Ang Alamat ng Basey

(Alamat ng Visayas)
(Bahagi ng “The Beautiful Bungangsakit”)
Dahil sa ipinakitang kalupitan ng mga tulisang-dagat, ang mga naninirahan sa Balud, sa
pangunguna ng mga misyonerong Heswita ay nagtungo sa Binongtoan, isa sa kalapit na
nayon. Doon ay nagsimula silang bumuo ng panibagong nayon at matatag nakuta na yari sa
mga batong adobe. Pinatatag nila ang kanilang nayon. Naglagay sila ng mga pamigil na
harang laban sa marahas na pananalakay ng mga tulisang-dagat. Ang mga tagapamuno ng
Binongtoan ay sina Ambrocio Makarumpag, Francisco Karanguing, Juan Katindoy at Tomas
Makahilig. Sa pagpupulong ng mga tagapamuno na dinaluhan ng mga misyonerong
Heswita, sila’y nagkasundo na pangalanan ang lugar na Baysay na may kahulugang
‘maganda’ bilang parangal at sa alaala ng kanilang magandang si Bungangsakit. Samantala,
ang mga taga-Omit na nakasalamuha ni Bungangsakit nang kanyang kabataan ay hindi
sumama sa pagtatatag ng bayan ng Baysay. Sa halip sila’y nagkaisa at nagtatag ng kanilang
sariling barangay na pinangalanang Guibaysayi, na may kahulugang ‘Ang Pinakamaganda’
bilang pagbibigay parangal din sa kagandahan ng kanilang si Bungangsakit.

Ang mga naninirahan sa Baysay ay nagtatag ng pangkat ng mga tagapagtanggol na binubuo

ng matatapang na kalalakihan sa kanilang lugar na pinamumunuan ni Katindoy, isang
matapang na mandirigma. Batid nilang ang mga tulisang-dagat ay muling babalik kaya’t
nagtayo sila ng kuta na yari sa matitigas na bato sa Bungal na matatagpuan sa bukana ng
ilog. Sa kutang ito magtitipon ang matatapang na tagapagtanggol ni Katindoy upang
planuhin ang kanilang mga gagawing depensa laban sa mga tulisang-dagat atupang
mamatyagan ang paparating na mga vinta. Nuong 1832, ang ilang piling lugar sa Bungal ay
inihanda para sa pagtatayo ng Simbahang Katoliko ng mga Heswita. Subalit sa kakapusang-
palad , ang walo-walo ay dumating at sinalanta ang buong kuta. Ang walo-walo ay walong
araw na walang tigil na pag-ulan nang malakas na may kasamang malalakas na hangin.
Pagkalipas ng ilang araw, dumaan pa ang napakalakas at nagngangalit na bagyo sa lugar na
kumitil sa napakaraming buhay at sumira ng napakaraming ari-arian.

Pahina 1 | M g a A l a m a t
 Ang Alamat ng Bukal ng Tiwi
Ang Bukal ng Tiwi ay isa sa magaganda at natatanging pook sa Pilipinas. Ito ay may layong
higit-kumulang na apatnapung kilometro sa Lunsod ng Legaspi sa Bikol. Ang Bukal ng Tiwi
ay pinagdarayo ng ating kababayang Pilipino at mga dayuhang turista dahil sa mainit na
tubig na sinasabing gamot sa iba't-ibang karamdaman.

Noong unang panahon raw, ang Tiwi ay isang magandang nayon. Bukod dito, nakilala rin
ang Tiwi dahil sa magagandang dalaga sa pook na ito. Nabalitaan raw ito ng anak ng Haring
Araw. At isang araw, sakay sa kanyang karuwahe ay namasyal ang binata sa Tiwi.
Magaganda ang mga dalagang kanyang nakita. Nabighani kaagad siya sa ganda ni Aila, ang
pinakamaganda sa lahat ng dalaga sa Tiwi. Mabilis na bumalik ang binata kay Haring Araw
at ibinalita niya ang napakagandang dalaga na nakita niya. Sinabi niya sa hari na iniibig
niya ang dalaga at ibig niya itong maging asawa.

Malungkot na umiling ang hari at ipinaliwanag sa binata na hindi maaaring mag-asawa ang
katulad niya sa mga karaniwang tao.

Nalungkot ang binata sa sagot ng ama kaya hindi na siya namasyal nang sumunod na mga
araw. Ang kanyang karuwahe, kasuotan at mata na nagbibigay liwanag ay hindi na nakita
ng mga tao. Dahil dito nagdilim ang mundo.

Naisip ni Haring Araw na kaawa-awa ang mga tao. Kinausap niya ang binata upang muling
magliwanag ang daigdig. Pumayag ang binata. Binalak niyang bumalik sa Tiwi at
pakasalan ang magandang si Aila na lingid sa kaalaman ni Haring Araw.

Mabilis na nagbihis ang binata at masiglang sumakay sa kanyang karuwahe. Dahil dito
muling lumiwanag ang paligid. Kaagad niyang pinuntahan ang Nayon ng Tiwi upang
magpahayag ng pag-ibig sa magandang si Aila. Ngunit nang malapit na siya sa nayon ay
sumiklab ang apoy. Nakita niya na nagtatakbuhan ang mga tao upang iligtas ang kanilang
sarili. At nakita ng binata ang magandang si Aila kaya mabilis siyang bumaba upang iligtas
ang dalaga.

Natupok ang buong nayon at ang lahat ng tao roon. Kinalong ng binata ang natupok na
dalaga. Sa isang iglap ay naging abo ang katawan ng magandang si Aila. Biglang sumaisip
ng binata na sadyang magsisiklab ang anumang bagay na mapapalapit sa kanyang
karuwahe at kasuotan, gayundin kung matitigan ng kanyang mga mata. Naalala rin niya
ang paliwanag ng kanyang Amang Araw na hindi maaaring mag-asawa sa karaniwang tao
ang katulad nila. Malunkot na sumakay na muli sa kanyang karuwahe ang binata. Bumalik
siya kay Haring Araw upang ibalita ang masamang bunga ng pag-ibig niya sa isang
magandang dalaga.

Pahina 2 | M g a A l a m a t
Sa paglipas ng panahon, nakita ng mga tao ang pagbabagong bihis ng natupok na Nayon ng
Tiwi. May bumukal na tubig sa gitna ng natupok na pook at muling naging lunti ang paligid.
Mula na noon hanggang sa ngayon, pinagdarayo ng mga tao ang bukal ng Tiwi dahil sa
mainit na tubig na bumabalong sa bukal na namumuti sa singaw ng init ng araw.

Mensahe: Magaganda at kahali-halina ang mga dilag sa ating bansa.

Pahina 3 | M g a A l a m a t
 Ang Alamat ng Bigas
Noong araw, ang bigas ay hindi kilala rito sa ating bayan. Ang kinakain ng ating mga
ninuno ay mga bungangkahoy, gulay, isda, ibon at mga maiilap na hayop na kanilang
nahuhuli sa kagubatan. Hindi sila marunong magbungkal ng lupa. Hindi rin sila marunong
mag-alaga ng hayop.

Kapag sa isang pook na tinitigilan nila ay wala na silang makuhang isda, gulay,
bungangkahoy at mga hayop ay lumilipat sila sa ibang pook.

Maligaya sila sa ganoong pamumuhay. Samantalang ang mga lalaki ay nangangahoy o

kaya’y namamana ng ibon. Ano man ang pagkaing makuha ay pinaghahatian ng lahat.

Isang pulutong ng mga mangangaso ang nakarating sa kabundukan ng Cordillera dahil sa

paghabol sa isang baboy-ramo. Dahil sa matinding pagod sila ay nagpahinga sa lilim ng
isang malaking puno. Mataas na noon ang araw. Nakaramdam na sila ng kaunting
pagkagutom.

Isang lalaki at babae ang may anyong di pangkaraniwan ang natanawan nilang papalapit sa
kanila. Kinabahan ang mga mangangaso. Iyon ay ang mga Bathalang naninirahan sa
bundok na yaon at dali-dali silang nagtindig at nagbigay galang sa bagong dating. Natuwa
ang mga Bathala sa kanilang pagiging mapitagan. Kinamusta sila at tuloy inanyayahan sa
piging ng mga Bathala. Hindi tumanggi ang mga mangangaso at sumunod sila sa mga
Bathala. Naghanda ng pagkain ang mga alagad ng Bathala at sila ay nagsitulong. Isang
Bathala ang lumapit sa kanila. Kumuha ito ng kaputol na kawayan at tinuhog ang piraso ng
mga katay na hayop. Inilagay ito sa ibabaw ng baga.

May mga bigas sa kawa sa apoy ng utusan ng mga Bathala. Ang laman ng kawa ay
mapuputing butil at pinagtumpok-tumpok sa mga dahon ng saging sa hapag kainan. Sa
bawat tumpok ay naglagay ng inihaw na laman ng hayop, mga gulay at bungangkahoy.
Naglagay rin sila ng giyas ng kawayang may lamang malinaw na tubig. Iyon ay alak ng
Bathala.

Nag-atubili ang mga mangangaso at sinabing hindi sila kumakain ng uod. Natawa ang mga
Bathala.

Iyang mapuputing butil na inyong nakikita ay hindi uod kundi kanin o nilutong bigas.
Bunga iyon ng halamang-damong inalagaan dito.

Tinikman nila ang kanin at sila ay nasiyahan at ang nanghihina nilang katawan ay biglang
lumakas. Pagkatapos ng piging sila ay nagpasalamat at nagpaalam na. Nang sila ay
papaalis na ay binigyan sila ng tig-iisang sakong palay.

Pahina 4 | M g a A l a m a t
Itinuro ng Bathala ang paraan na dapat gawin para ito ay maging bigas at tuloy maisaing.
Itinuro din ang pagtatanim. Sumunod ang mga tao.

Kaya mula noon, ang bigas ay nakilala na ng ating mga ninuno; natuto silang magbungkal
ng lupa, mag-alaga ng hayop at magtayo ng mga tahanang palagian.

Pahina 5 | M g a A l a m a t
 Ang Alamat ng Sampung Datu
Sampung datu ang naglakbay patungo sa bagong lupain. Umalis sila sa Borneo upang
makaiwas sa kanilang pinuno na masyadong malupit.

Pinamunuan ni Datu Puti ang pag-alis sa kaharian ni Sultan Makatunaw. Isang gabi,
sampung datu ang sakay ng balangay at naglakbay ng araw at gabi. Matagal na silang
naglalakbay ngunit panay dagat lamang ang kanilang natatanaw. Unti-unti na silang
nawawalan ng pag-asa.

Narating nila ang pulo ng Panay. Nagpakilala sila at naghandog ng pakikipagkaibigan.

Tinanggap naman sila ni Marikudo ang pinuno ng mga Atis. Nakiusap naman sila na
payagang makipanirahan sa pulo nina Marikudo. Nagpasiya ang mga Atis na ipagbili ang
isang bahagi ng lupain sa mga datu. Binayaran ang mga Atis sapagkat tinulungan pa silang
makapagsimula ng kabuhayan.

Natuwa si Maniwantiwan, asawa ni Marikudo, sa suot na kuwintas ni Pinangpangan, asawa

ni Datu Puti. Buong puso namang inihandog ni Pinangpangan ang kuwintas sa bagong
kaibigan. Simula noon ay namuhay na nang magkasama ang mga datu kasama ang kanilang
pamilya at ang mga katutubong Atis. Ang kuwentong ito ang nagsasabi ng alamat ng ating
mga ninuno.

Pahina 6 | M g a A l a m a t
 Ang Alamat ng mga Hayop na Nagkapakpak upang Lumigaya ang mga
Bulaklak
Ito’y magandang alamat ng paru-paro at bulaklak. Noong unang panahon sa daigdig o
kaharian ng mga halaman ay malungkot ang mga bulaklak. Hindi katulad ng mga punong-
kahoy na kasuyo ang hangin, ng ibang halaman na iniibig ng bubuyog, ng mga tao at mga
hayop na may kanya-kanyang asawa o kasintahan, ang bulaklak ay nangungulila pagkat
walang matatawag na kalaguyo.

