Bi u Chánh Thanh Lãng www.hobieuchanh.

com
BI U CHÁNH
(1885-1958)
Thanh Lãng

Bi u Chánh là m t nhà v n k c u nh t c a làng v n Vi t Nam. ic a

ông ã nhi u ít tr i qua t t c m i bi n chính quan h nh t c a l ch s Vi t Nam.
Chính n m kinh thành Hu th t th là n m ông ra i (1885) r i t ó h t bi n
chính này n bi n chính khác c a th i k th c dân chi m óng Vi t Nam. Ông
c ch ng ki n cu c o chánh Nh t, cu c c p chính quy n c a Vi t- Minh
cu c chi n tranh tàn sát gi a Pháp và Kháng chi n, cu c tàn sát gi a qu c gia và
ng s n, cu c chia ôi t n c do Hi p nh D -neo, vi c dân B c ào t di c
vào Nam l t chánh th quân ch thi t l p ch C ng Hòa. Nh v y H
Bi u Chánh ã s ng l p qua c chi u dài và r ng c a l ch s chi n u c a dân
c Vi t Nam.

A- Ti u s :
1) TH I NIÊN THI U
Bi u Chánh, tên th t là H V n Trung sinh ngày 1 tháng 10 n m 1885,
i làng Bình Thành, t nh Gò Công. Theo l i c a H V n K Trân, con tr ng c a
ông, thì H Bi u Chánh v n sinh tr ng trong m t gia ình nghèo, nh ng n i t
i tr c l p làng nên có b ng v Tiên hi n th trong ình th n, và thân ph c
tham d trong Ban H i h ng chánh l n t i ch c H ng ch và Chánh bái(1).
Mãi n m lên 8, H Bi u Chánh m i h c v lòng ch Nho t i tr ng làng.
m ông lên m i hai, cha m ông r i quán v ch Gi ng ông Huê, lúc ó m i
cho ông i h c Qu c ng và ch Pháp t i tr ng V nh L i, r i sau l i cho xu ng
c t i tr ng t nh Gò Công. N i ây, ông c c p h c b ng lên h c tr ng
trung h c Chasseluop-Laubat Saigon. Cu i n m 1905, ông thi u b ng Thành
chung (Diplôme de fin déludé).

2) ICÔNG CH C :
m 1906 là n m c 21 tu i, ông thi Ký -l c Soái ph Nam K và t ó
cho t i 1945, ông liên l s ng cái i bình th ng c a m t công ch c, i t Ký-l c
lên t i c ph S . T 1906-1912, tòng s t i dinh Hi p -Lý: t 1912-1914, tòng
t i B c Liêu, Cà Mau; n m 1914, tòng s t i Long Xuyên; n m 1919, t i Gia
nh. N m 1920, làm t i v n phòng Th ng c Nam K ; cu i n m 1921, thi u
tri huy n; n m 1927 c th ng tri ph qu n Càng Long (Trà Vinh); n m 1932
ch Qu n Ô Môn (C n Th ); n m 1934, i i Ph ng Hi p; n m 1935, v Saigon
lãnh ch c phó ch Phòng 3, ki m soát ngân sách các t nh và thành ph . N m
1936 th ng c Ph S . n n a n m 1935, tính ra i công ch c ã ch n 30
m, ông n xin v h u trí. Ông c chính ph Pháp cho h i h u k t u
tháng giêng 1937, nh ng vì ch a có ng i thay th , nên ông ph i t i ch c cho
n n m 1941 m i c thôi. Nh ng ch c t do ít b a, vì m ng 4 tháng 8
m 1941, Pháp l i c ông làm Ngh vi n H i ng Liên Bang ông D ng, r i
26 tháng ó l i kiêm c ngh viên Thành Ph Saigon v i ch c v i Ch c Phó c
Lý. Cu i n m 1941. Saigon và Ch l n c sát l p làm m t ông l i ph i làm
Ngh viên trong Ban Qu n Tr Saigon, Ch L n cho n 1945. N m 1946, khi

1
 Bi u Chánh Thanh Lãng www.hobieuchanh.com
Nguy n v n Thinh làm Th T ng Nam K Qu c, có m i H Bi u Chánh làm c
n.

3) i H U TRÍ
n m 1946 H Bi u Chánh v h u t i Gò Công là ch n c h ng.. Qua
35 n m làm công ch c, ông dã c nh ng huy ch ng sau ây:
- Khuê bài danh d b ng b c (28-12-1920)
- Kim Ti n (6-4-1921).
- Monisaraphon (26-8-1924)
- Ordre Royal du Dragon de I'Annam (25-31927)
- Ordre Royal du Camdedge (22-9-1927).
- Chevalier de la Légion d'Honneur (9-8- 1924)
Ngày 4 tháng 11 n m 1958, H Bi u Chánh ch t t i bi t th Bi u-Chánh
(Phú - Nhu n) h ng th 73 tu i.

