Retraction ni Jose Rizal: Mga bagong

dokumento at pananaw
Published December 29, 2016 7:05pm
By XIAO CHUA

There seems to be no end to the debate whether Rizal retracted his writings
against the Catholic Church on the very last day of his life. Will a new
independent testimony settle the debate finally?

Ayon sa ilan, si Jose Rizal, na pinaslang ng mga kolonyalistang Espanyol 120

years ago, December 30, 1896, ay naging bayani dahil sa kanyang mga
sinulat upang wasakin ang ideya ng kolonyalismo at palayain ang isip natin
upang mabuo ang bansa—ang Noli Me Tangere at El Filibusterismoat ang
kanyang mga sanaysay sa La Solidaridad, na kumuwestiyon sa mga
paniniwalang nakabubulag sa atin, lalo na ang pagsunod sa kagustuhan ng
mga prayle bilang sugo ng Diyos.

Ngunit, ilang oras bago siya barilin, pinirmahan daw ni Rizal ang isang
dokumento na nagsasabing siya raw ay isang Katoliko at binabawi niya lahat
ng kanyang mga sinulat laban sa simbahan. Nakilala ang dokumento bilang
ang retraktasyon, “The Retraction.” Dahil sa kanyang pagbabalik-loob sa
simbahan, ikinasal sila ni Josephine Bracken, ang kanyang huling pag-ibig.
Ang sinasabing retraktasyon ni Rizal. Courtesy Ambeth R. Ocampo
Salin ng dokumento ng retraktasyon

Ayon sa ilan, mas lalong naging dakila si Rizal sa pagkilala ng kanyang mga
kamalian laban sa pananampalataya. Ngunit para naman sa marami, hindi
kapanipaniwala na sa huling sandali ng kanyang buhay, babawiin niya ang
kanyang mga sinulat, ang dahilan ng kanya mismong pagkabayani. Para na
rin niyang itinapon ang kanyang kabayanihan.

 Ang testimonya ni Padre Vicente Balaguer

Kahit natagpuan ang sinasabing dokumento ng retraktasyon noong 1935,

patuloy ang pagdududa. Lalo na sa itinuturing na natatanging eyewitness
account ng pangyayari—ang isinulat ng Heswitang si Padre Vicente Balaguer.
Paano naman kasi, ang resonableng si Rizal ay bigla na lamang nagising ng
makailang beses, apat na beses na nangumpisal, nagpamisa, nangomunyon
at nagrosaryo pa. Kakatwa para sa ilan, kabilang na ako.
Isa ako sa mga historyador na hindi naniniwala sa retraktasyon. At para sa
akin, hindi na matatapos ang “Retraction Controversy.”

Isa lamang ang maaaring magresolba nito, sabi ko—kung magkakaroon ng

isa pang eyewitness account ng gabi at umagang iyon na maaaring
magpatunay o magpasinungaling sa retraktasyon o sa testimonya ni Padre
Balaguer.

 Ang testimonya ng Cuerpo de Vigilancia

Nitong 4 August 2016, binasa ni Commissioner Rene R. Escalante, ang OIC

ng National Historical Commission of the Philippines, ang isang “Professorial
Chair Lecture sa Rizal Studies” na pinamagatang “Re-examining the Last 24
Hours of Rizal Using Spy Reports” sa De La Salle University.

Sa mga dokumento ng mga espiyang Espanyol na tinatawag na Cuerpo de

Vigilancia, matatagpuan ang ulat na isinulat sa araw ng kamatayan ni Rizal ni
Federico Moreno, na nagkukuwento ng pahayag sa kanya ng isang ahente
ng Cuerpo de Vigilancia, isang bantay sa selda ng Rizal, samakatuwid, isang
“additional independent eyewitness account.”
Ang unang pahina ng ulat ni Federico Moreno (Cuerpo de
Vigilancia). Courtesy National Commission for Culture and the Arts

Ayon sa pahayag, sumulat si Rizal ng isang papel na narinig niyang ang

retraktasyon. Binanggit rin ang dalawang paring Heswita na pumasok sa
piitan ni Rizal—si Padre Jose Vilaclara at Padre Estanislao March, at dalawa
pang tao, sina Juan del Fresno at Eloy Moure. Narito ang ilang bahagi ng
sanaysay na isinalin na sa Ingles mula sa wikang Espanyol:

“Most Illustrious Sir, the agent of the Cuerpo de Vigilancia stationed in Fort
Santiago to report on the events during the [illegible] day in prison of the
accused Jose Rizal, informs me on this date of the following:

“At 7:50 yesterday morning, Jose Rizal entered death row accompanied by his
counsel, Señor Taviel de Andrade, and the Jesuit priest Vilaclara. At the
urgings of the former and moments after entering, he was served a light
breakfast. At approximately 9, the Assistant of the Plaza, Señor Maure, asked
Rizal if he wanted anything. He replied that at the moment he only wanted a
prayer book which was brought to him shortly by Father March.

“Señor Andrade left death row at 10 and Rizal spoke for a long while with the
Jesuit fathers, March and Vilaclara, regarding religious matters, it seems. It
appears that these two presented him with a prepared retraction on his life
and deeds that he refused to sign. They argued about the matter until 12:30
when Rizal ate some poached egg and a little chicken. Afterwards he asked to
leave to write and wrote for a long time by himself.