Hindi nalalaman ng bulaklak , na isang klase ng hayop na parang malaking uod ang
nalulungkot din. Kasi’y pangit at walang pumapansin. Ang hayop na ito ay nabubuhay
lamang sa paggapang sa lupa. Walang malayong mararating, kaya nagkakasya na lamang sa
pagtingin-tingin sa anomang bagay na nakatatawag pansin. Isang araw, ang bulaklak at ang
nasabing hayop ay nag-usap Kawawa naman tayo ang sabi ng bulaklak. Hindi tayo
makaparis sa iba. Oo nga ang sagot ng hayop. Sinabi ng hayop na: Mas mabuti ka pa dahil
may nagkakagusto na sa iyong bango. Subalit ako ay bale wala. Kung mapaliligaya lamang
kita… ang sabi ng bulaklak.

At kung magaganti ko lamang ng kabutihan ng iniisip mo sa akin, siguro’y magiging

maligaya tayong pareho, ang sabi ng munting hayop pero hindi kita maaabot hindi tayo
magkalapit.

Naririnig ng Diyos ng kaharian ng mga halaman ang usapan ng dalawa. Tinubuan ng awa
ang Diyosa at ang sabi kung magkalapit na kayo’y kayo ba’y magmamahalan?

Mabilis na sumang-ayon ang munting hayop gayun din ang mabangong bulaklak.

Hinipan ng Diyosa ang munting hayop. Isang milagro ang nangyari at noon din ay
nagkaroon ng magandang pakpak at kahit siya pangit ito ay gumanda. Lumipad ang hayop
na nagkapakpak at hinalikan ang bulaklak.

Nakaramdam ng tuwa at ligaya ang bulaklak, gayundin ang hayop na nagkapakpak pagkat
parehong noon lamang nakatikim ng halik.

Mula noon, ang bulaklak at ang hayop na nagkapakpak na tinatawag na paru-paro ay lagi
nang nagsusuyuan. Naging walang kamatayan ang kanilang pagmamahalan.

Pahina 7 | M g a A l a m a t
 Ang Alamat ng Unang Lalaki at Babae
Maraming kuwento tungkol sa pinagmulan ng unang babae at lalaki. Bawat rehiyon sa
bansa ay may sariling kuwento.

Malakas at Maganda

Isang ibong kulay abuhin ang naghahanap ng makakain. Nahila niya ang isang uod na
nakasiksik sa isang puno ng kawayan. Tinuka niya nang tinuka ang bahaging ito upang
makuha at makain ang uod. Hindi niya tinigilan ang pagtuka hanggang sa mabiyak ito.

Nakatakas ang uod ngunit lumakas ang dalawang nilikha na tinawag na Malakas at
Maganda. Si Malakas ay matipuno at guwapong lalaki. Si Maganda ay mahinhin,
balingkinitan ang katawan at masipag. Sila ang kauna-unahang babae at lalaki sa lahi ng
mga Tagalog.

Mag-asawang Mandayan

Noong unang panahon, nangitlog ng dalawa ang ibong Limokon. Ang isa ay inilagak sa may
bukana ng ilog. Ang ikalawa ay inilagak sa may duluhan. Nang mapisa ang mga itlog,
lumabas ang unang lalaki at unang lalaki. Dumaan ang panahon ngunit hindi nila
nalalaman na nabubuhay ang bawat isa.

Isang araw ay muntik nang malunod ang lalaki dahil napuluputan ng mahabang buhok ang
kanyang paa. Hinanap niya kung saan nanggaling ang mahabang buhok at nakita niyang
naliligo sa may duluhan ang isang napakagandang babae. Nagpakilala ang lalaki at sila ay
nagkaibigan. Sila ang ninuno ng mga Mandayas.

Uvigan at Bugan

Matapos gawin ang daigdig ginawa ni Mak-no-ngao, ang pinakadakilang diyos ng Ifugao
ang unang lalaki. Tinawag niya itong Uvigan. Gusto niyang maging maligaya si Uvigan kaya
ibinigay niya dito ang buong daigdig. Ngunit malungkot pa rin si Uvigan. Inisip ni Mak-no-
ngao na kailangan ni Uvigan ng kasama kung kaya’t ginawa niya si Bugan ang unang babae.
Natuwa si Uvigan.

Simula noon ay namuhay nang tahimik at masaya sina Uvigan at Bugan.

Sicalac at Sicavay

Noong unang panahon si Kaptan ay diyos na may kakayahang lumikha. Nagtanim siya ng
isang damo. Nang lumaki ang dahon nito ay biglang lumitaw ang isang babae at lalaki. Ang
lalaki ay si Sicavay.

Pahina 8 | M g a A l a m a t
Isang araw, hinimok si Sicalac na mapangasawa si Sicavay ngunit tumanggi si Sicavay
sapagkat sila ay magkapatid. Tinanong ng dalawa ang hangin, ang mga hayop, ang dagat at
humingi ng payo tungkol sa kanilang kagustuhan. Pumayag ang lahat at sinabing maaari
silang maging mag-asawa upang dumami ang tao sa mundo.

Pahina 9 | M g a A l a m a t
 Ang Alamat ni Bernardo Carpio
Nang ang Pilipinas ay sakop pa ng mga Kastila ay may mag-asawang naninirahan sa paanan
ng bundok ng San Mateo, Rizal. Ang mag-asawa ay mahirap lang subali’t sila ay mabait,
masipag, matulungin, at maka-Diyos. Sa mahabang panahon nang kanilang pagsasama ay
hindi sila agad nagkaanak. Ganun pa man sila ay masaya sa kanilang buhay at matulungin
sa kapwa lalo na sa tulad nilang naghihirap, at sa mga may sakit. Ang mga bata sa kanilang
pook ay inaaruga nilang parang mga tunay na anak habang patuloy silang umaasa na
balang araw ay magkakaruon din sila ng sariling anak.

Dahil sa kanilang ipinamalas na kabutihan, pagtitiis, at pananalig ay kinaawaan din sila ni

Bathala at dininig ang kanilang panalangin na magkaruon ng sariling anak. Sa wakas ay
biniyayaan sila ng isang malusog na sanggol na lalaki. Bukod duon, biniyayaan din ni
Bathala ang sanggol ng pambihirang lakas at kisig simbolo ng lakas ng pananalig at
kagandahang loob na ipinamalas ng kanyang mga magulang.

Maliit pa lang ay kinakitaan na si Bernardo ng pambihirang lakas at kisig. Ilang linggo pa

lang mula nang siya'y ipinapanganak ay nagagawa na niyang dumapa at gumapang mag-isa
kaya minsan ay muntik na siyang mahulog sa hagdanan ng kanilang munting kubo kundi
naagapan ng isang Kastilang pari na nuon ay dumadalaw sa kanilang pook upang magturo
ng Kristiyanismo.

Sa suhestiyon ng Kastilang pari na humanga sa lakas at kisig ng sanggol, siya ay

pinangalanang Bernardo Carpio ng kanyang mga magulang. Hinango ang kanyang
pangalan kay Bernardo de Carpio, isang matapang, bantog, makisig, at maalamat na
mandirigma sa bansang Espanya. Eto ay parang nagbabadya sa magiging maalamat ding
buhay ni Bernardo Carpio sa Pilipinas.

Habang lumalaki ay lalung nagiging kagila-gilalas ang pambihirang lakas ni Bernardo.

Mahigit isang taon pa lang ay nagagawa niyang bunutin ang mga pako sa kanilang sahig sa
kanyang paglalaro. At kapag isinasama siya ng ama sa pangangaso ay parang walang
anuman na binubunot ni Bernardo ang ilang mga puno upang makagawa ng daanan sa
masukal na kagubatan ng San Mateo.

Tulad ng kanyang mga magulang si Bernardo ay lumaking mabait, matulungin, at matatag

ang loob. Minsan sa kanyang pamamasyal sa gubat, ay may natanaw siyang kabayo na
nahulog sa bangin at napilay. Agad na nilusong ni Bernardo ang bangin upang sagipin at
tulungan ang kabayo. Parang walang anuman na pinasan at iniahon niya ang kabayo sa
bangin at dinala sa kanilang bahay upang gamutin at alagaan.

Sa kanyang pag-aalaga, ang bahagi ng enerhiya ni Bernardo ay dumaloy mula sa kanyang

mga kamay at bumahagi sa kabayo na naging dahilan upang mabilis itong gumaling at
nagsimulang nagpamalas din ng pambihirang lakas at bilis. Dahil sa tanglay na lakas at bilis
Pahina 10 | M g a A l a m a t
ang kabayo ay tinawag niyang si Hagibis at mula nuon si Bernardo at si Hagibis ay laging
magkasama sa pamamasyal sa kabundukan ng San Mateo.

Samantala, ang pagmamalupit at paninikil ng mga Kastila sa mga karapatan at kalayaan ng

mga Pilipino ay lalung nag-ibayo. Mapagtiis man ang mga Pilipino ay dumating din ang
panahon na hindi na nila matanggap ang pang-aapi ng mga dayuhan. Ang mga kalalakihan
ay nagsimulang magpulong-pulong at bumuo ng mga pangkat sa hangaring ipaglaban ang
karapatan at kalayaan ng mga Pilipino. Dahil sa kanyang taglay na pambihirang lakas at
pagiging makabayan ay napili si Bernardo na namuno sa namimintong himagsikan laban sa
mga Kastila.

Nang makarating sa kanilang kaalaman ang nagbabantang himagsikan ng mga Pilipino, lalo
na nang mapag-alaman nilang si Bernardo ang napipisil na mamuno, ay labis na
ikinabahala ito ng mga Kastila. Dahil sa pambihirang lakas at tapang na taglay nito ay alam
nilang mahihirapan silang igupo ang anumang himagsikan at malamang na magtagumpay
pa ito.

Dahil sa kanyang matatag na pamumuno at pambihirang lakas ay nabahala ang mga kastila
sa magagawa ni Bernardo upang maging matagumpay ang himagsikan laban sa mga
mananakop. Dahil dito ay gumawa ng patibong ang mga Kastila. Diumano ay inanyayahan
nila si Bernardo sa isang pagpupulong upang diumano ay dinggin ang karaingan ng mga
Pilipino subalit ito ay bitag lamang upang sa tulong ng isang engkanto ay maipit sa nag-
uuntugang bato at hindi na makapamuno sa himagsikan.

Lihim sa mga mamamayan, nuong panahon na iyon, ang mga Kastila ay may nahuling isang
engkantado na kasalukuyan nilang isinasailalim sa eksorsismo (exorcism), isang
pamamaraan ng simbahan upang sugpuin ang masamang ispiritu na sumapi sa katawan ng
engkantado.

Dahil sa takot na magtagumpay ang himagsikan sa pamumuno ni Bernardo ay

nakipagkasundo ang mga paring Kastila sa ispiritu na sumapi sa engkantado na ititigil nila
ang eksorsismo (exorcism) kung tutulungan sila nito na masupil si Bernardo. Sa
paniniwala ng mga Kastila, ang pambihirang lakas ni Bernardo ay matatapatan lamang ng
agimat na taglay ng engkantado.

Hindi nag-aksaya nang panahon ang mga Kastila. Agad nilang inanyayahan si Bernardo sa
isang pagpupulong upang diumano ay dinggin ang karaingan ng mga Pilipino. Subali't sila
ay may nakahandang bitag kay Bernardo. Sa pagdaraanan patungo sa isang yungib ay
naghihintay ang engkantado na nagtatago sa likuran ng magkaparis na naglalakihang bato.
Pagdaan ni Bernardo ay ginamit ng engkantado ang kanyang agimat upang pag-umpugin
nito ang naglalakihang bato sa pagnanais na ipitin at patayin si Bernardo.

Pahina 11 | M g a A l a m a t
Dahil sa pagkabigla ni Bernardo ay hindi siya nakaiwas at unti-unting siyang naipit ng nag-
uuntugang bato. Ginamit niya ang kanyang lakas upang pigilan ang mga bato subalit ang
kanyang lakas ay may katapat na lakas na nagmumula sa agimat ng engkantado.

Nang hindi bumalik si Bernardo kay Hagibis na naghihintay sa may paanan ng yungib ay
naramdaman nitong may masamang nangyayari kay Bernardo. Mabilis na bumalik si
Hagibis sa kapatagan upang humingi ng tulong sa mga mamamayan subali't natagalan bago
naunawaan ng mga tao ang ibig sabihin ng mga halinghing at pag-aalma ng kabayo. Sa
bandang huli nang mapansin nila ang pagkawala ni Bernardo ay naisipan ng ilang
kalalakihan na sundan si Hagibis dahil lagi silang magkasama.

