Ang Senyorita at Ang Hukbo

ANG SEÑORITA AT ANG Hukbo
Sarswelang Tatlong Yugto

ANG SEÑORITA AT ANG Hukbo
Sarswelang Tatlong Yugto
Ni Bonifacio P. Ilagan
Musika ni Lucien Letaba
Mga Tauhan:
SEÑORITA MARIA LUISA

edad 20; pilyang anak ni Señora Esperanza; abante sa kanyang panahon;
sikilin ay umaalma; may pagtatangi sa mga hindi niya kauri; inglesera
GABRIEL
nakatatanda nang bahagya kay Señorita Maria Luisa;
anak ni Señor Agustin sa isang magsasaka; malulungkutin; simpatiko;
“kapatid” ni Señorita Maria Luisa; magiging gerilya
SEÑOR AGUSTIN
edad 60; asenderong kastilaloy; nag-e-Español; kinagisnang “ama” ni Maria
Luisa; matapobre, mabalasik at makasarili
SEÑORA ESPERANZA
edad 50; inang kastilaloy ni Maria Luisa; pa-martir na asawa, ngunit sa
pagkakaedad ay natutong maggumiit nang karapatan
MANG FILEMON
edad 60; magsasakang katiwala sa asyenda, at lider ng mga kasamà;
may timping paninindigan; ama ni Norma at asawa ni Aling Diday
NORMA
edad 19; anak nina Aling Diday at Mang Filemon; magsasaka; magiliwin;
kaibigan ng Señorita
ANA
edad 16; pinsan ni Norma; magsasaka; matabil; kaibigan ng Señorita
ALING DIDAY
edad 50; inang magsasaka ni Norma at asawa ni Mang Filemon; mahinahon
Page 2 of 87
CAPTAIN ZATAKI
edad 30; opisyal-Japon; tipong kagalang-galang at intelektwal
LOLO
edad 60; magsasakang nuno ni Gabriel; matimpi ang tapang
OSANG
may edad na katulong ng mga panginoong maylupa; nerbyosa
CIRILO, GORYO, BERTO, ROLDAN, FREDO, DELIA, ROSITA

mga talubatang magsasakang kasamà; magiging gerilya
TEMYONG, ASON
mga may-edad na magsasakang kasamà
BATA 1, BATA 2, BATA 3

masisigla at mapaglarong anak ng mga kasamà
Ilan pang KASAMÀNG BABAE at LALAKI,

na siya ring MGA MAMAMAYAN at MGA GERILYA
MGA KOSTABLE, na siya ring MGA SUNDALONG JAPON
Mga Tagpuan:
A. KAMAYNILAAN: (1) sala at silid-kainan ng marangyang tahanan nina

Señor Agustin at Señora Esperanza
B. GITNANG LUSON: (1) loob ng dampa at bakuran nina Mang Filemon at Aling Diday
sa asyenda; (2) bakuran at loob ng malaking bahay sa asyenda; (3) bukirin; (4) talampas
sa kabundukan; (5) loob ng dampa nina Gabriel at Lolo sa asyenda
Panahon:
Unang linggo ng Disyembre 1941 hanggang kalagitnaan ng 1942
Page 3 of 87
Mga Pangyayari:
PROLOGO
Sa bukirin ng asyenda, araw
UNANG YUGTO
Tagpo 1: Sigalot sa Bahay ng mga Panginoon

Sa silid-kainan ng marangyang bahay nina Señor Agustin at Señora Esperanza
sa Kamaynilaan, gabi
Tagpo 2: Dalaw
Sa bukana ng malaking bahay sa asyenda, makalipas ang isang araw, tanghali
Tagpo 3: Kasawian
Sa loob ng dampa nina Lolo at Gabriel sa asyenda, tanghali
Tagpo 4: Lihim ni Señora Esperanza

Sa isang panig ng bakuran ng malaking bahay sa asyenda, tanghali
Tagpo 5: Banta ng Digmaan

Sa loob ng malaking bahay sa asyenda, tanghali
Tagpo 6: Kalagayan ng mga Magsasaka

Sa bakuran ng dampa nina Mang Filemon at Aling Diday sa asyenda,
makalipas ang isang araw, tanghali
IKALAWANG YUGTO
Tagpo 1: Mga Daing at Pagtutol

Sa bakuran at loob ng dampa nina Mang Filemon at Aling Diday,
makalipas ang isang araw, gabi
Tagpo 2: Harana
Sa bakuran at loob ng dampa nina Mang Filemon at Aling Diday,
makalipas ang dalawang araw, gabi
Tagpo 3: Tagpuan sa Digmaan

Sa isang panig ng asyenda, makalipas ang isang araw, umaga
Tagpo 4: Hukbong Bayan

Sa loob ng dampa nina Mang Filemon at Aling Diday, makalipas ang ilang panahon,
gabi; at sa kabundukan, gabi
Page 4 of 87
Tagpo 5: Kanya-kanyang Hangarin
Sa sala ng bahay nina Señor Agustin at Señora Esperanza sa Kamaynilaan,
makalipas ang ilang panahon, gabi
Tagpo 6: Lansihan
Sa sala ng bahay nina Señor Agustin at Señora Esperanza sa Kamaynilaan,
makalipas ang ilang araw, gabi
IKATLONG YUGTO
Tagpo 1: Huling Dalaw sa Asyenda

Sa malaking bahay at iba't ibang bahagi ng bakuran sa asyenda,
makalipas ang ilang araw, tanghali
Tagpo 2: Parusa
Sa dampa nina Mang Filemon at Aling Diday, tanghali
Tagpo 3: Tambang para sa Kalayaan

Sa talampas ng kabundukan, hapon
Page 5 of 87
PROLOGO
Nanliligalig ang ingay ng mga eroplanong yao't dito sa pagmamaniobra sa kalawakan.

Babati sa mga manonood ang koreograpiya ng mga gawain sa bukid – pag-aararo,
pagkakamada ng pilapil, pagtatanim, pagdadamo, pag-aani at iba pa -- na
ginagampanan nina GABRIEL, NORMA, ANA, MANG FILEMON, ALING DIDAY,
LOLO, CIRILO, GORYO, BERTO, ROLDAN, FREDO, DELIA, ROSITA, TEMYONG,
ASON at iba pang MGA KASAMÀNG LALAKI AT BABAE. Ang BATA 1, 2 at 3 ang
bukodtanging hindi nagtatrabaho, aliw na aliw sa panonood sa langit.
LOLO
(Sa BATA 1, 2 at 3.) Hindi ba kayo nagsasawa sa panonood sa mga eroplanong iyan, ha?
BATA 1
Hindi po, Lolo!
BATA 2
Laluna po ngayon! Kakaiba ang lipad nila! Tabi-tabi, tapos, biglang maghihiwa-hiwalay!
BATA 3
Ayun! Ayun!
BATA 1
Sumisirkong isip mo’y bubulusok!
BATA 2
Ngunit mabilis namang papaimbulog!
MGA BATA
Pambihira! Pagkagagaling!
Mawawala ang ingay ng mga eroplano
LOLO
(Sa madla.) Hay, naku… Sino'ng nakakabatid sa kahulugan ng panooring iyan..!
(Sasansalain ang BATA 1, 2 at 3.) Subalit tama na iyan! Sulong! Sulong!
Sasanib na sa karamihan ang BATA 1, 2 at 3. .
LOLO
Kayo’y tumulong na sa trabaho – sapagkat --
Page 6 of 87
AWIT 1: INOG NG BUHAY
(Lahat ng Kasamà)
Tuloy-tuloy ang pag-inog ng daigdig

Kahit ano ang mangyari ay patuloy
Wala mang almusal, kasunod ay tanghalian
Naku, sino ang pipigil sa pagsapit ng hapunan?
Tag-init ngayon, tag-ulan bukas

Ayan ang habagat, ambon ay basbas
Ang bendisyon ng langit ay patubig na ulan
Hayan, didiligin ang malawak na lupaing tigang!
Uhaw, uhaw ang lupain

Diligin mo na ng patak ng tubig na pinagpala
Ang tagtuyot sa bukirin, hayo na’t tighawin
Bayaang paagusin ang pagkilos natin.
Ang bawat pitak ay ating bigyang-yaman

Ng binhing matitikas sa paggulang
Matapos ang singkad tatlo o apat na buwan
Lahat ay nag-aabang, ay nag-aabang sa anihan.
Gapasin na ang ginto sa amihan

Patutuyuin sa mainit na arawan
Bunga n'yaring pagod, hayo’t masdan natin --
Ngunit di itong ani, itong ani’y di atin
Tuloy-tuloy ang pag-inog ng daigdig!

Tuloy-tuloy ang pag-inog ng daigdig!
Ng daigdig!
Babalik ang ingay ng mga eroplano. Iiwan ng BATA 1, 2 at 3 ang sinimulang trabaho
upang muling manood sa papawirin.
BATA 1
Ayun ulit! Ayun!
BATA 3
Sumisirko na naman! Ang ganda!
BATA 2
Ang galing talaga!
ALING DIDAY
Ano bang magaling -- eh tumigil na sa pangingitlog ang mga inahin ko dahil sa mga
Page 7 of 87
dyaskeng iyan!
Tatahimik na ang papawirin. ILANG KOSTABLE ang daraan, magpapatrulya,

magmamatyag sa MGA KASAMÀ, at tumitingala rin sa kalangitan.
UNANG YUGTO
Tagpo 1: Sigalot sa Bahay ng mga Panginoon
Sa kanilang marangyang bahay sa Kamaynilaan, nagtatapos na ang masaganang

hapunan nina SEÑOR AGUSTIN, SEÑORA ESPERANZA at SEÑORITA MARIA LUISA.
Heto na si OSANG, may dalang puswelo ng makapuno sa isang trey.
SEÑOR AGUSTIN
(Kay SEÑORITA MARIA LUISA.) No!
OSANG
(Magigitla.) Ay, Poon ko po! (Ninenerbyos na ilalapag ang puswelo.) Ma-makapuno po.
(Pupwesto sa isang tabi.)
SEÑOR AGUSTIN
Por que narinig mong pupunta kami sa hacienda bukas, bakasyon agad ang pumasok sa
iyong kukote! Paano ang mga clase mo?

School is –
SEÑORA ESPERANZA
(Sasansalain ang senyorita.) Shhh!
SEÑOR AGUSTIN
Ngayon ay Diciembre a-dos pa lamang! Bakit hindi makahintay na magsara ang escuela
sa Pasko, saka magbakasyon?

May I speak now, Mama?
SEÑORA ESPERANZA
Sigue, hija.

School is boring me to death! Besides, my professors wouldn’t mind if I took a few days
off! I think they are always stressed whenever I ask questions! (Babaling kay OSANG.)
Sabihin mo nga, Osang!
Page 8 of 87
OSANG
Ang . . . ang alin po?

(Maarte.) Ilang araw na bakasyon lamang naman, Papa! Go!
OSANG
(Medyo atubili, pero gagagahin ang kasasalita.) Ahh… Ilang bakasyon lamang
naman, Papa!
SEÑOR AGUSTIN
(Kay OSANG.) Tonta! Sigue ya!
Bahagyang tatawa si SEÑORITA MARIA LUISA. Aalis na si OSANG.
SEÑOR AGUSTIN
Kung gusto mo talagang magbakasyon, sumige ka!

(Mamimilog ang mga mata.) You will allow? Himala!
SEÑOR AGUSTIN
Pero hindi sa ating hacienda!

I knew it. Walang himala.
SEÑOR AGUSTIN
Libong beses ko nang sinabi, sasabihin ko ulit: Mainit ang mata ng mga kasamà sa atin!
May binuo na silang union! Hihingi ng kung ano-ano! Kung gawan ka ng masama ng
mga walang modong iyon, a ver?

Like what, Papa?
SEÑORA ESPERANZA
Ang tungkol sa kanilang union ay alam ko. Pero, ang wala silang modo, ay hindi ko alam.

Pardon my asking this, Papa, pero hindi ba at ang pagkaing ikinabubuhay natin –
Tamang-tamang susubo ng kanin si SEÑOR AGUSTIN.

Iyan, iyan mismong kanin na inyo pong isusubo –
Page 9 of 87
Mapapatigil sa pagsubo si SEÑOR AGUSTIN.

-- Ay bunga ng trabajo ng mga walang modong kasamà sa hacienda?
SEÑOR AGUSTIN
(Ibabagsak ang kutsara sa plato.) Te has unido con ellos? (Sa wakas ba ay naging isa ka
na rin sa kanila?) Wala ka na ring modo? Bilang anak ko, ang pinakamaliit mong
magagawa ay ibigay ang sa ganang akin na respeto!
SEÑORA ESPERANZA
Mabuti naman kung pag-uusapan natin ngayon ang respeto.
SEÑOR AGUSTIN
Aba, kung wala ang mga lupa ko ay wala sila!
SEÑORA ESPERANZA
(Malumanay.) May lupa ka man, kung wala namang trabajadores, aani ka kaya?

Hey! Good question! Go ahead, Mama!
SEÑORA ESPERANZA
Kaya mong mag-araro? Magbuhat kaya ng singkapat na sako ng palay?
SEÑOR AGUSTIN
(Pigil ang galit.) Esperanza –
SEÑORA ESPERANZA
O! Akala ko ba ay pag-uusapan natin ang sa ganang respeto?

Jesus… I am sorry this has to happen. Again. All I wanted was a few days off.
SEÑORA ESPERANZA
Hija, ni hindi ko nga inuungkat na ang hacienda na wika ng iyong Papa ay kanya, ay
lumawak dahil sa lupa ng aking mga magulang!
SEÑOR AGUSTIN
At kung ang lupa ng iyong mga magulang ay hindi ko isinalba, aba’y siguradong nakuha
na ng iba, gaya ng mana ng mga kapatid mong bobo sa negosyo! Hah! Pag-uusapan ba
natin ngayon ang utang na loob?

(Hindi makakatiis, magpapahid ng bibig at titindig.) Excuse me.
Page 10 of 87
SEÑOR AGUSTIN
Te vas? (Saan ka pupunta?)

Where there’s some peace and quiet. Read a book perhaps.
SEÑOR AGUSTIN
Ah, si! Los libros donde vienen las ideas liberales y filibusteras tuyas! (Ah, oo! Ang
mga librong pinagkukunan mo ng mga ideyang liberal at filibustero!) Dapat ay sa
colegio nina Monsignor kita pinag-aral, hindi diyan sa --

Whatever… Hindi po disente na manood ako sa pag-aaway ng ibang tao, kahit pa sila ay
mga magulang ko. (Aalis na.)
SEÑOR AGUSTIN
(Pagkaalis ni SEÑORITA MARIA LUISA.) Por ti se porta asi tu hija! (Umaarte nang
ganyan ang anak mo nang dahil sa iyo!)
SEÑORA ESPERANZA
Ako ang responsable sa ikinikilos ni Maria Luisa?
SEÑOR AGUSTIN
Sino pa? Ginagaya niya ang pagsagot-sagot mo sa akin! Que clase na esposa ikaw!
SEÑORA ESPERANZA
Ikaw ang nagpumilit na ako ay maging esposa mo.
SEÑOR AGUSTIN
At kung hindi ko ginawa, nasaan ka ngayon?
SEÑORA ESPERANZA
(Iismid.) Profeta lamang ang makapagsasabi.
SEÑOR AGUSTIN
Wala kang utang na loob, gayong isa lamang pala ang kaya mong ibigay na anak sa akin,
babae pa..! Kung lalaki sana, sa akin magmamana, taglay ang apelyido ko sa maraming
generacion..! Ah, saan patutungo ngayon ang daigdig!
SEÑORA ESPERANZA
(Sa sarili.) En cualquier manera cambia el mundo, bien o mal, (Sa mabuti o masama man
mag-iba ang daigdig), ang aking sinapit ay hindi sasapitin ni Maria Luisa.
SEÑOR AGUSTIN
(Sa sarili.) Kaylaki na ng kanyang ipinagbago… Talagang kinakaya na niyang ako ay
kontrahin ngayon..! Terya! Terya!
Page 11 of 87
OSANG
(Hangos na darating.) Wala po si Terya!
SEÑOR AGUSTIN
Ayoko nitong makapuno! Frutas!
OSANG
Opo, Senyor! (Kukunin ang puswelo at tangkang iaalis na.)
SEÑOR AGUSTIN
Nasaan ba si Terya, Osang?
OSANG
(Bubwelta.) Nasa kwarto po ni Senyorita Maria Luisa.
SEÑOR AGUSTIN
Bakit?
OSANG
Tumutulong po sa Senyorita.
SEÑOR AGUSTIN
Saan?
OSANG
Doon po sa kwarto. Kay Senyorita Maria Luisa nga po.
SEÑOR AGUSTIN
Bakit nga, puñeta! Kumpletohin mo ang sagot!
OSANG
(Hintakot.) Nag-eempake po ang Senyorita, at si Terya po ay tumutulong sa kanya!
SEÑORA ESPERANZA
(Bahagyang tatawa.) Kung magbabakasyon, dapat mag-empake!
SEÑOR AGUSTIN
Sutil..! Tawagin mo ang señorita mo! Ahora mismo!
OSANG
Si, Senyor! (Mabilis na itutuloy ang pag-alis, dala ang puswelong nakapatong sa trey.)
SEÑORA ESPERANZA
Espera un momento, Osang. (Sandali, Osang.) I think I like makapuno.
Page 12 of 87
Hintakot na babalik si OSANG upang idulog kay SEÑORA ESPERANZA ang puswelo.
Kukuha nang kaunti ang donya.
SEÑORA ESPERANZA
Ilabas mo na.
Tuluyan nang aalis si OSANG. Banayad na maghihimagas si SEÑORA ESPERANZA.