“At 3 in the afternoon, Father March entered the chapel and Rizal handed him
what he had written. Immediately the chief of the firing squad, Señor del
Fresno and the Assistant of the Plaza, Señor Maure, were informed. They
entered death row and together with Rizal signed the document that the
accused had written. It seems this was the retraction.”

Makikita na ang dalawang binanggit na opisyal, sina Juan del Fresno at Eloy
Moure, ay ang mga nakapirma mismo sa dokumento ng retraktasyon na
tumayong mga saksi. Gayundin binanggit ng guwardiya na bago dalhin sa
Luneta si Rizal, ikinasal siya kay Josephine Bracken:

“At 5 this morning of the 30th, the lover of Rizal arrived at the prison
…dressed in mourning. Only the former entered the chapel, followed by a
military chaplain whose name I cannot ascertain. Donning his formal clothes
and aided by a soldier of the artillery, the nuptials of Rizal and the woman who
had been his lover were performed at the point of death (in articulo mortis).
After embracing him she left, flooded with tears.”

At ang nakagugulat, itinala ni Moreno, ang lahat ng taong pumasok sa selda

noong gabing iyon, ni minsan, walang binanggit na may pumasok na Padre
Balaguer. Ibig sabihin wala si Padre Balaguer doon, maaaring secondary
source na lamang siya at kinapanayam lamang sina Padre Vilaclara at Padre
March upang buuin ang kanyang testimonya.

Mayroon akong malaking paniniwala na walang dahilan para magsinungaling

ang guwardiya o si Moreno lalo na at ginawa nila ang tala sa mismong
panahon na iyon.

 Ang sinulat ni Rizal sa kopya ng “Imitations of Christ”

Kamakailan, isang kopya ng “De La Imitacion de Cristo” na isinulat ni Thomas

á Kempis ang ipinaubaya sa Direktor ng Pambansang Museo ng Pilipinas,
Jeremy Barns. Ito ang mismong kopya na ibinigay ni Rizal kay Josephine
Bracken sa kanyang huling pagbisita dito sa araw ng kanyang kamatayan.
Isinulat niya dito, “To my dear and unhappy wife, Josephine, December 30th,
1896, Jose Rizal.”

Kopya ng 'De La Imitacion de Cristo.' Courtesy Jeremy Barns

Kopya ng 'De La Imitacion de Cristo' na may sulat ni Rizal. Courtesy Jeremy
Barns

Liban sa tinawag niyang “wife” o asawa dito si Josephine, na maaaring

magpatungkol sa pagiging legal ng kanilang kasal, ang mismong aklat na
ibinigay niya sa huling babaeng kanyang minahal ay isang aklat ukol sa
paggaya sa landas ni Kristo. Namatay siyang Kristiyano.

 Ang paglalagay ng “krus” sa kanyang mga huling sulatin

Ang krus ang unibersal na simbolong Kristiyano. Pinaalala sa akin ni Prop.

Wensley Reyes ng Philippine Normal University na sa dalawang sulatin ni
Rizal bago mamatay binanggit niya ang simbolong ito.
Sa kanyang huling bilin sa pamilya na hindi na nila natanggap hanggang
noong 1953 (ang sulat ay naging bahagi ng donasyon ng Spanish Foreign
Minister Alberto Martinez Artajo y Alvarez sa pamahalaang Pilipinas):

“Ilibing niyo ako sa lupa. Lagyan ninyo ng panandang bato at KRUS. Ang
aking pangalan, araw ng kapanganakan at ng kamatayan. Wala nang iba.
Kung pagkatapos ay nais niyong bakuran ang aking puntod, maaari niyong
gawin. Wala nang anibersaryo. Mas mabuti kung sa Paang Bundok. Kaawaan
ninyo si Josephine.”

Sa kanyang huling tula, binaggit din ni Rizal ang panandang krus sa kanyang
libingan ng dalawang beses.

“Suffer the moon to keep watch, tranquil and suave, over me:
Suffer the dawn its flying lights to release:
Suffer the wind to lament in murmurous and grave manner:
And should a bird drift down and alight on my CROSS,
Suffer the bird to intone its canticle of peace.

“…And when my grave is wholly unremembered

And unlocated (no CROSS upon it, no stone there plain):
Let the site be wracked by the plow and cracked by the spade
And let my ashes, before they vanish to nothing,
As dust be formed a part of your carpet again.”

Kung titingnan ito, si Rizal ay nais na mabigyan ng isang Kristiyanong libing,

samatuwid, namatay na isang Kristiyanong Katoliko.

Kaya naman sa liwanag na dala ng mga bagong labas na mga dokumento at

mga bagong interpretasyon, maaari ngang si Jose Rizal ay nag-retract.
Maaari ngang totoo ang retraktasyon. May dahilan kung bakit niya isinulat ang
dokumento.

Ngunit mahalaga pa ba talaga kung totoo ito? Mababago ba ang paninindigan

at nagawa ng isang tao sa kanyang buong buhay ng pagtindig at katapangan
ng isang papel na pinirmahan niya sa araw ng kanyang kamatayan? Hindi.
Hindi. — BM, GMA News

Si Prop. Michael Charleston “Xiao” Briones Chua ay kasalukuyang assistant

professorial lecturer ng Pamantasang De La Salle Maynila. Isa siyang
historyador at naging consultant ng GMA News TV series na Katipunan at
Ilustrado. Ang sanaysay na ito ay batay sa kanyang news segment sa “Xiao
Time: Ako ay Pilipino” sa istasyong pantelebisyon ng pamahalaan.