4) i VI T V N
Th c ch a có nhà v n nào s ng trùm l p t t c l ch s v n h c m i Vi t
Nam nh nhà v n H Bi u Chánh. Theo ph ng pháp m i, chúng tôi ã chia v n
c Vi t Nam thành 5 th h :
- Th h 1862 (1862-1913) : V nh c i kháng.
- Th h 1913 (1913-1932) : V nh c u hòa Âu Á
- Th h 1932 (1932-1945) : V n h c c p ti n theo m i
- Th h 1945 (1945-1954) : V n h c kháng chi n
- Th h 1954 (1954-1963) : V n h c Nam B c phân tranh.
Nh ã th y và s th y sau này, nh ng bi n c quan tr ng quy t li t khai
c và b m c các th h v n h c và ánh d u riêng bi t cho t ng th h m t.
Ít ai có m t i s ng bao trùm ca n m th h v n h c nh H Biê Chánh.

- THU C TH H 1862 (1862-1913):

Nh ng n m cu i th h 1862, ngh a là vào kho ng 1906- 1913, H Bi u
Chánh lúc hãy còn tr , nh ng c ng ã s m t p vi t v n. Theo con ông thu t l i,
thì vào kho ng 1906, có phong trào c sách d ch c a Tàu. H Bi u Chánh th y
mình c n ph i h c ch Nho, cho nên ã nh m t ng i b n d y dùm. K p khi c
c ch Nho, ông li n ch n nh ng truy n hay trong b Tình S hay Kim c k
quan em d ch ra qu c v n nhan là Tân so n c tích. Nh ng d ch thì d ch mà
Bi u Chánh th y ng i mình c truy n d ch c a Tàu không b ích là bao
nhiêu cho nên ngay t u ông ã m t ng vi t truy n Vi t cho ng i Vi t c.
Tr c h t ông vi t truy n dài theo th 6, 8 nhan là U Tình L c. H i này, Tr n
Chánh Chi u cho xu t b n cu n Hoàng T Anh Hàm Oan là m t cu n ti u thuy t
tình mà vai truy n toàn là ng i L c t nh. c truy n ó, H Bi u Chánh th y
vi t truy n b ng v n xuôi d c m ng i c h n là v n v n, cho nên ông t p vi t
nh ng chuy n v n mô ph ng truy n c a Tây g i ng m y t báo. Chính trong

(1)
Trích Nh t báo T do s ra ngày 6/11/1958
2
 Bi u Chánh Thanh Lãng www.hobieuchanh.com
th i k này, H Bi u Chánh vi t ra hai cu n ti u thuy t dài: cu n Ai làm c
m 1912, và cu n Chúa Tàu Kim Qui, m 1913. cu n hai cu n ó, ta c
y ch nh :
th o sáng, Cà Mau 1912
T nhu n s c, Saigon 1922
Ngày nay chúng ta ch có trong tay nh ng b n ã nhu n s c n m 1922.
Nh v y, nh ng tài li u v ho t ng v n ngh c a H Bi u Chánh tr c n m
1913, qu th t là hi m hoi. M c d u ch a tài li u phác h a b m t c a H
Bi u Chánh c a th h 1862 (1862-1913), ta c ng oán c y là m t th i k
p s c a nhà v n h H . Tên c a H Bi u Chánh b lút bên c nh nh ng danh s
danh v n nh Nguy n Khuy n, Tú X ng, Phan Chu Trinh, Hoàng Cao Kh i…

- THU C TH H 1913 (1913-1932)

Qua th i k t p s nh ng n m cu i th h 1862, H Bi u Chánh b t u
tr ng thành ngay t u th h 1913. Ngay t h i này, s c làm vi c tinh th n
a H Bi u Chánh xem ra ã phong phú l m r i. Theo ch con ông thu t l i, thì
1913-1932. H Bi u Chánh ã cho xu t b n c th y 18 cu n ti u thuy t.
Trong s ó ta có th k n: Ai làm c (1922), Chúa Tàu Kim Qui (1922), Vì
ngh a vì Tình (1929), Cha con Ngh a N ng (1929), Khóc th m (1930), Con Nhà
Giàu (1931), Chút Ph n Linh inh (1931)

- THU C TH H 1932 (1932-1945):

Trong th i k này, H Bi u Chánh vi t c 4 tu ng hát b i, 3 tu ng c i
ng và 25 cu n ti u thuy t. Ngoài ra ông còn làm Giám c t báo i Vi t
p Chí và Nam K Tu n Báo.