Dinala ni Hagibis ang mga kalalakihan sa paanan ng yungib at tinangka nila itong pasukin.
Subalit nang sila ay papalapit na ay sinalubong sila ng nagbabagsakang mga bato na
ikinasugat at ikinapilay ng ilang kalalakihan. Natanaw nila ang malalaking nag-uumpugang
mga bato at nuon ay napagtanto nila na ang yungib ay pinagpupugaran ng engkantado. Sila
ay nangatakot at bumalik sa kapatagan ng hindi nakita si Bernardo.

Pahina 12 | M g a A l a m a t
 Ang Alamat ni Mariang Makiling
Sabi sa mga alamat, nagka-panahon nuong nakaraan, ang mga diwata o diyos ay namuhay
tulad at kasa-kasama ng mga tao. Kahit na sila ay may hiwaga, nagsasalita sila at umiibig,
namimili sa talipapa at iba pang karaniwang gawain ng mga tao hanggang ngayon. Ang
alamat ni Mariang Makiling ay tungkol sa dalawang ganitong diwata nuong Unang Panahon,
sina Gat Panahon at Dayang Makiling, at ang kaisa-isa nilang anak, si Maria.

Maganda at magiliw si Maria, at wiling-wili ang mag-asawang diwata sa anak na itinuring

nilang kanilang kayamanan at ligaya sa buhay. Diwata rin tulad ng mga magulang, hindi
karaniwan si Maria subalit naki-halubilo siya at nakipag-usap sa mga tao.

Naging ugali niya ang mamasyal sa talipapa kapag araw, naka-damit ng sutla (silk) na may
borda (embroidered) ng mga bulaklak, ang uso nuon. Ang makapal niyang buhok, abot
hanggang sakong (heel) ang haba, ay may sabit na mga bulaklak ng suha (pomelo). Marikit
ang kanyang mga mata kaya pati mga babae ay naakit makiharap sa kanya. Pagdaan niya,
yumuyuko ang mga tao sa magalang na pagbati.

Dalawang katulong na Aeta ang lagi niyang kasama pagpunta sa talipapa. Hindi lumalayo
ang mga Aeta, bitbit ang isang buslo (basket) ng luya na ipinagpa-palit ni Mariang Makiling
- wala pang salapi nuon, at ang bilihan sa katunayan ay palitan lamang ng mga dala-dalang
bagay - sa mga salakot, banig (sleeping mats), at sutla (silk).

Isang araw, nagtungo sa talipapa ng Makiling si Gat Dula, ang panginuon sa nayon ng Bai,
upang mamili at mag-aliw. Siksikan ang mga tao duon sapagkat araw ng pamilihan nuon, at
lahat sa nayon ay nasa talipapa. Pati ang mga taga-kalapit baranggay at nayon ay dumayo
upang magkalakal din, bitbit ang kanilang mga paninda. Nanduon din nuon si Mariang
Makiling at nagkataon, nakasabay niya si Gat Dula sa pagtawad sa isang piraso ng balat ng
hayop. Kapwa nakaharap sa nagtitinda, nagkadikit ang kanilang mga balikat, at
nagkatinginan silang dalawa. Hindi sinasadya, nahipo pa ni Gat Dula ang kamay ni Mariang
Makiling sapagkat hawak nilang magka-sabay ang balat ng hayop.

Bilang paumanhin, yumuko si Gat Dula kay Maria na, sa hinhin, ay hindi sumagot at
tumingin sa malayo. Nagkakilala sila at pagkaraan ng mahabang pag-uusap, nakangiti nang
bahagya si Maria nang maghiwalay sila. Mula nuon, madalas dumalaw si Gat Dula sa bahay
nina Gat Panahon at Dayang Makiling, subalit kahit kailan man, hindi na niya nakaharap si
Mariang Makiling. Lagi siyang wala sa bahay at tumutulong sa mga tao. Nuon kasi, gawi ng
mga tao kapag nagigipit, ay lumalapit sa mga diwata at humihingi ng tulong, at pakay
naman ng mga diwata ang tumulong sa mga tao.

Isa pang dahilan na hindi nakita uli ni Gat Dula si Mariang Makiling: Siya ay isang nilalang
na tao samantalang si Maria ay isang diwata. Gaano man katalik sila, hindi maaaring mag-
ibigan ang dalawang magka-ibang nilalang.
Pahina 13 | M g a A l a m a t
 Ang Pinagmulan ng Bohol
(Alamat ng Boholanos)
Ang mga tao noon ay naninirahan sa kabila ng ulap. Isang araw, ang kaisa-isang anak na
babae ng datu ay nagkasakit. Hindi mapalagay ang datu.

Tanod, may sakit ang anak ko. Humayo ka, papuntahin mo rito ang manggagamot. Ngayon
din!

Ngayon din po, Mahal na Datu!

Nang dumating ang matandang manggagamot at ang tanod sa tahanan ng Datu. . .

Magagawa ng matandang lalaki ang anuman na makagagaling sa kanya! ang sabi ng datu.

Sinuring mabuti ng matandang manggagamot ang maysakit. Pagkatapos ng pagsusuri, nag-

usap ang manggagamot at ang Datu sa labas ng kubo. Tumawag ng pulong noon din ang
datu.

Mga kalalakihang nasasakupan ng aking barangay. Makinig kayo sa akin. Maysakit ang
aking anak na babae at ang tanging hinihiling ko ay ang inyong tulong. Sundin ninyong
lahat ang mga tagubilin ng manggagamot. . . . upang magbalik ang dating lakas ng aking
anak.

Mga lalaki, dalhin ninyo ang maysakit sa malaking puno ng balite. Hukayin ninyo ang
lupang nakapaligid sa mga ugat, ang utos ng manggagamot.

Gagawin naman ang iyong ipinag-uutos alang-alang sa pagmamahal namin sa datu at sa

kaniyang kaisa-isang anak na babae!

Nagsimulang kumilos ang mga tauhan ng datu. Pinuntahan nila ang lugar na kinatatayuan
ng puno ng balite. Ang maysakit na anak ng datu ay isinakay sa duyan.

Hinukay ng ilang lalaki ang lupa sa paligid ng mga ugat ng puno ng balite. Nang ito’y
matapos.

Dalhin ang maysakit sa kanal! Ang tanging makagagaling sa kanya ay ang mga ugat ng
malaking puno ng balite. Buong ingat na inilagay sa kanal ang maysakit.

Ngunit sa di-inaasahang pangyayari, bumuka ang lupa. . .

Ooooops, Aaaa. Ama ko, tulungan ninyo ako Ama. . .

At babae’y tuluyang nahulog sa hukay ng ulap.

O, Diyos ko. Ang aking anak. Ibalik ninyo siya sa akin. . . O, hindi! Ang aking anak!

Pahina 14 | M g a A l a m a t
Huli na ang lahat, Datu. Siya’y patay na!

Sa ilalim ng ulap ay may malaking daluyan ng tubig. Gumulong sa hangin ang maysakit
bago tuluyang bumagsak ang kanyang katawan sa malaking daluyan ng tubig. Nakita ng
dalawang bibe ang pagkahulog ng babae.

Isplas! Wasss! Isplas!

Nagmamadaling lumangoy ang dalawang bibe at mabilis na bumagsak sa likod nila ang
katawan ng babae. Sa kanilang mga likod namahinga ang may sakit.

Kwak, kwak, kwak, kwak!

At isang pulong ang idinaos.

Ang babaeng kababagsak lamang mula sa ulap ay labis na nangangailangan ng tulong.

Kailangang tulungan natin siya.

Oo, dapat tayong gumawa ng bahay para sa kanya.

Lumundag ka, palaka, at dalhin mo ang dumi ng puno sa ibaba, ang utos ng pagong.

Sumunod ang palaka ngunit hindi siya nagtagumpay. I nutusan naman ng malaking pagong
ang daga. Siya man ay sumunod ngunit nabigo.

Hanggang sa. . .

Susubukin ko, ang kusang-loob na sabi ng malaking palaka.

Sa pagkakataong ito, ang lahat ng hayop ay nagsigawan at naghalakhakan, maliban sa

malaking pagong.

Natitiyak naming hindi mo iyon magagawa. He-he-he! Ha-ha-ha.

Subukin mo, baka ikaw ang mapalad.

Huminga nang malalim ang matandang palaka at nanaog. . . nanaog. . Sa wakas, ang samyo
ng hangin ay dumating at sumunod ang matandang palaka. Sa kanyang bibig, nagdala siya
ng ilang butil ng buhangin na kanyang isinabog sa paligid malaking pagong. At isang pulo
ang lumitaw. Ito ang naging pulo ng Bohol. (Kung susuriin ang likod ng pagong,
mapapansin ang pagkakatulad nito sa hugis at anyo ng Bohol). At dito nanirahan ang
babae. Nanlamig ang babae kayat muling nagdaos ng pulong. . .

Kailangang gumawa tayo ng paraan para siya mainitan.

Kung makaaakyat ako sa ulap, makukuha ko ang kidlat at makagagawa ako ng liwanag, ang
sabi ng maliit na pagong.
Pahina 15 | M g a A l a m a t
Gawin mo ang iyong magagawa. Marahil ay magiging mapalad ka.

Isang araw, nang hindi pa gaanong dumidilim, uminog ang ulap at tinangay ang pagong
nang papaitaas.

Uww-ssss ! Brahos !

Mula sa ulap, kumuha siya ng kidlat. . .

Brissk ! Bruumm ! Swissss !

Nabuo ang araw at ang buwan na nagbigay ng liwanag at init sa babae. Mula noon,
naninirahan ang babae sa piling ng matandang lalaking nakita niya sa pulo. At nanganak
siya ng kambal. Sa kanilang paglaki, ang isa’y naging mabuti at ang isa’y naging masama.

Ihahanda ko ang Bohol sa pagdating ng mga tao.

Ang mabuting anak ay gumawa ng mga kapatagan, mga kagubatan, mga ilog at maraming
hayop. Lumikha rin siya ng mga isdang walang kaliskis. Ngunit ang ilan sa mga ito’y sinira
ng masamang anak. Tinakpan niya ng makakapal na kaliskis ang mga isda kaya’t mahirap
kaliskisan ang mga ito.

Ano ang ginawa mo?

Walang halaga lahat ‘yan.

Walang halaga?

Bakit mo pinahihirapan ang iyong sarili sa paggawa rito? Hangal ka!

Inihahanda ko ang lugar na ito para sa pagdating ng mga tao.

Dito, dito’y wala tayong kinabukasan. Samantalang sa ibang lugar ay hindi ka kailangang
gumawa. Isa kang baliw!

Kaya’t naglakbay sa kaunlaran ang masamang anak. Dito siya namatay. Samantalang ang
mabuting anak ay nagpatuloy ng pagpapaunlad ng Bohol at inalis ang mga masasamang
ispiritung dala ng kanyang kapatid. Hinulma ang mabuting anak ang mga Boholano sa
pamamagitan ng pagkuha ang dalawang lupa sa daigdig at hinugis ang mga ito ng katulad
ng tao. Dinuran niya ang mga ito. Sila’y nabuhay.

Ngayong kayo’y naging lalaki at babae, iniiwan ko sa inyo ang mga magagandang
katangiang ito: kasipagan, mabuting pakikitungo, katapatang kabutihang-loob, at
mapagmahal sa kapayapaan.

Ikinasal ang dalawa at nagsama. Isang araw, kinausap sila ng mabuting anak.

Pahina 16 | M g a A l a m a t
Narito ang iba’t ibang uri ng buto. Ibig kong itanim ninyo ang mga butong ito para kayo
matulungan. Gawin ninyong laging sariwa at magandang tirahan ang lugar na ito.

Nang malaunan, ang mabuting anak ay lumikha ng igat at ahas katulad ng isda sa ilog.
Lumikha rin siya ng malaking alimango. Humayo kayo, dakilang igat at dakilang alimango
saan mang lugar na ibig ninyong pumunta.

Sinipit ng malaking alimango ang malaking igat. Nagkislutan ang dalawa at ang kanilang
paggalaw ang lumikha ng lindol.

