4.

USTROJE STATYCZNIE NIEWYZNACZALNE – METODA SIŁ

4. USTROJE STATYCZNIE NIEWYZNACZALNE – METODA SIŁ

4.1 STOPIEŃ STATYCZNEJ NIEWYZNACZALNOŚCI

B
ędziemy rozpatrywali płaskie układy prętowe. W celu określenia stopnia statycznej
niewyznaczalności wprowadźmy pojęcie tarczy. Każdy płaski ustrój prętowy można podzielić
na oddzielne tarcze i łączące je więzi. Za tarczę będziemy uważać wydzielony pręt (rys. 4.1a),
wydzielony węzeł (rys. 4.1b), zbiór prętów połączonych węzłami sztywnymi i tworzące graf
otwarty (4.1c).

pret wezel
zbiór
pretów
a) b) c)
rys. 4.1

W przypadku gdy zbiór prętów tworzy graf zamknięty, wówczas aby określić stopień statycznej
niewyznaczalności należy taki graf rozciąć (rys. 4.2).

rys. 4.2

Przypomnijmy, że każda tarcza sztywna ma trzy stopnie swobody, a więc aby taką tarczę unieruchomić
należy przyłożyć trzy więzi elementarne nie przecinające się w jednym punkcie, łączące daną tarcze z
częścią nieruchomą konstrukcji lub z ostoją. Przez więź elementarną rozumiemy nieściśliwy pręt
przegubowo-przegubowy. Odbiera ona tarczy jeden stopień swobody (rys. 4.3).

tarcza

ostoja

rys. 4.3

29
 4. USTROJE STATYCZNIE NIEWYZNACZALNE – METODA SIŁ

Na rys. 4.3 pokazano tarczę, której elementarna więź odebrała jeden stopień swobody. Literą t
oznaczać będziemy dalej liczbę tarcz. Z trzema stopniami swobody dla tarczy płaskiej związany jest
fakt, że można dla niej ułożyć trzy niezależne równania równowagi. Przejdźmy do określenia liczby więzi
elementarnych łączących tarcze między sobą i z ostoją (fundamentem). Literą e oznaczać będziemy
liczbę więzi elementarnych. Na rysunku 4.4 przedstawiono podstawowe podpory i odpowiadające im
liczby więzi elementarnych.

odebrane
ILOŚĆ
TYP PODPARCIA SCHEMAT MODEL stopnie
WIĘZI
swobody
jedna więź
Podpora
przegubowo-przesuwna
= e=1 prostopadła
przesuw na
kierunku więzi
do przesuwu
Podpora
przegubowo- = e=2
dwie więzi
przecinające się
przesuwy
w obu kierunkach
nieprzesuwna

Utwierdzenie
sztywne z przesuwem
= e=2
dwie więzi równoległe,
prostopadłe do
przesuw na
kierunku więzi i
przesuwu obrót

Utwierdzenie sztywne = e=3

trzy więzi niezbieżne,
nierównoległe
oba przesuwy
i obrót
rys. 4.4

Na rys. 4.5 przedstawiono połączenia prętów (węzły) i odpowiadające im liczby więzi elementarnych.
Zwróćmy uwagę na fakt, że każdy punkt na pręcie można traktować jako węzeł sztywny, a przecięcie
pręta powoduje usunięcie trzech więzi elementarnych.

a) b) c)

e=2(k-1)

e=2 k - prętów e=3

rys. 4.5

Gdy dwa pręty są połączone przegubem (rys. 4.5a) wówczas unieruchamiając jeden z nich stwierdzamy,
że drugi traci dwa stopnie swobody, gdyż możliwy jest tylko jego obrót względem unieruchomionego
przegubu. Stąd e=2. Podobnie gdy w przegubie połączonych jest k prętów to unieruchomienie jednego z
nich powoduje odebranie każdemu z pozostałych 2 stopni swobody, stąd e=2(k-1). Oznaczamy - jak
wspomniano wcześniej - literą t liczbę tarcz oraz literą e liczbę więzi elementarnych dla danego
płaskiego układu prętowego. Dla każdej tarczy możemy ułożyć trzy równania równowagi. Stąd wynika,
że można ułożyć 3t niezależnych równań. Wielkościami nieznanymi są siły w więziach elementarnych, a
więc liczba niewiadomych wynosi e. Stąd warunkiem koniecznym, aby ustrój był statycznie wyznaczalny
(czyli można go rozwiązać korzystając tylko z warunków równowagi) jest spełnienie równości mającej
charakter ilościowy:

e=3t (4.1)

