ ۺس َّر ُح ْوا‪6‬لعف ۺامیض ۺرعموػ ۺعمج ۺذمرک ۺاغبئ ۺاوھنں ۺےن ۺڈاؽ ۺدای ۺ۔س َّر َّ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ْ ُ‬ ‫ن‬ ‫َّ‬
‫س ْر ًحا ۺڈاانل ۺ‪ ،‬ھنکنا ۺ(امدہ ۺرطح‪،‬حیحص) ۺ۔ال َّصتْ َّب ًِ ۺ‪6‬اھپکٹ ۺ‪،‬دروازہ ۺ(امدہ ۺػنت‪،‬حیحص)۔ َّبل َّ ِع ۺ‪6‬اسۺ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫اء(امدہۺ‬ ‫اء‪ٓ6‬اڑتنایں‪،‬وادح ۺ َّحذ ر ِ‬ ‫ےن ۺلگن ۺایل ۺ‪َّ ،‬بل َّ ِع(ػ) َّبل ً ِصا ۺانلگن ۺ(امدہ ۺبلع‪،‬حیحص)۔ ۺا ْحذ ر ِ‬
‫چسی‪،‬ان صۺاییئ)۔‬

‫اوبۺہملسۺیلیفطۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۲۶۱‬رتہمج‪6‬۔ۺرصبہۺرہشۺںیمۺاکیۺیلیفطۺاھتۺسجۺیکۺتینکۺاوبہملسۺیھتۺبجۺاےسۺیسکۺ‬
‫وہمیلۺیکۺربخۺیتلمۺوتۺاقویضںۺاکۺابلسۺاتنہپۺاورۺاےنپۺدوونںۺڑلوکںۺوکۺاےنپۺاسھتۺےلۺاتیلۺاسۺاحؽۺ‬
‫ںیمۺہک ۺاؿۺدوونںۺرپۺیبمل ۺیبملۺوٹایپں ۺاورۺوچےغۺوہےتےھتۺ‪،‬رھپۺاؿ ۺںیم ۺےسۺاکیۺٓاےگۺڑباتھۺ‬
‫اورۺدروازہۺاٹھکٹھکاتۺاورۺاتہک‪،‬اےۺڑلےک!ۺاوبۺہملسۺےکۺےیلۺدروازہۺوھکؽۺ‪،‬رھپۺوھتڑیۺدریۺہنۺوہیتۺہکۺ‬
‫اس ۺےک ۺاپس ۺٓااتچنہپ ۺ‪،‬وت ۺوہ ۺاتہک ۺہک ۺھجت ۺرپ ۺربایئ ۺانزؽ ۺوہ ۺ‪،‬دروازہ ۺوھکؽ ۺ‪،‬اوبہملس ۺٓایگ ۺںیہ‪،‬اورۺ‬
‫اوبہملس ۺاؿ ۺدوونں ۺےک ۺےھچیپ ۺٓااجات ۺ‪،‬رھپ ۺارگدرابؿ ۺاؿ ۺولوگں ۺوک ۺہن ۺاچہپاتن ۺوت ۺاؿ ۺےک ۺےیل ۺدروازہۺ‬
‫وھکؽۺداتیۺاور ۺارگۺاؿ ۺوکۺاچہپاتن ۺوتۺاؿۺیک ۺرطػ ۺوتہجۺہنۺداتیۺاورۺاؿ ۺںیم ۺرہۺاکیۺےکۺاپسۺاکیۺوگؽۺ‬
‫انکچۺرھتپۺوہاتۺسجۺوکۺوہۺولگۺ’’شیکؿ‘‘ ےتہکۺےھت‪،‬رھپۺہیۺۺولگۺاسۺٓادیمۺاکۺااظتنرۺرکےتۺسجۺوکۺ‬
‫اسۺ(اصبحۺوہمیل)ےنۺدوعتۺدیۺےہۺوتۺبجۺوہۺٓااجاتۺاورۺاسۺےکۺےیلۺدروازہۺوھکالۺاجاتۺوتۺہیۺ‬
‫ولگ ۺاس ۺرھتپ ۺوک ۺوچٹھک ۺںیم ۺڈاؽ ۺدےتی ۺاہجں ۺےس ۺدروازہ ۺوھگاتم ۺےہ‪،‬انچہچن ۺہی ۺولگ ۺدروازہۺ‬

‫‪251‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫دنبۺرکےنۺرپۺاقدرۺہنۺوہےتۺاورۺوٹٹۺڑپےتۺاورۺادنرۺسھگۺاجےتۺ‪،‬اکیۺدؿۺاوبہملسۺےنۺیسکۺدرتسۺ‬
‫وخاؿۺرپۺافولدہۺاکۺرگؾۺہمقلۺاھکایلۺاورۺزایدہۺۺرگؾۺاحتلۺںیمۺاسۺوکۺلگنۺایلۺسجۺےسۺاسۺیکۺٓاںیتنۺ‬
‫ٹمسۺںیئگۺوتۺوہۺایسۺدرتسوخاؿۺرپۺرمایگۺ۔(رشیشی)‬

‫ِ‬ ‫ل‬ ‫اظ‬ ‫ِح َّع َّای ًُ َّ‬

‫ب‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ َّٰ ْ َّ‬
‫ِ‬ ‫َّ ُ ُ َّ‬ ‫َّ ْ‬
‫ِ(‪ )۲۶۲‬ال َّص ْر ُب تظ ْو َّل ا ْص َّيا ِم ْن َّب ِاظل َّو ِم ْن ص ِٰي ٖي أن ٗ ِي ِاذَت ہی ش ًبيا‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ ُ َّ‬
‫ط َّح َّمل ٗي ص ۂب صنْ ِظ ٖي ط ُد ِى َّل َّص ْن ََّث ِن ٖي ط َّح ٰل صنْ ٗي َّی َّدیْ ٖي َّوط َّت َّح ا َّر ِاب َّص ٗي َّوا َّذ َّار ِب َّوا‬
‫ُْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َّ ْ َّ َّ َّ َّ ٗ ُ ْ ُ ٰ ٗ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫َش ِد ْر ًمھا ط َّو َّر َّب الش ِ ُِب َّوَل ْ ُیل ِو ْم أ ْن َی ِ ََّب‬ ‫واخرج ِلداني یر ید إني بأحد ص‬
‫َّ ِ َّ َّ َّٰ ِ ُ ٰ ِ َّ َّ ر ْ َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫ص ْن َّد ْو ِم ٖي ِ ِب ِلدا ِن ٖي ولـُم ص ِْی ب ِاظل ِب ِطص ِ َّل ٖي ظال ‪ِ :‬‬
‫َّ َّٰ ْ َّ َّ ُ َّ ُ ْ َّ‬ ‫ً‬ ‫َّ َّ‬ ‫ُ‬
‫اْل َُّمظً َل ْ َی َّل ْؼ ِ‬ ‫ِعأن‬ ‫َّیل ْو ُمون ِ ِْف ص ِٰي ٖي َّب ِاظّل ِ‬
‫َّ ْ َّ َّ ْ َّ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ ْ ُ ْ‬
‫َج ُل ِباأل ْم َّو ِؼ ِ‬ ‫ِط ِللص ٰي ا‬ ‫طّل تعثرواال َّصتْ َّب ِ ِْف ص ِٰي ٖي ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ َّ ُ ِ َّ َّ‬ ‫َّ ْ‬ ‫ُُ ْ ُ ٰ‬
‫ؼ ِ‬ ‫ِاخ ٰػ صليْ َّنا ِم َّن ال َّـمنْ ِس ِ ِ‬ ‫الل َّد ِان َّوطتْ ُح ال َّب َّن ِان‬
‫خ رو ج ِ‬
‫َّ‬
‫لح ۺاغلت‪6‬ا ْص َّيا‪ 6‬ۺامس ۺلیضفت ۺ‪،‬زایدہ ۺاعزج ۺوہےن ۺواال(س)(امدہ ۺػتی‪،‬فین ۺ‬
‫َّ ْ‬
‫رقموؿ)۔َل ْ ُیل ِو ِْم‪6‬وادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاضمرع ۺموزوؾ ۺو‪،‬م ۺ‪،‬اےس ۺوتقیف ۺںیہن ۺیلم ۺ(ااعفؽ)(امدہۺ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫لھ‬
‫ب‪6‬ۺالمتم ۺ(امدہۺ‬ ‫ي ۺ‪6‬زجع ۺ۔صتْ ر ِ‬ ‫م‪،‬حیحص)۔ۺ َّد ْوَّ ر ِم‪6‬وسدا ۺ‪،‬تمیق ۺ(امدہ ۺوسؾ‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ص ٰر ِ‬
‫ر‬ ‫َّ ْ ُ‬
‫ؼ‪6‬امس ۺلیضفت ۺ‪،‬ویبوقػ ۺ(ؿ)(امدہ ۺومؼ‪،‬اوجػ ۺواوی) ۺ۔ ۺ َّب َّنان ‪6‬ۺ‬ ‫ػنت‪،‬حیحص)۔األ ْم َّو ِ‬
‫اویلگنںۺےکۺرسے(امدہۺب‪،‬اضم فۺالثیث)ۺ(اجمزً اۺاایلگنں)ۺ۔ۺ‬

‫ابلقۺیکۺاہکین‬
‫(‪)۲۶۲‬رتہمج‪6‬۔ ۺالہ ۺرعب ۺ(لثم ۺایبؿ ۺرکےت ۺوہےئ ۺ)ےتہک ۺںیہ ۺ’’ابلق ۺےس ۺیھبۺ‬
‫زایدہ ۺاعزج ۺےہ‘‘اور ۺاس ۺےک ۺزجع ۺیک ۺلیصفت ۺہی ۺےہ ۺہک ۺاس ۺےن ۺاکی ۺرہؿ ۺرخدیا ۺاور ۺاےس ۺاینپۺ‬
‫رگدؿۺرپۺااھٹایۺ(درایمؿۺراہۺبجۺوہۺےنچیبۺاجراہۺاھتۺ)وتۺاسۺےسۺاسۺیکۺتمیقۺوپیھچۺیئگۺ‪،‬وتۺاسۺےنۺ‬
‫اےنپۺدوونںۺاہھتۺوھچڑدےیۺاورۺاینپۺاویلگنںۺوکۺوھکؽۺدایۺاورۺاؿۺےسااشرہۺایکۺاورۺاینپۺزابؿۺابرہۺ‬
‫اکنیل ۺ’’ک بل ۺہی ۺاھت ۺہک ۺوہ ۺرہؿ ۺوک ۺایگرہ ۺدرمہ ۺںیم ۺ ےچی ۺاگ‘‘اےنت ۺںیم ۺرہؿ ۺاھبگ ۺایگ ۺاوراےسۺ‬

‫‪252‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫وتقیفۺہنۺیلمۺہکۺوہۺاسۺاکۺوسداۺاینپۺزابؿۺےسۺاتبدےۺرھپۺبجۺابلقۺوکاسۺےکۺاکؾۺرپۺرشؾۺدالیئۺ‬
‫یئگۺوتۺاسۺےنۺ(دنمرہجۺذلیۺااعشرۺ)ےہک‪6‬‬
‫(‪)۱‬ۺ‪-‬ولگۺابلقۺوکۺاسۺےکۺزجعۺرپۺالمتمۺرکےتۺںیہۺوگایۺہکۺےبۺووقیفۺدیپاۺیہۺںیہنۺیکۺ‬
‫یئگ ۺےہ‪-)۲(.‬وت ۺمت ۺاس ۺےک ۺزجع ۺرپ ۺزایدہ ۺالمتم ۺہن ۺرکو ۺ‪،‬اس ۺےیل ۺہک ۺےب ۺووقػ ۺوک ۺزجع ۺیہ ۺزایدہۺ‬
‫زبی ۺداتی ۺےہ ۺ‪-)۳(.‬زابؿ ۺاک ۺاکنانل ۺاور ۺاویلگنں ۺاک ۺوھکانل ۺامہرے ۺےیل ۺوبےنل ۺےس ۺزایدہ ۺٓااسؿۺ‬
‫ےہ۔‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫ْ ََّّ‬ ‫ِا ْد َّ َّحاؼ الِـْ ُم ْو ِر ِ ٰ ُل َّوالعلث ْو ُم ال ِص َّت ِ ٰ ُ ِ‬
‫اِب ِ‬
‫ْ ْ َّ‬ ‫َّٰ ُ ْ ُ ْ ً ْ َّ َّٰ َّ َّ‬ ‫ُ‬
‫اِب عان ِم َّن ال ِصل ِم َّوض َّز َّار ِۃ األد ِب‬ ‫ِ(‪ِ )۲۶۳‬م ْن س َّرػ أ ِن علثوما ال ِص ِت‬
‫َّ ُ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ ْ َّ ْ ْ َّ َّ َّ ٰ ُ َّ َّٰ ْ َّ‬
‫النش ِم ص ۂب َّماَل ْ َّیع ْن صليْ ِي ا َّح رد ط َّحض ِمَّْ ِل َّس‬ ‫اْلط ِظ والَتد ِل و‬ ‫وْعثر ِۃ َِّ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ال َّـُم ُم ْو ِن ط َّوز َّع َّب ْ َّی َّیدیْ ِي ال َّػ ِدیْ َّنار َّوض َّم َّز ِا ْد َّحاؼ ِبال َّص ِْب ِث ِب ٖي طأظ َّب َّل‬
‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫ُ َّ‬ ‫ُ َّ َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ِ َّا ْ َّد َّحاؼ ُی َّص ِارز ٗي ِ ِْف ع ِ ٰل َّباب َّو َّی ِز یْد صليْ ِي َّوھ َّو ًل َّی ْص ِر ُػ ِا ْد َّحاؼ طظال‬
‫َّ َّ َّ ْ َّ‬ ‫َّ َّ ُ َّ ْ ُ ْ ُ ْ ْ َّ ْ ْ َّ ہ َّ َّٰ ُ َّ ٰ ُ َّ َّ‬
‫الدى ِال ص ْن ِا ْ ِس ٖي طظال ِاط َّص ْل ل ٗي‬ ‫أیأذن امْی الـمومنی ِف ندبً ھذاالرجل و‬
‫َّ ْ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّٗ‬ ‫َّ ْ َّ ٰ ُ ِ َّ ْ ُ َّ ِ َّ ِ َّ ْ ِ َّ ْ ِ َّ ِ َّ َّ َّ َّ َّ ِ َّ َّٰ‬
‫اس و ِا ِس ْي عل برل طظال لي‬ ‫ااسؽ ومن أنت؟ طظال أنا من الن‬ ‫‪،‬الصتاِب م ِ‬
‫ْ ِ َّ ِ ٰ ُ َّ َّٰ ْ َّ ُ َّ َّ ْ ْ َّ ر َّ َّ َّٰ ْ ْ ِ ُ َّ َّ ْ ُ ِْ ر َّ َّ َّ َّ ٗ ْ َّ ُ َّ َّ َّ َّٰ‬
‫ااًلدم طمنعور طظال لي ِادحاؼ ما اظل‬ ‫الصتاِب أماالندبً طمصروطً وأم‬
‫ْ ِ َّ ِ ُ َّ ِ َّ َّ َّ ُ ْ ُ ْ َّ ْ َّ ِ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ُ َّ ْ َّ ُ َّ ٰ ُ ْ َّ َّ َّ َّٗ‬
‫ل اسيب ِمن الث َّو ِم طظال لي‬ ‫ِانراطؽ ؟ أوما عل َوم ِمن األس ِ َّاء طالبر ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬ ‫اّلل َّم َّاا ْم َّل َّح َّؽ َّم َّارأیْ ُت َّع َّٰ‬ ‫ْ َّ ُ َّ َّ َّ َّ ُ‬
‫الر ُج ِل َّحّل َّوۃ أ َّیأذن ا ِم ْ ُْی‬ ‫اِب ظاتلؽ‬ ‫ال ِصت ٰ‬
‫َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ُ ْ ُ َّ ْ ہ َّ‬
‫اّلل ضلب ِِن ‪،‬طظال الـُممون بل ذ ِلؽ‬ ‫و‬
‫َّ‬
‫ِن طظ ْد َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ل‬
‫َّ‬
‫ر‬ ‫ال ُـم ْ ِومن ْ َّی ِْف رلتي َِّبا َّو َّ‬
‫َّ‬
‫َّ ْ ُ ْ ِ ر ِ َّ َّ ِْ َّ َِّ َّ َّ ِ َّ ٖ َّ ِ ٗ ْ َّ ِ ْ َّ َّ َّ ْ ِ َّ ُ ہ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ٗ ْ َّ ٰ ُ َّ َّٰ َّ‬
‫موطور ِصليؽ وأمر لي ِ ِِبث ِل ٖي طانصػ ِادحاؼ ِإل م ِْن ِل ٖي ونادمي ال ِصت ِاِب ب ِظيً‬
‫َّی ْو ِم ٖي ‪( .‬اًلضاِن) ِ‬
‫ِ(‪َّ )۲۶۴‬ذ َّع َّر َّا ْ َّْح ُد بْ ُن َّدليْل َّم َّر ْر ُت ُِب َّص ٰلم َّی ْ ُ َّ ًٰ َّ َّ ُ ُ َّ‬
‫ض َّب ُر ِبيا و َّی َّظ ْول و َّ ِ‬
‫اّلل‬ ‫َّ َّ ْ َّٰ َّ َّ َّ ُ َّ َّ َِّ َّ ْ ِ َّ َّ ِ َّ َّ َّ َّ ِ‬
‫ْ َّ‬ ‫َّ‬
‫دري أنا‬ ‫ِ‬ ‫اّلل ًلا‬
‫ِ‬ ‫حط َّر َّ ال َّب ْح َّر‪،‬طظال اص ٰزؽ اّلل و‬ ‫ْض َّبنؽ ح ٰہت تظ ْول ِ ِْل م ْن‬ ‫أل‬
‫َّ ْ ِ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ُ ْ ْ َّ ہ َّ َّ َّ ٰ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ُ َّ ُ ْ ٓ َّ َّ َّ َّْ‬ ‫َّ‬
‫من حطر البحر طظل ِِل ح ٰت اتصلم أنا‪،‬؟طظال حطر البحر ع ْردم ابو ادم صلي ِي‬
‫ِ‬ ‫‪(.‬الَشذی)‬ ‫الْ َّد َّّل ُ‬
‫م‬
‫صي‬ ‫اد َّت ْد ہ‬ ‫ات َّليْ َّلً َّا ْر ًظا َّذد ًیدا َّط ْ‬ ‫الرذ ْي َّد َّا َّر ٰ ُؼ َّذ َّ‬ ‫ِ(‪ُ )۲۶۵‬حع َّي َّأ َّٰن َّٰ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ال الْ َّ ِوز یْرُ‬ ‫َّ ْ َّ ً َّ َّ َّ ُ ْ ُ ْ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ْ َّ َّٰ َّ َّ َّ َّ‬
‫ِ‬ ‫جصطرا وظال أ ِر ید ِمنؽ أن ت ِز یل ما ِبظل ِِب ِمن الزج ِر‪،‬طظ‬
‫‪253‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ َّ َّ ْ َّ ْ ُ ْ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ُ ْ ُ َّ ہ َّ ْ َّ َّ َّ ر َّ َّ ْ َّ َّ َّ ُ َّ ْ َّ ً َّ ْ َّ ً‬
‫یاامْیاْلو ِم ِنی ! عيػ یعون صٔب ظل ِبؽ زجر وظ َّد خلؼ اّلل اذياء ع ِثْیۃ‬
‫َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َّ َّ َّ ْ ْ‬ ‫ْ َّ َّ ْ‬ ‫ُ‬
‫ت ِز یْ ُل ال َّو ٰم ص ِن ال َّـم ْو ُم ْو ِم َّوالض ٰم ص ِن ال َّـمض ُم ْو ِم َّوأنْ َّت ظ ِاد رر صليْ َّوا طظال‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّٰ ْ ُ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ُ َّ ْ ٓ َّ‬
‫اج ْصط ُر! طظال ل ٗي ظ ْم ِبنااًلن َّح ٰہت ن ْسل َّع ِإ ہل ط ْو ِؼ َّد ْسح‬ ‫الرذيد وما ھي ی‬
‫ہ َّ ِ ْ َّ ْ َّ َّ ِ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّ ٰ ُ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ْ َّ ِ‬
‫ص طيتطرج صٔب النجو ِم و ِاذ ِتب ِاعوا و ِار ِتط ِاصوا والظمر واْلدن‬ ‫ِ‬ ‫ھذاالظ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ہ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫الرذ ْيد َّی َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّسلْ َّصتي طظال َّٰ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ِس ِإ ہل ذ ْیء ِم ْن ِذ ِلؽ طظال َّیا ا ِم ْ َّْی‬ ‫اج ْصط ُر َّما َّت ِو ُم نط ِ ْ‬ ‫ِ‬ ‫ِٖ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ہ‬ ‫ْ ُ ْ َّ ْ َّ ْ ُ َّٰ َّ ْ َّ ْ ٰ ْ َّ َّٰ ُ َّ َّ ْ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّٰ ْ َّ‬
‫ص ِال ِذي یس ِلع صٔب البدت ِان وتطرج صٔب حد ِن‬ ‫ِ‬ ‫الـمو ِم ِنی ! ِ ِاطتح ذباؽ الظ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫اًل ْذ َّجار َّو ْ َّ‬ ‫ْ َّ ْ َّ‬
‫اس ْع َّر ْو َّت تض ِر یْ ِد اًل ْس َّي ِار َّوانْش ْر ِإ ہل ھ ِدیْ ِر اًلنْ َّو ِار َّوذ ِ ٰم‬ ‫ِتلؽ‬
‫َّ َّ َّ ْ َّ ِ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ُ َّ َّ َّٰ ُ َّ ْ ْ ہ َّ ْ ْ ہ َّ َّ َّ َّ‬
‫روا ِئح ِت ِلؽ اًلزھ ِار‪،‬طظال ُیا جص َّطر مات ِوم نط ِِس ِإل ذیء ِمن ذ ِلؽ طظال‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ َّٰ َّ ٰ ْ َّٰ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ي َّیس ِل ُع ص ۂب َّد ْجلً َّح ٰہت ت َّنط َّٰر َّج ص ۂب‬ ‫َّیا ا ِم ْ َّْی ال ُـم ْو ِم ِن ْ َّی! ِاط َّ َّتح الذباؽ ال ِذ‬
‫َّ َّ ٰ ِ ْ َّ َّ ہ َّ َّ ْ ُ ُ َّ ہ َّ َّ ْ ُ ُ َّ َّ ٰ ُ َّ َّ َّ َّٰ ُ‬ ‫ْ َّ‬
‫الر ِذيْد‬ ‫ِتلؽ الـ َّْم َّر ِاع ِب والـْمّل ِحی طوذا یر ِطؼ وھذا ینذد مو ِاِل ‪،‬طظال‬
‫َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫ہ َّ َّ َّ َّ ُ َّ‬ ‫َّ َّ َّٰ ُ َّ ْ ْ َّ‬
‫ِس ِإ ہل ذ ْیء ِم ْن ذ ِلؽ ظال َّج ْصط ُر ظ ْم َّیا ا ِم ْ َّْی ال ُـم ْو ِم ِن ْ َّی ! َّح ٰہت ن ْ ِْنل‬ ‫مات ِو ْمَّ نط ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ات َّو ن َّتط َّٰر َّج ِص ۂب ُح ْد ِن‬ ‫ِ‬ ‫اص َّ َّون ْنش َّر ِإ َّل اْليْ ِل ال َّص ْر ِب ٰي‬ ‫ِ‬
‫إ َّل اًل ْرس َّبل اْل ٰ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ْ‬ ‫ِ َّ َّ َّ ٰ‬ ‫ِ َّ ْ‬
‫ال َّوا ِن َّوا َّم َّاب ْ َّی ا ْدھ َّم عالليْ ِل ِإذا اشل َّم َّ ُواذظ َّر َّواذ َّو َّب َّوع َّميْ َّت َّوا ْ َّْح َّر‬
‫َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ٰ ُ ْ ُ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّٰ ُ َّ ٰ‬
‫الر ِذ َّيْد َّما ِت ِو ُم‬ ‫وابيض واخض وابلؼ وارطر والوان َت ِْی الصظول طظال‬
‫ٰ‬
‫ْض ُب‬ ‫ال َّج ْص َّط ُر َّیا َّا ِم ْ َّْی الْ ُـم ْو ِم ِن ْ َّی! َّما َّب ِظ َّي إًل ْ‬
‫َّ‬ ‫َّ ْ ْ ہ َّ ْ ْ ہ َّ َّ َّ َّ‬
‫ؽ طظ‬ ‫نط ِِس إل ذیء ِمن ذ ِل ِ‬
‫ُ ْ َّ ِ ْ ُ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ٰ ْ َّ َّ ْ َّ ْ ُ َّ ْ َّ َّ َّ ٰ َّ ْ َّ َّ ِ َّ َّ َّ‬
‫اّلل ظد ص ِجزت صن ِإزال ًِ ھ ِم موًلنا طز ِحؽ‬ ‫صنؼ َملو َِّعؽ جصطر ط ِإ ِِن و ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫َّٰ ْ ُ َّ َّ ْ َّ ْ‬
‫ت نط ُد ٗي َّوزال صنْ ٗي ع ْر ُب ٗي ‪( .‬اًلتليدی) ِ‬ ‫الر ِذيد وساب‬
‫َّ‬ ‫ر‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ػ‪6‬دپسچل ۺابںیت‪،‬وادح ۺس ْرط ًِ(امدہ ۺرطػ‪،‬حیحص) ۺ۔ض َّر َّار رۃ ‪6‬ۺ‬ ‫س َّر ر ِ‬ ‫لحۺاغلت‪ِ 6‬‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬
‫ل‪6‬وخشۺاتفگری(امدہۺ‬ ‫لَت ٰد ُ ِ‬ ‫زایدہۺوہان‪،‬ۺرفاواین‪ ،‬ۺدصمر(ؿ)(امدہ ۺرغر‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ا َّ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫رلس‪،‬حیحص)۔ض َّمز‪6‬امیضۺرعموػۺوادحۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےن ۺااشرہ ۺایکۺ‪،‬ض َّم َّ ِز(ض)ض ْم ًزاۺ‬
‫ُ‬
‫ل‪6‬ایپز۔َ ْو ر ِم‪6‬نسہل ۺ(امدہ ۺوثؾ‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ۺ‬ ‫ٓاھکن ۺےس ۺااشرہ ۺرکان(امدہ ۺزمغ‪،‬حیحص)۔ ۺ َّب َّر ر ِ‬
‫ۺ(افمتلع)(امدہ ۺدنؾ‪،‬حیحص)۔ۺ‬ ‫ۺوہےئ‬ ‫ۺنیشن‬ ‫ۺمہ‬ ‫ۺاغبئ‬ ‫ۺذمرک‬ ‫ۺ‬ ‫ۺوادح‬ ‫ۺرعموػ‬ ‫‪6‬امیض‬ ‫ِ‬
‫م‬ ‫َّن َّاد َّ‬
‫ھم‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ض‬ ‫َّ َّٰ‬
‫الز َّج ُ ِر‪6‬رقیباری(امدہ ۺ جرڑ‪،‬حیحص)۔ غھ ٰر ِم‪6‬رجن ۺو ۺمغ ۺ‪،‬عمج ۺ ُمھ ْو ر ِم ۺ(امدہ ۺ م‪،‬اضم ف ۺالثیث)ۺ‬
‫َّ َّ‬ ‫م‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫۔ض ٰر ِم‪6‬رجن ۺ‪،‬المؽ ۺ‪،‬عمج ۺض ُم ْو ر ِم(امدہ ۺ م‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ن ْسل ُ ِع‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺعمجۺ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َّ َّ‬
‫ج‪6‬اضمرع ۺرعموػۺ‬ ‫ملکتم ۺمہ ۺڑچےتھ ۺںیہ ۺ‪،‬سل َّع (س)سل ًصا ۺڑچانھ(امدہ ۺطلع‪،‬حیحص)۔ ۺن َّتط َّٰر ُ ِ‬
‫‪254‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ْ َ گھت گھت‬
‫عمج ۺملکتم ۺ‪،‬مہ ۺ ۺامتہش ۺدےتھکی ۺںیہ ۺ(لعفت) ۺ(امدہ ۺرفج‪،‬حیحص)۔ ۺ ِاق ِتباکٌ‪ 6‬م ۺ م ۺوہان‪،‬اانھجل ۺ‪،‬ۺ‬
‫َّ َّٰ‬
‫دصمرۺ(ااعتفؽ)(امدہ ۺش‪،‬حیحص)۔ات ِھو ُ ِمۺ‪6‬اضمرعۺرعموػۺوادح ۺملکتمۺ‪ ،‬ۺوتہجۺںیہنۺداتیۺوہںۺ‪،‬‬
‫َّ ْ ُ ٰ ُ‬ ‫م‬
‫دیپسچل ۺںیہن ۺاتیل ۺوہں(ااعتفؽ)(امدہ ۺ م‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ تض ِر یْد الس ُي ْو ِ ِر‪ 6‬ۺرپدنوں ۺاکۺ‬
‫َّ ْ‬ ‫َّ ْ َّ‬ ‫َّ‬
‫اہچہچانۺ۔ ھ ِدیْ ر ِر‪6‬روایئنۺدنمسر ۺیکۺٓاواز۔اذظ ُ ِر‪6‬امس ۺلیضفتۺزردۺرگن ۺواالۺ(س)ۺ۔ۺاذ َّو ُب ‪6‬‬
‫ُ‬
‫ت‪6‬رسخ ۺایسہ ۺرگن ۺواال ۺ(ہی ۺالخػۺ‬ ‫امس ۺلیضفت ۺ‪،‬ایسیہ ۺیلم ۺوہیئ ۺدیفس ۺرگن ۺواال(س)۔ع َّ ِميْ ر ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ‬
‫ب۔‬ ‫ب‪6‬مغۺ‪،‬رپاشیینۺ‪،‬عمجۺع ُر ْو ر ِ‬ ‫ایقس اع َّم ُ ِ‬
‫تۺیکۺریغصتۺےہۺ)۔ع ْر ر ِ‬

‫ااحسؼۺومیلصۺاورۺوثلکؾۺاتعیبۺاکۺواہعقۺ‬
‫(‪)۲۶۳‬رتہمج‪6‬۔ ۺدپسچل ۺابوتں ۺںیم ۺےس ۺاکی ۺہی ۺےہ ۺہک ۺوثلکؾ ۺاتعیب ۺملع ۺوادب ۺیکۺ‬
‫رفاواین ۺاور ۺرثکت ۺایدداتش ۺ‪،‬وخش ۺاتفگری ۺاور ۺاقہیف ۺدنبی ۺںیم ۺاےسی ۺاقمؾ ۺرپ ۺافزئ ۺےھت ۺاہجںۺ‬
‫کتۺوکیئۺدورساۺہنۺاچنہپۺاھتۺ‪،‬رھپ(اکیۺروز)وہۺہفیلخۺامومؿۺیکۺسلجمۺںیمۺاحرضۺوہےئۺ‪،‬وتۺاسۺےنۺ‬
‫اؿ ۺےک ۺاسےنم ۺاکی ۺزہار ۺدانیر ۺشیپ ۺےیک ۺ ۺاور ۺااحسؼ ۺوک ۺٓاھکن ۺےک ۺااشرے ۺےس ۺاؿ ۺےس ۺذماؼۺ‬
‫رکےنۺوکۺاہکۺ‪،‬اسۺرپۺااحسؼۺرہۺونعاؿ ۺںیم ۺاؿۺیکۺاخمتفل ۺرکےنۺےگلۺاورۺاس ۺرپ ۺیئنۺولعمامت ۺاکۺ‬
‫ئ‬
‫ااضہف ۺرکےت ۺاور ۺوہ ۺااحسؼ ۺوک ۺاچہپےتن ۺںیہن ۺےھت ۺاس ۺےیل ۺاوھنں ۺےن ۺاہک ۺ‪،‬ایک ۺاریم ۺالمونینم ۺاؿۺ‬
‫اصبحۺیکۺةسنۺاورۺاؿۺاکۺانؾۺدرایتفۺرکےنۺیکۺااجزتۺرمتمحۺرفامںیئۺےگۺ؟امومؿۺےنۺاہکۺ‬
‫‪،‬اؿۺےسۺوساؽۺرکۺےیجیلۺ‪،‬اتعیبۺےنۺاہکۺٓاپۺاکۺانؾۺایکۺےہ؟ۺاورۺٓاپۺوکؿۺںیہۺ؟ااحسؼۺےنۺوجابۺ‬
‫دای ۺ‪6‬ںیم ۺااسنونں ۺںیم ۺےس ۺوہں ۺاور ۺریما ۺانؾ ۺ’’لک ۺلصب ۺ‘‘ےہ ۺ‪،‬اس ۺرپ ۺاتعیب ۺےن ۺاؿ ۺےس ۺاہک‪6‬ۺ‬
‫ریہ ۺةسن ۺوت ۺوہشمر ۺورعموػ ۺےہ ۺنکیل ۺانؾ ۺوہجمؽ ۺےہ ۺ‪(،‬ینعی ۺبیجع ۺانؾ ۺےہ)اس ۺرپ ۺااحسؼۺ‬
‫ےن ۺاؿ ۺےس ۺاہک‪ٓ،‬اپ ۺاک ۺااصنػ ۺمک ۺرت ۺہن ۺوہ ۺوت ۺایک’’لک ۺوثؾ‘‘انومں ۺںیم ۺےس ۺںیہن ۺےہ؟اور ۺایپزۺ‬
‫نسہل ۺےس ۺایھچ ۺےہ ۺ(ینعی ۺوثلکؾ ۺانؾ ۺوہاتکس ۺےہ ۺوت ۺکلنرل ۺانؾ ۺرےنھک ۺںیم ۺایک ۺربایئ ۺےہ)اس ۺرپۺ‬
‫اتعیب ۺےن ۺاؿ ۺےس ۺاہک ۺ‪،‬اہلل ۺاعتٰیل ۺٓاپ ۺوک ۺدنمش ۺےس ۺوفحمظ ۺرےھک ۺ(اقلت ۺاک ۺرتہمج ۺاقمؾۺِدمح ۺوہ ۺوتۺ‬
‫واہںۺدمحۺرمادۺوہاتۺےہۺہنۺہکۺلتقۺیکۺدبۺداع)ٓاپۺےنۺینتکۺدمعہۺابتۺیہکۺےہۺ‪،‬ںیمۺےنۺٓاپۺاسیجۺ‬
‫ئ‬
‫ریشںیۺایبؿۺدورساۺٓادیمۺںیہنۺداھکیۺ‪،‬ایکۺاریمالمونینمۺاسۺابتۺیکۺااجزتۺدںیۺےگۺہکۺںیمۺۺاںیھنۺ‬
‫اس ۺابت ۺےک ۺااعنؾ ۺںیم ۺوہ ۺونازش ۺددیوں ۺوج ۺےھجم ۺدی ۺیئگ ۺےہ ۺ‪،‬اس ۺےیل ۺہک ۺاہلل ۺیک ۺمسق ۺ! ۺہی ۺھجمۺ‬

‫‪255‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ےسۺابزیۺےلۺیگۺںیہۺ‪،‬اسۺرپۺامومؿۺےنۺاہکۺ‪(،‬ںیہن)ہکلبۺوہۺرمقۺٓاپۺوکۺدیۺیئگۺےہۺاورۺامومؿۺ‬
‫ےنۺااحسؼۺےکۺےیلۺاینتۺیہۺرمقۺدےنیۺاکۺ مکۺاجریۺایکۺ‪،‬رھپۺااحسؼۺرھگۺولےٹۺاورۺاتعیبۺہیقبۺدؿۺاؿۺ‬
‫ےکۺاسھتۺاسھتۺرےہ۔(ااغین)‬
‫(‪-)۲۶۴‬ۺادمحۺنبۺدلیلۺےنۺایبؿۺایکۺہکۺریماۺاکیۺاےسیۺااتسذۺےکۺاپسۺےسۺزگرۺوہاۺوجۺ‬
‫اکی ۺےچب ۺوک ۺامر ۺراہ ۺاھت ۺ‪،‬اور ۺاتہک ۺاھت ۺ‪،‬دخا ۺیک ۺ مسق ۺںیم ۺےھجت ۺامرات ۺروہں ۺاگ ۺبج ۺکت ۺوت ۺےھجم ۺہی ۺہنۺ‬
‫اتبدے ۺاگ ۺہک ۺدنمسر ۺوک ۺسک ۺےن ۺوھکدا ۺےہ ۺ؟ےچب ۺےن ۺاہک ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺٓاپ ۺاک ۺرہبت ۺدنلب ۺرکے ۺ‪،‬دخباۺ‬
‫ںیم ۺںیہن ۺاجاتن ۺہک ۺدنمسر ۺوک ۺسک ۺےن ۺوھکدا ۺےہ ۺ؟وت ۺٓاپ ۺیہ ۺےھجم ۺاتبدںی ۺاتہک ۺںیم ۺیھب ۺاجؿ ۺولںۺ‬
‫‪،‬اسۺرپۺااتسذۺےنۺاہکۺ‪،‬دنمسرۺوکۺٓادؾۺہیلعۺاالسلؾۺےکۺابپۺرکدؾۺےنۺوھکداۺےہۺ۔(رشیشی)‬
‫ونٹ‪(6‬رشیع ۺرو ۺےس ۺہی ۺہلمج ۺدرتس ۺںیہن ۺےہ ۺویکں ۺہک ۺرضحت ۺٓادؾ ۺہیلع ۺاالسلؾ ۺاوبۺ‬
‫ارشبل ۺںیہ ۺ ۺاور ۺامتؾ ۺونع ۺااسنؿ ۺاںیھن ۺیک ۺاوالد ۺںیہ ۺ‪،‬رھپالھب ۺوکؿ ۺاؿ ۺاک ۺابپ ۺوہ ۺاتکس ۺےہ ۺ؟ازۺ‬
‫اشرح)‬
‫(‪ -)۲۶۵‬ۺایبؿ ۺایک ۺایگ ۺےہ ۺہک ۺاہروؿ ۺردیش ۺوک ۺاکی ۺرات ۺتخس ۺےب ۺوخایب ۺاطری ۺوہیئۺ‬
‫‪،‬اسۺےنۺرفعجۺوکۺالبایۺاورۺاہکۺںیمۺاچاتہۺوہںۺہکۺمتۺاسۺےبۺینیچۺوکۺدورۺرکوۺوجۺریمےۺدؽۺںیمۺےہۺ‬
‫ئ‬
‫‪،‬اسۺرپۺوزری(رفعج)ےنۺاہکۺ‪،‬اےۺاریمۺالمونینمۺ!ۺٓاپۺےکۺدؽۺںیمۺرقیباریۺےسیکۺوہیتکسۺےہ؟ۺ‬
‫اہللۺاعتٰیلۺےنۺتہبۺیسۺایسیۺزیچںیۺدیپاۺیکۺںیہۺوجۺارسفدہۺدؽۺےسۺارسفد یۺاورۺمغۺزدہۺےسۺمغۺوکۺدورۺ‬
‫رکۺدیتیۺںیہۺ‪،‬اورۺٓاپۺاؿۺبسۺزیچوںۺرپۺاقدرۺںیہۺ‪،‬اہروؿۺردیشۺےنۺاہکۺ‪6‬اےۺۺرفعج!ۺوہۺایکۺںیہ؟ۺ‬
‫رفعج ۺےن ۺاؿ ۺےس ۺاہک ۺ‪،‬ایھب ۺامہرے ۺاسھت ۺےیلچ ۺاتہک ۺاس ۺلحم ۺیک ۺت ۺرپ ۺڑچںیھ ۺاور ۺاتسروںۺ‬
‫اورۺاتسروںۺیکۺدنلبیۺاورۺاؿۺےکۺٓاسپۺںیمۺاکیۺدورسےۺےسۺمھتگۺاھتگۺوہےنۺاورۺاچدنۺاورۺاسۺ‬
‫یکۺاگمگجٹہۺاکۺامتہشۺدںیھکیۺ‪،‬اسۺرپۺاہروؿۺردیشۺےنۺاہکۺ‪،‬اےۺرفعج!ۺریماۺدؽۺاؿۺںیمۺےسۺیسکۺ‬
‫ئ‬
‫زیچ ۺےس ۺںیہن ۺاتگل ۺ‪،‬رھپ ۺرفعج ۺےن ۺاہک ۺ‪،‬اے ۺاریم ۺالمونینم ۺ!(ارگ ۺٓاپ ۺیک ۺتعیبط ۺںیہن ۺیتلہب ۺےہ)ۺ‬
‫ٓاپۺلحم ۺیکۺاسۺڑھکیکۺوکۺوھکںیلۺوجۺابغۺیکۺرطػۺیتلھکۺےہۺ‪،‬اورۺاؿ ۺدروتخںۺیکۺوخبۺوصریتۺاکۺ‬
‫اظنرہ ۺرکںی ۺاور ۺڑچویں ۺےک ۺاہچہچےن ۺیک ۺٓاواز ۺںینس ۺاور ۺدنویں ۺیک ۺرواین ۺاک ۺاظنرہ ۺرکںی‪،‬اور ۺاؿۺ‬
‫وھپولں ۺیک ۺوخوبش ۺوسںیھگن ۺ‪،‬اس ۺرپہفیلخ ۺاہروؿ ۺےن ۺاہک ۺ‪،‬اے ۺرفعج! ۺاؿ ۺںیم ۺےس ۺیسک ۺزیچ ۺےسۺ‬
‫ئ‬
‫ریماۺدؽۺںیہنۺاتلہبۺےہۺ‪،‬رھپۺرفعجۺےنۺاہک‪،‬ا ےۺاریمۺالمونینمۺ!ۺوتۺٓاپۺوہۺڑھکیکۺوھکںیلۺوجۺدہلجۺیکۺ‬
‫رطػ ۺیتلھک ۺےہ ۺاتہک ۺمہ ۺاؿ ۺویتشکں ۺاور ۺالموحں ۺاک ۺامتہش ۺدںیھکی ۺ‪،‬وت ۺاس ۺرطػ ۺوکیئ ۺاتیل ۺاجبراہۺ‬
‫‪256‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ےہۺاورۺدورسیۺرطػۺالغؾۺاگانۺاگرےہۺںیہۺ‪،‬ردیشۺےنۺاہک‪6‬ۺاؿۺریچوںۺںیمۺےسۺیسکۺزیچۺےسۺیھبۺ‬
‫ئ‬
‫ریما ۺدؽ ۺںیہن ۺاتلہب ۺےہ ۺ‪،‬رھپ ۺرفعج ۺےن ۺاہک‪،‬اےیھٹ ۺا ے ۺاریم ۺالمونینم ۺ! ۺمہ ۺوصخیص ۺالبطص ۺںیمۺ‬
‫ںیلچ ۺاور ۺرعیب ۺوھگڑوں ۺاک ۺاظنرہ ۺرکںی ۺاور ۺاؿ ۺےک ۺوخب ۺوصرت ۺروگنں ۺاک ۺاشمدہہ ۺرکںی ۺ‪،‬ھچکۺ‬
‫ادنریھیۺراتۺیک ۺرطحۺاکےل ۺںیہۺاور ۺھچکۺرسخۺزردۺرگن ۺواےل ۺںیہۺ‪،‬ھچک ۺایسیہۺیلمۺوہیئۺدیفسۺ‬
‫رگنۺواےلۺںیہۺھچکۺرسخۺایسہۺرگنۺواےلۺںیہۺھچکۺرسخۺںیہۺاورۺھچکۺدیفسۺرگنۺواےلۺںیہۺ‪،‬ھچکۺ‬
‫زبس ۺںیہ ۺھچک ۺربکتچے ۺںیہ ۺ‪،‬ھچک ۺےلیپ ۺںیہ‪،‬اور ۺاےنت ۺرگن ۺواےل ۺںیہ ۺنج ۺےس ۺلقع ۺریحاؿ ۺںیہۺ‬
‫‪،‬اس ۺرپ ۺاہروؿ ۺردیش ۺےن ۺاہک‪،‬اؿ ۺزیچوں ۺںیم ۺےس ۺیسک ۺےس ۺیھب ۺدؽ ۺںیہن ۺاتلہب ۺےہ ۺ‪ٓ(،‬ارخ ۺاکر)ۺ‬
‫ئ‬
‫رفعجۺےنۺاہک‪،‬اےۺاریمۺالمونینمۺ!ۺابۺاےنپۺالغؾۺرفعجۺیکۺرگدؿۺامرےنۺےکۺالعوہۺوکیئۺوصرتۺ‬
‫ابیق ۺںیہن ۺریہ ۺ‪،‬اس ۺےیل ۺہک ۺاہلل ۺیک ۺمسق ۺ! ۺںیم ۺاےنپ ۺٓااق ۺےک ۺمغ ۺوک ۺزالئ ۺرکےن ۺےس ۺاعزج ۺوہاکچۺ‬
‫وہں‪،‬اسۺرپۺاہروؿۺردیشۺسنہۺڑپاۺاورۺاسۺیکۺتعیبطۺایھچۺوہیئگۺاورۺاسۺےسۺاسۺیکۺےبۺرقاریۺ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫یلچۺیئگۺ۔(اتی)‬
‫ٰ ْ ُ ُ ْ َّ ُ َّ َّ ْ ُ‬
‫ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ْ َّ َّٰ‬
‫ِ‬ ‫ۃ‬
‫ِ‬ ‫َّ َّ الذيخ الِـْمحتال والِـْمرأ‬
‫ْ‬ ‫ٰ‬
‫(‪ُ )َّ ۲۶۶‬ح ِع َّي أن َّب ْص َّض ال ُـم َّج ِاو ِر ین عان ًل یص ِرػ اْلط‬
‫أع ُل ِمنْ َّوا ْ ُ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ ُ‬ ‫َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ٰ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ُ َّ َّ َّٰ‬
‫اْل ْ َْب طخس ََّّر ِبب ً ٖ‬
‫الي‬ ‫اس ِ َِبيل ی‬‫ِ‬ ‫الن‬ ‫وًلال ِظراءۃ َّٰو ِإّنا َّ عان َیتال صٔب‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ان ط َّج َّم َّع ال َّو ًاحا َّوا ْو َّراظا‬
‫َّ‬ ‫َّی ْو ًما م َّن ْاأل َّٰیام أ ْن َّی ْط َّت َّح َّل ٗي َّو ُیظرئ طيْي ا ٰ‬
‫لر ْب َّي ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ْ ْ َّ‬ ‫ِ ِ ٖ َِّ‬ ‫َّٰ ِ‬ ‫ِ‬
‫اب ال َّـمع َّت ِب ط َّر َّار‬ ‫َّمع ْ ُت ْو َّب ًً َّو َّصل َّظ َّوا ِْف َّم َّعان َّو َّع َّٰ ََّب َّص َُّم َّم َّت ٗي َّو َّجل َّس َّص ۂب َّ‬
‫ب‬
‫َّٰ ُ َّ ُ ٰ ُ ْ َّ َّ َّ ِ ْ َّ َّ ْ ُ ُ ْ َّ ہ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ِ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ُ ٰ ُ ْ َّ‬
‫َّالناس ْیرون صلي ِي و ینشرون ِإل ِصُمم ِت ٖي وإل اًللواح واًلور ِاؼ طيشنون‬
‫َّ ْ‬ ‫ُ ُ ِ َّ ُ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ُ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّٰ َّ‬
‫أن ٗ ِي ط ِظ ْي ري َّج ِٰي رد ط َّيأت ْون ِإليْ ِي ِبا ْوًل ِد ِھ ْم ط َّر َّار َّیظ ْول ِل ہوذا اع ُت ْب َّو ِل ہوذا ِاظ َّرأ‬
‫اب‬ ‫ب‬‫ات َّی ْوم َّجال رس ِْف َّ‬ ‫اًل ْو ًَّل ُد ُی َّص ٰل ُم َّب ْص َّز ُو ْم َّب ْص ًزا َّط َّبيْ َّن َُّم ُھ َّو َّذ َّ‬ ‫َّ َّ َّ ْ َّ‬
‫طرار‬
‫َّ َّ َّ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ ْ‬
‫ال َّـمع َّت ِب َّص َّ ۂب ص َّاد ِت ٖي َّو ِإ َّذا ِب ِإ ْم َّرأۃ ُ ِمظ ِبلً ِم ْن َّب ِصيْد َّو ِب َّي ِدھ َّا َّمع ُت ْو رب طظال ِ ِْف‬
‫َّ َّ‬
‫ي َّم َّص َّوا طع ْي َّػ‬ ‫ًل َّظ َّر َِّئ َّوا الْ َّـمع ْ ُت ْو َّب ٰال ِذ ْ‬ ‫َّ َّ ُ َّٰ ٰ ہ ْ َّ َّ َّ ْ ُ ُ َّ‬
‫با ِلُ ٖي ًل بد أن ھ ِ ِذ ِہ ال َّـم ْرأ َّۃ ت َّظرد ِ ِْن ِ‬
‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫َّیع ْو ُن َّص َّم ْل َّم َّص َّوا َّوأ َّنا ًل ا ْصر ُػ ظ َّر َّاءۃ اْلط َّوھ ٰم ب ُ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫الْن َّْ ِو ِل ِل َّي ْو ِر َّب ِمنْ َّوا‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ال َّل َّوا ُار یْ ُد أ ْن ُا َّر ٰ َّل الْ ُش ْورَّ‬ ‫َّ َّ َّ ْ ٗ َّ ِْ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ ِ َّ ٗ ہ َّ ْ َّ َّ َّ َّ‬
‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫طل ِحظتي ظبل أن ی ِْن ُل وظالت لي َّ ِإل أین طظ‬
‫َّ‬
‫اب طأخذ ٗہ ِمنْ َّوا َّو َّج َّص َّل‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ت َّل ٗي َّا ٰلش ْو ُر َّب ِص ْي رد َّطأظْ َّرأ ْل ہھ َّذاال ِع َّت َّ‬
‫ْ‬ ‫َّو َّا ُص ْو َّد َّط َّظ َّال ْ‬
‫َّ ً‬ ‫َّ ً‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫ا ْصّل ٗہ ا ْدطل ٗ ِي َّو َّر َّار َّی ْنش ُر ِإليْ ِي َّو َّی ُو ٰز ِص َُّم َّم َّت ٗي ت َّارۃ َّو ُی ْر ِظ ُص َّح َّو ِاج َّب ٗي ت َّارۃ‬
‫‪257‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ ْ ہ َّ َّ ْ َّ ُ َّ ْ ً َّ َّ َّ‬
‫اب ُم ْر َّ َّد رَّل ِإل ْي َّوا ِم ْن‬ ‫ان َّز ْو ُج الْ َّـم ْرأ ِۃ َّضائ ًبا َّوالْ ِع َّت ُ‬ ‫اخری و یشور ضيشا وع‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َّ‬
‫ت ِ ِْف نط ِد َّوا ًلذؽ أن ز ْو ِج ْي‬
‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫اْلال ِ ًَّ ظال ْ ِ‬
‫َّ‬ ‫صنْدہ َّط َّل َُّٰم َّرأت الْ َّطظيْ َّي َّص ۂب تلؽ َّ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِٖ‬
‫َّ َّ َّ ہ َّ ْ َّ ْ ُ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ ُ ْ َّ ْ َّٰ ٗ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ٗ َّ َّ ٰ ْ ْ َّ َّ‬
‫مات وھذاالط ِظيي یدتحي أن یظول ِِل أني مات ط َّظالت لي یاد ِي ِدي ِإن عان‬
‫َّ َّ َّ ُ ْ ْ َّ َّ َّٰ َّ َّ ٗ َّ ٖ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ٗ َّ ْ َّ ُ َّ ْ َّ ُ ٰ ُ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫اِب طظال ل َّ ِوا‬ ‫مات طظل ِِل طوز رأدي ودعت طظالت لي الـم ْرأۃ ھل اذؼ َِي ْ‬
‫َّ‬
‫مي َّطأ َّخ َّذ ِت الْ ِع َّت َّ‬ ‫َّ ٰ َّ َّ َّ ْ َّ ٗ َّ ْ ُ ُ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ‬
‫اب ِم ْن َّی ِد ٖہ‬ ‫ال ل َّوا ال ِس ْ‬ ‫ذ ِظ ْي طظالت لي السم وج ِو ْي طظ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ ْ ہ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ‬
‫ت ت ْب ِع ْي ِھ َّي َّوا ْوًلدھا ط َّد ِم َّع َّب ْصض ِج ْ َّْیا ِن َّوا‬ ‫وصادت إل مْن ِلوا ورار‬
‫َّ ْ ُ َّ َّ َّ َّ ُ ِ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ُ ْ َّٰ ٗ َّ َّ َّ َّ ر َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ‬
‫البعاء طدألوا صن حا ِلوا ط ِظي َّل لوم ِإني جاءھا ِعتاب ِِبو ِت َّزو ِجوا طظال‬
‫ُْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّٰ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّٰ ہ َّ ْ َّ َّ‬
‫َّر ُج رل ِإن ھذاالعّل َّم ِعذ رب ِألن ز ْو َّج َّوا َّ ا ْر َّد َّل ِ ِْل َّمع ُت ْو ًبا ِباأل ْم ِس َی ِ َُب ِطيْ ٖي‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫ُ ُ‬ ‫َّٰ ٗ َّ ٰ ر َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّٰ ٗ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫َش ِۃ أ ٰ َّیام َّیع ْون ِص ْن َّدھا طظ َّام ِم ْن َّد َّاص ِت ٖي‬ ‫إني سيب ُبْی وصاطيً وإني بصد ص‬
‫ِ َّ َّ َّ ِ َّ ِ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ِ َّ َّ َِّ َّ ْ َّ ْ َّ ُ ٰ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ‬
‫وجاء ِإل الـمرأ ِۃ وظال لوا أین ال ِعتاب ال ِذي جاء ِؽ طجاءت ِب ٖي ِ َّإل ِيي طأخذ‬
‫ْ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ َّ ْ َّ َّٰ َّ ْ ُ َّ ٰ ْ َّ ٰ ر َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ُ ُ‬
‫َش ِۃ أ ٰیام اع ْون‬ ‫ِمنوا وظرأہ و ِإذا ِطي ٖي ‪:‬اما بصد ط ِإ ِِن س ِيب ُِبْی و َّص ِاطيً و بصد ص‬
‫ت ِب ٖي‬ ‫َّ‬
‫اب َّوصاد ْ‬ ‫َّ‬ ‫ِصنْ َّد ُع ْم َّو َِّظ ْد َّا ْر َّدلْ ُت إ َّل ْي ُع ْم ِملْ َّح َّط ًً َّو ِم ْر ًسا َّطأ َّخ َّذ ِت الْ ِع َّت َّ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ہ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ٗ َّ ِ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ ْ َّ ْ‬
‫ي ط َّصل َّت ٗي َّم ِص ْي َّوا ْخ َّ ََّبتْ ٗي ِ َِّبا ظال َّج ُارھا‬ ‫ِإل الط ِظي ِي وظالت لي ماْحلؽ صٔب ال ِذ‬
‫ہ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫ً‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّٰ َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ِم ْن َّدّل َّم ًِ ز ْو ِج َّوا ِإن ٗي ا ْر َّد َّل ِإليْ َّوا ِمل َّح ِطً َّو ِم ْرسا طظال ل َّوا َّر َّدظ ِت َّول ِع ْن‬
‫َّ ُ ْ َّ ُ َّ ْ ْ ْ َّ ْ ُ ْ ُ ْ ْ َّ َّٰ َّ ُ ْ َّ ً َّ ْ ُ َّ ْ َّ‬
‫اس ِر‬ ‫اص َّ ًِ مضتاشامذَّض ْول اْل ِ‬ ‫یا َّحرمً ! اص ِذ ِر ی ِِن ط ِإ ِِن عنت ِِف ِتلؽ الد‬
‫ْ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ َّ ٰ ٗ َّ َّ َّ َّ ٰ ُ ْ ٗ َّ َّ َّ‬ ‫ُْ ً‬ ‫ْ‬
‫َّو َّرأیْ َّ ُت ال ِـم ْر َّط َّملط ْوطا ِِف ال ِـملحط ًِ ط َّشننت أني مات َّ وعطنوہ وعان ِت‬
‫اب‬ ‫ت َّل ٗي أنْ َّت َّم ْص ُذ ْو رر َّوأ َّخ َّذ ِت الْ ِع َّت َّ‬ ‫اْليْ َّل ًَّ َّط َّظ َّال ْ‬ ‫ْ َّ ُ َّ َّ ُ ْ‬
‫الـم ِْرأۃ َّ ًل ت ْص ِرػ ِ‬
‫ِ‬ ‫‪.‬‬ ‫ي‬‫ت َّصنْ ٗ‬ ‫صط ْ‬ ‫َّوانْ َّ َّ‬
‫مغ‬ ‫َّ‬ ‫ر‬
‫لح ۺاغلت‪ِ 6‬ص َُّم َّم ًِ‪6‬امعہم‪،‬ڑگپی‪،‬عمج ۺص َُّم ِئ ُ ِم(امدہ ۺ م‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ۺ‬
‫ص‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺ‪،‬وہ ۺامھگات ۺےہ‪،‬اچنات ۺےہ(ااعفؽ)(امدہ ۺر صۺ‬ ‫ُی ْر ِظ ُ ِ‬
‫ْ َّ ر‬ ‫ئ‬
‫ب(امدہ ۺبجح‪،‬حیحص)۔ ۺ ِمل َّحط ًِ‪6‬اچدر ۺ‪ ،‬ۺعمجۺ‬ ‫ب‪ٓ6‬اربو‪،‬بں‪،‬وادح ۺ َّح ِاج ر ِ‬ ‫‪،‬حیحص)۔ ۺ َّح َّو ِاج ُ ِ‬
‫َّ‬
‫ط(امدہ ۺرمط‪ ،‬ۺحیحص)۔ۺ‬ ‫ط‪6‬اوؿ ۺای ۺرمشی ۺیک ۺاچدر ۺ‪،‬عمج ۺ ُم ُر ْو ر ِ‬ ‫ػ(امدہ ۺلج ‪،‬حیحص)۔ ۺ ِم ْر ر ِ‬ ‫َّم َّّل ِح ُ ِ‬
‫َّ ٰ‬
‫عط ُن ْوا‪6‬امیضۺرعموػۺۺعمجۺذمرکۺاغبئۺاوھنںۺےنۺپ نۺانہایۺےہۺ(لیعفت)(امدہۺپ ن‪،‬حیحص)۔‬

‫‪258‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫رفیبیۺوبڑےھۺاورۺوعرتۺاکۺواہعقۺ‬
‫(‪)۲۶۶‬رتہمج ‪6‬۔ۺایبؿۺایک ۺایگۺےہ ۺہکۺاکیۺاجمورۺانھکلۺاورۺڑپانھۺںیہن ۺاجاتنۺاھتۺ‪،‬وہۺ‬
‫ولوگںۺےسۺدوھاکۺرکاتۺاھتۺاورۺاسۺےکۺذرہعیۺرویٹۺاھکاتۺاھتۺ‪،‬اکیۺدؿۺاسۺےکۺدؽۺںیمۺہیۺابتۺٓایئۺ‬
‫ہک ۺوہ ۺاانپ ۺاکی ۺبتکم ۺوھکےل ۺاور ۺاس ۺںیم ۺڑلوکں ۺوک ۺڑپاھےئ ۺ(انچہچن ۺایس ۺدصقم ۺےس) ۺاس ۺےنۺ‬
‫ویتختں ۺاور ۺےھکل ۺوہےئ ۺاک ۺذغوں ۺوک ۺااٹھک ۺایک ۺاور ۺاںیھن ۺاکی ۺہگج ۺاکٹل ۺدای ۺاور ۺڑبا ۺاس ۺاصہف ۺابدناھ ۺاورۺ‬
‫بتکمۺےکۺدروازےۺرپۺھٹیبۺایگۺ‪،‬وتۺولگۺاسۺےکۺاپسۺےسۺزگرےتۺاورۺاسۺےکۺاصےفۺ‪،‬ویتختںۺ‬
‫اورۺاکذغوںۺوکۺدےتھکیۺوتۺامگؿۺرکےتۺہیۺوکیئۺزربدتسۺاعملۺےہۺ‪،‬انچہچنۺولگۺۺاسۺےکۺاپسۺاےنپۺ‬
‫وچبںۺوکۺالےتۺ‪،‬رھپۺوہۺاکیۺےسۺاتہکۺاھتۺوھکلۺاورۺدورسےۺےسۺاتہکۺاھتۺڑپوھۺ‪،‬اسۺرطحۺڑلےکۺاکیۺ‬
‫دورسے ۺوک ۺڑپاھےن ۺےگل ۺ‪(،‬رھپ ۺہی ۺہلسلس ۺلچۺراہ ۺاھت) ۺاکی ۺدؿ ۺاس ۺدرایمؿ ۺوہ ۺبتکم ۺےکۺ‬
‫دروازے ۺرپ ۺاےنپ ۺاعدت ۺےک ۺاطمقب ۺاھٹی ۺاھت(اس ۺےن ۺداھکی)ہک ۺاکی ۺوعرت ۺدور ۺےس ۺٓاریہۺ‬
‫ےہ ۺاس ۺاحؽ ۺںیم ۺہک ۺاس ۺےک ۺاہھت ۺںیم ۺطخ ۺےہ ۺاس ۺےن ۺاےنپ ۺدؽ ۺںیم ۺایخؽ ۺایک ۺہک ۺرضور ۺہیۺ‬
‫وعرتۺریمےۺیہۺاپسۺٓاریہۺےہۺاتہکۺوہۺطخۺوجۺاسۺےکۺاپسۺےہۺںیمۺڑپھۺدوںۺ‪،‬ابۺںیمۺاسۺ‬
‫ےک ۺاسھت ۺشیک ۺاعمہلم ۺرکوں‪،‬ہکبج ۺںیم ۺطخ ۺڑپانھ ۺاجاتن ۺںیہن ۺوہں ۺ‪،‬وہ ۺاس ۺےس ۺاھبےنگ ۺےک ۺےیلۺ‬
‫ارتانۺیہۺاچہۺراہۺاھتۺہکۺارتےنۺےسۺےلہپۺوہۺوعرتۺاسۺےکۺاپسۺچنہپۺیئگۺاورۺاسۺےسۺاہک‪ٓ،‬اپۺاہکںۺ‬
‫اجرےہ ۺںیہ ۺ؟ ۺاس ۺےن ۺوعرت ۺےس ۺاہک ۺامنز ۺرہظ ۺڑپانھ ۺاچاتہ ۺوہں ۺ‪،‬اور ۺواسپ ۺٓاات ۺوہں‪ ،‬وعرتۺ‬
‫ےنۺاسۺےسۺاہک‪،‬رہظۺںیمۺدریۺےہۺٓاپۺےھجمۺہیۺطخۺڑپھۺرکۺانسدںی‪،‬انچہچنۺطخۺاسۺوعرتۺےسۺایلۺ‬
‫اورۺطخۺاکۺاورپۺواالۺہصحۺےچینۺرکۺایلۺ‪،‬اورۺاےسۺوھگرےنۺاگل‪،‬اورۺیھبکۺاےنپۺاصہفۺوکۺالہاتۺاورۺیھبکۺاینپۺ‬
‫ئ‬
‫بوںۺوکۺامھگاتۺاورۺانرایگضۺاکۺااہظرۺرکاتۺ(ادرھ)وعرتۺاکۺوشرہۺرپدسیۺںیمۺاھتۺاورۺطخۺوعرتۺیکۺ‬
‫رطػ ۺاس ۺےک ۺاپس ۺےس ۺٓاای ۺاھت‪،‬انچہچن ۺ بج ۺاس ۺےن ۺاعمل ۺوک ۺ ۺاس ۺاحتل ۺںیم ۺداھکی ۺوت ۺاےنپ ۺدؽۺ‬
‫ںیمۺایخؽۺایکۺہکۺًانیقیۺریماۺوشرہۺرمۺاکچۺےہ‪،‬اورۺہیۺاعملۺھجمۺےسۺاتبےتۺوہےئۺرشامۺرےہۺںیہۺہکۺوہۺ‬
‫رمۺایگۺےہ‪،‬وتۺوعرتۺےنۺاسۺےسۺاہکۺاےۺریمےۺرسدار!ۺارگۺوہۺرمۺایگۺےہ ۺوتۺےھجمۺاتبدںیۺاسۺرپۺ‬
‫اسۺےنۺاانپۺرسۺالہایۺاور ۺاخومشۺراہ‪،‬وعرتۺےنۺاسۺےسۺاہک‪،‬ایکۺںیمۺاےنپۺڑپکےۺاھپڑۺڈاولںۺ؟ۺ‬
‫اسۺےنۺاہک‪،‬اھپڑ ۺڈاؽ‪،‬رھپ ۺوعرت ۺےنۺاہکۺایک ۺںیم ۺاانپۺھنمۺٹیپۺولں؟ۺاسۺےنۺاہکۺ‪،‬ٹیپۺول‪،‬رھپۺ‬
‫اسۺےنۺطخۺاسۺےکۺاہھتۺےسایلۺ‪،‬اورۺاےنپ ۺرھگۺولیٹۺ‪،‬وہ ۺاورۺاسۺےک ۺاسرے ۺےچبۺروےن ۺےگلۺ‬
‫‪259‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫‪،‬اس ۺےک ۺروےن ۺیک ۺٓاواز ۺاس ۺےک ۺضعب ۺڑپوویسں ۺےن ۺینس ۺوت ۺاؿ ۺولوگں ۺےن ۺاس ۺاک ۺاحؽ ۺوپاھچۺ‬
‫‪،‬اسۺرپۺاؿۺےسۺاہکۺایگۺہکۺاسۺےکۺاپسۺاسۺےکۺوشرہۺےکۺرمےنۺاکۺطخۺٓاایۺےہۺ‪،‬انچہچنۺاکیۺٓادیمۺ‬
‫ےن ۺاہک‪،‬ہک ۺہی ۺابت ۺوھجٹ ۺےہ‪،‬اس ۺےیل ۺہک ۺاس ۺےک ۺوشرہ ۺےن ۺریمے ۺاپس ۺزگہتش ۺلک ۺطخ ۺاجیھبۺ‬
‫ےہۺسجۺںیمۺاۺسۺابتۺیکۺربخۺےہ ۺہکۺوہۺااھچۺےہۺاورۺٓاراؾۺےسۺےہۺاورۺدسۺدؿۺدعبۺوعرتۺےکۺ‬
‫اپسۺٓااجےۺاگۺ‪،‬رھپۺوہۺٓادیمۺایسۺوتقۺااھٹۺاورۺاسۺوعرتۺےکۺاپسۺٓاایۺاورۺاسۺےسۺاہکۺ‪،‬وہۺطخۺوجۺ‬
‫اہمترے ۺاپس ۺٓاای ۺےہ ۺاہکں ۺےہ؟ ۺوت ۺوہ ۺوعرت ۺطخ ۺاس ۺےک ۺاپس ۺالیئ ۺ‪،‬انچہچن ۺاس ۺےن ۺطخ ۺاسۺ‬
‫وعرتۺےسۺےلۺایلۺاورۺاےسۺڑپےنھۺاگلۺ‪،‬اسۺںیمۺاھکلۺوہاۺاھتۺۺ‪،‬اامۺدعب‪،‬داعۺاورۺالسؾۺےکۺدعبۺںیمۺ‬
‫ااھچۺوہںۺلمکمۺتحصۺاورۺٓاراؾۺےسۺوہںۺ‪،‬اورۺدسۺدؿۺےکۺاپسۺںیمۺمتۺولوگںۺےکۺاپسۺٓااجؤںۺ‬
‫اگۺ‪،‬اورۺمتۺولوگںۺےکۺےیل ۺںیمۺےنۺاکیۺاچدرۺاور ۺاشؽۺیجیھبۺےہۺ‪،‬انچہچن ۺوعرتۺےنۺطخ ۺایل ۺاورۺ‬
‫اےسۺےلۺرکۺاعملۺےکۺاپسۺیئگۺاورۺاسۺےسۺاہکۺہکۺسکۺزیچۺےنۺںیھمتۺاسۺرحتکۺرپۺٓاامدہۺایکۺوجۺمتۺ‬
‫ےن ۺریمے ۺاسھت ۺیک ۺےہ‪،‬رھپ ۺاےس ۺاس ۺابت ۺیک ۺربخ ۺدی ۺ(ہک ۺریما ۺوشرہ ۺزدنہ ۺےہ) ۺوج ۺاس ۺےکۺ‬
‫ڑپویسۺےنۺاہکۺاھتۺ‪،‬ینعیۺاسۺاکۺوشرہۺااھچۺےہۺاورۺاسۺےنۺاسۺےکۺاپسۺۺاکیۺاچدرۺاورۺاشؽۺیجیھبۺ‬
‫ےہ‪ ،‬ۺاس ۺرپاس ۺےن ۺاس ۺوعرت ۺےس ۺاہک‪ 6‬ۺمت ۺکیھٹ ۺیتہک ۺوہ ۺنکیل ۺاے ۺوعرت! ۺےھجم ۺاعمػ ۺرکۺ‬
‫اسۺےیلۺہکۺںیمۺاسۺوتقۺرماہبقۺیکۺاحتلۺالجؽۺںیمۺاھتۺاورۺںیمۺےنۺداھکیۺہکۺاشؽۺاچدرۺںیمۺیٹپلۺ‬
‫وہیئۺےہۺوتۺےھجمۺامگؿۺوہاۺہکۺوہۺرمۺایگۺےہاورۺولوگںۺےنۺاےسۺپ نۺانہایۺےہ‪،‬وعرتۺاسۺدوھہکۺ‬
‫وک ۺںیہن ۺاجیتن ۺیھت ۺاس ۺےیل ۺاس ۺےس ۺاہک‪ٓ6‬اپ ۺذعمور ۺںیہ ۺاور ۺطخ ۺایل ۺاور ۺاس ۺےک ۺاپس ۺےس ۺیلچۺ‬
‫یئگ۔‬
‫َّ ُ َّ َّٰ ُ َّ َّٰ‬
‫اس ُر ِ‬
‫َّا َّٰلِـْمضط َّل َّو ِ‬
‫الذ‬ ‫َّٰ‬
‫ُ‬ ‫ْ ُ‬
‫ِ(‪ِ )۲۶۷‬إن َّب ْص َّض الـْ ُمض َّط ِل ْ َّی عان َّدا ِئ ًرا َّو ِب ِي ِد ٖہ ِمظ َّود ِ َّْح ِ َّار ٖہ َّوھ َّو‬
‫َّ ٓ ُ ُ‬ ‫ٰ َّٰ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫اح ِب َّ ٖي أنا اخذ‬ ‫ِ‬ ‫َُی ٰ ُر ٗہ خلط ٗي ط َّنش َّر ٗہ َّر ُجّل ِن ِم َّن الذس ِار طظال َّو ِاح رد ِم ْن ُو َُّم ِل َّر‬
‫َّ ُ َّ‬ ‫ہ َّ ْ َّ َّ ْ ہ َّ َّٰ ُ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ُ ُ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫ج ِل طظال ل ٗي عيْ َّػ ت َّأخذ ٗہ طظال ل ٗي اتْ ِب ْص ِِن َّوأنا ا ِر یْؽ‬ ‫ااْلُمر ِمن ھذاالرَّ ِ‬ ‫َّھذ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َّ َّ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ہ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اح ِب ٖي‬ ‫ْٗ‬
‫اْل َُّم ِر وطؽ َّ ِمني ال ِـمظ َّود َّو َّاصس ٗاہ ِل َّر ِ‬
‫َّ‬
‫ِ‬ ‫اس ُر ِإ َّل‬
‫ِ‬ ‫ط َّت ِب َّص ٗي ط َّتظ ٰد َّم ذ ِلؽ الذ‬
‫َّ َّ‬ ‫ٰ َّ‬ ‫َّ َّ ہ َّ ْ َّ ْ َّ ٰ َّ َّ‬ ‫َّو َّج َّص َّل الْـم ْظ َّو َّد ِْف َّ‬
‫اح َّب ٗي ذھ َّب‬ ‫ِب خلػ ال ُـمضط ِل ح ٰہت ص ِل َّم أن ر َِّ‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫ي‬‫ٖ‬ ‫أد‬ ‫ِ‬ ‫ر‬
‫لم َّْیْش َّطالْ َّت َّط َّت إليْي َّط َّرأیَّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َّ ُ َّٰ ِ َّ َّ َّ ِ َّ َّ َّٰ ٗ ْ ُ َّ َّٰ ُ ْ ْ َّ َّ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫اْلُم ِر ث وظػ طجرہ الـمضطل ِبال ِـمظو ِد ط‬ ‫ِب ِ‬
‫‪260‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ ُ َّ‬
‫َّ‬
‫أس َّر ُج َّل طظال ل ٗي أ ٰي ذ ْیء أنْ َّت طظال ل ٗي أنا ِ َّْح ُارؽ َّوِ ِْل‬ ‫ر‬‫الـْم ْظ َّو َّد ِْف َّ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ِ ْ ر ِ َّ ْ ر ِ َّ ُ َّ َّٰ ٗ َّ َّ ْ َّ َّ ر َّ ُ ْ ر َّ َّ ٗ ْ ُ َّ‬
‫ض‬ ‫جوز ر ِاْلً ِجىت ہ ِإليوا ِ ِْف بص ِ‬ ‫ح َّ ِدیث َّص ِجيب ِوھو أني عان ِِل وا ِلدۃ ص‬
‫اِص‬ ‫اّلل ِم ْن ھ ِذ ِہ ال َّـم َّص ِ ْ‬ ‫ِ‬ ‫ي ت ْب ِإ َّل‬
‫ُ‬ ‫ت ِ ِْل َّیا َّو َّل ِد ْ‬ ‫ان َّط َّظ َّال ْ‬ ‫ْ َّٰ َّ َّ َّ ْ َّ ُ‬
‫َّاألی ِام وأنا دعر‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّطأ َّخ ْذ ُت الْ َّص َّرا َّو َّ‬
‫َّ‬
‫ال َّ ِ َّْح ًارا‬ ‫اّلل ت َّص ہ‬ ‫ت ص َّٰ َّل ط َّم َّدخ ِِن ِ‬ ‫ْضبْت َّوا ب َّوا طدص ْ‬
‫ان ہھ َّذاالْ َّي ْو َّم َّت َّذ ٰع ْر ِ ْ‬ ‫َّ َّ ْ َّ َّ ْ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ْ َِّ َّ ہ َّ َّٰ َّ َّ ُ ٰ ٗ َّ َّ َّٰ َّ َّ‬
‫تِن‬ ‫واوظص ِِن ِِف ی ِدؽ طمعثت ِصندؽ ھذالزمان علي طلُم ع‬
‫ُ ٓ ْ ًٰ َّ َّ ُ ْ ُ َّ َّ َّ َّٰ ُ ُ َّ‬ ‫ُ ٰ َّ َّ َّٰ َّ ْ ُ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ‬
‫ت ِ ِْل طاص َّاد ِِن اّلل اد ِميا عُم ع َّنت طظال الرجل ًل‬ ‫ا ِمي وحن ظلبو َّا صل طدص‬
‫َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ْ َّ ْ َّ َّ ْ ْ َّ ٰ َّٰ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ِ ْ َّ َّ ُ َّ َّ ٰ‬
‫اّلل صليؽ یا ا ِخي أن َتصل ِِن ِِف حل َِما‬ ‫ِ‬ ‫اّلل ال َّص ِ ٰل ال َّص ِشيْ ِم ِب‬ ‫ِ‬ ‫ل َّوًل ظ ٰوۃ ِإًل ِب‬ ‫حو ِ‬
‫ُ َّْ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ٰ َّ َّ ٗ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّط َّصلْ ُت بؽ م َّن ٰ ُ‬
‫َّ‬
‫اْلُم ِر‬ ‫احب ِ‬ ‫الرع ْو ِب وض ْ ِْی ٖہ ث خ ٰٔب د ِبيْلي َّ ط َّم َِّض و َّرج َّع ر َّٰ ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٗ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ہ َّ ِ َّ ُ َّ َّ ْ َّ ُ َّ ْ َّ ٰ َّ ْ َّ ٰ َّ َّ ْ ٗ َّ‬
‫ِإ َّل د ِار ٖہ وھو دعران ِم َّن الو ِم والض ِم طظالت لي زوجتي َّ ماال ِذي دھاؽ‬
‫ُ َّ‬ ‫َّ َّ ُ‬ ‫َّ َّ ْ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫ْ‬
‫َّوأیْ َّن ال ِـح َُّم ُر طظال ل َّوا أنْ ِت َّم ِاصنْ َّد ِؽ خ ْ َُب ِبا ْم ِر ال ِـح َُّم ِر طأنا ا ْخ ِ َُب ِؽ ِب ٖي ٰث‬
‫َّ ہ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ہ َّ ْ َّ َّ ہ َّ َّ ہ َّ َّٰ َّ‬
‫الز َّمان‬ ‫اّلل تصال عيػ مَض لنا ھذ‬ ‫ت یا ُو َّیلتنا ِ َّم َّن ِ‬ ‫اْلعایً طظال‬ ‫حعی َّلوا ِ‬ ‫َّ‬
‫اد َّتضط َّرت َّو َّجل َّس َّٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُع ٰل ٗي َّوْبْ ُن َّن ْد َّتخد ُم ِابْ ُن اد َّم ٰث ت َّردظ ْ‬
‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٓ‬ ‫ْ‬
‫الر ُج ُل ِِف‬ ‫ت َّو ْ‬
‫ِ‬
‫اذ َّت ِض ْل َّص َّلي ِيْ‬ ‫َّ ٰ ُ ْ َّ ْ َّ ْ َّ ً َّ ْ‬
‫الدار مدۃ من ضْی ذضل امض إل الدوؼ واذَت ِْحارا و‬ ‫ْ‬ ‫َّٰ ُ َّٰ ً ْ َّ ْ ُ ْ‬
‫َّ َّ ہ ِ َّ ِ ٰ ُ ْ ِ َّ َّ َّ َّ ِ َّ ْ ُ ِ ُ ِ َّ ْ َّ ِ َّ َّ ُ َّ َّ ُ َّ ُ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّٗ‬
‫طمِض ِإل الدو ِؼ وو ِظػ ُینشر ِإل ال ِـحُم ِر ط ِإذ ھو ِ َِبُم ِر ٖہ یب َّاع طلُم صرطي‬
‫ْ ُ َّ ٰ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ْ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬
‫تظ ٰد َّم ِإليْ ِي َّو َّوز َّع ط َّم ٗي ص ۂب أذ ِن ٖي َّوظال ل ٗي َّو یْلؽ َّیا َّمذى ْو ُم ل َّصلؽ َّر َّج ْص َّت‬
‫َّ ٰ ُ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ُ َّٰ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ‬
‫اّلل ل ْن اذ َِت َّیؽ ا َّب ًدا ‪ِ ِ.‬‬ ‫ؽو ِ‬ ‫َّ‬ ‫ِإل الدع ِر وْضبت ام‬
‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ‬
‫ل‪6‬ےب َّۺووقػ‪،‬انرجتہب ۺاکر(امدہ ۺػفل‪،‬حیحص‪،‬لیعفت) ۺ۔ ۺذس رار‬ ‫لح ۺاغلت‪6‬ال ُـمضط ُ ِ‬
‫َّ ٰ‬ ‫َّ‬
‫اس ر ِر ً(امدہۺرطش‪،‬حیحص)۔ۺطؽ ‪6‬امیضۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺاسۺےنۺریسۺوھکؽۺ‬ ‫ِ‬ ‫‪6‬اکمر‪،‬وا َّدحۺذ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ ٰ‬ ‫َّ ٰ‬
‫ل‪6‬امیضۺ‬ ‫ؽ(ؿ) ۺطعا ۺوھکانل ۺ‪،‬ڈالیھ ۺرکان(امدہ ۺفکک‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ ۺ َّح ٰن ص َّٰ ِ‬ ‫دی ۺ‪،‬ط ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ٔب ۺتقفش ۺرکان ۺ‪ ،‬ۺرہمابؿ ۺوہانۺ‬ ‫ن ۺ(ض) َّح ِن ْي ًنا ص ہ ِ‬ ‫رعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺ‪،‬وہ ۺرہمابؿ ۺوہا ۺ‪َّ ،‬ح ٰ ِ‬
‫َّ‬
‫(امدہۺج‪،‬اضم فۺالثیث)۔ َّدھاۺ‪6‬امیضۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺاسۺےنۺتبیصمۺںیمۺڈاالۺ‬
‫ْ‬ ‫َّ ُ ْ‬
‫(ػ)(امدہۺدھ‪،‬ان صۺاییئ)۔ۺا ٰلدع ُ ِرۺ‪6‬ہشن‪،‬وہیبیشۺ(امدہۺرکس‪،‬ۺحیحص)ۺ۔ ِمظ َّو ر ِد‪6‬اجونرۺوکۺےنچنیھکۺیکۺ‬
‫َّ ُ‬
‫ریسۺ‪،‬امسۺٓاہلۺۺ‪،‬عمجۺ َّمظ ِاود‪(:‬امدہۺوقد‪،‬اوجػۺواوی)۔‬

‫‪261‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫انرجتہبۺاکرۺاورۺاچالکۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۲۶۷‬رتہمج‪6‬۔ ۺاکی ۺانرجتہب ۺاکر ۺصخش ۺاجراہ ۺاھت ۺاس ۺاحؽ ۺںیم ۺہک ۺاس ۺےک ۺاہھت ۺںیمۺ‬
‫اےنپۺدگےھۺیکۺریسۺیھتۺاورۺوہۺاسۺوکۺاےنپۺےھچیپۺچنیھکۺراہۺاھتۺ‪،‬انچہچنۺاےسۺدوۺاچالکۺٓادویمںۺےنۺ‬
‫دھکیۺایلۺ‪،‬رھپۺاؿۺںیمۺ ےسۺاکیۺےنۺاےنپۺاسیھتۺےسۺاہکہکۺںیمۺاسۺۺٓادیم ۺےسۺاسۺدگےھۺوکۺےلۺ‬
‫ولں ۺاگ ۺ‪،‬اس ۺرپ ۺاس ۺےک ۺاسیھت ۺےن ۺاہک ۺ‪،‬ہک ۺمت ۺاس ۺوک ۺسک ۺرطح ۺولےگ ۺ؟اس ۺےن ۺاہک ۺ‪،‬مت ۺریمےۺ‬
‫ےھچیپۺروہۺۺاورۺںیمۺںیھمتۺداھکاتۺوہںۺ‪،‬انچہچنۺوہۺاسۺےکۺےھچیپۺالچۺ‪،‬اچالکۺٓادیمۺدگےھۺیکۺرطػۺ‬
‫ڑباھ ۺاور ۺاس ۺےس ۺریس ۺوھکؽ ۺدی ۺ‪ ،‬ۺدگاھ ۺاےنپ ۺاسیھت ۺوک ۺددیای ۺاور ۺریس ۺاےنپ ۺرس ۺںیم ۺابدنھ ۺیل ۺاورۺ‬
‫انرجتہبۺاکرصخشۺےکۺےھچیپۺےھچیپۺاتلچۺراہۺاہیںۺکتۺہکۺاےسۺنیقی ۺوہایگۺہکۺاسۺاکۺاسیھتۺدگاھۺےلۺ‬
‫ایگ‪،‬رھپۺوہۺصخشۺرہھٹۺایگۺ‪،‬اسۺرپۺانۺرجتہبۺاکر ۺصخشۺےنۺاےسۺریسۺےسۺاچنیھک ۺوتۺاسۺےنۺرحتکۺکتۺ‬
‫ہنۺیکۺ‪،‬انچہچنۺانرجتہبۺ اکرۺصخشۺےنۺاسۺیکۺرطػۺداھکیۺوتۺریسۺوکۺاکیۺٓادیمۺےکۺرسۺںیمۺ(دنباھۺوہا)ۺ‬
‫داھکیۺ‪،‬اسۺرپۺاسۺےنۺاسۺٓادیمۺےسۺاہکۺ‪،‬وتۺوکؿۺیسۺزیچۺےہ؟ۺاسۺےنۺاہکۺ‪،‬ںیمۺاہمتراۺدگاھۺوہںۺ‬
‫اورۺریماۺبیجعۺورغبیۺواہعقۺےہۺاورۺوہۺہیۺےہۺہکۺریمیۺاکیۺوبڑیھۺکینۺامںۺںیہۺ‪،‬اکیۺدؿۺںیمۺ‬
‫ہشنۺیکۺاحتلۺںیمۺاؿۺےکۺاپسۺٓاایۺوتۺاوہنںۺےنۺھجمۺےسۺاہکۺ‪،‬ا ےۺڑلےک!اہللۺاعتٰیلۺیکۺابراگہۺںیمۺ‬
‫اؿ ۺانگوہں ۺےس ۺوتہب ۺرکول ۺ‪(،‬ہی ۺنس ۺرک)ںیم ۺےن ۺالیھٹ ۺااھٹیئ ۺاور ۺاؿ ۺوک ۺاس ۺےس ۺامرا ۺ‪،‬اس ۺرپۺ‬
‫اوھنںۺےنۺےھجمۺدبداعۺدیۺ‪،‬وتۺاہللۺاعتٰیلۺےنۺریمیۺلکشۺدبؽۺرکۺدگےھۺیکۺرکۺدیۺاورۺےھجمۺٓاپۺےکۺ‬
‫اہوھتںۺںیمۺددیای ۺ‪،‬وتہیۺوپراۺزامہنۺںیمۺٓاپۺےکۺاپسۺرہھٹاۺراہۺ‪،‬رھپۺبجۺٓاجۺاکۺدؿۺوہاۺوتۺریمیۺامںۺ‬
‫ےنۺےھجمۺایدۺایکۺاورۺاؿۺاکۺدؽۺھجمۺرپۺرہمابؿۺوہۺایگۺاورۺاوہنںۺےنۺریمے ۺےیلۺداعۺیکۺوتۺدوابرہۺاہللۺ‬
‫اعتٰیل ۺےن ۺےھجم ۺٓادیم ۺیک ۺلکش ۺںیم ۺدبتلی ۺرکدای ۺاسیج ۺہک ۺںیم ۺاھت ۺ‪،‬اس ۺرپ ۺاس ۺانرجتہب ۺاکرٓادیم ۺےنۺ‬
‫’’ًلحول وًل ظوۃ إًل باّلل الصٔب الصشيم‘‘ڑپاھۺاورۺاہک‪،‬اےۺریمےۺاھبیئۺ!ۺںیمۺںیہمتۺ‬
‫دخا ۺاک ۺواہطس ۺداتی ۺوہں ۺہک ۺںیم ۺےن ۺمت ۺرپ ۺوج ۺوساری ۺو ریہ ۺںیم ۺیک ۺےہ ۺاےس ۺمت ۺ(اعمػ ۺرکےک)ۺ‬
‫ریمےۺےیلۺاجزئۺرکدوۺ‪،‬رھپۺاسۺوکۺوھچڑۺدایۺ‪،‬انچہچنۺوہۺالچۺایگۺاورۺدگےھۺاکۺامکلۺاےنپۺرھگۺواسپۺوہاۺ‬
‫اسۺاحؽۺںیمۺہکۺوہۺرجنۺوۺمغۺےسۺوچرۺاھتۺ‪،‬اسۺرپۺاسۺیکۺویبیۺےنۺاسۺےسۺوپاھچۺ‪،‬ںیھمتۺسکۺزیچۺ‬
‫ےن ۺتبیصم ۺںیم ۺڈاؽ ۺدای ۺےہ ۺ‪،‬اور ۺدگاھ ۺاہکں ۺےہ؟ ۺاس ۺےن ۺویبی ۺےس ۺاہک‪،‬ںیھمت ۺدگےھ ۺےکۺ‬
‫واہعقۺاکۺھچکۺہتپۺںیہنۺےہۺ‪،‬ںیمۺںیھمتۺاسۺےکۺابرےۺںیمۺاتباتۺوہںۺ‪،‬رھپۺاسۺےنۺاسۺےسۺوپریۺ‬
‫‪262‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اہکینۺایبؿۺیکۺ‪،‬اسۺرپۺویبیۺےنۺاہک‪،‬اہےئۺربۺیکۺابراگہۺںیمۺامہریۺالہتکۺوہ یۺ‪،‬امہرےۺےیلۺہیۺ‬
‫وپراۺزامہنۺسک ۺاحتل ۺںیم ۺزگراۺ‪،‬اور ۺمہۺاکیۺٓادیمۺےس(ۺدگےھۺاکۺ)ۺاکؾ ۺےتیل ۺرےہۺ‪،‬رھپۺاسۺےنۺ‬
‫دصہقۺاورۺاافغتسرۺایکۺ‪،‬اورۺوہۺصخشۺریغبۺاکؾۺےکۺاکیۺزامہنۺرھگۺںیمۺاھٹیۺراہۺ‪(،‬رھپۺاسۺےسۺاسۺیکۺ‬
‫ویبیۺےنۺاہکۺریغباکؾۺےکۺانھٹیبۺبکۺکتۺرےہۺاگ)ابزارۺاجؤۺاورۺوکیئۺدگاھۺرخدیوۺاورۺاسۺےسۺاکؾۺ‬
‫رکوۺ‪،‬انچہچنۺوہۺابزارۺایگۺاورۺڑھکےۺوہرکۺدگوھںۺوکۺدےنھکیۺاگلۺ‪،‬ااچکنۺ(ایکۺداتھکیۺےہۺہک)ۺویہۺاسۺاکۺ‬
‫دگاھۺاچیبۺاجراہۺےہۺ‪،‬رھپۺبجۺاسۺےنۺاےسۺاچہپؿۺایلۺوتۺاسۺےکۺاپسۺایگۺاورۺاانپۺھنمۺاسۺےکۺاکؿۺ‬
‫رپۺراھکۺاورۺاسۺےسۺاہک‪،‬ۺاےۺوحنمس!ۺاشدیۺوتےنۺدوابرہۺہشنۺرکایلۺاورۺاینپۺامںۺوکۺامراۺ(سجۺیکۺوہجۺ‬
‫ےسۺریتیۺامںۺےنۺدوابرہۺدبداعۺرکدیۺاورۺوتۺرھپۺدگاھۺنبۺایگۺ)دخاۺیکۺمسقۺابۺںیمۺےھجتۺیھبکۺںیہنۺ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َّ ُ ٰ‬
‫الثام ُن ِف ٰ‬ ‫رخدیوںۺاگۺ۔(افلۺہلیلۺوہلیل)ۺ َّ‬
‫الن َّو ِاد ِر ِ‬ ‫الباب ِ‬
‫َّ َّ ُ َّ ُ َّ ُ ْ ُ َّ ْ ُ ْ ُ َّ ِ ً َّ َّٰ ْ َّْ‬
‫َت ُت َّص َّٔب الْص ْسر َّطإنْ‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ(‪ )۲۶۸‬عان صمر یظول لو عنت ِت ِاجرا لـُم ِاخ‬
‫َّ َّ ْ ْ ُ ٗ َّ ْ َّ ْ ْ ْ‬
‫ِن ِر َُی ٗي ‪(َّ .‬من لسائػ الرحابً) ِ‬ ‫طات ِِن ِرَبي َل یط ِت‬
‫ُ‬ ‫ُ َّ َّ ُ‬ ‫َّ ُ ْ ُ ٰ ُ ُ ْ‬ ‫ُٰ‬
‫لرط َّرۃ الد ٰ ِر َّیً َّوال ُـح ْم َّرۃ الذ ْھ ِب ٰيً َّو َّب َّياض‬ ‫احً ا ٰ‬
‫ِ‬
‫التط َّ‬‫ِ(‪ِ )۲۶۹‬ظيْ َّل ِِف َِّٰ‬
‫ْ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ ْ‬
‫اس َّل رث ال َّص ْ ُی ِبل ْو ِن َّوا َّواًلنْ ُػ‬ ‫الْط َّٰزً َّو ُن ْو ُر الْ َّـظ َّمر َّی َّت َّل ٰذ ُذ ِب َّوا م َّن ْ َّ‬
‫اْل َّ‬
‫و‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ِ َّ ِ َّ َّ َّ ِ‬
‫ِبص ْر ِطوا والـْط ُم ِبس ْص ِموا ‪ (.‬للمدتصِص) ِ‬
‫ْ‬
‫ح‪6‬افدئہ‪،‬عفن(امدہ ۺرحب‪،‬حیحص)۔ ُرط َّر رِۃ‪6‬زردی(امدہ ۺرفص‪،‬حیحص) ۺ۔ۺ‬ ‫لح ۺاغلت‪ِ 6‬ر بْ ر ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َّ‬
‫ؼ‪ 6‬ۺہنیسپ ۺ‪ ،‬ۺرماد ۺوخوبش ۺےہ ۺ(امدہ ۺرعؼۺ‬ ‫د ٰر رِۃ‪6‬ومیت‪،‬عمج ۺد َّر ر ِر(امدہ ۺدرر‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ ۺص ْر ر ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫‪،‬حیحص)۔س ْص ر ِم‪6‬زمہ‪،‬ذلت(امدہۺمعط‪،‬حیحص)۔ن ِاد ر ِر‪6‬انایب‪،‬ایمکب‪،‬عمجۺن َّو ِاد ُر (امدہۺدنر‪،‬حیحص)۔‬