Ito ang dahilan kung bakit maraming alimango sa Bohol, maging sa lupa o sa dagat, at ang
igat na kaunaunahang nilikha ng mabuting anak. Gustong-gusto kainin ito ng mga
Boholanos. Hindi sila kumakain ng palaka dahil iginagalang nila ang mga ito. Hindi rin nila
kinakain ang mga pagong katulad ng ibang mga Bisaya kahit maaaring ihain ang mga ito sa
handaan.

Pahina 17 | M g a A l a m a t
 Ang Pinagmulan ng Kodla ng mga Ifugao
Noong unang panahon ay may mag-asawang naninirahan sa Lamut na nangngangalang
Cabigat at Bugan. Sila ay masasaya dahil marami silang nakukuhang pagkain at mga hayop.
Isang araw lumabas si Cabigat upang mamasyal na karaniwang isinasagawa sa mga kalapit
na nayon. Habang sila’y wala, inilabas ng kanyang asawang si Bugan ang kanyang panghabi
upang humabi ng isang tapis. Noong dakong hapon, isinampay niya ang natapos na tapis sa
silong ng bahay. Sila'y nagbayo ng palay para sa hapunan at agahan.

Sa ambato, naisipan ni Puwek, ang bathala ng bagyo, na mamasyal sa mga kabundukan,

burol at lambak. Sinimulan niya ang kanyang paglalakbay sa pamamagitan ng pagdaraan
sa ilang nayon hanggang sa makarating siya sa Lamut. Isa itong mapanirang paglalakbay
dahil sa lahat ng naraanang mga punongkahoy at pananim ay walang awang nasisira. Ang
panghabi ni Bugan ay tinangay din at nasira, ata ang palay na kanyang binayo ay kumalat sa
lupa. Ang kaawa-awang si Bugan ay umiiyak na napaupo samantalang nagdaraan ang
nagngangalit na hangin. Pagkatapos ng bagyo, si Cabigat ay umuwi.

Subalit ano ang kanyang nakita? Nakita niyang ang lahat ng kanyang mga punong
namumunga ay nabuwal at ang panghabi at palay ay nakakalat sa lupa. Namamaga rin ang
mga mata ni Bugan dahil sa pag-iyak. Walang kibo si Cabigat. Wala siyang masabi kahit
isang salita dahil sa ang laman ng kanyang puso ay pulos pagkagalit. Matapos na minsan
pang pagmasdan ang naging masamang kapalaran, madamdaming nasabi ni Cabigat na
Bakit, sino ang gumawa ng lahat ng ito?

Dahan-dahang itinaas ni Bugan ang kanyang ulo at sumagot, Dumating sa hapong ito si
Puwek at walang awing ibinuwal ang lahat ng ating mga namumungang puno, sinira ang
aking panghabi at ikinalat ang lusong. Sumisigaw ako sa pagmamakaawa ngunit hindi niya
ako pinakinggan.

Tulad ng isang ulol na leon, pumasok sa bahay si Cabigat at kinuha ang kanyang sibat at
palakol. Nagbalot siya ng ilang pandikit at nanaog. At saka sinabi sa kanyang asawa, Bugan
dumito ka sa bahay at alagaan ang naiwan nating aria-arian. Susundan ko si Puwek, ang
bathala ng bagyo. Nais ipaghiganti ang lahat ng paninirang kanyang dinala sa ating
masayang tahanan. At pagkatapos ay di naghintay ng kasagutan, si Cabigat ay nagsimula sa
kanyang mapanganib na paglalakbay.

Madali niyang nasundan ang kanyang kaaway dahil sinundan lamang niya ang mga daang
may palatandaan ng paninira . Mahaba ang paglalakbay, ngunit matapang niyang nilakbay
ang mga kabundukan hanggang sa wakas ay marating niya ang Ambato. Sa kanyang labis
na pagkamangha, natagpuan niyang ang bahay ni Puwek ay isang engkantong lugar. Ito ay
malaki at panay bato. Sa ilalim ay may isang tanel na siyang kinaroroonan ng kuwarto ni
Puwek. Walang nabubuhay na bagay sa paligid-ligid ng bato. Pagpapakamatay sa sinuman

Pahina 18 | M g a A l a m a t
ang lumapit sa engkantong lugar, ngunit di natakot si Cabigat. Naroroon siya upang
maghiganti.

Anong aking gagawin para siya ay mapatay? tanong niya sa kanyang sarili. A, siyanga pala,
sasarhan ko ang kanyang pintuan at hahayaan siyang mamatay sa gutom sa sarili niyang
kuwarto.

Sinimulang isagawa ni Cabigat ang kanyang balak. Kinuha niya ang kanyang palakol at
pinutol ang lahat ng malalaking puno sa pintuan. Ngayon, Puwek, hipan mong mabuti at
tingnan ko kung gaano ka kalakas. sigaw ni Cabigat.

Nagmamadaling lumabas ang bathala ng bagyo at hinipang lahat ang mga torso. Lumipad
silang lahat at sa itaas sa lahat ng direksyon. Muling pumasok si Puwek sa kanyang
kuwarto nang walang sinabi kahit na isang salita.

Hindi nawalan ng pag-asa, ang galit na galit na si Cabigat ay naupo upang umisip ng ibang
balak para makapaghiganati. Naisip niyang sarhan ang pinto ng mabibigat na mga torso.
Kinuha niyang muli ang kanyang palakol at nanguha ng mga punong yakal. Dinala niya sa
bungad ng pinto at itinayo niya ang kanyang pader sa pangalawang pagkakataon. Sa
pamamagitan ng dinala niyang pandikit, pinagdikit niya ang mga siwang sa mga torso. At
pagkatapos ay buong lakas siyang sumigaw, Puwek, hipan mong muli. Gusto kong subukin
ang iyong lakas.

Kaya muling lumabas si Puwek at hinipang palayo ang bakod. Pinagsikapan niyang mabuti,
susbalit hindi siya makalabas. Naramdaman niyang nahihirapan siyang huminga.

Sino kang napakatapang para pumarito sa engkanto kong tahana? Ikaw lamang ang taong
nakarating sa bungad ng aking pintuan, sigaw ng bathala ng bagyo.

Ako si Cabigat ng Lamut. Sinundan kita dahil sinira mo ang aking mga namumungang puno
at ang panghabi ng aking asawa, at iyon itinapon ang palay na kanyang binabayo.

Naramdaman ni Puwek na siya ay lalong hindi makahinga sa loob ng kanyang kuwarto.

Kaya nagmakaawa siya kay Cabigat na buksan na ang pinto at nangakong di siya saasaktan.

Hindi, galit na sagot ni Cabigat. Hindi mo kinaawaan ang aking asawa nang siya’y
magmakaawa sa iyo. Kaya gusto kong ipaghiganti ang lahat ng mga paninirang iyong
ginawa sa aking masayang tahanan.

Sa loob ng tanel, humina nang humina si Puwek. Pinilit niyang hipan ang bakod ngunit
wala siyang magawa. Halos di siya makahinga dahil ang pintuan ay sinarhan. Kaya muli
siyang nagmakaawa.

Pahina 19 | M g a A l a m a t
Cabigat, maawa ka, Iligtas mo ang aking buhay. Kung ako’y iyong ililigtas, ituturo ko sa iyo
ang seremonya sa paglilinang ng palay. Magiging higit kang mayaman kaysa noon kung
matutuhan mo ang bagay na ito, sigaw ni Puwek.

Muling sumagot si Cabigat, Hindi. Hindi ko kailangan ang iyong iniaalok. Mayaman ako sa
Lamut at alam ko ang seremonya sa paglilinang ng palay.

Nang ang bathala ng bagyo ay nasa bingit na ng kamatayan, muli siyang nagmakaawa. Ang
wika niya’y ibibigay ko sa iyo ang aking kodla at ituturo ko sa iyo ang kiwil. Isang bagay
itong makapangyarihan at magpapayaman sa iyo.

Dahil sa malaking pagnanais na malaman ang ituturong karunungan, napaniwala si Cabigat.

Inalis niya ang mga torso at masayang lumabas si Puwek. Pagkatapos ay ngumanga siya ng
hitso.

Inilabas ni Puwek ang mahiwagang bato at ipinakita sa kanyang bagong kaibigan.

Mahalaga sa akin ang batong ito, wika niya. Hindi ako nararapat mawalay dito, ngunit
iniligtas mo ang aking buhay. Ibibigay ko ito sa iyo gaya ng aking pangako. Pagkatapos ay
itinuro niya kay Cabigat ang seremonya. Sa iyong pag-uwi, huwag mong kalilimutang
alayan ako at ang ibang mga bathala ng mga manok at baya, katutubong alak, upang
manatili magpakailanman ang kapangyarihan ng iyong kodla..

Oo, wika ni Cabigat , Gagawin kong lahat ang iyong mga sinabi.

Kaya tinanggap ni Cabigat ang kodla mula sa nag-aatubiling kamay ni Puwek.

Sa kanyang daraanan, nakakita si Cabigat ng isang pulang ibong umaawit ng isang

nagbababalang awit na nangangahulugan ng masamang kapalaran. Nagalit siya at sa
pamamagitan ng kanyang daliri ay itinuro ang pulang ibon. Ang tuka ng pulang ibon ay
agad nabuksang tulad ng isang pares ng gunting. Ang kaawa-awang ibon ay di
makapagsalita. Pagkatapos ay tumawa si Cabigat, mabuti, isa na akong makapangyarihang
tao ngayon, wika niya sa kanyang sarili. Ipinagpatuloy ni Cabigat ang kanyang paglalakbay.
Sa isang bahagi ng daan nakita niya ang isang kawan ng mga balang na nagliliparan sa
kanyang daraanan. Batid niyang isa itong masamang palatandaan para sa isang
manlalakbay. Kaya kinuha ni Cabigat ang kanyang sibat at tinungayawan ang kawan ng
mga balang. Ang kapangyarihan ng kanyang kodla ay muling nasubok sa pangalawang
pagkakataon. Mula noon at si Cabigat ay lubos na naniwala sa kapangyarihan ng kanyang
gantimpala.

Pagdating niya sa kanyang tahanan, tinipon niya ang kanyang mga kamag-anak at
kapitbahay. Sa pamamagitan ng mga inihandang alak at mga manok, isinagawa nila ang
seremonya ng pagpapasalamat. Hiningi nila ang pagpapala ng mga bathala sa daigdig sa
itaas, gitnang daigdig, daididg sa ibaba at kay Puwek na nagkaloob kay Cabigat ng kodla at

Pahina 20 | M g a A l a m a t
nagtuaraioa sa kanya ng kiwil. Ipinagatapat ni Cabigat sa kanila kung paano niya nakamit
ang gantimpala. Iginalang ng mga tao ang kanilang pinuno nang higit kaysa noon.

Masayang namuhay si Cabigat at ang kanyang asawa. Naging higit silang mayaman at higit
na minahal ng mga tao. Tinuruan ni Cabigat ng kiwil ang ilan sa kanyang mga tao. Lagi
siyang tinatawag upang magsagawa ng seremonya para sa kanila. Mula noon ang Lamut ay
naging higit na mapayapa at maunlad sa pamamagitan ng kapangyarihan ng kodla at kiwil.

Sa kasalukuyan, ang mga Ifugao, lalo na ang mga matatanda ay nag-iingat pa ng kodla.
Natatandaan nilang mabuti sina Bugan at Cabigat para dito. Ang seremonya ng kodla at
kiwil at binibigkas sa gayog mga okasyon na matapos ang isang mahabang paglalakabay,
kung nag-uuwi sa bahay ng ilan ng bagong karne at sa pakakasakit gaya ng pinaniniwalaan
na dala ng masasamang espiritu. Pinaniniwalaan pa rin na ang taong nag-aangkin ng kodla
ay ligtas sa alinmang panganib saan man siya magtungo.

Pahina 21 | M g a A l a m a t
 Ang Pinagmulan ng Lahing Pilipino
Ayon sa matatanda, ang bathalang lumikha ng daigdig ay si Laor. Ayon sa paniwala ng
marami ay matagal siyang namuhay na nag-iisa dito sa daigdig. Hindi nalaunan at siya ay
nakaramdam ng pagkalungkot sa kanyang pag-iisa. Upang maiwasan ang ganitong
pangyayari ay umisip siya ng isang magandang paraan.

