28 Ekim 2003

Türk Müzi¤i’nin tarih olmufl çalg›lar›ndan biri olan Santur, Dr. Ümit Mutlu’nun yay›nlad›¤› CD ile art›k gün›fl›¤›nda...

SANTUR
Zeybekler, Sirtolar, Longalar
Kültür ve sanat tarihinin en eski çalg›lar›ndan biri... Türk Müzi¤i’nde
de geçen yüzy›la kadar kullan›lm›fl ama son yüz y›ll›k dönemde
yavafl yavafl kullan›mdan kalkm›fl ilgi çekici bir enstrüman...
Tarihte ve Günümüzde Santur
Ad›na, eski kutsal metinlerde s›kça rastlan›yor. Mesela Tevrat
bunlardan biri. Araflt›rmalar, bu enstrüman› ilk defa Ortaasya Türk-
leri’nin ve ‹braniler’in kulland›¤›n› gösteriyor. 11. yüzy›ldan sonra
önce Ortado¤u ve ‹ran bölgesine, sonra da bütün Avrupa’ya yay›-
lan bu tarihi ve muhteflem çalg›n›n ad› santur. Yay›ld›¤› bölge, za-
man içinde gittikçe geniflliyor ve Amerika k›tas›na kadar ulafl›yor.
Günümüzde santurun en yayg›n biçimde kullan›ld›¤› yer ise ‹ran.
Ayr›ca Avrupa’n›n çeflitli ülkelerinde antik müzik yapan kimi orkest-
ralarda santuru görüp dinleyebilmek mümkün.
Santur günümüzde kullan›ld›¤› ülkelerde, Amerika’da Hammered Dulcimer, Çin’de Yangtjin, ‹sviçre, Almanya
ve Avusturya’da Hackbrett, Fransa’da Tympanon, Macaristan’da Cimbalom, ‹rlanda’da Tiompan, Yunanis-
tan’da Santuri, Türkiye’de ve ‹ran’da Santur, Romanya’da Timbal ve Hindistan’da Santoor adlar›yla an›l›yor.
Santur, masa üzerinde veya bir sehpa üzerinde çal›nabildi¤i gibi, piano gibi bacakl› flekillerine de rastlanabi-
liyor. Uçlar›na keçe veya ince tülbent sar›lan ve ad›na zahme veya m›zrab denilen ince iki sopac›k ile çal›n›-
yor. Yaln›zca ‹ran ekolünde m›zraba herhangi birfley sar›lm›yor, sopac›klar ç›plak halleriyle kullan›l›yor.
Türk Müzi¤i’nde Dün ve Bugün Santur
19. yüzy›l›n sonu ile 20. yüzy›l›n bafl›nda ‹stanbul’da, Alafranga ve Alaturka adl› iki türü kullan›lan santurun Türk
Müzi¤i tarihindeki en büyük üstad› ünlü bestekar Santuri Ethem Bey’di (1855-1926). Ethem Bey’den sonra an›-
lan en önemli santuri Ziya Santur (1862-1952), bu çalg›n›n ilk metodunu yazan müzik adam›yd›. Bu saza olan
aflk derecesindeki ba¤l›l›¤›n›, Santur’u soyad› olarak almakla göstermiflti. Ziya Santur’un ö¤rencileri olan Cevdet
Kozano¤lu, Hüsnü Tüzüner, Zühtü Bardako¤lu, Mustafa Sunar, Osman Güvenir, Beylerbeyili Danifl Bey ve
Vecdi Seyhun da bu antik çalg›n›n yak›n zamanlara kadar ulaflmas›n› sa¤layan sanatç›lard›.
Günümüzde art›k Türk Müzi¤i orkestralar›nda kullan›lmayan santur, Ruhi Ayangil ve ‹hsan Özer gibi birkaç
müzisyenin özel merak ve çabalar›yla baz› kay›t ve konser çal›flmalar›nda kullan›lmas›n›n d›fl›nda varl›k gös-
termiyordu. Ancak, Dr. Ümit Mutlu’nun son 15 y›ld›r sürdürdü¤ü çal›flmalar, Türk Müzi¤i tarihinde özel bir ye-
ri olan bu çalg›y› tekrar gündeme getirdi. Israrl› bir biçimde sürdürdü¤ü icra çal›flmalar›yla Dr. Ümit Mutlu,
santuru sürekli ve düzenli biçimde çal›nan bir saz haline getirdi. Bu u¤urda, y›llard›r çald›¤› saz olan ka-
nunu b›rakt› ve yaln›zca santur çald›. ‹flin icra k›sm›yla yetinmeyen Mutlu, santurun Türk Müzi¤i’ne eksiksiz
biçimde adapte edilebilmesi, yani Türk Müzi¤i’nin kendine has ince seslerini de tamamen verebilmesi için bu
çalg› üzerinde y›llar süren gelifltirme çal›flmalar›nda bulundu ve bunda baflar›l› da oldu.
Albümün yay›nlanma fikri nas›l olufltu?
Ümit Mutlu, ‹stanbul Devlet Klasik Türk Müzi¤i Korosu’nun 2002 y›l›ndaki konserlerinden birine solist ola-
rak kat›lm›flt›. Konseri dinleyen Kaf Müzik dan›flmanlar›ndan Mehmet Güntekin, Türk Müzi¤i santuru ile ilgi-
li hiçbir yay›n yap›lmad›¤›na dikkat çekerek Ümit Mutlu’ya, santur üzerine günümüzdeki en yetkin isim olarak
bir CD yay›n› teklif etti. Teklifi hemen kabul eden Mutlu, günümüzün önde gelen kemençe sanatç›s› Derya
Türkan ve ritm saz› ustas› Fahrettin Yark›n ile stüdyoya girerek CD’nin müziklerini, genç kufla¤›n yetenekli
müzisyeni ve ses kay›t uzman› Cengiz Onural’›n gözetiminde haz›rlad›.
Yap›mc›l›¤›n› Kaf Müzik’ten Ertu¤rul Karabulut’un üstlendi¤i Santur/ Zeybekler Sirtolar Longalar CD’si,
müzik dünyam›z için bir “belgesel” ve “ilk” olma özelli¤ini tafl›yor.