‫ٓاوھٹاںۺاببۺانایبۺابوتںۺےکۺایبؿۺںیم‬
‫(‪)۲۶۸‬رتہمج‪6‬۔رضحتۺرمعۺافروؼۺامظعۺۺریضۺاہللۺہنعۺرفامےتۺےھتۺہکۺارگۺںیمۺاترجۺ‬
‫وہاتۺوتۺرطعۺےکۺالعوہۺ(یسکۺزیچۺیکۺاجترتۺوک)دنسپۺہنۺرکاتۺاسۺےیلۺہکۺارگۺھجمۺوکۺاسۺےسۺعفنۺہنۺیھبۺ‬
‫اتلمۺوتۺاسۺیکۺوخوبشۺےسۺرحموؾۺہنۺوہاتۺ۔(اطلفئۺاحصہب)‬

‫‪263‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫(‪ -)۲۶۹‬ۺایبؿ ۺایک ۺایگ ۺےہ ۺہک ۺبیس ۺںیم ۺ ۺومیت ۺوایل ۺزردی ۺاور ۺوسےن ۺوایل ۺرسیخ ۺاورۺ‬
‫اچدنیۺیکۺدیفسیۺاورۺاچدنۺیکۺروینش ۺوہیتۺےہۺسجۺےسۺ(ااسنؿۺےک)نیتۺوحاس ۺٓاھکنۺاسۺےکۺ‬
‫رگن ۺےس ۺ‪،‬انک ۺاس ۺیک ۺوخوبش ۺےس ۺاور ۺھنم ۺاس ۺےک ۺزمے ۺےس ۺ ۺفطل ۺادنوز ۺوہےت ۺںیہۺ‬
‫م‬
‫۔( سیعصی)ۺ‬
‫ِ‬ ‫م‬
‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ص‬‫ُظ َّٰو ُۃ ال ْ ُـم ْد َّت ْ‬
‫ِ ِ‬
‫اْل ِليْ َّط ًُ الْ ُـم ْد َّت ْص ِر ُم َّب َّس َّّل ُذ َّج ًاصا َّو َّطار ًدا ِرنْ ِدیْ ًدا ََّل ْ‬
‫َّ َّ ْ َّ‬
‫ِ(‪ )۲۷۰‬عان‬
‫َّ ْ َّ ُ ْ ٗ َّ َّ َّ َّ ٰ ُ َّ ْ ً َّ َّ ْ ُ ِ َّ ْ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ ُ ْ ْ َّ ْ ْ َّ َّٰ‬
‫اس اذجع ِمني وًل اذد ظلبا‪،‬ظال ِابن ا ِِب داؤد عان‬ ‫ب‬ ‫یعن ِف بِن الص‬
‫َّ ْ َّ ُ َّ َّ َّ ُ ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ ِ ِ ُ ُ ِ َّ‬
‫اّلل َّص ٰض َّص ۂب َّد ِاص ِ ِد ْ‬ ‫ر ُم َّیظ ْول ِْل َّیاا َّبا َّص ْ‬
‫ي ِباعث ِر ظ ٰو ِتؽ طاظ ْول‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫د‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ِ‬ ‫ال ُـم ْد َّت ْص ِ ِ‬
‫ہ َّ‬ ‫ہ َّ َّ َّ ُ ْ ُ َّ َّ ُ ٰ ُ َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ض ِ ِْن طا ُر ْو ُم ذ ِلؽ‬ ‫ِس ِبذ ِلؽ طيظو َّل ما ی‬ ‫اّلل َّیاا ِم ْ َّْی ال ُـم ْو ِم ِن ْ َّی! َّما ُت َّس ِٰي ُب َّن ْط ِ ْ‬ ‫ِ َّب َّ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫ط ِإذا ھ َّو ًل ت ْص َّم ُل ِط ْي ٖي األ ِد ٰنًَّ طع ْي َّػ ت ْص َّم ُل ِط ٖيي األ ْد َّنان َّو ُیظال ِإن ٗي س َّ ِص َّن ٗي‬
‫َّ َّ ْ ْ ر َّ َّ َّ ْ ُ ْ َّ ْ ُ َّ ْ َّ ٗ َّ َّ َّ ٰ ُ ْ ُ ْ َّ‬ ‫ُ ْ َّ‬
‫رط ْ ِی‬ ‫َّب ْصض اْل َّو ِارج وصلي ِي ِدرع طأظام الـمدتص ِرم شورہ طظ ِرم الرمح ِن‬
‫َّ َّ َّ َّ ُ ٰ ُ َّ َّ ِ ٗ َّ ہ َّ َّ ٰ ْ َّ َّ َّ ْ ُ َّ َّ َّ ُ ُ ُ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّ‬
‫اْل ِدیْ ِد ط ُيل ِٰو یْ ٖي‬ ‫الدین ِار طيمحوھا و یأخذ صمود‬ ‫وعان یذد ید ًہ صٔب ْ ِعتاب ًِ ِ‬
‫ِ‬ ‫‪(.‬اًلبذيوی)‬ ‫ِ‬
‫ؼ‬ ‫َّح ٰہت َّیر ْ َّْی َّس ْوظا ِف ال ُص ُ‬
‫ن‬
‫ُ ِ َّ َّٰ َّ ِ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ُ ُ َّ ٰ ُ‬ ‫ِ‬
‫الذ ٰح ُنظ َّل َّص ْن َّر ُجل َّأ َّٰنيٗ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ِ(‪ )۲۷۱‬ذ ِعر أن اھل ارطوان موروطون ب‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ِ‬
‫َّ َّ َّٰ َّ َّ ْ َّ ہ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ ِ ْ ُ َّ ِ ْ َّ َّ ُ َّ ْ َّ َّ َّ‬
‫الضیر احدن اّلل ضر بتؽ‬ ‫ِ‬ ‫ْضیر ِبارطوان َّطظال‬ ‫ِ‬ ‫تردؼ ِبر ِضيػ صٔب‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫اِن ا َّح رد‬
‫َّ‬
‫أل ِ ِْن ُمنْذ َّل َِ ْ َّی َّد َّنً َّماا ْصس ِ ْ‬ ‫ٰ‬
‫ِت ظال ِ ِ‬
‫َّ‬ ‫الر ُج ُل َّع ْي َّػ َّص ْرط َّت ض ْر َّبِ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ال َّٰ‬ ‫طظ‬
‫ً‬
‫(الظزو َّیین) ِ‬ ‫َّ‬ ‫َّر ِضيْطا َّر ِحيْ ًحا ‪.‬‬
‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ ْ‬
‫ِ(‪ُ )۲۷۲‬ح ِع َّي أن ال ُـم ْص َّت ِر َّم َّبيْ َّن َُّم ھ َّو َّی ِد ْ ُْی َّو ْح َّد ٗہ َّوظ ِدانْظس َّع ص ْن‬
‫ْ َّ ْ َّ ْ ْ َّ َّ َّ ً َّ َّ ٗ َّ َّ َّ َّ ر َّ َّ ْ َّ َّ ْ‬ ‫َّ‬
‫اْل َُّم ُر‬
‫أی ذيْ َّخا مصي ِْح رار صليْ ِي ٰذ ِْوؽ و ْظد ز ِل َّؼ َّ َِّ‬ ‫ا ْر َّح ِاب ٖي ِِف یو ِم مسر ِإ َّذ ر‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫ٰ ُ َّ‬ ‫ْ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬
‫ض َّوالذيْخ ظا ِئ رم ط َّْنل ص ْن َّد ٰاب ِت ٖي ِل ُيخ ِل َّص ال ِـح َُّم َّر طظ َّال ل ٗي‬ ‫اًل ْ‬
‫ر‬
‫و َّٰدظ ُ َّ َّ ِ‬‫ِف‬ ‫ِ‬ ‫ط‬
‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫الذيْخ ِبا ِ ِْب أنْ َّت َّ َّوا ِٰم ْي ًل ت ْو ِلؽ َِ َّي َّابؽ طظال ل ٗي ًل صل ْيؽ َّ ٰث ِإن ٗي خل َّص‬
‫َّ َّ َّ َّ ٰ ُ َّ َّ ُ‬ ‫ُ َّ‬ ‫ٰ َّ َّ َّ َّ‬ ‫ْ‬
‫ج َّص َّل الذ ْوؽ صليْ ِي َّو َّض َّد َّل َّی َّد ٗہ ٰث َّر ِع َّب ‪،‬طظال ل ٗي الذ ْيخ ضط َّر اّلل‬ ‫ال ِـح َُّم َّر َّو َّ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ہ َّ‬ ‫ٓ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ٰ ُ ُ َّٰ َّ َّ َّ‬
‫ْلظ ٗي ا ْر َّح َّاب ٗي طأ َّم َّر ل ٗي ِبا ْر َّب َّص ًِ اًل ِػ ِد ْرھم َّوھذا َّد ِليْ رل ص ۂب‬ ‫ل َّؽ یا ُذاب َّث ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫ِ‬ ‫(ًلیب الطرج اللمسی)‬ ‫لو ِؽ َّو َّد َّص ًِ ا ْخّل ِظ ِو ْم ‪.‬‬ ‫اؼ اْل ُ ْ‬ ‫ض َّای ًِ َّماْی ْ ِع ُن أ ْن َّیع ْون ِم ْن س ِٰي ِب ا ْص َّر ِ ِ‬

‫‪264‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ ْ ُ‬
‫ض ‪6‬ۺ‬ ‫َّ ر ِ‬ ‫ص‬ ‫ۺ‬ ‫۔‬‫)‬ ‫ۺدنص‪،‬حیحص‬ ‫ہ‬‫(امد‬ ‫ِ‬
‫د‬ ‫لح ۺاغلت‪ِ 6‬رنْ ِدیْ ر ِد‪6‬رسدار‪،‬اہبدر ۺ‪،‬عمج ۺرن ِادی‬
‫ػ‬
‫لعف ۺارم ۺوادح ۺاحرض ۺ‪،‬وت ۺداتن ۺےس ۺاکٹ(ػ)(امدہ ۺ صض‪،‬اضم ف ۺالثیث) ۺ۔ ۺد ِاصد ‪ 6‬ۺابزوۺ‬
‫ۺرعموػۺ‬ ‫ع‬ ‫‪6‬اضمر‬ ‫ِ‬
‫م‬ ‫‪،‬اہھت ۺ‪،‬یلیھتہ ۺےس ۺینہک ۺکت ۺاک ۺہصح ۺ‪،‬عمج ۺ َّد َّواص ُ ِد ۺ(امدہ ۺدعس‪،‬حیحص)۔ َّا ُر ْو ُ‬
‫َّ ْ َّ َّٰ ُ‬ ‫ِ‬
‫امۺ(ؿ)ۺ َّر ْو ًماۺدصقۺرکان‪،‬اچانہ(امدہۺروؾ‪،‬اوجػۺواوی)۔ۺاأل ِدن ًِۺ‬ ‫وادحۺملکتمۺںیمۺدصقۺرکاتۺ‪َّ ،‬ر َّ ِ‬
‫َّ ر‬ ‫ر‬
‫ن‪6‬داتنۺ‪،‬عمجۺا ْد َّنان (امدہۺ‬ ‫ان(امدہۺننس‪،‬اضم فۺالثیث)۔ۺ ِد ٰر ِ‬ ‫‪6‬ۺزینہۺاکۺلھپۺ‪،‬داھرۺ‪،‬وادحۺ ِد َّن ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫نۺ‬‫ن‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺ‪،‬اس ۺےن ۺزینہ ۺامرا ۺ‪ ،‬ۺس َّص َّ ِ‬ ‫ننس‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ ۺس َّص َّ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫(ػ‪،‬ؿ)س ْص ًنا ۺزینہ ۺامران(امدہ ۺنعط‪،‬حیحص)۔ ۺظ ِر َّ ِم‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺ‪،‬وہ ۺوٹٹۺ‬
‫قص‬ ‫ایگ ۺ‪َّ ،‬ظ ِر َّ ِم(س) َّظ ْ‬
‫اح(امدہ ۺرحم‪،‬حیحص)۔ۺ‬ ‫ح‪6‬زینہ‪،‬عمج ۺ ِر َّم ر ِ‬ ‫ر ً ُِم ۺوٹانٹ(امدہ ۺ م‪،‬حیحص)۔ ۺ ُر ْم ر ِ‬
‫َّ‬
‫ٌ‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺ‪،‬اس ۺوک ۺڑیٹاھ ۺرکدےتی ۺاور ۺومڑ ۺدےتی ۺےھتۺ‬ ‫ُیل ِٰو یْي‬
‫ْضیْ ررِ‬
‫َّ‬
‫ۺ‬ ‫ۺقنع‪،‬حیحص)۔‬ ‫(امدہ‬ ‫ِ‬
‫اؼ‬ ‫ؼ‪6‬رگدؿ ۺ‪،‬عمج ۺ َّا ْص َّن ر‬ ‫ِ‬ ‫(لیعفت)(امدہ ۺولی‪،‬فین ۺرقموؿ)۔ ۺ ُص ُن ر‬
‫ِ‬ ‫ٰ ُ‬ ‫‪6‬انانیب ۺ‪،‬عمج ۺ َّا َّٰ‬
‫الذ ٰحِ‪6‬یلیخب ۺرکان‪،‬یلیخب ۺدصمر ۺ(ؿ)(امدہۺ‬ ‫ِ‬ ‫اء(امدہ ۺرضر‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ ۺ‬ ‫ْض ُ ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ َّ ً‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫شج‬
‫ٌۺ(س)زلظاۺ‬ ‫ؼ‪6‬امیضۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺ‪،‬وہۺۺلسھپۺایگ‪ ،‬ز ِلؼَ‬ ‫ج‪،‬اضم فۺالثیث)۔ۺز ِل ِ‬
‫ریپۺانلسھپ(امدہۺزقل‪،‬حیحص)۔ۺ*‬
‫مسیعص‬
‫مۺیکۺاطتقۺاکۺواہعقۺ‬ ‫ہفیلخۺ‬
‫ۺےھت‪،‬ینب ۺابعس ۺںیم ۺاؿۺ‬ ‫(‪)۲۷۰‬رتہمج‪6‬۔ہفیلخ ۺمصتعم ۺدریل ۺاہبدر ۺاور ۺاطوتقر ۺسہشا ر‬
‫مسیعص‬
‫م ۺھجم ۺےس ۺےتہکۺ‬ ‫ےس ۺڑبا ۺاہبدر ۺاور ۺوقی ۺدؽ ۺواال ۺوکیئ ۺہن ۺاھت ۺ‪،‬اوبداؤد ۺےن ۺایبؿ ۺایک ۺہک ۺہفیلخ ۺ‬
‫ےھتۺاےۺاوبۺدبعاہللۺ!ۺریمےۺابزوۺوکۺاینپۺوپریۺاطتقۺےسۺاکوٹ‪،‬وتۺںیمۺاتہکۺ‪،‬اہللۺیکۺمسقۺاےۺاریمۺ‬
‫ئ‬
‫المونینم!ریماۺدؽۺاسۺوکۺںیہنۺاچاتہۺےہۺ‪،‬وتۺوہۺےتہکۺ‪،‬ےھجمۺھچکۺاصقنؿۺہنۺدےۺاگۺ‪،‬رھپۺںیمۺاکےنٹۺ‬
‫اکۺارادہۺرکاتۺوتۺوہۺااسیۺ(ابزو)اھتۺہکۺاسۺںیمۺریتۺارثۺںیہنۺرکاتۺوتۺداتنۺسکۺرطحۺارثۺرکںیۺےگۺ۔اورۺ‬
‫ےہ ۺہک ۺاؿ ۺوک ۺیسک ۺاخریج ۺےن ۺزینہ ۺامرا ۺاحالہکن ۺ ۺ(اس ۺوتق)اؿ ۺےک مۺدبؿ ۺرپ ۺزرہۺ‬ ‫ایبؿ ۺایک ۺاجات ۺ‬
‫سیعص‬ ‫مسیعص‬
‫مۺیکۺ‬ ‫مۺےنۺاینپۺھٹیپۺوکۺاسےنمۺرکدایۺوتۺزینہۺٓادےھۺےسۺوٹٹۺایگۺ‪(،‬‬ ‫وموجدۺیھتۺنکیلۺ‬
‫اطتق ۺاک ۺادنازہ ۺاس ۺےس ۺیھب ۺاگلای ۺاج ۺاتکس ۺےہہک)وہ ۺدانیر ۺیک ۺاھکلوٹ ۺرپ ۺاےنپ ۺاہھت ۺوک ۺزور ۺےسۺ‬

‫‪265‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫رڑگےتۺوتۺاےسۺاٹمۺدےتیۺےھتۺاورۺولےہۺاکۺوتسؿ(ابمھک)ےلۺےتیلۺوتۺاےسۺومڑۺدےتیۺےھتۺاہیںۺ‬
‫تشت‬
‫کتۺہکۺوہۺرگدؿۺاکۺوطؼۺۺوہاجاتۺ۔(ا ھی)‬
‫(‪ -)۲۷۱‬ۺایبؿ ۺایک ۺایگ ۺےہ ۺہک ۺااہفصؿ ۺواےل ۺیلیخب ۺاوروجنکیس ۺںیم ۺوہشمر ۺںیہ ۺ‪،‬اکیۺ‬
‫ٓادیمۺےسۺرمویۺےہۺہکۺاسۺےن ۺاکیۺانانیبۺٓادیمۺوک ۺاکیۺرویٹ ۺریخات ۺیک‪،‬اسۺرپۺانانیبۺٓادیمۺ‬
‫ےن(داع ۺدےتی ۺوہےئ ۺ) ۺاہک‪،‬اہلل ۺاعتٰیل ۺٓاپ ۺیک ۺاسمرفت ۺوک ۺااھچ ۺانبےئ ۺ‪،‬اس ۺٓادیم ۺےن ۺاہک ۺ‪ٓ،‬اپۺ‬
‫ےنۺریمیۺاسمرفتۺوکۺےسیکۺاجانۺ؟ۺانانیبۺےنۺاہکۺاسۺےیلۺہکۺںیمۺسیتۺاسؽۺےسۺاہیںۺوہںۺ(نکیلۺ‬
‫ۺاسمل(ینعیۺدرتس)ۺرویٹۺںیہنۺدیۺ۔(زقوینی)‬ ‫اؿۺسیتۺاسولںۺےکۺدرایمؿ)ےھجمۺیسکۺےن‬
‫مسیعص‬
‫مۺابرشۺےکۺدؿۺںیمۺاالیکۺلچۺراہۺاھتۺاورۺوہۺ‬ ‫(‪-)۲۷۲‬ۺایبؿۺایکایگۺےہۺہکۺہفیلخۺ‬
‫اےنپۺاسویھتںۺےسۺڑھچبۺایگۺاےنتۺںیمۺاسۺےنۺاکیۺوبڑےھۺٓادیمۺوکۺداھکیۺہکۺاسۺےکۺاسھتۺاکیۺ‬
‫دگاھۺےہۺسجۺرپۺاکےٹنۺدلےھ مۺوہےئۺںیہۺ‪،‬ۺوہۺدگاھۺالسھپۺاورۺزنیمۺرپۺرگۺایگۺاورۺوبڑاھۺ(ریغبۺدمدۺ‬
‫سیعص‬
‫م ۺاینپ ۺوساری ۺےس ۺارتا ۺاتہک ۺدگےھ ۺوکااھٹےئ ۺ‪،‬اس ۺرپۺ‬ ‫اگر ۺےک) ۺڑھکا ۺےہ‪(،‬ہی ۺدھکی ۺرک) ۺ‬
‫ےھ ۺٓادیم ۺےن ۺاس ۺےس ۺاہک ۺ‪،‬ریمے ۺامں ۺابپ ۺٓاپ ۺرپ ۺرقابؿ ۺوہں‪،‬اےنپ ۺڑپکے ۺرخاب ۺہنۺ‬ ‫وبڑ‬
‫مسیعص‬
‫مۺےنۺاہکۺوکیئۺابتۺںیہنۺےہۺ‪،‬رھپۺاسۺےنۺدگےھۺوکۺااھٹایۺاورۺاکوٹنںۺوکۺاسۺرپۺالدۺ‬ ‫رکںیۺ‪،‬‬
‫د ایۺاوراےنپۺاہھتۺدوھےئۺرھپ(اجےنۺےکۺےیل)وسارۺوہا‪،‬اسۺرپۺوبڑےھۺےنۺاسۺےسۺاہکۺ‪،‬ا ےۺ‬
‫ونوجاؿۺ!ۺاہللۺاعتٰیلۺریتیۺرفغمتۺرفامےئۺ‪،‬اےنتۺںیمۺہفیلخۺےکۺاسیھتۺاسۺےسۺٓاےلمۺوتۺامسۺےنۺ‬
‫سیعص‬
‫مۺ‬ ‫وبڑےھ ۺٓادیم ۺوک ۺاچر ۺزہار ۺدرمہ ۺدےنی ۺاک ۺ مک ۺدای ۺاور ۺہی ۺاس ۺابت ۺیک ۺدلیل ۺےہ ۺہک ۺ‬
‫ل‬
‫ۺےھت۔(اوبارفلجۺ معی)‬
‫لصۺاورۺاشکدہۺاالخؼۺواےل َّ َّ‬ ‫ابداشوہںۺںیمۺدحۺدرہجۺبیجنۺاال َّ‬
‫ْ‬ ‫اِص ٰ‬‫ُ‬ ‫ٰ ْ َّ ُ َّ َّ‬
‫ِ‬ ‫ً‬‫ل‬ ‫و‬ ‫الد‬ ‫ن‬ ‫الدلسان و‬
‫َّ ْ َّ َّ َّ ُ ْ َّ ْ ْ ُ ْ َّ ٰ ُ ِ ْ َّ َّ َّ ِ َّ َّ ْ َّ ُ ُ ْ ُ ٓ‬
‫ل الـمصَت ِ ِِبص ظال عان ِ ِِب َّص ملوؽ ا ِل‬ ‫ِ(‪ )۲۷۳‬اخَب ِِن ابو الطز ِ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ْ َّ‬ ‫َّ‬
‫َّ َّ ْ ُ ُ َّ ً َّ‬ ‫َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ ُ َّ ُ َّٰ‬
‫الد ْول ًِ َّوعان َّیذع ْو د ٰملً طا ْص َّيا األ ِس ٰب ُاء َّوَل ْ َیْ ْد‬ ‫اِص‬‫ْحدان وعان الرئيس ن ِ‬
‫َّ ٗ َّ ر ُ َّٰ َّٰ ٰ ُ ْ َّ َّ َّ َّٰ َّ ہ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ٗ َّ ُ ً َّ َّ ٗ َّ ْ َّ ر َّ َّ َّٰ‬
‫لي ِذطاء ث ِإن الدلسان دس صٔب ظت ِل ٖي طاررد لي رجّل ِمصي خنجر طلُم‬
‫َّ‬ ‫ْ َّ‬
‫ْض َّب ٗي ِباْلنْ َّج ِر ط َّج َّاء ِت‬ ‫َّج َّاء ِْف َّب ْصض َّد َّھال ّْی الْ َّظ ْص َّو ََّ َّب َّص َّليْي َّٰ‬
‫الر ُج ُل َّو َّ َّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّٰ ْ َّ ُ َّ ْ ِ َّ َّ ْ ِ َّ َّ ِ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ْ َّ‬
‫اْلنْ َّجر َّالْ ُد ْم َّل ًَّ َّط َّخ َّر َّج َّما طيْواَّ‬
‫ِ‬ ‫الضبً ادطل ِ ِمن خاِص ِت ٖي طأراب سر ِ‬
‫ػ‬
‫َّ ْ ْ ُ َّٰ َّ َّ ٗ ُ َّ ِ َّ ہ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َِّ َّ َّ‬
‫اّلل تصال ورح و ب ِرئ عاحدن ماعان ‪(.‬السرسوذی) ِ‬ ‫اْلل ِط ث صاطاہ ِ‬ ‫ِمن ِ‬

‫‪266‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ َّٰ َّ َّْ‬ ‫ُ َّ َّ‬
‫ل(امدہ ۺدلم‪،‬حیحص)۔دس صلي ِ ِي‪6‬امیضۺ‬ ‫لح ۺاغلت‪6‬د ٰمل ر ِي‪6‬وھپڑا‪،‬عمج ۺ َّد َّم ِام ُ ِ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫س ۺ(ؿ) َّد ٰس صليْ ِي اسزش ۺرانچۺ‬ ‫رعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےک ۺالخػ ۺاسزش ۺیک ۺ۔ َّد ٰ ِ‬
‫ْ ْ ر َّ‬ ‫َّ‬
‫ّی۔خ ِ ر ِ‬
‫اِص‪6‬ولہپ ۺ‪،‬زمکور ۺ‪،‬عمجۺ‬ ‫ّی‪ 6‬ۺڈویڑیھ ۺ‪،‬وادح ۺ ِدھ ِل ِ‬ ‫(امدہ ۺدسس‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ ۺ َّدھا ِل ْ ُ ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ط‪6‬یلمۺوہیئۺ‪،‬ایسؽۺزیچۺ‪،‬وماد(امدہۺطلخ‪،‬حیحص)۔‬ ‫اِص(امدہۺرصخ‪،‬حیحص)۔ ِخل ر ِ‬
‫خ َّو ِ ُ ِ‬

‫ابداشہۺاورۺانرصۺادلوہلۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۲۷۳‬رتہمج‪6‬۔ےھجمۺاوبۺالضفلۺےنۺربخۺدیۺوجۺرصمۺںیمۺابزعتۺصخشۺاھت‪،‬اسۺےنۺ‬
‫اتبای ۺہک ۺرصم ۺںیم ۺٓاؽ ۺدمحاؿ ۺیک ۺوکحتم ۺیھت ۺاور ۺانرص ۺادلوہل ۺوزری ۺاھت‪،‬اےس ۺاکی ۺوھپڑے ۺیکۺ‬
‫اکشتی ۺیھت‪(،‬سج ۺوک ۺکیھٹ ۺرکےن ۺےس)اسرے ۺبیبط ۺاعزج ۺٓایگ‪،‬اور ۺاس ۺوک ۺافش ۺہن ۺیلمۺ‬
‫‪،‬رھپ(ایس ۺزامہن ۺںیم)ابداشہ ۺےن ۺاس ۺےک ۺلتق ۺیک ۺاسزش ۺریچ ۺاور ۺاس ۺےک ۺےیل ۺاکی ۺٓادیم ۺوکۺ‬
‫اھگتۺںیمۺاگلۺدایۺسجۺےکۺاپسۺاکیۺرجنخۺاھتبجۺانرصۺادلوہلۺلحمۺیکۺاکیۺدم زیۺںیمۺٓاایۺوتۺاسۺٓادیمۺ‬
‫ےن ۺاس ۺرپ ۺہلمح ۺرکدای ۺاور ۺرجنخ ۺےس ۺاس ۺوک ۺامرا ۺوت ۺوچٹ ۺاس ۺیک ۺرمک ۺےک ۺےچین ۺیگل ۺاور ۺرجنخ ۺیک ۺونکۺ‬
‫وھپڑے ۺںیم ۺیگل ۺ‪،‬انچہچن ۺوھپڑے ۺںیم ۺوجھچک ۺوماد ۺاھت ۺلکن ۺایگ‪،‬رھپ ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺےن ۺاےس ۺافش ۺاطعۺ‬
‫رفامیئۺاورۺوہۺےلہپۺیکۺرطحۺتحصۺدنمۺاورۺکیھٹۺوہایگۺ۔(رطوطیش)‬
‫َّ ْ ُ ْ َّ ُ َّ َّٰ ْ ُ َّ ْ َّ َّٰ ُ‬
‫الـمصت ِر َّم والس ِبيب دلـم ِو یً ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ہ ُ َّ ْ ر َّ َّ ٰ َّ ْ َّ َّٰ َّ َّٰ ْ َّ َّٰ َّ َّ َّ‬
‫اِن عان صا ِل ًـُم ِب َّر َّناص ًِ‬ ‫ِ(‪ )۲۷۴‬حعی حنی ظال إن دلـمو یً النص‬
‫ال َّليٗ‬ ‫ٰ ٰ َّ ً ْ َّ ْ َّ َّ َّٰ َّ َّ ِ َّ َّ ٗ ِ ْ ُ ْ َّ ُ َّ ِ َّ ہ ْ َّ ٗ َّ َّ َّ‬
‫السب طازّل ِف وظتي ولـُم مرض صادہ الـمصترم و بعی صندہ وظ‬
‫َّ ِ ْ ِ َّ َّ َّٰ َّ ِ ْ َّ َّ ِ َّ ْ َّ ِ ْ ٖ ُ ُ ْ َّ ِ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ہ َّ ْ ُ ِ ُ ْ ْ ُ ْ َّ َّٰ ِ ْ ُ َّ ْ َّٰ َّ‬
‫ا ِِش صل بصدؽ ِِبن یرلح ِِن طظال صليؽ ِبو ِذاالطزوِِل یوحن ِاابن ماد ِو َّ یً‬
‫َّٰ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ً َّ ُ ْ ٗ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّ ْ َّ َّٰ ُ َّ َّ‬
‫ال الْ ُـم ْص َّتر ُم َّد َّا ْ َّ‬
‫ْل ُؼ ِب ٖي ِألن ٗي‬ ‫ِ‬ ‫و إذا ورػ ذيىا طخذہ وْلا مات دلمو یً ظ‬
‫َّ ِ َّ َّ ُ ٰ ُ َّ َّ َّ ْ َّ ُ َّ ٰ ُ ْ ْ َّ ْ ِ َّ ْ ْ ہ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ‬
‫عان ْیدؽ حي ِاِت َّو ید ِبر ِجد ِمي ص ِن َّاألع ِل ِِف ذ ِلؽ اليو ِم وأمر ِبإحز ِ ِ‬
‫ار‬
‫اری‬ ‫الن َّر ہ‬ ‫َّٰ‬
‫رأی‬ ‫الذ ْمع َّوالْ َّب ُخ ْور َّص ہ‬
‫ٔب‬
‫ٰ‬
‫ب‬ ‫ا‬ ‫و‬‫الدار َّوأ ْن ُی َّر َّٰٔب َّص َّليْ َّ‬
‫َّ َّٰ‬ ‫َّ‬
‫َّج َّناز ِت ٖي ِإل‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫ِ‬ ‫َّ ُ ہ َّ ُ‬
‫طط ِص َّل ذ ِلؽ َّوھ َّو َّی َّراھ ْم ‪ً( .‬لیب الطرج) ِ‬

‫‪267‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ادۺ(ؿۺ‬‫اد‪6‬امیضۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺاسۺےنۺامیبرۺرپیسۺیکۺ‪،‬ص ِ‬ ‫لحۺاغلت‪ 6‬ص َّ ِ‬
‫ً‬
‫) ِص َّي َّاد ِۃ ۺامیبر ۺرپیس ۺرکان(امدہ ۺوعد ۺ‪،‬اوجػ ۺواوی۔ ۺ ُی َّد ِ ٰب ُ ِر‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہۺ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ ر‬
‫ااظتنؾ ۺرکات ۺےہ ۺ(لیعفت) ۺ(امدہ ۺدرب‪،‬حیحص)۔ ۺَش ْ َّص ًِ‪6‬ومؾ ۺیتب‪،‬عمج ۺَش َّص ر ِ‬
‫ات(امدہ ۺعمش‪،‬حیحص)۔ۺ‬
‫َّ ُ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َّ ُ‬
‫ات(امدہۺرخب‪،‬حیحص)۔‬ ‫ُب ْو ر ِر‪6‬دوھین‪،‬عمجۺا ُِب َّر رۃ َّ ِو ُب ْو َّر ر ِ‬

‫ہفیلخۺمصتعمۺاورۺبیبطۺسلموہیۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۲۷۴‬رتہمج‪6‬۔ۺنینحۺےنۺایبؿۺایکۺ‪،‬اسۺےنۺاہکۺہکۺسلموہیۺۺرصناین ۺنف ۺبطۺاکۺاعملۺ‬
‫اورۺاےنپۺزامےنۺںیمۺابامکؽۺصخشۺاھتۺ‪،‬بجۺوہۺامیبرۺوہاۺوتۺہفیلخۺمصتعمۺاسۺیکۺامیبرۺرپیسۺےکۺےیلۺٓاایۺ‬
‫اور ۺاس ۺےک ۺاپس ۺرو ۺڑپا ۺاور ۺاس ۺےس ۺاہک‪،‬ےھجم ۺاےنپ ۺدعب ۺاےسی ۺصخش ۺےک ۺابرے ۺںیم ۺاتبؤۺ‬
‫وج(امیبرویںۺو ریہۺےسۺالعجۺرکےنۺںیم)ۺریمیۺدھکیۺاھبؽۺرکاتۺرےہ‪،‬اسۺےنۺاہک‪ٓ،‬اپۺرپۺالزؾۺ‬
‫ےہاس ۺ ۺاکیبر ۺٓادیم ۺویانح ۺنب ۺاموسہی ۺےس ۺوشمرہ ۺےیجیک ۺ‪،‬اور ۺبج ۺہی ۺوکیئ ۺزیچ ۺاتبےئ ۺوت ۺاس ۺرپ ۺلمعۺ‬
‫ےیجیکۺ‪،‬بجۺسلموہیۺرمۺایگۺوتۺمصتعمۺےنۺاہکۺ‪،‬ایھبۺںیمۺاسۺیکۺومتۺںیمۺرشکیۺوہاتۺوہںۺاسۺےیلۺ‬
‫ہک ۺوہ ۺریمی ۺزدن ی ۺوک ۺربرقا ر ۺراتھک ۺاور ۺریمے ۺمسج(ےک ۺکیھٹ ۺرکےن ۺ)اک ۺااظتنؾ ۺرکات ۺاھت ۺ‪،‬وہ ۺاسۺ‬
‫دؿۺاھکےنۺےسۺابز ۺراہۺاورۺاسۺےنۺاسۺےکۺانجزے ۺوکۺلحم ۺکتۺالےنۺاک ۺ مک ۺدایۺاور ۺ(ہیۺیھبۺ مکۺ‬
‫دای)ہک ۺاصنری ۺےک ۺدیقعے ۺےک ۺاطمقب ۺومؾ ۺیتب ۺاور ۺدوھےن ۺدےنی ۺوایل ۺزیچ ۺےک ۺاسھت ۺاس ۺیکۺ‬
‫امنزۺانجزہۺڑپیھۺاجےئۺ‪،‬انچہچنۺہیۺایکۺایگۺاورۺہفیلخۺمصتعمۺاںیھنۺدھکیۺراہۺاھتۺ۔(اوبۺارفلج)‬
‫َّالْ َّبخيْ ُل َّو ٰ‬
‫الدیْ َّن ُار ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ ُ‬ ‫ُ َّ‬ ‫َّ َّ َّ ْ ُ ْ ُ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ٰ َّ‬
‫اس ُب ٗي َّو َّیظ ْول‬ ‫ِ‬ ‫الد ْرھ ُم ِ ِْف َّی ِد ٖہ َی‬ ‫ض الـبخّل ِء ِإذا وظع ِ‬ ‫َّ ِ(‪)۲۷۵‬عان بص‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ِس وَّ‬ ‫ْ‬
‫ِن وان َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ِن َّورّل ِ ِْت و ِري ِام ْي وج ِامع َش ِ ْل وظ ٰرۃ صيْ ِ ْ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ل ٗي أنْ َّت َّص ْظ ِ ْل َّو ِدیْ ِ ْ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ً َّ‬ ‫ُ َّٰ َّ ُ َّٰ َّ َّ ْ ُ َّ ُ ُ َّ َّ ً‬
‫ي ٰث َّیظ ْول ل ٗي ا ْھّل َّو َّد ْوّل ِبؽ ِم ْن زا ِئر عنْ ُت ِإ ہل‬ ‫ظو ِ ِْت وصد ِ ِْت و ِصُم ِد‬
‫ُ‬
‫ِص ُت ِإ ہل َّم ْن‬
‫َّ‬
‫ِن َّو َّح ِبيْ ُب ظل ِْب ظ ْد ِ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّو ْجو َّؽ ُم ْذ َّت ًاظا َّٰث َّیظ ْول َّی ُان ْو ُر َّصيْ ِ ْ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬
‫صی ظيْ ِ َّم َّت َّؽ َّو ُی ْذط ُؼ َّص َّليْ َّؽ وَّ‬ ‫ہ‬ ‫َّی ُر ِ ْو ُن َّؽ َّو َّی ْصر ُػ َّظ ْد َّر َّؽ َّو ُی َّص ٰش ُم َّح َّٰظ َّؽ َّو یرَّ‬
‫ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬
‫الدیار وت ْدمو صٔبَّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ َّ َّ ُ ْ ِ ُ َّ َّ َّ‬
‫عيػ ًل تعون ِعذا ِلؽ وأنت تص ِشم اًلظدار وتص ِمر ِ‬

‫‪268‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ َّ‬ ‫َّ َّ ْ َّ ُ ٰ ْ ُ‬ ‫اًل ْ َّ‬‫ْ َّ‬
‫الذع َّر َّوت ْص ِل الظ ْد َّر َّوت ْو ِن ُس ِم َّن ال َّـو ْحذ ًِ ٰث َّی ْس َّر ُح ٗي ِِف‬ ‫اػ ُوترطع ِ‬ ‫ِش ِ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ال ِعيْ ِس َّو َّیظ ْول ‪ِ :‬‬
‫َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ ُ ْ ْ َّ ْ َّ َّ ْ‬ ‫ِس َُّمْ ُج ْو رب َّصن الْ َّص ْی َّذ ْخ ُر ٗ‬ ‫َّ ْ‬
‫ِب ِ‬‫اِن َّوًل ظل ِ ِْ‬ ‫ِ‬ ‫د‬‫ل‬‫ِ‬ ‫ن‬ ‫م‬‫ِ‬ ‫و‬ ‫ل‬ ‫َی‬ ‫س‬ ‫ي‬‫ل‬ ‫ن‬ ‫م‬‫و‬ ‫ي‬ ‫َّ ُ ِ ہ ْ ِ‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫ط‬ ‫ِبن‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫طانْش ْر َّیا ص ِاظل ِإ ہل ھ ِذ ِہ الـخ َّد َّاد ًِ ‪( .‬الَشیِب) ِ‬
‫ُ ُ ْ‬ ‫ش‬ ‫َّ‬
‫ی‪ٓ6‬اھکن ۺیک ۺڈنھٹک(امدہۺ‬ ‫ل‪6‬ریشازہ(امدہ ۺ مل‪،‬حیحص)۔ظ َّٰرۃ ال َّص ْ ِ ِ‬ ‫لح ۺاغلت‪َ 6‬ش ْ ر ِ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َّ‬
‫رقر‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ ۺص ٰد رۃ ‪6‬اسامؿ‪،‬عمج ۺص َّد ر ِد(امدہ ۺدعد‪،‬اضم ف ۺالثیث) ۺ۔ َّی ُر ْو ِن‪6‬ۺ‬
‫ً‬ ‫َّ‬
‫ان(ؿ) َّر ْوناۺافحتظ ۺرکانۺ(امدہۺ‬ ‫اضمرعۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺ‪،‬وہۺافحتظۺرکاتۺےہ ۺ َّر ِ‬
‫ْ‬
‫ؼ‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺ‪،‬وہ ۺرہمابؿ ۺرکات ۺےہۺ‬ ‫وصؿ‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ ۺ ُیذ ِط ُ ِ‬
‫(ااعفؽ)(امدہۺقفش‪،‬حیحص)۔‬

‫وجنکسۺاورۺدانیرۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۲۷۵‬رتہمج‪6‬۔ ۺاکی ۺوجنکس ۺےک ۺاہھت ۺںیم ۺبج ۺوکیئ ۺدرمہ ۺٓاات ۺوت ۺوہ ۺاس ۺےسۺ‬
‫اخمبطۺوہاتۺاورۺاتہکۺاھتۺہکۺوتۺریمیۺلقعۺ‪،‬ریماۺدنیۺ‪،‬ریمیۺامنزۺ‪،‬ریماۺروزہۺاورۺریمےۺریشازہۺوکۺعمجۺ‬
‫رکےن ۺواال ۺ‪،‬ریمی ۺٓاھکن ۺیک ۺڈنھٹک ۺ‪،‬ریما ۺوکسؿ‪،‬ریمی ۺاطتق‪،‬ریما ۺاسامؿ ۺاور ۺریما ۺوتسؿ ۺےہۺ‬
‫‪،‬رھپۺاسۺےسۺاتہکۺٓاےنۺواےلۺریتآاانۺابمرکۺوہۺ‪،‬ںیمۺاہمتریۺزایرتۺاکۺاتشمؼۺاھتۺ‪،‬رھپۺاتہکۺاےۺ‬
‫ریمیۺٓاھکنۺیکۺروینش ۺاورۺریمےۺدؽۺےکۺدوتسۺ‪،‬وتۺاےسیۺصخش ۺےک ۺاپسۺٓاایگۺےہۺوج ۺریتیۺ‬
‫افحتظۺرکےۺاگۺاورۺریتیۺدقرۺاچہپےنۺاگۺاورۺریتاۺرمہبتۺڑباھۺدےۺاگۺاورۺریتیۺتمیقۺاکۺاحلظۺرےھکۺ‬
‫اگ ۺاور ۺھجت ۺرپ ۺرہمابین ۺرکے ۺاگ ۺاور ۺااسی ۺویکں ۺہن ۺوہ ۺہکبج ۺوت ۺولوگں ۺےک ۺرےبت ۺڑباھات ۺےہ ۺ‪،‬رھگوں ۺوکۺ‬
‫ٓاابدۺرکاتۺےہۺاورۺابزعتۺولوگںۺوکۺدنلبۺرکاتۺےہۺاورۺرہشتۺاکۺاسامؿۺرکاتۺےہۺ‪،‬اورۺرمہبتۺوکۺدنلبۺرکاتۺ‬
‫ےہۺاورمغۺںیمۺدؽۺالہباتۺےہۺ‪،‬رھپۺاےسۺیلیھتۺںیمۺڈاؽۺاتیلۺاورۺاتہکۺ‪6‬‬
‫(‪ -)۱‬ۺریمی ۺاجؿ ۺیک ۺمسق ۺاس ۺ(درمہ ۺ)اک ۺووجد ۺریمی ۺٓاوھکنں ۺےس ۺوپدیشہ ۺوہایگ ۺےہۺ‬
‫‪،‬احالہکن ۺںیم ۺوہۺٓادیم ۺوہں ۺہک ۺاس ۺاک ۺذرک ۺریمی ۺزابؿ ۺےس ۺاخیل ۺںیہن ۺوہات ۺاور ۺہن ۺیہ ۺریمے ۺدؽۺ‬
‫ےسۺ(اسۺیکۺایدۺاجیتۺےہ)۔وتۺاےۺلقعۺواول!ۺاسۺیگنیمکۺیکۺرطػۺرظنۺرکوۺ(اورۺادنازہۺرکوۺہکۺہیۺ‬
‫ٓادیمۺانتکۺذلیلۺاھتۺ)۔(رشیشی)‬

‫‪269‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬

‫ْ َّ َّ َّ َّ‬
‫َِّذع ُر َّوط ِاۃ ُدليْ َُّمن بْ ِن ص ْب ِ ِد ال ْـ َّ َّْم ِل ِؽ ِ‬
‫َّ ً َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ‬
‫ِ(‪ )۲۷۶‬عان ُدليْ َُّمن بْ ُن ص ْب ِد الـ َّْم ِل ِؽ ع ِث ْ َّْی األع ِل َّح ٰج َّم َّٰرۃ َّوعان‬
‫ُ َّ‬ ‫َّ َّ ْ‬ ‫َّٰ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ْ َّ َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َّ‬
‫اْل َّج ِاز ِإذ ذاؽ ذ ِدیْ ًدا ط َّت َّو ٰج َّي ِإ َّل السا ِئ ِػ س َّل ًبا ِلل ُ َُب ْو َّد ِۃ َّوا ِ َِّت ِب ُر ٰمان‬
‫ِ‬ ‫اْل ٰ ُر ِِف‬ ‫َّ‬
‫َّ ُ ُ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫ُ ُ‬
‫َّطأ َّع َّل َّد ْبص ْ َّی ُر َّٰم َّان ًً َّٰث ا َِّت َِّب ْدي َّود ٰت َّد َّج َّ‬
‫اجات طأعل َّوا ٰث ا ِ َِّت ِب َّز َّ ِبيْب ِم ْن‬ ‫ِ ِ‬ ‫َّ ِ ِ‬ ‫َّ ِ‬
‫السا ِئ ِػ َّطأ َّع َّل ِم ْن ٗي َّع ِث ْ ًْیا َّو َّن َّص َّس َّط َّن َّام ُ َّٰث انْ َّت َّب ٗي َّط َّا َّت ْو ٗہ بالْ َّض َّد ِاء َّطأ َّع َّل َّصٔبہ‬ ‫َّ ْ ٰ‬
‫ز ِبي ِب‬
‫َّ ْ َّْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّ ِ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َّ‬
‫اِن َّوھ َّو ن ِاز رل ص ۂب دا ِلؼ ِ ِبزن ِبل ِی‬ ‫ص ٰر‬ ‫ب َّم ْو ِت ٖي ِإن ٗي ات ٗاہ ن ْ َّ ِِ‬ ‫َّص َّاد ِت ٖي َّو ِظيْ َّل عان َّد َّب ُ‬
‫ً‬ ‫َّ ً‬ ‫ُ‬ ‫َّ ْ ُ ْ َّ ْ ْ ً َّ َّ ْ ً َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ُ ُ َّ ْ‬
‫َش ل ٗي ال َّب ْي ََّّض َّو َّج َّ َّص َّل َّیاع ُل َّبيْزً َّو ِت ْب َّنً‬ ‫َملوءی ِن ِت ِبنا و بيزا طأمر من یظ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ ٰ ہ َّ َّ َّ َّ َّٰ َّ ُ َّ َّ َّ‬
‫ات ‪.‬‬ ‫ض َّو َّم َّ‬ ‫الزنْ َّبل َّ ِی ٰث ات ْو ٗہ ِ ُِبخ َّو َّدعر طأع ٗلي طاَت َّم َّو َّم ِر ِ‬ ‫حت اِت صٔب‬
‫ِ(ًلیب الطداء) ِ‬
‫َّ‬
‫اء(امدہۺدجي‪،‬ان صۺاییئ)۔ۺز ِبيْ رب ‪6‬‬ ‫ئ‪6‬ۺرکبیۺاکۺہچبۺ‪،‬عمجۺ ِج َّد ر ِ‬ ‫لحۺاغلت‪َّ 6‬ج ْد ر ِ‬
‫َّ‬
‫یقنمۺ‪،‬کشخۺاوگنرۺ(امدہۺزبب‪،‬اضم فۺالثیث)۔ ن َّص َّس ‪6‬ۺامیضۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺاسۺوکۺ‬
‫س(ػ‪،‬ؿ)ن ْص ًدا ۺاوانھگن ۺ(امدہ ۺتعش‪،‬حیحص)۔ َّدا ِل ر ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ؼ‪6‬زیت ۺراتفر ۺوھگڑا ۺ(امدہۺ‬ ‫اوھگن ۺٓایئگ ۺ‪،‬ن َّص َّ ِ‬
‫َّ َّ ْ ُ ْ ُ‬ ‫َّ‬
‫َش‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺ ۺ ۺ ۺوہۺ‬ ‫ل ۺ۔ ۺ َّیظ ُ ِ‬ ‫ل‪6‬وٹرکی‪،‬عمج ۺزن ِابي ِ‬ ‫دقل‪،‬حیحص)۔زنْ ِبيْ ر ِ‬
‫َّ‬ ‫ر‬ ‫َش(ؿ‪،‬ض) َّظ ْ ً‬ ‫َّ َّ‬
‫خ(امدہۺ‬ ‫خ‪6‬دام َّغۺ‪،‬اجیھبۺ‪،‬عمج ۺ َِما ر ِ‬ ‫َشا ۺاکلھچۺااترانۺ(امدہ ۺرشق‪،‬حیحص)۔ ُم ٰ ِ‬ ‫مےلیھچاگۺ‪،‬ظ َّ ِ‬
‫ٰ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ج‬
‫ج‪،‬اضم فۺالثیث)۔ۺ َّدع ر ِر‪6‬ۺہشنۺٓاورۺزیچ‪،‬ۺرشابۺ(امدہۺرکس‪،‬حیحص)۔ ِ ِاَت َّ ِم‪6‬امیضۺرعموػۺوادحۺ‬
‫ذمرکۺاغبئۺاےسۺدبۺیمضہۺوہیئۺ(ااعتفؽ)ۺ(امدہۺومخ‪،‬اثمؽۺواوی)۔‬

‫امیلسؿۺنبۺدبعۺاکلملۺیکۺومتۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۲۷۶‬رتہمج‪6‬۔ ۺامیلسؿ ۺنب ۺدبع ۺاکلمل ۺزایدہ ۺاھکےن ۺواال ۺصخش ۺاھت ۺاکی ۺرمہبت ۺاسۺ‬
‫ےنۺجحۺایکۺاورۺاسۺوتقۺاجحزۺںیمۺتخسۺرگیمۺیھتۺ‪،‬اسۺےیلۺوہۺڈنھٹکۺیکۺالتشۺںیمۺاطفئۺایگۺ‬
‫‪،‬اس ۺےک ۺاپس ۺاانر ۺالےئ ۺیگ ۺ‪،‬وت ۺاس ۺےن ۺرتس ۺاانر ۺاھکےئ ۺ‪،‬رھپ ۺاکی ۺرکبی ۺاک ۺہچب ۺاور ۺھچ ۺرمایغںۺ‬
‫الیئ ۺںیئگ ۺوت ۺوہ ۺاںیھن ۺیھب ۺاصػ ۺرک ۺایگ ۺ‪،‬رھپ ۺاطفئ ۺےک ۺدمعہ ۺمنقے ۺالےئ ۺیگ ۺوت ۺ ۺاس ۺےن ۺاس ۺںیمۺ‬
‫ےسۺیھبۺتہبۺاسراۺاھکایۺ(اانتۺاھکےنۺےکۺدعب)اےسۺدنینۺٓایئگۺاورۺوہۺوسایگۺ‪،‬رھپۺبجۺوہۺدیبارۺوہاۺوتۺ‬

‫‪270‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اسۺےکۺاپسۺدورہپۺاکۺاھکانۺالایۺایگۺ‪،‬اےسۺیھبۺاینپۺاعدتۺےکۺاطمقبۺوخبۺاھکایۺ۔اورۺایبؿۺایکۺایگۺ‬
‫ےہۺہکۺاسۺیکۺومتۺاکۺببسۺہیۺوہاۺہکۺاسۺےکۺاپسۺاکیۺرصناینۺٓاایۺاورۺوہۺزیتۺراتفرۺوھگڑےۺرپۺدوۺ‬
‫وٹرکایں ۺاڈنوں ۺاور ۺ ۺاریجنوں ۺےس ۺرھبی ۺوہیئ ۺےل ۺرک ۺاحرض ۺوہا ۺاس ۺےن ۺاس ۺصخش ۺوک ۺ مک ۺدای ۺہک ۺ ۺوہۺ‬
‫اس ۺےک ۺےیل ۺاڈنے ۺےلیھچ ۺ‪ ،‬ۺوہ ۺاڈنے ۺاور ۺاریجن ۺاھکےن ۺاگل ۺاہیں ۺکت ۺہک ۺدوونں ۺوٹرکایں ۺمتخۺ‬
‫وہںیئگۺ‪،‬رھپۺولوگں ۺےنۺاسۺوکۺرشابۺاورۺاجیھب ۺشیپۺایک ۺوتۺاےس ۺیھبۺاھکایگ ۺ‪،‬اس ۺرپۺاسۺوکۺدبیمضہۺ‬
‫وہیئگۺاورۺوہۺامیبرۺوہرکۺرمۺایگۺ۔ۺ(اوبۺادفلاء)‬
‫ُ ْ‬
‫َّ‬
‫ِس َّباع ال ُو ُن ْو ِ ِد ِ‬ ‫َّٰ َّ‬
‫َّ َّ ُ َّ‬ ‫َّ ْ َّ‬ ‫ْ‬
‫‪ِ )۲۷۷‬إن ا ْھ َّل ال ُو ُن ْو ِد َّی ِص ْي ُب ْو َّن ال َّـمّل ِ َّھ ْي َّوًل َّی ٰت ِخذ ْون َّوا َّوًل‬ ‫ِ(‬
‫الَشاب َّو َّليْ َّس ہذل َّؽ دیْناً‬ ‫َّ ْ َّ ُ ْ َّ َّٰ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ُ ْ َّ ْ َّ َّٰ َّٰ ٗ َّ َّٰ‬
‫َّ ِہ َّ ِ َّ َّٰ‬ ‫ی ہَشبو َّ َّن َّ رالَش ُاب ُو ًَّل َّیتن ُاولون َّاْلل ِألني َّٰ ِمن َّ َّ ِ‬
‫اب طليْ َّس ِ َِّب ِلؽ وذ ِلؽ أن‬ ‫ِش َّب َّ‬
‫الَش َّ‬ ‫َّول ِع ْن انطً َّو َّیظ ْول ْون ا ٰی َّم ِلؽ ِ ِ‬
‫ْ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ ً َّ ُ َّ َّ ُ ُ َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫َّح َّول ُو ْم ُمل ْوعا ُیظا ِتل ْون ُو ْم ط َّيظ ْول ْون عيْ َّػ ُی َّد ِ ٰب ُر ا ْم َّر ُمل ِع ٖي َّم ْن ھ َّو َّدع َّران ‪ِ .‬‬
‫ُ‬ ‫َّ‬
‫اع‪6‬اعدت‪،‬زماج‪،‬وادح ۺس ْب ر ِع(امدہ ۺعبط‪،‬حیحص)۔ ۺھ ُن ْو ر ِد‪ 6‬ۺدنہواتسینۺ‬ ‫لح ۺاغلت‪ِ 6‬س َّب ر ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ َّ‬
‫ی ۺ‪6‬لیھک ۺوکد‪،‬وادح ۺ َّمل ًوی(امدہ ۺوھل‪،‬ان ص ۺواوی)۔ۺ‬ ‫ی(امدہ ۺدنھ‪،‬حیحص)۔ ۺال َّـمّل ِھ ْ ِ‬‫‪،‬وادح ۺ ِھنْ ِد ٰر ِ‬
‫َّ َّ َّ ر‬ ‫َّ ْ َّ ُ‬
‫ل‪6‬رسہک(امدہۺللخ‪،‬اضم فۺالثیث)۔انط ًِ‪6‬رفنت‪،‬رکاتہ(امدہۺافن‪،‬زومہزۺاف)۔‬ ‫اْل ٰ ِ‬

‫دنہواتسوینںۺیکۺاعدت‬
‫(‪)۲۷۷‬رتہمج‪6‬۔ ۺدنہواتسین ۺولگ ۺلیھک ۺوکد ۺیک ۺذمتم ۺرکےت ۺںیہ ۺاور ۺاےس ۺاایتخرۺ‬
‫ںیہن ۺرکےت ۺںیہ ۺ‪،‬اور ۺہن ۺرشاب ۺےتیپ ۺںیہ ۺاور ۺہن ۺرسہک ۺاامعتسؽ ۺرکےت ۺںیہ ۺ‪،‬ویکہکن(اؿ ۺےکۺ‬
‫زندکی)وہ ۺیھب ۺرشاب ۺیہ ۺیک ۺسنج ۺےس ۺےہ ۺ‪،‬اور ۺہی ۺزیچ ۺاؿ ۺاک ۺذمبہ ۺںیہن ۺےہ ۺہکلب(اس ۺوہجۺ‬
‫ےسۺےہۺہکۺاؿۺوکۺرشابۺےس)ۺرفنتۺےہ‪،‬اوروہۺولگۺےتہکۺںیہۺہکۺوجۺابداشہۺرشابۺاتیپۺےہوہۺ‬
‫(درالص)ابداشہ ۺںیہن ۺےہ ۺ‪،‬اور ۺہی ۺاس ۺوہج ۺےس ۺےہ ۺہک ۺاؿ ۺےک ۺارد ۺرگد ۺتہب ۺاسرے ۺابداشہۺ‬
‫وہےت ۺںیہ ۺنج ۺےس ۺوہ ۺگنج ۺرکےت ۺرےتہ ۺںیہ ۺاور ۺوہ ۺاس ۺےیل ۺےتہک ۺںیہ ۺہک ۺوج ۺابداشہ ۺہشن ۺںیمۺ‬
‫تسمۺراتہۺوہۺوہۺاےنپۺکلمۺےکۺاعمہلمۺاکۺانؾۺےسیکۺ ُرکۺاتکسۺےہۺ۔‬
‫ْ‬ ‫ْ‬
‫َّمل ُب ْو ُس ُمل ْو ِؽ ال ِونْ ِ ِد ِ‬

‫‪271‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّٰ ُ ُ ْ َّ ْ ْ َّ ْ َّ ُ ْ ٓ َّ ْ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّْ‬
‫ِ(‪ِ )َّ ۲۷۸‬إن ملوؽ َّ ال ِون ِد تلبس ِِف اذا ِن ِوم اًلظراط ِمن اْلو ِاھ ِر‬
‫َّ َّ َّ ُ ْ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّٰ َّ‬ ‫ٰ َّ‬ ‫ْ ٰ‬ ‫َّٰ‬
‫الن ِط ْي َّدً‬ ‫الن ِطيْ ِس ال ُـم َّرع ِب ِِف الذھ ِب وتزع ِِف اصن ِاظ ِ ُوم الظّل ِئد‬
‫ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ٰ ُ َّ ٰ‬ ‫الْ ُـم ْذ َّت ِم َّل َّ ًِ َّص ۂب َّطاخر ْ َّ‬
‫اللول ْو ُء ِ َٰما ُی َّص ِش ُم ِظيْ َّم َّت ٗي‬ ‫ضو ِ‬ ‫خ‬ ‫اًل‬ ‫و‬ ‫ر‬ ‫ْح‬ ‫اًل‬ ‫ر‬ ‫اھ‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫اْل َّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ ْ َّ ْ َّ ُ ُ ْ ُ ُ ِ ْ َّ َّ َّ ِ ُ ُ ْ َّ ِ َّ ْ َّ ُ ٗ ُ َّٰ ُ ِ ُ ْ َّ ُ ُ ْ ُ‬
‫الر ِی ِىس‬ ‫و ْ ِ ُھي َّاليوم ُ ُعنوز ُھم و ْذ ُخا ِئ َّرھ َّم وتل َّبدي ظ ُواد ُھم و ْ َّو ْجو َّھوم و َّ َّٰ‬
‫ر‬
‫ِمنو ْم ص ۂب صن ِؼ َّرجل ِمنو ْم وِ ِْف ی ِد ٖہ ذ ْی رء ی َّ ْص َّرػ ِباْل ََّت ِۃ و ِھ َّي ِمشلً ِم ْن‬
‫ُ ُ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ُ ُ َّ‬ ‫َّٰ‬
‫ِر یْ ِش الس َّوا ِو یْ ِس َّیأخذھا ِب َّي ِد ٖہ ط َّي ٰت ِظ ْي ِب َّوا الذ ْم َّس َّوا ْر َّح ُاب ٗي ُمْ َّدظ ْون ِب ٖي ‪.‬‬
‫(دلدلً التوار یخ ) ِ‬
‫َّ َّ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ْ‬
‫ط(امدہ ۺرقط‪،‬حیحص)۔ ۺظّل ِئ ِد‬ ‫اط‪6‬ابایلں‪،‬اکونں ۺاک ۺزویر ۺ‪،‬وادح ۺظ ْر ر ِ‬ ‫لح ۺاغلت‪6‬اظ َّر ر ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ َّ‬ ‫َّ‬
‫اد‪6‬وفجۺےکۺامکڈنرۺ‪،‬وادحۺظا ِئ ر ِد(امدہۺوقد‪،‬اوجػۺواوی)۔ۺ‬ ‫‪6‬اہر‪،‬وادحۺ ِظّل َّد رِۃۺ(امدہۺقل َّڈ‪،‬حیحص)۔ۺظ ٰ ظو ر ِ‬
‫َّ ر‬ ‫ر‬ ‫ٰ‬ ‫َّ َّٰ ر‬
‫اش(امدہۺ‬ ‫ش‪6‬رپ‪،‬عمج ۺا ْر َّی ِ‬ ‫ت(امدہ ۺطلل‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ ۺ ِر یْ ِ‬ ‫ِمشل ًِ‪6‬رتھچی ۺ‪،‬عمج ۺ ِم ِشّل ر ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّٰ‬
‫س(امدہ ۺوطس‪ ،‬ۺاوجػ ۺواوی)۔ۺ‬ ‫س‪6‬ومر‪،‬وادح ۺس ُاو ْو ر ِ‬ ‫رشی‪،‬اوجػ ۺاییئ)۔ ۺالس َّو ِاو یْ ُ ِ‬
‫ُ ُ َّ‬
‫ُمْ َّدظ ْو ِن‪6‬ۺامسۺافلعۺعمجۺذمرکۺ‪،‬وہۺریھگےۺوہےتۺںیہ(ااعفؽ)(امدہۺدحؼۺ‪،‬حیحص)۔‬

‫دنہواتسینۺرااجؤںۺاکۺوپاشکۺ‬
‫(‪)۲۷۸‬رتہمج‪6‬۔ۺدنہواتسؿۺےکۺراہجۺاےنپۺاکونں ۺںیمۺوسےن ۺںیمۺڑجی ۺوہیئۺدمعہۺ‬
‫ومویتں ۺیک ۺابایلں ۺےتنہپ ۺںیہ ۺاور ۺاینپ ۺرگدؿ ۺںیم ۺرسخ ۺ‪،‬رہے ۺاشدنار ۺریہے ۺاور ۺشیب ۺتمیقۺ‬
‫ومیت ۺرپ ۺلمتشم ۺدمعہ ۺاہر ۺڈاےتل ۺںیہ ۺ‪،‬اور ۺویہ ۺاس ۺوتق ۺاؿ ۺےک ۺزخاےن ۺاور ۺعمج ۺرکدہ ۺامؽ ۺوہےتۺ‬
‫ںیہۺ‪،‬اورۺاہرۺوکۺاؿۺیکۺوفجۺےکۺامکڈنرۺاورۺزعمزۺولگۺۺ(یھب)ےتنہپۺںیہۺ‪،‬اورۺاؿۺاکۺرسدارۺاںیھنۺںیمۺ‬
‫ےسۺیسکۺٓادیمۺیکۺرگدؿۺرپۺوسارۺوہاتۺےہۺاسۺاحؽۺںیمۺہکۺاسۺےکۺاہھتۺںیمۺاکیۺزیچۺوہیتۺےہۺوجۺ‬
‫’’رتجہ‘‘ےک ۺانؾ ۺےس ۺوہشمر ۺےہ ۺ‪،‬اور ۺوہ ۺومر ۺےک ۺرپیک ۺرتھچی ۺےہ ۺےسج ۺوہ ۺاےنپ ۺاہھت ۺںیم ۺےیلۺ‬
‫راتہ ۺےہ ۺاور ۺاس ۺےک ۺذرہعی ۺوہ ۺدوھپ ۺےس ۺاتچپ ۺےہ‪،‬اور ۺاس ۺےک ۺاسیھت ۺاس ۺوک ۺریھگے ۺوہےتۺ‬
‫َّ‬ ‫ںیہۺ۔(ۃلسلسۺاوتلارخی)‬
‫ْ ُ ُ ُ ْ َّٰ َّ ْ ْ َّ َّ‬
‫ي ِِف اًل ْدعنْ َّد ِر ٰی ًِ ِ‬‫ِذعر صمو ِد الدو ِار‬

‫‪272‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّْ‬ ‫َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّٰ ُ ُ ْ ُ ٰ ُ َّ‬ ‫َّ‬
‫ِ(‪ِ )۲۷۹‬م ْن ض َّرا ِئ ِب م ِدین ًِ اًلدعند ِر ی ًِ صمود الرخ ِام الوا ِئ ِل‬
‫َّ‬ ‫َّٰ ْ َّ َّ َّ ْ ُ َّ َّٰ ْ َّ ُ ْ ُ ُ ْ َّٰ َّ ْ ُ‬
‫ي َّوھ َّو ُم َّت َّو ِ ٰد رط ِ ِْف ض َّاب ًِ‬ ‫الذي ُبارجوا الـمدمی صندھم بصمود الدوار‬
‫َّ ْ ِ ِ َّ ِ ِ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ِ َّ ُ ُ ًٰ ِ َّ ْ ِ َّ ً َّ ِ ُ َّ ْ َّ ر َّ َّ ر َّ ْ َّ َّ ُ‬
‫ٓبل ِوظ ِد امتاز صن ذجرا ِتوا سوا و ِار ِتطاصا وھو ِ ِظسصً و ِاحدۃ ُمعمً‬
‫َّ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّٰ ْ َّ ْ ُ ْ َّ َّ ہ َّ َّ ُ َّ َّٰ َّ َّ ْ َّ َّ َّٰ َّ‬
‫الدع ِاع ْ َّی ال َّص ِشيْ َّم ًِ َّوًل ت ْص َّر ُػ‬ ‫النح ِت ظد ا ِظيم صٔب ِحجارۃ م َّر بصً امثال‬
‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ َّ َّ‬ ‫َّ َّ ُ‬
‫عيْ ِط ٰيً َّو ْز ِص ٖي ھ َّنا ِلؽ َّوص ۂب َّی َّت َّحظ ُؼ َّم ْن َّوز َّص ٗي ‪ً( .‬لبن بسوسي) ِ‬
‫َّ َّ‬ ‫ر‬
‫ي‪6‬وتسؿ‪،‬وادحۺ َّد ِار َّی ًِ(امدہۺرسي‪،‬ان صۺاییئ)۔ۺا ٰ ُلرخ ُام‬ ‫لحۺاغلت‪َّ 6‬د َّو ِار ْ ِ‬
‫َّ َّ ُ‬ ‫‪6‬گنس ۺرمرم(امدہ ۺرمخ‪،‬حیحص) ۺ۔ َّھائ ر‬
‫ۺزربدتس ۺامدہ ۺوھؽ‪،‬اوجػ ۺواوی) ۺ۔ ۺُمْع َّمً‬ ‫َّ‬ ‫‪6‬‬ ‫ۺ‬ ‫ِ‬
‫ل‬ ‫َّ ِ‬
‫ً‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّٰ‬
‫ت ۺ(ض)ْبتا ۺرتاانش ۺ(امدہ ۺ ۺ مک‪،‬حیحص‪،‬امدہ ۺن‪،‬حیحص)۔ۺ‬ ‫ت‪6‬ایھچ ۺرطح ۺرتااش ۺوہا‪ َّ،‬ۺْب ِ‬ ‫الن ْح ِ ِ‬
‫ُ ٰ ر‬ ‫َّ‬
‫ان(امدہۺدنک‪،‬حیحص)۔‬ ‫یۺ‪6‬ۺداکؿۺ‪،‬وبچرتہ‪،‬وادحۺدع ِ‬ ‫َّدع ِاع ْ ُ ِ‬

‫ادنکسرہیۺیکۺرہشۺانپہۺےکۺوتسونںۺاکۺایبؿۺ‬
‫ئ‬
‫(‪)۲۷۹‬رتہمج‪6‬۔ ۺرہش ۺادنکسرہی ۺےک ۺاجعبت ۺںیم ۺےس ۺزربدتس ۺگنس ۺرمرم ۺاک ۺوہۺ‬
‫وتسؿۺےہۺوجۺرہشۺےکۺابرہۺےہ‪،‬اؿۺولوگںۺںیمۺ’’ومعدۺاوسلاری‘‘ےکۺانؾۺےسۺوموسؾۺےہ‪،‬اوروہۺ‬
‫وجھکروںۺےکۺلگنجۺےکۺچیبۺںیمۺےہ‪،‬اورۺوہۺاواچنیئۺاورۺدنلبیۺںیمۺلگنجۺےکۺدروتخںۺےسۺاتزۺ‬
‫(دنلبۺوابال)ےہ‪،‬اورۺوہۺایھچۺرطحۺرتااشۺوہاۺاکیۺیہۺڑکٹاۺےہۺوجۺڑبےۺوبجرتوںۺیکۺرطحۺوچوکرۺ‬
‫رھتپوں ۺیک ۺاینبد ۺرپ ۺامجای ۺایگ ۺےہ ۺ‪،‬اہیں ۺاس ۺےک ۺامجےن ۺیک ۺتفص ۺولعمؾ ۺںیہن ۺوہیکس ۺےہ ۺاور ۺہنۺ‬
‫اسۺابتۺیکۺقیقحتۺوہیکسۺےہۺہکۺسکۺےنۺاےسۺامجایۺےہۺ۔(انبۺوطبہط)‬
‫َّ ْ‬ ‫ْ‬
‫َّد َّب ُب َّم ْو ِت ال َّو ِليْ ِد بْ ِن صبْ ِد ال َّ َّـم ِل ِؽ َِّ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ِ(‪َّ )۲۸۰‬وظ َّع َّب ْ َّی ال َّو ِل ْي ِد بْ ِن ص ْب ِد ال َّـم ِل ِؽ َّو َّ(ب ْ َّی)ا ِخيْ ٖي ُدليْ َُّمن عّل رم‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫ْ‬‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫ط َّص ٰج َّل صليْ ِي ُدليْ َُّمن ِبا ْمر ُیل َّح ُؼ ا ٰم ٗي طط َّت َّح ط ٗاہ ِل ُي ِج ْي َّب ٗي َّو ِإذا ِ َِّبا ِن ِب ٖي ص َّم ُر بْ ُن‬
‫َّ ُ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ْ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ہ ْ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّ ٗ َّ َّ َّ َّ ْ َّ‬
‫ن ص ْب ِد ال َّـم ِل ِؽ اخ ْوؽ‬ ‫صب ِد ِالصز یز طامدؽ صٔب ِطي ٖي ِورد ع ِلمتي وظال یاب ِ‬
‫َّ ْ ُ ُ ٰ ِ َّ ِ َّ َّ ٗ َّٰ َّ ُ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ِ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ َّ‬
‫و ِابن ا ِمؽ ولي الدبؼ صليؽ طظال یاابا حطص ظتلت ِِن ظال وما رنصت ِبؽ‬
‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ْ ْ َّ َّ َّٰ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫ْلنْ ِب ٖي ط َُّم َّت ‪ِ .‬‬ ‫؟ ظال ظال رددت ِِف رد ِري احر ِمن اْلم ِر ومال ِ‬

‫‪273‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ ْ‬ ‫َّ‬
‫لح ۺاغلت‪ 6‬ط ْو ر ِہ‪6‬ھنم‪،‬عمج ۺاط َّو ر ِاہ(امدہ ۺوفہ‪،‬اوجػ ۺواوی)۔اس ۺیک ۺنیت ۺاحںیتلۺ‬
‫َّ‬
‫ںیہ ۺاس ۺاک ۺارعاب ۺاامسےئ ۺہتس ۺاک ۺارعاب ۺےہ ۺیلہپ ۺاحتل ۺںیم ۺط ْو ر ِہ‪،‬دورسی ۺاحتل ۺںیم ۺافلۺ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ٌۺوہاتۺےہۺ۔َج ْ ر ِر‪6‬ااگنرہۺ(امدہۺرمج‪،‬حیحص)۔‬
‫اہ‪،‬رسیتیۺاحتلۺںیمۺایۺےکۺاسھتۺ ِطيْي‬‫ےکۺاسھتۺط ر ِ‬

‫ودیلۺنبۺدبعۺاکلملۺیکۺومتۺاکۺببس‬
‫(‪)۲۸۰‬رتہمج‪6‬۔ ۺودیل ۺنب ۺدبع ۺاکلمل ۺاور ۺاس ۺےک ۺاھبیئ ۺامیلسؿ ۺےک ۺدرایمؿ ۺھچکۺ‬
‫ابںیتۺوہںیئگۺ‪،‬امیلسؿۺےنۺودیلۺوکۺ(وفراً)وہۺابتۺیہکۺوجۺاؿۺیکۺامںۺرپۺڑپیتۺیھتۺ‪،‬اسۺرپۺودیلۺےنۺ‬
‫اانپ ۺھنم ۺوھکالاتہک ۺاس ۺوک ۺوجاب ۺدے ۺاافتؼ ۺےس ۺاؿ ۺےک ۺ لغ ۺںیم ۺرضحت ۺرمع ۺنب ۺدبع ۺازعلسیۺ‬
‫رۃمحۺاہللۺہیلعۺوموجدۺےھت‪،‬اوھنںۺےنۺودیلۺاکۺھنمۺڑکپۺایلۺاور(ھنم ۺںیمۺٓایئۺوہیئۺ)ۺاؿۺیکۺابتۺولاٹۺ‬
‫دی‪،‬اورۺرفامایۺ‪6‬ا ےۺدبعۺاکلملۺےکاصزبحادےۺ!امیلسؿۺٓاپۺاکۺاھبیئۺاورۺٓاپۺیکۺامں ۺاکۺاٹیبۺےہۺ‬
‫‪،‬اور ۺاےس ۺ(ملع ۺیک ۺوہج ۺےس)ٓاپ ۺرپ ۺربرتی ۺاحلص ۺےہ‪،‬ہفیلخ ۺودیل ۺےن ۺرفامای ۺ‪6‬اے ۺاوبصفحۺ‬
‫!(رضحتۺرمعۺنبۺدبعۺازعلسیۺیکۺتینکۺاوبۺصفحۺۺےہ)ۺٓاپۺےنۺےھجمۺامرڈاالۺ‪،‬اوھنںۺےنۺرفامایۺ‪،‬اورۺ‬
‫ںیم ۺےن ۺٓاپ ۺےک ۺاسھت ۺایک ۺایک ۺ؟ہفیلخ ۺودیل ۺےن ۺاہک‪ٓ،‬اپ ۺےن ۺریمے ۺدؽ ۺںیم ۺوہ ۺابت ۺواسپۺ‬
‫رکدی ۺوج ۺااگنرے ۺےس ۺزایدہ ۺرگؾ ۺےہ‪(،‬ہی ۺےتہک ۺوہےئ ۺودیل ۺنب ۺدبع ۺاکلمل)اکی ۺرطػ ۺکھجۺ‬
‫یگۺاورۺواصؽۺۺوہایگۺ۔(رطوطیش)ۺ‬
‫َّ َّ‬
‫َّدیْ ُر س ْ َّصانِ ِ‬
‫َّ ُ َّ ر ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫اح َّي ًِ ِد ِمذ ْؼ ِ ِْف َّم ْو ِزع ن ْزہ ُمْ َّدظً ِب ٖي ال َّب َّدا ِت ْ ُی‬ ‫ِ‬ ‫ِ(‪َّ )۲۸۱‬دیْ ُر س ْ َّصان ِب َّن‬
‫ً َّ َّ‬ ‫ْ َّ ْ‬ ‫َّ ِ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ُْ‬ ‫َّ ٰ ُ‬
‫الد ْو ُر َّوالظ ُر ْو ُر َّوعان ِطيْ ٖي َّح ِب ْي رس َّمذ ُو ْو رر ُمنْظ ِس رع ص ِن اْلل ِؼ ِج ٰدا َّوعان‬ ‫و‬
‫ص ٗہ ِمنَّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫ً‬ ‫ُ‬
‫ََّی ُرج رأدي ِم ْن عوۃ ِ ِْف عل دنً ی ْوما ِمصل ْوما طعل م ْن وظع صليْ ِي ب ُ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫ٗ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫دم َّع بي ابْ َّراھيْ ُم بْ ُن َّا ْد َّھ َّم َّط َّذ َّھ َّب إ َّليْي َّح ٰتہ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َّ ْ ہ َّ َّٰ َّ ہ ُ ْ ہ ِ َّ‬
‫ِ‬ ‫ٖ ِ ِ‬ ‫ـمرِض والزمین صوِف ط ِ‬ ‫ال ِ‬
‫ُ َّ َّ ہ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ْ َّ ِ َّٰ ْ ِ َّ ْ ً َّ ً َّ ْ َّ ْ َّ ِ َّ َّ ْ َّ‬
‫ؽ ظال رأیت ِصند الدی ِر خلظا ع ِثْیا ِمن الو ِاظ ِطی ِحذاء ِتلؽ‬ ‫یذ ِاھد ذ ِل‬
‫ان ہذل َّؽ الْ َّي ْو ُم َّا ْخ َّر َّج َّر َّأد ٗي وَّ‬ ‫ْ َّ ْ َّ َّ َّٰ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ ُ َّٰ َّ َّ َّ َّ َّٰ ُ ْ َّ ُُ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫س طلُم ع ِ‬ ‫َّ‬ ‫أس اْل ِبي ِ‬ ‫ُ‬ ‫َّالَّعو ِۃ َّ و یَت َّظب ًون َّخ َّر ًوج َّر ُ ِ‬
‫ً‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٗ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬
‫نش َّر ِاليْ ِو ْم ِْی ْينا و َِشاًل طعل م ْن وظع نش ُرہ صليْ ِي ظام د ِليُْم مص ِاِف ‪.‬‬
‫(للظزو یین ) ِ‬

‫‪274‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬
‫لح ۺاغلت‪َّ 6‬دیْ ر ِر‪6‬راوبہں ۺےک ۺرےنہ ۺیک ۺہگج ۺ‪،‬عمج ۺا ْد ِی َّر رِۃ(امدہ ۺدری‪،‬اوجػ ۺاییئ)۔ۺ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫س‪6‬داین ۺےس ۺےب ۺقلعت ۺٓادیم ۺ‪،‬عمجۺ‬ ‫ن ْز ر ِہ‪6‬تحص ۺازفا ۺاقمؾ ۺ‪،‬عمج ۺانْ َّز ر ِاہ(امدہ ۺزنہ‪،‬حیحص)۔ َّح ِبيْ ر ِ‬
‫ُ َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َّ‬
‫ات(امدہ ۺوکي‪،‬فین ۺ‬ ‫اء(امدہ ۺسبح‪،‬حیحص)۔ ۺع ٰو رِۃ‪6‬رونش ۺداؿ ۺ‪،‬ڑھکیک ۺ‪،‬عمج ۺع ًوی َّوع ٰو ر ِ‬ ‫ُح َّب َّد ُ ِ‬
‫َّ َّ‬
‫ین‪6‬فتجےۺۺ‪،‬وادحۺز ِم ْ ر ِ‬
‫َّ‬
‫ی(امدہۺزنم‪،‬حیحص)۔ۺ‬ ‫رقموؿ)ۺ۔ا ٰلز َّم ہ ِ‬

‫اعمسؿۺےکۺرگاجۺاکۺواہعقۺ‬
‫(‪)۲۸۱‬رتہمج‪6‬۔اعمسؿ ۺاک ۺرگاجدقشم ۺےک ۺانکرے ۺتحص ۺازفا ۺاقمؾ ۺںیم ۺواعق ۺےہۺ‬
‫سج ۺوک ۺاباغت‪،‬رھگ ۺاور ۺالحمت ۺریھگے ۺوہےئ ۺںیہ ۺ‪،‬اس ۺرگاجںیم ۺاکی ۺوہشمر ۺوگہش ۺنیشن ۺاھت ۺوجۺ‬
‫ولوگں ۺےس ۺابلکل ۺاگل ۺگلھت ۺراتہ ۺاھت‪،‬وہ ۺاانپ ۺرس ۺرہ ۺاسؽ ۺںیم ۺاکی ۺنیعتم ۺدؿ ۺرونش ۺداؿ ۺےسۺ‬
‫ابرہۺاکناتلۺاھت‪،‬وتۺنجۺرموضیںۺاورۺوجنلںۺرپۺاسۺیکۺرظنۺڑپیتۺوہۺتحصۺایبۺوہاجےتۺےھتۺ‪،‬انچہچنۺ‬
‫رضحتۺاربامیہۺنبۺادمہۺرۃمحۺاہلل ۺہیلعۺےن ۺاس ۺےکۺابرےۺںیمۺانسۺوتۺوہۺاعمسؿۺیک ۺرطػۺیگۺ‬
‫اتہکۺاسۺاکۺاشمدہہۺرکںیۺ‪،‬اوھنںۺےنۺایبؿۺایکۺہکۺںیمۺےنۺرگاجۺےکۺاپسۺتہبۺےسۺولوگںۺوکۺداھکیۺ‬
‫وج ۺاس ۺرونش ۺداؿ ۺےک ۺاقملب ۺڑھکے ۺےھت‪،‬اور ۺاس ۺوگہش ۺنیشن ۺےک ۺرس ۺےک ۺک ےنل ۺاک ۺااظتنر ۺرکۺ‬
‫رےہۺےھتۺ‪،‬رھپۺبجۺوہ(نیعتم)دؿۺٓاایۺوتۺاسۺےنۺاانپۺرسۺاکنالۺاورۺاؿۺیکۺرطػۺداںیئۺاورۺابںیئۺ‬
‫تسۺاورۺتحصۺایبۺوہایگۺ۔(زقوینی)‬ ‫داھکی‪،‬ۺانچہچنۺسجۺرپۺیھبۺاسۺیکۺرظنۺڑپیۺوہۺدنتر َّ‬
‫ِ‬ ‫ی‬ ‫ذع ْ ُر َّم ْو ہِت ا ْھل ٰ‬
‫الر ْ‬
‫ْ َّٰ‬ ‫ِ َّ ِ ُ ْ ِ َّ َّٰ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬
‫الری َل ْ یدط ْن إًل ِ ِْف الي ْو ِم ال ِذ ْ‬
‫ي‬ ‫ْ‬ ‫ٰ‬ ‫ل‬ ‫ھ‬‫ْ‬ ‫ا‬ ‫ات َّر ُجل ِم ْ‬
‫ن‬ ‫ر‬ ‫(‪ )۲۸۲‬إ َّذا َّم َّ‬
‫ُ ِ َّ ٰ ُ َّ ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ ُ َّ‬ ‫َّ ِ‬ ‫ِ َّ َّ ُ َّ‬
‫الت ُاب ْو ِت َّوَیل ْون ٗي ِ ِْف َّم َّن ِاز ِل ِو ْم َّوَیْ َّصل ْون‬ ‫ات ِْف مثْلي م ْن ظابل َیْ َّصل ْون ٗي ِف ٰ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّم َّ‬
‫الرَب َّوالْ َّع ُاط ْور ِد ِن ْ َّی َّو َّم ْن ََّل ْ‬ ‫َّٰ‬
‫ِف‬ ‫الن ْو َّر َّۃ َّوأ َّٰما الْ ُـم ُل ْو ُؽ َّط َّي ْج َّص ُِل ْو َّن ُو ْ‬
‫م‬
‫َّ َّ ْ َّٰ‬
‫صلي ِي‬
‫ِ‬ ‫ُِِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬
‫الرجال ‪( .‬دلدلً التوار یخ) ِ‬ ‫النداء و ٰ‬
‫ِ‬
‫َّ‬
‫ْضب ِباْلذ ِب عذا ِلؽ ِ‬ ‫َّ‬
‫ِ‬ ‫َّی ْب ِؽ‬
‫َّ‬
‫َب‪6‬اولیا ۺ‪،‬عمجۺ‬ ‫لح ۺاغلت‪6‬ن ْو َّر رِۃ‪6‬وچان‪،‬ابؽ ۺافص(امدہ ۺونر‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ ۺ َّر ِ ر ِ‬
‫ُر ُب ْو ر ِرۺ(امدہۺربص‪،‬حیحص)۔‬

