Σύνοψη του κειμένου 'Hearing the Music of the Middle East', του Stephen

Blum.
Στο The Garland Encylcopedia of world Music, vol. 6, The Middle East. 2002.

Για τους μουσικούς και τους ακροατές του 21 ου αιώνα η Μέση Ανατολή είναι μια
μεγάλη γεωγραφική περιοχή η οποία επεκτείνεται σε μεγάλα τμήματα των τριών ηπείρων
– Αφρική, Ευρώπη και Ασία- και μπορεί να διακριθεί επίσης στις μεγάλες
μεταναστευτικές κοινότητες την Αυστραλίας και της Αμερικής. Οι συντελεστές αυτής
της έκδοσης ανησυχούν περισσότερο με τις βασικές αρχές της μουσικής της Μέσης
Ανατολής και με τους τρόπους με τους οποίους μοιράζονται ο πλούτος και οι ηθικές
αξίες που έχουν προσαρμοστεί στις τοπικές ανάγκες, παρά με τις εμφανείς διαφορές
ανάμεσα στις μουσικές πρακτικές της Μέσης Ανατολής και σε αυτές των γειτονικών
περιοχών.
Μια ίδιαίτερα εντυπωσιακή συνέχεια στην μουσική της Μέσης Ανατολής
είναι η πρωτοτυπία, με την οποία οι μουσικοί, σε απάντηση των απαιτητικών αλλαγών,
συστηματοποιούν τις μουσικές ιδέες από πολλές διαφορετικές τοπικές πρακτικές. Οι
μουσικοί που ακολουθούν τα τοπικά ενδιαφέροντα και εκείνοι που επιχειρούν ένα είδος
σύνθεσης της μουσικής που ξεφεύγει από το τοπικό, βρίσκονται απέναντι σε διάφορες
πιέσεις για αλλαγή. Η επιθυμία να κατασκευάσουν κατανοητά μουσικά συστήματα
απορρέει, εν μέρει, από το πολιτιστικό κύρος και την πνευματική σκέψη των θρησκειών
του κόσμου που έχουν γεννηθεί στην Μέση Ανατολή στις οποίες περιλαμβάνεται ο
Ζωροαστρισμός, ο Ιουδαϊσμός, ο Χριστιανισμός, και το Ισλάμ. Οι μουσικοί στην Μέση
Ανατολή έχουν καταβάλει τεράστια ενέργεια - που ίσως να μην διακρίνεται σε τέτοιο
βαθμό σε κανένα άλλο μέρος του κόσμου - στην μουσική διήγηση των ιερών κειμένων
και στη διοργάνωση των θρησκευτικών λειτουργιών. Η ταξινόμηση των ρυθμικών και
τονικών μοτίβων σύμφωνα με τον χαρακτήρα και την λειτουργία τους εξυπηρετεί εξίσου
τους ιερούς και κοσμικούς σκοπούς( η όποιοι έχουν συχνά στενή σχέση μεταξύ τους).
Τα μουσικά όργανα που δημιουργήθηκαν στην Μέση Ανατολή και την
κεντρική Ασία μεταφέρθηκαν μαζί με τις μουσικές ιδέες σε όλες τις κατευθύνσεις - στη
Σαχάρα της Αφρικής, στην νότια και ανατολική Ασία και στην Ευρώπη. Ένα
χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ένας τύπος μικρής ορχήστρας η οποία χρησίμευε σαν

