Pitong Kuwento

Pitong Kuwento
KWF CHEKHOV.indd 1 5/3/2015 2:00:53 PM

A nton C he khov
!
Pitong Kuwento
Salin ni
Fidel Rillo
Pambansang Komisyon Komisyon sa Wikang Filipino

para sa Kultura at mga Sining
Aklat ng Bayan
Metro Manila
2015

Pitong Kuwento
Karapatang-sipi © 2015 ng salin ni Fidel Rillo
reserbado ang lahat ng karapatan. Walang bahagi ng librong ito ang maaaring sipiin o
gamitin nang walang nakasulat na pahintulot mula sa may-akda at tagapaglathala.
Tagasalin: Fidel Rillo

Disenyo ng aklat at pabalat: Fidel Rillo
The National Library of the Philippines CIP Data
Recommended entry:
Maupassant, Guy de, 1850-1893.

Ang kuwintas at iba pang mga kuwento /
Guy de Maupassant ; salin ni Allan N. Derain.
-- Maynila : Komisyon sa Wikang Filipino, [c2015].

p. ; cm

ISBN 978-971-xxx-xx-x
1. Short stories, Filipino. I. Derain, Allan N. II. Title.
899.211301 PL6058.9.M3 2015 P520150126
Inilathala ng
Komisyon sa Wikang Filipino
Gusaling Watson, 1610 Kalye JP Laurel, San Miguel, Maynila 1005
Tel. 02-733-7260 • 02-736-2525
E-mail: komfil.gov@gmail.com • Website: www.kwf.gov.ph
sa tulong ng grant mula sa

Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining
633 Kalye General Luna, Intramuros, Maynila 1002
Tel. 527-2192 to 97 • Fax: 527-2191 to 94
E-mail: info@ncca.gov.ph • Website: www.ncca.gov.ph
The National Commission for Culture and the Arts (ncca) is the overall coordination and
policymaking government body that systematizes and streamlines national efforts in promot-
ing culture and the arts.The ncca promotes cultural and artistic development: conserves and
promotes the nation’s historical and cultural heritages; ensures the widest dissemination of
artistic and cultural products among the greatest number across the country; preserves and
integrates traditional culture and its various expressions as a dynamic part of the national
cultural mainstream; and ensures that standards of excellence are pursued in programs and
activities. The ncca administers the National Endowment Fund for Culture and the Arts
(nefca).

Mga Nilalaman
Ang May-akda...................................................................... vi
Ang Mangangaso (1885)........................................................ 7
Destiyero (1892)...................................................................14
Ang Mag-aaral (1894)......................................................... 24
Ang Lalaki sa Loob ng Kaha (1898)......................................33
Hinggil sa Pag-ibig (1898)....................................................51
Ang Babaeng May Alagang Aso (1899).................................65
Ang Obispo (1902) ............................................................ 89
Ang Tagasalin...................................................................... 112

ANG MAY-AKDA
Si Anton Pavlovich Chekhov (29 Enero 1860–15 Hulyo 1904) ay man-

dudula at kuwentista at itinuturing na isa sa mga pangunahing manunulat
hindi lamang sa Russia kundi sa buong daigdig. Bagama’t kinikilala sa kanyang
malaking ambag sa pag-unlad ng makabagong dula, nagkakaisa ang maraming
kritiko sa kasalukuyan na higit na mahalaga at malikhain ang pananagumpay
ni Chekhov sa kanyang maiikling kuwento, lalo na yaong naisulat pagkaraan
ng 1888.
Si Chekov ay nag-aral ng medisina sa Unibersidad ng Moscow. Upang
makatulong sa kabuhayan ng pamilya at matustusan ang pag-aaral, nagsimu-
lang magpalathala si Chekov ng mga nakatatawang anekdota, dagli at ku-
wento sa mga popular na pahayagan at magasing naglalathala ng siste.
Pagkaraang makatapos ng pag-aaral at magsimulang magtrabaho bilang
doktor, ipinagpatuloy pa rin ni Chekhov ang pagsusulat. Simula 1886, nagka-
roon ng malaking pagbabago sa anyo at nilalaman ang kanyang mga kuwento
at nagsimulang lumabas ang ilan sa mga ito sa popular na pahayagang Novoye
Vremya (Bagong Panahon). Isa sa mga nakapansin sa lumilitaw na talino ni
Chekhov ay si Dmitri Grigorovich, isa sa mga iginagalang na kuwentista sa
Russia nang panahong iyon. Pinuri ni Grigorivich ang mga akda ni Chekov
at pinayuhan itong pagbutihin pa ang sining sa pamamagitan ng pagsusulat
ng higit na seryosong akda.
Sinunod ni Chekhov ang mga payo sa kanya at kagyat itong napansin sa
mga sumunod niyang akda. Naging mabunga kay Chekhov ang mga taong
1886-87 nang makapaglatha siya ng higit na mahahaba at seryosong kuwento.
Bago natapos ang 1888, si Chekhov ay kinikilala nang pangunahing
manunulat. Iginawad sa kanya sa taong ding iyon ang Premyong Pushkin
para koleksiyong “Sa Dapithapon,” at bilang pagkilala sa “pinakamahusay na
produksiyong pampanitikan na namumukod sa kahalagahang artistiko nito.”
Malaki ang naitulong ng mga akda ni Chekhov sa pag-unawa at bagong
pagpapahalaga sa maikling kuwento bilang pinakaangkop na anyo ng narati-
bong sumasalamin sa makabagong takbo ng isip.
Mahigit sandaang taon pagkaraan ng kanyang kamatayan, patuloy pa ring
isinasalin sa iba’t ibang wika ang mga akda ni Chekhov at tinutularan ng
maraming manunulat sa daigdig.
vi

Ang Mangangaso
!
M aalinsangan ang tanghali, nakatutuyo ng lalamu-

nan. Walang ulap sa langit… Marawal ang damong
tinupok ng araw, walang pag-asa: kung datnan man
ng ulan, hindi na ito muling maglulungti… Tahimik ang kagu-
batan, walang tinag, waring nakamatyag ang mga dulong sanga
ng puno sa kung saang dako o naghihintay ng kung ano.
Nanghihinamad na palakad-lakad sa palibot ng kaingin ang
isang matangkad na lalaking may makitid na balikat, mga apat
napung taong gulang, nakasuot ng pulang kamisadentro, na-
tatagpiang pantalon, at malalaking bota. Naglakad-lakad siyang
paibaba sa lansangan. Mga lunting puno ang nasa kanyang kanan,
nakalatag sa kanyang kaliwa, hanggang sa abot-tanaw, ang ginin-
tuang karagatan ng hinog na senteno…Namumula at pawisan
ang kanyang mukha. Magarang nakasuot sa kanyang makisig na
ulong may kulay ng mais ang isang puting gorang may tuwid
na bisera, na mahihinuhang regalo ng isang maharlikang ginoo.
Nakasabit sa kanyang balikat ang isang sisidlang may salantang
itim na eskose. Dala ng lalaki ang isang nakakasang ripleng may
kambal na bugahan ng punglo at hinahabol ng tingin ang kan-
yang matanda, patpating aso, na naunang tumatakbo, at aamoy-
amoy sa mga palumpong. Tahimik, walang maririnig saanman.
Nagkukubli laban sa init ang anumang nabubuhay.
“Yegor Vlasych!” biglang may narinig na mahinang tinig ang
mangangaso.

pitong kuwe nto
Nagitla siya at pumihit nang nakakunot ang noo. Sa tabi

niya, nakatayo ang putlaing babaeng tila umusbong sa lupa, mga
tatlumpung taong gulang, tangan ang isang karet. Sinisikap ng
babaeng tingnan siya nang malapitan at nakikiming ngumiti.
“Ah, ikaw pala, Pelageya!” sabi ng mangangasong huminto
at marahang inalis sa pagkakakasa ang baril. “Hmm! Paano ka
napunta rito?”
“Narito ang hanapbuhay ng mga babae sa aming nayon kaya’t
sumama ako sa kanila... Upahang katulong, Yegor Vlasych.”
“G-ganoon pala…” pabulong na sabi ni Yegor Vlasych at
nagpatuloy sa mabagal na paglakad.
Sumunod sa kanya si Pelageya. Nakadalawampung hakbang
silang hindi nag-uusap.
“Matagal na kitang hindi nakikita, Yegor Vlasych…” sabi
ni Pelageya na masuyong nakatuon ang paningin sa galaw ng
balikat ng mangangaso. “Sumaglit ka sa aming kubo upang
makiinom ng tubig noong Pasko ng Pagkabuhay, at hindi ka
na namin nakita mula noon… Isang saglit kang tumigil noong
Pasko ng Pagkabuhay, at alam ng Diyos kung paano… noong
ikaw ay lasing… minura mo ako, sinaktan, at iniwan… Hintay
ako nang hintay… Napagod na ang aking mga mata sa paghi-
hintay sa iyo… Ay,Yegor Vlasych,Yegor Vlasych! Kung dumating
ka lang kahit sandali.”
“Ano naman ang gagawin ko doon?”
“Wala ka ngang magagawa doon, maaaring… Gayunpaman,
naroroon ang bahay… Mga bagay na makikita upang… Ikaw
ang panginoon… Tingnan mo nga, hayan at nakabaril ka ng
eskose,Yegor Vlasych! Bakit hindi ka maupo at magpahinga…”
Habang sinasabi ito, tumatawang tila hangal si Pelageya at
nakatingin sa mukha ni Yegor… Bumabanaag ang ligaya sa kan-
yang mukha.

che khov
“Maupo? Bakit ba hindi…” sabi ni Yegor sa tinig na walang

pakialam at saka pumili ng isang lugar sa pagitan ng dalawang
umuusbong na pino. “Bakit ka nakatayo? Maupo ka rin!”
Umupo si Pelageya nang may bahagyang layo sa isang naa
arawang lugar at, nahihiya dahil sa kanyang galak, tinakpan niya
ng kamay ang nakangiting bibig. Dalawang minuto ang tahimik
na nagdaan.
“Dumaan ka man lang sana kahit minsan,” mahinang sabi ni
Pelageya.
“Bakit pa?’ buntong-hininga ni Yegor habang nag-aalis
ng gora at pinupunasan ng manggas ang pawis sa noo. “Hindi
na kailangan. Walang dahilan para huminto ng isa o dalawang
oras—magpatayong-tayong, bulabugin kayo—at hindi kaya ng
aking kaluluwang manirahan nang matagal sa nayon... Alam
mong tao akong mahilig sa layaw… Gusto ko ng higaan, ma-
sarap na pagkain, at makabuluhang pag-uusap… Nais ko ng
lahat ng maiinam na bagay sa buhay, ngunit nabubuhay kayong
mga taganayon sa dumi at karukhaan Hindi nga ako makatagal
doon kahit isang araw lamang. Kung sakaling maglabas sila ng
dekreto na nagsasabing kailangan kong ganap na makipanirahan
sa iyo, higit ko pang nanaising sunugin ang kubo o saktan ang
sarili. Malayaw na akong tulad nito mula’t mulang pagkabata;
wala na kayong magagawa pa.”
“Saan ka nakatira ngayon?”
“Sa bahay ng maginoong Dmitri Ivanych, bilang manga
ngaso. Inilalagay ko sa kanyang hapag ang mga nahuhuli kong
hayop, ngunit sa tingin ko’y nasisiyahan siyang kupkupin ako
bilang libangan kaysa ano pa man.”
“Hindi marangal gawin, Yegor Vlasych… Paglalaro lamang
iyan para sa mga taong iyon, ngunit isang hanapbuhay para sa
iyo… isang tunay na hanapbuhay…”
“Tanga, hindi mo naiintindihan,” sabi ni Yegor na tila nana
naginip sa pagkakatingin sa langit. “Mula nang isilang ka, hindi

pitong kuwe nto
mo naintindihan at hindi mo maiintindihan kung anong uring

lalaki ako… Para sa iyo, ako’y baliw, ligaw na tao, ngunit sa mga
nakauunawa, ako ang pinakaasintado sa buong distrito. Alam iyan
ng mga maginoo at naglathala pa nga sila sa isang babasahin ng
tungkol sa akin. Walang makatatalo sa akin sa pangangaso… At
hindi dahil malayaw o mayabang ako kung kaya’t kinukutya ko
ang mga hanapbuhay sa inyong nayon. Alam mo, wala na akong
nakilalang ibang hanapbuhay mula nang isilang maliban sa mga
gawaing may kinalaman ang mga baril at aso. Alisin ang baril sa
akin, kukuha ako ng pamingwit, alisin ang pamingwit sa akin,
mangangaso akong gamit ang kamay. Nangalakal din ako ng mga
kabayo, papunta-punta sa mga perya kapag may pera, at alam mo
rin, kapag nasimulan ng isang magbubukid na mangaso o ma
ngalakal ng kabayo, paalam na sa kanyang araro. Minsang pasukin
ng malayang diwa ang isang lalaki, hindi mo na ito mailalabas pa
sa kanya. Ganyan din kung may maginoong nahilig sa mga artista
o sa anumang uri ng pagiging artista, hindi na niya hahangaring
maging opisyal o may-ari ng lupa. Babae ka, hindi mo ito nauu-
nawaan, at isang bagay itong dapat mong malaman.”
“Naiintindihan ko,Yegor Vlasych.”
“Hindi mo ito naiintindihan, dahil naiiyak ka na…”
“H-hindi ako umiiyak…” sabi ni Pelageya, at tumalikod
ito. “Kasalanan ‘yan, Yegor Vlasych! Namalagi ka naman sana
kahit isang araw lang na kasama akong kaawa-awang babae.
Labingdalawang taon na mula nang magpakasal tayo, at… at
walang pag-ibig na namagitan sa atin kahit minsan! H…Hindi
ako umiiyak.
“Pag-ibig…” bubulong-bulong si Yegor habang nagkakamot
ng bisig. “Hindi magkakaroon ng pag-ibig. Sa pangalan lamang
tayo mag-asawa, ngunit ganoon nga ba tayo? Isa akong ilahas na
lalaki para sa iyo at isa kang payak na babae para sa akin, walang
pag-unawa. Nauukol ba tayo sa isa’t isa? Malaya ako, sunod sa
layaw, maluho, at ikaw ay yapak na magbubukid, nakatira sa lupa,
10

che khov
laging nakayuko. Ganito ang iniisip ko tungkol sa sarili, na una

ako sa hanay ng mga mangangaso, ngunit nahahabag ka sa akin…
Anong uring magsing-ibig tayo?”
“Ngunit ikinasal tayo sa simbahan, Yegor Vlasych!” pahik-
bing sabi ni Pelageya.
“Hindi malayang ikinasal… Nakalimutan mo na ba?
Pasalamatan mo si Konde Sergei Pavlych … at ang sarili mo.
Naiinggit sa akin ang konde dahil higit akong mahusay bumaril
kaysa kanya, kaya’t isang buwan niya akong nilasing, at hindi la-
mang magagawang ipakasal ang taong lasing kundi maaakit pa sa
ibang pananampalataya. Bilang paghihiganti, ipinakasal niya ako
sa iyo habang ako’y lasing… Isang mangangasong ipinakasal sa
isang pastol ng baka. Alam mong lasing ako, bakit ka nagpakasal
sa akin? Hindi ka naman timawa, magagawa mong magsabi ng
hindi sa kanya. Totoo, mapalad ang isang pastol ng baka na mai-
kasal sa isang mangangaso, ngunit napag-isipan mo na dapat iyan
sa simula pa lang. Kaya ngayon, maaari ka nang magdusa at umi-
yak. Isang biro iyan para sa konde, ngunit umiyak ka… ihampas
ang ulo sa pader…
Sumunod ang katahimikan. Tatlong ilahas na pato ang pa-
tawid na lumipad sa kaingin. Tinanaw ni Yegor ang mga ito at
sinundan ng tingin hanggang maging tila tatlong malalabong
tuldok na lamang habang papalayo sa lampas ng kagubatan.
“Paano ka nabubuhay?” tanong niya, habang ibinabaling ang
tingin kay Pelageya.
“May hanapbuhay ako ngayon, at nag-aalaga ako ng sang-
gol mula sa ampunan kung taglamig at pinasususo ito sa bote.
Binibigyan nila ako ng isa’t kalahating rublo* sa isang buwan.”
“Kaya…”
*Salaping ginagamit sa Russia at ilang bansa sa Silangang Europa. Ruble o rouble

sa Ingles. Katumbas ng 100 kopeck. Katumbas ng P0.86 (2015).
11

pitong kuwe nto
Muli’y katahimikan. May mahinang awit na narinig mula sa

bagong ginapasang bukid, na kagyat naputol sa simula pa lamang.
Napakainit para umawit…
“Ayon sa kanila’y nagtayo ka raw ng bagong kubo para kay
Akulina,” sabi ni Pelageya.
Tahimik si Yegor.
“Ibig sabihi’y magkapalagayang-loob kayo…”
“Iyan na nga lamang ang iyong kapalaran, ang iyong tad-
hana!” sabi ng mangangaso habang nag-iinat. “Pagtiisan mo na,
ikaw na ulila. Ngunit, ano’t anuman, paalam, marami na tayong
pinag-usapan… Kailangang makarating ako sa Boltovo bago
gumabi…”
Tumayo si Yegor, nag-inat, isinakbat sa balikat ang baril.
Tumayo si Pelageya.
“At kailan ka dadalaw sa nayon?” mahinang tanong nito.
“Hindi na kailangan. Hindi ako makadadalaw nang hindi
lasing, at walang gaanong pakinabang para sa iyo kung ako’y la
sing. Nagiging masamang tao ako tuwing nalalasing… Paalam!”
“Paalam,Yegor Vlasych…”
Isinuot ni Yegor ang gora at, palatak na tinawag ang aso, at
nagpatuloy sa pag-alis. Nanatiling nakatayo si Pelageya, mina-
masdan ang likod ng lumilisan… Sinusundan ng kanyang mga
mata ang galaw ng balikat nito, ang makisig na ulo, ang nanghi-
hinamad, walang-anumang paghakbang, at napuno ng lungkot
at masuyong lambing ang kanyang mga mata… Lumapit ang
kanyang tingin sa matangkad, balingkinitang kaanyuan ng asawa
at niyakap at hinaplos ito… Wari’y naramdaman ang titig na
iyon, huminto si Yegor, at lumingon… Tahimik ang mangangaso,
ngunit nababasa ni Pelageya sa mukha, sa nakaangat na balikat, na
may ibig itong sabihin sa kanya. Nakikiming lumapit si Pelageya
at nagsusumamong tiningnan siya.
“Para sa iyo!” sabi ni Yegor habang pumipihit papalayo.
12

che khov
Inabutan niya si Pelagya ng lukot na rublo at mabilis na lu-

makad papalayo.
“Paalam, Yegor Vlasych!” sabi ni Pelageya habang wala sa
loob na tinatanggap ang rublo.
Tinunton ni Yegor ang mahabang daang kasingtuwid ng bi-
natak na sinturon… Nakatayong namumutla si Pelageya, walang
tinag na tulad sa isang istatwa, at hinuhuli ng paningin ang bawat
hakbang ng umalis. Ngunit sandali lamang at sumanib na ang
pulang suot ni Yegor sa maitim niyang pantalon, hindi na masun-
dan ni Pelageya ang mga hakbang nito, hindi na makita ang kaib-
han ng aso at ng suot na bota ng asawa. Tanging ang gorang may
bisera ang nakikita, ngunit… biglang-biglang lumikong pakanan
ng kaingin si Yegor at naglaho ang gora sa kaluntian.
“Paalam,Yegor Vlasych!” bulong ni Pelageya at tumingkayad
ito upang kahit paano’y minsan pang makita ang puting gora.
(1885)
13

Destiyero
!
N akaupo malapit sa isang malaking siga sa tabing-

ilog ang matandang Semyon, na binansagang ang
Tagapagpaliwanag, at ang isang batang Tartaro na
walang nakaaalam sa pangalan; nasa loob ng kubo ang tatlo pang
bangkero. Lasing si Semyon, isang matandang may gulang na
animnapu, payat at bungal, ngunit malapad ang balikat at malu-
sog pa rin; kanina pa siya dapat nakahiga, ngunit may bote pa
ng vodka sa kanyang bulsa, at natatakot siyang hingin ito ng
kanyang mga kasama sa kubo. May sakit ang Tartaro, nangungu-
lila, balot ang sarili sa gulanit na kumot, at nagkukuwento kung
gaano kaganda sa lalawigan ng Simbirsk at kung gaano kaganda
at katalino ang asawang iniwan niya doon. May gulang siyang
hindi hihigit sa dalawampu’t limang taon, at ngayon, sa liwanag
ng apoy na tumatanglaw sa kanyang maputla, malumbay at saki
ting mukha, mapagkakamalan siyang bata.
“Hindi talaga paraiso rito,” sinasabi ng Tagapagpaliwanag.
“Tingnan mo: tubig, hubad na pampang, luwad kahit saan, at
wala nang iba pa… Matagal nang tapos ang Pasko ng Pagkabuhay,
ngunit may niyebe pa ring lumulutang sa ilog, at pumatak din
ang niyebe kaninang umaga.”
“Masama! Masama!” sabi ng Tartaro, at nahihintakutan itong
nagpalinga-linga.
Mga sampung hakbang mula sa kanila, dumadaloy ang madi
lim, malamig na ilog; umaangil ito, inihahampas ang sarili sa gu-
muguhong pampang, at mabilis na tinatahak ang daang patungo
14

che khov
sa malayong dagat. Malapit sa pampang, isang malaking gabara

ang nababanaag sa dilim.Tinatawag itong “karbos” ng mga bang-
kero. Sa malayong pampang, gumagapang na tila ahas ang mga
liwanag, nagliliyab at pagkaraa’y pumapanaw; ito ang mga damo
noong isang taon na sinusunog ngayon. At madilim na muli sa
kabila ng mga ahas na iyon. Maririnig ang maliliit na tipak ng
yelong bumabangga sa gabara. Mamasa-masa, malamig…
Tumingin sa langit ang Tartaro. Kasingdami ng mga bituing
narito ang mga bituin sa kanilang bayan, at gayundin ang dilim sa
paligid, ngunit may nawawala. Sa amin, sa lalawigan ng Simbirsk,
kakaiba ang mga bituin, kakaiba ang langit.
“Masama! Masama!” ang kanyang ulit.
“Masasanay ka rin!” humahalakhak na sabi ng Taga
pagpaliwanag. “Bata ka pa, tatanga-tanga, bagito, at tulad sa
isang hangal, iniisip mong wala nang higit pang hamak kaysa sa
iyo, ngunit darating ang panahong sasabihin mo sa iyong sarili:
‘Binigyan ng Diyos ang bawat isa ng ganitong buhay.’ Tingnan
mo ako. Sa loob ng isang linggo, huhupa ang baha, maglalagay
tayo ng bangkang pantawid dito, gagala kayong lahat sa Siberia,
at magpapaiwan ako at magyayao’t dito. Dalawampu’t dalawang
taon na akong ganyan, araw at gabi. Kanduli at liwalo sa ilalim
ng tubig at ako sa ibabaw. At salamat sa Diyos. Wala na akong
kailangan pa. Pinagkalooban ng Diyos ang bawat isa ng ganyang
buhay.”
Nagdagdag ng panggatong sa apoy ang Tartaro, humigang
malapit dito, at nagsabi:
“Sakitin ang ama ko. Kapag siya namatay, pupunta rito ina ko
at asawa ko. Nangako sila.”
“At aanhin mo ang ina at asawa?” tanong ngTagapagpaliwanag.
“Pawang kabaliwan ang mga iyan, kapatid. Nililito ka ng di-
yablo, isumpa ang kanyang kaluluwa. Huwag kang makikinig
sa mga isinumpa. Huwag mo siyang hayaang makapangibabaw.
Tutuksuhin ka niya ng babae, pero hamakin mo siya: ayoko ng
15

pitong kuwe nto
babae! Tutuksuhin ka niya ng kalayaan, ngunit magmatigas ka—

ayoko ng bigay mong kalayaan! Wala kang kailangan! Walang
kailangang ama, walang kailangang ina, walang kailangang asawa,
walang kailangang laya, walang bag, walang bagahe! Wala kang
anumang kailangan, isumpa silang lahat!”
Tumungga sa bote ang Tagapagpaliwanag at nagpatuloy:
“Hindi ako payak na magbubukid, mahal kong kapatid, hindi
ako galing sa lahing alipin, anak ako ng isang sakristan, at noong
ako’y nasa laya at naninirahan sa Kursk, lagi akong nakasuot ng
abito tuwing lumalakad, at heto ngayon at nakakatulog nang
hubad sa lupa at kumakain ng damo. Pinagkalooban ng Diyos
ang sinuman ng ganyang buhay. Wala akong pangangailangan, at
wala akong kinatatakutan, at sa aking pag-iisip walang taong
higit na mayaman o higit na malaya kaysa sa akin. Nang dinala
nila ako rito mula sa Rusya, naging matigas na ako sa unang araw
pa lamang:Wala akong anumang gusto! Naisahan ako ng diyablo
sa aking asawa, sa aking pamilya, sa aking kalayaan, ngunit sinabi
ko sa kanya: wala akong anumang kailangan! At nakikita mo,
nabubuhay akong mahusay, walang mga hinaing. At kung may
sinumang pagbibigyan ang diyablo at makikinig dito kahit min-
san lang, maliligaw siya, hindi na siya maililigtas: lulubog siya sa
kumunoy hanggang sa kanyang tainga at hindi na makaaahon pa.
Hindi lamang ang tulad ninyo, mga hangal na magbubukid,
ngunit maliligaw kahit ang mararangal at mga nakapag-aral. Mga
labinglimang taon na ang nakararaan, isang maginoo ang ipi-
nadala rito mula sa Rusya. May kung anong ayaw siyang ibahagi
sa kanyang mga kapatid, at diumano’y may hinuwad na kung
anong testamento. Ang sabi ‘y isa siyang prinsipe o baron, ngunit
maaaring isa lamang siyang opisyal—sinong may alam! Dumating
nga dito ang maginoo at ang unang-una ginawa ay bumili para
sa sarili ng bahay at lupa sa Mukhortinskoe. ‘Ibig kong mabuhay
sa sariling pagpapagod,’ sabi niya, ‘sa aking pinagpawisan, dahil,’
wika niya, ‘hindi na ako maginoo, ako’y isa nang destiyero.’ Bakit
16

che khov
hindi, sabi ko, tulungan ka ng Diyos, magandang bagay iyan.

Nasa kasibulan pa siya noon, masigla, lag ing abala; nag-atsero
siya, at nangisda, naglakbay nang apatnapung milya sakay sa ka-
bayo. Eto na nga lang ang naging gusot: sa unang taon dito’y
nagsimula na siyang pumunta sa tanggapan ng koreo sa Gyrino.
Madalas siyang tumayo sa aking bangkang pantawid at magbun-
tong-hininga: “Ay, Semyon, napakatagal na nang huli nila akong
padalhan ng pera mula sa amin!” Hindi mo kailangan ang pera,
Vassily Sergeich, sasabihin ko. Pera para saan? Huwag ka nang
maghanap ng mga dating bagay, kalimutan ang mga ito at isiping
wala talagang ganoon, na tila ba panaginip lamang ito, at mag-
simula ng bagong buhay. Huwag kang makikinig sa diyablo—
wala siyang idudulot na mabuti sa iyo, dadalhin ka lamang niya
sa bibitayan. Gusto mo ng pera ngayon, sabi ko, at pagkaraan,
hayun nga at dumating, gugustuhin mo rin ng iba na namang
bagay, at parami nang parami. Kung ibig mong mag ing masaya,
sabi ko, humiling ka unang-una ng wala. Oo… dahil kapwa tayo
himamak nang buong pait ng tadhana, sabi ko sa kanya, walang
silbing humingi sa kanya ng habag o yumukod sa kanyang paa
nan, dapat natin siyang alipustahin at tawanan. Kung hindi, siya
ang magtatawa sa atin. Iyan ang sabi ko sa kanya… Mga dala-
wang taon pagkaraan, inihatid ko siya sa bahaging ito, at pinag-
kiskis niya ang kanyang mga kamay at tumawa. ‘Papunta ako sa
Gyrino,’ sabi niya, ‘upang tagpuin ang aking asawa. Naawa siya sa
akin,’ sabi niya, ‘at darating siya. Mabait siyang babae, butihin.’ At
walang pagsidlan ang kanyang tuwa. Kaya pagkaraan ng dala-
wang araw, dumating siyang kasama ang kanyang asawa. Isang
babaeng nasa kasibulan, maganda, nakabalanggot; may kargang
sanggol na babae. At kung ano-anong bagahe. Hindi magkanda-
tuto ang aking si Vassily Sergeich sa pag-aasikaso sa kanya, hindi
magsawa sa katitingin at pagpuri sa kanya. ‘Oo, kapatid na
Semyon, mabubuhay ang mga tao kahit sa Siberia!’ Ay, sa tingin
ko, tama, hindi ka naman laging maglululundag sa saya.
17

pitong kuwe nto
At pagkaraan ay sinimulan niyang dalawin ang Gyrino halos

linggo-linggo, para malaman kung dumating ang pera mula sa
Rusya. Parang kailangang-kailangan niya lagi ng pera. ‘Para sa
aking kapakanan,’ sabi niya, ‘upang maibahagi ang aking mapait
na sinapit, nasasayang ang kanyang kabataan at kagandahan dito
sa Siberia, at dahil diyan,’ sabi niya, ‘dapat kong ibigay sa kanya
ang lahat ng uri ng kasiyahan…’ Upang mapasayang lalo ang
babae, nagsimula siyang makisama sa mga opisyal at lahat ng
uring patapon. At siyempre pa, kailangang painumin at pakainin
ang mga ganoong tao, at dapat magkaroon ng piano at mabala-
hibong aso sa sopa—puwede na itong tumigok at anong paki
ko… Luho, sa maikling salita, pagpapakalabis. Hindi tumagal ang
pakikisama ng babae sa kanya. Paano ito magtatagal? Putik, tubig,
lamig, walang gulay, walang prutas, mga lasing at mga taong
walang pinag-aralan kahit saan,mga walang modo at babae si-
yang mahilig sa layaw, babaeng mula sa kapitolyo… At, siyempre
pa, nawalan ito ng gana… At hindi na maginoo ang kanyang
asawa, sabihin na ninyo ang gusto ninyong sabihin, kundi isa
nang destiyero—hindi magkapareho ang karangalang iyon. Sa
loob ng tatlong taon, natatandaan ko, sa bisperas ng Asuncion,
may narinig akong tawag mula sa kabilang pampang. Dinala ko
ang bangkang pantawid at nakita—ang babae, balot na balot, at
kasama ang isang batambatang ginoo, isa sa mga opisyal. Naroon
din ang isang trineyong hinahatak ng tatlong kabayo… Inihatid
ko sila sa bahaging ito, sumakay sila—iyon ang huling pagkakata-
ong nakita ko sila! Naglaho sila sa larawan. At nang mag-umaga
na’y dumating na sakay ng kabayo si Vassily Sergeich. ‘Nagdaan
ba rito ang aking maybahay, Semyon, na may kasamang ginoong
nakasalamin?’ Dumaan nga, sabi ko, habulin mo ang hangin sa
bukid! Hinabol niya ang mga ito, tinugis sa loob ng limang araw.
Pagkaraan, nang itinatawid ko na siya pabalik sa kabilang bahagi,
napaluhod siya at nagsimulang humagulgol at iumpog ang ulo sa
sahig. Iyan na nga ang iyong napala, ang sabi ko. Tumawa ako at
18