‫‪275‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫نیچۺواولںۺےکۺرُمدوںۺاکۺایبؿ‬
‫(‪)۲۸۲‬رتہمج‪6‬۔کلم ۺنیچ ۺےک ۺرےنہ ۺواولں ۺںیم ۺےس ۺبج ۺوکیئ ۺرم ۺاجات ۺوت ۺاےسۺ‬
‫ٓادنئہۺاسؽۺایسۺدؿۺدنفۺرکےتۺسجۺدؿۺوہۺرماۺےہۺ‪،‬وہۺولگۺرمدےۺوکۺاکیۺاتوبتۺںیمۺرےتھکۺ‬
‫اور ۺاےنپ ۺاےنپ ۺرھگوں ۺںیم ۺوھچڑ ۺدےتی ۺےھت‪،‬اور ۺاس ۺرپ ۺوچہن ۺڈاؽ ۺدےتی ۺےھت‪(،‬ہی ۺولسک ۺاعؾۺ‬
‫ولوگںۺےکۺرمدوںۺےکۺاسھتۺوہاتۺاھت)اورۺرےہۺابداشہۺوتۺولگۺاںیھنۺاولیاۺاورۺاکوفرۺںیمۺیئکۺاسؽۺ‬
‫رےتھکۺ(ایسۺرطحۺاؿۺاکۺہیۺیھبۺرطہقیۺاھتۺہک)وجۺ(رمےنۺواےلۺرپ)ہنۺروےئۺوتۺاےسۺڑکلیۺےسۺ‬
‫ۺاھت۔(ۃلسلسۺاوتلارخی)‬
‫امراۺاجاتۺ‪،‬ااسیۺیہۺ(اعمہلم)ۺوعروتںۺاورۺرَمدوںۺےکۺاسھتۺایکۺاجات َّ‬
‫ِ‬ ‫ً‬ ‫ب‬ ‫ُ َُّم َّٰم ُد بْ ُن َّم ْر َّو َّان َّو َّمل ُؽ ٰ‬
‫الن ْو َّ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ َّ ُ َّ َّٰ ُ ْ ُ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ِ ْ َّ َّ َّ َّٰ ِ َّ َّٰ ْ َّ‬
‫ِ(‪ )۲۸۳‬ذعر ُممد بن م ْروان ِللمو ِدي ظال لـُم ذتت َشل ِب ِ ْ‬
‫ِن‬
‫ْ َّ‬ ‫َّٰ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ُ َّ ْ ُ َّ ٰ َّ ْ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ِن َّم ِلع ُو ْم ِم َّن اْلَّظ ِام ِص ْن َّد ٗہ‬‫َّم ْر َّوان َّوظ ْص ُت ِبا ْر ِض النو ب ًِ طاحببت أن ْی ِع َّ ِن‬
‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬
‫ج َّاء ِ ِْن َّزا ِئ ًرا َّو ُھ َّو َّر ُج رل َّسو َّیْ رل ا ْد َّو ُ ِد الل ْو ِن َّط َّخ َّر ْج ُت ِإليْ ِي ِم ْن ُظ َّٰبِ ْ‬
‫ِت‬ ‫ِ‬ ‫َّز َّم ًانا َّط َّ‬
‫َّ َّ َّ ْ ُ ٗ َّ ْ َّ ْ ُ َّ َّ َّ َّ ہ َّ ْ َّ ْ َّ ِ ٰ َّ َّ ْ ُ َّٰ َّ َّ ٰ ُ َّ َّ َّ ْ َّ‬
‫اب ط َّدأل ُت ٗي ص ْن‬ ‫ودألتي أن یدخلواطایب أن َی ِلس إًل خارج الظب ًِ صٔب الَت‬
‫ہ َّ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّ ہ َّ ْ َّ ْ ِ ْ ُ ْ َّ َّ ِ َّ َّٰ َّ َّ َّٰ َّ ْ ُ َّ َّ ٗ ِ َّٰ َّ ُ‬
‫ِِِِِِِِِِِِِِِِِِِ‬ ‫ذ ِلؽ طظال ِإن اّلل تصال اصس ِاِن اْلِلؽ طحؼ صل أن اظ ِابلي ِبالتوازع ‪.‬‬
‫ِ‬
‫(الظزو یین) ِ‬
‫َّ َّٰ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬
‫تۺ(ض)‬ ‫ت‪6‬امیضۺرعموػۺوادحۺؤمثنۺاغبئۺرشتنمۺوہایگۺ‪،‬ذ ِ‬ ‫لحۺاغلت‪ 6‬ذت ْ ِ‬
‫اب َّو‬ ‫َّذ ًٰتا َّو َّذ َّت ًاتا ۺرشتنمۺوہان(امدہ ۺش‪،‬اضم فۺالثیث)۔ۺ ُظ َّٰب ر ًِ‪6‬دبنگ‪،‬رمادۺہمیخ‪،‬عمجۺ ِظ َّب ر‬
‫ُ‬
‫ب(امدہۺقنت‪،‬اضم فۺالثیث)۔ۺ‬ ‫ظ َّب ر ِ‬

‫دمحمۺنبۺرمواؿۺاورۺونہبۺےکۺابداشہۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۲۸۳‬رتہمج‪6‬۔دمحم ۺنب ۺرمواؿ ۺےن ۺہفیلخ ۺدہمی ۺےس ۺایبؿ ۺایک ۺ‪،‬اس ۺےن ۺاہک ۺ‪،‬ہکۺ‬
‫بج ۺینب ۺرمواؿ ۺاک ۺریشازہ ۺرشتنم ۺوہایگ‪،‬وت ۺںیم ۺونہب ۺیک ۺزنیم ۺںیم ۺایگ ۺانچہچن ۺںیم ۺےن ۺاچاہ ۺہک ۺاؿۺ‬
‫اکابداشہ ۺےھجم ۺاےنپ ۺاہیں ۺھچک ۺدمت ۺرہھٹےن ۺیک ۺااجزت ۺددیے‪(،‬ہی ۺابت ۺولعمؾ ۺوہےن ۺرپ)وہۺ‬
‫ھجم ۺےس ۺالماقت ۺےک ۺےیل ۺٓاای ۺ‪،‬اور ۺوہ ۺےبمل ۺاکےل ۺرگن ۺاک ۺٓادیم ۺاھت ۺ‪،‬ںیم ۺاےنپ ۺہمیخ ۺےس ۺلکن ۺرکۺ‬
‫اس ۺےک ۺاپس ۺایگ‪،‬اور ۺاس ۺےس ۺہمیخ ۺےک ۺادنر ۺٓاےن ۺیک ۺزگارش ۺیک ۺ‪،‬اس ۺےن ۺہمیخ ۺںیم ۺےنھٹیب ۺےسۺ‬
‫‪276‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ااکنرۺایک‪،‬ۺاورۺہمیخۺےکۺابرہۺیٹمۺیہۺرپۺھٹیبۺایگۺ‪،‬ۺںیمۺےنۺاسۺےکۺابرےۺںیمۺاسۺےسۺوپاھچۺ‪،‬وتۺاسۺ‬
‫ےنۺاہکۺ‪،‬ہکۺاہللۺاعتٰیلۺےنۺےھجمۺتنطلسۺاطعۺرفامیئۺےہۺوتۺھجمۺرپۺالزؾۺےہۺہکۺاعزجیۺےکۺذرہعیۺاسۺ‬
‫َّ َّ‬ ‫اکۺاابقتسؽۺرکوںۺ۔(زقوینی)ۺ‬
‫ٰ‬
‫ا َّلس ِبيْ ُب َّو َّالِـْ َّم ِٰي ُت ِ‬
‫ُ َّ ْ‬ ‫ً َّ َّ ً‬ ‫ٰ‬ ‫ُ ٰ‬ ‫َّ َّ‬
‫ِ(‪َّ )۲۸۴‬ح ٰدث َّب ْصض الذ ِام ِي ْ َّی ِإن َّر ُجّل خ ٰبازا َّب ْي َّن َُّم ھ َّو َی ِ َُب ِ ِْف‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬‫ْ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ ُ‬
‫ت ٰن ْو ِر ٖہ ِ َِّب ِدیْ َّن ًِ ِد ِمذ ْؼ ِإذا ص َّ ََّب صليْ ِي َّر ُج رل َّی ِبيْ ُع ال ِـمذ ِمش (ظال) طاذ ََّت ہی ِمنْ ٗي‬
‫َّ َّ ُ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ ُ ُ ٗ ْ ُ ْ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ً َّ َّ َّ َّ‬
‫اْل ٰ ِار طل ُٰم ط َّرغ َّد ِظ َّط َّمض ِذ ٰيا صليْ ِي ط َّنش ُر ْو ٗہ ط ِإذا ھ َّو َّم ِٰي رت‬ ‫وجصل یاعلي ِباْل َِب‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ُ َّ َّ‬
‫ط َّج َّصل ْوا َّی ََّت ٰب ُر ْون َّ ِب ٖي َّوَیْ ِمل ْون ِإليْ ِي َّاأل ِس ٰب َّاء ط َّيل َّت ِم ُد ْون َّدًل ِئل ٗي َّو َّم َّو ِاز َّع‬
‫ْ َّ َّ ْ ٗ َّ َّ َّ ْ َّٰ ٗ َّ ٰ ر َّ َّ َّ َّ َّ َّ ٰ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫اْل ٰ ِبان ًِ طل ُٰم خ َّر ُج ْوا ِب ٖي‬ ‫اْلي ِاہ ِمني طظزوا ِبأني م ِيت طضدل وعطن وْحل ِإل‬
‫َّ‬
‫ي َّوعان س ِبيْ ًبا‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ال َّل ٗي ال َّي ْ َُب ْو ِد ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ُ ْ َّ ُ ر َّ ْ ر ُ َّ ُ‬
‫اب الـم ِدین ًِ ِادتظبلوم رجل س ِبيب یظ‬ ‫ِم ْن َّب‬
‫ُٰ‬ ‫َّ ً َّ ً ٰ ٰ َّ َّ َّ َّٰ ُ َّ ْ َّ ُ ْ َّ َّٰ َّ َّ َّ َّ‬ ‫ِ‬
‫ال ل ُو ْم ُحس ْو ٗہ َّح ٰہت‬ ‫َّ‬ ‫الس ِب طد ِمع الناس یلوجون ِب ِظر ِت ٖي طظ‬ ‫َّم ِاھرا َّح ِاذ َّظا ِب ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫ص ٗہ ِط َّح ٰس ْو ٗہ َّو َّج َّص َّل ُیظ ٰبل ٗي َّو َّی ْنش ُر ِْف ا َّم َّارات َّ‬
‫اث َّط َّت َّح‬ ‫ِت َّی ْصرط َّو ٰ‬
‫ِ‬
‫اْل َّي ِاۃ الِ ْ‬
‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ابْ َّ َّ‬
‫َّ َّ ٰ َّ َّ َّ َّ ُ ٰ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫َّط َّم ٗي َّو َّد َّظ ٗاہ َّذيْ ًىا َّوإ َّذ َّٰ‬
‫االر ُج ُل ظ ْد ط َّت َّح صيْ َّنيْ ٖي َّوتعل َّم َّوص َّاد ع َُّم عان ِإ ہل دعا ِن ٖي‬ ‫ِ‬
‫‪(.‬السرسوذی) ِ‬
‫َّ ْ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ش‪6‬زرد ۺٓاول‪ )،‬ۺ(دنہیۺ‬ ‫از‪6‬انؿ ۺابیئ(امدہ ۺخڑ‪،‬حیحص)۔الـ ِْمذ ِم ِ‬ ‫لح ۺاغلت‪ 6‬خ ٰب ر ِ‬
‫ْ َّ ر‬
‫ںیم ۺاےس ۺٓاڈو ۺےتہک ۺںیہ ۺہی ۺاکی ۺمسق ۺاک ۺلھپ ۺےہ ۺ) ۺوادح ۺ ِمذ ِمذ ًِ(امدہ ۺشم ۺشم‪،‬اضم فۺ‬
‫َّ ْ َّ ُ ْ َّ‬ ‫رابیع ۺ۔ ۺ َّج َّٰب َّان ر ًِ‪6‬ربقاتسؿ‪،‬عمج ۺ َّج َّباب ْ ُ‬
‫ۺرعموػ ۺعمجۺ‬ ‫ۺ‬ ‫ع‬ ‫ۺاضمر‬ ‫‪6‬‬ ‫ۺ‬ ‫ِ‬
‫ن‬ ‫و‬ ‫ج‬ ‫و‬ ‫ل‬ ‫ی‬ ‫ۺ‬ ‫۔‬ ‫ۺنبج‪،‬حیحص)‬ ‫ہ‬ ‫(امد‬ ‫ِ‬
‫ی‬ ‫ِ‬
‫لھ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ج(س)ل َّو ًجا ۺابر ۺابر ۺاید ۺرکان(امدہ ۺ ج‪،‬حیحص)۔ۺ‬ ‫ذمرک ۺاغبئ ۺولگ ۺابر ۺابر ۺذرک ۺرکےت ۺںیہ ۺ‪،‬ل َّ ِو َّ ِ‬
‫َّ‬ ‫ُٰ‬
‫ات‪6‬العںیتمۺ‬ ‫ُحس ْوا‪6‬لعف ۺارم ۺعمج ۺاحرض ۺےچین ۺروھک ۺ(ؿ) ۺ(امدہ ۺچغظ‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ا َّم َّار ر ِ‬
‫َّ‬
‫‪،‬وادحۺا َّم َّار رِۃ(امدہۺارم‪،‬زومہزۺاف)۔ۺ‬

‫میکحۺاورۺرمدےۺاکۺواہعقۺ‬
‫(‪)۲۸۴‬رتہمج‪6‬۔ ۺکلم ۺاشؾ ۺےک ۺرےنہ ۺواےل ۺاکی ۺٓادیم ۺےن ۺایبؿ ۺایک ۺہک ۺرہش ۺدقشمۺ‬
‫ںیمۺاکیۺانؿۺابیئۺ(رویٹ ۺاکپےنۺواال)اےنپۺونتر ۺںیمۺرویٹۺاکپ ۺراہۺاھتۺ‪،‬ااچکن ۺاسۺےکۺرقبیۺےسۺ‬

‫‪277‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اکیۺٓادیمۺاکۺزگرۺوہاۺوجۺزردۺٓاولۺچیبۺراہۺاھتۺانچہچنۺاسۺےنۺاسۺۺٓادیمۺےسۺزردۺٓاولۺرخدیےۺاورۺاےسۺ‬
‫رگؾۺرویٹۺےسۺاھکےنۺاگلۺ‪،‬بجۺاھکۺرکۺافرغۺوہاۺوتۺوہیبشۺوہرکۺرگڑپاۺ‪،‬ولوگںۺےنۺاسۺوکۺداھکیۺوتۺوہۺ‬
‫رمۺاکچۺاھتۺ‪،‬ولگۺاسۺابتۺاکۺااظتنرۺرکےنۺےگلۺہکۺاسۺےکۺاپسۺوبیبطںۺوکۺالںیئۺاتہکۺوہۺولگۺاسۺ‬
‫یک ۺزدن ی ۺےک ۺٓااثر ۺاور ۺاس ۺیک ۺالعوتمں ۺاک ۺہتپ ۺاگل ۺںیکس ۺ(بج ۺوبیبطں ۺےن ۺداھکی)وت ۺاؿ ۺولوگںۺ‬
‫ےن ۺہی ۺہلصیف ۺایک ۺہک ۺہی ۺرمدہ ۺےہ‪،‬انچہچن ۺاےسالہنای ۺاور ۺپ ن ۺانہای ۺاور ۺربقاتسؿ ۺیک ۺرطػ ۺ(ےلۺ‬
‫اجےن ۺےک ۺےیل)ااھٹای ۺ‪،‬رھپ ۺبج ۺولگ ۺاےس ۺےل ۺرک ۺرہش ۺےک ۺدروازے ۺےس ۺ ۺابرہےلکن ۺوتاکیۺ‬
‫میکح ۺٓادیم ۺاؿ ۺےک ۺاسےنم ۺٓاای ۺ‪،‬اس ۺ(میکح)وک ۺ’’ربیودی‘‘ اہک ۺاجات ۺاھت ۺ ۺوہ ۺنف ۺبط ۺںیم ۺرجتہبۺ‬
‫اکرامرہۺبیبط ۺاھت‪،‬ۺاسۺےنۺولوگںۺوک ۺانسۺہک ۺوہۺاسۺےکۺواہعقۺاکۺابر ۺابرۺذرک ۺرکۺرےہۺںیہ‪،‬اسۺےنۺ‬
‫ولوگں ۺےس ۺاہک‪ ،‬ۺہک ۺاس ۺ(انجزے ۺ)وک ۺےچین ۺروھک ۺاتہک ۺںیم ۺاس ۺوک ۺدوھکیں ۺ‪،‬ولوگں ۺےن ۺاےس ۺےچینۺ‬
‫رھک ۺدای ۺ‪،‬اور ۺوہ ۺاس ۺ(انجزے) ۺوک ۺاےنٹل ۺےنٹلپ ۺاگل ۺ‪،‬اور ۺزدن ی ۺیک ۺاؿ ۺالعوتمں ۺوک ۺدےنھکی ۺاگل ۺنج ۺوک ۺوہۺ‬
‫اجاتنۺاھتۺرھپۺاسۺےنۺاسۺاکۺہنمۺوھکالۺاورۺاسۺوکۺوکیئۺزیچۺالپیئۺوتۺااچکنۺاسۺٓادیمۺےنۺاینپۺٓاںیھکنۺ‬
‫وھکؽ ۺدںی ۺاور ۺابتۺتیچ ۺیک ۺاور ۺاینپ ۺداکؿۺرپ ۺایسۺرطح ۺواسپ ۺوہاۺاسیج ۺہک ۺوہ ۺ(ےلہپ)اھت۔ۺ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫(رطوطیش)‬
‫ُٰ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫الد ْوَّ َّد ِان ِ‬ ‫َّ ال ُـم ْد َّت ْح َّد ُن ِم َّٰ ْن اط ُ َّص ِال‬
‫َّ‬ ‫ٰ ْ َّ ُ ْ ْ َّ ُ َّٰ‬ ‫(‪ )۲۸۵‬م ْن اطْ َّصالوم ْ َّ‬
‫اْل َّد َّ‬
‫اس ص ْن ٗي َّو‬ ‫الن‬ ‫د‬ ‫ص‬ ‫ب‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫ط‬ ‫م‬ ‫ل‬ ‫الش‬ ‫ً‬‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ظ‬ ‫ً‬‫ِ‬ ‫ن‬
‫ُ ْ َّ ُ ُ ْ َّ ُ َّ ِ ُ َّ َّ ًِ ِ ِ ْ َّ ْ ْ ٗ َّ ْ َّ ُ ِ ُ ْ ُ ْ َّ َّ ْ َّ ِ ْ َّ َّ‬
‫ِ‬
‫دلس ِانوم ًل ید ِامح احدا ِِف ذْی ِمني و ِمنوا َشول اًلم ِن ِِف ِبّل ِد ِھم طّل‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َی ُ‬
‫ارب َّو ِم ْن َّوا ص َّ ْد ُم‬ ‫ِ‬ ‫اػ ال ُـم َّد ِاط ُر ِطيْ َّوا َّوًلال ُـم ِظيْ ُم ِم ْن َّد ِارؼ َّوًل ض‬
‫ْ َّ َّ ُ ٰ‬ ‫ْ َّ َّ ْ َّ ُ ْ ُ َّ ْ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ‬ ‫َّ‬
‫اس ْ ُْی ال ُـمظنْس َّر ِۃ ِإ َّّنا‬ ‫ِ‬ ‫ان ال َّظ َّن‬ ‫ت َّص ٰ ُر ِز ِوم ِلـُمل من ْیوت ِمن ال ِ ِبيز ِان ولو ع ِ‬
‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ َّ‬ ‫ْ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّ‬
‫َّی ْ َُت ِع ْون ٗي ِب َّي ِد َِظً ِم َّن ال ِ ِبيْز ِان َّح ٰہی َّیأخذ ٗہ ُم ْد َّت ِحظ ٗي َّو ِمنْ َّوا ُم َّواش َّبتْ ُو ْم‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ ْ َّ َّ ُ َّ َّ‬ ‫َّٰ َّ َّ َّ ْ َّ ُ ُ ْ َّ َّ ْ ْ َّ َّ‬
‫ْض ُب ُو ْمَّ ا ْوًل َّدھ ْم صليْ َّوا َّو ِإذا ع ِ‬
‫ان‬ ‫ات و‬
‫ِ‬ ‫اْل َُّمص‬ ‫ات و ِال َِتاموم لوا ِِف‬ ‫ِللرل ْو ِ‬
‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫اْل ُم َّصً إن َل ْ ُی َّبعر اإلنْ َّدان إ َّل اْل َّ ْدجد َل ْ َی ْد أیْ َّن ُی َّر ْل لعث ْ َّرۃ ٰ‬ ‫َّی ْو ُم ُ‬
‫الز َّح ِام ‪.‬‬ ‫ِ ِ ِ ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِِ‬
‫(ابن بسوسي) ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫ح ۺ‪6‬ۺ‬‫ان‪6‬وسڈاؿ ۺاک ۺابدنشہ ۺ‪،‬ایسہ ۺرگن ۺےک ۺولگ ۺ۔ًلش ُی َّد ِام ُ ِ‬ ‫لح ۺاغلت‪ 6‬ا ٰلد ْو َّد ِ‬
‫م‬
‫اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺاعمػ ۺںیہن ۺرکات ۺےہ ۺ(افمتلع) ۺ(امدہ ۺ ج ۺ‪،‬حیحص ۺ)۔ۺ‬

‫‪278‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬
‫ْی‪6‬زایدہ ۺامؽ ۺ‪ ،‬ۺوادح ۺ ِظنْس رار‬
‫اس ْ ُ ِ‬ ‫َّ ْ َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ ُ‬
‫ال ِبيْز ِ‬
‫ان ۺ‪6‬دیفس ۺافؾ ۺولگ ۺ(امدہ ۺضیب‪،‬اوجػ ۺاییئ)۔الظن ِ‬
‫(امدہۺرطنق‪،‬رابیعۺرجمد‪،‬حیحص)۔‬

‫وسڈاؿۺواولںۺےکۺدمعۺہۺاکؾ‬
‫(‪)۲۸۵‬رتہمج‪6‬۔وسڈاؿ ۺواولںۺےک ۺدمعہ ۺاکومںۺںیم ۺملظ ۺوزایدیت ۺیک ۺیمک ۺےہ ۺ‪،‬وہۺ‬
‫ولگۺدورسےۺولوگںۺیکۺہبۺةسنۺملظۺےسۺاکیفۺدورۺرےتہۺںیہۺ‪،‬اورۺاؿۺاکۺابداشہۺذرہۺرھبۺملظۺےکۺ‬
‫اعمہلم ۺںیم ۺیمک ۺوک ۺاعمػ ۺںیہن ۺرکات ۺےہ ۺ‪،‬اور ۺاؿ ۺےک ۺاےھچ ۺاکومں ۺںیم ۺےس ۺاؿ ۺےک ۺکلم ۺںیمۺ‬
‫انم ۺواامؿۺاک ۺاعؾ ۺوہان ۺےہ ۺ‪،‬اسۺےیل ۺ(اؿ ۺےک)ۺکلم ۺںیمۺاسمرف ۺاور ۺمیقم ۺوچر ۺاورۺزربدیتسۺ‬
‫ےننیھچواےل ۺٓادیم ۺےس ۺےب ۺوخػ ۺوہےت ۺںیہ‪،‬اور ۺاؿ ۺےک ۺاےھچ ۺاکومں ۺںیم ۺےس ۺاؿ ۺاک ۺاسۺ‬
‫ٓادیمۺےکۺامؽۺےسۺرعتضۺہن ۺرکانۺےہ ۺوجۺدیفسۺافؾۺٓادیمۺاؿ ۺےکۺکلم ۺںیم ۺرماجےئارگہچ ۺوہ ۺامؽۺ‬
‫اکیف ۺدقمار ۺںیم ۺوہ‪،‬وہ ۺولگ ۺاس(امؽ)وک ۺیسک ۺاقلب ۺاامتعد ۺایسہ ۺافؾ ۺٓادیم ۺےک ۺاہھت ۺںیم ۺددیےتیۺ‬
‫ںیہۺاتہکۺاسۺےسۺاسۺ(رمےنۺواےل)اکۺوارثۺےلۺےل‪(،‬ینعی ۺبجۺایسہۺافؾۺزایدہۺامؽۺوھچڑۺ‬
‫رکۺرماتۺےہوتۺاسۺاکۺامؽۺیسکۺاقلبۺاامتعدۺصخشۺےکۺدرپدۺرکۺدےتیۺںیہۺاورۺوہۺاسۺںیمۺایختنۺںیہنۺ‬
‫رکےت ۺںیہ ۺاتہک ۺوہ ۺصخش ۺرمےن ۺواےل ۺےک ۺوارث ۺکت ۺاس ۺاک ۺامؽ ۺاچنہپ ۺدے)۔اؿ ۺولوگں ۺےکۺ‬
‫اےھچۺاکومںۺںیمۺےسۺاؿۺاکۺامنزۺیکۺاپدنبیۺاورامجتعۺںیمۺاحرضۺرانہۺاورۺامنزوھچڑےنۺرپۺاینپۺ‬
‫اوالد ۺوک ۺامران ۺےہ ۺ‪،‬اور ۺہعمج ۺےک ۺدؿ ۺارگ ۺوکیئ ۺااسنؿ ۺحبص ۺوسریے ۺدجسم ۺہن ۺےچنہپ ۺوت ۺزایدہ ۺڑیھب ۺیک ۺ ۺوہجۺ‬
‫ےسۺامنزۺڑپےنھۺیکۺہگجۺ(دجسمۺںیمۺ)ںیہنۺاپےئۺاگ۔(انبۺوطبہط)‬
‫ي ِ‬ ‫ِض َّن ُاء ِابْ َّر ِاھيْ َّم بْن الِـْ َّم ْو ِد ْ‬
‫َّ َّ ْ ُ ْ ُ َّ َّ ُ َّ ِ ْ َّ َّٰ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ ْ َّ َّ‬
‫ِ(‪ )۲۸۶‬حعی الـمن ِجم ظال ح ِعي ِِل أن ِابر ِاھيم بن الـْمو ِدي عان‬
‫ْ‬ ‫ْ ُ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ہ َّ ٰ ُ َّ‬ ‫َّ ْ َّ َّ َّٰ‬
‫اس ِض َّن ًاء َّوذ ِلؽ ِإ ِِن عنْ ُت ا َّر َّ ٗاہ ِ ِْف َِّما ِل ِس اْللط ِاء ِمث ْ ُل ال َّـُم ُم ْو ِن‬‫الن‬ ‫احدن‬
‫ِ ُ َّ ٰ ْ ُ َّ ٰ ُ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ُ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ر َّ ْ ْ‬ ‫ْ‬
‫َّوال ُـم ْص َّت ِر ِم یض ِِن الـمضنون ط ِإذا ِابتدأ ھو َل یبؼ احد ِمن َّال ِضلُم ِن‬
‫َّ‬
‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫ٰ َّ‬ ‫ٰ َّ‬ ‫َّ‬
‫ار ِإًل َّوظ ْد‬ ‫الرض ِار َّوال ِع َّب ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ات َّوال َّ ِـم َّو ِن‬ ‫ِ‬ ‫الر َّناص‬
‫ِ‬ ‫اب‬ ‫ِ‬
‫َّوالـ ُْم َّت َّ ٰ‬
‫ص ِط ْ َّی َّوا ْر َّح‬
‫ر ِض ًيا إ َّلي ِيْ‬
‫ال ُم ْ‬ ‫ُ َّ ُ ٗ ْ َّ ْ َّ َّ ٗ َّ َّ َّ َّ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ِ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ‬
‫اِف ی َّ ِد ٖہَّ ورار َّباظر َّب م َّو َّ ِز َّع ْی ِع َّني أ َّن ٰید َّمصي طّل یز َّ ْ َّ ِ‬ ‫َّ‬
‫َّترؽ م ِ‬
‫ہ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٗ‬ ‫ْ‬
‫ِن ط ِإذا امدؽ وض ہین ض ُْیہ رجصوا ِإل اذضا ِل ِو ْم‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ًل ِھ ًيا َّصُم عان ِطيْ ٖي مادام یض ِ ْ‬
‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬

‫‪279‬‬
 ‫معارف الادب شرح جانی الادب‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ َّٰ ْ ُ م َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َُّ‬ ‫َّ ً َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫َّوظ ْد َّرأیْ ُت ِ ِم ْن ٗي ذ ْيىا ص ِج ْي ًبا ل ْو حدَت ِب ٖي ما ردؼ عان ِإذا ِابْتدأ یض ِ ْین‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ ْ َّ ْ ُ َّ َّ َّ ْ َّ ُ َّ َّ َّ ُ‬
‫ت ا ْص َّناظ َّوا َّوَل ْ ت َّز ْل ت ْدنو ِم ْن ٗي َّح ٰہت تز َّع ُر ُو ْو َّد َّوا ص َّٔب‬ ‫ارض ِت َّالوحش ومد‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ح ٰہت ت ْن َّت ِو ْي ِإ ہل ابْ َّصد ض َّایً‬
‫َّ‬
‫ت ص ٰنا َّ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ي ُع َّٰنا َّص َّليْي طإذا َّدع َّت نط َّر ْ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ِ‬ ‫الد َّع ِان ٰال ِذ ْ‬
‫ُٰ‬
‫َّ َّ ِ‬ ‫ُ ْ ُ َّ َّٰ َّ ُ‬
‫الت َّباصد ِطيْ َّوا ص ٰنا ‪ِ .‬‬ ‫ْی ِعنوا‬
‫اْل ٰج ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬
‫الن َّوادر ص ْن ل ْئب اًلخيْل ٰيً إن ظال َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ِ(‪ )۲۸۷‬ظ ْد َّج َّاء ِف ٰ‬
‫اج‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اْل َّٰجام َّط َّظ َّالتْ‬ ‫ار ْ َّ‬ ‫ِ‬ ‫َّ ُ َّ ُ ْ َّ ْ ہ ُ َّ َّ ُ ِ ْ َّ ٗ َّ ْ َّ ُ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ‬
‫َّ‬ ‫ِ‬
‫ِ‬ ‫یاضّلم ِإذھب َِّإل طّلن َّطظل لي یظسع ِلدانوا طأمر بإحز ِ‬
‫الر َّلً و ِھ َّي َّل ْط َّشِ رً ُم ْد َّت ْص َّم َّل رً صنْدَّ‬ ‫َّ َّ َّ ْ َّ ُ ٰ ُ َّ ٰ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ‬
‫ِ‬ ‫اِن ِب ٰ ِ ِ ِ‬ ‫ؽ ام َّؽ ِإّنا َّ امر َّؽ أن یظ َّس َّع ِلد ِ‬ ‫َّ‬
‫َعلت‬
‫َّ‬
‫َّم ْن ل ٗي ا ْم رر َّون ْو ري ط َّت َّص ٰج َّب ِم ْن ذعا ِئ َّوا ‪( .‬الَشیِب) ِ‬
‫َّ ُ ر‬
‫اء‪6‬اگان(امدہ ۺػتی‪،‬ان ص ۺاییئ)۔ َّمض ٰن ْو ِن‪ 6‬امس ۺافلع ۺاگےن ۺواےلۺ‬ ‫لح ۺاغلت‪ِ 6‬ض َّن ر ِ‬
‫ر ِض ًيا‪6‬امسۺ‬ ‫‪،‬وگےئ ۺ(امدہ ۺػتی‪،‬ان ص ۺاییئ)۔ َّالْـم َّو ُن ‪6‬ہشیپ ۺ‪ ،‬ۺوادح ۺ ِم ْو َّن ر ًِ(امدہ ۺمھن‪،‬حیحص)۔ ۺ ُم ْ‬
‫َّ‬ ‫ِ‬
‫ً‬
‫افلع ۺوغر ۺےس ۺےننس ۺواال(ااعفؽ)(امدہ ۺ ی‪،‬ان ص ۺاییئ)۔ًل ِھيا‪6‬امس ۺافلع ۺاغلف ۺوہےن ۺواالۺ‬ ‫صع‬
‫ر‬ ‫ر‬
‫ش(امدہۺوشح‪،‬اثمؽۺواوی)۔‬ ‫ش‪6‬یلگنۺاجونر‪،‬عمجۺ ُو ُح ْو ِ‬ ‫(ؿ)۔ َّو ْح ِ‬

‫اربامیہۺنبۺدہمیۺےکۺاگےنۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۲۸۶‬رتہمج‪6‬۔مجنم ۺےن ۺایبؿ ۺایک‪6‬اس ۺےن ۺاہک ۺہک ۺھجم ۺےس ۺایبؿ ۺایک ۺایگ ۺہک ۺاربامیہ ۺنبۺ‬
‫دہمیۺاگےنۺےکۺاابتعرۺےسۺولوگںۺںیمۺبسۺےسۺااھچۺاھتۺ‪،‬اسۺیکۺلیصفتۺہیۺےہۺہکۺںیمۺامومؿۺ‬
‫اور ۺمصتعم ۺےسیج ۺافلخ ۺیک ۺوسلجمں ۺںیم ۺاربامیہ ۺوک ۺداتھکی ۺاھت(اہجں)اگےن ۺواےل ۺاگےت ۺرےتہ ۺےھتۺ‬
‫‪،‬رھپ ۺبج ۺہی ۺاگان ۺرشوع ۺرکات ۺوت ۺےچب ۺاور ۺاکروابری ۺ‪،‬وھچےٹ ۺڑبے ۺاور ۺاکررگیی ۺواےل ۺاؿ ۺںیمۺ‬
‫ےسۺسجۺےکۺاہھتۺںیمۺوجۺراتہۺاےسۺوھچڑۺداتیۺاورۺرقبیۺےسۺرقبیۺہگجۺںیمۺوہاجاتۺاہجںۺےسۺ‬
‫اےسۺنسۺےکسۺ‪،‬رھپۺبجۺکتۺوہۺاگاتۺوتۺوہۺاےسۺوغرۺےسۺاتنسۺاسۺاکؾۺےسۺاغلفۺوہرکۺسجۺںیمۺوہۺ‬
‫وغشمؽ ۺ ۺوہات ۺ ۺاھت‪(،‬ینعی ۺاکؾ ۺیک ۺرطػ ۺدایھؿ ۺہن ۺداتیاھت)رھپ ۺبج ۺوہ ۺ(اگان ۺاگان)دنب ۺرکات ۺاور ۺوکیئۺ‬
‫دورسا ۺاگےن ۺاتگل ۺوت ۺاسرے ۺولگ ۺاےنپ ۺاکومں ۺیک ۺرطػ ۺواسپ ۺولٹ ۺاجےت ۺ‪،‬اور ۺزمدی ۺاس ۺےکۺ‬

‫‪280‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اگےنۺںیمۺںیمۺےنۺاکیۺبیجعۺزیچۺدیھکیۺہکۺارگںیمۺاےسۺایبؿۺرکوںۺوتۺوکیئۺدصتقیۺںیہنۺرکےۺ‬
‫اگۺ(اورۺ وہۺبیجعۺابتۺہیۺےہ)ہکۺبجۺوہۺاگانۺرشوعۺرکاتۺوتلگنجۺےکۺۺاجونرۺیھبۺاکؿۺاگلۺدےتیۺاورۺ‬
‫اینپ ۺرگدںین ۺدراز ۺرکدےتی ۺاور ۺاس ۺےس ۺرقبی ۺوہےت ۺاجےت ۺاہیں ۺکت ۺہک ۺاےنپ ۺرسوں ۺوک ۺاسۺ‬
‫وبچرتےۺرپۺرھکۺدےتیۺسجۺرپۺمہۺولگۺےھٹیبۺوہےتۺےھتۺرھپۺبجۺوہۺاخومشۺوہاجاتۺوتۺاسرےۺ‬
‫اجونرۺمہۺےسۺاھبگۺاجےتۺ اہیںۺکتۺہکۺوہۺاینتۺدورۺےلچۺاجےتۺانتجۺاؿۺاکۺمہۺےسۺدورۺوہانۺنکممۺ‬
‫وہاتۺ۔‬
‫(‪ -)۲۸۷‬ۺیلیل ۺاچنلنہ ۺےک ۺقلعت ۺےس ۺونادر(اونےھک ۺالکؾ)ںیم ۺٓاای ۺےہ ۺہک ۺاجحج ۺےنۺ‬
‫(اےنپ ۺ ۺالغؾ ۺےس)اہک‪6‬اے ۺالغؾ! ۺالفں ۺٓادیم ۺےک ۺاپس ۺاجؤ ۺاور ۺاس ۺےس ۺوہک ۺہک ۺوہ ۺیلیل ۺاچنلنہ ۺیکۺ‬
‫زابؿ ۺاکٹ ۺدے ۺ‪(،‬بج ۺالغؾ ۺےن ۺاجحج ۺاک ۺاغیپؾ ۺاس ۺٓادیم ۺوک ۺدای)وت ۺاس ۺےن ۺاجحؾ ۺےک ۺاحرضۺ‬
‫رکےنۺاکۺ مکۺدایۺ‪،‬اسۺرپۺیلیلۺاچنلنہۺےنۺاہک‪،‬ریتیۺامںۺھجتۺوکمگۺرکدےۺ(ینعیۺریتاۺرباۺوہ)اجحجۺےنۺ‬
‫ےھجتۺ مکۺدایۺےہۺہکۺوتۺااعنؾۺدےۺرکۺریمیۺزابؿۺاکٹۺدےۺ‪(،‬ینعیۺریماۺھنمۺدنبۺرکدےۺاتہکۺںیمۺ‬
‫اس ۺےک ۺالخػ ۺھچک ۺہن ۺوبولں ۺ)’’اور ۺہی ۺااسی ۺظفل ۺےہ ۺوج ۺاؿ ۺولوگں ۺےک ۺاہیں ۺاامعتسؽ ۺوہات ۺےہۺ‬
‫ںیھنج ۺ مک ۺدےنی ۺاور ۺروےنک ۺاک ۺاایتخر ۺےہ ۺ‘‘(ینعی ۺیلیل ۺاچنلنہ ۺاک ۺہی ۺوقمہل ۺاصبح ۺادتقار ۺولوگںۺ‬
‫ےکۺاہیںۺاسۺینعمۺںیمۺوبالۺاجاتۺےہۺ)انچہچنۺوہۺیلیلۺاچنلنہۺیکۺذاہتنۺےسۺبجعتۺںیمۺڑپۺایگۺ‪(،‬اسۺ‬
‫ےیل ۺہک ۺاس ۺٓادیم ۺےن ۺ’’زابؿ ۺاکےنٹ ۺ‘‘اک ۺیقیقح ۺینعم ۺرماد ۺےتیل ۺوہےئ ۺاجحؾ ۺوکولباای ۺاھتاور ۺیہیۺ‬
‫ک بلۺاجحجۺاکیھبۺاھتۺنکیلۺیلیلۺاچنلنہۺےنۺاینپۺذاہتنۺیکۺاینبدۺرپ’’زابؿۺاکےنٹۺ‘‘اکۺاجمزۺیۺینعمۺ‬
‫’’ھنمۺدنبۺرکان‘‘ ایل؛ویکںۺہکۺبجۺٓادیمۺوکۺااعنؾۺدایاجاتۺےہۺوتۺاسۺاکۺھنمۺدنبۺوہاجاتۺےہۺاسۺرطحۺ‬
‫وگایۺہکۺاسۺیکۺزابؿۺٹکۺیئگۺابۺوہۺاسۺےکۺالخػۺھچکۺںیہنۺوبؽۺاتکسۺ)۔(رشیشی)‬
‫ْ َّ ُ ُ ْ ُ ْ َّ َّٰ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ي‬ ‫ٖ‬ ‫ت‬‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ِانراػ ھرمز ً ِلر ِص‬
‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ِش َّوان َّص ِادًل َّیأخذ ِلَل ْد ہِن ِم َّ‬ ‫ان ُھ ْر ُم ْز بْ ُن َّن ْو ِ ْ‬ ‫َّ َّ‬
‫الَشیْ ِػ‬
‫َّ ْ ِ‬ ‫ن‬ ‫ِ(‪ )۲۸۸‬ع‬
‫َّ‬ ‫ُ‬
‫اْل ٰؼ ص ۂب َّب ِنيْ ٖي َّو ُِم ِٰبيْ ٖي َّواط َّرط ِِف‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ار ٗي َّواظ َّام َّ‬‫ُ‬ ‫َّو َّب َّال َّغ ِْف ہذل َّؽ َّح ٰہت ابْضز ٗي خ َّو ٰ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ِ ِ‬
‫ْ َّ ْ َّ َّٰ‬
‫ْ َّ‬ ‫ٰ َّ‬ ‫َّ‬ ‫الت ْذ ِدیْ ِد َّص َّٔب ْاًل َّعابر َّو َّظ َّ َّ‬
‫ص ایْ ِ َّد َّی ُ ِو ْم ص ِن الز َّصط ِاء ِإ َّل الض َّای ًِ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الصد ِل و‬
‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫َّو َّوز َّع ُرنْد ْوظا ِ ِْف ا ْصّل ٗہ خ ْر رؼ َّوأ َّم َّر أن ُیل ِظ َّي ال ُـم َّتش ِل ُم ِظ ٰر َّت ٗي ِطيْ ٖي‬
‫ْ َّ َّ ِ َّ ً‬ ‫ُ‬ ‫َّ ٰ ُ ْ ُ ْ ُ َّ ْ ُ ْ ر َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ُ ٰ ُ ُ َّ‬
‫اَل خ ْوطا‬ ‫الرنْد ْوؼ َّو َّینْش ُر ِِف َّالـمش‬ ‫والرندوؼ َمتوم ُباُي وعان یطتح‬
‫ْ َّ ْ َّ ُ ْ َّ َّ َّ ِ ْ ِ َّٰ ٖ َّ ہ َّ ہ َّ َّ َّ َّ ْ ُ َّٰ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ُ ْ‬
‫ِ‬
‫ًل تورل ِإلي ِي الذعاوی صٔب ِبسان ِت ٖي واھ ِل ٖي ث سلب أن یصلم ِبشل ِم‬ ‫ِمن أن ِ‬
‫‪281‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّٰ‬ ‫ْ َّ‬ ‫َّ ً َّ َّ ً َّٰ َّ‬ ‫ْ َّ ٰ‬
‫ال ُـم َّتش ِل ِم َّداصً ط َّداصً ِبإَت ِاذ ِدل ِدلً ِم َّن الس ِر یْ ِؼ َّوخ َّرؼ ل َّوا ِ ِْف د ِار ٖہ ِإ ہل‬
‫َّ َّ َّ ْ َّ ٰ َّ‬ ‫َّ َّ ْ‬ ‫ُ‬
‫َّم ْو ِزع ُجل ْو ِد ٖي َّوظ َّت خل َّو ِت ٖي َّو َّج َّص َّل ِط ِيْ َّوا َّج َّر ًدا طعان ال ُـم َّتش ِل ُم َِی ُئ ِم ْن‬
‫َّ َّ ُ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ِ َّٰ َّ ُ َّ ٰ ُ ٰ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫الدل ِدلً ط َّي ْصل ُم ِب ٖي ط َّي َّتظ ٰد ُم ِب ِإ ْحز ِار ٖہ َّو ِإزال ًِ شّل َّم ِت ٖي ‪ِ .‬‬ ‫ِ‬ ‫ش ِاھ ِر الد ِار طيح ِرؽ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ص‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺ‪،‬اس ۺےن ۺروک ۺدای ۺ‪،‬ظ َّ َّ ِ‬
‫صۺ‬ ‫لح ۺاغلت‪ 6‬ظ َّ َّ ِ‬
‫ؼ‪6‬وسراخ‪،‬اگشػ(امدہ ۺرخؼ‪،‬حیحص)ۺ‬
‫َّ‬
‫صا ۺروانک ۺ‪،‬رصحنم ۺرکان(امدہ ۺرصق‪،‬حیحص)۔ ۺخ ْر ر ِ‬ ‫(ؿ) َّظ ْ ً‬
‫ْ َّ ر‬ ‫َّ ْ َّ ٰ‬
‫۔ال ُـم َّتش ِل ُ ِم‪6‬امس ۺافلع ۺملظ ۺربداتش ۺرکےن ۺواال ۺ(لعفت)(امدہ ۺملظ‪،‬حیحص)۔ ۺ ِدل ِدل ًِ‪6‬زریجن‪،‬عمجۺ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫اَت(امدہۺمتخۺ‪،‬حیحص‬ ‫اَت‪6‬رہم‪،‬رہمۺرکےنۺاکۺٓاہلۺ‪،‬عمجۺخ َّو ِ ُِ‬ ‫ل(امدہۺلسلس‪،‬اضم فۺرابیع)۔خ رِ‬ ‫َّدّل ِد ُ ِ‬
‫َّ َّ ر‬ ‫َّ ْ‬ ‫َّ َّ‬
‫اوی‪6‬اکشںیتی‪،‬وادح ۺذع َّوی(امدہ ۺوکش‪،‬ان ص ۺواوی)۔ ۺ ِبسان ًِ‪ 6‬ۺرازدار‪ ،‬ۺاخصۺ‬ ‫۔ذع ہ ِ‬ ‫) ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اس(امدہ ۺرجس‪،‬حیحص)۔ۺ‬ ‫س ۺ‪6‬یٹنھگ ۺ‪،‬عمج ۺا ْج َّر ر ِ‬ ‫ن(امدہ ۺنطب‪ ،‬ۺحیحص)۔ ۺ َّج َّر ر ِ‬ ‫ولگ‪،‬عمج ۺ َّبسا ِئ ُ ِ‬
‫ُ َّ ر‬
‫شّل َّم ًِ‪6‬ملظ(امدہۺملظ‪،‬حیحص)۔ۺ‬

‫اینپۺراعایۺےکۺاسھتۺرہزمۺاکۺااصنػۺ‬
‫(‪)۲۸۸‬رتہمج‪6‬۔ ۺرُہزم ۺنب ۺونرشواؿ ۺااسی ۺااصنػ ۺرکےن ۺواال ۺصخش ۺاھت ۺوج ۺادین ۺولوگںۺ‬
‫یک ۺوہج ۺےس ۺایلع ۺولوگں ۺوک ۺازا ۺداتی ۺاھت ۺاور ۺاس ۺںیم ۺوہ ۺابمہغل ۺرکات ۺ(ینعی ۺازا ۺدےنی ۺرپ ۺیتخس ۺےس ۺاپدنبۺ‬
‫اھت)اہیں ۺکت ۺہک ۺاس ۺےس ۺ(اس ۺازایک ۺوہج ۺےس)اس ۺےک ۺاخص ۺولگ ۺیھب ۺانراض ۺوہۺ‬
‫ےئگ۔(رصػ ۺاخص ۺولوگں ۺرپ ۺیہ ۺازا ۺرقمر ۺںیہن ۺیک ۺ)ہکلب ۺاینپ ۺاوالد ۺاور ۺاےنپ ۺدووتسں ۺرپ ۺیھبۺ‬
‫قح ۺاقمئ ۺایک ۺاور ۺڑبے ۺولوگں ۺرپااصنػ ۺاور ۺیتخس ۺرکےن ۺںیم ۺاس ۺےن ۺوخب ۺابمہغل ۺایک ۺاور ۺڑبےۺ‬
‫ولوگںۺےکۺاہوھتںۺوکۺاکیۺدحۺکت ۺزمکوروںۺرپۺ(ملظ ۺرکےنۺےس)روکۺدای۔(اظوملںۺےسۺ‬
‫ااصنػۺدالےنۺےکۺےیلۺ)اس ۺےن ۺاکیۺدنصوؼۺروھکاایۺسجۺےکۺابالیئ ۺےصحۺںیمۺاکیۺوسراخۺ‬
‫اھتۺ اورۺ مکۺدایۺہکۺملظۺربداتشۺرکےنۺواالۺاےنپۺےصقۺوکۺاسۺںیمۺڈاےلۺاورۺدنصوؼۺاسۺیکۺرہمۺےسۺ‬
‫رہمۺدنبۺاھتۺ‪،‬وہۺدنصوؼۺوھکاتلۺاھتۺاورۺوکش ٔہۺملظۺےکۺابرےۺںیمۺوغرۺرکاتۺاھتۺ‪،‬وہۺاےنپۺاخصۺولوگںۺاورۺ‬
‫رھگ ۺواولں ۺےس ۺنئمطم ۺہن ۺاھت ۺہک ۺ(وہ ۺاتکس ۺےہ ۺہک ۺ)اس ۺکت ۺاکشوتیں ۺوک ۺہن ۺاچنہپای ۺاجےئ‪،‬رھپ ۺاسۺ‬
‫ےنۺاچاہۺہکۺملظۺربداتشۺرکےنۺواےلۺےکۺملظۺوکۺلپۺلپۺاجاتنۺرےہۺ‪،‬اسۺےیلۺاسۺےنۺراہتسۺںیمۺ‬
‫اکیۺزریجنۺاگلےنۺاکۺ مکۺدایۺ‪،‬اورۺاسۺےکۺےیلۺاےنپۺرھگۺںیمۺالعدح یۺےکۺوتقۺۺاےنپۺےنھٹیبۺیکۺہگجۺ‬

‫‪282‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اکیۺوسراخۺرکدایۺ‪،‬اورۺاسۺںیمۺاکیۺیٹنھگۺاگلۺدیۺ‪،‬وتۺابۺملظۺوکۺےنلیھجۺواالۺلحمۺےکۺابرہۺیہۺےسۺزریجنۺ‬
‫الہۺداتیۺوتۺوہۺاےسۺاجؿۺاتیلۺ‪،‬انچہچنۺوہۺوخدۺاسۺوکالےنۺاورۺاسۺرپۺوہےنۺۺواےلملظۺوکۺمتخۺرکےنۺےکۺ‬
‫ےیلۺٓاےگۺڑباتھۺ۔‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اری ِ‬ ‫ذ َّوادۃ َّجا ِليْن ْو َّس ِل ٰلن َّر ہ ِ‬
‫الن َّر ہ‬ ‫َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ُ ْ ُ َّ ْ َّ ُ ْ ُ ْ ُ ْ َّ َّ َّ َّ ْ ُ َّٰ‬
‫اری‬ ‫ِ(‪ )۲۸۹‬ظد ادرؽ جا ِلينوس صود ظوموذوس وعان ِدین‬
‫اب‬ ‫ت‬ ‫ش َّو َّر ِْف َّا َّٰیامي َّو َّظ ْد َّذ َّع َّر ُھ ْم َّجال ْي ُن ْو ُس ِْف ع َّتابي ِْف َّج َّوام َّع ع َّ‬ ‫ِ‬
‫َّ ْ َّ‬
‫ظد‬
‫ِ‬
‫ِ َّ ُ ٰ ُ َّ ْ ْ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ًل َّْی ِعن ُو ْم أن َّیط َّو ُم ْوا‬ ‫الن‬
‫َّ‬ ‫َّاطْ َّّلس ْون ِْف د َّي َّادً الـ ُْم ْدن طظال إن َجْ ُو ْو َّر ٰ‬
‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ْ َّ ِ ِ ْ ِ‬
‫ر ُاروا ُُمْ َّتاج ِْ َّی إ ہل ُر ُم ْوز َّینْ َّتط ُص ْو َّن بواَّ‬ ‫َب َّھان َّٰيً َّول ہذل َّؽ َِّ‬ ‫ْ‬ ‫د َّي َّاظ ًَّ اًل َّظاو یْل ال ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ ہ ِ َّ‬ ‫َّٰ ِ ْ َّ‬ ‫َّ ْ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ ُ ُ ِ ْ ِ ْ َّ ْ َّ َّ َّٰ‬ ‫ْ‬
‫(یص ِ ْ‬ ‫َّ‬
‫رۃ ) ِمن ذ ِلؽ‬ ‫الد ِار اًل ِخ ِ‬ ‫اب ِِف‬ ‫َّ‬ ‫اب وال ِصظ ِ‬ ‫الثو َّ ِ‬ ‫ِن ِبالرمو ِز األخب َّ ِار ص ِن‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اری إ َّّنا اخذ ْوا ا َّْیان ُو ْم صن ٰ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ٓ‬ ‫ْ‬ ‫إ َّٰنا َّن ہ‬
‫الر ُم ْو ِز‬ ‫ِ‬
‫ری اًلن الظ ْو َّم الذیْ َّن َّیدص ْون ن َّر ہ‬
‫ِ‬
‫ِ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ُ ْ ُ ْ َّ ْ َّ ر ْ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ْ ِ َّ َّ ْ َّ َّ ہ َّ ِ َّٰ َّ‬
‫اْل ِظيْظ ًِ َّوذاؽ ِإ َّن ص ْد َّم‬ ‫وظد یشور ِمنوم اطصال ِمثل اطص ِال َّمن تطلدػ َّ ِب‬
‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫َّ َّ َّ َّ ٰ َّ ٓ َّ‬ ‫ْ‬
‫َّج َّز ِاص ِو ْم ِم َّن ال َّـم ْو ِ َّت ا ْم رر ظ ْد ن َّر ٗاہ عل َّنا َّوع َّذ ِلؽ أیْزا صطاط ُو ْم ط ِإن ِمنْ ُو ْم‬
‫َّ ْ ٓ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ً َّ َّ َّ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬
‫ظ ْو ًما ِر َّجاًل َّو ِن َّد ًاء ِأیْزا ظ ْد اظ ُام َّ ْوا َِجيْ َّع أ ٰی َّام َّح َّيا ِت ِو ْم َم ْ َّت ِن ِص ْ َّی ص ِن ال َّـُم ِ ِث‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ ُ ْ َّ ْ ر َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ْ ْ ُ ْ َّٰ‬
‫الت ْد ِب ْ ِْی َّو ِذ ٰد ِۃ ِح ْر ِر ِو ْم ص ۂب‬ ‫و ِمنوم ظ َّوم ظد بلغ ِمن زب ِس ِوم ِألنط ِد ِوم ِِف‬
‫اْل ِظيْظ ًِ ِانْ َّت ہ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫الْ َّص ْدل إ ٰن َّر ُار ْوا َّض ْ ُْی ُم َّظ ٰصیْ َّن َّصن الْ َّص ْدل َّی َِّتطل َّدط ْون ب َّ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫وی‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫َّ َّ ِ ِ‬
‫عّل ُم َّجا ِلينوس ‪( .‬ابو الطداء) ِ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫َّ ر‬
‫لح ۺاغلت‪ِ 6‬د َّياظ ًِ‪6‬ہلسلس‪،‬رطز(امدہ ۺوسؼ‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ ُر ُم ْو ر ِز‪6‬ااشرہ ۺ‪،‬‬
‫ُ َّ‬ ‫َّ ر‬
‫ل(امدہ ۺکلل‪َّ ،‬ۺاضم ف ۺالثیث)۔ۺ‬ ‫ل ۺ‪6‬تبیصم ۺ‪ ،‬ۺعمج ۺعّل ر ِ‬ ‫دلیل ۺ‪،‬وادح ۺ َّر ْم ر ِز(امدہ ۺرزم‪،‬حیحص)۔ ۺع ٰ ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ َّ ر‬ ‫ٓ‬ ‫َّ َّ‬
‫اَث ًِ ۺینعمب ۺ ِا رث(امدہۺ‬ ‫اػ‪6‬اپدکاینم ۺ(امدہ ۺػی ‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ َّما ِ رِث‪6‬انگہ‪،‬وادح ۺم‬ ‫صط ر ِ‬
‫َّ ْ ُ‬
‫امث‪،‬زومہز ۺاف)۔ ۺ َّی َّتطل َّدط ْون ۺ‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺعمج ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺولگ ۺیفسلف ۺےتنب ۺںیہۺ‬
‫(للعفت)(امدہۺفلش ‪،‬حیحص‪،‬رابیعۺزمدیہیف)۔‬

‫‪283‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اصنریۺےکۺےیلۺاجونیلسۺیکۺوگایہ‬
‫ٰ‬
‫(‪)۲۸۹‬رتہمج‪6‬۔ ۺاجونیلس(وہشمر ۺویانین ۺمیکح)ےن ۺوقومذوس ۺاک ۺزامہن ۺاپای ۺاھت ۺ‪،‬اورۺ‬
‫اس ۺےک ۺزامےن ۺںیم ۺاصنری ۺاک ۺدنی ۺاظرہ ۺوہاکچ ۺاھت ۺ‪،‬اجونیلس ۺےن ۺاینپۺاتکب ۺ’’وجاعم ۺاتکبۺ‬
‫ۺاصنری ۺاک ۺہذرکہ ۺایک ۺےہ‪،‬انچہچن ۺاس ۺےن ۺاہکۺ‬
‫االفوطؿ ۺ‘‘ںیم ۺرہشوں ۺیک ۺایستس ۺےک ۺابرے ۺںیم ٰ‬
‫ےہ‪،‬اعؾۺولوگںۺوکۺرباہین(دلیلۺواےل)اوقاؽۺاکۺرطزۺانھجمسۺنکممۺںیہنۺےہۺاورۺایسۺوہجۺےسۺولگۺ‬
‫اےسی ۺااشروں ۺےک ۺاتحمج ۺوہےت ۺںیہ ۺنج ۺےس ۺوہ ۺافدئہ ۺااھٹںیئ ۺ(ینعی ۺاجونیلس ۺااشروں ۺےسۺ‬
‫ٓارخت ۺںیم ۺوثاب ۺوذعاب ۺیک ۺربخوں ۺوک ۺرماد ۺاتیل ۺےہ)ایس ۺوہج ۺےس ۺٓاج ۺمہ ۺاؿ ۺولوگں ۺوک ۺدےتھکیۺ‬
‫ۺدوعی ۺرکےت ۺںیہ ۺہک ۺاوھنں ۺےن ۺاانپ ۺاامیؿ ۺدولیلں ۺےس ۺاحلص ۺایکۺ‬ ‫ۺاصنری ۺوہےن ۺاک ٰ‬
‫ٰ‬ ‫ںیہ ۺوج‬
‫ےہ‪،‬اورۺاؿۺےسۺاؿ ۺولوگںۺےکۺااعفؽۺیک ۺرطحۺااعفؽۺاظرہۺوہےت ۺںیہ ۺوجۺوایعق ۺںیمۺیفسلف ۺںیہۺ‬
‫‪،‬وہۺہیۺےہ(ینعیۺاؿۺاکومںۺیکۺلیصفتۺہیۺےہۺ)ہکۺاؿۺاکۺومتۺےسۺہنۺربھگاانۺااسیۺاعمہلمۺےہۺنجۺ‬
‫وک ۺمہ ۺاینپ ۺتبیصم ۺےتھجمس ۺںیہ ۺ‪،‬اےسی ۺیہ(اؿ ۺےک ۺاکومں ۺںیم ۺےس)اؿ ۺاک ۺاپدکانم ۺوہان ۺیھبۺ‬
‫ےہ‪،‬اس ۺےیل ۺہک ۺاؿ ۺںیم ۺےس ۺھچک ۺرمد ۺاور ۺوعرںیت ۺاےسی ۺیھب ۺںیہ ۺوھنجں ۺےن ۺاینپ ۺوپری ۺزدن یۺ‬
‫انگوہںۺےسۺابزۺرہۺرکۺزگاریۺےہۺ‪،‬اورۺاؿۺںیمۺےسۺھچکۺوہۺولگۺںیہۺۺدتریبۺےکۺذرہعیۺاےنپۺسفنۺرپۺ‬
‫اقوب ۺرےنھک ۺاور ۺاؿ ۺیک ۺااصنػ ۺرکےن ۺیک ۺزایدہ ۺوخاشہ ۺاس ۺااہتن ۺوک ۺچنہپ ۺیئگ ۺےہ ۺہک ۺوہ ۺاؿۺ‬
‫ےس(اقتیلب ۺےک ۺاابتعر ۺےس) ۺمک ۺںیہن ۺںیہ ۺوج ۺتقیقح ۺںیم ۺیفسلف ۺںیہ‪،‬اجونیلس ۺیک ۺابت ۺوپریۺ‬
‫وہیئۺ۔(اوبۺادفلاء)‬

‫ُ َّ َّٰ ُ َّٰ َّ‬

‫الر ٰی ُ ِ‬
‫ات ِ‬ ‫ُممد ِن‬
‫َّ ُ‬
‫ات ص ِم َّل ت ٰن ْو ًرا ِم ْن‬
‫َّ‬
‫ی‬
‫َّٰ َّٰ‬
‫الز‬ ‫ؽ‬ ‫ل‬ ‫ِ(‪ )۲۹۰‬ظيْ َّل إ َّٰن ُ َُّم َّٰم َّد بْ َّن َّص ْبد الْ َّ‬
‫ـم‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ُ َّ ٰ َّ َّ ْ ُ ِ ْ ُ َّ َّ َّ ٗ َّ َّ َّ‬
‫ان ُھ َّو َّا َّٰو ُل َّمنْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َّح ِدیْد َّو َّوز َّع َّم َّد ِام ْْی ِِف د ِاخ ِلَّ ٖي ِليص ِذب من ی ِر ید صذابي طع‬
‫ْ‬ ‫َّ‬
‫َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ٗ ُ ْ َّ ُ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّٰ‬
‫الن َّاس ‪(.‬ابن سظسظی ) ِ‬ ‫جصل ِطي ٖي و ِظيل لي ذؼ مارمت أن ت ِذیؼ‬

‫‪284‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ُ‬
‫لح ۺاغلت‪َّ 6‬م َّد ِام ْ ُْیِ‪6‬ںیلیک‪،‬وادح ۺ ِم ْد َُّم ر ِر(امدہ ۺرمس‪،‬حیحص)۔ذ ْ ِ‬
‫ؼ‪6‬لعف ۺارم ۺوادحۺ‬
‫اتِ‪6‬لیت ۺرفوش ۺ(امدہۺزتی‪،‬اوجػۺ‬ ‫ذمرک ۺاحرض ۺوت ۺھکچ ۺ(ؿ)(امدہ ۺذوؼ‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ ۺ َّز َّٰی ر‬
‫اییئ)۔‬

‫دمحمنبۺزایتۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۲۹۰‬رتہمج‪6‬۔ایبؿ ۺایک ۺایگ ۺےہۺہک ۺدمحم ۺنب ۺدبع ۺ ۺاکلملۺزایت(لیتۺرفوش)ےنۺ‬
‫ولےہۺاکۺاکیۺونترۺایترۺایکۺاورۺاسۺےکۺادنرۺولےہۺیکۺںیلیکۺبصنۺںیکۺاتہکۺوہۺسجۺوکۺازۺاۺدانیۺاچےہۺ‬
‫(اسۺںیم)ازاۺدےۺےکس‪(،‬رگمۺاافتؼۺااسیۺوہاہک)الہپۺوہۺصخشۺوجۺاسۺںیمۺرگاۺیہی(دمحمۺنبۺدبعۺ‬
‫اکلمل ۺزایت)اھت‪،‬اور ۺ(اس ۺوتق)اس ۺےس ۺاہک ۺایگ‪،‬ہک ۺاس ۺزیچ ۺاک ۺزمہ ۺوھکچ ۺوج ۺمت ۺےن ۺدورسےۺ‬
‫طق‬
‫ولوگںۺوکۺاھکچےنۺاکۺارادہۺرکۺراھکۺاھت۔(انبۺ غقی)‬
‫ُ ْ َّ َّ‬
‫شل َُّم ا ِِب ِرضال ِ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ ْ‬ ‫ً ٰ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬
‫ِ(‪ )۲۹۱‬عان ا ُب ْو ِرضال َّم َِّلعا ِبالسا ِئ ِػ َّوعان َّیش ِل ُم َّر ِص ٰي َّت ٗي ط َّم َّٰر ِب ِإ ْم َّرأۃ‬
‫ُ ْ َّ ُ َّ ًٰ َّ ْ ً َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ً ُ ْ َّ ً َّ َّ َّٰ‬
‫الر ٰ ُِب‬ ‫ترزع ر ِبيا ی ِتيُم ِبلْب صْنھا طأخذھا ِمنوا وعانت دنً ِم ِدبً ط ِب ِظي‬
‫َّ َّ‬
‫َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ٗ َّ َّ َّ َّ ْ‬ ‫ُ َّ‬
‫َّ‬
‫َج ِت ال َّص َّر ُب ظ ْ ََّب ٗہ‬ ‫مي اّلل اب ِارضالِ ِبظ ِارصً طاھلعي طر‬‫ِب َّّل ُم ْر ِز َّصً َّط َُّم َّت َّط َّر َّ‬
‫َّٰ َّ َّٰ‬ ‫ُ‬
‫َّوھ َّو َّب ْ َّی َّمعً َّوالسا ِئ ِػ ‪( .‬اًلرطواِن ) ِ‬
‫ُ‬
‫لح ۺاغلت‪ 6‬ۺ ۺت ْر ِز ُ ِع‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺؤمثن ۺاغبئ ۺوہ ۺدودھۺالپ ۺریہ ۺیھتۺ‬
‫َّ ُ‬ ‫َّ َّ ر‬ ‫َّ‬
‫ْن‪6‬رکبی(امدہ ۺزنع‪،‬حیحص)۔ظ ِارص ًِ‪6‬تخس ۺتبیصم ۺ‪،‬عمج ۺظ َّوا ِرع‬ ‫(ااعفؽ) ۺ ۺ(امدہ ۺرعض‪،‬حیحص)۔ ۺص ْ رِ‬
‫(امدہۺرقع‪،‬حیحص)۔‬

‫‪285‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اوبۺراغؽۺےکۺملظۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۲۹۱‬رتہمج‪6‬۔ۺاوبۺراغؽۺاطفئۺاکۺابداشہۺاھتۺ‪،‬وہۺاینپۺراعایۺرپملظۺرکاتۺاھتۺ‪،‬انچہچنۺاسۺ‬
‫اکۺزگرۺاکیۺایسیۺوعرتۺےکۺاپسۺےسۺوہاۺوجۺاکیۺمیتیۺہچبۺوکۺاینپۺرکبیۺاکۺدودھۺالپۺریہۺیھتۺ‪،‬وتۺاسۺ‬
‫ےن ۺاس ۺرکبی ۺوک ۺاس ۺوعرت ۺےس ۺےل ۺایل ۺ‪،‬احالہکن ۺوہ ۺطحق ۺاک ۺزامہن ۺاھت‪ ،‬ۺوت ۺہچب ۺریغب ۺدودھ ۺالپےنۺ‬
‫وایل(رکبی ۺ)ےک ۺوہایگ‪،‬اس ۺےیلوہ ۺرم ۺایگ‪،‬انچہچن ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺےن ۺاوب ۺراغؽ ۺرپ ۺاکی ۺالہک ۺرکےنۺ‬
‫وایلۺتخسۺتبیصمۺڈاؽۺدیۺسجۺےنۺاےسۺالہکۺرکدای‪(،‬بجۺوہۺرمۺایگ)وتۺالہۺرعبۺےنۺاسۺ‬
‫یکۺربقۺوکۺاسگنسرۺرکۺدایۺ‪،‬اورۺوہۺ(ینعی َّۺربق)ہکمۺاور ٰۺاطفئۺےکۺدرایمؿۺےہ۔(ااہبصین)‬
‫الْ ُـم َّت َّشل ُم ْو َّن ِْف ب َّّلد ٰہ‬
‫الر ْ ِی ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ ٰ َّ ْ َّ ْ ُ ْ ٰ ِ ْ ِ َّ ْ ر ُ ْ ہ َّٰ ُ َّ ُ‬
‫ر‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫الر ِی ذْی یدصی الدار وھو جرس‬ ‫ِ(‪ِِ )۲۹۲‬ف ْع ِل م ْ ِدینً ِمن مدن ِ‬
‫ْ َّ‬ ‫َّٰ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ِ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّص ۂب َّ‬
‫أس َّم ِلؽ ِتلؽ ال َّـم ِ َّدیْ َّن ًِ َّم ْر ُب ْو رط ُِبيْط َّم ٰرار ص ۂب ش ْو ِر الس ِر یْ ِؼ ِلل َّص ٰام ًِ‬ ‫ر‬
‫َّ ْ َّ ُ ْ ُ ُ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫ْب َّو ِم ْن ط ْر َّدخ ط ِإذا ُح ِ ٰرؽ اْل ْيط ال َّـم ْمد ْود ا ْد ہِن‬ ‫َّع َّٰاط رً َّو َّب ِ ْ َّی الْ َّـملؽ َّو َّبيْ َّن ٗي ْ‬
‫ِ‬
‫َّ ْ َّ ً ُ َّ ٰ ُ ْ َّ ِ َّ ُ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ٗ ُ َّ َّ ر َّ َّٰ َّ ہ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ ُ‬
‫ت لي شّلمً حرؽ ھذااْليط طيتحرؽ‬ ‫حرعً َت ِرؽ اْلرس طمن عان‬
‫ٰ ُ ُ ْ َّ ٰہ َّ ْ ہ َّ َّ ٗ َّ ْ‬ ‫ٗ‬ ‫َّ ُ َّٰ ُ َّ‬ ‫ْ‬ ‫اْل َّر ُس ِم ْن ٗي َّص ۂب َّ‬ ‫ْ َّ‬
‫أس ال َّـم ِل ِؽ طيىذن لي ِِف الدخو ِل حت ینوی حالي ِبنط ِد ٖي‬ ‫ر‬
‫ہ َّ‬ ‫َّ ِ ْ َّ‬ ‫َّ َّ ْ َّ ُ ُ َّ‬
‫شّل َّم َّت ٗي َّو َِج ْي ُع ال ِبّل ِد ِطيْ َّوا ِمث ْ ُل ذ ِلؽ ‪(.‬دلدلً التوار یخ ) ِ‬ ‫و یَشح ِ‬

‫کلمۺنیچۺںیمۺملظۺیکۺاکشتیۺرکےنۺواولںۺاکۺایبؿ‬
‫(‪)۲۹۲‬رتہمج‪6‬۔ ۺکلم ۺنیچ ۺےک ۺرہشوں ۺںیم ۺےس ۺرہ ۺرہشںیم ۺاکی ۺزیچ ۺوہیت ۺےہۺ‬
‫ےسج’’دار‘‘اہک ۺاجات ۺےہ‪،‬اور ۺوہ ۺاکی ۺیٹنھگ ۺےہ ۺوج ۺاس ۺرہش ۺےک ۺاحمک ۺےک ۺرس ۺےک ۺاورپ ۺیتکٹل ۺریتہۺ‬
‫ےہ‪،‬اورۺاےسیۺداھےگۺےسۺدنبیھۺوہیئۺوہیتۺےہۺوجۺاعؾۺولوگںۺےکۺےیلۺاشرہاہۺاعؾۺےسۺزگریتۺ‬
‫ےہ‪،‬احمک ۺاور ۺاس ۺ(داھےگ) ۺےک ۺدرایمؿ ۺرقتًابی ۺاکی ۺرفخس(نیت ۺلیم ۺای ۺرقتًابیٓاھٹ ۺولک ۺرٹیم)اکۺ‬
‫افہلصۺوہاتۺےہ‪،‬رھپۺبجۺاسۺدرازےیکۺوہےئۺداھےگۺوکۺوھتڑیۺیسۺیھبۺرحتکۺدیۺاجےئوتۺوہۺ‬
‫یٹنھگ ۺل ےنۺیتگلۺےہۺ‪،‬انچہچنۺسجۺرپۺملظۺوہاۺرکاتۺےہۺوہۺاسۺداھےگۺوکۺاتچنیھکۺےہۺسجۺیکۺوہجۺےسۺوہۺ‬
‫یٹنھگۺوجۺاحمکۺےکۺرسۺےکۺاورپۺیتکٹلۺےہۺل ےنۺیتگلۺےہ‪،‬اسۺرپۺاسۺوکۺادنرۺٓاےنۺیکۺااجزتۺدیۺاجیتۺ‬

‫‪286‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اتہکۺوہۺاانپاحؽۺوخدۺایبؿۺرکےۺاورۺاےنپۺاورپۺملظۺیکۺواضتحۺرکےۺکلمۺنیچۺںیمۺامتؾۺرہشۺایسۺ‬
‫یکۺرطحۺںیہۺ۔(ینعیۺاؿۺرہشوںۺںیمۺیھبۺہیۺوہستلۺرسیم َّۺےہ)۔(ۃلسلسۺاوتلارخی)‬
‫ِ‬ ‫الذيْ ُخ الْ َّط ِظ ْ ُ‬
‫ْی‬
‫َّ ُ ْ َّ َّ ٰ‬
‫ِنشام الـم ِل ِؽ و‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫ِ(‪ )۲۹۳‬عان ِنش ُام الـ َّْم ِل ِؽ ِإذا َّدخ َّل صليْ ِي األ ِئ ٰمً األع ِاب ُر َّیظ ْو ُم ل ُو ْم‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫َّ ْ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫ذيْ رخ ط ِظ ْ رْی ِإذا َّدخ َّل َّصليْ ِي َّیظ ْو ُم ل ٗي َّوَیْ ِل ُد ٗي ِ ِْف‬ ‫َّوَیْ ِل ُس ِِف مدن ِد ٖہ وعان لي ِ‬
‫ہ َّ َّ َّ َّ ٰ ُ ہ َّ َّ َّ ُ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َّمعا ِن ٖي َّوَیْ ِل ُس َّب ْ َّی َّی َّدیْ ِي ط ِظ ْي َّل ل ٗي ِ ِْف ذ ِلؽ طظال ِإن ا ْول ِىؽ ِإذا َّدخل ْوا ص َّٰل‬
‫ہ َّ ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ ُ َّ َّ‬ ‫َّ ْ ُ ْ َّ َّ َّ َّٰ َّ‬
‫ٔب ِ َِّبا ليْ َّس ِ ِٰف ُط َّ ِّییْد ِ ِْن عّل ُم ُو ْم ص ْج ًبا َّ ِو ِت ْي ًوا َّوھذا َّیذع ُر ِ ِْن َّص ُي ْو ُب‬
‫َّ‬ ‫یثنون ص‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ہ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬
‫ِس َّو َّماأنا ِطيْ ٖي ِم َّن الشلم ط َّت َّتع ٰ ُ‬ ‫َّ ْ‬
‫ِس ِلذ ِلؽ طا ْر ِج ُع ص ْن ع ِث ْْی ِ َٰما أنا ِطيْ ٖي‬ ‫س نط ِ ْ‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫ط‬ ‫ن‬
‫‪(.‬ابو الطرج ) ِ‬
‫ُ‬
‫لح ۺاغلت‪ 6‬ص ْج ًبا‪6‬رغور ۺ‪،‬وخد ۺدنسپی ۺ(امدہ ۺبجع‪،‬حیحص)۔ ِتيْ ًوا‪6‬ربکت ۺرکان‪،‬دصمرۺ‬
‫(ض)(امدہۺتۺيۺھ‪،‬اوجػۺاییئ)۔‬

‫اظنؾۺاکلملۺاورۺرغبیۺااتسذۺاکۺواہعق‬
‫ئ‬
‫ت‬
‫(‪)۲۹۳‬رتہمج‪6‬۔ ۺابداشہ ۺاظنؾ ۺاکلمل ۺےک ۺاپس ۺبج ۺڑبے ۺڑبے ۺائ مہ ۺرضحاتۺ‬
‫رشتفیۺالےتۺوتۺوہۺاؿۺ(یکۺمیظعت)ےکۺےیلۺڑھکاۺوہاجاتۺاورۺ(ڑھکاۺوہےنۺےکۺدعب)اینپۺہگجۺرپۺھٹیبۺ‬
‫اجاتۺ‪،‬اورۺاظنؾۺاکلملۺےکۺاکیۺرغبیۺااتسذۺےھت‪،‬بجۺوہۺاسۺےکۺاپسۺرشتفیۺالےتۺوتۺوہۺاؿۺ‬
‫(یک ۺمیظعت ۺ)ےک ۺےیل ۺڑھکا ۺوہاجات ۺ ۺاور ۺاؿ ۺوک ۺاینپ ۺتسشن ۺاگہ ۺرپ ۺاھٹبات ۺ‪،‬اور ۺوخد ۺاؿ ۺےک ۺاسےنمۺ‬
‫اتھٹیبۺۺ‪،‬انچہچنۺاسۺےکۺقلعتۺےسۺاسۺےسۺوپاھچۺایگۺوتۺاسۺےنۺاہک‪،‬ہکۺوہۺۺ(ینعیۺریمےۺااتسذۺےکۺ‬
‫العوہ ۺابیق ۺاملع ۺرضحات)ولگ ۺبج ۺریمے ۺاپس ۺرشتفی ۺالےت ۺںیہ ۺوت ۺوہ ۺریمی ۺوہ ۺوخیب ۺایبؿۺ‬
‫رکےتۺںیہۺوجۺھجمۺںیمۺںیہنۺےہ‪،‬وتۺاؿۺولوگںۺاکۺالکؾۺریمےۺادنرۺرغورۺاورۺربکتۺوکۺزایدہۺرکاتۺےہ‪،‬ۺ‬
‫اور ۺہی ۺرضحت ۺ(ینعی ۺریمے ۺااتسذ ۺ)ریمے ۺةیعں ۺوک ۺھجم ۺےس ۺایبؿ ۺرکےت ۺںیہ ۺاور ۺاس ۺملظ ۺوۺ‬
‫زایدیتۺوکۺایبؿۺرکےتۺںیہۺوجۺریمیۺرطػۺےسۺوہیئۺےہۺ‪،‬ایسۺوہجۺےسۺۺریمےۺادنرۺاعزجیۺدیپاۺ‬
‫وہیتۺےہۺ‪،‬انچہچنۺںیمۺتہبۺیسۺاخویمںۺےسۺابزۺٓااجاتۺوہںۺوجۺ َّھجمۺےسۺوہریہۺںیہۺ۔(اوبۺارفلج)‬
‫ِ‬ ‫َّظيْ ُس بْ ُن َّد ْصد َّو ْاًل ْص َّر ُٰ‬
‫اِبِ‬ ‫ِ‬
‫‪287‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫ُ َّ‬ ‫َّ‬
‫َّ‬
‫خی ِم ْنؽ ظال ن َّص ْم‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ِ(‪ِ )۲۹۴‬ظيْ َّل ِل َّظ ْيس بْن َّد ْصد َّھ ْل َّرأیْ َّت َّظ ٰط ا ْد ہ‬
‫َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ہ ْ َّ َِّ َّ ِ َّ َّ َّ ْ ُ َّ َّ َّ َّ ْ َّٰ ٗ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫ز ْيط ِان ط َّج َّاء‬ ‫نزلنا بالب ِادی ًِ صٔب ِامرأۃ طحض زوجوا طظالت إني نزل بؽ‬
‫َّ َّ ِ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ُ ُ ْ َّ َّ َّٰ َّ َّ ْ َّ ُ َّ ِ َّ ُ ْ ِ ہ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫ِبناظً طنحرھا وظال ذانعَّم َّطلُم جاء الضد َّجاء ِ ِباخری وْبرھا وظال‬
‫َّ َّ َّ ٰ َّ ُ‬ ‫َّ ٰ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬
‫ِت َّْب ْر َّت ال َّب ِار َّحً ِإًل ال َّي ِد ْ ُْی طظال ِإ ِنيی ًل ا ْس ِص ُم‬ ‫َّذ ُأن ُع ْم َّط ُظلْ ُت َّما ا َّعلْ َّنا ِم َّن الِ ْ‬
‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫ُ ْ‬ ‫َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّٰ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ٗ َّ َّٰ ً َّ َّٰ ُ‬
‫الد َُّم ُء ُ ْ ِس ُر َّوھ َّ َّو َّیط َّص ُل عذا ِلؽ طل ُٰم‬ ‫ازي ِاِف الضاب طاظمنا ِصندہ ایاما و‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّا َّر ْد َّنا َّٰ‬
‫الر ِحيْ َّل َّو َّز ْص َّنا ِ ِْف َّبيْ ِت ٖي ِم َّائ ًَّ ِدیْ َّنار َّوظ َّلنا ِلل َّم ْرأ ِۃ ِا ْص َّت ِذر ْ‬
‫ي ل َّنا ِمنْ ٗي‬
‫َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّ َّٰ َّ ُ َّ َّ ُ ر َّ ْ ُ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ً َّ ٰ ُ َّ ْ َّ ِ ْ َّ ُ ٰ َّ‬
‫اللى ُام‬ ‫خلطنا ظطوا َّا َّیواالـمرعب ِ‬ ‫ومزينا طل َُّم متع النوار ِإذا رجل َّی ِريح‬
‫ص َّػ‬ ‫أخ ُذ َّٰن َّوا َّوإ ًٰل َّس َّصنْ ُتع ْم ب ُر ُِم ْي طاخذناھا َّوانْ َّ َّ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ْ َّ ْ ُ ُ ْ َّ َّ َّ ْ ہ َّ َّ ُ‬
‫ری لت‬
‫اصسيتمونا َثن ال ِظ ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ ًَّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫‪(.‬السرسوذی) ِ َّ‬
‫لحۺاغلت‪ْ 6‬ب َّ ِر‪6‬امیضۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺاسۺےنۺذحبۺایکۺ‪ْ،‬ب َّ ِرۺ(ػ)ۺْبراۺ‬
‫َّ َّ َّ َّٰ‬ ‫َّ ْ َّ ُ‬
‫ار‪6‬دؿ ۺدنلب ۺوہاۺ‬ ‫الن َّو ُ ِ‬ ‫اب‪6‬امس ۺافلع ۺ‪،‬ابیس ۺاھکان ۺ(ض)۔ ۺمت ِع‬ ‫ذحب ۺرکان(امدہ ۺرحن‪،‬حیحص)۔الض ٰ ِ‬
‫‪،‬امیض ۺرعموػ ۺ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺ َّم َّت َّ ِع(ػ) ُم ُت ْوصا ۺ ۺدنلب ۺوہان ۺ(امدہ ۺمنع‪،‬حیحص‪،‬نڑ‪،‬حیحص ۺ)ۺ‬
‫ً‬
‫َّ ْ‬
‫۔ظط ًوا‪6‬ےھچیپۺانلچۺ‪،‬دصمرۺ(ؿ)(امدہۺوفق‪،‬ان صۺواوی)۔‬

‫سیقۺنبۺدعسۺاورۺداہییتۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۲۹۴‬رتہمج‪6‬۔سیقۺنبۺدعسۺےس ۺوپاھچۺایگہکۺایکۺٓاپۺےنۺیھبکۺاےنپ ۺےسۺزایدہ ۺیخسۺ‬
‫یسک ۺٓادیم ۺوک ۺداھکی ۺےہ ۺ؟اوہنں ۺےن ۺاہک‪6‬اہں‪(،‬اور ۺواہعق ۺیک ۺلیصفت ۺہی ۺےہ ۺہک)مہ ۺلگنج ۺںیم ۺاکیۺ‬
‫وعرتۺےک ۺامہمؿ ۺےنب‪،‬اےنت ۺںیم ۺوعرتۺاکۺوشرہ ۺاحرضۺوہا ۺوتۺاس ۺوعرتۺےنۺاہک‪،‬ہک ۺٓاپ ۺےکۺ‬
‫اپس ۺدوامہمؿ ۺرشتفی ۺالےئ ۺںیہ ۺ‪،‬انچہچن ۺو ۺہ ۺاکی ۺاوینٹن ۺالای ۺاور ۺاےس ۺذحب ۺرک ۺدایاور ۺوبال‪ٓ،‬اپۺ‬
‫ولگۺاینپ ۺایسۺاحتلۺرپۺرںیہۺ(ینعی ۺٓاپۺامہمؿ ۺےنبۺرںیہ ۺاور ۺںیم ۺایضتفۺرکاتۺروہںۺاگ)رھپۺ‬
‫بجۺدورسادؿۺٓاایۺوتۺدورسیۺاوینٹنۺالایۺۺاورۺاےسۺذحبۺرکدایۺاورۺاہک‪ٓ،‬اپۺولگۺایسۺاحتلۺرپۺربۺرقارۺ‬
‫رںیہ ۺ‪،‬اس ۺرپ ۺںیم ۺےن ۺاہک ۺ‪ٓ6‬اپ ۺےن ۺوہ ۺاوینٹن ۺوج ۺلک ۺذحب ۺیک ۺیھت ۺایھب ۺمہ ۺاس ۺاک ۺھچک ۺہصح ۺیہ ۺاھکۺ‬
‫اپےئ ۺںیہ ۺ(اس ۺےیل ۺدورسی ۺاوینٹن ۺذحب ۺرکےن ۺیک ۺرضورت ۺہن ۺیھت)اس ۺےن ۺاہک‪،‬ںیم ۺاےنپۺ‬
‫امہمونںۺوکۺابیسۺاھکانۺںیہنۺۺالھکاتۺۺوہںۺ‪،‬انچہچنۺمہۺاسۺےکۺاپسۺیئکۺدؿۺرہھٹےۺاسۺاحؽ ۺںیمۺہکۺ‬

‫‪288‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ابرش ۺوہریہ ۺیھت‪ ،‬ۺاور ۺوہ ۺااسی ۺیہ ۺرکات ۺراہ‪(،‬ینعی ۺامہرے ۺےیل ۺایھچ ۺرطح ۺاھکان ۺانبات ۺراہ)رھپ ۺبجۺ‬
‫مہۺےنۺوکچۺرکےنۺاکۺارادہۺایکۺوتۺاسۺےکۺرھگۺںیمۺوسۺدانیرۺرھکۺدےیئۺاورۺاسۺیکۺوعرتۺےسۺاہکۺہکۺ‬
‫امہری ۺرطػ ۺےس ۺاےنپ ۺوشرہ ۺےس ۺذعمرت ۺشیپ ۺرکان‪،‬اور ۺمہ ۺلچ ۺدےیئ ۺ‪،‬رھپ ۺبج ۺدؿ ۺڑچاھ ۺوتۺ‬
‫ااچکنۺاکی ۺٓادیمۺامہرےۺےھچیپۺخیچۺراہۺےہۺہکۺاےۺےنیمک ۺاسمرفو!ۺرہھٹوۺ‪،‬مت ۺےنۺںیمہۺایضتف ۺیکۺ‬
‫تمیق ۺدی ۺےہۺ‪،‬اےس ۺےل ۺول ۺورہن ۺںیم ۺںیہمت ۺاےنپ ۺزینے ۺےس ۺامر ۺدوں ۺاگ ۺ‪،‬انچہچن ۺمہ ۺےن ۺ ۺاےسۺ‬
‫ےلۺایلۺوتۺوہۺواسپۺوہا۔(رطوطیش)ۺ‬
‫اردیْ َّ ِ‬
‫ن ِ‬ ‫َّ ْ َّ ُ َّ‬
‫ظ َّل ْص رً م ِ‬
‫ِن ھ َّي ظل َّصً َّم ْذ ُو ْو َّر رۃ َّص ۂب ُظ َّٰلً َّج َّبل ِب ْ َّ‬
‫اْل ِز یْ َّر ِۃ‬ ‫ْ‬ ‫ی‬ ‫و‬ ‫ال الْ َّظ ْ‬
‫ز‬
‫َّ َّ‬
‫ِ(‪ )۲۹۵‬ظ‬
‫ِ‬
‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ض ظل َّصً ا ْح َّد ُن ِمنْ َّوا َّوًل ا ْحع ُم َّوًل ا ْصش ُم َّو ِھ َّي‬
‫َّ‬ ‫ر‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ر‬‫َّليْ َّس َّص ۂب َّو ْج ِي اًل ْ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬
‫اؼ‬ ‫س َّو َّد ِ َّارا َّو َّنريْ َّب ْی َّو ُظ َّٰد َّام َّوا َّر َّب رض َّصشيْ رم طيْي َّا ْد َّو ر‬ ‫ْ‬ ‫ُم َْش َّط رً َّص ۂب َّد ِنيْ َّ‬
‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ِ ُ‬
‫َّوط َّن ِادؼ َّو َّم َّد َّ ِار َّ ُس َّو ُر ُب رط َّو ْز ُص َّوا َّو ْز رع ِص ِجيْ رب ليْ َّس ِ ِْف ذ ْْی ِم َّن ال ُبل َّد ِان‬
‫ری َّو َّج ٰ ُل ِ ْ‬ ‫الد ْرج ُع َّٰل َّدار َّط ْو َّؼ ُا ْخ ہ‬ ‫ْ ُ َّ َّ ہ َّ ٰ ُ ْ َّ ُ ْ َّ ٰ ُ‬
‫ِش ُب ُو ْم ِم َّن‬ ‫مثلوا وذلؽ أن دورھم ع‬
‫ِ َّٰ َّ ْ ِ ْ ُ َّ َّٰ ُ ْ ُ ْ ْ َّ ِ َّ َّ َّ ْ ُ ٰ ُ َّ َّ‬
‫الرو ِار یج الـمصدۃ ِِف دو ِر ِھم وظال بصض الشرط ِاء‪ِ .‬‬
‫َّ ْ َّ ٰ ُ ُ ْ َّ ُ َّ َّ َّ ْ ُ َّ َّ ًْ‬ ‫ْ َّ ْ ْ َّ ِ َّ َّ َّ ُ ْ َّ َّ‬
‫ِلوًل الض َّورۃ ما طارظتوا نطدا ِ‬ ‫ن ِ‬ ‫دع ر ِ‬ ‫ِِف مار ِدین ْحاھااّلل ِِل ِ‬
‫ُ رَّ‬ ‫ُٰر‬ ‫َّ‬ ‫ر‬ ‫َّ ْ‬
‫ل(امدہۺ‬ ‫لح ۺاغلت ‪6‬ظل َّص ًِ‪6‬ہعلق‪،‬عمج ۺ ِظّل ر ِع(امدہ ۺعلق‪،‬حیحص)۔ظل ًِ‪6‬وچیٹ‪،‬عمج ۺظل ِ‬
‫َّ ُ‬ ‫ُ ْ َّ ر‬
‫ض‪6‬وقؾ ۺےکۺ‬ ‫َشط ًِ‪6‬رقبی ۺ‪ ،‬ۺاسےنم(امدہ ۺرشػ‪،‬حیحص)۔ا َّٰلر َّب ِ‬ ‫ِ‬ ‫قلل‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔م‬
‫ُ ُ‬ ‫َّ ُ‬ ‫َّ‬
‫ؼ ۺ(امدہۺ‬ ‫ؼ‪6‬وہلٹ‪،‬وادح ۺطنْد ر ِ‬ ‫اض(امدہ ۺرضب‪،‬حیحص)۔ط َّن ِاد ِ‬ ‫رےنہ ۺیک ۺہگج ۺ‪ٓ،‬اابدی ۺ‪،‬عمج ۺا ْر َّب ر ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ٰ ُ‬
‫ج‪6‬اگنسرداؿ‪،‬عمج ۺا ْد َّر راج‬ ‫لد ْر ُ ِ‬ ‫اط(امدہ ۺرطب‪،‬حیحص)۔ا‬‫ط‪6‬رساےئ ۺ‪،‬وادحۺ ِر َّب ر ِ‬ ‫دنفؼ‪،‬حیحص)۔ ُر ُب ر ِ‬
‫َّ َّٰ‬
‫ج۔‬ ‫لر َّو ِار یْ ُج ‪6‬ۺاپینۺےکۺوحضۺ‪،‬وادحۺ ِر ْو ِر یْ ر ِ‬ ‫(امدہۺدرج‪،‬حیحص)۔ۺا‬

‫امردنیۺےکۺہعلقۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۲۹۵‬رتہمج‪6‬۔زقوینی ۺےن ۺاہک ۺےہ ۺہک ۺوہ ۺ(امردنی ۺاک ۺہعلق)اکی ۺوہشمر ۺہعلق ۺےہ ۺوجۺ‬
‫زجریے ۺںیم ۺاکی ۺاہپڑۺیک ۺوچیٹ ۺرپ ۺواعقۺےہ ۺ‪،‬روےئ ۺزنیمۺرپۺاسۺےسۺوخبۺوصرت ۺاورۺ‬
‫وبضمطۺوکیئۺڑباۺہعلق ۺںیہنۺےہ‪،‬اورۺہی ۺہعلقۺ’’دنڑ‪،‬داراۺۺاورنیبیصن‘‘ ےک ۺاسےنمۺےہ ۺ‪،‬اسۺےکۺ‬

‫‪289‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اسےنم ۺاکی ۺڑبی ۺٓاابدی ۺےہ ۺسج ۺںیم ۺابزار ۺ‪،‬وہلٹ ۺ‪،‬دمرےس ۺاور ۺرساےئ ۺںیہ ۺ‪،‬نج ۺیک ۺانبوٹۺ‬
‫بیجع ۺےہ ۺیسک ۺرہش ۺںیم ۺاس ۺیک ۺریظن ۺںیہن ۺےہ ۺ‪،‬اور ۺوہ ۺاس ۺےیل ۺےہ ۺہک ۺاؿ ۺےک ۺرھگ ۺاگنسرداؿ ۺیکۺ‬
‫رطحۺںیہۺ‪،‬رہۺرھگۺدورسےۺےکۺاورپۺےہ‪،‬اورۺاؿۺےکۺےنیپۺاکڑباۺہصحۺاؿۺاپینۺےکۺوحوضںۺےسۺ‬
‫وہاتۺےہۺوجۺاؿۺےکۺرھگوںۺںیمۺایترۺےیکۺاجےتۺںیہ‪،‬یسکۺوہایشرۺاشرعۺےنۺاہکۺےہ‪6‬‬
‫(‪-)۱‬ۺہعلقۺامردنیۺںیمۺریمےۺےیلۺایسیۺانمۺواامؿۺاحلصۺرکےنۺوایلۺزیچۺےہۺ’’اہللۺ‬
‫اعتٰیلۺاسۺیکۺافحتظۺرفامےئۺ‘‘ہکۺارگۺرضورتۺہنۺ ُوہۺوتۺںیمۺوخدۺاسۺےسۺدجاۺہنۺوہں۔‬
‫َّ ْ ُ ُ ْ ُٰ‬
‫الد ْ َّو َّد ِان ِ‬ ‫موت ملو ِؽ‬
‫َّ َّ َّ َّ ُ ٰ ُ ْ َّ َّ َّٰ ُ ْ ٗ ُ َّٰ ً َّ ْ َّ ً ْ َّ َّ‬
‫ِ(‪ِ )۲۹۶‬إذا مات م ِلؽ الدود ِان صظدوا لي ظبً ص ِشيمً ِمن خذ ِب‬
‫ْ َّ‬
‫ْسیْر ظ ِليْ ِل الط ْر َّ ِش‬
‫َّ‬ ‫الداج َّو َّو َّز ُص ْو َّھا ِْف َّم ْوزع َّظ َْبہ ُ َّٰث َّا َّت ْوا بي َّص ۂب َّ‬
‫َّٰ‬
‫ٰ‬ ‫ٓ‬ ‫ٖ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ ْ َِّ َّ َّ ْ َّ ُ ْ ٗ ْ ْ َّ ْ ُ َّٰ ِ َّ َِّ َّ ُ ْ َّ َّ ِٗ ْ َّ َّ ٗ َّ ِ َّ َّ‬
‫ّل َّح ٗي َّوا ِن َّي ُت ٗي الِ ْ‬
‫ِت‬ ‫وال ِوس ِاء طادخلوہ ِِف ِتلؽ الظب ًِ ووزصوا مصي ِحلي ِتي َّود‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ ُ ُ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ُ َّ َّ ْ َّ ُ ْ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ْ‬
‫ِش َّبً َّوا ْدخل ْوا َّم َّص ٗي‬ ‫اًلس ِصمًَّ واأل ِ‬ ‫عان یأعل ِطيوا و یَشب وادخلوا طيوا‬
‫ُ‬ ‫ِ َّ َّ‬
‫َّٰ ْ َّ َّ َّ ْ ُ َّ َّ َّ ٗ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ ْ ُ ْ َّ ْ ْ َّ َّ ْ ُ َّ‬ ‫ً‬
‫اب الظ ٰب ًِ َّو َّج َّصل ْوا‬ ‫ِر َّجاًل َِمن عان َی ِدم سصامي وِشابي واضلظوا صلي ِوم ب‬
‫ہ‬ ‫اس َّط َّر َّد ُم ْوا َّط ْو َّظ َّوا ب ٰ ُ َّ‬ ‫َّ ْ َّ ْ ُ َّٰ َّ ْ ُ ُ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ُ َّٰ ْ َّ َّ َّ َّٰ‬
‫اب َّح َّ ٰت‬ ‫الَت‬ ‫الن ُ‬ ‫ؼ الظبً اْلص واًلمتصً ث اجتمع‬ ‫طو ِ‬
‫َّ َّ ْ َّ َّ ِ ْ َّ ْ ُ َّٰ ُ ِ َّ ْ ُ ْ ِ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ہ َّ ُ ْ َّ َّ ہ ہ ِ َّ ْ ِ ُ ْ ٰ‬
‫أِت عاْلب ِل الزخ ِم ث َین ِدظون حولوا ح ٰت ًل َّیورل ِإل ذ ِلؽ العو ِم ِإًل‬ ‫ت ِ َّ‬
‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫َب ْون ِل َّـم ْوتاھ ْم الذ َّبا ِئ َّح ‪(.‬ابن صبد الصز یز‬ ‫ِم ْن َّم ْو ِزع َّو ِاحد َّوھ ْم َّیذ ُِ‬
‫البعری ) ِ‬
‫ْ َّ ر‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ان(امدہۺوسج‪،‬اوجػۺواوی)۔ۺ‬ ‫اج‪6‬اسوھکۺاکۺدرتخۺ‪،‬عمجۺ ِديج ِ‬ ‫لحۺاغلت‪ 6‬ا ٰلد ُ ِ‬
‫َّ ْ َّ‬
‫اء‪6‬رفش(امدہ ۺوطء‪،‬زومہز ۺالؾ)ۺ‬ ‫ْس ر ِر(امدہ ۺرسر‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ال ِوس ُ ِ‬ ‫َّْسیْ ر ِر‪6‬تخت‪،‬عمج ۺ ُ ُ‬
‫ل(امدہ ۺخ‪،‬ان ص ۺاییئ)۔ َّا ْ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ِ ْر‬
‫ْی(امدہ ۺرصحۺ‬ ‫صِ‪6‬اٹچایئں‪،‬وادح ۺ َّح ِر ْ ر ِ‬ ‫ْل ُ ُ‬ ‫۔ ِحل َّي ًِ‪6‬زویر‪،‬عمج ۺ ُح ٰر ِ‬
‫‪،‬حیحص)۔ َّر َّد ُم ْوا‪6‬امیض ۺرعموػ ۺعمج ۺذمرک ۺاغبئ ۺاوھنں ۺےن ۺیٹم ۺڈایل‪َّ ،‬ر َّد َّ ِم(ض) َّر ْد ًما ۺڑگےھۺ‬
‫ُ َّ ُ َّ‬
‫و ریہ ۺوک ۺ ۺرھبان ۺ‪ ،‬ۺاپانٹ(امدہ ۺردؾ‪،‬حیحص) ۺ۔ ۺَی ْن ِدظ ْو ِن‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺعمج ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺدنخؼۺ‬
‫ر‬ ‫َّ ْ ُ‬
‫وھکدےت ۺںیہ ۺ(رابیع ۺرجمد ۺللعف‪،‬امدہ ۺدنخؼ‪،‬حیحص) ۺ۔الع ْو ُ ِم ۺ‪6‬ہلیٹ‪،‬عمج ۺ ِع ْي َُّم ِن(امدہ ۺوکؾ‪،‬اوجػۺ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ح(امدہۺذحب‪،‬حیحص)۔‬ ‫ح‪6‬ۺرقابین‪،‬رقابینۺاکۺاجونرۺ‪،‬وادحۺذ ِب ْي ر ِ‬ ‫واوی)۔ۺذ َّبا ِئ ُ ِ‬

‫‪290‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫وسڈاؿۺےکۺابداشوہںۺےکۺرمےنۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۲۹۶‬رتہمج‪6‬۔ۺکلمۺوسڈاؿۺںیم ۺبجۺوکیئۺابداشہۺرماجات ۺوتۺاسۺےک ۺےیلۺاسوھکۺیکۺ‬
‫ڑکلیۺےسۺاکیۺڑباۺدبنگۺانب ےتۺاورۺاےسۺاسۺیکۺربقۺیکۺہگجۺںیمۺرھکۺدےتی‪،‬رھپۺاسۺوکۺب رصتۺوھچبانۺاورۺ‬
‫رفش ۺواےل ۺتخت ۺرپ ۺرھک ۺدےتی ۺرھپ ۺرمدے ۺوک ۺاس ۺدبنگ ۺںیم ۺرھک ۺدےتی ۺ‪،‬اور ۺاس ۺےک ۺاسھت ۺاسۺ‬
‫ےکۺزویرۺ‪،‬ایھتہرۺاورۺوہۺربنتۺرھکۺدےتیۺسجۺںیمۺوہۺاھکاتۺاتیپۺاھتۺ‪،‬اورۺاسۺدبنگۺںیمۺاھکےنۺےنیپۺیکۺ‬
‫زیچںیۺیھبۺرھکۺدےتیۺاورۺایسۺرمدےۺےکۺاسھتۺاؿۺولوگںۺوکۺیھبۺدالخۺرکۺدےتیۺےھت‪،‬وج(زدن یۺ‬
‫ںیم)اسۺےکۺالھکےنۺاورۺالپےنۺیکۺدختمۺرپۺامومرۺےھتۺ‪،‬اورۺاؿۺوکۺدالخۺرکےکۺدبنگۺاکۺدروازہۺ‬
‫دنبۺرکدےتیۺ‪،‬اورۺدبنگۺےکۺاورپۺاٹچایئںۺاورۺاسامؿۺرھکۺدےتیۺےھت‪،‬رھپۺولگۺعمجۺوہےتۺاورۺدبنگۺرپۺ‬
‫یٹمۺڈاےتلۺاہیںۺکت ۺہکۺوہۺۺزربدتسۺاہپڑۺیکۺرطحۺوہاجاتۺ‪،‬رھپۺوہۺولگۺاسۺےکۺاردۺرگدۺدنخؼۺ‬
‫وھکدےت ۺاتہک ۺاس ۺہلیٹ ۺکت ۺرصػ ۺاکی ۺیہ ۺراہتس ۺےس ۺاچنہپ ۺاج ۺےکس ۺاور ۺ(اؿ ۺاک ۺہی ۺیھب ۺاوصؽۺ‬
‫ےہہک)ہی ۺولگ ۺاےنپ ۺرمدوں ۺےک ۺےیل ۺاجونروں ۺیک ۺرقابین ۺشیپ ۺرکےت ۺںیہ۔(انب ۺدبع ۺازعلسیۺ‬
‫َّ‬ ‫رکبی)‬
‫اْلليْ َّط ًِ ْاًل ِم ْ‬ ‫ْ َّ‬ ‫ُز ْص ُػ َّ‬
‫ِ‬ ‫ی‬
‫َّٰ ِ َّ َّ َّ َّ‬ ‫ِ‬ ‫أي‬
‫ِ ْ َّ‬
‫ر‬
‫َّ ْ‬ ‫َّ ُ‬
‫ِ(‪َٰ ِ )۲۹۷‬ما َیْ ِع ْي ِم ْن تظ ِر یْ ِط اًل ِم ْ ِی َّو َّج ْو ِل ٖي ِإن ٗي عان ظ ْد ا ْر َّد َّل ِإ ہل‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ ْ ُ َّ ُ َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ ُ ً ْ َّ ْ َّ‬
‫ن َّماھان‬ ‫ال ل ٗي ص ٰ ُل بْ ُن صيْ ہِس بْ ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ َّ ِ‬‫ِ‬ ‫اب ا ِبي ٖي یظ‬ ‫ِ‬ ‫َّح ْر ِب ا ِخي ٖي رجّل ِمن ارح‬
‫َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ ْ ْ َّ َّ ْ ً َّ َّ َّ َّٰ ُ َّ ْ ر َّ َّ َّ ٗ ہ ْ َّ َّ ہ َّ‬ ‫َّ‬
‫َض ص ِ ٰ ُل بْ ُن‬ ‫دی الطا‪،‬وعان اول بصث بصثي إل اخيي ِطم‬ ‫واردل مصي َخ ِ‬
‫َّ ْ ہ ْ َّ َّ َّ ِ ْ ہ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ِ َّ ْ ً ِ ٖ ْ ُ ُ ْ َّٰ ْ َّ‬
‫ن ماھان ِِف ذ ِلؽ الصدع ِر الع ِثي ِػ وعان ذيخا ِمن ذيوخ الد َّول ًِ‬ ‫صيِس ب ِ ِ‬
‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّج ِليْ ًّل َّو ُمو ًيبا طالت ہ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ي َّ ِوص ْدع ُر س ِاھر ْبْ ُو‬ ‫الر ْ‬ ‫ظی بس ِاھر بْن اْل َّد ْی ش ِاھ َّر َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َّ َّ ُ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ ْ ُ ِ ِ ً َّ‬ ‫َّ ُ ٓ َّ ِ َّ‬
‫ا ْر َّب َّصً اًل ِػ ط ِارس طاظ َّت َّتل ْوا ِظ َّتاًل ذ ِدیْ ًدا عان ِت الضل َّبً ِط ٖيي ِلس ِاھر َّوظ ِت َّل‬
‫ُ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ٰ ُ ْ ُ ْ ہ َّ َّ‬
‫ِس طا ْر َّد َّل س ِاھ رر َّر َّأد ٗي ِإ َّل الـ َُّْم ُم ْو ِن َّوع َّت َّب ِإل ْي ِي ِع َّت ًابا ن ْدخ ُت ٗي ‪:‬‬ ‫ص ِل بن ِصي‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اِب إ ہل ا ِم ْْی ال ُـم ْو ِم ِن ْی اسال اّلل َّبظ َّاء ٗہ َّو َّر ُأس ص ٰل بْ ُن ِصيْ ہ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّا َّٰما َّب ْص ُد َّط ہ‬
‫ِس‬ ‫ْ‬ ‫ت‬ ‫ع‬ ‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ذ‬ ‫ِ‬
‫و‬
‫اب َّصٔبَّ‬
‫ِ‬
‫الد َّّل ُم َّو َّا ْر َّد َّل الْ ِع َّت َّ‬ ‫َّ ْ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّ ُ ٗ ِ ِ َّ ْ َّ ِ ُ ْ ُ ٗ َّ ْ َّ َّ ْ ْ َّ َّٰ‬
‫بی یدي وخ ِاُي ِِف ی ِدي وجندہ َتت امري و‬
‫ّل ًََّ َّا َّٰی ِام َّو َّب ْي َّن َّوا َّمد ْ رْی َّمائ َّت ْی َّو ََّخْد ْیَّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ْ‬
‫ال َّ َِبیْ ِد ط َّو َّر َّل ِإ َّل ال َّـُم ُم ْو ِن ِ ِْف َ ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ ْ َّ ً ُ َّٰ َّٰ َّ ْ َّ َّ ٰ ْ ْ ہ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ُ َّ َّ ْ َّ ُ َّٰ َّ‬
‫الد َّمؽ‬ ‫ن ِصيِس ورد ِإل اًل ِم ِی وھو یرساد‬ ‫طردخا ث ِإن خَب ص ِل ب ِ ِ‬
‫ِ‬
‫‪291‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ َّ َّ ٰ ْ َّ ْ َّ َّ ٗ ہ َّ َّ ْ ْ َّ َّٰ َّ ْ َّ ً َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ ٓ َّ‬
‫طظال ِلل ِذي اخَبہ ِبذ ِلؽ دص ِِن ط ِإن عوَرا ظ ِدارساد سعت ِی ِوأنا ِإل اًلن‬
‫َّ َّ َّ ُ ُ‬ ‫َّ ً َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ‬
‫ارس ْد ُت ذيْىا َّوعان ع ْوَ رر خ ِاد ًما ل ٗي َّوعان َِی ٰب ٗي ‪( .‬الطخری) ِ‬ ‫ما‬
‫َّ ْ رَّ‬
‫ث(امدہ ۺثعب‪،‬حیحص) ۺ۔صدعر ‪ 6‬ۺوفج‪،‬ۺ‬ ‫ث‪6‬ودف‪،‬رکشل‪،‬عمج ۺ ُب ُص ْو ر ِ‬ ‫لح ۺاغلت‪َّ 6‬ب ْص ر ِ‬
‫َّ ْ َّ ُ‬ ‫َّ‬
‫اد ۺ‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺ‪،‬وہ ۺاکشر ۺرکۺ‬ ‫رس ِ‬ ‫رکشل‪،‬عمج ۺص َّد ِاع ُ ِر(امدہ ۺرکسع‪،‬حیحص)۔ ۺی‬
‫راہۺےہۺ(ااعتفؽ)ۺ(امدہۺۺدیص‪،‬اوجػۺاییئ)۔‬

‫ہفیلخۺانیمۺیکۺراےئۺیکۺزمکوریۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۲۹۷‬رتہمج‪6‬۔ ۺوہ ۺواہعق ۺوج ۺہفیلخ ۺانیم ۺیک ۺوکاتیہ ۺاور ۺانداین ۺےک ۺابرے ۺںیم ۺایبؿۺ‬
‫ایکاجات ۺےہ ۺہی ۺےہ ۺہک ۺاس ۺےن ۺاےنپ ۺاھبیئ ۺ(امومؿ)ےس ۺگنج ۺرکےن ۺےک ۺےیل ۺاےنپ ۺابپ ۺےکۺ‬
‫اسویھتںۺںیمۺےسۺاکیۺٓادیمۺوکۺاجیھبۺسجۺوکۺیلعۺنبۺٰیسیعۺنبۺاماہؿۺاہکۺاجاتۺاھتۺ‪،‬اورۺاسۺےکۺاسھتۺ‬
‫اچپسۺزہارۺاکۺرکشلۺرواہن ۺایکۺ‪،‬اورۺہی ۺالہپۺرکشلۺاھتۺوجۺاسۺےنۺاےنپۺاھبیئ ۺیکۺرطػ ۺاجیھبۺاھت‪،‬ۺانچہچنۺ‬
‫یلعۺنبۺٰیسیعۺنبۺاماہؿۺۺاسۺزربدتسۺرکشلۺوکۺےلۺرکۺالچۺ‪،‬اورۺیلعۺوکحتمۺےکۺرسداروںۺںیمۺےسۺ‬
‫اکیۺامہۺاورۺابربعۺصخشۺاھت‪،‬انچہچنۺاطرہۺنبۺنیسحۺ(وجۺامومؿۺیکۺوفجۺےکۺاکیۺہصحۺاکۺامکڈنرۺ‬
‫اھت)ۺےسۺرہشۺ’’ رےےک ۺابرہ ۺاقمہلب ۺوہایگۺ‪،‬اورۺاطرہۺیکۺوفج ۺرقتًابی ۺاچر ۺزہارۺوھگڑاۺوساروںۺیکۺیھتۺ‬
‫‪(،‬دیپؽ ۺوفج ۺاس ۺےک ۺالعوہ ۺیھت)اب ۺدوونں ۺوفوجں ۺںیم ۺزربدتس ۺڑلایئ ۺوہیئ ۺسج ۺںیم ۺاطرہۺ‬
‫ایحتفبۺوہااورۺیلعۺنبۺٰیسیعۺلتقۺرکدایۺایگ‪،‬اطرہۺےنۺاسۺاکۺرسۺامومؿۺےکۺاپسۺاجیھبۺاورۺاسۺوکۺطخۺ‬
‫ئ‬
‫اھکلۺسجۺاکۺومضمؿۺہیۺاھت’’اامۺدعبوتۺہیۺریماۺطخۺےہۺاریمۺالمونینمۺیکۺابراگہۺںیمۺ‪،‬اہللۺاعتٰیلۺاؿۺیکۺرمعۺ‬
‫درازۺرفامےئ‘‘اسۺاحؽۺںیمۺہکۺیلعۺنبۺٰیسیعۺاکۺرسۺریمےۺاسےنمۺےہۺ‪،‬اورۺاسۺیکۺاوگنیھٹۺریمےۺ‬
‫اہھت ۺںیم ۺےہ ۺ‪،‬اور ۺاس ۺیک ۺوفج ۺریمے ۺاتعب ۺرفامؿ ۺےہ ۺ‪’’،‬واالسلؾ‘‘اس ۺےن ۺطخ ۺڈاک ۺےسۺ‬
‫اجیھباھت ۺوت ۺوہ ۺامومؿ ۺوک ۺنیت ۺدؿ ۺںیم ۺلم ۺایگ ۺ‪،‬احالہکن ۺاؿ ۺدوونں ۺےک ۺدرایمؿ ۺدو ۺوس ۺاچپس ۺرفخسۺ‬
‫(رقتًابی ۺھچ ۺوس ۺونے ۺولک ۺرٹیم) ۺاک ۺافہلصۺاھت‪،‬رھپ ۺیلعۺنبۺومیسٰ ۺیکۺربخۺانیمۺےکۺاپسۺیچنہپۺاسۺاحؽۺ‬
‫ںیمۺہک ۺوہۺیلھچمۺاک ۺاکشرۺرکراہۺاھت‪،‬اسۺرپۺانیمۺےنۺربخۺدےنیۺواےل ۺصخشۺےسۺاہکۺ‪،‬ےھجم ۺوھچڑۺ‬
‫دو‪(،‬یلھچمۺاکۺاکشر ۺرکےنۺدو)اسۺےیل ۺہکۺوکرث ۺےنۺدو ۺویلھچمں ۺاکۺاکشرۺرک ۺایل ۺےہ ۺ‪،‬اور ۺںیمۺےنۺابۺ‬
‫کتۺوکیئۺاکشرۺیھبۺںیہنۺایکۺےہۺاورۺوکرثۺانیمۺاکاخدؾۺاھت‪،‬اورۺوہۺوکرثۺےسۺتبحمۺرکاتۺاھت۔(رخفی)‬

‫‪292‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ب‬ ‫ْسنْدی ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّم ْو ُت ُم ُل ْوؽ ب َّّلد َّ‬
‫ِ‬ ‫ْ ُ َّ ِ ِ ِ‬
‫ْسنْ ِدیْب ُر ٰ َّْی َّص ۂب َّص َّج َّلً َّظر یْ ًبا ِمنَّ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ِ(‪ )۲۹۸‬إ َّذا َّم َّ‬
‫ات ال َّـملؽ ببّلد َّ‬
‫ُ ِ‬
‫ٰ َّ َّ َّ‬ ‫ِ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ِِ‬ ‫ْ َّ َّ‬ ‫ٰ ِ‬ ‫َّ ٰ َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ َّ‬
‫اب ص ِن‬ ‫ض َّوص ِل َّؼ ِ ِْف ُمى ِخ ِرھا ُم ْد َّتل ِظ ًيا ص ۂب ش ْو ِر ٖہ َُی ٰ ُر ذ ْص ُر َّر ِأد ٖي الَت‬ ‫ر‬ ‫اًل ْ‬
‫االن ُ‬ ‫َّ ُ َّ ْ َّ ٰ ُ َّ َّٰ‬ ‫ْ َّ ْ ِ َّ ْ َّ ر َّ َّ ْ َّ َّ ر َّ ْ ُ ٰ ُ َّ َّ َّ‬
‫اس‬ ‫اب ص ۂبِ َّر ِأد ٖي وتن ِادي ایو‬ ‫اًلر ِض و ِامرأۃ ِبي ِدھا ِمعندً َتثوالَت‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ ُ َّ‬ ‫ُ ُ ْ َّ‬ ‫ہ َّ‬
‫ھذا َّم ِلعع ْم ِباًل ْم ِس ظ ْد ََّّملعع ْم َّوعان ا ْم ُر ٗہ ن ِاطذا ِط ْيع ْم َّوظ ْد َّر َّار ِإ ہل‬
‫ضَت ْوا ب ْ َّ‬ ‫ٰ ُ ْ َّ َّ َّ َّ ُ ْ َّ ٗ َّ َّ ُ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ٰ ُ‬ ‫َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ‬
‫اْل َّي ِاۃ‬ ‫ت‬ ‫ّل‬ ‫ط‬ ‫ت‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫ْم‬ ‫ـ‬ ‫ل‬‫ا‬ ‫ؽ‬ ‫ّل‬ ‫م‬ ‫ي‬ ‫ح‬ ‫و‬ ‫ر‬ ‫ذ‬ ‫خ‬ ‫أ‬ ‫و‬ ‫ا‬ ‫ي‬ ‫ن‬ ‫الد‬ ‫ؽ‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ْ‬ ‫ت‬ ‫ماترون ِمن‬
‫َّ ْ َّ ٗ َّ َّ َّ ُ َّ ْ ہ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ ُ َّٰ ُ َّ َّٰ ُ َّ ٗ َّٰ ْ َّ ُ َّ ْ َّ ُ ْ ُ َّ َّٰ ِ ْ َّ َّ ُ‬
‫ّلم ْب ِو ھذا َّلًَ ایام ث یويأ لي الر ُندل والعاطور والزصطران‬ ‫بصدہ وع ِ‬
‫ٰ ْ َّ ْ ْ ُ ُ ٰ ُ ْ ُ ْ ُ ْ َّ َّ ْ َّ ُ ْ َّٰ‬ ‫می ب َّر َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫َّط ُي ْح َّر ُؼ بي ٰث ُ‬
‫الر یح وال ِوند علوَّم َی ِرظون موتاھم ِبالنا ِر‬ ‫ِف‬ ‫ِ‬ ‫ہ‬‫ٖ‬ ‫اد‬ ‫ِ‬ ‫م‬ ‫ِْ‬ ‫ہ‬ ‫ر‬ ‫ْ‬ ‫ی‬ ‫ِٖ‬
‫ي م ِ ْن ب ِ َّّلد الْونْد َّو ُر ٰ َِّبا َّا ْح َّر َّؼ الْ َّـمل ُؽ َّط َّت ْد ُخلُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ٓ‬ ‫َّو َّ َّ ْ ْ‬
‫ِ‬ ‫ْسن ِدی َّب ا ِ َّخر اْلزا ِئ ِر و ِھ َّ ِ ِ ِ ِ ِ ِ‬
‫َّ ْ‬ ‫ن َّد ُاء ْو ٗہ ٰ‬
‫الن َّار ط َّي ْح َِتظ َّن َّم َّص ٗي ‪ِ .‬‬ ‫ِ‬
‫ْی‪6‬امیضۺوہجمؽۺوادحۺذمرکۺاغبئۺ‪،‬اکی ۺاحتل ۺےس ۺدورسیۺاحتلۺ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬
‫لحۺاغلت‪ 6‬ر ِ ِ‬
‫ْی َّت ْ‬ ‫َّ‬
‫ر ِي ْ ًْیاۺاکیۺاحتلۺےسۺدورسیۺاحتلۺںیمۺدبانلۺ(لیعفت)ۺ(امدہۺریص‪،‬ۺ‬ ‫ںیمۺدبؽۺدایۺایگۺ‪َّ ،‬ر ٰ َّ ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ ر‬
‫ت(امدہ ۺلجع‪،‬حیحص)۔ ُم ْد َّتل ِظ ًيا‪6‬تچ ۺانٹیل‪،‬دصمرۺ‬ ‫اوجػ ۺاییئ)۔ ۺص َّجل ًِ ۺ‪ 6‬ۺاگڑی‪،‬عمج ۺص َّجّل ر ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ ر‬
‫س(امدہ ۺسنک ۺ‪،‬حیحص)ۺ‬ ‫(ااعفتسؽ)(امدہ ۺفقی‪،‬ان ص ۺاییئ)۔ ِمع َّن َّد ًِ‪6‬اھجڑو ۺ‪ ،‬ۺعمج ۺ َّمعا ِن ُ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ُ‬
‫۔َتْث ِْو‪6‬اضمرعۺرعموػۺوادح ۺؤمثن ۺاغبئ ۺوہۺیٹم ۺڈایتل ۺ‪َّ ،‬حثا(ؿ) ۺ َّحث ْ ًوا ۺرگد ۺڈاانل ۺ‪،‬یٹمۺ‬
‫َّ َّ ر َّ ُ‬
‫ؽۺاکۺففخمۺ‪،‬ینعمبۺرفہتشۺ(امدہۺکلم‪،‬حیحص)۔‬ ‫ؽ‪َّ 6‬مّل ِئ ِ‬
‫ڈاانل(امدہۺوثح‪،‬ان صۺواوی)۔مّل ِ‬

‫کلمۺرسۺادنپیۺےکۺابداشوہںۺیکۺومتۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۲۹۸‬رتہمج‪6‬۔ۺکلمۺرسۺادنپیۺںیمۺبجۺوکیئۺابداشہۺرماجاتۺوتاےسۺایسیۺاگڑیۺرپۺ‬
‫لقتنمۺرکدایۺاجاتۺوجۺزنیمۺےسۺرقبیۺوہیتۺاورۺاےسۺاگڑیۺےکۺےلھچپۺہصحۺںیمۺھٹیپۺےکۺلبۺتچۺ‬
‫اٹلۺرکۺاس ۺرطحۺاکٹلۺدایۺاجاتۺہکۺاس ۺےکۺرسۺےکۺابؽۺزنیمۺرپ ۺےتٹسھگۺاس ۺاحؽ ۺںیمۺہکۺاکیۺوعرتۺ‬
‫سجۺےکۺاہھتۺںیمۺاھجڑوۺوہیتۺوہۺرمدہۺابداشہۺےکۺرسۺرپۺیٹمۺڈایتلۺریتہۺاورۺاکپریتۺریتہۺہکۺا ےۺ‬
‫ولوگ!ۺہیۺلکۺاہمترا ۺابداشہۺاھتۺ‪،‬مت ۺرپ ۺوکحتم ۺرکاتۺاھتۺ‪،‬اورۺاسۺاکۺ مکۺمت ۺرپۺانذفۺاھت‪،‬اورۺاب ۺہیۺایسیۺ‬
‫احتل ۺںیم ۺوہایگ ۺےہ ۺوج ۺمت ۺدھکی ۺرےہ ۺوہ‪،‬ینعی ۺداین ۺوھچڑ ۺاکچ ۺےہ‪،‬اور ۺاس ۺیک ۺروح ۺکلم ۺاوملتۺ‬

‫‪293‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ضبق ۺرک ۺےکچ ۺںیہ‪،‬اس ۺےیل ۺمت ۺولگ ۺاس ۺےک ۺدعب ۺداینوی ۺزدن ی ۺےس ۺدوھاک ۺتم ۺاھکؤ ۺ‪،‬اور ۺاسۺ‬
‫رطحۺیکۺدورسیۺابوتںۺاکۺہلسلسۺنیتۺدؿۺکتۺاجریۺراتہۺ‪،‬رھپۺاسۺےکۺےیلۺدنصؽ(اکیۺوخوبشۺ‬
‫دارۺۺڑکلیۺاکۺانؾۺےہۺ)ۺاکوفر ۺاورۺزرفعاؿۺۺایترۺایکۺاجاتۺاور ۺاس ۺےس ۺرمدہۺوک ۺالج ۺدایۺاجاتۺ‪،‬رھپۺاسۺیکۺ‬
‫راھک ۺوہا ۺںیم ۺکنیھپ ۺدی ۺاجیت ۺ‪،‬اور ۺدنہواتسؿ ۺےک ۺولگ ۺاےنپ ۺرمدوں ۺوک ۺٓاگ ۺںیم ۺالجےت ۺںیہۺ‬
‫‪،‬اورۺرسۺادنپیۺٓارخیۺزجریہۺےہ‪،‬اورۺہیۺکلمِۺدنہواتسؿۺاکۺاکیۺہصحۺےہۺ‪،‬یھبکۺیھبکۺبجۺابداشہۺ‬
‫وکۺالجایۺاجاتۺوتۺاؿۺیکۺوعرںیتۺیھبۺٓاگۺںیمۺدالخۺوہاجںیتۺاورۺاسۺےکۺاسھتۺلجۺاجںیتۺ۔‬
‫َّ َّ ُ َّ ِ‬
‫الر ْ ً ِی ِ‬ ‫َّحذاظً ا ْھل ٰ‬
‫ِ‬
‫الر ْی م ْن َّا ْح َّذ َّؼ َّخ ِلْؼ اّلل َّع ٰطا ب َّن ْظش َّو َّر َّن َّاصً َّو ُعلٰ‬ ‫(‪َّ )۲۹۹‬ا ْھ ُل ٰ‬
‫ْ ُ َّ ِ َّ َّ ُ ِ ُ ْ ُ َّ َّ ُ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ َّ ِ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫ص َّمل ًل ُیظ ِ ٰد ُم ُو ْم ِط ْي ٖي ا َّحد ِمن دا ِئ ِر اًلم ِم والرجل ِمنوم یرنع ِبي ِد ٖہ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ر‬
‫َّ ْ َّ ُ ْ َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫َّ ُ َّ ٰ ُ ٰ َّ ْ َّ ٗ ُ ْ ُ َّ ْ ٗ َّ َّ ْ ُ ُ َّ َّ ْ‬
‫اْل َّز َّاء ص ۂب‬ ‫اب ِال َّـم ِل ِؽ یلت ِمس‬ ‫مایظ ِدر ِإن ضْیہ یص ِجز صني طيظرد ِب ٖي ب‬
‫ْ َّ ْ ہ َّ ہ َّ َّ َّ ْ َّْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ ُ‬ ‫ْ َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫ل ِس ْيػ َّماا َّب َّت َّدع ط َّي ُام ُر ال ِـم ِلؽ ِب َّن َّر ِب ٖي ص ۂب َّب ِاب ٖي ِمن وظ ِت ٖي ذ ِلؽ ِإل دنً ط ِإن َل‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ ْ َّ‬
‫َی َّر ْج ا َّح رد ِط ْي ٖي ص ْي ًبا َّجاز ٗاہ َّوا ْدخل ٗي ِ ِْف َجْل ًِ ُر ٰن ِاص ٖي َّو ِإ ْن ا ْخ َّر َّج ِطيْ ٖي ص ِيْ رب‬
‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ َّ ٗ َّ َّ ْ ُ َّ َّ َّٰ َّ ُ ً ْ ُ ْ ُ َّ َّ ُ ْ ُ َّ َّ َّ ْ َّ ُ ْ ُ‬
‫رط ْو رر ِ ِْف َ ْو ِب‬ ‫اسرحي وَل َیازہ وإن رجّل منوم رور دنبلً صليوا ص‬
‫َّ ْ َّ َّ ُ ٰ ُ ِ ٖ َّٰ ِ ُ َّ ْ َّ َّ َّٰ َِّ ُ ْ ُ َّ ر َّ َّٰ ُ ْ ُ ْ ً َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ ُ َّٰ ً ُ َّٰ‬
‫اشر ِإليوا أنوا دنبلً و ِإن صرطورا صليوا طب ِظيت مدۃ ث‬ ‫ح ِر یر ًل یذؽ الن َّ ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ہ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫اج َّت َّاز ب َّوا َّر ُج رل ا ْحد ُب ِط َّص َّاب َّوا طا ْد ِخ َّل إ ہل َّم ِل ِؽ ذ ِلؽ ال َّبل ِد َّو ُح ِ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ض‬ ‫َّ ً َّٰ َّٗ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ ُ َّ َّ ُ َّ ْ َّ ْ َّ ُ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ُ َّ َّ َّ ُ ْ َّ َّٰ‬
‫اس َِجيْصا أني‬ ‫الن‬ ‫رانصوا طدىل اًلحدب صن الصيب طظال الـْمتصارػ صند‬
‫َّ َّ ِ َّ ُ ُ ْ ِ ُ ْ ر َّ ہ ُ ْ ُ َّ ِ َّٰ َّ َّ ِ َّ َّ َّ َّٰ ہ َّ ْ ُ ِ َّ ٰ َّ ُ َّ ِ َّ ٰ ُ ْ ُ َّ‬
‫ًل یظع صرطور صٔب دنبلً ِإًل امالوا و ِإن ھذاالـمر ِ َّور رور الدنبل ًِ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ ً َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ ُ ْ ُ َّ َّ‬
‫رط ْو َّر ط ْوظ َّوا ُمنْ َّت ِر ًبا طا ْخسأ ط ُر ِ ٰدؼ َّوَل ْ ُی ِث ِب‬ ‫ظا ِئمً ًل ميل لوا واَبت الص‬
‫ِبء ‪( .‬دلدلً التوار یخ َّ) ِ‬ ‫الـ َّْم ِل ُؽ َّرا ِن َّص َّوا ِب َّ ْ‬
‫َّ َّٰ َّ ْ ُ َّ ُ ْ َّ َّ ہ َّ ٰ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ٰ َّ َّ‬
‫الر ْ ِی ا ْصش ُ ِم‬ ‫ْ ُ َّ ِ( َّ‪ )۳۰۰‬حدث ِابن َّب َّس ُوسً ِبوَّذالذ ِان ظ ہال واھل ِ‬
‫َّ ْ‬ ‫ً‬ ‫ُ‬ ‫َّ ْ ً َّٰ َّ‬
‫ات َّواذ ٰدھ ْم ِاتْظانا ِطيْ َّوا َّوذ ِلؽ َّمذ ُو ْو رر ِم ْن َّحا ِل ِو ْم‬ ‫ِ‬ ‫لر َّناص‬ ‫اًلم ِم احعاما ِل‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اس ِْف ت َّرانيْطيْو ْم طا ْس َّن ُبوا طيْي َّوا ٰما ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ َّ َّ ٗ َّٰ‬
‫ر ِو یْ ُر طّل ََّی ِار ُی ُو ْم‬ ‫الت ْ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬
‫الن ُ‬ ‫ظد ورطي‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ا َّح رد ِ ِْف ا ْحع ِام ٖي ِبأن ل َّوا ِط ِْي ٖي ِاظ ِتد ًارا ص ِشيْ ًُم َّو ِم ْن ص ِجيْ ِب َّما ذ َّاھ ْد ُت َّل ُو ْم‬
‫َّ ٰ‬ ‫ُ َّ ُ‬ ‫ً‬ ‫َّ ْ َّ ٰ ُ‬ ‫ہ َّ ٰ‬
‫ِم ْن ذ ِلؽ ِإ ِ ِْن َّما َّدخل ُت ظط َّم ِدیْ َّنً ِم ْن ُم ْد ِن ِو ْم ٰث ص ْد ُت ِإليْ َّوا ِإًل َّو َّرأیْ ُت‬
‫‪294‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ً‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ َّ‬ ‫ْ َّ‬ ‫ُ ْ َّ ْ َّ ُ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ُ َّ ً‬
‫اْليْس ِان َّوالع َّو ِاض ِذ َّم ْوز َّْو ِصً ِ ِْف‬ ‫ِ‬ ‫اِب َّمنْظ ْوذً ِِف‬ ‫ِ‬ ‫رور ِِت ورور ارح‬
‫النظ ِاذ ْ َّی‬
‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫الدلسان ط َّم َّر ْر ُت ص ۂب ُد ْوؼ ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫اًل ْد َّواؼ َّو َّل َّظ ْد َّد َّخلْ ُت إ ہل َّمدیْ َّن ًِ ٰ‬ ‫ْ َّ‬
‫ِْ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ ْ ِ ُ ہ َّ ْ ٰ ُ ِ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ‬
‫ْب ُن ص ہ َّٔب ِز ِ ٰي ال ِص َّر ِاظ ِٰي ْ َّی طل ُٰم‬ ‫ص الدلس ِان مع ارح ِاِب و‬ ‫ِ‬ ‫وورلت ِإل ظ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬ ‫ُص ْد ُت ِم َّن الْ َّظ ْ‬
‫ص ص ِذ ٰيا َّم َّر ْر ُت ِبال ٰد ْو ِؼ ال َّـمذع ْو َّر ِۃ ط َّرأیْ ُت ُر ْو َّر ِ ِْت َّو ُر َّو َّر‬
‫َّ ُ‬ ‫َّ ْ َّ ْ َّ ْ ُ ْ َّ ِ ً ْ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ُ ْ ٗ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ُ ُ‬
‫ل َّع ٰل َّو ِاحد ِم ٰ َّنا َّینْش ُر‬ ‫َّ‬ ‫ارح ِاِب منظوذً ِِف ع ُ ِاضذ ظد الرظوہ ِباْلا ِئ ِط طجص‬
‫ُ‬
‫ان أ َّم َّرھ ْم‬
‫َّ‬
‫الدلس ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫احبي ًَّل ٓبْس ُی َّذيْ ًىا م ْن ِذ ْبوي َّو ُذع َّر ِْل أن ٰ‬
‫ٰ‬
‫ِ‬ ‫ِإ ہل ُر ْو َّ َّر ِۃ َّر‬
‫ُ َّ َّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬
‫َّ ُ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬
‫ص َّوْبْ ُن ِب ٖي ط َّج َّصل ْوا َّینْش ُر ْون ِإليْ َّنا َّو ُی َّر ِٰو ُر ْون‬ ‫ب ہذ ِل َّؽ َّوأ َّٰن ُو ْم َّا َّت ْوا إ َّل الْ َّظ ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬
‫ر ِو ِیر ع ٰل َّم ْن ُْی ٰ ُر ِب ِو ْم‬
‫ُ‬ ‫ْب ُن ََّل ْ َّن ْذ ُص ْر ب ہذ ِل َّؽ َّو ِتلْ َّؽ َّص َّاد رہ َّل ُو ْم ِْف َّت ْ‬ ‫ُر ْو َّر َّنا َّو َّ ْ‬
‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬
‫ِف ہذ ِل َّؽ إ ہل أ َّٰن الْ َّضر یْ َّب إ َّذا َّط َّص َّل َّما ُی ْو ِج ُب ِط َّر ُار ٗہ َّصنْ ُومْ‬ ‫ِ‬ ‫َّو َّتنْ َّتو ْي َّح ُال ُو ْم ِ ْ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ ُ ِ ُ ْ َّ َّ ٗ َّ ْ َّ َّ ِ َّ َّ َّ َّ ْ ٗ ِ َّ َّ ْ ُ َّ ِ َّ َّ َّ ْ ٗ ْ َّ ٰ ُ‬
‫الر ْو َّر ِۃ أخذ ‪.‬‬ ‫بصثوا رورتي ِإل ال ِبّل ِد وَبث صني طحيثُم وجد ِذبي ِتلؽ‬
‫(ابن بسوسً) ِ‬
‫َّ ٰر‬ ‫َّ َّ َّ ر‬
‫لح ۺاغلت‪ 6‬حذاظ ًِ‪6‬اہمرت(امدہ ۺذحؼ‪،‬حیحص)۔عػِ‪6‬یلیھتہ ۺ‪،‬رماد ۺ‪،‬اہھت ۺ‪،‬عمجۺ‬
‫َّ‬ ‫َّ ُ ر‬
‫اع‪ 6‬ۺاکررگی‪،‬وادح ۺ َّرا ِن ر ِع(امدہ ۺعنص‪،‬حیحص) ۺ۔ ُر َّو ررِ‬ ‫ػ ۺ(امدہ ۺکی ‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ ُر ٰن ر ِ‬ ‫اع ٰ ِ‬
‫َّ ر‬
‫‪6‬وصتری‪،‬وادح ۺ ُر ْو َّر رۃ (امدہ ۺوصر‪،‬اوجػ ۺواوی) ۺ۔ ۺ ُدنْ ُبل ًِ‪6‬ابیل‪،‬عمج ۺ َّد َّن ِاب ُل)(امدہ ۺلبنس‪،‬‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ ُْ‬
‫ب‪6‬ڑبکا ۺ‪،‬عمج ۺ ُحد رب (امدہۺ‬ ‫رط ْو ر ِر ۺ‪ 6‬ۺڑچای‪،‬عمج ۺص َّر ِاط ْ ُْیِ(امدہ ۺػصفرڑ‪،‬حیحص)۔ ۺ ِا ْح َّد ُ ِ‬ ‫حیحص)۔ ص‬
‫َّ‬
‫ب‪6‬یفن ۺجحڈ ۺو‪،‬م ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاسۺ‬ ‫ل‪6‬اکھجؤ(امدہ ۺلیم‪،‬اوجػ ۺاییئ)۔َل ْ ُی ِث ْ ِ‬ ‫دحب‪،‬حیحص)۔ َّميْ ر ِ‬
‫َّ‬
‫ب ۺاھتۺ‬ ‫ےن ۺدبہل ۺںیہن ۺدای ۺ‪َِ ،‬ل ْۺ یک ۺوہج ۺےس ۺرحػ ۺتلع ۺای ۺدرایمؿ ۺےس ۺرگ ۺایگ ۺےہ ۺالص ۺںیم ۺ ُی ِثيْ ُ ِ‬
‫َّ‬
‫(ااعفؽ)(امدہ ۺوثب‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ ۺا ْس َّن ُب ْوا ِط ْي ٖي‪:‬امیض ۺرعموػ ۺعمج ۺذمرک ۺاغبئ ۺاؿ ۺولوگںۺ‬
‫َّ ْ َّ ُ‬
‫ط(امدہۺ‬ ‫ان‪6‬دویار‪،‬وادحۺ َّحا ِئ ر ِ‬ ‫ےسۺدحۺےسۺزایدہۺرعتفیۺیکۺ(ااعفؽ)(امدہۺطنت‪،‬حیحص)۔ا ِْليْس ِ‬
‫وحط‪،‬حیحص)۔ ِذ ْب ر ِي‪6‬وصتریۺ(امدہۺہبش‪،‬حیحص)۔‬

‫وینیچںۺیکۺاہمرتۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۲۹۹‬رتہمج‪6‬۔ ۺنیچ ۺےک ۺولگ ۺاہلل ۺیک ۺولخمؼ ۺںیم ۺاہھت ۺےک ۺذرہعی ۺشقن ۺواگنرۺ‬
‫‪،‬اکررگیی ۺاور ۺرہ ۺاکؾ ۺںیم ۺبس ۺےس ۺزایدہ ۺاہمرت ۺرےتھک ۺںیہ ۺ‪،‬ابیق ۺدورسی ۺوقومں ۺاور ۺولوگںۺ‬

‫‪295‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ںیمۺےسۺوکیئۺاسۺ(اقنیش)ۺںیمۺاؿۺےسۺٓاےگۺںیہنۺڑبھۺاتکسۺےہ‪،‬اؿۺںیمۺےسۺاکیۺٓادیمۺاےنپۺ‬
‫اہھت ۺےسۺھچکۺااسیۺانباتۺسجۺےکۺقلعتمۺاسۺاکۺادنازہۺوہاتۺہکۺدورساۺٓادیمۺاسۺےکۺانبےنۺےسۺاعزجۺ‬
‫رےہۺاگۺ‪،‬رھپۺوہۺاےسۺےل ۺرکۺابداشہۺےکۺدروازےۺرپۺاجاتۺاتہکۺوہۺاینپۺاونیھکۺزیچۺیکۺاداجدۺرپۺااعنؾۺ‬
‫بلط ۺرکے‪،‬انچہچن ۺابداشہ ۺاےس ۺاس ۺوتق ۺےس ۺےل ۺرک ۺاکی ۺاسؽۺکت ۺاےنپ ۺدروازےۺرپۺ‬
‫اگلےن ۺاک ۺ مک ۺداتی ۺ‪،‬رھپ ۺارگ ۺوکیئ ۺصخشۺاس ۺںیمۺبیع ۺہن ۺاکنےلوت ۺوہ ۺاسۺوک ۺااعنؾ ۺداتی‪،‬اوراس(ۺ‬
‫وصتری)وکۺاےنپۺاکررگیوںۺیکۺامجتعۺےکۺومجمہعۺںیمۺاشلمۺرکاتیلۺاورۺارگۺاسۺںیمۺوکیئۺبیعۺلکنۺ‬
‫اجاتۺوتۺوہۺاسۺوکۺوکھپاۺداتیۺ‪،‬اورۺاےسۺااعنؾۺیھبۺںیہنۺۺداتیۺ‪(،‬اکیۺرمہبت)اںیھنۺںیمۺےسۺاکیۺٓادیمۺ‬
‫ےن ۺاکی ۺایسی ۺابیل ۺیک ۺوصتری ۺانبیئ ۺسج ۺرپ ۺرمشی ۺےک ۺڑپکے ۺیک ۺڑچای ۺینب ۺوہیئ ۺیھت ۺ‪،‬اس ۺیک ۺرطػۺ‬
‫دےنھکیۺواالۺوکیئۺیھبۺکشۺںیہنۺرکاتہکۺہیۺابیلۺںیہنۺےہ‪،‬اورۺاسۺرپۺڑچایۺیھٹیبۺوہیئۺںیہنۺۺےہ‪،‬انچںۺ‬
‫ہچۺہیۺاکیۺزامےنۺکتۺامنشئۺرپۺیگلۺریہۺرھپ(اکیۺدؿ)اسۺےکۺاپۺسۺےسۺاکیۺڑبکاۺۺٓادیمۺزگراۺوتۺ‬
‫اسۺےنۺاےسۺبیعۺدارۺاتبایۺانچںۺہچۺاےسۺاسۺکلمۺےکۺابداشہۺیکۺابراگہۺںیمۺشیپۺایکۺایگۺاورۺاسۺ‬
‫ےکۺانبےنۺواےلۺوکۺیھبۺشیپۺایکۺایگ‪،‬ابۺاسۺڑبکےۺٓادیمۺےسۺبیعۺےکۺابرےۺںیمۺدرایتفۺایکۺ‬
‫ایگۺ‪،‬ۺاسۺرپۺاسۺےنۺاہک‪6‬امتؾۺولوگںۺےکۺزندکیۺہیۺابتۺملسمۺےہۺہکۺوجۺڑچایۺیسکۺابیلۺرپۺےھٹیبۺ یۺوتۺ‬
‫وہۺاسۺوکۺاکھجۺدےۺ یۺ‪،‬ۺاورۺاسۺوصتریۺانبےنواےلۺےنۺابیلۺیکۺوصتریۺڑھکیۺانبیئۺےہۺسجۺںیمۺھچکۺ‬
‫یھبۺاکھجؤۺںیہنۺےہۺاورۺڑچایۺوکۺاسۺےکۺاورپۺدیساھۺڑھکاۺرکۺدایۺےہ‪،‬ہیۺاسۺوصتریۺانبےنۺواےلۺےنۺ‬
‫یطلغ ۺیک ۺےہ ۺانچں ۺہچ ۺاس ۺیک ۺدصتقی ۺیک ۺیئگ ۺاور ۺابداشہ ۺےن ۺاس ۺےک ۺانبےن ۺواےل ۺوک ۺوکیئ ۺااعنؾۺ‬
‫ںیہنۺدای۔ ۺ(ۃلسلسۺاوتلارخی)‬
‫(‪ -)۳۰۰‬اسۺواہعقۺوکۺانبۺوطبہطۺےنۺایبؿۺایکۺےہۺ‪،‬اسۺےنۺاہکۺہکۺنیچۺواےلۺولگۺ‬
‫تعنص ۺورحتف ۺےک ۺاکؾ ۺوک ۺاےھچ ۺرطےقی ۺرپ ۺرکےن ۺںیم ۺدورسے ۺولوگں ۺےس ۺڑبھ ۺرک ۺںیہ ۺ‪،‬اورۺ‬
‫اسۺںیمۺوہۺاکیفۺاہمرتۺرےتھکۺںیہ‪،‬اورۺاؿۺیکۺہیۺتفصۺوہشمرۺےہےسجۺولوگںۺےنۺاینپۺاتکوبںۺ‬
‫ںیم ۺایبؿۺایکۺےہ‪،‬اورۺاؿۺولوگں ۺےنۺاسۺںیمۺدحۺےس ۺزایدہۺرعتفیۺیک ۺےہ‪،‬راہۺوصتریۺاسزیۺاکۺ‬
‫اعمہلمۺوتۺاسۺاکؾۺوکۺکیھٹۺوطرۺرپۺااجنؾۺدےنیۺںیمۺاؿۺاکۺوکیئۺاثینۺںیہنۺےہ‪،‬اورۺاؿۺولوگںۺوکۺاسۺ‬
‫ںیمۺزربدتسۺ ۺدقرت ۺاحلصۺےہ‪،‬اورۺاسۺ(وصتریۺاسزی)ےکۺابرے ۺںیمۺوہۺبیجع ۺورغبیۺ‬
‫زیچۺسج ۺاک ۺںیمۺےن ۺاؿۺےک ۺاہیں ۺاشمدہہ ۺایکۺےہ‪،‬ہیۺےہۺہکۺبجۺیھبک ۺںیمۺاؿ ۺےکۺرہشوں ۺںیمۺ‬
‫ےس ۺیسک ۺرہش ۺںیم ۺدالخ ۺوہاوت ۺرھپ ۺدوابرہ ۺاس ۺرہش ۺںیم ۺواسپ ۺٓاای ۺوت ۺیہی ۺداھکی ۺہک ۺریمی ۺاور ۺریمےۺ‬
‫‪296‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اسویھتںۺیکۺوصتریںیۺدویاروںمینۺشقنۺیکۺوہیئۺںیہ‪،‬اورۺاکذغوںۺںیمۺشقن ۺیکۺوہیئۺۺابزاروںۺ‬
‫ںیمۺریھکۺوہیئۺںیہ‪(،‬ایسۺرطحۺاکۺاکیۺۺواہعقۺۺاورۺےہۺہک)ابداشہۺےکۺرہشۺںیمۺدالخۺوہاۺوتۺریماۺزگرۺ‬
‫شقنۺوۺاگنرۺانبےنۺواولںۺےکۺابزارۺےسۺوہا‪،‬اورۺاےنپۺاسویھتںۺےکۺاسھتۺاشیہۺلحمۺکتۺاجۺاچنہپۺ‬
‫اس ۺاحؽ ۺںیم ۺہک ۺمہ ۺبس ۺرعایق ۺابلس ۺںیم ۺےھت ۺ‪،‬رھپ ۺبج ۺاشؾ ۺوک ۺلحم ۺےس ۺواسپ ۺولاٹ ۺوتایسۺ‬
‫ذموکرہ ۺابزار ۺےس ۺزگرا ۺ‪،‬انچں ۺہچ ۺںیم ۺےن ۺداھکی ۺہک ۺریمی ۺاور ۺریمے ۺاسویھتں ۺیک ۺوصتریںی ۺاکذغۺ‬
‫ںیمۺشقنۺیکۺوہیئ ۺںیہۺ‪،‬نجۺوکۺولوگ ں ۺےنۺدویاروںۺرپ ۺاکپچۺدایۺےہ ۺ‪،‬اسۺرپۺمہ ۺںیمۺےسۺرہۺاکیۺ‬
‫اےنپۺاسیھتۺیکۺۺوصتریۺدےنھکیۺاگل‪،‬اورۺاسۺوصتریۺںیمۺےسۺمہۺیسکۺزیچۺوکۺطلغۺںیہنۺرہھٹاۺےکسۺ۔اورۺھجمۺ‬
‫ےسۺایبؿۺایکۺایگۺہکۺابداشہۺےنۺاںیھنۺ(اسۺوصتریۺانبےنۺ)اکۺ مکۺدایۺاھت‪،‬اورۺوہۺولگۺاشیہۺلحمۺںیمۺ‬
‫ٓاےئ ۺاور ۺمہ ۺایس ۺہگج ۺےھت‪،‬وت ۺوہ ۺولگ ۺںیمہ ۺدےنھکی ۺےگل ۺاور ۺامہری ۺوصتریںی ۺانبےن ۺےگل‪،‬اور ۺمہۺ‬
‫اسۺوکۺاجؿۺہنۺےکس‪،‬اورۺیہیۺاؿۺیکۺاعدتۺےہرہۺاسۺصخشۺیکۺوصتریۺانبےنۺںیمۺوجۺاؿۺےکۺاپسۺ‬
‫ےس ۺزگرے‪(،‬ینعی ۺوج ۺصخش ۺیھب ۺاؿ ۺےک ۺاپس ۺےس ۺ ۺزگرات ۺےہ ۺوت ۺاس ۺیک ۺوصتری ۺانب ۺدےتی ۺںیہ ۺ ۺاورۺ‬
‫اس ۺوک ۺربخ ۺیھب ۺںیہن ۺ ۺوہیت ۺےہ )اور ۺاس ۺابرے ۺںیم ۺاؿ ۺاک ۺاحؽ ۺاس ۺدرہج ۺوک ۺچنہپ ۺایگ ۺےہ ۺہک ۺوکیئۺ‬
‫رپدیسی ۺارگ ۺایسی ۺرحتک ۺرکے ۺسج ۺیک ۺوہج ۺےس ۺاس ۺےک ۺےیل ۺ ۺاؿ ۺےک ۺاہیں ۺےس ۺاھبگ ۺاجانۺ‬
‫رضوریۺوہۺ(اورۺوہۺاےنپۺرہشۺالچۺاجےئ)وتہیۺولگۺاس ۺیکۺوصتریۺاس ۺےکۺرہشۺرواہنۺرکۺدےتیۺاورۺ‬
‫اسۺوصتریۺوکۺےلۺرکۺاسۺیکۺالتشۺیکۺاجیتۺ‪،‬رھپۺاہجںۺاسۺوصتریۺاکۺمہۺلکشۺلمۺاجاتۺوتۺاسۺوکۺرگاتفرۺ‬
‫رکۺایلۺاجات۔(انبۺوطبہط)‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ن‬ ‫الدیْ‬‫َّص ْد ُل ُن ْور ٰ‬
‫َّ ْ َّ ُ ْ ْ َّ ْ ُ ُ ْ َّ ِ ْ َّ ِ ُ ِ ْ ْ َّ ُ ْ ٰ ْ َّ َّ‬
‫َّ َّ ِ ً(‪َ )ْ ۳۰۱‬ل یعن ِِف َّ ِد ِْی َّ الـمل ُو ِؽ ا َّحد ْن ِمن َِّدْی ِۃ نو ِر ِ‬
‫الدی ِن َّ وًل‬
‫ٰ‬
‫ص ُػ ِِف ال ِذ ْ‬ ‫ْ َّ ُ َّ ٰ َّ ْ ْ ٗ َّ َّ‬
‫ان ًل َّیأع ُل َّوًل َّیل َّب ُس َّوًل َّی َّت َّ َّٰ‬
‫ي‬ ‫اعثر َت َِّر یا ِللصد ِل ِمني وع‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫ْ َّ‬ ‫َّ‬
‫َّ َّ َّ ْ َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ ُ ُ‬
‫َی ٰر ٗي ِإًل ِم ْن َّم ِلؽ عان ل ٗي ظ ِد اذ ََّت ٗاہ َّم ْن َّد ْو ِم ٖ ِي ِم َّن الض ِنيْ َّم ًِ َّولظ ْد ذعا ِإليْ ِي‬
‫ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ‬ ‫َّز ْو َّج ُت ٗي ِم َّ‬
‫ت ل ٗي َیْ ُر ُل ِم ْن َّوا‬ ‫ان‬ ‫ع‬ ‫ص‬ ‫ْح‬ ‫ِف‬ ‫ِ‬ ‫ی‬ ‫اع‬
‫ِ‬ ‫ع‬ ‫د‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫ّل‬ ‫َ‬ ‫ا‬ ‫اھ‬‫س‬ ‫ص‬‫ا‬‫ط‬ ‫ي‬
‫ِ‬ ‫ظ‬ ‫ي‬‫الز‬
‫ِ‬ ‫ن‬
‫َّٰ ہ َّ َّ‬ ‫َّ َّٰ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫َّٰ َّ َّ ْ َّ ْ ْ‬
‫َجيْ ُع َّم ِ ْ‬
‫اِف‬ ‫َشیْ َّن ِدیْ َّن ًارا طل ُٰم ِا ْد َّتظلتْ َّوا ظال ل ْي َّس ِ ِْل ِإًل ھذا َّو ِِ‬ ‫ِف الدنً ْبو الص‬
‫ِ َّ ْ َّ َّ ِ َّ رِ ِ ْ ْ ُ ْ َّ َّ َّ ُ ْ ُ ُ ْ ْ َّ َّ َّ ُ ْ ُ َّ َّ َّ َّ ٰ ََّّ‬
‫لمی ًل اخونوم ِطي ٖي وًل اخوض نار جونم‬ ‫ی َِّدي أ َّنا خ ِازن ِطي ٖي ِللـمد ِ‬
‫ِأل َّج ِلؽ ‪( .‬ابو الطرج ) ِ‬

‫‪297‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫لحۺاغلت‪ِ 6‬د َّ رْیِ‪6‬اعدت‪،‬وادحۺ ِد ْ َّْی رِۃۺ(امدہۺریس‪،‬اوجػۺاییئ)۔ۺ َّد ْوَّ ر ِم‪6‬ۺہصحۺ‪،‬ۺعمجۺ‬
‫َّ ٰ‬ ‫َّ ر‬ ‫َّ ر شھ‬
‫ام(امدہ ۺ م‪،‬حیحص)۔ ۺ ِزيْظ ًِ‪ 6‬ۺرغتب(امدہ ۺقیض‪،‬اوجػ ۺاییئ)۔ ۺ ِا ْد َّتظلتْ َّوا ‪ 6‬ۺامیضۺ‬ ‫ِدو ِ‬
‫رعموػۺوادحۺؤمثنۺاغبئۺاس ۺےنۺاسۺوکۺوھتڑاۺاھجمسۺ(ااعفتسؽ)(امدہۺقلل‪،‬اضم فۺالثیث)ۺ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ ُ ُ‬
‫ض‪6‬اضمرع ۺیفنم ۺرعموػ ۺوادح ۺملکتم ۺ‪،‬ںیم ۺدالخ ۺںیہن ۺوہں ۺاگ ‪ ،‬خاض (ؿ)ۺ‬ ‫ًل اخ ْو ِ‬ ‫۔ ِ‬
‫َّ ْ ً‬
‫خوزاۺرطخاتۺںیمۺڑپانۺ(امدہۺوخض‪،‬اوجػۺواوی)۔‬

‫ابداشہۺونرۺادلنیۺےکۺااصنػۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۳۰۱‬رتہمج‪6‬۔ابداشہۺونرۺادلنیۺزیگنۺرۃمحۺاہللۺہیلع ۺیکۺاعدتۺےسۺایھچ ۺاعدت ۺیسکۺ‬
‫دورسےۺابداشہۺیکۺہنۺیھتۺۺاورااصنػۺےکۺےیلۺاؿۺےسۺڑبھۺرکۺتقیقحۺوکۺولعمؾۺرکےنۺواالۺوکیئۺ‬
‫صخش ۺہن ۺاھت‪،‬اورۺاےنپۺاخص ۺاعمہلم ۺںیمۺوجۺاھکےت‪،‬ےتنہپۺاور ۺرخچ ۺرکےت ۺوتوہ ۺایس ۺاجدئاد ۺےسۺاھتۺ‬
‫وج ۺاؿ ۺیک ۺیھت ۺسج ۺوک ۺاوھن ں ۺےن ۺاےنپ ۺامؽِۺتمینغ ۺےک ۺہصح ۺےس ۺرخدی ۺایل ۺاھت ۺ‪(،‬اکی ۺرمہبت)اؿۺ‬
‫ےسۺاؿۺیکۺویبیۺےنۺرغتبۺیکۺاکشتیۺیک‪،‬اسۺرپۺونرۺادلنیۺزیگنۺےنۺصمحۺیکۺنیتۺداکںینۺوجۺوخدۺ‬
‫اؿ ۺیک ۺںیھت ۺویبی ۺوک ۺددیںی ۺ‪،‬نج ۺےس ۺاسالہن ۺرقتًابی ۺسیب ۺزہار ۺدانیر ۺاحلص ۺوہےت ۺےھت‪،‬رھپ ۺبجۺ‬
‫ویبیۺےنۺاےسۺیھبۺوھتڑاۺاھجمسۺ‪،‬وتۺونرۺادلنیۺزیگنۺےنۺرفامایۺہکۺریمےۺاپسۺاسۺےکۺالعوہۺھچکۺںیہنۺ‬
‫ےہ ۺ‪،‬اور ۺوج ۺھچک ۺریمے ۺاپس ۺےہ ۺاس ۺںیم ۺںیم ۺاملسمونں ۺاک ۺاخزؿ ۺوہں ۺ‪،‬سج ۺںیم ۺٓاپ ۺیکۺ‬
‫ایختنۺںیہنۺرکوںۺاگۺ‪،‬اورۺہنۺاہمتریۺوہجۺےسۺمنہجۺیکۺٓاگۺںیمۺدالخۺوہںۺاگ۔‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫ۺ(اوبۺارفلج)ۺ‬
‫ْ ُ‬ ‫ٰ ْ ُ ُ ْ َّ‬
‫اّلل َّ ِوال ِطيْلً ِ‬
‫ِ‬ ‫د‬
‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫ب‬ ‫ص‬ ‫َّ َّ ا َّلذيخ ابو‬
‫الذيْ َّخ َّا َّبا َّص ْبد اّلل بْن َّخطيْػ َّظ َّر َّد َّم َّٰر ًۃ َّج ْبلَّ‬ ‫ُْ ْ ٰ ٰ‬
‫ِ(‪َ )۳۰۲‬یعي أن‬
‫ِ‬
‫َّ َّ ْ ْ َّ َّ َّ ٗ َّ ْ ِ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ ُ َّ َّ َّ َّ َّ ِ َّ ِ ْ ُ ْ َّ َّ َّ ر ْ َّ ْ ْ‬
‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ْسن ِدیب ومصي ْبو َّل َِی ِمن الطظر ِاء طارابتوم َِّماصً َِّف س ِر ی ِؼ اْلب ِل‬
‫َّ‬
‫الذيْخ أ ْن َّی َّأذ َّن ل ْ‬ ‫َّ‬
‫ٰ ْ َّ َّ ُ ْ َّ ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ ُ َّ‬‫َّ‬ ‫ُ‬
‫وم ِِف‬ ‫ؼ وسلبوا ِمن‬ ‫َّحيْث ًل ِص َُّم َّرۃ َّوتاھ ْوا ص ِن الس ِر ی ِ ِ‬
‫ً‬ ‫ہ َّ ْ ِ َّ‬ ‫ْ ْ َّ ٰ َّ‬ ‫الْ َّظ ْبض َّص ۂب َّب ْ‬
‫الرض ِار َّو ِھ َّ َّي ِ ِْف ذ ِلؽ ال َّـم َّح ِ ٰل ع ِث ْ َّْی رۃ ِج ٰدا َّو ِم ْن ٗي‬‫ِ‬ ‫ض ال ِطيل ًِ‬ ‫ص‬
‫ُ ُ ِ َّ ْ ِ‬
‫ْ ْ َّ َّ َّ ُ ُ ٰ ْ ُ َّ ْ ہ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ْ َّ ْ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َتْ َّمل إ ہل ح َّ‬
‫اْلوع‬ ‫ض َِّۃ م ِل ِؽ ال ِون ِد طنواھم الذيخ صن ذ ِلؽ طض َّلب صلي ِوم ِ‬
‫الذيْخ َّو َّظ َّب ُز ْوا َّص ۂب طيْل َّرض ْْی منْ َّوا َّو َّذ ٰع ْو ٗہ َّو َّا َّع ُل ْوا َّْل ْ َّميٗ‬ ‫َّ َّ َّ ٰ ُ ِ َّ ْ َّ ٰ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫طتصدوا ظول‬
‫ِ‬
‫‪298‬‬
 ‫معارف الادب شرح م َّجانی الادب‬
‫ْ ْ َّ ُ ْ ُٰ‬ ‫ْ َّ ٰ ْ َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّٰ ُ‬
‫َّو ْام َّت َّن َّع الذ ْيخ ِم ْن اع ِل ٖي طل ُٰم ن ُام ْوا ِتلؽ الليْلً ِا ْج َّت َّم َّص ِت ال ِطيلً ِمن ع ِل‬
‫َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ُ ٰ ُ َّٰ ُ َّ ْ ُ ْ َّ َّ ْ ُ ُ ٗ َّ ٰہ َّ َّ ْ َّ‬
‫ت ص ۂب‬ ‫ناحيً واتت إليوم طع ِانت تذم الرجل منوم وتظتلي حت ات‬
‫َّ ِ ْ ْ َّ َّ َّٰ ِ ِ َّٰ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّٰ ْ َّ ٗ َّ َّ ِ َّ َّ ٗ ْ ر ْ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّْ‬
‫َِجي ِص ِوم وَش ِت الذيخ وَل یتصرض لي وأخذہ َّ ِطيل ِمنوا ولػ صلي ِي‬
‫َّ ْ َّ ٰ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ُ ْ ُ ْ َّ ٗ َّ َّ ہ َّ َّ‬
‫ي ِط ْي ٖي ال ِص َّ ُِم َّرۃ طل ُٰم َّر ٗأہ‬ ‫می ِب ٖي ص ۂب ش ْو ِر ٖہ َّوا َِّت ِب ٖي الـْمو ِزع ال ِذ‬ ‫خرسومي ور‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ ُ ْ َّ َّٰ‬
‫اد َّتظ َّبل ْو ٗہ ِل َّي َّت َّص َّٰرطوا ا ْمَّ َّر ٗہ طل ُٰم ظ ُر َّب ِم ْن ُو ْم‬ ‫اح َّي ًِ صج ُبوا م ْن ٗي َّو ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الن‬ ‫اھل ِتلؽ‬
‫َّ ْ ُ َّ َّ ْ َّٗ‬
‫ض َِبيث یروني‬ ‫ر‬‫َّا ْم َّد َّع ٗي ال ِطيْ ُل ُِب ْرس ْو ِم ٖي َّو َّوز َّص ٗي ص ْن ش ْور ٖہ إل األ ْ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ُ‬ ‫َّ ُ ِ َّ ِ ُ ُ َّٰ ِ َّ َّ‬ ‫َّ ُ َّ َّ َّ‬
‫ط َّجاؤ ْوا ِإليْ ِي َّوذھ ُِبوا ِب ٖي ِإ ہل َّم ِليْ ِع ِو ْم ط َّص َّٰرط ْو ٗہ خ ْ ََّب ٗہ َّوھ ْم عط رار َّواظ َّام ِص ْن َّدھ ْم‬
‫َّ َّ‬
‫ا ٰی ًاما ‪( .‬ابن بسوسً) ِ‬
‫َّ ُ‬ ‫َّ ُ‬ ‫َّ َّ ر‬
‫لح ۺاغلت‪َِّ 6‬ماص ًِ‪6‬وھبک ۺ‪،‬عمج ۺ َِّم ِاو ِع(امدہ ۺوجع‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ ۺتاھوا ‪6‬ۺ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اہ ۺ(ض)تيْ ًوا َّو ِتيْ ًوا ۺانکٹھب(امدہ ۺت ۺيۺ‬ ‫امیض ۺرعموػ ۺعمج ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺولگ ۺکٹھب ۺیگ ۺ‪،‬ت َّ ِ‬
‫َّ ر‬ ‫َّ ر‬
‫ل‪6‬ہگج‪،‬اقمؾ ۺ‪،‬عمجۺ‬ ‫ل(امدہ ۺلیف‪،‬اوجػ ۺاییئ)۔ ۺ َُّم ٰ ِ‬ ‫ھ‪،‬اوجػ ۺاییئ)۔ ۺ ِطيْل ًِ‪6‬اہیھت‪،‬وادح ۺ ِطيْ ر ِ‬
‫َّ َّ ٰ ُ‬ ‫َّ َّ ٰر‬
‫‪6‬امیضۺرعموػۺعمجۺذمرک ۺاغبئۺاؿۺولوگں ۺےنۺ‬ ‫َّ َّٰ‬ ‫وا‬ ‫د‬ ‫ص‬ ‫ت‬ ‫(امدہۺللح‪،‬اضم فۺالثیث)۔‬ ‫ِ‬
‫ال‬ ‫ُم‬
‫الخػ ۺورزی ۺیک ۺ(لعفت)(امدہ ۺدعد‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ذعوا‪6‬امیض ۺرعموػ ۺعمج ۺذمرک ۺاغبئۺ‬
‫َّ‬ ‫ُ ُ‬
‫اؿۺولوگںۺےنۺذحبۺایکۺ(لیعفت)ۺ(امدہۺذک‪،‬ان صۺاییئ)۔ۺخ ْرس ْو ر ِمۺ‪6‬ۺوسڈن‪،‬عمجۺخ َّر ِاسيْ ُ ِم۔‬

‫خیشۺاوبۺدبعۺاہللۺاورۺاہویھتںۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۳۰۲‬رتہمج‪6‬۔ایبؿ ۺایک ۺاجات ۺےہ ۺہک ۺخیش ۺاوب ۺدبع ۺاہلل ۺنب ۺفیفخ ۺےن ۺاکی ۺرمہبت ۺرسۺ‬
‫ادنپیۺےکۺاہپڑۺےکۺرفسۺاکۺارادہۺایکۺ‪،‬اورۺاؿۺےکۺاسھتۺرقتًابیۺسیتۺریقفۺےھتۺ‪،‬انچںۺہچۺاہپڑۺےکۺ‬
‫راہتس ۺںیم ۺاہجں ۺوکیئ ۺٓاابدی ۺہن ۺیھت‪،‬اؿ ۺولوگں ۺوک ۺوھبک ۺگل ۺیئگ ۺ‪،‬اور ۺہی ۺولگ ۺراہتس ۺےس ۺکٹھبۺ‬
‫ےئگ ۺ‪،‬اؿ ۺولوگں ۺےن ۺخیش ۺ ےس ۺدروخاتس ۺیک ۺہک ۺوہ ۺاںیھن ۺاکی ۺوھچاٹ ۺاس ۺاہیھت ۺڑکپےن ۺیک ۺااجزتۺ‬
‫دںی‪،‬اور ۺاس ۺہگج ۺںیم ۺاہیھت ۺتہب ۺزایدہ ۺےھتاوراس ۺہگج ۺےس ۺدنہواتسین ۺابداشہ ۺیک ۺابراگہ ۺںیمۺ‬
‫الےئ ۺاجےت ۺےھت ۺ‪،‬خیش ۺےن ۺاںیھن ۺ(اہیھت ۺڑکپےن)ےس ۺعنم ۺایک‪،‬بج ۺاؿ ۺرپ ۺوھبک ۺاغبل ۺوہیئۺ‬
‫وتاوھنںۺےنۺخیشۺےکۺوقؽۺیکۺالخػ ۺورزیۺیکۺ‪،‬اورۺاؿ ۺںیمۺےسۺاکی ۺوھچاٹ ۺاہیھتۺڑکپۺایلۺاور ۺاےسۺ‬
‫ذحبۺایکۺ‪،‬اورۺاسۺاکۺوگتشۺاھکایۺ‪(،‬نکیل)ۺخیشۺےنۺاسۺےکۺاھکےنۺےسۺااکنرۺایکۺ‪،‬رھپۺبجۺہیۺولگۺ‬

‫‪299‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اس ۺرات ۺوسےئ ۺ‪،‬وت ۺرہ ۺرطػ ۺےس ۺاہیھت ۺااھٹک ۺوہےئ ۺاور ۺاؿ ۺےک ۺاپس ۺٓاےئ ۺ‪،‬وتوہ ۺاؿ ۺںیم ۺےسۺ‬
‫اکی ۺاکی ۺٓادیم ۺوک ۺوسےتھگن ۺےھت ۺاور ۺاےس ۺامر ۺڈاےتل ۺےھت ۺاہیں ۺکت ۺہک ۺاؿ ۺبس ۺوک ۺامر ۺڈاال‪،‬ۺ‬
‫(نکیل)اہویھتںۺےنۺخیشۺوکۺوساھگنۺوتۺاںیھنۺوکیئۺفیلکتۺہنۺدیۺ‪،‬اورۺاؿۺںیمۺےسۺاکیۺاہیھتۺےنۺخیشۺوکۺ‬
‫ڑکپا‪،‬اؿۺرپۺاانپۺوسڈنۺاٹیپلۺاورۺاینپۺھٹیپۺرپۺاھٹبۺایل‪،‬اورۺاؿۺوکۺاسۺہگجۺالایۺاہجںۺٓاابدیۺیھت‪،‬انچںۺہچۺ‬
‫بجۺخیشۺوکۺاسۺرطػۺےکۺولوگںۺےنۺداھکیۺوتۺاسۺواہعقۺےسۺریحتۺںیمۺڑپۺےئگۺ‪،‬اورۺاوھنںۺےنۺ‬
‫خیشۺاکۺاابقتسؽۺایکۺ‪،‬اتہکۺاؿۺےکۺاعمہلمۺوکۺاجؿۺںیلۺ‪،‬رھپۺبجۺخیشۺاؿۺولوگںۺےسۺرقبیۺوہےئگۺ‪،‬وتۺ‬
‫اہیھتۺےنۺاؿۺوکۺاینپۺوسڈنۺےسۺڑکپاۺۺاورۺاینپۺھٹیپۺےسۺزنیمۺرپۺااترۺدایۺ‪،‬اہجںۺولگۺاؿۺوکۺدھکیۺںیلۺ‬
‫‪،‬وتۺولگۺاؿۺےکۺاپسۺٓاےئۺاورۺاؿۺوکۺاےنپۺابداشہۺےکۺاپسۺےلۺےئگۺ‪،‬ولوگںۺےنۺخیشۺےکۺواہعقۺ‬
‫ےس ۺابداشہ ۺوکوافق ۺرکاای ۺ‪(،‬احالں ۺہک ۺ)ہی ۺبس ۺاکرف ۺےھت ۺ‪،‬اور ۺخیش ۺاؿ ۺےک ۺاپس ۺھچک ۺدونں ۺکتۺ‬
‫رہھٹےۺ۔(انبۺوطبہط)ۺ‬
‫ْ‬
‫َّم ْو ُت ال َّـمنْ ُر ْو ِر ِ‬ ‫َّ‬
‫َّٰ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ ُ‬ ‫خ َّ ََّب الْ َّط ْز ُل بْ ُن َّٰ‬
‫الدط ِر‬ ‫الر ِبيْ ِع ظال عنْ ُت َّم َّع ال َّـمنْ ُر ْو ِر ِِف‬ ‫ِ(‪ )۳۰۳‬ا ِْ‬ ‫َّ َّٰ‬
‫َّ َّ‬ ‫اِب َّو ُھ َّو ِْف ُظ َّٰبتي ہ‬ ‫َّ ِ َّ َّ‬ ‫ات طيْي َّط َّ َّْنلْ َّنا َّب ْص َّض الْ َّـم َّ‬‫ي َّم َّ‬
‫إل َّحا ِئط َّوظال‬ ‫ْ‬ ‫ص‬ ‫د‬ ‫ط‬ ‫ل‬ ‫از‬ ‫ن‬ ‫ْ‬ ‫ذ‬ ‫ل‬ ‫ا‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ِ ِٖ‬
‫َّ ْ َّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫َّ ُ ْ َّ َّ ُ ہ‬
‫َّ ِ ٖ‬ ‫َّ َّ ِ َّ‬‫ُ‬
‫اَل ْ انْ َّواع ْم أ ْن ت ْدص َّواال َّص ٰام َّي ت ْدخ ُل ھ ِذ ِہ الـ َّْم َّن ِاز ِل ط َّيع ُت ُب ْون ِطيْ َّوا َّماًل خ ْ َّْی ِطيْ ٖي‬
‫ْ‬
‫اْلا ِئ ِط َّمع ُت ْو ًبا ‪ِ .‬‬‫ری َّم َّاص ۂب ْ َّ‬ ‫ال َّا ًَّل َّت ہ‬ ‫ُ ْ ُ َّ َّ ُ َّ َّ َّ‬
‫ظلت وما ھو ظ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّا َّبا َّج ْص َّطر َّح َّان ْ‬
‫ااّلل ًَّل ُب ٰد ن ِاز رل ِ‬ ‫ْ ُ َّ ْ‬
‫ِ ِدن ُوَّ َّؽ وام ُر َّ ِ‬ ‫ت‬‫ت َّوطاتؽ َّوانْظز ْ‬
‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫ل ِ‬‫اّلل ا ْم أنْ َّت َّج ِاھ ُ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ َّی ُر ٰد ظز َّاء‬ ‫ا َّبا َّج ْصطر ھ ْل ع ِاھ رن ا ْو ُم َّن ِٰج رم ِ‬
‫اّلل‬ ‫ْی َّوإ َّٰن ٗي َّل َّنظ ٰري َّابْ َّي ُض َّظ َّ َّٰ َّ َّ‬
‫اْلائ ِط َّذ ْ ر‬ ‫ِ َّط ُظلْ ُت َّواّلل َّم َّاص ۂب ْ َّ‬
‫ال ِْإنوا َّ و َّ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫الرحيْل َّط َّر ْح َّل َّنا َّو ََّ ُظ َّل َّح ٰ ہت َّب َّل َّغ ب ْ َّْئ َّميْ ُم ْون َّط ُظل ُت ل ٗي ظدْ‬ ‫ِس َّن َّصيْ ُت إ َّل َّٰ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ْ‬
‫ط‬ ‫ن‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ َّ ْ َّ ِ َّ َّٰ َّ َّ َّ ْ ٗ ْ َّ َّ ُ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ ْ ُ ْ َّ َّ َِّ َّ َّ َّ ْ َّ ِ ْ ُ َّ ُ‬
‫دخلت اْلرم ظال اْلمد ِ ِّلل وظ ِبض ِمن یو ِم ٖي ولـُم حضتي الوطاۃ ظال‬
‫ٰ ُ ْ َّ ُ َّ َّ‬
‫الدلسان َّم ْن ًل ُْی ْو ُت ‪(.‬الَشیِب) ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اء(امدہۺ‬ ‫ي‪6‬اصػ ۺرھتسا ۺ‪،‬عمج ۺ ِنظ ر ِ‬ ‫لح ۺاغلت‪ُ 6‬م َّن ِٰج ر ِم‪6‬وجنیم(امدہ ۺمجن‪،‬حیحص)۔ن ِظ ٰر ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ت‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺؤمثن ۺاغبئ ۺاس ۺےن ۺومت ۺیک ۺربخ ۺدی ۺ‪،‬ن َّصیۺ‬ ‫ن‪،‬ان ص ۺاییئ)۔ن َّصيْ ُ ِ‬

‫‪300‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ ُ‬ ‫َّ‬
‫(ػ‪،‬ض)ن ْص ًياۺوافتۺیکۺربخۺدانیۺ(امدہۺتعی‪،‬ان صۺاییئ)۔ َظ َّ ِ‬
‫ل‪6‬ۺامیضۺرعموػۺوادحۺاغبئۺۺوہۺ‬
‫َّ َّ ً‬ ‫َّ ُ‬
‫ّلۺتخسۺامیبرۺوہان(امدہۺث‪،‬حیحص)۔‬ ‫ل(ک)َظ ِ‬ ‫تخسۺامیبرۺوہایگۺ‪َ،‬ظ َّ ِ‬

‫ہفیلخۺوصنمرۺیکۺومتۺاکۺواہعق‬
‫(‪ )۳۰۳‬رتہمج‪6‬۔ ۺلضف ۺنب ۺرعیب ۺےن ۺربخ ۺدی ۺاس ۺےن ۺاہک ۺہک ۺںیم ۺہفیلخ ۺوصنمر ۺےکۺ‬
‫اسھتۺاسۺرفسۺںیمۺاھتۺسجۺںیمۺاس ۺیکۺومتۺوہیئۺ‪،‬مہۺاکیۺاقمؾۺرپۺارتے‪،‬وتاےنپۺہبقۺ(دبنگ)ۺ‬
‫ںیم ۺرےتہ ۺوہےئ ۺاس ۺےن ۺےھجم ۺدویار ۺےک ۺاپس ۺالبای ۺ‪،‬اور ۺاہک ۺہک ۺایک ۺںیم ۺےن ۺںیھمت ۺاعؾ ۺولوگں ۺوکۺ‬
‫البےنۺےسۺعنمۺںیہنۺایکۺاھتۺوجۺاؿۺرھگوںۺںیمۺدالخۺوہںۺوتۺاؿۺںیمۺوہۺابںیتۺھکلۺدںیۺنجۺںیمۺوکیئۺ‬
‫الھبیئۺہنۺوہۺ‪،‬ںیمۺےنۺاہکۺ‪،‬اورۺوہۺایکۺےہ؟ۺاسۺےنۺاہک‪6‬ۺایکۺمتۺدویارۺرپۺیھکلۺۺوہیئۺرحتریۺوکۺںیہنۺدےتھکیۺ‬
‫(‪-)۱‬ۺاے ۺاوبرفعج! ۺریتی ۺومت ۺاک ۺوتق ۺرقبی ۺوہاکچ ۺےہ ۺاور ۺریتی ۺزدن ی ۺےک ۺدؿۺ‬
‫متخۺوہےکچۺںیہۺاورۺاہللۺاکۺ مکۺرضورۺواعقۺوہاگۺ۔(‪)۲‬ۺاےۺاوبۺرفعج!ۺایکوکیئۺاکنہۺایۺوجنیمۺاہللۺےکۺ‬
‫ہلصیفۺوکولاٹۺدےۺاگۺایۺمتۺاجلہۺوہۺ۔‬
‫اس ۺرپ ۺںیم ۺےن ۺاہک‪6‬اہلل ۺیک ۺمسق ۺدویار ۺرپ ۺوت ۺوکیئ ۺرحتری ۺںیہن ۺےہ ۺ‪،‬وہ ۺوت ۺابلکل ۺاصػۺ‬
‫رھتسی ۺدیفس ۺےہ‪،‬اس ۺےن ۺاہک‪،‬البہبش ۺویہ ۺاھکل ۺوہا ۺےہ ۺ‪،‬دخا ۺیک ۺمسق ۺ‪،‬ریمی ۺاجؿ(ےھجم ۺداینۺ‬
‫ےس)وکچۺرکےنۺیکۺربخۺدےۺیکچئۺےہ‪،‬ابۺمہۺ(اسۺہگجۺےس)ۺرواہنۺوہےئۺاورۺوہۺ(ایسۺہگج)ۺ‬
‫ۺب ۺومیمؿ(اکی ۺونکںیئ ۺاکانؾ)کت ۺاچنہپ ۺ‪،‬اس ۺرپ ۺںیم ۺےن ۺ ۺاسۺ‬ ‫تخس ۺامیبر ۺوہایگ ۺاہیں ۺکت ۺہک ۺوہ ڑ‬
‫ےس ۺاہکۺ‪،‬ہکۺٓاپۺرحؾۺ(ےکدحود) ۺںیمۺدالخۺوہےئگۺںیہۺ‪(،‬ہیۺنسۺرک) ۺاسۺےنۺادمحلۺہلل ۺاہک‪،‬اورۺ‬
‫ایسۺدؿۺااقتن ؽۺرکۺایگ‪(،‬راویۺاکۺایبؿۺےہۺ)ۺبجۺاسۺیکۺومتۺاکۺوتقۺرقبیۺوہاۺ‪،‬وتۺاہکۺ‪،‬ابداشہۺ‬
‫(وتۺتقیقحۺںیمۺ)ویہۺےہۺوجۺہنۺرمےۺ۔(رشیشی)ۺ‬
‫َّ ْ َّ ْ ُ َّ َّ ْ َّ ُٰ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ص‬ ‫َیی بن خا ِلد والط‬
‫َب َّنا َّب َّا ْح َّدنَّ‬
‫ِ(‪ )۳۰۴‬ظيْ َّل ل َّي ْح ہي بْن َّخالد بْن َّب ْر َّمؽ َّا ٰ ُی َّواالْ َّوز یْ ُر َّا ْخ َّْ‬
‫ْ ِ َّ َّٰ ْ َّ ْ َّ ُ ْ ُ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّٰ ِ َّ َّ ِ َّ َّ َّ ِ َّ ِ ِ ُ ِ‬
‫ض األی ِام ِِف د ِطينً ا ِر ید‬ ‫ِ‬ ‫م َّارأیْت ِ ِْف ای ِام دصاد ِتؽ ظال َّر ِع ْبت ی ْوما ِ ِْف بص‬
‫ْ‬
‫َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َّ‬ ‫ٰ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ ُ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫الت ْٰن َّہ طل ُٰم خ َّر ْج ُت ِب ِر ْجل ًِل ْر َّص َّد ِاتعأ ُت ص ۂب لوح ِم ْن ال َّو ِاح َّوا َّوعان‬
‫َّ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َّ َّ ر َّ َّ َّ َّ ٰ ُ ٗ ِ ْ َّ ْ َّ َّ ُ ً َّ‬
‫ي َّوعان َّیاظ ْوتا ا ْ َّْح َّر ِظيْ َّم ُت ٗي ال َّػ ِمثْظال ِم َّن‬ ‫إر َّب ِص ْي خاَت طسار طري ِمن ی ِد‬
‫ب ْ‬
‫ِ‬