1
ένα έμβλημα της δύναμης στις αυλές της Ασίας, Αφρικής και Ευρώπης, από την
Σουμάτρα και την Μαλαισία ως το βορειότερο Καμερούν και την βορειότερη Νιγηρία.
Τα βασικά όργανα αυτής της ορχήστρας σε διαφορετικές εκδηλώσεις είναι τα όμποε, οι
μακριές τρομπέτες και τύμπανα, ωστόσο άλλα (κυλινδρικά τύμπανα, κοντύτερες
τρομπέτες και ποικίλα μεταλλόφωνα) συχνά προστίθενται και οι μακριές τρομπέτες δεν
εμφανίζονται πάντα. Οι πύργοι που ονομάζονται naubat- khana στη βόρεια Ασία και
naqqara- khane ή tabl- khana στη Μέση Ανατολή σχεδιάστηκαν για αυτή την εξωτερική
ορχήστρα, η οποία αντιπαρατίθεται με σχεδόν κάθε σεβασμό με τις ορχήστρες που έχουν
καλλιεργήσει πιο εξευγενισμένους ήχους, κατάλληλους για εκδηλώσεις σε κήπους ή για
εσωτερικό περιβάλλον. Διαφορετικές νοοτροπίες και θέσεις συνδυάστηκαν με κάθε τύπο
της ορχήστρας όπως και στην περίπτωση με την κινέζικη διάκριση ανάμεσα στην
«στρατιωτική» και «αστική» χρήση οργάνων και στη μεσαιωνική Ευρώπη η ταξινόμηση
των οργάνων σε δυνατά’ ή ‘μαλακά’.
Ο τρόπος με το οποίο η μουσική ζητά (ή διεκδικεί) την προσοχή των
δυναμικών (ή άβουλων) ακροατών, είναι το κύριο χαρακτηριστικό που αφορά σε ποιό
είδος παράστασης και σε ποιους ρόλους έχουν διακριθεί οι καλλιτέχνες. Η ανάγκη για
τέτοιες διακρίσεις πηγάζει από τη σπουδαιότητα της μουσικής ως μέσον μέσα από την
οποίο οι άνθρωποι αλληλεπιδρούν και μπορούν να αναπαραστήσουν διαφορετικά είδη
αλληλεπίδρασης.
Αυτό το άρθρο παρουσιάζει μερικά από τα μεγάλα ζητήματα που έχουν
εξερευνηθεί σε εξαιρετικό βάθος σε κάθε σημείο του επιπέδου: ο αυτοσχεδιασμός και ο
κεντρικός ρόλος της φωνής, τα διακριτικά χαρακτηριστικά του ήχου, σύνθετες μουσικές
φόρμες και μοντέλα από ποικίλους πολιτισμούς.

ΑΥΤΟΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ Ο ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΦΩΝΗΣ

Οι φόρμες της μουσικής που είναι ιδιαίτερα αγαπητές στις κοινωνίες της Μέσης
Ανατολής, όπως επίσης και σε μερικές γειτονικές περιοχές, απαιτούν από τους
εκτελεστές να αυτοσχεδιάζουν-αυτό σημαίνει να προσαρμόσουν τα μοτίβα και τις
ακολουθίες μουσικών επαναλήψεων που κατέχουν σε τρόπους που κρίνουν
απαραίτητους για κάθε περίπτωση. Οι εκτελεστές μπορούν να μάθουν τέτοια μοτίβα και

