Terminologie

in de vertaalpraktijk
Deze tekst is geschreven door Ken De Wachter en wordt ter beschikking gesteld aan de deelnemers aan
de opleiding Sociaal Tolken.

De tekst behoort niet tot de verplichte leerstof. De cursisten moeten de inhoud dus niet studeren, maar
er staan misschien wel handige tips in om sneller en efficiënter terminologiewerk uit te voeren.

Opgelet, deze tekst is auteursrechtelijk beschermd. Je mag de inhoud van de tekst niet in zijn geheel of
gedeeltelijk aanpassen, reproduceren, publiceren, uploaden, posten, hergebruiken, herdistribueren,
opnieuw verzenden, uitzenden, extraheren, wijzigen of opslaan, of anderen toestaan dit te doen.

Inhoudstafel

1: Introductie en achtergrond ................................................................................................................... 2

European Master’s in Translation ......................................................................................................... 2
TransCert .............................................................................................................................................. 3
EN 15038 .............................................................................................................................................. 3
Gemeenschappelijke kenmerken .......................................................................................................... 4
2: Betekenis: Wat zoek ik? ........................................................................................................................5
Concept – Term – Object ......................................................................................................................5
Nut van terminologie ............................................................................................................................6
Meertalige uitdagingen.........................................................................................................................7
3: Zoekmachines: Hoe zoek ik? ................................................................................................................. 8
Hoe werkt Google? ...............................................................................................................................8
Scherm ................................................................................................................................................. 9
Zoekoperatoren .................................................................................................................................. 10
4: Online terminologieverzamelingen, parallelle corpora en overige bronnen ......................................... 11
5: Termextractie ..................................................................................................................................... 13
6: Beheren van termen ........................................................................................................................... 14
7: Integratie in de vertaalworfkflow ........................................................................................................ 18
Bijlage 1: Een termbase aanmaken in SDL MultiTerm 2014 ..................................................................... 20
Bijlage 2: Een termbase importeren in SDL MultiTerm 2014.................................................................... 22
Bijlage 3: Een termbase exporteren in SDL MultiTerm 2014 .................................................................... 24

1
1: Introductie en achtergrond

Terminologie wordt expliciet vermeld in bijna verschillende certificeringen voor vertalers: de European
Master in Translation, de EN 15038, het TransCert project, het voorstel voor de ISO norm voor
vertaalbedrijven, etc. Alle experts zijn het erover eens dat terminologie een bepalende factor is voor de
kwaliteit van vertalingen. De meeste vertalers merken zelf ook dat terminologisch werk erg intensief is.

Een goede kennis van terminologiewerk leidt tot sneller en beter terminologisch werk, en een beter
vertaalkwaliteit. Hieronder overlopen we even het aandeel van terminologie de belangrijkste Europese
certificeringen.

European Master’s in Translation

EMT is een project van het Directoraat-Generaal Vertaling van de Europese Commissie en universiteiten
met een vertaalopleiding op universitair niveau.

Het doel van EMT is de kwaliteit van vertaalopleidingen te verhogen en hooggekwalificeerde vertalers
opleiden. Europese experts hebben daarom de competenties van vertalers in kaart gebracht op basis van
professionele normen en marktvereisten. Die competenties zouden aan bod moeten komen in de
kwaliteitsvolle opleidingen tot vertaler. Universiteiten kunnen het EMT-label aanvragen, maar moeten
voldoen aan erg strenge vereisten voldoen.

Meer informatie vind je online: http://ec.europa.eu/dgs/translation/programmes/emt/index_en.htm

EMT competentiewiel van vertalers:

Information mining competence

- Developing strategies for documentary and terminological research (including approaching

experts)
- Knowing how to extract and process relevant
information for a given task (documentary,
terminological, phraseological information)
- Developing criteria for evaluation vis-à-vis
documents accessible on the internet or any other
medium, i.e. knowing how to evaluate the
reliability of documentary sources
- Knowing how to use tools and search engines
effectively (e.g. terminology software, electronic
corpora, electronic dictionaries)
- Mastering the archiving of one's own documents
- Learning to develop one's knowledge in specialist
fields and applications (mastering systems of
concepts, methods of reasoning, presentation, controlled language, terminology, etc)
- Developing a spirit of curiosity, analysis and summary

2
TransCert

Het project ‘Trans-European Voluntary Certification for Translators’ (kort: TransCert) is een Europees
project dat als doel heeft om een vertalersopleiding te ontwikkelen in het kader van levenslang leren.
De doelgroep bestaat dus uit professionele vertalers. Het consortium bestaat uit universiteiten en
beroepsverenigingen. Ook in dit project is er gekeken naar de competenties van professionele
vertalers. Daarin speelt terminologie een grote rol. Meer informatie vind je op de website:
www.transcert.eu.