‫‪301‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّٰ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ ْ ُ ْ ہ َّ ُ َّٰ ُ ْ ُ ہ َّ ْ ْ َّ َّ َّٰ َّ َّ ْ َّ ہ ہ َّ‬
‫الذھب طتسْیت ِمن ذ ِلؽ ث صدت ِإل م ِْنِِل و ِإذا ِبالسباخ ظد اِت ِبذ ِل ِ‬
‫ؽ‬
‫ہ َّ‬ ‫ِ‬ ‫ْ َّ ٰ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ٰ ُ َّ ْ َّ ْ ُ َّ ْ ُ ہ َّ ْ َّ َّٰ‬
‫ص ِ ِْف َّب ْس ِن َّح ْوت َّوذ ِلؽ‬ ‫الطص بصيني وظال ایواالوز یر ! لظيت ھذالط‬
‫َّ ٰ ِ ْ ِ َّ َّ ْ ِ ُٖ ْ َّ ً ْ َّ ْ ِ َّ َّ َّ ِ ْ ُ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ہ َّ ْ َّ َّٰ َّ ُ ْ ُ َّ‬
‫ِأل ِ ِْن ِاذ ََّتیت ِحيتانا ِللمس ِبخ طذظظت بسنوا طرأیت ھذ الطص طظلت ًل‬
‫َّ ْ ُ ُ ٰ َّ ْ َّ َّ َّٰ ُ َّ َّ ِ ہ َّ ُ ْ ُ َّ ْ َّ ُ ہ َّ ُ ُ ْ َّ‬
‫ْل ْمد ِ ِّلل ھذا ُبل ْوغ الض َّای ًِ ‪ِ .‬‬ ‫ال طظلت ا‬ ‫یرلح ِإًل ِلو ِز یر اصز اّلل تص ِ‬
‫ف‬ ‫ُ‬ ‫َّ ر‬
‫ص(امدہ ۺ صض‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ۺ‬ ‫ص‪6‬ہنیگن‪،‬عمج ۺط ُر ْو ر ِ‬ ‫لح ۺاغلت‪6‬ط ٰ ِ‬
‫ت‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺملکتم ۺںیم ۺےن ۺ ۺربی ۺافؽ ۺیل ۺ(لعفت)(امدہ ۺریط‪،‬اوجػ ۺاییئ)۔ۺ‬ ‫ْی ُ ِ‬‫َّت َّس َّٰ ْ‬
‫ر‬
‫ت‪6‬یلھچم‪،‬عمجۺ ِحيْ َّتا ِن(امدہۺوحت‪،‬اوجػۺواوی)۔‬ ‫ُح ْو ر ِ‬

‫ۺیحیۺنبۺاخدلۺاورۺہنیگنۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۳۰۴‬رتہمج ‪6‬۔ۺیحیٰۺنبۺاخدلۺنبۺربکمۺےسۺاہکۺایگۺہکۺا ےۺوزری!ۺںیمہۺوہۺااھچۺواہعقۺ‬
‫اتبےیئ ۺوج ۺ ۺٓاپ ۺےن ۺاینپ ۺوخش ۺیتخب ۺےک ۺزامےن ۺںیم ۺداھکی ۺوہ‪،‬وزری ۺےن ۺاہک‪،‬اکی ۺدؿ ۺںیم ۺرفتحیۺ‬
‫ےک ۺارادہ ۺےس ۺاکی ۺیتشک ۺںیم ۺوسار ۺوہا ۺ‪،‬بج ۺڑچےنھ ۺےک ۺےیل ۺںیم ۺےن ۺاانپ ۺریپاکنالوت ۺاس ۺےکۺ‬
‫وتختںۺںیمۺےسۺاکیۺےتختۺرپۺکیٹۺاگلایۺ‪،‬اورۺریمیۺایلگنۺںیمۺاکیۺاوگنیھٹۺیھت‪،‬سجۺاکۺہنیگنۺریمےۺ‬
‫اہھتۺےسۺرگۺایگ‪،‬اورۺوہۺ(ہنیگن)رسخۺایوقتۺاکۺاھتۺ‪،‬سجۺیکۺتمیقۺاکیۺزہارۺاقثمؽۺوسانۺیھت‪،‬انچںۺ‬
‫ہچۺاسۺےس ۺںیمۺےنۺدب ۺافیلۺیلۺ‪،‬رھپ ۺںیمۺاےنپۺرھگۺولٹۺٓاایۺ‪(،‬بجۺرھگ ۺاچنہپۺ)وتۺابوریچ ۺہنیعبۺویہۺ‬
‫ہنیگنۺےلۺرکۺٓاایۺ‪،‬اورۺاہک‪،‬ا ےۺوزری!ۺںیمۺےنۺہیۺہنیگنۺاکیۺیلھچمۺےکۺٹیپۺںیمۺاپایۺےہ‪،‬ۺاورۺوہۺاسۺ‬
‫رطحۺہکۺںیمۺےنۺۺابوریچۺاخہنۺےکۺےیلۺایلھچمںۺرخدیںیۺ‪،‬رھپۺاؿۺاکۺٹیپۺۺاچکۺایکۺ‪،‬وتۺاسۺہنیگنۺوکۺ‬
‫داھکی ۺ‪،‬اس ۺرپ ۺںیم ۺےن ۺوساچ ۺہک ۺہی ۺوت ۺزعت ۺامٓب ۺوزری ۺاصبح ۺیہ ۺےک ۺالقئ ۺےہ ۺ‪(،‬وزری ۺاک ۺایبؿۺ‬
‫ےہ) ۺہک ۺاس ۺرپ ۺںیم ۺےن ۺاہک ۺ‪،‬ادمحل ۺہلل ۺہی ۺدصقم ۺاک ۺاپانیل ۺےہ(ینعی ۺاہلل ۺاک ۺرکش ۺےہ ۺہک ۺریما ۺوھگای ۺوہاۺ‬
‫ےنۺاےنپۺدصقمۺوکۺاپایلۺ)۔‬ ‫یتمیقۺہنیگنۺےھجمۺلمۺایگۺاورۺاسۺرطحۺںیمۺ َّ‬
‫ْ َّ‬ ‫ٰ ُ‬
‫َّ ا ِلذل َّب ْص َّد ال ِص ٰز ِۃَّ ِ‬
‫َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َّ َّ ْ ہ ْ ْ َّ‬
‫ت ِم َّن ال ِـم َّح ِن ظال‬ ‫ض َّما لظيْ َّ ِ‬ ‫ِ‬ ‫َبنا ِب َّب ْص‬ ‫ِ( َّ‪ِ )۳۰۵‬ظيل َّ ِل َّيحي َّا َّخ ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ ٰ َّ‬ ‫ْ َّ َّ ُ ْ ً‬
‫الدج ِن طض ِرمت الػ ِدینار ِ ِْف ذوو ِ ِْت‬
‫ْ َّ ُ‬ ‫ِاذتو ُيْت ْلُم ِ ِْف ِظدَّ ِر سباخ وأنا ِِف ِ‬
‫َّ ٰہ ْ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ‬
‫ر َّبً ط ْار ِد ٰيً َّواْل ٰل َّو َّدا ِئ ُر َّح َّوا ِئ ِج َّوا ِ ِْف‬ ‫حت ا ِتيت ِب ِظدر وْلم مظسع ِِف ظ‬

‫‪302‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ ُ ْ ہ َّ َّ َّ ُ ْ ْ ْ َّ َّ ْ َّ ُ َّ ُ‬
‫اج ِإليْ ِي َّوا ِتيْ ُت ِب َّنار طا ْوظ ْد ُت َتْ َّت‬ ‫ری وترعوا ِصن ِد َّي ما احت‬ ‫ظربً اخ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ت‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ت ُر ْو ِح ْي َت ُر ُج طل ُٰم نز َّج ْ‬
‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ِت ِف األ ْرض‪َّ ،‬ح ٰہت عاد ْ‬
‫ِ‬ ‫ال ِظ ْد ِر َّو َّن َّط ْخ ُت َّو ِْل ْ َّيِ ْ‬
‫َّ‬
‫ي‬ ‫ت ِم ْن َّی ِد ْ‬ ‫اْلُ ْ ََّب َّو َّصم ْد ُت ِأل ِنْ َّز َّل َّوا َّطانْ َّط َّل َّت ْ‬ ‫َّ َّ ْ ُ َّ َّ ُ ْ ُ َّ ُ ْ ْ َّ َّ َّٰ ٰ ُ ْ‬
‫ترعتوا تطور وتض ِل وطت َّتت‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬
‫اب‬ ‫ست الْظ ْد ُر َّص َّٔب ْاأل ْرض ط َّبظيْ ُت ال َّتظط الل ْح َّم َّوا ْم َّد ُح منْ ٗي َّ‬
‫الَت َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّوانْ َّع َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُِ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ہ َّ َّ َّ‬
‫ي عنْ ُت ِاذ َّت َّو ْي ُت ٗي َّوھذا ا ْصش ُم َّما َّم َّٰر ِ ِْب ‪ِ .‬‬
‫ْ‬ ‫َّو َّاع ْ ُل ٗي َّو َّذ َّھ َّب الْ َّـم َّر ُؼ ٰال ِذ ْ‬
‫ر‬ ‫ر‬
‫ن‪ٓ6‬ازامشئ‪،‬یتخس‪،‬وادح ۺ ُِمْ َّن ًِ(امدہ ۺنحم‪،‬حیحص)۔ ِْل ْ َّي ًِ‪6‬داڑیھ‪،‬عمجۺ‬ ‫لح ۺاغلت‪َُّ ِ 6‬م ر ِ‬
‫َّ‬
‫ت ‪6‬امیضۺرعموػۺوادحۺؤمثنۺاغبئۺوہۺکپۺیئگۺ‪،‬ۺن ِز َّجِ‬ ‫ْليۺ(امدہۺلجی‪،‬ان صۺاییئ)۔ۺ َّنز َّج ْ‬ ‫ًُ‬
‫َّ ُ‬ ‫ِ تص‬ ‫َّ‬
‫(س)ن ْز ًجا ۺانکپ‪،‬ایتر ۺوہان ۺ(امدہ ۺ ج‪،‬حیحص)۔تطو ِر‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺؤمثن ۺاغبئۺ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫َّ ً‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ار(ؿ)ط ْو ًرا َّ ِو ط ْو َّرانا ۺاانلب‪،‬وجش ۺامران(امدہ ۺوفر‪،‬اوجػ ۺواوی)ۺ‬ ‫وجش ۺامرریہ ۺیھت ۺ‪،‬ط َّ ِ‬
‫َّ َّ ُ‬
‫تت‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺملکتم ۺںیم ۺےن ۺوتڑا ۺ(لیعفت) ۺ(امدہ ۺتتف‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ۺ‬ ‫۔ط ٰت ٰ ِ‬
‫َّ َّ‬
‫ت‪ 6‬ۺامیض ۺرعموػ ۺوادح ۺؤمثن ۺاغبئ ۺوہ ۺوھچٹ ۺیئگ ۺ(ااعفنؽ)(امدہ ۺف‪،‬حیحص) ۺ۔ۺ‬ ‫ِانْطل َّت ْ ِ‬
‫َّ ْ ُ‬
‫ط‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺ ۺوادح ۺملکتم ۺںیم ۺزنیم ۺےس ۺااھٹات ۺاھت ۺ(ااعتفؽ)(امدہ ۺطقل‪،‬حیحص) ۺ۔ۺ‬ ‫ال َّت ِظ ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬
‫ؼ‪6‬وشراب(امدہۺرمؼ‪،‬حیحص)۔‬ ‫الـ َّْم َّر ِ‬

‫زعتۺےکۺدعبۺذتلۺاکۺایبؿۺ‬
‫(‪)۳۰۵‬رتہمج‪6‬۔ ۺیحی ۺےس ۺاہکایگ ۺہک ۺوہ ۺرپاشیاینں ۺوج ۺٓاپ ۺوک ۺدرشیپ ۺوہںیئ ۺاؿ ۺںیمۺ‬
‫ےسۺیسکۺےکۺابرےۺںیمۺںیمہۺربخۺدےیجیۺ‪،‬اسۺےن ۺاہکۺ‪،‬ابوریچۺیک ۺاہڈنیۺںیمۺوگتشۺدھکیۺرک ۺںیمۺ‬
‫ےنۺ(اھکےنۺیکۺ)وخاشہۺیک‪،‬ہکبجۺںیمۺلیجۺںیمۺاھتۺ‪،‬انچںۺہچۺںیمۺےنۺاینپۺوخاشہۺوکۺوپراۺرکےنۺ‬
‫یک ۺاخرط ۺزہار ۺدانیر ۺرقض ۺےیل ۺ‪،‬اہیں ۺکت ۺہک ۺریمے ۺاپس ۺاہڈنی ۺاور ۺاٹ ۺوہا ۺوگتش ۺاکی ۺاریاینۺ‬
‫ربنت ۺںیم ۺالای ۺایگ ۺ‪،‬رسہک ۺاور ۺوگتش ۺیک ۺابیق ۺرضوری ۺزیچںی ۺدورسے ۺربنت ۺںیم ۺالیئ ۺںیئگ ۺ‪،‬اورۺ‬
‫ریمیۺرضوریۺزیچوںۺوکۺولوگںۺےنۺریمےۺاپسۺرھکۺدای‪،‬اورریمےۺاپسۺٓاگۺالیئۺیئگۺ‪،‬رھپۺںیمۺ‬
‫ےن ۺاےس ۺاہڈنی ۺےک ۺےچین ۺالجای ۺ‪،‬اور ۺوھپکن ۺامری‪،‬اس ۺاحؽ ۺںیم ۺہک ۺریمی ۺداڑیھ ۺزنیم ۺرپ ۺکٹلۺ‬
‫ریہ ۺیھت ۺ‪،‬اہیں ۺکت ۺہک ۺرقبی ۺاھت ۺہک ۺریمی ۺاجؿ ۺلکن ۺاجےئ ۺ‪،‬رھپ ۺبج ۺوہ ۺزیچںی(وج ۺاہڈنی ۺںیمۺ‬
‫ںیھت) ۺکپ ۺںیئگ ۺ‪،‬وت ۺںیم ۺےن ۺاےس ۺاےتلب ۺاور ۺوجش ۺامرےت ۺوہےئ ۺوھچڑ ۺدای‪،‬اور ۺرویٹ ۺوتڑی ۺ‪،‬اورۺ‬

‫‪303‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اےسۺااترےنۺاکۺارادہ ۺایکۺ‪،‬وتۺوہۺریمےۺاہھتۺےسۺوھچٹۺیئگۺاور ۺاہڈنیۺزنیم ۺرپۺرگۺرکۺوٹٹۺیئگۺ‪،‬وتۺ‬
‫ںیم ۺزنیم ۺےس ۺوگتش ۺوک ۺااھٹات ۺراہ ۺاور ۺاس ۺےس ۺیٹم ۺاصػ ۺرکات ۺراہاور ۺاےس ۺاھکات ۺراہ‪،‬اور ۺاسراۺ‬
‫یھتۺ‪،‬ہیۺبسۺےسۺڑبیۺرپاشیینۺیھتۺوجۺھجمۺرپۺزگریۺ۔‬ ‫وشرابۺہبۺایگۺسجۺیکۺںیمۺےنۺوخاشہۺیکۺ َّ‬
‫ْ َّ ْ ُ َّ ٰ ْ ْ ُ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ذ‬ ‫الت ُل ِمي‬
‫اْل ِسْي َّبَّ و ِ‬
‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ِ(‪ِ )۳۰۶‬اذ َّت َّو َّر ِ ِْف َّج ِز یْ َّر ِۃ َّرظ ِل ٰيً ا ْر ِخيْلو خ ْوش اْل ِسيْ ُب ال ُـملظ ُب‬
‫َّ‬ ‫ُ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫َّ َّ َّ ْ ٰ َّ ُ ْ َّ َّ ْ َّ‬ ‫بالْ ُض َّ‬
‫ار ِدیْ ِي‬ ‫ِ‬ ‫اْلس َّاب ًِ ِمنْ ٗي َّوعان ِ ِم ْن َجْل ًِ ظ‬ ‫ِ‬ ‫اب ودار ِإلي ِي السلبً ِ ِإلد ِتطاد ِۃ‬ ‫ر‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ہ َّ ْ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ِ َّ َّ ِ ْ ُ ْ َّ ُ َّ ُ َّ ٗ َّ ْ َّ َّ ُ َّ َّ َّ َّ‬
‫ب ِإل ْي ِي ِ ِْف ت ْص ِل ْي ِم ھذاالط ِ ٰن َّوز ِم َّن ل ٗي‬ ‫َّ‬ ‫ط رِت ِمن اليون ِان یظال لي َيدياس ور ِض‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ہ َّ ً َّ َّ َّ‬
‫ص ْن ذ ِلؽ َّماًل ُم َّص ٰي ًنا طا َّج َّاب ٗي ِب َّرض َّب ِت ٖي َّوصل َّم ٗي طل ُٰم اتْظ َّن َّوا َّح َّاول الض ْد َّر ِب ٖي َّر َّام‬
‫ُ‬ ‫َّ َّ َّ َّٰ ْ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ ُ َّ ٰ ُ َّ َّ ٰ ُ ْ َّ‬
‫اْلس َّاب ًِ َّ؟ طظال ِإن َّوا ال ُـم ِطيْ َّدۃ‬ ‫دخ ماواطظي صليي طظال لي یا مصلم! ماحد‬ ‫ط ِ‬
‫ْ َّ َّ َّ ٰ ُ َّ ِ ُ َّ ْ ٓ َّ ْ ِ ُ ْ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ِ ْ ُ َّ َّٰ َّ َّ ْ َّ ُ َّ َّ ْ َّ َّْ‬
‫ِن ًل ادطصوا ِإليؽ َل‬ ‫اشرؽ اًلن ِف اًلجر ِۃ طإن اظنصتؽ بأن ْ‬ ‫ِلْلظناع ظال إ ِْن ان ِ‬
‫َّ ْ ِ َّ ْ َّ ِ ْ َّ ِ ْ َّ ْ َّ ْ ُ َّ ہ َّ ِ َّ ْ َّ ْ َّ ْ ِْ َّ ہ ہ َّ ِ َّ َّ ِ ْ ُ َّ ْ ْ َّ َّ ْ ً‬
‫ا َّدطصوا ِإذ َّظد اظنصتؽ ِبذ ِلؽ َّو ِإن َل اظ ِدر صٔب ذ ِلؽ طلدت اص ِسيؽ ذيىا‬
‫ْ ٰ َّ َّ‬ ‫ْ َّ َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّٰ َّ ْ َّ َّ َّ ٰ ْ ْ َّ ْ‬
‫ِت َِّھ َّي ُم ِط ْي َّد رۃ ِل ِْلظ َّناع طا َّج َّاب ٗي ال ُـم َّص ِل ُم َّوظال‬ ‫اْل َّس َّاب ًَّ الِ ْ‬
‫ِ‬ ‫ِن َل اتصلم منؽ‬ ‫ألن ْ‬
‫َّ ِ َّ َّ ِ َّ ْ ً ُ َّ ِ ُ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ْ ُ َّ َّٰ ٗ َّ ُ ْ ٓ ُ ُ ِ َّ ٰ ْ َّ َّ َّ ْ ُ ٗ َّ ْ َّ‬
‫اشرؽ ط ِإن اظنصتؽ ِب ِأ َّني َِیب ِِل اخذ ح ِظي ِمنؽ اخذتي اخذ‬ ‫وأنا أیزا ان‬
‫َّ ْ َّ ْ َّ ُ َّ ْ ِ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ُ ْ ً َّ ْ ُ ٗ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ُ ْ ْ ً‬
‫من اظنع و ِإن َل اظنصؽ طي ِجب أیزا اخذہ ِمنؽ ِإذ ظد نذأت ِتل ِميذا‬
‫ٰ‬ ‫ر ُ‬ ‫ْ َّ َّ َّ ر‬ ‫َّ َّ ْ َّ ُ َّ ٰ َّ ْ َّ‬
‫ردئ ‪( .‬ابو‬ ‫ی ْدتش ِو ُر ص ۂب مص ِل ِم ٖي ظد ِظ ْيل ِِف الـمث ِل بيْض َّر ِدئ ِلض َّراب ِ‬
‫الطرج) ِ‬
‫ر‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ام‪6‬امیضۺ‬ ‫لح ۺاغلت‪َّ 6‬رظ ِل ٰي ًِ‪6‬زجری ٔہ ۺیلسس ۺوج ۺایلٹ ۺےک ۺونجب ۺںیم ۺواعق ۺےہ ۺ۔ َّر َّ ِ‬
‫ام(ؿ)ۺ َّر ْو ًماۺقَرڈۺرکان(امدہۺروؾ‪،‬اوجػۺواوی)‬ ‫رعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺاسۺےنۺدصقۺایکۺ‪َّ ،‬ر َّ ِ‬
‫َّ ْ ْ ُ‬
‫اع‪6‬اقلئۺرکانۺ‪،‬ۺونماان‪،‬دصمرۺ(ااعفؽ)(امدہۺقنع‪،‬حیحص)۔‬ ‫۔ۺا ِإلظ َّن ِ‬
‫رقمرۺاوراشرگداکۺواہعق‬
‫(‪)۳۰۶‬رتہمج‪6‬۔زجری ٔہ ۺیلسس ۺںیم ۺارچنلو ۺوخس’’رغاب ۺ‘‘بقل ۺاکۺبیطخۺوہشمرۺ‬
‫اھت‪،‬اس ۺیک ۺاطختب ۺےس ۺافدئہ ۺاحلص ۺرکےن ۺےک ۺےیل ۺہبلط ۺاس ۺےک ۺاپس ۺٓاےت ۺےھت‪،‬اس ۺےکۺ‬
‫اپس ۺاجےن ۺواولں ۺںیم ۺاکی ۺویانین ۺونوجاؿ ۺیھب ۺاھت‪،‬ےسج ۺ’’ثس‘‘اہک ۺاجات ۺےہ ۺ‪،‬ثس ۺےنۺ‬
‫ملعم ۺےس ۺاس ۺنف ۺوک ۺےنھکیس ۺیک ۺوخاشہ ۺیک‪،‬اور ۺاس ۺےن ۺارچنلو ۺوخس ۺےس ۺمیلعت ۺدےنی ۺےک ۺےیلۺ‬

‫‪304‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اکی ۺنیعتم ۺرمق ۺدےنی ۺاک ۺذہم ۺایل ۺ‪،‬ارچنلو ۺوخس ۺےن ۺاس( ۺثس ۺیک ۺدروخاتس ۺ) ۺوک ۺ ۺاس ۺیکۺ‬
‫وخاشہۺیکۺوہجۺےسۺوبقؽ ۺرکۺایل‪،‬اورۺاسۺوکۺمیلعتۺدی‪،‬رھپۺبجۺوہۺاطختب ۺںیمۺامرہ ۺوہایگ‪،‬وتۺااتسذۺ‬
‫ےک ۺاسھت ۺدوھاک ۺرکےن ۺیک ۺوکشش ۺیک ۺ‪،‬اور ۺاےس ۺدوھاک ۺدےنی ۺاک ۺارادہ ۺایک ۺ‪(،‬اس ۺوتق ۺاےس ۺ)وہۺ‬
‫ابت ۺشیپ ۺوہیئ ۺسج ۺےن ۺاےس ۺااتسذ ۺےک ۺوماقف ۺرک ۺدای ۺ‪،‬انچں ۺہچ ۺاس ۺےن ۺااتسذ ۺےس ۺاہک‪،‬ا ےۺ‬
‫ااتسذ! ۺاطختب ۺیک ۺرعتفی ۺایک ۺےہ؟ ۺااتسذ ۺےن ۺوجاب ۺدای‪ ،‬ۺہک ۺاطختب ۺوہ ۺےہ ۺوج ۺ(اخمبط ۺوکۺ‬
‫)ونماےنۺاکۺافدئہۺدے‪(،‬ینعیۺبیطخۺاینپۺاطختبۺےسۺاخمبطۺوکۺنئمطمۺرکدےۺوتۺوہۺاطختبۺ‬
‫ےہۺورہنۺںیہن)ۺاشرگدۺےنۺاہک‪،‬ہکۺابۺںیمۺٓاپۺےسۺارجت(ینعیۺمیلعتۺےکۺوعضۺوجۺامؽۺنیعتمۺ‬
‫ۺامؽۺ‬
‫دےنیۺاکۺودعہۺایکۺےہۺ)ےکۺقلعتمۺانمرظہۺرکوںۺاگۺ‪،‬رھپۺارگۺںیمۺےنۺٓاپۺوکۺاقلئۺرکدایۺہکۺےھجم ِ‬
‫نیعتم ۺٓاپ ۺوک ۺںیہن ۺدانی ۺےہ ۺوت ۺںیم ۺاےس ۺںیہن ۺدوں ۺاگ ۺ‪،‬اس ۺےیل ۺہک ۺںیم ۺٓاپ ۺےس ۺاس ۺ(امؽۺ‬
‫نیعتم ۺہنۺدےنیۺیکۺابت)ۺوکۺونماۺاکچۺوہںۺاگۺ‪،‬اورۺارگۺںیمۺاسۺرپۺاقدرۺہنۺوہاۺ(ینعیۺٓاپۺوکۺنئمطمۺہنۺ‬
‫رک ۺاکس) ۺبت ۺیھب ۺںیم ۺٓاپ ۺوک ۺھچک ۺںیہن ۺدوں ۺاگ ۺ‪،‬اس ۺےیل ۺہک ۺںیم ۺےن ۺٓاپ ۺےس ۺاطختب ۺیھکیس ۺیہۺ‬
‫ںیہن ۺوج ۺابت ۺونماےن ۺاک ۺافدئہ ۺدیتی ۺےہ ۺ‪(،‬ویکں ۺہک ۺاطختب ۺویہ ۺےہ ۺسج ۺےس ۺاخمبط ۺنئمطمۺ‬
‫وہاجےئ ۺ ۺاور ۺبج ۺںیم ۺٓاپ ۺوک ۺنئمطم ۺہن ۺرک ۺاکس ۺوت ۺوگای ۺںیم ۺےن ۺٓاپ ۺےس ۺاطختب ۺیھکیس ۺیہۺ‬
‫ںیہن)اسۺرپۺااتسذۺےنۺاشرگدۺوکۺوجابۺدای‪،‬اورۺاہکۺںیمۺیھبۺمتۺےسۺانمرظہۺرکوںۺاگۺ‪،‬رھپۺارگۺںیمۺمتۺ‬
‫ےساسۺابتۺوکۺونماولںۺاگۺہکۺےھجمۺمتۺےسۺاانپۺقحۺاحلصۺرکانۺرضوریۺےہۺوتۺںیمۺاسۺ(قح)ۺوکۺمتۺ‬
‫ےسۺےلۺولںۺاگ‪،‬اسۺےیلۺہکۺںیمۺقحۺاسۺےسۺولںۺاگۺوجۺقحۺدےنیۺرپۺاقلئۺوہاکچۺوہاگۺ‪(،‬ینعیۺ‬
‫متۺوکۺقحۺدےنیۺرپۺاقلئۺرکۺاکچۺوہںۺاگۺاسۺےیلۺںیمۺمتۺےسۺقحۺولںۺاگۺ)ۺاورۺارگۺںیمۺمتۺوکۺنئمطمۺہنۺ‬
‫رک ۺاکسبت ۺیھب ۺمت ۺےس ۺامؽ ۺنیعتم ۺاحلص ۺرکان ۺرضوری ۺوہاگ ۺ‪،‬اس ۺےیل ۺہک ۺںیم ۺےن ۺااسی ۺاشرگد ۺانبایۺ‬
‫ےہۺوجۺاےنپۺااتسذۺرپۺحتفۺاحلصۺرکاتۺےہ‪(،‬ایسۺواہعقۺےس)لثمۺایبؿۺیکۺاجےنۺیگلۺ(اورۺالہۺرعبۺ‬
‫ںیم ۺہی ۺوخب ۺوہشمر ۺوہیئ ۺ)’’رخاب ۺّوکے ۺاک ۺرخاب ۺاڈنا‘‘ ‘(ارچنلو ۺوخس ۺاک ۺبقل ۺرغاب ۺاھتۺ‬
‫سجۺاکینعمۺّوکےۺےکۺںیہۺ‪،‬ینعیۺاسیجۺااتسذۺواسیۺاشرگدۺ)ۺ۔(اوبۺارفلج)ۺ‬
‫ْ َّ‬ ‫ِر َّط ًُ َّم ْد ِج ِد الْ َّب ْ َّ‬
‫ص ِۃ َّ ِو ِذع ُر خ ِسيْ ِب َّوا ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ِ(‪َّ )۳۰۷‬م ْد ِج ُد الْ َّب ْ َّ‬
‫ص ِۃ ِم ْن ا ْح َّ َّد ِن ال َّـم َّد ِاج ِد َّو َّر ْح ُن ٗي ُم َّت َّن ِاھي‬
‫ِت ُی ْو ہِت ب َّوا م ْن َّو ِادي ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ر َّباء ْ َّ‬ ‫ْاإلنْط َّداخ َّم ْط ُر ْو رش ب ْ َّ‬
‫الد َّباع‬ ‫ْ‬ ‫ال‬ ‫اء‬
‫ِ‬ ‫ر‬‫اْل ْم َّ‬ ‫ِ‬ ‫اْل ْ‬
‫ِ‬
‫ِ َّ ْ ُ ْ َّ ِ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ِ‬
‫َّ ہ َّ ْ ُ ُ َّ ِ َّ َّ َّٰ َّ َّ ِ ْ َّ‬ ‫ْ‬
‫َّ ْ ِ‬
‫َّ‬ ‫ہ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ِ ِ ْ ُ ِ‬
‫ب ِب ٖي ِإل اْلسب ًِ‬ ‫ذ ِودت مرہ ِبوذاالـمد ِج ِد رلوۃ اْلمص ًِ طلُم ظام اْل ِسي ِ‬
‫‪305‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ ً َّ ْ ً َّ ًٰ َّ َّ ْ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ُ ہ َّ‬
‫وْسدھا ْلن ِطيوا ْلنا ع ِثْیا ج ِليا طص ِجبت ِمن ام ِر ٖہ وذعرت ذ ِلؽ‬
‫ْ‬ ‫ُ َّٰ ُ ٰ َّ َّ َّ َّٰ ہ َّ ْ َّ َّ‬
‫َّ ً‬
‫الدیْ ِن طظال ِ َِّْل ِإن ھذاال َّبل َّد َل ْ َّی ْب َّؼ ِب ٖي َّم َّ ْن َّی ْص ِر ُػ ذ ْيىا ِم ْن ُ ِصل ِم‬ ‫ِ‬ ‫اِض حجً‬ ‫ِللْ َّظ ِ ْ‬
‫َّ ٰ ْ‬ ‫َّ َّ ْ ْ‬ ‫َّ َّ ٰ‬ ‫ہ‬ ‫َّٰ‬
‫الن ْح ِو َّوھ ِذ ٖہ َّ ِ ِص ْ ََّب رۃ ِل َّـم ْن تطع َّر ِطيْ َّوا ُد ْب َّحان ُمض ِٰ ُْی األذ َّي ِاء َّو ُمظ ِل ُب األ ُم ْو ِر‬
‫َّ ُ َّ ُ‬ ‫ہ ْ َّ ْ َّ ُ ٰ ہ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ُ َّٰ‬
‫الن ْح ِو َّو ِطيْ َّوا ا ْرل ٗي َّوط ْرص ٗي َّو ِم ْن‬ ‫ِت ِإل اھ ِلوا ِانتوت ِر یادً‬ ‫ھ ِذ ِہ البصۃ َّالِ ْ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫ًل ُیظ ْي ُم خس ْي ُب َّوا خ ْس َّبً ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّا ْھل َّوا ا َّم ُام ٗي ٰالذ ْ ُ ْ َّ ٗ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬
‫اْل ُم َّص ًِ ص ۂب د ْو ِب ٖي‬ ‫ِ‬ ‫ي ًل ین ِع ُر د ْب ِظي ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ ِ ِ‬
‫َّ‬
‫صليْ َّوا ‪( .‬ابن بسوسً) ِ‬
‫اء ۺ‪6‬رگنسسیہ‪،‬رکنک‪،‬وادحۺ‬ ‫ر َّب ُ ِ‬‫ْل ْ‬ ‫ن‪ٓ6‬انگن(امدہ ۺنحص‪،‬حیحص)۔ َّا ْ َّ‬ ‫لح ۺاغلت‪َّ 6‬ر ْح ر ِ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫ر‬
‫ْس َّدھا‪6‬ۺامیضۺرعموػۺوادحۺاغبئۺاسۺےنۺہبطخۺڑپاھۺ‪،‬ایبؿۺایکۺ‬ ‫َّح َّر َّب ًِۺ(امدہۺچصت‪،‬حیحص)۔ۺ‬
‫ن ۺ‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےنۺ‬ ‫ْس ًدا ایبؿ ۺرکان(امدہ ۺرسد‪،‬حیحص) ۺ۔ ۺ َّ َّ‬
‫ْل َّ ِ‬ ‫ْس َّ ِد ۺ(ؿ) َّ ْ‬ ‫َّ َّ‬
‫َّ‬ ‫یطلغ ۺیک ۺ‪َّ َّ ،‬‬
‫ب‪6‬وکشش ۺرکان ۺ‪،‬دصمرۺ‬ ‫ن(ػ)ْل ْ ًنا ۺارعاب ۺںیم ۺیطلغ ۺرکان(امدہ ۺنحل‪،‬حیحص)۔ ۺ َّد َّو ر ِ‬ ‫ْل َّ ِ‬
‫(ؿ)ۺ(امدہۺدوب‪،‬اوجػۺواوی)۔‬

‫رصبہۺیکۺدجسمۺیکۺاحتلۺاورۺاسۺےکۺبیطخۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۳۰۷‬رتہمج‪6‬۔ ۺرصبہ ۺیک ۺدجسم ۺامتؾ ۺدجسموں ۺےس ۺزایدہ ۺوخب ۺوصرت ۺاور ۺاس ۺاکۺ‬
‫نحصۺااہتنیئۺاشکدہۺےہۺ‪،‬وجۺاؿۺرسخۺرگنسسیوںۺےسۺانبۺوہاۺےہۺںیھنجۺ’’وادیۺابسع‘‘ ےسۺالایۺاجاتۺ‬
‫ےہۺ‪(،‬انبۺوطبہطۺاکۺۺایبؿۺےہۺ)ۺہکۺاکیۺرمہبتۺںیمۺاسۺدجسمۺںیمۺہعمجۺیکۺامنزۺاداۺرکےنۺےکۺےیلۺ‬
‫احرض ۺوہا‪،‬رھپ ۺبج ۺبیطخ ۺہبطخ ۺدےنی ۺےک ۺےیل ۺڑھکا ۺوہا ۺاور ۺہبطخ ۺایبؿ ۺایک ۺاس ۺےن ۺہبطخ ۺںیمۺ‬
‫تہب ۺاسری ۺواحض ۺایطلغں ۺںیک ۺ‪،‬انچں ۺہچ ۺےھجم ۺاس ۺےک ۺاعمہلم ۺےس ۺبجعت ۺوہا‪ ،‬ۺاور ۺاےس ۺاقیضۺ‬
‫ةجح ۺاالالسؾ ۺےس ۺایبؿ ۺایک‪،‬اس ۺرپ ۺاقیض ۺاصبح ۺےن ۺےھجم ۺاتبای ۺہک ۺ(اس ۺوتق ۺ) ۺاس ۺرہش ۺںیمۺ‬
‫وکیئۺیھبۺںیہنۺاچبۺےہۺےسجۺملعۺوحنۺیکۺھچکۺولعمامتۺوہ‪،‬اورۺہیۺربعتۺےہۺاسۺصخشۺےکۺےیلۺوجۺرہشۺ‬
‫رصبہ ۺںیم ۺوغر ۺورکف ۺرکے‪،‬اپک ۺےہ ۺ ۺوہ ۺذات ۺوج ۺزیچوں ۺوک ۺدبےنل ۺوایل ۺاور ۺاعمالمت ۺوک ۺےنٹلپ ۺوایلۺ‬
‫ےہۺ‪،‬ہیۺویہۺرصبہۺےہۺسجۺےکۺرےنہۺواولںۺرپۺملعۺوحنۺیکۺرسداریۺمتخۺوہیئۺ‪،‬اورۺایسۺرصبہۺںیمۺاسۺ‬

‫‪306‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ملع ۺوحن ۺاک ۺالص ۺاور ۺاس ۺاک ۺرفع ۺےہ‪،‬اور ۺایس ۺرصبہ ۺےک ۺرےنہ ۺواولں ۺںیم( ۺنف ۺوحن ۺےک) ۺوہ ۺاامؾۺ‬
‫(ةیسہیۺ)ۺےھتۺنجۺیکۺ(اسۺنفۺںیمۺ)ۺاوتیلۺےسۺااکنرۺںیہنۺایکۺاجاتکسۺ‪ٓ(،‬اجۺاسۺرصبہۺاکۺاحؽۺہیۺ‬
‫ےہ ۺہک) ۺاس ۺاک ۺبیطخ ۺاینپ ۺوکشش ۺےک ۺابووجد ۺہعمج ۺاک ۺہبطخ ۺوپرے ۺوطر ۺرپ ۺںیہن ۺڑپھ ۺراہ ۺےہۺ‬
‫۔(انبۺوطبہطۺ)‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ن‬ ‫ِحلْ ُم الْ َّـُم ُم ِْ‬
‫و‬
‫َّ َّٰ‬ ‫َّٰ ٗ َّ َّ‬
‫َش ُب ِطيْ َّوا‬ ‫س ُؼ َّس َّاد َّات ٗي الِ ْ‬
‫ِت َّی ْ َّ‬ ‫ان ِللْ َّـُم ُم ْو ِن َّخ ِاد رم َّی ْ‬ ‫ِ(‪ِ )۳۰۸‬إني ع‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫سظ ٗي طاذ َِتیْ ٖي ِمنْؽ طظال ٗلي‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ِن ِ َِّبا ت ْ‬ ‫ْ‬ ‫ت‬‫ِ‬ ‫أ‬‫ط‬ ‫ا‬ ‫ى‬
‫ً‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ْسظ َّت ذ ْ‬
‫ي‬ ‫ال ل ٗي الـ َُّْم ُم ْو ُن إ َّذا َّ َّ‬ ‫طظ‬
‫ْ َّ ُ ْ َّ ٰ ْ ہ ِ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ ْ َّ ِْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ِ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ‬
‫اْل ِادم ِاذ َّ َِت ِم ِِن ھ ِذ ٖہ واذار ِإل الِِت ِبی یدی ِي طظال ِبعم ظال ِب ِدینار ی ِن ظال‬
‫َّ َّ َّ ُ ْ َّ ُ َّ ُ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ٗ ْ َّ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّٰ َّ َّ َّ ُ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ‬
‫ص ۂب ْ‬ ‫َّ َّ‬
‫سؼ‬ ‫سظوا ْظال نصم طاصساہ ِدینار ی ِن طلم ی ِصد اْل ِادم ی ِ‬ ‫ط أنؽ ًل ت ِ‬ ‫ِش‬
‫أي ِم ْن ِحل ِم ٖي ‪(.‬اًلتليدی) ِ‬ ‫َّب ْص َّد َّھا َّذ ًيىا ِل َّـُم َّر َّ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬
‫لحۺاغلت‪ِ 6‬حل ر ِم‪6‬ربصوۺلمحت(امدہۺملح‪،‬حیحص)۔س َّاد ر ِ‬
‫ات‪6‬اپینۺےنیپۺےکۺربنتۺ‪،‬ۺوادحۺ‬
‫َّ‬
‫اسۺ(امدہۺوطس‪،‬اوجػۺواوی)۔‬ ‫س ر ِ‬

‫امومؿۺےکۺربصۺولمحتۺاکۺواہعق‬
‫(‪)۳۰۸‬رتہمج‪6‬۔ہفیلخۺامومؿۺاکۺاکیۺاخدؾۺاھتۺوہۺاؿۺربونتںۺوکۺرچاۺاتیلۺاھتۺنجۺںیمۺوہۺ‬
‫اپینۺےتیپۺےھتۺ‪،‬اسۺرپۺامومؿۺےنۺاسۺےسۺاہک‪،‬بجۺمتۺیسکۺزیچۺوکۺرچاؤۺوتۺرچایئۺوہیئۺزیچۺوکۺریمےۺ‬
‫اپس ۺےل ۺٓاؤ ۺاتہک ۺںیم ۺاےس ۺمت ۺےس ۺرخدی ۺولں ۺ‪،‬اس ۺرپ ۺاخدؾ ۺےن ۺاموم ۺؿ ۺےس ۺاہک‪،‬ھجم ۺےسۺ‬
‫ہی(ایپہل) ۺرخدیۺول‪،‬اور ۺاس ۺایپہلۺیکۺرطػ ۺااشرہ ۺایک ۺوج ۺاسۺےکۺاسےنم ۺراھک ۺوہا ۺاھت‪،‬وت ۺہفیلخۺ‬
‫امومؿۺےن ۺاہک‪ ،‬ۺےنتک ۺںیم؟ۺاخدؾ ۺےن ۺاہکۺ‪،‬ۺدودانیر ۺںیمۺ‪،‬امومؿ ۺےن ۺاہک‪(،‬ںیمۺہیۺایپہلۺرخدیوںۺاگۺ‬
‫)نکیلۺاسۺرشطۺرپۺہکۺمتۺاےسۺ(یھبکۺ)ۺںیہنۺرچاؤےگ‪،‬اخدؾۺےنۺاہکۺ‪،‬کیھٹۺےہۺ‪،‬امومؿۺےنۺاسۺ‬
‫ئ‬
‫وکۺدوۺدانیرۺددییۺ‪،‬انچںۺہچۺاخدؾۺےنۺاسۺےکۺدعبۺیسکۺزیچۺیکۺوچریۺںیہنۺیکۺاسۺوہجۺےسۺوجۺاسۺ‬
‫ےنۺہفیلخۺاکۺربصۺوۺلمحتۺداھکیۺ۔(اتی)ۺ‬

‫‪307‬‬
 ‫معارف الادب َّشرح مجانی الادب‬
‫ُ‬ ‫ِت ُی َّد ِاط ُر َّص َّليْ َّوا ببّل ِد ٰ‬
‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ ُ ْ َّ َّ َّ‬
‫الر ْو ِم ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ْ‬ ‫ال‬
‫ِ ِ َّ‬
‫ت‬‫ّل‬ ‫َِّذعر الصج‬
‫َّ ُ ُ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ُ َّ ْ َّ َّ ً‬
‫ِ(‪ )۳۰۹‬ا ٰ ُلر ْو ُم َّی ُد ٰم ْون ال َّص ْجلً ص َّر َّبً َّو ِھ َّي ص َّجّل رت تع ْون‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ْ‬
‫ِلل َّو ِاح َّد ِۃ ِم ْن ُو ٰن ا ْر َّب ُع َّبع َّرات ِع َّبار َّو ِمنْ َّوا َّما َُی ٰ ُر ٗہ ط ْر َّد ِان َّو ِمنْ َّوا َّما َُی َّٰ ُر ٗہ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ْ َّ ُ ْ ہ َّ َّ َّ ُ ٰ ُ َّ َّ ْ ً َّ ْ َّ َّ َّ ُ َّ ْ ُ َّ‬
‫اْل َُّم َّل ص ۂب َّ َّحا ِل ال َّص َّر َّب ًِ ِ ِْف َِظ ِل َّوا أ ْو‬ ‫اع َّٰثر ِمن َّٰذ ِلؽ َّوَیرھ ْا ای َّزا ال َّبظرۃَّ و ِ‬
‫ٰ َّ ُ ٰ ُ َّ َّ َّ ُ ْ ُ َّ َّْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ِت َترھا و یعون صلي ِي‬ ‫ي َیْ ِد ُم ال َّص َّر َّبً َّی ْرع ُب ا َّح َّد األط َّراس الِ ْ‬ ‫ِخط ِت َّوا َّوال ِذ ْ‬
‫َّ َّ َّ ْ َّ‬ ‫ِ‬ ‫ُ َّ‬ ‫ُ ُ ْ‬
‫ت ص ِن‬ ‫ْس رج َّوِ ِْف َّی ِد ٖہ َّد ْو رط ََّی ِ ٰرع َّوا ِلل َّم ْيش َّوص ْو رد ع ِب ْ رْی َّی ُر ْو ُب َّوا ِب ٖي ِإذا صاج‬ ‫ُ ْ‬
‫ان َّخ َّذب َّم ْر ُب ْ‬ ‫ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ُ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ُ َّٰ ِ ْ ُ ْ َّ َّ‬
‫ط َّب ْص ِز َّوا ِإ َّل‬ ‫َّ‬ ‫و‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫ِالظر ِد و َیصل صٔب الصر ب ًِ ِذبي ظبً ِمن ظزب‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّب ْصض ب ُد ُي ْور َّجلْد َّرظ ْيؼ َّوھ َّي َّخطيْ َّط ًُ ْ َّ‬
‫ِس ِبال َّلب ِد أ ْو ِبال ِـمل ِٰػ‬ ‫اْل ْمل َّوتع ہ‬
‫الن َّاس َّو ًَّل َّی َّر ْو َّنيٗ‬ ‫َّ َّ ُ ْ ِ ُ ْ َّ ِ ْ َّ ُ ِ ُ َّ َّٰ ِ َّ ر َّ َّ ِ َّ َّٰ ْ ِ َّ َّ َّٰ‬
‫و یع َّون ِطيوا ِسيظان مذبعً و یری ِال ِذي ُ ِبد ِاخ ِلوا‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ُ ُ‬ ‫َّ ٰ‬
‫َّو َّ َّی َّتظل ُب ِط ْي َّوا ع َُّم َِی ٰب َّو َّی َّن ُام َّو َّیأع ُل َّو َّیظ َّرأ َّو َّیع ُت ُب َّوھ َّو ِ ِْف َّح ِال َّد ْ ِْی ٖہ‬
‫ُ ُ‬ ‫اًل ْسص َّمً م ْن ہھذہ الْ َّص َّر َّ‬ ‫َّ ٰ َّ ْ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ‬
‫ات َّیع ْو ِن‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ِِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِت َت ِمل اًلَظال واًلزواد وخزا ِئن‬ ‫وال ْ‬
‫َّ َّ ِ ْ َّ ْ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ ُ رْ‬
‫صليوا ِذبي البي ِت عُم ذعرنا وصلي ِي ظطل ‪(.‬ابن بسوسً) ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ات‪6‬وزین ۺاسامؿ ۺااترےن ۺڑچاھےن ۺیک ۺرچایخں ۺ‪،‬وادح ۺ َّبع َّر رِۃۺ‬ ‫لح ۺاغلت‪َّ 6‬بع َّر ر ِ‬
‫َّ‬
‫(امدہ ۺرکب‪،‬حیحص)۔ ۺ َُی ٰ ُ ِر‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺےتچنیھک ۺںیہ ۺ‪َّ ،‬ج َّٰ ِر ۺ(ؿ) َّج ًٰرا ۺانچنیھک ۺ(امدہۺ‬
‫ر‬ ‫ُ‬ ‫ال‪6‬اوٹن ۺ‪،‬وادح ۺ َّ َّ‬
‫ان‪6‬یٹک ۺوہیئۺ‬ ‫ل(امدہ ۺلمج‪،‬حیحص)۔ظ ْز َّب ِ‬ ‫َج ر ِ‬ ‫َج ر ِ‬ ‫رجر‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ َّ‬
‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫ْی(امدہۺریس‪،‬اوجػ ۺاییئ)ۺ۔ۺ‬ ‫اشںیخ‪،‬وادحۺظ ِزيْ رب (امدہۺقصت‪،‬حیحص)۔ديو ِر‪6‬ےمستۺ‪،‬وادح ۺد ر ِ‬
‫ر‬ ‫ْ‬
‫َّ ْ َّ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ٰ ُ‬
‫ػ‪6‬اچدرۺ‪،‬امسۺٓاہلۺ(امدہۺ‬ ‫لل ْب ِدۺ‪6‬ابؽۺایاوؿۺ‪،‬ہتۺہتبۺاوؿۺاکۺوھچبان‪،‬عمجۺل ُب ْو ر ِد(امدہۺدبل‪،‬حیحص)۔ال ِـمل ٰ ِ‬ ‫ا ِِ‬
‫ْ َّ ر‬
‫ان‪6‬یئک ۺاطؼ‪،‬وادح ۺاطؼ(امدہ ۺوطؼ‪،‬اوجػ ۺواوی) ۺ۔ۺ‬ ‫فی ‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ ِسيظ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ ر‬
‫اد ۺ(امدہ ۺزود‪،‬اوجػۺ‬ ‫اد‪6‬وتہش ۺرفس‪،‬زادۺراہۺ‪،‬وادحۺز ر ِ‬ ‫ُمذ ٰبع ًِ‪6‬اجیلۺدار(امدہ ۺش‪،‬حیحص) ۺ۔ا ْز َّو ر ِ‬
‫واوی)۔‬

‫اؿۺاگڑویںۺاکۺایبؿۺنجۺرپۺکلمۺروؾۺںیمۺرفسۺایکۺاجاتےہ‬
‫(‪ )۳۰۹‬رتہمج‪6‬۔روؾۺواےلۺغحلہۺ(اسامؿۺالدےنۺیکۺاگڑی)ۺوکۺرعہبۺ(وساریۺاگڑی)ۺ‬
‫ےتہکۺںیہ‪،‬اورۺوہۺایسیۺاگڑایںۺںیہۺہکۺاؿۺںیمۺےسۺاکیۺاکیۺںیمۺاچرۺڑبیۺڑبیۺرچایخںۺوہیتۺںیہۺ‬

‫‪308‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫‪،‬اور ۺاؿ ۺںیم ۺےس ۺھچک ۺاگڑایں ۺایسی ۺوہیت ۺںیہ ۺںیھنج ۺدو ۺوھگڑے ۺےتچنیھک ۺںیہ‪،‬اور ۺاؿ ۺںیم ۺےس ۺھچکۺ‬
‫ایسی ۺوہیت ۺںیہ ۺںیھنج ۺاس ۺےس ۺیھب ۺزایدہ ۺوھگڑے ۺےتچنیھک ۺںیہ‪،‬اگڑی ۺےک ۺوزین ۺای ۺاکلہ ۺوہےن ۺںیمۺ‬
‫اگڑی ۺیک ۺاحتل ۺےک ۺاطمقب ۺاےس ۺاگےئ ۺاور ۺاوٹن ۺیھب ۺےتچنیھک ۺںیہ ۺ‪،‬اور ۺوہ ۺصخش ۺوج ۺاگڑی ۺوکالچاتۺ‬
‫ےہ ۺاںیھن ۺوھگڑوں ۺںیم ۺےس ۺیسک ۺوھگڑے ۺرپ ۺوسار ۺوہات ۺےہ ۺوج ۺاگڑی ۺوک ۺےتچنیھک ۺںیہ‪،‬اور ۺاسۺ‬
‫وھگڑے ۺرپ ۺ(سج ۺرپ ۺوہ ۺوسار ۺوہات ۺےہ ۺ)زنی ۺوہیت ۺےہ ۺ‪،‬اور ۺاس ۺےک ۺاہھت ۺںیم ۺاکی ۺوکڑا ۺوہاتۺ‬
‫ےہ‪،‬سجۺوکۺوہۺ(وھگڑوںۺےک)ۺےنلچۺےکۺےیلۺالہاتۺےہۺ‪،‬اورۺاکیۺڑبیۺڑکلیۺوہیتۺےہۺسجۺےسۺ‬
‫وہۺوھگڑوںۺوکۺدیساھۺرکاتۺےہۺبجۺوہۺراہتسۺےسۺےتٹہۺںیہۺ‪،‬اورۺاگڑیۺرپۺڑکلیۺیکۺیٹکۺوہیئۺاشوخںۺ‬
‫ےس ۺاؿ ۺںیم ۺےس ۺاکی ۺدورسے ۺوک ۺابرکی ۺڑمچے ۺےک ۺےمست ۺےس ۺابدنھ ۺرک ۺدبنگ ۺاسیج ۺانبای ۺاجاتۺ‬
‫ےہ‪،‬اورۺہیۺالدےنۺںیمۺاکلہۺوہاتۺےہۺاورۺاسۺرپۺوھچبانۺایلبمکۺڑچاھۺدایۺاجاتۺےہۺ‪،‬اورۺاسۺںیمۺتہبۺ‬
‫ےسۺاجیلۺدارۺاطؼۺوہےتۺںیہۺ‪،‬اورۺوہۺٓادیمۺوجۺاسۺےکۺادنرۺوہاتۺےہۺابرہۺےکۺولوگںۺوکۺداتھکیۺےہۺ‬
‫اورۺابرہۺےکۺولگۺاسۺوکۺںیہنۺدےتھکیۺںیہۺ‪،‬اورۺوہۺاسۺںیمۺسجۺرطحۺاچےہۺرکوںیٹۺاتیلۺےہۺ‪،‬وساتۺ‬
‫ےہ ۺ‪،‬اھکات ۺےہ ۺ‪،‬اتھکل ۺےہ ۺاور ۺڑپاتھ ۺےہ ۺاحالں ۺہک ۺوہ ۺاےنپ ۺرفس ۺیک ۺاحتل ۺںیم ۺ ۺوہاتےہ ۺ‪،‬اور ۺوہۺ‬
‫اگڑایں ۺوج ۺاؿ ۺںیم ۺےس ۺوبھج ۺاور ۺوتہشٔ ۺرفساور ۺاھکےن ۺےک ۺاسامؿ ۺڈوھیت ۺںیہ ۺاؿ ۺرپ ۺرھگ ۺاسیج ۺانبۺ‬
‫وہاتۺےہۺ‪،‬اسیجۺہکۺمہۺےنۺذرکۺایکۺ‪،‬اورۺاسۺںیمۺاتالۺدایۺاجاتۺےہۺ۔(انبۺوطبہط)ۺ۔‬

‫َّ‬
‫ع َّر ُم َّح َّد ِن بْ ِن َّد ْول ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ َّ‬
‫اْل َّد ُن بْ ُن َّد ْول َّو ِز یْ ًرا ِللـ َُّْم ُم ْو ِن َّوت َّز ٰو َّج الـ َُّْم ُم ْون ِابْ َّن َّت ٗي‬ ‫ان ْ َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ِ(‪ )۳۱۰‬ع‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫اْب َّد َّر ِْف ا ْھلي َّوا ْر َّحابي َّوص َّداعرہ َّوا َّم َّرائي إ ہل ط ٰم ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُب ْو َّر َّان َّو ْ َّ‬
‫الرلح ِب َّو ِادط‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ِ َّ َّٰ‬ ‫َّ َّ ِ ِ ْ َّ‬ ‫ً َّ ِ‬ ‫َّط َّظ َّام ْ َّ‬
‫اما ص ِشيْ ًُم َّو َّبذل ِم َّن اًل ْم َّو ِال َّونث َّر ِم َّن‬ ‫اْل َّد ُن بْ ُن َّد ْول ِ ِْف ِانْ َّزا ِل ِو ْم ِظ َّي ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّٰ َّ‬ ‫َّ ْ َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُٰ‬
‫اسيْ َّخ ِم ْن ص ْن ََّب َّو َّج َّص َّل ِ ِْف‬ ‫ِ‬ ‫الد َّر ِر َّما َّیط ْو ُت َّح ٰد العث ْ َّر ِۃ َّح ٰ ہت ِإن ٗي ص ِم َّل َّبس‬
‫ِف ِید ٖہ‬ ‫ت ِ ِْ‬ ‫َّو ْد ِط ُع ٰل َّو ِاح َّدۃ ِم ْن َّوا ُرظْ َّص ًً ب َّزيْ َّصً ِم ْن ز َّي ِاصي َّو َّن َّٰث َّر َّھا َّط َّم ْن َّو َّظ َّص ْ‬
‫ٖ‬ ‫ِ‬
‫ٰ ْ َّ ر ِ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ َّ ْ ِ َّٰ ْ َّ َّ َّٰ ْ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ر َّ ْ َّ ر َّ َّ َّ َّ ُ‬
‫ِب ِسيخً ِمنوا طتحو َّا وتدلم الزيصً الِِت ِطيوا وعانت دصوۃ ص ِشيمً تتجاوز‬
‫َّ ُ ُ َّ ً‬ ‫ہ‬ ‫َّ ْ‬
‫الس ِػ َّوظال ْوا َجْلً‬ ‫َّح ٰد ال َّعث ْ َّر ِۃ َّح ٰہت ِإ ٰن الـ َُّْم ُم ْو َّن َّن َّد َّب َّو ِز یْ َّر ٗہ ِ ِْف ذ ِل َّؽ ِإ َّل َّٰ ْ‬
‫ان ْ َّ‬ ‫ٰ ُ ْ َّ ْ ُ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اْل َّد ُن بْ ُن‬ ‫َّما ا ْخ َّر َّج ص ۂب َّد ْص َّ ِو ِۃ ط ِم الرلح َخدون الػ الػ ِدرھم وع‬
‫ِ‬
‫‪309‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ُ ْ َّ ْ ً َّ ْ ُ ْ ً ْ َّ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ُ ُ‬
‫دول ظد ُطرش ِللـُممو ِن ح ِرْیا مندوجا ِمن ذھب ونثر صلي ِي الػ لولىۃ‬
‫ٰ ُ‬
‫ىء ـ (الطخري) ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِم ْن ِع َّب ِار الىل‬
‫ْ‬
‫لحۺاغلت‪ِ 6‬ا َّْب َّدر‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرکاغبئ ۺوہ ۺارتا ۺ(ااعفنؽ) ۺ(امدہ ۺدحرۺ‬
‫َّ َّ َّ َّٰ‬ ‫َّ‬
‫‪،‬حیحص)۔ ص َّد ِاع ُر ‪ 6‬ۺوفج‪،‬رکشل ۺ‪،‬وادح ۺص ْدع ر ِر۔نث َّ ِر‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےنۺ‬
‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ‬
‫خ(امدہۺخطب‪،‬حیحص)۔‬ ‫خۺ‪6‬رخوبزہ‪،‬وادحۺ ِب ِسيْ ر ِ‬ ‫اسيْ ِ‬
‫ریھکباۺ(لیعفت)(امدہۺرثن‪،‬حیحص)ۺ۔ۺبس ِ‬

‫نسحۺنبۺلہسۺیکۺایفیضۺاکۺواہعقۺ‬
‫(‪)۳۱۰‬رتہمج‪6‬۔نسح ۺنب ۺلہس ۺہفیلخ ۺامومؿ ۺاک ۺوزری ۺاھت‪ ،‬ۺاس ۺیک ۺڑلیک ۺ’’وبراؿ ۺ‘‘ےسۺ‬
‫امومؿۺےنۺاشدیۺیکۺ‪(،‬اشدیۺےک ۺومعقۺرپۺابراتۺےل ۺرکۺ)امومؿۺاےنپۺرھگۺواولںۺ‪ ،‬ۺاےنپۺ‬
‫دووتسںۺ‪،‬اینپۺوفجۺاورۺاےنپ ۺارسفوںۺےکۺاسھتۺرہش ۺواطس ۺںیمۺ’’مفۺحلصۺ‘‘رپۺارتا‪،‬وتۺنسحۺنبۺلہسۺ‬
‫ےنۺاؿۺیکۺامہمینۺےکۺےیلۺزربدتسۺااظتنؾۺایک‪،‬اورۺاکیفۺامؽۺرخچۺایک ۺ‪،‬اورۺاےنتۺومیتۺریھکبےۺ‬
‫وج ۺرثکت ۺیک ۺدح ۺےس ۺڑبھ ۺےئگ ۺ‪،‬اہیں ۺکت ۺہک ۺاس ۺےن ۺربنع ۺےس ۺرخوبزے ۺانبےئ ۺ‪،‬اور ۺاؿ ۺںیمۺ‬
‫ےس ۺرہ ۺاکی ۺےک ۺدرایمؿ ۺںیم ۺاینپ ۺاجدئادوں ۺںیم ۺےس ۺیسک ۺاجدئاد ۺوک ۺھکل ۺرک ۺاکی ۺاکذغ ۺراھک‪،‬اورۺ‬
‫اےسۺ(ابراویتںۺرپۺ)ریھکبۺدای‪،‬رھپۺسجۺےکۺاہھتۺںیمۺاسۺںیمۺےسۺوجۺرخوبزہۺڑپاۺاورۺاسۺوکۺوھکالوتۺ‬
‫اسۺںیمۺیھکلۺۺوہیئۺاجدئادۺاسۺوکۺدےۺدیۺیئگۺۺ‪،‬اورۺہیۺاکیۺڑبیۺدوعتۺیھتۺوجۺرثکتۺیکۺدحۺوکۺاپرۺرکۺ‬
‫یئگۺیھتۺ‪،‬اہیںۺکتۺہکۺامومؿۺےنۺاسۺابرےۺںیم ۺاےنپ ۺوزریۺوکۺدحۺادتعاؽ ۺےسۺاجتوز ۺرکےن ۺیکۺ‬
‫رطػۺوسنمبۺایک‪(،‬ینعیۺوضفؽۺرخچۺاہک)ولوگںۺےنۺایبؿۺایکۺےہۺہک ’’مفۺحلصۺ‘‘یکۺدوعتۺرپۺوجۺ‬
‫اس ۺےن ۺرخچ ۺایک ۺوہ ۺاپچن ۺرکوڑ ۺدرمہ ۺےھت ۺ‪،‬اور ۺنسح ۺنب ۺلہس ۺےن ۺامومؿ(دواہل) ۺےک ۺےیل ۺایسیۺ‬
‫اٹچیئ ۺاھچبیئ ۺوج ۺوسےن ۺےک ۺاتروں ۺےس ۺینب ۺوہیئ ۺیھت ۺاور ۺاس ۺرپ ۺاکی ۺزہار ۺڑبے ۺڑبے ۺومیتۺ‬
‫َّ‬ ‫الیھپےئۺ۔(رخفی)ۺ۔‬
‫الس ِ ْ‬‫َّ ُ ُٰ ْ َّ َّ ُ ٰ‬
‫َّ‬
‫ِ‬
‫ُ َّ َّٰ‬‫ِ‬
‫ايئ‬ ‫َّ‬
‫م ِلؽ الرو ِم وح ِاَت‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ايئ ھو إن احد ظي ِ َّ‬
‫اِص ِۃ‬
‫ٰ‬ ‫ِ(‪ )۳۱۱‬م ْن َّا ِْص َّج َّب َّم ُ‬
‫اح ِع َّي َّص ْن َّح ِاَت الس ِ ْ‬
‫َّ َِّ‬ ‫ِ‬
‫ٰ ُ ْ َّ َّ َّ ٗ ْ َّ ُ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ہ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ٗ ٰ َّ َّ‬ ‫َّ َّ ِ‬
‫ْل ِاَت ط َّر ًدا ِم ْن‬
‫الروم بلضتي اخبار حاَت طادتضرب ذ ِلؽ وعان ظد بلضي إن ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ِ ْ َّ ْ َّ ْ َّ ر ِ ْ َّ ٗ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ُ ُ َّٰ َّ ِ ْ ُ ُ ْ ٗ ْ ََّّ‬
‫ِعر ِام اْلي ِل ص ِز یزۃ ِصندہ طاردل ِإلي ِي بصض حج ِاب ٖي یسلب ِمني الطرس‬

‫‪310‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ َّٰ ً َّ ْ َّ ُ َّ ُ ْ ُ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ٗ ہ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّ ْ َّ ُ َّ َّ َّْ‬
‫ھ ِ َّدیً ِإلي ِي وھو ی ِر ید أن ْیت ِحن ساحتي ِبذ ِلؽ طلُم دخل اْل ِاجب ِدیار سْی‬
‫ُ َّ َّ َّٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ ہ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ْ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫اد َّتظ َّبل ٗي َّو َّر ٰح َّب ِب ٖي َّوھ َّو ًل َّی ْصل ُم ِإن ٗي‬ ‫ات ح ِاَت ح ٰت دخل صلي ِي ط‬ ‫ِ‬ ‫َّدأل ص ْن ابْ َّي‬
‫ً‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫ْ‬
‫اِش ِح ْي َّن ِىذ ِِف ال َّـم َّر ِاص ْي طل ْم َِی ْد ِإل ْي َّوا َّد ِبيّْل‬ ‫اج ُب الْ َّـم ِل ِؽ َّو َّع َّان ِت الْ َّـم َّو ِ ْ‬ ‫َّح ِ ِ‬
‫ُ ُ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّٰ َّ َّ‬
‫الن َّار ٰث َّدخ َّل ِإ ہل زيْ ِط ٖي ََّی ِادَ ٗي طا ْصل َّ َّم ٗي‬ ‫لظری زيطي طنحر الطرس واْضم‬
‫ِ َّٰ ِ ٗ َّ ُ ْ ُ ِ َّ ٖ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ُ ٗ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ہ َّ َّ ً َّ َّ َّ َّ ٰ‬
‫ِإني ردول ظيص وظد حض َّ ید ِت ِميحي الطرس طداء ذ ِلؽ ح ِاُا وظال ھّل‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ُ َّ َّ ْ َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ ْ ٓ َّ َّ ٰ َّ‬
‫ِن ظ ْب َّل اًلن ط ِإ ِ ِْن ظ ْد َّْب ْرت َّوا لؽ ِإذ َل ْ ا َِّج ْد ُج ُز ْو ًرا ض ْ َّْیھا َّب ْ َّی َّی َّد ٰي‬ ‫ِ‬ ‫اصلمت‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّط َّصج َّب َّٰ ُ‬
‫اّلل لظ ْد َّرأیْ َّنا ِمنْؽ اعث َّ ِر ِ َٰما ِس ْص َّنا ‪( .‬ابن‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫الرد ْول ِم ْن دخا ِئ ٖي وظال و ِ‬
‫َّ‬
‫ِ‬
‫صبد ربي) ِ‬
‫َّ‬
‫ب(امدہ ۺبجح‪،‬حیحص)۔ۺ‬ ‫رپیک ۺ‪،‬درابؿ‪،‬وادح َّح ِاج ر ِ‬ ‫ش‬ ‫اب‪6‬ٹیگ ۺ‬ ‫لح ۺاغلت‪ُ 6‬ح ٰج ر ِ‬
‫ر‬ ‫م‬ ‫َّ َّ َّ ر‬
‫اح ًِ ِ‪6‬اعیل ۺرظیف‪،‬رواداری‪،‬اخسوت(امدہ ۺ ج‪،‬حیحص)۔ َّم َّواشِ‪ 6‬ۺوچاپہی ۺ‪،‬وادح ۺ َّم ِاذ َّي ًِ(امدہۺ‬ ‫س‬
‫َّ‬
‫ْض َّم ‪ 6‬ۺامیضۺ‬ ‫صی(امدہ ۺرع‪،‬ان ص ۺاییئ)۔ا ْ َّ‬ ‫مسی‪،‬ان ص ۺاییئ)۔ ۺ َّم َّراعِ‪6‬رچااگہ‪،‬وادح ۺ َّم ْر ہ ِ‬
‫ح‪6‬ۺاضمرعۺ‬ ‫رعموػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺاسۺےنۺٓاگۺالجیئۺ(ااعفؽ)(امدہۺرضؾ‪،‬حیحص)۔ َّی ْد َّت ِميْ ُ ِ‬
‫رعموػ ۺوادح ۺ ۺذمرک ۺاغبئ ۺہیطع ۺامےگن ۺ(ااعفتسؽ)(امدہ ۺنم‪،‬اوجػ ۺاییئ)۔ َّج ُز ْو ر ِر‪6‬ذحب ۺےکۺ‬
‫ےیلۺاوٹنۺایۺرکبیۺعمجۺ ُج ُز ر ِر(امدہۺزجر‪،‬حیحص)۔‬

‫روؾۺےکۺابداشہۺاورۺاحمتۺاطیئۺاکۺواہعقۺ‬
‫(‪)۳۱۱‬رتہمج‪6‬۔ ۺاؿ ۺبجعت ۺزیخ ۺوااعقت ۺںیم ۺےس ۺوج ۺاحمت ۺاطیئ ۺےک ۺابرے ۺںیم ۺایبؿۺ‬
‫ایک ۺایگ ۺےہ ۺہی ۺےہ ۺہک ۺروؾ ۺےک ۺابداشوہںۺںیم ۺےس ۺاکی ۺوکۺاحمتۺیک ۺربخںی ۺںیچنہپۺوت ۺاس ۺےنۺ‬
‫اےسبیجع ۺاھجمس ۺ‪،‬اور ۺاےس ۺربخ ۺیچنہپ ۺہک ۺاحمت ۺےک ۺاپس ۺدمعہ ۺوھگڑوں ۺںیم ۺےس ۺاکی ۺوھگڑا ۺےہ ۺوجۺ‬
‫اےسۺوبحمبۺےہ‪،‬انچںۺہچۺاسۺےنۺاےنپۺاکیۺدرابؿۺوکۺاحمتۺےکۺاپسۺاجیھبۺہکۺوہۺاےنپۺےیلۺوطبرۺ‬
‫دہہیۺاسۺےسۺویہۺوھگڑاۺبلطۺرکے‪،‬اورۺوہۺاسۺےسۺاحمتۺیکۺاخسوتۺاکۺااحتمؿۺانیلۺاچاتہۺاھت‪،‬ۺرھپۺ‬
‫بج ۺدرابؿ ۺہلیبق ۺےط ۺےک ۺالعےق ۺںیم ۺدالخ ۺوہا ۺوت ۺاحمت ۺاک ۺرھگ ۺوپاھچ ۺاہیں ۺکت ۺہک ۺوہ ۺاحمت ۺےکۺ‬

‫‪311‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اپسۺاچنہپۺ‪،‬اسۺرپۺاحمت ۺےنۺاسۺاکۺاابقتسؽۺایکۺ‪،‬اورۺاےسۺوخشۺٓادمدیۺاہک‪،‬احالںۺہکۺاحمتۺںیہنۺاجاتنۺ‬
‫اھتۺہکۺہیۺروؾۺےکۺابداشہۺاکۺدرابؿۺےہۺ‪،‬اورۺاسۺوتقۺاحمتۺےکۺامتؾۺاجونرۺرچااگہۺںیمۺےھتۺ‪،‬انچںۺ‬
‫ہچۺاحمتۺاےنپۺامہمؿۺیکۺامہمؿۺونازیۺرکےنۺیکۺوہجۺےسۺواہںۺکتۺہنۺاجاکسۺ‪(،‬ویکںۺہکۺاسۺےکۺ‬
‫االخؼۺےسۺدیعب ۺاھتۺہک ۺوہ ۺامہمؿۺوکۺاہنتۺوھچڑرکۺرچااگۺہ ۺںیمۺاجونر ۺ ےنی ۺےک ۺےیلۺاجےئۺ)اسۺےیلۺ‬
‫اس ۺےن ۺویہ ۺوھگڑا ۺ(وج ۺاےس ۺوبحمب ۺاھت) ۺذحب ۺرکدای‪،‬اور ۺ(وگتش ۺےنکپ ۺےک ۺےیل ۺ)ٓاگ ۺالجدیۺ‬
‫‪،‬رھپۺاےنپۺامہمؿۺےکۺاپسۺٓاایۺہکۺاسۺےسۺابتۺرکے‪،‬ابۺاسۺےنۺاتبایۺہکۺوہۺابداشہۺرصیقۺاکۺایچلیۺ‬
‫ےہ ۺاور ۺوہ ۺاحرض ۺوہا ۺےہ ۺہک ۺاس ۺےس ۺوھگڑا ۺہیطع ۺامےگن ۺ‪،‬اس ۺابت ۺےن ۺاحمت ۺوک ۺنیگمغ ۺرک ۺدای ۺ‪،‬احمتۺ‬
‫ےنۺاہکۺ‪ٓ،‬اپۺےنۺاسۺےسۺےلہپۺےھجمویکںۺںیہنۺاتبایۺاسۺےیلۺہکۺںیمۺےنۺایسۺوھگڑےۺوکۺاہمتریۺ‬
‫(ایضتف)ۺےکۺےیلۺذحبۺرکدایۺےہۺہکبجۺاےنپۺاپسۺاسۺےکۺۺالعوہۺوکیئۺدورساۺاجونرۺںیہنۺاپایۺ‪،‬اسۺ‬
‫رپۺایچلیۺاحمتۺیکۺاخسوتۺےسۺبجعتمۺوہاۺاورۺاہک‪،‬دخاۺیکۺمسقۺ‪،‬ۺمہۺےنۺانتجۺانسۺاھتۺاسۺےسۺزایدہۺٓاپۺ‬
‫َّ‬ ‫وکۺاپایۺ۔ۺانبۺدبعۺرہبۺ)ۺ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ج‬ ‫َّو َّط ُاۃ ّبْ َّص ْل َّم ِلؽ ِای ْ َّذ ْ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّٰ َّ َّ ْ ُ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ ٰ ُ ِ ُ ْ َّ َّ ٰ ُ‬
‫الدلْ َّس ِان َّط َّل ْم َّی َّتأ َّٰت ِِلْ‬ ‫ِ(‪ )۳۱۲‬لـُم دخلت َّ م ِدینً ِایذج اردت رؤ یً‬
‫َّ‬ ‫ُ ُ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ َّ‬
‫َّ َّ‬ ‫ہذل َّؽ ب َّد َّبب إ ٰن ٗي ًل ََّیْ ُر ُج إًل َّی ْو َّم ْ ُ‬
‫اْل ُم َّص ًِ َّوعان لَّ ٗي ِابْ رن ھ َّو َّوِ ِٰل ص ْ َّو ِد ٖہ َّول ْي َّس‬
‫اِل َّس ْصناَّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ٗ ِ َّ ِ ٗ َّ َِّ ِ َّ ْ ْ َّ ِ ْ َّ َّٰ َّ َّ َّٰ ْ َّ َّ َّ ٰ‬
‫لي ُ ِدواہ طم ِ َّرض ِِف َّ ِتلؽ األی ْ ِام و ِلــُم ِانت ْرػُ اليل ِ َِّف ِا َّحدی الل ْي ِ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫الص َّاخ َّو ٰ‬
‫ات ال َّـم ِر یْض ال َّـمذع ْو ُر َّول ٰـُم عان ِم َّن الض ِد َّدخ َّل‬ ‫الن َّو َّاح َّوظ ْد َّم َّ‬ ‫ٰ َّ‬
‫َّ َّ َّٰ َّ ْ ُ َّٰ َّ َّ َّ ْ ُ ْ َّ َّ َّ َّ ُ ْ ٰ ُ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ ُ َّ‬ ‫َّ‬
‫ن الظز ِاۃ‬ ‫صل ذيخ الز ِاو ی ًِ واھ ُل البل ِد وظالوا ِإن عَباء الـم ِدین ًِ ِم ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ َّ‬ ‫ٰ ُ ْ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ْ ُ َّ َّ َّ َّ‬
‫اًل ْ َّ‬
‫الدلس ِان ِلل َّص ٰز ِاء ط َّينْ َّب ِض ْي‬ ‫اػ َّواألِ َّم َّر ِاء ظ ْد ذھ ُبوا ِإ ہل َّد ِار‬ ‫ِ‬ ‫ِش‬ ‫و ِالط َّظو ِاء و‬
‫ر‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ہ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ َّ ْ َّ‬
‫لؽ أ ْن تذھ َّب ِ ِْف َجْل ِت ِو ْم طانْط ٰت ِم ْن ذ ِلؽ ط َّص َّز ُم ْوا ص َّٰل طل ْم َّیع ْن ِ ِْل ُبد ِم َّن‬
‫ٰ‬
‫ً‬ ‫ً‬ ‫ْ َّ ْ َّ ْ ُ َّ َّ ُ ْ َّ َّ َّ ْ ُ َّ ُ ْ َّ َّ ٰ ُ ْ َّ ُ ً‬
‫الدلس ِان َِم ْ َّت ِلىا ِر َّجاًل َّو ِر ْب َّيانا‬ ‫الـم ِد ِْی ط ِست مصوم طوجدت مذور د ِار‬
‫واالتّل ِليْ َّس‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫م َّن الْ َّـم َُّمليْؽ َّو َّابْ َّناء الْ ُـم ُل ْوؽ َّوالْ ُو َّزراء َّواًل ْج َّناد َّوظ ْد لب ُد ٰ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ َّ َّ َّٰ َّ ِ َّ َّ َّ ُ َّ ْ َّ ُ ُ ْ ْ ٰ ُ َّ َّ َّ ٰ ْ َّ َّ َِّ ْ ُ ُ ْ َّ ْ َّ َّٰ‬
‫التْب و بصزوم ظد جز‬ ‫وجّلل الدواب وجصلوا طوؼ رؤودوم الَتاب و‬
‫َّ ِ َّ َّ ٗ َّ ْ َّ َّ ُِ ْ َّ َّ ْ ْ َّ ر َّ ْ َّ ِ ِ َّ ُ ْ َّ ْ َّ ر ِ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ُ ُ ٰ ُ‬
‫دموا ِطرظت ِی ِطرظً ِباصٔب الـْمذو ِر و ِطرظً ِبادط ِل ٖي وتزحػ عل‬ ‫اريتي وانظ ِ‬ ‫ن ِ‬
‫ْ َّ ہ َّ ْ ُ ْ ہ َّ ُ ْ َّ ُ ْ َّ َّ ْ ْ ْ َّ ہ ُ ُ ْ ْ َّ ُ ْ َّ‬
‫ِطرظً ِإل َِّجو ًِ اًلخری وھم ز ِار بون ِبای ِدی ِوم صٔب ردو ِر ِھم ظا ِئلون‬
‫َّ َّ َّ َّ ْ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ہ َّ َّ َّ ً‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫َّم ْوًلنا ط َّرأیْ ُت ِم ْن ذ ِلؽ ا ْم ًرا ھا ِئّل َّو َّمنْش ًرا ِط ِش ْي ًصا َل ْ ا ْص َّو ْد ِمثْل ٗي َّول ٰـُم َّدخل ُت‬
‫‪312‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اس َّونش ْر ُت ِْیيْ ًنا َّو َِشاًل ًِل ْرتاد َّم ْو ِز ًصا‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ْ َّ ُ ْ َّ َّٰ ر َّٰ‬
‫الن‬ ‫ب‬ ‫ً‬‫ار‬ ‫ض‬ ‫ر‬ ‫و‬ ‫ذ‬ ‫ـم‬ ‫ال‬ ‫ات‬ ‫و‬ ‫َّر َّأیْ ُت ج َّ‬
‫اًل ْرض ِ َِّب ْظ َّدار ِذ َْب َّوِِفْ‬ ‫ُ ُ ْ ِ َّ َّ ِ َّ ْ ُ ُ ِ َّ َّ ْ ِ َّ ً ُ ِ َّ َّ ً َّ ْ َّ‬
‫ِس طرأیت ھنالؽ دظيطً م ْرتطصً صن‬ ‫ْللو ْ‬
‫ِ ْ ہ ِ َّ َّ َّ َّ َّ ُ ر ِ ُ ْ َّ ر ِ َّ َّٰ ِ َّ ر ِ َّ َّ ْ َّ ْ ِ ُ ُ ْ ِ ْ َّ ْٰ‬
‫اللب ِد‬ ‫ب ْروػ ِذ ْب َّي َِّ‬ ‫اس ظ ِاصد صلي ِي َو‬ ‫ِ‬ ‫حدی زوایاھا رجل منط ِرد ص ِن الن‬ ‫ِا ِ‬
‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّیلْ َّب ُد ٗي بتلؽ البّلد ز َّصط ُاء ٰ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫اس ا ٰی َّام الـ َّْمس ِر َّوالثل َّج َّوِِف األ ْ َّدط ِار‬ ‫الن‬
‫ْب َّوہٗ‬ ‫اِب َّْلَّٰا َّرأ ِوا اظْ َّدام ْي ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ َّ َّٰ ْ ِ ُ ِ ہ َّ ِ ْ ُ ِ َّٰ ُ َّ ْ َّ َّ ِ َّ َّ ٰ َّ‬
‫ِن ِارح ْ‬ ‫طتظدمت ِإل حيث الرجل وانظسع ص ِ ْ‬
‫َّ َّ ِ ْ ٰ ُ ِ َّٰ ْ َّ َّ‬ ‫َِّ‬ ‫ٰ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َِّ ُ ْ ْ َّ‬ ‫َّ‬
‫ي ِبذ ْْی ِم ْن حا ِل ٖي طر ِصدت َّ الد ِظيطً‬ ‫َّوص َّ ِج ُبوا ِم ِِن وأنا ًل اصلم ِصن ِد‬
‫ُ‬ ‫َّ َّٰ‬ ‫َّ َّ ٰ ْ ُ َّ ہ َّٰ ُ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّٰ َّٰ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ‬
‫ض عأن ٗي ُی ِر یْد‬ ‫اًل ْ‬
‫ر‬ ‫ودلمت صٔب الرجل طرد صل الدّلم وارتطع صن‬
‫َّ ٗ ُ َّٰ‬ ‫ْ َّ َّ َّ ُ ْ َّ ُ ٰ ُ ْ َّ ِ ہ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ِ ٰ ُ ْ ِ ْ ُ َّ‬
‫ال ِظيام ِوھم یدمون ذ ِلؽ ِنرػ ال ِظي ِام وظصدت ِِف الرع ِن الـمظ ِاب ِل َّلي ث‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ ْ ُ َّ َّٰ‬
‫اس َّوظ ْد َّر َّم ْو ِ ِْن ِبابْ َّر ِار ِھ ْم َِج ْي ًصا ط َّص ِج ْب ُت ِم ْن ُو ِْم َّو َّرأیْ ُت‬ ‫ِ‬ ‫الن‬ ‫نشرت ِإل‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫الْ ُط َّظ َّو َّاء َّوالـ َّْمذا ِئخ َّواًل َّ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫الد ِظ ْيط ًِ َّواذ َّار‬ ‫َت َّت ٰ‬ ‫اْلائط ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ل َّ‬ ‫اػ ُم ْد َّت ِن ِدیْ َّن ِإ ہ ِ‬ ‫ِش َّ‬
‫َّٰ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ َّ ْ‬ ‫َّ َّ َّ ُ ْ ُ َّ َّ َّ ْ َّٰ‬
‫ِإ ِٰل ا َّحد الظز ِاۃ أ ْن ا َّْبط ِإ ہل َّجا ِن ِب ٖي طل ْم اط َّص ْل َّو ِح ْي َّن ِىذ ِا ْد َّتذ َّص ْر ُت ِإن ٗي‬
‫الدیْن الْ ِع ْر َّم ِ ْ‬ ‫ان َّب ْص َّد َّد َّاصً َّا َِّت َّذ ْي ُخ الْ َّـم َّذائخ ُن ْو ُر ٰ‬ ‫ٰ ُ ْ َّ ُ َّ َّ َّٰ َّ َّ‬
‫اِن‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫الدلسان طلـُم ع‬
‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّٰ‬
‫ِن َّو َّب ْي َّن ٗي‬ ‫الر ُجل طظ َّام ِإليْ ِي َّو َّجل َّس ِط ْي َّوا َّبيْ ِ ْ‬
‫ِ‬
‫الد ِظيْط ًِ َّو َّدل َّم ص َّٔب َّٰ‬
‫َّ‬ ‫طر ِصد ِإل‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫َّطحيْ َّنىذ َّصل ْم ُت أن َّٰ‬
‫ٰ‬
‫اْل َّناز ِۃ َّو ِھ َّي َّب ْ َّی اذ َّج ِار‬ ‫الدلسان ٰث ج َّئ ب َّ‬
‫ِ‬
‫الر ُج َّل ھ َّو ٰ‬
‫ِ ِ ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ َّ ْ ُ ٰ َّ َّٰ ْ ُ ْ َّ َّٰ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ُ َّ ْ َّ ِ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ‬
‫األترج والليمو ِن َّوالنار ِنج وظد مّلءوا اضرانوا ِب ِثُم ِرھا واًلذج ِار‬
‫ُ َّ‬ ‫ْ َّ‬ ‫َّ ْ ِ ٰ َّ َّ َّ َّٰ ْ َّ َّ َّ ِ َّ‬
‫يش ِِف ُب ْد َّتان َّوال َّـمذ ِاص ُل ِ ِْف َّر َّماج س ٰوال‬ ‫از َّۃ ُ ْ ِ ْ‬ ‫بایدي الرجال طعأن اْلن‬
‫ِ َّ ْ َّ ِ َّ َّ ْ َّ ِ َّ ِ َّٰ ْ ُ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ ُ َّ َّ َّ ہ َّ ْ َّ‬
‫بی یدیوا والذمع عذا ِلؽ طرل صليوا وذھب الناس مصوا ِإل مدط ِن‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّ َّ‬ ‫َّ ُ َّ َّ َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ ُ‬
‫ال ُـمل ْو ِؽ َّوھ َّو ِ َِّب ْو ِزع ُیظال ُل ٗي ھّل ِطيْ َّحان ص ۂب ا ْر َّب َّص ًِ ا ْم َّيال ِم َّن ال َّـم ِدیْ َّن ًِ‬
‫َّ ُ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ر َّ ْ َّ ر َّ ُ ٰ َّ َّٰ ْ ُ َّ َّ َّ َّ ْ ر ُ َّ ُ ْ ْ ُ ُ‬
‫اْل ُم َّصً‬ ‫وھنا ِلؽ مدردً ص ِشيمً یذظواالنور و ِبد ِاخ ِلوا مد ِجد تظام ِطي ِي‬
‫َّ َّْ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّٰ ر َّ َّ ُ ٰ ُ َّ ُ ْ َّ ر َّ ْ ر َّ َّ َّٰ َّ ُ ْ َّ َّ َّٰ‬
‫لر ِاد ِر وَل‬ ‫و ُِب ِار ِج َّوا ْحام وَیػ ِ ِبوا بدتان ص ِشيم و ِبوا السصام ِللو ِار ِد و ِل‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ‬ ‫َّ‬
‫اْل َّناز ِۃ ِل ُب ْص ِد ال َّـم ْو ِزع ط ُص ْد ٰت ِإ ہل‬ ‫ا ْد َّت ِس ْع أ ْن اذھ َّب َّم َّص ُو ْم ِإ ہل َّم ْدط ِن‬
‫ِ‬ ‫ْ‬
‫ال َّـم ْد َّر َّد ًِ ‪( .‬ابن بسوسً) ِ‬
‫ْ ر‬
‫لح َّۺاغلت‪ُ 6‬رؤ َّی ًِ‪6‬ددیار‪،‬زایرتۺرکاندصمر(ػ)(امدہۺرءي‪،‬زومہزۺنیع‪،‬ۺان صۺ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ت‪6‬یفن ۺجحڈ ۺو‪،‬م ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺٓااسؿ ۺںیہن ۺوہا ۺ(لعفت)(امدہ ۺان‪،‬زومہزۺ‬ ‫اییئ)۔طل ْم َّی َّتأ ٰ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ر‬ ‫َّ ٰ ُ َّ ُ‬
‫اخ‪6‬خیچ ۺ‪،‬خیچ ۺواکپر ۺ(امدہ ۺرصخ‪،‬حیحص)۔ز ِاو َّی ًِ‪6‬اخاقنہ‪،‬عمج ۺز َّو َّایا ۺ(امدہۺ‬ ‫لص ِ‬ ‫اف‪،‬ان ص ۺاییئ)۔ ۺا‬
‫‪313‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬
‫اء‪6‬دصمر ۺ‪،‬ربص ۺیلست ۺدانی ۺ(ؿ)(امدہ ۺزعو‪،‬ان ص ۺواوی) ۺ۔ۺ‬ ‫زوي‪،‬فین ۺرقموؿ)۔ ۺص َّز ر ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ُ‬
‫ل ۺ‪ 6‬ۺوھجںیل ۺ‪،‬وادحۺ‬ ‫الـ َّْمذ ْو ُ ِر‪6‬امس ۺوعفمؽ ۺ‪ٓ،‬اراہتس ۺ‪،‬زمنی ۺ(امدہ ۺوشر‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ ۺ ِجّل ر ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ر‬ ‫َّ‬ ‫ر‬
‫ان(امدہ ۺنبت‪،‬حیحص) ۺ۔ ۺ َّج ٰ ِز ۺ‪6‬امیضۺ‬ ‫ْب‪6‬وھب ہس‪،‬عمج ۺاتْ َّب ِ‬ ‫ل(امدہ ۺچلل‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ا ِ ٰلت ْ ُ ِ‬ ‫ُج ٰ ِ‬
‫ً‬ ‫َّ‬
‫رعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےن ۺاکٹ ۺایل ۺ‪َّ ،‬ج ٰ ِز ۺ(ؿ) َّج ٰزا ۺاکانٹ(امدہ ۺزجز‪ ،‬ۺاضم ف ۺالثیث)ۺ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ر‬
‫ػۺ‪6‬اضمرعۺرعموػۺ‬ ‫ار َّي ًِ‪6‬اشیپینۺےکۺابؽۺ‪،‬عمجۺن َّواص (امدہۺتصی‪،‬ان صۺاییئ)۔ۺت ْز َّح ُ ِ‬ ‫۔ن ِ‬
‫َّ ْ ً‬ ‫َّ‬
‫ػ(ػ)زحطا ۺٓاہتسہ ۺانلچ(امدہ ۺزفح‬ ‫ۺاتلچ ۺےہ ۺ‪،‬ز َّح َّ ِ‬ ‫ۺؤمثن ۺاغبئ ۺوہ ۺٓاہتسہ ۺٓاہتسہ ظ‬ ‫وادح‬
‫َّ َّٰ ر‬ ‫َّ‬
‫‪،‬حیحص)۔ط ِشيْ ر ِع‪6‬رگہی ۺ ۺوزاری‪،‬ربا(امدہ ۺفغع‪،‬حیحص)۔ضار ًِ‪6‬امس ۺوعفمؽ ۺرھبا ۺوہا ۺ(س) ۺ(امدہۺ‬
‫َّ َّ‬ ‫ػ‬
‫صض‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ ًِل ْرتاد‪6‬لعف ۺارم ۺوادح ۺملکتم ۺاتہک ۺںیم ۺبلط ۺرکوں ۺ‪،‬التش ۺرکوں‬
‫َّ‬ ‫َّ ر‬
‫ػ ۺ(امدہ ۺفقس‬ ‫(ااعتفؽ)(امدہ ۺ ۺرود‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ َّد ِظيْط ًِ‪6‬اسابئؿ ۺ‪،‬ت ۺ‪،‬عمج ۺ َّدظا ِئ ُ ِ‬
‫َّ ْ‬ ‫َّ ْ‬
‫ار(امدہ ۺربش‪،‬حیحص)۔ ِل ْب ر ِد‪6‬اوؿ ۺاک ۺدمنہ(امدہ ۺدبل ۺ‪،‬حیحص) ۺ۔َل ر ِ‬
‫ج ِ‪6‬‬ ‫‪،‬حیحص)۔ ِذ ْ رَبِ‪ 6‬ۺابتشل ۺ‪ ،‬ۺعمج ۺاذ َّب ر ِ‬
‫َّ ْ ٰ ُ‬ ‫بل‬ ‫ُُ‬
‫ط‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺ ۺوادح ۺملکتم ۺںیم ۺارتاتۺ‬ ‫ج‪،‬رماد ۺرسدی(امدہ ۺ ج‪،‬حیحص)۔ا َّْب ِ‬ ‫ربػ‪،‬عمج ۺَل ْو ر ِ‬
‫َّ ْ ُ ُ‬
‫ج‪6‬رتجن‪،‬اےس ۺوکچرتا ۺیھب ۺےتہک ۺںیہ ۺہیۺ‬ ‫وہں ۺ(ااعفنؽ)(امدہ ۺچغظ‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔اًلتْ ُر ٰ ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ل ۺ(امدہ ۺصعل ۺ‪،‬حیحص)۔ۺ‬ ‫ل‪6‬دنقںیلی‪،‬وادح ۺ َّمذ َّص ر ِ‬ ‫انریگن ۺےک ۺمسق ۺاک ۺاکی ۺلھپ ۺےہ ۺ۔ َّمذ ِاص ُ ِ‬
‫ُ َّ‬
‫ال‪6‬ڑباۺ‪،‬تہبۺابمل(امدہ ًۺوطؽ‪،‬اوجػۺ‬ ‫اج‪6‬ۺزینےۺیکۺرگںیہۺاورۺوپرے(امدہۺرج‪،‬حیحص)۔س ٰو ر ِ‬ ‫َّر َّم ر ِ‬
‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ُ‬
‫ػ‪6‬اضمرعۺرعموۺػۺوادحۺذمرکۺاغبئۺۺوہۺریھگاتۺےہۺ‪َّ ،‬ح ٰػ (ؿ)ۺ َّحطاۺریھگان(امدہۺ‬ ‫واوی)۔ َُی ٰ ِ‬
‫چی ‪،‬اضم فۺالثیث)۔ۺ‬
‫ن‬
‫اذیجۺےکۺابداشہۺ جعلۺیکۺومتۺاکۺواہعق‬
‫(‪ )۳۱۲‬رتہمج‪6‬۔(انب ۺوطبہط ۺاک ۺایبؿ ۺےہ ۺہک)بج ۺںیم ۺرہش ۺ ۺاذیج ۺںیم ۺدالخ ۺوہا ۺ ۺوت‬
‫ابداشہۺیکۺزایرت ۺرکینۺاچیہۺ(نکیل)ہیۺھجمۺرپۺٓااسؿۺہنۺوہا(ینعیۺزایرت ۺہنۺرک ۺاکس)اس ۺےیلۺہکۺ‬
‫وہ ۺرصػ ۺہعمج ۺیہ ۺوک ۺاتلکن ۺاھت‪،‬اور ۺاس ۺاک ۺاکی ۺاٹیب ۺاھت ۺویہ ۺویل ۺدہع ۺاھت‪،‬اس ۺےک ۺالعوہ ۺاس ۺاک ۺوکیئۺ‬
‫رہتش ۺدار ۺہن ۺاھت‪،‬انچں ۺہچ ۺوہ ۺاںیھن ۺدونں ۺںیم ۺامیبر ۺوہایگ‪،‬اںیھن ۺراوتں ۺںیم ۺےس ۺیسک ۺرات ۺںیمۺ‬
‫بجۺٓادیھۺراتۺزگریۺوتۺمہۺےنۺروےنۺاورۺاّلچےنۺیکۺٓاوازۺینس‪،‬اورۺوہۺامیبرۺذموکرۺرمۺاکچۺاھت‪،‬بجۺ‬
‫االگۺدؿۺوہاوتۺاکیۺاخاقنہۺےکۺخیشۺاورۺرہشۺےکۺولگۺریمےۺاپسۺٓاےئۺاورۺوبےلۺہکۺرہشۺےکۺڑبےۺ‬

