Antyk (inaczej staro¿ytno æ) to epoka, która obejmuje pi miennictwo od czasów najdawniejszy

h (pocz¹tki pi miennictwa ok. XIII w. p.n.e.) do V w. n.e. Umowna data koñca epoki sta
ro¿ytnej to 476 r. - data upadku Cesarstwa Zachodnio rzymskiego.
Pi miennictwo:
Pismo (alfabetyczne) istnieje od ok. XIII w. p.n.e. Od tego czasu powstawa³a Bibli
a, najstarszy zabytek pi mienniczy tak wielkich rozmiarów. W staro¿ytnej Grecji podsta
wê tematyczn¹ literatury stanowi mitologia, podobnie jak Biblia istniej¹ca w przekazac
h ustnych od czasów niepi miennych. Na mitologii opieraj¹ siê dzie³a Homera: \"Iliada\" i
\"Odyseja\" z VIII - VII w p.n.e.
Rozkwit literatury antycznej przypada na okres wietno ci staro¿ytnej Grecji i Rzymu (
tzn. VIII w. p.n.e. - II w. n.e.). Literatura staro¿ytna sta³a siê wzorem wszystkich pó ni
ejszych pr¹dów artystycznych i na d³ugie wieki okre li³a europejskie kanony piêkna. Uznano
za wzór doskona³y - klasyczny. Klasycyzm narodzi³ siê w Grecji, za Rzym przej¹³ i odpowied
przekszta³ci³ ten wzorzec.
Literaturê greck¹ mo¿na podzieliæ na cztery okresy, bior¹c pod uwagê gatunek literacki domi
uj¹cy w danym czasie:
- epika (VIII wiek p.n.e.)
- liryka (VII-VI wiek p.n.e.)
- dramat (V wiek p.n.e.)
- epigramat (III wiek p.n.e.)
Podzia³u literatury dokona³ Arystoteles wyró¿niaj¹c w niej:
- epikê
- dramat
- lirykê
Religia:
W wiecie staro¿ytnym panowa³ przewa¿nie politeizm (wielobóstwo), z wyj¹tkiem monoteistyczn
j (wyznaj¹cej jednego Boga) religii judaistycznej. Podstaw¹ wierzeñ staro¿ytnych Greków i
Rzymian by³a mitologia, za ‾ydów - Biblia.
Filozofia:
Najwiêkszymi filozofami staro¿ytno ci byli Grecy: Platon i Arystoteles, którzy ¿yli w V w.
p.n.e. w Atenach. Stworzone przez nich systemy filozoficzne - platonizm i aryst
otelizm - po przekszta³ceniach funkcjonowa³y w ci¹gu kolejnych epok. Równie¿ epikureizm i
stoicyzm odgrywa³y pó niej znacz¹c¹ rolê, zw³aszcza w renesansie.
epikureizm
Grecka filozofia stworzona przez Epikura z Samos na prze³. IV/III w. p.n.e. G³osi³a on
a zasadê uznaj¹c¹ szczê cie za g³ówny cel d¹¿eñ cz³owieka, przy czym szczê cie to uto¿samia
ierpieñ. Pogodna afirmacja (akceptacja) ¿ycia w jego wymiarze cielesnym, poszukiwani
e spokoju i rado ci w wiecie - za³o¿enia te sprawi³y, ¿e filozofia Epikura sta³a siê
popularna w pó niejszych wiekach, a zw³aszcza w czasach rzymskich i w renesansie. Najs³a
wniejszym epikurejczykiem w staro¿ytnym Rzymie by³ Horacy, którego s³owa: \"Carpe diem!\
" - \"ciesz siê dniem\", sta³y siê najbardziej znanym has³em tego nurtu. Natomiast w okr
esie renesansu z filozofii epikurejskiej korzysta³ (zw³aszcza we \"Fraszkach\" J. Ko
chanowski.
stoicyzm
System filozoficzny stworzony w III w. p.n.e. w Grecji przez Zenona z Kition, za³o¿y
ciela szko³y stoickiej. G³osi³ on uznanie CNOTY za najwy¿sze i jedyne dobro, s³u¿¹ce opanow
u namiêtno ci. Celem stoika by³o osi¹gniêcie stanu obojêtno ci wobec wiata zewnêtrznego i
enie dobrami przemijaj¹cymi. Zachowanie równowagi wewnêtrznej zarówno wobec
niepowodzeñ, jak i rado ci ¿ycia, by³o warunkiem postawy stoickiej, której najwy¿szym etape
by³a postawa apatycznego mêdrca. Stoicyzm preferowa³ ¿ycie zgodne z natur¹ i rozumem.