Texts of Rizal's Retraction

The "original" discovered by Fr. Manuel Garcia, C.M. on May 18, 1935

Me declaro catolica y en esta Religion en que naci y me eduque quiero vivir y morir.

Me retracto de todo corazon de cuanto en mis palabras, escritos, inpresos y conducta ha habido contrario a mi cualidad de
hijo de la Iglesia Catolica. Creo y profeso cuanto ella enseña y me somento a cuanto ella manda. Abomino de la Masonaria,
como enigma que es de la Iglesia, y como Sociedad prohibida por la Iglesia. Puede el Prelado Diocesano, como Autoridad
Superior Eclesiastica hacer publica esta manifastacion espontanea mia para reparar el escandalo que mis actos hayan
podido causar y para que Dios y los hombers me perdonen.

Manila 29 de Deciembre de 1896

Jose Rizal

Jefe del Piquete

Juan del Fresno

Ayudante de Plaza
Eloy Moure

Translation (English)

I declare myself a catholic and in this Religion in which I was born and educated I wish to live and die.

I retract with all my heart whatever in my words, writings, publications and conduct has been contrary to my character as
son of the Catholic Church. I believe and I confess whatever she teaches and I submit to whatever she demands. I
abominate Masonry, as the enemy which is of the Church, and as a Society prohibited by the Church. The Diocesan Prelate
may, as the Superior Ecclesiastical Authority, make public this spontaneous manifestation of mine in order to repair the
scandal which my acts may have caused and so that God and people may pardon me.

Manila 29 of December of 1896

Jose Rizal

La Voz Española, December 30, 1896

Me declaro catolica y en esta Religion en que naci y me eduque quiero vivir y morir.
Me retracto de todo corazon de cuanto en mis palabras, escritos, inpresos y conducta ha habido contrario a mis cualidades
de hijo de la Iglesia Catolica. Creo y profeso cuanto ella enseña y me somento a cuanto ella manda. Abomino de la
Masonaria, como enigma que es de la Iglesia y como sociedad prohibida por la Iglesia. Puede el Prelado Diocesano, como
autoridad superior eclesiastica hacer publica esta manifastacion espontanea para reparar el escandalo que mis actos hayan
podido causar y para que Dios y los hombers me perdonen.

Manila, 29 de Diciembre de

1896-Jose Rizal

Jefe del Piquete

Juan del Fresno

Ayudante de Plaza
Eloy Moure

Fr. Balaguer's text, January 1897

Me declaro catolica y en esta Religion en que naci y me eduque quiero vivir y morir. Me retracto de todo corazon de cuanto
en mis palabras, escritos, inpresos y conducta ha habido contrario a mi calidad de hijo de la Iglesia. Creo y profeso cuanto
ella enseña y me somento a cuanto Ella manda. Abomino de la Masonaria, como enigma que es de la Iglesia, y como
Sociedad prohibida por la misma Iglesia.

Puede el Prelado diocesano, como Autoridad superior eclesiastica hacer publica esta manifastacion espontanea mia, para
reparar el escandalo que mis actos hayan podido causar, y para que Dios y los hombers me perdonen.

Manila, 29 de Diciembre de

1896-Jose Rizal

Analysis Rizal's Retraction

At least four texts of Rizal’s retraction have surfaced. The fourth text appeared in El Imparcial on the day after Rizal’s
execution; it is the short formula of the retraction.

The first text was published in La Voz Española and Diaro de Manila on the very day of Rizal’s execution, Dec. 30, 1896.
The second text appeared in Barcelona, Spain, on February 14, 1897, in the fortnightly magazine in La Juventud; it came
from an anonymous writer who revealed himself fourteen years later as Fr. Balaguer. The "original" text was discovered in
the archdiocesan archives on May 18, 1935, after it disappeared for thirty-nine years from the afternoon of the day when
Rizal was shot.

We know not that reproductions of the lost original had been made by a copyist who could imitate Rizal’s handwriting. This
fact is revealed by Fr. Balaguer himself who, in his letter to his former superior Fr. Pio Pi in 1910, said that he had received
"an exact copy of the retraction written and signed by Rizal. The handwriting of this copy I don’t know nor do I remember
whose it is. . ." He proceeded: "I even suspect that it might have been written by Rizal himself. I am sending it to you that
you may . . . verify whether it might be of Rizal himself . . . ." Fr. Pi was not able to verify it in his sworn statement.

This "exact" copy had been received by Fr. Balaguer in the evening immediately preceding Rizal’s execution, Rizal y su
Obra, and was followed by Sr. W. Retana in his biography of Rizal, Vida y Escritos del Jose Rizal with the addition of the
names of the witnesses taken from the texts of the retraction in the Manila newspapers. Fr. Pi’s copy of Rizal’s retraction
has the same text as that of Fr. Balaguer’s "exact" copy but follows the paragraphing of the texts of Rizal’s retraction in
the Manila newspapers.

Regarding the "original" text, no one claimed to have seen it, except the publishers of La Voz Espanola. That newspaper
reported: "Still more; we have seen and read his (Rizal’s) own hand-written retraction which he sent to our dear and
venerable Archbishop…" On the other hand, Manila pharmacist F. Stahl wrote in a letter: "besides, nobody has seen this
written declaration, in spite of the fact that quite a number of people would want to see it. "For example, not only Rizal’s
family but also the correspondents in Manila of the newspapers in Madrid, Don Manuel Alhama of El Imparcial and Sr.
Santiago Mataix of El Heraldo, were not able to see the hand-written retraction.