Isang araw ay naisipan niyang kumimpal ng lupa upang gawing mga tao, sa gayon ay
malunasan ang kanyang kalungkutan. Iniluto niya sa hurno ang lupang kanyang ginawa.
Sa hindi malamang sanhi ay nakalingatan niya ito, kaya't nang kanyang buksan ay maitim
at sunog. Ang lumabas na sunog ay naging nuno ng mga Ita.

Hindi nasiyahan ang Bathala sa una niyang pagsubok. Kumuha uli siya ng lupa at hinubog
na anyong tao at isinilid sa hurno. Sa takot niyang ito'y masunog tulad ng una, hinango
agad sa kalan. Ang lumabas ngayon ay hilaw at maputi. Ito naman ang mga ninuno ng mga
puting lahi.

Muling humubog si Bathala ng lupa at iniluto sa hurno. Palibahasa'y ikatlo na niyang

pagsubok ito, hindi napaaga ni napahuli ang pagkakahango niya sa pugon. Hustong-husto
ang pagkakaluto ngayon at katamtaman ang kulay. Ito ang pinagmulan ng lahing
kayumanggi na kinabibilangan ng mga Pilipino.

Pahina 22 | M g a A l a m a t
 Ang Pinagmulan ng Sansinukob at Lahi
Noon daw kauna-unahang panahon ay walang anumang bagay sa daigdig kundi langit at
dagat lamang. Ang bathala ng langit ay si Kaptan. Ang bathala ng dagat ay si Magwayen.

Si Kaptan ay may isang anak na lalake- si Lihangin. Si Magwayen naman ay may isang anak
na babae- si Lidagat. Pinagpakasal ng dalawang bathala ang kanilang mga anak at sila’y
nagkaanak naman ng apat na lalake- sina Likalibutan, Ladlaw, Libulan, at Lisuga.

Nang lumaki ang mga bata, si Likalibutan ay naghangad na maging hari na sansinukob at
ito’y ipinagtapat niya kina Ladlaw at Libulan. Wala pa noon si Lisuga. Sapagkat takot noon
sina Ladlaw at Libulan kay Likalibutan ay sumama sila rito sa sapilitang pagbubukas ng
pinto ng langit. Galit na galit si Kaptan. Inalpasan ni Kaptan ang mga kulog upang ihampas
sa mga manghihimagsik. Nang tamaan ng kidlat, naging bilog na parang bola sina Libulan
at Ladlaw, ngunit ang katawan ni Likalibutan ay nagkadurog- durog at nangalat sa
karagatan.

Nang magbalik si Lisuga ay hinanap niya ang kanyang mga kapatid. Nagpunta siya sa
langit. Pagkakita sa kanya ni Kaptan ay pinatamaan siya agad ng isang kulog. Ang katawan
ni Lisuga ay nahati at lumagpak sa ibabaw ng mga pirapirasong katawan ni Likalibutan.

Tinawag ni Kaptan si Magwayen at sinisi sa pagkapanghimasok ng mga anak, ngunit sinabi

ni Magwayen na hindi niya alam ang nangyari pagkat siya’y natutulog. Nang humupa ang
galit ni Kaptan, sila ni Magwayen ay nagiliw sa apat na apo. Kaya, pagkaraan ng di matagal
na panahon ay binuhay uli ni Kaptan ang mga pinarusahan. Si Ladlaw ay ginawang adlaw
[araw], si Libulan ay naging bulan [buwan]. Si Likalibutan ay tinubuan ng mga halaman at
naging sanlibutan. Ang kalahati ng katawan ni Lisuga ay naging silalak (lalake) at ang
kalahati naman ay naging sibabay (babae), ang unang lalaki at babae ng daigdig.

Pahina 23 | M g a A l a m a t
 Ang Puso ng mga Dalaga
(Alamat mula sa Bicol)
Noong unang panahong wala pa ang mundo at isa lamang ang planeta – ang buwan. Sa
planetang ito dalawang lahi ng tao ang nakatira, ang taong puti at ang taong itim. Ang mga
puti ang Panginoon at iyong mga itim ang utusan. Ang mga puti ay magaganda: maputi ang
kulay ng balat at ang buhok ay kulay ginto. Nakatira sila sa lunsod. Ang mga utusan ay sa
kuweba ng kagubatan nakatira. Sila’y maliliit at maiitim na tao. Sila ang tagapag-alaga ng
maganda at malaking hardin. May iba-ibang mababangong bulaklak at masasarap na
bungangkahoy sa halamanan.

Ang mga taga-buwan ay may kaugalian na bigyan ng salu-salo ang mga dalaga. Taon-taon,
pagdating ng mga dalaga sa edad na labingwalong taon, tinatawag at iniipon sila roon sa
hardin. Ito’y kung kabilugan ng buwan sa Mayo. Sila ay tumutugtog, kumakanta,
sumasayaw hanggang sa umumaga. Ang buong bayan ay masaya. Isang araw na hindi
inaasahan, lumindol nang malakas sa buwan. Nabiyak ang planeta at ang hardin ay nawala.
Ang mga utusan ay nakasama sa kalahating nabiyak. Sa tagal ng panahon, nalaman ng mga
matatalinong tao sa buwan na ang iyong kabiyak ng planeta ay lulutang-lutang sa ibang
lugar. Tinawag nila ito ng lupa – na ang ibig sabihin, Kabiyak ng buwan. Hindi nagtagal,
naisip ng mga taga-buwan na dalawin ang lupa. Nakita nila na iyong magandang hardin ay
naroon sa lupa at mabuti ang kalagayan. Madali itong puntahan kung iibigin. Kaya sila’y
nagbalak na dumalaw sa lupa sa pagbibilog ng buwan.

Pagdating ng Mayo nagsipunta ang mga dalaga sa lupa. Itinaon nila sa pista ng Mayo.
Pagkatapos na magawa ang dating kaugalian bumalik sila sa buwan na walang anumang
masamang nangyari. Mula noon sila ay dumadalaw sa lupa taun-taon pagbibilog ng buwan
sa gabi. Hindi nila alam na may mga buhay na tao sa lupa, na kalahati ng kanilang buwan.

Nakikita ng mga tao sa gubat ang pagdalaw ng mga taga-buwan. Malaking pagtataka para
sa kanila iyong mga kasayahan ng taga-buwan. Sabi ng isang matandang taga-gubat: Taun-
taon pagbilog ng buwan kung Mayo nagsisipunta rito sa lupa ang mga engkanto. Naisipan
ng mga binatang taga-lupa na abangan ang pagbabalik na muli ng mga engkanto.

Dumating ang Mayo. Handa ang mga taga-lupa sa pagbibilog ng buwan, hapon pa lamang,
nagsipunta sila sa gubat at nakita nila sa malawak na kapatagan ang pagbasa ng mga taga-
buwan.

Ang mga taga-buwan ay handa rin sa pagpunta sa lupa. Nang sumikat ang buwan, ito’y
parang gintong bola. Nang malapit nang bumaba sa lupa ang mga taga-buwan, umugong
ang hangin. Parang sila na iyan, sabi ng isang nagbabantay. Mayamaya, narinig ang tugtog
ng musika at mga tining ng kumakanta. Ayan na, sabi nila. Pagdating nila sa langit nakita
Pahina 24 | M g a A l a m a t
nilang lumilipad sa harap ng hardin ang mga dalaga na kasimputi ng gatas ang mga damit at
nakalugay ang buhok na parang gintong sinulid.

Tuloy ang tugtog ng musika habang dahan-dahang naglilibot pababa ang mga dalaga. Isa-
isa silang bumaba sa lupa at pinaligiran ang isang puno na nasa gitna ng hardin. Nang nasa
lupa na ang lahat ng dalaga, sila ay sumayaw at kumanta sa paligid ng punong kahoy. Ang
musikang galing sa langit ay hindi humihinto.

Tumigil sila sa pagsasayaw at isa-isang lumapit sa punongkahoy. Mayroon silang kinuha sa

dibdib at ito’y isinabit sa mga sanga ng kahoy. Pagkatapos nito, itinuloy nila ang sayaw.
Mahuhusay silang kumilos na parang mga puting alapaap na lumilipad sa ibabaw ng sodang
alpombra. Mag-umaga na, huminto sila at pumunta sa sapa na ang tubig ay parang pilak at
doon sila naligo. Samantala ang mga taga-gubat naman ay tumakbo palapit sa kahoy at
kinuha ang isinabit doon ng mga dalaga at nagtago silang muli.

Pag-ahon ng mga dalaga sa sapa, sila ay masasaya. Ngunit nang kukunin na nila iyon mga
isinabit nila sa puno hindi na nila ito makita. Hinanap nila sa paligid pero wala rin.

Ninakaw! Ninakaw! ang kanilang sigaw. Mamamatay tayo dahil wala ang mga puso natin.
Ang kanilang iyak at ang mga panambitan ay narinig ng mga nagnakaw. Isauli natin, sinabi
noon mga naawa. Kawawa naman, sabi ng isa. Kailangan pabayaran natin, pahayag ng iba.
Lumapit ang isang binata sa mga baba at nagtanong. Ano ang nangyari sa inyo? Ninakaw
ang aming puso na iniwan naming sa punong itong, ang sagot ng isang babae. Ano? Puso
ninyo, iniwan ninyo sa puno? ang tanong ng lalaki. Oo, dahil kung kami ay naglalakbay sa
malayong lugar, inilalabas naming ang puso upang hindi naming makalimutan ang oras.
Mga duwende ang kumuha ng puso ninyo, tugon ng lalaki. Maawa kayo sa amin. Tulungan
ninyo kami, ang pagmamakaawa ng mga babae.

Hintay kayo. . . hahanapin ko ang mga duwende. . . . babalik ako kaagad, sabi ng lalaki.

Nag-usap-usap ang mga taga-kuweba. Sabi nila: Kung ang mga babae ay papayag na
tumira sa lupa ng isang taon, ibibigay natin ang mga kinuha natin. May mga sumang-ayon:
Mabuting kaisipan iyan, ang sabi naman ng iba.

Bumalik ang lalaki sa kinaroroonan ng mga babae. Naroon sa mga duwende ang mga puso
ninyo. Kaya lang, isasauli daw nila sa inyo kung kayo ay payag na tumira dito sa amin sa
loob ng isang taon. Mabuti pa ang mamatay kaysa tumirang buhay dito, sabi ng isang
babae. Dapat sumang-ayon tayo sa kanilang hinihingi, tugon ng isa, ito ang ating
kapalaran. Ang isang taon ay katapusan.

Lumabas ang mga lalaki na dala ang mga kinuha nilang mga puso. Isa-isang ibinalik nila ito
sa mga babae, at bawat isang babae naman ay natutwang kinuha ang kanilang puso at
ipinasok sa kanilang dibdib.

Pahina 25 | M g a A l a m a t
Masaya ang mga taga-Lupa dahil ang bawat isa sa kanila ay may makakasamang isang
dalaga. Dinala nila ang mga babae sa kuweba ngunit nagreklamo ang mga ito. Mamamatay
kami kapag tumira dito sa kuweba. Kaya sa mga bahay sila nanirahan, masaya ang buhay
nila. Dumaan ang mga araw. Mabilis ang takbo ng panahon; dumating at lumipas ang mga
buwan. Hindi maglalaon at darating na ang buwan ng Mayo, sabi ng mga babae sa mga
lalaki. Pagdating ng Mayo, sa pagbibilog ng buwan, dadalawin natin ang punong sinabitan
naming ng mga puso naming noong isang taon. Pumayag ang mga lalaki bilang alaala ng
mapalad na taon nila. Noong gabing iyon nang magbilog ang buwan, nagsama-sama sila sa
pagdalaw sa puno. Nang sila’y papalapit na sa punong kahoy nakita ng mga lalaki ang mga
gintong bungang nakasabit sa mga sanga. Ano iyan? ang tanong ng mga lalaki. Iyan ang
mga bungang kahoy sa buwan, sagot ng mga babae.

Tinalupan nilosong bunga at pinatikman sa mga lalaki. Matamis! Masarap! sabi ng mga
lalaki.

Habang sinisipsip ng mga lalaki ang tamis ng mangga, isang malakas na ragasa ng hangin
ang kanilang narining. Nang itaas ang kanilang mga mata, wala na ang mga babae.

Dinakot sila ng hangin at nawalan parang usok. Ang buto ng mangga ang naiwan sa kanila
– alaala ng mga dalaga.

