Republic of the Philippines

University of Eastern Philippines

University Town, Northern Samar

GRADUATE STUDIES
Master of Arts in Education major in
Language and Literature Filipino

Second Semester
S.Y. 2018-2019

Baybayin Documentary:
Ang Baybayin

Ginadel Chiong-Timan

Reaksiyong Papel

Marso 2019
 PANIMULA

Sa pamamagitan ng researcher ng Alibata (Baybayin Script), meron siyang

ipinakitang mga script sa mga tao, nangalap sila ng mga opinyon kung saan ba ito

nagmula? May mga taong nagbigay ng opinyon na ito ay galing Japan, China,

Shanghai, Korea, Indonesia, Singapore, sa Saudi. May nagtatanong na, Ano yan?

May nagsasabi na ito ay galing Zamboanga, ang tanong pa’y malapit sa anong bansa?

May nagsasabing, ngayon niya lang ito nakita. Sabi ng isang matandang lalaki,

kailangang malaman ng mga tao ito, hindi naman ito itinuturo ng mga teacher,

nalalaman daw natin ang Chinese, Japan meron pala tayong salita o binabaybay na

hindi natin nalalaman. May tinuran si Dr. Jose P. Rizal, ang turan niya’y ganito:

“Ang salita nati’y huwad din sa iba na may alpabeto at

sariling letra, na kaya nawala’y dinatnan ng sigwa. Ang lunday sa lawa

noong dakong una.” – Sa aking kababata ni Jose P. Rizal.

Ang pagsusulat ay isang paraan upang ang dalawang tao ay magkaroon ng

pagkakaintindihan sa pamamagitan ng kamay at mata ginagamit ang pagsusulat

upang baybayin ang bawat salita sa pamamagitan ng mga titik, ang pamamaraang ito

ay tinatawag sa wikang ingles na Orthograhy.

Ano nga ba ang Ortography? Ang orthography ay ang sining ng pagsusulat at

pagbabaybay ng mga salita gamit ang naaayong titik sa alpabetong mayroon ang

isang pangkat ng tao, lipunan o bansa.

Bakit nga ba ang mga Pinoy ay kaydaling makalimot basta’t ang sariling atin

ang pinag-uusapan? kapag banyaga ang pinag-uusapan ay parang napakahalimuyak

nito. Mga kabayan gising sariling atin tangkilikin! Huwag kalimutan ang sariling atin,

mahalin natin ito gaya ng pagmamahal ng ibang lahi. Ano ang kahalagahan ng
Orthography? Mayroong iba’t ibang uri ng sulat sa iba’t ibang bahagi ng mundo,

mayroong mga bansa na magkakapareho ang mga pamamaraan ng pagsusulat

ngunit karamihan ay magkakaiba, ito ay patunay na ang pamamaraan ng pagsusulay

ay tumutukoy sa kasaysayan, sining at kultura ng mga tunog na ginagamit rito,

nangangahulugan lamang ito na ang paraan ng pagsusulat ay isang pamamaraan

upang kumatawan sa isang lahi, hindi ba’t nararapat lamang bilang isang lahing

kayumanggi ay ipagmalaki natin ang sariling pamamaraan ng pagsusulat. Oo,

mayroon tayong sariling atin, ang baybayin.

 PAGTATALAKAY

Reaksiyon

Ano ba ang Baybayin? Ang Baybayin ay pamamaraan ng pagsusulat ng mga

sinaunang Pilipino noon pa man bago dumating ang mga kastila sa Pilipinas,

karamihan sa atin ay kilala ang Alibata – ito ay parehong tumutukoy sa pamamaraan

ng pagsusulat ng baybayin.

Ang salitang Alibata ay ginamit ni Ginoong Paul Rodrigues Verzosa na hango

sa pagkakasunod-sunod ng alpabetong Arabiko, ngunit ayon sa malawakang

pananaliksik ng mga eksperto walang kahit ano mang relasyon ang ating sariling

alpabeto sa alpabetong Arabiko at walang anumang sulat sa Timog-Silangang Asya

na tumutugma sa alpabetong Arabiko.

Ang Baybayin ay literal na hang sa salitang pag “babaybay” o “to syllabicate”

ito ay matatagpuan sa isa sa pinakasinaunang diksiyunaryo ng salitang Filipino noong

1613.

Ang vocabulario de la Lengua Tagala. Ang paggamit ng Baybayin ay naitala

noon pa mang 16th Century hanggang sa pananakop ng Kastila noong 19th Century.

Ang bawat lalawigan sa Pilipinas ay may kani-kanilang pamamaraan sa pagsusulat

ng baybayin. Ilan sa mga halimbawa nito ay ang… Halinuo, Buhid, Tagbanua, Bisaya

at Kapangpangan.