Neither Fr. Pi nor His Grace the Archbishop ascertained whether Rizal himself was the one who wrote and signed the
retraction. (Ascertaining the document was necessary because it was possible for one who could imitate Rizal’s handwriting
aforesaid holograph; and keeping a copy of the same for our archives, I myself delivered it personally that the same
morning to His Grace Archbishop… His Grace testified: At once the undersigned entrusted this holograph to Rev. Thomas
Gonzales Feijoo, secretary of the Chancery." After that, the documents could not be seen by those who wanted to examine
it and was finally considered lost after efforts to look for it proved futile.

On May 18, 1935, the lost "original" document of Rizal’s retraction was discovered by the archdeocean archivist Fr. Manuel
Garcia, C.M. The discovery, instead of ending doubts about Rizal’s retraction, has in fact encouraged it because the newly
discovered text retraction differs significantly from the text found in the Jesuits’ and the Archbishop’s copies. And, the fact
that the texts of the retraction which appeared in the Manila newspapers could be shown to be the exact copies of the
"original" but only imitations of it. This means that the friars who controlled the press in Manila (for example, La Voz
Española) had the "original" while the Jesuits had only the imitations.

We now proceed to show the significant differences between the "original" and the Manila newspapers texts of the
retraction on the one hand and the text s of the copies of Fr. Balaguer and F5r. Pio Pi on the other hand.

First, instead of the words "mi cualidad" (with "u") which appear in the original and the newspaper texts, the Jesuits’
copies have "mi calidad" (with "u").

Second, the Jesuits’ copies of the retraction omit the word "Catolica" after the first "Iglesias" which are found in the
original and the newspaper texts.

Third, the Jesuits’ copies of the retraction add before the third "Iglesias" the word "misma" which is not found in the
original and the newspaper texts of the retraction.

Fourth, with regards to paragraphing which immediately strikes the eye of the critical reader, Fr. Balaguer’s text does not
begin the second paragraph until the fifth sentences while the original and the newspaper copies start the second
paragraph immediately with the second sentences.

Fifth, whereas the texts of the retraction in the original and in the manila newspapers have only four commas, the text of
Fr. Balaguer’s copy has eleven commas.

Sixth, the most important of all, Fr. Balaguer’s copy did not have the names of the witnesses from the texts of the
newspapers in Manila.

In his notarized testimony twenty years later, Fr. Balaguer finally named the witnesses. He said "This . . .retraction was
signed together with Dr. Rizal by Señor Fresno, Chief of the Picket, and Señor Moure, Adjutant of the Plaza." However, the
proceeding quotation only proves itself to be an addition to the original. Moreover, in his letter to Fr. Pi in 1910, Fr.
Balaguer said that he had the "exact" copy of the retraction, which was signed by Rizal, but her made no mention of the
witnesses. In his accounts too, no witnesses signed the retraction.

How did Fr. Balaguer obtain his copy of Rizal’s retraction? Fr. Balaguer never alluded to having himself made a copy of the
retraction although he claimed that the Archbishop prepared a long formula of the retraction and Fr. Pi a short formula. In
Fr. Balaguer’s earliest account, it is not yet clear whether Fr. Balaguer was using the long formula of nor no formula in
dictating to Rizal what to write. According to Fr. Pi, in his own account of Rizal’s conversion in 1909, Fr. Balaguer dictated
from Fr. Pi’s short formula previously approved by the Archbishop. In his letter to Fr. Pi in 1910, Fr. Balaguer admitted that
he dictated to Rizal the short formula prepared by Fr. Pi; however; he contradicts himself when he revealed that the
"exact" copy came from the Archbishop. The only copy, which Fr. Balaguer wrote, is the one that appeared ion his earliest
account of Rizal’s retraction.

Where did Fr. Balaguer’s "exact" copy come from? We do not need long arguments to answer this question, because Fr.
Balaguer himself has unwittingly answered this question. He said in his letter to Fr. Pi in 1910:

"…I preserved in my keeping and am sending to you the original texts of the two formulas of retraction, which they (You)
gave me; that from you and that of the Archbishop, and the first with the changes which they (that is, you) made; and the
other the exact copy of the retraction written and signed by Rizal. The handwriting of this copy I don’t know nor do I
remember whose it is, and I even suspect that it might have been written by Rizal himself."

In his own word quoted above, Fr. Balaguer said that he received two original texts of the retraction. The first, which came
from Fr. Pi, contained "the changes which You (Fr. Pi) made"; the other, which is "that of the Archbishop" was "the exact
copy of the retraction written and signed by Rizal" (underscoring supplied). Fr. Balaguer said that the "exact copy" was
"written and signed by Rizal" but he did not say "written and signed by Rizal and himself" (the absence of the reflexive
pronoun "himself" could mean that another person-the copyist-did not). He only "suspected" that "Rizal himself" much as
Fr. Balaguer did "not know nor ... remember" whose handwriting it was.