- THU C TH H 1945 (1945-1954):

n m 1945, H Bi u Chánh t n c trót 9 n m Gò Công, vi t thêm
c g n 20 cu n ti u thuy t n a. C ng trong th i k này ông tâm nghiên
u v n h c, luân lý, tôn giáo.

- THU C TH H 1954 (1954- ?)

sau 1954, H Bi u Chánh không cho in ti u thuy t m i mà ch g i
truy n ng trong các báo Ti ng Chuông, Saigon M i. Trong th i k này, ông vi t
thêm c 4,5 truy n m i, m t ít t p ký c và ít nhi u bài kh o c u v l ch s ,
tôn giáo

B- H Bi u Chánh c a Th H 1913 (1913-1932)

Ch ng này ch h c v H Bi u Chánh c a th h 1913 (1913-1932),
ngh a là ta ch kh o sát các tác ph m c a ông ra i trong giai n xây d ng
n h c m i này. Nh ng tr c khi phác h a t ng chi ti t b m t c a H Bi u
Chánh, c a th h 1913, chúng ta c n nh n nh ngay u này; i v i H Bi u
Chánh, dù th h nào m c lòng, ch ng k thu c th h 1862, hay 1913, hay
th h 1932, hay th h 1945, hay th h 1954, ông v n gi h u y nguyên b
t; u th hai ta c n nh n nh là nhà v n h H h u nh ng ngoài h n
các trào l u t t ng, tình c m, ngh thu t: khuynh h ng i kháng thu t hay
ngh ch c a th h 1862, nh t là v nh ng n m 1905-1912 không có ti ng vang
3
 Bi u Chánh Thanh Lãng www.hobieuchanh.com
i ông; phong trào lãng m n v t b c theo ti u thuy t Tuy t ng L S hay
Tâm a th h 1913 h u nh không vang v ng gì trong s nghi p c a ông,
ch tr ng phá phách r m r theo ki u n Tuy t c a th h 1932, h u nh
ông không bi t t i : nh ng sát khí có tính cách tuyên truy n kháng chi n c a th
1945 không len l i vào c tác ph m ông; và s b ng b t, sôi n i c a cu c
ng tàn Nam B c c a th h 1954 c ng không có ch ng trong s nghi p
a H Bi u Chánh cái c m giác chung mà chúng ta nh n th y là hình nh y,
th i gian nh cô ng l i, không i, màu s c không phai, có th nào bu i u thì
lúc cu i còn y nguyên v y. Nói v y chúng ta không có ý b o r ng : H Bi u
Chánh th c u, thoái hóa, không có ý chí mu n i m i. Nh ng ta ch có ý nói
ng cái m i c a H Bi u Chánh cu n m 1906, v i cái m i c a H Bi u Chánh
a n m 1956 không khác là bao nhiêu. Ng c l i, ta th y có nh ng nhà v n nh
Hoài Thanh c a n m 1944 v i Hoài Thanh c a n m 1947 là hai thái c c, ch i b ,
lo i tr nhau h u nh hoàn toàn.
Riêng v th h 1913, ho t ng c a H Bi u Chánh qu th c ã to tát
quá u chúng ta ng . u l h n n a là t i sao cái s nghi p ta tát y quá b
chìm l ng bên c nh nh ng công vi c làm l t mà kém giá tr nh nh ng truy n
ng n c a T ng Ph ch ng h n. Ph i ch ng vì H Bi u Chánh là ng i Nam K
i cái l i v n m c m c, b t ng l m là quê mùa, thô t c. ch th c ra H Bi u
Chánh b c vào làng v n không mu n gì h n Nguy n v n V nh hay Ph m
Qu nh. ông D ng t p chí ra i n m 1913, nh ng ngay n m 1912 H Bi u
Chánh ã có tác ph m sáng tác. Theo tài li u c a H v n k -Trân là tr ng nam,
thì nhân vi c Tr n Chánh Chi u xu t b n cu n Hoàng T Anh Hàm Oan b ng v n
xuôi v i nh ng vai truy n toàn ng i l c t nh, H Bi u Chánh li n n y ra ý t ng
t ch c Tr n Chánh Chi u. B i v y, n m 1912, ng lúc làm vi c tai Cà Mau,
Bi u Chánh vi t cu n Ai làm c là cu n ti u thuy t u tay b ng v n xuôi
a ông; nhân v t c ng là ng i Cà Mau. N m sau, 1913 i lên Long Xuyên,
ông vi t cu n th hai nhan là Chúa Tàu Kim Qui. Sau hai cu n ti u thuy t u
tay trên ây, H Bi u Chánh, trong su t th i i chi n th nh t h u nh không
vi t thêm gì ngoài ít hài k ch cho con hát di n ki m ti n giúp cho chi n tranh
Pháp. N m 1917, H i Khuy n H c Long Xuyên cho xu t b n i Vi t T p Chí có
i H Bi u Chánh vi t v khoa kinh lý tài. N m 1918, i v Gia nh ông giúp
cho m y t báo nh Qu c Dân di n àn, Công lu n báo, ông Pháp th i báo vì
báo b ki m duy t quá g t gao, H Bi u Chánh t m ng ng ho t ng báo chí.
Ông tâm suy ngh và l i d ng khai thác nh ng kinh nghi p c a m y n m qua,
a ch a nh ng sách ã vi t và xây d ng thêm nhi u c t truy n m i, ông nhu n
c l i hai cu n ti u thuy t vi t n m 1912 và 1913, t c là hai cu n Ai làm c,
Chúa Tàu Kim Qui, và cho xu t b n n m 1922. R i t ó H Bi u Chánh sáng
tác liên miên. Cho n 1932, t ng s ti u thuy t c a H Bi u Chánh lên t i 18
cu n.
Ti c r ng, trong lúc vi t t p phê bình này, chúng tôi ph i t m th i d a vào
t m tài li u ít i là các cu n ti u thuy t sau ây: Ai làm c (1922), Vì
ngh a vì Tình (1929), Cha con ngh a n ng (1929), Khóc th m (1930), Chúa Tàu
Kim Qui (1922), Con nhà giàu (1931), Chút ph n linh inh (1931).