2
ακολουθίες μουσικών επαναλήψεων σαν απόθεμα του πλούτου συνδυασμένο για χρήση
για μοναδική σύνθεση, για παράσταση ή για ρεπερτόριο με σχετικά σταθερές συνθέσεις
οι οποίες μπορούν να διαφοροποιηθούν κατά την διάρκεια της παράστασης. Αυτές οι
περιεκτικές διατυπώσεις περιγράφουν δύο άκρα από τα οποία δεν μπορεί κανένα από τα
δύο να απουσιάζει εξ ολοκλήρου από την αρμόδια διαδικασία μάθησης του μουσικού. Η
σχέση μεταξύ του οργανωμένου πλούτου για χρήση σε συνθέσεις και ρεπερτόρια με
περισσότερες ή λιγότερες ολοκληρωμένες συνθέσεις ποικίλουν σημαντικά σε
διαφορετικές εποχές και τόπους, με αποτέλεσμα αυτή η σημαντική μουσική απαγγελία
να αποκτά πολλαπλές σημασίες.
Μερικές μορφές της μουσικής αλληλεπίδρασης εξαρτώνται στη
προσωπική επαφή ανάμεσα σε περιορισμένο αριθμό συμμετεχόντων, και μερικές μπορεί
να λαμβάνουν χώρα τόσο σε δημόσια όσο και σε ιδιωτικά μέρη. Οι ερασιτέχνες μουσικοί
συχνά δημιουργούν έναν σχετικά ιδιωτικό χώρο όταν παίζουν ο ένας για τον άλλος σε
κάποια τοποθεσία όπως για παράδειγμα σε τσαγιερί ή σε δημόσιο πάρκο, όπου
διαδραματίζονται και άλλες δραστηριότητες. Όταν μια ομάδα από άντρες ή γυναίκες
τραγουδήσουν μικρές απαντήσεις σε μουσικές φράσεις του αρχιμουσικού, ο
αρχιμουσικός, με την σειρά του πρέπει να απαντήσει με βάση τις δικές του αντιλήψεις
για τις όποιες αλλαγές της συναισθηματικής κατάστασης της ομάδας, σημειώνοντας
επίσης και τις ποικίλες αντιδράσεις των ξεχωριστών μελών. Οι σολίστες πρέπει επίσης να
προσέχουν τις απαντήσεις των ακροατών που δεν τραγουδούν αλλά επιφωνούν
εθιμοτυπικές εκφράσεις από ευχαρίστηση κατά τη διάρκεια της παράστασης ή
παραμένουν σιωπηλοί μέχρι να χειροκροτήσουν ή να εκφράσουν τις φιλοφρονήσεις όταν
ο καλλιτέχνης τελειώσει. Οι επαγγελματίες ή ημιεπαγγελματίες μουσικοί που παρέχουν
μουσική κατά παραγγελία-σημαντική για γάμους και άλλες γιορτές- πρέπει γρήγορα να
κατακτήσουν τις απαραίτητες αυτοσχεδιαστικές ικανότητες. Τα μέλη ενός κύκλου
ερασιτεχνών μουσικών που εκτελούν μόνο για τους εαυτούς τους είναι πιθανό να
καλλιεργήσουν έντονα συναισθήματα στους τρόπους με τους οποίους μπορεί να
εκδηλωθούν οι διαφορετικές όψεις μιας μουσικής προσωπικότητας κατά την διάρκεια
διαφορετικών παραστάσεων. Ένας διάσημος του οποίου οι παραστάσεις δίνουν στους
ακροατές μια αίσθηση δεσμών συνένωσης ενός δικού του εθνικού ιδιώματος με τον
ευρύτερο κόσμο πρέπει επίσης να κάνει κάθε παράσταση μοναδική.