Tensyonado naman si SEÑOR AGUSTIN.
SEÑOR AGUSTIN
Hindi siya makakapagbakasyon sa hacienda! Nag-u-union nga ang mga kasamà!
Patungo na si SEÑORITA MARIA LUISA sa hapag-kainan, ngunit hihinto at magkukubli

nang marinig ang interesanteng usapan.
SEÑORA ESPERANZA
Takot ka sa mga kasamà? O sa posibilidad na malaman ni Maria Luisa ang isang
pagkakasala?
SEÑOR AGUSTIN
Callate! (Ang bunganga mo!) Unang-una, hindi ako ang nagkasala! Tinukso ako! Bakit
ako papatol sa isang . . . sa isang pesante, kung hindi ako tinukso? Nakakasira ng dangal!
SEÑORA ESPERANZA
Nakakasira nga ng dangal – ng sawimpalad na pesanteng babaeng sinira mo… (Sa
sarili.) Pero, Agustin, hindi nag-iisa ang babaeng iyon..! At hindi ikaw lamang ang may
itinatagong lihim.
Heto ulit si OSANG na may dalang prutas. Hindi siya makikita ng nanunubok na si
SEÑORITA MARIA LUISA.
OSANG
(Magigitla sa asta ni SEÑORITA MARIA LUISA.) Senyorita? A-ano po ang --?

(Hihilahin si OSANG.) Shhh! (Pabulong.) Narinig mo ang usapan nina Mama at Papa?
OSANG
Hindi po! At kahit narinig ko po, hindi ko rin po narinig!

Magtapat ka, Osang ka!
OSANG
Pitpitin man ninyo ang aking hintuturo, wala po akong alam!
Page 13 of 87
Hindi ako naniniwala! Muchacha ka rito, katulong, hindi ba?
OSANG
Opo naman!

Kung gayon, dapat ay alam mo ang lihim ng iyong mga amo! Marami na akong nabasang
iskrip na ganyan!
OSANG
Kidlatin man po ako, tunay pong hindi ko alam!
AWIT 2 : KANINONG LIHIM

(Señorita Maria Luisa at Señora Esperanza)

Ito na nga ang sinasabi
Kutob ko ay nagkatotoo
May lihim silang kubli
Sapul nang paslit pa ako.
SEÑORA ESPERANZA
Di madali ang maglihim
Di madaling magkunwari
Hanggang kaylan magkikimkim
Ng krimen ng aming lahi.

Bakit sa aki’y di nyo sinabi, Mama?
SEÑORA ESPERANZA
Gustuhin ko man, anak ko….

Inakala nyo bang di ko makakaya?
SEÑORA ESPERANZA
Humahanap lang ako ng tyempo.

Baka nagkariringgan lang
Baka mali ang narinig
Baka hindi ko nasakyan
Walang lihim silang banggit.
Page 14 of 87
SEÑORITA MARIA LUISA at SEÑORA ESPERANZA
Mayro’n bagang lihim na di nabubunyag?
Nabubunyag lahat, lahat nahahayag
Ang katotohanan ang dapat lumabas
Lalaya ang lahat ng nasa liwanag.
Ang katotohanan ang dapat lumabas

Lalaya ang lahat ng nasa liwanag.
SEÑORA ESPERANZA
(Sa sarili.) Napakahirap..! Isang pasakit ang paglilihim!
Pagsasalita ni SEÑOR AGUSTIN, tahimik na paaalisin na ni SEÑORITA MARIA LUISA

si OSANG, na mabilis na tutungo sa hapag-kainan upang isilbi ang prutas.
SEÑOR AGUSTIN
Basta ya! Delicado ang panahon ngayon! Magkaka-guerra, pangalawang guerra mondial!
OSANG
Heto na po ang inyong gyera mondyal!
SEÑOR AGUSTIN
Estupida!
OSANG
Kabayong mola! Ehe!
Unang Yugto/ Tagpo 2: Dalaw
Sa bukana ng malaking bahay sa asyenda, tanghali -- maririnig ang ingay ng

pumaparadang awto at dyip-militar. Sina ALING DIDAY, ANA, NORMA, TEMYONG at
ASON ay sumasalubong kina SEÑOR AGUSTIN at SEÑORA ESPERANZA, na may
dalang payong na sarado. Kabuntot nila ang apat na MGA KOSTABLE na titigil sa
isang tabi.
ALING DIDAY, ANA, NORMA, ASON at TEMYONG

Magandang tanghali po, Senyor Agustin, Senyora Esperanza!
SEÑOR AGUSTIN
(Pormal ang mukha.) Magandang tanghali!
SEÑORA ESPERANZA
(Masaya.) Kumusta, Diday?
Page 15 of 87
ALING DIDAY
Mabuti po, sa awa ng Poon! (Sa mga katabi.) Ang mga maleta, buhatin na!
Tatalima sina TEMYONG.
SEÑOR AGUSTIN
Walang maletang bubuhatin!
Nagtatakang magtitinginan sina ALING DIDAY at ang MGA KASAMÀ.
ISANG KOSTABLE
Gusto po ba ninyong magbantay kami habang kayo’y narito, Don Agustin?
SEÑOR AGUSTIN
Maayos na kami rito! Salamat sa inyong pag-eskorte ! Dadaan ulit kami sa kampo
pabalik ng Maynila !
ISANG KOSTABLE
Opo, Senyor!
Aalis na ang MGA KOSTABLE.
SEÑOR AGUSTIN
(May habol na sigaw sa mga umaalis.) Sabihin kay Coronel Manlulu, muchas gracias!
ISANG KOSTABLE
(Mula sa labas.) Makakarating po, Don Agustin!
ALING DIDAY
Paumanhin po, Senyor! Isip nami’y sa paglilipat-linggo pa ang inyong pagparito.
SEÑOR AGUSTIN
Bakit, Diday? Hindi pa ba tapos ang gapasan?
Maririnig ang motor ng papaalis na dyip-militar.
ALING DIDAY
Sa nasasakupan ng mga pangalawang katiwalang Maximo at Angel ay tapos na po.
SEÑOR AGUSTIN
Ipatawag na sila!
ALING DIDAY
(Kay TEMYONG.) Kaunin mo sina Maximo at Angel, madali!
Page 16 of 87
Mabilis na aalis si TEMYONG.
SEÑOR AGUSTIN
At dito sa inyo?
Papasok na si SEÑORITA MARIA LUISA, kabuntot si OSANG na may dalang isang

malaking bag ng mga personal na gamit ng kanyang mga amo. Pinapayungan niya si
ALING DIDAY
(Tuwa.) Aba, kasama rin pala ang Senyorita!

(Sesenyasan si OSANG para isara na ang payong; maaliwalas ang mukha, magiliw.) But
of course! To all of you, a good morning!
ALING DIDAY, ANA, NORMA, ASON at TEMYONG

Gud morning po!
Ilalabas ni OSANG ang abaniko at papaypayan si SEÑORITA MARIA LUISA. Patitigilin

siya ng pinagsisilbihan sa isang kumpas ng kamay. Ibibigay ni SEÑORA ESPERANZA
ang tangang payong kay OSANG.
SEÑOR AGUSTIN
Diday! Tinatanong kita!
ALING DIDAY
Opo! Dito po sa amin, isang pitak na lamang po ang hindi pa nagagapas.
SEÑOR AGUSTIN
At sino ang tatamad-tamad na iyan?
ALING DIDAY
Paumanhin po, Senyor, ngunit hindi ganoon si Gabriel.

Gabriel… Gabriel….
SEÑOR AGUSTIN
Ke Gabriel, ke Baraquiel, maliwanag na napag-iiwanan siya! Hindi ko gusto!
ALING DIDAY
Senyor, bayanihan po ang mga kasamà. Lahat ay tumutulong sa saka ng bawat isa. Ang
kay Gabriel po ay nasa duluhang Kanluran, at pumayag na pahuli na siya.
Page 17 of 87
SEÑOR AGUSTIN
(Inis.) Bueno, bueno... Kukunin ko lamang ang suma ng anihan at mga pinagkagastusan,
kakausapin ang iyong asawa, at kami ay babalik na sa Maynila!

(Pabulong.) Mama, sino nga ba si Gabriel?
SEÑORA ESPERANZA
Ha? Bakit mo itinatanong?
Unang Yugto/ Tagpo 3: Kasawian
Sa kanilang dampa, tanghali -- nag-uusap sina GABRIEL at LOLO habang

naghahanda ng ilang damit at gamit- pambukid ang una.
GABRIEL
Marahil po, sadyang ginusto ng aking ina ang mamatay agad pagkasilang sa akin.
LOLO
Gabriel! Karaho kang bata ka! At bakit naman niya iyon gugustuhin?
GABRIEL
Sa matinding dalamhati po . . . dahil siya’y dalagang ina, dahil ako’y walang ama.
AWIT 3: BUHAY NI GABRIEL

(Lolo at Gabriel)
LOLO
Sa sinapupunan, inang nagluwal sa ‘yo
Ang labis na hirap ay napawi sa galak
Nang ika’y masilayan, sukat kang yakapin
At ipaghele at inawitan.
Nais niyang makasama ka

Hanggang sa ‘yong paglaki
Mayakap, maaruga
Ngunit sawimpalad, siya’y nanghina
Sa pamamaalam niya, siya ay luhaan
Bukodtanging sambit ay ngalan mo lamang.
GABRIEL
Ang sawimpalad kong ina!
Page 18 of 87
LOLO
Namatay siyang nagdadalamhati
Dahil sa ika’y iiwan niya.
GABRIEL
At dahil na rin sa ginawa ng diumano’y ama
Lalaking nagwikang mananagot sa kanyang ginawa
Kanyang pinaasa ang ina kong dukha
Babaeng sa pangako ay sukat naniwala
Ngunit sa totoo’y wala, wala ni isang salita
Imbi! Nagkaroon ako ng amang imbi!
LOLO
Gabriel, Gabriel!
GABRIEL
Supling ng katampalasanan!
Anak ako ng kasawian!
Magmamano si GABRIEL sa LOLO at tatalikod na upang umalis.
LOLO
Kabilin-bilinan ng iyong nasawing ina
Na ang lihim ay dapat manatiling lihim.
GABRIEL at LOLO
Ngunit dito sa atin, ganoong kasawian
Ay lihim na hindi madaliang nauungkat
Yaong nakakaalam ay marunong namang gumalang
Datapwa . . . ay nadaragdagan
Datapwa . . . ay nadaragdagan.
Tahimik nang aalis si GABRIEL.
LOLO
Subalit ang tampalasang ama mo, magkasalubong man kayo’y hindi ka niya kilala!
Unang Yugto/ Tagpo 4: Lihim ni Señora Esperanza
Sa isang panig ng bakuran ng malaking bahay sa asyenda, tanghali pa rin -- nagbabalik

kay SEÑORA ESPERANZA ang isang alaala. Darating si SEÑORITA MARIA LUISA,
kabuntot si OSANG.
Page 19 of 87
Mama, you look so forlorn! Are you okay..? Don't tell me, hindi ka hiyang dito sa
hacienda!
SEÑORA ESPERANZA
(Pilit na ngingiti.) Hija, dito ako lumaki! Bawat puno sa bakuran ng iyong lolo’t lola ay
kilala ko! Kabisado ko ang mga halamang namumulaklak dito -- ang Santan, Bandera
Española, Rosal, Sampaguita, maging ang bawat malaking batong upuan, na taguan ko
noong ako'y paslit pa! Paanong hindi ako hiyang dito..? (Babaling kay OSANG.) Sige
na, Osang. Iwan mo na kami.
Aalis si OSANG.
SEÑORA ESPERANZA
Ang kaso, mayroon akong naaalala.
AWIT 4: PAG-IBIG NI SEÑORA ESPERANZA

(Señora Esperanza)
Palibhasa’y may isang kasaysayan

Sa pook na itong aking kinalakhan
Naghalo ang ligaya at saka ang lumbay
Kung kaya pagparito’y di ko inaasam.
Palibhasa’y may isang pagmamahal

Sa pook na itong pinagdalagahan
Nagsanib ang panganib at kapangahasan
Sa isang panunumpa at kaligayahan.

Are you talking of your love affair? And it happened right here? And you kept it a
secret?
SEÑORA ESPERANZA
(Bahagyang tatawa.) Tila naman masamang pag-ibig ang tunog ng iyong salita, hija.
Hindi ganoon.

But it sounds exciting, Mama! Magkwento ka pa! Was that how you and Papa –
SEÑORA ESPERANZA
Hindi siya ang tinutukoy
Hindi ko siya iniirog
Iba ang una at tangi kong minahal
Isinumpa siya nitong kapalaran.
Page 20 of 87
Oh! Goodness gracious!
SEÑORA ESPERANZA
Kami’y hindi magkapalad
Langit at lupa ang agwat
Nagniig nang minsan
Bunga ay habambuhay.
Sapul noon ay nagtiis

Taglay ng hangin ang dalit
Dapat na tantuin, kahit na nakapikit
Tanging larawan niya ang namamasid.
Luluha si SEÑORA ESPERANZA.

Mama! (Yayakapin si SEÑORA ESPERANZA.) Kay lungkot na love story, Mama!
SEÑORA ESPERANZA
Andres . . . Andres…!
SEÑORA ESPERANZA
I suppose that's his name? Andres?
Tatango si SEÑORA ESPERANZA habang pinapawi ang luha at kinakalma ang sarili.

(Sa madla.) I’m sorry, pero hindi artistahin ang kanyang pangalan.
SEÑORA ESPERANZA
At ngayon ay may alam ka na… Pero, Maria Luisa, mayroon ka pa ring hindi alam.

Yes! Ang ayaw ni Papa na madiskubri ko!
SEÑORA ESPERANZA
(Mag-aatubili.) Ah, oo . . . ang pagkalugi ng hacienda..! Bagsak kasi ang presyo ng palay
at mais. Kaya nga gusto niyang magtanim na ng tubo, sugar cane! Asukal ang kailangan
ng Estados Unidos. Pero . . . ang sugar cane ay hindi angkop sa lupa ng hacienda.

(Maghihikab.) Ho-hum… Hindi nalulugi ang hacienda, Mama. Ang hacienda ay
kumikita. Pero ang gusto ni Papa ay mas malaking kita... Am I right?
Page 21 of 87
SEÑORA ESPERANZA
(Iba ang isasagot sa anak.) Sa ibang panahon, hija… Malalaman mo rin, sa tumpak na
panahon.

Kung ayaw, fine with me! I will find out by myself, because -- I am telling you: If there's
a will, there's a way! Sino nga ba ang maysabi noon…?
SEÑORA ESPERANZA
Eh di ikaw!
Tutungo si SEÑORITA MARIA LUISA sa panig nina ALING DIDAY, SEÑOR AGUSTIN,
at iba pa. Mapapasunod sa kanya si SEÑORA ESPERANZA.
Unang Yugto/ Tagpo 5: Banta ng Digmaan
Sa loob ng malaking bahay sa asyenda -- nakapwesto na sina SEÑOR AGUSTIN, ALING

DIDAY, ANA, NORMA, TEMYONG at ASON.

Aling Diday, magbabakasyon ako dito!
ALING DIDAY
Aba’y katuwaan po namin!
SEÑOR AGUSTIN
(Matalim.) Maria Luisa!

Papa, your fears are unfounded! Really unfounded!
SEÑOR AGUSTIN
(Timpi ang galit.) No te portes como si fueras sabia! (Huwag kang magmarunong!)
SEÑORA ESPERANZA
(Pabulong na sasabihan ang asawa.) Dito ba tayo mag-eeskandalo?
SEÑOR AGUSTIN
(Lalapitan si SEÑORITA MARIA LUISA.) Pinayagan kitang sumama dito, at kasama ka
ring babalik sa Maynila!

But Papa!
Page 22 of 87
SEÑOR AGUSTIN
No! (Mahigpit na hahawakan ang bisig ng senyorita.)
AWIT 5: SINO ANG MANANAIG

(Señora Esperanza, Señor Agustin at Señorita Maria Luisa)
SEÑORA ESPERANZA
Sige, anak ay kaladkarin mo
Igapos, buhatin, isalya sa awto
Ano ba sa akin, kaganapang ito
Ikaw ang katawa-tawa-tawang tatanghalin!
SEÑOR AGUSTIN
Sige, ang sutil ay kampihan mo
Anak na suwail, ako’ng dapat sundin
Ikaw ay susuwagin sa lahat ng panahon
Alam ko kung paanong siya’y kastiguhin.
SEÑORA ESPERANZA
Tama, laging ikaw ang tama at nasusunod.
SEÑOR AGUSTIN
Natural, por que ako ang lalaki! Magkamali man, ako’y tama pa rin! Ikalawa, ang
anak mo’y walang dalang damit! Paano siya magbabakasyon?
Sa isang panig ng entablado, buhat-buhat ng DALAWANG KASAMÀ ang tig-isang

maleta ni SEÑORITA MARIA LUISA, ipapasok sa bahay-bakasyunan. Bitbit naman ni
OSANG ang ilang aklat.