Thus, according to Fr. Balaguer, the "exact copy" came from the Archbishop! He called it "exact" because, not having seen
the original himself, he was made to believe that it was the one that faithfully reproduced the original in comparison to
that of Fr. Pi in which "changes" (that is, where deviated from the "exact" copy) had been made. Actually, the difference
between that of the Archbishop (the "exact" copy) and that of Fr. Pi (with "changes") is that the latter was "shorter" be
cause it omitted certain phrases found in the former so that, as Fr. Pi had fervently hoped, Rizal would sign it.

According to Fr. Pi, Rizal rejected the long formula so that Fr. Balaguer had to dictate from the short formula of Fr. Pi.
Allegedly, Rizal wrote down what was dictated to him but he insisted on adding the phrases "in which I was born and
educated" and "[Masonary]" as the enemy that is of the Church" – the first of which Rizal would have regarded as
unnecessary and the second as downright contrary to his spirit. However, what actually would have happened, if we are to
believe the fictitious account, was that Rizal’s addition of the phrases was the retoration of the phrases found in the
original which had been omitted in Fr. Pi’s short formula.
The "exact" copy was shown to the military men guarding in Fort Santiago to convince them that Rizal had retracted.
Someone read it aloud in the hearing of Capt. Dominguez, who claimed in his "Notes’ that Rizal read aloud his retraction.
However, his copy of the retraction proved him wrong because its text (with "u") and omits the word "Catolica" as in Fr.
Balaguer’s copy but which are not the case in the original. Capt. Dominguez never claimed to have seen the retraction: he
only "heard".

The truth is that, almost two years before his execution, Rizal had written a retraction in Dapitan. Very early in 1895,
Josephine Bracken came to Dapitan with her adopted father who wanted to be cured of his blindness by Dr. Rizal; their
guide was Manuela Orlac, who was agent and a mistress of a friar. Rizal fell in love with Josephine and wanted to marry
her canonically but he was required to sign a profession of faith and to write retraction, which had to be approved by the
Bishop of Cebu. "Spanish law had established civil marriage in the Philippines," Prof. Craig wrote, but the local government
had not provided any way for people to avail themselves of the right..."

In order to marry Josephine, Rizal wrote with the help of a priest a form of retraction to be approved by the Bishop of
Cebu. This incident was revealed by Fr. Antonio Obach to his friend Prof. Austin Craig who wrote down in 1912 what the
priest had told him; "The document (the retraction), inclosed with the priest’s letter, was ready for the mail when Rizal
came hurrying I to reclaim it." Rizal realized (perhaps, rather late) that he had written and given to a priest what the friars
had been trying by all means to get from him.

Neither the Archbishop nor Fr. Pi saw the original document of retraction. What they was saw a copy done by one who
could imitate Rizal’s handwriting while the original (almost eaten by termites) was kept by some friars. Both the
Archbishop and Fr. Pi acted innocently because they did not distinguish between the genuine and the imitation of Rizal’s
handwriting.

ISANG kontrobersyal na isyu ang retraksyon o pagtatatwa ni Jose

Rizal ng kaniyang mga naunang pahayag na sinasabing nangyari noong
mayroon na lamang siyang dalawampu�t apat na oras na nalalabi
bago bitayin. Kontrobersyal ito dahil hanggang ngayon ay usapin parin
ito sa mga debate at wala pang malinaw na pagkakasundo sa kung ano
nga ba ang totoong nangyari.

Sa ngayon, ilang teksto na ang lumitaw na sinasabing pagpapatunay

daw ng retraksyon ni Rizal. Una ay yung �orihinal� daw ay natuklasan ni
Padre Manuel Garcia, C.M. noong ika-18 ng Mayo, 1935 sa arkaybs ng
arsidyosesis. Nalathala ang tekstong ito sa �La Voz Espa�ola� at
�Diario de Manila� noong mismong araw ng pagbaril kay Rizal. Isa pang
teksto naman ang lumitaw sa Barcelona noong ika-14 ng Pebrero, 1987. Hindi
nagpakilala ang pinagmulan ng tekstong ito ngunit sa kalaunan ay nakilala
siyang si Padre Balaguer. Kung titignan ang mga teksto halos walang
pinagkaiba ang nilalaman:

Me declaro catolica y en esta Religion en que naci y me

eduque quiero vivir y morir.

Me retracto de todo corazon de cuanto en mis palabras,

escritos, inpresos y conducta ha habido contrario a mis
cualidades de hijo de la Iglesia Catolica. Creo y profeso
 cuanto ella ense�a y me somento a cuanto ella manda.
Abomino de la Masonaria, como enigma que es de la Iglesia
y como sociedad prohibida por la Iglesia. Puede el Prelado
Diocesano, como autoridad superior eclesiastica hacer
publica esta manifastacion espontanea mia para reparar el
escandalo que mis actos hayan podido causar y para que Dios
y los hombres me perdonen.

Manila 29 de Deciembre de 1986

Jose Rizal

Jefe del Piquete

Juan del Fresno

Mula naman kay Padre Balaguer:

Me declaro catolica y en esta Religion en que naci y me

eduque quiero vivir y morir. Me retracto de todo corazon
de cuanto en mis palabras, escritos, inpresos y conducta
ha habido contrario a mis cualidades de hijo de la
Iglesia Catolica. Creo y profeso cuanto ella ense�a y
me somento a cuanto ella manda. Abomino de la
Masonaria, como enigma que es de la Iglesia y como
sociedad prohibida por la misma Iglesia.