3
 Η Lila Abu-Lughod περιγράφει μία περίπτωση δύο βεδουίνων γυναικών
που γάζωναν σκηνές και τραγουδούσαν στίχους με θέμα την υπομονή και την αγάπη που
τρέφουν η μία για την άλλη. Κάθε αυθόρμητη επιλογή στίχων της μίας γυναίκας δήλωνε
μία κατάλληλη απάντηση στην φίλη της που μόλις είχαν τραγουδήσει αποτελεσματικά
μία ακολουθία μουσικών επαναλήψεων. Άλλες γυναίκες, ακούγοντας τις ηχογραφήσεις
της Αbu- Lughod με τις αυτοσχεδιαστικές εναλλαγές των δυο γυναικών, είχαν συγκινηθεί
πολύ. Η ακολουθία μουσικών επαναλήψεων, αφύπνισαν δυνατά συναισθήματα στις
γυναίκες που γνώριζαν και τις δύο τραγουδίστριες και γνώριζαν καλά την ταλαιπωρία
που περνούσε η μία από τις δύο συγκεκριμένα. Ρεπερτόρια στιχουργημάτων με τεχνικές
που τις παρουσιάζουν μουσικά σχηματίζονται όταν ομάδες τραγουδιστών μπορούν να
εκφράσουν τις επιθυμίες και τις απογοητεύσεις τους αντλώντας υλικό από αυτά τα
ρεπερτόρια και τις τεχνικές. Αρκετά συχνά ένας τραγουδιστής ή ένας οργανοπαίχτης
ακούει μία άμεση απάντηση από άλλον μουσικό, όπως όταν δύο γυναίκες βεδουίνοι ή
δύο άντρες Κούρδοι ανταλλάζουν στιχουργήματα.
Η φωνή έχει παραμείνει βασική στη μουσική της Μέσης Ανατολής,
επειδή είναι το βασικό εργαλείο της ανθρώπινης επικοινωνίας. Οι φωνές μπορούν
ουσιαστικά να υποστηριχθούν, να επεκταθούν, να εναντιωθούν ή να ιδανικευθούν από
άλλα μουσικά όργανα. Χρησιμοποιούμε τις φωνές μας πολύ περισσότερο για διαλόγους
και συζητήσεις, παρά για μονολόγους, έτσι όταν μιλάμε ή τραγουδάμε για τον εαυτό μας,
αυτό μπορεί να κατανοηθεί ως εσωτερικός διάλογος μέσα από τον οποίο ένας ομιλητής ή
ένας τραγουδιστής απαντά θυμούμενος φωνές άλλων ανθρώπων. Η γνώση ενός
ρεπερτορίου αποτελούμενο από ποιητικές και μουσικές πηγές δίνει την δυνατότητα σε
έναν μουσικό να διασκευάσει οικείες ακολουθίες μουσικών επαναλήψεων και να
ενεργοποιήσει τις αναμνήσεις του ακροατή. Ακούγοντας τη μουσική της Μέσης
Ανατολής αναπτύσσονται τα ακούσματα, καθώς εμείς εξελίσσουμε την ικανότητα στο να
θυμόμαστε ρυθμικά και μελωδικά μοτίβα, και ενώνουμε αυτά τα μοτίβα με ανθρώπινες
ενέργειες και συναισθήματα.
Με την ασύγκριτη ικανότητά του να αναπαριστά περίτεχνα δίκτυα στα
οποία οι άνθρωποι κινούνται και πράττουν, ο Leo Tolstoy καθόρισε κάθε λεπτό σε μία
σειρά από βιωματικές αναμνήσεις από ένα Μουσουλμάνο πολεμιστή, καθώς
κρυφάκουσε έναν από τους μαθητές του να τραγουδά γνωστούς στίχους από ένα