1) AI LÀM C (1922):

4
 Bi u Chánh Thanh Lãng www.hobieuchanh.com
Chúng tôi ti c r ng trong tay không có b n in n m 1912 c a cu n Ai làm
c mà ch có b n ã nhu n s c n m 1922 cho nên không phê phán c s
khác bi t gi a hai l n in cách nhau 10 n m (1912-1922).
Ai làm c là câu truy n c a m t cô gái con m t v quan ph , cô B ch
Tuy t nuôi ch báo thù cho m . Ông ph có hai v : v c là m B ch Tuy t b
ng i v l âm m u b thu c c cho ch t. Nh m t ng i lão b c thân tín, B ch
Tuy t, t i 12 tu i m i bi t chính ng i dì gh gi t m nàng. T y, v phía nàng
thì âm th m tìm m u c tr thù cho m , còn ng i dì gh l i h t s c chi u
chu ng B ch Tuy t c t t cái gia tài k ch xù mà B ch Tuy t s c th a
c a ông ngo i nàng. Nh vào m u tính mà nh t là nh vào ông ngo i và
ng i ch ng c i trái ý m gh , B ch Tuy t ã thoát ch t và em n i v ra làm
sáng tr thù c cho m ; bà ph hai b tù ày.
Câu truy n này có nhi u ch mô ph ng gi ng cu n Andr Cornelis c a
P.Bourget. André Cornelis lên 9 tu i thì c bi t cha mình ã b ám sát mà th
ph m l i chính là cha d ng. Sau nhi u suy ngh và tìm tòi André Cornelis ã i
n ch b t cha d ng ph i thú nh n t i l i và n t i m t cách x ng áng.

2) CHÚA TÀU KIM QUI (1922)