Powyższy warunek (4.1) jest konieczny, ale nie wystarczający. Dodatkowym wymaganiem jest aby
ustrój był geometrycznie niezmienny. Dla ustroju geometrycznie niezmiennego warunek (4.1) jest
koniecznym i wystarczającym. Gdy spełniona jest nierówność

e>3t (4.2)

i zachowany jest warunek geometrycznej niezmienności wówczas ustrój jest przesztywniony i jest
więcej niewiadomych wielkości niż równań równowagi. Mówimy wówczas, że jest to ustrój (układ)
statycznie niewyznaczalny lub ustrój hiperstatyczny. Liczbę więzi nadliczbowych równą liczbie
brakujących równań równowagi, a więc równą

nh = e - 3 t > 0 (4.3)

30
 4. USTROJE STATYCZNIE NIEWYZNACZALNE – METODA SIŁ

nazywamy stopniem statycznej niewyznaczalności. Stąd przy rozwiązywaniu układów hiperstatycznych

koniecznym będzie zbudowanie dodatkowych n h równań, wynikających z warunku ciągłości konstrukcji
(zgodności odkształceń)

PRZYKŁADY
1. Dla belki jak na rysunku (4.6) określić stopień statycznej niewyznaczalności.
t=2
e=3 e=1 e=1 e=1

e=2
rys. 4.6

Stopień statycznej niewyznaczalności:

nh = e − 3t = 8 − 3 ⋅ 2 = 2

2. Na rysunkach (4.7a-c) przedstawiono różne podziały ramy na tarcze i określono stopień statycznej
niewyznaczalności.

a) (2)
e=7 t=1

nh = 7 − 3 ⋅ 1 = 4

(3) (2)

b) (2)
e=10 t=2

nh = 10 − 3 ⋅ 2 = 4

(3)
(3) (2)

c) (2) (3)
e=31 t=9
(3)

(3) (3) nh = 31 − 3 ⋅ 9 = 4

(3) (3) (3)

(3)
(2)
(3)

rys. 4.7

KRATOWNICE
Chcąc określić stopień statycznej niewyznaczalności kratownicy płaskiej należy określić liczbę węzłów,
liczbę prętów i liczbę więzi podporowych. Przyjmijmy następujące oznaczenia:
p - liczba prętów kratownicy,
w - liczba węzłów,
r - liczba więzi elementarnych.

Wówczas liczba tarcz t jest równa liczbie prętów:

t=p (4.4)

31
 4. USTROJE STATYCZNIE NIEWYZNACZALNE – METODA SIŁ

Liczba więzi elementarnych jest równa:

e = r + ∑ 2(k − 1) = r + 2∑ k − 2∑ 1 = r + 2 ⋅ 2p − 2 ⋅ w = r + 4p − 2w. (4.5)

w w w

Stąd stopień statycznej niewyznaczalności wynikający z kryterium ilościowego wynosi:

nh = e − 3t = r + 4p − 2w − 3p = p + r − 2w. (4.6)

Wzór (4.6) ma prostą interpretację. Suma p+r określa liczbę wielkości niewiadomych, gdyż nieznane są
siły w prętach i reakcje podporowe. Ponieważ w każdym węźle mamy zbieżny układ sił stąd dla każdego
węzła możemy ułożyć dwa równania równowagi (trzecie spełnione jest tożsamościowo)

PRZYKŁAD
Określić stopień statycznej niewyznaczalności kratownicy przedstawionej na rysunku 4.8

p = 11, r = 4, w = 6
nh = p + r − 2w = 11 + 4 − 2 ⋅ 6 = 3

przy zachowaniu geometrycznej

niezmienności ustroju
rys. 4.8

4.2 SFORMUŁOWANIE METODY SIŁ. RÓWNANIA KANONICZNE

Rozpatrzmy układ prętowy n-krotnie statycznie niewyznaczalny. Oznacza to, że mamy do wyznaczenia
n-sił w więziach nadliczbowych, których nie uzyskuje się bezpośrednio z warunków równowagi. Dlatego
obok równań równowagi należy dodatkowo ułożyć n-równań. W tym celu w rzeczywistym układzie
przecinamy n-więzi nadliczbowych i w miejscu tych więzi przykładamy dodatkowe nieznane siły
hiperstatyczne jako zewnętrzne X1,...,Xn. Taki układ z przeciętymi więziami nadliczbowymi i
przyłożonymi siłami dodatkowymi X1,...,Xn i obciążeniem zewnętrznym nazywamy schematem
(układem) podstawowym.