che khov
ipinaalala sa kanyang: ‘Mabubuhay rin ang mga tao sa Siberia!’ At

lalo pa niyang pinalakas ang pag-uumpog ng ulo…Pagkaraan
niyon ay hinangad na niyang makalaya. Nakabalik na sa Rusya
ang kanyang asawa, kaya naakit din siyang pumaroon, upang
makita ang kabiyak at bawiin ito mula sa mangingibig. Kaya,
mahal na kapatid, nagsimula ang halos araw-araw niyang pag-
punta sa tanggapan ng koreo o pakikipag-usap sa mga awtoridad
ng bayan. Nagpadala siya nang nagpadala ng mga pagdulog
upang mapalaya at mapahintulutang makauwi sa kanyang bayan,
at sinabi niya sa aking gumugol siya ng halos dalawang daang
rublo sa telegrama pa lamang. Ipinagbili niya ang lupa, isinangla
ang bahay sa mga Hudyo. Tumanda siya, nahukot, nanilaw ang
mukha tulad sa isang nauupod ang baga. Kakausapin ka niya at
sasabihing hee-hee-hee… at may luha ang kanyang mga mata.
Mga walong taon siyang nagdusa sa mga ganyang pagdulog,
ngunit nabawi niya ang sigla at naging masayang muli: nagka-
roon siya ng mga bagong layaw. Paano’y nagdalaga na kasi ang
kanyang anak. Walang sawa niya itong pinagmamasdang palagi.
At, ang totoo, hindi rin naman kasamaan ang dalaga: maganda,
may maiitim na kilay, at masiglang pag-uugali. Nagsisimba sila
tuwing Linggo sa Gyrino. Magkatabi silang nakatayo sa bang-
kang pantawid, tatawa ang anak at hindi niya maalis ang tingin
dito. ‘Oo, Semyon,’ sabi niya, ‘mabubuhay rin ang mga tao sa
Siberia. May kaligayahan din sa Siberia. Tingnan mo,’ sabi niya,
‘natatangi ang aking anak. Pupusta akong wala kang makikitang
tulad niya maglibot ka man ng isang libong milya mula rito!’
Mabait nga ang anak niyang babae, sabi ko, totoo nga… At sa
sarili’y naisip ko: ‘Maghintay lang… Siya’y batang babae, nasa
kainitan, nais niyang mabuhay, anong uring buhay mayroon
dito?’ At nagsimulang magdusa ang bata, kapatid… Nangayayat
ito nang nangayayat at nanghina, nasalanta ang katawan, nagka-
sakit, at naratay. Pagkatuyo. Hayan ang tinatawag na ligayang
Siberiano para sa iyo, isumpa ang kaluluwa nito, hayan
19

pitong kuwe nto
ang sinasabing ‘nabubuhay ang mga tao sa Siberia’… Sinimulan

niyang maghanap ng mga manggagamot at dalhin ang mga ito sa
kanyang anak. Kapag may narinig siyang doktor o albularyo sa
loob ng may isang daan o dalawang daang milya mula sa kanila,
pupuntahan niya ang mga ito. Gumastos na siya nang napakalaki
sa mga manggagamot na ito, at sa tingin ko’y mas makabubuting
ginugol na lamang namin sa alak ang pera… Mamamatay rin
lang ang kanyang anak.Tiyak na tiyak ang kamatayan nito, at ang
mangyayari’y matatapos na ang lahat sa kanya. Magbibigti iyan
dahil sa pighati o tatakas patungong Rusya—iyan ang katoto-
hanan. Kung siya’y tatakas, madarakip siya, lilitisin, ibibilanggo,
patitikimin ng hagupit ng latigo…”
“Mabuti, mabuti,” anas ng Tartaro, na nangangatog sa ginaw.
“Anong mabuti?” tanong ng Tagapagpaliwanag.
“Ang asawa, ang anak… Bigat trabaho bilang parusa, oo,
pighati, oo, pero kita pa rin niya asawa at anak… Wala kailangan,
sabi mo. Pero wala—masama. Tatlo taon kasama asawa—kaloob
ng Diyos.Wala masama, mabuti tatlo taon. Paano di mo intindi?”
Nanginginig at nauutal sa pag-aapuhap ng iilang salitang
Ruso na kanyang nalalaman, sinabi ng Tartaro na ipinagbabawal
ng Diyos ang pagkakasakit sa isang banyagang lupain, ang ma-
matay at malibing sa malamig, makalawang na daigdig; na kung
darating ang kanyang asawa, kahit isang araw o isang oras man la-
mang, sasang-ayon siyang pagdusahan ang anumang pahirap ka-
palit ng ganoong ligaya at magpapasalamat siya sa Diyos. Mabuti
na ang isang araw na kaligayahan kaysa sa wala.
Pagkaraan niyon, muling nagkuwento ang Tartaro tungkol
sa maganda at matalinong asawang naiwan sa kanilang bayan;
pagkaraan, habang sapo ng dalawang kamay ang ulo, nagsimula
siyang tumangis at tiyakin kay Semyon na wala siyang anumang
kasalanan at napagbintangan lamang. Ninakawan ng mga kabayo
ng kanyang dalawang kapatid at tiyuhin ang isang matandang
magsasaka na kanilang ginulpi at iniwang halos patay na, ngunit
20

che khov
hindi naging patas ang paglilitis ng pamayanan at ipinatapon sa

Siberia silang tatlong magkakapatid, samantalang ang tiyuhin, na
mayamang tao, ay nanatili sa bahay.
“M-m-masasanay ka rin!” sabi ni Semyon.
Natahimik ang Tartaro at itinutok sa apoy ang mga luhaang
mata; may magkahalong pagtataka, pagkalito at takot sa kanyang
mukha, na tila ba hindi pa maabot ng kanyang pang-unawa kung
bakit nasa madilim at mamasa-masang kulungan siya, kasama ang
mga estranghero, at wala sa lalawigan ng Simbirsk. Humiga ang
Tagapagpaliwanag malapit sa apoy, ngumisi sa kung ano, at sa
mahinang tinig ay umawit.
“Anong ligaya ang kakamtin niya kasama ang ama?” sinabi
ni Semyon pagkaraan. “Mahal niya ang kanyang anak, nakapag-
papalubag ito ng kanyang loob, totoo; pero huwag mo siyang
patatahimikin, kapatid: napakahigpit ng matandang iyan, ti-
gasin. At ayaw ng mga kabataang babae na hinihigpitan sila…
Kailangan nila ng lambing, ha-ha-ha at ho-ho-ho, mga pabango
at krema para sa kutis. Oo… E, ‘yun at ‘yun!” buntong-hininga
ni Semyon at bumangong may bigat sa katawan. “Ubos na ang
vodka, ibig sabihin ay puwede nang matulog. Magpapahinga na
ako, kapatid…”
Naiwang mag-isa, nagdagdag pa ng gatong ang Tartaro, na-
higa, at, habang nakatitig sa apoy, ay nagsimulang isipin ang kan-
yang pinagmulang bayan at ang kanyang kabiyak; kung makara-
rating lang sana ang kanyang kabiyak kahit lamang isang buwan,
kahit isang araw, at kung sakali, kung ibig nito, maaari itong
bumalik! Mabuti nang may isang buwan o kahit pa isang araw
kaysa wala. Ngunit kung matutupad ang pangako ng kanyang
kabiyak, ano ang kanyang ipakakain dito? Saan siya matitira rito?
“Kung wala pagkain, paano buhay?” tanong ng Tartaro sa
malakas na boses.
Dahil ngayon, sa araw at gabing pagtatrabahong hawak ang
sagwan, kumikita lamang siya ng sampung kopeck sa isang araw;
21

pitong kuwe nto
totoo, nag-aabot ang mga manlalakbay ng dagdag na halaga para

sa tsaa at vodka, ngunit pinaghahatian ang mga ito ng kalalaki-
han at hindi binibigyan ang Tartaro, at pinagtatawanan lamang
siya. At ang nagmula sa karukhaan ay nagugutom, giniginaw,
at natatakot… Ngayong sumasakit at nanginginig ang kanyang
buong katawan, makabubuti sanang pumunta sa kubo at matu-
log, ngunit wala siyang naikukumot doon, at higit pang malamig
doon kaysa sa pampang; wala man siyang naikukumot dito, na-
kapagpaparikit siya ng apoy kahit paano.
Sa loob pa ng isang linggo, kapag ganap nang humupa ang
tubig at naiayos na ang bangkang pantawid, hindi na kakaila
nganin pa ang mga bangkero maliban kay Semyon, at sisimu-
lan ng Tartaro na magtungo sa mga bayan-bayanan upang ma-
malimos o maghanap ng gawain. Labingpitong taon lamang ang
kanyang kabiyak; maganda, nasusunod ang mga nais, at mahi-
yain—magagawa rin ba nitong gumala sa mga bayan-bayanan
nang walang takip ang mukha at manghingi ng limos? Hindi,
nakapanghihilakbot pa ngang isipin man lang ito….
Magbubukang-liwayway na; malinaw nang makikita sa
umaalon-along tubig ang hugis ng gabara, ang palumpong ng
mimbre, at, kung titingin sa paligid, naroon ang luwad na gilid
ng bangin, ang kubo sa ilalim nito na nabububungan ng ka-
yumangging atip, at ang kumpol ng maliliit na kubo sa itaas.
Nagsisimula nang tumilaok ang mga tandang sa pamayanan.
Ang pulang luwad na gilid ng bangin, ang gabara, ang ilog,
ang mga walang habag na estranghero, gutom, ginaw, sakit—
marahil ay hindi umiiral ang mga ito sa katotohanan. Panaginip
ko lamang ang mga ito marahil, naiisip ng Tartaro. Naramdaman
niyang natutulog siya at naririnig ang sariling paghihilik…
Sabihin pa’y nasa sariling bahay siya, sa lalawigan ng Simbirsk,
at sa sandaling tawagin niya ang pangalan ng kanyang mayba-
hay, patugon nitong tatawagin ang kanyang pangalan; at nasa
kabilang silid ang kanyang ina… nagkakaroon ng mga ganoong
22

che khov
nakatatakot na panaginip kung minsan! Para saan? Ngumiti ang

Tartaro at dumilat. Anong ilog ito? Ang Volga?
Pumapatak ang niyebe.
“Kar-baaas!” may sumisigaw sa kabilang pampang ng ilog.
“Kar-baaas!”
Napamulagat ang Tartaro at ginising ang mga kasama, upang
makagaod sila sa kabilang pampang. Nagmumura sa kanilang
garalgal, kagigising na boses, at nakahalukipkip laban sa lamig,
nagsilitaw sa pampang ang mga bangkero habang isinusuot ang
kanilang gula-gulanit na abrigong yari sa balat ng tupa. Sapagkat
kagigising, nangingilabot at naririmarim sila sa ilog na humi
hinga ng tumatagos na lamig. Walang pagmamadaling umakyat
sila sa gabara… Hinawakan ng Tartaro at ng tatlong bangkero
ang mahaba, malapad na sagwan na sa dilim ay tila sipit ng ali-
mango; itinuon ni Semyon ang bigat ng kanyang tiyan sa ma-
habang tikin. Nagpatuloy ang sigaw mula sa kabilang pampang,
at dalawang putok mula sa pistola ang narinig, marahil ay upang
gisingin ang mga bangkero na inaakala nilang natutulog o nasa
bahay-inuman sa nayon.
“Makararating kayo! Makararating kayo!” sabi ng
Tagapagpaliwanag sa himig ng isang taong ganap ang paniniwala
na hindi kailangan ang pagmamadali sa daigdig na ito, “wala rin
namang mabuting mangyayari kung magmamadali.”
Bumitaw ang mabigat, kumakarag na gabara mula sa pam-
pang at lumutang sa pagitan ng mga palumpong ng mimbre,
at dahil lamang sa mga dahan-dahang nangalalaglag na mimbre
kaya malalamang hindi nakahimpil at bagkus ay kumikilos ang
gabara. Sabay-sabay na gumagaod ang mga bangkero; idiniin ng
Tagapagpaliwag ang kanyang tiyan sa tikin habang gumuguhit
nang pabilog sa hangin; pagkaraa’y lumundag ito mula sa isang
gilid ng bangka patungo sa kabilang gilid nito. Sa dilim, ang mga
lalaking ito’y mistulang nangakaupo sa isang sinaunang hayop
na may mahahabang biyas at kasabay nitong kumikilos tungo
23

pitong kuwe nto
sa isang malamig, mapanglaw na lupain, tulad ng nakikita kung

minsan sa mga bangungot.
Nilampasan nila ang mga mimbre at bumungad sa bukas na
bahagi ng ilog. Naririnig na sa kabilang pampang ang kumaka-
tok at paulit-ulit na lagapak ng mga sagwan, at narinig mula rito
ang sigaw na “Dali! Dali!” Sampung minuto pa ang lumipas bago
mabigat na bumunggo sa pantalan ang gabara.
“Bagsak na lang nang bagsak!” bubulong-bulong na sabi
ni Semyon, habang pinupunas ang niyebe sa kanyang mukha.
“Kung saan nanggagaling, Diyos lamang ang nakaaalam!”
Nakatayo’t naghihintay sa pampang ang isang matandang
lalaking balingkinitan at hindi kataasan, nakasuot ng dyaket na
napaiibabawan ng balahibo ng sora at ng isang puting balanggot
na yari sa balat ng tupa. Nakatayo itong malayo sa mga kabayo
at hindi kumikilos; madilim ang mukha at nakapako ang isip,
may pilit waring ginugunitang kung ano kaya’t nagagalit ngayon
sa kanyang di-masunuring alaala. Nang nakangiting lumapit sa
kanya si Semyon at mag-alis ng balanggot, sinabi nitong:
“Kailangan kong makapunta agad sa Anastasyevka. Lumubha
na naman ang aking anak na babae, at nakasagap ako ng balitang
may bagong doktor na nahirang sa Anastasyevka.”
Hinatak nila ang tarantaso paakyat sa gabara at bumalik sa
ilog. Ang lalaking tinawag na Vassily ni Semyon Sergeich ay na-
katayong walang katinag-tinag habang sila’y tumatawid, mariing
nakatikom ang mga labi at ang mga mata’y nakatutok sa iisang
bahagi ng kawalan; nang humingi ng pahintulot ang isang kutse-
ro upang makapanigarilyo sa kanyang tabi, hindi siya sumagot, na
tila hindi narinig ang tanong. At habang ipinapataw ang bigat ng
tiyan sa tikin, pakutyang tumingin sa kanya si Semyon at nagsabi:
“Mabubuhay rin ang mga tao sa Siberia. Ma-bu-buhay!”
Mababasa ang pananagumpay sa mukha ng Tagapagpaliwanag,
na tila ba may napatunayan siyang kung ano at ikinagagalak na
lumabas iyon nang katulad na katulad ng kanyang pagkakahula.
24

che khov
Ang hamak, lugmok na larawan ng lalaking nakasuot ng dyaket

na naiibabawan ng balat ng sora ang tila nagbibigay sa kanya ng
malaking kasiyahan.
“Napakaputik maglakbay ngayon, Vassily Sergeich,” sabi ni
Semyon, habang ginagayakan ng arnes ang mga kabayo sa pam-
pang. “Magpalipas ka muna ng kahit dalawang linggo, hanggang
matuyo-tuyo ang daan. O kung hindi mangyayari’y huwag ka
nang tumuloy… Mainam sana kung may mapapala ka sa iyong
pag-alis, ngunit maging ikaw ay nakaaalam kung paano walang
humpay na naglalakbay ang mga tao sa loob ng maraming taon,
araw at gabi, at wala pa ring ibinubunga ang mga ito. Totoo!”
Tahimik siyang inabutan ni Vassily Sergeich ng dagdag sa na-
kagawiang bayad, sumakay sa tarantaso at umalis.
“Hayun siya, sa kanyang matuling paghahanap ng mang-
gagamot!” sabi ni Semyon, na nakapamaluktot dahil sa ginaw.
“Oo, humanap ka ng tunay na doktor, tugisin ang hangin sa
bukid, hulihin sa buntot ang diyablo, isumpa ang iyong kalu-
luwa! Kakatwang mga nilalang, Panginoon, patawarin mo akong
makasalanan!”
Lumapit ang Tartaro sa Tagapagpaliwanag at habang nakati
ngin ditong may suklam at pandidiri ay nanginginig na nagsabi
sa wikang Tartaro na hinaluan ng baluktot na wikang Ruso:
“Siya mabuti… mabuti, at ikaw—masama! Ikaw masama!
Ginoo mabuti kaluluwa, mahusay, at ikaw hayop, ikaw masama!
Ginoo buhay, at ikaw patay… Diyos ginawa tao upang mabu-
hay, upang ligaya, at maging hinagpis, maging pighati, at ikaw
walang nais, ibig sabihin hindi ka buhay, ikaw bato, luwad! Bato
wala gusto, at ikaw wala nais… Ikaw bato—at hindi ka mahal ng
Diyos, pero mahal niya ginoo.”
Napahalakhak ang lahat. Tila nasusukang napaigtad ang
Tartaro, ikinaway ang kamay, at lumapit sa apoy habang ibinaba-
lot sa sarili ang gulanit na balabal. Kaladkad ang mga paang nag-
tungo sa kubo ang mga bangkero at si Semyon.
25

“Ang ginaw!” pagaralgal na sabi ng isa sa mga bangkero, ha-
bang humihilata sa dayaming nakabanig sa halos basang luwad
na sahig.
“Oo, hindi mainit!” sang-ayon ng isa.“Buhay ng bilanggo…”
Nagsihiga sila. Pahampas na binuksan ng hangin ang pinto, at
umihip ang niyebe papasok sa kubo. Walang ibig tumayo at isara
ang pinto: malamig, at sila’y tinatamad.
“Ayos lang ako!” sabi ng papatulog nang si Semyon.
“Nagkakaloob ang Diyos sa lahat ng ganitong buhay.”
“Kilala ka namin, makapitong ulit na bilanggo. Maging ang
diyablo ay hindi makalapit sa ‘yo.”
May mga tunog na nagmumula sa labas, tila alulong ng aso.
“Ano ‘yun? Sinong nariyan?”
“Ang Tartaro… umiiyak.”
“Tingnan mo nga naman… Kakatwang nilalang!”
“Ma-sa-sa-a-a-nay din ‘yan!” sabi ni Semyon, at agad itong
nakatulog.
Ilang sandali pa’y tulog na rin ang lahat. At nanatiling naka-
bukas ang pintuan.
(1892)
26

Ang Mag-aaral
!
N oong una’y banayad ang panahon at walang kumiki-

los. Umaawit ang mga martines, at sa mga kalapit na
latian, may kung anong nabubuhay ang maririnig na
lumilikha ng nakahahabag na taghoy tulad ng hanging iniihip
sa isang basyong bote. Isang kanduro ang lumipad, at may kung
sinong umasinta rito, at isang putok ang buong sigla at galak na
umalingawngaw sa hangin ng tagsibol. Ngunit nang nilulukob
na ng dilim ang kakahuyan, di-inaasahang bumangon mula sa
silangan ang malamig at nanunuot na hangin, at tumahimik ang
lahat. Lumalatag sa mga danaw ang matutulis na yelo; at naging
mapanglaw ang kagubatan, malayo at malungkot. Amoy taglamig.
Pauwi mula sa pangangaso si Ivan Velikopolsky, mag-aaral sa
isang seminaryo at anak ng isang sakristan, yapak na binabaybay
ang landas ng basang-basang parang. Namamanhid ang kanyang
mga daliri, at sunog sa hangin ang mukha. Tila para sa kanya’y
winasak ng biglang pagsalakay ng lamig ang kaayusan at pag-
kakatugma ng mga bagay-bagay, at nagdurusa at hindi mapa
lagay maging ang daigdig, at iyan ang dahilan kung bakit higit
na mabilis lumatag ang karimlan kaysa sa nakagawian. Pawang
kapabayaan at kapanglawan ang nasa kanyang paligid. Ang ta
nging liwanag ay nagmumula sa hardin ng mga balo na malapit
sa ilog; sa kung saan, doon sa malayo at malapit sa kanya, naka-
lublob ang lahat sa ulop ng malamig na gabi, at nakakubli rin
sa ulop ang pamayanang may tatlong milya ang layo. Naalala ng
mag-aaral na nang lisanin niya ang tahanan, nakaupo sa sahig sa
27

pitong kuwe nto
may pintuan ang kanyang ina at naglilinis ng samovar* saman-

talang nakahigang umuubo sa may kalanan ang kanyang ama,
at dahil noon ay Biyernes Santo, walang iniluluto sa bahay at
gutom na gutom siya. Sukol ng ginaw, sumagi sa kanyang isip na
ganitong hangin din ang umihip sa panahon ni Rurik at noong
namamayagpag pa sina Juan ang Kilabot at Pedro ang Dakila, at
nagdurusa ang mga tao nang mga panahong iyon sa gayon ding
karukhaan at gutom, mayroon din silang naaatipang bubong na
tadtad ng mga butas; may gayon ding kasawian, kamangmangan
at kapanglawan saanman, gayon ding karimlan, gayon ding paki-
ramdam ng pagkaapi—umiral ang mga nakasisindak na bagay na
ito, umiiral, at patuloy na iiral, at hindi bubuti ang buhay sa loob
ng isang libong taon. Ayaw na niyang umuwi.
Tinatawag iyong hardin ng mga balo dahil nasa panganga-
laga ng mag-inang balo. May lumalagitik at naglalagablab na siga
doon, naghahagis ng malaking bilog ng liwanag sa nabungkal na
lupa. Nakasuot ng abrigong panglalaki ang biyudang si Vasilissa,
isang malaki, mataba, matandang babae. Nangangarap wari, na-
katayo itong nakatitig sa apoy samantalang nakaupo sa lupa ang
kanyang anak na si Lukerya, isang babaeng tadtad ng uka ang
mukhang nagpapakita ng kahangalan, at naghuhugas ng takure
at ilang kutsara. Tila katatapos lamang nilang maghapunan. May
naririnig na boses ng kalalakihan; sila’y mga manggagawang
bukid na pinaiinom sa ilog ang kanilang mga kabayo.
“Taglamig na namang muli,” sabi ng mag-aaral habang pa-
palapit sa siga. “Magandang gabi sa inyo!”
Nagulat si Visilissa, ngunit namukhaan niya ang dumating at
malugod na ngumiti.
“Hindi kita agad namukhaan,” sabi nito. “Pagpalain ka ng
Diyos! Yayaman ka balang araw.
*Tradisyunal na sisidlang metal na ginagamit sa pagpapainit at pagpapakulo ng

tubig.
28

che khov
Patuloy silang nag-usap. Marami nang karanasan si Vasilissa;

nakapaglingkod na siya sa maririwasa, una’y bilang tagapagpa-
suso sa mga sanggol at pagkaraa’y bilang tagapag-alaga ng mga
bata, at maayos niyang naipahahayag ang sarili. Hindi nawawala
sa kanyang mga labi ang maringal at mabining ngiti. Nagpako
lamang ng tingin sa mag-aaral at nanatiling tahimik ang kanyang
anak na si Lukerya, isang magbubukid na ang buhay ay malaon
nang dinurog ng asawa. Kakatwa ang kanyang tila bingi at piping
tabas ng mukha.
“Sa ganitong apoy rin nagpainit si San Pedro isang malamig
na gabi,” saad ng mag-aaral, habang ibinubuka ang mga kamay sa
ibabaw ng apoy. “Sadya ngang pagkalamig-lamig marahil noon!
Gabi nga bang napakahirap? Oo, napakahaba at napakalungkot
na gabi iyon!”
Pagkawika’y tumitig ito sa madilim na paligid, mariing
umiling-iling at nagpatuloy: “Ipinalalagay ko pong nakadalo na
kayo sa isang pagbasa ng Labingdalawang Ebanghelyo”
“Oo, nakadalo na,” sagot ni Vasilissa.
“Naaalala pa po ninyo, kung gayon, na sa Huling Hapunan,
sinabi ni Pedro kay Hesus: ‘Nakatalaga po akong sumama sa Inyo
sa karimlan at kamatayan,’ at sumagot ang Panginoon: ‘Sinasabi
ko sa iyo, Pedro, na hindi titilaok ang tandang sa madaling araw na
ito hanggang sa ikaila mong makaikatlo na ako’y iyong nakikila-
la.’ Pagkaraan ng hapunan, nagdanas ng hapis sa hardin si Hesus
at nanalangin, ngunit mahina at pagal ang diwa ng kawawang si
Pedro, at namimigat ang talukap ng kanyang mga mata, at hindi
na niya nalabanan ang antok. Kaya’t siya’y nakatulog. At tulad ng
alam na ninyo, dumating si Hudas nang gabi ring iyon at hina-
likan si Hesus at ipinagkanulo sa mga kaaway nito. Iginapos at di-
nala si Hesus sa matataas na saserdote at pinahirapan, samantalang
sumunod sa kanya si Pedro, na inupod ng takot at pagkabalisa,
ganap ang pagkapagod, inyong nauunawaan, hindi pa ganap na
gising, at nahihiwatigang may kahambal-hambal na magaganap
29

pitong kuwe nto
sa lupa. Sapagkat minamahal niya si Hesus nang marubdob at

ng kanyang buong kaluluwa, at nasaksihan niya mula sa malayo
kung paano nila pinahihirapan si Hesus…”
Binitawan ni Lukerya ang mga kutsara at ipinako ang tingin
sa mag-aaral.
“Nagtungo sila sa tahanan ng punong saserdote,” pagpapatu-
loy ng mag-aaral, “at nagsimulang usigin ng mga ito si Hesus,
samantalang gumawa ng siga sa patyo ang mga taong nagha-
hanapbuhay dahil napakalamig, at pinainitan ang kanilang ka-
tawan sa paligid ng apoy, at tumayo si Pedro at lumapit sa apoy
at nagpainit din, tulad ng ginagawa ko ngayon. Namukhaan siya
ng isang babae at nagsabi: ‘Kasama rin ni Hesus ang taong ito,’
ibig sabihi’y dapat din siyang dakpin at usigin. At mapagsiyasat
at may pagdududang tiningnan siya marahil ng mga manggaga-
wang nakapaligid sa apoy, dahil nabahala si Pedro at sinabing:
‘Hindi ko siya kilala.’ Pagkaraan, may nakakilalang isa siya sa mga
disipulo ni Hesus at nagsabi: ‘Isa ka sa kanila.’ At ipinagkailang
muli ito ni Pedro. At sa ikatlong pagkakataon, may isang huma-
rap sa kanya at nagsabing: ‘Hindi ba’t nakita kitang kasama niya
sa hardin?’ At ipinagkaila itong muli ni Pedro, at sa saglit na iyon,
tumilaok ang tandang, at si Pedrong tinatanaw si Hesus mula sa
malayo ay naalala ang mga salitang sinabi sa kanya nang gabing
iyon… Naaalala niya at nanumbalik bigla ang kanyang malay
at lumabas siya mula sa patyo at mapait na tumangis. Sinabi ng
mga Ebanghelyo: ‘Lumabas siya at mapait na tumangis.’ Kaya’t
nailalarawan ko sa isip—napakatahimik at napakadilim na har-
din, at nagmula sa katahimikan ang pigil na paghikbi…”
Humugot ng buntong-hininga ang mag-aaral at malalim
na nag-isip. Bagama’t buo pa rin ang ngiti sa mga labi, biglang
humagulgol si Vasilissa, at dumaloy sa kanyang mga pisngi ang
mabibigat na luha, at itinago niya ang mukha sa manggas ng
kanyang damit na tila ikinahihiya ang mga luha, samantalang
pinamulahan ng mukha si Lukerya, na nakatitig pa ring walang
30

che khov
katinag-tinag sa mag-aaral, at nabatak at bumigat ang kanyang

kaanyuan na tila ba dumaranas siya ng napakatinding sakit.
Pabalik na mula sa ilog ang mga manggagawang bukid, at
umalon sa mukha ng pinakamalapit sa mga nakasakay sa kabayo
ang liwanag na nagmumula sa apoy. Nagpaalam ang mag-aaral sa
mga balo at lumisan. Muli’y pumaligid sa kanya ang karimlan at
namanhid sa lamig ang kanyang mga kamay. Umiihip ang malu-
pit na hangin, ganap na ang taglamig, at mahirap paniwalaang sa
makalawa na ang Pasko ng Pagkabuhay.
Si Vasilissa ang naiisip ngayon ng mag-aaral. Napagtanto ni-
yang dahil sa pagtangis ng balo, tiyak na may natatanging ka-
hulugan para rito ang lahat ng naganap kay Pedro sa gabi ng
Huling Hapunan.
Tumingin siya sa paligid. Nakikita niya ang nag-iisang apoy
sa payapang banaag nito sa dilim, ngunit wala nang sinumang
malapit doon. Naisip muli ng mag-aaral na kung napatangis si
Vasilissa at natinag ang anak nito ng kanyang mga salita, malinaw
kung gayon na ang kuwentong kanyang isinasaysay sa kanila,
bagama’t naganap labingsiyam na siglo na ang nakararaan, ay
nagtataglay pa rin ng kahulugan para sa kasalukuyan—para sa
dalawang babaeng ito, sa mapanglaw na pamayanan, sa kanya,
at sa lahat ng tao. Tumangis ang matandang babae hindi dahil
sa kanyang makabagbag-damdaming pagsasalaysay, kundi dahil
malapit si Pedro rito at dahil malalim na nasaling ang pagkatao
ng balo ng naganap sa kaluluwa ni Pedro.
At biglang-biglang natigib ng galak ang kaluluwa ng mag-
aaral, at kinailangan niyang saglit na huminto upang habulin ang
hininga. “Ang lumipas” naisip niya, “ay ikinakawing sa kasalu-
kuyan ng walang patid na tanikala ng mga pangyayaring duma-
daloy sa dulo’t dulo nito.” At sa wari niya’y kanya nang nakita
ang magkabilang dulo ng tanikala, at nang kanyang hipuin ang
isang dulo’y nanginig ang kabila.
31

pitong kuwe nto
Nang maitawid na siya ng balsa sa ilog at nang umaakyat na

sa burol at lumilingon sa tinutungo ng kanyang nilakhang bayan
at sa daang pakanluran, kung saan isang manipis na guhit lamang
ng liwanag ang malamig at mapulang paglubog ng araw, napag-
tanto niya na yaon ding katotohanan at yaon ding kagandahang
naghari sa sangkatauhan sa hardin at sa patyo ng punong saser-
dote ang walang maliw na nagaganap hanggang sa kasalukuyan,
at lagi nang ang mga ito ang pinakamahalagang kapangyarihang
kumikilos sa buhay ng tao at sa lahat ng bagay sa daigdig; at ang
pakiramdam ng kamurahan, kalusugan, at sigla–dalawamput’t
dalawang taon lamang siya—at unti-unting umaaangkin sa kanya
ang di-maipahayag na matamis na kaligayahang inaasahan, ng
hindi batid at lihim na kaligayahan, at biglang-bigla, tila kabig-
ha-bighani, kagila-gilalas at hitik sa malalim na kahulugan ang
buhay para sa kanya.
(1894)
32