Puede el Prelado Diocesano, como autoridad superior

eclesiastica hacer publica esta manifastacion
espontanea mia para reparar el escandalo que mis actos
hayan podido causar y para que Dios y los hombres me
perdonen.

Manila 29 de Deciembre de 1986

Esta� retraction la firmaron con el Dr. Jose Rizal, el Sr. Fresno Jefe del
Piquete y el se�or Moure, Ayudantede la Plaza.

Ang Mga Teksto

BAGAMAT HALOS hawig ay mayroong ilang pagkakaiba ang dalawang teksto

na lubos na mahalaga upang magdulot ng duda sa mga teksto. Mahalagang
bigyan pansin lalo na ang dalawang parirala: ang �Iglesia Catolica� at
�la Iglesia�� sa �orihinal� na teksto ay iba sa �Iglesia� lang
at �la misima Iglesia� sa teksto ni Padre Balaguer. Pansini rin ang
pagkakaiba sa pagtatalata. Ang una ay sinimulan ang ikalawang talata sa
ikalawang pangungusap samantalang ang kay Padre Balaguer ay nahati sa
ikalimang pangungusap pa.

Maaari ring pagtuunan ng mga tanong ang �pagkakadiskubre�

ng mga teksto hinggil sa ipinararatang na retraksyon kay Rizal. Bakit ang
�orihinal� na teksto ay naglaho ng halos tatlumpu�t siyam na taon
bago ito lumitaw ulit? Paano nakuha ni Balaguer ang kaniyang kopya ng
teksto? Bakit tumanggi siyang magpakilala noong una niyang ipinalathala
yung bersyon niya sa �La Juventud�?

Mga Punto Laban sa Teksto ng Retraksyon

LALONG TUMIBAY ang sarili kong palagay na dapat pagdudahan ang

retraksyong ito nang mabasa ko ang isang artikulo ni Dr. Eugene Hessel
tungkol sa isang debate hinggil sa usaping ito. Sa artikulong ito, may
tatlong pangunahing argumento laban sa sinasabing retraksyon: ang
usapin ng pagkatotoo ng teksto, ang hindi pagsang-ayon ng ilang
detalye ng retraksyon sa iba pang pangyayari noong panahong iyon, at
ang usapin ng di pagtugma ng retraksyon sa karakter mismo ni Rizal.

Unang pangunahing argumento ang pagdududa sa pagkatotoo ng

teksto. Maaari kasi na ang mga teksto ay gawa-gawa lamang o mga insidente
ng forgery o pamemeke ng lagda. Kung titignan ang isang pag-aaral ni Dr.
Ricardo R. Pascual sa kaniyang �Rizal Beyond the Grave�, ikinumpara niya
ang sulat-kamay umano ni Rizal sa mga retraction note na lumabas doon sa
mga sulat-kamay niya sa iba niyang orihinal na akda. Ang mga napuna niya
ay naging malakas na suporta sa debate sa artikulo ni Hessel:

��the following being the most significant ones

[evidence] according to the present lecturer [Hessel]: (1) the
slant of the letters in the standard writings gives averages
several points higher than the average yielded by the
Retraction Document, and perhaps more significantly, the
most slanted letters are to be found in the Document; (2)
there are significant variations in the way individual letters
are formed; (3) with the reference to the signature, Pascual
notes no less than seven differences, one of the most
significant being the indications of �stops� which, says
the critic [Pascual], are most naturally explained by the fact
that a forger might stop at certain points to determine what
form to make next; (4) there are marked similarities in several
respects between the body of the Retraction and the writing
of all three signers, i.e. Rizal and the two witnesses��

Ang mga puntong ito, lalo na ang ikatlo at ika-apat, ay mga

matibay na argumento ni Pascual na ang naturang retraction note ay
gawa lamang ng isang tao.

Bukod sa mga patunay na nagtatatwa sa pagkatotoo ng sulat-kamay

ni Rizal, isa pang puna ay ang mga makikitang pagkakaiba ng mga lumitaw
na retraction note, di magkakatugma o inconsistent ang mga ito pagdating sa
mga salita na atin nang binanggit kanina.

Idinagdag pa ni Hessel na sa huli, nagkumpisal din ang nameke ng

dokumentong ito. Sang-ayon sa isang panayam ni Runes kay Antonio K. Abad,
isang Roman Roque ang binayaran ng mga prayle upang gumawa ng mga
kopya ng retraction note. Ang Roque ring ito ang binayaran ni Kol. Funston
upang ipeke ang lagda ni Hen. Lacuna sa isang dokumento na naging dahilan
ng pagkadakip kay Aguinaldo.

Bukod sa kuwestiyonable na ang pagkatotoo ng dokumento,

maaari ring tignan na ang dokumento ay di sang-ayon sa iba pang
detalye hinggil sa pagkamatay ni Rizal. Ang dokumento ng retraksyon
ay hindi lumitaw hanggang noong 1935 na kahit ang mga kapamilya ni
Rizal ay hindi ito nakita. Ayon pa kay Hessel, kung totoo ngang
bumaliktad si Rizal at binawi ang kaniyang mga naunang sinulat, bakit
hindi siya naligtas sa sentensiya ng kamatayan? Bakit siya inilibing sa
libingan ng mga Intsik? Bakit walang dokumento ng pagpapaksal nina
Rizal at Josephine Bracken gayong isa ito sa mga bagay na nagawa
sana niya kung siya nga ay lumagda sa retraksyon?

