Wikang Filipino Bilang Konsepto Pamela C. Constantino ndaias nating marinig, lalo na mula sa mga Tagalog, maka-Tagalog, at \ | maging ng mga di-Tagalog na nagdududa sa pagkakaiba ng Tagalog sa ilipino at sa Pilipino, na “Tagalog din naman ‘yan,” kapag gumamit ng halimbawang pangungusap sa Filipino gaya ng “burahin mo ng eraser ang blakbord.” Kadalasan, ang ganitong mga obserbasyon ay bunga ng hindi pagkakita ng pagkakaiba sa naritinig o maging sa nababasang esensiya ng wikang Filipino sa kabila ng pagbabago sa tawag dito. ‘Mula sa probisyon ng Konstitusyon ng 1935, batay sa isang wika ang wikung pambansa. Tagalog ang naging batayan mito ayon naman sa Executive Order 134 na pinirmaban ni Pang. Manuel L. Quezon noong 30 Disyembre 1937. Tinawag, itong Pilipino noong 1959, batay sa Department Order No. 7 ni Sek. Romero ng. Department of Education. Sa sumunod na pagbabago. ng Konstitusyon, noong 1973, hindi na isa, kundi lahat ng wika ng Pilipinas, kasama ang Ingles at Espanyol, ang batayan ng Wikang Pambansa. Nilinaw naman at pinatibayan ito na tatawaging Filipino sa Konstitusyon ng 1987. - Politikal ang pangunahing dabilan ng pagbabago ng wikang pambansa, Se isang banda, ni pagdodomina ng iisang wika, ang Tagalog, sa arena ng komunikasyon at edukasyon sa bansa, Sa kabilang banda, hindi matatanggap ug mga di-Tagalog na hindi bahagi ng wikang pambansa ang kanilang wika. kawalang-kasiyahan ang mga di-Tagalog sa pangunguna at Sa puntong ito, tatalakayin ko ang konseptuwal na batayan ng Filipino dahil higit nitong maipapaliwanag at mailalarawan ang esensiya at katangian ng wikang pambansa ng Pilipinas. Maa Konseoro ar Teorva / 3Konseptuwal na Batayan ng Filipino Ang isang konsepio, ayon sa dik conaryo ay “isang ide: »absteaktong prinsipyo Kaugnay ng isang pastikulat na paksa 6 pananaw sa paksa.” Ub ito sa depinigon na rl “isang pahayag na nagpapaliwanag ng kahulugan ng salita o ekspresyon.” ee Bilang konsepto, dalawang pangunahing idea ang maiuugnay sa wikang ng “I Filipino. Ang mga ito ay ang lingua franca, at ang diyilekto ng wikang Filipino, Phil uli Lingua Franca at Karanasang Komon ng mga Filipino Les : | Nakabatay sa kensepto ng lingua franca ang bagong wikang pambansa. Ang Hori lingua fianca ay isang wikang nagagamit ng dalawang taong magkaiba atig unang | wika. Kaugnay ito ng konsepto ng “language of wider communication” ni Joshua | Fishman, isang sosyolingpuwista. kons| Sa konseptuwal na batayan ng Filipino, may nagagamit na isang wika (to na ae nga ang Filipino) ang mga Filipinong may sinasalitang sari-satili nilang wika, ie. unang wika. Naging posible ito dahil sa tatlong pangunahing bagay na komon sa mga Filipino: pagkakahawig ng mga wika ng Pilipinas at komon na katawagan sa ng pi mga bagay; karanasang pangkalakalan (Tvino) at kolonyal (Espanyol, Amerikano, pana Hapon) mula sa mga baayaga; at pag-unlad ng gamit ng Pilipino (batay sa Tagalog) mula sa pagpapalaganap dito ng mass media at mga eskuwelahan. Tingnan ang dayagram na maglalarawan ng konseptong ito eae ce ean ae | Pangangatakal/ estowelhan (aloyPlyneson Kotonsasyon ° ‘Austronesian) paereren Fil w Pi ino Mga Wikang Banyaga (batay sa Tagalog) Mga Bokabularyong, (ingles, Espanyol, komon sino, Hapon) Lingua Franca 4: /SaunoawMatagal nang isyu ito mula pa noong panahon ng Amerikano. Ipinanukala na nina Eusebio Daluz (1915), Norberto