Ang Lalaki sa Loob ng Kaha
!
S a pinakamalayong dulo ng nayon ng Mironositskoe, sa

kamalig ng punong-nayon na si Prokofy, ilang mangan-
gasong inabot ng gabi ang humimpil upang magpalipas
ng gabi. Dalawa lamang sila: ang beterinaryong si Ivan Ivanych
at ang guro sa mataas na paaralan na si Burkin. May dalawang
kakatwang apelyido si Ivan Ivanych—Chimsha-Himalaysky—
na hinding-hindi bumabagay sa kanya, at kilala lamang siya sa
kabuuan ng lalawigan sa kanyang unang pangalan at pangalang
nakabatay sa ngalan ng kanyang ama; nakatira siya sa isang buki
ring palahian ng hayop na malapit sa bayan at nangaso upang
sumagap ng sariwang hangin. Dumadalaw sa Count P. tuwing
tag-araw ang gurong si Burkin at malaon nang kilala sa mga
pook na iyon.
Hindi sila natulog. Nakaupo sa may labas ng pinto si Ivan
Ivanych, isang matangkad, balingkinitang matanda na may ma-
habang balbas, at humihitit sa kanyang pipa habang dinadapuan
ng liwanag ng buwan. Nasa loob si Burkin, nakahiga sa dayami,
at hindi makikita sa dilim.
Iba’t iba ang kanilang pinagkukuwentuhan. Kabilang sa
kanilang napag-usapan si Mavra, asawa ng punong-nayon, isang
malusog at hindi hangal na babae—at kung paanong hindi pa
ito nakararating sa kahit saang labas ng nilakhang nayon, hindi
pa nakakikita ng bayan o ng perokaril, at lagi lamang nakaupo sa
33

pitong kuwe nto
likod ng kalan sa nakaraang sampung taon at lumalabas lamang

tuwing gabi.
“Walang katakataka diyan!” wika ni Burkin. “Napakaraming
tao sa daigdig na ito ang likas na mapag-isa, nagsisikap magtago
sa kanilang talukap na tulad ng mga umang o suso. Ang nakikita
natin dito marahil ay ang penomenon ng atavismo, ang pagbaba-
lik sa panahong hindi pa kumikilos bilang bahagi ng pangkat
ang mga ninuno ng tao at mag-isang nabubuhay sa kanilang mga
pugad, o isa lamang ito marahil sa maraming pagkakaiba ng pa-
giging tao—sinong nakababatid? Hindi ako naturalista, at labas
na sa gawain ko ang makialam sa mga ganyang tanong; ibig ko
lamang sabihin na hindi isang bihirang penomenon ang mga
taong tulad ni Mavra. Hindi na kailangang tumingin pa sa ma-
layo, mga dalawang buwan ang nakararaan, isang nagngangalang
Belikov, isang guro ng wikang Griyego, kasama sa hanapbuhay,
ang namatay sa aming bayan. Alam kong narinig mo na kung
sino siya.
Katangi-tangi si Belikov dahil laging suot ang mataas na
bota, laging may dalang payong, at makapal na abrigo tuwing
siya’y lumalabas, kahit sa pinakamainam na panahon. May sisid-
lan ang kanyang payong, at may takip na gawa sa abuhing gamusa
ang kanyang relo, at tuwing inilalabas niya ang kanyang lanseta
upang magtasa ng lapis, maging ito ay may maliit na pambalot;
at tila nababalot din maging ang kanyang mukha, dahil lagi niya
itong ikinukubli sa nakataas na kuwelyo. Lagi siyang nakasalam-
ing itim, may dyaket na tatlong suson, pambarang bulak sa tainga,
at ipinatataas ang bubong ng taksi tuwing sumasakay rito. Sa ma-
daling salita, nagpapakita ang taong ito ng patuloy at di-madaig
na udyok na ibalot ang sarili, ang lumikha ng kaha o kahon para
sa sarili, ika nga, na magbubukod sa kanya, mangangalaga sa kanya
mula sa mga impluwensiyang galing sa labas. Kinaiinisan, kina-
tatakutan niya ang realidad, ikinukulong siya nito sa palagiang
agam-agam, at, upang mabigyang-katwiran marahil ang kanyang
34

che khov
kakimian, ang kanyang pagkasuklam sa kasalukuyan, lagi niyang

pinupuri ang nakalipas at ang kung anong hindi naganap; para sa
kanya, ang mga sinaunang wikang kanyang itinuturo ay siya ring
mataas na bota at payong na ginagamit niya upang ikubli ang
sarili mula sa tunay na buhay.
“‘O, mataginting, napakaganda ng wikang Griyego!’ lagi
niyang sinasabi noon, sa isang napakatamis na pagpapahayag;
at, upang tila patunayan ang sinasabi, pakikitirin niya ang kan-
yang mga mata at habang itinataas ang hintuturo ay ihahayag:
‘Anthropos!’
“At sinubok ding ikubli ni Belikov sa isang kaha ang mga
laman ng kanyang isip. Ang mga bagay na tanging malinaw sa
kanya ay ang mga sirkular at mga artikulo sa mga pahayagan na
naglalaman ng mga pagbabawal sa kung ano. Nang ipagbawal
ng isang sirkular ang paglabas ng mga mag-aaral na batang lalaki
paglampas ng ikasiyam ng gabi, o kung may artikulong nagba-
bawal sa makamundong pag-ibig, malinaw iyan sa kanya, tiyak;
iyan ay ipinagbabawal, at—basta! Subalit para sa kanya, laging
may ikinukubling sangkap ng pagdududa ang pagpapahintulot sa
anumang bagay, isang bagay na malabo at hindi gaanong naipa-
hahayag. Kapag may pinahintulutan sa bayan na pangkat pan-
dulaan, isang maliit na aklatan o maliit na kainan, iiling siya at
mahinang sasabihin:
“‘Tama naman ang ganyan, mabuti, ngunit iyan ay maaaring
pagmulan ng kung ano!’
“Itinutulak siya sa kawalang-sigla ng anumang anyo ng pag
labag, paglihis, o paglayo sa mga tuntunin, bagama’t ipagtataka
ng kahit sino kung ano nga ba ang pakialam niya rito. Kung may
ilang kasamahan siya sa gawain na nahuli sa simbahan, o kung
may nakarating sa kanyang usap-usapan tungkol sa ilang kaloko-
han ng mga mag-aaral, o kung nakita ang maestra sa isang paara-
lan ng mga batang babae na kasama ng isang opisyal sa alanganing
oras ng gabi, mag-aalala na siya at paulit-ulit na sasabihing sana’y
35

pitong kuwe nto
hindi ito pagmulan ng kung ano. At sa mga pulong ng mga guro,

ipinapataw niya sa amin ang bigat ng kanyang habas, hinala, at
de-kahong pangangatwiran tungkol sa kung gaano kasama ang
pag-uugali ng mga mag-aaral sa matataas na paaralan ng mga
batang lalaki at babae, maiingay sila sa klase—ah, paano kung
makarating ito sa mga awtoridad, ah, pagmumulan ito ng kung
ano—at magiging magandang hakbang kung patatalsikin natin
si Petrov sa ikalawang baytang at si Yegorov sa ikaapat. At ano
pagkatapos? Dinurog niya kami ng kanyang buntong-hininga,
ng kanyang pag-ungot, ng kanyang itim na salamin sa maputlang
maliit na mukha—mukhang tila mustela—at kami’y nagparaya,
ibinaba namin ang mga marka sa kagandahang-asal nina Petrov at
Yegorov, ibinimbin sila, at sa huli’y kapwa pinatalsik. May kakat-
wang pag-uugali siya—ng pagdalaw sa aming tirahan. Dadalaw
siya sa isang guro, mauupo, at mananahimik, tila ba may maingat
na sinusuri. Mauupo siyang tahimik, sa loob ng isa o dalawang
oras, at saka aalis. Tinatawag niya itong ‘pagpapanatili ng magan-
dang ugnayan sa mga kasamang guro,’ at halatang-halatang iki-
nahahapo niya ang pagdalaw sa amin at pag-upo, at dumadalaw
lamang siya dahil itinuturing niyang isang tungkulin ito bilang
kasama sa gawain. Takot kaming mga guro sa kanya. At natatakot
kahit ang direktor. Isiping taos na iginagalang, pawang nag-iisip,
hinasa kina Turgenev at Shchedrin ang aming mga guro, ngunit
hinawakan ng maliit na taong ito, na laging nakasuot ng bota at
may dalang payong, ang buong paaralan sa loob ng labinlimang
taon! Hindi lang ang paaralan! Ang buong bayan! Tumanggi ang
aming kababaihan na magdaos sa kanilang bahay ng mga madu-
laing pagtatanghal sa pangambang matuklasan ito ni Belikov; at
kung naroon siya, nahihiya ang mga pari na kumain ng mga
pagkaing hindi pangkuwaresma at maglaro ng baraha. Sa loob
ng nakaraang sampu o labinglimang taon, sa ilalim ng implu
wensiya ng mga taong tulad ni Belikov, inalihan ang aming bayan
ng takot sa lahat ng bagay. Takot sa pagsasalita nang malakas, sa
36

che khov
pagpapadala ng mga sulat, sa pakikipagkaibigan, sa pagbabasa ng

mga aklat, sa pagtulong sa mahihirap, sa pagtuturo ng pagbasa at
pagsulat…”
Tumikhim si Ivan Ivanych, may ibig sabihing kung ano,
ngunit nagsindi muna ng kanyang pipa, pinagmasdan ang buwan,
at saka patimbang na nagsabi:
“Oo. Mga taong nag-iisip, kagalang-galang, mga nagbabasa
ng Shchedrin at Turgenev, at lahat ng klaseng Buckles at kung
ano-ano, ngunit nagparaya sila at nagtiis…Nakita na ninyo.”
“Nanirahan si Belikov sa bahay na akin ding tinirhan,” pag-
papatuloy ni Burkin, “sa parehong palapag, nakaharap ang kan-
yang pinto sa aking pinto, madalas kaming magkita, at alam ko
kung paano siya mamuhay kapag nasa bahay. Ganoon din ang
kuwento sa bahay: damit pantulog, gorang pantulog, postigo, ald-
aba, sala-salansang pagbabawal, limitasyon, at—‘O, sana’y hindi
iyan pagmulan ng kung ano!’ Hindi maganda sa kanya ang pag-
kaing pangkuwaresma, ngunit hindi siya maaaring kumain ng
karne, dahil baka sabihin ng mga tao na hindi nag-aayuno si
Belikov, kaya kumain siya ng isdang sander na iprinito sa man-
tikilya—pagkaing hindi pangkuwaresma, ngunit hindi mo rin
masasabing hindi pangkuwaresma. Hindi siya kumukuha ng ka
tulong na babae sa takot na may sabihing masama ang mga tao
sa kanya, ngunit mayroon siyang tagapagluto, si Afanasy, isang
matandang lalaking may animnapung taong gulang, lasenggo
at may pagkasinto-sinto, na minsan nang naging katuwang ng
isang opisyal at nakapagluluto kahit paano. Kadalasang nakatayo
sa may pintuan itong si Afanasy, nakasalikop ang mga bisig, at
laging bubulong-bulong ng iisa at iyon at iyon ding bagay ha-
bang malalim na nagbubuntong-hininga:
“‘Napakarami na nila ngayon sa paligid!”
“Maliit ang tinutulugang silid ni Belikov, tila kahon, at na-
yuyungyungan ng palyo ang kama. Kung nakahiga’t matutulog
na, magtatalukbong siya; mainit doon, walang hangin, kumakatok
37

pitong kuwe nto
ang hangin sa mga saradong pinto, umaalulong ang kalan; may

mga buntong-hiningang nagmumula sa kusina, nakaliligalig na
mga buntong-hininga…
“At natatakot siya kahit nakatalukbong. Natatakot siyang
may kung anong magaganap, baka saksakin siya ni Afanasy, baka
may dumating na mga magnanakaw, at buong gabi’y dinadalaw
siya ng masasamang panaginip, at sa umaga, kapag magkasama
kaming naglalakad patungong paaralan, tila may mabigat siyang
dinadala, maputla, at mahahalatang natatakot siya sa mataong
paaralang kanyang pupuntahan, taliwas sa kanyang buong pag-
katao, at para sa kanyang likas ang pagiging mapag-isa, nakapa-
pagod ang makisabay sa aking paglalakad.
“‘Napakaingay sa ating silid-aralan,’ sasabihin niya, na tila ba
nagsisikap humanap ng paliwanag sa kanyang nadaramang kirot.
‘Wala pa akong nakitang katulad niyan.’
“At ang gurong ito ng wikang Griyego, ang lalaking nasa
loob ng isang kaha, kung mapaniniwalaan ninyo, ay muntik nang
makapag-asawa.”
Mabilis na sumulyap si Ivan Ivanych sa loob ng kamalig at
sinabing:
“Nagbibiro ka!”
“Oo, muntik na siyang makapag-asawa, kakatwa mang pa
kinggan. May nahirang para sa aming paaralan na bagong guro
ng kasaysayan at heograpiya, isang nagngangalang Kovalenko,
Michail Savvich Kovalenko, isang Ukraniano. Hindi siya nag-iisa
nang dumating, kundi kasama ang kapatid na babaeng si Varenka.
Bata pa si Kovalenko, matangkad, kayumanggi, may malalaking
kamay, at kung titingnan ay makikitang may malagom na boses,
at sa katotohanan nga’y dumadagundong itong tila galing sa
bariles: boom, boom, boom… Hindi na gaanong kabataan si
Varenka, mga tatlumpung taon, ngunit matangkad din, payak,
maitim ang mga kilay, mapula ang mga pisngi—sa madaling
salita’y hindi isang babae kundi minatamis—at pangahas at
38

che khov
maingay, at mahilig umawit ng mga kantang Ukraniano at la

ging tumatawa. Munting kibo’t at bubunghalit ito ng tawa: Ha-
ha-ha! Naganap ang unang tunay na pagkikilala namin ng mga
Kovalenko, naaalala ko, noong may ngalang-araw na pagtitipon
ang aming direktor. Sa gitna ng mababalasik, nababagot na mga
gurong nagpupunta sa mga ganoong pagtitipon dahil atas ng
tungkulin, bigla naming namalas: ang isang bagong Aphrodite
na gumigitaw mula sa mga alon. Lumibot siya, nakapamaywang,
humahalakhak, umaawit, nagsasayaw… Madamdamin niyang
inawit ang ‘Umiihip ang Hangin,” at isa pang awit, at isa pa,
at nabighani kaming lahat—lahat, maging si Belikov. Tumabi si
Belikov sa kanya at may tamis ng ngiting sinabing:
“Ang wikang Ukraniano, sa malumanay at kasiya-siyang
taginting nito, ay nagpapaalala ng sinaunang wikang Griyego.”
“Nasiyahan si Varenka sa ganoong pahayag, at nagsimula ni-
tong ikuwento kay Belikov, nang may damdamin at may pani-
nindigan, ang inaari niyang sakahan sa distrito ng Gadyach, na
nakatira ang kanyang mahal na ina sa sakahang iyon, at mayroon
silang peras doon, milon, kalabasa! Gumagawa sila ng borscht
mula rito na may kasamang pimenton at maliliit na bughaw na
talong, ‘napakalasa, napakalasa, sa madaling salita’y napakasarap!’
“Nakinig kami nang nakinig, at biglang-bigla’y may iisang
bagay na pumasok sa aming isip.
“‘Mainam na magkatuluyan sila,’ mahinang sabi sa akin ng
asawa ng direktor.
“Sa kung anong dahilan, naalala naming lahat na wala pang
asawa ang aming si Belikov, at tila kakatwa para sa amin na hindi
ito napuna kahit paano, na ganap na nawaglit sa amin ang ga-
noon kahalagang detalye ng kanyang buhay. Ano ang pangka-
lahatang saloobin niya sa kababaihan, at paano niya tinutugon
ang ganitong napakahalagang tanong para sa sarili? Nauna rito,
hinding -hindi iyan makapukaw sa aming pansin; hindi man
namin marahil natanggap isiping magagawang umibig ng isang
39

pitong kuwe nto
taong nakabota sa lahat ng panahon at natutulog sa ilalim ng

palyo.
“‘Mahigit na siyang apatnapung taon, at si Varenka naman ay
tatlumpu…’ paglilinaw sa isip ng asawa ng direktor. ‘Palagay ko’y
tatanggapin siya ni Varenka.’
“Napakaraming bagay ang ginagawa sa aming mga lalawigan
bunga ng pagkabagot, napakaraming bagay na tiwaling-tiwali at
hindi kinakailangan! At ang lahat ng iyan ay dahil hindi nagagawa
kung ano ang kinakailangan. Kaya’t bakit biglang-bigla’y ipaka-
kasal natin itong si Belikov, na imposible natin isiping may asawa?
Biglang nangabuhay, naging higit pa ngang maganda, ang may-
bahay ng direktor, ang maybahay ng tagasuri, at ang aming mga
gurong babae, na wari’y biglang-biglang nakakita sila ng layunin
sa buhay. Nagpalaan ng palko sa teatro ang maybahay ng direktor,
at nang aming tingnan—naroon si Varenkang may hawak na aba
niko, maningning, maligaya, at si Belikov sa kanyang tabi, maliit,
nakahukot, na tila ba binunot ng panipit mula sa kanyang bahay.
Nagdaos ako ng pagtitipon at hiniling ng mga babaeng huwag
na huwag kong kalimutang anyayahan sina Belikov at Varenka. Sa
madaling salita, umaandar na ang makinarya. Lumalabas na hindi
magiging malaking usapin kay Varenka ang pagpapakasal. Hindi
gaanong masaya ang kanyang buhay kasama ang kapatid, pag-
tatalo at pag-aaway lamang ang nagagawa nila buong maghapon.
Narito ang isang eksena para sa inyo: Naglalakad si Kovalenko sa
lansangan, isang matangkad, malaking taong nakasuot ng nabu-
burdahang damit, namimilaylay sa noo ang ilang hibla ng buhok
na hindi maitago ng balanggot; may hawak na mga aklat sa isang
kamay, may isang makapal mabuhol na baston sa kabila. Kasunod
niya ang kapatid na babae, may hawak ding mga aklat.
“‘Pero Mikhailik, hindi mo pa nababasa ang isang ito!’ mala
kas na sasabihin nito. ‘Sinasabi ko sa ‘yo, sumusumpa ako, hindi
mo pa ito nababasa!’
40

che khov
“‘At sinasabi ko naman sa iyong nabasa ko na!’ sigaw ni

Kovalenko, habang itinutuktok ang baston sa bangketa.
“‘Ay, Diyos ko, Minchik! Bakit ka nagagalit, ito’y usapan ng
simulain.’
“‘At sinasabi ko nga sa iyong nabasa ko na ‘yan!’ higit na
malakas na sigaw ni Kovalenko.
“At sa bahay, nagtatalo sila tuwing may bumibisitang tagala-
bas. Sadyang nakababagot marahil ang ganoong buhay, ibig ni
Varenka ng sariling tahanan, at dapat ding alalahanin ang kan-
yang edad; wala nang panahong pumili, pakakasalan niya kahit
sino, kahit ang guro ng wikang Griyego. At upang masabi ang
totoo, para sa karamihan ng ating kadalagahan, hindi mahalaga
kung sino ang kanilang pakakasalan, ang mahalaga’y maikasal
sila. Ano’t anuman, nagsimulang magpakita si Varenka ng litaw na
kabaitan sa ating Belikov.
“At si Belikov? Bumisita siya kay Kovalenko tulad ng gi-
nawa niya sa amin. Dadalaw siya rito, mauupo at mananahimik.
Wala siyang sasabihin, at aawitin ni Varenka ang “Umiihip ang
Hangin” para sa kanya, o mapanimdim itong titingnan ng maii-
tim niyang mata, o biglang hahagalpak ng tawa:
“‘Ha-ha-ha!’
“Malaki ang papel ng pagpaparamdam sa mga usapin hing-
gil sa pag-ibig, lalo na sa pagpapakasal. Nagsimulang tiyakin kay
Belikov ng bawat isa—ng kanyang mga kaguro at ng kababai-
han—na dapat siyang mag-asawa, na wala nang ibang nalalabi sa
kanyang buhay kundi ang magpakasal; lahat kami’y nagsibati sa
kanya at sa wastong tabas ng mukha ay nagsalita ng kung ano-
anong gasgas na pahayag, tulad ng pagsasabing isang seryosong
hakbang ang pag-aasawa; maliban dito, kawili-wili si Varenka at
hindi pangit, anak siya ng isang konsehal at nagmamay-ari ng
sakahan, at higit sa lahat, siya ang unang babaeng nagturing kay
Belikov nang may lugod, paggiliw—pumihit ang ulo ni Belikov,
at ipinasya niyang dapat na nga siyang mag-asawa.”
41

pitong kuwe nto
“Iyon na ang panahon upang kunin sa kanya ang mataas na

bota at payong,” sabi ni Ivan Ivanych.
“Isipin mo, lumabas na imposibleng mangyari iyon. Inilagay
niya ang larawan ni Varenka sa kanyang mesang sulatan at duma
las ang pagdalaw niya sa akin at pagkukuwento tungkol kay
Varenka, tungkol sa buhay may asawa, kung paano isang seryo-
song hakbang ang pag-aasawa, madalas niyang dalawin ang mga
Kovalenko, ngunit hindi niya binago mumunti man ang kanyang
mga gawi sa buhay. Kabaligtaran pa nga ang nangyari, nakaapek
tong hindi mabuti sa kanya ang pasyang magpakasal, nangayayat
siya, at tila lalong nagsumiksik sa kanyang kaha.
“‘Gusto ko si Varvara Savvishna,’ sabi niya sa akin na may
mapakla at pilit na ngiti, ‘at alam kong kailangang mag-asawa
bawat lalaki, ngunit… alam mo, parang biglang-biglang nangyari
ito… Kailangan kong mag-isip.’
“‘Ano pa ang dapat mong pag-isipan?’ ang sabi ko sa kanya.
‘Pakasalan mo na siya, at iyon na.’
“‘Hindi, isang malubhang hakbang ang pag-aasawa, dapat ko
munang timbangin ang magiging mga tungkulin ko sa hinaha-
rap, mga pananagutan… o ito’y maaaring pagmulan ng kung
ano sa kalaunan. Labis ko itong ikinababahala kaya’t hindi na
ako makatulog sa gabi. At, ipagtatapat ko, natatakot ako: kakatwa
siyang mag-isip at gayundin ang kanyang kapatid, nangangatwi-
ran sila, alam mo, na tila kakatwa, at padalos-dalos ang kanyang
pagkatao. Mag-aasawa ako at pagkaraan, hindi pa natin alam, ay
masasangkot sa kung anong gulo.’
“At hindi nagyayang magpakasal si Belikov, lagi niya itong
ipinagpapaliban, na ikinainis nang malaki ng asawa ng direktor
at ng iba pa nating kababaihan; lagi’t lagi niyang tinitimbang
ang kanyang magiging tungkulin at pananagutan sa hinaha-
rap at samantala’y patuloy ang halos araw-araw na pamamasyal
kasama si Varenka, iniisip marahil na mahalaga iyon sa kanyang
posisyon, at pagbisita sa akin upang makipag-usap tungkol sa
42

che khov
pagpapamilya. At, malamang sa hindi, nakapagpanukala na sana

siya ng kasal kay Varenka, at naganap na sana ang isa sa mga hindi
kinakailangang kaugukang kasal, tulad ng libong nagaganap dito
bunga ng pagkabagot at kawalan ng magagawa, kung hindi lang
biglang-biglang naganap ang isang kolossalische Scandal. Dapat
sabihin na namumuhi na kay Belikov ang kapatid ni Varenka na
si Kovalenko sa unang araw pa lamang ng kanilang pagkikilala at
hindi niya matiis na makasama ito.
“‘Hindi ko maintindihan,’ minsang sabi niya, habang nag-
kikibit ng balikat, ‘Hindi ko maintindihan kung paano ninyo
nasisikmura ang hudas na iyan, ang maaskad na pagmumukhang
iyan! Ay, mga ginoo, paano ninyo nagagawang mabuhay rito?
Napakasagwa ng kapaligiran, nakasasakal. Mga guro nga ba kayo,
mga maestro? Hindi, naghahabol lamang kayo ng mga posisyon
sa gobyerno, hindi templo ng kaalaman ang inyong paaralan
kundi kagawaran ng katapatan sa pamahalaan, at nakasusulasok
ang asim nito, parang himpilan ng mga pulis. Hindi, mga kapatid,
mamamalagi muna ako rito nang ilang panahon at babalik na sa
aking sakahan upang manghuli ng ulang at magturo sa mga paslit
na Ukrainano. Iiwan ko kayo, at maaari na kayong manatili rito
kasama ang inyong Hudas hanggang sa siya’y sumabog.’
“O tatawa ito kung hindi man, hanggang sa maiyak sa katata-
wa, sa malagom na boses kung minsan, sa manipis, alitiit na boses
kung minsan, at tinanong niya ako habang bahagyang nakadipa
ang mga kamay:”
“‘Bakit siya nakaupo sa aking tabi? Ano ang gusto niya?
Nakaupo at nakatingin siya.’
“Binansagan pa nga niya si Belikov na ‘ang Mandurugo, alyas
Ang Gagamba.’ At, upang makatiyak, iniwasan naming makipag-
usap sa kanya tungkol sa pagpapakasal ng kanyang kapatid na si
Varenka sa ‘alyas Ang Gagamba.’ At minsan nang ipahiwatig sa
kanya ng kabiyak ng direktor na mainam kung ang makakatu-
luyan sa buhay ng kanyang kapatid ay ang matatag, at iginagalang
43

pitong kuwe nto
na lalaking tulad ni Belikov, kumunot ang noo nito at magas-

pang na sinabing:
“‘Wala akong pakialam. Maaari siyang magpakasal sa ulu-
pong kung ibig niya, hindi ako mahilig manghimasok sa buhay
ng ibang tao.’
Pakinggan naman natin ngayon ang sumunod na pang-
yayari. Isang mapagbiro ang gumuhit ng karikatura: naglalakad
si Belikov na suot ang mataas na bota, nakaparagang pantalon,
nakapayong, kakapit-bisig si Varenka; sa ilalim nito’y nakasulat
ang: ‘Ang umiibig na si Antrhopus.’ Sapul na sapul ang pahayag.
Naglamay marahil nang husto ang gumuhit, dahil nakatanggap
ng sipi ang lahat ng guro sa mga paaralang panglalaki at pamba-
bae, ang mga guro sa seminaryo, ang mga opisyal. Nakakuha rin
si Belikov. Lumikha ang karikatura ng masakit na kabatiran sa
kanya.
“Sabay-sabay kaming paalis ng bahay—unang araw ng Mayo
noon, Linggo, at nagkasundo kaming lahat na guro at mga mag-
aaral na magkita sa paaralan at sama-samang maglakad patungo
sa kakahuyan sa labas ng bayan—paalis kami ng bahay, at kasing-
dilim ng ulap-ulan ang mukha ni Belikov .
“‘Kaysama ng mga tao!’ sabi niya, at nanginig ang kanyang
mga labi.
“Naawa pa nga ako sa kanya. Sabay kaming naglalakad at
biglang-bigla, kung mailalarawan mo sa isip, sakay ng bisikle-
tang dumating si Kovalenko, kasunod si Varenka na sakay rin ng
bisikleta, namumula, pagod, ngunit masaya, nagagalak.
“‘At kami’y mauuna na sa inyo!’ sigaw ni Varenka.‘Kay ganda
ng panahon, kay ganda!’
“At sabay silang naglaho. Namutla at natulala ang aking
Belikov. Huminto siya at tumitig sa akin…
“‘Ipagpaumanhin, ngunit ano iyon?’ tanong nito. ‘O dina-
daya ba ako ng aking mga mata? Wasto bang sumakay sa bisikleta
ang mga maestro at babae?’
44

che khov
“‘Ano naman ang hindi wasto sa ganoon?’ sabi ko. ‘Sumakay

sila hangga’t gusto nila.’
“‘Pero paanong nangyaring maaari iyan?’ malakas na tanong
nito, gulat na gulat sa aking hinahon. ‘Anong pinagsasabi mo?!’
“Ganoon na lamang ang kanyang naging pagkabahala na tu-
manggi itong tumuloy pa at umuwi na lamang.
“Nang sumunod na araw, hindi mapakaling pinagkikiskis
ni Belikov ang mga kamay, at kitang-kita sa kanyang mukha
na siya’y may dinaramdam. At iniwan nito ang klase bago pa
matapos, na noon lamang naganap sa kanyang buhay. Hindi siya
naghapunan. Nang gumagabi na, nagsuot ito ng makapal na
damit, bagama’t mainit pa noon sa labas, at nagtungo sa bahay ng
mga Kovalenko. Wala sa bahay si Varenka at ang kapatid lamang
ang kanyang natagpuan doon.
“‘Maupo ka,’ matamlay at nakakunot-noong anyaya ni
Kovalenko; inaantok ang mukha nito, katatapos lang nitong
umidlip pagkaraang maghapunan at hindi maganda ang gising.
“May sampung minutong tahimik na naupo si Belikov bago
nagsimula:
‘Naparito ako upang mapagaan ang bigat sa aking dibdib.
Labis-labis akong nababahala. Isang mapang-uyam ang nagla
rawan sa akin at sa isang taong kapwa malapit sa atin sa isang
katawa-tawang paraan. Itinuturing kong tungkulin na tiyakin sa
iyong wala akong kinalaman dito… hindi ako upang magkun-
wari sa ganoong pangungutya—taliwas dito, lagi akong kumiki-
los bilang ganap na maginoo.’
Nakasimangot at walang imik na umupo si Kovalenko. Saglit
na naghintay si Belikov bago nagpatuloy sa banayad at malung-
kot na tinig:
“‘At mayroon pa akong sasabihin sa iyo. Matagal na akong
nagtuturo, samantalang nagsisimula ka pa lamang, at itinutu
ring kong tungkulin, bilang nakatatandang kasama sa gawain, na
45

pitong kuwe nto
magbabala sa inyo. Sumasakay ka sa bisikleta, at iyan ay libangang

hinding-hindi nararapat sa isang isang guro ng kabataan.’
“‘Bakit hindi?’ tanong ni Kovalenko sa malagom na boses.
“‘May bagay pa ba ritong nangangailangan ng dagdag na
paliwanag, Mikhail Savvich, may kung ano pa bang hindi ma-
linaw? Kung magbibisikleta ang isang guro, ano pa ang aasa-
han mong gagawin ng mga mag-aaral? Ang nalalabi na lamang
sa kanila’y lumakad na gamit ang kanilang mga ulo! At dahil
hindi ito ipinahihintulot ng mga sirkular, hindi mo ito maaaring
gawin. Nanghilakbot ako kahapon! Nang makita ko ang iyong
kapatid, nagdilim ang aking paningin. Isang babae o babaeng
paslit na nakabisikleta—kahilahilakbot!’
“‘Ano ba talaga ang gusto mo?’
“‘Ang ibig ko lang ay magbabala sa iyo, Mikhail Savvich.
Bata ka pa, may kinabukasan pang naghihintay sa iyo, dapat kang
maging maingat na maingat sa pagkilos, ngunit pabaya ka, o, labis
na pabaya! Naglalakad kang suot ang burdadong damit, lagi kang
nasa labas na may dalang kung ano-anong libro, at ngayon naman
ay iyang bisikleta. Malalaman ng direktor na ikaw at ang iyong
kapatid ay nagbibisikleta, at makaaabot ito sa tagapamanihala…
Anong mabuti sa ganyan?’
“‘Walang pakialam ang sinuman kung magbisikleta ako at
ang aking kapatid!’ sabi ng namumulang si Kovalenko. ‘At kung
may manghihimasok sa buhay ko at sa aking pamilya, ipadadam
pot ko siya sa lahat ng demonyo sa impiyerno.’
“Namutla si Belikov at tumayo.
“‘Kung ganyan ka magsalita, hindi na ako magpapatuloy pa,’
sabi nito. ‘At nakikiusap akong huwag kang ganyang magsalita sa
harap ko tungkol sa mga nakatataas sa atin. Dapat nating igalang
ang mga awtoridad.’
“‘May sinabi ba akong masama tungkol sa mga awtoridad?’
tanong na may pagkamuhi ni Kovalenko. ‘Maaari bang iwan mo
46

che khov
na ako. Matapat akong tao at hindi nais makipag-usap sa mga

maginoong tulad mo. Ayoko ng mga mapagsumbong.’
“Kinakabahang nagpalinga-linga si Belikov at mabilis na
nagsuot ng damit, banaag ang sindak sa mukha. Sa buong buhay
niya ay noon lamang siya nakarinig ng ganoong kagaspang na
mga salita.
“‘Maaari mong sabihin ang ibig mong sabihin,’ wika nito,
habang papalabas sa harapang pasilyo patungo sa itaas ng hag-
danan. ‘Dapat lang akong magbabala: maaaring may nakarinig
sa atin, at, dahil maaaring maging mali ang pag-unawa sa ating
pinag-usapan at pagmulan pa ng kung ano, kailangan kong iulat
sa direktor ang laman ng ating pag-uusap… ang pinakalaman
nito. Tungkulin kong gawin ito.’
“‘Mag-ulat? Sige, mag-ulat ka!’
“Dinaklot siya ni Kovalenko sa kuwelyo at ipinagtulakan, at
dumausdos siya sa hagdanan, kumakalabog ang mataas na bota.
Mataas at matarik ang hagdan, ngunit narating naman niyang
ligtas ang paanan nito, tumayo siya at dinama ang ilong: nabasag
ba ang kanyang salamin? Ngunit habang gumugulong siyang
pababa, dumating si Varenka na may kasamang dalawang babae;
nakatayo at nanonood ang mga ito sa ibaba—at ito, para kay
Belikov, ang pinakamasama sa lahat. Hamak na mabuti, naisip
niya, na mabalian na siya ng leeg at dalawang binti kaysa maging
katatawanan: malalaman ito ngayon ng buong bayan, makarara
ting sa direktor, sa tagapamanihala—ay, pagmumulan ito ng kung
ano!—may lalabas na bagong karikatura, at ang magiging dulo
nito ay aatasan siyang magbitiw sa pagtuturo…
“Nang makatayo si Belikov ay saka siya nakilala ni Varenka
na nang makita ang katawa-tawang mukha nito, ang lukot na
abrigo, ang mataas na bota, nang hindi nauunawaan ang puno’t
dulo ng lahat, at sa pag-aakalang di-sinasadya ang kanyang pag-
kahulog, ay hindi naiwasang hindi mapahalakhak na narinig sa
buong kabahayan:
47

pitong kuwe nto
“‘Ha, ha, ha!’

