Lian Foto Obs

Saida mak ita boot hatene kona

ba plastiku?
Plastiku ne’e fahe ba Kategoria
hira?
Iha ka lae desvantajen husi
utilizasaun plastiku?

Intro;
Klaru katak plastiku lori vantajen
barak ba ema tanba nia prátika
tebes atu uza.

Antigamente, tuir toman Timor

nian, material importante ida
ne’ebé utiliza ba nesesidade
arumaka rai sasan mak hanesan
lohu ki’ik no boot, kohe, nst.
Oras ne’e dadauk plastiku sai
problema no prekupasaun tanba
nia utilizasaun no soe/
dispozisaun final. Husi 8300
milaun metriku tonelada
plastiku, kuaze 9% halo ona
resiklajen, 12 % sunu ona, 79 %
akomula iha fatin dispozisaun
final lixu nian ka iha ambiente.
plastiku NEBE iha ambiente sei
transfere kompostu kimiku ba
mamoris sira inklui ema.
Sira ne’ebé iha dispozisaun final
ka ambiente kuaze barak liu
moos soe ba tasi.
Kuaze nasaun aziatiku sira
hanesan xina Tiangkok,
indonesia, filipina no srilanka sai
nasaun sira ne’ebé kontribui
makaas plastiku ba iha tasi
laran.
Definisaun Plastiku;
Plastiku kímikamente kuñesidu
forma husi materia polimeriu
sira.

Jeralmente, plastiku klasifika ba

termo set ho termoplas.
Termoset mak
Termoplas mak
Termoset
Termoplas -
Haree ba kompozisaun molekula
nian mak plastiku fahe ba
kategoria hitu(7) hanesan;
PET, HDPE,LDPE, PVC, PP, PS,
Other
PET: Polyethylene
Terephthalate
Tipu ne’e rekomenda atu uza
dala ida de’it. Kuandu uza dala
barak, sa tan rai be morna sa tan
manas sei provoka segmentu
polimeriu iha botil/garafa refere
sei nabén no husik subtansia
karsinogenik ne’eb’e provoka
kankru
HDPE — High Density
Polyethylene
Plastiku tipu ida ne’e seguru
hodi utiliza tanba iha
kapasidade hodi prevene
reasaun kimika entre
embalajen plástiku husi HDPE
ho aihan no bebida sira. Tipu
ne’e tahan manas kompara ho
PET. Di’ak liu mak labele
utiliza resipiente ne’e beibeik
maske nia seguru oituan maibe
sei husi kompostu antimoni
trioksida beibeik. Kompostu
ne’e tipu tóxidu ne’ebé provoka
iritasaun
V/PVC — Polyvinyl Chloride
Kompozisaun husi PVC mak
DEHA ne’ebé iha tan ba
plastiku embalajen bele kuak/
vazou no kontaktu ho hahan
ne’eb’e mina kuandu hamanas
mak sei potencialmente
prejudika ba rins, fuan no isin
tun. Palstiku ne’e difisil resikla no
perigu ba saude
LDPE — Low Density
Polyethylene
Plastiku ne’e difisil dekompoen
maibé bele resikla, diak ba rai
aihan, iha resitensia ba reasaun
kimika
PP — Polypropylene
Plastiku Polipropilen ne’e
transparante, forte no kaman,
iha resistensia diak ba reasaun
no temperatura no diak liu ba
rai aihan no bebida. Diak liu
buka símbolu ida ne’e hodi rai
PS — Polystyrene
Polystyrene hanesan polimeiru
aromatiku ne’ebé bele hasai
subtansia styrene ba hahan
momentu kontaktu malu.
Subtansia ne’e tenki EVITA tanba
alende perigozu ba kakutak,
perturba/ interromper hormona
estrogénio iha feto sira nia
reprodusaun. Plastiku ne’e difisil
atu resikla maske bele resikla
moos sei presija tempu barak.
OTHER
(SAN (Styrene Acrylonitrile), ABS
(Acrylonitrile Butadiene Styrene),
PC (Polycarbonate) dan Nylon.
Jeralmente,plastiku ne’e la inklui
iha kategoria 1-6 ka
kombinasaun tipu plastiku rua ka
liu mak inklina iha tipu 7 ne’e liu
liu (Polycarbonate) konten
toxidu mak kompostu
Bisphenol-A kuandu
kontaminadu iha aihan. Tan ne’e
tenki hadok husi tipu ne’e hodi
rai hahan. Plastiku ida ne’e difisil
tebes atu resikla
Utilizasaun;
Sasan uma laran, sasan
eletroniku, Plastiku embalajen,
sasan automitivu.
Impaktu ba Ambiente no
mamoris sira
Efeitu plastiku hahú estudu no
deskobre tiha ona iha tinan 1960
nian to’o agora kuaze 267
espesie mak afeitadu husi
plastiku. Hanesan tolan plastiku
tantu ikan no manu tasi nian no
espesie seluk ne’ebé provoka
sira nia movimentu, hamenus
sira nia reprodusaun no bele
hamate sira.
Sujestaun;
Ita mak kria plastiku no ita
mak vitima husi plastiku.
Entaun, Solusaun ba problema
plastiku somente atinji liu husi
kombinasaun asaun. Hanesan lei
ba poluisaun tenki implementa,
resiklajen tenki implementa,
alternativa biodegradable ba
produtu plastiku tenki deskobre,
no limpeza implementa nafatin.
Rezultadu atu diak liu no efetivu
tenki liu husi asaun husi publiku,
industria, peritu no sira halo
desizaun