Skillcard:

• Personal translation management skills

• Translation skills
• Domain-specific skills
• Information mining & terminology skills
o Information acquisition
§ The translator is able to identify his/her information and documentation
requirements.
§ The translator is able to use tools and search engines effectively (e.g.
terminology software, electronic corpora, electronic dictionaries).
§ The translator is able to differentiate between reliable and non-reliable
sources.
§ The translator is able to develop strategies for documentary and
terminological research (including approaching experts).
o Using sources
§ The translator masters the archiving of his/her documents.
§ The translator is able to extract and process relevant information for a given
task (documentary, terminological, phraseological information).
§ The translator uses bi-texts in his/her source and target languages.
• Technical competence
• Transcultural skills

EN 15038

De Europese norm EN15038 is de kwaliteitsstandaard van het Europese normalisatie-instituut CEN en de

Europese vereniging van vertaalbureaus EUATC. De norm bepaalt het proces dat vertaalbedrijven
moeten volgen om tot hoge kwaliteit te komen. Terminologie wordt meermaals vermeld als belangrijke
schakel in het proces.

5.3 Preparation
5.3.3 Linguistic aspects
The TSP (Translation Service Provider) shall make sure that information concerning any specific linguistic
requirements in relation to the translation project is recorded. Such information can include
requirements of compliance with a client style guide, adaptation of the translation to the agreed target
group, purpose and/or final use, use of appropriate terminology, and updating of glossaries.
5.4 Translation process

3
5.4.1 Translation
The translator shall transfer the meaning in the source language into the target language in order to
produce a text that is in accordance with the rules of the linguistic system of the target language and
that meets the instructions received in the project assignment. Throughout this process, the translator
shall pay attention to the following:
a) Terminology: compliance with specific domain and client terminology, or any other terminology
provided, as well as terminology consistency throughout the whole translation.
5.4.3 Revision
The reviser shall be a person other than the translator and have the appropriate competence in the
source and target languages. The reviser shall examine the translation for its suitability for purpose. This
shall include, as required by the project, comparison of the source and target texts for terminology
consistency, register and style.

Gemeenschappelijke kenmerken

De kwaliteit van vertaling is erg moeilijk te bepalen, maar toch is Iedereen het erover eens dat
terminologie een belangrijke factor is. Zowel in de opleidingen als in de normen wordt daarom erg
gehamerd op terminologische vaardigheden.

Het is ook moeilijk in te schatten wat een goede vertaler is. Ook hier is iedereen het erover eens dat een
goede vertaler een goede kennis heeft van terminologie en terminologisch werk. Elke vertaler doet
terminologisch werk, soms zelfs zonder te weten. Terminologisch opzoekingswerk vraagt erg veel tijd
van de vertaler. Daarom is het van belang dat de vertalers op efficiënte manier te werk gaan.

Het is opvallend dat terminologie vaak wordt gezien als de taak van de vertaler. Uiteraard is het een
gedeelde verantwoordelijkheid: als de brontekst niet goed geschreven is, kan de vertaler moeilijk alle
fouten gaan corrigeren in de vertaling.

4
2: Betekenis: Wat zoek ik?

Vertalen is natuurlijk niet simpelweg het ene woord door het andere vervangen. Hetzelfde geldt voor
terminologie. Met inzichten uit de interculturele semantiek gaan we op zoek naar ‘betekenis’. Goed
begrip van concepten en definities zorgt ervoor dat je efficiënter kan zoeken naar de boodschap in een
zin en in specifieke termen. Met handige, praktische informatie over (woord) betekenis weet je immers
veel beter wat je zoekt.

Concept – Term – Object

Niet iedereen begrijpt wat terminologie precies is. Vaak verwijzen domeinspecialisten naar ‘terminologie’
zonder te weten wat dat echt inhoudt. Daardoor onderschatten ze vaak het belang ervan. Ook vertalers
denken vaak dat terminologie alleen maar gaat over ‘de moeilijke woorden in een tekst’.

NedTerm, een afdeling van de Nederlandse taalunie, is hét aanspreekpunt voor vragen en behoeften van
gebruikers van terminologie. Zij definiëren terminologie als volgt:

Terminologie gaat om het gebruik van en de studie naar termen. Termen zijn woorden of woordgroepen
die worden gebruikt om concepten van een specifiek kennisgebied uit te drukken. Termen worden per
definitie gebruikt door kenners, door vakspecialisten. Een concept is een ‘abstract stukje kennis’, afgeleid
uit typische eigenschappen of kenmerken van objecten, relaties of entiteiten.

Terminologie gaat niet over ‘woorden’, maar over ‘termen’, ‘concepten’ en ‘objecten’. Om uit te leggen
wat het verschil is tussen die drie begrippen, wordt er vaak verwezen naar de semiotische driehoek.

Concept

Term Object

Een object is een waarneembare eenheid, zoals een boom die buiten staat of de vogel die overvliegt.
‘Waarneembaar’ moet je echter in de brede zin interpreteren. Sommige objecten zijn immers fictief (bijv.
een eenhoorn) of niet waarneembaar met zintuigen (bijv. integreren).

Een concept is de geabstraheerde voorstelling van een klasse van objecten. Het gaat dus om een
mentale voorstelling. Het is het idee of het beeld in je hoofd. Je kan je bijvoorbeeld een boom
voorstellen in je gedachten. Die lijkt niet altijd op een concrete boom (= object). Voor een concept zijn
immers niet alle fysieke details (bijv. grootte of aantal blaadjes) belangrijk.