“At itong hagalpak na ‘ha-ha-ha’ ang nagbigay wakas sa lahat:
sa napipintong pagpapakasal at sa pag-iral ni Belikov sa daig-
dig. Hindi niya narinig ang sinabi ni Varenka, o nakita ang lahat.
Pagdating ng bahay, ang unang-una niyang ginawa ay alisin sa
mesa ang larawan ni Varenka, at nahiga siya pagkaraan at hindi na
bumangong muli.
“Tatlong araw pagkaraan, pinuntahan ako ni Afanasy at
tinanong kung dapat ba siyang tumawag ng manggagamot, dahil,
ayon sa kanya, may hindi maganda sa kanyang amo. Dinalaw ko
si Belikov. Nakahiga siya sa ilalim ng palyo, nakukumutan, at
walang imik; kung tatanungin, sumasagot lamang siya ng oo o
hindi—at wala nang iba pa. Nakahiga siya roon, at paikot-ikot
si Afanasy, madilim ang mukha, nakakunot-noo, at malalim na
nagbubuntong-hininga; at tila tabernang umaalingasaw sa vodka.
“Namatay si Belikov pagkaraan ng isang buwan.Nakipaglibing
kaming lahat, ang dalawang paaralan at ang seminaryo. Sa pag-
kakahimlay sa kabaong, naghahayag ang kanyang kaanyuan ng
kababaang-loob, pagiging kaaya-aya, kagalakan pa nga, na tila
ba natutuwa siyang mailagay sa wakas sa isang kahang hindi na
niya kailangang iwan. Oo, natamo na niya ang ninanais. At, tila
ba pagpaparangal sa kanya, abuhin ang panahon nang siya’y ili
bing, maulan, at kaming lahat ay nangakasuot ng mataas na bota
at nangakapayong. Naroon din sa libing si Varenka, at sumanda
ling tumangis nang ibaba na ang kabaong sa hukay. Napansin
kong tumatangis o humahalakhak lamang ang mga babaeng
Ukrainino, walang nakapagitan.
“Ipagtatapat ko, isang malaking kasiyahan ang paglilibing
sa mga taong tulad ni Belikov. Habang papauwi mula sa se-
menteryo, tila kuwaresma ang tabas ng aming mukha; walang
ibig magpakita ng nadaramang kasiyahan—ang pakiramdam
na katulad nang naranasan matagal na matagal na, sa panahon
ng kabataan, nang nagsialis ang matatanda, at nagawa naming
48

che khov
mag-aksaya ng isa o dalawang oras sa paglilimayon sa paligid ng

hardin, ninanamnam ang aming ganap na kalayaan. Ah, kalayaan,
kalayaan! Kahit pahiwatig, kahit babahagya nito ay nagkakaloob
ng bagwis sa kaluluwa, hindi ba?
“Masasaya kaming nagsibalik mula sa sementeryo. Ngunit
hindi lumipas ang isang linggo, at dumaloy na tulad nang dati
ang buhay, yaong dating lambong ng dilim, nakabubugnot,
walang tuwang buhay, na hindi ipinagbabawal ng mga sirkular,
ngunit hindi rin naman ganap na pinahihintulutan. Hindi bu-
muti ang mga bagay. At, tunay nga, inilibing na namin si Belikov,
ngunit marami pa ring tao ang nasa loob ng kaha, at dadami pa
ang mga ito!”
“Tama ka,” sabi ni Ivan Ivanych, at nagsindi ito ng pipa.
“Dadami pa ang mga ito!” ulit ni Burkin.
Lumabas ang maestro mula sa kamalig. Maliit siyang tao, ma-
taba, kalbong-kalbo, may itim na balbas na halos umabot sa bay-
wang. Dalawang aso ang kasama niyang lumabas.
“Kaygandang buwan!” nakatingalang sabi nito.
Hatinggabi na. Kitang-kita sa kanan ang buong nayon, ang
mahabang lansangang umaabot nang tatlong milya. Nakabaon
ang lahat sa tahimik, malalim na pag-idlip; walang gumagalaw,
walang tunog, mahirap paniwalaang maaaring maging ganito ka-
tahimik ang kalikasan. Kapag nakakita ka ng isang malapad na
lansangan sa nayon sa gabing natatanglawan ng buwan, kasama
ang mga bahay, mandala, saliks, dumarating din ang kapanatagan
sa iyong sariling kaluluwa; sa kapayapaang ito, nakakubli sa balisa,
pasakit, at dalamhati sa dilim ng gabi, malumanay, mapanglaw,
maganda, at tila rin tumatanaw dito ang mga bituin nang may
pagmamahal at damdamin, at wari’y wala nang kasamaan pa sa
lupa, at maayos ang lahat. Nakalatag ang mga bukirin mula sa
kaliwa patungo sa hanggahan ng nayon; matatanaw hanggang sa
abot-tanaw, at wala ring pagkilos o tunog sa kalawakan ng mga
bukiring iyon, na naliligo sa liwanag ng buwan.
49

pitong kuwe nto
“Tama ka,” ulit ni Ivan Ivanych. “At nabubuhay tayo sa

bayan, sinasakal ng init, nagsisiksikan, nagsusulat ng walang sil-
bing sulatin, naglalaro ng baraha—hindi ba’t kaha rin ang mga
iyan? At inuubos natin ang ating mga buhay sa piling ng mga
taong tamad, mareklamo, hangal, kababaihang walang saysay,
nagsasalita at nakikinig tayo sa lahat ng mga bagay na walang
kapararakan—hindi ba’t kaha ang mga iyan? Narito, kung nais
mo, ang kuwentong kapupulutan ng aral.
“Huwag na, oras nang matulog,” sabi ni Burkin.“Magandang
gabi.”
Pumasok sila sa kamalig at humiga sa dayami. At kapwa na
sila nakakumot at agaw-tulog nang makarinig ng magagaang na
hakbang: plap, plap, plap … May naglalakad malapit sa kamalig;
lalakad at pagkaraa’y hihinto, at uulit pagkaraang ng ilang saglit:
plap, plap, plap… Umungol ang mga aso.
“Si Mavra ‘yun, naglalakad,” sabi ni Burkin.
Huminto ang mga hakbang.
“Nakikita at naririnig mo ang pagsisinungaling ng mga tao,”
sabi ni Ivan Ivanych, habang ibinabaling ang katawan sa kabilang
panig, “at tatawagin ka nilang hangal dahil naniwala sa kasinun-
galingan; tinitiis mo ang mga pang-aalipusta, panghihiya, at hindi
ka maglakas-loob na hayagang sabihing nasa panig ka ng matata-
pat, malalayang tao, at magsisinungaling at ngingiti ka, at ang
lahat ng iyan ay para sa isang piraso ng tinapay, mainit na sulok,
walang silbing ranggong hindi nagkakahalaga ng isang kusing—
hindi, hindi na posibleng mabuhay nang ganyan!”
“Naku, ibang kuwento na naman ‘yan, Ivan Ivanych,” sabi ng
guro. “Matulog na tayo.”
At tulog na si Burkin pagkaraan ng sampung minuto. Ngunit
pabiling-biling pa si Ivan Ivanych at panay ang buntong-hini
nga. Bumangon ito pagkaraan, muling lumabas, naupo malapit
sa pinto, at nagsindi ng pipa.
(1898)
50

Hinggil sa Pag-ibig
!
S a tanghalian nang sumunod na araw, naghain sila ng ma-

sarap na empanada, ulang, at karne ng tupa, at habang ku-
makain kami, lumapit ang kusinerong si Nicanor upang
itanong kung ano ang nais ng mga panauhin para sa hapunan.
Katamtaman ang taas ni Nicanor at maumbok ang mukha at
maliliit ang mata, at bagama’t makinis ang mukha, wari’y bi-
nunot at hindi inahit ang kanyang balbas.
Nabanggit sa amin ni Alyokhin na umiibig kay Nicanor ang
magandang si Pelageya. Dahil manginginom ang kusinero at
marahas ang pag-uugali, ayaw sa kanya ni Pelageya bilang asawa,
ngunit handang makisama sa kanya. May mataos na pananalig sa
Diyos si Nicanor, at hindi ipinahihintulot ng kanyang paniniwala
na “mamuhay siya sa kasalanan,” kaya’t ipinilit niya ang pagpa-
pakasal at tinanggihan ang ibang kalutasan, at tuwing nalalasing,
minumura at sinasaktan pa niya si Pelageya. Kung minsan, nag-
tatago si Pelageya sa itaas ng bahay upang umiyak, at sa mga
ganoong pagkakataon, tumitigil sa bahay si Alyokhin at ang mga
katulong upang maipagtanggol siya kung kailangan.
Sinimulan nilang pag-usapan ang tungkol sa pag-ibig.
“Kung paano sumisilang ang pag-ibig,” ang sabi ni Alyokhin,
“kung bakit hindi umibig si Pelageya sa kanino mang katu-
lad niya ang panloob at panlabas na katangian, kung bakit siya
umibig kay Nicanor ‘Mukhang Aso’—dahil binansagan namin
siyang ‘Mukhang Aso’—at hanggang saan nagiging mahalaga
ang pansariling kaligayahan pagdating sa pag-ibig—hindi batid
51

pitong kuwe nto
ang lahat ng ito at maaari kang makipagtalo tungkol sa mga ito

hangga’t ibig mo. Sa ngayon, iisa pa lamang ang nagawang di-
matatawarang tunay na pahayag tungkol sa paksa ng pag-ibig,
at iyan ay ang pahayag na ang pag-ibig ang pinakamalaking hi-
waga sa daigdig: kulang at walang linaw ang dulo ng lahat ng iba
pang naisulat o nasabi tungkol sa paksa ng pag-ibig, isang talaan
lamang ng mga tanong na hindi nasagot. Hindi mailalapat sa
napakaraming iba pa ang paliwanag na tila umaangkop sa isang
usapin, at sa aking palagay, ang pinakamabuting magagawa ay
magbigay ng paliwanag sa ilang tiyak na kaso kaysa magbigay
ng mga pangkalahatang paliwanag. Sabi nga ng mga doktor, ang
bawat kaso ay dapat tumanggap ng sarili nitong panglunas.”
“Totoong-totoo,” sang-ayon ni Burkin.
“Makiling tayong mga edukadong Ruso sa mga tanong na
hindi masagot-sagot. Madali nating gawing matulain ang pag-
ibig, pinagaganda ito sa pamamagitan ng mga rosas at ruwisen
yor, at kaya ginagayakan nating mga Ruso ng mga nakamama-
tay na tanong ang ating mga pag-iibigan, at kadalasang pinipili
natin ang mga tanong na walang gaanong saysay. Sa Moscow
noong ako’y estudyante pa, may kaakit-akit akong nobya na ang
pumapasok sa isip tuwing aking niyayakap ay ang buwanang pa-
nustos na ibinibigay ko sa kanya at ang presyo ng isang libra ng
karneng baka. Kaya, gayundin, kapag umiibig, hindi tayo napapa-
god magtanong sa sarili kung ito’y marangal o hindi, kung ito’y
makatwiran o isang kahangalan, at kung saan tayo ihahantong
ng pag-iibigang ito, at mga bagay na tulad niyan. Hindi ko alam
kung ito’y mabuti o hindi, ngunit alam kong nagiging sagabal
ang mga tanong na ito, nakasusuya at hindi nakasisiya.”
Nasa kanyang anyo ang pagnanais na magkuwento. Laging
may kung anong nakatago sa isipan ng malulungkuting tao na
sabik nilang pag-usapan. Pinagsasadya ng mga binatang taga-
bayan ang mga paliguang publiko at restawran nang walang
ibang dahilan kundi upang makipag-usap, at nagkukuwento sila
52

che khov
kung minsan sa mga weyter at tagapaglingkod sa mga paliguang

publiko ng mga labis na kawili-wiling salaysay; at sa kanayu-
nan, kadalasang ibinubuhos nila ang laman ng dibdib sa kanilang
mga panauhin. Matatanaw natin mula sa isang durungawan ang
abuhing langit at mga punong basang-basa sa ulan. Ito ang uri
ng panahong wala kang mapuntahan, na ang pagkukuwento at
pakikinig sa mga kuwento ang maaari lamang gawin. Kaya’t sini
mulan ni Alyokhin ang kanyang kuwento:
Matagal na akong namumuhay at nagsasaka sa Sofino, mula
pa nang makatapos sa unibersidad. Kung sa edukasyon, nabibi-
lang ako sa mga tamad mag-aral, at nag-aaral lamang upang
malibang. Nang dumating ako rito, nalaman kong nakasangla sa
malaking halaga ang aming lupain, at dahil bahagi ng pagkabaon
ng ama ko sa utang ang paggugol niya ng malaking halaga sa
aking pag-aaral, nagpasya akong manatili rito at maghanapbuhay
hanggang mabayaran ang aming pagkakautang. Iyan ang ipinasya
kong gawin, ngunit aaminin kong hindi ako naghanapbuhay
nang hindi naririmarim. Walang gaanong naaani sa lupa rito, at
kung nais mong huwag malugi sa pagsasaka, kailangan mong
umupa ng mga magbubukid at katulong, na humigit-kumulang
ay ganoon din, o kung hindi’y kailangan mong gumawa tulad
ng mga maralitang magbubukid—ibig kong sabihi’y kailangan
mong gumawa sa bukid kasama ng iyong buong pamilya.Walang
panggitnang paraan. Ngunit noong mga panahong iyon, hindi
ko pansin ang mga ganoong maninipis na kaibhan. Hindi ko
hinayaang matiwangwang ang kahit kapirasong lupa, nilikom ko
mula sa mga karatig na bayan ang lahat ng magbubukid pati na
ang kanilang kababaihan, at naging mabilis ang aming paggawa.
Nag-araro ako, nagtanim at gumapas, at kinayamutan kong lahat
iyon, at namungot nang may pagkainis, tulad sa isang pusang
gala sa nayon na dahil sa gutom ay napilitang kainin ang pipi-
no sa taniman sa labas ng kusina. Nanakit ang aking katawan,
at nakakatulog ako kahit naglalakad. Inakala ko noong una na
53

pitong kuwe nto
madali kong maiaangkop ang buhay ko bilang magbubukid sa

aking mga edukadong gawi. Upang magawa ito, naisip ko, ma-
halaga lamang na mamuhay nang bukas at maayos. Kaya’t na-
malagi ako rito, sa pinakamagandang silid sa itaas, at inutusan
silang silbihan ako ng kape at likor pagkaraang mag-almusal at
maghapunan, at kung matutulog na ako sa gabi, binabasa ko ang
Ang Mensahero ng Europa. Ngunit dumalaw isang araw ang aming
paring si Padre Ivan at inubos sa isang upuan lamang ang lahat ng
pantustos kong likor, at napunta sa kanyang anak na babae ang
Ang Mensahero ng Europa, dahil tuwing tag-init at lalo na kapag
anihan, hindi ko na magawang humiga sa aking kama, kundi
sa isang paragos o kareta sa kamalig o sa bahay ng maggugubat
sa kakahuyan: kaya’t paano pa ako makapagbabasa? Unti-unti
akong lumipat sa ibaba ng bahay pagkaraan at nagsimulang ku-
main sa kusina ng mga katulong, at walang nalabi sa mga dating
luho kundi ang mga katulong na dati-rating katulong ng aking
ama o silang magiging napakasakit kung paaalisin.
Sa mga unang taong iyon, nahalal akong pandangal na
hukom pamayapa. Kung minsan, kailangan kong pumunta sa
bayan upang makilahok sa assize—ang hukuman ng unang pag-
dulog—at ikinasiya at ikinalugod ko ito. Kung nakapanirahan ka
na rito nang hindi umaalis sa loob ng dalawa o tatlong buwan,
mangyayari—lalong-lalo na sa taglamig—na kasasabikan mong
makakita ng itim na amerikana. Kapansin-pansin na ngayon ang
mga uniporme at itim na amerikana at kasaka sa mga hukuman
ng unang pagdulog; iyon ang isinusuot ng mga abogado, na mga
lalaking tumanggap ng liberal na edukasyon; at may mga tao
kang makakausap. Pagkaraang matulog sa mga paragos at kumain
sa kusina ng mga katulong, lantay na layaw namang maupo sa
isang silyang may patungan ng kamay, nakasuot ng malinis na
telang lino at malambot na bota, at nakukuwintasan ng sagisag
ng pamahalaan.
54

che khov
Malugod akong tinanggap sa bayan, at masigasig na naki

pagkaibigan. Sa mga pagkakaibigang ito, ang pinakamatalik at,
sa makatotohanang pagsasalita, ang kalugod-lugod sa akin ay
ang pakikipagkaibigan kay Luganovich, ang ikalawang tagapa
ngulo ng hukuman ng unang pagdulog. Kapwa ninyo siya kilala,
sabihin pa—isang taong kahanga-hanga’t kalugod-lugod. Lahat
nang ito’y naganap pagkaraan ng isang napabalitang kaso ng
panununog. Tumagal nang dalawang araw ang pangunang pag-
sisiyasat na sadyang ikinapagod naming lahat. Minasdan ako ni
Luganovich at sinabing: “Tara na rito’t makipaghapunan sa akin.”
Paanyaya iyong hindi ko inaasahan dahil hindi ko halos
kilala si Luganovich maliban sa kanyang opisyal na katungku-
lan, at hindi pa ako nakatutuntong sa kanyang bahay. Sumandali
akong nagbalik sa hotel upang magpalit ng bihis, at pagkaraa’y
nagtungo na sa hapunan. At nangyaring doon ko nakatagpo si
Anna Alexeyevna, ang kabiyak ni Luganovich. Batambata pa siya
noong mga araw na iyon, wala pang dalawampu’t dalawang taon,
at mga anim na buwan pa lamang na kasisilang ang kanyang
unang anak. Matagal na nang maganap ito, at hindi ko na mau-
nawaan ngayon kung ano ang katangi-tangi sa kanya, at kung
ano ang nakaakit sa akin sa kanya, ngunit malinaw na malinaw
iyon sa akin habang naghahapunan. Ang nakita ko’y isang ba-
baeng mabait, maganda, matalino, kagiliw-giliw, na hindi ko
pa nakatagpo bago rito. Nadama ko siya bilang isang nilikhang
malapit sa akin, at akin nang kilalang-kilala: tila ba nakita ko na
ang kanyang mukha at ang kanyang magigiliw at matatalinong
mata magmula pa ng aking kabataan, sa album ng mga larawang
iniingatan sa baul ng aking ina.
Sa kaso ng panununog, apat na Hudyo, sinasabing mga kasapi
ng isang pangkat ng masasamang-loob, ang isinasakdal; ganap si-
lang walang sala sa aking palagay. Sa hapunan, para akong sinisili-
han at hindi mapalagay, at hindi ko na matandaan ang aking mga
sinabi. Ang tangi kong natatandaan ay ang palaging pag-iling ni
55

pitong kuwe nto
Anna Alexeyevna at ang pagsasabi sa kanyang asawa: “Dmitry,

paanong mangyayari ang ganyan?”
Isang taong may mabuting kalooban si Luganovich, isa sa mga
payak mag-isip na mahigpit na kumakapit sa palagay na minsang
maihabla sa hukuman ang isang tao, ito’y tiyak na may sala, at
hindi dapat magpahayag ng pagdududa ang sinuman hinggil sa
kawastuan ng isang pagpapasya hangga’t hindi nakaaalinsunod sa
lahat ng legal na anyong nakasulat sa papel, at hinding-hindi sa
harap ng hapunan o sa gitna ng pribadong pag-uusap.
“Hindi natin sinunog ang lugar,” banayad niyang sinabi, “at
kung makikita mo, hindi tayo ang nililitis, at hindi tayo ang nasa
bilangguan.”
Sinikap ng mag-asawang pakainin at painumin ako
hangga’t aking makakaya. Mula sa maliliit na bagay na naga-
nap—halimbawa’y ang kanilang paraan ng sabayang pagtitim-
pla ng kape, ang kanilang pagkakaunawa sa isa’t isa kahit hindi
natatapos ang mga salita o pangungusap—naipalagay kong pa
yapa silang nagsasama at bumabagay sa isa’t isa, at ikinalulugod
ang pagtanggap sa isang panauhin. Matapos ang hapunan, sabay
silang tumugtog sa piano, pagkaraa’y lumatag na ang dilim at
ako’y umuwi na. Simula na noon ng tagsibol. Pagkaraan noon
ay walang patid kong ginugol ang buong tag-araw sa Sofino, at
hindi na ako nagkaroon ng panahong isipin man lamang ang
bayan, ngunit nanatili sa aking isip sa kabuuan ng mga araw na
iyon ang alaala ng marikit na babaeng may buhok na kulay mais.
Hindi ko siya inisip, ngunit waring banayad na nakapaibabaw sa
aking kaluluwa ang kanyang anino.
Sa pagtatapos ng taglagas, isang pangdulaang pagtatanghal
ukol sa kawanggawa ang ginanap sa bayan. Nagtungo ako sa
palko ng gobernador, yayama’t naanyayahan nito noong inter-
medyo, at tumingin at nakita si Anna Alexeyevna na nakaupong
katabi ang maybahay ng gobernador; at nanumbalik ang dating
nakapananaig at di-mapaglabanang impresyon ng kagandahan,
56

che khov
at ang mga matang malambing at dapat sambahin, at ang dating

pakiramdam ng pagiging malapit sa isa’t isa.
Naupo kaming magkatabi, at nagtungo pagkaraan sa bungad
ng pasilyo.
“Namayat ka,” sabi ni Anna Alexeyevna. “Nagkasakit ka ba?”
“Oo, nirarayuma ang aking balikat, at hirap na hirap akong
matulog kapag maulan.”
“Mukha kang pagod. Noong naghapunan tayo noong tag-
sibol, higit kang mukhang bata, higit na masigla. Punong-puno
ka ng pananabik, mayaman sa salita, at kawili-wili, at ipagtatapat
kong natangay mo ang loob ko kahit paano. Sa kung anong da-
hilan lagi kang nagbabalik sa isipan ko noong tag-araw, at habang
gumagayak ako ngayon para sa teatro, naramdaman kong tiyak
kitang makikita.”
At tumawa ang babae.
“Mukhang pagod ka ngayon,” pag-uulit nito.“Nagmumukha
kang matanda.”
Nang sumunod na araw, nakipananghalian ako sa tahanan
ng mga Luganovich, at pagkaraan nito’y nagtungo na sila sa
kanilang malaking bahay na pantag-araw upang paghandaan ang
taglamig, at sumama ako sa kanila. Nagbalik kami sa bayan pag-
karaan, at nagsiinom ng tsaa sa tahimik na tahanan sa hatinggabi
samantalang naglalagablab ang apoy at paroo’t parito ang batang
ina upang tiyaking natutulog na ang kanyang supling na babae.
At pagkaraan niyan, lagi kong dinadalaw ang mga Luganovich
tuwing magagawi ako sa bayan. Nasanay na sila sa akin, at ga-
noon din naman ako sa kanila. Kadalasang sumisipot ako nang
walang pasabi, na tila ba kabilang na sa kanilang pamilya.
“Sinong dumating?” maririnig ko ang tinig mula sa kung
saang silid, banayad at walang maliw na tinig na sadyang napa
katamis para sa akin.”
“Si Pavel Konstantinovich po,” ang itutugon ng katulong o
tagapag-alaga.
57

pitong kuwe nto
At lalabas si Anna Alexeyevna na waring abala ang isip upang

ako’y salubungin, at sa tuwina’y sasabihing: “Bakit tila yata
napakatagal na mula nang huli kang dumalaw? May nangyari
bang hindi maganda?”
Ang kanyang mga mata, ang maringal na mga kamay na ini-
alok niya sa akin, ang kanyang damit pambahay, ang ayos ng
kanyang buhok, ang kanyang tinig, ang kanyang hakbang, laging
lumilikha ang lahat ng ito ng impresyon ng kung anong bagay
na bago at higit sa natatangi sa aking buhay, at batbat ng kahulu-
gan. Matagal kaming mag-uusap, at magpapaubaya sa mga kata-
himikan sa loob ng mahahabang oras, nagmumuni sa kani-kani-
yang laman ng isip, o kaya’y tutugtog siya sa piano para sa akin.
Kung walang tao sa bahay, lalagi lamang ako doon at maghihin-
tay hanggang sila’y magbalik, makikipag-usap sa tagapag-alaga,
makikipaglaro sa paslit o mahihiga sa sopa sa silid-aralan upang
magbasa ng pahayagan, at kung bumalik na si Anna Alexeyevna,
lalabas ako at sasalubungin siya sa pasilyo at bibitbitin ang lahat
ng kanyang dala-dalahan, at sa kung anong dahilan, binibitbit ko
ang mga dala-dalahang iyon nang may higit na pag-ibig, higit na
dangal, na tila ba ako’y isang paslit.
May kasabihang “Ang babaeng magbubukid na walang mga
alalahanin ay bumibili ng baboy.” Walang mga alalahanin ang
mga Luganovich, kaya’t nakipagkaibigan sila sa akin. Kung may
mahahabang pagitan sa aking pagdalaw sa bayan, iisipin nilang
may karamdaman ako o may kung anong nangyari sa akin, at
labis silang mag-aalala. Ikinababahala nila na ako, isang taong
may pinag-aralan na may kaalaman sa mga wika, sa halip na iukol
ang sarili sa mga pag-aaral o gawaing pampanitikan, ay nabubu-
hay sa kanayunan, pasuling-suling na tila ardilya sa isang kulu
ngan, at naghahanapbuhay nang mabigat nang walang anumang
maipakitang bunga ng pinagpaguran. Inakala nilang hindi ako
masaya, at nagsasalita, tumatawa, at kumakain lamang ako upang
ikubli ang aking mga pagdurusa, at kahit sa masasayang sandaling
58

che khov
umaayon ang lahat sa akin, batid ko ang kanilang nag-uusisang

tingin. Nasasaling ang puso ko kung sadyang tigib ako ng lung-
kot, kung tinutugis ako ng mga pinagkakautangan, o kung nang-
yayaring hindi ako makabayad sa anumang matagal nang dapat
bayaran. Makikita ko pagkaraan ang mag-asawang nag-aanasan
sa may bintana, at pagkaraa’y lalapit sila sa akin na may pag-aalala
sa kanilang mukha at sasabihing: “Kung nangangailangan ka ng
salapi, Pavel Konstantinovich, nakikiusap kaming mag-asawa na
huwag kang mag-atubiling humiram sa amin.”
At dala ng emosyon, pamumulahan ng tainga si Dmitry ha-
bang nangungusap. Kung minsan, pagkaraan nitong bumulong sa
kabiyak sa may bintana, lalapit itong namumula ang mga tainga
at sasabihin sa akin: “Kami ng aking kabiyak ay mataos na na-
kikiusap sa iyong tanggapin ang munting handog na ito mula sa
amin.”
At pagkaraa’y bibigyan niya ako ng korsete, isang kaha ng
tabako, o isang lampara, at bilang sukli’y magpapadala ako ng
mga bulaklak, manok, at mantikilya mula sa kanayunan. Kapwa
nga pala sila may kani-kaniyang pinagkakakitaan. Madalas akong
mangutang noong mga unang araw, at hindi ko na iniisip kung
saan ito manggagaling—mangutang kung saanman—ngunit
walang anumang bagay sa mundo ang makapagtulak sa aking
mangutang sa mga Luganovich. Ngunit bakit kailangan kong
sabihin iyan?
Hindi ako masaya. Sa bahay, sa bukid, sa kamalig, natatagpuan
ko ang sariling pinapangarap si Anna Alexeyevna at pilit inuu-
nawa ang hiwaga ng isang maganda at matalino at batambatang
babaeng nagpakasal sa isang di-kapansing-pansing lalaking nasa
bingit na ng katandaan (mahigit apatnapung taon na ito) at nag-
karoon ng mga anak dito—pilit inuunawa ang hiwaga ng isang
lalaking di-kawiwilihan, butihin, kulang sa talino, nakababagot
at di-nakasasakit kung mangatwiran, na sa mga sayawan at mga
pagtitipon sa gabi’y laging nakadikit sa mabubuting mamamayan,
59