‫‪314‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ڑبے ۺرضحات ۺاقیض‪،‬ہیقف‪،‬رشفی ۺاور ۺاریم ۺابداشہ ۺےک ۺرھگ ۺزعتتی ۺےک ۺےیل ۺیگ ۺںیہ‪،‬ذٰہلاۺ‬
‫ٓاپۺےکۺےیلۺیھبۺانمبسۺےہۺہکۺاؿۺےکۺاسھتۺاجںیئ‪،‬ۺںیمۺےنۺاسۺ(اجےن)ۺوکۺانۺدنسپۺایک‪،‬اسۺ‬
‫رپ ۺاؿ ۺولوگں ۺےن ۺھجم ۺےس ۺارصار ۺایک ۺا ۺس ۺےیل ۺےھجم ۺانلچ ۺیہ ۺڑپا‪،‬انچں ۺہچ ۺںیم ۺاؿ ۺےک ۺاسھتۺ‬
‫ایگ‪(،‬بج ۺواہں ۺاچنہپ)وت ۺابداشہ ۺاک ۺزمنی ۺدویاؿ ۺاخہن ۺالغومں‪،‬زہشادوں‪،‬وزریوں ۺاور ۺوفویجںۺ‬
‫ےس ۺاور ۺرمدوں ۺاور ۺوچبں ۺےس ۺرھبا ۺوہا ۺداھکی ۺاس ۺاحؽ ۺںیم ۺہک ۺوہ ۺولگ ۺوٹایپں ۺاور ۺاجونروں ۺیکۺ‬
‫اھکںیلۺےنہپۺوہےئۺںیہۺاورۺاےنپۺرسوںۺرپۺیٹمۺاورۺوھب ہسۺڈاےلۺوہےئۺںیہ‪،‬اؿۺںیمۺےسۺضعبۺ‬
‫اینپ ۺاشیپین ۺےک ۺابؽ ۺاکےٹ ۺوہےئ ۺںیہ‪،‬وہ ۺولگ ۺدو ۺرگوہ ۺںیم ۺےٹب ۺوہےئ ۺےھت ۺاکی ۺرگوہ ۺزمنیۺ‬
‫دویاؿۺ اخہنۺےکۺاورپیۺہصحۺںیمۺاھتۺاورۺدورساۺاسۺےکۺےلچنۺہصحۺںیمۺاھت‪،‬ۺاورۺرہۺرگوہۺدورسےۺ‬
‫یک رطػۺٓاہتسہۺاتلچ‪،‬اورۺوہۺبسۺاےنپۺاہوھتںۺےسۺونیسںۺوکۺوکےتٹۺہیۺےتہکۺوہےئۺ’’اہےئۺ‬
‫امہرےۺٓااق!(ابۺوکؿۺامہریۺادماد ۺرکےۺاگ؟)‘‘ںیم ۺےنۺاس ۺرطحۺاک ۺوخػ ۺانک ۺاعمہلمۺاورۺ‬
‫رُبا ۺرظنم ۺداھکی ۺہک ۺاس ۺ اک ۺلثم(ایھب ۺکت) ۺںیہن ۺاجاتن ۺوہں‪،‬بج ۺںیم ۺادنر ۺایگ ۺوت ۺوپرا ۺزمنی ۺدویاؿۺ‬
‫اخہن ۺولوگں ۺےس ۺرھبا ۺوہا ۺداھکی‪،‬ںیم ۺےن ۺداںیئ ۺاور ۺابںیئ ۺرظن ۺڈایل ۺاتہک ۺاےنپ ۺےنھٹیب ۺےکےیل ۺہگجۺ‬
‫التشۺرکوں‪ ،‬ۺوتۺواہں ۺںیم ۺےنۺداھکی ۺہکۺزنیمۺےسۺاکیۺابتشلۺیکۺدقمارۺاویچنۺاکیۺتۺےہۺ‬
‫اورۺاسۺےکۺاکیۺوگہشۺںیمۺاکیۺٓادیمۺولوگںۺےسۺاگلۺگلھتۺاھٹیۺےہۺاسۺےکۺدبؿۺرپۺدمنہۺیکۺ‬
‫لکش ۺاک ۺاکی ۺاوین ۺڑپکا ۺڑپا ۺےہ‪،‬سج ۺوک ۺاس ۺکلم ۺںیم ۺرغبی ۺولگ ۺابرش ۺ‪،‬رسدی ۺاور ۺرفس ۺےکۺ‬
‫زامےنۺںیمۺےتنہپۺںیہ‪،‬انچںۺہچۺںیمۺاسۺٓادیمۺیکۺرطػۺٓاےگۺڑباھۺوتۺھجمۺےسۺریمےۺاسیھتۺدجاۺ‬
‫وہیگ ۺبج ۺاؿ ۺولوگں ۺےن ۺاس ۺٓادیم ۺیک ۺرطػ ۺےھجم ۺڑبےتھ ۺوہےئ ۺداھکیاور ۺھجم ۺرپ ۺبجعت ۺیھبۺ‬
‫ایک‪،‬احالںۺہکۺںیمۺاسۺٓادیمۺیک ۺاحتلۺےکۺابرےۺںیم ۺھچکۺںیہنۺاجاتن ۺاھت‪،‬ںیمۺت ۺرپ ۺڑچھۺایگۺ‬
‫اورۺاسۺٓادیمۺوکۺالسؾ ۺایک‪،‬اسۺرپۺاسۺےنۺریمےۺالسؾۺاکۺوجاب ۺدایۺاورۺزنیم ۺےسۺااھٹۺوگایۺہکۺوہۺ‬
‫ڑھکاۺوہانۺاچاتہۺوہ‪،‬اورۺوہۺاسۺوکۺٓاداھۺایقؾۺےتہک ۺںیہ‪،‬ۺابۺںیمۺاسۺٓادیمۺےکۺاقملبۺوکےنۺںیمۺھٹیبۺ‬
‫ایگ‪،‬ۺرھپۺںیم ۺےنۺولوگںۺوکۺداھکیۺہک ۺےھجمۺوھگرۺرےہںیہ‪،‬ےھجمۺاؿ ۺرپ ۺبجعتۺوہا‪،‬ۺزمدی ۺںیمۺےن ۺاہقفۺ‬
‫اشم خئۺاوررشافۺوکداھکیۺہکۺوہۺبسۺتۺےکۺےچینۺدویارۺےسۺکیٹۺاگلےئۺوہےئۺںیہ(اسۺوتقۺ‬
‫اکیۺاقیضۺاصبحۺےنۺےھجمۺااشرہۺایکۺہکۺںیمۺاؿۺےکۺاپسۺےچینۺارتۺٓاؤںۺ(نکیل)ۺںیمۺےنۺںیہنۺ‬
‫ایک‪،‬اورۺاسۺوتقۺےھجمۺااسحسۺوہاۺہکۺویہۺابداشہۺےہ۔رھپۺھچکۺدریۺدعبۺخیشۺااشمل خئۺونرۺادلنیۺرکامینۺ‬
‫رشتفی ۺالےئ ۺوت ۺوہ ۺایس ۺت ۺرپ ۺڑچےھ ۺاور ۺاس ۺٓادیم ۺوک ۺالسؾ ۺایک ۺوت ۺوہ ۺاؿ(یک ۺمیظعت) ۺےک ۺےیلۺ‬
‫‪315‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ڑھکاۺوہۺایگ‪،‬اورۺوہۺتۺرپۺریمےۺاورۺاسۺےکۺدرایمؿۺھٹیبۺیگۺانچںۺہچۺاسۺوتقۺےھجمۺنیقیۺ‬
‫وہ ۺایگ ۺہک ۺہی ۺٓادیم ۺابداشہ ۺیہ ۺےہ‪،‬رھپ ۺانجزہ ۺالای ۺایگ ۺاس ۺاحؽ ۺںیم ۺہک ۺوہ ۺوکچرتا ۺاور ۺومیلؿ ۺاور ۺانریگنۺ‬
‫ےکۺدروتخںۺےکۺدرایمؿۺاھت‪،‬نج ۺیکۺاشںیخۺاؿۺےک ۺولھپںۺےسۺدلی ۺوہیئۺںیھتۺاور ۺدرتخۺ‬
‫ولوگںۺےکۺاہھتۺںیمۺےھت‪،‬ۺوتۺوگایۺانجزہۺاکیۺابغۺںیمۺلچۺراہۺاھتۺاسۺاحؽۺںیمۺانجزےۺےکۺٓاےگۺ‬
‫ٓاےگ ۺےبمل ۺےبمل ۺزینوں ۺںیم ۺدنقںیلی ۺاور ۺاےسی ۺیہ ۺومؾ ۺایتبں ۺولگ ۺااھٹےئ ۺوہےئ ۺےھت‪ ،‬ۺرھپۺ‬
‫انجزےۺیکۺامنزۺڑپیھۺیئگۺاورۺولگۺانجزہۺےکۺاسھتۺاشیہۺربقاتسؿۺےکۺےیلۺیگ‪،‬اشیہۺربقاتسؿۺ‬
‫ایسی ۺہگج ۺےہ ۺےسج ۺ’’الہفؿ‘‘ اہک ۺاجات ۺےہ ۺوج ۺرہش ۺےس ۺاچر ۺلیم ۺےک ۺافےلص ۺرپ ۺےہ‪ ،‬ۺاور ۺواہںۺ‬
‫(رہشںیم)اکی ۺڑبا ۺدمر ہس ۺےہ ۺسج ۺےک ۺچیب ۺںیم ۺاکی ۺرہن ۺاور ۺدمرےس ۺےک ۺادنر ۺاکی ۺدجسم ۺےہۺ‬
‫سج ۺںیم ۺامنز ۺہعمج ۺادا ۺیک ۺاجیت ۺےہ‪ ،‬ۺدمر ہس ۺےسابرہ ۺاکی ۺامحؾ ۺےہ ۺاور ۺدمر ہس ۺوک ۺاکی ۺڑبا ۺابغۺ‬
‫ریھگے ۺوہےئ ۺےہ‪،‬زمدی ۺاس ۺںیم ۺٓاےن ۺاور ۺاجےن ۺواولں ۺےک ۺےیل ۺاھکےن ۺاک ۺااظتنؾ ۺایک ۺایگۺ‬
‫ےہ‪،‬ربقاتسؿۺکتۺاسۺیکۺدوریۺیکۺوہجۺےسۺںیمۺولوگںۺےکۺاسھتۺہنۺاجۺاکسۺاسۺےیلۺںیمۺدمر ہسۺ‬
‫(انبۺوطبہط)‬ ‫واسپۺٓاایگ۔‬
‫َّ ْ َّ ُ َّٰ ُ ْ َّ ْ َّ‬
‫الباب الت ِادع ِِف اًلدط ِار ِ‬
‫ْ َّ‬ ‫َّ َّ ُ َّ َّ‬
‫َّدط ُر ابْ ِن َّبس ْوسً ِإ َّل َّم ِدی ْ َّن ًِ َّبلضار‬
‫َّ َّ ْ ُ َّ ُ ْ َّ َّ ُ ْ ُ َّ ْ ُ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ٰ ُ َّ ُ‬
‫الت َّو ٰج َّي‬ ‫ت ِب ِدین ًِ یلضار طاردت‬ ‫ِ(‪ )۳۱۳‬ظال ِابن بسوسً عنت ِسص ِ‬
‫َّ ْ َّ َّ َّ َّ ُ َّ َّ ْ َّ ْ ْ َّ َّ ْ َّٰ ْ ِ َّ َّ َّ ْ َّٰ َّ َّ ْ ً‬
‫ص النو ِار أیزا ِِف‬ ‫إليوا ًِلري ما ذ ِعر صنوا ِمن ِانتو ِاء ظص الليل بوا وظ‬
‫ِ َّ ْ ہ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ِ َّ َّ ْ َّ َّ َِّ َّٰ ٰ ُ ِ ْ َِّ َّ ْ ِ ْ َّ ُ ْ َّ ُ‬
‫صع ِس ذ ِلؽ الطر ِل وعان بينوا و بی ُمل ًِ الدلس ِان او ِز بؽ خان دلسان‬
‫ْ ْ َّ َّ ْ َّ ُ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ْ ٗ َّ ْ ُ ْ ُ ْ َّ َّ َّ‬
‫ِن ِإليْ َّ َّوا ط َّب َّصث َّم ِص ْي َّم ْن‬ ‫اًلتر ِاؽ م ِدْیۃ صَش طسلبت ِمني من یو ِرل‬
‫َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّٰ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ُ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ِ َّ َّٰ َّ ٰ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ْ َّ‬
‫اورل ِِن ِإليوا ورد ِ َِّن ِإلي ِي وورلتوا ِِفَّ رمزان طلـُم رليناالـمض ِرب اطسرنا‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ٰ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّٰ َّ‬ ‫ُ ٰ َّ ْ َّ‬
‫ات طسل َّع‬ ‫اق َّ الرل َّو َّ َّ ِ‬ ‫ارنا َّطر َّليناھا واُ َّمناب ِ‬ ‫َّوا ِذن ِبال ِصذ ِاء ِِف أَن ِاء اطس ِ ِ‬
‫ص ٖہ َّواظ ْم ُت ِب َّوا‬ ‫رل ظ ْ‬ ‫الن َّو ُار ب َّوا ِْف ط ْ‬
‫ِ‬
‫ص َّع َّذالؽ ٰ‬
‫ِ‬ ‫الْ َّط ْج ُر ِِف َّاَْر ہذ ِل َّؽ َّو َّی ْظ ُ ُ‬
‫ْ َّ‬ ‫ٰ ُ ِ ْ َّ َّ ٰ ُ ِ ُ َّ ِ َّ‬ ‫َّ َّ ً َّ ُ ْ ُ ِ َّ َّ ْ ٰ ُ ٰ ُ‬
‫الد ُخ ْو َّل إ ہل َّا ْ‬
‫الدخ ْول ِإل ْي َّوا ِم ْن َّیلض َّار‬ ‫ض الشلم ًِ و‬ ‫ر‬ ‫َّلَا وعنت اردت‬
‫َّ َّ ْ َّ ُ َّ َّ ْ َّ ُ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ ً ُ َِّٰ َّ ْ َّ ْ ِ ُ َّ ْ ہ َّ َّ ْ ْ َّ ُ ْ َّ ْ َّ ٰ‬
‫و بينوُم م ِدْیۃ ار ب ِصی یوما ث اْضب َّت صن ذ ِلؽ ِلصش ِم الـمىون ًِ ِطي ٖي و ِظل ًِ‬
‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ْ َّ ْ ہ َّ َّٰ َّ َّ َّ ُ ُ ٰ‬
‫الدط ُر ِإليْ َّوا ًل َّیع ْون ِإًل ِِف ص َّجّلت ِرضار َُت ٰ ُرھا ِعّل رب‬ ‫اْلدوي و‬
‫َّ ر َّ َّٰ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ْ ُ َّ َّ َّ ْ ُ ُ َّ َّ ُ ْ ٓ ْ ٰ َّ َّ َّ ُ َّٰ َّٰ‬
‫ازۃ ِطيوا اْل ِليد طّل تثبت ظدم اًلد ِمي وًل ح ِاطر الداب ًِ‬ ‫ِعبارط ِإن ِتلؽ الـمط ِ‬
‫ِ‬
‫‪316‬‬
 ‫الادب َّ َّ ْ ُ ُ َّ َّٰ‬ ‫معارف الادب شرح مجانی‬
‫طيْ َّوا َّوالْع َّّل ُب َّل َّوا َّا ْش َّط رار َّط َّتث ْ ُب ُت َّاظْ َّد ُام َّوا ِف َّ‬
‫ْ‬
‫اْل ِليْ ِد وًل َّ َّیدخلوا ِإًل‬ ‫ِ‬
‫الت َّٰجار َّٰالذیْ َّن َّی ُع ْو ُن َّأل َّحدھ ْم م َِّائ ًُ َّص َّج َّلً َّا ْو ْبْو َّھا َّم ْوظ َّرۃر‬ ‫ِ ْ َّ ْ َّ ُ ِ َّ ٰ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫األظو یاء ِمن‬
‫َّ َّ ِ َّ َّ َّ َّ ِ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ ِ ْ ُ ْ َّ‬
‫ِبسص ِام ٖي وِش ِاب ٖي وح َّس ِب ٖي ط ِإنوا ًل ذجر ِطيوا وًل مدر والد ِليل ِب ِتلؽ‬
‫َّ ْ‬ ‫َّ ً َّ‬ ‫ُ َّ ْ َّ ْ ُ ٰ ْ َّ‬ ‫ْ َّ‬
‫ي ظ ْد َّد َّار ِطيْ َّوا ِم َّر ًارا ع ِث ْ َّْیۃ َّوتنْ َّت ِو ْي ِظيْ َّم ُت ٗي ِإ ہل ال ِػ‬ ‫اًل ْر ِض َّ ھو العلب ال ِذ‬
‫ْ َّ‬ ‫َّ َّ َّ ر‬ ‫ْ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ُ ُ ْ ُ‬
‫ِدیْ َِّنار َّوْبْ ِوھا َّوت ْر َّبط ال َّص َّر َّبً ِإ ہل ص ُن ِظ ٖي َّو َّیظ ِرن َّم َّص ٗي َّلًَ ِم َّن ال ِعّل ِب‬
‫ت‬ ‫ات َّط َّإذا َّو َّظ َّػ َّو َّظ َّط ْ‬ ‫َّو َّی ُع ْو ُن ُھ َّو الْ ُـم َّظ َّٰد ُم َّو َّت َّٰتب ُص ٗي َّدائ ُر الْع َّّلب بالْ َّص َّر َّ‬
‫ب‬
‫ْ َّ ِ ہ ِ ْ َّ َّ ِ َّ ْ َّ ِ ُ ِْ َّ َّ ْ َّ َّ ً َّ َّ ُ ْ ْ َّ ٰ ُ ْ‬
‫ِ‬ ‫َّ َّ َّ ُ َّ ْ ْ‬
‫َّ‬
‫داط ِر ین ِبو ِذ ِۃ الطّل ِۃ ا ِر بصون مرحلً نزلوا ِصند الشلم ًِ‬ ‫ِ‬ ‫ت ِلل ُم‬ ‫و ِإذا عمل‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ ُ‬
‫َّوت َّرؽ ع ٰل َّو ِاحد ِم ْن ُو ْم َّما َّج َّاء ِب ٖ ُي ِم َّن ال َّـم َّتاع ھ َّنا ِلؽ َّوصادوا ِإ ہل َّم ْ ِْن ِل ِو ُم‬
‫َّ‬ ‫ِ َّ ُ َّ َّ‬ ‫ُ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ُ َّ ُ َّ ٰ‬ ‫ْ‬
‫الد ُم ْو ِر‬ ‫ال ُـم ْص َّتاد ط ِإذا عان الضد صادوا ِل َّتطظ ِد َّم َّت ِاص ِو ْم ط َّي ِجد ْون ِب ِإزا ِئ ٖي ِم َّن ٰ ِ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫الدنْ َّجاب َّوالْ َّظ ُاظم َّطإ ْن َّر َّ َّ‬ ‫ُٰ‬
‫اح ُب ال َّـمتاع َّما َّو َّج َّد ٗہ از ِاء َّم َّت ِاص ٖي اخذ ٗہ‬ ‫ِض ر ِ‬ ‫ِ‬ ‫ْ َّ ِ َّ َّ ِ ِ‬
‫ِ‬
‫َّو ِإن َل ْ َّی ْر ِز ٖي ت َّرع ٗي ‪ِ .‬‬
‫ْل ْد َّوی‬
‫ٌٰ‪6‬ۺ‬ ‫لح ۺاغلت َّالـ َّ ِْم ُى ْو َّن ُ ًِ‪6‬یتخس ۺ‪،‬عمج ۺ ُم َّى ر ِن ۺ(امدہ ۺؤمؿ‪،‬زومہز ۺنیع) ۺ۔ ۺ َّا ْ َّ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ات(امدہۺ‬ ‫افدئہ(امدہ ۺدجو‪،‬ان ص ۺواوی)۔ َّمطاز رِۃ‪6‬لگنج‪،‬ےب ۺٓاب ۺ ۺو ۺایگہ ۺ ۺدیماؿ‪،‬عمج ۺ َّمطاز ر ِ‬
‫َّ ْ َّ ُ‬
‫ْل ِليْ ِد‪ 6‬ۺربػ‪،‬اپال(امدہ ۺدلج‪،‬حیحص)۔ َّم ْو ِظ َّر رِۃ‪ :‬ۺاکی ۺاخص ۺاگڑی ۺوجربػۺ‬ ‫وفز‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ ۺا‬
‫َّ‬
‫رپ ۺیتلچ ۺوہ ۺاور ۺاسامؿ ۺرےنھک ۺےک ۺاکؾ ۺٓایت ۺوہ‪(،‬امدہ ۺورق‪،‬اثمؽ ۺواوی)۔ ۺ َّمد رر ‪ 6‬ۺاگؤں ۺ‪ ،‬ۺوادحۺ‬
‫َّ‬ ‫ُ ُ‬
‫َّم َّد َّر رِۃ(امدہ ۺدمر ۺ‪،‬حیحص) ۺ۔ ۺت ْر َّبط ‪6‬اضمرع ۺوہجمؽ ۺوادح ۺؤمثن ۺاغبئ ۺابدنیھ ۺاجیت ۺےہ ۺ‪َّ ،‬ر َّب ِ‬
‫طۺ‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ً‬
‫ات(امدہ ۺولف‪،‬ان ص ۺواوی)۔ۺ‬ ‫(ؿ) َّر بْسا ۺابدنانھ ۺ(امدہ ۺرطب‪،‬حیحص)۔طّل رِۃ‪ 6‬ۺایبابؿ ۺ‪،‬عمج ۺطّل َّو ر ِ‬
‫َّ َّ‬
‫ا ٰلد ُم ْو ُ ِر‪6‬اکیۺاجونرۺوجۺوینےلۺےکۺاشمہبۺاورۺاسۺےسۺھچکۺڑباۺوہاتۺےہۺاسۺاکۺرگنۺرسخۺایسیہۺ‬
‫ْی(امدہۺ‬ ‫س ِام ْ ُ ِ‬ ‫املئ ۺوہات ۺےہ ۺاور ۺاس ۺیک ۺاھکؽ ۺےس ۺتہب ۺشیب ۺتمیق ۺوپنیتس ۺایتر ۺوہیت ۺےہ ۺ‪،‬عمج ۺ َّ َّ‬
‫اب ‪6‬وچےہۺےسۺاکیۺڑباۺاجونرۺسجۺیکۺدؾۺتہب ۺےھچگۺدارۺابولںۺاورۺاورپۺوکۺ‬ ‫رمس‪،‬حیحص)ۺ۔ۺ َّا ٰ ُلدنْ َّج ُ‬
‫َّ ْ َّ ُ‬
‫ایھٹۺوہیئۺوہیتۺےہۺۺاورۺاسۺیکۺاھکؽۺےسۺوپنیتسۺانبےتۺںیہۺ(امدہۺصتجت‪،‬حیحص)۔ۺالظاظ ِْم‪6‬اکیۺ‬
‫اجونرۺےہوجۺوینےلۺیکۺلکشۺاکۺاورۺاسۺےسۺھچکۺڑباۺوہاتۺےہۺاورۺاسۺاکۺرگنۺرگیمۺںیمۺرسخۺایسیہۺ‬
‫قق‬
‫املئۺاورۺاجڑےۺںیمۺتہبۺدیفسۺوہاتۺےہ(امدہۺ م‪،‬اضم فۺالثیث)ۺ۔‬

‫‪317‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫وناںۺاببۺرفسوںۺےکۺایبؿۺںیم‬
‫رہشاغلبرہیۺیکۺرطػۺانبۺوطبہطۺاکۺرفس‬
‫(‪ )۳۱۳‬رتہمج‪6‬۔ ۺانب ۺوطبہط ۺےن ۺایبؿ ۺایک ۺہک ۺںیم ۺرہش ۺاغلبرہی ۺےک ۺقلعتم ۺ(بیجعۺ‬
‫ابںیت) ۺاتنس ۺاھت‪،‬اس ۺےیل ۺواہں ۺاجےن ۺاک ۺارادہ ۺایک ۺاتہک ۺوج ۺابںیت ۺاس ۺےک ۺقلعتم ۺایبؿ ۺیک ۺیئگ ۺںیہۺ‬
‫اںیھن ۺدوھکیں‪،‬ینعی ۺرات ۺاک ۺوھچاٹ ۺوہان ۺاور ۺاس ۺےک ۺالخػ ۺوممس ۺںیم ۺدؿ ۺاک ۺیھب ۺوھچاٹ ۺوہان‪،‬رہشۺ‬
‫اغلبرہی ۺاور ۺرتوکں ۺےک ۺابداشہ ۺاطلسؿ ۺاوزکب ۺاخؿ ۺےک ۺ‪ ،‬ہل ۺےک ۺدرایمؿ ۺدس ۺدؿ ۺیک ۺاسمتفۺ‬
‫یھت‪،‬انچں ۺہچ ۺںیم ۺےن ۺابداشہ ۺےس ۺاکی ۺاےسی ۺٓادیم ۺیک ۺرفامشئ ۺیک ۺوج ۺےھجم ۺواہں ۺکت ۺاچنہپ ۺدے‪،‬ۺ‬
‫اس ۺرپ ۺاس ۺےن ۺریمے ۺاسھت ۺاکی ۺٓادیم ۺوک ۺاجیھب ۺوج ۺےھجم ۺاغلبرہی ۺاچنہپےئ ۺاور ۺرھپ ۺاس ۺےک ۺ ۺاپسۺ‬
‫واسپۺالےئ‪،‬ںیمۺواہںۺراضمؿۺےکۺےنیہمۺںیمۺاچنہپۺ‪،‬وتۺبجۺمہۺےنۺرغمبۺیکۺامنزۺڑپھۺیلۺوتۺاھکانۺ‬
‫اھکایۺاورۺامہرےۺاھکانۺاھکےنۺےکۺدرایمؿۺیہۺاشعیکۺاذاؿۺدےۺدیۺیئگ‪،‬انچںۺہچۺمہۺےنۺاشعۺیکۺ‬
‫امنز ۺڑپیھ ۺاور ۺابیق ۺامنزںی ۺوپری ۺںیک‪،‬اس ۺےک ۺدعب ۺیہ ۺولطع ۺرجف ۺوہ ۺایگ‪ ،‬ۺاےسی ۺیہ ۺواہں ۺدؿ ۺیھبۺ‬
‫وھچاٹۺوہاتۺےہ‪،‬ۺوممسۺوھچاٹۺوہےنۺےکۺوتقۺںیمۺاغلبرہیۺںیمۺنیتۺدؿۺرہھٹاۺاورۺںیمۺارضۺتملظۺ‬
‫و ۺاتریکی ۺ( ۺینعی ۺوہ ۺالعہق ۺاہجں ۺہشیمہ ۺاتریکی ۺریتہ ۺےہ) ۺںیم ۺاجان ۺاچاتہ ۺاھت ۺاور ۺواہں ۺاجان ۺرہش ۺاغلبرہیۺ‬
‫ےس ۺوہات ۺےہ‪،‬رہش ۺاغلبرہی ۺاور ۺارض ۺتملظ ۺےک ۺدرایمؿ ۺاچسیل ۺدؿ ۺیک ۺاسمتف ۺےہ‪ ،‬ۺرھپ ۺںیمۺ‬
‫فیلکتۺیکۺزایدیتۺاورۺافدئہۺیکۺیمکۺیکۺوہجۺےسۺاسۺارادہۺےسۺابزۺراہ‪،‬ارضۺتملظۺکتۺرفسۺرصػۺ‬
‫وھچیٹۺوھچیٹۺاگڑویںۺیہۺںیمۺوہاتۺےہںیھنجۺڑبےۺڑبےۺےتکۺےتچنیھکۺںیہ‪،‬اس ۺےیلۺہکۺاسۺےبۺ‬
‫ٓاب ۺایگہ ۺدیماؿ ۺںیم ۺربػ ۺوہات ۺےہ ۺسج ۺںیم ۺہن ۺٓادیم ۺےک ۺدقؾ ۺرہھٹےت ۺںیہ ۺہن ۺاجونروں ۺےکۺ‬
‫رھک(اہتبل)وتکںۺےکۺاننخۺوہےتۺںیہۺاسۺےیلۺاؿۺےکۺدقؾۺربػۺںیمۺرہھٹۺاجےتۺںیہۺاورۺاسۺ‬
‫ہگجۺرصػۺویہۺاطتقۺورۺاترجۺاجےتۺںیہ ۺنجۺےکۺاپسۺوسۺوسۺایۺاسۺےکۺلثمۺاگڑایںۺوہںۺنجۺ‬
‫رپۺاؿۺےکۺاھکےنۺیکۺزیچںیۺاور(الجےنۺےکۺےیل)ڑکلیۺالدیۺیئگۺوہں‪،‬اسۺےیلۺہکۺاسۺہگجۺہنۺ‬
‫وکیئۺدرتخۺےہۺاورۺہنۺیہۺوکیئۺاگؤں‪،‬اسۺزنیمۺیکۺرطػۺرامنہیئۺرکےنۺواالۺویہۺاتکۺوہاتۺےہوجۺ‬
‫واہں ۺیئک ۺابر ۺاج ۺاکچ ۺوہ‪،‬اور ۺاس ۺےتک ۺیک ۺتمیق ۺزہار ۺدانیر ۺای ۺایس ۺےک ۺرقبی ۺرقبی ۺوہیت ۺےہ‪،‬اگڑیۺ‬
‫اسۺےتکۺیکۺرگدؿۺںیمۺابدنیھۺاجیتۺےہ‪،‬زینۺاسۺےکۺاسھتۺنیتۺےتکۺاورۺابدنےھۺاجےتۺںیہۺاورۺوہۺ‬
‫اتکۺٓاےگۺوہاتۺےہ‪،‬اورۺدورسےۺےتکۺاگڑایںۺےیلۺاسۺےکۺےھچیپۺوہےتۺںیہۺوتۺبجۺوہۺرکۺاجاتۺ‬
‫‪318‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ےہ ۺوت ۺاسرے ۺےتک ۺرک ۺاجےت ۺںیہ‪،‬اس ۺایبابؿ ۺںیم ۺاسمرفوں ۺےک ۺےیل ۺبج ۺاچسیل ۺزنمںیلۺ‬
‫وپری ۺوہاجیت ۺںیہ ۺوت ۺہی ۺارض ۺتملظۺےک ۺاپس ۺارتےت ۺںیہ ۺاور ۺاؿ ۺںیم ۺےس ۺرہ ۺصخش ۺوہ ۺاسامؿ ۺوجۺ‬
‫اےنپۺاسھتۺالاتۺےہۺوںیہۺوھچڑۺداتیۺےہ‪،‬اورۺوہۺبسۺاینپۺرقمرہۺزنمؽۺکتۺاجےتۺںیہ‪،‬رھپۺبجۺ‬
‫االگۺدؿۺوہاتۺےہۺوتۺاےنپۺاسامونںۺیکۺالتشۺںیمۺواسپۺےتٹلپۺںیہ(بجۺولگۺاسامؿۺۺرےنھکۺیکۺہگجۺ‬
‫ےتچنہپ ۺںیہ ۺ)وت ۺاسامؿ ۺےک ۺدبےل’’ومسر‪،‬اجنسب‘‘ اور ۺاقمل(ینعی ۺوچےہ ۺاور ۺوینےل ۺےک ۺرباربۺ‬
‫اجونر ۺںیہ) ۺ ۺاپےت ۺںیہ‪ ،‬ۺانچں ۺہچ ۺاسامؿ ۺاک ۺامکل ۺاؿ ۺاجونروں ۺےس ۺوج ۺاےنپ ۺاسامونں ۺےک ۺدبےلۺ‬
‫ںیمۺاپاتۺےہۺارگۺوہۺرایضۺوہاتۺےہۺوتۺاےسۺےلۺاتیلۺےہۺاورۺارگۺرایضۺںیہنۺوہاتۺوتۺوھچڑۺداتیۺےہ۔‬
‫ٰ ْ َّ ْ َّ ُ ٗ َّ‬
‫األ َّ‬ ‫ْ َّ ُ ْ َّ ُ ْ َّ َّ‬
‫ْس ِ‬ ‫ب‬ ‫ي‬‫ت‬‫ن‬‫ُم‬ ‫َّ‬
‫َّ ِرحلً ِاب ِن ب ْسو َّس ِ ِ ِ ِ‬
‫و‬ ‫ی‬ ‫الر‬ ‫ل‬ ‫إ‬ ‫ً‬
‫ِ‬ ‫ً‬ ‫ِ‬
‫ِ(‪ )۳۱۴‬ا َّح َّٰب َّمل ُؽ الو ْند ِأ ْن َّی ْب َّص َّث َّھ َّد َّایا نط ْي َّد ًِ ل َّـملؽ ٰ‬
‫َّ‬
‫الر ْ ِی‬
‫ِ ِ ِ ِ‬ ‫ِْ‬ ‫ِ َّ ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ َّ َّ‬ ‫ْ ْ َّ َّ ْ َّ ٰ ْ َّ َّٰ َّ ْ ُ‬ ‫ان ل َّٰلد َّطر َّ‬ ‫َّ َّ َّٰ َّ ٰ ُ ْ َّ ُ‬
‫اِن َّوھ َّو ِم ْن طزّل ِء‬ ‫ِ‬ ‫ّب‬ ‫الز‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫الد‬
‫ِ‬ ‫ْی‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫ش‬ ‫ْی‬‫م‬ ‫ِ‬ ‫اًل‬ ‫ي‬ ‫ص‬ ‫ِ‬ ‫م‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫طصی الدلس‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ ْ‬ ‫َّ‬
‫ا ْھ ِل ال ِصل ِم َّوالط ہت عاط ْو ًرا َّو ِإليْ ِي ُد ِل َّم ِت ال َّو ِد ٰیً َّو َّب َّصث َّم َّص َّنا اًل ِم ْ َّْی‬
‫ٰ ْ َّ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ‬ ‫ُ َّ ْ‬
‫ي ن ْرع ُب ِمنْ ٗي‬ ‫َُّم ٰم َّدال َّو ْر ِو ِ ٰي ِِف ال ِػ ط ِارس ِل ُي ْو ِرل َّنا ِإ ہل ال َّـم ْو ِزع ال ِذ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ ِ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّٰ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬
‫َش ِلذ ْو ِر َّرطر َّد َّنً َّد ْب َّع ِمائً َّوَّلث‬ ‫الد ِابع ص‬ ‫الـ َّْب ْح َّر َّوعان َّدط ُرنا ِِف‬
‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ت َّو َّ ِر َّحل َّنا ِمنْ َّٗي ِإ ہل َّم ْ ِْن ِل ا َّ ْو ِث‬ ‫ان ُن ُز ْو ُل َّنا ِْف َّا َّٰول َّ ِم ْر َّح َّلً َِّب ْْن َّل ًِ ِت َّٰب ْ‬ ‫َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ‬
‫وار ب ِصی وع‬
‫ِ‬
‫ہ َّ َّ َّ ُ َّٰ ْ َّ ْ َّ ہ َّ ْ َّ ُ ْ َّ َّ َّٰ ِ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّٰ َّ ْ َّ ُ ٰ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ِإل بيانً ث ِْسنا ِمنوا ِإل م ِدین ًِ عول ولـُم ِانتوينا ِإليوا بلضنا أن بصض عطا ِر‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ُ‬ ‫ْ ُ ُ ْ َّ َّ ُ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ‬
‫اْل َّّلِ ِْل َّوا َّحاسوا ِب َّوا َّو ِھ َّي ص ۂب َّم َّداط ِي َّد ِْب َّص ًِ ا ْم َّيال‬ ‫الونود حاِصوا بلدۃ‬
‫ْ ُ ِ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ُ ٰ ُ ُ َّ ُ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ُ َّ َّ َّٰ ْ َّ َّْ‬
‫ِمن عول َّ طظردناھا والعطار یظا ِتلون اھلوا وظد َّاِشطوا صٔب التل ِػ وَل‬
‫َّ َّ َّ ُ‬ ‫َّ ْ َّ ْ ُ ٰ ُ َّ َّ ٰہ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ ْ َّ ُ ْ ْ ْ َّ ْ َّ‬
‫ْب ِو ال ِػ ط ِارس َّوَّلًَ‬ ‫یصل ِم العطار ِبنا حت ردطنا اْلملًصلي ِهم وھم ِِف‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اح َّت َّو یْ َّنا ص ۂب خ ْي ِل ِو ْم َّوا ْد ِل َّح ِت ِو ْم‬
‫َّ‬ ‫اھ ْم َّص ْن ٓا ِخر ِھ ْم َّو ْ‬ ‫َّ َّ َّ ْ َّ ُ‬
‫ن‬ ‫ِ‬
‫ل‬ ‫ت‬ ‫ظ‬ ‫ط‬ ‫ل‬ ‫اج‬ ‫ر‬‫ٓا ًَّلػ َّ‬
‫َّ ْ ِ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ر َّ ِ ْ ُ ْ َّ َّ ً َّ َّ ْ َّ ر َّ َّ ْ ُ ْ َّ َّ ً‬ ‫ِ‬
‫وادتذود ِمن ارح ِابنا َّلًَ َّو ِصَشون ط ِاردا وَخد ًَّ و َخدون ر ِاجّل‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ہ َّ ُ ْ ُ َّٰ ْ َّ ٰ ْ َّ َّ ْ َّ ُ ٰ ً‬
‫ي عان ِت ال َّو ِد ٰیً ُم َّدلَّ َّم ًِ ِب َّي ِد ٖہ طع َّت ْب َّنا ِإ َّل‬ ‫وادتذود الطت عاطور الداق الذ‬
‫َّ َّ َّ ْ ُ ٰ ُ ْ َّ ْ َّ ہ َّ‬ ‫َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ِ ْ َّ ِ َّ َّْ‬ ‫ٰ ُ ْ َّ‬
‫اب وعان العطار ِِف اَن ِاء ذ ِلؽ‬ ‫و‬ ‫اْل‬ ‫ار‬ ‫ش‬ ‫ت‬‫ِ‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫ِ‬ ‫ِف‬ ‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ظ‬‫ا‬ ‫و‬ ‫ہ‬‫ٖ‬ ‫َب‬ ‫ُب‬ ‫ِ‬ ‫ان‬
‫ِ‬ ‫س‬ ‫الدل‬
‫َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ‬ ‫َّ ْ ُ ْ َّ ْ َّ ِ َّ ُ َّ َّ َّ ْ َّ ُ ِ ْ ْ َّ ِ َّ ہ ََّّ‬
‫ی ِْنلون ِمن جبل ھنا ِلؽ م ِنيع طي ِضْیون صٔب نو ِاحي بلد ِۃ اْلّلِل وعان‬

‫‪319‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َّ َّٰ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ُ َّ ُ َّ ُ َّٰ‬ ‫َّ‬
‫اح َّي ًِ ِل ُي ِص ْي ُن ْو ٗہ ص ۂب ُمداط َّص ِت ِو ْم َّوِ ِْف‬
‫َّ‬
‫ا ْر َّحابنا َّی ْر ِْع ُبَّ ْون عل َّی ْوم م َّع ا ِم ْ ِْی ِتل َّؽ الن ِ‬
‫اِب ‪ِ .‬‬ ‫َج َّاصً ِم ْن ا ْر َّح ْ‬ ‫َّب ْصض تلْ َّؽ األ َّٰیام َّرع ْب ُت ِْف َّ َّ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ ِ‬ ‫ِ ِ رِ‬ ‫ِ ِ‬
‫س‪6‬وھگڑا ۺوسار ۺ‪،‬‬ ‫ر‬
‫ن(امدہ ۺنحم‪،‬حیحص)۔ط ِار ِ‬ ‫ر‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫لح ۺاغلت‪ُِ 6‬من ًِ‪ٓ6‬ازامشئ‪،‬یتخس‪،‬عمج ۺُم ِ‬
‫ْ‬ ‫ر‬ ‫ُ‬
‫ان(امدہ ۺرفس‪،‬حیحص)۔ َّر َّحل َّنا‪6‬امیض ۺرعموػ ۺعمج ۺملکتم ۺمہ ۺےن ۺرفس ۺایکۺ‬ ‫سہشار‪،‬عمج ۺط ْر َّد ِ‬
‫ْ‬ ‫ً‬
‫ّل ۺوکچ ۺرکان‪،‬رفس ۺرکان ۺ(امدہ ۺرلح‪،‬حیحص)۔ ۺ َّر َّد ِط َّنا‪6‬امیض ۺرعموػ ۺعمج ۺملکتمۺ‬ ‫ل(ػ) َّر ْح ِ‬ ‫‪َّ ،‬ر َّح َّ ِ‬
‫مہۺےنااچکن ۺزوردارۺہلمح ۺایکۺ(ؿ)(امدہ ۺدصػ‪،‬حیحص)۔ۺ ِا ْح َّت َّو یْ َّنا ‪6‬ۺامیضۺرعموػۺعمجۺملکتمۺ‬
‫ل َّوِ‬ ‫ل‪6‬ایپدہ ۺاپ ۺ‪،‬عمج ۺ َّر ُج ر ِ‬ ‫مہ ۺےن ۺہضبق ۺایک(ااعتفؽ)(امدہ ۺوحي‪،‬فین ۺ ۺرقموؿ)۔ َّر ِاج ر ِ‬
‫َّ‬
‫ال(امدہۺرلج‪،‬حیحص)۔ۺ َّم ِنيْ ر ِع‪6‬ۺوبضمطۺ‪،‬وفحمظۺ(امدہۺعنم‪،‬حیحص)۔ ُی ِض ْْی ْو ِن‪6‬اضمرعۺرعموػۺ‬ ‫ِر َّج ر ِ‬
‫َّ‬
‫عمج ۺذمرک ۺاغبئ ۺوہ ۺہلمح ۺرکےت ۺںیہ ۺ(ااعفؽ) ۺ(امدہ ۺوغر‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ ۺن َّواحِ‪ 6‬ارطاػ‬
‫َّ ر‬
‫اح َّي ًِ(امدہۺی‪،‬ان صۺاییئ)۔‬ ‫‪،‬انکرےۺ‪،‬وادحۺن ِ‬

‫نیچۺیکۺرطػۺانبۺوطبہطۺاکۺرفسۺاورۺاسۺیکۺدیقۺابتقشمۺاکۺواہعق‬
‫(‪ )۳۱۴‬رتہمج‪6‬۔ۺ(انبۺوطبہطۺاک ۺایبؿۺےہہک)دنہواتسؿۺےکۺابداشہۺیکۺوخاشہۺ‬
‫وہیئۺہکۺوہۺنیچۺےکۺابداشہۺےکۺےیلۺدمعہۺہفحتۺےجیھب‪،‬انچںۺہچۺابداشہۺےنۺریمےۺاسھتۺاریمۺریہظۺ‬
‫ادلنیۺزاجنینۺوجۺملعۺواولںۺںیمۺ اصبحۺامکؽۺےھتۺاورۺونۺوجاؿۺاکوفرۺوکۺنیعتمۺایک‪،‬ۺاورۺاکوفرۺیہۺوکۺ‬
‫ہفحتۺدرپدۺایکۺایگ‪،‬ۺزینۺابداشہۺےنۺاریمۺدمحمۺرہویۺوکۺاکیۺزہارۺوفجۺدےۺرکۺامہرےۺاسھتۺاجیھبۺاتہکۺوہۺ‬
‫ںیمہۺاسۺہگجۺکتۺاچنہپۺدےۺاہجںۺےسۺمہۺدنمسرۺںیمۺوسارۺۺوہں‪،‬امہراۺرفسۺ‪۱۷‬؍رفصۺ‪۷۴۳‬ھۺ‬
‫ںیمۺوہا‪،‬اورۺیلہپۺرمہبتۺامہراۺڑپاؤۺتبتۺےکۺاقمؾۺںیمۺوہا‪،‬تبتۺےسۺاقمؾۺاومثۺیکۺرطػۺرھپۺایبہنۺ‬
‫یک ۺرطػ ۺرفس ۺایک‪،‬رھپ ۺواہں ۺےس ۺمہ ۺبس ۺرہش ۺوکؽ ۺیک ۺرطػ ۺےلچ‪،‬بج ۺمہ ۺبس ۺواہں ۺےچنہپ ۺوتۺ‬
‫ںیمہۺربخۺیلمۺہکۺھچکۺدنہواتسینۺاکرفوںۺےنرہشۺالجیلۺاکۺاحمرصہۺاورۺاےسۺریھگۺایلۺےہ‪،‬ۺرہشۺالجیلۺرہشۺ‬
‫وکؽۺےسۺاستۺلیمۺےکۺافےلص ۺرپۺواعقۺےہ‪،‬ۺانچںۺہچۺمہۺواہںۺیگۺاس ۺاحؽ ۺںیمۺہکۺافکرۺواہںۺ‬
‫ےکۺولوگںۺےسۺڑلۺرےہۺںیہۺاور ۺواہںۺےکۺولگۺالہکۺوہےن ۺےک ۺرقبی ۺںیہ‪،‬اکرفوںۺوکۺ‬
‫امہرے ۺقلعتم ۺملع ۺہن ۺوہ ۺاکس ۺاہیں ۺکت ۺہک ۺمہ ۺےن ۺاؿ ۺرپ ۺااچکن ۺاکی ۺزوردار ۺہلمح ۺایک‪،‬وہ ۺولگۺ‬
‫اکیۺزہارۺڑھگۺوسارۺاورۺنیتۺزہارۺایپدہۺاپ(دیپؽ)ےھتۺانچںۺہچۺمہۺےنۺاؿۺںیمۺےسۺاکیۺاکیۺوکۺ‬