Th Ngh a là vai chính c a truy n này. Vì b o v danh ti t cho em gái, Th
Ngh a th ng m t tay c ng hào. Tên này út ti n cho quan trên vu cáo Th
Ngh a theo o Gia Tô, cho nên chàng b án chung thân. Trong lúc giam trong
ng c, Th Ngh a g p m t chú khách. Hai bên tr nên thân thi t và tr c khi ch t,
chú khách có ch cho Th Ngh a tìm ra o Kim Qui. Sau này thoát c ng c,
Th Ngh a bi t kho vàng b c châu báu d u o Kim Quy, làm ch cái kho vàng
to tát kia. Chàng c i trang làm khách trú óng tàu i buôn bán qua các c a bi n
Thái Lan qua H ng c ng và Trung Hoa. T ó chàng l y tên là Chúa Tàu Kim
Qui k t c c chàng ã tiêu c án c , báo oán cho nh ng tên b t nhân và tr n
cho nh ng ng i ã làm n cho chàng.
Truy n này ph ng theo truy n Monte- Crislo a Alexandre Dumas. i úy
Dantes, là vai chánh c a truy n Monte-Cristo. B tình nghi là có liên l c v i ch,
chàng c ng b b t và t ng ng c. Chàng b giam 15 n m. Chàng b giam cùng v i
t linh m c k d . V linh m c này, tr c khi ch t, t cho Dantes bi t cái kho
báu d u núi Monte-Cristo. L p m u t tráo tr v i xác ch t c a v linh m c,
chàng thoát c ng c, tìm n o Monte-Cristo làm ch c kho vàng v i. T
ó chàng tr nên tri u phú và t nh n tên là Monte-Cristo. Nh th chàng báo
oán c t t c các thù ch c và gia ân cho các b n bè.

3) VÌ NGH A VÌ TÌNH (1929):

Lý Chánh Tâm và Thái C m Vân l y nhau sinh c m t a con trai t
tên là Lý Chánh H i. Th ng H i sinh c m y tháng thì Lý Chánh Tâm i du h c
Pháp. v con nhà v i bà n i. Chánh Tâm có ng i em gái l y ph i ng i
ch ng không ra làm sao cho nên sau này âm ra ngo i tình v i ng i b n trai
a Thái C m Vân. Hai bên hay th t cho nhau. Nh ng các th t c a tình nhân
i n thì nàng l i xin Thái C m Vân Thái C m Vân trao cho nàng. S ng
ám mu i nh v y trong b n n m và sinh cm t a con v i ng i tình. Lý t
Ngu, tên ng i àn bà t i l i kia âm ra h i h n t t ch t. Gi a lúc ó thì Lý

5
 Bi u Chánh Thanh Lãng www.hobieuchanh.com
Chánh Tâm bên Pháp v , chàng b t g p cái th tên Thái C m vân mà trong
th sau tình nhân l i nói a con ngo i tình c a nhau, vì s hi u l m ó Lý
Chánh Tâm t ng th ng con lên b n tu i c a chàng là con ngo i tình nên chàng
ánh v g n ch t r i a con cho m t a k tr m vào nhà ban êm. Th là t
y a con b ng oan c a chàng s ng m t cu c i phiêu l u trôi d t, kh s ,
chàng âm ra iên d i, còn chàng thì b v m t h n. Nh có b n giác ng cho
hai v ch ng d n d n làm lành và i tìm c con v .

4) CHA CON NGH A N NG (1929).

Tr n v n S u là m t nông dân n s ch t phác l y th L u làm v sinh
c th ng Tý và con Quyên. Nh ng Tr n v n S u th t thà bao nhiêu th L u
giam dâm b y nhiêu. c ng i ta b o ích xác là v thông gian, Tr n v n S u
gây g v i v và vô ý xô v ngã ch t. S b truy t , Tr n v n S u tr n m t và ai
ng t ng chàng ã ch t trôi sông. Trong su t m i m y n m tr i th ng Tý và
con Quyên c nhà giàu nuôi làm con nuôi và ang s p g y d ng g bán cho
chúng vào n i quy n qúi giàu sang. Gi a lúc y thì Tr n v n S u vì nh con quá
ph i l n v th m con. Hai a con g p c cha sung s ng, không nh ng
không s liên l y mà còn c u cha kh i án c cha con oàn t vui v ,

5) CHÚT PH N LINH INH (1931):