Pahina 26 | M g a A l a m a t
 Ang Saging at Unggoy, Saan Nagsimula?
Isang napakagandang prinsesa ang namumuno raw noon sa isang kaharian sa Lanao.
Mahal siya ng kanyang nasasakupan dahil sa kanyang kabutihan at matalinong
pamamahala.

Dahil sa mabuting pamamalakad ng prinsesa ay nagkaisa ang kalalakihan sa kaharian na

puspusang magtrabaho upang magkaroon ng masaganang ani ang mga taniman at palayan.
Ang mga kababaihan ay nagkaisa naman sa pagpapanatili ng kalinisan sa kani-kanilang
tahanan at paligid. At ang mga kabataan ay nangakong magbabait at mag-aaral nang
mabuti.

Tinupad ng mga tauhan ng prinsesa ang kanilang mga pangako. Sinira ng kalalakihan ang
kanilang sabungan at mga pasugalan. Umaraw at humapon ay nasa kanilang taniman sila.
Ang mga kababaihan ay naging abala sa mga gawain sa kanilang tahanan. Araw-araw ay
nasa paaralan naman ang mga bata at nagsisipag-aral. Tuwang-tuwa ang prinsesa sa
kanyang nakita.

Nagdaan ang maraming taon at ang kaharian ng magandang prinsesa ay lalong umunlad.
Ang kanyang kabaitan at mabuting pamamalakad ay nabalitaan sa iba't ibang lupain.
Maraming prinsipe ang nanuyo sa prinsesa ngunit ganito ang sinasabi ng prinsesa sa
kanila: Kung iibigin ko ang isa sa inyo, magdadamdam at magagalit ang iba. Maaaring
magkaroon ng digmaan. Higit sigurong mabuti na ako ay manatiling isang dalaga upang
mapangalagaan kong mabuti ang mga mamamayan sa aking kaharian.

Ngunit may isang taong hindi nasiyahan sa maunlad na pamamahala ng prinsesa. Ito ay
ang mainggiting pinsan niya. Ibig nitong makuha ang palasyo at kapangyarihan ng mabait
na prinsesa.

Isa sa mga maliligaw ng prinsesa ay iniibig ng kanyang mainggiting pinsan. Binalak nito
ang isang masamang pakana. Kinausap niya ang manliligaw na ito at ganito ang kanyang
sinabi. Iniibig ka ng aking pinsang prinsesa ngunit hindi ka niya matanggap dahil sa
natatakot siyang lusubin ng mabibigong manliligaw ang kanyang kaharian. Ang mabuti pa,
dalhin mo rito ang iyong kawal at pagpapatayin mo ang iyong mga kaagaw na manliligaw at
ang mga guwardiya ng prinsesa. Pasukin mo ang kanyang kaharian.

Naniwala ang manliligaw sa mainggiting pinsan ng prinsesa. Tinipon niya ang kanyang
mga sundalo at sama-sama silang nagsadya sa kaharian ng prinsesa.

Samantala, isang engkantadong ibon ang nagsadya sa mabait na prinsesa. Ibinalita nito ang
masamang balak ng isa sa kanyang manliligaw sa kagagawan ng kanyang mainggiting
pinsan. Kaagad niyang tinawag ang lahat ng kaniyang mga kawal at ang mga nasasakupan.

Pahina 27 | M g a A l a m a t
Magsisilikas kayo ngayon din! Madali! Umalis kayo sa kahariang ito, utos ng prinsesa.
Huwag muna kayong babalik dito.

Nagtaka ang mga tao. Ngunit hindi nila masuway ang utos ng kanilang mahal na prinsesa.
Mabilis silang nagsipaghanda at noon din ay sama-sama silang umalis sa kanilang kaharian.

Diyos ko! Kayo na pong magparusa sa aking pinsan. Napakasama po ng kanyang ginawa sa
aking kaharian at mga nasasakupan.

Ilan pang sandali ay sinindihan niya ang kurtina ng kanyang silid at mabilis na kumalat ang
apoy.

Napansin ito ng kanyang nasasakupan at wala silang magawa dahil hindi sila makapasok sa
kaharian. Sa kabilang dako ay nagsisisi ang manliligaw ng makita niya na nasusunog ang
buong kaharian ng mabait na prinsesa.

Dumaan pa ang maraming araw. Nagbalik sa kanilang kaharian ang mga tao. Hinanap nila
ang mabait na prinsesa ngunit hindi nila ito makita sa halip, napansin nila ang isang
halaman. May bunga ito tulad ng mapagpalang kamay na kulay ginto na sa dulo ay may
nakabiting puso. Napansin din nila ang isang hayop na kahawig ng tao. Ito ay may
dalawang mata, kamay, paa at mayroon itong buntot. Hawak nito ang gintong hugis kamay
at kanyang kinain ito.

Ito siguro ang puso at mapagpalang kamay ng ating mabait na prinsesa, ang sabay-sabay na
nasabi ng mga tao. At ang hayop na may buntot na kumakain ng kanyang bunga ay ang
mainggiting pinsan ng prinsesa.

Ang halamang ito at ang hayop na kahawig ng tao ay siyang pinagmulan ng saging at ang
unggoy.

Pahina 28 | M g a A l a m a t
 Ang Unang Hari ng Bembaran
(Alamat ng Maguindanao)
Noong unang araw, kakaunti ang mga tao sa mundo at marami sa kanila ang mangmang at
walang tao sa kanilang gawain at bagama't di pa umuunlad ang lugar na ito ay masasabing
maganda na. Sa buong Bembaran, kulang lamang na 20 pamilya ang nasasakop ng Ayonan,
si Diwantandaw Gibon.

At sapagkat malapit sa dagat ang Bembaran ang mga alon ay sumasalpok sa gitna nito.
Nababatid ng mga tao na walang kasingganda ang kanilang pook. Batid nilang ligtas sila sa
kanilang mga kaaway pahintulot buhat sa kinatatakutang tagapayong ispiritwal, si Pinatolo
i kilid, ang kakambal na isipiritu ni Diwatandaw Gibon, ang unang hari ng Iliyan a
Bembaran. Walang palagiang anyo ang ispiritung ito. Sa dagat, ito ay buwaya; sa lupa ito
ay isang tarabosaw at sa himpapawid, ito ay isang garuda.

Isang araw ang mga tao sa Torogan ay nabahala sapagkat napansin nila na malungkot ang
Ayonan. Inanyayahan ni Mabowaya Kaladanan, isa sa mga nakatatanda, na magpunta sa
torongan upang tulungan ang Ayonan sa kanyang suliranin. Nang ang lahat ay naroroon na,
nagtanong si Dinaradiya Rogong, isang iginagalang na pinuno, sa kapulungan kung may
nakakaalam sa lugar, na kasingganda at kasingyaman ng Bembaran, na kung saan may
nakatirang prinsesa na maaaring mapangasawa ni Diwatandaw Gibon. Ang lahat ay nag-
isip sumandali ngunit walang makapagsabi ng ganoong lugar. Tumayo si Dinaradiya
Rogong at iginala ang kanyang paningin sa mga taong nangakakatipon upang alamin kung
ang lahat ng tao roon ay dumalo. Pagkatapos ay namataan niya ang isang mangingisdang
nakaupong malapit sa pinto at malayo sa karamihan. Tinawag niya ito at tinanong Samar,
sa lahat ng iyong pangingisda sa iba't ibang lugar, nakarating ka na ba sa isang lugar na
kasingganda ng Bembaran, na may isang magandang prinsesa na maipapantay sa ating
Ayonan?

Ngumiti ang mangingisda at nagsalita: Opo, dato, alam ko ang ganyang lugar at ito’y di
maihahambing sa ganda sa anumang bagay rito. Ito’y tinatawag na Minango’aw at ang
pangalan ng hari ay Minangondaya a Linog. Ang hari ay may isang anak na babae na
pinangalanang aya Paganay Ba’i, ang pinakamagandang babae sa pook.

Nang marinig ng mga tao ang sinabi ng Samar, napagusap–usapan sila. Marami ang
naniniwala sa kanyang sinabi sapagkat siya’y isang mangingisda at maaaring nakita niya
ang lugar. Ngunit nagalit si Dinaraduya Ragong sapagkat siya’y marami ring nalakbay at
kailan man sa kanyang paglalakbay ay hindi siya nakatagpo o nakarinig ng tungkol dito.
Naisip niyang nagbibiro ang Samar o niloloko sila kaya’t nagbabala siya: Mag-ingat ka sa
iyong sinasabi. Nakapaglakbay ako sa maraming lugar at kalian ma’y di ko narinig ang
ganyang lugar. Mabuti pa’y magsabi ka ng totoo ‘pagkat hahanapin naming ang lugar na ito,
at parurusahan ka naming kapag hindi naming natagpuan ito. Tiningnan ng Samar ang
Pahina 29 | M g a A l a m a t
datu at nakita niyang namumula sa galit ang mukha nito. Lumundag siyang palabas sa
torogan. Nagpunta ang ibang pinuno sa Dinariya a Rogong at hinikayat siyang hanapin ang
Minago’aw a Rogong. Nang sumunod na araw, naghanda sila sa kanilang paglalakbay at
nanguha at naghanda ng pagkain at ilang pangangailangan. Nang handa ang lahat, umalis
ang pangkat ngunit sa halip na maglayag sa karagatan, sila’y naglakbay sa dalampasigan at
nagtatanong sa mga tao kung saan nila matatagpuan ang Minago’aw. Ngunit wala kahit
sinuman ang nakarining sa ganoon lugar.

Pagkatapos ng isang buwan paglalayag, nakakita sila, isang madaling araw, ng dalawang
mangingisdang nag-aaway. Nang halos magpang-abot na ang dalawa, nangagsidating ang
mga lalaki sa Bembaran at sumigaw si Diwatandaw Gibon, Hinto! Kung kayo’y maglalaban,
masasaktan kayo o mamamatay at magdurusa anuman ang mangyari. Isipan ninyo ang
inyong mga pamilya! Huminto sa pag-aaway ang dalawa at tinanong ng hari kung saan sila
nakatira. Sumagot ang isa sa kanila, Dato, ako’y taga-Minango ‘aw. Nang marinig nila ito,
nagalak ang pangkat sapagkat natapos na ang kanilang paghahanap.

Inutusan ng Ayonan ang mga mangingisda na lumipat sa kanilang bangka upang

patnubayan sila sa pagpunta sa kanyang lugar. Sa paglalakbay pinagtatanong nila ang
mangingisda na kanya naming sinagot sa kanilang kasiyahan. Noong papalapit na sila sa
bukana ng look, nakiusap ang mangingisda na magpauna sa kanila sa kanyang sariling
bangka upang ipagbigay-alam sa kanyang hari ang kanilang pagdating at ibalita sa kanya na
sila’y mga kaibigan, at hindi mga pirata. Pagkalunsad nito, dali-dali siyang nagtuloy sa
torogan ibinalita sa Ayonan ang tungkol sa mga panauhin. Tinipon ng hari ang kanyang
mga nasasakupan at napagkasunduan nilang salubungin ang mga panauhin sa
dalampasigan.

Naghanda ng isang malaking piging ang hari ng Minango’aw para sa kanyang mga
panauhin. Nag-handa ang mga babae ng masasarap na pagkain. Pagkakain ng mga
panauhin ay inaliw nila sa pamamagitan ng sayaw kolintang, sagayan at ang lahat ng uri ng
paligsahan sa pag-wait o sak’ba. Nang matapos na ang lahat ng uri ng palaro, tumayo at
nangusap ang tagapag-salita ng hari at tinanong ang mga panauhin kung bakit sila
nakarating sa Minango’aw. Ang kinatawan ng Diwatandaw Gibon ay tumayo. Sinabi niya
na dinala nila ang kanilang batang hari at magalang na ipinakilala. Pagkatapos ay nalaman
ng mga tao na ang sadya ng mga panauhin ay upang pakasalan ng Ayonan ang kanilang
prinsesa.

Tinanggap ang handog at ang paghahanda ay nagsimula. Napakasaya ni Diwatandaw at

ang kasal ay ginanap sa gitna ng kasayahan at labis na pagpipiyesta.