‫‪320‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫لتق ۺرکدای ۺاور ۺاؿ ۺےک ۺوھگڑوں ۺاور ۺاؿ ۺےک ۺایھتہروں ۺرپ ۺہضبق ۺرک ۺایل‪ ،‬ۺاور ۺامہرے ۺاسویھتں ۺںیمۺ‬
‫ےسۺسئیتۺوسارۺاورۺنپچپۺایپدہۺدیہشۺوہےئ‪،‬اورۺونوجاؿۺاکوفرۺاسیقۺیھبۺدیہشۺوہایگۺسجۺےکۺاہھتۺ‬
‫ںیمۺہفحتۺدرپدایکۺایگۺاھت‪،‬انچںۺہچۺمہۺےنۺابداشہۺوکۺاسۺاحدہثۺےکۺقلعتمۺاھکلۺاورۺوجابۺےکۺااظتنرۺ‬
‫ںیمۺرکۺیگ‪،‬ۺاسۺدرایمؿۺافکرۺوںیہۺےکۺاکیۺاہپڑۺےسۺارتےتۺاورۺرہشۺالجیلۺےکۺارطاػۺرپۺ‬
‫ہلمح ۺۺرکےتۺےھتۺاورۺامہرےۺاسیھتۺرہۺدؿۺاسۺرطػۺےکۺاریمۺےکۺرمہاہۺوسارۺوہاجےتۺاتہکۺوہۺ‬
‫افکرۺیکۺزماتمحۺرکےنۺرپۺاسۺیکۺدمدۺرکںی‪،‬ۺاںیھنۺدونںۺںیمۺاکیۺدؿۺںیمۺیھبۺاےنپۺاسویھتںۺیکۺ‬
‫اکیۺامجتعۺےکۺاسھتۺالچ۔‬
‫ر ُل الظيْظ ط َّدم ْص َّن ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ِ َّو َّد َّخلْ َّنا ُب ْد َّتانا ن ِظيْ ُل ِطيْ ٖي َّوذ ِلؽ ط ْ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ہ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬
‫االر َّي َّاح‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ َّ َّ َّ َّٰ ُ َّ َّ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ُ َّٰ َّ َّ‬
‫اْلّلِ ِْل طات َّب ْص َّناھ ْم ط َِّتط َّٰرظوا‬ ‫ْلظ َّنا عط ًارا اض ُاروا ص ۂب ظ ْر َّیً ِم ْن ظ َّری‬ ‫طر َّ ِعبنا َّو ِ‬
‫ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ُ ْ َّ ً‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َّو َّتط َّٰر َّؼ ا ْر َّح ُِاب َّنا ِْف سلبو ْم َّوانْط َّر ٰ‬‫َّ‬
‫دت ِ ِْف َخْ َّدً ِمن ارح ِاِب طخرج َجلً‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ ُ َّ َّ ٰ ِ َّ ِ ِ ْ َّ ْ َّ ُ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ُ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّٰ‬
‫زً ھنا ِلؽ ططررن ِامنوم ِلعثر ِتوم واتبص ِ ْ‬
‫ِن‬ ‫ِمن الط ْردان والرجال ِمن ضي‬
‫َّ ْ َّ َّ َّ َّ ر ِ ْ ُ ْ ُ ِ َّٰ ْ َّ َّ ِ ُ َّ ٰ ْ َّٰ َّ َّ َّ ر ْ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ِ َّ َّٰ َّ ْ َّ‬
‫ْب َّو صَشۃ ِمنوم ث ان ِظسصوا ص ِِن ِإًل َّلًَ ِمنوم وًل س ِر یؼ بی یدي و ِتلؽ‬
‫َّ َّ ْ َّ‬ ‫َّ ْ َّ ْ‬ ‫َّ‬ ‫اْل َّج َّار ِۃ َّط َّنذ َّب ْ‬ ‫ْ ْ ُ َّ ْ َّ ُ ْ‬
‫اْل َّج َّار ِۃ ط َّْنل ُت صنْ ٗي‬ ‫ِ‬ ‫ی‬ ‫ب‬ ‫ت َّی َّدا ط َّر ِ ْ‬
‫ِس‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫األرض ع ِثْیۃ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫َّواظْ َّت َّل ْص ُت َّی َّد ٗہ َّوص ْد ٰت إ ہل ُرع ْو بي َّوال َّص َّادۃ بالونْد أن َِّیع ْون َّم َّ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫اإلنْ َّد ِان‬ ‫ع‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬
‫َّ ْ َّ َّ َّ ُ ُ َّ ُ َّ َّٰ ر ِ ٰ ُ ْ َّ ِ ُ َّ َّٰ ٰ ُ َّ ِ ْ ِ َّ ْ َّ َّ ُ َّٰ ْ َّ ِ َّ َّ َّ َّ‬
‫ديط ِان اح َّدمھا مصلؼ ِبالسج و یدمی الرع ِاِب واًلخر ِِف َّالَتع ِش ط َّدظط‬
‫ٰ ُ ٰ ْ ْ ْ َّ ِ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ ُ َّ َّ ٰ ُ‬
‫ت ِحيْل ُت ٗي ذھ ًبا ط َّْنل ُت طأخذت ٗي َّوتظل ْدت ٗي‬ ‫َّديْ ِطي الرع ِاِب ِمن ِضم ِد ٖہ وعان‬
‫َّ ْ‬ ‫َّ َّ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ ْ ُ َّ ُ ْ ْ َّ ْ ْ ُ َّٰ‬
‫‪،‬ث َّو َّرل ُت ِإ ہل خنْ َّدؼ ص ِشيْم ط َّْنل ُت َّو َّدخل ُت ِ ِْف‬ ‫ِف اَ ِري‬ ‫ور ِعبت وھم ِ ِ‬
‫ً‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ان ٓا ِخ ُر ص ْو ِد ْ‬‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ َّ َّ‬
‫ي ِب ِو ْم ٰث خ َّر ْج ُت ِإ ہل َّواد ِ ِْف َّو َّ ْد ِط ذ َّص َّر َّاء ُمل َّت ِطً ِ ِْف‬ ‫جو ِط ٖي طع‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ہ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ََّّو ْد ِس َّوا س ِر یْ رؼ ط َّمذيْ ُت صل ْي َّ ِي َّوًل ا ْص ِرػ ُمنْ َّت َّو ٗاہ ط َّب ِيْ َّن َُّم أنا ِ ِْف ذ ِلؽ خ َّر َّج ص َّ ۂب‬
‫ْ‬ ‫ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ُ ً َّ ْ ُ ٰ َّ ْ ْ ُ ْ ُ ٰ ُ َّ َّ ُ‬
‫ِس طا ْح َّدظوا ِ ِْب َّو ِخط ُت أ ْن‬ ‫ْب ِو ار ب ِصی َّ رجّل ِمن العط ِار َّ ِبای ِدی ِوم الظ ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫َّی ْر ُم ْو ِ ِْن َّر ِم ٰيًَّ َّر ُجل َّو ِاحد ِإ ْن ط َّر ْر ُت ِمنْ ُو ْم َّوعنْ ُت ض ْ َّْی ُم َّتد ٰ ِرع َّطالظيْ ُت‬
‫َّ‬
‫َّ ہ َّ َّ َّ ُ‬ ‫ُ َّ ْ ُ َّ‬ ‫ل ْاأل ْرض َّو ْ‬ ‫َّ ْ‬
‫اْس ُت َّوھ ْم ًل َّیظ ُتل ْون َّم ْن ط َّص َّل ذ ِلؽ طأخذ ْو ِ ِْن‬ ‫اد َّت َّ ْ‬ ‫ِ‬ ‫ِس إ َّ‬
‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫ط‬ ‫بن‬
‫َّ ْ َّ َّ َّ َّ ُ ْ ہ ْ َّ‬ ‫ِ َّ َّ ُ ْ ِ ْ َّ َّ َّ ِ َّ ہ َّ ْ ُ َّٰ َّ َّ‬
‫ودلبو ِِن َِجيع ما صٔب ض ِْی جبً وظ ِميص و ِْسوال ودخلوا ِِب ِإل ِتلؽ‬
‫ْ َّ‬
‫ض َّماء َّب ْ َّی ِتلؽ‬ ‫و‬‫حْ‬ ‫ِ‬ ‫الْ َّض َّابً َّطانْ َّت ُووا ِْب إ ہل َّم ْوزع ُج ُل ْودو ْم ‪،‬منْ َّوا َّص ۂب َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ ْ ُِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ان َّط َّأ َّعلْ ُت منْ ٗي َّو َِّشبْ ُت م َّن الـ َُّْمء وَّ‬ ‫ْ َّ ْ َّ َّ ُ ْ ِ ْ ِ ُ ْ َّ ِ َّ ُ َّ ُ َّٰ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اًلذج ِار وأتو ِِن ُِب َِب ماش وھو اْللب‬
‫‪321‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ُ‬ ‫أِن طا ْخ َّ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ارد َّٰي ًِ َّو َّدأًل ِ ِْن َّص ْن َّذ ِ ْ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ُ ْ ُ ْ َّ َّ َّٰ َّ ْ ْ َّ‬
‫َبت ُو َُّم ِب َّب ْص ِز ٖي‬ ‫َّ‬ ‫ع َّان مصوم مد ِلُم ِن علُم ِِن ِ ْبال َّ ِ‬
‫ط‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ہ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ ْ ُ َّ ٰ ْ ْ َّ ٰ ُ َّ‬
‫الدلس ِان طظاًل ِ ِْل ًل ُبد أن َّی َّظتلؽ ھىًل ِء ا ْو ض ْ ُْیھ ْم‬ ‫َّ‬ ‫وعتم ِتوا ِإِن ِمن ِجو ًِ‬
‫ْ‬
‫َج ًِ ال ُـم ْد ِل ِم ْ َّی‬ ‫َت َّ‬‫َّ‬ ‫َّو ہل ِع ْن ہھ َّذا ُم َّظ ِ ٰد ُم ُو ْم َّوأذ َّار إ ہل َّر ُجل ِم ْن ُو ْم طعل ْمت ٗي ب ْ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ْ َّ َّ َّ ُ‬ ‫ِ‬ ‫َّ َّ َّ ر ِ َّ ُ ُ َّ‬ ‫َّ َّ َّٰ ْ َّ َّ َّٰ‬
‫َّوتلسط ُت َّل ٗي ط َّوع َّل ِ ِْب َّلًَ ِمنْ ُ ِو ْم ا َّحدھ ْم ذيْ رخ َّو َّم َّص ٗي ِابْ ُن ٗي َّواًلخ ُر ا ْد َّود‬
‫َّ‬ ‫َّٰ ُ‬ ‫َّ ْ ر َّ َّ ٰ َّ ْ ُ َّ َّ َّٰ َّ َّ ُ َّ َّ‬
‫ِن ا ْول ِىؽ الثّلًَ طط ِو ْم ُت ِم ْن ُو ْم ِإن ُو ْم ا ِم ُروا ِبظتِْ ْل ۔ ِ‬ ‫ِ‬ ‫خ ِبيث وعلم‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫الۺ(ض)ۺ‬ ‫ل‪6‬اضمرعۺرعموػۺعمج ۺملکتمۺمہۺولیقہلۺرکےتۺںیہ‪،‬ۺظ ِ‬ ‫لحۺاغلت‪ 6‬ن ِظيْ ُ ِ‬
‫َّ ْ ر‬ ‫َّ ْ َّ ُ‬ ‫َّ ُ َّ ً‬
‫اظ(امدہۺ‬ ‫ظ‪6‬رگیم ۺیک ۺدشت ۺ‪،‬عمج ۺاظ َّي ِ‬ ‫ظيْل ْول ًِ ۺولیقہل ۺرکان ۺ(امدہ ۺلیق‪،‬اوجػ ۺاییئ)۔الظيْ ِ‬
‫َّ َّ ر‬ ‫ُ‬ ‫َّ ر‬ ‫ظ‬
‫ری(امدہ ۺرقي‪،‬ان ص ۺاییئ)‪ 6‬ضيْزً ‪ 6‬ۺاھجڑیۺ‬ ‫قنظ‪،‬اوجػ ۺاییئ)۔ظ ْر َّی ًِ‪6‬اگؤں ۺ‪،‬یتسب‪،‬عمج ۺظ َّ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ت‪ 6‬ۺامیض ۺرعموػ ۺوادح ۺؤمثن ۺوہ ۺااکٹ ۺ‪،‬ن ِذ َّ ِ‬
‫بۺ‬ ‫اض(امدہ ۺضیغ‪،‬اوجػ ۺاییئ)۔ن ِذ َّب ْ ِ‬ ‫‪،‬عمج ۺض َّي ر ِ‬
‫ْ َّ‬ ‫َّ ْ‬
‫ت‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺملکتم ۺںیم ۺےن ۺاکنالۺ‬ ‫(س) نذ ًبا ۺاانکٹ‪،‬انگل(امدہ ۺن‪،‬حیحص)۔ ۺ ِاظ َّتل ْص ُ ِ‬
‫ج(امدہ ۺرسج‪،‬حیحص)۔ ِض ْم ر ِد‪6‬ایمؿ‪،‬عمجۺ‬ ‫ْس ْو ر ِ‬ ‫ج‪ 6‬ۺزنی‪ ،‬ۺعمج ۺ ُ ُ‬
‫َّ‬ ‫ْس ر ِ‬ ‫(ااعتفؽ)(امدہ ۺعلق‪،‬حیحص)۔ ۺ ُ ْ‬
‫َّ َّ ٰ‬ ‫َّ ْ‬ ‫ُ‬
‫ت‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺملکتم ۺںیم ۺےن ۺےلگ ۺںیم ۺڈاؽۺ‬ ‫ض ُم ْو رد َّواض َُّم ر ِد(امدہ ۺغ‪،‬حیحص)۔تظل ْد ُ ِ‬
‫س(امدہ ۺوقس‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ۺ‬
‫َّ‬
‫ِسِ‪6‬یئک ۺامکؿ ۺ‪،‬وادح ۺظ ْو ر ِ‬ ‫دای ۺ(لعفت)(امدہ ۺقلڈ‪،‬حیحص)۔ َّالْ ُظ ٰ ُ‬
‫َّ َّ‬ ‫ِ‬
‫َّ ر‬
‫ٌ(امدہ ۺومش‪،‬اوجػ ۺواوی) ۺ۔ۺ‬ ‫اش ۺ‪6‬ارڑ ۺ‪ ،‬ۺوادح ۺماذً‬ ‫ُم َّت َّد ٰ ِر ر ِع‪6‬زرہ ۺوپش(امدہ ۺدرع‪،‬حیحص)۔م ِ‬
‫َّ َّ َّٰ ْ‬ ‫َّ ْ ُ ُ َّ ُ‬
‫ت‪6‬امیضۺرعموػۺوادحۺملکتمۺںیمۺےنۺرنیمۺ ۺۺربےنتۺیکۺ‬ ‫ْلل ٰبان ‪6‬ۺرٹم(امدہۺبلج‪،‬حیحص)۔تلسط ُ ِ‬ ‫ا‬
‫دروخاتسۺیکۺ(لعفت)(امدہۺفطل‪،‬حیحص)۔‬
‫رتہمج ۺ‪6‬۔اور ۺمہ ۺبس ۺاکی ۺابغ ۺںیم ۺدالخ ۺوہےئ ۺاتہک ۺاس ۺںیم ۺولیقہل ۺرکںی‪،‬اور ۺوہۺ‬
‫تخسۺرگیمۺاکۺوممسۺاھت‪،‬اےنتۺںیمۺمہۺےنۺےنخیچۺالچےنۺیکۺٓاوازۺینس‪،‬انچںۺہچۺمہۺوسارۺوہےئۺاورۺ‬
‫اؿۺافکرۺےک ۺزندکی ۺچنہپۺےئگۺوھنجںۺےنۺالجیلۺےکۺاگؤں ۺںیم ۺےسۺاکیۺاگؤںۺںیمۺہلمح ۺرک ۺدایۺ‬
‫اھت‪،‬رھپ ۺمہ ۺےن ۺاؿ ۺاک ۺاھچیپ ۺایک ۺوت ۺوہ ۺبس ۺرشتنم ۺوہیگ‪،‬اور ۺاؿ ۺیک ۺالتش ۺںیم ۺامہرے ۺاسیھت ۺیھبۺ‬
‫رھکبۺےئگ‪،‬اورۺںیمۺاےنپۺاپچنۺاسویھتںۺےکۺاسھتۺالعدحہۺوہایگ‪،‬اےنتۺںیمۺتہبۺاسرےۺڑھگۺوسارۺ‬
‫اورۺایپدےۺوںیہۺیکۺاکیۺاھجڑیۺےسۺےلکن‪،‬انچںۺہچۺاؿۺےکۺزایدہۺوہےنۺیکۺوہجۺےسۺمہۺبسۺ‬
‫اھب گ ۺےلکن‪ ،‬ۺاؿ ۺںیم ۺےس ۺرقتًابی ۺدس ۺولوگں ۺےن ۺریما ۺاھچیپ ۺایک‪،‬رھپ ۺاؿ ۺںیم ۺےس ۺنیت ۺےک ۺالعوہۺ‬
‫بس ۺرک ۺےئگ‪ ،‬ۺاور ۺریمے ۺاسےنم ۺاؿ ۺےس ۺےنچب ۺاک ۺوکیئ ۺراہتس ۺہن ۺراہ‪،‬اور ۺوہ ۺزنیم ۺڑبی ۺرھتپیلیۺ‬
‫یھت‪،‬انچں ۺہچ ۺریمے ۺوھگڑے ۺےک ۺاےلگ ۺدوونں ۺدقؾ ۺرھتپوں ۺےک ۺدرایمؿ ۺاکٹ ۺےئگاس ۺرپۺ‬
‫‪322‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ںیمۺوھگڑےۺےسۺارتاۺاورۺاسۺےکۺدقؾۺوکۺابرہۺاکنال‪،‬ۺزینۺاینپۺوساریۺرپۺدوابرہۺوسارۺوہا‪،‬ۺدنہواتسؿۺ‬
‫ںیمۺاعدتۺہیۺےہۺہکۺاکیۺٓادیمۺےکۺاپسۺدوۺولتارںیۺوہیتۺںیہ‪،‬اؿۺںیمۺےسۺاکیۺزنیۺےکۺاسھتۺ‬
‫اکٹلیئۺاجیتۺےہۺاورۺاےس’’راکیب‘‘ اہکۺاجاتۺےہۺاورۺدورسیۺولتارۺرتشک(ریتۺرےنھکۺاکۺنھنلہ)ۺںیمۺ‬
‫وہیت ۺےہ‪ ،‬ۺانچں ۺہچ ۺریم ی ۺراکیب ۺولتار ۺاس ۺےک ۺایمؿ ۺےس ۺرگ ۺیئگ ۺسج ۺاک ۺدہتس ۺوسےن ۺاک ۺاھت ۺاسۺ‬
‫ےیلۺںیمۺارتا ۺرھپۺاےسۺااھٹایۺاور ۺےلگ ۺںیم ۺڈاؽۺایلۺاورۺوسارۺوہایگ‪،‬احالں ۺہکۺوہ ۺولگ(ینعیۺاکرف)ۺ‬
‫ریمےۺےھچیپۺےھت‪،‬رھپۺںیمۺاکیۺڑبےۺدنخؼۺےکۺاپسۺاچنہپۺوتۺارتاۺاورۺاسۺےکۺادنرۺدالخۺوہایگ‪،‬ۺ‬
‫اسۺوتقۺںیمۺےنۺاںیھنۺٓارخیۺابرۺداھکی‪،‬ۺ(رھپۺوہۺولگۺاہکںۺیگۺولعمؾۺہنۺوہۺاکس)رھپۺںیمۺاقمؾۺ‬
‫رعشاء ۺےک ۺچیب ۺںیم ۺاکی ۺانےل ۺیک ۺرطػ ۺداںیئ ۺابںیئ ۺدےتھکی ۺوہےئ ۺ‪،‬الک ۺسج ۺےک ۺچیب ۺںیم ۺاکیۺ‬
‫راہتس ۺاھت‪ ،‬ۺانچں ۺہچ ۺںیم ۺاس ۺراےتس ۺرپ ۺالچ ۺاحالں ۺہک ۺےھجم ۺاس ۺیک ۺٓارخی ۺدح ۺولعمؾ ۺہن ۺیھت‪ ،‬ۺاسۺ‬
‫درایمؿۺہکۺںیمۺایس ۺںیم ۺاھتۺاکرفوںۺےک ۺرقتًابیۺاچسیل ۺٓادیمۺریمے ۺاسےنمۺٓایگ ۺنج ۺےکۺ‬
‫اہوھتں ۺںیم ۺامکںین ۺںیھت‪ ،‬ۺرھپ ۺاوھنں ۺےن ۺےھجم ۺریھگ ۺایل‪ ،‬ۺاور ۺےھجم ۺوخػ ۺوہا ۺہک ۺارگ ۺںیم ۺاؿ ۺےسۺ‬
‫اھبوگںۺوتۺاؿۺںیمۺےسۺیسکۺہنۺیسکۺٓادیمۺاکۺاشنہنۺھجمۺوکۺگلۺاجےئۺاگۺاورۺ(اسۺوتق)ںیمۺزرہۺےنہپۺ‬
‫وہےئۺیھبۺںیہنۺاھتۺاسۺےیلۺںیمۺزنیمۺرپۺٹیلۺایگۺاورۺدیقیۺےننبۺےکۺےیلۺاےنپۺٓاپۺوکۺوحاہلۺرکۺ‬
‫دای‪ ،‬ۺوہ ۺولگ ۺاس ۺٓادیم ۺوک ۺوج ۺااسی ۺرکے(ینعی ۺزنیم ۺرپ ۺٹیل ۺاجےئ)لتق ۺںیہن ۺرکےتںیہ‪،‬انچںۺ‬
‫ہچ ۺاوھنں ۺےن ۺےھجم ۺڑکپا ۺاور ۺہبج‪،‬صیمق ۺاور ۺاپاجئہم ۺےک ۺالعوہ ۺبس ۺھچک ۺنیھچ ۺایل‪،‬اور ۺےھجم ۺےل ۺرکۺ‬
‫ایس ۺاھجڑی ۺیک ۺرطػ ۺےل ۺےلچ‪ ،‬ۺرھپ ۺوہ ۺولگ ۺریمے ۺاسھت ۺایس ۺاھجڑی ۺںیم ۺاےنپ ۺےنھٹیب ۺیک ۺہگجۺ‬
‫ےچنہپ ۺوج ۺدروتخں ۺےک ۺدرایمؿ ۺاپین ۺےک ۺوحض ۺےک ۺاپس ۺانبیئ ۺیئگ ۺیھت‪،‬اور ۺوہ ۺولگ ۺریمے ۺاپسۺ‬
‫اڑد(ومگن)ۺیکۺداؽۺالےئۺاورۺامشۺرٹمےہ(ینعیۺامشۺاڑدۺوکۺےتہکۺںیہ)انچںۺہچۺںیمۺاسۺوکۺاھکایۺ‬
‫اورۺاپینۺایپ‪،‬ۺاؿۺولوگںۺےکۺاسھتۺدوۺاملسمؿۺےھتۺوھنجںۺےنۺھجمۺےسۺافریسۺںیمۺوگتفگۺیکۺاورۺھجمۺ‬
‫ےسۺریمیۺتیفیکۺدرایتفۺیک‪،‬ۺاسۺرپۺںیمۺےنۺاؿۺدوونںۺےسۺاانپۺھچکۺاحؽۺایبؿۺایکۺاورۺاسۺابتۺ‬
‫وکۺوپدیشہۺراھکۺہک ۺںیم ۺابداشہۺیکۺرطػۺےسۺاجیھبۺوہاۺوہں‪،‬ۺاؿ ۺدوونں ۺےنۺےھجمۺۺاتبایۺہک ۺہیۺولگۺایۺ‬
‫اؿۺےکۺالعوہۺدورسےۺولگۺںیھمتۺرضورۺلتقۺرکۺدںیۺےگ‪،‬ۺنکیلۺہیۺاؿۺولوگںۺاکۺاقدئۺےہ(ۺاسۺ‬
‫ےس ۺابت ۺرکو ۺاشدی ۺںیھمت ۺاکٹھچرا ۺلم ۺاجےئ) ۺاور ۺاؿ ۺدوونں ۺےن ۺاںیھن ۺںیم ۺےس ۺاکی ۺٓادیم ۺیکۺ‬
‫رطػ ۺااشرہ ۺایک(ینعی ۺےھجم ۺااشرہ ۺرکےک ۺاتبای ۺہک ۺہی ۺاؿ ۺاک ۺاقدئ ۺےہ)رھپ ۺںیم ۺےن ۺاس ۺےسۺ‬
‫املسمونں ۺیک ۺزابؿ ۺںیم ۺابت ۺیک ۺاور ۺاس ۺےس ۺرہمابین ۺیک ۺدروخاتس ۺیک‪ ،‬ۺاس ۺرپ ۺاس ۺےن ۺےھجمۺ‬
‫‪323‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اںیھنۺںیمۺنیتۺٓادویمںۺےکۺدرپدۺرکۺدای‪،‬ۺاؿۺںیمۺےسۺاکیۺوبڑاھۺاھتۺاورۺاسۺےکۺاسھتۺاسۺاکۺاٹیبۺ‬
‫اھت ۺاور ۺدورسا ۺاکال ۺولکاٹ ۺاھت‪،‬اؿ ۺونیتں ۺےن ۺھجم ۺےس ۺابت ۺیک ۺوت ۺاؿ ۺیک ۺابوتں ۺےس ۺںیم ۺےن ۺاھجمس ۺہکۺ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫اںیھنۺلتقۺرکےنۺاکۺ مکۺدایۺایگۺےہ۔‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫يش ٰ‬ ‫ِن َّص ِ َّ‬ ‫َّ ْ ُ‬
‫الن َّو ِار ِإ ہل ع ْ َّوػ َّو َّدلط اّلل ص َّٔب األ ْد َّ َّو ِد ِم ْن ُو ْم‬ ‫اح َّت َّمل ْو ِ ِْ‬ ‫ِو‬
‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّ‬
‫ْٰحي َّم ْرصد رۃ ط َّوز َّع ِر ْجليْ ِي ص َّٰل َّون َّام الذ ْيخ َّو ِابْن ٗي طل ُٰم اَّ ْر َّب َّح تعل ُموا ِط َّيُم‬
‫ُ َّ َّ‬ ‫َّٰ‬ ‫َّ‬ ‫الْن ْول َّم َّص ُو ْم إ َّل ْ َّ‬ ‫َّبيْ َّن ُو ْم َّو َّا َّذ ُاروا إ َّ َِّٰل ب ٰ ُ ُ‬
‫ض َّوط ِو ْم ُت أن ُو ْم ُی ِر ید ْون ظتِْ ْل‬ ‫اْل ْو ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ َّ َّٰ ْ ُ َّٰ ْ َّ ِ َّ َِّ َّ َّٰ ْ ُ َّ ْ َّ َّ ِ َّٰ ْ َّ َّ َّ ْ ُ ُ َّٰ َّ ْ ْ َّ َّ‬
‫ِص َّوا ْصس ْي ُت ٗي‬ ‫ُ‬ ‫ت ع َّم َّي ظ ِمي ِ‬ ‫طعلمت الذيخ وتلسطت ِإلي ِي طر َّؼ ِِل وظسص‬
‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّ َّ‬ ‫َّٰ ُ َّ َّ َّ‬
‫امھا ِلع ْي ًل َّیأخذ ٗہ ا ْر َّحَّ ُاب ٗي ِِف أ ْن ط َّر ْر ُت َّول ٰـُم عان ِصنْ َّد الش ْو ِر ِس ْص َّنا‬ ‫ِای‬
‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫اْلوض طش ٰنوا أن ُو ْم ا ْر َّح ُاب ُو ْم َّواذ ُاروا إ ِٰل ب ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫الْن ْو ِل َّم َّص ُو ْم‬ ‫َّ َّ َّ ْ َّ ِ ِ‬
‫ّل ًما صنْد َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ع‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ ِ ٓ َّ‬ ‫َّ َّ ْ‬
‫ط َّْنل َّنا َّو َّو َّج ْدنا ظ ْو ًما اخ ِر یْ َّ َّن طاذ ُاروا صل ْي ِو ْم أ ْن َّیذھ ُبوا ِ ِْف ُر ْح َّب ِت ِو ْم طا ُبوا‬
‫ُ َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫ّلَ ُت ِو ْم ا َّم ِام ْي َّوأنا ُم َّو ِاج ر ِي ل ُو ْم َّو َّوز ُصوا َّح ْب َّل ظ ٰنب عان َّم َّص ُو ْم‬ ‫ِو َّجلس َ‬
‫َّ َّ َّ َّ ْ ُ ُ َّ ْ ْ َّ َّ ُ ْ ُ ْ َّ ْ ْ ہ َّ ْ َّ ْ َّ ْ ُ ُ ْ َّ ْ ْ َّ ْ َّْ‬ ‫ب ْاأل ْ‬
‫ض وأنا انشر ِإلي ِوم واظول ِِف نط ِِس ِبوذااْلب ِل یر بس َّون ِِن ِص َّند الظت ِل‬ ‫ر‬
‫َّ ُ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ ر‬ ‫َّ ً ُ َّ‬ ‫ِ َّ َّ ِ َّ َّ َّ‬
‫َّواظ َّ ْم ُت عذا ِلؽ َّداصً ٰث َّج َّاء َّلًَ َِّم ْن ا ْر َّح ِاب ِو ِم ال ِذیْ َّن أخ َّذ ْو ِ ِْ‬
‫ِن‬
‫ٰ ُ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّٰ َّ ُ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ ٰ‬
‫ط َّتعل َّ ُموا َّم َّص ُ َّو ْم َّوط ِو ْم ُت ِإن ُو ْم ظالوا ل ُو ْم ِأل ِ ٰي ذ ْْی َّماظ َّتل ُت ُم ْو ٗہ طاذ َّار الذ ْيخ‬
‫ْ‬ ‫َّ َّ َّ ُ ہ ُ َّ َّٰ َّ َّ َّ ً‬ ‫َّ َّٰ َّ‬ ‫ْ‬
‫ِإ ہل األ ْد َّ َّو ِد عأن ٗي َّا ْص َّت ِذ ُر ِ َِّب ْر ِز ٖي َّوعان ا َّحد ھىًل ِء الثّلَ ِ ِي َّذ ٰابا ُح ْد َّن ال َّو َّ ْج ِي‬
‫َّ َّ َّ ْ ُ ْ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ُ ْ ُ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ ُ ْ ُ َّ َّ ٰ‬
‫اْل ٰبً الِِت‬ ‫ْسحؽ طظلت نصم طظال ِاذھب طأخذت‬ ‫طظال ِِل أتر ید أن ا َّ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬ ‫ِ َّ‬
‫ٰ‬
‫اِن ُم ِن ْ َّْیۃ َّبا ِل َّيً ِص ْن َّد ٗہ َّوا َّر ِاِن الس ِر یْ َّؼ‬
‫ً‬ ‫ت َّص َّ َّٰل َّطا ْص َّسيْ ُت ٗي ِإ ٰیاھا َّوا ْصس ِ ْ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّع َّان ْ‬
‫َّ َّ َّ ْ ُ َّ ْ ُ َّ َّ ْ ُ ُ ْ َّ ُ ْ َّ ُ ْ ُ ْ ْ َّ َّ َّ ْ ُ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ‬
‫اخ َّتطيْ ُت‬ ‫ت أیبدل َّونوم طيد ِرعو ِِن طدخلت ضيزً ظرب َّو‬ ‫طذھبت َّو ِخط ِ‬
‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬
‫ِطيْ ََّّوا ِإ ہل أ ْن ض َّاب ِت الذ ْم ُس ٰث خ َّر ْج ُت َّو َّدلع ُت الس ِر یْ ََّّؼ الِِت ا َّرا ِن ْي َّوا‬
‫ْ‬ ‫ٰ َّ‬ ‫ُُ‬ ‫ٰ ٰ ُ َّ َّ َّ َّ ْ ْ ہ َّ َّ َّ‬
‫الليْ ِل ط َّو َّرل ُت‬ ‫ْس ُت ِإ ہل َل ِث ِ‬ ‫َشبْ ُت ِمنْ ٗي َّو ِ ْ‬ ‫ِ‬ ‫الذاب طاطزت ِِب ِإل ماء ط‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ہ َّ َّ َّ ْ ُ َّ ْ َّ َّ َّ‬
‫َت َّت ٗي طلـ َُّٰم ا ْر َّب ْح ُت َّ َّدلع ُت الس ِر یْ َّؼ ط َّو َّرل ُت ز ًحي ِإ ہل‬ ‫ِإل جبل ط ِنمت‬
‫َّ‬ ‫الد ْد ُر طعنْ ُت ا ْج َّن ِْب ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّٰ‬
‫الن َّب َّؼ‬ ‫ِ‬
‫الرخر صال ط ْيي ذ َّج رر أ ْم ضيّْلن َّو ٰ‬
‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫َّج َّبل ِمن‬
‫ْ َّ َّ ُ َّ َّ ْ‬ ‫ر‬ ‫َّ ٓ َّ‬ ‫َّ َّ ٰ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬
‫طاعل ٗي َّح ٰہت اَ ُر الذ ْو ِؽ ِ ِْف ِذ َّ ِراص ْي اَ ًارا ِھ َّي َّب ِاظ َّيً ِب ٖي َّح ٰ َّت اًلن ٰث ن َّزل ُت ِم ْن‬
‫ُ َّ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َّ ُ‬ ‫َّ‬ ‫ہذل َّؽ ْ َّ‬
‫اْل ُروع َّوھ َّنا ِلؽ َّبا ِئ رن‬ ‫ِ‬ ‫اْل َّب ِل ِإ ہل ا ْرض َّم ْز َّرصً ظ ْس ًنا َّو ِب َّوا اذ َّج ُار‬
‫اْل َّج َّارۃ َّل َّوا َّد َّر ِرج َّی ْْن ُل َّص َّليْ َّوا إلہ‬ ‫َّ ِ َّ ُ ْ َّ ُ ْ ر ُ َّٰ َّ ر َّ ًٰ َّ ْ َّٰ ر ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫والبا ِئن ِصندھم ِبْئ مت ِدصً حدا مس ِو یً ِب ِ ِ‬
‫‪324‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ْ َّ ُ َّ َّ َّْ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫َّو ْر ِد ال َّـُم ِء َّو َّب ْصز َّوا َّیع ْون ِ ِْف َّو ْد ِس ٖي َّو َّج َّوا ِن ِب ٖي ال ِظباب ِمن اْلج ِر‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ ُ ُ ْ َّ‬ ‫الد َّطائ ُ‬ ‫َّ َّٰ‬
‫ػ َّوالـ َّْم َّجا ِل ُس َّو َّی َّتطاخ ُر ُمل ْوؽ َّال ِبّل ِد َّوا َّم َّر ُءوھا ِب ِص َُّم َّر ِت َّوا ِِف‬ ‫ِ‬ ‫و‬
‫َّٰ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ُ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ٗ ْ َّ ْ َّ َّ ْ ُ‬ ‫ٰ ُ ُ َّ‬
‫ات الِِت ًل ماء ِبوا ِودنذعر بصض مارأیناہ ِمنوا ِطيُم بصد ‪ِ .‬‬ ‫السرظ ِ‬
‫ُٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫ٌٰ‪6‬اخبر‪،‬عمجۺ‬ ‫ػ(امدہ ۺکھ ‪،‬حیحص)۔ْحی‬ ‫ػ‪6‬اغر‪،‬وھکہ‪،‬عمج ۺع ُو ْو ر ِ‬ ‫لح ۺاغلت‪ 6‬ع ْو ر ِ‬
‫َّٰ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّ‬
‫ِل‪6‬امیضۺرعموػۺوادحۺ‬ ‫ات(امدہۺمح‪،‬ان صۺاییئ)۔ۺ َّم ْرص َّد رِۃ ۺ‪ 6‬ۺیپکپک(امدًہۺردع‪،‬حیحص)۔ َّرؼ ِ ْ ِ‬ ‫ْٰح َّي ر ِ‬
‫ٰ‬ ‫َّ َّٰ‬
‫ؼ (ض) ۺ ِرظا ۺرمح ۺرکان ۺ(امدہ ۺرقق‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔‬ ‫ک‬ ‫ذمرک ۺاغبئ ۺاس ۺےن ۺھجم ۺرپ ۺرمح ۺایک ۺ‪،‬ر‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫م‬ ‫ر‬ ‫َّ ْ‬ ‫َّ‬
‫ب‪6‬نس(امدہ ۺقنت‪،‬حیحص)۔‬ ‫ع ٰر ِم‪ٓ6‬انیتس‪،‬عمج ۺاع َُّم رم َّو ِع َّم َّم ًِ(امدہ ۺ م‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔ ۺظ ٰن ر ِ‬
‫َّ‬ ‫ر‬
‫ب‪ 6‬ۺابسن(امدہ ۺقصت ۺ‪،‬حیحص) ۺ۔‬ ‫َّبا ِل َّي ًِ‪6‬امس ۺافلع ۺرپاین ۺ(س)(امدہ ۺب‪،‬ان ص ۺاییئ) ظ َّر ر ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ َّ ُ‬
‫الضيّْل ِن ِ‪6‬وادی ۺسج ۺںیم ۺےمشچ ۺاجری ۺوہں ۺ‪،‬وادح ۺضيْ رل (امدہ ۺػنل‪،‬اوجػ ۺاییئ) ۺ۔ ۺ ِد ْد ررِ‬
‫َّ َّ ر‬ ‫َّ ر‬ ‫َّ‬
‫ؽ‪6‬اکےٹن ۺ‪،‬وادح ۺذ ْوعًِ‬ ‫ؼ‪6‬ریب ۺ ۺ(امدہ ۺقبن‪،‬حیحص)۔ذ ْو ِ‬ ‫‪6‬ریبی ۺاک ۺدرتخ ۺ(امدہ ۺدسر‪،‬حیحص)۔ ۺن َّب ر ِ‬
‫ْ َّ ر‬ ‫َّ ْ‬
‫(امدہۺوشک‪،‬اوجػۺواوی)ۺ۔ ِذ َّر راع ‪6‬ابزو‪،‬عمجۺاذ ُر ر ِع(امدہۺذرع‪،‬حیحص)۔ۺ َّمذ َّرصً ‪6‬ۺتیھکۺ(امدہۺ‬
‫ُُ‬
‫ن‪ 6‬ۺرویئ ۺ(امدہ ۺنطق‪،‬حیحص)۔ ِخ ُر ْو ر ِع‪6‬ارڈنی ۺاک ۺوہ ۺوپدا ۺسج ۺےس ۺرٹسکالئ ۺایترۺ‬ ‫ذرع‪،‬حیحص)۔ظس ر ِ‬
‫ر‬ ‫َّ ر‬
‫ج ۺ‪6‬ڑیسایھں‪،‬وادح ۺ َّد َّر َّجً (امدہ ۺدرج‪،‬حیحص)‬ ‫وہات ۺےہ ۺ‪ ،‬ۺوادح ۺ ِخ ْر َّوص ًِ ۺ(امدہ ۺرخع‪،‬حیحص)۔ ۺ َّد َّر ر ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ َّ ر‬
‫اب‪6‬دبنگ‪،‬وادحۺظ ٰب ًِ(امدہۺقنت‪،‬اضم فۺالثیث)۔ۺ َّدطا ِئ ُػ ‪6‬ۺوجھکرۺےکۺوتپںۺیکۺینبۺوہیئۺ‬ ‫۔ ِظ َّب ر ِ‬
‫َّ ر‬
‫زیچۺ‪،‬ۺوادحۺ َّد ِطيْطً(مادہ صی ‪،‬اضم فۺالثیث)۔‬
‫رتہمج‪6‬۔وہ ۺولگ ۺاشؾ ۺےک ۺوتق ۺاکی ۺاغر ۺیک ۺرطػ ۺےل ۺیگ ۺ(اہجں) ۺاہلل ۺاعتٰیلۺ‬
‫ےن ۺاؿ ۺںیم ۺاکےل ۺولکےٹ ۺوک ۺیپکپک ۺواےل ۺاخبر ۺںیم ۺالتبم ۺرک ۺدای‪،‬انچں ۺہچ ۺاس ۺےن ۺاےنپ ۺدوونںۺ‬
‫ریپوں ۺوک ۺھجم ۺرپ ۺرھک ۺدای ۺ(اور ۺٹپل ۺایگ)اور ۺوبڑاھ ۺاور ۺاس ۺاک ۺاٹیب ۺوس ۺیگ‪،‬رھپ ۺبج ۺحبص ۺوہیئ ۺوت ۺاؿۺ‬
‫ولوگںۺےنۺٓاسپ ۺںیمۺابںیتۺںیک‪،‬ۺاورۺےھجمۺاےنپۺوحضۺیکۺرطػۺےنلچۺاکۺااشرہۺایک‪،‬ںیمۺھجمسۺایگۺہکۺ‬
‫وہ ۺےھجم ۺلتق ۺرک ۺدانی ۺاچےتہ ۺںیہ‪ ،‬ۺانچں ۺہچ ۺںیم ۺےن ۺوبڑےھ ۺےس ۺابت ۺیک ۺاور ۺاس ۺےس ۺرہمابین ۺیکۺ‬
‫دروخاتس ۺیک‪ ،‬ۺوت ۺاےس ۺھجم ۺرپ ۺرتس ۺٓاایگ‪ ،‬ۺںیم ۺےن ۺاینپ ۺصیمق ۺیک ۺدوونں ۺٓاںینیتس ۺاکںیٹ ۺاور ۺاسۺ‬
‫وبڑےھ ۺوک ۺدے ۺدںی ۺاتہک ۺاےس ۺاس ۺےک ۺاسیھت ۺاس ۺابت ۺرپ ۺرگتف ۺہن ۺرک ۺںیکس ۺہک ۺںیم ۺاھبگۺ‬
‫ایگ(اور ۺوہ ۺھچک ۺہن ۺرکاکس) ۺبج ۺرہظ ۺاک ۺوتق ۺمتخ ۺوہا ۺوت ۺمہ ۺےن ۺوحض ۺےک ۺاپس ۺھچک ۺابںیت ۺںینس ۺوتۺ‬
‫اںیھن ۺامگؿ ۺوہا ۺہک ۺوہ ۺولگ ۺاؿ ۺےک ۺاسیھت ۺںیہ ۺاس ۺےیل ۺاؿ ۺولوگں ۺےن ۺےھجم ۺاؿ ۺےک ۺاپس ۺ(وجۺ‬
‫وحضۺےکۺاپسۺےھٹیبۺوہےئۺےھت)ےنلچۺاکۺااشرہۺایک‪،‬ۺمہۺیگۺوتۺمہۺےنۺ(واہں)ۺدورسےۺولوگںۺ‬
‫‪325‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫وک ۺاپای(اور ۺوہ ۺولگ ۺاؿ ۺےک ۺاسیھت ۺںیہن ۺےھت)رھپ ۺاوھنں ۺےن(وج ۺوحض ۺےک ۺاپس ۺےھٹیب ۺوہےئۺ‬
‫ےھت) ۺوشمرہ ۺدای ۺہک ۺہی ۺولگ ۺاؿ ۺےک ۺاسھت ۺںیلچ ۺاس ۺرپ ۺاؿ ۺولوگں ۺےن ۺااکنر ۺرک ۺدای‪،‬ہی ۺونیتںۺ‬
‫ریمے ۺاسےنم ۺےھٹیب ۺاور ۺںیم ۺاؿ ۺیک ۺرطػ ۺرخ ۺےیک ۺوہےئ ۺاھت‪ ،‬ۺاوھنں ۺےن ۺنس ۺیک ۺریس ۺوج ۺاؿۺ‬
‫ےکۺاپسۺیھتۺزنیمۺرپۺریھکۺاورۺںیمۺاؿۺیکۺرطػۺدھکیۺراہۺاھت‪،‬ۺاورۺاےنپۺدؽۺںیمۺایخؽۺرکۺراہۺاھتۺہکۺ‬
‫ایس ۺریّس ۺےس ۺےھجم ۺلتق ۺےک ۺوتق ۺابدنںیھ ۺےگ‪ ،‬ۺںیم ۺاکی ۺہٹنھگ ۺاےسی ۺیہ ۺراہ ۺرھپ ۺاؿ ۺےک ۺالعوہۺ‬
‫نیتۺاسیھتۺوھنجںۺےنۺےھجمۺرگاتفرۺایکۺاھتۺٓایگۺاورۺاؿۺےسۺابتۺتیچۺیک‪،‬ۺ(اؿۺیکۺابتۺتیچۺاکۺ‬
‫ک بل)ںیم ۺےن ۺہی ۺاھجمس ۺہک ۺاؿ ۺولوگں ۺےن ۺاؿ ۺےس ۺدرایتف ۺایک ۺہک ۺسک ۺوہج ۺےس ۺمت ۺولوگں ۺےنۺ‬
‫اسۺصخشۺوکۺلتقۺںیہنۺایک؟ۺاسۺرپۺوبڑےھۺےنۺاکےلۺیکۺرطػۺااشرہۺایک‪،‬ۺوگایۺہکۺاسۺےنۺاسۺےکۺ‬
‫رمضۺاکۺذعرۺایبؿۺایک‪،‬ۺاؿۺونیتںۺںیمۺاکیۺٓادیمۺوخبۺوصرتۺوجاؿۺاھتۺاسۺےنۺھجمۺےسۺاہک‪6‬ۺایکۺ‬
‫مت ۺاچےتہ ۺوہ ۺہک ۺںیم ۺمت ۺوک ۺوھچڑ ۺدوں ۺ؟ۺںیم ۺےن ۺاہک‪ 6‬ۺاہں‪ ،‬ۺاس ۺےن ۺاہک‪ 6‬ۺاجؤ‪ ،‬ۺاس ۺرپ ۺںیم ۺےن ۺاکیۺ‬
‫ہبجۺوجۺریمےۺدبؿۺرپۺاھتۺایلۺاورۺاےسۺاسۺصخشۺوکۺدےۺدای‪،‬ۺاورۺاسۺےنۺرپاینۺاٹرچۺوجۺاسۺےکۺ‬
‫اپسۺیھتۺےھجمۺدےۺدی‪،‬ۺاورۺےھجمۺراہتسۺداھکای‪،‬ۺابۺںیمۺلچۺڑپا(اہتبل)ۺےھجمۺادنہشیۺاھتۺہکۺارگۺریماۺ‬
‫احؽۺاؿۺرپۺاظرہۺوہاجےئۺاگۺوتۺوہۺولگۺےھجمۺڑکپۺںیلۺےگ‪،‬ۺانچںۺہچۺںیمۺاکیۺابسنۺیکۺاھجڑیۺںیمۺ‬
‫سھگۺایگۺاورۺایسۺںیمۺپھچۺایگ‪،‬ۺاہیںۺکتۺہکۺوسرجۺرغوبۺوہایگ‪،‬ۺرھپۺںیمۺ‪،‬الکۺۺاورۺایسۺراہتسۺرپۺ‬
‫لچۺڑپاۺوجۺاسۺوجاؿۺےنۺ داھکایۺاھت‪،‬ۺاسۺراےتسۺےنۺےھجمۺاپینۺےکۺاپسۺاچنہپایۺوتۺںیمۺےنۺاےسۺایپۺ‬
‫اورۺاہتیئۺراتۺکتۺرفسۺاجریۺراھک‪،‬ۺابآلرخۺںیمۺاکیۺاہپڑۺےکۺاپسۺاچنہپۺاورۺاسۺےکۺےچینۺوسۺایگ‪،‬ۺ‬
‫رھپۺبجۺحبصۺوہیئ ۺوتۺایسۺراےتسۺرپۺںیمۺرواہنۺوہا‪،‬ۺانچںۺہچۺاچتشۺےک ۺوتقۺرھتپوںۺےکۺاکیۺ‬
‫دنلب ۺاہپڑ ۺکت ۺاچنہپ ۺاہجں ۺدرتخ‪،‬وادی ۺاور ۺریبی ۺےک ۺدرتخ ۺےھت‪ ،‬ۺںیم ۺریبوں ۺوک ۺاتنچ ۺراہ ۺاورۺ‬
‫اںیھنۺاھکاتۺراہۺاہیں ۺکتۺہکۺریمے ۺابزؤوں ۺںیمۺاکوٹنںۺےکۺاشنؿۺڑپ ۺیگ‪،‬ۺاورۺوہۺاشنانتۺاؿۺ‬
‫رپۺابۺکتۺابیقۺںیہ‪،‬ۺرھپۺںیمۺاسۺاہپڑۺےساےسیۺتیھکۺںیمۺارتاۺسجۺںیمۺرویئۺوبیئۺیئگۺیھت‪،‬ۺاورۺ‬
‫اس ۺتیھک ۺںیم ۺارڈنی ۺےک ۺدرتخ ۺےھت‪ ،‬ۺاور ۺوںیہ ۺاکی ۺابنئ ۺیھب ۺاھت‪ ،‬ۺابنئ ۺاؿ ۺےک ۺاہیں ۺاسۺ‬
‫ااہتنیئ ۺاشکدہ ۺونکںیئ ۺوک ۺےتہک ۺںیہ ۺسج ۺرپ ۺرھتپوں ۺےس ۺنم(ڈنمری) ۺانب ۺوہات ۺےہ‪ ،‬ۺزین ۺاس ۺںیمۺ‬
‫ڑیسایھںۺوہیتۺںیہۺنجۺےکۺذرہعیۺاپینۺکتۺاچنہپۺاجاتۺےہ‪،‬ۺاؿۺںیمۺےسۺضعبۺونکؤںۺےکۺچیبۺاورۺ‬
‫اؿۺےکۺانکروںۺںیمۺرھتپوںۺےکۺدبنگۺاورۺوجھکرۺےکۺوتپںۺےسۺینبۺوہیئۺزیچںیۺاورۺےنھٹیبۺیکۺںیہگجۺ‬
‫وہیت ۺںیہ‪ ،‬ۺاؿ ۺوکلمں ۺےک ۺابداشہ ۺاور ۺاؿ ۺےک ۺارما ۺاؿ ۺراوتسں ۺںیم ۺنج ۺںیم ۺاپین ۺاک ۺانؾ ۺو ۺاشنؿۺ‬
‫‪326‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ںیہنۺوہاتۺےہۺاؿۺونکؤںۺیکۺریمعتۺرکۺےکۺرخفۺرکےتۺںیہۺ’’ابداشوہںۺےکۺابرےۺںیمۺوجۺزیچںیۺمہۺ‬
‫ےنۺدںیھکیۺاؿۺاکۺہذرکہۺدعبۺںیمۺرکںیۺےگ۔‬
‫ً‬ ‫َّ‬
‫ِشبْ ُت ِمنْ ٗي َّو َّو َّج ْد ُت صليْ ِي ذ ْيىا ِم ْن‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ن‬ ‫ئ‬ ‫ا‬‫ب‬ ‫ِ َّو َّل َّٰـُم َّو َّرلْ ُت إ َّل الْ َّ‬
‫ِ‬
‫َّ َّ ْ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َِّ َّ ْ َِّ ْ َّ ِ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ْ َّ َّ َّ ْ َّ‬
‫خ ْر ُت َّب ِاظ َّي َّوا‬ ‫َّ‬ ‫صدا ِليج اْلرد ِل ظد دظست ِلـمنَّ ضدلوا واعلت ِمنوا واذ‬
‫ْب َّو ا ْر َّب ِص ْ َّی‬
‫َّ‬ ‫َّوّن ْ ُت َّ َِتْ َّت َّذ َّج َّرۃ خ ُر ْوع َّط َّبيْ َّن َُّم أ َّنا َّع َّذال َّؽ إ ِْذ َّو َّر َّد الْ َّبائ َّن ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ً ُ َّ َّٰ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ُ ْ َّ ْ َّ ْ َِّ َّ ُ َّٰ َّ َّ ُ ْ َّ‬
‫ط ِاردا مدر ِصی طدخل بصز َّوم ِإل الـمزرص ًِ ث ذھبوا سمس اّلل‬
‫ْ‬ ‫َّ ُ‬ ‫َّٰ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َّ‬ ‫ُ ُ‬ ‫َّ‬
‫الدّلح َّون َّ ِزلوا ِإ َّل ال َّبا ِئ ِن‬ ‫ابْ َّر َّارھ ْم د ْو ِ ِْن ٰث َّج َّاء َّب ْص َّدھ ْم َّْبْ ُو َخْ ِد َّ ْ َّی ِِف‬
‫ٰ َّ َّ ٰ ْ ُ ْ ُ َّ ْ ِ َّ َّ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ ُ ُ‬
‫َت َّت َّوا طل ْم َّیذ ُص ْر ِِب َّوِ‬ ‫َّوا َِّت ا َّحد ِھ ْم ِإ ہل ذ َّج َّر ِۃ ِإز ِاء الذجر ِۃ الِِت عنت‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ ْ ُ‬ ‫ْ َّ َّ‬ ‫َّ ْ‬
‫َّدخل ُت ِإذ ذاؽ ِِف َّم ْز َّرص ًِ الظ ْس ِن َّواظ ْم ُت َّ ِب َّوا ِب ِظ ٰي ََّّي ن َّو ِاري َّواظ ُام ْوا ص َّٔب‬
‫ُ َّ‬ ‫ْ َّ َّ ْ ُ ْ َّ َّ َّ ُ ْ َّ َّ ْ َّ ُ ْ َّ َّ َّ َّٰ َّ َّ ٰ ْ ُ َّ َّ ْ َّ‬
‫ت ا ْر َّوات ُو َّ ْم ط َّص ِل ْم ُت‬ ‫البا ِئ ِن یض ِدلون َِيابوم و یلصبون طلـُم عان الليل ھدأ‬
‫ْ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّٰ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َّٰ َّ‬
‫ان ُو ْم ظ ْد َّم ٰ ُروا ا ْو ن ُاموا طخ َّر ْج ُت ِحيْ َّن ِىذ َّوات َّب ْص ُت اَ َّر اْليْ ِل َّوالليْ ُل ُمظ ِم رر‬
‫َّ ْ ُ َّ ٰہ ْ َّ َّ ْ ُ ہ َّ ٓ َّ َّ َّ َّ ْ ُ َّٰ ر َّ َّ َّ ْ ُ َّ ْ َّ َّ‬
‫ِشبْ ُت ِم ْن َّ ِما ِئ ٖي‬ ‫وْست حت انتويت إل بائن اخر صليي ظبً طْنلت إليي و‬
‫َّ َّ ِ َّ ْ ُ ْ َّ ِ َّ ْ ِ ْ َّ َّ ِ َّٰ َّ َّ ِ ْ ْ ْ َّ َّ ِ َّ ْ ِ ُ ِ ْ ُ َّٰ َّ َّ َّ َّ ْ ٰ َُّ‬
‫ِت عانت ِصن ِدي ودخلت الظبً طوجدتوا‬ ‫واعلت ِمن صدا ِليج اْل ْرد ِل الِ ْ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّٰ َّ‬ ‫َّ َّ ِ‬ ‫َّ ُ ً ْ ُ‬
‫َمْل ْو َّءۃ ِبال ُصذ ِب ِ َٰما َیْ ُم ُص ٗي الس ْ ُْی ط ِن ْم ُت ِب َّوا َّوعنْ ُت ا ُح ٰس َّح ْرعً َّح َّي َّوان ِِف‬
‫َّ ْ‬ ‫َّ ْ ُ َّ َّ َّ َّ‬ ‫ہ َّ ْ ُ ُ َّ ُ ٰ ُ ٗ َّ َّٰ ً َّ َّ ُ‬
‫اْل ْو ِد طل ُٰم ا ْر َّب ْح ُت َّدلع ُت‬ ‫ّل ا َّب ِاِل ِب َّوا ِل َّـُم ِ ِْب ِمن‬ ‫ذ ِلؽ الصذ ِب اشني حيً ط ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫َّسر ًیظا َّو ِاد َّص ً ًِ ِ ُت ْطَض إ َّل ظ ْر َّیً ِخ ْر َّبً َّو َّدلع ُت ِد َّواھا طعان ْ‬ ‫َّ‬
‫ت ع ِمث ْ ِل َّوا‬ ‫ِ‬
‫َّ َّ ِ َّ ْ ُ َّ َّ َّ َّ َّٰ ً َّ ِ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ُ ہ َّ ْ َّ ُ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ُ‬
‫واظمت عذا ِلؽ ایاما وِِف بص ِزوا ورلت ِإل اذجار ملت ِطً بي ِنوا حوض‬
‫َّ َّٰ‬ ‫اًل ْ‬ ‫ْ َّ ْ َّ َّ ُ ْ َّ‬ ‫َّماء َّو َّد ِاخ ِل َّوا ِذ ْب ُي َّبيْت َّو َّص ۂب َّج َّ‬
‫الن ِجيْ ِل‬ ‫ضع‬ ‫ر‬ ‫ات‬ ‫ب‬‫ن‬ ‫ض‬ ‫و‬ ‫اْل‬ ‫ب‬ ‫ن‬
‫ِ‬ ‫ا‬‫و‬
‫ُ َّ‬ ‫َّ َّ ْ َّ َّ َّ ٰ ُ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ُ َّ َّ َّ ٰہ ِ َّ ْ َّ َّ ِ ُ َّ ْ ُ ْ ُ ْ ِ ْ‬
‫ِن ِإ َّل ال ِص َُّم َّر ِۃ ٰث‬ ‫وض ِْی ٖہ طاردت أن اظصد ھنا ِلؽ حت یبصث اّلل من یورل‬
‫َّ َّ ْ ِ ٰ ُ ِ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ََّّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ُ َّ َّ‬ ‫ٰ َّ َّ ٰ ُ‬
‫ز ُت ص ۂب س ِر یؼ وجدت ِبوا اَر البظر ِۃ‬ ‫دت َّی ِد ْ َّْی ظ ٰوۃ ط َّن َّو ْ ِ‬ ‫إِن وج‬
‫ِ َّ ِ َّ َّ ْ ٰ ُ َّ ْ ً َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ر َّ ْ َّ ر َّ َّ ْ َّ َّٰ ْ ُ ُ ْ ْ ہ َُّ‬
‫وو َّجدت َورا صلي ِي بردصً و ِمنجل ط ِإذا ِتلؽ الس ِر یؼ تط َِض ِ َّإل ظری‬
‫ت ِِب ِإ ہل ظ ْر َّی ًِ ِخ ْر َّبً َّ َّو َّرأیْ ُت ِب َّوا‬
‫َّ‬ ‫ری َّط َّا َّط َّز ْ‬ ‫الْ ُع ٰطار َّط َّٰات َّب ْص ُت َّسر یْ ًظا ُا ْخ ہ‬
‫َّ ْ‬ ‫ُ َّ َّ َّ َّ َّ ٰ‬ ‫َّ َّ ْ‬ ‫ِ َّ ْ ِ َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫ا ْد َّ ِو َّدیْ ِن ط ِخط ُت ُو َُّم َّواظ ْم ُت َتْ َّت اذ َّجار ھ َّنا ِلؽ طلـ َُّٰم عان الليْ ُل َّدخل ُت‬
‫ْ ُ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ‬ ‫ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ٰ ُ‬
‫ر َّن ُص ْون َّوا‬ ‫دت َّد ًارا ِ ِْف َّب ْيت ِمن بيو ِتوا ِذبي خ ِابيً ع ِبْیۃ ی‬ ‫الظر یً ووج‬
‫َّٰ ْ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ر َّ َّ ُ َّٰ ُ َّ َّ َّ َّ ْ ُ َّ َّ َّ َّ ْ ُ َّ ََّّ‬
‫الرجل طدخلتوا ووجدت د ِاخلوا‬ ‫ِ ِإل ْخ ِ ََّت ِان الزرع وِِف ادط ِلوا نظب یدع ِ‬
‫ِ‬
‫‪327‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّم ْط ُر ْو ًذا ب ٰ‬
‫الت ْ ِْب َّو ِطيْ ٖي َّح َّ َّج رر َّج َّصل ُت َّر ِأِس صليْ ِي َّو ِّن ْ ُت َّوعان ط ْوظ َّوا سا ِئ رر‬
‫اج َّت َّم ْص َّنا َّخائط ْ َّی َّو َّا َّظ ْمتُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ َّ ْ ُ ِ َّ َّ ِ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ٰ ْ َّ َّ ُ ٰ ُ ٗ َّ َّ َّ َّ ُ َّ‬
‫ِِ‬ ‫یرط ِرػ ِِبناحي ٖي اعثر اللي ِل واشني عان َیاػ ط‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ٔب تلْ َّؽ ْ َّ‬
‫َّٰ‬
‫الد ْب ِت َّوِِف الد ِابع‬
‫َّ‬ ‫ْس ُت َّو ُھ َّو َّی ْو َّم ٰ‬ ‫اْل ِال َّد ْب َّص ًَّ ا َّٰیام ِم ْن َّی ْوم ا ِ ْ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّص ہ‬
‫َّ ِ‬ ‫ُ‬ ‫ْ ُ َّٰ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ِمنْ َّوَّا َّو َّرل ُت ِإ ہل ظ ْر َّیً ِللعط ِار ص ِام َّرۃ َّو ِطيْ َّوا َّح ْوض َّماء َّو َّم َّن ِاب ِت خ ِض‬
‫َّٰ‬ ‫َّ ْ‬
‫ط َّدأل ُت ُو ْم الس َّص َّام ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ ْ ُ ْ ر ػسل‬ ‫َّ‬
‫ج(امدہ ۺ ج‪،‬حیحص)۔ ۺخ ْر َّد رل‬ ‫ج‪6‬رنؾ ۺاینہٹں‪،‬وادح ۺصدلو ِ‬ ‫لح ۺاغلت‪ 6‬ص َّدا ِل ْي ُ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ ر‬
‫ی‪6‬زرہ ۺوپش(امدہ ۺدرع‪،‬حیحص) ۺ۔س َّم َّس ‪6‬‬ ‫‪6‬رایئ ۺ‪،‬وادح ۺخ ْر َّدل ًِ(امدہ ۺرخدؽ‪،‬حیحص)۔ ُم َّد ٰر ِص ْ َّ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫سۺ(ض)ۺس ْم ًدا ۺ َّاٹمان(امدہۺ‬ ‫امیضۺرعموػۺوادح َّۺذمرکۺاغبئۺۺاسۺےنۺاٹمۺدای ۺ‪،‬ۺربابدۺرکدایۺ۔س َّم َّ ِ‬
‫ط‬
‫مش‪،‬حیحص) ۺ۔ ۺھ َّدأ ْ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ت‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺؤمثن ۺاغبئ ۺوکسؿ ۺزپری ۺوہیئگ ۺ‪ ،‬ۺھ َّد ِأ(ػ)ۺ‬
‫ُْ‬ ‫ُ ُ‬
‫َض‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺؤمثن ۺاغبئۺ‬ ‫وء ۺانمھت‪،‬مک ۺوہان(امدہ ۺدھء‪،‬زومہز ۺالؾ)۔تط ِ ْ ِ‬ ‫ھد ً ِ‬
‫ر‬
‫ۺاییئ)۔ ِخ ْر َّب ًِ‪6‬وریاؿ ۺہگج ۺ‪،‬وریاہن(امدہ ۺرخب‪،‬حیحص)۔ۺ‬ ‫ُ‬ ‫اچنہپات ۺےہ ۺ(ااعفؽ)(امدہ ۺفصی‪،‬ان ص‬
‫َّ ر‬ ‫ن‬ ‫َّ َّ‬
‫ّب رل (امدہ ۺ حل‪،‬حیحص)۔ ۺ َّب ْر َّدص ًِ‪ 6‬ۺاپالؿ ۺےک ۺےچینۺ‬ ‫ل‪6‬اکی ۺمسق ۺیک ۺرتش ۺاھگس ۺ۔عمج ۺ ُِ‬ ‫ا ٰلن ِجيْ ُ ِ‬
‫َّ ر‬ ‫َّ َّ ُ ن‬
‫ل(امدہ ۺ حل‪،‬حیحص) ۺ۔خ ِاب َّي ًِ‪6‬ڑباۺ‬ ‫ل‪6‬درایتن‪،‬عمج ۺمن ِاج ِ‬ ‫ڈاےنل ۺاک ۺلبمک ۺ(امدہ ۺربدع‪،‬حیحص)۔ ِم ْن َّج ر ِ‬
‫ر‬ ‫َّ‬
‫ان‪6‬ذریخہ ۺرکانۺ‪،‬عمجۺرکان ۺدصمرۺ(ااعتفؽ)(امدہۺ‬ ‫اِب(امدہۺچتی‪،‬ان صۺاییئ)۔ ِا ْخ ِ ََّت ِ‬ ‫اکٹمۺ‪،‬عمجۺخ َّو ِ ِ‬
‫َّ ْ‬
‫ػ ۺ‪6‬اضمرعۺ‬ ‫ب‪6‬وسراخۺ(امدہ ۺبقن‪،‬حیحص۔ ِت ْ رْبِ‪6‬وھباسۺ(امدہ ۺنبت‪،‬حیحص۔ۺ ُی َّر ِطر ُ ِ‬ ‫زخؿ‪،‬حیحص)۔نظ ر ِ‬
‫رعموػ ۺوادح ۺذمرکۺاغبئ ۺوہۺرپوںۺوکۺالہۺراہۺےہۺ(رابیعۺرجمدۺللعف)(امدہۺررفػ‪،‬اضم فۺ‬
‫رابیع)۔‬
‫رتہمج‪6‬ۺ۔بجۺںیمۺابنئۺ(ونکںیئ)ۺرپۺاچنہپوتۺاسۺےسۺاپینۺایپ‪،‬اورۺاسۺرپۺےھجم ۺرایئۺیکۺ‬
‫ھچک ۺرنؾ ۺاینہٹں ۺںیلم ۺوج ۺاؿ ۺولوگں ۺےس ۺرگ ۺیئگ ۺوہں ۺ ی ۺوھنجں ۺےن ۺاےس ۺدوھای ۺوہاگ‪،‬وت ۺںیم ۺےنۺ‬
‫اؿۺںیمۺےسۺاھکایۺاورۺابیقۺوکۺعمجۺرکۺایلاورۺاکیۺارڈنیۺےکۺدرتخۺےک ۺےچینۺ ۺوسایگ‪،‬ایسۺدرایمؿۺ‬
‫ہک ۺںیم ۺااسی ۺیہ ۺوہں ۺ(ینعی ۺوسراہ ۺوہں)ااچکن ۺرقتًابی ۺاچسیل ۺزرہ ۺوپش ۺوسار ۺاس ۺونکںیئ ۺرپ ۺٓاےئۺ‬
‫‪،‬رھپۺاؿۺںیمۺےسۺھچکۺاسۺتیھکۺںیمۺدالخۺوہےئۺاورۺےلچۺیگۺاورۺاہللۺےنۺریمےۺقلعتمۺاؿۺیکۺ‬
‫ٓاںیھکن ۺےب ۺونر ۺرکدںی(ہک ۺوہ ۺےھجم ۺہن ۺدھکی ۺےکس)رھپ ۺاؿ ۺےک ۺدعب ۺرقتًابی ۺاچپس ۺایھتہر ۺدنب ۺٓادیمۺ‬
‫ٓاےئ‪،‬اورۺاسۺونکںیئۺےکۺاپسۺارتے‪،‬اؿۺںیمۺےسۺاکیۺٓادیمۺاسۺدرتخۺےکۺاپسۺٓاایۺوجۺاسۺ‬
‫درتخ ۺےک ۺاسےنم ۺاھتسج ۺےک ۺےچین ۺںیم ۺوسای ۺاھت‪(،‬نکیل) ۺوہ ۺاجؿ ۺہن ۺاکس‪،‬اس ۺوتق ۺںیم ۺاکیۺ‬
‫‪328‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫رویئ ۺےک ۺتیھک ۺںیمۺسھگۺایگاور ۺابیق ۺدؿ ۺوںیہ ۺراہ‪،‬اورۺوہۺولگۺاسۺونکںیئۺرپ ۺاےنپ ۺڑپکےۺ‬
‫دوھےتاورۺےتلیھکۺرےہۺۺ‪،‬رھپۺبجۺراتۺوہیئۺوتۺاؿۺیکۺٓاوازںیۺمکۺوہںیئگ‪،‬اسۺرپۺںیمۺےنۺاجؿۺایلۺ‬
‫ہکۺوہۺولگۺےلچۺیگۺںیہۺایۺوسےکچۺںیہۺ‪،‬اسۺوتقۺںیمۺ‪،‬الکۺاورۺوھگڑوںۺےکۺاشنؿۺےکۺےھچیپۺالچۺ‬
‫اسۺاحؽ ۺںیمۺہکۺاچدنینۺراتۺیھت‪،‬ںیمۺاتلچ ۺراہۺاہیںۺکت ۺہکۺاکی ۺدورسے ۺونکںیئ ۺرپۺاچنہپ ۺ‪،‬اسۺ‬
‫رپۺاکیۺدبنگۺاھتۺ‪،‬انچہچنۺںیمۺاسۺونکںیئۺرپۺارتاۺاورۺاسۺاکۺاپینۺایپاورۺرایئۺیکۺرنؾۺاینہٹںۺاھکںیئۺوجۺ‬
‫ریمے ۺاپس ۺوموجد ۺںیھت ۺ‪،‬اور ۺدبنگۺںیم ۺدالخ ۺوہاۺوت ۺاےس ۺاؿ ۺاھگوسںۺےس ۺرھبا ۺوہا ۺاپای ۺےسجۺ‬
‫رپدنےۺعمجۺرکےتۺںیہ‪،‬انچہچنۺںیمۺاسۺںیمۺوسایگ‪،‬ۺاورۺںیمۺاسۺاھگسۺںیمۺیسکۺاجونرۺیکۺرحتکۺ‬
‫وسحمس ۺرک ۺراہ ۺاھت ۺسج ۺوک ۺںیم ۺاسپن ۺامگؿ ۺرک ۺراہ ۺاھت ۺ(نکیل)ںیم ۺاس ۺیک ۺرپواہ ۺںیہن ۺرکراہ ۺاھت ۺاسۺ‬
‫ےیلۺہکۺںیمۺاکھتۺوہاۺاھتۺ‪،‬رھپۺبجۺحبصۺوہیئۺوتۺںیمۺاکیۺوچڑےۺراہتسۺرپۺالچۺوجۺاکیۺوریاؿۺاگؤںۺ‬
‫ںیم ۺاجات ۺاھت ۺ(اس ۺےیل ۺاےس ۺوھچڑ ۺدای ۺ)اور ۺاس ۺےک ۺالعوہ ۺدورسے ۺراہتس ۺرپ ۺالچ ۺوت ۺوہ ۺیھب ۺایس ۺیکۺ‬
‫رطحۺاھت‪،‬وییہنۺںیمۺےنۺیئکۺدؿۺزگارےۺ‪،‬اںیھنۺدونںۺںیمۺےسۺاکی ۺدؿۺںیمۺےکھجۺوہےئۺ‬
‫دروتخںۺےکۺاپسۺاچنہپۺنج ۺےکۺدرایمؿۺاپینۺاکۺاکیۺوحض ۺاھتۺاورۺاس ۺےک ۺادنرۺرھگ ۺاسیجۺاھت ۺاورۺ‬
‫وحضۺےکۺانکرےۺانکرےۺلیجنۺیکۺرطحۺاورۺاسۺےکۺالعوہۺزنیمۺیکۺاھکسۺیھتۺ‪،‬انچںۺہچۺںیمۺ‬
‫ےن ۺارادہ ۺایک ۺہک ۺںیہی ۺوھٹیبں ۺاگ ۺاہیں ۺکت ۺہک ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺیسک ۺصخش ۺوک ۺےجیھب ۺوج ۺےھجم ۺٓاابدی ۺکت ۺاچنہپۺ‬
‫دےۺ‪،‬رھپۺںیمۺےنۺوھتڑی ۺیسۺاطتقۺوسحمسۺیکۺوت ۺںیمۺاسۺراہتسۺرپۺےنلچۺےکۺےیلۺاھٹۺڑھکاۺوہا‪،‬ۺ‬
‫سج ۺرپ ۺاگےئ ۺےک ۺرھک ۺاک ۺاشنؿ ۺاپای ۺ‪،‬زمدی ۺاکی ۺلیب ۺالم ۺسج ۺرپ ۺلبمک ۺاور ۺدرایتن ۺراھک ۺوہا ۺاھت‪،‬اافتؼۺ‬
‫ےسۺوہۺراہتس ۺیھبۺاکرفوںۺےکۺاگؤںۺںیمۺاجاتاھتۺاسۺےیلۺاکی ۺدورسےۺراہتس ۺرپ ۺالچ ۺ‪،‬اسۺےنۺ‬
‫ےھجم ۺاکی ۺوریاؿ ۺاگؤں ۺکت ۺاچنہپای ۺ‪،‬ںیم ۺےن ۺاس ۺہگج ۺدو ۺاکےل ۺاسپن ۺدےھکی ۺ‪،‬انچہچن ۺںیم ۺاؿۺ‬
‫ےس ۺڈرا ۺ ۺ‪،‬اور ۺوںیہ ۺدروتخں ۺےک ۺےچین ۺرہھٹ ۺایگ ۺ‪،‬رھپ ۺبج ۺرات ۺوہیئ ۺوت ۺاس ۺاگؤں ۺںیم ۺدالخ ۺوہاۺ‬
‫‪،‬ںیمۺےنۺاسۺےکۺرھگوںۺںیمۺےسۺاکیۺرھگۺںیمۺرمکہۺوکۺڑبے ۺاکٹمۺیکۺرطحۺاپای ۺےسجۺولگۺیتیھکۺوکۺ‬
‫ذریخہۺرکےنۺےکۺےیلۺانبےتۺںیہۺ‪،‬اسۺےکۺےچینۺہصحۺںیمۺاکیۺوسراخۺاھتۺسجۺںیمۺاکیۺٓادیمۺیکۺ‬
‫اجنگشئۺیھتۺاسۺےیلۺںیمۺاسۺںیمۺسھگۺایگۺ‪،‬اورۺاسۺےکۺادنرۺوھباسۺاھچبۺوہاۺاپایۺزینۺاسۺںیمۺاکیۺ‬
‫رھتپۺاھت ۺسجۺرپۺںیمۺےنۺاانپۺرسۺراھکۺاورۺوسایگ‪،‬اس ۺےکۺاورپۺاکیۺرپدنہۺراتۺےکۺارثکۺہصح ۺںیمۺ‬
‫اےنپ ۺرپوں ۺوک ۺالہات ۺاھت ۺاور ۺریما ۺایخؽ ۺاھت ۺہک ۺوہ ۺڈر ۺراہ ۺاھت ۺ‪،‬انچں ۺہچ ۺمہ ۺڈرےن ۺواےل ۺااٹھک ۺوہیگۺ‬
‫ےھت‪،‬اور ۺسج ۺدؿ ۺےس ۺںیم ۺدیق ۺایک ۺایگ ۺوہ ۺہتفہ ۺاک ۺدؿ ۺاھت ۺاس ۺدؿ ۺےس ۺاست ۺدؿ ۺکت ۺںیم ۺایسۺ‬
‫‪329‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫احؽۺںیمۺراہۺ‪،‬اورۺاسۺےکۺاسوتںیۺدؿۺاکرفوںۺےکۺاکیۺٓاابدۺاگؤںۺںیمۺاچنہپۺ‪،‬واہںۺاپینۺاکۺوحضۺ‬
‫اورۺرسۺزبسوۺاشدابۺایتیھکںۺںیھتۺںیمۺےنۺاؿۺولوگںۺےسۺاھکانۺاماگنۺ۔‬
‫َّ َّ َّ َّ ْ ُ ْ ُ ْ ْ َّ َّ َّ ٰ ُ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ُ ْ َّ َّ َّ َّْ‬
‫ُ‬
‫دت حول ِبْئ ِبوا اوراؼ طجل طاعلتوا‬ ‫ِ ِطا ِبوا أن یصسوِن طوج‬
‫َّ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ِ ٰ ُ َّ َّ َّ َّ ُ َّٰ َّ ُ ْ َّ ْ َّ ر َّ َّ َّ َّ ْ َّ ُ ُ ْ َّ َّْ‬
‫و ِجىت الظ ْر یً طو َّجدت َجاصً عطار لوم س ِليصً طدص ِاِن س ِليصتوم طلم‬
‫ِن ِب ٖي‬ ‫ض ُب ِ ْ‬ ‫دت إ َّل ْاأل ْرض َّط َّا َِّت َّا َّح ُد ُھ ْم ب َّد ْيػ َّم ْد ُل ْول َّو َّر َّط َّص ٗي ل َّي ْ‬ ‫َّاج ْب ٗي َّو َّظ َّص ُ‬
‫ِ‬
‫َّ ِ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ ْ ِ َّ ْ َِّ ْ َّ ْ ُ ْ َّ ِ َّ َّٰ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ْ ْ ْ َّ ً ِ َّ َّ َّ َّ‬
‫ت ِإلي ِي ِلص ِشي ِم م ِاِب ِمن اْلو ِ َّد ططتذ ِِن َّطلم َِید ِصن ِدي ذيىا طأخذ‬ ‫َّ‬ ‫طلم الت ِط‬
‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬
‫الْ َّظ ِم ْي َّص ال ِذ ْ‬
‫ي عنْ ُت ا ْصس ْي ُت ع ٰميْ ِي ِللذيْخ ُم َّوع رل ِ ِْب َّول ٰـُم عان ال َّي ْو ُ ِم الث ِام ُن‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ ِ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َّ ُ َّ‬ ‫ْ َّ‬
‫ِاذ َّت ٰد ِِب ال َّصسش َّوص ِد ْم ُت ال َّـُم ََّّء َّو َّو َّرل ُت ِإ ہل ظ ْر َّیً خ َّراب طل ْم ا ِج ْد ِب َّوا‬
‫ْ َّ‬ ‫ً َّ‬ ‫َّ‬ ‫ری أ ْن َّی ْ‬ ‫َّح ْو ًزا َّو َّص َّاد ُت ُو ْم بتلْ َّؽ الْ ُظ ہ‬
‫ر َّن ُص ْوا ا ْح َّوازا َیْ َّت ِم ُع ِب َّوا َّم ُاء ال َّـمس ِر‬ ‫ِ‬
‫َّ ْ َّ ْ َّٰ‬ ‫ہ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ َّ ُ ْ َّ ْ ٗ َّ ْ َّ ِ َّٰ َّ َّ َّٰ َّ ْ ُ َّ ْ ً َّ َّ َّ َّ‬
‫طيَشبون ِمني َِجيع الدن ًِ طاتبص َّت س ِر یظا طاطزت ِِب ِإل ِبْئ ض ِْی مس ِو یً‬
‫ْ‬ ‫ٓ ر‬ ‫َّ‬ ‫ات ْاأل ْ‬ ‫ر ُن ْو رع ِم ْن َّن َّ‬ ‫َّص َّليْ َّوا َّح ْب رل َّم ْ‬
‫ض َّول ْي َّس ِط ْي ٖي ا ِن َّيً َّی ْد َّت ِظ َّ ْي ِب َّوا ِم َّن ال َّـُم ِء‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ِ‬ ‫ب‬
‫ْ‬ ‫َّ ٰ‬ ‫أِس ِف ْ َّ‬ ‫َّط َّر َّبس ٰ ُت ِح ْر َّظ ًً َّع َّان ْ‬
‫ؼ ِب َّوا ِم َّن ال َّـُم ِء‬ ‫ر ُت َّمات َّصل َّ ِ‬ ‫اْل ْبل َّو ْام َّت َّر ْ‬
‫ِ‬ ‫ت َّص ۂب َّر ِ ْ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ٰ ُ ُ ٰ َّ ْ َّ َّ ْ ُ ِ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ‬
‫اد َّتظيْ ُت ِب ٖي َا ِن ًيا‬ ‫طلم یرو ِِن طر بست خ ِطي وادتظيت ِب ٖي طلم یرو ِِن ط‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َّ َّ َّ ٰ ُ ْ ُ َّٰ ْ َّ‬ ‫َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ُ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ٰ ُ‬
‫ِشبْ ُت َّح ٰہت‬ ‫و‬ ‫اًلخ َّر َّ‬ ‫ػ‬ ‫اْل‬ ‫ت‬ ‫بس‬ ‫ر‬ ‫ط‬ ‫بْئ‬ ‫طانظسع ُ َّٰاْل َّ َّبل ُووظ َّع ْاْل ُ َّ َّ ِ‬
‫ال‬ ‫ِف‬ ‫ِ‬ ‫ػ‬
‫ْ ْ َّ َّ ِ َّ َّ ْ ٰ َُّ‬
‫ت ا ْصّل ٗہ ِِف ِر ْج ِ ْل ِ ََّب ِبل ال ِب ِْئ و ِ ُِبرؼ وجدتوا‬ ‫َّر ِو یْ ُت ث ظ َّس ْصت ٗي ط َّر بس ٰ ِ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ُ َّ َّ ُ َّ ٰ ُ ْ َّ ْ ْ َّ‬
‫اِل ِإذ ًل َّح ِِل ذ ْخ رص ط َّنش ْر ُت ِإليْ ِي ط ِإذا‬ ‫ؽ طبينُم أنَّٰا ار بسوا واط ِعر ِِف ح َّٰ ِ‬ ‫ھنا ِل‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫یؼ َّوصع راز َّوص ۂب ع ِاھ ِل ٖي ِج َّر ر‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّر ُج رل ا ْد َّود الل ْون ب َّيدہ ابْر ر‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫اب طظال ِ ِْل َّدّل رم‬ ‫ِ ِٖ ِ‬
‫ال ِ ِْل بالْ َّط ْار ِد َّٰي ِي َّمنْ‬ ‫َّ َّ ْ ُ ْ َّ ُ ْ ُ َّ ٗ َّ َّ ِ ْ ُ ُ ِ َّٰ َّ ُ َّ َّ ْ َّ ُ َّ َّ َّ َّ ُ ٗ َّ َّ َّ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫اّلل َّو ُب َّرعاتَّي طظ َّ ِ‬ ‫ْحً َّ ِ‬ ‫َّ‬
‫َّصليعم طظلت لي َّ صليعم الدّلم َّور‬
‫َّ‬ ‫َّ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫أنْ َّت ؟طظل ُت ل ٗي أنا تا ِئ َّ ري طظال ِ ِْل َّوأنا عذا ِلؽ ٰث َّر َّبط ِابْ ِر یْظ ٗي ِ ََّب ْبل عان َّم َّص ٗ ِي‬
‫َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ ہ َّ ً َّ َّ َّ ْ ٰ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ ْ ْ ُ َّ َّ‬
‫َب ٰث ط َّت َّح ِج َّر َّاب ٗي طا َّْخ َّر َّج ِمنْ ٗي‬ ‫ظی ماء َّطارد َّت ْأ ُن اِش َّب طظ َّالٰ ِ َِّل َّ ِا َّر ِ‬ ‫وادت‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫لت منْ ٗي َّ‬ ‫ُض ْر َّط ًً ِ ْٰحص ا ْد َّود َّمظل ٰو َّم َّع ظليْل ا ُرز طاع ُ‬ ‫َّ‬
‫ِشبْ ُت َّو َّدأل ِِن ص ْن‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ ْ َّ ُ ْ ُ َّ ُ َّٰ ر َّ َّ َّ ْ ُ ٗ َّ ْ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ْ ُ ْ َّ ِ ُ َّ َّ َّ َّ ْ ُ ہ َّ‬
‫ن ِا ِس ٖي طظال ِِل الظلب الط ِارح طتطاءلت ِبذلؽ‬ ‫ِا ِسي طظلت ُممد ودألتي ص ِ‬
‫ُ َّ ْ ْ َّ ُ ْ ُ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ُ َّ َّ ٗ َّ ً ُ َّٰ‬ ‫ُ َّ َّ َّ‬
‫اّلل تر ِاطظ ِِن طظلت نصم طمذيت مصي ظ ِليّل ث‬ ‫ِ‬ ‫ْس ْر ُت ِب ٖي ٰث ظال ِ ِْل ِب ْد ِم‬ ‫ِ‬
‫َّو ُ‬
‫ٰ ُ ُ ْ َّ َّ َّ َّ ٰ ُ َّ َّ َّ َّ ُ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ‬
‫دت ط ِظال َّماذأنؽ‬ ‫ايئ َّوَل ْ ا ْد َّت ِسع َّ النووض طظص‬ ‫َّو َّج ْد ٰ ُت ُط ُت ْو ًرا ِِف ا ْص َّز ِ ْ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ ِ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َّ ُ ْ َّ ُ َّ‬
‫طظل ُت ل ٗي عنْ ُت ظ ِاد ًرا ص َّٔب ال َّـم ْيش ظ ْب َّل أ ْن الظاؽ طل ُٰم ل ِظ ْي ُتؽ ص ِج ْز ُت طظال‬
‫ِ‬
‫‪330‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ْ َّ ْ َّ ْ َّ ُ ُ ْ َّ ُ ْ ُ َّ ٗ َّٰ َّ َّ ْ ر َّ َّ َّ ْ َّ ْ ُ ہ َّ‬ ‫َّ‬
‫اّلل ِارعب طوؼ صن ِظي طظلت لي ِإنؽ ز ِصيػ وًل تدت ِسيع ذ ِلؽ‬ ‫ِ‬ ‫ُد ْب َّحان‬
‫ُ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ ُ‬ ‫ہ َّ َّ‬ ‫ُ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬
‫طظال ُیظ ِٰو یْ ِِن اّلل ًل ُب ٰ ِد لؽ ِم ْن ذ ِلؽ ط َّر ِع ْب ُت ص ۂب ص ُن ِظ ٖي َّوظال ِ ِْل ظ َّ ْل‬
‫َّ ْ ُ َّ ُ َّ ْ َّ ْ َّ ْ ُ َّ َّ ْ َّ ُ ْ ہ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ٰ‬
‫ِن ط َّل ْم اط ْؼ ِإًل‬ ‫ِن صي ِ ْ‬ ‫حدبنااّلل و ِنصم الو ِعيل طاعث ْرت ِمن ذ ِلؽ وضلب ِ ْ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ ْ َّ ْ‬ ‫َّ َّ ْ َّ‬ ‫ِل ُد ُظ ْ‬
‫اد َّتيْظش ُت َّوَل ْ ا َّر ِل َّٰلر ُج ِل اَ ًرا َّو ِإذا أنا ِ ِْف ظ ْر َّیً‬ ‫ضط‬ ‫اًل ْ‬
‫ر‬ ‫ٔب‬ ‫ص‬ ‫ي‬ ‫ْ‬ ‫س‬ ‫ِ‬ ‫و‬
‫ْ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َّ َّ ْ َّ ِ ُ‬ ‫َّ‬
‫ص ِام َّرۃ ط َّدخل ُت َّوا ط َّو َّج ْدت َّوا ِل َّر ِص ٰي ًِ ال ُو ُن ْو ِد َّو َّح ِاع ُم َّوا ِم َّن ال ُـم ْد ِل ِم ْ َّی‬
‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫ہ ْ َّ‬ ‫َّ َّ َّ ُ ْ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫طا ْصل ُم ْو ٗہ ِ ِْب ط َّج َّاء ِإ ِٰل طظل ُت ل ٗي َّما ِا ْد ُم ھ ِذ ِہ الظ ْر َّی ًِ طظال ِ ِْل تاج ُب ْورہ َّو َّبيْ َّن َّوا‬
‫ِن ہذل َّؽ ْ َّ‬ ‫َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ُ ْ َّ ُ َّ َّ ُ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫اْل ِاع ُم ِإ َّل َّب ْي ِت ٖي‬ ‫حيْث ا ْرحْابنا ط َّ ْردخ ِان وْح َّل ِ ْ ِ‬ ‫و بی م ِدین ًِ عول ِ‬
‫َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ َّ ً ُ ْ ً َّ ْ َّ َّ ُ َّ َّ ْ ْ ْ ْ ر َّ َّ َّ ر‬
‫طاسصم ِِن سصاما دخنا واضتدلت وظال ِِل صن ِدي َوب و ِصُممً ‪ِ .‬‬
‫َّ َّٰ ُ‬ ‫ف‬ ‫ُ‬
‫ل‪6‬ومیل ۺ(امدہ ۺ حل‪،‬حیحص)۔الس ِليْ َّص ًِ‪6‬رہ ۺاوؽ ۺ‪،‬دقمۃم ۺاشیجل ۺوجۺ‬ ‫لح ۺاغلت‪ 6‬ط ْج ر ِ‬
‫رکشلۺےکۺےلہپۺاجیھب ۺاجےئۺاتہکۺدنمشۺےکۺاوحاؽۺووکافئۺیکۺےرک شۺرکےۺ‪،‬وادحۺوعمجۺدوونںۺںیمۺ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫اض‪6‬ۺ‬ ‫اب‪6‬وریاؿ ۺ(امدہ ۺرخب‪،‬حیحص)۔ ۺا ْح َّو ر ِ‬ ‫لمعتسم ۺےہ ۺ‪ ،‬ۺعمج ۺسّل ِئ ُ ِع(امدہ ۺطلع‪،‬حیحص)۔ ۺخ َّر ر ِ‬
‫اتالب‪،‬اپین ۺیک ۺیکنٹ ۺ‪،‬وادح ۺ َّح ْو رض (امدہ ۺوحض‪،‬اوجػ ِواوی)۔ ۺ َّی ْد َّت ِظ ْي ِب َّوا‪ 6‬ۺاضمرعۺ‬
‫َّ ر‬
‫رعموػ ۺوادح ۺذمرکۺاغبئ ۺسجۺےس ۺاپینۺاکنالۺاجےئۺ(ااعتفؽ)(امدہ ۺصقی‪،‬ان صۺاییئ)۔ ِح ْرظًِ‬
‫ت‪6‬امیضۺرعموػۺوادحۺملکتمۺںیمۺ‬ ‫ر ُِ‬ ‫‪6‬وہۺڑپکاۺوجۺرسۺرپۺابدناھۺاجاتۺےہ‪(،‬امدہۺرحؼ‪،‬حیحص)ۺ ِا ْم َّت َّر ْ‬
‫َّ َّ‬ ‫م‬
‫ِن‪6‬یفنۺجحڈۺو‪،‬مۺوادحۺذمرکۺاغبئۺ‬ ‫ےنۺوچاسۺ(ااعتفؽ)ۺ(امدہۺ صض‪،‬اضم فۺالثیث)۔طل ْم َّی ْر َّو ِ ِْ‬
‫وي ۺریساب ۺوہان ۺ‪،‬ایپس ۺانھجب (امدہ ۺروي‬ ‫ي ۺ(س) ِر ً ِ‬ ‫اس ۺےن ۺےھجم ۺریساب ۺںیہن ۺایک ۺ‪َّ ،‬ر ِو َّ ِ‬
‫َّ َّ‬ ‫ُ ر‬
‫اػ(امدہ ۺچی ‪،‬اضم ف ۺالثیث) ۺ۔ ۺ ِخ َّر ر ِ‬
‫ؼۺ‬ ‫ػ‪ 6‬ۺومزہ‪،‬عمج ۺا ْخط ر ِ‬ ‫‪،‬فین ۺرقموؿ)۔ ۺخ ٰ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ر‬
‫ح‪6‬امیض ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرکۺ‬ ‫‪6‬ڑھتیچا‪،‬رپاےن ۺڑپکے ۺاک ۺڑکٹا ۺ‪،‬وادح ۺ ِخ ْرظ ًِ(امدہ ۺرخؼ ۺ‪،‬حیحص ۺ)۔ًل َّ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ؼ‪6‬ولاٹ ۺ‪،‬عمجۺ‬ ‫ح(ؿ) ۺل ْو ًحا ۺاظرہ ۺوہان(امدہ ۺولح ۺ‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ ۺ ِابْ ِر یْ ر ِ‬ ‫اغبئ ۺاظرہ ۺوہا َّ ۺ‪ً،‬ل َّ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َّ ْ ُ ُ ٰ‬
‫ل‪6‬ھٹیپ ۺاک ۺابالیئۺ‬ ‫از ۺ‪6‬ڑھچی‪،‬الیھٹ ۺ‪،‬ڈڈنا ۺ‪،‬عمج ۺصع ِاع ْ ُّی (امدہ ۺعکرڑ‪،‬حیحص)۔ ۺع ِاھ ر ِ‬ ‫ؼ۔ ۺصع ر ِ‬ ‫اب ِار ی ِ‬
‫ر‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ب(امدہۺ‬ ‫ابۺ‪6‬ۺڑمچےۺاک ۺالیھت ۺۺ‪،‬عمجۺا ْج ِر َّبً َّو ُج ْر ر ِ‬ ‫لۺ(امدہۺۺلھک‪،‬حیحص)۔ ِج َّر ر ِ‬ ‫ہصحۺ‪،‬عمجۺع َّو ِاھ ُ ِ‬
‫َّ ْ ُ َّ ُ‬ ‫َّ‬
‫اػ ۺ(امدہۺ‬ ‫رجب‪،‬حیحص)۔ ِتا ِئ ر ِي‪6‬اکٹھب ۺوہا ۺ(ض) ۺ(امدہ ۺہیت ۺاوجػ ۺاییئ)۔الض ْرط ًِ‪ 6‬ۺولچ‪ ،‬ۺعمج ۺ ِض َّر ر ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ص‪6‬انچ ۺ۔(امدہ ۺصمح‪،‬حیحص ۺ َّمظ ِ ٰرل ‪ 6‬ۺامس ۺوعفمؽ ۺانھب ۺوہا ۺ(ض)(امدہ ۺقلی ۺان صۺ‬ ‫رغػ‪،‬حیحص)۔ ۺ ِ ْٰح ر ِ‬
‫َّ َّ ْ‬
‫ت‪6‬امیضۺرعموػۺوادحۺملکتمۺںیمۺےنۺااھچۺوگشؿۺایلۺ(افتلع)(امدہۺطىل‪،‬زومہزۺ‬ ‫اییئ)۔تط َّاءل ُ ِ‬

‫‪331‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫ُ‬
‫ؼۺ‪6‬ۺیفنۺجحڈۺو‪،‬مۺوادحۺملکتمۺ‬ ‫نیع۔ ِط ُت ْو ً ِرا‪6‬زمکورۺرنؾۺوجڑوںۺواالۺوہانۺ(ؿ)ۺ(امدہۺرتف‪،‬حیحص)۔طل ْم اط ِْ‬
‫ےھجمۺوہشۺہنۺٓاایۺ(ااعفؽ)(امدہۺوفؼ‪،‬اوجػۺواوی)ۺ۔ ُد ْخ رن ‪6‬رگؾ۔(امدہۺنخس‪،‬حیحص)‬
‫رتہمج‪6‬۔وت ۺاوہنں ۺےن ۺدےنی ۺےس ۺااکنر ۺرکدای ۺ‪،‬ںیم ۺےن ۺاس ۺاگؤں ۺںیم ۺاکی ۺونکںیئۺ‬
‫ےکۺاپسۺومیلۺےکۺھچکۺےتپۺاپےۺوتۺاںیھنۺاھکایلۺاورۺاگؤںۺںیمۺٓاایۺوتۺےھجمۺاکرفوںۺیکۺاکیۺامجتعۺ‬
‫یلمۺنجۺاکۺاکیۺرہۺاوؽۺاھت‪،‬ۺاؿۺےکۺرہۺاوؽۺےنۺےھجمۺالبای ۺوتۺںیمۺےنۺالبےنۺاکۺوجابۺںیہنۺدایۺاورۺ‬
‫زنیمۺرپۺھٹیبۺایگ‪،‬اسۺرپۺاؿۺاکۺاکیۺٓادیمۺیگننۺولتارۺےلۺرکۺٓاایۺاورۺےھجمۺامرےنۺےکۺےیلۺولتارۺااھٹیئۺ‬
‫(نکیل)ںیم ۺےن ۺ ۺاس ۺیک ۺرطػ ۺوتہج ۺںیہن ۺیک ۺاس ۺےیل ۺہک ۺںیم ۺتہب ۺاکھت ۺوہا ۺاھت‪ ،‬ۺرھپ ۺاس ۺےنۺ‬
‫ریمیۺالتیشۺیلۺوتۺریمےۺاپسۺاےسۺھچکۺہنۺالمۺ‪،‬اسۺرپۺاسۺےن(ۺریمی)ۺوہۺصیمقۺےلیل ۺسجۺیکۺ‬
‫ٓاںینیتس ۺںیم ۺاس ۺوبڑےھ ۺوک ۺدے ۺاکچ ۺاھتوج ۺھجم ۺرپ ۺ(رگاتفر ۺوہےن ۺےک ۺدعب)رقمر ۺایک ۺایگ ۺاھت‪،‬اورۺ‬
‫بج ۺٓاوھٹاں ۺدؿ ۺوہا ۺوت ۺےھجم ۺتخس ۺایپس ۺیگل ۺاس ۺاحؽ ۺںیم ۺہک ۺریمے ۺاپس ۺاپین ۺںیہن ۺاھت ۺ‪،‬ںیمۺ‬
‫اکی ۺوریاؿۺاگؤں ۺںیمۺاچنہپ ۺوتۺاس ۺہگج ۺےھجمۺوکیئۺوحض ۺہن ۺالم ۺاحالہکنۺاسۺرطػ ۺےک ۺاگؤں ۺںیمۺ‬
‫ولوگںۺیکۺاعدتۺہیۺےہۺہکۺوہۺیئکۺوحضۺانبےتۺںیہۺسجۺںیمۺابرشۺاکۺاپینۺااھٹکۺوہاتۺےہۺسجۺےسۺ‬
‫وہۺولگۺوپرےۺاسؽۺاپینۺےتیپۺںیہۺ‪،‬رھپۺںیمۺاکیۺراہتسۺرپۺالچۺ‪،‬اسۺےنۺےھجمۺاکیۺاےسیۺونکںیئۺرپۺ‬
‫اچنہپایۺوجۺریغبۺنم(ڈنمری)ےکۺاھتۺاسۺرپۺاکیۺریسۺیھتۺوجزنیمۺےکۺیسکۺوپدےۺےسۺانبیئۺیئگۺیھتۺ‬
‫(نکیل)ۺاسۺہگجۺوکیئۺربنت(ےسیجۺڈوؽۺایۺابیٹلۺونکںیئۺےسۺاپینۺاکنےنلۺےکۺےیل)ہنۺاھتۺسجۺےسۺ‬
‫اپینۺاکنالۺاجےکس ۺ‪،‬وتۺںیمۺےنۺاسۺڑپکےۺوکۺوجۺریمےۺرسۺےسۺدنباھۺوہاۺاھتۺریسۺںیمۺابدناھۺۺ‪،‬اورۺوہۺ‬
‫اپین ۺوج ۺاس ۺںیم ۺگل ۺرک ۺٓاای ۺاےس ۺوچاس(نکیل)ریمی ۺایپس ۺہن ۺیھجب ۺ‪،‬رھپ ۺںیم ۺےن ۺاےنپ ۺومزہ ۺوکۺ‬
‫ابدناھ ۺاور ۺاس ۺےک ۺذرہعی ۺاپین ۺاکنال ۺرھپ ۺیھب ۺایپس ۺہن ۺیھجب ۺ‪،‬وت ۺاس ۺےس ۺدوابرہ ۺاپین ۺاکنال ۺاےنت ۺںیمۺ‬
‫ریسۺ وٹٹۺیئگ ۺاورۺومزہ ۺونکںیئ ۺںیم ۺرگۺایگۺ‪،‬رھپۺںیمۺےنۺدورسےۺومزہ ۺوک ۺابدناھۺاورۺاپینۺایپۺاہیںۺ‬
‫کتۺہکۺریمی ۺایپسۺھجب ۺیئگۺ‪،‬رھپ ۺںیم ۺےنۺومزہ ۺوکۺاکاٹۺاورۺاس ۺےکۺاورپی ۺہصحۺوک ۺونکںیئۺیکۺریسۺ‬
‫اورۺاؿۺڑھتیچوںۺےسۺوج ۺےھجمۺواہں ۺےلمۺاےنپۺریپ ۺںیمۺابدناھایس ۺدرایمؿۺہکۺںیمۺاےسۺابدنھۺراہۺ‬
‫وہںۺاورۺاینپۺاحتلۺےکۺابرےۺںیمۺوسچۺراہۺوہںۺااچکنۺےھجمۺاکیۺصخشۺداھکیئۺدایۺ‪،‬وتۺںیمۺےنۺ‬
‫اسۺیکۺرطػۺوغرۺےسۺداھکیۺوہۺاکےلۺرگنۺاکۺٓادیمۺاھتۺسجۺےکۺاہھتۺںیمۺاکیۺولاٹۺ‪،‬ڈڈناۺاورۺھٹیپۺ‬
‫ےک ۺابالیئ ۺہصح ۺرپ ۺڑمچے ۺاک ۺاکی ۺالیھت ۺاھت‪،‬اس ۺےن ۺھجم ۺےس ۺاہک‪ ،‬ۺاالسلؾ ۺمکیلع ۺ‪،‬اس ۺےک ۺوجابۺ‬
‫ںیم ۺںیمۺےنۺاہکۺ’’ومکیلعۺاالسلؾ ۺورۃمح ۺاہللۺورباکہت‘‘رھپۺاسۺےن ۺھجم ۺےسۺافریسۺزابؿۺںیمۺوپاھچۺ‬
‫‪332‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫‪ٓ،‬اپ ۺوکؿ ۺںیہ؟ ۺںیم ۺےن ۺاہک ۺ‪6‬ںیم ۺراہتس ۺںیم ۺاکٹھب ۺوہا ۺااسنؿ ۺوہں‪،‬اس ۺرپ ۺاس ۺےن ۺھجم ۺےس ۺاہکۺ‬
‫‪،‬ںیمۺیھبۺااسیۺیہۺوہںۺ‪،‬رھپۺاسۺےنۺاےنپۺولےٹۺوکۺاسۺریسۺےسۺابدناھۺوجۺاسۺےکۺاپسۺیھت‪،‬اورۺ‬
‫اپین ۺاکنال ۺ‪،‬ںیم ۺےن ۺاچاہ ۺہک ۺاپین ۺویپ ۺوت ۺاس ۺےن ۺاہک‪ ،‬ۺذرا ۺرک ۺاجےیئ ۺ‪،‬رھپ ۺاس ۺےن ۺاانپ ۺالیھت ۺوھکال ۺاورۺ‬
‫اس ۺےس ۺیھٹم ۺرھب ۺےنھب ۺوہےئ ۺےنچ ۺھچک ۺاچوؽ ۺےک ۺاسھت ۺاکنےل‪،‬ںیم ۺےن ۺاےس ۺاھکای ۺاور ۺاپینۺ‬
‫ایپ‪،‬اس ۺےن ۺھجم ۺےس ۺریما ۺانؾ ۺوپاھچ ۺ‪،‬وت ۺںیم ۺےن ۺاہک‪’’6‬دمحم‘‘اور ۺںیم ۺےن ۺاس ۺاک ۺ ۺانؾ ۺوپاھچ ۺ‪،‬وت ۺاسۺ‬
‫ےنۺوجابۺدایۺ’’داشلد‘‘انچںۺہچۺںیمۺےنۺاسۺےسۺااھچۺوگشؿۺایل‪،‬اورۺاسۺےسۺےھجمۺوخیشۺوہیئ‪،‬ۺ‬
‫رھپۺاسۺےنۺھجمۺےسۺاہک‪،‬اہللۺاکۺانؾۺےل ۺرکۺریمےۺاسھتۺےیلچۺ‪،‬اس ۺرپۺںیم ۺےن ۺاہک‪،‬کیھٹۺ‬
‫ےہ‪،‬رھپۺںیمۺاسۺےکۺاسھتۺوھتڑیۺدورۺالچۺوتۺںیمۺےنۺاےنپۺاػراۺیکۺزمکوریۺوسحمسۺیک‪،‬اورۺڑھکاۺ‬
‫رےنہۺ یکۺاطتقۺہنۺریہۺ‪،‬اسۺےیلۺںیمۺھٹیبۺایگ‪،‬اسۺرپۺاسۺےنۺاہک‪،‬ۺاہمتراۺاحؽۺایکۺےہ؟ۺںیمۺےنۺ‬
‫اہک‪ٓ،‬اپ ۺیک ۺالماقت ۺےس ۺےلہپ ۺںیم ۺےنلچ ۺرپ ۺاقدر ۺاھت‪،‬رھپ ۺبج ۺٓاپ ۺےس ۺالماقت ۺوہیئ ۺوت ۺاعزجۺ‬
‫وہایگ‪،‬اسۺرپۺاسۺےنۺاہک‪،‬احبسؿۺاہلل!متۺریمیۺرگدؿۺرپۺوسارۺوہاجؤۺ‪،‬ںیمۺےناہکۺمتۺوخدۺیہۺزمکورۺ‬
‫وہۺںیہمتۺاسۺیکۺاطتقۺںیہن‪،‬اسۺرپۺاسۺےنۺاہک‪،‬اہللۺاعتٰیلۺےھجمۺاطتقۺاطعۺرفامےئۺاگ‪،‬اہمترےۺ‬
‫ےیل ۺہی(ینعیۺریمیۺرگدؿۺرپ ۺوسارۺوہان)رضوریۺےہ‪،‬انچںۺہچ ۺںیمۺاس ۺیکۺرگدؿ ۺرپۺوسار ۺوہایگۺ‬
‫‪،‬اس ۺےن ۺھجم ۺےس ۺاہکہک’’چسینا ۺاہلل ۺومعن ۺاوللیک‘‘(امہرے ۺےیل ۺاہلل ۺاکیف ۺےہ ۺاور ۺوہ ۺایک ۺیہ ۺااھچۺ‬
‫اکرۺاسزۺےہ)وہک ‪،‬وتۺںیمۺےنۺاسۺہملکۺوکۺرثکتۺےسۺاہک‪،‬اورۺےھجمۺدنینۺٓایئگۺ‪،‬رھپۺزنیمۺرپۺرگےنۺےکۺ‬
‫وتقۺےھجمۺوہشۺٓاایۺبتۺںیمۺاجاگۺاورۺاسۺٓادیمۺاکۺوکیئۺاشنؿۺہنۺداھکیۺ‪،‬اورۺاسۺوتقۺںیمۺاکیۺٓاابدۺ‬
‫اگؤں ۺںیم ۺاھت‪،‬اب ۺںیم ۺاس ۺںیم ۺدالخ ۺوہاوت ۺاےس ۺوقؾ ۺونہد ۺےس ۺرھبا ۺوہا ۺاپای ۺ‪(،‬ینعی ۺاس ۺںیمۺ‬
‫دنہوزایدہۺےھتۺ‪،‬اہتبل)ۺاسۺاکۺاحمکۺاملسمؿۺاھت‪،‬ولوگںۺےنۺاےسۺریمےۺابرےۺںیمۺاالطعۺدیۺ‬
‫وت ۺوہ ۺریمے ۺاپس ۺٓاای ۺ‪،‬ںیم ۺےن ۺاس ۺےس ۺدرایتف ۺایک ۺہک ۺاس ۺاگؤں ۺاک ۺانؾ ۺایک ۺےہ؟ ۺاس ۺےن ۺھجمۺ‬
‫ےس ۺاہک‪ 6‬ۺ’’اتوپجرہ‘‘اس ۺاگؤں ۺاور ۺرہش ۺوکؽ ۺےک ۺدرایمؿ ۺاہجں ۺامہرے ۺاسیھت ۺےھت ۺدورفخس ۺاکۺ‬
‫افہلصۺاھت‪،‬وہۺاحمکۺےھجم ۺاےنپۺرھگۺےلۺایگۺاورۺرگؾۺرگؾۺاھکانۺالھکای‪،‬رھپۺںیمۺےنۺلسغۺایک‪،‬اسۺےنۺھجمۺ‬
‫ےسۺۺاہک‪،‬ہکۺریمےۺاپسۺاکیۺڑپکاۺاورۺاصہفۺےہۺ۔‬
‫َّ ْ َّ َّ ُ َّ ْ ْ َّ ُ ر َّ َّ ٰر ْ ٰر ْ َّ ْ ْ َّ َّ َّٰ َّٰ ْ ُْ‬
‫صي ِم َّن اھ ِل الـمحل ًِ الِِت ِبعول‬ ‫ِ‬ ‫ِأودصوُم ِصن ِدي رج َّل صر ِِب ِم‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َّ ُ ْ َّ َّ‬
‫طظل ُت ل ٗي ھا ِتيْ ِو َُّم ال َّب ُد ُو َُّم ِإ ہل أ ْن ا ِر َّل ِإ َّل ال َّـم َّحل ًِ طا َِّت ِب ِو َُّم ط َّو َّج ْدت ُو َُّم ِم ْن‬
‫ُ َّ َّ َّ ُ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫ہ َّ ْ‬ ‫َّ ْ ُ َّ َّ‬
‫اِب عنْ ُت ظ ْد َّوھ ْب ُت ُو َُّم ِلذ ِلؽ ال َّص َّر ِ ِ ِٰب ل ٰـُم ظ ِد ْم َّنا ِإ ہل ع ْول طسال ت ْص ِج ِِب ِم ْن‬ ‫َِي ِ‬
‫‪333‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّٰ ُ َّٰ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ہ ُ ُ َّ َّ َّ َّٰ ْ ُ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ٰ ُ‬ ‫ہ َّ َّ َّٰ‬
‫ذ ِلؽ َّوطع ْر ُت ِِف الرج ِل ال ِذي ْحل ِِن صٔب صن ِظ ٖي طتذ َّعرت ما اخَب ِِن ِب ٖي وِِل‬
‫ُ‬ ‫َّٰ َّ ْ َّ ْ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫اّلل الْ ُـم ْر ِذ ِد ْ‬ ‫َّ َّ ُ‬
‫األ ٰو ِل ِإذ ظال ِ ِْل َّد َّت َّ ْدخ ُل‬ ‫ي َّح ْد َّب َُّم ذع ْرن ٗاہ ِِف الدط ِر ِ‬ ‫ِ‬ ‫اّلل ا ُبوص ْبد‬ ‫ِ‬
‫َّا ْر َّض الْونْد َّو َّتلْ ہظي ب َّوا َّاخ ْي دلْ َّذاد َّو ُ ََّی ٰل ُر َّؽ م ْن ذ َّٰدۃ َّت َّظ ُع طيْ َّوا َّو َّت َّذ ٰع ْرتُ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ ْ َّ ٗ َّ َّٰ ِ َّ َّ ْ ُ ٗ َّ ْ ِ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ُ ْ َّ ُ َّ َّ ْ ْ ُ ٗ ْ َّ َّٰ ْ َّ‬
‫اردي ًِ ِدلذاد‬ ‫َّظولي لـُم َّ َّدألتي ص َّٰن ِا ِس َّ ٖي طظال الظلب ال َّط ِارح وت ْ َّط ِدْیہ ِب َّالط َّ ِ‬
‫األ ْو ِل َّي ِاء َّوَل ْ َیْ ُر ْل ِ ِْل ِم ْن‬ ‫ن‬‫ي ا ْخ َّ ََّب ِْن ب ِل َّظا ِئ ٖي َّوإ ٰن ٗي ِم َّ‬ ‫ط َّ ِص ِل ْم ُت أ ٰن ٗي ُھ َّو ال ِذ ْ‬
‫ُ ْ َّ َّٰ ْ ْ َّ ُ َّٰ ْ َِّ َّ ْ ِ ُ ٗ َّ َّ َّ ْ ِ ُ ْ َّ َّٰ ْ َّ َّ ہ َّ ْ َّ ْ ُ‬
‫اِب ِبع ْول‬ ‫رحب ِت ٖي ِإًلال ِـمظدار ال ِذي ذعرتي وعتبت ِتلؽ الليلً إل ارح‬
‫َّ ْ َّ ْ ِ َّ ُ ْ َّ ِ َّ ْ ٰ ُ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫ُ َّ ٰ ً َّ ُ ْ َّ َّ َّ ْ َّ‬
‫ج ُاءوا ِإ ِٰل َّبط َّرس َّو َِ َّياب وادتبَشوا ِ ِْب ووجدت‬ ‫ِت ط َّ ِ‬ ‫مص ِلُم لوم بدّلم‬
‫َّ َّ َّ ٰ ُ ِ ْ َّ ِ َّ ْ َّ َّ َّ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ً ُ َّ َّٰ ُ ْ ُ ْ َّ ْ َّ َّ ً‬
‫جواب الدلس ِان ظد ورلوم َّو بصث ِبطِت یدمي ِبدنب ِل اْلامد ِار ِصوزا‬
‫ُ َّ ً َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ُ ْ‬
‫ِم ْن عاط ْو ِر ال ُـم ْد َّتذ َّو ِد َّوا َّم َّرنا أ ْن ن َّت َُّم َّدي ص ۂب َّدط ِرنا َّو َّو َّجدت ُو ْم ا ِیْزا ظ ْد‬
‫الدط َّر ِۃ ل َّـُم َّج ہري ِطيْ َّوا‬
‫َّٰ َّ‬
‫ذہ‬
‫ِ‬ ‫و‬‫ي َّو َّت َّذ َّاء ُموا ب ہ‬ ‫ان ِم ْن َّا ْمر ْ‬ ‫َّ َّ َّ‬
‫ع‬ ‫ا‬ ‫ِب‬ ‫ِ‬ ‫ان‬
‫ِ‬ ‫س‬
‫ٰ ُ ْ َّ‬
‫ل‬ ‫لد‬ ‫ل‬
‫ِ‬ ‫وا‬‫ب‬‫َّع َّت ُ‬
‫َّ َّ َّٰ َّ َّ ہ َّ ُ َّ ُ ْ ُ ْ ُ ْ ِ َّ َّ ْ َّ ْ ُ َّ ِ َّ َّٰ َّ َّ ْ ُ َّ ْ َّ ٰ ُ ْ َّ‬
‫الدلس ِان ِِف‬ ‫أعيد‬ ‫صل وصٔب عاطور وھم یر یدون أن یر ِجصوا طلُم رأیت ت ِ‬
‫َّٰ َّ َّ َّ ْ ٰ ُ َّ َّ ْ ْ َّ َّ ِ َّ َّ ْ ْ َّ َّ ُ ْ َّ َّ َّ ہ َّ َّٰ َّ َّ ْ َّ َّ ہ‬
‫ي صز ِمي طظال َّوا أًل تری ما اتطؼ ِِف ِبدای ًِ ھ ِذ ِہ‬ ‫الدطر اعدت صليوم وظو ِ‬
‫َّٰ َّ ِ َّ َّ ٰ ُ ْ َّ ُ ِ َّ ْ ُ ِ َّ َّ ْ َّ ْ ْ َّ ْ ْ َّ ُ ْ َّ ٰہ َّ َّ َّ َّ ُ ٗ َّ ُ ُْ‬
‫الدطر ِۃ والدلسان یص ِذرؽ طلْن ِجع ِإلي ِي أو نظم حت ی ِرل جوابي طظلت‬
‫َّ ْ‬ ‫َّ ُ‬ ‫َّ ُ ْ َّ ُ ْ ُ ْ َّ َّ ُ َّ َّ ْ ُ َّ ُ َّٰ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ‬
‫اب ط َّر َّح َِّلنا ص ْن ع ْول َّوا َُّ ْم َّنا‬ ‫لوم ًل ْی ِعن الـمظام وحيثُم عنا ادرعنا اْلو‬
‫َّ‬ ‫َّد َّط ُر َّنا إ َّل ٰ‬
‫الر ْ ِی َّح ٰہت ِانْ َّت َّويْ َّنا ِإل ْي َّوا ‪(.‬ابن بسوسً) ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اءۺً‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ٌٰ‪6‬اضمرعۺرعموػۺوادحۺذمرکۺاحرضۺوتۺےلمۺاگۺ‪،‬ۺل ِظ َّي (س)ۺ ِلظ ِ‬ ‫لحۺاغلت‪ 6‬تل ہ ِ‬
‫ظی‬
‫ُ َّ ٰ َّ‬
‫ؽ‪6‬اضمرعۺرعموػۺۺوادحۺذمرکۺاغبئۺوہۺمتۺوکۺاجنتۺدالےئۺ‬ ‫انلمۺ(امدہۺفقی‪،‬ان صۺاییئ)۔َی ِل ُر ِ‬
‫َشوا‪6‬امیضۺرعموػۺعمجۺذمرکۺاغبئۺوہۺولگۺوخشۺ‬ ‫اگۺ(لیعفت)ۺ(امدہۺچلض‪،‬حیحص)۔ۺ ِا ْد َّت ْب َّ ُ‬
‫َّ‬
‫وہےئ ۺ(ااعفتسؽ)(امدہ ۺرشب‪،‬حیحص) ۺ۔ن َّت َُّم َّدی ۺ‪6‬اضمرع ۺرعموػ ۺعمج ۺملکتم ۺمہ ۺاجری ۺرےتھک ۺںیہۺ‬
‫َّ َّ‬
‫(افتلع)(امدہۺدمي‪،‬ان صۺاییئ)۔تذ َّاء ُموا‪6‬امیضۺرعموػۺعمجۺذمرکۺاغبئۺاؿۺولوگںۺےنۺرباۺ‬
‫ئ‬
‫وگشؿۺایلۺ(افتلع)(ؤؾ‪،‬زومہزۺنیع)۔‬
‫رتہمج‪6‬۔اؿۺدوونںۺۺزیچوںۺوکۺریمےۺاپسۺاکیۺرعیبۺرصمیۺٓادیمۺاامتنۺرھکۺایگۺےہۺ‬
‫وجۺرہشۺوکؽۺےکۺاکیۺ‪ ،‬ہلۺاکۺابدنشہۺےہ‪،‬اسۺرپۺںیمۺےنۺاسۺےسۺاہک‪،‬ۺاؿۺدوونںۺوکۺالؤۺ‪،‬ںیمۺاںیھنۺ‬
‫‪ ،‬ہلۺںیم ۺےنچنہپ ۺکتۺےنہپۺروہںۺاگ‪،‬انچںۺہچ ۺوہۺاؿۺدوونں ۺۺزیچوں ۺوکۺالای ۺوتۺوہۺریمے ۺیہۺڑپکےۺ‬
‫ےھتۺوجۺںیمۺےنۺوکؽۺےتچنہپۺوتقۺاسۺرعیبۺوکۺہبہۺرکدےئۺےھت‪،‬انچںۺہچۺےھجمۺاسۺواہعقۺےسۺڑباۺ‬
‫‪334‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫بجعت ۺوہا ۺاور ۺاس ۺٓادیم ۺےک ۺابرے ۺںیم ۺوسےنچ ۺاگل ۺسج ۺےن ۺےھجم ۺاینپ ۺرگدؿ ۺرپ ۺوسار ۺایک ۺاھت‪،‬رھپۺ‬
‫ےھجم ۺوہ ۺابت ۺاید ۺٓایئگ ۺوجےھجم ۺریمے ۺریپ ۺ‪،‬اہلل ۺےک ۺویل ۺاوب ۺدبع ۺاہلل ۺےن ۺاتبیئ ۺیھت ۺابلکل ۺایس ۺےکۺ‬
‫اطمقب ۺاسیج ۺہک ۺمہ ۺےن ۺاےس ۺےلہپ ۺرفس ۺںیم ۺایبؿ ۺایک ۺےہ‪،‬بج ۺاوہنں ۺےن ۺھجم ۺےس ۺاہک ۺاھت ۺمتۺ‬
‫رقنعبیۺکلمۺدنہواتسؿۺاجؤےگۺاورۺواہںۺریمےۺاھبیئۺداشلدۺےسۺالماقتۺرکوےگۺۺاورۺوہۺںیہمتۺ‬
‫اس ۺتبیصم ۺےس ۺاجنت ۺدالےئ ۺاگ ۺسج ۺںیم ۺمت ۺڑپے ۺوہےگ ۺ‪،‬اور ۺےھجم ۺاؿ ۺیک ۺ(ینعی ۺوج ۺےھجمۺ‬
‫رگ دؿ ۺرپ ۺوسار ۺرکےک ۺالےئ ۺےھت)ابت ۺاید ۺٓایئ ۺبج ۺںیم ۺےن ۺاؿ ۺاک ۺانؾ ۺوپاھچ ۺوت ۺاوہنں ۺےن ۺاتبایۺ‬
‫اھت’’ابلقلۺاافلرح‘‘سجۺاک ۺک بل ۺافریسۺںیمۺ’’داشلد‘‘ےہ‪،‬ابۺںیم ۺےن ۺاجؿ ۺایلۺہکۺہیۺۺویہۺ‬
‫زبرگ ۺںیہ ۺنج ۺیک ۺالماقت ۺیک ۺربخ ۺاوہنں ۺےن ۺ ۺ(رمدشی ۺاوب ۺدبعاہلل) ۺےھجم ۺدی ۺیھت‪،‬اور ۺہی ۺہک ۺوہۺ‬
‫اوایلے ۺرکاؾ ۺںیم ۺےس ۺںیہ‪،‬اور ۺےھجم ۺاؿ ۺیک ۺاینت ۺیہ ۺتبحص ۺاحلص ۺوہیئ ۺسج ۺاک ۺںیم ۺےن ۺہذرکہۺ‬
‫ایک‪،‬ایس ۺرات ۺںیم ۺےن ۺاےنپ ۺاسویھتں ۺوک ۺوج ۺوکؽ ۺںیم ۺےھت ۺاینپ ۺالسیتم ۺیک ۺاالطع ۺدےتی ۺوہےئۺ‬
‫اھکلۺ‪،‬وتۺوہۺولگۺریمےۺاپسۺاکیۺوھگڑاۺاورۺڑپکاۺےلۺرکۺٓاےئۺاورۺےھجمۺدھکیۺرکوخشۺوہےئۺ‪(،‬اسۺ‬
‫وتق)ابداشہ ۺاک ۺوجاب ۺیھب ۺالم ۺوج ۺاؿ ۺےک ۺاپس ۺچنہپ ۺاکچ ۺاھت‪،‬اور ۺدیہش ۺاکوفر ۺےک ۺدبےل ۺںیم ۺاکیۺ‬
‫وجاؿۺوکۺاجیھبۺسجۺاکۺانؾۺ’’لبنسۺاجدمار‘‘اھت‪،‬اورۺںیمہۺ مکۺدایۺہکۺمہۺاانپۺرفسۺاجریۺرںیھکۺ‪،‬زینۺاؿۺ‬
‫ےسۺولعمؾۺوہاۺہکۺاؿۺولوگںۺےنریمےۺاحدہثۺےکابرےۺںیمۺابداشہۺوکۺھکلۺدایۺےہ‪،‬اؿۺولوگںۺ‬
‫ےناسۺرفسۺںیمۺاسۺاعمہلمۺےسۺوجۺریمےۺاورۺاکوفرۺےکۺاسھتۺشیپۺٓاےئۺدبوگشینۺیلۺاورۺولےنٹۺ‬
‫اکۺارادہۺرکۺرےہۺےھت‪(،‬نکیل)بجۺںیمۺےنۺرفسۺےکۺقلعتمۺابداشہۺیک ۺاتدیکۺدیھکیۺوتۺںیمۺےنۺیھبۺ‬
‫اؿ ۺولوگں ۺرپ ۺزور ۺدای(ہک ۺرفس ۺاجری ۺرںیھک)اور ۺریمے ۺرفس ۺاک ۺارادہ ۺوبضمط ۺوہایگ‪،‬اس ۺرپ ۺاؿۺ‬
‫ولوگںۺےنۺاہک‪،‬ایکۺٓاپۺاسۺاحدہثۺوکۺںیہنۺدےتھکیۺںیہۺوجۺاسۺرفسۺےکۺرشوعۺںیمۺواعقۺوہا؟ۺابداشہۺ‬
‫ٓاپ ۺےک ۺذعر ۺوک ۺوبقؽ ۺرک ۺےل ۺاگ‪،‬ذہلا ۺںیمہ ۺاچےیہ ۺہک ۺمہ ۺاس ۺ ۺےکاپس ۺولٹ ۺںیلچ ۺای ۺرہھٹےۺ‬
‫رںیہ ۺبج ۺکت ۺاس ۺاک ۺوجاب ۺہن ۺلم ۺاجےئ ۺ‪،‬اس ۺرپ ۺںیم ۺےن ۺاؿ ۺولوگں ۺےس ۺاہک‪،‬رہھٹان ۺریمےۺ‬
‫اایتخر ۺںیمۺںیہنۺ‪،‬مہۺاہجںۺںیہکۺیھب ۺوہںۺےگ ۺوجاب ۺںیمہۺلمۺاجےئۺاگ ۺ‪،‬انچںۺہچۺمہۺےنۺرہشۺ‬
‫وکؽۺےسۺوکچۺایکۺاورۺاانپۺرفسۺنیچۺکتۺلمکمۺایکۺاہیںۺکتۺہکۺمہۺواہںۺچنہپۺےئگۺ۔(ۺانبۺوطبہط)ۺ‬
‫َّ ُ َّٰ ُ َّٰ‬
‫الذ َّھب ِللْ َّم ْد ُص ْو ِد ْ‬
‫ي ِ‬ ‫ج‬ ‫و‬ ‫ر‬‫َّن ْب َّذ رۃ ِم ْن ِعتاب م َّ‬
‫ِ‬
‫(باخترار) ِ‬
‫‪335‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ُ ً‬ ‫ِ(‪ )۳۱۵‬إ َّٰن َّنا َّن ْذ ُع ُر ِْف ہھ َّذاالْ َّ‬
‫اب َجّْل ِم ْن ا ْخ َّب ِار َّماات َّر َّل ِب َّنا ِم َّن‬ ‫ب‬
‫ْ‬ ‫َّ ِ ْ ُ ُ ْ َّ ُ ِ ْ ً ْ َّ َّ َّ َّ ْ ہ َّ ْ َّ‬ ‫ِ‬ ‫الْ َّب ْحر ْ َّ‬
‫يش َّوالـ َّ َّْم َُّم ِل ِؽ والـملو ِؽ وَجّل ِمن ت ْر ِتي ِبوا وض ِْی ذ ِلؽ ِمن انواع‬
‫َّ‬ ‫اْل ْب ِ ٰ‬
‫ْ َّ ِ‬
‫َّ َّ ِ ُ ْ ُ ٰ َّ ْ َّ ٰ ْ َّ ْ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ُ َّٰ َّ ر َّ ُ َّ َّ ِ‬ ‫الص َّ‬
‫امھا ض ْ ُْی‬ ‫الر ِی وال ِون ِد وطارس واليم ِن مت ِرلً ِمي‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫َب‬ ‫ن‬ ‫إ‬ ‫ِ‬ ‫ل‬ ‫و‬ ‫ظ‬‫ن‬ ‫ط‬ ‫َّ‬ ‫ب‬ ‫ِ‬ ‫ئ‬
‫ِ‬ ‫ا‬‫ج‬
‫َّ‬ ‫ُ ْ َّ َّ ٰ ٰ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ُ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ُ ْ َّ َّ َّٰ‬ ‫َّ‬
‫اح َّوا َّو ِا ٰب ِان‬ ‫ِ‬ ‫اب ِر َّی‬ ‫و‬ ‫منطرلً إًل إن ھيجانوا ورعودھا َیتلػ إلختّلػ م‬
‫َّ ْ َّ ِ َّ َِّ َّ ِ ْ ہ ِ َّ َّ َّ ْ ُ َّ َّ َّ ْ ُ ُِ َّ ْ َّ ِ ُ ٗ ِ َّ َّ ِ ْ ُ ُ ِ ُ ُ ْ ُ ٗ ْ َّ َّٰ‬
‫َورا ِنوا وض ِْی ذ ِلؽ طبحر طارس تعث َّر امواجي و یرصب رعو بي ِصند ل ِ ِی‬
‫َّ ُ‬ ‫َّ َّ ْ ُ َّ َّ‬ ‫ٰ َّ‬ ‫َّ ْ ْ ْ َّ ْ َّ َّ َّٰ ُ‬
‫لی َبْ ُر ط َّارس َّوت ِظ ٰل‬ ‫الرع ْو ِب ِطيْ ٖي َّو ِظل ًِ ا ْم َّو ِاج ٖي و ی‬ ‫َب ِر ال ِون ِد و ِاد ِتظام ًِ‬
‫َّ‬ ‫َّا ْم َّو ُاج ٗي َّو َّی ْد َّو ُل َّرع ْو ُب ٗي ِص ْند ِا ْر ِ ََّتاج َبْر الونْ ِد َّو ِاز ِس َّ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫اب ا ْم َّو ِاج ٖي َّ َّو‬ ‫ر‬
‫ٰ‬ ‫َّ ِ َّ‬ ‫َّ ِ ُ ِ َّ ِ ٰ ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ْ‬
‫شل َّم ِت ٖي َّو ُر ُص ْو َّب ِت ٖي ِصنْ َّد ُرع ْو ِ ِب ٖي َّوالض ْوض ص َّٔب اللىل ْو ِء ِ ِْف َبْ ِر ط ِارس ِإ َّّنا‬
‫َّ ُ ْ ُ ْ َّ َّٰ َّ ْ َّ َّ َّ ٓ َّ َّ َّ ْ ُ ْ َّ َّ َّ َّ َّ ہ َّ ْ ُ ُ ْ َّٰ َّ َّ‬
‫الد َّن ًِ طّل‬ ‫یعون ِِف او ِل نيدان إل اخر ایلول وما صدا ذ ِلؽ ِمن ذوور‬
‫َّ ْ َّ ْ َّ َّ ُ ْ َّ ُ ِ ْ َّ َّ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ْ ِ َّٰ ْ َّ َُّ‬
‫ضوص ِطيوا وتسلؼ الـمر ِاعب ِمن َب ِر ط ِارس ِإل البح ِر الث ِاِن وھو‬
‫َّ ُ ُ‬ ‫ْ َّ ْ ُ ْ ُ َّ َّ ْ َّ ُ ْ ُ َّ ْ ُ ٗ َّ َّ َّ ْ ُ ُ َّ‬
‫ص عث ْ ُر ٗہ ِم ْن ِن َّو َّایا ِت ٖي َّوًل ت ْز َّب َّ َّط‬ ‫الـمصروػ ِبّلر ِوي ًل ید ِرؽ ظصرہ وًل َی‬
‫َّ َّ ْ ر َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ ُ ُ ْ َّ ٰ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّٰ‬ ‫َّ ُ َّ‬
‫ض َّایات ٗي ِلض ِ ٰز ِر َّما ِئ ٖي ََّّو ِات َّداع طزا ِئ ٖي وع ِثْی ِمن الب َّحر ِیی یزصمون أن‬
‫ْ َّ ْ َّ َّ ُ ْ ُ ْ َّ ِ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ٰ ُ َّ ُ ٰ َّ َّ ْ َّ ُ ٗ ٰ ُ ْ‬
‫الدط ُن ِِف‬ ‫ار ٖہ ِلـُم ذعرنا ِمن تذص ِب ٖي ورِبا تظسصي‬ ‫َّ‬ ‫ال َّٰورػ ًل َّٰ َِی َّي َّط ِبأظس ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫الذ ْو َّر یْن َّوالثّلَ ًِ َّوِِف الذ َّور ص ۂب ظ ْدر َّم َّواب ٰ‬‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬
‫الدّل َّم ًِ َّوليْ َّس ِ ِْف‬ ‫الر َّیاح َّو ٰ‬
‫َّ ْ َّ ْ َّ َّ ِ َّ َّ َّ ْ ِ ْ َّ ْ ُ ِ ْ َّ ِ ْ ِ َّ ْ َّ ُ ْ ہ َّ ْ‬ ‫ِْ‬ ‫ہ‬
‫ن ھذاال َّب ْح ِر‬ ‫ھ ِذ ِہ ال ِب َّح ِار (اص ِِن مااذتمل صلي ِي البحر اْلب ِيش)اعَب ِم ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ُ ُ َّ ہ َّ ْ‬ ‫ْ َّ َّ َّ َّ ٰ ُ َّ ْ َّ ْ َّ ْ ُ َّٰ‬ ‫َّ‬
‫الزنْج َّو ِبّلدھ ْم َّوص ْن َّ َُب َّ ھذاال ِب ْح ِر ظ ِليْ رل‬ ‫روي َّ وًل اذد وِِف صر ِز ٖي َبر‬ ‫ًل‬
‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫الزنْج َّو َّ‬ ‫َّ ہ ِ َّ َّٰ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ُ ٗ َّ َّ ُ َّ َّ ِ َّٰ‬
‫اح ِل الذ َّج ِر ِم ْن ا ْر ِض‬ ‫ِ‬ ‫د‬ ‫وذ ِلؽ أن الصنَب َّ اعثرہ یظع ِإل ِبّل ِد‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّ‬ ‫ُ َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ال َّص َّر ِب َّوا ْھ ُل الذ َّج ِر انا رس ِم ْن ظزاصً بْ ِن ِْح ْْی َّوض ْ ُْیھ ْم ِم َّن ال َّص َّر ِب‬
‫َجم‬ ‫اب ُذ ُص ْور َّو ُ َّ‬ ‫صي َّم ْن َّد َّع َّن ہھ َّذاالْ َّب َّل َّد ِم َّن الْ َّص َّرب الْ ُـم ْو َّر ِۃ َّا ْر َّح ُ‬ ‫َّو ُی ْد ہ‬
‫ُ َّ ْ َّ َّ َّ ہ َّ َّٰ ُ ْ َّ ْ َّ ُ ْ َّ ٰ ْ َّ َّ ْ ً َّ ْ َّ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّ‬
‫اػ‬ ‫الذی ب َّد ًَّل ِم َّن ال ُع ِ‬ ‫ؽ أنوم َیصلو ُن َِّ‬ ‫لض ُت ُو ْم ِ ُِبّل ِػ لض ًِ الصر ِب وذ ِل‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ہ َّ‬
‫َّ ِوض ْ َّْی ذ ِلؽ ِ َِّْف ِخس ِاب ِو ْم َّون َّو ِاد ِر عّل ِم ِو ْم َّوھ ْم ذ ُوو طظر َّوطاظً َّول ُو ْم ُّب رب‬
‫ُٰ‬ ‫ٰ ُ ْ َّ‬ ‫َّ َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫ٰ ْ ُ ْ َّ ُ ٰ ُ‬ ‫َّ َّ‬
‫الن ُج ِب‬ ‫السص ًِ ِب‬ ‫الن ُج ِب ال َّـم ْو ِر ٰی ًِ تذ ٰب ري ِِف‬ ‫َّی ْرع ُب ْون َّوا ِباللي ِل تصرػ ِب‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫َج َّاصً إ َّٰن َّوا َّا ْ َّ ُ ْ َّ‬ ‫الْ َّب َّجاو َّٰیً َّب ْل صنْ َّد َّ َّ‬
‫اح ِل َبْ ِر ِھ ْم‬ ‫ْسِ َّع ِمنوا َّی ِد ْ ُْی ْون صليْوا ص ۂب د ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫اح ِل ٖي َّو ُھوَّ‬ ‫الزنْج َّودَّ‬ ‫َّٰ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ َّ ْ َّ ِ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َِّ ہ‬
‫ِ‬ ‫احي ًِ و ِإل جزا ِئر‬ ‫واجود الصنَب ماوظع إل ھذہ الن ِ‬
‫َّ ِ َّ َّ ِ َّ ْ ُ ُ ُ ْ ْ َّ َّ ُ‬ ‫ْ ُ َّ َّٰ ُ ْ َّ ْ ِ َّ ُ َّ َّ ْ ِ ُ َّ َّ ِ ِ َّٰ ْ ُ َّٰ ُ‬
‫الـمدور األزرؼ واھل جزا ِئ ِز الزنج مت ِطظوا ِلع ِلمًًل یصمر ِھم الصدد‬
‫ِ‬
‫‪336‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اْل ِز یْ َّر ِۃ‬ ‫ِص ُج ُي ْو ُش الْ َّـم ْر َّأۃ الْ ُـم َّت َّم ٰل َّعً َّص َّل ْيو ْم َّو َّب ْ َّی َّ‬
‫ْ‬ ‫ہ‬ ‫ل َّعث ْ َّرتو ْم َّو ًَّل َُتْ‬
‫َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ِ َّ َّ ِ َّ ِ َّٰ ِ‬ ‫ِ َّ ْ َّ ِ ِ َّ‬
‫الث َّّل ََّ ِ ًِ َّو َّليْ َّس ُی ْو َّج ُد ِِفْ‬ ‫خ ِوالط ْردخ ِی و‬ ‫ْ‬ ‫واْل ِز َّیر ِۃ ْبو ال ِـمي ِل والط ْرد ِ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫الر َّنا ِئع‬
‫ْ َّ َّ َّٰ‬
‫اْل َّزا ِئ ِز ِِف َّدا ِئ ِر ال ِـمو ِن و‬ ‫َّج َّزائز الْ َّب ْحر َّالْ َّس ُػ َّرنْ َّصًِ م ْن َّا ِ ْھل ہھذہ ْ َّ‬
‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ ِ ِ ٰ َّ ِ َّ ٓ َّ‬
‫ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ُِ‬ ‫َّ َّ ْ ہ َّ ِ َّ ُ ُ ْ ُ َّ ْ َّ ہ‬
‫اب واًلًل ِت وض ِْی ذ ِلؽ و بيوت امو ِال ھ ِذ ِہ الـمملع ًِ الودع‬ ‫ِ‬ ‫الثي‬
‫ِمن ِ‬
‫ٓ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫َّو ہھذہ َّ‬
‫ارج ِيل َّوا ِخ ُر‬ ‫ات َّو ِم ْن َّوا َیْ َّم ُل اعث ُر ٰ َِّ‬
‫الن‬ ‫اْل َّزا ِئ ُر ت ْص َّرػ َِج ًيصا ِبالد َِّب‬
‫ہ ِ ِ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ُ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ُ َّ َّ ُ ْ َّ ْ َّ ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ھ ِذ ِہ اْلزا ِئ ِر جز یرۃ ْسندیب وِِف ْسندیب جزا ِئر اخر ْبو ِمن ال ِػ‬
‫َّ‬ ‫ُ َّ َّ‬ ‫ُ ر‬ ‫ً‬ ‫َّط ْر َّدخ ُت ْص َّر ُػ ب َّٰ‬
‫الر ِامي َّم ْص ُم ْو َّرۃ ِط ْي َّوا ُمل ْوؽ َّو ِطيْ َّوا َّم َّص ِادن ذھب ع ِث ْ َّْی رہ‬
‫َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ ُ َّ َّ ر َّ ْ ِ ُ ْ َّ َّ َّ ْ َّ ُ َّ ُ ْ َّ ُ ْ ُ ْ َّ ْ ُ ْ ْ َّ ْ َّ‬
‫ي َّواعث ُر َّما ذع َّرنا‬ ‫و ی ِليوا ِبّلد ظيرور وإل ِيوا یزاػ العاطور الظيرور‬
‫َّ ُ ْ ِ ُ ْ َّٰ ْ ْ ُ َّ ُ ْ َّ ُ ْ ہ ِ ْ َّ َّ َّ َّ ُ ْ َّ َّ‬ ‫م ْن ہھذہ ْ َّ‬
‫اْل َّ‬
‫ائر َّ ِضذاءوھم النار ِجيل وَیمل ِمن ھ ِذ ِہ اْلزا ِئ ِر خذب البظ ِم‬ ‫ز‬
‫َِّ ْ َّ ْ َّ ِ ِ َّ َّ ِ ٰ َّ َّ ْ َّ ُ َّ َّ ْ َّ ر َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ُ ُ ُ ُ ْ َّ َّٰ‬
‫اس‬ ‫ل َّْل ْو ُم الن ُ ِ‬ ‫واْلَبار ِان والذھ ِب و ِطيلتوا ع ِثْیۃ و ِمن اھ ِلوا من یأع ِ‬
‫ُ ُ َّ ر‬ ‫َّٰ ُ‬ ‫َّو َّت َّٰتر ُل ہھذہ ْ َّ‬
‫الن ْج َُّمل ْو ِس َّوھ ْم ا ُم رم ص ِجيْ َّبً َی ُرج ْون ِِف‬ ‫اْل َّزا ِئ ُر ِ َِّب َّزا ِئ ِر‬
‫ْ َّ َّ ُ ُ ْ َّ ْ َّ ُ َّ َّٰ ْ ْ ُ َّ َّ ْ ُ ہ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ِ ْ ِ َّ ْ َّ ْ‬ ‫ْ َّ ِ‬
‫الظ َّو ِار ِب ِصند ِاج ِتي ِاز الـمر ِاع ِب ِب ِوم مصوم الصنَب والنار ِجيل وضْی ذ ِلؽ‬ ‫َّ‬
‫َّٰ‬ ‫َّ ہ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ ُ ْ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ر َّ َّٰ‬
‫الد َّر ِاھ ِم‬ ‫اب َّوًل َّی ِبيْ ُص ْون ذ ِلؽ ِب‬ ‫ُِ‬
‫الث َّ‬
‫ي‬ ‫طيتصاوزون ِباْل ِ ِدی ِد وذ ْیء ِمن‬
‫ٰ َُّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ُ َّ َّ‬ ‫َّ َّٰ َّ‬
‫الدنا ِن ْ ِْی َّو َّی ِل ْي ِو ْم َّج َُّزا ِئ ُر ُیظال ل َّواابْ َّر َّامان ِطيْ َّوا ان راس ُد ْو رد ص ِجيْ ُبوا الرو ِر‬ ‫و‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َّوال َّـم َّناشر ُمطلطلواالذ ُص ْور ًل َّم َّراع َّب ل ُو ْم طإذا َّوظ َّ ِع ضر ر‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫س‬ ‫یؼ إليْو ْم ِ َٰم ْن ع َّ َّ‬ ‫ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬
‫ت إ َّل ْيومْ‬ ‫الْ َّـم َّراع َّب بي ِف الْ َّب ْحر َّا َّع ُل ْو ٗہ َّو َّع َّذا ِل َّؽ ِط ْص ُل ُو ْم بالْ َّـم َّراعب َّإذا َّو َّظ َّص ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٖ‬
‫َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ِ َّ ِ ر‬
‫الن َّواخ َّذۃ إ َّٰن ُو ْم ُر َّٰ َِّبا َّر َّأ ْو ِف ہھ َّذالْ َّب ْحر َّد َّح ًابا َّابْ َّي َّض ظ ْ ِسصاً‬ ‫َّٰ ِ‬
‫َّ‬
‫وذعر ِِل َجاصً ِمن‬
‫َّ َّ َّ ِ‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ر‬ ‫َّ َّ ْ‬
‫ِرض ًارا َی ُر ُج ِمنْ ٗي ِل َّدان س ِو یْ رل ابْ َّيض َّح ٰ ہت َّی ٰت ِر َّل ِ َِّب ِاء ال َّب ْح ِر ط ِإذ َّات َّر َّل ِب ٖي‬
‫َّ ٰ َّ َّ َّ‬ ‫ر‬ ‫ر َّ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّض َّّل ِل ہذ ِل َّؽ َّو ْار َّت َّط َّص ْ‬
‫ت ِمنْ ٗي ز َّو ِ َّاب ُع ص ِشيْ َّمً ًل ُُ ٰ ُر ز ْو َّب َّصً ِمنْ َّوا ِبذ ْْی ِإًل اتْلطتْ ٗي‬
‫الصا ِئ ِر‬ ‫اْل َّزا ِئر َّو َّٰ َّ‬ ‫الراب ُع َِّط ُو َّو ََّبْ رر ُع ٰل ٗي َّو ُھ َّو َّظليْ ُل الْ َّـُمء َّعث ْ ُْی ْ َّ‬ ‫َّو َّأ َّٰماالْ َّب ْح ُر َّٰ‬
‫ِ‬
‫ُ َّ ٰ ُ ْ َّ َّ َّ ِ ْ َّ ْ َّ ْ َّ ِ ْ َّ ْ ُ ُ ِ ْ ْ َّٰ‬ ‫ہ َّ َّ َّٰ َّ ِ ْ‬
‫الصُ‬ ‫َّوذ ِلؽ أن ا ْھ َّل ال َّـم َّر ِاع ِب یدمون ما بی اْل ِلي َّج ِی س ِر یظوم ِطي ٖي‬
‫َّ‬ ‫َّ ہ َّ ْ َّ ْ َّ ْ َّ ر َّ ْ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ْ َّ ر َّ ٰ َّ َّ ْ ُ َّ َّٰ ْ‬
‫التل ِو یْ ُح ِبل ْمح‬ ‫اْلب ِال ص ِجيب ًِ و ِإّنا ضرزنا‬ ‫و ِلوذْ َّالبح ِر انواع َِّمن ْاْلزا ِئ ِر َّو َّ ِ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫ِم َّن اًل ْخ َّب ِار صنْ َّوا ًل ال َّب ْدط َّوعذا ِلؽ ال َّب ْح ُر اْل ِام ُس ال َّـم ْص ُر ْو ُػ ِبع ْر َّد ِن ْج‬
‫ائر ِطيْ ِي العاط ْو ُر ‪ِ .‬‬
‫ْ َّ ُ‬
‫ز‬ ‫اْل َّ‬‫اْل َّبال َّو ْ َّ‬ ‫َّ ْ ُ ْ‬
‫ع ِثْی‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫‪337‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ُ ر‬ ‫َّ َّ‬
‫اہ‪6‬اپین‪،‬وادح ۺ َّم راء (امدہۺ‬ ‫لحۺاغلت‪ 6‬ن ْبذ رِۃ‪6‬وگہش‪،‬ڑکٹاۺ‪،‬عمج ۺن َّب ِذ(امدہۺن‪،‬حیحص)۔ ِم َّي ر ِ‬
‫ُ‬ ‫ھت‬ ‫ر‬ ‫َّ‬
‫ومہ‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ ۺھيْ َّجان ‪ 6‬ۺوجش ۺ‪ ،‬ۺااعتشؽ(امدہ ۺ ج‪،‬اوجػ ۺاییئ) ۺ۔ َّرع ْو رد ‪6‬اامجندۺ‬
‫اب‪6‬وہا ۺےنلچ ۺیک ۺہگج‪،‬وادح ۺ َّم َّو ٰرب (امدہ ِھنت‪،‬ۺ‬ ‫‪،‬رہھٹاؤ‪،‬دصمر ۺ(ؿ)(امدہ ۺردک‪،‬حیحص)۔ َّم َّو ٰر ِ‬
‫َّ ر‬
‫ان‪6‬ۺوتق‪،‬ۺوممسۺ(امدہۺ‬ ‫ح(امدہۺرحی‪،‬اوجػۺاییئ)۔ۺ ِا ٰب ِ‬ ‫اح‪6‬ۺوہا‪،‬وادحۺ ِر یْ ر ِ‬ ‫اضم فۺالثیث)۔ۺ ِر َّی ر ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ر‬
‫ان‪6‬ااعتشؽ‪،‬وجش ۺ(امدہ ۺوثر‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ ۺا ْم َّو راج ‪6‬رہل ۺ‪ ،‬ۺوادح ۺ َّم ْو رجِ‬ ‫أنب‪،‬زومہز ۺاف)۔َ ْو َّر ِ‬
‫ب‪ 6‬ۺاضمرع ۺرعموػ ۺوادح ۺذمرک ۺاغبئ ۺلکشم ۺوہات ۺےہ ۺ‪،‬‬ ‫ر َّص ُ ِ‬ ‫(امدہ ۺومج‪،‬اوجػ ۺواوی)۔ ۺ َّی ْ‬
‫َّ‬ ‫ً‬
‫ی‪6‬رنؾۺ(ض)ۺ(امدہۺنیل ‪ ،‬اوجػۺ‬ ‫َّر ُص َّب (ک)ۺ ُر ُص ْو َّب ًِدوشارۺوہان(امدہۺبعص‪،‬حیحص)ۺ۔ۺل ِ ٰ ر ِ‬
‫اج‪6‬رحتک‪،‬ارطضاب‪،‬دصمر ۺ(ااعتفؽ) ۺ(امدہ ۺرجج‪،‬اضم ف ۺالثیث)۔‬ ‫اییئ)۔ ِا ْر ِ ََّت ر ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬
‫ض ْو رص ‪6‬ۺوغہطۺ‪،‬ڈیکبۺاگلانۺ‪،‬دصمرۺ(ؿ)(امدہۺوغض‪،‬اوجػۺواوی)ۺ۔ ِن ْي َّدان ‪ 6‬ارپلیۺاکۺہنیہمۺ‬
‫َّ‬ ‫َّ ُ‬
‫ب(امدہ ۺربک ‪،‬حیحص)‬ ‫ب‪6‬یتشک ۺ‪،‬اہجز ۺ‪ ،‬ۺوساری‪ ،‬ۺوادح ۺ َّم ْرع ر ِ‬ ‫ل ِ‪6‬ربمتس ۺاک ۺہنیہم ۺ۔ ۺ َّم َّر ِاع ُ ِ‬ ‫۔ایْل ْو ر ِ‬
‫َّ ْ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫اء ِ(امدہۺفصی‪،‬‬ ‫۔ظ ْص ر ِر‪6‬رہگایئۺ‪ ،‬عمجۺظ ُص ْو رر (امدہ ۺرعق‪،‬حیحص)۔طز راء ‪6‬اشکدہۺ‪،‬ۺاخیلۺ‪،‬عمجۺاطز ر ِ‬
‫َّ َّ ُ‬ ‫ُُ‬ ‫َّ ْ َّ‬
‫ب‪6‬اشخ ۺدرۺاشخۺوہانۺ‬ ‫ار‪6‬ۺوگہش‪،‬اجبن ۺ‪،‬وادحۺظس ر ِر(امدہۺرطق‪،‬ۺحیحص)ۺ۔ۺتذ ٰص ر ِ‬ ‫ان صۺاییئ)۔ۺاظس ر ِ‬
‫(امدہ ۺربنع ‪،‬حیحص)۔‬ ‫ِ‬
‫ر‬ ‫َب‪6‬اکی ۺمسق ۺیک ۺڑبی ۺیلھچم ۺ‪،‬عمج ۺ َّص َّناب ُ‬ ‫ِ‬ ‫(لعفت) ۺ(امدہ ۺبعش‪،‬حیحص)۔ َّصنْ َّ ر‬
‫َّ َّ ر ِ جم‬ ‫ُذ ُص ْو ر ِر‪6‬ابؽ‪،‬وادح ۺ َّذ ْص رر (امدہ ۺرعش‪،‬حیحص)۔ ُ َّ‬
‫َج ر ِم‪ 6‬ۺزںیفل‪ ،‬ۺوادح ۺ َٰج ًِ(امدہ ۺ م ‪ ،‬اضم فۺ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫َّ‬
‫ب(امدہ ۺن ۺ‪،‬حیحص)۔ ۺ ُم َّد ٰو رر ‪6‬وگؽ ۺ(امدہ ۺدور‪،‬اوجػۺ‬ ‫ب‪6‬دمعہ ۺاوٹن ۺ‪،‬وادحۺ ِّبيْ ر ِ‬ ‫الثیث)۔ ُّب ر ِ‬
‫َّ ر‬ ‫َّ ْ ُ‬ ‫ر‬
‫ن‪6‬ہشیپ ۺ‪،‬وادح ۺ ُِمْ َّن ًِ(امدہ ۺنحم‪،‬حیحص) ِ۔ال َّو َّ ِدع ‪6‬وکڑی ۺای ۺوھگاھکن ۺ‪،‬وادح ۺ َّو َّدص ًِ ۺ(امدہۺ‬ ‫واوی)۔ ِ َُّم ر ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ ُ‬
‫ان‪6‬ابسن ۺ‪،‬رنلک ۺ‪،‬رہرنؾ ۺڑکلی ۺ۔ ۺظ َّو ِار ُب ‪ 6‬ۺایتشکں ۺ‪،‬وادحۺ‬ ‫ودع‪،‬اثمؽ ۺواوی)۔ ۺاْل ْ ُّی َّر ِ‬
‫َّ‬
‫از‪ 6‬ۺزگران ۺ‪ ،‬ۺدصمر ۺ(ااعتفؽ) ۺ(امدہ ۺوجز‪ ،‬اوجػۺ‬ ‫ب(امدہ ۺوقرب‪ ،‬اوجػ ۺواوی)۔ ۺ ِا ْج ِت َّي ر ِ‬ ‫ظ ْو َّر ر ِ‬
‫َّ ْ ُ ُ‬
‫واوی)۔ ۺ ُمطل ِطلوا لذ ُص ْو ِ ِر‪6‬تخس ۺایرھگنایےلۺابؽ ۺواےلۺ(امدہ ۺلفلف‪،‬اضم فۺرابیع)۔ۺ‬
‫اخ َّذ راۃ (امدہ ۺنحڈ ۺ‪،‬حیحص) ۺ۔ ۺ َّز َّواب ُ‬ ‫َّ ُ‬ ‫َّ َّٰ َّ َّ ُ‬
‫وگبےل ۺ‪ ،‬وادحۺ‬ ‫‪6‬‬ ‫ِ‬
‫ع‬ ‫ِ‬ ‫ن‬ ‫ۺ‬ ‫ۺاتپکؿ‪،‬وادح‬ ‫‪6‬اہجزےک‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ۃ‬ ‫النو ِاخذ‬
‫لم‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ر‬ ‫َّ‬
‫ز ْو َّب َّصً (امدہۺزوعب ‪،‬اوجػۺواوی)۔تل ِميْ رح ‪6‬ۺااشرہۺرکان‪،‬ۺدصمرۺ(لیعفت)(امدہۺ ج‪ ،‬حیحص)۔‬