Papa, who said so?
Ang dalang mga maleta ay mga damit kong
Ipinalulan kina Terya sa awto
At ngayo’y buhat-buhat na ng mga pobresito.
Mapapatawa si SEÑORA ESPERANZA.
SEÑOR AGUSTIN
Esperanza?
SEÑORA ESPERANZA
Agustin, ako ay walang alam diyan
May isip na siya, si Maria Luisa
At yamang may mga damit ka nang dala-dala
Sulong na, magbakasyon ka na, hija!
Page 23 of 87
SEÑOR AGUSTIN
(Galit na galit.) Escuchadme, tu y tu -- esta es la primera, y la ultima! (Kayong dalawa --
ito ang una, at ito na ang huli!)

Tutuklasin ko
Itong pagsasamantala ng palalo kong ama
Hindi habambuhay ako’y lagi nang sunud-sunuran
Dapat kaming manindigan ng mahal kong ina!
Papasok na si MANG FILEMON, may dalang papeles sa ilang malalaking sobre.
MANG FILEMON
Magandang araw po, Senyor Agustin, Senyora Esperanza, Senyorita Maria Luisa!

Good morning!
SEÑORA ESPERANZA
Magandang umaga.
SEÑOR AGUSTIN
Filemon! May mga bagay na kailangang pag-usapan natin ahora mismo!
Papasok sina NORMA at ANA upang magsilbi ng lemonada o buko.
MANG FILEMON
Opo! (Ipapakita ang papeles.) Halos kumpleto na po ang suma ng anihan. Maganda po
ang ani ngayon! Sa akin po lamang, hindi kukulangin sa singkwenta kabanes kada
ektarya ang nadagdag sa ani! Totoong pinagpaguran ng mga kasamà ang pagpuksa sa
daga.
SEÑOR AGUSTIN
Sa wakas, nadaig ng tao ang daga..! At ang irigasyong ginastusan ko nang pagkalaki,
Filemon, nakatulong ba?
MANG FILEMON
Nakatulong po!
SEÑOR AGUSTIN
Mabuti. Nagkakalinawan tayo.
MANG FILEMON
Senyor, tungkol sa kahilingan ng mga kasamà –
Page 24 of 87
SEÑOR AGUSTIN
(Inis.) Kung gustong mong idulog sa akin ang mga iyan, lumuwas ka ng Maynila! Sa
ngayon, ang importante ay kung ano ang mga dapat ninyong gawin -- sakaling magka-
guerra!
Gulilat ang lahat ng magsasaka sa narinig.
MANG FILEMON
Totoo po, kung ganoon, ang bali-balita?
ALING DIDAY
Magpapasko’y magkakagyera?
TEMYONG
(Humahangos na darating; kay SEÑOR AGUSTIN.) Naghihintay na po sa labas sina
Maximo at Angel!
SEÑOR AGUSTIN
(Kay TEMYONG.) Bayaang maghintay! (Kay ALING DIDAY.) At ang Pasko, hindi na
bale ang Pasko. Bahala ang Pasko sa Pasko. Ang inaalala ko ay ang contrata ko sa mga
Americano. Nag-iimporta ako ng mga makabagong makinarya para sa hacienda! Ahh,
hindi talos ng isipan ninyo ang aking mga problema! (Hahakbang nang palabas.)
MANG FILEMON
(Susunod kay SEÑOR AGUSTIN.) Diday, ang pananghalian nina Senyor!
Hindi sasagot si ALING DIDAY, na natulala bunga ng narinig na balita.
MANG FILEMON
Diday, ang pananghalian nina Senyor, sabi ko!
ALING DIDAY
Ay! Oo nga pala! Naku, anong oras na ba? Anong oras ba darating ang gyera?

(Tatawa, mananatili sa pwesto.) Aling Diday, ang guerra ay bali-balita lamang. Sakaling
dumating, eh di salubungin natin ng masigabong palakpakan! (Tatawa ulit.)
SEÑORA ESPERANZA
(Kasunod na rin ni SEÑOR AGUSTIN sa pag-alis.) Luisa, vamonos!

Makikipagkilala muna ako sa mga makakasama ko sa pamamasyal sa hacienda!
SEÑOR AGUSTIN
(Timpi.) Makikita mong bata ka . . . makikita mo!
Page 25 of 87
Aalis na sina SEÑOR AGUSTIN at SEÑORA ESPERANZA, kasama si MANG
FILEMON.
ALING DIDAY
Pahirap ang gyera, Senyorita. Sabagay, hindi pa ako buhay noong kainitan ng labanan ng
mga Pilipino at Merkano. Ang inabutan ko na lamang ay ang manaka-nakang enkwentro
ng mga kostable at mga alagad ng magiting na Heneral Sakay.

Heneral Sakay?
ALING DIDAY
Opo! Siya ang rebeldeng bayani na nagsikap magpatuloy ng rebolusyon sa pamamagitan
ng isang lihim na kilusan!

Interesting! May kilusan ang mga naglilihim?
ALING DIDAY
Po?

Lihim, lihim, lihim… Sa ayaw at sa gusto ni Papa, magpapaiwan ako dito! (Kina
NORMA at ANA.) At ano nga pala ang pangalan ninyo?
NORMA
Ako po ulit si Norma!
ANA
Ako po si Ana!

Yes! I remember now! Pareho kayong anak nina Aling Diday at Mang Filemon, right?
NORMA
Wrong po. Ako po lamang ang anak.

Oh!
NORMA
Si Ana ay pinsang buo ko po. Ulila nang lubos.
Page 26 of 87
How sad, nakikiramay ako… Gusto kong maglibot sa buong hacienda! Mangangabayo
tayo! Marunong kayo, I suppose?
NORMA at ANA
Opo!

Very well!
Maririnig ang alingawngaw ng putok ng mga kanyon.
ALING DIDAY
Santisima!

And what on earth is that?
NORMA
Kanyon po, Senyorita! Mula sa kampo ng mga Merkano diyan sa kalapit-lalawigan.
ALING DIDAY
Aba’y sa isang buwan pa ang Bagong Taon!
Muling maririnig ang malakas na putok ng kanyon.
ALING DIDAY
Hesus patawarin!

I like it here already! Exciting ang aking bakasyon! (Gagayahin ang kanyon.) Booom!
Unang Yugto/ Tagpo 6: Kalagayan ng mga Magsasaka
Makalipas ang isang araw, tanghali ulit -- mula sa pamamasyal, papasok si SEÑORITA
MARIA LUISA, na nakasuot-pangabayo, at sina NORMA at ANA. Nakasalakot o
sombrero ang dalawa. Isa sa kanila ang nagpapayong kay SEÑORITA MARIA LUISA.
Maririnig ang bahagyang ingay ng mga kabayong inilalayo.

Tiring… but fabulous..! I like it here very much! I am all by myself! I am free as a bird!
(Magsasayaw na tila lumilipad.)
Nakamata lamang sina ANA at NORMA sa labis na katuwaan ng eredera.
Page 27 of 87
Right now, isa akong ibon na may layang lumipad!
NORMA
Ay! Isa po iyang awit!

Ganoon ba..? Yes, it is poetic, isn’t it?
NORMA at ANA
Poetic.

What I mean is, oh, forget poetic. What I mean is, I won over Papa! It's a lovely holiday!
Tatango sina ANA at NORMA. Maririnig ulit ang ingay ng mga eroplanong mababa ang
lipad, ngunit mahina kaysa noong una. Titingala ang tatlo.
NORMA
Senyorita, maaari po bang paliwanagan ninyo kami tungkol sa gyera?

Segun nga sa radio at diario, iniipit ng Estados Unidos de America at Gran Britannia ang
Japon. At por que ang Filipinas ay napapailalim sa America, damay tayo.
ANA
Kanino po ba tayo dapat kumampi?

What a question! Kanino pa, eh di sa ating sarili!
NORMA
Ngunit bakit po ang sabi ng inyong Papa ay….

What?
NORMA
Sabi po niya, kung magkatotoo ang gyera, tulungan ang mga Merkano, ibigay ang
anumang kailangan nila. Ngunit sakaling manakop na ang mga Japon, ibig sabihin – ang
mga Merkano ay naitaboy na nila.

Therefore?
ANA
Page 28 of 87
Makipagtulungan na tayo sa mga Japon!

Sinabi ba niya kung bakit?
NORMA
Mainam rin naman daw pong kanegosyo ang mga Japon.
ANA
Kaya dapat pong kaibiganin ng mga Pilipino sinuman ang manalo sa Merkano at Japon!

That’s my Papa!
Darating ang ILANG KASAMÀNG LALAKI AT BABAE, pati si GABRIEL. Nagdudumali

sila buhat sa pagtatrabaho sa bukid, putikan ang mga itsura at may dalang gulok at iba
pang kagamitan. Si DELIA ay humihikbi.
MGA KASAMÀNG LALAKI AT BABAE

Makikiraan po, Senyorita Maria Luisa!/ Gandang araw po!

Yes, magandang araw!
Antimano'y magpupukulan ng tingin sina GABRIEL at SEÑORITA MARIA LUISA.

Magiging kapansin-pansin ang atraksyon nila sa isa't isa.
NORMA
(Papansinin ang humihikbi.) Bakit, Delia? Saan kayo pupunta?
DELIA
(Patuloy sa paghikbi.) Ang aking panganay na malaon nang maysakit --
ROSITA
May panganib raw na ang bata ay matuluyan.
NORMA
Aba’y sulong na kayo!
Tuloy sa pagdudumali ang MGA KASAMÀNG LALAKI AT BABAE. Bahagyang maiiwan

ng karamihan si GABRIEL, na mananatiling nakatingin kay SEÑORITA MARIA LUISA.
Hihilahin ni ROSITA ang namamalikmatang si GABRIEL, na iglap na matatauhan.

Sandali!
Page 29 of 87
Hihinto ang MGA KASAMÀNG LALAKI AT BABAE.

Kung ang bata ay kailangang dalhin sa ospital, sabihin ninyo sa akin!
ANA
Magastos po ang pagpapaospital!

Kaya nga sabihin sa akin!
ANA
Kaya nga sabihin sa Senyorita!
DELIA
Salamat po! Marami pong salamat!
Aalis na ang MGA KASAMÀNG LALAKI AT BABAE.

Kung matagal nang maysakit, bakit hindi dinadala sa ospital?
ANA
Eh, yun na nga po ang sinasabi ko kanina. Magastos ang pagpapaospital.
NORMA
Saka malayo po. Nasa kabisera.

Kung nagkakasakit pala kayo’y hinahayaan na lamang ninyo at sukat?
NORMA
Hindi naman po. Agad nagbibigay-lunas si Inang Desta.
ANA
O kaya’y si Impong Karyo.
NORMA
Mga arbularyo po dito sa asyenda.

Matanong ko, ilan ang mga kasamà sa hacienda?
NORMA
Naku, pagkarami nga po! Kung dalawang libong pamilya ay mayroon.
Page 30 of 87
At ni isang medico ay wala..? Lahat ba kayo ay magkakakilala?
NORMA
Ganoon na nga po. Palibhasa’y halos iisang pisa.

Ano iyon?
ANA
Wala pong iniwan sa gawi ng mabuting inahing manok. Kahit hindi kanya ang itlog,
lilimliman hanggang mapisa.

Anong mga salita iyan? Li. . . lilimliman?
ANA
Ibig pong sabihin ay uupuan. Uupuan ng inahing manok ang mga itlog, mga
dalawampu’t isang araw, hanggang mapisa, maging sisiw.
NORMA
At kapag naging sisiw, akay-akay na waring tunay na mga supling.
Tatango-tango si SEÑORITA MARIA LUISA.
ANA
Kilala namin ang bawat isa – kahit sampung baryo po ang sakop ng asyenda, Senyorita.

Kumusta naman ang pamumuhay ng mga kasamà?
Hindi makakasagot sina ANA at NORMA.
AWIT 6: ANG BUHAY SA ASYENDA

(Señorita Maria Luisa, Norma, at Ana)

Sabihin n'yo sa akin, buhay-buhay ninyo
Nagsisipag naman kayo, ako’y nalilito
Pawis at pagod sa maghapong trabaho
Bakit laging hirap at di mapanuto?
NORMA
Baka po inyong ikagalit
Gayong kayo’y nagbabakasyon
Bakit po sasayangin ang magandang okasyon
Page 31 of 87
Sa buhay ng iba, kahit kami man iyon.
ANA
Sagutin mo na kasi
Mas bata naman ako sa ‘yo.
NORMA
Hirap po ang mga kasamà
Masasabing sangkahig-santuka
Bayad-utang, tawid-gutom
Gangganoon po lamang.
ANA
Opo, tunay na ganoon po lamang.
NORMA
Ang mga kasamà po ay sinisikatan
At nilulubugan ng araw sa bukid
Ulani’t arawin sa paggawa
Sa pagsusumikap, kami’y dito na ‘pinanganak
At dito na rin marahil mamamatay.

Ang tanong ko ay bakit, bakit, bakit!
NORMA
Mahirap na pong magsalita.
ANA
Ako nga po’y hindi pa nakakatuntong ng Maynila sa buong buhay ko! Maganda at
moderno po ba talaga sa Maynila?
NORMA
Ano ka ba! Huwag kang mausisa!

Ana, marami sa maiinam na balita tungkol sa Maynila ay hindi totoo.
ANA
Ganoon po?

Wala na ba kayong ibang sasabihin sa akin? Wala na akong dapat malaman?
Tinginan sina NORMA at ANA.
Page 32 of 87
NORMA
Tungkol saan po?

Tungkol sa. . . sa aking Papa, halimbawa.
Tinginan ulit sina NORMA at ANA.

O . . . tungkol sa -- (bigla) -- sa aking kapatid!
ANA
(Magugulat, kaya bigla ring sasagot.) Alam po ninyo?

(Kay ANA.) Gotcha!
ANA
Cha-cha ni Gloria! Asus! Ano po?

Gotcha! Ang ibig sabihin, huli ka! Alam mo ang lihim! Hindi mo maitatanggi!
ANA at NORMA
Ayy!

Ay, ay, ay! Alam mo, Ana, ang tungkol sa aking kapatid!
ANA
Hindi po!

At alam mo rin, Norma!
NORMA
Hindi po!

Anong “hindi po”? Maliwanag: Nag- “ay” ka rin!
NORMA
Wala pong kahulugan ang Ay! Hindi gaya ng Gotcha! Dangan kasi'y nagulat ako!
Page 33 of 87
Kung ganoon, dumating na ang unang pagkakataon, sa mahabang-mahabang panahon, na
– kapag hindi kayo nagtapat sa akin -- ako ay magagalit!
NORMA at ANA
Ayyy!
IKALAWANG YUGTO
Tagpo 1: Mga Daing at Pagtutol
Sa dampa nina MANG FILEMON at ALING DIDAY, gabi -- nagpupulong sina

GABRIEL, CIRILO, ROLDAN, TEMYONG, DELIA, ROSITA, ASON at LOLO.
MANG FILEMON
Ang suma-total, nasayang ang mahabang byahe ko sa Maynila… Isa man sa ating mga
kahilingan ay hindi pinagbigyan ni Senyor Agustin… O hala, gusto pa ba ninyong isa-
isahin ko ang sinabi niya sa akin?
ILANG KASAMÀ
Para saan pa?/ Huwag na!/ Magsiuwi na tayo at maghasa ng gulok!
LOLO
Mga batang ito… Mabuti ring alamin natin kung paano iwinaksi ng senyor ang ating
mga pakiusap.
Tahimik na mag-iisip ang lahat. Darating sina SEÑORITA MARIA LUISA, NORMA at
ANA. Bitbit ng dalawa ang isang maleta at mga gamit ng kanilang senyorita, na may
dala namang aklat. Gulilat ang daratnang MGA KASAMÀ.
ILAN SA MGA KASAMÀ

Magandang gabi po, Senyorita!
Ang ilan ay mapapatingin kay GABRIEL, na ngayon ay muling namamalikmata sa

pagsipot ni SEÑORITA MARIA LUISA. Sisikuhin siya ng katabi.
ALING DIDAY
Susmaryosep! Ang Senyorita! Bakit po kayo nag-alsa balutan?

(Papansinin ang pagtitipon.) Hmm, meron ba kayong . . . party?
ALING DIDAY
Panti po? Ay mali!

O . . . padasal?
Page 34 of 87
ALING DIDAY
Wa-wala po… Naghuhuntahan lamang po… Napasugod kayo!

(Tatango, ngunit duda sa pagtitipon.) Dito na ako sa bahay ninyo… Puede?
ALING DIDAY at MANG FILEMON

Po?

Ayoko na sa aming . . . ancestral house. Ang gusto ko’y dito sa bahay ninyo!
ALING DIDAY
Naku! Siguro ay hindi ninyo makasundo ang dalawang ito!
MANG FILEMON
(Nang-uusig.) Norma? Ana?

No! We are the best of friends! Naisip ko lamang, bakit pa ako nakahiwalay sa inyo,
samantalang maaari namang magsama-sama tayo. Parang mga . . . itlog ng isang
mabuting inahing manok! (Kina NORMA at ANA.) Tama ba?
Maasim ang mukhang tatango sina NORMA at ANA. Takang magkakatinginan sina
ALING DIDAY at MANG FILEMON.