KAF Müzik Nuru Ziya Sokak 41/5 Galatasaray - ‹STANBUL Tel: 0212-249 88 85 Faks: 0212-245 59 42 e-posta: kaf@kafmuzik.com
www.kafmuzik.com
28 Ekim 2003

CD’de Hangi Eserler Seslendiriliyor?

CD’de, Santurun al›fl›k olunmayan, çarp›c› ve sar›c› sesinden, karakteristik özelliklerine çok uyan zeybek,
sirto ve longa formlar›ndan özenle seçilmifl flu 18 eser seslendiriliyor:
Bergama Zeybe¤i (Anonim)
Hüseynî Zeybek (Anonim)
Band›rma Zeybe¤i (Anonim)
Mâhur Zeybek (Anonim)
Hicazkâr Sirto (Sultan Abdülaziz)
Tavas Zeybe¤i (Anonim)
Çargâh Sirto (Anonim)
Rast Sirto (Anonim)
Sultânîyegâh Sirto (Refik Fersan)
Nihâvend Santur Taksimi (Ümit Mutlu)
Nihâvend Zeybek (Anonim)
Nikriz Longa (Tanburi Cemil Bey)
Nikriz Zeybek (Anonim)
‹zmir Zeybe¤i (Anonim)
Hicaz Sirto (Tanburî Kad› Fuad Efendi)
Hicaz Mandra (Anonim)
Hicaz Sazeseri (Dr. Ümit Mutlu)
Yunan Oyunhavas› (Anonim)
Dr. Ümit Mutlu Kimdir?
1939 y›l›nda Ankara’da do¤du. ‹stanbul T›p Fakültesi’nde 1960’da bafllad›¤› yüksek ö¤renimi s›ras›nda
‹stanbul Belediye Konservatuar›’nda Türk Musikisi e¤itimi ald›.
1963’de, ‹stanbul Radyosu Klasik Korosu’nu yöneten Dr. Nevzad Atl›¤’›n davetiyle Klasik Koro’ya kanun sa-
natç›s› olarak kat›ld›. ‹stanbul Radyosu bünyesindeki bu toplulukta Kemal Niyazi Seyhun (kemençe), Cevdet
Ça¤la (keman), Emin Ongan (keman), Vecihe Daryal (kanun), Niyazi Say›n (ney) ve fiekip Ayhan Öz›fl›k (ud)
gibi üstad sanatkârlarla birlikte çal›flt› ve her birinden musikinin çeflitli bahislerinde büyük ölçüde faydaland›.
Konservatuar ‹cra Heyeti santur sanatç›s› Hüsnü Tüzüner’den ald›¤› feyz ile santur saz›na ilgi duydu.
1967’de ‹ran’dan getirdi¤i bir santurla çal›flmaya bafllad›. Türk musikisi sistemine uyumunu sa¤lamak için
akord düzenini de¤ifltirip mandal ekleyerek gelifltirdi¤i ‹ran santurunu, Türk musikisinin bütün makamlar›n› ic-
ra edebilecek bir çalg› haline getirdi.
Konservatuar ö¤rencili¤i y›llar›nda, Türk Musikisi çalg›lar›n›n ö¤renilmesi ve ö¤retilmesi aflamas›nda metod
eksikli¤ini farkeden Mutlu, yazd›¤› ve y›llar içinde gelifltirdi¤i Kanun Metodu adl› eserini 1985’de yay›nlad›.
Ayn› eserin egzersiz teknikleri ve eser analizleriyle geniflletilmifl ve daha gelifltirilmifl biçimini de 1998’de
müzik dünyas›n›n istifadesine sundu.
T›p ihtisas› amac›yla gidip 1975-1989 y›llar› aras›nda yaflad›¤› Almanya’da müzik çal›flmalar›na ara vermeyen
Ümit Mutlu, santur üzerine araflt›rma ve gelifltirme çal›flmalar›na devam etti.
Saz eserleri ve sözlü eserler üzerine beste çal›flmalar› bulunan Mutlu 1963’den itibaren 39 esere verdi. fierafet-
tin Özdemir’in güftesi üzerine besteledi¤i ve Milliyet gazetesinin 1975 y›l› yar›flmas›nda halk oylar›yla y›l›n flar-
k›s› seçilen Yeflil gözlerinden muhabbet kapt›m flark›s›, 10 ayr› sanatç› taraf›ndan pla¤a okundu.
Ses sanatç›s› Serap Mutlu Akbulut’un a¤abeyi olan Dr. Ümit Mutlu, Türkiye’ye döndü¤ü 1991 y›l›ndan beri
Kültür Bakanl›¤› ‹zmir Devlet Klasik Türk Müzi¤i Korosu’nda kadrolu kanun ve santur sanatç›s› olarak
görev yapmakta, santuruyla çeflitli konserlere solist olarak kat›lmakta, Türk ve dünya müziklerinden örnekler
icra etmektedir.

KAF Müzik Nuru Ziya Sokak 41/5 Galatasaray - ‹STANBUL Tel: 0212-249 88 85 Faks: 0212-245 59 42 e-posta: kaf@kafmuzik.com
www.kafmuzik.com