Sa huli, sinabi ni Hessel na ang buong ideya ng retraksyon ay wala sa

pagkatao ni Rizal. Ayon sa kanya:

�It has seemed to many, including this lecturer, that the

Retraction is not in keeping with the character and faith of
the Rizal as well as inconsistent with his previous declarations
of religious thought.�

Kng tutuusin, si Rizal ay may sariling matibay na paniniwalang

Kristiyano, at mahirap paniwalaan na basta-basta niya na lamang itong
itatapon dahil sa pagkakaharap niya sa sentensiya ng kamatayan.

�The Morphing Hero�

ISA PANG pagtalakay sa retraksyon ni Rizal ang aking nabasa sa �Rizal: The
Morphing Hero� ni David C. Roble, M.D. Ang akdang ito ay isinulat sa
persona ni Rizal bilang tagapagsalaysay tungkol sa kaniyang buhay, mula
pagkabata hanggang sa isyu ng retraksyon. Nakakatuwa dahil inisa-isa ng
may akda ang mga punto ng retraksyon at pinalabas nito na totoong pumirma
si Rizal sa naturang dokumento. Ngunit sabi sa akda, hindi retraksyon o
pagbawi ang tingin niya sa kaniyang nilagdaan dahil wala sa mga
pangungusap sa dokumentong ito ang labag sa kaniya nang pinaniniwalaan.

Pinalabas na totoong pumirma nga si Rizal ng naturang dokumento

ngunit bawat linya sa pagpapahayag ng retraksyong ito ay binigyan ng
komento ng may-akda na para bang si Rizal mismo ang nagkukumento.
Ipinahayag niya na siya ay Katoliko at ito naman ay totoo dahil hindi naman
siya nagging Protestante o Agnostiko kahit nakasalamuha na niya ang mga
ganitong paniniwala sa Europa. Ang susunod naming pahayag ang
nagpapagulo sa marami:

�I retract with all my heart everything in my words,

writings, publications and conduct that has been contrary to
my condition as a son of the Church.�

Wala naman talagang sinabi o pinahayag sa limbag si Rizal na

itinuturing niyang labag sa kaniyang kondisyon bilang anak ng Simbahang
Katoliko. Hindi daw niya tuwirang kinontra ang Simbahan. Ipinahayag lamang
niya ang katotohanang nangyayari sa kaniyang bayan at ang himutok ng
kaniyang mga kababayan. �This part of my retraction therefore is a
retraction of something that did not exist.� (Roble, 1999)

Hindi rin niya itinatwa ang Masonriya bagamat nakasaad sa

retraksyon ang:

�I abominate Freemasonry as the enemy that it is of the

Church and as a Society prohibited by the same Church.�

Iba ang Masonriya na kalaban ng Simbahan at iba rin ang

Masonriyang pinaniniwalaan ni Rizal ayon sa akda. Sapagkat ang itinatwa
niya sa naturang pahayag ay ang �Masonriyang kalaban ng Simbahan�
hindi siya maaakusahan ng pagtatakwil sa naturang paniniwala dahil hindi
niya itinuturing na kalaban ng Simbahan ang Masonriya.

Sa naturang mga pagtalakay sa retraksyon sa akdang ito ni Roble,

lumalabas na ang nilagdaan ni Rizal ay hindi isang retraction note kundi isang
dokumento lamang na pinalagdaan sa kaniya ng mga Heswita
dalawampu�t apat na oras bago siya barilin at wala sa kaniyang nilagdaan
ang isang pangungusap na nagtatakwil sa kaniyang nauna nang mga
ipinahayag.
 Retraksyon ko sa Diumano�y Retraksyon ni Rizal

HABANG DUMADAMI ang mga babasahin at akdang kaugnay ng

pagpapatotoo o pagpapasinungaling sa retraksyon ni Rizal, naniniwala akong
hindi parin patuloy na magsasara ang usapang ito. Ngunit sang-ayon sa aking
mga nabasa at sa ating mga talakayan sa klase, hindi pa rin ako labis na
makukumbinsi ng kahit na sinong Padre Balaguer na maglalabas ng mga
dokumento ng retraksyon ni Rizal.

Sumasang-ayon ako kay Hessel, na bukod sa malaki ang posibilidad ng

pagpepeke sa dokumento, malayong-malayo sa pagkatao ni Rizal at sa
kalagayan niya noong gabing iyon bago siya barilin ang lumagda at itatwa
ang lahat ng kaniyang mga sinulat at ipinahayag.

Sa �Rizal: The Morphing Hero�, nakita ko naman ang isang

pananaw na maaari ngang lumagda si Rizal ngunit kahit lumagda siya ay hindi
ito nangangahulugan ng �retraction�. Maaaring iba ang naging
pagtingin niya sa dokumentong inihahain sa kaniya ng mga Heswita. Sang-
ayon sa akda ni , hindi ito maituturing na retraksyon.

Sa huli, labis kong hindi sinasang-ayunan ang mga pagpapatunay sa

retraksyon. Ito�y sa mga kadahilanang walang malinaw at katanggap-
tanggap na patunay o dokumento ng retraksyon ni Rizal, lahat ng mga
lumabas ay kuwestiyonable ang pagkatotoo. Malakas na patunay rin ang mga
nangyari kasunod ng ibinibintang na paglagda sa retraksyon. Kung totoo
ngang bumaliktad si Rizal, e di sana�y kahit paano�y nabuhay pa siya
nang kaunting panahon at hindi sana siya ang Pambansang Bayani ngayon at
hindi na natin kinakailangang pag-aralan siya sa PI 100.