Lê hi n-Vinh và oàn thu -Vân i du h c xa nhà, nhân quen bi t nhau r i
yêu nhau k t qu là Thu Vân th t thân v i Hi n Vinh. c u vãn danh d , Hi n
Vinh c i Thu Vân làm v , trái ý cha vì th chàng b cha t . chu c t i v i cha,
hai v ch ng bàn tính v i nhau và Thu Vân cho ch ng i du h c Pháp l p
nghi p. Tàu ch Hi n Vinh qua Pháp b tàu c ánh m và báo a tin t t
hành khách b t n n h t. Thu Vân bu n phi n, b Hà N i vào Nam nh em
tr cháu cho ông n i chúng r i t t ch t theo ch ng. Nh ng trên con ng Hà
i vào Nam m y m con nàng trôi d t gian nan không sao t h t. Nh ng nh s
kiên nh n, hai m con nàng g p c ông n i và c ông n i tha th quên l i
a, ng th i l i g p c a con l u l c mu i m y n m tr ng. ang lúc m
con, ông cháu vui m ng thì Hi n Vinh mà m i ng i tin ã ch t m tàu x a t
ng t tr v trong cùng m t lúc. Th là c nh nhà sum h p vui v .
Phê bình v H Bi u Chánh, tr c tiên ta c n ngay có hai nh n nh sau
ây: cùng v i ph n ông ngh s c a th h , ông ã em nhi u cái m i cho th
làm cho nó có b m t riêng bi t khác nh ng th h khác, nh ng nh ng cái
i y là nh ng c tính chung cho h u h t m i v n ngh s thu c th h này;
ngoài ra, cùng v i m t vài m m non, H Bi u Chánh ã có nhi u khác bi t v i
th h ng th i và báo tr c s ch m n trong bóng t i m t th h m i.

-V TÀI:
Khác h n các ti u thuy t c n, các ti u thuy t c a H Bi u Chánh
không còn a t ra nh ng v n tài m nh t ng , hi u tình xung t n a.
Nh ph n ông các v n gia thu c th h này, H Bi u Chánh a xây d ng nh ng
truy n có nhi u tính cách phiêu l u, ng t, nhi u tình ti t au n lãng m n,
nhi u c nh ch t chóc th ng tâm, nhi u bài o c luân lý khô khan,
n m truy n chúng ta v a l c thu t trên ây u minh ch ng u ó.
n m truy n u d i dào tình ti t phiêu l u: trong Ai làm c, ch Tuy t là
6
 Bi u Chánh Thanh Lãng www.hobieuchanh.com
t thân gái mà ã t ng c ng quy t ra i, phiêu d t c t xây d ng s
nghi p, còn Chí i, ng i yêu c a nàng thì ã t ng trôi d t qua Thái Bình
ng và n D ng mò vàng, n Chúa tàu Kim Qui, thì tính cách phiêu
u càng rõ r t: Th Ngh a h t phiêu l u trên t vào gông cùm, lén lút qua h t
các t nh mi n Nam r i l i lênh ênh theo duyên h i Thái Bình D ng t Thái Lan
qua Trung Hoa. Trong Chút Ph n Linh inh thì trong lúc ch ng i du h c Pháp b
m tàu lênh ênh l u l c qua n c ng i m i m y n m tr ng, nàng Thu Vân
nhà c ng l u l c kh s gian truân su t t Hà N i cho n Trà Vinh, Sa éc.
Trong Vì Ngh a vì Tình, không nh ng cha m chúng lênh ênh mà n hai a
tr nh th ng H i và th ng Quì c ng trôi d t và say s a m o hi m. ã có l n
th ng H i, a tr 12 tu i b o b n nó “ nh t trình h bi u ph i i du l ch ng
(1)
i m trí khôn. Mày nh hôn? Trong Cha con ngh a n ng vì tr n tránh Tòa Án,
Tr n v n S u ã phiêu d t h n m i n m tr i. Phiêu l u, b i v y là c tính
chung c a c t truy n th h này. nh h ng do các ti u thuy t Pháp r t m nh.
c tính th hai c a ti u thuy t th i k này là tính cách au n, lãng m n, nh t
là nhi u c nh ch t chóc th ng tâm. Trong Ai làm c, trong Chúa Tàu Kim
Qui, c ng nh trong Chút ph n linh inh, hay Vì Ngh a vì Tình, các nhân v t u
ch xu t hi n ra r i thi nhau mà ch t nh ng cách thê th m.
Sau h t cùng m t truy n th ng chung v i các nhà v n vi t truy n th h
này, H Bi u Chánh c ng cho ch tr ng luân lý o c chi ph i c t truy n
t m nh. Có u giáo lý theo truy n c n có tính cách cao k , lý t ng, dành
riêng cho m t thi u s tr ng gi , còn cái luân lý, o c th c ti n, c th c a
m t t ng l p nhân dân. Nh ng cái m i chung cho c th h , H Bi u Chánh ã
l khá rõ nh ng m m non báo tr c s hình thành c a th h sau (1932-
1945). Th c v y, tài các truy n c a ông nghiêng v th h sau nhi u l m. Các
ti u thuy t i tr c hay ng th i v i H Bi u Chánh, tuy ã m i ch không
mô t nh ng nhân v t l ch s xa v i trong khung c nh ch t, không màu s c:
Nguy n Bá H c, Ph m Duy T n, ã bi t em lên sân kh u nh ng ng i ng
th i v i nh ng m u s c quen thu c.
Nh ng nó v n còn gi ng ki u ti u thuy t c ch chuyên t nh ng h ng
ng i n u không cao quí tr ng gi , thì c ng là m t l p ng i ang c xã h i
ng th i kính tr ng, thèm mu n: giai c p ti u công ch c. H Bi u Chánh ã
c thêm m t b c, ông không thích ng i ph ng ph . Ông quay v ng
ru ng quan sát và phân tích tâm lý c a m t l p ng i còn ang s ng ngoài l rìa
a n n v n minh m i, ch a bi t n nh ng phát minh m i l c a khoa h c,
ch a b cám d , lôi hút b i cái i xa hoa n i thành th , nh t là còn ít kinh
nghi m i v i cái i tình c m r o r c nh các vai truy n c a Hoàng Ng c
Phách, c a T ng Ph . Vai truy n c a H Bi u Chánh là nh ng ng i nh bác tá
n Tr n v n S u trong Cha con ngh a n ng. Cái m i th hai mà H Bi u Chánh
em vào ti u thuy t là tính cách hoàn toàn bình dân: bìnhdân t tâm tình các
nhân v t cho n khung c nh tr ng s c a câu truy n. V n minh m i ang làm
t d n i cái cuôc s ng êm m, l ng l c a ng quê, ti u thuy t c a H Bi u
Chánh là m t b c truy n th n ghi l i b m t c a m t th i.
t y u t m i khác r t c H Bi u Chánh yêu m n là lòng ham ra i, i
trên m t bi n. H u nh truy n nào c a ông c ng nhi u ít có nh ng cu c v t