5
Een term is de aanduiding van een begrip binnen een bepaald vakgebied. Het gaat dus om een woord,
woordgroep, afkorting of eigennaam met een specifieke betekenis.

Voorbeelden
• Havo is een erg specifieke Nederlandse onderwijsterm. We gebruiken die enkel als het gaat over
het (Nederlands) secundair onderwijs. Er zijn gelijkaardige termen in het Vlaamse
onderwijssysteem (bijv. A-attest)
• De stier is los is een economische term om aan te tonen dat een beurs aan het stijgen is.
Natuurlijk kan je die zin ook in de gewone taal horen als er een echte stier ontsnapt is uit een
weide.

Nut van terminologie

Terminologie hangt altijd nauw samen met een vakgebied (bijv. medisch). Met behulp van terminologie
kunnen vakspecialisten nauwkeurig communiceren. Met andere woorden, terminologie is de
belangrijkste manier om feiten, meningen en kennis voor te stellen en te delen. Als terminologie goed
gebruikt wordt, is de tekst duidelijker en leesbaarder. De kwaliteit van gespecialiseerde communicatie
hangt dus nauw samen met de kwaliteit van de gebruikte terminologie.

De meeste teksten die een vertaler tegenkomt, gaan over een specifiek onderwerp (bijv. juridisch,
medisch, technisch,…). Die teksten zijn geschreven door specialisten en staan vol met termen. Uit
onderzoek blijkt dat vertalers het merendeel van hun tijd bezig zijn met vertalingen te zoeken voor
specifieke termen. Het is dus erg belangrijk dat een vertaler terminologisch werk verricht op een
efficiënte manier. Vertalers met een goed besef van terminologie vertalen beter én sneller.

Voorbeeld 1
Tijdens een operatie zegt de chirurg tegen de verpleegster: ‘Geef eens een mesje.’ De verpleegster staat
naast een schaaltje met daarop een scalpel met nummer 11, een bistouri nummer 13, een laserscalpel
en een dermatoom. Het woord ‘mes’ is niet precies genoeg, dus zou de chirurg een term moeten
gebruiken voor een specifiek type snijgereedschap.

Voorbeeld 2

6
In een van de eerste computertoepassingen (DOS) kregen gebruikers de boodschap ‘Press any key to
continue…’ (‘Druk op een willekeurige toets om verder te gaan’). Dat zorgde echter voor heel wat
verwarring bij de gebruikers. Die gingen op zoek naar de ‘any key’. Het ging zelfs zo ver dat Compaq een
FAQ hoofdstuk weidde aan de boodschap:

‘This is not a key. When you are instructed to press any key, this means you can press any of the keys on
the keyboard (such as the Enter key, the R key, or the space bar).’

Een grappige (en waargebeurde) anekdote. Maar het illustreert ook dat er vaak verwarring bestaat
tussen ‘termen’ en ‘woorden’. In het internet-archief vind je de originele tekst terug:
http://web.archive.org/web/20010317221900/web14.compaq.com/falco/detail.asp?FAQnum=FAQ2859

Meertalige uitdagingen

In meertalige situaties, kunnen zich verschillende terminologische problemen voordoen. Vaak heeft dat
te maken met de manier dat de talen en de begrippenstelsels zijn opgebouwd. In onderstaande gevallen
is het aan de vertaler om de problemen aan te pakken. Daarvoor kan hij beroep doen op allerlei online
hulpmiddelen.

• Eén term, meerdere concepten

o translate (linguïstiek vs. IT)
o spam (voeding vs. IT)
o Cours d’assisse (juridisch)
o Procureur-generaal (juridisch)
• Synoniemen: Meerdere termen, één concept
o demister / rear window demister (automechanica)
o Pilchard / sardine (voeding)
o Schol / pladijs (voeding)
o VUT – brugpensioen (arbeidsrecht)
o Croque monsieur – tosti (voeding)
o Schepen – wethouder (politiek)
• Onbekend concept / onbestaande term
o Sinterklaas en zwarte piet (typisch Belgisch / Nederlands)
o Thanksgiving (typisch Amerikaans)
o Duende (Spaanse term voor een soort gevoelskracht van kunst)

7
3: Zoekmachines: Hoe zoek ik?

Dankzij het internet hebben we toegang tot ongelooflijk veel informatie. Om al die informatie te
verwerken, gebruiken we zoekmachines zoals Google, Bing of Yahoo. Toch worden we overdonderd door
de resultaten, en bekijken we enkel de bovenste 5. Een goede zoekopdracht, en een goede zoekmachine
zijn dus erg belangrijk. De meeste zoekmachines zijn veel krachtiger dan we denken. Door intelligente
zoekstrategieën te hanteren, vind je sneller wat je zoekt. We kunnen gebruik maken van zoekoperatoren
of criteria opleggen voor de doorzochte webpagina’s. We kijken ook hoe we professioneel kunnen
zoeken met WebCorp.

Hoe werkt Google?