Maliban na lamang kung ayaw akong – what’s the word – ah, limliman! (Sesenyas kina
NORMA at ANA na tila humihingi ng pagsang-ayon.) Ayaw ninyo akong limliman?
Tatango ulit sina NORMA at ANA.

I am an egg?
LOLO
Pagkagaling pala ninyo sa talinghaga, Senyorita!

Limliman ng inahing manok! That’s it! Thank you!
ALING DIDAY
Naku, hindi po, Senyorita! Ariin po ninyong inyo ang dampang ito! Kumain na po ba
kayo?
Page 35 of 87
Tapos na, thank you!
MANG FILEMON
(Kina ANA at NORMA.) Hala na, dalhin sa silid ang mga gamit ng inyong Senyorita!
NORMA
(Kay MARIA LUISA.) Parini na po kayo.

(Sa MGA KASAMÀ.) Sige, ituloy na ang inyong – whatever you’re doing.
Sina NORMA at ANA ay tutungo sa silid, napapagitnaan si SEÑORITA MARIA LUISA.

Pasimpleng pipigilan ni ALING DIDAY si NORMA, na papansinin ng eredera.
ALING DIDAY
(Pabulong.) Ano ba ang nangyari?
Magkikibit-balikat si NORMA. Tuloy-tuloy na sina SEÑORITA MARIA LUISA at ANA sa

mataas na bahagi ng bahay. Hahabol si NORMA. Magsisindi ng lampara si ANA.

(Kay NORMA.) Problema?
NORMA
Wala po!

Malamig na ang simoy ng hangin.
NORMA
Disyembre na po kasi.
Mula sa may-kataasang silid, pagmamasdan ni SEÑORITA MARIA LUISA ang pulong.

Tell me… Naroon ba si Gabriel sa ibaba?
Hindi makakasagot ang tensyonadang sina NORMA at ANA.

Tell me please!
NORMA
Iyon pong . . . iyon pong naka-kamisa de tsino!
Page 36 of 87
Norma, alam ko ang camisa de chino. At tatlo ang naka-camisa de chino!
NORMA
Yun pong nasa dulong kanan!
Tatayo si GABRIEL, mamamaywang, maghahalukipkip.
NORMA
Ayun po, tumayo!

(Maliksing sisipatin si GABRIEL.) Hmm . . . Siya pala. Mas mataas yata kaysa akin…
Magandang tumindig . . . at simpatico..! Hmm….
Magtitinginan sina NORMA at ANA.

(Patuloy sa pagsipat kay GABRIEL.) Ano pa ang iba niyang katangian?
NORMA
Mabait po.
ANA
Masipag.
NORMA
Bihirang magbiro. Madalas seryoso.
ANA
Hindi po mahilig magbarkada. Walang bisyo.

Naman… Bukod doon sa “madalas seryoso,” which I don't quite like, napaka-ideal
naman!
ANA
Ano pong aydiyal?

(Tuloy sa pagsipat kay GABRIEL.) Too good to be true… Meron pa bang lalaking
ganyan sa panahong ito..? Pero guapo talaga… bagaman hindi kami magkamukha.
ANA
Hindi nga po.
Page 37 of 87
May girlfriend na ba siya..? Mayroon nang novia?
Makakahalata ang dalawa sa kakaibang pagtatanong. Mapapatakip ng bibig si ANA.

Sabihin sa akin... Tell me now....
NORMA
‘Yun po ang hindi namin alam.

Ana?
ANA
‘Yun nga po ang hindi namin alam!
Lipat-aksyon sa MGA KASAMÀ. Aalis na sina NORMA at ANA. Magbabasa ng aklat si

SEÑORITA MARIA LUISA, ngunit hindi makapagkonsentra dahil sa naririnig.
ROSITA
Hindi kaya nag-eespiya sa ating kapisanan?
ASON
Baka nga!
ALING DIDAY
Shhh! Hindi naman siguro. Kaiba siya sa ama… Hindi masungit. Tila nagmana sa ina.
TEMYONG
Hah, mahirap magtiwala! Madaling magpakitang-tao!
CIRILO
Ano po ba talaga ang katotohanan sa sabi-sabi na iyang si Donya Esperanza ay may
kaugnayan sa pagkawala ni --?
MANG FILEMON
Shhh!
LOLO
Tikom ang bibig maging ng mga magulang ng naglayas na si Andres. Wika pa nila, iyon
ay isang usaping sarado na. Ano ang ating karapatang buksan pa?
CIRILO
Kunsabagay nga po.
Page 38 of 87
ALING DIDAY
Kundi ako namamali'y mahigit dalawampung taon na ang lumipas.
MANG FILEMON
O siya, siya na –
DELIA
Tutal at narito na tayo, alamin na natin ang tugon ni Senyor Agustin sa ating mga
hiling!
Bilang paghahanda sa panibagong dagdag na aksyon, sina SEÑORA ESPERANZA at

SEÑOR AGUSTIN ay pupwesto na sa kanilang takdang panig.
MANG FILEMON
Unahin natin ang sa partihan ng ani... Pinapanatili ni Senyor Agustin ang matagal-nang-
patakarang singkwenta-singkwenta.
Lipat-aksyon kina SEÑOR AGUSTIN.
SEÑOR AGUSTIN
(Kausap ang imahinaryong si Mang Filemon.) Eh ano kung matagal nang patakaran, ha,
Filemon? Kaya nga nagtagal, ay dahil makatwiran! Kung magiging sisenta-cuarenta ang
partihan, na gaya ng inyong kapritso, makabubuting ipagbili ko na lamang ang hacienda,
at kami’y magpasa-America na..! Sandali nga pala, bakit ba ako nagpapaliwanag sa iyo?
SEÑORA ESPERANZA
Agustin… Si Filemon ay hindi nakikipag-away.
SEÑOR AGUSTIN
(Matalim na titingnan ang asawa bago bumaling kay FILEMON.) Filemon, Filemon...
Kung maaari nga lamang na minsa’y magpalit tayo ng lugar, tingnan ko lamang kung
hindi kayo maaburido..! Gaya niyang abono at pestisidyo! Pataas nang pataas ang
presyo!
Lipat-aksyon.
BERTO
Ang sabihin niya, ang presyo ay kanyang pinapatungan!
ASON
Bawi na ang gastos niya, may tubo pa siya!
TEMYONG
At ang ukol po sa irigasyon?
Page 39 of 87
MANG FILEMON
Makatwiran lamang daw na makibahagi tayo sa bayarin.
CIRILO
Ay sa tayo nama’y nag-aani kahit wala ang sinasabing modernong irigasyong iyan! O
kahit wala iyang abono at pestisidyong pumapatay naman sa mga dalag at palaka!
MANG FILEMON
Sinabi ko iyan sa Senyor. Ipinamukha niya sa akin na nag-ibayo naman ang ani dahil sa
mga iyan!
GORYO
At paano naman po ang pautangan?
MANG FILEMON
Pasalamat daw tayo at hindi natin dinaranas ang takipan, na siyang patakaran ng ibang
asyenda sa Gitnang Luson.
BERTO
Ang lagay pala, gusto pa niyang pasalamatan natin ang kinse porsyentong interes na
hinuhuthot niya sa atin?
Lipat-aksyon.
SEÑORA ESPERANZA
Tiene razon. (Oo nga naman.) Bakit hindi natin rebisahin ang interes sa pautangan?
SEÑOR AGUSTIN
(Paanas sa asawa.) A claremonos… (Magkalinawan nga tayo…) bakit ba kinakampihan
mo sila?
SEÑORA ESPERANZA
(Sa sarili.) Hindi mo magugustuhan ang aking sagot sa iyong tanong.
SEÑOR AGUSTIN
Kaya nga ginagawa ko nang moderno ang hacienda! Nag-iimporta ako ng mga
makabagong makinarya, mas makapangyarihang tractora at iba pa! Bawat pirasong
makina ay kayang gumampan ng trabajo ng pulu-pulutong na magsasaka at kalabaw!
Kaya, kung sino sa kanila ang promotor ng gulo at protesta –
SEÑORA ESPERANZA
(Sa sarili.) Alam ko -- siya mong unang palalayasin.
SEÑOR AGUSTIN
Page 40 of 87
-- siya kong unang palalayaisn! (Babaling kay “Mang Filemon.”) Filemon, hindi ko gusto
ang takbo ng isip ng ilan sa mga kasamà! Ilan lamang naman sila, hindi ba?
Lipat-aksyon.
MANG FILEMON
“Senyor,” ang wika ko, “Hindi po ako mangangahas na magdulog sa inyo ng petisyon
kung iilan lamang ang may nais. Iyan po’y kahilingan ng lahat.”
Lipat-aksyon.
SEÑOR AGUSTIN
A ver nga, pati ba ikaw, kaisa nila?
MANG FILEMON
“Senyor," ang wika kong pamuli, "ako po’y inyong katiwala. Ngunit ako po, bago
naging ganoon, ay magsasaka muna, at magsasaka pa rin. Ang mga nuno ko ay
magsasaka, at ang anak ko ay magsasaka ring magluluwal ng mga aapuhin kong
magsasaka.”
TEMYONG
Kung sadyang nagmamatigas siya, magpasya na tayo..! Lolo, ano po ang marapat?
LOLO
Ang marapat… (Bahagyang tatawa; pagkuwa'y magiging seryoso.) Bagaman mga mata
ko’y pinalabo na ng pagkakaedad, malinaw ko pa ring nasisipat ang marapat: Maghanda,
at magpasya, sa pag-aaklas!
AWIT 7: KAPASYAHANG MAG-AKLAS

(Mga Kasamà)
Magpasya na kita
Bawat isa sa atin ay magpasya
Ang kalagayan ay maglulubha
Lalala pa ang pang-aapi at pagsasamantala!
Magpasya na kita
Sa pagbabalikwas ay magkaisa
Itigil ang paggawa
Mula bukangliwayway
Hanggang ang araw ay humimlay!
Alipin tayong bayad-utang

Sangkahig-santukang kabuhayan
Hindi, hindi iyan kabuhayan
Kundi unti-unting kamatayan!
Page 41 of 87
Aklas! Aklas! Aklas!
Itigil ang paggawa
Maamo mang kalabaw ay may katapusan
Kung magtimpi, kung magtiis
Nanunuwag ang damulag
Maghahanda at lalaban!

Mag-aklas!
Lipat-aksyon kina SEÑOR AGUSTIN.
SEÑOR AGUSTIN
Kung inaakala ninyo na makapangyayari kayo sa aking hacienda, na gaya ng mga
nanliligalig sa Hacienda Luisita, kayo ay nagkakamali! Kumakain lamang kayo sa palad
ko! Wala kayong pag-aari kundi ang lupa sa inyong mga kuko!
Aalis na ang lahat ng dumalo sa pulong, liban kay GABRIEL, na nakatanaw sa

kinaroroonan ni SEÑORITA MARIA LUISA. Ang dalaga naman, na ngayon ay maaaring
nakabihis-pantulog na sutla, ay tatayo at bababa sa pinagpulungan.
AWIT 8 : MITHIIN SA PANAGINIP

(Señorita Maria Luisa)
Ito’y tagpong yao’t dito

Sa musmos kong alaala
Naghahanap ng kalaro
Sa sulok ng aking mata.
Hanggang ngayo’y tumutunton

Sa paglukso nitong dugo
Anino kang bumulaga
Kumurot sa aking puso.
Panaginip baga ito

O ito na ang totoo
Kung ikaw nga’y kapatid ko
Bakit hindi sabihin mo?
Lalapit si SEÑORITA MARIA LUISA kay GABRIEL, na iiwas at aalis.

Gabriel! Gabriel!
Page 42 of 87
Bakit ka ba umiiwas?
Sana ay huwag kang lumayo
Dapat tayong magkakilala --
Ano itong nadarama?
Lilitaw ang MGA KOSTABLE, iuumang ang mga riple sa direksyon ni GABRIEL.

Huwag!
Hangos sina ANA at NORMA sa silid upang gisingin si “Señorita Maria Luisa.”
NORMA
Senyorita! Senyorita!
ANA
Gumising po kayo!
NORMA
Senyorita! Kayo po yata’y binabangungot?
Ikalawang Yugto/ Tagpo 2: Harana
Sa dampa nina MANG FILEMON -- hinaharana nina CIRILO, GORYO, BERTO,

ROLDAN at FREDO si SEÑORITA MARIA LUISA (ang awit ay “Anak-Dalita” nina D.
A. Rosario at F. Santiago). Makatabi sa kanya sina NORMA, ANA, MANG FILEMON at
ALING DIDAY.
AWIT 9: ANAK-DALITA
(Mga Kasamàng Lalaki)
Ako'y anak ng dalita na tigib ng luha

Ang naritong humihibik ay bigyan ng awa
Buksan mo ang langit at kusa mong pakinggan
Ang aking ligalig saka pagdaramdam.
Ay, kung hindi ka maaaba sa lungkot kong dinaranas

Puso't diwang nabibihag sa libing masasadlak
Magtanong ka kung di tunay sa kislap ng mga tala
Magtanong ka rin sa ulap ng taglay kong dalita.
Sa dilim ng gabi, aking nilalamay

Tanging larawan mo ang nagiging ilaw
Kung ikaw ay mahimbing sa gitna ng dilim
Ay iyong ihulog, puso mo sa akin.
Page 43 of 87
Tanging larawan mo ang nagiging ilaw
Ay iyong ihulog, puso mo sa akin.
Ang iyong ihulog, ang iyong ihulog

Buhay, pag-asa, pag-asa.
MGA KASAMÀNG LALAKI

Magandang gabi po!/ Gandang gabi po, Senyorita!

Magandang gabi!
ALING DIDAY
Hala, pakilala kayo sa Senyorita!
CIRILO
Cirilo po.
GORYO
Goryo po.
BERTO
Ako po si Berto.
ROLDAN
Si Roldan naman po ako.
FREDO
At si Fredo po lamang.
MANG FILEMON
Maaari na kayong magsiupo.
ALING DIDAY
Pakiusap lamang, hane? Ang mga boses-pailaya ay huwag nang kakanta!
Kiming tatawa ang naghaharanang MGA KASAMÀ. Aalis na ang mag-asawa.

(Minumukhaan ang mga bagong dating.) Kayo lamang ba?
Tinginan ang mga bagong dating.

Wala nang naiwan sa labas?
Page 44 of 87
ROLDAN
Wala na po. Meron po ba kaming dapat isinama?
ANA
(Maagap.) Si Pekto? Si Cirilo?
CIRILO
Heto na nga ako!
ANA
Ibig kong sabihin, si Esteban!
NORMA
(May kasamang irap.) Si Gabriel.
Tinginan ang mga bagong dating sa isa't isa.
NORMA
Nasaan si Gabriel?
BERTO
Aba, eh umatras eh. Masakit daw ang panga, este, ang paa.
ANA
Ano ba talaga, panga o paa?

(Magiliw na iibahin ang paksa.) Hindi ko pa kasi nararanasan ang sinasabing harana,
kaya nabanggit ko kina Norma at Ana!
NORMA
Kaya nga po, kinausap namin ni Ana ang mga binatang taring na ito.
ANA
At heto na nga po sila. Wala nga lamang si . . . Gabriel.
Katahimikan.

(Pilit ngingiti.) I don't mind, really, kung wala siya..! Pero ganito ba talaga ang harana?
Tahimik? Walang nagsasalita?
ILANG KASAMÀNG LALAKI

Eh…. (Sinisiko ng isa ang isa.)
Page 45 of 87
Naku, ganito nga siguro! Bawal magsalita!
NORMA
Ano nga ba naman at nangagsiurong ang inyong ipinagmamalaking mga, mga . . . dila?
Mapapabungisngis si SEÑORITA MARIA LUISA.
ANA
Ayan, tinatawanan kayo ng inyong hinaharana!
FREDO
Eh, ganito nga po ang harana. Tumatapat sa bintana, umaawit po. (Sisikuhin si
ROLDAN.)
ROLDAN
At kung payag po ang may-ari ng bahay, ay pinapatuloy ang mga naghaharana.

At kung hindi payag?
Sisikuhin ni ROLDAN si BERTO.
BERTO
Ay di, pinapaalis po.

At kung ayaw umalis? Kung sige pa rin sa pagkanta?
Sisikuhin ni BERTO si GORYO.
GORYO
Wala pong ganoon, Senyorita! Ayon sa magandang asal, umaalis po kung paalisin.

(Pigil ang tawa.) Bakit ang sabi sa akin ni Norma ay binubuhusan -- ng ihi!
Tawanan.
GORYO
Kami’y po’y hindi pa nakakaranas ng ganoon!
ROLDAN
Ngunit, Senyorita, kung si Norma po ang magbubuhos sa akin ng kanyang… akin pong
tatanggaping tila benditang banal.
Page 46 of 87
NORMA
Bastos! Pagkabastos mo!
Tawanan ulit ang lahat, kantyawan.
KARAMIHAN
Uyy!/ Uyy!

Hmm, Norma...?
NORMA
(Hiyang-hiya.) Makikita mong Roldan ka!
Huhupa na ang tawanan at tuksuhan.
FREDO
Mabuti pa, ang Senyorita Maria Luisa ang ating hilingan ng awit!
MGA KASAMÀNG LALAKI

(Sabayan.) Sige!/ Sige na po!/ Kahit maigsi lang!
Palakpakan ang lahat.