pitong kuwe nto
mistulang lulugo-lugo at wala sa lugar, at palasuko at walang pa-

kialam, na tila ba dinala siya roon upang ipagbili, bagama’t nani-
niwala siya sa kanyang karapatang lumigaya, sa kanyang karapa-
tang magkaroon ng mga anak sa kanyang kabiyak; at patuloy
kong pilit inuunawa kung bakit nauna siyang makilala ni Anna
Alexeyevna kaysa sa akin, at kung bakit kailangang maganap sa
aming mga buhay ang ganoong napakalaking pagkakamali.
Tuwing dumadalaw ako sa bayan, nakikita ko sa mga mata
ni Anna Alexeyevna ang paghihintay niya sa akin, at ipagtatapat
niya na may kakatwa na siyang pakiramdam mula pa sa madaling
araw at nahulaang darating ako. Matagal kaming mag-uusap at
kapwa matatahimik, at hindi namin ipinagtatapat ang pag-ibig sa
isa’t isa, at sa halip ay buong kakimian at mapanibughong itina-
tago ito. Natatakot kami sa lahat ng bagay na makapaghahayag
sa aming lihim kahit sa aming mga sarili. Masuyo’t malalim ko
siyang minamahal, ngunit naglilimi ako at laging tinatanong ang
sarili kung ano ang hahantungan ng aming pag-iibigan kung
kulang kami ng lakas upang labanan ito: mahirap paniwalaan
sa wari ko na ang aking mahinahon at malungkuting pag-ibig
ay magaspang na makawawasak sa masayang takbo ng kanilang
buhay, sa mga buhay ng kanyang asawa at ng kanyang mga anak
at sa kabuuang tahanan kung saan ako minahal at pinagkatiwa-
laan. Marangal ba ang gayon? Lalayo kami, ngunit saan? Saan
ko siya maaaring dalhin? Malaki ang magiging pagkakaiba kung
maganda at makulay ang aking buhay, o kung nakikibaka ako
para sa paglaya ng aking bansa, o kung ako’y bantog na iskolar,
aktor o pintor; ngunit sa tayo ng mga bagay, nangangahulugan
ito ng pag-aalis sa kanya mula sa isang kabagot-bagot na buhay
tungo sa isa pang ganoon ding kabagot-bagot na buhay, at higit
pa nga marahil. Gaano ang itatagal ng aming kaligayahan? Anong
mangyayari sa kanya kung magkasakit ako o mamatay, o kung
hindi na namin mahal ang isa’t isa?
60

che khov
May pakiramdam akong ganoon din ang kanyang panga

ngatwiran. Naiisip niya ang kanyang asawa, ang kanyang mga
anak, at ang kanyang ina, na nagmamahal sa kanyang asawa bi-
lang anak. Kung susuko siya sa kanyang damdamin, mapipilitan
siyang magsinungaling o magsabi ng katotohanan, at sa kanyang
katayuan, kapwa iyon magiging nakababagabag at napakahirap.
Binabagabag din siya ng tanong kung magdudulot sa akin ng ka-
ligayahan ang kanyang pag-ibig—kung hindi niya paguguluhin
ang aking buhay, na napakahirap na nga, at puno ng kung ano-
anong gulo. Nabubuo sa kanyang isipang hindi na siya bata para
sa akin, o wala nang sapat pang sigla at sipag upang magsimula
ng bagong buhay, at lagi pa niyang sinasabi sa asawa kung paano
dapat kong pakasalan ang isang karapatdapat at matalinong babae
na magiging isang mabuting kabiyak at kasama para sa akin—at
kagyat niyang idaragdag na mahirap hanapin ang ganoong babae
sa buong bayan.
Samantala’y lumipas ang mga taon. May dalawang anak na
si Anna Alexeyevna. Tuwing darating ako sa tahanan ng mga
Luganovich, masayang ngumingiti ang mga katulong, isinisigaw
ng mga bata na dumating na si Tiyo Pavel Konstantinovich, at
maglalambitin sila sa aking leeg; puno ng saya ang lahat. Hindi
nila nauunawaan ang mga nagaganap sa aking kalooban, at nag-
aakalang ako man ay masaya. Lahat sila’y nagtuturing sa aking
maginoo. Nararamdaman kapwa ng mga nakatatanda at ng mga
bata na isang maginoo ang paroo’t parito sa silid, at nagbibigay
ito ng kakaibang pang-akit sa kanilang ugnayan sa akin, na tila
ba nagiging higit na dalisay at maganda ang kanilang buhay dahil
sa pagharap ko sa kanila. Magkasabay kami ni Anna Alexeyevna
na pupunta sa teatro, sa tuwina’y naglalakad, at mauupong mag-
katabi, magkadikit ang mga balikat, at walang imik kong ku-
kunin ang binokulo mula sa kanyang mga kamay, at madarama
siyang malapit na malapit sa akin, batid na siya ay sa akin at hindi
kami mabubuhay kung wala ang isa’t isa, ngunit kapag nilisan na
61

pitong kuwe nto
namin ang teatro, sa isang tila di pagkakaunawaan, laging kaming

nagpapaalaman at naghihiwalay na tulad sa mga ganap na es-
tranghero. Alam ng Diyos ang mga sinasabi ng mga tao sa bayan
tungkol sa amin, ngunit walang isang salita ng katotohanan sa
lahat ng iyon.
Sa lumipas pang mga taon, dumalas ang pagdalaw ni Anna
Alexeyevna sa kanyang ina at kapatid; nagsimula siyang maka-
ranas ng matinding lumbay, at nagsimulang mabatid na walang
kasiyahan sa kanyang buhay, na gumuho na ito ngayon, at sa wala
na siyang pagnanais sa mga ganoong pagkakataon na makita ang
asawa o ang kanyang mga anak. Ginagamot din siya dahil sa ma
tinding salakay ng nerbiyos.
Patuloy kami sa pagiging tahimik, pagsasawalang-kibo, at sa
harap ng mga estranghero, nagpapakita siya ng kakatwang pag-
kainis sa akin: lagi niyang sinasalungat ang lahat ng aking sinasabi,
kung ano man ito, at kung ako’y nakikipagtalo, pumapanig siya
sa aking katunggali. Kung may nabitiwan akong kung anuman,
malamig nitong sasabihing “Binabati kita!” O kung nalimutan
kong dalhin ang binokulo kung pupunta kami sa teatro, sasabi-
hin nito pagkaraan na: “Alam kong makakalimutan mo!”
Mapalad man o hindi, walang anuman sa aming mga buhay
ang sa malao’t madali’y di-magwawakas. Sumapit sa wakas ang
aming paghihiwalay nang mahirang na punong mahistrado si
Luganovich sa isa sa mga lalawigan sa kanluran. Ipinagbili nila
ang kanilang mga muwebles, ang kanilang bahay pang-tag-init,
at ang kanilang mga kabayo. Nang lumabas sila sa huling pagka-
kataon sa kanilang malaking bahay at lumingon pagkaraan upang
muling masdan ang hardin at ang lunting bubong, nalungkot ang
bawat isa, at natanto kong panahon nang magpaalam hindi la-
mang sa malaking bahay. Napagpasyahang dapat naming ihatid
sa Crimea si Anna Alexeyevna sa katapusan ng Agosto, kung saan
siya ipadadala ng mga doktor, at pagkaraan nito’y tutulak naman
si Luganovich at ang mga bata patungo sa lalawigan sa kanluran.
62

che khov
Marami kaming nagsidating upang ihatid at magpaalam kay

Anna Alexeyevna. Nagpaalam siya sa kanyang asawa at mga anak
at ilang sandali na lamang ang nalabi pagkaraan bago ang pag-
tunog ng ikatlong kampana, at tumakbo ako sa kanyang kom-
partimento upang ihabol ang isa sa kanyang mga basket na halos
nalimutan na niya; at pagkaraa’y ang pamamaalam. Doon, sa
kompartimento, nagsalubong ang aming mga mata, tinakasan
kami ng aming espirituwal na tibay ng loob, niyakap ko siya, at
mariing inilapat ang kanyang mukha sa aking dibdib, at nanangis.
Hinalikan ko siya sa mukha, sa balikat, sa mga kamay na basa ng
luha—ay, kung gaano ang aming lungkot!—ipinagtapat ko ang
aking pag-ibig sa kanya, at kasabay ng tumutupok na kirot sa
aking puso, napagtanto kong hindi kailangan, makitid at mapan-
linlang ang lahat ng bagay na pumigil sa aming mahalin ang isa’t
isa. Napagtanto kong kung ikaw ay umiibig, dapat magsimula
ang lahat ng iyong kahatulan tungkol sa pag-ibig sa bagay na
higit na mataas at higit na mahalaga kaysa kaligayahan o kawalan
nito, sa lahat ng tinatanggap na kahulugan ng birtud at kasalanan,
o huwag ka nang humatol pa.
Hinalikan ko siya sa huling pagkakataon, pinisil ang kanyang
kamay, at kami’y naghiwalay—nang habambuhay. Umuusad
na ang tren. Nagtungo ako sa kasunod na kompartimento, na
walang laman, at umiiyak na namalagi doon hanggang mara
ting namin ang kasunod na himpilan. Bumaba ako at naglakad
pabalik sa Sofino.
Habang nagkukuwento si Alyokhin, tumila ang ulan at su-
mungaw ang araw. Nagtungo sa balkonahe sina Burkin at Ivan
Ivanich, at minalas mula doon ang magandang tanawin ng har-
din at ng ilog na tila salaming pinakikinang ng araw. Hinangaan
nila ang tanawin, at kasabay nito’y puno sila ng habag sa lala
king may butihin, matatalinong mata na nagkuwento sa kanila
ng kanyang kasaysayan nang walang pag-aatubili, at ikinalungkot
nilang nagmamadali itong paroo’t parito sa kanyang malawak na
63

pitong kuwe nto
lupain tulad sa isang ardilya sa kulungan sa halip na iukol ang

sarili sa agham o sa kung anumang katulad na gawaing makapag-
bibigay sa kanya ng higit na kaaya-ayang buhay; at naisip nila ang
malumbay na mukhang nakita ng babaeng nasa kasibulan nang
magpaalam ang lalaki sa kompartimento at halikan ang kanyang
mukha at balikat. Kapwa nila nakatagpo sa bayan ang babaeng
ito, at kilalang-kilala siya ni Burkin at iniisip pa ngang siya’y may
kagandahan.
(1898)
64

Ang Babaeng May Alagang Aso
!
I
U sap-usapang isang bagong mukha ang namamataan

sa paseong karatig ng dagat: isang babaeng may ala-
gang aso. Nagsisimula nang mawili sa mga bagong
mukha si Dmitry Dmitrich Gurov, na nakadalawang linggo na
sa Yalta at nasasanay na roon. Nakaupo siya sa kapihan ni Vernet
nang matanaw ang isang babaeng nasa kasibulan, hindi gaanong
matangkad, kulay mais ang buhok, nakasuot ng gora at nagla
lakad sa kahabaan ng paseo. Isang puting Pomeranyo ang patak-
bong bumubuntot dito.
Sa kalaunan ay ilang ulit sa isang araw na nakakasalubong
niya ito sa harding publiko o sa plasa. Naglalakad itong mag-isa,
lagi’t lagi’y suot ang iyon at iyon ding gora, at palaging kasama
ang Pomeranyo. Walang nakaaalam kung sino siya, at tinatawag
lamang ng mga tao na “ang babaeng may alagang aso.”
“Kung mag-isa siyang narito at walang asawa o mga kaibi-
gan,” naisip ni Gurov, “hindi naman marahil masamang maki
pagkaibigan sa kanya.”
Wala pang apatnapung taon si Gurov, ngunit mayroon na
siyang anak na babaeng may gulang na labingdalawa at dalawang
anak na lalaking pawang nag-aaral. Maaga siyang nag-asawa, nasa
ikalawang taon pa lamang sa kolehiyo, at higit sa makalawang
ulit na mukhang matanda ngayon ang kanyang kabiyak kaysa
kanya. Isang matangkad, matikas na babae ang kanyang kabi-
yak, may maiitim na kilay, tindig na marangal at kapitapitagan, at
65

pitong kuwe nto
itinuturing ang sarili bilang taong nag-iisip. Mahilig itong mag-

basa, gumagamit ng bagong ortograpiya sa pagbaybay, at tina-
tawag na Dimitry ang asawa sa halip na Dmitry. Palihim siyang
itinuturing ni Dmitry na isang babaeng walang gaanong talino,
makitid ang pag-iisip at walang panlasa sa pananamit, nangingi-
lag sa kanya at ayaw na ayaw mamalagi sa bahay. Pinagtataksilan
na siya ni Dmitry noon pa lang, at madalas na ngayon ang pag-
tataksil nito, at siyang dahilan marahil kung bakit madalas nitong
hamakin ang kababaihan, na tinatawag niyang “nakabababang
lahi” tuwing siya’y may kaharap at ito’y napag-uusapan.
Tila para kay Dmitry, sapat na ang mapapait na karanasang
dinanas upang bigyan ang sarili ng karapatang tawagin ang kaba-
baihan sa anumang nais niya, bagama’t hindi siya makapamuhay
sa loob ng kahit dalawang araw kung wala “ang nakabababang
lahi.” Nababagot, malamig, hindi mapalagay, at mahirap siyang
kausap kapag mga lalaki ang kanyang kasama, ngunit palagay
ang loob sa piling ng kababaihan, at alam ang sasabihin sa mga
ito at kung paano dapat kumilos; at palagay pa rin ang kanyang
loob kahit tahimik siya sa harap ng mga babae. May kung anong
mapang-akit at mailap sa kanyang anyo, sa kanyang pag-uugali,
sa kabuuan ng kanyang pagkatao, na humahalina at gumagayuma
sa kababaihan. Alam niya ito, at siya man ay itinutulak ng kung
anong mahiwagang kapangyarihan upang maakit sa kababaihan.
Paulit-ulit at mapapait na karanasan ang nagturo sa kanyang
di-maiiwasang magwakas sa lubhang masasalimuot na suliranin
ang bawat bagong pakikipagpalagayang-loob, na waring nag-
dudulot sa simula ng iba’t ibang lasa sa buhay at pakiramdam
ng lugod at nakahahalinang pakikipagsapalaran, at lumikha ng
kalagayang mahirap nang pasanin—totoo ito lalo sa mga taga-
Moscow na may mabubuting layon, walang matibay na pasya at
mabagal sumabak sa mga pakikipagsapalaran. Ngunit sa bawat
bagong pakikipagtagpo sa isang kawili-wiling babae, humu
hulagpos sa kanyang gunita ang mga nakalipas na karanasan, at
66

che khov
humuhugos sa kanya ang mithing mabuhay, at biglang-bigla,

nagmimistulang payak at nakalilibang ang bawat bagay.
Isang gabi, habang naghahapunan si Gurov sa harding pub-
liko, dumating ang babaeng nakagora at marahang naupo sa ka-
lapit na mesa. Nagpapahiwatig ang larawan ng kanyang mukha,
ang kanyang pananamit, ang kanyang paraan ng paglakad, ang
pagkakaayos ng kanyang buhok, na nabibilang siya sa nakatataas
na uri, na siya ay may asawa, na ito ang kanyang unang pagdalaw
sa Yalta, na nag-iisa siya at nababagot… Walang katotohanan ang
karamihan ng mga kuwento tungkol sa imoralidad sa Yalta, mga
kuwentong hinahamak ni Gurov, dahil alam niyang nilikha la-
mang ang karamihan sa mga ito ng mga taong handang-handang
magkasala, kung mabibigyan lamang ng pagkakataon… Ngunit
nang maupo ang babae sa kalapit na mesang may tatlong hakbang
ang layo mula sa kanya, naalala ni Gurov ang mga kuwento ng
dagling pamimihag at paglalakbay sa mga kabundukan, at nilu-
kob siyang dagli ng nakatutuksong larawan ng isang mabilisan at
panandaliang pakikipag-ulayaw, isang pakikipag-ibigan sa isang
di-kilalang babaeng hindi man lamang niya alam ang pangalan.
Nag-aanyayang hinudyatan ni Gurov ang Pomeranyo, at
nang lumapit sa kanya ang munting aso, ikinawag niya rito ang
kanyang daliri. Nagsimulang tumahol ang Pomeranyo. Muling
ikinawag ni Gurov ang kanyang daliri.
Sumulyap sa kanya ang babae at kagyat ding nagbaba ng
tingin.
“Hindi siya nangangagat!” wika nito, at pinamulahan ng
mukha.
“Maaari ko ba siyang bigyan ng buto?” tanong ni Gurov, at
nang tumango ang babae, mapitagan niyang itinanong: “Matagal
ka na ba sa Yalta?”
“Limang araw.”
“At hinahatak na ang aking ikalawang linggo.”
Panandaliang katahimikan.
67

pitong kuwe nto
“Kay bilis dumaan ng oras, at kabagot-bagot dito,” sabi ng

babae nang hindi tumitingin sa kanya.
“Sadyang palasak nang sabihing nakababagot dito,” sagot
niya. “Maraming taga-lalawigan ang hindi nababagot mamuhay
sa mga pook na tulad ng Belevo o Zhizdro, ngunit sasabihin nila
kapag napunta rito na: “’Ay, kabagot-bagot na pook! Ay, pawang
alikabok!’ Iisipin mo tuloy na lahat sila’y nagmula sa Granada!”
Tumawa ang babae. At kapwa sila tahimik na kumain, tulad
ng mga ganap na estranghero, ngunit sabay na umalis pagkaraan
ng hapunan at sinimulang mag-usap nang ganito’t gayon na tila
mga taong ganap nang palagay ang loob at nasisiyahan sa isa’t isa,
at magkakatulad ang lahat saan man sila pumaroon o anuman
ang kanilang pag-usapan. Naglakad sila’t pinag-usapan ang tung-
kol sa kakatwang liwanag ng dagat, ang malamlam sa liwanag na
lilang kulay ng tubig, at ang ginintuang landas na nililikha doon
ng liwanag ng buwan. Pinag-usapan nila ang nararamdamang
alinsangan pagkaraan ng mainit na maghapon. Sinabi ni Gurov
na siya’y taga-Moscow, na nag-aral siya bilang pilologo, bagama’t
sa bangko ang kanyang gawain ngayon, na minsan na siyang nag-
sanay upang maging mang-aawit sa opera, ngunit hindi niya ipi-
nagpatuloy, at sinabi rin niya ang tungkol sa dalawang bahay na
kanyang pag-aari sa Moscow. Nalaman niya sa babae na lumaki
ito sa St. Petersburg at nag-asawa sa bayan ng S---, kung saan
ito naninirahan sa nakalipas na dalawang taon, na isang buwan
pa siyang mamamalagi sa Yalta, at darating marahil ang kanyang
asawa upang samahan siya, yayamang nangangailangan din ito ng
pahinga. Hindi tiyak ng babae kung kasapi ng lupon ng pama-
halaan ang kanyang asawa o ng sanggunian ng lalawigan, bagay
na ikinaaaliw nito. Nalaman ni Gurov na ang pangalan nito ay
Anna Sergeyevna.
Sa kanyang silid sa hotel pagkaraan, naisip ni Gurov ang
babae, at kung paanong tiyak na magkikita sila kinabukasan.
Hindi iyon maiiwasan. Papahiga siya sa kama nang naisip niyang
68

che khov
hindi pa nagluluwat na isang batang mag-aaral ang babae, gu-

magawa ng mga aralin tulad ng kanyang sariling anak, at naa-
lala niya ang pag-aalangan at pagkakimi nito sa pagtawa at sa
paraan ng pakikipag-usap sa isang estranghero—ito marahil ang
unang pagkakataon nito sa buhay na nag-iisa, sinusundan ng ka-
lalakihan, minamasdan, at kinakausap, na kasama lagi ang isang
lihim na hangaring hindi na niya kailangang hulaan pa. Naisip
ni Gurov ang mahubog at maselang leeg at ang maalindog na
abuhing mga mata ng babae.
“May kung ano sa kanyang pumupukaw ng awa,” naisip niya
habang nag-aantok.
II
Isang linggo na ang nakalipas mula nang sila’y magkakilala. Noon
ay pista. Maalinsangan sa loob ng mga bahay, ngunit umaalim-
bukay ang alikabok sa labas, at tinatangay ang mga balanggot.
Maghapong nauuhaw si Gurov, at pabalik-balik sa tindahan ng
pampalamig upang mag-alok ng inumin o sorbetes kay Anna
Sergeyevna. Hindi ito matatakasan.
Nang bahagyang humupa ang hangin kinagabihan, naglakad
sila patungo sa pantalan upang panoorin ang paparating na barko.
Maraming naglalakad sa kahabaan ng pantalan: naroon sila, dala
ang bungkos ng mga bulaklak, upang salubungin ang mga kai-
bigan. Dalawang kakaibang tanawin sa masasayang lipon ng mga
tao sa Yalta ang namumukod: nakadamit nang tulad sa kabataan
ang mga nakatatandang babae, at napakaraming heneral.
Dahil maalon ang dagat, nabalam ang pagdating ng barko,
nang nakalubog na ang araw, at natagalan bago naiayos ang
pagkakahimpil nito sa gilid ng daungan. Nakasilip sa lorgnette,
sinuyod ng paningin ni Anna Sergeyevna ang kahabaan ng barko
at mga pasahero nito, na tila naghahanap ng mga kakilala, at nag-
niningning ang kanyang mga mata nang bumaling kay Gurov.
Marami siyang sinabi, kasabay ang mga bigla’t kagyat na tanong,
69

pitong kuwe nto
na agad din namang nalimutan; at naiwaglit niya ang lorgnette sa

hugos ng mga tao.
Nagsilisan ang mga taong may magagarang damit, at napa
kadilim na ngayon upang makilala pa ang mga mukha. Bumagal
na ang hangin, ngunit nanatiling nakatayo sina Gurov at Anna
Sergeyevna na tila naghihintay sa kung sino mang iibis mula sa
barko. Natahimik si Anna Sergeyevna, at nilalanghap paminsan-
minsan ang mga bulaklak nang hindi tumitingin kay Gurov.
“Maganda na ang panahon ngayong gabi,” sabi ni Gurov.
“Saan na tayo pupunta ngayon? Maaari tayong mamasyal.”
Hindi sumagot ang babae.
Matagal pinagmasdan ni Gurov ang babae at biglang niyakap
at hinalikan ito sa mga labi, lukob ng samyo at halumigmig ng
mga bulaklak. Upang balisang magpalinga-linga pagkaraan—
may nakakita kaya sa kanila?
“Doon tayo sa iyong…” mahinang sabi ni Gurov.
Mabilis silang lumakad palayo.
Mainit sa silid ni Anna Sergeyevna, at may samyo ng paba
ngong binili nito sa tindahang Hapones. Tinitigan siya ni Gurov,
habang kasabay na iniisip: “Kay daming pagtatagpo sa buhay na
ito!” Naingatan niya mula sa nakaraan ang mga gunita ng walang-
ingat, masayahing mga babaeng lumigaya sa kanilang pagtatalik,
nagpapasalamat sa ipinagkaloob niyang ligaya, gaano man kaikli,
at naisip din niya ang iba pang babae, tulad ng kanyang kabiyak,
na hindi tapat sa loob ang mga yakap at walang tigil sa pagsasalita
na tila tinatakasan ng bait, kasabay ng larawan ng mukhang nag-
papahiwatig na hindi ito pag-ibig o silakbo ng damdamin ngunit
bagay na higit na makahulugan; at naisip din niya ang dalawa o
tatlo pang magagandang babaeng malalamig ang damdamin na
sa mga mukha’y may biglang lumilitaw na liwanag ng mabangis
na apoy, isang sutil na hangaring kunin, pigain mula sa buhay
ang anumang higit sa maibibigay nito: mga babaeng lampas na
sa kasibulan, mahilig sa layaw, di-makatwiran, mapanaig, kapos
70

che khov
sa talino, at nang manlamig na si Gurov sa kanila, ibinangon ng

kanilang ganda ang kanyang pagkasuklam, at nagmistulang mga
kaliskis ng isda ang mga nakapalamuting laso sa kanilang mga
damit pantulog.
Ngunit pawang kakimian ang narito at katiyakan ng walang
danas na kasibulan: ang pakiramdam ng pag-aalangan, at pag-
kagitla sapagkat may tila biglang kumatok sa pinto. Kakaiba ang
naging pagtanggap ni Anna Sergeyevna, “ang babaeng may ala
gang aso,” sa naganap, na waring kaganapan ito ng sariling pagka-
palungi, na ito’y kakatwa at nakababagabag. Bumagsak at naglaho
ang mga tampok na kagandahan sa kanyang mukha, at mapang
law na lumugay sa magkabilang bahagi ng mukha ang kanyang
mahabang buhok, samantalang nakaupo siyang di-mapuknat sa
malalim na pag-iisip tulad sa isang nangangalunyang babae sa
loob ng isang antigong likhang-sining.
“Ito’y isang pagkakamali,” sabi ni Anna Sergeyevna. “Ikaw na
ngayon ang unang taong hindi gagalang sa akin.”
May pakwan sa mesa. Pumutol ng isang hiwa si Gurov at
sinimulan itong dahan-dahang kainin. Kapwa sila nanatiling ta-
himik sa loob ng halos kalahating oras.
May kung anong nakababagbag ng puso hinggil kay Anna
Sergeyevna, nasa kanya ang kadalisayan ng isang payak at walang
malay na babaeng mabibilang ang nalalaman hinggil sa buhay.
Halos hindi matanglawan ng nag-iisang kandila sa mesa ang
kanyang mukha, ngunit malinaw na napakalalim ng kanyang
kawalang-ligaya.
“Bakit hindi kita igagalang?” tanong ni Gurov. “Hindi mo
alam ang sinasabi mo.”
“Patawarin ako ng Diyos!” sabi ng babae, at napuno ng luha
ang kanyang mga mata. “Napakahirap!”
“Tila nararamdaman mong kailangan kang patawarin.”
“Patawarin? Hindi. Isa akong masama at mababang babae!
Namumuhi ako sa sarili, at hindi ko hangad na pangatwiranan
71

pitong kuwe nto
ang sarili! Hindi ang asawa ko ang aking dinaya, kundi ang
aking sarili! At hindi lamang ngayon, matagal ko nang dinadaya
ang aking sarili. Sabihin mang mabuti’t tapat ang aking asawa,
ngunit isa rin siyang utusang sunod-sunuran! Hindi ko alam
ang kanyang gawain, kung paano siya maglingkod, ngunit alam
kong siya’y utusan! Dalawampung taon ako nang pakasalan siya.
Sakmal ako ng mga pag-uusisa. Kinasabikan ko ang anumang
higit na mabuti. Sinabi ko sa sariling tiyak na may iba pang uri
ng buhay! Ibig kong mabuhay! Mabuhay at mabuhay lamang!
Pinag-aapoy ako sa mga tanong at pag-uusisa. Hindi mo mauu-
nawaan, ngunit sumusumpa ako sa Diyos na hindi ko na hawak
ang aking sarili! May kung anong kakatwang nagaganap sa akin.
Hindi ko mapigilan. Sinabi ko sa aking asawang may sakit ako,
at nagtungo rito… At palakad-lakad ako ngayong tila tulala, tila
nawalan ng sariling bait… At isa na lamang akong mababa at
karaniwang babae ngayon, at maaaring kasuklaman ng sinuman!”
Bagot na bagot si Gurov sa pakikinig sa kanya. Ikinayamot
niya ang walang muwang na himig nito, at ang pagdadalang-
sising hindi inaasahan at hindi bumabagay sa nagaganap. Kung
hindi lamang sa mga luha nito, naisip ni Gurov na nagbibiro ito
o may papel lamang na ginagampanan.
“Hindi ko maintindihan,” marahang sabi ni Gurov. “Ano
bang gusto mo?”
Itinago ng babae ang mukha sa dibdib ni Gurov at inilapat
ang katawan sa kanya.
“Paniwalaan mo ako, paniwalaan mo ako, nakikiusap ako,”
wika nito. “Ibig ko ng isang tapat at dalisay na buhay, at kasuk-
lam-suklam sa akin ang kasalanan. Hindi ko alam ang aking gi-
nagawa. May mga karaniwang taong magsasabing: ‘Inakay siya sa
kapahamakan ng Siyang Masama,’ at masasabi ko ngayon sa sarili
na inakay ako sa kapahamakan ng Siyang Masama.”
“Huwag kang magsalita ng ganyan,” anas ni Gurov.
72

che khov
At tumitig si Gurov sa nahihintakutan, walang kurap na

mga mata ng babae, hinalikan ito, nangusap nang marahan at
may pagtatangi, at napatahimik niyang unti-unti ang babae, at
nanumbalik ang saya nito; at kapwa sila nagsimulang tumawa.
Wala nang katao-tao sa tabing-dagat nang lumabas sila pag-
karaan. Tila lungsod ng mga patay ang bayang natatamnan ng
mga sipres, ngunit umuungol pa rin ang dagat at inihahampas
ang sarili sa dalampasigan. Isang gabara ang idinuduyan ng mga
alon, at may nag-aantok na liwanag ang lamparang tumatanglaw
rito.
Nakakita sila ng taksi at nagpahatid sa Oreanda.
“Natuklasan ko ngayon lang sa entrada ng pasilyo ang iyong
pangalan,” sabi ni Gurov. “Nakasulat sa pisara—von Diederichs.
Aleman ba ang asawa mo?”
“Hindi, tila ang kanyang abwelo ang Aleman, ngunit isa si-
yang Ortodoksong Ruso.”
Sa Oreanda, naupo sila sa isang mahabang bangko hindi ka-
layuan sa simbahan at tumunghay sa dagat at nanaig ang kata-
himikan. Gaano nang maaninaw ang Yalta sa lambong ng pang-
umagang ulap. Tinatakpan ng walang tinag na mapuputing ulap
ang tuktok ng kabundukan. Walang mga dahong kumakaluskos,
ngunit umaawit ang mga kuliglig, at ang di-nagbabagong bahaw
na tunog ng dagat, na nagbabangon sa ilalim, ay nagwiwika ng
kapayapaan, ng walang maliw na paghimbing na naghihintay sa
ating lahat. Ganoon na ang tunog ng dagat noong hindi pa umiiral
ang Yalta o Oreanda, at dadagundong ito at patuloy na dadagun-
dong, nang walang sigla, nang walang bahala, pagkaraang tayo’y
nagsipanaw na. Sa hindi nagbabagong dagat, sa kanyang lubos
na kawalang-bahala sa mga nabubuhay at namamatay, naroroon
marahil ang pangako ng walang maliw na kaligtasan, ang walang
patid na daloy ng buhay sa daigdig, at ang walang tigil na pagki-
los nito tungo sa kalubusan. Sa pagkakaupong katabi ng babaeng
nasa kasibulan, na napakaganda sa bukang-liwayway, napanatag
73