Google is veruit de populairste zoekmachine van Nederland met ruim 90% van de online zoekopdrachten,
wat Google tevens tot meest bezochte website in Nederland maakt. Google is een voorbeeld van een
‘crawler based’ zoekmachine. Crawlers (soms ook ‘spiders’ genoemd) doorzoeken het internet en nemen
een kopie van alle webpagina’s in de index. Na een zoekopdracht worden de zoekresultaten vanuit de
index op relevantie gerangschikt.

Die relevantie wordt bepaald door een specifiek algoritme. Hoe dat algoritme precies werkt is een
zorgvuldig bewaard geheim, maar enkele parameters zijn wel bekend:

• Hoe vaak komen de zoekwoorden voor op de pagina?

• Komen de zoekwoorden voor in de url van de pagina?
• Komen de zoekwoorden voor in de beschrijving van de pagina?
• Hoeveel links zijn er naar de pagina?
• Hoe vaak hebben gebruikers (jij of anderen) het zoekresultaat aangeklikt?

Een speciale parameter is locatie. Op basis van de url van de Google-pagina weet de zoekmachine
immers waar je je waarschijnlijk bevindt. Tegelijkertijd vraagt Google regelmatig of je je fysieke locatie
wilt doorgeven via je IP-adres. Dat kan dan weer gebruikt worden om de zoekresultaten af te stemmen
op jouw profiel. Als Google weet dat je in Amsterdam bent, en je zoekt ‘loodgieter’, krijg je loodgieters
uit de buurt. Google kan ook ‘trending’ resultaten hoger rangschikken als personen uit de buurt vaak
hetzelfde zoekresultaat aanklikken.

Als vertaler is het echter niet altijd in je voordeel als je ‘lokale’ resultaten krijgt. Vaak vind je immers
nuttige informatie (vertalingen) aan de andere kant van de wereld. Daarom kun je een Google extensie
installeren: Google No Country Redirect. Als je die extensie activeert, blijf je altijd op de internationale
versie.

Meer informatie vind je hier: http://www.google.be/intl/nl/insidesearch/howsearchworks/

8
Scherm

1. Zoekveld
2. Zoektypes
3. Samenvatting
4. Advertenties op basis van de zoektermen
5. Eigenlijke zoekresultaten

9
Zoekoperatoren

Zoekoperatoren zijn woorden of tekens die je helpen om de betere resultaten te krijgen bij een
zoekopdracht. Meer informatie over zoekoperatoren in Google vind je hier:
https://support.google.com/websearch/answer/2466433?hl=en&rd=1

• Spaties
o Zoekt beide zoekwoorden (impliciete AND)
• Aanhalingstekens (“)
o Zoekt de exacte string
o Voorbeeld: Terminology workshop vs. “Terminology workshop”
• Joker ‘*’
o Vult de leegte in
o Voorbeeld: “Global * conference Istanbul”
• AND
o Zoekt beide zoekwoorden
o Voorbeeld: Legal AND terminology
• OR
o Een van de zoekwoorden volstaat
o Voorbeeld: gerechtsvertaler OR “juridisch vertaler”
• Minteken (-)
o Resultaten bevatten het woord niet
o Voorbeeld: Manchester vs. Manchester -united
• Inurl:
o Zoekt de string in de url van de webpagina’s
o Voorbeeld: opleiding juridisch tolken en vertalen inurl:kuleuven
• Intitle:
o Zoekt de string in de titelsectie van de webpagina’s
o Voorbeeld: Terminologie intitle:ocpe
• Filetype:pdf
o Zoekt specifieke bestandstypes
o Voorbeeld: Manage terminology filetype:pdf

10
4: Online terminologieverzamelingen, parallelle corpora en overige bronnen

Op het internet vinden we een overvloed aan bronnen. Denk maar aan Wikipedia, woordenlijst.org en
nog veel meer. We gaan op zoek naar manieren om de betrouwbaarheid van websites in te schatten. We
gaan specifiek op zoek naar termenbanken en parallelle corpora.

Eurovoc (http://eurovoc.europa.eu/drupal/?q=nl)

EuroVoc is een meertalige en multidisciplinaire thesaurus die alle gebieden omvat waarop de Europese
Unie actief is, met de nadruk op de parlementaire activiteiten. EuroVoc is beschikbaar in 23 officiële
talen van de Europese Unie (Bulgaars, Deens, Duits, Engels, Ests, Fins, Frans, Grieks, Hongaars, Italiaans,
Kroatisch, Lets, Litouws, Maltees, Nederlands, Pools, Portugees, Roemeens, Slowaaks, Sloveens, Spaans,
Tsjechisch en Zweeds) en daarnaast ook in de taal van een derde land (Servisch).

EuroVoc wordt beheerd door het Publicatiebureau dat daarbij gebruikmaakt van ontologische klassen en
semantische webtechnologie, conform de W3C-aanbevelingen en de nieuwste trends op het gebied van
normen voor thesauri.

De EuroVoc-thesaurus wordt onder meer gebruikt door het Europees Parlement, het Publicatiebureau,
de nationale en regionale parlementen in Europa, nationale overheidsdiensten en particuliere gebruikers
in en buiten de EU.