(1)
Bi u Chánh Chút ph n linh inh trang 210
7
 Bi u Chánh Thanh Lãng www.hobieuchanh.com
bi n. ó là m t ho t ng m i hoàn toàn i v i các nhân v t ti u thuy t Vi t
Nam. Ph i ch ng H Bi u Chánh mu n b o cho con ng i tr c mình ph i bi t ra
i, ra i mà doanh th ng, c nh tranh v i ng i Tàu.
Ngoài ra, qua s nghi p c a H Bi u Chánh, m t hình th c s ng m i c
phác h a, cái cu c s ng en t i, b p bênh, chui rúc c a công nhân. V i nh ng
nét tuy ch a m à l m nh ng c ng ã th m thía, nhi u khía c nh c a cu c i
cái giai c p m i phát sinh ra do cu c s ng k ngh t p trung các ô th . Chút
phân linh inh, Chúa Tàu Kim Qui, Ai làm c… u ã hé cho ta th y tình c nh
au n c a con gái giai c p làm thân ph n loài chu t chui rúc trong các ngõ
m m t, ch t h p, th i tha, thi u v sinh.
Nh ng cái m i nh t mà H Bi u Chánh em vào ti u thuy t là án m ng, là
i ác. T y tr v tr c, trong truy n c a ta có nhi u l n c p n mà
t án, mà lu n t i. Ch trong truy n H Bi u Chánh n u án m ng hay t i
ác không c ca ng i thì ít ra c ng c nh c n m i tình ti t khác: t i thông
dâm, ngo i tình trong Cha con ngh a n ng, mà nh t là trong Vì ngh a vì tình.
Tr ng Quí l y làm hiên ngang thuy t ph c c T Nga mu n ly d ch ng:
Cô không tr l i li n. Cô suy ngh n m y tu n l r i cô m i vi t th m i
Quí lên nói chuy n. Quí lên li n. Cô t h t gia o cho Quí nghe. Quí khuyên cô
ph i nên ch ng l p t c ng Quí c i cô.
- Cô ch u hôn?
- Ch u…(1)
Th c là h u nh không có cu n truy n nào c a H Bi u Chánh mà không
có án m ng hay t i ác, nh t là t i thông dâm, t i ngo i tình.