pitong kuwe nto
si Gurov at nahalina sa nakagagayumang tanawin—ang dagat at

ang kabundukan, ang mga ulap at ang malawak na kalangitan.
Nagbulay siya kung paanong ang bawat bagay sa sanglibutan,
kung mauunawaan lamang nang wasto, ay magiging ganap na
maganda, maliban sa ating mga kaisipan at pagkilos sa sandaling
hindi tayo nag-ukol ng pansin sa higit na matataas na layon ng
buhay at kapurihan nating mga tao.
May lumapit sa kanila—marahil ay tanod sa dagat—minas-
dan sila at lumakad palayo. At waring puno ng hiwaga at kagan-
dahan ang pagdating nito. At sa liwanag ng sumisilay na bukang-
liwayway, natanaw nila ang barko mula Feodossia, patay na ang
mga ilaw.
“May hamog na sa damo,” sabi ni Anna Sergeyevna pag-
karaan ng katahimikan.
“Oo nga, oras nang umuwi.”
Nagbalik sila sa bayan.
Pagkaraan noon, araw-araw silang nagtatagpo tuwing tang-
hali sa paseo, sabay na nanananghalian at naghahapunan, nama-
masyal, at humahanga sa dagat. Idinaing ng babae ang kanyang
hirap sa pagtulog gayundin ang marahas na tibok ng puso, at
paulit-ulit ito sa mga iyon at iyon ding tanong, na hinahalinhan
lamang ng pagsuko nito sa paninibugho at takot na hindi siya
tunay na iginagalang ni Guryov. At madalas sa plasa o sa harding
publiko, kung walang sinumang malapit sa kanila, bigla siyang
kakabigin ni Guryov at marubdob na hahalikan. Ang kanilang
lubos na kawalang-gawa, ang mga halik na iyon sa ganap na liwa-
nag ng araw, na maingat at patagong ipinagpapalitan sa takot na
may makakita sa kanila, ang init, ang amoy ng dagat, ang patuloy
na mabilisang pagyayao’t dito ng mga taong walang pinagka-
kaabalahan, magagara ang kasuotan, at kumakain nang tama sa
oras—lahat ito’y tila nagbibigay kay Guryov ng bagong sigla sa
buhay. Lagi niyang ipinaaalam kay Anna Sergeyevna kung gaano
ito kaganda at kaakit-akit; mainipin at masintahin siya rito; at
74

che khov
hindi siya lumalayo sa tabi nito, samantalang patuloy sa mapa-

nimdim na pagninilay ang babae, sa pagsasabing ipagtapat niya
ang kawalan ng paggalang dito, na hindi siya nito mahal at wala
itong ibang nakikita sa kanya kundi bilang isang babaeng ma-
baba ang pagkatao. Halos gabi-gabi tuwing maghahating-gabi,
lilisanin nila ang bayan upang magtungo sa Oreanda o sa talon,
at lagi’t laging matagumpay ang mga paglabas na ito, samanta-
lang lagi’t laging maganda, matayog ang pakiramdam na kanilang
ikinasisiya.
Inaasahan nila ang pagdating ng asawa ni Anna Sergeyevna,
ngunit sumulat ang una upang ipaalam na pinahihirapan siya ng
kanyang mga mata at pinakiuusapang umuwi na ang kabiyak sa
pinakamadaling panahon. Mabilis na ipinasya ng babae na sun-
din ang asawa.
“Mabuti na ring aalis ako,” sabi niya kay Gurov. “Ito ay
kapalaran.”
Kasama si Gurov, sumakay siya sa karwahe patungo sa himpi-
lan ng perokaril. Halos inabot ng maghapon ang kanilang pagla
lakbay. Nang nakaupo na sa loob ng tren, at nang makalawa nang
pumitada, sinabi ni Anna Sergeyevna: “Hayaan mong minsan
pa’y muli kitang mamasdan! Masdan pang uli! Ganyan!”
Hindi umiyak si Anna Sergeyevna, ngunit nagmukha siyang
malungkot at may dinaramdam, at nanginig ang kanyang mukha.
“Lagi kitang iisipin at maaalala,” sabi nito. “Sumaiyo ang
Diyos! Alalahanin mo akong magiliw! Hindi na tayo muling
magkikita—para ito sa ating kabutihan, dahil hindi tayo dapat
nagkatagpo. Pagpalain ka ng Diyos!”
Mabilis na tumulak ang tren, hanggang ganap na maglaho
ang mga ilaw nito, at sa loob ng ilang sandali ang tunog ng maki-
na ay hindi na narinig pa, na wari’y kusang nagsasabwatan ang
mga bagay upang wakasan ang matamis na paglimot na ito, ang
kabaliwang ito. Nag-iisa sa plataporma, at nakatanaw sa madilim
na kalayuan, nakinig si Gurov sa siyap ng mga kuliglig at paghuni
75

pitong kuwe nto
ng kawad ng telegrapo taglay ang pakiramdam na kagigising la-

mang niya sa saglit na ito. At nasabi niya sa sariling isa lamang ito
sa maraming pakikipagsapalaran sa kanyang buhay, at natapos na
ito, at ang alaala na lamang ang nalalabi… Nababagbag siya, na-
lulungkot, at nakadarama ng bahagyang pagsisisi. Dahil kung tu-
tuusin, hindi naging maligaya sa kanya ang babaeng ito na hindi
na niya muling makatatagpo. Tunay na naging mapagmahal at
tapat si Gurov sa kanya, ngunit nasa pag-uugali, tinig, at mga
yakap ng una ang pahiwatig ng balintuna, ang mapang-alipustang
kapalaluan ng isang matagumpay na lalaking halos makalawang
ulit na matanda kaysa kanya. At lagi siyang tinatawag ni Anna
Sergeyevna na mabuti, natatangi, marangal: makikitang para sa
babae ay iba siya sa tunay niyang pagkatao, at nalinlang niya ito
nang hindi sinasadya…
May samyo ng taglagas sa himpilan ng perokaril; at malamig
ang gabi.
“Panahon na ring magtungo ako sa hilaga,” naisip na Gurov
habang nililisan ang himpilan. “Panahon na!”
III
Nalalapit na ang taglamig sa bayan ni Gurov sa Moscow. Napainit
na ang mga kalan, at madilim pa nang magsigising ang mga bata
upang mag-almusal at pumasok sa paaralan, at ilang saglit pa ay
sisindihan na ng tagapag-alaga ang lampara. Nagyeyelo na ang
hamog. Kapag bumabagsak na ang unang niyebe, at nagsisilabas
sa unang pagkakataon ang mga taong sakay ng kanilang trineyo,
kaigaya-igayang makita ang puting lupain, ang mga puting bu-
bong: nakahihinga nang bahagya at banayad, at maaalala ng sinu-
man ang mga araw ng kanyang kabataan. May kagiliw-giliw na
katangian ang matatandang puno ng limon at abedul: higit silang
malapit sa puso ninuman kaysa sipres at palmera; at sa tabi ng
mga ito’y hindi na kailangang mangarap ng mga kabundukan at
karagatan ang sinuman.
76

che khov
Dumating sa Moscow si Gurov, isang taal na tagaroon, isang

banayad na araw at nagyeyelo ang hamog, at nang isuot na niya
ang kanyang mabalahibong abrigo at makapal na guwantes at
naglakad sa Petrovka, at nang Sabado nang gabi’y marinig ang
kampana, nangawalan ng halina sa kanya ang mga naging pagla
lakbay niya kamakailan at ang mga dinalaw na pook. Unti-unti,
pumaloob siya sa buhay sa Moscow, sabik na nagbasa ng tatlong
pahayagan bawat araw, at nagpahayag na hindi siya nagbabasa
ng pahayagang Moscow bilang pagsunod sa simulain. Kaagad si-
yang nakadama ng pananabik sa mga restawran, klub, bangkete,
at mga pagdiriwang, nakapagpataba ng kanyang puso ang pag-
dalaw sa kanyang bahay ng mga bantog na abogado at artista, at
pakikipaglaro ng baraha sa isang propesor sa klub ng mga doktor.
Nakakaya niyang ubusin, kahit kahahango sa kawali, ang isang
malaking bahagi ng selyanka, daing at repolyong niluto sa sarsa.
Sa kanyang isipan, isang buwan lamang ang lilipas at
maglalaho na sa manipis na ulap ng alaala ang larawan ni Anna
Sergeyevna, at manakanaka na lamang siyang dadalawin nito sa
kanyang mga panaginip, taglay ang nakababagbag-damdaming
ngiti, tulad ng ibang babaeng nagsidalaw sa kanyang mga pa
naginip. Ngunit lumipas pa ang mahigit isang buwan, at bigla’y
kalagitnaan na ng taglamig, at nanatiling buong-buo’t malinaw
ang alaala ni Anna Sergeyevna na tila ba noong nakaraang araw
lamang naganap ang kanilang paghihiwalay. At patuloy na pinag
liliyab ng higit pang malakas na apoy ang mga alaalang ito. Nasa
katahimikan man ng gabi sa kanyang silid-aralan at naririnig
ang tinig ng mga anak na naghahanda ng mga takdang-aralin, o
kapag nakikinig sa isang awit o musika sa isang kainan o kung
umuungol ang bagyo sa tsimneya, biglang-biglang nabubuhay
muli ang mga alaala: ang mga naganap sa pantalan, ang maulap
na kabundukan sa maagang umaga, ang barko mula Feodossia,
ang kanilang mga halik. Matagal siyang magpaparoo’t parito sa
sariling silid, nakangiting ginugunita ang lahat, at mapupuno ng
77

pitong kuwe nto
mga alaalang ito ang kanyang mga panaginip, at sa kanyang isi-

pan ay sasanib ang nakaraan sa hinaharap. Hindi isang panaginip
si Anna Sergeyevna, sinusundan at binabantayan siya nitong tila
anino saanman siya pumaroon. Kapag siya’y pumikit, nakikita
niya si Anna Sergeyevna na tila ba nakatayo lamang sa kanyang
harap, buhay, higit na bata, higit na maalindog, higit na magiliw;
at nailalarawan niya ang sariling higit na mabuti kaysa noong siya
ay nasa Yalta. Sa mga gabi’y minamasdan siya ni Anna Sergeyevna
mula sa mga istante ng mga aklat, sa apuyan, sa isang sulok ng
silid; naririnig niya ang paghinga nito at ang banayad na pagaspas
ng damit. Sa lansangan, hinahabol niya ng tingin ang mga babae,
hinahanap ang sinumang nahahawig kay Anna Sergeyevna.
Nagsimula siyang makaramdam ng nakapananaig na mithing
maibahagi sa sinuman ang kanyang mga gunita. Ngunit hindi
niya magagawang magsalita tungkol sa kanyang pag-ibig sa kan-
yang tahanan, at wala kaninuman sa labas nito.Wala ring maaasa-
han sa mga nangungupahan sa kanyang bahay at sa kanyang mga
kasama sa bangko. At ano ang maaari niyang sabihin sa kanila?
Tunay nga ba siyang umibig? May kung ano bang maganda,
matulain, makapagpapabuti ng isip, o kawili-wili man lamang
sa kanyang relasyon kay Anna Sergeyevna? At walang nalalabi
sa kanya kundi magsalita nang malabo tungkol sa kababaihan at
pag-ibig, at walang nakahula sa kanyang ibig sabihin, at tanging
ang kanyang kabiyak ang nagtaas ng maitim na kilay at nagsabing:
“Totoo, Dimitry, hindi bagay sa iyo ang pumapel na burot!”
Isang gabi, papalabas siya mula sa klub ng mga doktor kasabay
ng isa sa mga kalaro niya sa baraha, isang opisyal ng pamahalaan,
at hindi niya napigil ang sarili na magsabing: “Kung alam lamang
ninyo ang isang kahalihalinang babaeng nakatagpo ko sa Yalta!”
Sumakay sa trineyo ang opisyal, at papalayo na nang bigla
itong lumingon at sumigaw:
“Dmitry Dmitrich!”
“Ano?!”
78

che khov
“Tila tama ang sinabi mo kani-kanina lamang! Hindi nga

sariwa ang esturyon!”
Sa kung anong dahilan, nakapagpapakulo ng dugo ni Gurov
ang mga ganoong salita, na napakakaraniwan, at marumi at na-
kapagpapababa ng pagkatao ang mga iyon sa kanyang panin-
gin. Mga walang modo, makakapal ang mukha! Sayang na mga
gabi, mga kabagot-bagot na araw na walang nangyayari! Hibang
na paglalaro ng baraha, katakawan, pagkasugapa sa alak, walang
katapusang dakdakan tungkol sa iyon at iyon ding bagay. Mga
walang kapararakang bagay at usapan tungkol sa iyon at iyon
ding paksa ang umuubos sa maghapon at sa malaking bahagi ng
lakas ng tao, at ang nasasagkaang pinaikling buhay na lamang ang
nalalabi sa huli, kipil ang pakpak—isang di-mawawaang kaha
ngalan—na mahirap layuan o takasan—tulad ng pagkakapiit sa
kulungan ng mga baliw o sa bilangguan.
Kumukulo pa rin ang dugo dulot ng ngitngit, hindi nakatu-
log si Gurov nang gabing iyon, at maghapong sumakit ang ulo
kinabukasan. At naging masama ang kanyang pagtulog nang mga
sumunod na gabi, nag-iisip habang nakahiga, o paroo’t parito sa
loob ng kanyang silid. Sawang-sawa na siya sa kanyang mga anak,
sawang-sawa na sa bangko, at walang kaunti mang pagnanais na
pumunta kung saan o makipag-usap ng tungkol sa kahit ano.
Nang magbakasyon na ng Disyembre, nagpasya siyang
maglakbay at sinabi sa kabiyak na kailangan niyang tumungo sa
St. Petersburg para umagapay sa isang nakababatang kaibigan. Sa
halip ay nagtungo siya sa bayan ng S---. Bakit? Halos hindi rin
niya alam. Nais niyang makita si Anna Sergeyevna at makausap
ito at kung maaari ay makatipan.
Umaga nang dumating siya sa S--- at inupahan ang pinaka-
magandang silid sa hotel, na nalalatagan ang sahig ng abuhing
pranelang militar at makikita sa mesa ang isang dinsulang nagku-
lay abo dahil sa alikabok, at may tampok na isang pugot na kabal
yerong hawak sa nakataas na kamay ang isang balanggot. Ibinigay
79

pitong kuwe nto
sa kanya ng tanod sa bukana ng hotel ang mga kinakailangang

impormasyon: nakatira si von Diederichs sa sariling bahay sa
Kalye Lumang Goncharnaya na hindi kalayuan sa hotel; ma
rangya itong nabubuhay, nasusunod ang luho, at may sariling
mga kabayo; kilala siya ng buong bayan. Binigkas ng tanod sa
pinto ang pangalang “Driderits.”
Hindi nagmamadali si Gurov. Nilakad niya ang Kalye Lumang
Goncharnaya at natagpuan ang bahay. Naliligid ang bahay ng
isang mahabang abuhing bakod na natatampukan ng mga pako.
“Tatakbuhan mo ang ganyang uring bakod,” naisip ni Gurov,
habang sumusulyap sa mga bintana ng bahay, at pagkaraan ay sa
bakod.
Naisip niya: “Hindi araw ng paggawa ngayon, at maaaring
nasa bahay ang asawa ni Anna Sergeyevna. Ano’t anuman, ma-
giging lihis sa nakagawiang pakikitungo ang magsadya sa bahay
at sukat ikasuya ng babae. At kung magpapadala naman siya rito
ng sulat, maaaring mapasakamay ito ng asawa at magdulot pa
ng kapahamakan! Ang pinakamabuti’y ipagkatiwala ang lahat sa
pagkakataon.” Kaya’t patuloy siyang nagpalakad-lakad sa gilid
ng bakod, naghihintay ng pagkakataon. Isang pulubi ang nakita
niyang pumasok sa tarangkahan, ngunit hinagad lamang ito ng
mga aso, at pagkaraan ng may isang oras, may narinig siyang tu-
mutugtog ng piano, ngunit bahagya na lamang niyang marinig at
makilala ang himig nito. Si Anna Sergeyevna marahil ang tumu-
tugtog. Di kawasa’y bumukas ang pinto sa harapan, at lumabas
ang isang matandang babae, kasunod ang isang kilala niyang pu
ting Pomeranyo. Tatawagin sana ni Gurov ang aso, ngunit nag-
simulang kumabog nang malakas ang kanyang puso at naging
labis ang kanyang pananabik kung kaya’t hindi na niya maalala
ang pangalan ng aso.
Sa patuloy na pagparoo’t parito, nagsimula niyang kamuhian
ang abuhing bakod, at may halong pagkainis na sumagi sa isip na
nalimot na siya ni Anna Sergeyevna at inaaliw na nito marahil
80

che khov
ang sarili sa piling ng iba pang lalaki, at likas iyan sa isang ba-
baeng nasa kasibulan na walang namamasdan mula umaga hang-
gang gabi kundi ang kasumpa-sumpang bakod. Bumalik siya sa
kanyang silid sa hotel at matagal na naupo sa sopa, hindi mala-
man ang gagawin. Nagpadala siya ng hapunan at natulog nang
matagal.
“Napakalaking kahangalan at nakababahala!” naisip niya
nang magising at tumingin sa madilim na bintana, dahil lumatag
na ang gabi. “Nakatulog na ako, ano pa ang dapat gawin ngayong
gabi?”
Naupo siya sa kama, na nababalot ng mumurang abuhing
kumot tulad ng makikita sa mga ospital, at tinuya nang may poot
at inis ang sarili.
“Hayan ang iyong mutyang may alagang aso… Hayan ang
iyong magaling na pakikipagsapalaran! Nasa tamang kalalagyan
ka na!”
Gayunman, habang nasa himpilan ng perokaril nang uma-
gang iyon, napag-ukulan niya ng pansin ang isang karatulang
naghahayag sa malalaking titik ng unang pagtatanghal ng Ang
Geisha. Naalala niya ito at tumungo sa teatro.
“Manonood siya malamang sa unang gabi,” wika niya sa
sarili.
Puno ang teatro. Tulad sa kadalasang makikita sa mga tang-
halan sa lalawigan, may makapal na lambong sa itaas ng aranya, at
maingay at hindi mapakali ang mga tao sa galerya. Nangakatayo
sa unang hanay ng orkestra ang mga maginoo ng bayan at nakasa-
likop ang mga kamay sa kanilang likod, naghihintay sa pagbubu-
kas ng tabing, samantalang sa palko ng gobernador, nakaupo sa
harapan ang anak nitong babaeng may mahabang panwelo, na-
kaupong di-gaanong pansin ang gobernador sa kabila ng makapal
na kurtina, at tanging kamay ang nakikita. Umuugoy ang tabing;
inaabot nang matagal ang pagtotono ng orkesta. Samantalang
81

pitong kuwe nto
pumapasok at nagsisiupo ang mga tao, hindi mapakaling palinga-

linga si Gurov sa paligid.
Dumating si Anna Sergeyevna. Naupo ito sa ikatlong hanay,
at nang tingnan siya ni Gurov, tila huminto ang puso ng lalaki, at
malinaw na naunawaang walang matatagpuan sa buong daigdig na
isang higit na malapit, higit na minamahal at higit na mahalaga para
sa kanya maliban kay Anna Sergeyevna. Ang babaeng itong may
kaliitan, ligaw sa gitna ng pulutong ng mga taga-lalawigan, hindi
gaanong kapansin-pansin, tangan ang katawa-tawang lorgnette,
ang pumuno sa kanyang buong buhay: siya ang kanyang pighati
at ang kanyang galak, ang tanging ligayang hinahangad para sa
sarili; at sa saliw ng masamang tugtog ng orkesta, ng mga mu-
murahing biyulin nito, naisip niya kung gaano kaganda si Anna
Sergeyevna. Nag-isip siya at nangarap.
Dumating doon si Anna Sergeyevna na kasama ang isang la
laking nasa kasibulan ang gulang, may manipis na balbas sa mag
kabilang pisngi, napakatangkad at nakahukot, nagkikiling ng ulo
sa bawat hakbang at tila tuloy-tuloy at walang tigil na yumuyu-
kod. Ito marahil ang kanyang asawa na minsan niyang inilarawan
sa Yalta na isang utusan noong nakadarama siya ng kapaitan sa
damdamin. At tunay ngang dahil sa payat na kaanyuan, balbas
sa pisngi, bahagyang pagkapanot, mahihiwatigan sa anyo nito
ang pagiging utusang sunod-sunuran. Matamis itong ngumiti, at
makikita sa ohal ng suot ang akademikong sagisag na katulad ng
numero sa suot ng mga weyter.
Sa unang intermedyo, lumabas ang asawa ni Anna Sergeyevna
upang manigarilyo, at nanatiling nakaupo ang huli. Lumapit sa
kanya si Gurov, na nakaupo rin sa orkestra, at sinabi sa nangi
nginig na boses, at pilit na ngiti:
“Kumusta ka?”
Nilingon siya ng babae na namutla, at muling sumulyap sa
kanyang may pagkabigla, hindi makapaniwala sa nakikita, mahig-
pit na gagap ang abaniko at ang lorgnette, halatang nilalabanan ang
82

che khov
pakiramdam na siya’y hihimatayin. Kapwa sila tahimik. Nakaupo

ang babae, nakatayo siya, at nahintakutan sa pagkalito ng babae,
at hindi siya nangahas maupo sa tabi nito. Malakas na maririnig
ang mga itinotonong biyulin at plawta. Biglang-bigla’y natakot
si Anna Sergeyevna, nang maisip niyang tila nakatingin sa kanila
ang mga tao sa palko. Tumayo ito at mabilis na lumakad palabas;
sumunod si Gurov, at kapwa sila nagpalakad-lakad sa mga pasi-
lyo na hindi alam ang patutunguhan, pasalubong sa mga abo-
gado, guro, at lingkod-bayan, na pawang nangakasuot ng naaa
yong uniporme at tsapa; at nasulyapan nila ang mga babae, at ang
mga abrigong nangakasabit; at umihip ang hangin sa kabuuan ng
tanghalan, lulan ang amoy ng upos na tabako. Kumakabog ang
dibdib na naisip ni Gurov:
“O, Panginoon, bakit naririto ang mga taong ito at ang
orkesta?”
Nang saglit na iyon, naalala niya kung paano, nang ihatid
niya si Anna Sergeyevna sa himpilan isang gabi, sinabi niya sa
sariling tapos na ang lahat at hindi na sila magtatagpong muli.
Ngunit tila napakalayo na ng wakas ngayon!
Huminto si Anna Sergeyevna sa isang makitid at madilim na
hagdanang may nakasulat na: “Dito ang patungong Ampiteatro.”
“Binigla mo ako!” wika nito, humihingal, namumutla at tu-
liro. “Binigla mo ako! Mamamatay na yata ako! Bakit ka narito?
Bakit?”
“Unawain mo naman ako, Anna—sana’y unawain mo
ako…” mabilis na paanas na sabi nito. “Nakikiusap akong una
wain mo…”
Minasdan siya ni Anna Sergeyevna nang may pangamba,
nang may pakiusap, nang may pag-ibig, matiim, upang mapana-
tili ang lahat ng kanyang kaanyuan sa gunita nito.
“Naging napakalungkot ko,” pagpapatuloy ng babae nang
hindi nakikinig sa kanya. “Sa lahat ng panahong ito ay ikaw
83

pitong kuwe nto
lamang ang aking iniisip, nabubuhay akong ikaw ang laman ng

isip. Sinikap kong lumimot, lumimot—bakit, bakit ka pumarito?”
Dalawang mag-aaral ang nakatayo sa dakong itaas nila, na-
ninigarilyo at nakatunghay paibaba, ngunit walang pakialam si
Gurov, at inilapit niya si Anna Sergeyevna sa kanya, at sinimulang
halikan sa mukha, sa mga pisngi, sa mga kamay.
“Anong ginagawa mo? Anong ginagawa mo?” sabi ng ba-
baeng nasisindak, habang itinutulak siyang palayo. “Nawala na
ba kapwa ang ating katinuan! Umalis ka na—ngayong gabi!
Nakikiusap ako sa anupamang itinuturing mong banal… May
dumarating!”
May papaakyat sa hagdan.
“Dapat kang umalis…” pabulong na pagpapatuloy ni Anna
Sergeyevna. “Naririnig mo ba, Dmitry Dmitrich? Pupunta ako
at dadalawin kita sa Moscow. Hindi ako kailanman naging ma-
ligaya. Sawimpalad ako, at hindi na ako muling liligaya, hindi na!
Huwag mong hayaang magdusa pa akong lalo! Ipinangangako
kong darating ako sa Moscow! Dapat na tayong magwalay nga
yon. Mahal ko, dapat na tayong magwalay!”
Pinisil ni Anna Sergeyevna ang kanyang kamay at mabi-
lis na nanaog ng hagdan, habang palingon-lingon sa kanya, at
malinaw sa inihahayag ng kanyang mga mata kung gaano siya
kasawi. Nanatiling nakatayo si Gurov doon, pinakikinggan ang
mga yabag ng babae, hanggang sa maglaho ang mga tunog, at
binalikan niya ang kanyang abrigo at nilisan ang teatro.
IV
At nagsimulang magtungo sa Moscow si Anna Sergeyevna upang
katagpuin siya. Tuwing ikalawa o ikatlong buwan, umaalis ito sa
bayan ng S---, at sinasabi sa asawang sasangguni siya sa isang
manggagamot tungkol sa mga suliraning pangkalusugan ng mga
babae, at pinaniniwalaan o hindi siya pinaniniwalaan ng asawa.
Sa Moscow, lagi siyang tumutuloy sa Slavyansky Bazaar Hotel,
84

che khov
at sa sandaling dumating siya, inuutusan niya ang isang men-

sahero na hotel na magtungo kay Gurov. Dadalaw si Gurov sa
kanya, at walang sinuman sa Moscow ang nakaaalam ng kanilang
pagtatagpo.
Isang umaga ng taglamig, muling dadalaw si Gurov tulad
ng nakagawian. (Dumating ang mensahero nang sinundang gabi,
ngunit hindi siya dinatnan nito). Sinamahan siya ng kanyang
anak na babae. Ihahatid niya ito sa paaralan, at madaraanan ang
paaralan kung patungo sa hotel. May nalalaglag na maraming
basang tiklap ng niyebe.
“Tatlong antas bago magyelo at patuloy pa rin ang niyebe,”
sabi niya sa anak na babae. “Temperatura lamang iyan ng rabaw
ng mundo—may ibang temperatura ang iba pang saray ng
atmospera.
“At bakit po walang kulog at kidlat sa taglamig, Papa?”
Ipinaliwanag din niya ito. Nagsalita siya, at iniisip kasa-
bay nito ang pakikipagtipan sa kanyang minamahal, at walang
nabubuhay na kaluluwa ang nakaaalam nito, at walang sinumang
makaaalam marahil. Dalawahan ang kanyang buhay: isang bukas
at pangmadlang buhay na nakikita ng lahat ng nangangailangang
makaalam, puno ng mga nakagawiang katotohanan at mga na
kagawiang kasinungalingan, katulad na katulad ng buhay ng
kanyang mga kaibigan at kapalagayang-loob, at isa pang buhay
na tumutugpa sa isang lihim na landas. At sa isa sa mga kakatwa at
marahil ay di-sinasadyang pagtatagpo ng mga pangyayari, lihim
sa ibang tao ang lahat ng kinakailangan, tumatawag ng pansin at
mahalaga sa kanya, lahat ng bagay na mataos niyang nadarama
nang walang pandaraya sa sarili, lahat ng bagay na nagbigay-hu-
gis sa pinakaubod ng kanyang pag-iral; samantalang lahat iyong
hindi totoo sa kanya at ang talukap na pinagkukublihan niya
upang maitago ang katotohanan tungkol sa sarili—ang kanyang
trabaho sa bangko, ang kanyang mga pakikipagtalo sa klub, mga
pag-uusap tungkol sa kababaihan bilang “nakabababang lahi,” at
85

pitong kuwe nto
pagdalo sa mga pagdiriwang ng anibersaryo kasama ang kanyang

maybahay—ay naihahayag sa lahat ang lahat nang ito. At hina-
hatulan niya ang iba sa pamamagitan ng sarili, tumatanggi siyang
paniwalaan ang katibayang kanyang nakikita, at laging inaakala
na nabubuhay nang tunay at may halaga ang bawat lalaki kapag
may pandong ng hiwaga at lambong ng karimlan. Nakasasalay
ang bawat matalik na pag-iral ng lalaki sa mahihiwagang lihim,
at bahagyang dahil dito marahil kung bakit balisa at pinanga
ngalagaang may kaba ng bawat sibilisadong lalaki ang kanyang
pangsariling lihim.
Pagkaraang ihatid ang anak sa paaralan, nagtungo si Gurov
sa Slavyansky Bazaar Hotel. Hinubad niya ang abrigo sa may
bulwagan ng gusali, at umakyat pagkaraan at marahang kuma-
tok sa pinto. Nang sinundang gabi pa siya inaasahan ni Anna
Sergeyevna, na napagod sa paglalakbay at sa makapigil-hiningang
paghihintay sa kanyang pagdating. Suot nito ang kanyang pa-
boritong abuhing bestida. Namumutla ang babae; tiningnan siya
nito nang hindi ngumingiti, at halos kapapasok pa lang niya sa
silid nang humangos ito’t yumakap sa kanya. Mahahaba’t nag-
tatagal ang kanilang mga halik, na tila ba dalawang taon na ang
lumipas mula nang huli silang magkita.
“Kumusta sa inyo?” sabi ni Gurov. “May mga bago bang
pangyayari?”
“Hintay…. Sasabihin ko sa iyo… Hindi pa ako makapagsalita!”
Umiiyak siya kaya’t hindi makapagsalita. Tumalikod siya kay
Gurov, habang idinarampi ang isang panyo sa mga mata.
“Hahayaan ko na muna siyang umiyak,” naisip ni Gurov.
“Mauupo muna ako’t maghihintay.” At naupo siya sa isang silya.
May tinawagan si Gurov at nagpahatid ng tsaa, at habang
iniinom ito, nanatiling nakatayo si Anna Sergeyevna at naka
baling ang mukha sa bintana… Umiiyak siya mula sa kailaliman
ng damdamin, dahil sa mahapis na kabatirang pinabibigat ng
kalungkutan ang magkasama nilang buhay, dahil maaari lamang
86

che khov
silang magtagpo nang palihim at laging tila mga magnanakaw

na nagkukubli upang hindi makita ng mga tao. Hindi nga ba’t
wasak na ang kanilang buhay?
“O, huwag ka nang umiyak,” sabi ni Gurov.
Malinaw kay Gurov na hindi kaagad matatapos ang kanilang
pag-iibigan, at wala siyang nakikitang magiging wakas nito.
Higit nang malalim ang pagkagiliw sa kanya ni Anna Sergeyevna
at mahirap paniwalaang sasabihin niya sa babae na dapat na itong
magwakas balang araw; at hindi rin naman ito maniniwala sabi-
hin man niya.
Lumapit si Gurov at iniyapos ang mga bisig sa balikat ng
babae, upang aluin ito ng malalambing at mapagbirong salita; at
nakita niya sa saglit na iyon ang sarili sa salamin.
Nagpipilak na ang kanyang buhok. At tila kakatwa para sa
kanya na napakalaki na ng kanyang itinanda sa nagdaang ilang
taon, at nawala ang kanyang kakisigan. Mainit ang mga balikat ni
Anna Sergeyevna at nanginginig sa kanyang haplos. Nakadama
siya ng awa sa buhay na nilikhang ito, na napakasigla at napaka
ganda, bagama’t hindi na magtatagal marahil bago ito mag-
simulang maglaho at malanta, tulad ng nangyari sa kanya. Bakit
mahal na mahal siya ng babaeng ito? Laging naniniwala ang mga
babaeng higit siya sa tunay niyang pagkatao, at hindi siya ang
kanilang minahal kundi ang nilikhang nabuhay sa kanilang ima-
hinasyon, ang lalaking kinasabikan nilang matagpuan sa kabuuan
ng kanilang buhay, at patuloy silang nagmahal sa kanya kahit
pa natuklasan nila ang kanilang pagkakamali. At wala isa man
sa kanila ang naging maligaya sa kanya. Lumipas ang panahon,
nakatagpo siya ng ibang mga babae, naging matalik sa kanila,
nakipaghiwalay sa kanila, hindi kailanman nagmahal sa kanila.
Sabihin ang lahat ng ibig sabihin, ngunit hindi iyon pag-ibig.
At ngayong namumuti na ang kanyang buhok ay saka siya
umibig—tunay na pag-ibig—sa unang pagkakataon sa kanyang
buhay.
87

pitong kuwe nto
Nagmahal sila ni Anna Sergeyevna sa isa’t isa tulad ng pagma-

mahalan sa isa’t isa ng ibang taong magkakalapit ang mga damda-
min: tulad sila ng magkakaibigang malalim na nauukol sa isa’t isa,
tulad ng magkabiyak ang dibdib. Tila itinadhanang maukol sila
sa isa’t isa, at hindi nila maunawaan kung bakit may kani-kaniya
silang pananagutan sa kani-kaniyang kabiyak. Tila sila dalawang
nagdaraang ibon, isang lalaki, isang babae, na nahuli sa bitag at
napilitan ngayong mabuhay sa magkaibang hawla. Napatawad na
nila ang isa’t isa sa lahat ng ikinahiya nila sa nakaraan, napatawad
na nila ang lahat sa kasalukuyan, at nadamang kapwa nagpabago
sa kanila ang pag-ibig nilang ito.
Dati-rati, sa mga sandali ng matinding kalungkutan, pina
panatag ni Gurov ang sarili sa pamamagitan ng mga usaping
pumapasok sa kanyang isip, ngunit banyaga sa kanya ngayon ang
lahat ng usapin. Nakadarama siya ng malalim na pagkalinga sa
babae, at nilulunggati niyang maging magiliw at matapat…
“Huwag ka nang umiyak, mahal ko,” sabi niya. “Marami
ka nang nailuha. Mag-usap naman tayo, at may mapag-iisipan
tayo…”
At nag-usap sila nang matagal, sinikap tuklasin ang mga para-
an kung paano iiwasan ang paglilihim at pandaraya, ang pamu-
muhay sa magkaibang pook at hindi pagtatagpo sa loob ng ma-
habang panahon. Paano nila mapalalaya ang mga sarili sa mga
tanikalang hindi nila kapwa kayang tiisin?
“Paano? Paano?” tanong ni Gurov, habang sapo ng mga
kamay ang mukha. “Paano?”
At wari bang matatagpuan sa loob ng ilang sandali ang
kalutasan at magsisimula ang magandang bagong buhay para sa
kanila; at malinaw kapwa sa kanila na napakalayo pa ng wakas, at
nagsisimula pa lamang ang pinakamasalimuot at pinakamahirap
na bahagi nito.
(1899)
88

