UVOD

1
Odavno je poznata činjenica da materijalna dobra koja su ljudi želeli nisu bila tamo gde se
koriste, ili nisu bila dostupna u vremena kada je trebalo da se koriste. Ove činjenice se tokom
vremena samo potvrdjuju u sve izraženijim formama i sve raznovrsnijim oblicima, naročito
od perioda nastanka i razvoja robno-novčane privrede. Osnovni koncept rada je, tokom
vremena, ostao isti: potrebno je obezbediti sirovine, energiju i ostale elemente neophodne za
realizaciju proizvodnje, proizvesti materijalna dobra ili usluge i plasirati ih na tržište da bi se
ostvario prihod. Krajnji cilj se, takodje, nije promenio: potrebno je maksimizirati krajnju
korist, profit. Ono što je bilo promenljivo jesu metode koje su se koristile. One su se
drastično menjale tokom vremena.

Do šesdesetih godina prošlog veka akcenat je stavljan na proizvodnju (Sl. 0.1). Razvijani su
novi proizvodni sistemi čiji su rezultati snižavanje troškova proizvodnje, automatizacija u
proizvodnji, fleksibilnost, razvoj novi proizvoda i tehnologija. Sve što je proizvedeno imalo
je svoje kupce i korisnike. Rezultat toga je zasićenje pojedinih tržišta raspoloživim
proizvodima.

Faktori
razvoja

Racionalizacija tokova materijala u svim fazama reprodukcije

Logistika

Razvoj proizvoda i prodaje prema zahtevima tržišta

Marketing Marketing

Razvoj automatizovanih fleksibilnih proizvodnih sistema

Proizvodnja Proizvodnja Proizvodnja

1960 1980 Vreme

Sl. 0.1. Faktori razvoja u vremenu

Posle ere intenzivnog razvoja proizvodnih sistema nastaje period zasićenje tržišta
proizvodima i robama koje teško nalaze kupce. Dolazi do intenzivnog razvoja tržišta i
uočavanje visoke zavisnosti izmedju zahteva tog tržišta i proizvodnih procesa. To je
uzrokovalo da se, paralelno sa razvojem proizvodnih sistema, pristupalo i obradi tržišta i
zahteva koji dolaze sa njega. Na osnovu toga su usmeravane proizvodne aktivnosti i
proizvodni programi. Drugim rečima, nastao je period marketinškog pristupa i primene
marketing koncepcije u razvoju, kojom se uskladjuju potrebe tržišta i proizvonja dobara i
usluga.

2
Dalji razvoj proizvodnih sistema i pojava zasićenja raspoloživih i dostupnih tržišta uzrokovali
su traženje novih rezervi i novih mogućnosti racionalizacije proizvodnje i proširenja prodaje.
Te rezerve su posebno uočene u oblasti toka materijala, u procesima transporta, pretovara,
skladištenja, pakovanja, upravljanja zalihama i, uošte, u svim procesima kojima se povećava
nivo usluge i smanjuje obim angažovanja finansijskih i drugih sredstava. To su bili razlozi da
se, kao novi metod koji može dovesti do povećanja profita preduzeća, promoviše princip
globalnog, istovremenog i jedinstvenog snižavanja svih troškova povezanih sa kretanjem
robe u svim fazama proizvodnog ciklusa: od nabavke sirovina, preko procesa proizvodnje,
isporuke krajnjem korisnike, pa sve do povratka različitih materijala uzrokovanog različitim
zahtevima i razlozima. Ovako posmatrane aktivnosti i promovisani novi principi definisani su
pojmom logistika.

Proizvodi i usluge nemaju vrednost ukoliko nisu na raspolaganju korisniku kada i gde ih oni
žele. Zbog toga je logistika, kao upravljačka i operativna aktivnost, bitna za sve oblasti
ljudskog delovanja u kojima egzistiraju tokovi materijala.

Gradovi su visoko organizovane zajednice ljudi. Njihove osnovne, makro, funkcije su rad,
stanovanje, rekreacija i saobraćaj. Realizacija ofih funkcija, i njihovih raznovrsnih
pojedinačnih manifestacija, zahtevaju veliko angažovanje različitih resursa. Gradovi, i uopšte
urbana područja, su mesta najintenzivnije razmene materijala. U gradovima Evrope se
generiše oko 80 % BDP1 sa tendencijom daljeg rasta.

Snabdevanje gradova robom i izvlačenje različitih materijala iz istih su problemi koji su

prisutni u svim etapama njihovog razvoja. Rešavani su u skladu sa dostignitim stepenom
ekonomskog, tehnološkog, socijalnog, kulturnog i drugih oblika razvoja društva. Dostava
robe je preduslov za održavanje urbanog života i poslovnih aktivnosti kojima se ostvaruje
bogastvo i razvoj gradskih sredina2. Efikasan robni transport može imati značajnu ulogu u
konkurentnosti urbanih područja i zbog toga je sastavni deo gradske ekonomije. Medjutim,
on izaziva niz negativnih uticaja na sve bitne funkcije grada. Zbog toga efikasniji i pogodniji
logistički sistem omogućava gradovima prosperitetniji razvoj.

Značajan deo ukupnih robnih tokova završava ili počinje unutar grada. Prema nekim
istraživanjima, oko dve trećine ukupnih robnih tokova ima izvor ili destinaciju unutar
centralnih gradskih zona. Najuži centar grada u evropskim metropolama, sa oko 1-2 %
ukupne površine grada, inicira trećinu svih teretnih tokova 3. Problem planiranja kretanja
materijala kroz gradska i, uopšte, urbana područja rešavan je u zavisnosti od izraženih
zahteva, uglavnom parcijalno i pojedinačno. Tražena su najpovoljnija rešenja za pojedinačne
subjekte, retko za njihove grupe, ali nikada integralno, za sve učesnike privrednog i
društvenog života grada. Samim tim, dobijana su rešenja koja su, sa aspekta ukupne
efikasnosnosti, izvan optimalnih.

1 Oko 73 % stanovništva Evrope živi u gradovima.

2 Zečević S.; Tadić S.: City logistika, Saobraćajni fakultet, Beograd, 2006.
3 Zečević S.; Tadić S.: City logistika, Saobraćajni fakultet, Beograd, 2006.

3
Poslednjih godina, u razvijenim delovima sveta, problemu kretanja i tokova materijala u
urbanim područjima, pre svega u gradovima, posvećuje se posebna pažnja. Ta pažnja se
odnosi istovremeno na različite aspekte uticaja realizacije tih tokova na na život grada. Za
oblast logistike koja se bavi upravljanjem tokovima materijala (robe, opreme, otpada) u
urbanim područjima (u urbano područje, iz urbanog područja, kroz urbano područje) postoje
rzličiti nazivi: urbana logistika, gradska logistika, city logistika, logistika grada. U ovom
tekstu uglavnom će biti korišćen termin gradska logistika.