-V CÁCH XÂY D NG TRUY N

ng i v i th i i nó mà xét, truy n c a H Bi u Chánh ã cx y
ng c ng cát vào b c nh t c a th h này. Không nói làm gì n nh ng truy n
ra i tr c hay ng th i v i hai cu n Ai làm c hay Chúa tàu Kim Qui ngay
nh ng chuy n ra i sau này nh các truy n Nho Phong hay Quay t a Nguy n
ng Tam, em so sánh v i hai truy n u tay c a H Bi u Chánh ta th y t t
u mô ph ng truy n c a Tây h t th y. Chúng ta không ch i cãi u ó.
Nh ng chúng ta c ng không có quy n ch i cãi m t th c t i khác ó là không
riêng gì H Bi u Chánh mà t t c các nhà v n vi t truy n trong th h này - và
nhi u nhà v n vi t truy n trong th h sau - u mô ph ng c a Tây c .
Bi u Chánh mô ph ng mà bi t ch bi n làm cho truy n c a ông có
màu s c, khí h u Vi t - Nam. Các tình ti t, các ph n n c quan ni m, s p
p khá ch t ch , liên t c h n các truy n c a Nguy n Tr ng Thu t nhi u.

-V CÁCH VI T
Có l ây H Bi u Chánh m i h n c ã xây d ng cho ông m t h ng i
riêng bi t, không riêng gì v n h c n c mà ngay v n h c ng th i v n cách
hãy còn trang tr ng l m. Không nh ng ti ng dùng ã ài các. V n th ng dùng
nhi u ch Nho, thích l i bi n ng u t ng p nh ng câu b n n m ch . y là ch a
nói n chêm m vào gi a v n xuôi nh ng bài v n v n vô l i, H Bi u Chánh là

(1)
H Bi u Chánh Vì ngh a vì tình trang 28
8
 Bi u Chánh Thanh Lãng www.hobieuchanh.com
ng i u tiên làm cách m ng p v cái khuôn kh v n ch ng ài các gi t o
y. Ông t vào mi ng các vai truy n c a ông nh ng ngôn ng n s , ch t
phác, l m khi thô t c n a là khác. H Bi u Chánh ã tâm quan sát, nghe
ngóng và ghi l i c ti ng nói c a t ng h ng ng i. L n u tiên, trong ti u
thuy t Vi t Nam, ng i ta th y gi a b n bè, gi a v ch ng nh ng cách x ng hô
bình dân "mày, tao". H n th H Bi u Chánh còn là v n s c a mi n Nam, dùng
ti ng a ph ng. V n c a ông là v n cùng chung m t truy n th ng v i Hu nh
nh C a, Tr ng v nh Ký… t c là nói và vi t "ti ng An-Nam ròng" là ti ng Vi t
"tr n tu t nh l i nói". Cái ch tr ng c a các v n gia mi n Nam: ch ng l i v n
ài các mi n B c. Nhân v án ch Hán, ta ã có d p c th y rõ cái l p tr ng
ó qua l i tuyên b c a ông NG.H.V. : "Khi n c L ng Sa qua giao thông v i
c ta thì trong cõi Nam K n i lên m t ng i là ông Tr ng V nh ký m n cái
xác Latin mà ng cái h n c a ti ng An nam còn sót l i. Cái xác Latin y là ch
qu c ng bây gi . Cái h n c a ti ng ta còn sót l i l n l n nh p vào xác m i và
trong kho ng 5,60 n m v a r i, cái xác m i v i cái h n x a v a a nhau, v a
quen h ib nhau, hi p s c mà tiêu hóa s phát ách ti ng ch t", ph i ch ng vì theo
cái l p tr ng dùng ti ng Vi t "tr n tu t nh l i nói" y mà ti u thuy t c a H
Bi u Chánh không c v n gi i B c Vi t chú ý.
Nh ng H Bi u Chánh không ph i là con ng i c a các trào l u mà là c a
truy n th ng. M c cho thiên h khen chê, ông c th ng b ng ng c a ông,
ông ti n. Các v n gia th h 1913 không thuy t ph c c ông ã v y, ngay n
các v n gia thu c các th h 1932, hay 1945 c ng không làm sao thay i c
ông. Qua su t 73 n m, nh t là qua g n 50 n m ho t ng v n hóa, ông v n gi
c nguyên v n b n l nh c a mình ng th i l i thích ng c v i m i bi n r i,
m khi tr m tr ng c a cu c s ng phân qu n xã h i. S ng trùm l p m y th h
n h c, mà i v i th h nào ông c ng h u nh i mon men ngoài rìa; ông
o cho ông m t con ng h u nh c l p, ít khi nh y vào con ng s n có c
ông.
******
-----------------------------------------
Ngu n : ng L c v n h c Vi t Nam- Quy n h - Thanh Lãng- NXB Trình Bày-1967

©2006 hobieuchanh.com