Schemat podstawowy najlepiej przyjąć jako statycznie wyznaczalny i koniecznie geometrycznie

niezmienny. Ponieważ w rzeczywistym układzie więzi nadliczbowe nie są przecięte wynika stąd, że w
tych miejscach przemieszczenia w schemacie podstawowym wywołane obciążeniem zewnętrznym i
wielkościami hiperstatycznymi X1,...,Xn są równe zeru, a więc ∆i=0 (i=1,2,...,n). Rozpatrzmy więź
hiperstatyczną „i” którą przecinamy.

Xi
Xi
∆i

∆i=0

rys. 4.9

Otrzymujemy n-warunków ∆i=0 (i=1,2,...,n), które prowadzą do liczby n dodatkowych równań.

Idea metody sił przedstawiona jest na rys. 4.10.

32
 4. USTROJE STATYCZNIE NIEWYZNACZALNE – METODA SIŁ

P
q

∆2=0

X1
∆1=0
X2

rys. 4.10

Przemieszczenia ∆i (i=1,2,...,n) w miejscu przeciętych więzi nadliczbowych, gdzie występuja wielkości

hiperstatyczne Xi (i=1,2,...,n) obliczamy w układzie podstawowym od wszystkich wpływów, a więc od
obciążenia zewnętrznego ∆iP oraz wielkości hiperstatycznych δijXj. Stąd mamy:

∆ i = δi1 X 1 + K + δin X n + ∆ iP = 0 dla i = 1, K , n. (4.7)

A więc po rozpisaniu kanoniczny układ równań metody sił ma postać:

δ11 X 1 + δ12 X 2 + K + δ1n X n + ∆1P = 0

δ21 X 1 + δ22 X 2 + K + δ2n X n + ∆ 2P = 0 (4.8)

M M M M M
δn1 X 1 + δn2 X 2 + K + δnn X n + ∆ nP = 0

Przypomnijmy sens fizyczny poszczególnych wyrażeń:

δij - przemieszczenie w miejscu i kierunku wielkości hiperstatycznej Xi wywołane wielkością

hiperstatyczną Xj=1 w układzie podstawowym;
δijXj - przemieszczenie w miejscu i kierunku wielkości hiperstatycznej Xi wywołane wielkością
hiperstatyczną Xj w układzie podstawowym;
∆iP - przemieszczenie w miejscu i kierunku wielkości hiperstatycznej Xi wywołane obciążeniem
zewnętrznym w układzie podstawowym.

Jak wynika ze wzorów na wyznaczanie przemieszczeń (wykład nr 3 i 4) współczynniki w kanonicznym

układzie równań (4.8) określone są wzorami:

Mi M j Ni N j κTi T j S si S sj
δij = ∫ EI
ds + ∫ EA
ds + ∫ GA
ds + ∑ ks
(4.9)
( )
u ( )
u ( )
u s

Mi M P NN κT T S si S sP
∆ iP = ∫ EI
ds + ∫ i P ds + ∫ i P ds +
EA
∑ (4.10)
( )
u (u ) (u ) GA s ks

Kreseczka nad wielkościami Mi, Ni, Ti, Ssi podkreśla fakt, że wielkości te są wyznaczone w układzie
podstawowym, a więc statycznie wyznaczalnym. Z reguły w ramach wpływ sił osiowych i tnących, a w
belkach sił tnących jest na tyle mały, że przyjmujemy EA= ∞ oraz GA=∞, co powoduje pominięcie całek,
w których występują siły osiowe i tnące.

Gdy obciążeniem jest zmiana temperatury wówczas w miejsce ∆ip w układzie równań (4.8) podstawiamy
∆it określony wzorem:

αt ⋅ (t d − t g )
∆ it = ∫M i
h
ds + ∫N α t
i t 0 ds + ∑S si ⋅ ∆ st (4.11)
( )
u ( )
u s

33
 4. USTROJE STATYCZNIE NIEWYZNACZALNE – METODA SIŁ

gdzie : ∆st oznacza odkształcenie sprężyny wywołane zmianą temperatury.