Sige!
Mas malakas na palakpakan.

Pero kailangang kwentuhan muna ninyo ako!
Tatahimik ang lahat at maghihintay sa susunod na salita ng eredera.

Kwentuhan ninyo ako ng mga problema ninyo dito sa hacienda!
NORMA
Eh, Senyorita… Hindi po problema ang pinag-uusapan sa harana!

Ano, kung gayon?
NORMA
Kahit ano po! Basta etsa pwera ang mga problema!
Page 47 of 87
ANA
Saka, awitan po! Nag-aawitan sa harana!

Bueno, kumanta muna ang inyong pambato, iyong pinakamaganda ang boses!
GORYO
Naku, wala po siya rito!

Sino?
GORYO
Eh, si Gabriel po, wala nang iba!

Hindi na ako naniniwala diyan! Pati ba sa pagkanta, magaling din siya? Sobra nang
ideal man iyan, ha?
Tinginan ang MGA KASAMÀNG LALAKI dahil hindi nila masakyan ang ibig sabihin ng
eredera. Sa isang panig, aawit si GABRIEL ng “Kundiman ni Abdon” (ni Bonifacio
Abdon).
AWIT 10: KUNDIMAN NI ABDON

(Gabriel)
Sa tapat ng laging palangiting araw

Na lumalaganap sa dagat Silangan
May mutyang masuyo’t libid kayamanan
Na giliw ang handog sa pusong may damdam.
O bayang maligaya ng aking paggiliw

Pusong lakambini, kalong salamisim
Ang iyong pagluha’y sandaling pigilin
Ang kundimang ito, mutya, iyong dinggin.
Bulaklak ng aking laging pinithaya

Ang ika’y makitang may sariling laya
Sa dagat Silanga’y butihing diwata
Mayama’t mapuri, bihis sa dalita.
Mayama’t mapuri, bihis sa dalita.
Magandang diwata . . . bayan ko.
GABRIEL
Page 48 of 87
Ah, ano itong aking nadarama. Hindi tayo dapat magkalapit. (Manlulumo.) Kailangan
akong umiwas.

(Tatayo, hihiwalay sa karamihan.) Dapat tayong magkakilala! Hindi na ako
makapaghihintay pa! Para ano pa at ako ang senyorita sa buong hacienda na ito?
Ikalawang Yugto/ Tagpo 3: Tagpuan sa Digmaan
Sa isang panig ng asyenda, araw -- nagkasarilinan sa wakas sina GABRIEL at


(Seryoso.) Ipinatawag kita dahil gusto kong magkakilala tayo.
GABRIEL
(Pormal, malamig.) Hindi po yata karapat-dapat.

(Sa madla.) Aba, may kasungitan pala... (Biglang babaling sa kausap, magiliw.) Ang
totoo, kilala na kita!
GABRIEL
(Kunot-noo.) At paano po kaya iyon nangyari?
AWIT 11: KILALA KITA

(Señorita Maria Luisa at Gabriel)

‘Pinagtanong kita
Gaya ng pagtatanong ko
Tungkol sa iba pang tagarito
Gusto ko kasing makilala
Ang pinakamaraming kasamà.
GABRIEL
(Nananatiling malamig.) Kayo po ang bahala.

Alam ko, for example, na magkasimbata tayo. Isa-dalawa-tatlong taon lamang ang ating
pagitan. Kaya alisin mo na ang po-po-po!
GABRIEL
Page 49 of 87
Mahirap po yata ang ganoon. Kundi po ako mamumupo, maraming bagay ang marapat
ding palitan.
GABRIEL
Tahimik lang ang buhay ko
Sa kabila nga ng gulo
Lumaki akong walang kapatid
Wala ka, kahit nababatid
Nariyan ka sa dulo ng daigdig.

Kung alam mo lang
Kayrami kong alam
At kung sino ka at sino ako
Alam mo rin, ako’y kapatid mo.

Bahala ka... Basta ang malinaw, I don’t want… Hindi ko gusto ang kaayusang aking
kinagisnan.
GABRIEL
Ganoon din po ako, Senyorita.

Ang mga tao ay pinaglalayo ng mga bagay na hindi sila ang nagtakda… One time,
tinanong ako ni Ana… Bakit daw kaiba ako sa mga señorita na alam niya… Nagitla
ako... Hindi mo ba ako tatanungin kung bakit?
GABRIEL
Kayo po.

Kasi, hindi ko alam ang dapat isagot. (Maghihintay ng sagot ng kausap, ngunit wala.)
Naiinis ka ba sa akin?
Tahimik lamang si GABRIEL, pormal ang mukha.

(Naiirita.) Kung oo, bakit..? Wala naman akong alam na pagkakasala ko sa iyo...
(Sisikaping maging mahinahon ulit.) Dahil ba kay . . . Papa?
Tahimik lamang si GABRIEL.

(Bahagyang tatawa.) Don’t worry. Lahat ng ayaw niya, gusto ko!
Page 50 of 87
GABRIEL
Ganoon po lamang pala – kung kaya kayo ay mistulang magiliw sa mga tagarito?

(Sa madla.) Nagsasalita rin pala! (Babaling kay GABRIEL.) Yes -- noong una! Pero
ngayon, iba na ang dahilan. May malalim nang dahilan… Lahat ng kasamà sa hacienda
ay dapat bigyang-halaga bilang tao… Pare-pareho tayong nilalang ng Diyos… Nagkataon
lamang na kayo ay mahirap, kapuspalad!
GABRIEL
(Mapait at asiwa ang ngiti, aangat ang boses.) Paumanhin po, Senyorita! Ang sanhi ng
aming kalagayan ay hindi pagkakataon lamang, na gaya ng inyong sinabi! Kapuspalad
kami dahil may umiiral na kaayusang tiwali . . . hindi pantay, hindi makatarungan! At
iyon ang dapat na --

(Mabibigla sa pagtataas ng boses ni GABRIEL; puputulin ang salita ng kausap sa pagtaas
ng isang kamay, ang ibig sabihin ay "hinto.") GABRIEL, inaaway mo ba ako? Huwag
mong kalimutang ako pa rin ang iyong señorita!
GABRIEL
(Hindi agad sasagot.) Dispensa po.

(Bubuntung-hininga; sisikaping manumbalik ang gaan ng loob.) Pareho tayong . . .
solong anak… Malungkot ang walang kapatid, hindi ba?
GABRIEL
Marami po akong pinsan. Kami dito'y iisang pisa.

Aha! Alam ko ang ibig sabihin ng "iisang pisa"! Wanna bet..? Huwag na. Matatalo ka!
Pero iba ang pinsan sa kapatid..! Anyway... Ang iyong mga magulang, kumusta?
GABRIEL
Patay na po ang aking ina, sanggol pa lamang ako.

Alam ko... Pero ang iyong ama, buhay pa ang iyong ama!
SEÑORITA MARIA LUISA at GABRIEL

Tayo nga ba’y magkakilala
Kaano-ano nga ba kita?
Kilala kita
Ikaw at ako
Ikaw at ako --
Page 51 of 87
Maririnig ang paghimpil ng isang awto at isang dyip-militar. Humahangos si SEÑOR
AGUSTIN, kaagapay sina MANG FILEMON, ALING DIDAY at ILANG KOSTABLE.
SEÑOR AGUSTIN
Maria Luisa! Babalik ka na sa Maynila, ahora mismo!

Papa! What brings you here?
SEÑOR AGUSTIN
Ang guerra mondial!

I’m sorry, Papa. But I don’t quite believe you!
Sa yugtong ito, maririnig ang malayo ngunit maramihang paglipad ng mga eroplano.
SEÑOR AGUSTIN
Me viaje aqui desde Manila para sacarte. No se puede tu “No, no, no!” (Nagbyahe
ako mula Maynila hanggang dito para kunin ka. At hindi na uubra ang iyong “No, no,
no!”)

I am perfectly fine here. I have never been so, so . . . at peace! Oh, Papa, would you,
gusto mo bang makilala si….
SEÑOR AGUSTIN
(Titingin kay GABRIEL mula ulo hanggang paa.) Hindi! Ayokong mag-aksaya ng
panahon sa mga usaping walang halaga. Tenemos que salir ahora! (Kailangang umalis na
tayo ngayon din!)
Malakas na ang ingay ng mga eroplano. At ngayon ay sunod-sunod na ang pagsabog ng

mga bomba: Pinupulbos na ng mga eroplanong Japon ang kampong paliparan ng mga
Kano sa kalapit-probinsya -- bahagi ng sorpresang salakay ng Japon sa Pearl Harbor at
sa mga instalasyong militar ng Amerika sa Pilipinas. Saklot ng pangamba ang LAHAT
NG TAUHAN ng ating dula sa pagpapanimula ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.
Babaltakin nang paalis ni SEÑOR AGUSTIN si SEÑORITA MARIA LUISA.
MANG FILEMON
Klaseng binobomba na ang kampo militar ng mga Merkano sa Clark!
ALING DIDAY
Page 52 of 87
Hesus, ipag-adya mo po kaming makasalanan sa mundong ibabaw! Huwag po namang
gunawin ang mundo!
SEÑOR AGUSTIN
(Kay SEÑORITA MARIA LUISA.) Vamos! Vámonos! (Halika! Halika na!)
SEÑORITA MARIA LUISA at GABRIEL

Ikaw at ako --!
Ngayon ay wala na sa tanghalan sina SEÑORITA MARIA LUISA, SEÑOR AGUSTIN at

ang MGA KOSTABLE. Sina MANG FILEMON at ALING DIDAY naman ay nakatingin
kay GABRIEL.
GABRIEL
Magkapatid!
Magdidilim, kasabay ng ibayong pagkakagulo at pagkakaingay ng MGA KASAMÀ.
Ikalawang Yugto/ Tagpo 4: Hukbong Bayan
Sa asyenda, gabi -- sa tulong nina MANG FILEMON at ALING DIDAY, naghahakot ng

nakasakong bigas, mais, asukal at asin ang ILANG GERILYA, pawang armado, na dili
iba’t ang mga kasamàng lalaki at babae rin. Armado sila.
MANG FILEMON
(Iniisa-isa ang mga nakataling sako.) Bigas . . . mais . . . asukal… Asan ang bagoong at
asin?
ISANG GERILYA
Ito po yata.
MANG FILEMON
(Kakapain ang maliit na sako.) Ito nga! Kumpleto na.
Papasok sina NORMA at ANA, sesenyas -- na ang ibig sabihin ay pwede nang lumarga
ang MGA GERILYA. Mabilis na aalis ang MGA GERILYA. Maiiwan sina MANG
FILEMON, ANA at NORMA na nag-aalala.
Lipat-eksena sa bundok. Mataas na talampas ang kinalalagyan ni GABRIEL. Malalim

ang kanyang iniisip. Darating si ROSITA.
ROSITA
(Lalapit kay GABRIEL, na hindi papansin sa kanya.) Ahem.
Sadyang lumilipad ang isipan ni GABRIEL.
Page 53 of 87
ROSITA
Problema?
Hindi siya papansinin ni GABRIEL.
ROSITA
(Sa madla.) Problema nga. (Uupo sa tabi GABRIEL.) Huhulaan ko ang laman ng iyong
isip.
GABRIEL
(Papansinin si ROSITA, ngingiti.) Sige nga.
ROSITA
Inaalala mo ang iyong lolo.
GABRIEL
Oo naman. Lagi akong nag-aalala sa kanyang kalagayan.
ROSITA
At nag-aalala ka rin -- sa kalagayan ni Senyorita Maria Luisa!
GABRIEL
(Magigitla; pagtatakpan ang damdamin.) Bakit ko siya aalalahanin?
ROSITA
Tanong mo, sagot mo. Bakit nga ba?
GABRIEL
(Hindi agad sasagot, malalim ang buntunghininga.) Sana'y ligtas siya.
ROSITA
Kitam!
GABRIEL
Wala namang masama kung paminsan-minsan a'y isipin ko siya, hindi ba?
ROSITA
Kung paminsan-minsan ay, hmmm, hindi nga.
GABRIEL
Unang-una, hindi siya ang umaapi sa atin.
ROSITA
May sinabi ba akong siya?
Page 54 of 87
GABRIEL
Hindi siya ang gumagawa ng mga patakaran sa asyenda.
Maghihikab si ROSITA.
GABRIEL
Sana'y manatiling ligtas siya. Magtatagal na hindi ko siya makikita kung magtatagal ang
gyera.
Darating sina CIRILO at DELIA. Hagip nila ang huling salita ni GABRIEL.
DELIA
At gaano kaya ang itatagal ng gyera?
GABRIEL
Lahat tayo ay nangangapa sa dilim.
CIRILO
Naroon sa Kampo O’Donnell sa Tarlac ang mga sundalong Merkano at Pilipino na
nangagsisuko – pawang bilanggo! Nangangamatay na sa sakit, gutom at pagmamalupit
ng mga Japon!
Darating sina GORYO, BERTO, at FREDO.
GABRIEL
Isang taon pa, dalawang taon… Sinong nakakaalam?
GORYO
Kung bakit kasi nagsiksikan sila sa Bataan at Corregidor –
ROSITA
-- Gayong kaylawak ng Pilipinas para sa digmaang gerilya!
BERTO
Na siya nating ginagawa ngayon! Kaya tayo ay mahirap tukuyin ng kaaway!
FREDO
Tayo, ang hukbo ng bayan, ang pumipili ng labanang kaya nating ipagwagi!
AWIT 12: TAYO ANG HUKBO

(Gabriel at Mga Gerilya)
Tayo ang hukbo ng bayan

Ang sandigan ng mamamayan
Walang dapat asahang di kaisa ni dayuhan
Page 55 of 87
Kundi tayo, bawat isa sa ating hanay
Dahil tayo ang hukbo, ang hukbo ng bayan!
Mapagpalaya pagkat mulat
Mapangahas pagkat tumpak
Mapursigi pagkat tiyak
Magwawagi pagkat lahat
Lahat tayo ay hukbo
Ang hukbo ng bayan!
Darating ang MGA GERILYA na nangagsihakot ng mga nakasakong suplay kina Mang
Filemon. Masayang sasalubungin sila ng mga nasa talampas.
Maririnig ang pagdating ng isang trak. Sa senyas ni GABRIEL, magpapaputok na ang

MGA GERILYA. Biglang titigil ang trak, kasabay ng ingay na nagpapahiwatig na ito’y
nabangga sa isang kung-ano. Panay ang pagtudla ng MGA GERILYA sa iisang
direksiyon. Ang mga kaaway ay nagpapaputok din, at ilan sa mga gerilya ay tatamaan.
Ang mga sugatan ay aayudahan naman ng kanilang mga kasama. Isang GERILYA, may
palatandaang mediko, ang maglalapat ng lunas.
Sa init ng digmaan, may nasusugatan

May nasasawi at may tinatakasan
Ng dapat mamayaning tatag, katapangan --
Sa digmaan nasusukat ang kabayanihan!
Paris ng paninindigan
Di sinasamba kundi ginagawa
Paris ng talakayan, di lamang nakatala
Sulong, kapanalig, sulong na
Sa digmaan kailangan ka
Ang digmaan ang lunduyan ng praktika at diwa.
Muling sesenyas si GABRIEL upang wala nang magpaputok. Katahimikan. Ilan ang
maingat na gagapang pababa habang si GABRIEL at ang iba pa ay maiiwan sa
talampas.
Dalawang panabay na putok ang maririnig mula sa killing zone. Muling pupwestong
palaban sina GABRIEL. Sesenyas siya upang ang ilan pa sa MGA GERILYA ay bumaba
rin.
Tayo ang hukbo ng bayan

Ang sandigan ng mamamayan
Walang dapat asahang di kaisa ni dayuhan
Kundi tayo, bawat isa sa ating hanay --
Dahil tayo ang hukbo, ang hukbo ng bayan!
Page 56 of 87
Babalik na ang mga nagsibaba, taglay ang mga ripleng nasamsam mula sa mga kaaway.
Ngunit isa sa mga gerilya ay may sugat. Agad siyang lulunasan ng mediko.
Ikalawang Yugto/ Tagpo 5: Kanya-kanyang Hangarin
Sa malaking bahay nina SEÑOR AGUSTIN sa Kamaynilaan, gabi -- sinasalubong niya si