System stoicki znalaz³ odbicie m.in. w twórczo ci J. Kochanowskiego.
klasycyzm
Kierunek artystyczno-literacki, maj¹cy swoje ród³a w kulturze antycznej (czyli klasyczn
ej: grecko-rzymskiej). Sztuka epok pó niejszych nawi¹zywa³a do tradycji antyku, wykorzys
tuj¹c jego wzorce. Sztuka antyku na d³ugi czas okre li³a europejskie kanony piêkna. Od ³aci
iego s³owa \"classicus\" (wzorowy) otrzyma³a nazwê klasycyzmu, u¿ywan¹ tak¿e w odniesieniu
o pó niejszych pr¹dów artystycznych, wzoruj¹cych siê na sztuce antycznej: klasycyzm renesan
owy, o wieceniowy, neoklasycyzm (prze³om XIX i XX w.). Sztuka klasyczna narodzi³a siê w
Grecji, gdzie w V i IV w. p.n.e. osi¹gnê³a szczyty artyzmu (Sofokles, Fidiasz, Platon,
Arystoteles), za w Rzymie funkcjonowa³a do V w. n.e.
G³ówne za³o¿enia klasycyzmu:
- piêkno jest jedyne i obiektywne - istniej¹ ustalone kanony piêkna
- sztuka ma wyra¿aæ harmoniê i zachowywaæ ³ad (proporcje, równowaga, statyczno æ)
- nale¿y tworzyæ wed³ug ustalonych regu³ (poetyk, podrêczników sztuki)
- nale¿y wzorowaæ siê na sztuce antycznej (greckiej i rzymskiej), która najlepiej
oddawa³a harmoniê natury
- piêkno ma wynikaæ z prostoty, a nie z zawi³o ci
Mit jest opowie ci¹ o sta³ej warstwie fabularnej. Pe³ni przede wszystkim funkcje poznawc
ze i wiatopogl¹dowe. Mity podejmowa³y próby wyja nienia zagadnieñ powstania wiata i cz³ow
ingerencji bogów w losy ludzkie oraz niepokoj¹cych, bo trudnych do wyt³umaczenia zjaw
isk przyrody. Mity powstawa³y poza histori¹ i poza realnym do wiadczeniem.
Mity dzielimy na:
- teogoniczne (po wiêcone bogom i bóstwom),
- kosmogoniczne (mówi¹ce o powstaniu wiata i zjawiskach wystêpuj¹cych w przyrodzie),
- antropogeniczne (opowiadaj¹ce losy ludzkie i ukazuj¹ce ich wspó³udzia³ w tworzeniu losów
ata)
- genealogiczne (przedstawiaj¹ce historiê g³o nych rodów, które odegra³y znacz¹c¹ rolê w st
ecie).
Opowie æ mityczna nie wyra¿a tre ci wprost. Wa¿n¹ rolê graj¹ tu metafory (np. mit o Syzyfie
go praca jest metafor¹ bezowocnego wysi³ku), alegorie (np. opowie æ o Demeter i Korze, o
brazuj¹ca niezmienne nastêpstwo pór roku) i symbole (np. wieloznaczno æ mitu o Dedalu i Ik
arze).
Mitologia - zbiór mitów (ba ni) o bogach i bohaterach. Dzi mo¿emy korzystaæ z uwspó³cze ni
itologii, np. \"Mitologia\" J. Parandowskiego, \"Mity greckie\" R. Gravesa, \"Mi
ty Greków i Rzymian\" W. Markowskiej