∆it oznacza przemieszczenie w miejscu i kierunku wielkości hiperstatycznej Xi wywołane
zmianą temperatury w układzie podstawowym.

Gdy obciążeniem są osiadania (przemieszczenia) podpór r k oraz imperfekcje ∆ϕ, ∆l oraz ∆h wówczas w
miejsce ∆ip w układzie równań (4.8) podstawiamy ∆i∆ określone wzorem:

∆ i∆ = ∫ M ∆φ + (∫)N ∆dl + (∫)T ∆h − ∑ R

( )
u
i
u
i
u
i
k
ki k r − ri (4.12)

gdzie : ∆i∆ oznacza przemieszczenie w miejscu i kierunku wielkości X i w układzie podstawowym.

ri oznacza zadane przemieszczenia w układzie rzeczywistym w miejscu hiperstatycznej Xi.

KRATOWNICE

W przypadku kratownic wzory (4.9-4.12) ulegają modyfikacji. I tak mamy:

N ki N kj l k S si S sj
δij = ∑ (EA)
k
+ ∑
s ks
(4.13)
k

N ki NkP l k S si S sP
∆ iP = ∑ (EA)
k
+ ∑
s ks
(4.14)
k

Od wpływu temperatury wolne wyrazy w równaniach (4.8) wynoszą :

∆ it = ∑N
k
ki α To l k + ∑S s
si ⋅ ∆ st (4.15)

Od osiadania podpór oraz imperfekcji (wydłużenia lub skrócenia prętów) odpowiednio mamy:

∆ i∆ = ∑N k
ik ∆l k − ∑R
k
ki k r − ri (4.16)

gdzie : ∆lk oznacza wydłużenie (skrócenie) pręta "k" względem jego nominalnej długości.

UWAGA! - przecinając pręt nadliczbowy przyjmujemy, że zachowuje on swój pierwotny kształt

prostoliniowy mimo jego przecięcia.

Xi
Xi
Pręt "r-s" został przecięty
ale pozostał prosty

rys. 4.11

Po rozwiązaniu układu równań otrzymujemy nadliczbowe wielkości hiperstatyczne X1 ... Xn i

przystępujemy do wyznaczania rzeczywistych (w układzie hiperstatycznym) sił przekrojowych M, N, T
oraz reakcji. Można tego dokonać na dwa sposoby :

1. W układzie podstawowym, który jest statycznie wyznaczalny występuje znane obciążenie

zewnętrzne oraz obciążenie znanymi już siłami hiperstatycznymi X1 ... Xn. Stąd rozwiązując układ
statycznie wyznaczalny obciążony siłami zewnętrznymi i hiperstatycznymi otrzymujemy siły
przekrojowe M, N, T.
2. Drugi sposób wyznaczania sił przekrojowych polega na wykorzystaniu zasady superpozycji.
Wykorzystujemy już znane wykresy sił przekrojowych Mi, Ti, Ni (i=1,2,...,n) oraz Mp. Rzędne
rzeczywistych wykresów sił przekrojowych M=MRZ, T=TRZ, N=NRZ wyznaczamy z zależności:

34
 4. USTROJE STATYCZNIE NIEWYZNACZALNE – METODA SIŁ

M = M P = M1 X 1 + ... + M n X n + M P
(4.17)
N = N P = N1 X 1 + ... + N n X n + N P
T = T P = T1 X 1 + ... + Tn X n + T P

Jeżeli we wcześniejszych obliczeniach nie uwzględniono wpływu sił osiowych lub tnących, a więc nie
mamy wykresów Ni lub Ti wówczas wielkości te należy obliczyć z wykorzystaniem sposobu pierwszego.