CAPTAIN ZATAKI. Pupwesto na ang MGA SUNDALONG JAPON upang magbantay sa
magkabilang panig.
CAPTAIN ZATAKI
Konbanwa, Agustin-san! (Magandang gabi, Señor Agustin!)
SEÑOR AGUSTIN
Konbanwa, Captain Zataki!
CAPTAIN ZATAKI
I come again.
SEÑOR AGUSTIN
I am glad! Please come in!
CAPTAIN ZATAKI
(Papasok at uupo.) Arigato (Thank you), saramat po.
SEÑOR AGUSTIN
May I offer you anything, Captain?
CAPTAIN ZATAKI
Oh yes, yes! I want that strong drink rambanog!
SEÑOR AGUSTIN
Of course, Captain! I’ve been keeping it for you. Osang, Osang!
OSANG
(Papasok.) Opo!
SEÑOR AGUSTIN
Ang lambanog! At tawagin mo na ang Señorita mo!
Aalis si OSANG.
CAPTAIN ZATAKI
By the way, Agustin-san, when was rast time you visit your, ahh, rice and corn fierds.
Page 57 of 87
SEÑOR AGUSTIN
A long time ago, Captain. I hate traveling these days. But now that you mention it, I
really like you to help me get modern Japanese machinery for my hacienda. I want to
increase the harvest tenfold, twentyfold – for the Japanese, of course! We will be business
partners, of course!
Papasok ni OSANG, dala ang lambanog at dalawang baso. Si SEÑOR AGUSTIN mismo
ang magsisilbi kay CAPTAIN ZATAKI.
CAPTAIN ZATAKI
I oredi sent request to Tokyo. Probrem is, ships orweys furr of war equipment. No space
for agricurturar machinery.
SEÑOR AGUSTIN
(Iaabot kay CAPTAIN ZATAKI ang isang basong may lambanog.) But agricultural
machinery is for you, the Japanese in the Philippines! So you will have no problem with
food! And – we, I mean you, the general and I -- can sell rice and corn to Japan! That’s
how we will become big business partners!
AWIT 13: KOLABORASYON

(Señor Agustin at Captain Zataki)
SEÑOR AGUSTIN
You must understand, my friend Zataki-san
What I tell you is best for us
And when we prosper, we will be richer
Both our countries will prosper as well.
CAPTAIN ZATAKI
This is war time, Agustin-san
Fighting for my country is my business
You must understand, and put this in your mind
For your own sake, you have to fight for mine.
SEÑOR AGUSTIN
But I fight in your favor, don’t I, Captain Zataki?
CAPTAIN ZATAKI
Well, you can say that, yes.
SEÑOR AGUSTIN
My friend, I am a businessman,
You don’t expect me to fight with a gun.
CAPTAIN ZATAKI
Page 58 of 87
I am a man of peace as well
But peace is founded on winning a war.
SEÑOR AGUSTIN
Hmm, come to think of it, you are right! I agree!
CAPTAIN ZATAKI
Great!
SEÑOR AGUSTIN at CAPTAIN ZATAKI

Now we understand one another
When all this is done, we shall overcome
And live the way, the way we wish to be
In the meantime, let’s fight one war!
(Hahalakhak.)
SEÑOR AGUSTIN
Domo arigato gozaimas!
CAPTAIN ZATAKI
Hai! Hai!
Panabay na tutungga ng lambanog sina SEÑOR AGUSTIN at CAPTAIN ZATAKI.
SEÑOR AGUSTIN
Oh, once I get hold of those Japanese equipment..! Oh, Japanese technology is superior!
American technology is, nah, no match!
CAPTAIN ZATAKI
Yes, yes… But you know what happen in provinces? Where farmers are?
SEÑOR AGUSTIN
Of course! They work for us! There is harvest every season, although not much, like in
the past. Just the same, I provide the Japanese Imperial Army with rice and corn and –
CAPTAIN ZATAKI
Arigato! Arigato..! In other prantations, however, owners have hard time.
SEÑOR AGUSTIN
What do you mean?
CAPTAIN ZATAKI
Onry few farmers are working! The rest crimb the mountains!
Page 59 of 87
SEÑOR AGUSTIN
And what are they doing in the mountains?
CAPTAIN ZATAKI
Ahh, then you don’t know what is going on!
SEÑOR AGUSTIN
Well, I --
CAPTAIN ZATAKI
The farmers are guerirras oredi!
SEÑOR AGUSTIN
(Kukunot ang noo.) Gorillas . . . Ahh, guerillas!
CAPTAIN ZATAKI
Yes! Enemies of Japan! Your enemies also!
SEÑOR AGUSTIN
I see… What a shame… I have not talked to my fellow hacenderos. I --
CAPTAIN ZATAKI
There is troubre in provinces! They are hard to knock out, the troubre-makers! Many of
them are Communists!
SEÑOR AGUSTIN
Communists! You have to talk to my dear friends Don Norberto and Don Raul! And also
Don Esperon and Don Año and Don Lorenzana! They should know about those, ahh,
Communists! I am sure not one of my people is involved!
CAPTAIN ZATAKI
I hope so, Agustin-san, I hope so.
SEÑOR AGUSTIN
(Biglang aaliwalas ang mukha sa ideyang naisip.) In fact, I am so sure of my people that I
would like to invite you to my hacienda!
CAPTAIN ZATAKI
Hmm.
SEÑOR AGUSTIN
Yes! Why not? You need to take a break from all this, this war thing! Relax!
CAPTAIN ZATAKI
I rike your idea.
Page 60 of 87
SEÑOR AGUSTIN
Take it easy in my hacienda!
CAPTAIN ZATAKI
Do you think Maria Ruisa-san come with us?
SEÑOR AGUSTIN
Why, yes, of course! She will come with us!
CAPTAIN ZATAKI
Yes…? She is not here right now.
SEÑOR AGUSTIN
Oh . . . Wait a minute. Osang! Osang!
Darating si OSANG.
SEÑOR AGUSTIN
Tinawag mo na ba ang Señorita mo?
OSANG
E… masakit daw po ang ulo. Kayo na lamang daw po ang makipag-usap sa bisita. Kahit
daw po abutin kayo ng . . . ng madaling-araw. (Kagat-labi.)
SEÑOR AGUSTIN
Ang maldita!
Hintakot na aalis si OSANG.
CAPTAIN ZATAKI
Anything wrong?
SEÑOR AGUSTIN
No, no, Captain!
CAPTAIN ZATAKI
Maria Ruisa-san is not joining us, I think?
SEÑOR AGUSTIN
Well . . . now she says she has this terrible headache.
CAPTAIN ZATAKI
(Tatango-tango.) Ohh… It is oright. I cannot stay rong anyway. (Tutunggain ang
natitirang lambanog sa baso.) But I wirr be back . . . when terribre headache of Maria
Ruisa-san go away.
Page 61 of 87
Tatayo na si CAPTAIN ZATAKI at yuyukod kay SEÑOR AGUSTIN.
CAPTAIN ZATAKI
Thank you for rambanog and give my regards to Maria Ruisa-san.
SEÑOR AGUSTIN
(Yuyukod din.) Of course, Captain Zataki! And I am sorry, truly sorry! (Mabilis na
kukunin ang bote ng lambanog at iaabot kay CAPTAIN ZATAKI.) Here, take this!
CAPTAIN ZATAKI
Oh, thank you so much! And don’t worry. Not everyday is rucky day, I know.
SEÑOR AGUSTIN
(Habang umaalis ang kausap.) The Japanese machinery for my hacienda!
Pagkaalis ni CAPTAIN ZATAKI at ng MGA SUNDALONG JAPONES, sasambulat si

SEÑOR AGUSTIN.
SEÑOR AGUSTIN
Maria Luisa!
Darating si SEÑORA ESPERANZA.
SEÑOR AGUSTIN
Esperanza! No puedo mas controlarme, quiero castigar tu hija desobediente! (Hindi na
ako makakapagpigil sa sutil mong anak!) Sukat akong muling hiniya kay Captain Zataki!
SEÑORA ESPERANZA
Hindi niya masikmura ang pakikipagkaibigan mo sa mga Japon. Ganoon din ako.
SEÑOR AGUSTIN
Estais tirándome! (Talagang tinitirya ninyo ako!) Ya os dijè (Sinabi ko na sa inyo):
Kailangang pakisamahan natin silang mabuti para tayo ay makaligtas sa gulo!
SEÑORA ESPERANZA
Isipin mong makalawa ang sinasabi mo!
Sa isang bahagi ng tanghalan, isasadula ang pagpapahirap ng MGA SUNDALONG

JAPON sa ILANG MAMAMAYAN.
SEÑOR AGUSTIN
Nariyan, kabi-kabila ang hulihan! Pero tayo, sinasaktan ba tayo? Hindi! Binabayaan pa
tayong magnegosyo!
Page 62 of 87
(Papasok.) Hindi nga po sinasaktan, dahil wala namang dahilan upang tayo ay saktan!
Dahil wala naman tayong inaasikaso kundi ang sarili lamang natin!
SEÑOR AGUSTIN
Isa kang malaking gaga --
SEÑORA ESPERANZA
-- Samantalang ang mga kababayan natin ay nagpapakahirap sa pakikipaglaban.
SEÑOR AGUSTIN
Dalawa na kayong malaking gaga!
Sa isa pang bahagi ng tanghalan -- ISANG DALAGA ang pinipilit kaladkarin ng ILANG
SUNDALONG JAPON.
SEÑOR AGUSTIN
Maria Luisa, te digo por la última ves, para, para nuestro bien! (Maria Luisa, sinasabi ko
sa iyo sa huling pagkakataon, para sa ating, sa ating kabutihan!)

Nag-aaral akong mabuti ng wikang Japon, Papa, because you said so! Not good enough?
SEÑOR AGUSTIN
Higit pa sa pag-aaral ng wikang Japon ang gusto ko! Ihanda mo ang sarili mo, sapagkat
muling babalik si Captain Zataki! Pakitunguhan mo siya, at lilipas ang digmaan na hindi
tayo napapahamak, umaasenso pa!

Sige, Papa. Pakikitunguhan ko siya.
SEÑOR AGUSTIN
Bien! (Good!)

Magiging magiliw ako sa kanya.
SEÑOR AGUSTIN
Muy bien! (Very good!)

In fact, lagi kong siyang pagkukwentuhin. (Tatabi kay SEÑORA ESPERANZA.) At
ipapasa ko ang lahat ng impormasyon – sa mga gerilya!
SEÑOR AGUSTIN
(Galit na galit.) Ahhh! (Bugnot na aalis.)
Page 63 of 87
Sana’y hindi si Captain Zataki ang dumadalaw sa akin.
SEÑORA ESPERANZA
Sino pala?

Secret, Mama. (Sa sarili.) May lihim kayo, may lihim ako. (Kay SEÑORA
ESPERANZA.) Mama, bakit ako ibinubuyo ni Papa isang lalaking hindi ko gusto? Tila
hindi ko siya ama..! (Hintakot.) Ayokong mangyari sa akin ang nangyari sa inyo!
Hintakot ring titingin si SEÑORA ESPERANZA sa anak.
Ikalawang Yugto/ Tagpo 6: Lansihan
Nasa sala ng malaking bahay sina SEÑORITA MARIA LUISA at CAPTAIN ZATAKI,
gabi. Sa ilang panig ng tanghalan ay nagbabantay ulit ang ILANG SUNDALONG
JAPONES.
CAPTAIN ZATAKI
I am extremery happy tonight, Maria Ruisa-san! You make me very very happy!

(Pormal.) What have I done, Captain?
CAPTAIN ZATAKI
Because you do not have terribre headache again –
Bahagyang tatawa si SEÑORITA MARIA LUISA.
CAPTAIN ZATAKI
You see? You know what I mean, neh?
Papasok si OSANG, dala ang lambanog. Magsisilbi siya at tatayo sa isang tabi.
CAPTAIN ZATAKI
Oow! Is it oright if I drink rambanog?

Just don’t get drunk and start making trouble.
Page 64 of 87
CAPTAIN ZATAKI
No-no-no-no! I am a genterman Japanese officer!
Magsasalin si OSANG ng lambanog at ibibigay ang baso kay CAPTAIN ZATAKI, na

ininom pagkaraka.
CAPTAIN ZATAKI
Now, Maria Ruisa-san, teach me Tagarog and I teach you more Nihongo.

Let me translate that… Tagarogu-go wo oshiete morattara, Nihongo wo oshiete agemasu.
CAPTAIN ZATAKI
(Papalakpak.) Umai, umai! (Very good, very good!)

The language teacher you recommended to my Papa is good, Captain.
CAPTAIN ZATAKI
Jozu desu ne! (Very well!) Japanese is easy to learn, neh?

Dochira to mo iemasen. (Yes and no.) It depends on many things.
CAPTAIN ZATAKI
(Papalakpak ulit at yuyukod.) You are fast rearner, Ruisa-san! That's why I admire you so
much! And orso because you are . . . very very pretty.

Arigato.
Tatahimik si CAPTAIN ZATAKI, tila may malalim na iniisip.
OSANG
May kailangan pa po kayo, Senyorita?

Tanungin mo si Captain Zataki.
OSANG
Ay! Ayoko po!

Bakit?
OSANG
Page 65 of 87
Ako po’y natatakot!
CAPTAIN ZATAKI
Kore wa nan desu ka? (What is it?)

She is asking if you need anything more.
CAPTAIN ZATAKI
Mou ii desu! Ii desu! (No more, no more!) This is just very right! Drink rambanog and
Maria Ruisa-san -- and the night!

(Bahagyang tatawa, ngunit pakubling magsasalita kay OSANG.) Diyan ka lang, Osang
ka! Huwag kang aalis diyan!
Mananatili sa isang sulok si OSANG. Samantala, si SEÑOR AGUSTIN ay pasilip-silip,

alumpihit sa pinaggagagawa ni SEÑORITA MARIA LUISA. Umiinom ulit si CAPTAIN
ZATAKI.

Captain, will you be a general?
CAPTAIN ZATAKI
Maybe yes, maybe no… It is up to Emperor. For now, orr I want is Greater East Asia Co-
Prosperity Sphere become rearity.

You keep on saying that . . . Greater East Asia --
CAPTAIN ZATAKI
-- Co-Prosperity Sphere.

Big words.
CAPTAIN ZATAKI
Oh, not just words! But great idea, beautifur vision for orr Asians!

In this dream or vision of yours, Captain --
CAPTAIN ZATAKI
A-a! Not mine, but idea of Emperor!
Page 66 of 87
In this dream or vision of the Emperor, will there be peace?
CAPTAIN ZATAKI
Of course! And not onri peace, but orso progress!

All traditional politicians say that. Are you a traditional politician?
CAPTAIN ZATAKI
A what?

(Tatawa.) Never mind, Captain… OK! So, peace and progress… But we will still be
under Japan.
CAPTAIN ZATAKI
(Kukunot-noo.) You are free country now! You have own Filipino president! And
government! Firipino officiars take over Maracañang Parace!

C’mon, Captain! Let us not fool ourselves! Don Jose Laurel and the other Filipino
officials hold office in Malacañang alright. But they take orders -- from the Japanese
military high command! Do you know what a puppet means? Maybe not….
Mapapahumindig si CAPTAIN ZATAKI, at maging si SEÑOR AGUSTIN sa kanyang

pinagtataguan. Kakabahan din si OSANG.

Are you mad at me – that I am talking this way?
Galit si CAPTAIN ZATAKI. Matatag si SEÑORITA MARIA LUISA.

(Taas-noo, sa madla.) I have always talked this way!
AWIT 14: PILIPINONG TOTOO

(Señorita Maria Luisa)
Bakit pipigilin ang sarili

Kung tunay naman ang sinasabi
Ito ang wastong panuntunan
Ang magsabi nang totoo
At tanging katotohanan.
Page 67 of 87
Bakit ititikom itong bibig
Kung kalooban ko ay may nais
Ipamukha sa sinungaling
Ang tumindig sa totoo
Ay tunay na Pilipino.
Noon at ngayon
Ang tumindig sa totoo
Ay tunay na pagiging tao
Pilipino ako, dangal na ingat-ingat ko
Tayong lahat ay naninindigan sa totoo.
Pilipino ako, dangal na ingat-ingat ko

Tayong lahat ay naninindigan sa totoo.
CAPTAIN ZATAKI
Firipin ranguage.

Indeed! My own native beautiful perfect language! (Mahina.) Next to English.
Katahimikan. Malalim na mag-iisip si CAPTAIN ZATAKI.
CAPTAIN ZATAKI
Maria Ruisa-san, watashi mo sensou wa kirai desu yo. Wareware wa boryoku
ni uttaenaide, koukyuu heiwai wo motaraseba ii no ni... In case you not understand, I
said that I myserf do not rike war. If we courd onry attain peace without resort to
viorence… (Iiling.) Shikashi, shikata ga arimasen. (No, it has to be done.)

You just said, “It has to be done.”
CAPTAIN ZATAKI
Yes, I say that.

What has to be done?
CAPTAIN ZATAKI
You are Asian. I am Asian. Orr Asians must go to war against one common enemy – the
imperiarism of the White Man! Not orr Asians understand that, and I am sad.

At ang imperyalismo ninyo?
Page 68 of 87
Hindi maiintindihan ni CAPTAIN ZATAKI ang winika ng kaharap, ngunit
magugulumihanan siya. Papasok na si SEÑOR AGUSTIN.
SEÑOR AGUSTIN
Ahem… Ahem! (Galit na mumustra ng pagsansala sa dalaga, sa kabila ng pagpansin ni
CAPTAIN ZATAKI.) Sorry to disturb your, ahem, serious conversation, Captain! But I
want to know right now if we can fix our trip to my hacienda!
CAPTAIN ZATAKI
Oh, that.
SEÑOR AGUSTIN
Yes, that!
CAPTAIN ZATAKI
Trip to hacienda . . . in the province. Is Maria Ruisa-san coming?
Lahat ng tingin ay tutuon kay SEÑORITA MARIA LUISA.

(Sa madla.) Bakit ang hindi -- kung . . . magkikita kami ni Gabriel!
Samantala, sa talampas, nakapwesto ang MGA GERILYA para sa isang tambang.