Romualdez (1918), Maximo Kalaw, dekano ng, College of Liberal Arts, Jorge Bocobo, Dekano ng College of Law ng UP at Secretary of Education at Vice-Governor George C. Butte noong 1931 ang pagbuo rng wikang pambansa mula sa mga wika sa Pilipinas. Maraming mga balitaktakan sa Philippines Free Press at hablahan ang naganap noong dekada 60 hanggang 80. Ang huli ang nagbunsod sa mga delegado ng 1973 at 1987 Constitutional Convention pata baguhin ang wikang pambansa. Horizontal vs. Vertical Tinitingnan ng ilang mga lingguwista at sosyolingguwistang Filipino na konseptuwal (horizontal) ang pagbabago sa wikang pambansa. Kung gayon, sosyo- sikolohikal, e.g. atitynd sa wika, ang resulta ng pagbabago. Ang lingguwistikong reselta ng pagbabago ay hindi agad nagaganap kundi pagkaraan. Gayumpaman, may mga naniniwala naman na historikal (vertikal) ang batayan ng pagbabago. Mula raw sa Tagalog, lumaganap at umunlad ito sa pagdaan ng, panahon. Narito ang dayagram ng pagkakaiba ng dalawa: Konseptuwal (horizontal) na batayan ng wikang pambansa Filipino <-——— mga wika sa Pilipinas <<» _mga banyagang wwika wwika lingua franca ‘Moa Konserro at Teorya / 5 ——Historikal (vertical) na batayan ng wikang pambansa Konstitusyon | : Tagalog | Pilipino (Tagalog +) | 4 Filipino (Pilipino +) Sa pag-aaral ng mga lingguwista, tinatanggap na halos kalahati ng bokabularyo ng lahat ng katutubong wika ng Pilipinas ay magkakahawig, kung hindi man magkakapareho. Halimbawa nito ang salitang ra, bigas, wgat (a) tao ‘Tagalog; Maguindanao t20 Tiboli tawu : Waray taw : Binukid Mangyan; Butwanon tawo : Abellen Agta, Ambala (Olongapo) Masadiit Abra, Sebwano, Hiligaynon (b) gat: Tagalog, Casiguran Agta, Bukid Mangyan, Bikol Adasen Abra, Aklanon (© bigas : Tagalog, Biringan Abra, Mangyan, Tiruray begas : Batac Palawan, Cuyunen Palawan, Binukid bugas : Dibabawon Davao, Samal, Subanen 6 /Saunpaw mang, Tsing kikiar kadal ape kolon print park kung satin ceskuy Mga sam itong atu Pang papel uunany lamas ng pa dina atling at hit kumy eTyo san Ang mga salitang Tsino na nagagamit ng mga Filipino ay dala ng mga ‘mangangalakal na Tsino noong panahong bago pa dumating ang mga Espanyol at "Tsinoy sa kasalukuyang panahon. Ang mga salitang gaya ng pa kikiam, hototay, at iba pa ang halimbawa ng mga salitang tumutukoy sa pagkain na kadalasang nahihiram natin sa mga Tsino. Ang iba pang salitang banyaga mula sa siopao, siomai, Hapon, Espanyol, at Ingles ay naging bahagi na ng ating bokabularyo dahil sa kolonisasyon sa ating bansa at sa patuloy na migrasyon. Kaugnay naman nito, malaki ang naging papel ng mass media (radyo, TV, print, kasama ang mga pelikula) para ipalaganap ang pinagtibay na wikang pambansang Filipino batay kung kaya’t lumawak at lumaganap ang wikang ito. 2 Tagalog, Itinuro at ginamit din ito sa mga eskuwelahan ‘Ang mga wika at mga salitang mula sa mga nabanggit ang bumubuo ngayon sa tinatawag na lingua fianca kung saan may malaking papel ang mass media at eskuwelahan sa paglaganap nito. Mga Diyalekto ng Filipino at Pag sa mga Katutubong Wika ng Pilipinas Bilang lingua franca, nadedevelop nang pasalita ang Filipino. Gayundin, isa itong pangalawang wika ng mga Filipino sa dahilang ‘may kani-kanilang mga katutubong unang wika ang bawat isa, gaya ng Iokano, Sebwano, Hiligaynon, Pampango, Bikol, Tausug, Maranao, maging Tagalog, At dahil pasalita, malaki