4.3 SPRAWDZENIE POPRAWNOŚCI ROZWIĄZANIA

W czasie wykonywania obliczeń istnieje zawsze możliwość popełnienie błędu. Stąd zachodzi potrzeba
sprawdzenia czy otrzymane wyniki są poprawne. Sprawdzenie takie obejmuje :

• sprawdzenie czy wszystkie obciążenia (wraz z reakcjami) spełniają warunki równowagi

• sprawdzenie ciągłości konstrukcji w wybranych jej punktach - przeważnie w miejscu wielkości
hiperstatycznych

O ile sprawdzenie warunków równowagi nie wymaga wyjaśnienia to wyjaśnimy na czym polega
sprawdzenie ciągłości konstrukcji. Ponieważ w rzeczywistym (hiperstatycznym) układzie więzi
nadliczbowe istnieją (nie są przecięte), przemieszczenia na kierunkach tych więzi powinny być zerowe -
∆i=0 dla i=1,2,...,n). W przypadku obciążenia siłami – pomijając wpływ sił tnących i osiowych
przemieszczenie ∆i wynosi:

Mi M p S si S sp
1i ∆ i = ∫ EJ
ds + ∑ s ks
=0 (4.18)
l

gdzie wielkości M, N, T i Ss występują w układzie rzeczywistym.

Ponieważ ∆i=0 dla i=1,2,...,n stąd ∆s= ∆1+∆2+...+∆n=0 i zamiast wykonywać kontrole dla różnych ∆i
wystarczy wykonać sprawdzenie :

Ms Mp S s S sp
∆s = ∫ EJ
ds + ∑s ks
=0 (4.19)
l

n n
gdzie : Ms = ∑M
i =1
i Ss = ∑S
i =1
i

OBCIĄŻENIA TEMPERATURĄ
W tym przypadku M=MT oraz Ss=SsT i wzór, który jest analogonem wzoru (4.18) ma postać

Mi MT S si S sT αt ⋅ (t d − t g )
∆i = ∫ EJ
ds + ∑ ks
+ ∫ Mi
h
ds + ∫ N i αt t 0 ds = 0 (4.20)
l s (u ) (u )

OBCIĄŻENIA IMPERFEKCJAMI I OSIADANIEM PODPÓR

Odpowiednie siły przekrojowe w układzie rzeczywistym oznaczamy M=M∆ oraz Ss=Ss∆. W tym przypadku
poprawne rozwiązanie spełnia warunek :

Mi M ∆ S S
∆i = ∫ ds + ∑ si s∆ + ∫ M i ∆d ∆ + ∫ N i ∆ds ∆ + ∫ Ti ∆dh∆ − ∑ Rki rk − ri = 0 (4.21)
l EJ s ks k

Dla kratownic zależności analogiczne do wzorów (4.18), (4.20) i (4.21) przyjmują postać:

Obciążenie siłami
N kp N ki l k S si S sp
∆i = ∑
k EAk
+ ∑s ks
=0 i = 1,.., n (4.22)

35
 4. USTROJE STATYCZNIE NIEWYZNACZALNE – METODA SIŁ

Obciążenie temperaturą

N kt N ki l k S si S st
∆i = ∑k EAk
+ ∑
s ks
+ ∑ N ki αTo l k = 0
k
i = 1,.., n (4.23)

Obciążenie imperfekcjami oraz osiadaniem podpór

N k∆ N ki l k S si S s∆
∆i = ∑k EAk
+ ∑s ks
+ ∑ N ki ∆l k −
k
∑Rr
r − ri = 0
ri r i = 1,.., n (4.24)

Na dokładność rozwiązania ma wpływ właściwy dobór układu podstawowego. Wyznacznik macierzy

współczynników [δij] układu kanonicznego równań jest różny od zera i dodatnio określony gdy układ
podstawowy jest geometrycznie niezmienny. Wielkość wyznacznika tej macierzy wpływa na dokładność
obliczeń. Można powiedzieć, że czym większy wyznacznik tym lepsza dokładność obliczeń. Warto też
wspomnieć tutaj o symetrii macierzy podatności - δij = δji.

4.4 PRZYKŁADY ROZWIĄZAŃ

4.4.1 RAMA

Podaną na rysunku ramę rozwiązać metodą sił. Pominąć wpływ sił osiowych i tnących.
q=20 kN/m