‫‪338‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ؤمرخۺوعسمدیۺیکۺاتکبۺ’’رموجۺاذلبہ‘‘اکۺاکیۺڑکٹاۺااصتخرۺےکۺاسھت‬
‫(‪)۳۱۵‬رتہمج‪6‬۔ۺاسۺاببۺںیمۺمہ ۺھچکۺاؿۺربخوںۺےکۺابرےۺںیمۺوجۺںیمہۺرحبۺیشبحۺ‬
‫اوریئکۺوکلمںۺاورۺابداشوہںۺےکۺقلعتمۺاورۺھچکۺاؿۺےکۺااظتنؾۺےکۺابرےۺںیمۺوموصؽۺوہںیئۺزینۺ‬
‫اس ۺےک ۺالعوہ ۺمسق ۺمسق ۺےک ۺاجعابئت ۺاکذرک ۺرکںی ۺےگ ۺ‪،‬انچں ۺہچ ۺمہ ۺےتہک ۺںیہ‪،‬ہک ۺرحب ۺنیچ ۺاور ۺرحبۺ‬
‫دنہ ‪،‬رحبۺافرسۺرحبۺ نمۺاؿ ۺبسۺےکۺاپینۺاکیۺدورسےۺےسۺےلمۺوہےئۺںیہ‪،‬دجۺاۺںیہنۺںیہۺرگمۺ‬
‫اؿۺوجشۺاورۺرہھٹاؤۺوہاؤںۺےک ۺےنلچۺیکۺہگجۺ(ویکںۺہکۺوہاںیئۺفلتخم ۺتمس ۺےسۺیتلچ ۺںیہ)اورۺ‬
‫اؿۺےکۺوجشۺںیمۺٓاےنۺےکۺوتقۺںیمۺاالتخػۺاورۺاسۺےکۺالعوہۺدورسےۺاابسبۺیکۺوہجۺےسۺ‬
‫فلتخم ۺوہات ۺےہ‪،‬انچں ۺہچ ۺرحب ۺافرس ۺاس ۺںیم ۺومںیج ۺرثکت ۺےس ۺایتھٹ ۺںیہ ۺاور ۺاس ۺںیم ۺرفسۺ‬
‫دوشارۺوہاتےہ‪،‬رحبۺدنہۺیکۺرنیمۺاورۺاسۺںیمۺرہلوںۺیکۺیمکۺاور ۺرفسۺےک ۺدرتسۺوہےن ۺےکۺوتقۺ‬
‫(ایسۺرطحۺ)رحبۺافرسۺرنؾۺاورۺاسۺیکۺرہلںیۺمکۺوہیتۺںیہۺاورۺاسۺںیمۺرفسۺٓااسؿۺوہاتۺےہرحبۺدنہۺ‬
‫ےک ۺومج ۺامرےن ۺاور ۺاس ۺیک ۺوموجں ۺےک ۺوجش ۺںیم ۺٓاےن ۺاور ۺاس ۺیک ۺاتریکی ۺاور ۺاس ۺںیم ۺرفسۺ‬
‫دوشارۺوہےنۺےکۺوتقۺ‪،‬رحبۺافرسۺںیمۺومیتۺیکۺالتشۺںیمۺۺوغہطۺاگلانۺرشوعۺارپلیۺےسۺربمتسۺےکۺ‬
‫ٓارخ ۺکت ۺوہات ۺےہ ۺاور ۺوج ۺاؿ ۺےک ۺالعوہ ۺاسؽ ۺےک ۺدورسے ۺےنیہم ۺںیہ ۺاؿ ۺںیم ۺوغہط ۺںیہن ۺاگلایۺ‬
‫اجاتۺ‪،‬اورۺرحبۺافرسۺےسۺرحبۺاثینۺکتۺاہجزۺالچےئۺاجےتۺںیہۺاورۺرحبۺاثین’’الروی‘‘ےکۺانؾۺےسۺ‬
‫وہشمرۺےہۺسجۺیکۺرہگایئۺانۺاقلبۺمہفۺاورۺاسۺیکۺٓارخیۺدحۺیکۺزایدیتۺاناقلبۺامشرۺےہ‪،‬زینۺدرایےئۺ‬
‫الرویۺےکۺاپینۺیکۺزایدیتۺاورۺاسۺیکۺوتہجںۺےکۺوعیسۺوہےنۺیکۺوہجۺےسۺاسۺیکۺدحوںۺیکۺنییعتۺ‬
‫ںیہنۺیکۺاجۺیتکسۺےہۺدنمسرۺےکۺارثکۺامرہنیۺےتہکۺںیہۺہکۺاسۺدرایۺےکۺاشخۺدرۺاشخۺوہےنۺیکۺوہجۺ‬
‫ےسۺاسۺےکۺدحودۺارہعبۺوکۺوکیئۺرعتفیۺںیہنۺریھگۺںیہنۺیتکسۺےہ(ینعیۺہیۺںیہنۺاتبایۺاجاتکسۺےہۺہکۺ‬
‫اسۺیکۺوچدہیۺاہکںۺےسۺاہکںۺکتۺےہ)ۺایتشکںۺشبۺاواقتۺدوۺاورۺنیتۺےنیہمۺںیمۺاسۺےکۺافےلصۺ‬
‫وکۺےطۺرکیتۺںیہ‪،‬وہاۺوماقفۺاورۺٓاوتفںۺےسۺوفحمظۺوہےنۺرپۺہیۺاسمتفۺایتشکںۺاکیۺےنیہمۺںیمۺیھبۺ‬
‫ےط ۺرک ۺیتیل ۺںیہ ۺ‪،‬اؿ ۺدنمسروں ۺںیم ۺ(ینعی ۺوہ ۺدنمسر ۺنج ۺںیم ۺرحب ۺیشبح ۺاشلم ۺےہ ۺ)اس ۺالرویۺ‬
‫دنمسرۺےسۺڑباۺاورۺاسۺےسۺزایدہۺدوشارۺزگارۺوکیئۺدورساۺدنمسرۺںیہنۺےہۺ‪،‬اورۺاسۺےکۺاسےنمۺرحبۺ‬
‫اوسد ۺاور ۺویشبحں ۺےک ۺرہش ۺںیہ‪،‬اس ۺدنمسر ۺںیم ۺربنع ۺیلھچم ۺیک ۺتلق ۺےہ ۺ ۺاور ۺوہ ۺاس ۺےیل ۺہک ۺربنعۺ‬
‫‪339‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫یلھچمۺزایدہۺرتۺارفہقیۺاوررسۺزنیمۺرعبۺےک ۺنطبۺوادیۺےکۺاسلحۺںیمۺاپیئۺاجیتۺےہ‪،‬نطبۺوادیۺ‬
‫ےک ۺولگ ۺاضقہع ۺنب ۺریمح ۺیک ۺاوالد ۺںیہ ۺ‪،‬اور ۺاؿ ۺےک ۺالعوہ ۺرعب ۺیک ۺدورسی ۺولسنں ۺےس ۺںیہ ۺ‪،‬وہۺ‬
‫ولگۺوجۺاسۺرہشۺںیمۺرےتہۺںیہۺاںیہنۺ’’رعبۺرہمہۺ‘‘اہکۺاجاتۺےہ‪،‬ہی ۺولگ ۺےنھگۺابولںۺاور ۺدرازۺ‬
‫زوفلںۺواےلۺوہےتۺںیہ‪،‬اؿۺیکۺزابؿۺرعیبۺزابؿۺےسۺفلتخمۺےہ‪،‬اورۺوہۺاسۺےیلۺہکۺوہۺولگۺ‬
‫اکػۺیکۺہگجۺنیشۺوبےتل ۺںیہ‪،‬اورۺاینپۺوگتفگۺاورۺبیجعۺالکؾ ۺںیمۺاس ۺےکۺالعوہ ۺدورسیۺتہبۺیسۺ‬
‫دبتایلیں ۺرکےت ۺںیہ‪،‬ہی ۺافہق ۺتسم ۺولگ ۺںیہ‪(،‬اہتبل ۺ) ۺاؿ ۺےک ۺاپس ۺدمعہ ۺمسق ۺےک ۺاوٹن ۺںیہۺ‬
‫نج ۺرپ ۺہی ۺولگ ۺرات ۺںیم ۺوسار ۺوہےت ۺںیہ‪،‬ہی ۺاوٹن’’ن ۺرہمہی‘‘ےک ۺانؾ ۺےس ۺاجےن ۺاجےتۺ‬
‫ںیہ‪،‬اورۺزیتۺےنلچۺںیمۺاجبویۺاووٹنںۺےکۺاشمہبۺوہےتۺںیہ‪،‬ہکلبۺاکیۺامجتعۺےکۺزندکیۺہیۺاؿۺ‬
‫ےس ۺیھب ۺزیت ۺر اتفر ۺوہےت ۺںیہ‪،‬ہی ۺولگ ۺاؿ ۺرپ ۺ ۺوسار ۺوہرک ۺ ۺاےنپدرای ۺےک ۺانکرے ۺانکرے ۺےتلچۺ‬
‫ںیہ‪،‬ربنعۺیک ۺبسۺےسۺدمعہۺمسقۺایسۺہطخۺںیمۺزینۺارفہقی ۺۺاورۺاس ۺےکۺاسلح ۺںیمۺاپیئۺاجیتۺ‬
‫ےہ‪،‬ربنعۺیلھچمۺوگؽۺاورۺوگلینںۺوہیتۺےہۺ‪،‬زجارئۺارفہقیۺےکۺابدنشےۺاکیۺوبیلۺوبےتلۺںیہ‪،‬اؿۺیکۺ‬
‫دعتاد ۺزایدہ ۺ ۺوہےن ۺیک ۺوہج ۺےس ۺاںیہن ۺامشر ۺںیہن ۺایک ۺاجاتکس ۺ‪،‬زین ۺوہ ۺوعرت ۺوج ۺاؿ ۺرپ ۺوکحتم ۺرکیتۺ‬
‫ےہ ۺاس ۺیک ۺوفج ۺےب ۺامشر ۺےہ‪(،‬رحب ۺاالٹکٹن ۺےک ۺرغمیب ۺہصح ۺںیم ۺھچ ۺزجریے ۺںیہ)اور ۺاکیۺ‬
‫زجریےۺےسۺدورسےۺزجریےۺےکۺدرایمؿۺرقتًابیۺاکیۺلیمۺایۺاکیۺرفخسۺایۺدوۺرفخس ۺایۺنیتۺرفخسۺ‬
‫ےہ‪(،‬ینعیۺرہۺدوۺزجریوںۺاکۺافہلصۺمکۺازۺمکۺاکیۺلیمۺاورۺزایدہۺےسۺزایدہۺنیتۺرفخسۺےہ)ۺدنمسریۺ‬
‫زجریے ۺںیم ۺڑپکے ۺٓاالت ۺاور ۺاس ۺےک ۺالعوہ ۺدرگی ۺاکومں ۺاور ۺوتعنصں ۺںیم ۺاؿ ۺزجریوں ۺےکۺ‬
‫ابدنشوں ۺےس ۺزایدہ ۺرتہبنی ۺرنہ ۺواال ۺوکیئ ۺدورسا ۺںیہن ۺاتلم ۺےہ‪،‬اس ۺتنطلس ۺےک ۺزخاےن ۺوھگےگنۺ‬
‫ںیہ ۺ‪،‬اور ۺہی ۺبس ۺزجریے ۺ’’راحبت‘‘ےک ۺانؾ ۺےس ۺاجےن ۺاجےت ۺںیہ‪،‬اور ۺںیہی ۺےس ۺانرلیۺ‬
‫(دورسے ۺوکلمں ۺںیم ۺ) ۺےجیھب ۺاجےت ۺںیہ‪،‬اؿ ۺںیم ۺٓارخی ۺزجریہ ۺزجری ٔہ ۺرس ۺادنپی ۺےہ ۺ‪،‬اور ۺرسۺ‬
‫ادنپیۺےسۺالمۺوہاۺاکیۺدورساۺزجریہۺ’’راینم‘‘ ےکۺانؾۺےسۺاجانۺاجاتۺےہ‪،‬وجۺرقتًابیۺزہارۺرفخسۺےکۺ‬
‫رہبقۺںیمۺٓاابدۺےہ‪،‬اسۺںیمۺیئکۺابداشہۺںیہۺزینۺاسۺںیمۺتہبۺزایدہۺوسےنۺےکۺاکؿۺںیہ‪،‬ایسۺےسۺ‬
‫لصتم ۺ’’قنصور‘‘ رہش ۺےہ(قنصور ۺاکی ۺرہش ۺاک ۺانؾ ۺےہ ۺاہجں ۺدمعہ ۺاکوفر ۺدیپا ۺوہات ۺےہ ۺ)اکوفرۺ‬
‫قنصوریۺایسۺرہشۺیکۺرطػۺوسنمبۺےہ‪،‬اؿۺزجریوںۺںیمۺنجۺاکۺمہۺےنۺذرکۺایکۺارثکۺیکۺذغاۺانرلیۺ‬
‫تق‬
‫ےہ‪،‬اؿ ۺزجریوں ۺےس ۺ م ۺ(اکی ۺمسق ۺیک ۺڑکلی ۺوج ۺڑپکے ۺرےنگن ۺںیم ۺاکؾ ۺٓایت ۺےہ) ۺیک ۺڑکلی ۺاورۺ‬
‫‪340‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ابسنۺزینۺوسانۺ(دورسےۺوکلمںۺںیم)ۺاجیھبۺاجاتۺےہ‪،‬اؿۺزجریوںۺںیمۺاہیھتۺتہبۺںیہ‪،‬اہیں ۺےکۺ‬
‫ابدنشوں ۺںیم ۺےس ۺھچک ۺاےسی ۺںیہ ۺوج ۺٓادویمں ۺاک ۺوگتش ۺاھکےت ۺںیہ‪،‬ہی ۺزجریے ۺزجارئ’’‬
‫امجنولس‘‘ ےسۺےلمۺوہےئۺںیہۺ‪،‬اورۺہیۺولگۺبیجعۺںیہۺوجۺوھچیٹۺوھچیٹۺویتشکںۺےسۺلکنۺڑپےتۺ‬
‫ںیہ‪،‬سج ۺوتق ۺاؿ ۺےک ۺاپس ۺےس ۺاہجز ۺزگرےت ۺںیہ ۺوت ۺوج ۺاؿ ۺےک ۺاپس ۺربنع ۺاور ۺانرلی ۺاور ۺاؿۺ‬
‫ےکۺالعوہۺزیچںیۺوہیت ۺںیہۺاںیہنۺولےہۺاورۺڑپکےۺےک ۺدبہل ۺںیمۺدےتی ۺںیہ ۺ‪،‬اںیہن ۺدرامہۺودانرینۺ‬
‫ےس ۺںیہن ۺےتچیب ۺںیہ‪،‬اںیہن ۺےس ۺرقبی ۺھچک ۺدورسے ۺزجریے ۺںیہ ۺںیہنج ۺارباامؿ ۺاہک ۺاجاتۺ‬
‫ےہ‪،‬اس ۺںیم ۺتخس ۺایرھگنایےل ۺابؽ ۺواےل ۺبیجع ۺوصرت ۺےک ۺاکےل ۺولگ ۺاپےئ ۺاجےت ۺںیہۺ‬
‫‪،‬اؿۺےکۺاپسۺوکیئۺوساریۺںیہنۺوہیتۺ‪،‬بجۺاؿۺےکۺاپسۺوکیئۺڈوابۺوہاۺٓادیمۺاؿۺںیمۺےسۺنج ۺیکۺ‬
‫یتشک ۺدنمسر ۺںیم ۺوٹٹ ۺ ۺیئگ ۺوہ ۺاتچنہپ ۺےہ ۺ ۺوت ۺہی ۺولگ ۺاےس ۺاھک ۺےتیل ۺںیہ‪،‬زین ۺاؿ ۺاک ۺلمع ۺ(حیحصۺ‬
‫اسمل)ویتشکں ۺےک ۺاسھت ۺیھب ۺااسی ۺیہ ۺےہ ۺبج ۺوہ ۺاؿ ۺےک ۺاپس ۺچنہپ ۺاجںیئ ۺ(ینعی ۺہی ۺولگ ۺاؿۺ‬
‫زدنہ ۺولوگں ۺوک ۺیھب ۺاھکےتیل ۺںیہ ۺوج ۺاؿ ۺںیم ۺوسار ۺوہےت ۺںیہ ۺ)اہجز ۺےک ۺاتپکونں ۺیک ۺاکی ۺامجتعۺ‬
‫ےن ۺھجم ۺےس ۺایبؿ ۺایک ۺہک ۺاوہنں ۺےن ۺشب ۺاواقت ۺاس ۺدنمسر ۺںیم ۺدیفس ۺابدؽ ۺوھچےٹ ۺوھچےٹۺ‬
‫ڑکٹوںۺںیمۺدےھکیۺںیہۺنجۺںیمۺےسۺاکیۺدیفسۺیبملۺزابؿۺیتلکنۺےہۺاہیںۺکتۺہکۺدنمسرۺےکۺاپینۺ‬
‫ےسۺلمۺاجیتۺےہۺ‪،‬ۺرھپۺبجۺوہۺاپینۺےسۺلمۺاجیتۺےہۺوتۺاسۺیکۺوہجۺےسۺۺاپینۺاےنلبۺاتگلۺےہۺاورۺاسۺ‬
‫ےسۺڑبےۺڑبےۺوگبےلۺاےتھٹۺںیہۺ‪،‬اؿۺںیمۺےسۺوگبےلۺسجۺزیچۺےکۺاپسۺےسۺزگراجےتۺںیہۺ‬
‫اےسۺربابدۺرکۺدےتیۺںیہ‪،‬نکیلۺوچاھتۺدنمسرۺوتۺوہۺلمکمۺدنمسرۺےہۺ‪،‬اسۺںیمۺاپینۺمکۺ‪،‬زجریےۺاورۺ‬
‫راےتس ۺتہب ۺںیہ‪،‬اہجز ۺواےل ۺدو ۺوجیلخں ۺےک ۺدرایمؿ ۺوج ۺراہتس ۺوہات ۺےہ ۺاےس’’رص‘‘ےتہکۺ‬
‫ںیہ‪(،‬اوررصارئ ۺایس ۺرص ۺیک ۺعمج ۺےہ ۺاور ۺہی ۺرصػ ۺاہجز ۺواولں ۺیک ۺاالطصح ۺےہ ۺ)زین ۺاس ۺدنمسرۺ‬
‫ںیم ۺمسق ۺمسق ۺےک ۺزجریے ۺاور ۺبیجع ۺبیجع ۺاہپڑ ۺںیہ ۺ‪(،‬اؿ ۺدنمسوں ۺےک ۺذرک ۺےس) ۺامہرا‬
‫دصقماؿ ۺیک ۺربخوں ۺےک ۺابرے ۺںیم ۺرسرسی ۺرظن ۺےس ۺااشرہ ۺرکان ۺےہ ۺ یلیصف ۺوگتفگ ۺوصقمد ۺںیہنۺ‬
‫ےہ‪،‬اورۺااسیۺیہۺاپوچناںۺدنمسرۺےہۺوجۺ’’رکدجن‘‘ےکۺانؾۺےسۺوہشمرۺےہۺ‪،‬اسۺںیمۺیھبۺاہپڑۺاور‬
‫زجریےۺرثکتۺےسۺںیہ‪،‬اورۺاسۺںیمۺاکوفرۺیھبۺےہۺ۔‬

‫‪341‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اعترػۺرتممجۺاکیۺرظنۺںیم‬
‫(ملقبۺۺوخد)‬
‫انؾ ۺوبسن‪ 6‬ۺدمحم ۺلگ ۺرسی ۺنب ۺاریم ۺدواھل ۺنب ۺوزری ۺ ۺاخں ۺنب ۺبجع ۺاخں۔ ونط‪ 6‬ۺدمان ۺوپر‪،‬وپٹسۺ‬
‫شیشۺڑگھ‪ ،‬بڑی‪،‬ربیلیۺرشفیۺۺوییپ۔ۺ اترخیۺدیپاشئۺ‪۱۰ 6‬؍ۺونربمۺ‪۱۹۹۰‬ۺربوزۺہتفہۺ‬
‫نجۺدمارسۺںیمۺمیلعتۺاحلصۺیکۺ‪6‬‬
‫(‪-)۱‬دارۺاولعلؾۺرغبیۺونازۺۺدمانۺوپرۺ(رپارمئیۺدراجت)‬
‫(‪-)۲‬دمر ہسۺارشػۺاولعلؾۺشیشۺڑگھ‪،‬ۺراؾۺوپرۺ(درۂجۺظفح)‬
‫(‪-)۳‬دمر ہسۺاعہیلۺامعنہینۺرغبیۺونازۺشیشۺڑگھۺ‪،‬راؾۺوپرۺ(درۂجۺۺادعادہیۺ)‬
‫(‪-)۴‬ااجلۃعمۺااقلدرہیۺراھچۺانشیٹس‪،‬ۺربیلیۺرشفیۺ(درۂجۺاوٰیلۺ‪،‬اثہین)‬
‫(‪-)۵‬دارۺاولعلؾۺعلتمنہۺدمجاۺاشیہۺعلضۺیتسبۺوییپۺ(درۂجۺاثہثلۺ‪،‬راہعب)‬
‫(‪ -)۶‬ۺ دار ۺاولعلؾ ۺالہۺہ ت ۺااجل ۺۃعم ۺاالرشہیف ۺابصمح ۺاولعلؾ ۺابمرک ۺوپر ۺامظعۺڑگھ ۺ(اخہسم ۺ‪،‬ۺ‬
‫اسد ہس‪،‬اسہعب‪،‬ۺۺتلیضف‪،‬ۺقیقحتۺیفۺاالدبۺوقشمۺااتفءۺ)ۺ‬
‫(‪-)۷‬ۺاجہعمۺدعسہیۺاکرسۺوکڈۺریکاالۺ(ڈولپہمۺرعیبۺاکیۺاسؽ)ۺ‬
‫رفاتغ‪6‬دارۺاولعلؾۺالہۺہ تۺااجلۃعمۺاالرشہیفۺابصمحۺاولعلؾۺابمرکۺوپرۺامظعۺڑگھۺمکیۺامجدیۺ‬
‫االرخیۺ‪۱۴۳۶‬ھ؁‪،‬اطمقبۺ‪۲۲‬؍امرچۺ‪۲۰۱۵‬ء؁ۺربوزۺاوتارۺ‬
‫اانسد‪6‬‬
‫(‪)۱‬ومولیۺ(‪)۲‬اعمل(‪)۳‬اکلمۺ(ۺدمر ہسۺیمیلعتۺوبرڈۺارتۺرپدشی)‬
‫وقیمۺوکلسنۺرباےۺرفوغۺاردوۺزابؿۺۺد یلۺ‪6‬‬
‫(‪-)۱‬اکیۺاسہلۺویپمکرٹۺوکرس‬
‫(‪-)۲‬رعیبۺڈولپہمۺوکرسۺدوۺاسہل‬
‫(‪-)۳‬اردوۺڈولپہمۺوکرسۺاکیۺاسہل‬
‫(‪-)۴‬ارٹن‪،‬ۺدنہی)ۺ‬
‫دتریسیۺدخامتۺ‪6‬اجۃعمۺادملہنیۺاضیفؿۺاطعرۺانگۺوپرۺاتۺاحؽۺ‬
‫رشػۺتعیب‪6‬ریپۺرطتقیۺرربہۺرشتعیۺاقیضۺااضقلۃۺیفۺالھنڈۺوضحرۺارتخۺراضۺاخںۺاصبحۺہلبقۺ‬
‫الملقتۺہبۺاتجۺارشلہعیۺۺربیلیۺرشفی۔‬
‫ۺیملقۺدخامت‬
‫‪342‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫(‪)۱‬ۺ‪-‬ابصمحۺارعلہیبۺرشحۺاہنمجۺارعلہیبۺاوؽۺۺ(وبطمع)‬
‫(‪-)۲‬ابصمحۺارعلہیبۺرشحۺاہنمجۺارعلہیبۺدوؾۺ(وبطمع)‬
‫(‪-)۳‬ابصمحۺارعلہیبۺرشحۺاہنمجۺارعلہیبۺوسؾۺ(وبطمع)‬
‫(‪ٰ-)۴‬وکشمۃۺارعلہیبۺرشحۺاتفمحۺارعلہیبۺاوؽۺ(وبطمع)‬
‫(‪)۵‬ۺ‪ٰ-‬وکشمۃۺارعلہیبۺرشحۺاتفمحۺارعلہیبۺدوؾۺ(وبطمع)‬
‫(‪-)۶‬ابصمحۺااطلنیبلۺرتہمجۺاہنمجۺااعلدبنیۺ(وبطمع)‬
‫(‪-)۷‬ملعۺرصػۺےکۺٓااسؿۺوقادعۺ(وبطمع)ۺ‬
‫(‪-)۸‬امہۺرتابیکۺاورۺاؿۺاکۺلحۺۺ( ریۺوبطمع)‬
‫(‪-)۹‬ایحتۺرضخۺہیلعۺاالسلؾ(وبطمع)‬
‫(‪-)۱۰‬اتفمحۺاالاشنءۺرشحۺابصمحۺاالاشنءۺاوؽۺ(وبطمع)‬
‫(‪-)۱۱‬روزۺرمہۺےکۺرشیعۺاسملئۺ( ریۺوبطمع)ۺ‬
‫(‪-)۱۲‬اعمرػۺۺاالدبۺرشحۺاجمینۺاالدبۺ(وبطمع)‬
‫(‪)۱۳‬۔ابصمحۺارعلہیبۺرشحۺاھنمجۺارعلہیبۺاہچرؾۺ( ریۺوبطمع)‬
‫(‪)۱۴‬۔ابصمحۺارعلہیبۺرشحۺاھنمجۺارعلہیبۺمجنپۺ( ریۺبمع)‬
‫(‪)۱۵‬اتفمحۺاالاشنءۺرشحۺابصمحۺاالاشنءۺدوؾۺ(وبطمع)‬
‫(‪)۱۶‬۔وضءۺاالدبۺیفۺرتبیکۺضیفۺاالدبۺاوؽۺ(وبطمع)‬
‫(‪)۱۷‬۔وضءۺاالدبۺیفۺرتبیکۺضیفۺاالدبۺدوؾۺ( ریۺوبطمع)‬
‫اورۺاؿۺےکۺالعوہۺھچکۺاتکوبںۺرپۺاکؾۺاجریۺےہۺ۔‬
‫محمد گل ریز رضا مصباحی مدنا پوری بر یلی شریف یوپی‬
‫‪Mob:8057889427,9458201735‬‬

‫‪343‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫وحنیۺارجاۺےسیکۺرکںی‬
‫الہپۺرطہقی‬
‫(‪)۱‬۔زریۺرظنۺہملکۺامسۺےہۺایۺلعفۺایۺرحػ؟‬
‫(‪)۲‬۔ ارگ ۺامس ۺےہ ۺوت ۺاس ۺیک ۺالعتم ۺایک ۺےہ ۺاور ۺاس ۺیک ۺوکیسن ۺمسق ۺےہ ۺرعمب ۺےہ ۺایۺ‬
‫ینبم؟‬
‫(‪)۳‬۔ارگ ۺرعمب ۺےہ ۺ وت ۺاس ۺیک ۺوکیسن ۺمسق ۺےہ ۺرتبیک ۺںیم ۺواعق ۺےہ ۺای ۺلعف ۺاضمرعۺ‬
‫ونؿۺہلیقثۺےسۺرجمدۺےہ؟‬
‫(‪)۴‬۔رھپ ۺرصنػ ۺےہ ۺای ۺ ری ۺرصنػ ۺےہ ۺوت ۺاابسب ۺہعست ۺںیم ۺےس ۺںیم ۺوکیسن ۺمسقۺ‬
‫ےہ؟‬
‫(‪)۵‬۔رھپۺزریۺرظنۺہملک ۺرعمہفۺےہۺای ۺرکنہۺارگۺرعمہفۺےہ ۺوتۺااسقؾ ۺہعبس ۺںیم ۺےسۺوکیسنۺ‬
‫مسقۺےہ؟‬
‫(‪)۶‬۔رھپۺابابتعرۺووجہۺارعابۺوکیسنۺمسقۺےہۺرفمدۺرصنػ ۺحیحصۺ‪،‬اجریۺرجمیۺحیحصۺو ریہۺ‬
‫؟‬
‫(‪)۷‬۔رھپۺزریۺرظنۺہملکۺسکۺاحتلۺںیمۺےہۺرموفعۺےہۺایۺوصنمبۺایۺرجمورۺاورۺاسۺیکۺ‬
‫العتمۺایکۺےہ؟‬
‫(‪)۸‬۔ارگۺرموفعۺےہ ۺوتۺااسقؾۺامثہین ۺںیمۺےسۺوکیسنۺمسقۺےہ ۺ‪،‬اورۺارگۺوصنمبۺےہۺوتۺ‬
‫ابرہۺااسقؾۺںیمۺےسۺوکیسنۺمسقۺےہۺاورۺارگۺرجمورۺےہۺوتۺاسۺیکۺالعتمۺایکۺےہۺۺاورۺاسۺیکۺدوۺومسقںۺ‬
‫ںیمۺےسۺوکیسنۺمسقۺےہۺینعیۺاضمػۺاہیلۺایۺرجمورۺرحبػۺرج؟‬
‫(‪)۹‬۔رھپۺزریۺرظنۺہملکۺںیمۺارعابۺیکۺاحتلۺایکۺےہۺارعابۺیظفلۺےہۺایۺدقترییۺ‪،‬ارگۺ‬
‫یظفلۺےہۺوتۺارعابۺابرحلتکۺےہۺایۺارعابۺابرحلػ‪،‬ۺاورۺارگۺدقترییۺےہۺوتۺارعابۺوکؿۺاسۺےہ؟‬
‫(‪)۱۰‬۔رھپۺزریۺرظنۺہملکۺاعلمۺےہۺایۺومعمؽ‪،‬ارگۺاعلمۺےہۺوتۺاعلمۺیظفلۺےہۺای ۺۺونعمیۺ‬
‫‪،‬رھپۺہملکۺینبمۺوہۺوتۺینبمۺااللصۺےہۺایۺاشمہبۺینبمۺ؟‬

‫‪344‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬

‫دورساۺرطہقی‬
‫ٓاپ ۺےک ۺاسےنم ۺ ۺوکیئ ۺیھب ۺہملک ۺٓااجےئ ۺوت ۺبس ۺےس ۺےلہپ ۺوساؽ ۺوہاگ ۺہک ۺرفمد ۺےہ ۺایۺ‬
‫رمبکۺ؟ارگۺرفمدۺےہۺوتۺاسۺرپۺوساؽۺوہاگۺہکۺامسۺےہۺایۺلعفۺےہۺایۺرحػۺےہ؟اسۺےکۺاچہپےتنۺ‬
‫اکۺرطہقیۺہیۺےہۺہکۺبسۺےسۺےلہپۺامسۺیکۺالعامتۺںیمۺالتشۺرکںیۺےگۺارگۺوکیئۺالعتمۺلمۺیئگۺوتۺ‬
‫امس ۺوہاگ ۺارگ ۺوکیئ ۺالعتم ۺںیہن ۺیلم ۺوت ۺلعف ۺیک ۺالعتم ۺںیم ۺدںیھکی ۺےگ ۺارگ ۺوکیئ ۺالعتم ۺلم ۺیئگ ۺوتۺ‬
‫لعفۺوہاگۺارگۺامسۺولعفۺدوونںۺ یکۺالعامتۺںیمۺےسۺوکیئۺہنۺوہۺوتۺرحػۺوہاگۺ‪،‬ارگۺوہۺہملکۺامسۺےنبۺوتۺ‬
‫اسۺرپۺوساؽۺوہاگۺہکۺرعمب ۺےہۺایۺینبمۺ؟اسۺےکۺاچہپؿۺاکۺرطہقی ۺہیۺےہۺہک ۺےلہپۺینبمۺااللص ۺیکۺ‬
‫ااسقؾۺںیمۺدںیھکیۺےگۺاورۺرھپۺینبمۺ ریۺاالاسقؾۺںیمۺدںیھکیۺےگۺارگۺلمۺایگۺوتۺینبمۺوہاگۺورہنۺرعمبۺ‬
‫وہاگ ۺینبم ۺااللص ۺیک ۺااسقؾ ۺہی ۺںیہ ۺ(‪ )۱‬ۺلعف ۺامیض ۺ(‪)۲‬ارم ۺاحرض ۺرعموػ(‪)۳‬امتؾ ۺرحوػ۔ ۺاورۺ‬
‫ینبم ۺ ری ۺااللص ۺیک ۺ ۺااسقؾ ۺہی ۺںیہ ۺ(‪)۱‬اامسےئ ۺرمضمات(‪)۲‬اامسےئ ۺااشرات ۺ(‪)۳‬اامسےئۺ‬
‫وموصالت(‪)۴‬اامسےئۺااعفؽ(‪)۵‬اامسےئۺرظوػ(‪)۶‬اامسےئۺۺاوصات(‪)۷‬اامسےئۺانکایت‬
‫(‪)۸‬ۺرمبکۺانبیئ۔‬
‫ارگ ۺرعمب ۺےہ ۺوت ۺرھپ ۺوساؽ ۺوہاگ ۺہک ۺرعمہف ۺےہ ۺای ۺرکنہ ۺ؟اس ۺےک ۺاچہپےنن ۺاک ۺرطہقی ۺہیۺ‬
‫ےہ ۺہک ۺ ۺرعمہف ۺیک ۺااسقؾ ۺںیم ۺالتش ۺرکںی ۺےگ ۺارگ ۺلم ۺایگ ۺوت ۺرعمہف ۺوہاگ ۺورہن ۺرکنہ ۺوہاگ ۺ‪،‬رھپ ۺوساؽۺ‬
‫وہاگۺہکۺذمرکۺےہۺایۺؤمثنۺ؟اسۺاکۺوجابۺہیۺےہ ۺہکۺدںیھکیۺےگۺہکۺاسۺںیمۺالعامتۺاتثینۺاپیئۺ‬
‫اجیت ۺےہ ۺای ۺںیہن‪،‬ارگ ۺالعتم ۺاتثین ۺوہ ۺ وت ۺؤمثن ۺورہن ۺذمرک ۺوہاگ‪ ،‬ۺرھپ ۺوساؽ ۺوہاگ ۺہک ۺوادح ۺےہ ۺایۺ‬
‫ہینثتۺےہۺایعمجۺ؟اسۺاکوجابۺہیۺےہۺہکۺبسۺےسۺےلہپۺعمجۺیکۺالعامتۺںیمۺدںیھکیۺےگۺ‪،‬ارگۺعمجۺ‬
‫یکۺالعتمۺےہۺوتۺعمجۺوہاگۺارگۺعمجۺےنبۺوتۺوساؽۺوہاگۺہکۺعمجۺرسکمۺےہۺایۺعمجۺاسملۺ؟وتۺاسۺاکۺوجابۺہیۺ‬
‫ےہۺارگۺاسۺےکۺٓارخۺںیمۺواؤۺون ؿۺےہۺ‪،‬ۺایۺایءۺونؿۺےہۺوتۺعمجۺذمرکۺاسملۺےہۺ‪،‬ارگایۺافلۺاورۺاتءۺےہۺ‬
‫وتۺعمجۺؤمثنۺاسملۺوہاگ‪،‬ارگۺعمجۺاسملۺںیہنۺےہۺہکلبۺعمجۺرسکمۺےہۺوتۺرھپۺوساؽۺوہاگۺہکۺعمجۺتلقۺےہۺ‬
‫ایۺعمجۺرثکتۺۺ؟اسۺاکۺوجابۺہیۺےہۺہکۺعمجۺتلقۺےکۺھچۺاوزاؿۺںیمۺےسۺےہۺوتۺعمجۺتلقۺورہنۺعمجۺ‬
‫رثکت ۺوہ ی‪ ،‬ۺارگ ۺعمج ۺیک ۺالعتم ۺںیہن ۺےہ ۺوت ۺرھپ ۺہینثت ۺیک ۺالعتم ۺدںیھکی ۺےگ ۺارگ ۺلم ۺیئگ ۺوت ۺہینثتۺ‬
‫وہاگۺورہنۺوادحۺوہاگ‪،‬ۺرھپۺوساۺؽۺوہاگۺاسۺیکۺاحتلۺوکیسنۺےہۺ؟ینعیۺاسۺیکۺاحتلۺریعفۺےہۺایۺیبصنۺ‬
‫‪345‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫ایرجیۺےہ؟وجابۺہیۺےہۺہکۺاسۺےسۺےلہپۺواےلۺاعلمۺوکۺدںیھکیۺےگۺوجۺاعلمۺوہاگۺاسۺیہۺےکۺ‬
‫اطمقب ۺاس ۺیک ۺاحتل ۺوہ ی ۺرھپ ۺ ۺدںیھکی ۺےگ ۺہک ۺاس ۺوک ۺڑپانھ ۺےسیک ۺےہ؟ینعی ۺارعاب ۺابرحلتک ۺایۺ‬
‫ارعاب ۺابرحلػ ۺےہ‪،‬ارعاب ۺایلص ۺےہ ۺای ۺارعاب ۺئنعی ۺےہ‪،‬ارعاب ۺیظفل ۺےہ ۺای ۺاارعابۺ‬
‫دقتریی ۺای ۺارعاب ۺیلحم‪ ،‬ۺوت ۺاس ۺاک ۺوجاب ۺہی ۺےہ ۺہک ۺارگ ۺینبم ۺےہ ۺوت ۺاس ۺاک ۺارعاب ۺیلحم ۺےہ ۺاور ۺارگۺ‬
‫رعمبۺےہ ۺوتۺامس ۺنکمتم ۺیکۺوسہلۺااسقؾۺںیمۺدںیھکیۺےگۺوجۺمسق ۺےنبۺ یۺویہۺاسۺاکۺارعابۺوہاگۺ‬
‫ارگۺاسۺےکۺاملبقۺاعلمۺںیہنۺےہۺوتۺرھپۺاسۺاکۺارعابۺئنعیۺوہاگہیۺوساالتۺبتۺوہںۺےگ ۺہکبجۺ‬
‫ہکۺہملکۺۺامسۺوہۺۺ۔‬
‫اورۺارگۺہملک ۺلعفۺےہ ۺوت ۺرھپۺوساؽۺوہاگۺہکۺلعفۺرصتمػۺےہۺای ۺلعفۺ ریۺرصتمػ ۺ؟لعفۺ‬
‫ ری ۺرصتمػ ۺیک ۺااسقؾ ۺہی ۺےہ ۺہک ۺ(‪)۱‬ااعفؽ ۺاقمرہب ۺ(‪)۲‬ااعفؽ ۺدمح ۺوذؾ ۺ(‪)۳‬ااعفؽ ۺبجعت ۺ۔ارگۺ‬
‫ااعفؽ ۺ ری ۺرصتمہف ۺںیم ۺےس ۺےہ ۺوت ۺوج ۺمسق ۺوہ ی ۺاس ۺےک ۺوقادع ۺاجری ۺرکںی ۺےگ ۺاور ۺارگ ۺااعفؽۺ‬
‫رصتمہف ۺںیم ۺےس ۺےہ ۺوت ۺدںیھکی ۺےگ ۺہک ۺااعفؽ ۺاتہم ۺںیم ۺےس ۺےہ ۺای ۺااعفؽ ۺانہصق ۺںیم ۺےسۺ‬
‫ےہ؟ارگۺااعفؽۺانہصق ۺںیمۺےسۺےہ ۺوتۺاسۺےکۺوقادعۺاجریۺرکںی ۺےگ ۺ‪،‬ارگۺااعفؽۺاتہم ۺںیمۺےسۺ‬
‫ےہۺوتۺرھپۺوساؽۺوہاگۺلعفۺرعموػۺےہۺایۺلعفۺوہجمؽ؟رھپۺوساؽۺوہاگۺہکۺلعفۺالزؾۺےہۺایۺدعتمیۺ‬
‫؟ارگۺدعتمیۺےہ ۺوتۺرھپۺوساؽۺوہاگ ۺدعتمیۺکیب ۺوعفمؽۺےہۺای ۺدبو ۺوعفمؽۺایۺہسب ۺوعفمؽ ۺ؟وجۺیھبۺ‬
‫وہاگۺاسۺےکۺوقادعۺاجریۺرکںیۺےگۺہیۺوساالتۺاسۺوتقۺوہںۺےگۺبجۺوہۺہملکۺلعفۺوہ۔‬
‫ۺارگ ۺرحػ ۺےہ ۺوت ۺرھپ ۺوساؽ ۺوہاگ ۺہک ۺرحوػ ۺاعہلم ۺ ۺںیم ۺےس ۺےہ ۺای ۺ ری ۺاعہلم ۺںیمۺ‬
‫ےس؟ارگۺاعہلمۺںیمۺےسۺوہۺوتۺرھپۺوساؽۺوہاگۺہکۺایکۺلمعۺرکاتےہۺ؟ہیۺامتۺؾۺوساالتۺاسۺوتقۺوہںۺ‬
‫ےگۺبجۺہملکۺرفمدۺوہۺارگۺہملکۺرمبکۺےہۺوتۺرھپۺوساؽۺوہاگۺہکۺرمبکۺدیفمۺےہۺایۺ ری ۺدیفمۺ؟ارگۺ‬
‫دیفمۺےہۺوتۺاسۺیکۺوکیسنۺمسقۺےہۺ؟ارگ ریۺدیفمۺےہۺوتۺاسۺیکۺوکیسنۺمسقۺےہۺ؟‬

‫رصیفۺوقادعۺاکۺارجاۺےسیکۺرکںی‬
‫رصیف ۺوقادع ۺےک ۺارجا ۺےک ۺےیلۺرتہبۺوہاگ ۺہک ۺالتوتۺِ ۺرقٓاؿ ۺدیجم ۺایۺرعیبۺاتکوبں ۺےکۺ‬
‫اطمہعلۺےکۺدوراؿۺرہۺہملکۺےکۺابرےۺںیمۺدرجۺذلیۺوساالتۺرضورۺلحۺرکںی‪6‬‬
‫‪346‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫(‪)۱‬۔زریۺرظنۺہملکۺامسۺےہۺایۺلعفۺایۺرحػ؟(‪)۲‬۔ارگۺامسۺےہۺوتۺدصمرۺےہۺایۺقتشمۺایۺ‬
‫اجدم؟(‪)۳‬۔ارگۺدصمرۺایۺقتشمۺےہۺوتۺاببۺنیعتمۺرکےنۺےکۺدعب ۺدرجۺذلیۺاومرۺےکۺابرےۺ‬
‫ںیمۺوغرۺرکںی‪6‬‬
‫[افل]ۺحیحصۺےہۺایۺزومہزۺایۺلتعمۺایۺاضم فۺ؟[ب]ارگۺزومہزۺایۺلتعمۺایۺاضم فۺےہۺوتۺ‬
‫اینپ ۺایلص ۺاحتل ۺرپ ۺےہ ۺای ۺاس ۺںیم ۺھچک ۺدبتیلی ۺوہیئ ۺےہ؟ ۺ[ج]ارگ ۺدبتیلی ۺوہیئ ۺےہ ۺوت ۺسک ۺاقدعہۺ‬
‫ےکۺتحتۺوہیئۺےہۺ‪،‬اقدعہۺیکۺرطػۺااشرہۺۺرکےتوہےئۺلیلعتۺاجری ۺۺرکںی۔(‪)۴‬۔ارگۺزریۺرظنۺ‬
‫ہملکۺاجدم ۺےہۺ‪،‬وت ۺدصمر ۺاورۺقتشم ۺںیمۺوغرۺبلط ۺاومرۺ(نییعت ۺزومہزۺو ریہۺاورۺارجا ے ۺلیلعتۺ‬
‫)لحۺرکےکۺدرجۺذلیۺاومرۺرپۺوغرۺرکںی‪6‬‬
‫[افل]وہ ۺہملک ۺوادح ۺےہ ۺای ۺہینثت ۺای ۺعمج؟[ب]ارگ ۺوادح ۺےہ ۺوت ۺاس ۺاک ۺہینثت ۺاور ۺعمج ۺایکۺ‬
‫وہاگ؟اورۺارگۺہینثتۺایۺعمجۺےہۺوتۺوادحۺو ریہۺایکۺوہاگ؟[ج]وہۺہملکۺرغصمۺےہۺایۺربکم؟ارگۺربکمۺےہۺوتۺ‬
‫وقادعۺریغصتۺےکۺاابتعرۺےسۺ ۺاسۺیکۺریغصتۺایکۺوہ یۺ۔[د]وہۺہملکۺامسۺوسنمبۺےہۺایۺںیہن؟ارگۺںیہنۺ‬
‫وتۺامسۺوسنمبۺانبےنۺرپۺاسۺیکۺلکشۺایکۺوہ ی؟‬
‫(‪)۵‬۔اورۺارگۺوہۺہملکۺلعفۺےہۺوتۺدرجۺذلیۺاومرۺلحۺرکںیۺ۔‬
‫[افل]امیض ۺےہ ۺای ۺاضمرع ۺای ۺارم ۺای ۺیہن ۺ؟اور ۺرہب ۺوصرت ۺرعموػ ۺےہ ۺای ۺوہجمؽۺ‬
‫؟(رگداؿ ۺیھب ۺرکڈاںیل)[ب]ارگ ۺلعف ۺاضمرع ۺےہ ۺوت ۺتبثم ۺےہ ۺای ۺیفنم ۺ؟[ج]ارگ ۺتبثم ۺےہۺ‬
‫وتؤمدکۺےہۺایۺ ریۺؤمدکۺ؟ؤمدکۺوہےنۺیکۺوصرتۺںیمۺاتدیکۺےسۺوہےنۺوایلۺدبتیلیۺیکۺرطػۺوتہجۺ‬
‫رکںی۔[د]ارگ ۺیفنم ۺےہۺوت ۺرحوػۺیفنۺںیم ۺےسۺوکؿۺرحػ[’’ام‘‘‪،‬ال‘‘‪’’،‬مل‘‘‪’’،‬نل‘‘)اس ۺرپۺ‬
‫دالخ ۺےہ؟’’مل‘‘اور ۺ’’نل‘‘ ےک ۺذرہعی ۺارگ ۺیفن ۺوہ ۺوت ۺاؿ ۺےس ۺوہےن ۺوایل ۺدبتیلی ۺیک ۺرطػ ۺوتہجۺ‬
‫رکںی ۺ۔[ہ]وکؿ ۺاس ۺہغیص ۺےہ ۺاور ۺاس ۺاک ۺرصیف ۺو ۺزؿ ۺایک ۺےہ؟[و]دصمر ۺاور ۺقتشم ۺےک ۺابرےۺ‬
‫ںیم ۺوغر ۺبلط ۺاومر ۺیھب ۺلح ۺرکںی(ینعی ۺحیحص ۺو ریہ ۺںیم ۺایک ۺےہ؟للعم ۺےہ ۺای ۺ ری ۺللعم ۺ؟اور ۺسکۺ‬
‫اقدعہۺےکۺتحتۺدبتیلیۺوہیئۺۺےہ؟)‬
‫ذموکرہۺابالۺرطہقیۺاایتخرۺرکےتۺوہےئۺارگۺٓاپۺرعیبۺاتکوبںۺاکۺاطمہعلۺرکںیۺےگۺوتۺرعیبۺ‬
‫املکتۺےکۺظفلتۺںیمۺاطخۺںیہنۺوہ ی۔رشوعۺرشوعۺںیمۺاےنتۺاسرےۺوساالتۺلحۺرکےنۺںیمۺ‬
‫ٓاپۺاکۺاکیفۺوتقۺرصػۺوہاگۺ‪،‬رگمۺدنچۺدونںۺیکۺقشمۺواممرتسۺےکۺدعبۺاؿۺاشءۺاہللۺارلنمحۺۺٓاپۺ‬
‫‪347‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫اکۺذنہۺاسۺاقلبۺوہاجےئۺاگۺہکۺٓاپۺوکۺوغروۺرکفۺےکۺذموکرہۺابالۺامتؾۺرمالحۺلحۺرکےنۺرپۺدقرتۺ‬
‫احلصۺوہاجےئۺ ی۔[واہللۺاوملقفۺلکلۺریخ]۔ۺ‬
‫حِ کایۃ‬
‫أي َّر ُج ًّل ََّیْم ُل ا ْم َّر ًأۃ َّعب ْ َّْی ًۃ َّو ُھ َّو َّی ُس ْو ُػ بواَّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّ َّ َّٰ َّ ْ ً‬
‫َّ ِ‬ ‫ُ ِ َّ ِ َّ ُ ِ‬ ‫َّ ح ِعي أن ذيخا ر‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّٰ ُ َّ َّ َّ َّ‬
‫ط َّدأل ٗي ل ٗي الذيْخ ص ْن َّوا طظال لي ِھ َّي أ ِمي وأنا أ ِْحلوا مدۃ د ْبع ِد ِن ْی طو ْل‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ٗ‬
‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّٰ ْ ُ َّ َّٰ َّ َّ َّ ٰ ْ َّ َّ َّ َّ ٗ َّ َّ َّ ْ َّ َّ‬
‫ان ُص ْم ُر َّؽ ألْ َّػ َّد َّنً ًَّل ُی َّداويْ‬ ‫أدیت حظوا یا د ِي ِدي طظال َّلي ًل‪،‬ولو ع‬
‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ہ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ ً َّ ٰ‬
‫الر ُجلُ‬ ‫عی َّٰ‬‫اِل َّو َّد ْظ َّي َّوا دظ ًيا ِم ْن َدیْوا ط َّب ہ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫الل َّي ِ ْ‬ ‫ذ ِلؽ ِظياموا لؽ ليلً ِمن‬
‫ِ‬ ‫۔‬ ‫ػ‬ ‫ص َّ‬ ‫َّوانْ َّ َّ‬
‫َّ ُ ُ َّ َّ ُ َّ‬
‫ىم ُن أ َّحدع ْم َّح ٰت أع ْون‬ ‫اّلل َّص َّ ِل ْيي َّو َّد َّٰل َّم ًَّل ُ‬
‫ی‬
‫َّ َّٰ ُ‬
‫اّلل رٔب‬
‫ُ‬
‫ظال َّر ُد ْول‬
‫َّ َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّٰ َّ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬
‫اس أَج ِصی ۔ ِ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫الن‬ ‫و‬ ‫ہ‬ ‫د‬ ‫ل‬‫و‬ ‫و‬ ‫ہ‬ ‫د‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫إ َّل ْيي م ْن َّ‬
‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِِ‬
‫(رحيح البخاری ‪:‬ج‪،۱:‬ص‪ِ )۲۴:‬‬

‫]و َّو َّظػَّ‬ ‫األ ْر َّض َّح ٰہت َّی َّأ َّذ َّن ِْل َّأ ِْب َّ‬ ‫َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬
‫ح‬ ‫ر‬‫َّ‬ ‫َّر َّٰٔب ٓا َّخ ُر خلػ إمام طظرأ [طل ْن ابْ‬
‫َّٰ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ُ َّ ٰ ُ َّ َّ َّ َّ َّ ٰ ُ َّ َّ ْ ُ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ ْ ہ َّ َّ ُ ْ َّ ِ ْ ہ‬
‫صراِب یا ط ِظيي ِإذا َل َل یأذن ذ ِلؽ أبوؽ ِِف ھ ِذ ِہ اللي ِل‬ ‫ِ‬ ‫وجصل یر ِددھا طظال األ‬
‫انصػ ۔ ِ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٗ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫الر َّباح ث ت َّرعي َّو َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّنش ٰ ُل َّْبْ ُن ُوظ ْوطا إ َّل ٰ‬
‫ً‬ ‫ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫[اْلدتسرػ۔‪،۲‬ص‪ِ )۵۱۳:‬‬
‫ِ‬
‫حِ کایاتجحا‬
‫َّ‬ ‫َّ ُ‬ ‫َّ َّ َّ َّ‬ ‫َّ ْ ہ َّ ُ ر ُ َّ َّ َّ ً ُ َّ‬
‫اُا ِبد ْو ِ ِن ط ٰص‪،‬طظال ل ٗي ُج َّحا ‪:‬اّلل ُی ْص ِسيْؽ ِِف‬ ‫أھدی رجل ِْلحا خ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ َّ َّ‬
‫اْل ٰن ًِ َّبيْ ًتا ِبد ْو ِن َّدظػ ۔ ِ‬
‫َّ َّ َّ ُ َّ َّ ْ ر َّ َّ ْ َّ َّ ٰ ُ ْ ُ َّ َّ َّ َّٰ‬
‫اس ِم ْن ُب ُي ْو ِت ِو ْم ِإ ہل‬ ‫الن ُ‬ ‫دىل جحا ذخص ِإذا أربح الربح خرج‬
‫َّ َّ َّ ْ َّ َّ‬
‫ِج َّوات ذ ٰ ہت ‪،‬ط ِل َّم ًل َّیذھ ُب ْون ِإ ہل ِج َّوً َّو ِاح َّدۃ ؟ ِ‬
‫‪348‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫َّ َّ َّ َّ ُ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ َّ َّ ٗ َّٰ َّ َّ ْ َّ ُ َّٰ‬
‫الن ُاس ِإ ہل ع ِ ٰل ِج َّوً َّح ٰ ہت َتْطظ األ ْرض ت َّوازن َّوا أ ٰما لو ذھ ُبوا ِِف‬ ‫طظال لي‪:‬إّنا یذھب‬
‫َّ َّ ْ ُ َّ َّ ْ ُ ُ‬ ‫َّ َّ ِ َّ َّ ْ َّ َّ َّ ُ َّ‬
‫ض ‪،‬و ُِيل وتدظط ۔ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِجوً و ِاحد طد َّيختل ت َّواز ِن األ ْر‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫َّٰ َّ َّ َّ ً َّ ُ ہ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ُ َّ َّ ہ َّ‬ ‫ُ‬
‫ال صنْ ٗي ِل ُي َّنا ِش ُر ْو ٗہ‬ ‫َیْ ِعي أن َجاصً جاءوا ِإل أ ِِب ح ِنيطً ر ِِض اّلل ِتص‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ َّ ْ ُ ُ ْ ٗ َّ َّ ْ َّ ُ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ‬ ‫ِف الْظ َّر َّاءۃ َّخلْ َّ‬
‫ال ل ُو ْم ًل ُْی ْ ِع ٰن ِ ْ‬
‫ِن‬ ‫اإلم ِام و یبعتوہ و یذنصوا صلي ِي طظ‬ ‫َّ ِ‬ ‫ِ‬
‫ػ‬ ‫ِ ِ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ ُ ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ْ َُّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ُ َّ َّ ُ َّ‬
‫اش َّر ٗہ ‪،‬طأذ ُاروا ِإ ہل‬ ‫ہ‬
‫َّمناش َّرۃ اْل ِم ْي ِع َّطط ٰوزوا أم َّر اْلناش َّر ِۃ ِإل أصل ِمع ْم ِألن ِ‬
‫َّ َّ ُ ُ‬ ‫َّ َّ َّ ہ َّ َّ ُ َّ َّ ُ َّ َّ َّ ْ َّ ُ‬
‫أ َّحد ‪،‬ط ِظال ھذا أ ْصل ُمع ْم طظالوا ن َّص ْم‪،‬ظال َّواْل َُّناش َّرۃ َّم َّص ٗي ُم َّناش َّر رۃ لع ْم ظالوا‬
‫َّ َّ ُ‬ ‫َّ َّ ُ َّ ُ َّ َّ َّ‬ ‫َّ َّ َّ ْ‬ ‫َّ َّ ْ َّ َّ َّ ْ‬
‫اإلل َّز ُام صليْ ِي ع ِإل َّزام صل ْيع ْم ظالوا‪:‬ن َّص ْم‪،‬ظال َّو ِإ ْن ناش ْرت ٗي‬ ‫نصم‪،‬ظال و‬
‫َّ َّ ْ َّ ْ ُ ٗ ْ ُ َّٰ ِ َّ َّ َّ ْ َّ ْ َّ ْ ُ ُ ُ ْ ُ َّٰ َّ َّ ُ َّ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ُ َّ َّٰ‬
‫وألزمتي اْلجً طظد ألزمتعم اْلجً ِظالوا‪ :‬نصم‪،‬ظال‪:‬وعيػ؟ظالوا ِألنا‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ َّ َّ ً َّ َّ َّ َّ ْ ُ ٗ َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ ُ ْ َّ ْ َّ َّ َّ َّ ْ ُ َّ َّٰ ْ َّ ْ َّ‬
‫اإلمام ِِف‬ ‫ر ِزينا ِب ٖي َِّإماما طعان ظولي ظو َّلنا ‪،‬طظال أبو ح ِني َّطً َّط َّنحن ْلَّا ِاخَت ْنا ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ً‬ ‫ُ‬ ‫لوۃ ع َّان ْ‬ ‫َّٰ‬
‫ت ِظ َّر َّاءت ٗي ِظ َّر َّاءۃ ل َّنا َّوھ َّو َّی ُن ْو ُب ص ٰنا طأظ ٰ ُروا ل ٗي ِبا ِإلل َّز ِام ۔روح‬ ‫الر ِ‬
‫البيان۔ ِ‬
‫َّ َّ ْ َّ ْ ُ ْ ُ َّ َّ َّ َّ َّ ْ َّ َّ ر َّ َّ َّ ْ ُ َّ ْ َّ َّ َّٰ ْ َّ َّ ُ‬
‫ول َّدط َّن ٗي َّوَل ْ أ ْدع‬ ‫وصن أ ِِب یودػ ظال مات ِِل ولد طأمرت من یت‬
‫ر‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ٗ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ْ َّ َّ ْ َّ ْ َّ َّ َّ ْ ً َّ ْ َّ َّ ْ َّ‬
‫ِم ِلس أ ِِب ح ِنيطً خوطا أن یطوت ِِن ِمني یوم ۔ ِ‬
‫]ث َّو َّظػَّ‬ ‫َّ َّٰ َّ ْ َّ ٰر َّ ْ َّ َّ َّ َّ َّ َّ َّٰ َّ ْ َّ ْ َّ ُ ْ ً ہ َّ ْ ُ َّٰ‬
‫رٔب أصراِب خلػ إمام طظرء [إنا أردلنا ِنوحا إل ظومي‬
‫َّ َّ َّ َّ ُ ٰ ُ َّ َّ َّ ِ َّ َّ ْ ِ َّ ْ ِ َّ َّ َّ ُ َّ ِ ُ َّ َّ ِ ٖ َّ َّ َّ‬
‫وجصل ی َّر ِددھا طظال األص َّر ِاِب أ ْر ِدل ض ْ َّْی ٗہ ی ْرْحؽ اّلل وأ ِر ْحنا وأ ِر ْح‬
‫َّ ْ َّ‬
‫نط َّدؽ ۔ ِ‬
‫َّ ْ َّ ُ َّٰ ُ َّ َّ َّ َّٰ ُ َّ َّ َّٰ ُ َّ َّ ْ ُ َّ َّ ر َّ ُ َّ َّ َّٰ‬
‫الذصْیْ‬
‫ظی حطالً عحطال ًِ ِ ِ‬ ‫یذھب الر ِاْل ْون األول طاألول و یب ہ‬
‫ُ َّ ً‬ ‫َّ َّٰ َّ‬
‫الت ْم ِر ًل ُی َّبا ِليْ ِو ُم اّلل َّبالً ۔(رحيح البخاری ۔‪،۲۰‬ص‪)۳۲‬۔ ِ‬ ‫أ ِو‬
‫علمصرفکیاہمیت‬

‫‪349‬‬
 ‫معارف الادب شرح مجانی الادب‬
‫انبۺافرس ۺوغلیۺوحنیۺرفامےتۺںیہ‪6‬سجۺصخشۺےسۺملعۺرصػۺاکہصحۺوفتۺوہایگاسۺ‬
‫ےس ۺاس ۺیک ۺاشؿ ۺووشتک ۺوفت ۺوہیئگ‪،‬وہ ۺاس ۺوہج ۺےس ۺہک ۺمہ ۺرعیب ۺزابؿ ۺںیم ۺظفل ۺ” َو َج ََد“َ‬
‫(اپان)ۺاپےتۺںیہۺوجہکۺاکیۺمہبمۺہملکۺےہۺنکیلۺبجۺمہۺملعۺارصلػۺیکۺروینشۺںیمۺوغررکےتۺںیہۺ‬
‫وتہی ۺابت ۺاظرہ ۺوہیت ۺےہ ۺہک ۺارگامؽۺاکوصحؽ ۺوہوت” ُوجۡداَ“دصمراامعتسؽ ۺوہاگ‪،‬ارگمگ ۺدشہۺ‬
‫زیچاپیلۺاجےئۺوت” ِوجۡداناَ“ٓااتےہۺاوریسکۺاحتلِۺبضغۺںیمۺاپایوت” َم َۡو ِج َدۃَ“الایاجےئۺاگۺ‬
‫اورارگ ۺوکیئ ۺمغ ۺزدہ ۺاحتل ۺںیم ۺاپایاجےئ ۺوت” َوجۡداَ“اامعتسؽ ۺوہاگ۔(الربھان یف علوم‬
‫ٓ‬
‫القران‪)۳۷۳/۱،‬‬
‫علمصرفکافائدہ‬
‫ملعۺرصػۺاکافدئہۺاکی ۺینعمۺےس ۺفلتخمۺاعمینۺاکاحلصۺرکانےہ‪،‬ذہلاۺملعۺرصػۺرعیب ۺتغلۺ‬
‫وکاجےننۺےکۺےیلۺملعۺوحنےسۺزایدہ ۺامہۺاوررضوریۺےہ‪،‬ویکہکنۺملعۺرصػ ۺںیمۺسفن ۺہملکۺیکۺ‬
‫رطػ ۺرظنوہیت ۺےہ ۺاورملع ۺوحنںیم ۺہملک ۺےک ۺوعارض(ارعاب)رپرظنوہیت ۺےہ‪،‬زینملع ۺرصػۺ‬
‫اؿۺولعؾۺںیمۺےسۺےہۺنجۺیکۺاکیۺرسفموکرضورتۺوہیتۺےہ۔(ایضا)‬

‫ِ‬

‫‪350‬‬