Ang baybayin ay ginagamitan ito ng kudlit sa ilalim ng katinig para maging O at

U sa itaas, ito ay E o I at plus sign para maging single letter o solo na letra. Ang

baybayin ay syllabari kung isulat mo siya, meron na siyang kasama na patinig, yun

ang naging dahilan na kung bakit isang paring katoliko ang nakapag imbento ng cross
sign para alisin ang patinig doon sa katinig. Ang baybayin ay ginagamit sa salitang

tagalog lamang at hindi ito pwedeng gamitin sa mga english word o hiram na salita.

Ang baybayin ay pinaniniwalaang hango sa korte ng taklobo, ito ay ayon sa

teorya ni Dr. Bonifacio Commandantes, isang Baybayin expert, Marine Biologist at

propesor sa Unibersidad ng Pilipinas. Ayon sa kanyang pag-aaral sa mga lamang-

dagat, sinabi niya na ang Taklobo ay nagbigay ng insperasyon sa mga sinaunang

Pilipino upang mabuo ang pamamaraan ng pagsusulat ng Baybayin dahil sa ang

Pilipinas ay napapalibutan ng karagatan nagkaroon ng ideya ang mga Pilipino na

gayahin ang korte ng taklobo para mabuo ang bawat titik ng baybayin. Dahil sa ang

baybayin ay ginagamit ng mga Pilipino noon pa man bago dumating ang mga Kastila

sa Pilipinas. Isa itong patunay na mayroon na tayong sibilisasyong pamamaraan ng

pamumuhay noon pa man. Ayon sa kanilang pagsasaliksik nakatagpi sila ng isang

grupong nag-aaral ng Baybayin at sila ring gumawa ng isang organisasyong

naglalayong mas palawigin pa ang kaalaman ng mga Pilipino sa Baybayin.

Ayon kay John Leyson, CEO liquid and Liquid CREATION Designer, Brand

Specialist, Vice President Baybayin Buhayin, agad daw siyang nangarap noon na

kailan kaya makikita sa Pilipinas na ang ating panulat ay makikita sa, highway

signages, store names, establishments markings, ay nasa Baybayin.Sabi niya pa,

napunta siya sa Gitnang Silangan bilang computer animator at doon namulat yung

kanyang kaisipan sa kanyang nakita. Unang una nga kanilang mga signages lahat ay

nasa Arabic, ang kanilang mga commercial establishment panulat ang pakikipag-

ugnayan lahat nasa Arabic at meron silang batas na sa anumang commercial use ng

kanilang script nararapat na ang Arabic ay nasa itaas at mas malaki at ang supporting

common language which is English ay nasa ilalim lamang at mas maliit.

 Ayon naman kay Jay Enage isa ng Life Coach, Soul Venture, Founding

Chairman Taklobo Baybayin, Baybayin Buhayin Resource Speaker, sa kanyang

pagbibiyahe, paglalakbay sa iba’t ibang mga bansa pag nakakakita siya ng mga sulat

o salin ng character. Halimbawa, noong unang napunta siya sa Korea kita niya ang

mga sulat Hangul kahit sa kanilang signages, mga babasahin, nakita rin niya ang mga

sulat ng mga Hapon, Katakana, Hiragana at ang kanilang modern Kanji at ganon din

makikita mo sa kanilang buong bansa. Ang nakakagulat dahil mga banyaga, mga

foreigner pa ang nag-aaral dito at tinuturo ito sa ating mga Pilipino.

Ayon pa kay John Leyson, napakaganda sigurong Makita kung ang ganitong

sitwasyon ay madadala sa atin sa Pilipinas.

Sa turan naman ni Jay Enage- Ang identity ng isang pagiging Pilipino ay dito

natin makikita sa sarili nating sulat, binabalik lang natin ang naitagong sulat o Filipino

Script.

Sabi pa ni John Leyson- tayo ngayon ay pumapasok sa tinatawag na

Conseptual Age, sa panahon na ito ang disenyo ay napakahalaga parati itong

nakadikit sa teknolohiya. Ang baybayin bilang isang cultural element ay maipakita

natin o maihayag natin sa daigdig na nakapatong sa disenyo at teknolohiya. Unang-

una, yung ating Baybayin Buhayin 1.0 Iphone App. Dahil sa pagpasok ng mobile

computing ang pumalit ngayon sa websites ay ang tinatawag na mobile application o

mobile app., kung kaya’t sinabayan kaagad natin ito at ginawa natin yung Baybayin