Nag-retrak o di nagretrak, sang-ayon din ako kay Hessel sa sinabi

niyang si Rizal ay si Rizal parin. Hindi na mababago ang kasaysayan na
siya�y sumulat ng mga nobela at naging malaking bahagi ang kaniyang
pagkamatay upang patunayan sa ibang lahi na tayo ay Filipino at buhay sa
dugo natin ang pagkamakabayan.

Rizal’s Retraction Controversy

Filed under: Kaspil1, Module4 — Tags: Kaspil1, retraction controversy, rizal — kaspil1 @ 1:45 pm

Ito ang documentong nagsasabing si Rizal ay bumalik sa simbahan at binabawi niyang ang kanyang mga
sinabi tungkol sa simbahan at sa mga pari. Mayroong higit kumulang na apat na bersyon ito. Ang isa ay inilabas noong
araw ng pagpatay kay Rizal , Dec 30, 1896, ng La Voz Española at Diaro de Manila. Ang ‘orginal text’ ay natagpuan
sa archdiocesan archives noong May 18, 1935. Ang isang bersyo naman ay galling kay Fr. Balaguer na ayon sa kanya
ay nakatanggap siya ng eksaktong kopya na may pirma ni Rizal. Ang pang-apat ay nakita noong Feb 14, 1897 sa
Barcelona, Spain.

Madaming ang bersyon ng retraction ni Rizal ngunit ang mga nilalaman nila mayroon malaking pagkakaiba
katulad nalang ni dalawang bersyon na ito. Ito ang bersyon ng La Voz Española at kay Fr. Balaguer.

La Voz Española(“original copy”), December 30, 1896

Me declaro catolica y en esta Religion en que naci y me eduque quiero vivir y morir.

Me retracto de todo corazon de cuanto en mis palabras, escritos, inpresos y conducta ha habido contrario a mis
cualidades de hijo de la Iglesia Catolica. Creo y profeso cuanto ella enseña y me somento a cuanto ella manda.
Abomino de la Masonaria, como enigma que es de la Iglesia y como sociedad prohibida por la Iglesia. Puede el Prelado
Diocesano, como autoridad superior eclesiastica hacer publica esta manifastacion espontanea para reparar el
escandalo que mis actos hayan podido causar y para que Dios y los hombers me perdonen.

Manila, 29 de Diciembre de

1896-Jose Rizal

Jefe del Piquete

Juan del Fresno

Ayudante de Plaza
Eloy Moure

Bersyon ni Fr. Balaguer, January 1897

Me declaro catolica y en esta Religion en que naci y me eduque quiero vivir y morir. Me retracto de todo corazon de
cuanto en mis palabras, escritos, inpresos y conducta ha habido contrario a mi calidad de hijo de la Iglesia. Creo y
profeso cuanto ella enseña y me somento a cuanto Ella manda. Abomino de la Masonaria, como enigma que es de la
Iglesia, y como Sociedad prohibida por la misma Iglesia.

Puede el Prelado diocesano, como Autoridad superior eclesiastica hacer publica esta manifastacion espontanea mia,
para reparar el escandalo que mis actos hayan podido causar, y para que Dios y los hombers me perdonen.

Manila, 29 de Diciembre de

1896-Jose Rizal

Kung susuirin makikita ang mga pagkakaiba nila

 Sa “original copy” ang saliatang mis cualidades at sa kopya ni Fr. Balaguermi calidad.
 Mayroong Catholica pagkatapos ng unang Iglesia sa “original copy”.
 Sa kopya ni Fr. Balaguer may salitang misma bago sa pangatlong Iglesias na wala naman sa “original copy”.
 Sa kopya ni Fr. Balaguer di nagsisimula ang pangalawang paragraph bago sa panglimang pangungusap.
  Sa “original copy” naman ay nagsimula ang pangalawang paragraph pagkatapos ng pangalawang
pangungusap.
 Sa “original copy” mayroong lamang na 4 na comma ngunit sa kopya ni Fr. Balaguer may 11.
 Magkaiba ang mga saksi sa parehang kopya.

Nasabi rin ni Fr. Balaguer na may natanggap siya ng dalawang bersyon galing kay Fr. Pi at ang “exact copy” na
gawa at may pirma ni Rizal sa arpobispo. Hindi rin sigurado si Fr. Balaguer kung si Rizal nga ang nagsulat at nagpirma.
Nasabi ring “exact copy” lang ang natanggap niya, hindi ito ang orihinal dahil kopya lamang ito.

Mayroon din nagsasabi na dati pang nagretract si Rizal upang makasalan si Josephine Bracken. Ngunit walang
ebidensya na talagang nagpakasal silang dalawang kasi wala silang marriage contract.

Kung totoo man ito o gawa gawa lang nga mga friars, mayroon motibo ang mga friars na ibalita ito sa mga
Pilipino. Una para pagdudahan si Rizal sa mga kanyang ginawa dahil anong klaseng bayani ka kung sa dulo ay babawiin
mo lang ang lahat ng iyong sinabi at nagawa. Ginawa rin ito upang mawalang ng motibasyon ang mga Pilipino para
lumaban dahil wala na silang iniidolo at upang matigal ang rebolusyon.