Namalagi si Diwatandaw Gibon sa Minango’aw ng limang taon at sa panahong ito’y

nanganak ng dalawang lalaki ang kanyang kabiyak. Hinandugan siya ng kanyang biyenan
ng korona nito at kapangyarihan. Sa buong panahong naturan, hindi niya dinalaw ang

Pahina 30 | M g a A l a m a t
Bembaran at ngayon siya’y puno ng malakas na pag-asam at pananabik na makabalik sa
kanyang lupain. Nilapitan niya ang kanyang biyenan at nagsabi: Aking biyenan, kung
pahihintulutan ninyo, nais kong makabalik sa Bembaran. Ibig kong makita kahit ang damo
ng pook na aking sinilangan.

Tumango si Minangondaya Linog. Tama ka. Humayo ka. Pagkatapos ay tinawagan niya ang
kanyang dalawang apo, inakbayan ang bawat isa at sinabi sa nakatatanda: Ikaw ay si
Tominaman sa Rogong. Balang araw pupunta ka sa Bembaran, ang lugar ng iyong ama.
Katungkulan mong paunlarin ang lugar at pasayahin ang mga tao ng Bembaran. Bumaling
sa nakababata at sinabi: Ikaw ay si Mangondaya Boyisan. Bilang bunso dapat mong
tulungan ang iyong kapatid sa pagpapaunlad ng Bembaran at Minango’aw. Humanda ka sa
pagtulong at pagtatanggol sa mga tao sa dalawang lugar na ito.

Pagkatapos ay binigyan ng hari ang dalawa niyang apo ng sumusunod na pamanang gamit:
isang mahiwagang bangka, ang Riramentaw Mapalaw, na lalong kilala bilang Rinayong , na
nakapaglalayag sa dagat na hindi na kailangan ang sagwan sapagkat ispiritu ang
nagpapadpad dito. Binigyan rin niya ang mga apo ng isang agong na pinangalang
Magandiya a Oray. Ito’y minana pa niya sa kanyang lolo, isang ginintuang agong na kung
pinapalo ay maririnig sa lahat ng lugar ang tunog at kagyat na matatawag ang lahat ng tao;
at dalawa pang agong: Rogongan a Posaka at Momongara Dayiring.

Tinawag niya ang kanyang anak na si Prinsesa Aya Paganay Ba’i. Nang lumapit ang
prinsesa at maiharap sa kanya ama, sinabi ng ama sa anak na maaari siyang magtungo sa
Bembaran kasama ng asawa at mga anak. Pagkatapos ay kanyang pinayuhan ang anak.
Anak ko, ang iyong unang katungkulan ay sundin ang iyong asawa at pangalagaan ang
kanyang kalusugan kapakanan. Mahalin mo siya at alaming kapwa kayo mabuhay
nagkakasundo. Buhayin at mahalin mo ang inyong pamilya at tingnan mo na sila’y nasa
mabuting kalusugan.

Ipaglaban mo ang iyong karapatan at ang karapatan ng iyong hari. Humanda kang
ipagtanggol ang iyong dalawang bansa ng Bembaran at Minango’aw. Igalang mo ang mga
matatanda at bata. Mahalin mo ang mahihirap at ang mga ulila. Bigyan mo ng pagkakataon
ang bawat isa na magtagumapy sa buhay. Maging matapat ka sa lahat.

Kung dumating ang mga panauhin, tanggapin mo silang pantay-pantay kahit na sila ay
maharlika pa alipin. Turuan mo ng mabubuting bagay ang iyong mga anak. Lagi mong
tupdin ang anumang pangako. Maging mabuti kang maybahay at panatilihing mong malinis
ang iyong bahay, sa loob at labas, sa ibaba at itaas, pati ang bakuran.

Tinapos ng Ayonan ang kanyang pangaral at hinati ang kanyang ari-arian sa dalawa.
Kalahati ang ibinigay niya sa anak niyang prinsesa sa kanyang pag-alis. Dinala ni

Pahina 31 | M g a A l a m a t
Diwatandaw Gibon ang kanyang mag-anak at ang lahat ng kayamanan ibinigay sa kanila ng
kanyang biyenan. Sakay ng Rinayong, siya ay naglalakbay kasama ng kanyang mag-anak.

Nang malapit na sila sa bayang sinilangan, inutos ni Diwatandaw Gibon na patunugin ang
mga agong sa buong lupain upang ibalita ang kanyang pagdating. Nagtakbuhan ang mga
taga-Bembaran at inilabas ang lahat ng kanilang mga bandera at magagandang mga
palamuti at iniladlad ang mga ito. Ang mga bandera at palamuti ay masayang dinapyuan ng
amihan at ang lahat ng bahay sa daanan at nagpatugtog ng kolintang. Ginayakan ang isang
tanging silya at dinala sa dalampasigan samantalang sa torogan ay may itinanghal na mga
pamanang ari-arian na yari sa tanso, pilak at ginto.

Sa pagadaong ng bangka, nagpaputok ng kanyon upang salubungin si Diwatandaw Gibon at

ang kanyang mag-anak. Pumila ang lahat ng tao sa dalampasigan at sila’y masayang
sumalubong sa Ayonan at sa kanyang magandang asawa at mga anak. Dinala nila ang
silyang pinalamutian nang magandang tangkongan – para upuan ni Aya Paganay Ba’i at
binuhat siyang buong ringal at kamaharlikahan papunta sa torongan.

Tatlong taon ang matuling lumipas sa Bembaran. Isang araw, habang ang Ayonan at ang
kanyang asawa ay nakaupo sa lamia namasdan ni Diwatandaw Gibon na kakaunti ang mga
batang nagsisipaglaro sa bakuran. Naisip niya, na kaawa-awa na ang isang maganda at
mayamang lugar tulad ng Bembaran ay may kakaunting tao lamang na magtatamasa nito?
Tinanong niya ang asawa. Ano ang palagay mo sa kaisipang ito? Papayagan mo ba akong
mag-asawa ng marami pang mga babae upang madagdagan ang populasyon ng Bembaran?
Narining ko na maraming mabubuting mga babae sa Lombayo’an a Lena, Kodaranyan a
Lena, Bagombayan Miyaraday dali’an at sa Minisalaw Ganding.

Nagulat ang prinsesa. Nasabi niya sa sarili na kung nalaman lamang niya na binabalak
niyang gawin ito, disin sana’’y hindi siya pumayag na magtungo sa Bembaran. Malakas
niyang sinabi, Mahal kong asawa, napakahirap kong tanggapin ang balak mo. Kung
maririnig ng mag-anak ko ang ang iyong kagustuhan na mag-aasawa ng mga ibang babae,
makakagalitan nila ako at sisisihin tungkol dito. Sa palagay ko’y magiging mabuti para sa
iyo na ako’y diborsyuhin mo upang malaya mong mapangasawa gaano man karaming
babae ang gusto mo. Babalik ako sa Minango’aw sa sandaling payagan mo ako.

Niyakap ni Diwatandaw Gibon ang asawa at sinabi sa kanya, Huwag ka nang mag-alala.
Nagbibiro lamang ako. Pinangako niya ang asawa at ipinaghele sa kanyang braso. Umawit
siya ng pinakamamahal kong kabiyak, huwag kang magalit sa akin sa pagkabitiw ko ng mga
salitang nagbigay pasakit sa iyong kalooban. Alam ko na nagpalungkot ito sa iyo, ngunit
katungkulan ko bilang isang namumuno na magbalak at mag-aral at mag-isip tungkol sa
ikauunlad ng kanyang kaharian. Ang mag-isip, ang magbalak kumilos – ito ang mahalagang
katungkulan ng isang namumuno maging lalaki o babae. Dapat niyang pag-aralan ang lahat
ng bagay upang matuklasan kung alin ang totoo, alin ang mali at alin ang biro lamang.

Pahina 32 | M g a A l a m a t
Nakinig siya sa kanyang mahinang awit at pinakiusapan niyang ibaba siya sa malaking
panggaw.

Tinawag ng prinsesa ang kanyang asawa sa kanyang tabi at winika sa kanyang asawa, pag-
uusapan pa natin ang iyong balak. Sa palagay ko ay tama ka. Dapat ngang magkaroon ng
maraming nasasakupan ang Bembaran. Makinig ka, kung kulangin ang iyong ari-arian sa
paghahanda sa kasal sa lahat ng mga babaeng yaon, sabihin mo sa akin upang makakuha pa
ako ng ilang ari-arian ko sa Minango’aw.

Nang sumunod na araw tinipon ni Diwatandaw Gibon ang lahat ng tao ng Bembaran at
ipinahayag ang kanyang mga balak. Ang mahiwagang bangkang Rinamentaw ay inihanda
at pagkatapos matipon ang lahat ng kailangan, sinimahan ng piling tauhan si Diwatandaw
Gibon sa panliligaw. Una silang nagpunta sa Kodarangan a Lena para kay Walayin
Dinimbangew, sa Bagombayan a Lena para kay Walayin Pitagaman, sa Songgaringa a dinar
para kay Walayin si Remotak at sa Minisalaw Ganding para kay Walayin Mangobabaw.

Kasama ang kanyang mga bagong asawa, bumalik si Diwatandaw Gibon sa Bembaran at sa
sandaling marating niya ang Baroraw a Lena’an ang lugar ni Pamanay Masalayon, sa
pagitan ng Bembaran at Kadera’an, inutos niyang patunugin ang mga agong upang
malaman ng lahat ang kanilang pagdating at makapaghanda sa pagsalubong sa kanya at sa
kanyang mga bagong asawa.

Nang marinig ni Aya Paganay Ba’i ang agong siya’y di mapalagay at malungkot sapagkat
alam niya ang kahulugan nito. Pinawisan mabuti ang kanyang mukha. Ngunit naalala niya
ang itinuro sa kanya ng kanyang magulang at gaya ng isang tunay na mahinhing babae,
tumindig siya at tinawag ang lahat ng mga kababaihan at mga alipin. Inutusan ang bawat
isa na maglinis at gayakan ang torogan at ang lahat ng kapaligiran nito. Naghanda siya ng
limang malalaking silid tulugan, pinalamutian ang mga ito, at hinintay niya ang pagdating
ng asawa.

Dumating ang Ayonan at magiliw na binati ang kanyang asawa at ipinakilala ang mga
bagong asawa sa kanya. Binati niya sila nang magiliw at sinalubong sila sa Bembaran.
Kaya ang hari at ang kanyang mga asawa ay nabuhay nang magkakasundo sa maraming
taon. Buhat sa kanyang limang asawa, nagkaroon ng maraming anak si Diwatandaw Gibon,
na pawang babae. Sila’y sina Mabolawan Pisigi ng Kadorangan a Lena; Walayin
Dirimbangen o Mapatelama Olan ng Lambayo’an a Lena; Garugay a Rawatan ni
Bagombayan a Lena; Romentak a Bolawan ng Sanggiringa a Dinar at Mapagalong an sirig
ng Minisalaw Ganding.

Pagkatapos mabuhay ng maligaya ng labinlimang taon, tinipon ni Diwatandaw Gibon ang

kanyang malaking pamilya isang araw at nagsimula siyang magbigay ng kanyang huling
testamento. Nakaupo sa kanyang silya, nag-atas siya sa kanila. Sinabi niya sa kanyang mga
asawa na kung ayaw nilang magbalik sa kanilang tahanan pagkamatay niya, manatili sila sa
Pahina 33 | M g a A l a m a t
Bembaran at pantay-pantay sila ayon sa kapangyarihan ng aya Paganay Ba’i. Inamuki niya
ang kanyang dalawang anak na lalaki na magpakabuti sapagkat pagkamatay niya, sila ang
papalit sa kanya. Binalangkas niya para sa kanila ang pagiging mabuting pinuno.

Kung makarinig kayo na anumang alitan sa inyong nasasakupan, simula niya, dapat ninyo
itong ayusin sapagkat katungkulan ninyo ito, anyayahan man kayo o hindi na ayusin ito.
Huwag kayong kakampi sa anumang panig upang ang inyong pagpapasya ay maging
karapat-dapat. Kung may utang na babayaran at ang isang panig ay kulang sa salapi, ibigay
ito buhat sa sarili ninyong salapi.

Mayroon kayong limang kapatid na babae. Pagsapit ng panahon na sila ay dapat mag-
asawa isangguni ang tungkol dito sa inyong kamag-anak, sa panig ko at sa panig ng inyong
ina. Huwag kayong makikialam, kahit anuman ang mangyari hanggat nagkakasundo ang
dalawang panig sapagkat alam nila na kayong dalawa ang huli nilang daraingan at hihingan
ng kapasyahan.