Ang Obispo
!
I
I naawit ang bisilya sa bisperas ng Domingo de Ramos sa

kumbento ng Lumang Petrovsky. Mag-iikasampu na ng gabi
nang simulang ipamahagi ang palmera, umaandap na lamang
ang liwanag ng mga kandila at ibig nang mapugto ang mga mitsa
nito: tila pagpaloob ito sa ulop. Sa dapithapon ng simbahan, tila
dagat na nagbabangon at humuhupa ang kawan ng mga tao, at
para sa Kanyang Kabunyian Obispo Pedro, na tatlong araw nang
may dinaramdam, ganap na magkakatulad ang lahat ng mukhang
iyon—lalaki’t babae, matanda’t bata—at iisa ang sinasabi ng mga
mata nilang nangagsilapit upang tumanggap ng palmera. Hindi
niya matanaw ang mga pinto sa gitna ng manipis na ulap, patuloy
sa pagkilos ang mga tao, at tila wala na itong katapusan at hindi
na magkakaroon ng katapusan. Umaawit ang isang koro ng mga
babae, at isang madre ang nagbabasa ng mga dasal para sa araw
na iyon.
Napakainit at kay hirap huminga dahil dito! Halos hindi
matapos-tapos ang bisilya. Pagod na ang Obispo. Mabigat, tuyo
at mabilis ang kanyang paghinga, sumasakit sa pagod ang kan-
yang mga balikat, nanginginig ang kanyang mga binti. Hindi
rin nakabubuting binabalisa siya ng isa sa mga hangal ng Diyos
na hiyaw nang hiyaw sa galerya. Biglang-bigla, tila panaginip
o pagkahibang, inakala ng Obispo na nakita niya si Maria
Timofeyevna, ang kanyang ina, na hindi na niya nakikita sa loob
ng siyam na tao, na papalapit sa kanya mula sa kumpol ng mga
89

pitong kuwe nto
tao, o isang matandang babae lamang ito marahil na kamukha ng

kanyang ina. Umabot ng palmera sa kanya ang matandang babae,
habang nagagalak siyang minamasdan, may matamis at masuyong
ngiti sa labi, hanggang sa mawala sa kapal ng mga tao. Sa kung
anong dahilan, nagsimulang umagos ang luha sa kanyang mga
pisngi. Palagay ang kanyang kaluluwa, payapa ang lahat, saman-
talang madalas siyang magpako ng tingin sa koro sa kaliwa, kung
saan binabasa ang mga dasal at kung saan mahirap nang matukoy
pa ang mga nilalang dahil sa lumalaganap na dilim ng gabi—at
siya’y nanangis. Kumislap ang mga luha sa kanyang mga pisngi
at balbas. Sandali pa’y isang kalapit ang nagsimulang manangis,
at isa pa sa may di-kalayuan, at nangagsitangis na rin pagkaraan
ang iba pa, at unti-unting napuno ang simbahan ng mahinang
tunog ng pananangis. Pagkaraan ng limang minuto, nagsimulang
umawit ang koro ng mga madre, nawala ang pananangis, at nag-
patuloy ang lahat na tulad ng dati.
Natapos pagkaraan ang bisilya. Sumakay sa kanyang karwahe
ang Obispo at nagpahatid pauwi, habang nakikinig sa masaya at
nagmamayaw na tunog ng mabibigat at mamahaling kampana
ng simbahan, na minamahal niya at pumupuno sa kabuuan ng
hardin sa liwanag ng buwan. Tila may sari-sariling buhay, ma-
layo at di-mawatas, at napakalapit sa sangkatauhan ang mapupu
ting pader, ang mapuputing krus sa mga nitso, ang mapuputing
abedul at maiitim na anino, at ang buwang malayo ngunit tuwi-
rang nakatunghay sa ibabaw ng bubong ng kumbento. Simula
pa lang ng Abril, ngunit naging malamig na pagkaraan ng mainit
na araw ng tagsibol, at may bahagyang pumapatak na nagyeye-
long hamog. Nadarama pa sa banayad at malamig na hangin ang
hininga ng tagsibol. Mabuhangin ang daan mula sa kumbento
patungong bayan, at pinaglalakad na lamang ang mga kabayo.
Naliligo sa malinaw at payapang liwanag ng buwan ang mga
peregrino, pahakbang-hakbang na lumalakad sa buhangin sa
magkabilang gilid ng karwahe. Tahimik ang lahat, malalim na
90

che khov
nag-iisip. Kaagad makikilala, magiliw at nasa kamurahan ang

lahat ng bagay sa paligid—ang mga puno at langit at maging ang
buwan—kaya’t maaasam na hindi ito magmamaliw habambuhay.
Dumating din sa wakas ang karwahe sa bayan, at madagun-
dong na tumugpa sa pangunahing lansangan. Nakapinid ang
lahat ng tindahan maliban sa tindahan ni Yerakin. Isang milyo-
naryo si Yerakin na sinusubok ang mga bagong lamparang de-
kuryente na maliwanag na kumikisap kaya’t may mga taong
nagtitipon sa paligid ng tindahan. Sunod-sunod na nadaanan
ang mga lansangang malapad, madilim at walang tao; pagkaraan
ay ang malalaking lansangan sa labas ng bayan, ang mga bukid,
at ang samyo ng mga pino. Biglang-bigla’y gumitaw sa harap
ng Obispo ang isang puting almenadong pader, sa likod nito ay
isang mataas na kampanaryong napapagitnaan ng limang malala
king gintong kupolang nagliliyab sa liwanag ng buwan. Ito ang
Monasteryo ng Pankratievsky, na tirahan ng Obispo. Dito rin, sa
itaas ng monasteryo, nakalutang ang isang tahimik na buwang
nag-iisip nang malalim. Pumasok sa tarangkahan ang karwaheng
lumalangutngot sa buhangin. Dito at doon, umaaligid sa liwanag
ng buwan ang maiitim na monastikong hubog, at may maririnig
na mga yabag sa mga patag na bato…
“Alam po ba ng Inyong Kabunyian na dumating ang inyong
ina noon pong kayo ay wala rito?” wika ng isang hermano sa
Obispo habang papasok ito sa silid.
“Ang aking ina? Kailan siya dumating?”
“Bago ang bisperas. Nagtanong po muna siya kung nasaan
kayo, at saka siya nagtungo sa kumbento.”
“Kung gayon ay siya marahil ang nakita ko sa simbahan.
Panginoong mahabagin!”
At tumawang nagagalak ang Obispo.
“Sinabihan po niya akong ipaalam sa Inyong Kabunyian,”
pagpapatuloy ng hermano, “na babalik siya bukas. May kasama
91

pitong kuwe nto
po siyang batang babae, na sa palagay ko po’y kanyang apo. Sa

ponda ng Ovsyabniko po sila mamamalagi ngayong gabi.”
“Anong oras na?”
“Lampas na po sa ikalabing-isa ng gabi.”
“Ay, kahina-hinayang!”
Sandaling naupo sa sala ang Obispo, nagbubulay-bulay.
Halos hindi niya mapaniwalaang malalim na ang gabi. Naninigas
ang kanyang mga binti at bisig, sumasakit ang kanyang batok.
Nakaramdam siya ng init at kawalang ginhawa. Pagkaraang mag-
pahinga nang ilang sandali, nagtungo siya sa kanyang silid-tulu-
gan, at naupo rin doon at pinag-isipan ang tungkol sa kanyang
ina. Narinig niya ang papaalis na hermano at si Padre Sisoi na
umuubo sa kabilang silid. Inihudyat ng orasan ng monasteryo
ang pagdatal ng ikalabing-limang minuto.
Nagpalit ng damit ang Obispo at nanalangin bago natulog.
Inusal niyang may masusing pansin ang matatanda at laon nang
kilalang mga salita, at naiisip niya sa gitna ng lahat ang kanyang
ina. May siyam itong anak, at marahil ay apatnapung apo. Minsan
nang namuhay ang kanyang ina kasama ang kanyang ama na
dyakono sa isang dukhang pamayanan; matagal nanirahan dito
ang ina, mula sa gulang na labimpito hanggang sa gulang na
animnapu. May mga alaala ang Obispo tungkol sa ina na nag-
babalik sa pinakamaaga niyang kabataan, halos sa gulang na tatlo.
Kung gaano niya kamahal ang ina! Minamahal, pinahahalagahan,
di-malilimutang panahon ng kabataan! Bakit nga ba tila higit
na maliwanag, higit na nakagagalak, at higit na mayaman kaysa
sa kung ano sila noon ang nangagdaang mga araw, na hindi na
magbabalik! Anong giliw at buti sa kanya ng ina tuwing siya’y
nagkakasakit noong kanyang kabataan! Lumalangkap ngayon
ang kanyang mga dasal sa mga gunitang higit pang nagnining
ning tulad ng apoy, at hindi nakapipigil ang mga ito upang isipin
niya ang kanyang ina.
92

che khov
Pagkaraang magdasal, tinapos ng Obispo ang pagpapalit ng

damit at saka nahiga, at nang mamalayan ang karimlan ay nag-
bangon sa kanyang harap ang laragway ng kanyang ama, ng kan-
yang ina, at ng kanyang pinagmulang nayon, na tinatawag na
Lyesopolye. Mga gulong na lumalangitngit, mga tupang tumi
tingig, mga kampana ng simbahan sa isang maaliwalas na umaga
ng tag-araw, mga hitano sa harap ng durungawan—napakata-
mis pangarapin ng mga ganoong bagay! Naaalala niya si Padre
Simeon, ang pari sa Lyesopolye, isang taong mapitagan, mahina-
hon, may magandang loob, maliit at payat, na may anak na nag-
aaral upang maging pari—ang anak ay isang malaki’t malusog na
lalaking may mabangis na lagom ng boses. Minsan, sumabog ang
galit ng batang seminarista sa isang kusinero at dumagundong
ang boses nito: “Asno ka ni Jehu—iyan ka!” At narinig siya ni
Padre Simeon at hindi ito umimik, nahihiyang hindi na niya
maalala kung saan sa Bibliya nasusulat ang pag-iral ng ganoong
asno. Ang paring sumunod kay Padre Simeon sa Lyesopolye ay
tinatawag na Padre Demian. Dahil malakas na manginginom
at dahil dito’y nakakikita kung minsan ng mga lunting ahas,
ang paring ito ay tinatawag minsan na “Demiang Kita-ahas.”
Ang maestro ng Lyesopolye ay tinatawag na Matvey Nikolaich.
Naging mag-aaral din siya ng relihiyon. Bagama’t magiliw at
matalino, isa rin siyang manginginom. Hindi niya sinasaktan ang
kanyang mga mag-aaral, ngunit lagi siyang nagsasabit sa ding-
ding, sa kung anong kadahilanan, ng bungkos ng mga siit ng
abedul, at nakasulat sa ilalim nito ang ganap na di-mawatasang
sulat sa Latin: Betula kinderbalsamica secuta. May alaga rin siyang
mabalahibong asong itim na tinatawag na Sintaks.
Natawa ang Obispo. Mga limang milya mula sa Lyesopolye ay
ang nayon ng Obnino na may mahimalang poon. Inililibot nila
sa prusisyon ang poon tuwing tag-araw, paalis mula sa Obnino
at patungo sa mga kalapit na nayon, kaya’t maghapong tumu-
tunog ang mga kampana ng simbahan sa pook na ito, at sa iba
93

pitong kuwe nto
pa pagkaraan, at para sa Obispo noon, tila nag-uumapaw sa saya

ang hangin habang bumubuntot siya sa poon, yapak at walang
gora, payak na may ngiti sa mga labi at payak na may pananam-
palataya sa kanyang puso. Hindi masusukat ang kanyang ligaya
noong mga araw na iyon, noong siya ay kilala bilang si Pablito.
Nagugunita niya ngayon na laging may makapal na pulutong ng
tao sa Obnino, at noong mga araw na iyon, upang mabigyang
panahon ang opertoryo, ipinababasa ng paring si Padre Alexey sa
kanyang binging pamangkin ang pangalan ng mga taong humi-
hiling ng mga natatanging dasal “para sa kapayapaan ng kanilang
mga kaluluwa” o “para sa kalusugan ng kanilang mga katawan.”
Babasahin ni Ilarion ang listahan ng mga pangalan, at bilang sukli
sa kanyang paglilingkod, nakatatanggap siya paminsan-minsan ng
lima o sampung kopek, at noon na lamang tumanda at nakalbo
siya, at malapit nang mamatay, ay saka biglang-biglang napansin
sa isa sa mga piraso ng papel ang nakasulat na: “Napakalaki mong
tanga, Ilarion!” Hanggang sa gulang na labinglima, hindi naki-
taan ng gaanong pangako si Pablito at napakasama ng kanyang
mga gawa sa paaralan kung kaya’t naisipan ng mga magulang
na alisin na siya sa paaralang pinangangasiwaan ng simbahan at
ilagay sa tindahan upang magtrabaho. Isang araw, nang kanyang
sadyain ang tanggapan ng koreo sa Obnino para sa ilang sulat,
matagal niyang pinagmasdan ang mga kawani roon at saka nag-
tanong: “Paumanhin po, paano po kayo binabarayan, buwanan o
arawan?”
Nag-antanda ang Obispo at bumaling sa kabilang bahagi,
umaasang maipapahinga ang isip, umaasang makakatulog.
“Dumating ang aking ina,” kanyang naalala, at siya’y napatawa.
Naglalagos sa bintana ang kinang ng buwan, makintab na
puti ang sahig dahil sa liwanag ng buwan, at nakapaibabaw rito
ang mga anino. May sumisiyap na kuliglig. Tumatagos sa pader
ang paghihilik ni Padre Sisoi sa kabilang silid, at nagpapahiwatig
ang huklubang hilik ng kalungkutan, kapanglawan, kakatwang
94

che khov
paglalagalag. Minsan nang naging tagapangalaga ng bahay ng

obispo ng dyosesis si Padre Sisoi, kaya’t tinawag siyang “ang da
ting Paring Tagapangalaga ng Bahay.” Pitumpung taon na siya, at
naninirahan kung minsan sa monasteryong may labingdalawang
milya ang layo sa labas ng bayan, at naglalagi sa bayan kung min-
san. Tatlong araw pa lamang ang nakararaan nang magpakita siya
sa Monasteryo ng Pankratievsky, at kinukupkop siya roon ng
Obispo upang makausap tuwing kinakailangan hinggil sa ilang
usaping pangsimbahan.
Ikaisa’ t kalahati ng umaga nang tumunog ang kampana para
sa pang-umagang dasal. Umubo si Padre Sisoi, may inusal na
kung ano sa kanyang di-nasisiyahang boses, at bumangon pag-
karaan at yapak na nagpagala-gala sa mga silid.
“Padre Sisoi,” tumawag ang Obispo.
Nagbalik sa kanyang silid si Padre Sisoi at muling lumabas
pagkaraan, nakabota at tangan ang isang kandila, suot ang so-
tanang nakapaibabaw sa kanyang mga damit panloob at isang
luma, maliit, kupas na gora sa kanyang ulo.
“Hindi ako makatulog,” sabi ng Obispo, habang umuupo.
“May sakit ako marahil. Hindi ko alam kung ano ito. Lagnat!”
“Marahil po’y nalamigan ang Inyong Kabunyian. Dapat ko
po kayong pahiran ng sebo.”
Ilang sandaling nakatayo roon si Padre Sisoi at naghi
kab: “O, Panginoon, patawarin po Ninyo ako, isang hamak na
makasalanan…”
“Nakita kong nakasindi ang mga lamparang de-kuryente sa
tindahan ni Yerakin,” pagpapatuloy ng Obispo. “Ayoko sa mga
iyon.”
Matanda, payat, hukot, laging di-nasisiyahan si Padre Sisoi sa
kung ano-ano, at galit at nakaluwa ang kanyang mga mata tulad
ng mga mata ng alimango.
“Ayoko rin sa mga iyon,” sabi nito habang papalayo. “Ayoko
talaga sa mga iyon. O Panginoon, napakalaking gulo!”
95

pitong kuwe nto
II
Nagmisa ang Obispo sa katedral sa bayan kinabukasan, Domingo
de Ramos. Dumalaw siya pagkaraan sa arsobispo, at dumalaw sa
isang biyudang may malubhang karamdaman at asawa ng isang
heneral, at pagkaraa’y nagpahatid pauwi. Dakong ikalawa ng
hapon, naging panauhin niya sa tanghalian ang dalawang mina-
mahal—ang kanyang matandang ina at ang kanyang pamang
king si Katya, na walong taong gulang. Sa kabuuan ng tanghalian,
dumaloy mula sa patyo papasok sa bintana ang liwanag ng araw
ng tagsibol, at magiliw na lumapag sa puting tapete at sa pulang
buhok ni Katya. Naglalagos sa kambal na salaming bahagi ng
mga bintana ang iyak ng mga uwak at ang pag-awit ng mga es-
tornino sa hardin.
“Siyam na taon na mula nang huli tayong magkita,” ang sabi
ng matandang babae, “ngunit nang makita kita sa kumbento ka-
hapon, mahal na Panginoon, walang nabago sa iyo kahit kaunti,
bagama’t bahagya kang namayat at higit na humaba ang iyong
balbas! O, Banal na Ina, Reyna ng Langit! Sa misa kahapon nang
gabi, hindi napigilan ng mga naroon ang kanilang luha—nana
ngis silang lahat, at nang makita kita, nanangis din ako, bagama’t
alam ng Diyos kung ano ang aking itinatangis. Iyon ang banal na
kalooban ng Diyos!”
Ngunit sa kabila ng magiliw na himig ng kanyang pakiki
pag-usap sa Obispo, malinaw na hindi mapalagay ang matanda,
hindi alam kung dapat pa siyang gumamit ng “po” at “opo” o
ng higit na pormal na “kayo,” o kung dapat ba siyang tumawa o
hindi, at nararamdaman niyang tila higit siyang biyuda ng isang
dyakono kaysa ina ng obispo, samantalang nakaupo roon si Katya
at nakapako ang tingin sa amain, ang Obispo, na tila ba pinipilit
tuklasin kung anong uring lalaki ito. Kumawala na ang buhok
ni Katya mula sa suklay at sutlang laso, at nakatayo ngayong tila
sinag sa ulo; nakatikwas ang kanyang ilong, at malikot at may
kailapan ang mga mata. Nakabasag na ng kopita ang bata bago
96

che khov
pa dumulog sa hapunan, at laging inilalayo sa kanya ng abwela

ang mga baso at inuman habang ito’y nagsasalita. Nakinig ang
Obispo sa kanyang ina, at naalala na maraming, maraming taon
na ang nakararaan, isinama siya nito sampu ng kanyang mga
kapatid na babae at lalaki upang dumalaw sa mga kamag-anak na
kilalang mayayaman. Abala na noon pang mga araw na iyon ang
ina sa sariling mga anak, at abala naman ngayon sa mga apo, at
isinama nito si Katya upang makita siya.
“Apat na ang anak ng kapatid mong si Varenka,” sinasabi nito.
“Itong si Katya ang panganay. Nagkasakit ang iyong bayaw, si
Padre Ivan—Diyos lamang ang nakababatid ng sanhi—at na-
matay tatlong araw bago ang Pista ng Asuncion, kaya’t napa-
tapon ang kahabag-habag kong si Varenka sa isang malamig na
daigdig…”
“Kumusta si Nikanor?” Itinatanong ng Obispo ang tungkol
sa kanyang nakatatandang kapatid.
“Maayos naman, salamat sa Diyos. Maayos naman, purihin
ang Panginoon, na may nalalabi pang hininga ang kanyang ka-
tawan. May isang bagay lang: ang anak niyang si Nikolasha—
ang aking apo—ay ayaw maging pari at sa halip ay pumasok sa
unibersidad upang mag-aral ng medisina. Iyon sa palagay niya
ang pinakamabuti, ngunit sino talaga ang nakaaalam? Tanging
ang banal na kagustuhan ng Diyos!”
“Hinihiwa ni Nikolasha ang mga patay,” pakli ni Katya na
naligwakan ng tubig ang kandungan.
“Umayos ka ng upo, anak,” mahinahong sabi ng abwela, at
kinuha nito ang baso mula sa kamay ng apo. “Magdasal ka, at
kumain!”
“Napakatagal na mula nang huli tayong magkita!” wika
ng Obispo, habang masuyong hinihimas ang kamay at balikat
ng ina. “Hinahanap ko po kayong lagi noong ako’y nasa ibang
bansa. Labis akong nasasabik sa inyo.”
“Salamat.”
97

pitong kuwe nto
“Sa mga gabi, kinasanayan ko nang maupo sa tabi ng naka-

bukas na bintana, at lagi akong nag-iisa, at may maririnig akong
tumutugtog na banda, at biglang nilulukob ako ng pangungulila,
at ninanais kong ipagpalit ang lahat makauwi lamang muli, at
makita kayo…”
Ngumiting may galak ang kanyang ina, at agad ding kinaki-
taan ng pagiging seryoso ang mukha, at sinabi nito: “Salamat.”
Bigla, may nabago sa kalooban ng Obispo. Minasdan niya
ang ina at hindi niya maunawaan kung paano ito umabot sa
ganoong kimi, magalang na pahayag ng mukha at tinig, at hindi
niya maunawaan kung para saan ito, at hindi na niya makilala
ang ina. Nakadama siya ng lungkot at kirot. Masakit pa ang kan-
yang ulo mula nang sinundang araw, at masakit na masakit ang
kanyang mga binti, at matabang at luma na ang isdang kanyang
kinakain, at uhaw na uhaw siya sa simula pa lamang.
Pagkaraan ng hapunan, dalawang mayamang babaeng nag-
mamay-ari ng mga lupain, kapwa matigas ang mukha at walang
kibo, ang dumalaw at namalagi roon ng isa’t kalahating oras.
Pagkaraan nila’y nagsadya rin ang isang arkimandrita, isang ta-
himik na taong may pagkabingi. Pinatunog nila pagkaraan ang
mga kampana para sa bisilya, at lumubog ang araw sa likod ng
kakahuyan, at natapos na ang maghapon. Sa pagbalik niya mula
sa simbahan, mabilis na nagdasal ang Obispo, nahiga, at nagku-
mot upang mainitan ang katawan.
Hindi kaaya-aya ang naging pagkatanda niya sa isdang kinain
sa hapunan. Ikinabahala rin niya ang liwanag ng buwan, at na-
karinig siya ng pag-uusap. Sa kanugnog na silid, na ukol marahil
sa mga dumarating na panauhin, ay nagsasalita tungkol sa pulitika
si Padre Sisoi.
“Nakikidigma na ang mga Hapones ngayon,” sinasabi nito.
“Katulad ng mga Montenegrino ang mga Hapones, aking kapa-
tid, sila’y magkalahi. Dati silang napailalim sa mga Turko, hindi
mo ba alam?”
98

che khov
At narinig niya pagkaraan ang tinig ni Maria Timofeyevna:

“Nagdasal kami at humigop ng tsaa, at pinuntahan pagkaraan si
Padre Yegor ng Novokhatnoye, at pagkaraan ay …”
Paulit-ulit na sinasabi ng matandang babae: “Nag-tsaa
kami” o “Uminom kami ng tsaa,” hanggang sa tila naiukol na
nito ang buong buhay sa pag-inom ng tsaa. Dahan-dahan, nag-
aantok, nagbalik ang gunita ng Obispo sa pinagtapusang semi-
naryo. Nagturo siya ng wikang Griyego sa seminaryo sa loob
ng tatlong taon, hanggang sa hindi na siya makapagbasa nang
walang suot na salamin; naging isa siyang monghe, at ginawang
tagasiyasat ng paaralan sa kalaunan. Kumuha siya pagkaraan ng
pagsusulit upang maging titulado. Naging rektor siya ng isang
seminaryo sa gulang na tatlumpu’t dalawa at hinirang na arki-
mandrito. Napakapayapa at kalugod-kalugod noong dumadaloy
ang kanyang buhay, at wari’y magpapatuloy patungo sa hindi pa
natatanaw na hinaharap. Pagkaraan ay nagsimulang pumalya ang
kanyang kalusugan, lubha siyang nangayayat at halos nabulag, at
ipinayo ng kanyang mga doktor na bitiwan niya ang lahat at
manirahan sa ibang bansa.
“At ano ang inyong ginawa pagkatapos?” itinatanong ni
Padre Sisoi sa kabilang silid.
“Uminom kami ng tsaa pagkatapos,” sagot ni Maria
Timofeyevna.
“Ay, Padre, tingnan po ninyo’t lunti ang inyong balbas!” gulat
na bulalas ni Katya, at humagalpak ito ng tawa.
Naalala ng Obispo na sadya ngang may pagkalunti ang balbas
ng ubaning si Padre Sisoi, at siya man ay napatawa.
“Patawarin tayo ng Diyos, sadyang napakalaking parusa
naman ang batang ito!” sigaw ni Padre Sisoi sa galit na boses.
“Napakapilya mo! Maupo ka, puwede ba?”
May mga bagong gunitang nagbalik sa Obispo—naalala niya
ang bagong-bagong puting simbahang pinagdausan niya ng misa
nang siya’y nangibang-bansa, at ang dagundong ng mainit na
99

pitong kuwe nto
dagat. May limang matataas na silid ang kanyang tirahan doon

na naiilawang mabuti, may bagong mesang sulatan sa kanyang
silid-aralan at isang buong aklatan. Marami siyang binasa at si-
nulat. Naalala niya kung paano siya nangulila sa iniwang bayan,
at naalala niya ang bulag na babaeng pulubing tumutugtog ng
gitara sa tapat ng kanyang bintana at umaawit ng tungkol sa
pag-ibig, at tuwing nakikinig siya rito, sa kung anong dahilan
ay lagi siyang nagninilay sa nakaraan. Walong taon ang nagdaan
bago siya muling ipinatawag sa Rusya, at ngayon ay isa na siyang
kawaksing Obispo, at ang nakaraan ay tila ba isang panaginip na
nagmamaliw na sa malayong mga ulap.
Pumasok si Padre Sisoi sa silid na may dalang kandila.
“Mabuti, mabuti,” sabi nitong may pagkamangha. “Maagang
nakatulog ang Inyong Kabunyian.”
“At bakit naman hindi?”
“Napakaaga pa po, ikasampu pa lamang! Bumili ako ng kan-
dila kaninang gabi. Ibig kong pahiran kayo ng sebo!”
“Nilalagnat ako,” sabi ng Obispo habang umuupo. “Dapat ko
na itong tingnang mabuti. Kakatwa ang pakiramdam ng aking
ulo…”
Hinubad ni Padre Sisoi ang damit pang-itaas ng Obispo at
sinimulang pahiran ng sebo ang dibdib at likod nito.
“Diyan… diyan,” sabi ng Obispo.“O, Panginoong Hesukristo!
Diyan! Nagtungo ako sa bayan kanina at nakatagpo si—ano na
ngang pangalan nya?—oo, si Punong Presbitero Sidonsky. Nag-
tsaa kami. Ayoko sa kanya. O, Panginoong Hesukristo! Diyan!
Kahit kaunti ay ayoko sa kanya!”
III
Isang matandang lalaki ang arsobispo, napakataba, at mahigit
isang buwan nang nakaratay dahil sa rayuma. Halos araw-araw
siyang dinadalaw ni Obispo Pedro, na humaharap din sa lahat
ng suplikanteng nagsasadya sa arsobispo. Ngayong siya ang may
100

che khov
karamdaman, nililigalig siya ng kababawan at kahungkagan ng

anumang hilingin ng mga ito, ng anumang nagpapatangis sa
kanila, at binabagabag siya ng kanilang kawalang-muwang at ka-
ruwagan. At pawang pabigat na dumadagan sa kanya ang lahat ng
walang silbi’t mabababaw na kahilingan, at ngayon sa wakas ay
ang pakiramdam na nauunawaan niya ang isang obispong sumu-
lat noong mga unang araw ng “Ang mga Doktrina ng Kalayaan
ng Isip,” at tila lulong ngayon sa kababawan, upang makalimu-
tan ang lahat, at upang isaisangtabi ang mga kaisipan ng Diyos.
Napawalay na marahil ang Obispo sa buhay Ruso noong siya’y
nasa ibang bansa; hindi na ito madali para sa kanya; tila kay-
gagaspang ng mga tao, tila mga dungo at gunggong ang mga
babaeng humihingi ng gabay, walang turo at kung minsan ay
mga taong lumaki sa gubat ang mga seminarista at ang kanilang
mga guro. At libo-libo ang mabibilang na dokumentong puma-
pasok at lumalabas! Anong mga dokumento iyon! Binibigyan ng
marka ng mga tagapangasiwang pangsimbahan ang lahat ng pari
sa mga diyosese; minamarkahan ang mga nakababata at matatan-
dang pari, at ang mga asawa at anak ng mga ito, batay sa kanilang
asal—lima, apat, kung minsan ay tatlo—at hinihinging magsa
lita at magbasa at magsulat siya ng mga seryosong ulat tungkol
sa paksa. Walang sandaling maituturing niyang sa kanya, buong
araw na ginigiyagis ang kanyang kaluluwa, at mapayapa lamang
siya kapag nasa simbahan.
Hindi siya masanay sa sindak na naihahasik niya sa mga tao
nang hindi niya namamalayan sa kabila ng kanyang tahimik na
gawi at kababaang-loob.Tila naluluoy at nagpapakita ng palatan-
daan ng batik sa kalooban at takot ang sinumang masulyapan
niya sa lalawigan. Nanginginig kahit sino, maging ang matatan-
dang punong pari, kapag kaharap siya; nangayuyupapa silang
lahat, at hindi pa kalaunan, isang matandang babae, ang mayba-
hay ng pari sa nayon, ang nagsadya sa kanya at labis na nilukob
ng pagkamangha kaya’t hindi nakapagbitiw ng kahit isang salita,
101

pitong kuwe nto
at lumisang walang hinihiling na anuman. At siya, na walang ka-

kayahang magsalita nang masakit sa mga tao sa kanyang mga
sermon, at siyang hindi magawang sisihin ang mga tao sapagkat
kanyang kinaaawaan, ay itinutulak sa matinding poot ng mga
suplikanteng ito; nawawala ang kanyang hinahon at inihahagis
sa sahig ang kanilang mga petisyon. Sa buong panahong naroon
siya, wala isa mang nakipag-usap sa kanya nang tunay, nang payak,
nang tao-sa-tao. Kahit ang kanyang matandang ina ay nagbago—
ang totoo’y nagbagong higit sa lahat! Bakit walang tigil kung
makipaghuntahan ito kay Padre Sisoi, at labis kung makipag-
tawanan dito, samantalang kakatwang nagiging hindi palakibo
at tahimik at pinipigil ang sarili kapag kaharap ang anak? Hindi
ganito ang kanyang ina. Ang nag-iisang taong kumikilos nang
likas at sinasabi ang anumang pumasok sa ulo ay ang matandang
Padre Sisoi, na sa kanyang buong buhay ay nakipamuhay na sa
maraming obispo at nalampasan pa ang tagal ng buhay ng la-
bing-isa sa mga ito. At kaya palagay ang loob sa kanya ni Obispo
Pedro, bagama’t siya, sabihin pa, ay mabusising tao at mahirap
makasundo.
Pagkatapos ng liturhiya noong Martes, nagtungo si Obispo
Pedro sa bahay ng arsobispo at tumanggap ng mga petisyon;
uminit ang ulo, nawala ang hinahon, at umuwi. Masama na ang
kanyang pakiramdam tulad ng dati, at nais nang mahiga, ngunit
hindi pa siya halos nakararating sa bahay nang ipaalam sa kan-
yang sinadya siya para sa isang mahalagang bagay ng batambatang
negosyanteng si Yerakin, isang tagapagtaguyod ng simbahan.
Napilitan ang Obispong harapin siya. Nagtagal si Yerakin nang
mga isang oras, malakas na nagsalita, halos sumisigaw, at napaka-
hirap unawain kung ano ang kanyang sinasabi.
“Ipagkaloob nawa ng Diyos!” sabi ng negosyante habang pa-
paalis. “Kailangang-kailangan din ito! Ayon sa mga pangyayari,
Inyong Kabunyian! O, umaasa akong mapahihintulutan ito!”
102

che khov
Pagkaraan ng negosyante ay tinanggap ng Obispo ang madre

superyora mula sa isang malayong kumbento. At nang makaalis
na ito, inihudyat na ng mga kampana ang bisilya at kailangan na
ng Obispong pumunta sa simbahan.
Nang gabing iyon, masiglang umawit sa mga nagtutugmang
tinig ang mga monghe, samantalang pinangunahan ang bisilya ng
isang kabataang paring may maitim na balbas; at ang Obispo, na
nakikinig habang inaawit ang tungkol sa lalaking ikakasal na pu-
masok nang madaling araw sa kamarang ginayakan para sa kanya,
ay hindi nakaramdam ng pagsisisi sa kanyang mga kasalanan, o
anumang pighati, kundi mapayapang kalooban at katiwasayan, at
sa isip ay tinatangay siyang pabalik sa malayong nagdaan, sa mga
araw ng kanyang pagiging paslit at ng kanyang kabataan, noong
umaaawit din sila ng tungkol sa lalaking ikakasal na pumapa-
sok sa kamara, at bumabangon ngayon ang nakaraan sa kanyang
harap, makulay, maganda at masaya, na malamang ay hindi na-
ganap sa nakaraan. At marahil sa ibang daigdig, sa darating pang
buhay, maaalala natin ang malayong lumipas, ang buhay natin sa
daigdig, nang may ganoong pakiramdam. Sinong makaaalam?
Naupo ang Obispo malapit sa altar, kung saan higit na madilim,
samantalang lumalagaslas ang mga luha sa kanyang pisingi, at
naisip niya kung paanong natamo na niya ang lahat ng maaaring
matamo ng isang taong nasa kanyang kinalalagyan; may pana
nampalataya siya, ngunit hindi malinaw ang lahat sa kanya. May
kung anong kulang, at ayaw niyang mamatay. Sa pakiramdam
niya’y bigo siyang matuklasan ang pinakamahalagang bagay sa
lahat, isang bagay na naanag-ag niya sa mga panaginip sa nag-
daan, at naliligalig pa rin siya ng mga katulad na pag-asa para sa
darating na nadama niya noong siya’y isang paslit pa lamang, sa
seminaryo, at noong siya ay nasa ibang bansa.
“Napakaganda ng kanilang pag-awit ngayon,” naisip niya,
habang nakikinig sa koro. “O, napakaganda!”
103

pitong kuwe nto
IV
Nagdaos siya ng misa sa katedral noong Huwebes. Ito ang
Paghuhugas ng mga Paa. Nang tapos na ang misa at nakauwi na
ang mga tao, at masayang sumisikat ang araw, maingay na duma-
daloy ang tubig sa gilid ng daan, at lumulutang mula sa bukid sa
labas ng bayan ang walang tigil na awit ng mga langay-langayan,
banayad na nagpapahiwatig ng kapayapaan. Nangagsisigising na
ang mga puno at nakangiting bumabati, at nakalatag sa kanilang
ibabaw ang di-maaarok, di masusukat na bughaw na langit.
Nang makarating sa bahay ay uminom ng tsaa si Obispo
Pedro, nagpalit ng damit, nahiga sa kama, at sinabihan ang
hermano na isara ang mga bintana. Dumilim sa silid-tulugan.
Dinaramdan niya ang pagkapagod, ang sakit sa kanyang mga
binti at likod, ang dumadagang malamig na sakit, ang mga ingay
sa kanyang pandinig! Matagal na siyang hindi nakakatulog—tila
napakatagal na nga ngayon—at may ganap na di-mahalagang
bagay ang umuukilkil sa kanyang utak habang siya’y pumipikit,
na pumipigil sa kanya sa pagtulog.Tulad ng kahapon, narinig niya
mula sa kabilang silid ang mga boses, ang kalansing ng mga baso
at kutsarita… Masayang nagkukuwento si Maria Timofeyevna
kay Padre Sisoi, sa mabirong pananalita, at sumasagot kung
minsan ang matandang lalaki sa magaspang, masungit na boses:
“Pagkatapos, anong nangyari? Talaga bang ginawa nila ang ga-
noon? At ano ang sumunod?” At muli nakaramdam ang Obispo
ng inis at sama ng loob na kumikilos nang karaniwan at payak
ang kanyang matandang ina kapag iba ang kausap, samantalang
lagi itong nag-aalangan, hindi masalita, at ayaw sabihin ang ibig
sabihin sa kanyang anak, at sa mga araw na iyon natitiyak niyang
sinisikap nitong makahanap ng dahilan upang tumayo, na tila ba
nahihiyang maupo sa kanyang harap. At ang kanyang ama? Ito
man, kung nabubuhay pa, ay malamang na hindi rin makaiimik
kung siya ay kaharap…
104

che khov
May kung anong bumagsak sa sahig at nabasag sa kabi-

lang silid. Nabitiwan marahil ni Katya ang isang tasa o plati-
to, dahil kaagad nangalaiti si Padre Sisoi at galit na sumigaw:
“Napakalaking parusa talaga ang batang ito! Panginoon, pata-
warin Mo po ako sa aking mga kasalanan, ngunit huwag na po
ninyong pahahawakin ng kung ano ang batang ito!”
Biglang natahimik pagkaraan, ang tanging tunog na mariri
nig ay nagmumula sa labas. Nang dumilat ang Obispo, nakita
niya si Katya na nakatayong walang tinag sa silid, nakatingin sa
kanya. Ang pulang buhok nito, tulad nang dati, ay nakatayo sa
likod ng suklay na tila bilog na sinag.
“Ikaw ba ‘yan, Katya?” tanong nito. “Sino ang nagbubukas at
nagsasara ng mga pinto sa ibaba?”
“Wala po akong naririnig,” sabi ni Katya, may inuulinig.
“Ayun, may kadaraan lamang.”
“Tiyo, iyan po ay tunog ng inyong tiyan!”
Tumawa siya at hinagod ang ulo ng bata.
“Hinihiwa nga ba ng pinsan mong si Nikolasha ang mga
patay?” tanong nito pagkaraan.
“Opo, pinag-aaralan niya.”
“Mabait ba siya sa ‘yo?”
“Napakabait po niya,Tiyo, pero napakarami niyang uminom
ng vodka.”
“Anong ikinamatay ng iyong ama?”
“Nanghina po siya at nangayayat nang husto, at biglang-bigla
po’y naging masama na rin ang lagay ng kanyang lalamunan.
Nagkasakit din po ako, at ang kapatid kong si Fedya. Sumakit po
ang aming lalamunan. Namatay si Itay pero gumaling po kami.”
Nangatal ang baba ni Katya, ang mga mata’y napuno ng lu-
hang dumaloy sa mga pisngi.
“Inyong Kabunyian!” samo ng bata sa matinis, patangis na
boses. “Mahal kong Tiyo, napakasawi po naming lahat—ang
105

pitong kuwe nto
aming ina at kaming lahat… Bigyan mo po kami ng kaunting

salapi… Maging mabait po kayo sa amin, mahal naming Tiyo!”
At nagsimula na ring tumangis ang Obispo, at ganap na nabag
bag ang loob sa kabuuan ng mahahabang sandali kaya’t hindi
agad nakapagsalita. Hinaplos niya ang buhok ng bata at tinapik
sa balikat at sinabi: “Mainam, aking anak. Malapit na ang Pasko
ng Pagkabuhay, at mag-uusap tayo tungkol dito. Tutulungan ko
kayo. Tutulong ako…”
Tahimik na dumating at nakikiming pumasok sa silid ang
kanyang ina, at nag-antanda sa harap ng poon. Nang makitang
hindi natutulog ang anak, sinabi nitong:“Gusto mo ba ng sopas?”
“Hindi po, salamat,” sagot niya. “Hindi ako nagugutom.”
“Sa tingin ko’y may dinaramdam ka. At paano ba namang
hindi ka magkakasakit! Maghapon kang nakatayo, maghapon—
Alam ng Diyos na sumasakit ang dibdib ko kapag nakikita kang
ganyan. Ano’t anuman, wala naman sa kabilang dako ng burol
ang Pasko ng Pagkabuhay, sabi nga nila, at makapagpapahinga ka
na, at pagkaraan, sa awa ng Diyos, makapag-uusap na tayo, pero
sa ngayon ay hindi gagambalain ng aking pagsasalita ang iyong
pagtulog. Halika na, Katenka! Hayaang matulog nang kaunti ang
Kanyang Kabunyian.”
At naalala niya, matagal na matagal na panahon na ang naka
raraan, noong paslit pa lamang siya, na sa ganoon ding mapaglaro
at magalang na paraan nakipag-usap ang kanyang ina sa matataas
na dignitaryo ng Simbahan. Tanging sa pagpansin sa kanyang
magiliw na mga mata at sa nangangambang sulyap sa Obispo
habang siya’y papaalis ng silid mahuhulaang ito ang kanyang
ina. Pumikit siya at tila matutulog na, ngunit naririnig niya si
Padre Sisoi na umuubo sa kabilang bahagi ng pader, at narinig
niyang makalawang tumunog ang orasan. Muling pumasok ang
kanyang ina, at nakikiming pinagmasdan siya nang matagal. At
narinig din niya ang pagdating sa may harapang hagdanan ng
106

che khov
isang nagpapatakbo ng karwahe o bukas na karetela. Bigla’y may

kumatok, lumagabag ang pinto, at pumasok sa silid-tulugan ang
hermano.
“Inyong Kabunyian!”
“Oo, ano iyon?”
“Nariyan na po ang mga kabayo. Oras na pong magtungo sa
Pasyon ng Ating Panginoon.”
“Anong oras na?”
“Labinglimang minuto po bago mag-ikapito.”
Nagbihis siya at nagtungo sa katedral. Habang binabasa ang
Labingdalawang Ebanghelyo, kinailangan niyang tumayong
walang tinag sa gitna ng simbahan, at binasa niya ang unang
ebanghelyo, na siyang pinakamahaba at pinakamaganda. Nilukob
siya ng tiwala at lakas ng loob. Kabisadong-kabisado niya ang
unang ebanghelyong iyon—“Ngayon ay Niluluwalhati ang Anak
ng Tao”—at habang nagbabasa, manaka-nakang nag-aangat siya
ng tingin at nakikita sa magkabilang bahagi ang mga liwanag sa
kanyang paligid, at naririnig niya ang pagpisik ng mga kandila,
ngunit tulad ng nangyari sa mga nakaraan, hindi niya makita ang
mga tao. Sumagi sa kanyang isip na marahil ay sila rin ang mga
taong nasa kanyang paligid noong mga panahong siya’y paslit
pa lamang at sa panahon ng kanyang kabataan, at lalagi silang
naroon taon-taon hanggang sumapit ang ipinagkakaloob na pa-
nahon ng Diyos.
Dating dyakono ang kanyang ama, pari ang kanyang abwelo,
dyakono ang kanyang dakilang ingkong, at nabibilang na marahil
sa Simbahan ang kanyang buong angkan simula nang pumasok
ang Kristiyanismo sa Rusya, at ang kanyang pagmamahal sa banal
na misa, sa pagkapari, at sa tunog ng mga kampana ay hindi ma-
papawing tanda na taglay niya mula nang isilang. Sa simbahan,
lalo kung siya’y nagmimisa, nararamdaman niyang siya’y buhay
na buhay, masigla, at maligaya. Ganoon siya ngayon. Noon na
lamang binabasa ang ikawalong ebanghelyo ay saka niya nadama
107

pitong kuwe nto
ang paghina ng kanyang boses, at hindi na niya marinig mag ing

ang kanyang pag-ubo. Matindi ang sakit ng kanyang ulo at ni-
lukob siya ng takot na bigla siyang humandusay. Naramdaman
niya ang pamamanhid ng mga binti, ang unti-unting pagtakas
ng pakiramdam sa mga ito, at hindi niya lubos maisip kung
paano siya nakatayo o kung saan siya nakatayo, at bakit hindi siya
nalugmok…
Labing limang minuto bago mag-ikalabingdalawa ay natapos
ang misa. Nang marating niya ang tirahan, nagpalit ng damit
ang Obispo at nagtungo sa higaan nang hindi inuusal ang kan-
yang mga dasal. Hindi siya makapagsalita, at tiyak niyang hindi
siya makatayo. Nang hilahin niya ang kumot, nakadama siya ng
biglang pag-asam na mapunta sa ibayong dagat, isang malalim
at madamdaming pag-asam! Naisip niyang ipagkakaloob niya
ang kanyang buong buhay upang hindi makita yaong mumura-
hin at kahabag-habag na mga bintana, ang mabababang kisame,
upang hindi malanghap ang nakapananaig na amoy ng monas-
teryo. Kung mayroon lang sana siyang isang taong makakausap,
at maaari niyang pagbuhusan ng laman ng kanyang kaluluwa.
Mahahabang sandali ang lumipas at nakarinig siya ng mga
yabag sa kabilang silid, at hindi niya masabi kung kanino ang
mga iyon. Sa wakas ay bumukas ang pinto at pumasok si Padre
Sisoi na may hawak na tasa ng tsaa sa isang kamay at kandila sa
kabila.
“Matutulog na po ba ang Inyong Kabunyian?” tanong ni
Padre Sisoi. “Pupunasan ko po kayo ng vodka at suka. Mahusay
po kung ganap kayong mapupunasan! Panginoong Hesukristo!
Dito! Dito! Kagagaling ko po sa ating monasteryo… Ayoko po
doon… Aalis na po ako bukas, Inyong Kabunyian, dahil sawang-
sawa na ako. Panginoong Hesukristo! Siya po!...”
Hindi tumatagal sa isang lugar si Padre Sisoi, at sa pakiramdam
niya’y nakaisang taon na siya sa Monasteryo ng Pankratievsky. At
higit sa lahat, mahirap alamin batay sa kanyang sinasabi kung
108

che khov
tagasaan siya, kung may sinuman o anuman siyang minama-

hal, o kung naniniwala siya sa Diyos. Hindi rin niya alam kung
bakit siya naging monghe, ngunit hindi niya ito napag-iisipan, at
malaon nang nabura sa kanyang alaala ang panahon ng kanyang
panunumpa bilang pari. Isinilang siya marahil sa monasteryo.
“Iiwan ko na po sila bukas, at angkinin nawa sila ng Diyos!”
sabi ni Padre Sisoi.
“Matagal na kitang ibig kausapin,” sabi ng Obispo. “Tila
hindi ako nagkaroon ng panahon.” Naging bulong ang kanyang
boses, at nahirapan sa pagsasalita. “Wala akong kilalang sinuman
o anuman dito.”
“Kung gayon po’y mamamalagi ako hanggang Linggo kung
siya ninyong nais. Ganyan po, ngunit hindi na lalagpas pa doon.
Kailangan ko nang iwan ang lugar na iyon…”
“Anong uring obispo ako?” pagpapatuloy ng Obispo sa
napakahinang boses. “Dapat ay naging isa akong pari sa nayon o
dyakono o isang payak na monghe. Nasasakal ako ng lahat nang
ito—Nasasakal ako…”
“Ano po? O, Panginoong Hesukristo! Ganyan po, matulog
na po ang Inyong Kabunyian. Ano po ang nangyayari sa inyo?
Tungkol po saan? Ay, magandang gabi po!”
Buong magdamag na nakahigang gising ang Obispo. Sa
ikawalo ng umaga, nagsimulang duguin ang kanyang bituka.
Nabahala ang hermano at sumugod sa arkimandrita at pagkaraan
ay kay Ivan Andreyich, ang doktor ng monasteryo, na nakati-
ra sa bayan. Matagal pinagmasdan ng doktor, isang mabilog na
matandang lalaking may mahabang abuhing balbas, ang Obispo,
umiling, sumimangot, at nagsabing: “Alam po ba ng Inyong
Kabunyian na kayo ay may tipus?”
Nagpatuloy ang pagdurugo ng Obispo sa sumunod na isang
oras. Namutla siya, pumayat, at nahumpak ang mukha. Napuno
ng kulubot ang kanyang mukha at lumuwa ang mga mata: tila
tumanda siya at naluoy. Naramdaman niyang patuloy siyang
109

pitong kuwe nto
pumapayat at humihina at nawawalan ng silbi sa kahit sino pa

man sa daigdig, at tila para sa kanya ay naglalaho sa malayo at
hindi na muling babalik pa ang lahat ng bagay na naganap sa
nakaraan.
“Mainam!” Naisip niya. “O, napakainam!”
Pumasok sa silid ang kanyang ina. Nang makita nito ang
nangungulubot niyang mukha at nakaluwang mata, natakot ito,
lumuhod at sinimulang halikan ang kanyang mukha, ang kan-
yang balikat, ang kanyang mga kamay. At para sa ina, siya’y tila
higit na pumayat, higit na humina, at nawalan ng kabuluhan, at
nakalimutan niyang ito’y isang Obispo, at hinalikan itong tila
isang paslit na malapit sa kanya at minamahal niya.
“Pablito, pinakamamahal ko,” sabi niya. “Mahal na mahal ka
sa akin! Anak ko, anak ko!.. Anong nangyari? Pablito, kausapin
mo ako!”
Nakatayo sa tabi ng matandang babae si Katya, na namumut-
la at walang ngiti sa mukha, at hindi nito maunawaan kung ano
ang nagaganap sa kanyang tiyuhin o kung bakit bakas ang pag-
durusa sa mukha ng kanyang abwela o kung bakit ito nangungu-
sap ng mga bagay na nakasasakit sa puso. Hindi na makabuo ng
mga salita ang Obispo, at hindi na nawawatasan ang nangyayari
sa kanyang paligid. Ang nailalarawan na lamang ng kanyang isip
ay isa siyang payak, pangkaraniwang nilalang na masayang tu-
matakbo sa gitna ng parang, iwinawasiwas ang baston, kasinglaya
ng ibong naglalagalag sa kung saan nito nais sa ilalim ng malawak
na kalakhan ng langit na nalalatagan ng sikat ng araw.
“Pablito, mahal ko, kausapin mo ako!” sinasabi ng matandang
babae. “Anong nangyari? Mahal kong anak…”
“Hindi na po ninyo dapat ginagambala ang Kanyang
Kabunyian,” paasik na sigaw ni Padre Sisoi habang paroo’t pari-
to sa silid. “Hayaan na po natin siyang umidlip! Wala na tayong
magagawa sa ngayon…”
110

che khov
Tatlong doktor ang dumating, sumangguni sa isa’t isa, at saka

nagsilisan. Hindi kapanipaniwalang tila kay haba ng araw na si-
nundan ng wari’y pagkahaba-habang gabi. Bago magbukang-
liwayway ng Sabado, lumapit ang hermano sa matandang babae,
na nakahiga sa sopa sa sala, at niyakag ito sa silid-tulugan. Patay
na ang Obispo.
Pasko ng Pagkabuhay kinabukasan. May apatnapu’t dalawang
simbahan at dalawang monasteryo sa bayan; at mula umaga hang-
gang gabi, nangingibabaw sa buong bayan ang malalagom, masa-
sayang nota ng mga kampana ng simbahan, hindi tahimik, pinu-
pukaw ang hangin ng tagsibol. Umaawit ang mga ibon, at masigla
ang sikat ng araw. Puno ng ingay ang plasang pamilihan: masiglang
umuugoy ang mga duyan, tumutugtog ang mga organong de-
gulong, humihiyaw ang mga konsertina, at dumadagundong ang
mga lasing na boses. Pagkapananghali’y napuno na ng mga tao ang
pangunahing lansangan. Sa madaling salita, masaya at maayos ang
lahat, tulad ng nagdaang taon at walang pagdududang magiging
ganoon din sa mga darating pang taon.
Isang buwan pagkaraan, isang bagong obispo ang hinirang, at
wala isa mang nakaisip pang muli kay Obispo Pedro. Di naglaon
at ganap na siyang nalimot. At tanging ang matandang babae, ang
ina ng namayapa, na nakikipanirahan ngayon sa kanyang ma-
nugang na dyakono sa isang malayo at maliit na nayon, tuwing
lumalabas ito bago dumilim upang iuwi sa pagkakapastol ang
kanyang baka, ang humihinto kung minsan upang makipag-usap
sa ibang kababaihan sa bukid tungkol sa kanyang mga anak at
apo at anak na lalaking naging obispo, at laging banayad at naki-
kimi kung siya’y mangusap, nangangambang walang maniniwala
sa kanya.
At tunay ngang may ilang hindi naniniwala sa kanya.
(1902)
111

Ang Tagasalin
Si Fidel Rillo ay makata, kuwentista, editor at tagadisenyo ng libro.

Kasalukuyan siyang naninirahan sa lungsod ng Makati kasama ang kanyang
maybahay at tatlong anak.
112

AKLAT NG BAYAN
Ang Aklat ng Bayan ay bahagi ng isang pangmatagalang proyekto ng

Komisyon sa Wikang Filipino (kwf) upang masimulan ang maaaring ituring
na “Aklatan ng Karunungan” (Library of Knowledge) na magtatampok sa
kakayahan ng wikang Filipino bilang wika ng paglikha at saliksik. Sa ilalim
ng proyekto, muling ililimbag ng kwf ang mga katangi-tanging pag-aaral
sa wika, panitikan, at kultura ng Filipinas; isasalin ang mga mahusay na akda
mula sa mga wikang katutubo, panitikang-bayan man o bagong malikhaing
pagsulat; isasalin ang mga dakilang akdang banyaga; ipasusulat o tatangkilikin
ang mga bagong pag-aaral pangkultura; at ilalathala ang mga mahusay na tesis
at disertasyon hinggil sa wika at panitikan ng bansa.
113

Pitong Kuwento

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Pitong Kuwento

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Pitong Kuwento

KWF CHEKHOV.indd 1 5/3/2015 2:00:53 PM

Pambansang Komisyon Komisyon sa Wikang Filipino

KWF CHEKHOV.indd 3 5/3/2015 2:00:54 PM

Tagasalin: Fidel Rillo

The National Library of the Philippines CIP Data

Maupassant, Guy de, 1850-1893.

1. Short stories, Filipino. I. Derain, Allan N. II. Title.

899.211301 PL6058.9.M3 2015 P520150126

sa tulong ng grant mula sa

KWF CHEKHOV.indd 4 5/3/2015 2:00:55 PM

Ang Mangangaso (1885)........................................................ 7

Ang Mag-aaral (1894)......................................................... 24

Ang Lalaki sa Loob ng Kaha (1898)......................................33

Hinggil sa Pag-ibig (1898)....................................................51

Ang Babaeng May Alagang Aso (1899).................................65

Ang Obispo (1902) ............................................................ 89

Ang Tagasalin...................................................................... 112

KWF CHEKHOV.indd 5 5/3/2015 2:00:55 PM

Si Anton Pavlovich Chekhov (29 Enero 1860–15 Hulyo 1904) ay man-

KWF CHEKHOV.indd 6 5/3/2015 2:00:55 PM

M aalinsangan ang tanghali, nakatutuyo ng lalamu-

KWF CHEKHOV.indd 7 5/3/2015 2:00:55 PM

Nagitla siya at pumihit nang nakakunot ang noo. Sa tabi

KWF CHEKHOV.indd 8 5/3/2015 2:00:55 PM

“Maupo? Bakit ba hindi…” sabi ni Yegor sa tinig na walang

KWF CHEKHOV.indd 9 5/3/2015 2:00:55 PM

mo naintindihan at hindi mo maiintindihan kung anong uring

KWF CHEKHOV.indd 10 5/3/2015 2:00:55 PM

laging nakayuko. Ganito ang iniisip ko tungkol sa sarili, na una

*Salaping ginagamit sa Russia at ilang bansa sa Silangang Europa. Ruble o rouble

KWF CHEKHOV.indd 11 5/3/2015 2:00:55 PM

Muli’y katahimikan. May mahinang awit na narinig mula sa

KWF CHEKHOV.indd 12 5/3/2015 2:00:55 PM

Inabutan niya si Pelagya ng lukot na rublo at mabilis na lu-

KWF CHEKHOV.indd 13 5/3/2015 2:00:55 PM

N akaupo malapit sa isang malaking siga sa tabing-

KWF CHEKHOV.indd 14 5/3/2015 2:00:55 PM

sa malayong dagat. Malapit sa pampang, isang malaking gabara

KWF CHEKHOV.indd 15 5/3/2015 2:00:55 PM

babae! Tutuksuhin ka niya ng kalayaan, ngunit magmatigas ka—

KWF CHEKHOV.indd 16 5/3/2015 2:00:55 PM

hindi, sabi ko, tulungan ka ng Diyos, magandang bagay iyan.

KWF CHEKHOV.indd 17 5/3/2015 2:00:56 PM

At pagkaraan ay sinimulan niyang dalawin ang Gyrino halos

KWF CHEKHOV.indd 18 5/3/2015 2:00:56 PM

ipinaalala sa kanyang: ‘Mabubuhay rin ang mga tao sa Siberia!’ At

KWF CHEKHOV.indd 19 5/3/2015 2:00:56 PM

ang sinasabing ‘nabubuhay ang mga tao sa Siberia’… Sinimulan

KWF CHEKHOV.indd 20 5/3/2015 2:00:56 PM

hindi naging patas ang paglilitis ng pamayanan at ipinatapon sa

KWF CHEKHOV.indd 21 5/3/2015 2:00:56 PM

totoo, nag-aabot ang mga manlalakbay ng dagdag na halaga para

KWF CHEKHOV.indd 22 5/3/2015 2:00:56 PM

nakatatakot na panaginip kung minsan! Para saan? Ngumiti ang

KWF CHEKHOV.indd 23 5/3/2015 2:00:56 PM

sa isang malamig, mapanglaw na lupain, tulad ng nakikita kung

KWF CHEKHOV.indd 24 5/3/2015 2:00:56 PM

Ang hamak, lugmok na larawan ng lalaking nakasuot ng dyaket

KWF CHEKHOV.indd 25 5/3/2015 2:00:56 PM

KWF CHEKHOV.indd 26 5/3/2015 2:00:56 PM

N oong una’y banayad ang panahon at walang kumiki-

KWF CHEKHOV.indd 27 5/3/2015 2:00:56 PM

maingay, at mahilig umawit ng mga kantang Ukraniano at la

Malugod akong tinanggap sa bayan, at masigasig na naki

May pakiramdam akong ganoon din ang kanyang panga