Wikipedia (http://nl.wikipedia.org/)

Wikipedia is een gratis meertalige internetencyclopedie die door vrijwilligers wordt geschreven. De naam
Wikipedia is een samentrekking van wiki en encyclopedia. Een wiki of wiki wiki is een applicatie of
computerprogramma waarmee webdocumenten door verschillende redacteuren tegelijk kunnen worden
bewerkt. De term is afgeleid van het Hawaïaanse woord wiki, dat 'snel, vlug, beweeglijk' betekent. Een
wiki-encyclopedie is dus een encyclopedie die wordt opgesteld door meerdere auteurs op vrijwillige
basis.Over de betrouwbaarheid van Wikipedia wordt vaak gediscussieerd. Tegenstanders argumenteren
dat iedereen teksten kan toevoegen, ook mensen die niets over het onderwerp weten. Naast een gebrek
aan kennis kunnen auteurs ook andere bedoelingen hebben: promotie van een winkel of product (bijv.
IKEA), of het beïnvloeden van de publieke opinie (bijv. politici). Voorstanders stellen echter dat iedereen
ook teksten kan verbeteren. Als iemand dus een foute of subjectieve tekst op Wikipedia plaatst, kan
iedereen die corrigeren. Bovendien promoot Wikipedia het gebruik van bronnen onderaan de pagina,
zodat de informatie geverifieerd kan worden. De waarheid ligt waarschijnlijk in het midden.

Zonder een uitspraak te doen over de betrouwbaarheid, toont onderzoek aan dat Wikipedia erg vaak
gebruikt wordt door vertalers om snel meer informatie te krijgen. Spring altijd kritisch om met de
informatie die je vindt. Bovendien heeft Wikipedia nog een ander voordeel voor vertalers: de artikels zijn
beschikbaar in meerdere talen. Het gaat niet om echte vertalingen, maar het onderwerp (en dus de
terminologie) is wel erg gelijkaardig.

11
Je wil bijvoorbeeld weten wat het Arabische woord is voor klierkoorts. Je surft naar
http://nl.wikipedia.org en geeft de term klierkoorts in. Eens je op de juiste Nederlandstalige pagina staat,
http://nl.wikipedia.org/wiki/Klierkoorts, zie je in de linkerkantlijn een opsomming van de talen waarin
datzelfde artikel bestaat. Je klikt op ‫ العربي ة‬- namelijk Arabisch in het Arabisch - en belandt zo op het
Arabische artikel. Die bewerking kan je uitvoeren met elk van de talen die in de kantlijn is aangeboden.
Helaas krijg je niet voor elk artikel hetzelfde taalaanbod, simpelweg omdat er niet in elke taal evenveel
artikels beschikbaar zijn.

IATE (http://iate.europa.eu/)

IATE (= “Inter-Active Terminology for Europe”) is de interinstitutionele terminologische database van de

instellingen van de Europese Instellingen. IATE bevat specifieke EU-terminologie en EU-jargon maar ook
termen op velerlei terrein zoals recht, landbouw, IT e.d. Termen worden in de databank ingevoerd door
terminologen en vertalers van de EU op basis van informatie van vertalers, administrateurs, juristen-
linguïsten, deskundigen en andere betrouwbare bronnen.

Webcorp (http://www.webcorp.org.uk/)

Webcorp is een online zoekmachine die specifiek op zoek gaat naar talige constructies. Als resultaat krijg
je dus geen webpagina’s zoals bij Google, maar zinnen waarin je zoektermen gebruikt worden. Zo krijg je
dus een goed zich op hoe een woord gebruikt wordt.

Linguee (http://www.linguee.nl/)

Linguee is een vertalingshulpmiddel dat een redactioneel woordenboek combineert met een
zoekmachine waarmee je door honderden miljoenen tweetalige teksten kan zoeken naar woorden en
uitdrukkingen.

MyMemory (http://mymemory.translated.net/)

MyMemory is een erg groot online vertaalgeheugen dat je gratis kan raadplegen. Het is samengesteld uit
vertaalgeheugens van de Europese Instellingen, de Verenigde Naties en een aantal specifieke meertalige
website.

12
5: Termextractie

Naast duidelijke terminologielijsten vinden we natuurlijk ook teksten die relevante terminologie
bevatten. Daarom bespreken technieken en technologieën die helpen bij het extraheren en opslaan van
terminologie. Daarvoor kunnen we gebruik maken van SDL Extract, Memsource, TAAS en manuele
technieken.

Onderzoek heeft aangetoond dat het menselijk brein beter werkt bij eenvoudige, specifieke taken. Dat
zorgt echter voor problemen tijdens het vertaalproces. Vertalers zijn immers bezig met veel complexe
taken: interpreteren van de tekst, desambiguering van woorden en zinnen, woord-voor-woord vertaling,
bedenken van collocaties, en nog veel meer. Een van die taken bestaat uit het opzoeken van
terminologie. Daarbij wordt al het andere werk tijdelijk gepauzeerd om een specifieke term te vinden.
Daarna worden alle processen opnieuw opgestart. Dergelijk ad-hoc werk is cognitief erg moeilijk. Het zou
echter efficiënter zijn om eerst systematisch termen op te zoeken, en pas daarna te beginnen vertalen.