EA = ∞
3m
GA = ∞
P=100 kN 2EI

2EI

8m 1EI

4m 6m

Określenie stopnia statycznej niewyznaczalności - nh oraz dobranie układu podstawowego

q=20 kN/m

t=1
P=100 kN

e=2
X1

e=3
nh = e-3t = 5-3*1 = 2 X2

36
 4. USTROJE STATYCZNIE NIEWYZNACZALNE – METODA SIŁ

Wykresy momentów zginających w układzie podstawowym

9.8
0.6

- -

8 +

M1
+ M2
X1=1
1

X2=1

9.2
720

- -
800

800 +
7
450
-

MP
MS

1
MS=M1+M2

Obliczenie współczynników równań kanonicznych metody sił

δ11 =
1 1
1EJ 2
2
8⋅8⋅ ⋅8 +
3
1 5
2EJ 6
(
8 ⋅ 8 + 4 ⋅ 8.92 + 9.82 +
1 1
2EJ 2
2
)
10 ⋅ 9.8 ⋅ ⋅ 9.8 =
3
529 .433
EJ

δ12 = δ21 =
1 8
(0 ⋅ 1 − 4 ⋅ 4 ⋅ 1 − 8 ⋅ 1) + 1 5 (− 8 ⋅ 1 − 4 ⋅ 8.9 ⋅ 0.8 − 9.8 ⋅ 0.6) − 1 1 10 ⋅ 9.8 ⋅ 2 ⋅ 0.6 = − 59.450
1EJ 6 2EJ 6 2EJ 2 3 EJ

δ22 =
1 1
1EJ 2
8 ⋅1⋅1 +
1 5
2EJ 6
(
1 ⋅ 1 + 4 ⋅ 0.82 + 0.62 +
1 1
2EJ 2
) 2
10 ⋅ 0.6 ⋅ ⋅ 0.6 =
3
10.233
EJ

δ1P = −
1 1 2
8 ⋅ 8 ⋅ ⋅ 800 +
1 5
(− 8 ⋅ 800 − 4 ⋅ 8.9 ⋅ 800 − 9.8 ⋅ 720 ) + 1 10 (− 9.8 ⋅ 720 − 4 ⋅ 4.9 ⋅ 450 + 0) = − 47770
1EJ 2 3 2EJ 6 2EJ 6 EJ
1 1 5
δ2 P = 8 ⋅ 1 ⋅ 400 + (1 ⋅ 800 + 4 ⋅ 0.8 ⋅ 800 + 0.6 ⋅ 720) + 1 10 (0.6 ⋅ 720 + 4 ⋅ 0.3 ⋅ 450 + 0) = 5590
1EJ 2EJ 6 2EJ 6 EJ

Układ równań kanonicznych metody sił i jego rozwiązanie:

529 .433 X 1 − 59.450 X 2 − 47770 = 0 X 1 = 83.098kN

− 59.450 X 1 + 10.233 X 2 + 5590 = 0 X 2 = −63.505kNm

Wyznaczenie wykresu rzeczywistych momentów zginających oraz kontrola ciągłości konstrukcji

132.463

1
∆ s = ∆1 + ∆ 2 = ∑ EJ ∫ M
ij
RZ
M S ds =
ij Li

9.624 1 8
71.711 23.768 = (− 1 ⋅ 63.505 − 4 ⋅ 3 ⋅ 4.103 − 7 ⋅ 71.711) +
1EJ 6
1 5
MRZ
+ (− 7 ⋅ 71.711 − 4 ⋅ 8.1 ⋅ 9.62 + 9.2 ⋅ 132.463) +
2EJ 6
4.103
1 10
+ (9.2 ⋅ 132.463 − 4 ⋅ 4.6 ⋅ 23.768 + 0) = 0.177 ≅ 0
2EJ 6 EJ

63.505

37
 4. USTROJE STATYCZNIE NIEWYZNACZALNE – METODA SIŁ

4.4.2 KRATA
Podaną na rysunku kratownicę rozwiązać metodą sił.

P=10 kN F
Określenie stopnia statycznej
niewyznaczalności nh :

5m 2EA 2EA
r=4 p=10 w=6
1EA
D E
1EA nh = r + p − 2w = 4 + 10 − 12 = 2

5m 1EA 1EA
1EA
1EA
B
C
A
2EA 2EA

5m 5m

Dobranie układu podstawowego

P=10 kN F
Przecinamy dwa pręty DE oraz BF
(przecinamy ale nie wyrzucamy).