Maririnig ang papalapit na ingay ng mga sasakyan.
GABRIEL
Hintayin ang aking hudyat bago magpaputok!
IKATLONG YUGTO
Tagpo 1: Huling Dalaw sa Asyenda
Sa bakuran ng malaking bahay sa asyenda, tanghali -- maririnig ang ingay ng mga

sasakyang humihimpil. Pagliliwanag, sasalubong sina ALING DIDAY, MANG
FILEMON, ANA, NORMA, LOLO at iba pang KASAMÀ kina SEÑORITA MARIA LUISA,
SEÑORA ESPERANZA, SEÑOR AGUSTIN, CAPTAIN ZATAKI at OSANG. Dala ni
OSANG ang bote ng lambanog, bag na malaki at dalawang payong. Ilang
SUNDALONG JAPON ang eskort nila.
ALING DIDAY, MANG FILEMON AT LAHAT

(Yuyukod.) Magandang araw po!
SEÑOR AGUSTIN
Captain Zataki, welcome! This here is my hacienda! We used to live in this grand old
house before we moved to Manila!
Page 69 of 87
CAPTAIN ZATAKI
(Natutuwa, namamangha.) Nice prace, Agustin-san! Nice to drink rambanog here!
SEÑOR AGUSTIN
Didn't I tell you?
CAPTAIN ZATAKI
Big big house! Not like in Japan!
SEÑOR AGUSTIN
You have not seen it all, my friend!
Hihiwalay sa karamihan sina SEÑORITA MARIA LUISA, ANA at NORMA. Ang lahat ng
iba pa ay aalis na.

Kumusta! Kumusta ang aking mga kaibigan!
NORMA
Sa awa po ng Diyos ay buhay pa!
ANA
Nakakaraos po sa araw-araw!

Ang mabubuting tao ay nililingap ng Diyos! (Iaabot ang dalawang maliit na balutan kina
ANA at NORMA.) O, pagdamutan ninyo ang aking pasalubong!
Sabik na matitilihan sina ANA at NORMA, gustong agad kunin ang pasalubong ngunit
nahihiya. Tinginan sila sa isa’t isa.
NORMA
Naku naman po, Senyorita! Ano’t nag-abala pa kayo?

Sus, para ito lang! Take it! Take it!
ANA
Kunin na natin, Ate Norma!
Kukunin ng dalawa ang pasalubong. Agad nilang bubuksan, at itatanghal ang tig-isang
portamoneda. Tuwang-tuwang nakamasid si SEÑORITA MARIA LUISA.
ANA
Ang ganda!
Page 70 of 87
NORMA
Senyorita… nagkagastos po kayo marahil nang kainaman!
ANA
Ngayon lamang ako nagkaroon ng ganitong de-klaseng portamoneda, kung kailan pa
gyera!
NORMA
Kumusta po naman kayo sa syudad?

Kung ano ang guerra dito, ganoon din sa Maynila, bagaman ang tawag ay Open City...
Siyanga pala... (Pabulong.) Totoo bang maraming gerilya dito?
Magtitinginan sina ANA at NORMA, kapwa tatango.

At si Gabriel, kumusta siya?
Kapwa iiling sina NORMA at ANA.

Ano'ng ibig sabihin ng pag-iling na iyan?
NORMA
Matagal na po siyang wala rito.

Ha? (Malulungkot.) Isip ko pa naman ay magkikita kami… Nasaan siya?
NORMA
(Atubili, pabulong.) Matagal na po kaming walang balitang nasasagap –
ANA
(Pabulong.) -- mula sa . . . bundok!

(Mapapahumindig.) Ibig ninyong sabihin ay –
Tatango sina NORMA at ANA.

(Tila may kirot sa puso.) Oh..! Oh…!
Page 71 of 87
Tinginan sina NORMA at ANA sa isa't isa, hindi tiyak kung tama bang ibinulgar nila ang
isang lihim. Pagkuwa'y aalis na sila, kasama ni SEÑORITA MARIA LUISA.
Sa isang panig, lipat-aksyon sa pagpasok nina SEÑOR AGUSTIN, SEÑORA

ESPERANZA at CAPTAIN ZATAKI. Nakaalalay si OSANG sa senyora. Kasunod nila
sina MANG FILEMON, ALING DIDAY, LOLO at iba pang KASAMÀ, na hihintong
nakaabang sa isang malayo-layong pwesto. TATLONG KASAMÀ ang buong galang na
magbibigay ng silya sa mga panauhin at pagkatapos ay sasapi rin kina MANG
FILEMON. Si OSANG ay magsasalin ng lambanog sa baso. Isisilbi niya iyon kay
CAPTAIN ZATAKI, na uupo at iinom. Agad na sasalinan ni OSANG ang baso
pagkainom ng opisyal (palibhasa’y utos ng senyorita kay Osang na lasingin ang opisyal
na Hapon.)
SEÑOR AGUSTIN
So, Captain, how do you like my hacienda?
CAPTAIN ZATAKI
I rike it here. I rike the wind. Very different from Manira. (Tutungga ulit ng lambanog.)
Magbubuhos ulit ng lambanog sa baso si OSANG.
SEÑOR AGUSTIN
Naturally!
Darating sina ROSITA at ASON upang pagsilbihan ng prutas at inumin ang mga bisita.
Uupo din si SEÑOR AGUSTIN ngunit hindi si SEÑORA ESPERANZA. Nakabantay
kabi-kabila ang MGA SUNDALONG JAPON.
SEÑOR AGUSTIN
If you will excuse me, Captain, there is some business I have to discuss with my people.
CAPTAIN ZATAKI
Hai.
SEÑOR AGUSTIN
Esperanza, ikaw na ang bahala sa ating kapitan.
SEÑORA ESPERANZA
(Mapang-uyam.) Hai!
Magigitla si SEÑOR AGUSTIN sa ginawing sagot-Hapon ng asawa. Lalapit na siya sa

MGA KASAMÀ.
CAPTAIN ZATAKI
Terr me, Señora Esperanza-san, what wirr it take for your daughter to rike me? (Iinom
ulit ng lambanog.)
Page 72 of 87
SEÑORA ESPERANZA
To like you..? That is not for me to answer, Captain!
CAPTAIN ZATAKI
(Itataas ang walang-lamang baso para salinan ni OSANG.) You must know the answer.
Sisidlan ni OSANG ng lambanog ang baso.
CAPTAIN ZATAKI
You are her mother!
SEÑORA ESPERANZA
Yes, but I don’t manage her feelings.
Muling tutunggain ni CAPTAIN ZATAKI ang lambanog sa baso.
Lilipat ang aksyon sa panig ng MGA KASAMÀ, na nilapitan ni SEÑOR AGUSTIN. Aalis
na sina CAPTAIN ZATAKI – na malahigay na, SEÑORA ESPERANZA, at OSANG.
SEÑOR AGUSTIN
(Kausap ang MGA KASAMÀ.) Wala na sanang gulo kung wala ang mga gerilyang
matitigas ang ulo! Kung ang mga Kano nga, natalo ng mga Japon, sila pa kaya? Ang
tanong: Sino sa inyo ang kasapakat ng mga gerilya? O gerilya na mismo!
LOLO
Maging sa amin ay palaisipan po iyan, Senyor.
SEÑOR AGUSTIN
(Tatango-tango.) Ang wika ninyo kanina, malaking bahagi ng hacienda ay hindi na
natatrabaho – kung kaya lumiliit ang ani.
MANG FILEMON
Opo.
SEÑOR AGUSTIN
Ang tanong ulit: Nasaan ang mga kasamàng dapat ay nagtatrabaho?
LOLO
Dahil po sa dami ng inaaresto ng mga Japon –
SEÑOR AGUSTIN
-- Inaaresto ng mga Japon.
MANG FILEMON
Opo.
Page 73 of 87
SEÑOR AGUSTIN
At bakit inaaresto ng mga Japon?
ALING DIDAY
Pinaghihinalaan pong gerilya.
SEÑOR AGUSTIN
Gerilya sila, kaya inaaresto!
MANG FILEMON
Hindi po.
SEÑOR AGUSTIN
Sinasabi mong walang batayan kung mang-aresto ang mga Japon? Masasabi mo ba
iyan ngayon sa kasama kong oficial na Japon?
Walang makapagwiwika.
SEÑOR AGUSTIN
Hindi. Por que hindi totoo. Por que ang mga inaaresto, kaya inaaresto, ay mga gerilya!
Walang kilos sina SEÑOR AGUSTIN at ang MGA KASAMÀ. Samantala, nasa isang
panig na si SEÑORITA MARIA LUISA, malabis pa ring apektado sa kaalamang gerilya
na si GABRIEL -- at nasa panganib. Darating si SEÑORA ESPERANZA.
SEÑORA ESPERANZA
Hija! Narito ka lamang pala! (Mapapansin ang kakaibang itsura ng anak.) Bakit maputla
ang itsura mo?

(Iiling, nangingilid ang luha.) It’s nothing.
SEÑORA ESPERANZA
(Balisa.) Gusto ni Captain Zataki na ipasyal mo siya sa hacienda!

Gusto ko namang ipasyal ako ni Gabriel.
SEÑORA ESPERANZA
Gabriel na naman! Sino ba ang Gabriel na iyan?

Oh, Mama! Stop acting like you don’t know him..! I pray to God he's well….
Page 74 of 87
SEÑORA ESPERANZA
Bakit? Ano ang nangyari kay . . . sa Gabriel na iyan?

I'm not sure… But the thing is, magkapatid kami!
Magigitla si SEÑORA ESPERANZA sa naibulalas na lihim.

At natural lamang na hanapin ng kapatid ang nawawalang kapatid, right, Mama? Kapatid
ko si Gabriel! Right! Kaya nga . . . I know that all this time, what I feel is wrong! Kaya
nga, pinaglalabanan ko ang nararamdaman ko dito (ididiin ang dibdib), dito!
SEÑORA ESPERANZA
(Gulilat.) Umiibig ka kay Gabriel?

(Lumuluha na.) Yes! Now you know MY secret! Umiibig ako sa kanya. And I know that
it cannot, and must not, be – dahil kapatid ko nga siya!
SEÑORA ESPERANZA
No.

Oh, c’mon, dear mother! Anuman ang mangyari sa atin sa gyerang ito, at least,
nagtapatan na tayo! I told you I'd find out about Papa's secret, who happens to be
Gabriel. And I did! Now I simply want you to confirm it. Si Gabriel ay anak ni Papa sa
ibang babae, kaya magkapatid kami, right?
SEÑORA ESPERANZA
Wrong sabi eh! Si Gabriel ay hindi mo kapatid!

What are you saying? Hindi siya anak ni Papa?
SEÑORA ESPERANZA
Anak siya ng tinatawag mong Papa. Pero ikaw . . . ay hindi.

(Gulantang.) What?
SEÑORA ESPERANZA
(Lumuluha na rin.) Oras na para malaman mo ang kaputol ng aking lihim: Ikaw ay anak
ko kay Andres, ang aking kababata at kasintahan, isang hamak na magsasaka . . . ang
sinabi mong may pangalang hindi artistahin.
Page 75 of 87
I take it back. His name may not ne artistahin, but . . . heroic.
SEÑORA ESPERANZA
Nang ang aking mga magulang ay pumayag sa kasal namin ni Agustin, narito ka na sa
aking sinapupunan -- bunga ng pag-iibigan namin ni Andres. Walang sinumang
nakakaalam!

Unbelievable!
SEÑORA ESPERANZA
Paniwalaan mo.

(Babayaan munang tumimo ang katotohanan sa isip.) So! Nasaan ang aking ama, na ang
pangalan ay Andres?
SEÑORA ESPERANZA
Sinabi ko na sa iyo noon, hindi ba? Nang malaman nga niyang kami ni Agustin ay
ikakasal, nagdalamhati siya at nawalang tila bula! Ni hindi niya nalaman ang
ipinagbubuntis kita! (Magdadalamhati.) Pero tapos na ang kabanatang iyon ng aking
buhay! (Patuloy sa pagluha.)
Dadamayan ni SEÑORITA MARIA LUISA ang ina. Kakalmahin ni SEÑORA

ESPERANZA ang sarili. Magiging matatag siya para sa anak.
AWIT 15: KAHAPON AT NGAYON

(Señora Esperanza at Señorita Maria Luisa)
SEÑORA ESPERANZA
Ang kasaysayan ko ay nakaraan na
Nagpinid na ang aking istorya
Ang kasaysayan mo ang kasalukuyan
Buhay at ligaya mo ang mas mahalaga.
Pagpalain aking anak

Ngayong alam na ang lahat
Nawa ang lihim na nabunyag
Magpalaya sa lumipas.
Page 76 of 87
Ako ngayo’y natatakot, nangangamba
Paano kung may mahal na siyang iba
Matagal na ang panahong namagitan
Ano ang gagawin, oh, ako ay tulungan.
Hindi kami magkapatid

Dapat niya itong mabatid
Nang magkapuwang ang pag-ibig
Magkapitak itong dibdib.
SEÑORA ESPERANZA
Huwag kang mawalan ng pag-asa, hija!

Kay hirap maging babae sa ating lipunan!
SEÑORA ESPERANZA at SEÑORITA MARIA LUISA

Dapat tayong magkaisa
Dapat tayong magtumibay
Ipaglaban ang ating karapatan
Ng babae sa pagsinta’t pamumuhay.
Tayo ay mag-ina, tayo’y magkabaro,

Tayo’y pinagbuklod ng iisang mithi
At ating tagumpay.
Mananatiling magkayakap sina SEÑORITA MARIA LUISA at SEÑORA ESPERANZA, at

pagkuwa'y aalis na rin. Lipat-aksyon kina SEÑOR AGUSTIN at sa MGA KASAMÀ.
SEÑOR AGUSTIN
O! May dumaan bang anghel at kayo’y hindi makapagsalita..? Ang tanong ko, ano ang
koneksyon ng mga inaaresto sa trabajo sa hacienda?
ALING DIDAY
Marami na po sa mga kasamà ang natatakot, dahil nga po sa mga pagdakip.
LOLO
Kaya nagsilikas na po.
TEMYONG
Sa malalayong probinsya po . . . na hindi hagip ng barilan at bombahan.
SEÑOR AGUSTIN
Iyon lamang ang dahilan? Nabahag ang mga buntot nila..? Filemon!
MANG FILEMON
Page 77 of 87
Senyor Agustin.
SEÑOR AGUSTIN
Hindi ka nagsasalita.
MANG FILEMON
Bagaman walang katiyakan ang aming buhay bunga ng digmaan, kami po’y abala pa rin
sa pag-aasikaso ng asyenda. Patuloy po ang trabaho, kahit na ang mga pananim, hindi pa
man naaani, ay inaari na ng mga Japon… Maging ang aming parte ay inaangkin nila,
Senyor Agustin.
SEÑOR AGUSTIN
At ang napupunta sa aking pamilya, hindi ba gasino na lamang? Pero narinig ba ninyo na
nagreklamo ako? Ang hirap sa inyo, hindi ninyo inuunawa ang sitwasyon!
Katahimikan. Susungaw ang malahigay nang si CAPTAIN ZATAKI, dala na ang

mismong bote ng lambanog, doon na umiinom. Bugnot siya, dahil wala si SEÑORITA
MARIA LUISA.
SEÑOR AGUSTIN
Ah, narito pala si Captain Zataki!
CAPTAIN ZATAKI
(May ilang hakbang na hindi pantay.) I am rooking for Maria Ruisa-san!
SEÑOR AGUSTIN
Are you okay, Captain?
CAPTAIN ZATAKI
I am! Where is your daughter?
SEÑOR AGUSTIN
Oh, she's just around! I will call for her! But in the meantime, would you kindly tell
these people what they have to do in these difficult times?
CAPTAIN ZATAKI
(Marahang hahakbang habang sinisino ang MGA KASAMÀ, lalagok ng lambanog.) One
thing. Just one thing… Cooperation.
SEÑOR AGUSTIN
Hai!
Walang magsasalita.
Page 78 of 87
SEÑOR AGUSTIN
Gayahin ninyo ako! Hai!
Wala pa ring magsasalita. Waring nagpapakiramdaman ang lahat.
LOLO
Alalahanin ang leksyon ng kawayan. Makibagay sa ihip ng hangin upang di mabuwal.
May tamang panahon ang tamang tunggalian… (Bahagyang yuyukod kay CAPTAIN
ZATAKI.) Hai.
MGA KASAMÀ
(Matamlay na magsisisagot, bahagyang magsisiyukod.) Hai.
CAPTAIN ZATAKI
(Yuyukod.) Saramat, marami saramat.
SEÑOR AGUSTIN
Sige! Balik na kayo sa trabajo!
Aalis na ang MGA KASAMÀ.
CAPTAIN ZATAKI
You have big probrem here, Agustin-san, in your big prantation!
SEÑOR AGUSTIN
I hate to admit it, but yes, I think I have.
CAPTAIN ZATAKI
They are hiding something! Not telling truth! Big, big probrem!
SEÑOR AGUSTIN
What do you say I do?
CAPTAIN ZATAKI
Who is the reader of the farmers?
SEÑOR AGUSTIN
Reader….
CAPTAIN ZATAKI
Don’t terr me you don’t know!
SEÑOR AGUSTIN
I do, of course! Filemon! The name is Filemon!
CAPTAIN ZATAKI
Page 79 of 87
We make him exampre, teach him a resson, so others rearn to obey! I wirr give order,
and he wirr be arrested when we are going back to Manira!
SEÑOR AGUSTIN
That's a great idea! Filemon is one guy I should not have trusted!
CAPTAIN ZATAKI
And yes -- the ord man who spoke..? He too, should be arrested!
SEÑOR AGUSTIN
(Tatango.) I don't mind. I don't mind at all!
CAPTAIN ZATAKI
And now – where is Maria Ruisa-san..? (Titingin sa kabilang panig, mapapangiti.) Ah
there! There she is! (Tutunggain ang bote, na wala na palang laman; bibitiwan ang bote;
magmumuntikanang mawalan ng balanse ngunit makakabawi.)
Ikatlong Yugto/ Tagpo 2: Parusa
Sa bahay nina MANG FILEMON -- dakip na siya at ang LOLO ng MGA SUNDALONG
JAPONES. Luhaan sina ALING DIDAY, NORMA at ANA. Datingan ang MGA
KASAMÀ, pati na ang BATA 1, 2 at 3. Nakahilera ang mga sako ng pagkain.
ISANG SUNDALONG JAPONES