De eerste stap om efficiënter terminologiewerk te leveren, is termextractie. Termextractie is het proces

waarbij op basis van een tekst de termen worden aangeduid. Dat kan je manueel doen, of je kan
gebruikmaken van softwareprogramma’s. Een interessant voorbeeld van computerondersteunde
terminologie-extractie is TAAS (https://term.tilde.com/). Het TAAS-platform extraheert automatisch de
terminologie uit teksten, stelt vertalingen voor en laat je toe om alles te exporteren in csv of tbx-formaat.

De meest bekende (betalende) tool is SDL Multiterm extract. Die tool maakt gebruik van wiskundige
algoritmes om te termkandidaten te identificeren.

13
Naast de betalende software, heb je ook een aantal gratis toepassingen. De website van TermCoord
(Term Coordination Unit van het Europees Parlement) geeft een mooi overzicht van gratis terminologie
extractors:

• fivefilters.org
• maui-indexer
• TerMine
• AlchemyAPI keyword
• Terminology Extraction
• Apsic Xbenc
• WebCorp
• AntConc

6: Beheren van termen

Terminologiewerk is natuurlijk nooit klaar. Er ontstaan nieuwe termen, termen geraken verouderd of
veranderen van betekenis. Daarom moet terminologie goed beheerd worden. We behandelen daarom
slimme manieren om terminologielijsten up-to-date te houden in verschillende omgevingen zoals MS
Excel en SDL MultiTerm.

Naarmate je vertaalt, zal je meer vaktermen op je weg vinden. Het is belangrijk om de vaktermen die je
tegenkomt vast te leggen. Hoe je dit doet, is jouw persoonlijke keuze. Zo kan je de voorkeur hebben om
woordenlijsten in Word of Excel te bewaren. Wanneer je jouw woordenlijsten goed beheert, kan je de
specifieke terminologie tijdens en na elke opdracht aanvullen en hoef je die eerste investering qua tijd
slechts één keer te maken.

Om de termen te bewaren, kan je gebruik maken van bijv. Excel of Word. Zowel Word als Excel hebben
verschillende voor- en nadelen. Excel is erg geschikt omdat je de informatie erg makkelijk kan indexeren
en filteren. Zo kan je in een kolom het domein specifiëren, waarna je tijdens het vertalen kan filteren op
het relevante domein. Daarenboven is Excel erg makkelijk te converteren naar andere bestandsformaten
zoals csv en tbx, waardoor je de terminologielijst snel kan importeren in gespecialiseerde programma’s.
Word daarentegen is minder geschikt om lijsten en tabellen te maken, maar voelt meer vertrouwd aan
voor vertalers. Vooral het zoeken wordt bemoeilijkt omdat je telkens een zoekopdracht moet gebruiken.
Die kan je echter niet filteren op domein. Naast Excel en Word heb je natuurlijk gespecialiseerde
softwaretoepassingen zoals SDL Multiterm. Die zijn meestal minder gebruiksvriendelijk, maar kunnen
vlot geïntegreerd worden in de vertaalworkflow. Meer informatie over het omzetten van Excelbestanden
naar SDL Multiterm databanken vind je hier: https://www.youtube.com/watch?v=APMcWe2vvJI en
http://kb.sdl.com/?portalid=23&articleid=4689#tab:homeTab:crumb:7:artId:4689.

14
Terminologielijsten kunnen meer concrete informatie bevatten dan louter het grondwoord en zijn
vertaling. Die bijkomende informatie kan je toevoegen in specifieke ‘velden’. Aangezien jij de auteur
bent van je eigen lijsten, ben je helemaal vrij om ze op jouw maat op te stellen. Afhankelijk van jouw
aandachtspunten of kennis van je werktalen zal je extra informatie noteren naast je grondwoord en zijn
vertaling. Het kan gaan om naamvallen, meervouden, synoniemen, lidwoorden, het geslacht, de juiste
uitspraak etc. Iedere vertaler is vrij om terminologiefiches op zijn of haar eigen manier op te maken of te
oriënteren. Het voornaamste is dat je jouw eigen systeem ontwikkelt en dat consequent toepast.

Een specifiek veld bevat de status van de term. Het kan immers nuttig zijn om termen toe te voegen die
je niet meer mag gebruiken, maar nog wel kan tegenkomen in je teksten. Dan kan het nuttig zijn om die
term het kenmerk ‘Niet gebruiken’ te geven. Omgekeerd kan het zijn dat je van sommige termen heel
erg zeker bent. Die kan je het kenmerk ‘Gevalideerd’ geven, zodat je weet dat je die term volledig kan
vertrouwen.

Een volledig overzicht van de mogelijke velden vind je in de norm ISO 30042:2008. Daarover hebben we
het in het volgende hoofdstuk.

Op de volgende bladzijde zie je voorbeeld van een terminologiefiche van ‘ALGO-screening’. Merk op dat
sommige velden bij het begrip horen (bijv. de definitie en het onderwerp) en andere bij de termen.
Uiteraard moet je niet alles invullen.