Przyjmuje się że mimo przecięcia pręty

X2
nadal pozostają proste.
D E
X1

C
A

Siły osiowe w układzie podstawowym

N1 N2
0 0 -0.707 -0.707
X2=1
1 X1=1 0

0 1
1 -1.41 1 -1 0.707 -1
-1.41 0.707

0 0 0 0

38
 4. USTROJE STATYCZNIE NIEWYZNACZALNE – METODA SIŁ

NS NP
-0.707 -0.707 0 -10

1 0

1 0
0 -0.707 0 0 0 -14.14
-0.707 10

0 0 7.07 0

NS=N1+N2

Obliczenie współczynników równań kanonicznych metody sił

2 2
N 1k L k 48.275 N1k N 2k Lk − 24.138 N 2 k Lk 30.604
δ11 = ∑k EAk
=
EA
δ12 = δ21 = ∑ k EAk
=
EA
δ22 = ∑
k EAk
=
EA

N1k N Pk Lk − 170.70 N 2k N 2P Lk 145.70

δ1P = ∑k EAk
=
EA
δ2 P = ∑k EAk
=
EA

Układ równań kanonicznych metody sił i jego rozwiązanie :

48.275 X 1 − 24.138 X 2 − 170.70 = 0 X 1 = 1.908kN

− 24.138 X 1 + 30.604 X 2 + 145.70 = 0 X 2 = −3.256kN

Wyznaczenie wykresu rzeczywistych sił osiowych oraz kontrola ciągłości konstrukcji. Siły w układzie
niewyznaczalnym określono dla każdego pręta korzystając z zasady superpozycji :

NP = N1 X 1 + N2 X 2 + NP

NP
2.802 -7.698
N P N S Li 0.01
∆ s = ∆1 + ∆2 = ∑ij EAij
=
EA
≅0
1.908

-3.256
5.164 -5 5 -8.976

7.071 0

4.5 WYZNACZANIE PRZEMIESZCZEŃ

W rozdziale trzecim podane zostały wzory do wyznaczania przemieszczeń od różnych wpływów, które są
ważne także dla układów statycznie niewyznaczalnych. Przypomnijmy, że obciążenie jednostkowe jest
obciążeniem wirtualnym, a więc w przypadku układu statycznie niewyznaczalnego może być ono
przyłożone do układu statycznie wyznaczalnego – na przykład układu podstawowego – zamiast do
układu statycznie niewyznaczalnego. Fakt ten nazywany bywa twierdzeniem redukcyjnym. Zilustrowano
to w punkcie 3.2 na rys. (3.6-3.8). Możliwa jest także druga wersja twierdzenia redukcyjnego

39
 4. USTROJE STATYCZNIE NIEWYZNACZALNE – METODA SIŁ

Niech wskaźnik „j” zastępuje wskaźniki „p”, „∆” i „T” we wzorach na przemieszczenia wywołanych
odpowiednio siłami imperfekcjami oraz temperaturą. Niech kreseczka nad daną wielkością oznacza
wielkość w układzie statycznie wyznaczalnym (np. w układzie podstawowym) a wielkość bez kreseczki w
układzie statycznie niewyznaczalnym. Odpowiednie wzory mają postać:

∆ ij = ∫ M ∆d φ
i j + ∫ Ni ∆ds j + ∫ Ti ∆dh j − ∑ Rri ∆r j =
r

= ∫ M ∆d φ
i j + ∫ Ni ∆ds j + ∫ Ti ∆dh j − ∑ Rri ∆r j = (4.25)
r

= ∫ M ∆dφ + ∫ N ∆ds + ∫ T ∆dh − ∑ R

j i j i j i
r
rj ∆ri =

= ∫ M ∆dφ + ∫ N ∆ds + ∫ T ∆dh − ∑ R

j i j i j i
r
rj ∆ri

Ostatnia równość we wzorze (4.25) jest drugą wersją twierdzenia redukcyjnego. Interpretację tej wersji
twierdzenia redukcyjnego przedstawimy na przykładzie belki sztywno zamocowanej na obu końcach.
Wyznaczymy przemieszczenie pionowe w punkcie „i”. Skorzystamy z dwóch wariantów twierdzenia
redukcyjnego.