Buhayin 1.0. Una, upang maging relevant ang ating culture sa daigdig, maging

makabuluhan ito sa makabagong henerasyon. Pangalawa, gumawa tayo ng mga

tinatawag na True Type Fonts, ngayon hindi na lamang natin sinusulat ang baybayin

kundi nagagamit na natin ito sa computer. Mayroon ding proyekto na tinatawag na

Baybayin Barong meron itong tatlong desinyo sa kasalukuyan, 1. ito ay ang Pag-ibig
sa Tinubuang Lupa…(Enage) 2. Ang Baybayin at mga titik nito…(Jose P. Rizal 1886,

complete Baybayin Characters) 3. At ang pinaka-espesyal o collectors’ item ay yung

Lupang Hinirang kung saan ang disenyo ay ang titik o lyrics ng ating pambansang

awit. Ito ay dahil pagbibigay respeto sa Garments of Honor o yung Barong Tagalog.

Ayon pa kay Jay Enage, sa isang Bill na panukala,an act providing for

thprotector and conservation of Baybayin, and declaring Baybayin as the National

Script of the Philippines. Section 4, Baybayin shall also include in the curriculum of the

elementary and secondary schools. The Department of Education shall likewise

promulgate rules and regulations to carry out the provision of this Act.

Sa Kuwento pa ni John Leyson, naalala niya yung binanggit ng isang tanyag

na designer si Robert Peter, ang sabi “Design creates culture…Culture shapes Values

and Values determine the future.” Naniniwala si John Leyson na Design is always a

matter of the heart, it’s an expression of care, excellence and respect.

Ayon pa kay John Enage, ang aming pangalan sa aming grupo ay Baybayin

Buhayin ay naglalayon na ibalik muli o buhayin ang Baybayin sa ating bansa at

maipasa sa susunod na mga henerasyon sa ating mga kabataan.

 KONKLUSYON

Marami sa ating mga kababayan ang hindi pa rin kilala an gating sariling

pamamaraan ng pagsusulat, ang iba pa nga’y walang pakialam. Kahiya-hiya mang

isipin ngunit ibang lahi pa ang nagmamahal sa kung anong meron tayong mga Pilipino,

sa panahon ngayon kung saan namumuhay tayo sa makabagong teknolohiya lalo lang

nagkaroon ng malaking posibilidad na makalimutan ng mga Pilipino ang kanilang

pinagmulan, ang kanilang sariling kultura at higit sa lahat, ang kanilang

pagkakakilanlan.

Ano nga ba ang nangyayari sa atin? Bakit kahit sa simpleng mamamayan ay

alam ang sulat ng ibang lahi ngunit ang sariling atin ay hindi? Kasalanan ng aba ito ng

pamahalaan? Ng paaralan? O ng mga puso ng mamamayan?

Ano man ang naging dahilan ay parte na ito ng ating kasaysayan ang mahalaga

ngayon kung paano tayo tutugon sa bagong hamon ng lahing kaumanghi sa larangan

ng orthography at isa sa pinakamahalagang tanong ay bye-bye baybayin na ng aba?

O, baybayin buhayin?

Nawa’y magising ang ating pusong maka Pilipino at makabayan, kung kaya

natin pag-aralan ang sulat ng ibang lahi ano’t di natin kaya ang sariling atin sanay

maging silbing aral sa atin na dapat nating tangkilikin ang sariling atin, sapagkat tayo

ay mga Pilipino mahalin natin ang sariling atin at ipagmalaki ito ng taas noo.
 SANGGUNIAN

Dr. Bonifacio Commandantes, isang Baybayin expert, Marine Biologist at propesor sa

Unibersidad ng Pilipinas sa kanyang pag-aaral sa mga lamang-dagat, ang Taklobo ay
nagbigay ng insperasyon sa mga sinaunang Pilipino upang mabuo ang pamamaraan
ng pagsusulat ng Baybayin dahil sa ang Pilipinas ay napapalibutan ng karagatan

Jay Enage isa ng Life Coach, Soul Venture, Founding Chairman Taklobo Baybayin,
Baybayin Buhayin Resource Speaker

John Leyson, CEO liquid and Liquid CREATION Designer, Brand Specialist, Vice
President Baybayin Buhayin

Robert Peter, isang designer na nagturan ng “Design creates culture…Culture

shapes Values and Values determine the future.” of care, excellence and respect.

Paul Rodrigues Verzosa sa Alibata na hango sa pagkakasunod-sunod ng

alpabetong Arabiko, walang kahit ano mang relasyon ang ating sariling alpabeto sa
alpabetong Arabiko at walang anumang sulat sa Timog-Silangang Asya na
tumutugma sa alpabetong Arabiko.