Lagi ninyong ipagtanggol ang mga karapatan ng inyong mga nasasakupan sa Bembaran at
Minango’aw. Kayo ang kanilang tagapagtanggol at may karapatan silang asahan ito sa inyo
sapagkat kayo’y aking mga anak.

Kung may sinumang magsalita laban sa inyo, kahit sino man sila, maging dugong bughaw,
mga karaniwang mamamayan, matanda o bata, dayuhan o katutubo, lalaki o babae, huwag
kayong sasagot kaagad. Isipin munang mabuti ang bagay-bagay. Kung ito’y gagawin ninyo,
hindi kayo magkakamali. Maging mapagpatawad kayo at matiyaga. Gayon man, kung ang
pag-insulto ay inulit pa, hamunin ang tao at pagtanggol ang inyong karangalan hanggang
kamatayan.

Ang pamana ko lamang sa inyo ay ang mahahalagang manang-ari at iba pang ariarian.
Alagaan ninyo ang mga ito, lalung-lalo na ang torogan, ang tore, ang bangkang Rinamentaw,
ang tatlong agong, Magindaya a Oray, Rogongan at Momongano Dayiring.

Pagkatapos mawika ang mga ito, namatay si Diwatandaw Gibon. Namahala sa lahat si Aya
Paganay Ba’i. Inutos niya na palamutian ang torogan at pinatugtog sa mga tao ang lahat ng
mga agong. Iniutos niyang isabit ang lahat ng bandera sa paligid ng torogan at sa harap ng
bakuran nito. Nagtayo ang mga tao ng osonan upang ipahiwatig sa lahat ng kalapit na
upang dumalo sa libing ng patay na hari at pinagsabihan rin ang lahat ng kamag-anak ng
kanyang limang asawa.

Pagkalibing sa Ayonan, ipinaayos ang kasal ng kanyang anak na lalaking si Tominamansa

Rogong kay Prinsesa Lalawanan ng Jolo. Pagkatapos ng kasalan, namuno si Tominaw sa
Rogon sa Bembaran na sinusundan ang bakas ng kanyang ama, ang matalinong Haring
Diwatandaw Gibon, ang unang hari ng Iliyan a Bembaran.

Pahina 34 | M g a A l a m a t
 Ang Unang Sampaguita

May isang halaman na walang bulaklak

At wala ring bunga, sa ganda pa'y salat,

Kaya nga at siya'y laging hinahamak

Laging inaapi, laging nililibak!

Ang sabi ng Santan na nagmamalaki,

Wala ka nang ganda ay wala pang silbi,

Hindi katulad kong bulaklak na iwi

Ang rikit ng kulay ay kawiliwili.

Sabi ni Milegwas, Amuyin mo ako,

Kaysarap ng samyo, kay tamis, kay bango,

Kaya ako'y mahal ng lahat ng tao,

Pang-alay sa Birhen at sa mga Santo.

Ang sabi ni Rosas Mahinhi't maganda

Dilag ko ay masdan at sadyang kakaiba;

Kulay ko ay puti, rosas, saka pula

Ako'y panregalo sa mga dalaga.

Ang bawat halaman sa buong paligid

Sa kay Sampaguita'y laging may parinig,

Kaya nga ito na laging may hapis

Tumawag sa Poon, umiyak nanangis.

Pahina 35 | M g a A l a m a t
 Narinig ng Poon iyak na may dusa

Sa laki ng awa, ito ay nagbadya,

Huwag ka nang umiyak at bibigyan kita

Ng mga bulaklak na sadya ang ganda.

Ang mahal na Poon, dumakot sa lukbutan

Mumunting bituin na nagkinang-kinang

Bawat isa nito ay kanyang hinagkan

Saka isinabog sa munting halaman.

Ang bawat bituin ay naging bulaklak kay bango't kay ganda

Ang siyang naging una nating Sampaguita

Magandang pangkuwintas sa mga dalaga

At tanging pang-alay sa mga bisita.

Sampaguitang munti, maputi't mabango

Ay naging sagisag ng sintang bayan ko;

Ito'y may pang-akit sa lahat ng tao,

Bulaklak ng lahi, walang kapareho!

Pahina 36 | M g a A l a m a t
 Bakit ang Araw ay mas maliwanag sa Buwan?
Noong unang panahon, may dalawang magkapatid na babae, sina Araw at Buwan. Maganda
ang kalooban ni Araw, ang mas matandang kapatid. Pero si Buwan ay malupit at hindi
tapat.

Isang gabi, nanaog sa lupa ang Diyos mula sa langit. Nagbigay siya ng brilyante kay Araw.
Hindi nagbigay ang Diyos ng regalo kay Buwan dahil hindi kasingganda at kasingbusilak
ang kalooban ni Buwan. Galit na galit si Buwan. Umakyat si Buwan sa langit at nagnakaw
siya isang brilyante ng Diyos. Noong bumalik siya sa lupa, natuklasan niya na ang
brilyantemg kanyang ninakaw ay hindi kasingliwanag ng brilyante ni Araw. Mas nagalit si
Buwan.

Nang nalaman ng Diyos tungkol sa panghihimasok ni Buwan, inutusan niya ang dalawang
anghel sa lupa para parusahan ang malupit na babae. Pero, umabuso ang dalawang anghel
at ibinato nila ang dalawang magkapatid sa dagat at ibinato nilang paitaas ang dalawang
brilyante sa langit. Nadikit sa langit ang dalawang brilyante.

Sa kasalukuyang panahon, ang mas maliwang na brilyante ay tinatawag na Araw at ang

pangalawang brilyante ay tinatawag na Buwan.

Pahina 37 | M g a A l a m a t
 Kung bakit pulo-pulo ang Pilipinas
Ayon sa mga matatanda, isang mahabang kapuluan ang Pilipinas noong unang panahon.
Narito ang kanyang kuwento na nagpapaliwanag kung bakit naging pulo-pulo ang ating
bansa.

Sadyang mayaman at sagana noon ang ating kapuluan. Mag-asawang higante lamang ang
nakatira rito. Hindi sila nagtatanim. Hindi sila nagluluto. Kinukuha na lamang nila sa
paligid ang kanilang pagkain.

Isang umagang maganda ang panahon, nagkasundo ang mag-asawa na kabibe ang kainin sa
tanghalian. Masayang lumusong sa dagat ang mag-asawa.

Maliliit na kabibe ang kanilang napulot sa mababaw na bahagi ng dagat. Hindi nasiyahan
ang lalaking higante. Kaya dumako siya sa malalim na bahagi ng dagat. Kaagad siyang
nakakita ng isang malaking kabibe. Binuksan niya ito. Ano ang kanyang nakita? Isang
maliit, makintab, bilog at kaakit-akit na bagay! Isang perlas! Patakbo niyang ipinakita ang
kanyang natuklasang perlas sa asawa. Nagpatuloy nang pangunguha ng kabibe ang mag-
asawa. Hindi nagtagal at nakaipon sila ng maraming kabibe. Umahon sila sa dalampasigan
at binuksan ang mga ito. Kinuha nila ang mga perlas. Pagkatapos, kumuha ang lalaking
higante ng balat ng kahoy at binalot ang mga perlas. At umuwi na ang mag-asawa.

Sa daan pa lamang ay hindi na magkasundo ang mag-asawang hiagnte sa paghahati ng

kayamanan nilang dala.

Pagdating ng bahay, nagsimula na silang mag-away. Ibig ko'y marami ang kabahagi kong
perlas, wika ng lalaking gigante. Ako ang unang nakakita nito!

Ako naman ang nakakuha nang higit na maraming kabibe! wika ng babae. Kaya, dapat na
marami ang aking kaparti.

Hindi maaari!, wika ng lalaki. Dapat na marami ang mapasa akin.

Hindi magkasundo sa pagbabahagi ng perlas ang dalawa kaya't nagsigawan sila. Sinundan
ito ng pagpupukulan ng bato at putik. Ipinadyak pa nila ang kanilang mga paa sa tindi ng
galit sa isa't isa. Yumanig ang lupa! Gumuho ang bundok at mga burol.

Lalong tumindi ang pag-aaway ng dalawa at sa isang iglap bumuka at nahati-hati ang lupa!
At nahati-hati rin ang dating buong kapuluan. Ang malaking bahagi ay nasadsad sa Hilaga
at ito ngayon ang tinawag na Luzon. Ang kabiyak na bahagi ay napasadsad naman sa Timog
at ito ngayon ang tinatawag na Mindanao. Ang dakut-dakot na lupa ay siyang naging mga
pulo sa Bisaya. Magmula na noon, naging pulupulo na ang Pilipinas.

Pahina 38 | M g a A l a m a t
 Sa Lanao at Kotabato
Kapag may paglalaho o eklipse, ang mga tao sa Lanaw at Kotabato ay nangasisigawan.
Hinahampas nila ang mga lata at bakal upang magkaingayan. Ito’y upang mawala raw agad
ang eklipse.

Ayon sa kanilang alamat, noon daw kauna-unahang panahon, ang buwan ay nilunok ng
isang napakalaking ibong kung tawagin ay minokawa. Nang marinig ang sigawan ng mga
tao ang minokawa ay sumilip sa pagitan ng mga ulap at binuksan ang tuka. Sa pagbubukas
niya ng tuka, ang buwan ay nakatanaw. Sa kalakihan ng minokawa, ang daigdig ay
nangagdilim kapag nagdaraan siya sa palipad. Ang kanyang mga tuka at kuko, at tahid ay
pawang mga bakal. Ang kanyang mga mata ay parang salaming nagkikislapan. Ang
kanyang bagwis ay malaking barong (espada) na napakatalas. Binabantayan ng minokawa
ang pagsikat ng araw upang iyon ay isunod niyang lunukin. Subalit siya ay bigo at nawalan
ng pag-asa kaya’t siya ay lumisan sa Lanaw at Kotabato. Naniniwala ang mga tao na kapag
bumalik si minokawa ay tiyak na isusunod niya ang araw at pagkatapos ay ang daigdig.

Pahina 39 | M g a A l a m a t
 Saan Nagmula ang Lawa ng Sampalok?
Ang Lunsod ng San Pablo ay kilala sa pagkakaroon ng maraming lawa o katawan ng tubig
sa mga burol at bundok. Dahil dito tinawag itong Lunsod ng Pitong Lawa. Isa sa
pinakamaganda at pinakamalawak na lawa sa Lunsod ng San Pablo ay ang Lawa ng
Sampalok.

Ayon sa matatanda, dati raw maganda't malawak na halamanan ang Lawa ng Sampalok na
nasa lunsod ng San Pablo. Sa gitna ng halamanang ito ay may isang magarang bahay at sa
tabi nito ay may malaking puno ng sampalok. Balita saan mang dako na ubod ng tamis ang
bunga ng puno ng sampalok. Ngunit napakadamot nila kaya nilalayuan sila ng mga ito.

Minsan, may isang matandang pulubi na nagsadya sa magandang bahay upang makiusap ng
sampalok na makagagamot sa kanyang ubo. Kumatok siya sa pintuan ng magarang
tahanan. Nabuksan ang pintuan ng magarang tahanan ngunit nang makita ng mag-asawa
ang pawis-pawisang pulubi ay hindi nila pinatuloy ang kaawa-awang matanda.

Kinabukasan, nagbalik ang matandang pulubi sa magarang tahanan. Nang mabuksang muli
ang pintuan ng magarang tahanan ay naroroon na naman ang matandang pulubi. Paulit-
ulit na nakiusap ang matanda ng bunga ng sampalok sa mag-asawa na makakagamot sa
kanyang sakit. Nagalit ang mag-asawa. Sinigawan at pinalayas nila ang matanda.

Biglang nawala ang matanda! At sa isang iglap nagdilim ang langit. Lumindol at bumuka
ang lupa. Lumubog ang halaman na kasama ang magarang bahay at ang mag-asawa. At
bumukal dito ang tubig. Patuloy ang pagbukal ng tubig hanggang sa mapuno ang buong
halamanan. At magmula na noon nanatili ang malawak na katawan ng tubig sa dating
halamanan ng masungit na mag-asawa. Kumalat ang balita sa buong pamayanan ng
dahilan ng pagkakaroon ng lawa sa dating halamanan ng mag-asawa. Tinawag ito ng mga
tagaroon na Lawa ng Sampalok.

Pahina 40 | M g a A l a m a t