15
Begrip

• Onderwerp Pediatrie

• Illustraties
• Definitie gehoortest die voornamelijk wordt toegepast op pasgeboren baby’s
• Nota volledig pijnloos omdat het hersenactiviteit meet bij het afspelen van geluid

Term (NL) ALGO-screening

• Status Gevalideerd
• Bron http://www.eargroup.net/ingrepen/347/ALGO-door-Kind-en-Gezin
• Nota ALGO is eigenlijk de merknaam van de machines waarmee
1. de test uitgevoerd wordt.

Term (NL) ALGO-gehoortest

• Status Gevalideerd

Term (EN) ALGO Hearing Screen

• Status Gevalideerd
• Bron http://newborns.stanford.edu/Algo.html

Uiteraard heb je ook specifieke softwarepakketen om terminologie te beheren. De meest bekende

toepassing is SDL MultiTerm. Dergelijke software heeft enkele voor- en nadelen. De software is specifiek
ontwikkeld voor terminologiebeheer. Daarom biedt die geavanceerde mogelijkheden, zeker in
vergelijking met standaard tekstverwerkers (MS Word) of spreadsheets (MS Excel). Een tweede voordeel
is dat je de terminologie vlot kunt integreren in de vertaalworkflow. Het nadeel is echter dat je moet
leren werken met de software.

16
Hieronder zie je de meertalige terminologiefiche van de term ‘photo printer’ in SDL MultiTerm.

Uitwisseling van terminologie

Terminologiebeheer is dus erg flexibel. Je kan zelf kiezen welke software je ervoor gebruikt, en hoeveel
informatie je in je termbase wil stoppen. Dat zorgde in het verleden echter vaak voor problemen bij het
uitwisselen van terminologie. De communicatie tussen verschillende systemen liep vaak moeilijk omwille
van verschillende namen van velden, of ontbrekende velden. Daarom is er de uitwisselingsformaat
ontwikkeld: tbx.

TermBase eXchange (tbx) is een international ISO norm (ISO 30042:2008) waarin wordt vastgelegd hoe
gestructureerde, conceptgebaseerde terminologische informatie weergegeven wordt. Concreet bepaalt
de norm dus welke achterliggende structuur gebruikt moet worden door alle softwarepakketen. Op basis
van die overeenkomstige structuur, kunnen alle gebruikers gemakkelijk(er) informatie uitwisselen.

De norm specifieert ook alle mogelijke velden die je kunt toevoegen aan een termbase. Daaronder vallen
erg technische (bijv. database type), maar ook administratieve (klant) en linguïstische (bron) velden.

Je kunt de norm gratis vinden op deze webpagina: http://www.ttt.org/oscarstandards/

17
7: Integratie in de vertaalworfkflow

Het ultieme doel van terminologiewerk is natuurlijk om de snelheid en kwaliteit van vertaalwerk te
verhogen. Daarom kijken we naar manieren om de terminologielijsten te gebruiken tijdens het
vertaalproces. We integreren daarom onze terminologielijsten in een vertaalomgeving zoals SDL Trados
Studio 2014 of Memsource.

Je kan terminologielijsten openen in de terminologiemodule van je vertaalomgeving, zodat het systeem

je automatisch waarschuwt als er een term gevonden is. Je ziet dan keurig de term en de vertaling.
Hieronder zie je een screenshot van SDL Trados Studio 2014. De huidige zin (‘Het Sociaal Vertaalbureau
van Brussel Onthaal vzw is de sociaal tolk- en vertaaldienst voor Nederlandstalige en tweetalige
organisaties gevestigd in Brussel.’) bevat twee termen die in de terminologiedatabank staan. Die worden
aangeduid door de rode lijn erboven. Je ziet ook in de rechterbovenhoek van de vertaalomgeving de
termen en hun vertaling. Zo weet de vertaler meteen dat hij ‘Sociaal Vertaalbureau van Brussel Onthaal
vzw’ niet mag vertalen. De andere term: ‘sociaal tolk- en vertaaldienst’ kan hij vertalen door ‘service de
traduction et d’interprétariat en milieu social’.

Vertaalgeheugen Terminologiedatabank

Brontekst

Vertaling

18
De terminologiemodule kan je dus al een stuk verder helpen. Het komt echter vaak voor dat je
terminologiedatabank niet alle termen bevat die je nodig hebt. Daarom kan je ook gebruikmaken van
een concordantie-opdracht. Daarbij ga je niet zoeken in je terminologielijst, maar in je vertaalgeheugen.
In het onderstaande voorbeeld vindt de terminologiemodule geen resultaat voor ‘sociaal tolken’.
Daarom voert de vertaler een concordantie-opdracht uit op ‘sociaal tolken’. Het vertaalgeheugen gaat
dan op zoek naar bestaande vertaalsegmenten waarin ‘sociaal tolken’ ook voorkomt. Het geheugen geeft
één resultaat. De vertaler heeft ‘sociaal tolken’ eerder vertaald door ‘interprétation en milieu social’. Hij
hoeft dus niet opnieuw de vertaling op te zoeken in referentiewerken, maar kan gebruikmaken van zijn
eerdere vertaling.

Terminologiedatabank:
Vertaalgeheugen: 1 concordantie-resultaat geen resultaat

19
Bijlage 1: Een termbase aanmaken in SDL MultiTerm 2014

1. Open SDL Multiterm 2014 Desktop.

2. Op de ribbon, klik op File.
3. In het File menu, klik op New.
4. Klik op Create Termbase.

5. Kies een locatie voor je termbase.

Geef ze een naam in het veld File name.
6. Klik op Save.
Hierna verschijnt de Termbase wizard.

