pinirmahan daw ni Rizal ang isang dokumento na nagsasabing siya raw ay isang

Katoliko at binabawi niya lahat ng kanyang mga sinulat laban sa simbahan.

Nakilala ang dokumento bilang ang retraktasyon, “The Retraction.” Dahil sa
kanyang pagbabalik-loob sa simbahan, ikinasal sila ni Josephine Bracken, ang
kanyang huling pag-ibig. Ayon sa ilan, mas lalong naging dakila si Rizal sa
pagkilala ng kanyang mga kamalian laban sa pananampalataya. Ngunit para
naman sa marami, hindi kapanipaniwala na sa huling sandali ng kanyang buhay,
babawiin niya ang kanyang mga sinulat, ang dahilan ng kanya mismong
pagkabayani. Para na rin niyang itinapon ang kanyang kabayanihan.

 Ang testimonya ni Padre Vicente Balaguer

Kahit natagpuan ang sinasabing dokumento ng retraktasyon noong 1935,

patuloy ang pagdududa. Lalo na sa itinuturing na natatanging eyewitness
account ng pangyayari—ang isinulat ng Heswitang si Padre Vicente Balaguer.
Paano naman kasi, ang resonableng si Rizal ay bigla na lamang nagising ng
makailang beses, apat na beses na nangumpisal, nagpamisa, nangomunyon at
nagrosaryo pa. Kakatwa para sa ilan, kabilang na ako.

Isa ako sa mga historyador na hindi naniniwala sa retraktasyon. At para sa akin,

hindi na matatapos ang “Retraction Controversy.”

Isa lamang ang maaaring magresolba nito, sabi ko—kung magkakaroon ng isa
pang eyewitness account ng gabi at umagang iyon na maaaring magpatunay o
magpasinungaling sa retraktasyon o sa testimonya ni Padre Balaguer.

 Ang testimonya ng Cuerpo de Vigilancia

Nitong 4 August 2016, binasa ni Commissioner Rene R. Escalante, ang OIC ng

National Historical Commission of the Philippines, ang isang “Professorial Chair
Lecture sa Rizal Studies” na pinamagatang “Re-examining the Last 24 Hours of
Rizal Using Spy Reports” sa De La Salle University.

Sa mga dokumento ng mga espiyang Espanyol na tinatawag na Cuerpo de

Vigilancia, matatagpuan ang ulat na isinulat sa araw ng kamatayan ni Rizal ni
Federico Moreno, na nagkukuwento ng pahayag sa kanya ng isang ahente
ng Cuerpo de Vigilancia, isang bantay sa selda ng Rizal, samakatuwid, isang
“additional independent eyewitness account.”
Ayon sa pahayag, sumulat si Rizal ng isang papel na narinig niyang ang
retraktasyon. Binanggit rin ang dalawang paring Heswita na pumasok sa piitan ni
Rizal—si Padre Jose Vilaclara at Padre Estanislao March, at dalawa pang tao, sina
Juan del Fresno at Eloy Moure. Narito ang ilang bahagi ng sanaysay na isinalin na
sa Ingles mula sa wikang Espanyol:

“Most Illustrious Sir, the agent of the Cuerpo de Vigilancia stationed in Fort
Santiago to report on the events during the [illegible] day in prison of the
accused Jose Rizal, informs me on this date of the following:

“At 7:50 yesterday morning, Jose Rizal entered death row accompanied by his
counsel, Señor Taviel de Andrade, and the Jesuit priest Vilaclara. At the urgings of
the former and moments after entering, he was served a light breakfast. At
approximately 9, the Assistant of the Plaza, Señor Maure, asked Rizal if he
wanted anything. He replied that at the moment he only wanted a prayer book
which was brought to him shortly by Father March.

“Señor Andrade left death row at 10 and Rizal spoke for a long while with the
Jesuit fathers, March and Vilaclara, regarding religious matters, it seems. It
appears that these two presented him with a prepared retraction on his life and
deeds that he refused to sign. They argued about the matter until 12:30 when
Rizal ate some poached egg and a little chicken. Afterwards he asked to leave to
write and wrote for a long time by himself.

“At 3 in the afternoon, Father March entered the chapel and Rizal handed him
what he had written. Immediately the chief of the firing squad, Señor del Fresno
and the Assistant of the Plaza, Señor Maure, were informed. They entered death
row and together with Rizal signed the document that the accused had written. It
seems this was the retraction.”

Makikita na ang dalawang binanggit na opisyal, sina Juan del Fresno at Eloy
Moure, ay ang mga nakapirma mismo sa dokumento ng retraktasyon na
tumayong mga saksi. Gayundin binanggit ng guwardiya na bago dalhin sa Luneta
si Rizal, ikinasal siya kay Josephine Bracken:

“At 5 this morning of the 30th, the lover of Rizal arrived at the prison …dressed
in mourning. Only the former entered the chapel, followed by a military chaplain
whose name I cannot ascertain. Donning his formal clothes and aided by a soldier
of the artillery, the nuptials of Rizal and the woman who had been his lover were
performed at the point of death (in articulo mortis). After embracing him she left,
flooded with tears.”

At ang nakagugulat, itinala ni Moreno, ang lahat ng taong pumasok sa selda

noong gabing iyon, ni minsan, walang binanggit na may pumasok na Padre
Balaguer. Ibig sabihin wala si Padre Balaguer doon, maaaring secondary
source na lamang siya at kinapanayam lamang sina Padre Vilaclara at Padre
March upang buuin ang kanyang testimonya.

Mayroon akong malaking paniniwala na walang dahilan para magsinungaling ang

guwardiya o si Moreno lalo na at ginawa nila ang tala sa mismong panahon na
iyon.

 Ang sinulat ni Rizal sa kopya ng “Imitations of Christ”

Kamakailan, isang kopya ng “De La Imitacion de Cristo” na isinulat ni Thomas á

Kempis ang ipinaubaya sa Direktor ng Pambansang Museo ng Pilipinas, Jeremy
Barns. Ito ang mismong kopya na ibinigay ni Rizal kay Josephine Bracken sa
kanyang huling pagbisita dito sa araw ng kanyang kamatayan. Isinulat niya dito,
“To my dear and unhappy wife, Josephine, December 30th, 1896, Jose Rizal.”

Mababago ba ang paninindigan at nagawa ng isang tao sa kanyang buong buhay

ng pagtindig at katapangan ng isang papel na pinirmahan niya sa araw ng
kanyang kamatayan? Hindi. Hindi. — BM, GMA News