Pierwsza wersja twierdzenia redukcyjnego

∆ip l
MPM i
∆ ip = ∑∫ EI
ds
0

MP

1i

Mi

rys. 4.12

Druga wersja twierdzenia redukcyjnego

MP l
M PMi
∆ ip = ∑∫ EI
ds
0
1i

Mi

rys. 4.13

Stąd przemieszczenia w układach statycznie niewyznaczalnych można określać nie tylko ze wzorów
podanych wcześniej, ale także z zależności podanych poniżej. I tak zamiast wzoru (3.5) można
skorzystać ze wzoru:

Mi M p Ni Np κT i T p S si S sp
∆ ip = ∫ EI
ds + ∫ EA
ds + ∫ GA
ds + ∑
s ks
(3.5’’)

40
 4. USTROJE STATYCZNIE NIEWYZNACZALNE – METODA SIŁ

Wzór (3.10) można zastąpić zależnością:

∆ i∆ = −∑ Rri ∆ r (3.10’)
r

Wzór (3.15) można zastąpić zależnością:

αt
∆ it = ∫ Mi (t d − t g )ds + ∫ Ni αt t 0ds (3.15’)
h
Wzór (3.20) można zastąpić zależnością:

∆ i∆ = ∫ M ∆dφ
i ∆ + ∫ Ni ∆ds∆ + ∫ Ti ∆dh∆ ( 3.20)

Przez analogię można wypisać zależności dla kratownic statycznie niewyznaczalnych.

Podsumowując można stwierdzić na podstawie twierdzeń redukcyjnych, że chcąc wyznaczyć

przemieszczenie w układzie statycznie niewyznaczalnym można wyniki dla jednego ze schematów – dla
obciążenia albo dla schematu wirtualnego – uzyskać w układzie statycznie wyznaczalnym (na przykład w
układzie podstawowym).

4.6 SZCZEGÓLNE SCHEMATY STATYCZNE

W metodzie sił przyjęcie odpowiedniego schematu podstawowego może znacznie uprościć obliczenia.
Jeżeli to możliwe staramy się tak dobrać układ podstawowy, aby jak najwięcej współczynników δij
równań kanonicznych była równa zeru. Poniżej pokażemy przykład takiego schematu podstawowego dla
szczególnego przypadku – belki ciągłej.

Rozwiązując metodą sił belki ciągłe – jako wielkości hiperstatyczne wygodnie jest przyjąć momenty
zginające nad podporami pośrednimi (kolejno). Prowadzi to do układu równań, w którym w
pojedynczym równaniu występują najwyżej trzy niewiadome. Rozpatrzmy belkę ciągłą jak na rysunku
poniżej.

0 1 i-1 i i+1

EJ1 EJi-1 EJi EJi+1

L1 Li-1 Li Li+1

rys. 4.14

Układ podstawowy metody sił

X1 Xi-1 Xi Xi+1

L1 Li-1 Li Li+1

M1 1

Mi-1 1

Mi 1

Mi+1 1

rys. 4.15

41
 4. USTROJE STATYCZNIE NIEWYZNACZALNE – METODA SIŁ

Odpowiednie współczynniki określone są przez następujące zależności:

Li
M i − 1M i 1 1 1 Li
δi , i − 1 = δi − 1, i = ∫
0
EJi
ds = ⋅ ⋅ Li ⋅ 1 ⋅ ⋅ 1 =
EJi 2 3 6EJi
Li 2 Li +1 2
Mi Mi L 1 2 L 1 2 1 L L 
δi , i = ∫0 EJi ds + ∫
0
EJi + 1
ds = i ⋅ ⋅ ⋅ 1 + i + 1 ⋅ ⋅ ⋅ 1 =  i + i + 1 
EJi 2 3 EJi + 1 2 3 3  EJi EJ i + 1 
Li +1
M i Mi + 1 Li + 1
δi , i + 1 = δi + 1, i = ∫
0
EJi + 1
ds =
6EJi + 1

Pozostałe współczynniki δij są równe zero – co widać z wykresów. I-te równanie kanoniczne metody sił
ma postać:

Li 1 L L  L
X i − 1 +  i + i + 1  X i + i + 1 X i + 1 + ∆ ip = 0 i = 1,2,..., n
6EJ i 3  EJ i EJ i + 1  EJ i + 1

Powyższe równanie jest często nazywane równaniem trzech momentów. Jeżeli skrajne podpory są
przegubowe to w pierwszym i ostatnim równaniu występują tylko dwie niewiadome. Układ równań ma
charakter pasmowy, co pokazano na poniższym rysunku.

δi,i 0
δi,i+1
δij = δi,i-1

rys. 4.16

42