4
ghazavat, μία στρατιωτική καμπάνια για ένα ιερό τέλος. Ο πρωταγωνιστής της ιστορίας
του Tolstoy, o Haji Murad πρόκειται να πολεμήσει στην τελευταία του μάχη ενάντια στις
ρωσικές δυνάμεις, στην κατοχή στον Καύκασο, καθώς ακούει ένα τραγούδι στο οποίο ο
πολεμιστής ‘jigit’ πεθαίνει και λέει στα πουλιά να μεταφέρει τα νέα του δικού του
θανάτου και των συντρόφων του, στις γυναίκες τους (οι οποίες, κατά συνέπεια, θα
δημιουργήσουν αφηγηματικά τραγούδια που θα υμνούν τους ηρωικούς τους θανάτους).
Ο Haji Murad ακούει άλλα γεγονότα στο ηχοτοπίο - αηδόνια να τιτιβίζουν, το τρόχισμα
των μαχαιριών, μία χαρούμενη φωνή να απαντά στο τραγούδι με La illahi illa I-lah!
‘Καμία θεότητα εκτός από το Θεό!’- και θυμάται ένα αφηγηματικό τραγούδι, που
απευθύνεται στον πατέρα του από τη μητέρα του, το οποίο το συνέθεσε αφού ο πατέρας
τη μαχαίρωσε στη διάρκεια μιας διαμάχης. Κλείνει το τραγούδι της με το στίχο ‘δεν
φοβάμαι τον θάνατο, ούτε το παιδί μου θα τον φοβηθεί’. Όταν θυμάται ο Haji Murad να
τραγουδά η μητέρα του το τραγούδι, ενώ κείτεται σκεπασμένη με ένα γούνινο παλτό και
βλέποντας την ουλή στο πλάι, φαντάζεται μία σειρά από άλλες αναμνήσεις από την
παιδική του ηλικία και από τη γυναίκα του και το παιδί του. Τέλος ο Tolstoy γράφει μία
πεζογραφία που δείχνει τη σχεδόν άνευ ορίου δύναμη του τραγουδιού, ανάμεσα σε γονείς
και παιδιά, σε συζύγους, σε δασκάλους και μαθητές.
Το τραγούδι όπου ο Tolstoy φανταζόταν ότι συνέθεσε η μητέρα του Hagi
Murad, σαν τους στίχους που είχε ακούσει η Abu-Lughod να τραγουδούν οι γυναίκες
βεδουίνοι, μπορεί να μοιάζει σχεδόν ασήμαντο σε ακροατές που δεν καταλαβαίνουν τα
λόγια, δεν γνωρίζουν τις περιστάσεις στις οποίες αναφέρονται οι τραγουδιστές, και δεν
έχουν τις αναμνήσεις από νεότερες μουσικές εμπειρίες που δίνουν την δυνατότητα στον
ακροατή να παρατηρήσει συγκεκριμένες διαφορές σε μία νέα σύνθεση ή παράσταση.
Πολλοί τρόποι είναι διαθέσιμα στους τραγουδιστές και στους οργανοπαίχτες να
υπερνικήσουν τέτοια όρια καθώς παίζουν μπροστά σε ένα ευρύτερο κοινό.
Όταν ένας καλλιτέχνης στρέφει την προσοχή του σε ένα μουσικό τμήμα
επαναλαμβάνοντάς το με λίγες (ή εκτεταμένες) αλλαγές, η βραχυπρόθεσμη μνήμη των
ακροατών μπορεί να συγκρατήσει ένα προσωρινό 'παρασκήνιο' που λειτουργεί σαν βάση
σε αυτά που μπορούν να αντιληφθούν, ενδεχομένως σημαντικές αλλαγές από την μία
επανάληψη στην άλλη. Οι όποιες ενδεχομένως βαρυσήμαντες διαφορές αποδεικνύονται
καθοριστικές από οποιαδήποτε απάντηση του ακρατή στην παράσταση θα εξαρτηθεί από

5
τις συνήθειες αυτού του ακροατή που έχουν σχηματιστεί κατά την διάρκεια
προηγούμενων παραστάσεων όπως επίσης και από τις άμεσες επιθυμίες του.
Δομικά, μια μουσική παράσταση στη Μέση Ανατολή κανονικά αποτελείται
από διάφορα τμήματα διαφόρων μηκών. Η αλλαγή από το ένα τμήμα στο άλλο μπορεί να
είναι απότομη ή σταδιακή ώστε οι ακροατές να μην καταλαβαίνουν αμέσως ότι η
μουσική πήρε νέο χαρακτήρα. Ακούγοντας τις πιο εντυπωσιακές αντιθέσεις μεταξύ των
τμημάτων με προσοχή το σωστό βάθος, το ηχόχρωμα, τον ρυθμό και τον τρόπο είναι
πιθανόν ο καλύτερος τρόπος για τους νέους ακροατές να πλησιάσουν την μουσική της
Μέσης Ανατολής. Με περισσότερη εμπειρία, οι πολύ λεπτές αντιθέσεις μεταξύ των
μουσικών τμημάτων αρχίζουν να καταγράφονται στο αυτί του ακροατή.