ang, papel ng mga katutubong unang wika sa pagbuo at pag-unlad ng wikang ito. Sa sosyolingguwistika, tinatawag na inferérence ang nangyayaring epekto ng unang wika sa pangalawang wika sa oras na ginamit ito, lalo nang pasalita. Hindi lamang sa aspektong leksikal (salita) kundi pati morpolohikal, lalo na sa paggamit 1g panlapi nagkakaroon ng interferens ang unang wika. Dahil dito, nagkakaroon din ng codesvitebing o pagsasalitan ng estruktura ng katutubong wika (unang wika) atlingua franca. Ganito ang nangyayari sa Filipino kaugnay ng mga wika sa Pilipinas. Dahil dito, nadedevelop ang tinatawag na diyalekto ng Filipino. Halimbawa, katangian ng wikang Sebwano ang hindi umulit ng mga pantig hindi gaya ng Tagalog, at hindi paggamit ng panlaping w» at sa halip ay ma-. Magiging ganito, humigit- kumulang, ang anyo ng diyalektong Sebwano ng Filipino o Cebuano Filipino: Huwag kang magdali_ sa laro. Mca Konserro at TeorvA / 7Madali ang figeturo ng, Filipino Puwedeng tanggapin ito bilang diyalekto at varyant ng Filipino ‘Tingnan naman ang pinaunlad na dayagram na maglalarawan ng pagsasama 1g konsepto ng lingua franca at diyalekto, kaugnay ng pangkalahatang konsepto ng wikang Filipino: Wass Media tang Py ng wa Massmedia | * Edukasyon 2 re ee Austronesian) (ee uae Pilipino lanyon ‘Mga Wikang Banyaga (batay sa Tagalog) [ ee (ingles, Espanyol) N 7 Unang wita | Unang wika || Unang wit || Unang ita || Unang Wika (Cebuano) |) (Ilokano) |) (Hiligaynon) |) (Bikolano) |) (Pampango) Unang Wika witayon || iciono || rampanse || ae. Filipino || Filipino || Flipino || dyaekeo 8 /Saunpaw Natur ng Ke ‘Tagale wika s nang 1 wikan, simula na pro wika. | tagapa elemer K depen ng mg P pamba Sang¢ Abad, M Ageaci ka Agonci ReNatural na Proseso at Papel ng mga Tagapagsalita ng Katutubong Wika asama Ayon kay Teodoro Agoncillo (1965:52) isang historyador at manunulat sa asepto ‘Tagalog, bilang reaksiyon sa idea ni Eusebio Daluz na pagsasama-sama ng mga wika sa Pilipinas at tawagin nitong “Pilipinhon,” ang ganitong idea ay “mamamatay nang natural gaya ng Volapuk, Ido, Ro, Esperanto at iba pa” na inimbentong mga wikang artipisyal sa Europa. Ganito rin ang puna at batikos sa Filipino lalo noong simula. Maiiwasan kung gayon, na maging attipisyal ang wikang ito kung sa natural 5 nna prosesong ito madedevelop sa pamamagitan ng lingua franca. —t ‘Mahalaga kung gayon ang papel ng mga tagapagsalita ng mba katutubong : wika. Sa paggamit niya (tagapagsalita) ng Filipino sa pakikipag-usap sa isang tagapagsalita ng ibang katutubong wika, naipasok niya nang natural ang ilang elemento ng kaniyang wika gaya ng mga salita, ekspresyon, at gamit ng mga panlapi. naman Kung gayon, ang kontribusyon ng mga katutubong wika ay malakas o mahina wo!) depende kung gaano kadalas at kalawak ang gamit ng Filipino ng mga tagapagsalita ng mga wikang ito. Pagkakataon na ito ng bawat Filipino na tumulong sa pagbuo ng wikang pambansa. Sanggunian Abad, Melania Lagahit. 2001. “Edukador ng Wikang Filipino: Pangkulturang Manggagawa ng Kasaysayan.” Nasa Salaysay, pp. 13-22. Ageaoili, Aurelio, et al, eds. 2001. Sa/aysay: Pananaliksik sa Wika at Panitikan. QC. kaguro sa Filipino at Mirian College. Agoncillo, Teodoro A. 1965. “The Development of Filipino Nationalism.” Progressive 8 P pi eg ing Wika Review (7), pp. 1-54. Mea Konseero ar Teorva / 9 $$$ eeeeeeSeSsSsSsSsSsSsssseseseses