Termbase Wizard

De Termbase wizard begeleidt je tijdens het aanmaken van een termbase. Er zijn vijf stappen waarmee je
de talen en velden van je termbase kunt aanpassen.

Welkomstscherm
1. Klik op Next.

Stap 1
1. Selecteer Use a predefined termbase template.
Kijk na of er Bilingual glossary staat in het dropdown veld. Pas aan als dat niet het geval is.
2. Klik op Next.

Stap 2
1. Voer een Friendly Name in.
2. Klik op Next.

20
Stap 3
1. In het veld Languages, selecteer een taal die je wil toevoegen.
Als je onderscheid wil maken tussen taalvarianten, selecteer dan eerst Show sublanguages.
3. Klik op Add.
4. Herhaal (1) en (2) tot alle gewenste talen zijn toegevoegd.
5. Als de rechtse lijst een of meerdere talen bevat die je niet in je termbase wil:
a. Selecteer de ongewenste taal.
b. Klik op Remove.

Stap 4
1. Klik op Next.

Stap 5
1. Klik op Next.

Samenvattingsscherm
1. Klik op Finish.

21
Bijlage 2: Een termbase importeren in SDL MultiTerm 2014

1. Open of maak een termbase in SDL MultiTerm 2014

2. Klik op Termbase Management in de linkeronderhoek

3. Klik op Import in de linkerkant van je scherm.

4. Kies een ‘Import definition’ (meestal Default import definition). In het rechtermuismenu, klik
Process.

5. Hierna verschijnt de Import wizard.

Import Wizard

De Import wizard begeleidt je tijdens het importeren van een termbase. Er zijn 8 stappen die je moet
doorlopen.

Stap 1
1. Krijg je niet te zien. Je begint meteen in stap 2…

Stap 2
1. Klik op Browse…
2. Selecteer het bestand dat je wil importeren. Dat is bij voorkeur een tbx-bestand.
3. Er wordt automatisch een log-bestand aangemaakt op de locatie van het geïmporteerde bestand.
Je kunt de locatie wijzigen door op Save As… te klikken.
4. Klik op Next.

22
Stap 3
1. Maak een ‘Exclusion file’ aan door te klikken op Save As… en een locatie te kiezen.
De Exclusion file zal alle termfiches bevatten die niet geïmporteerd kunnen worden. Als alle
termfiches geïmporteerd kunnen worden, wordt het bestand niet gemaakt.
2. Selecteer Allow incomplete entries als termfiches onvolledig mogen zijn (aangeraden!). Als je die
checkbox niet selecteert, zullen enkel volledige termfiches geïmporteerd worden.
3. Selecteer Allow over-complete entries als termfiches nieuwe velden mogen bevatten (niet
aangeraden!). Als je die checkbox selecteert, krijg je misschien nieuwe velden in je termfiches.
4. Selecteer Ignore sublanguages als je geen onderscheid wil maken tussen taalvarianten
(bijvoorbeeld Belgisch Nederlands en Nederlands Nederlands). Enkel aangeraden als regionale
verschillen belangrijk zijn (bijv. voor juridische terminologie).

Stap 4, 5 en 6
1. Ook deze stappen krijg je niet te zien…

Stap 7
1. Je ziet een samenvatting van je instellingen, maar kunt niets wijzigen.
2. Klik op Next.

Stap 8
1. De eigenlijke import gebeurt.
2. Klik op Next om te sluiten.

Samenvattingsscherm
1. Klik op Finish.

23
Bijlage 3: Een termbase exporteren in SDL MultiTerm 2014

1. Open een termbase in SDL MultiTerm 2014

2. Klik op Termbase Management in de linkeronderhoek

3. Klik op Export in de linkerkant van je scherm.

4. Kies een ‘Export definition’ (meestal TBX (LISA 2002)). In het rechtermuismenu, klik Process.
TBX kan gebruikt worden door SDL MultiTerm en andere terminologietools.
De Default export definition kan enkel gebruikt worden door SDL MultiTerm.
De Word Dictionary export definition maakt een MS Word document aan dat erg op een klassiek
woordenboek lijkt.

5. Hierna verschijnt de Export wizard.

Export Wizard

De Export wizard begeleidt je tijdens het exporteren van een termbase. Er zijn 8 stappen die je moet
doorlopen.

Stap 1
1. Krijg je niet te zien. Je begint meteen in stap 2…

24
Stap 2
1. Onder Export file, klik op Save as… om de locatie en naam van je export-bestand te kiezen.
2. Er wordt automatisch een log-bestand aangemaakt op de locatie van het geëxporteerde bestand.
Je kunt de locatie wijzigen door op Save As… te klikken.
3. Klik op Next.

Stap 3, 4, 5, 6 en 7
1. Ook deze stappen krijg je niet te zien…

Stap 8
1. De eigenlijke export gebeurt.
2. Klik op Next.

Samenvattingsscherm
1. Klik op Finish.

25