Too much rice and corn and other foodstuff for one famiry, but OK for many many
peopre! Why you do not report this to Japanese Imperiar Army? Maybe you wirr give to
guerriras!
ALING DIDAY
(Yayakapin si MANG FILEMON.) Maawa po kayo! Wala silang kasalanan!
Itutulak ng isang SUNDALONG JAPONES si ALING DIDAY.
ALING DIDAY
(Babagsak.) Ayyy!
MANG FILEMON
Diday! (Sa biglang simbuyo ng damdamin, isasalya ang dalawang SUNDALONG
JAPON na nakatangan sa kanya; agad niyang tutulungan si ALING DIDAY.)
Panabay ring sasaklolo kay ALING DIDAY sina ANA at NORMA. Mabilis na babayuhin
ng isang SUNDALONG JAPON si MANG FILEMON. Iyon na ang hudyat upang
magmalupit ang MGA SUNDALONG JAPON. Halibas dito, halibas doon. Dahil
nakaumang ang mga baril sa kanila, walang magawa ang MGA KASAMÀ.
Page 80 of 87
MGA SUNDALONG JAPONES
No move! No move! We kirr you orr!
Sapilitan nang dadalhin ng MGA SUNDALONG JAPON si LOLO at ang halos walang
ulirat na si MANG FILEMON. Papansinin ni LOLO ang humihikbing BATA 1, 2 at 3.
LOLO
(Sa MGA SUNDALONG JAPON.) Will just say goodbye to children, okay? One
minute!
ISA PANG SUNDALONG JAPONES

Quick!
LOLO
(Lalapitan ang BATA 1, 2 at 3.) Mga anak . . . hindi habang panahong iiyak ang api... At
pagsapit ng araw na yaon, dadanak ang dugo, ngunit hindi ang dugo natin!
ISA PANG SUNDALONG JAPONES

Go now!
LOLO
(Padadala na sa MGA SUNDALONG JAPON.) Unawa ba ninyo ang aking winika?
BATA 1
Opo.
BATA 2 at 3
Opo, Lolo!
Aalis na ang MGA SUNDALONG JAPON, dala ang mga bihag.
Ikatlong Yugto/ Tagpo 3: Tambang para sa Kalayaan
Maririnig ang ingay ng isang awto at trak-militar. Nakaabang na sa talampas ang MGA
GERILYA, sa pamumuno ni GABRIEL.
GABRIEL
Ngayon na!
Magpapaputok ang MGA GERILYA. Makikita ni GABRIEL ang papalapit na awto,

kilala niya, mabibigla siya, kaya babawiin ang utos.
GABRIEL
Hinto! Hinto! Tigil ang putok!
Page 81 of 87
Ngunit hindi siya maririnig ng MGA GERILYA. Mapipilitan siyang umangat mula sa
pagkakadapa upang mas makita ng mga kasamahan ang pagwawasiwas niya ng mga
kamay. Isang putok ang hahaging sa kanya. Agad siyang dadapa. Titigil sa pagbaril
ang MGA GERILYA. Subalit patuloy sa pagputok ang mga kalaban.
ROLDAN
(Takang-taka.) Gabriel, bakit?
GABRIEL
Awto iyon ni Senyor Agustin! Maaaring sakay sina Senyorita Maria Luisa at Senyora
Esperanza!
GORYO
Binibigyan natin ng pagkakataong makapwesto ang mga Japon! Kailangang magpaputok
tayo!
Magpapasya si GABRIEL – muli siyang magpapaputok. Sunuran na ang MGA

GERILYA. Sesenyas si GABRIEL sa kaliwa at sa kanan, na ang ibig sabihin ay “ligiran
ang magkabilang panig.” Agad na tatalima ang ILANG GERILYA, bababa at
mawawala sa paningin ng madla, patungo sa killing zone sa ibaba.
Maya-maya pa, kung saan nawala sa paningin ng madla, babalik na ang nagsibabang
ILANG GERILYA, umaasiste kina SEÑORA ESPERANZA, SEÑOR AGUSTIN,
SEÑORITA MARIA LUISA, at OSANG. Nagpupumiglas ang don.
AWIT 16: KILANLIN ANG KAAWAY

(Señor Agustin, Gabriel, at Señorita Maria Luisa)
SEÑOR AGUSTIN
Bitiwan n’yo ako
Mga terorista kayo
Kampon ng lagim sa mundo
Sabi nang bitiwan n’yo ako!
Biglang susulpot ang isang SUNDALONG JAPONES, nakaumang ang baril. Maagap
siyang babarilin ng isang GERILYA. Bagsak ang SUNDALONG JAPONES, patay.
Di ako mapipilit
Sa balak n’yo’t ninanais
Bakit ako papipiit
Sa masama n’yong pag-iisip?
Nagsisiakyat na ang MGA GERILYA sa kinaroroonan nina GABRIEL. Ngunit isa pang
SUNDALONG JAPON ang lilitaw, na babarilin ng isa pang GERILYA. Patay ulit.
Page 82 of 87
SEÑORA ESPERANZA
Agustin, matauhan ka -- ngayon na
Oras na upang imulat mga mata
Kilanlin mo ang dapat mong panigan
Sino ang kaibigan, sino ang kaaway!
SEÑOR AGUSTIN
(Ituturo ang MGA GERILYA.) Sila! Sila ang kaaway! Sila ang kaaway! (Huhulagpos at
tatakbong pabalik sa pinagmulan.)
Siyang paglitaw ng malahigay na si CAPTAIN ZATAKI, magpapaputok ng pistola. Si

SEÑOR AGUSTIN ang dadaplisan sa balikat. Bagsak si SEÑOR AGUSTIN, ngunit
buhay.
CAPTAIN ZATAKI
(Gulilat sa sariling pagkakamali.) Nantekoto da! (My god!) (Agad sasaklolo kay SEÑOR
AGUSTIN, habang nag-uutos sa MGA SUNDALONG JAPON.) Kare o tasukero! Isoge!
(Help him! Quick!)
SEÑORA ESPERANZA
Agustin!

Oh my God!
Panabay na papagitna sina SEÑORA ESPERANZA at SEÑORITA MARIA LUISA, na ang

layunin ay damayan si SEÑOR AGUSTIN. Agad na sasaklolo kay SEÑOR AGUSTIN ang
ILANG SUNDALONG JAPON. Mula naman sa talampas, magpapaputok si GABRIEL,
ngunit madadaplisan lamang sa braso si CAPTAIN ZATAKI.
CAPTAIN ZATAKI
(Sapo ang braso.) Modore! Modore! (Retreat! Retreat!)
Lilitaw ang ILANG SUNDALONG JAPON, nagpapaputok. Isang GERILYA ang

tatamaan, ngunit buhay. Mananatili sa gitna sina SEÑORA ESPERANZA at SEÑORITA
MARIA LUISA, litong-lito.
GABRIEL
Maria Luisa!
CAPTAIN ZATAKI
Maria Ruisa-san!
SEÑOR AGUSTIN
(Habang tinutulungan ng MGA SUNDALONG JAPON sa pag-atras.) Maria Luisa!
Esperanza! Parini kayo! Pronto! (Madali!) Os mando! (Inuutusan ko kayo!)
Page 83 of 87
GABRIEL
Dito! Dumito kayo sa aming panig!
SEÑOR AGUSTIN
Huwag diyan! Sila ang kaaway!
CAPTAIN ZATAKI
Maria Ruisa-san, anata to kazoku no tame ni, issho ni tsuite kite kudasai! (Maria Luisa-
san, for your sake, and your family’s, come with us!)
Nag-uumangan ng baril ang magkabilang panig. Magpapasya na si SEÑORITA MARIA

LUISA.

Kayo ang kaaway –
At hindi ako papanig sa inyo
Kayo ang dumayo
Nanakop sa baya’t lupain naming ito
Kayo ang kumitil
Sa laya’t ligaya ng mga Pilipino
Kayo ang kaaway
Kadugo ma’y kaaway rin
Ang sinumang papanig sa inyo!
Mabilis na tatakbo si SEÑORITA MARIA LUISA sa panig ng MGA GERILYA.
SEÑORA ESPERANZA
That’s my daughter! (Mabilis na susunod kay SEÑORITA MARIA LUISA.)
OSANG
Ako rin! (Mabilis na susunod kay SEÑORA ESPERANZA.)
SEÑOR AGUSTIN
(Habang umaatras.) Sin verguenza! Mga walang utang na loob! Makikita ninyo! Hindi
pa ako tapos sa inyo!
Tuloy sa pag-atras ang MGA SUNDALONG JAPON, kasama si SEÑOR AGUSTIN.
SEÑOR AGUSTIN
Hindi pa ako tapos sa inyo! Hindi pa ako tapos sa inyong lahat!
Bago tuluyang maglaho sa paningin ng madla, magpapaputok si CAPTAIN ZATAKI.

Hanggang sa makaalis sila, nakaumang lamang ang baril ng MGA GERILYA.
Page 84 of 87
Sa tulong ng MGA GERILYA, aakyat sa talampas sina SEÑORA ESPERANZA,
SEÑORITA MARIA LUISA at OSANG. Bubuhatin ng MGA GERILYA ang dalawang
bangkay ng kaaway upang ilagak sa kabilang panig. Ang mga nagbuhat ay babalik at
sasanib sa kalipunan. Habang ginaganap ang mga ito, tila nabatubalaning lalapit sina
GABRIEL at SEÑORITA MARIA LUISA sa isa't isa.

Gabriel!
GABRIEL
Maria Luisa! (Yayakapin sana si SEÑORITA MARIA LUISA, ngunit hindi itutuloy.)
Hindi... Hindi maaari!
SEÑORA ESPERANZA
Sinong may sabing hindi? Panahon nang mabunyag ang sarili kong lihim! Kayong
lahat! Dinggin ang aking sasabihin ngayon! Anak ko si Maria Luisa -- pero hindi si
Señor Agustin ang ama, kundi ang nawawalang si Andres!
Gulilat ang lahat, bulungan.
SEÑORA ESPERANZA
Iyan ang buong katotohanang pinatutunayan ko sa lahat! Sina Gabriel at Maria Luisa ay
hindi magkapatid!
Magkakatuwa ang lahat.
AWIT 17: MAGKASI / HUKBONG MAPAGPALAYA

(Señora Esperanza, Gabriel, Señorita Maria Luisa, Mga Gerilya at
Mga Kasamà)
SEÑORA ESPERANZA
Kapatid, kapatid, hindi magkapatid
Iyan ang bagay na dapat n'yong mabatid
At kung magkagayo'y pwedeng magsing-ibig
Sa pagsisintaha’y wala nang balakid.
GABRIEL
Kagilagilalas itong pagbubunyag
Anong laking tuwang di maipaliwanag.

May kung anong tibok na bumabagabag
Lantay na pag-ibig, ngayo’y tumatambad.
GABRIEL at SEÑORITA MARIA LUISA

Ang pag-iibigang ngayo’y nasumpungan
Page 85 of 87
Sa init ng digmaang buhay-kamatayan
Sa dibdib ng bayang nakikipaglaban
Tayo’y magmahalang walang katapusan.
Sa tuktok ng talampas, madamdamin ang pagyayakap nina GABRIEL at SEÑORITA

MARIA LUISA.

Gabriel, mahal ko!
GABRIEL
Maria Luisa --

Mahal ko, say it!
GABRIEL
Mahal ko!
Isang riple ang iaabot ni GABRIEL sa kapatid. Aabutin naman iyon ni SEÑORITA
MARIA LUISA. Palakpakan ang lahat.

Tulungan po ninyong mahubog na muli
Ang aking sariling nagpapakandili
Nais kong maglingkod, nais kong sumapi
Mistulang kayo po ay di pagagapi.
Papasok na ang MGA KASAMÀ, pati sina MANG FILEMON at LOLO, at makikiawit.
MGA GERILYA at MGA KASAMÀ

Hindi magagapi
Ang bayang may hukbo
Bayang sandatahan
Tiyak na magwawagi
Palalayain ang bayan-bayan!
GABRIEL
Tutudlain di lamang dayong manlulupig
Isasama sa pagsipat, mga imbing mangangamkam
Na Pilipino sa turing ngunit di sa kapakanan.
LAHAT
Palayain, palayain ang kanayunan
Palayain, palayain ang kalunsuran
Palayain ang sambayanan
Page 86 of 87
Palayain, palayain ng dakilang hukbong bayan!
GABRIEL at SEÑORITA MARIA LUISA

Mabuhay ang Bagong Hukbong Bayan!
LAHAT
Mabuhay! Mabuhay! Mabuhay!
Isang mapanlaban at matagumpay na katipunan ang bubuuin ng lahat.
WAKAS
Page 87 of 87

Ang Senyorita at Ang Hukbo

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Ang Senyorita at Ang Hukbo

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ang Senyorita at Ang Hukbo

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ANG SEÑORITA AT ANG Hukbo

Sarswelang Tatlong Yugto

Musika ni Lucien Letaba

SEÑORITA MARIA LUISA

CIRILO, GORYO, BERTO, ROLDAN, FREDO, DELIA, ROSITA

BATA 1, BATA 2, BATA 3

Ilan pang KASAMÀNG BABAE at LALAKI,

MGA KOSTABLE, na siya ring MGA SUNDALONG JAPON

A. KAMAYNILAAN: (1) sala at silid-kainan ng marangyang tahanan nina

Unang linggo ng Disyembre 1941 hanggang kalagitnaan ng 1942

Tagpo 1: Sigalot sa Bahay ng mga Panginoon

Tagpo 4: Lihim ni Señora Esperanza

Tagpo 5: Banta ng Digmaan

Tagpo 6: Kalagayan ng mga Magsasaka

Tagpo 1: Mga Daing at Pagtutol

Tagpo 3: Tagpuan sa Digmaan

Tagpo 4: Hukbong Bayan

Tagpo 1: Huling Dalaw sa Asyenda

Tagpo 3: Tambang para sa Kalayaan

Nanliligalig ang ingay ng mga eroplanong yao't dito sa pagmamaniobra sa kalawakan.

Mawawala ang ingay ng mga eroplano

Sasanib na sa karamihan ang BATA 1, 2 at 3. .

Tuloy-tuloy ang pag-inog ng daigdig

Tag-init ngayon, tag-ulan bukas

Uhaw, uhaw ang lupain

Ang bawat pitak ay ating bigyang-yaman

Gapasin na ang ginto sa amihan

Tuloy-tuloy ang pag-inog ng daigdig!

Tatahimik na ang papawirin. ILANG KOSTABLE ang daraan, magpapatrulya,

Sa kanilang marangyang bahay sa Kamaynilaan, nagtatapos na ang masaganang

SEÑORITA MARIA LUISA

SEÑORITA MARIA LUISA

SEÑORITA MARIA LUISA

SEÑORITA MARIA LUISA

Bahagyang tatawa si SEÑORITA MARIA LUISA. Aalis na si OSANG.

SEÑORITA MARIA LUISA

SEÑORITA MARIA LUISA

SEÑORITA MARIA LUISA

SEÑORITA MARIA LUISA

Tamang-tamang susubo ng kanin si SEÑOR AGUSTIN.

SEÑORITA MARIA LUISA

SEÑORITA MARIA LUISA

SEÑORITA MARIA LUISA

SEÑORITA MARIA LUISA

SEÑORITA MARIA LUISA

SEÑORITA MARIA LUISA

SEÑORITA MARIA LUISA

Tuluyan nang aalis si OSANG. Banayad na maghihimagas si SEÑORA ESPERANZA.

Patungo na si SEÑORITA MARIA LUISA sa hapag-kainan, ngunit hihinto at magkukubli

SEÑORITA MARIA LUISA

SEÑORITA MARIA LUISA

SEÑORITA MARIA LUISA

AWIT 2 : KANINONG LIHIM

SEÑORITA MARIA LUISA

SEÑORITA MARIA LUISA

SEÑORITA MARIA LUISA

SEÑORITA MARIA LUISA

Ang katotohanan ang dapat lumabas

Pagsasalita ni SEÑOR AGUSTIN, tahimik na paaalisin na ni SEÑORITA MARIA LUISA