1.

Ούλωφ Πάλμε & Επάφου & Χρυσίππου 1

Ζωγράφου ,  210 74 88 030
2. Φανερωμένης 13
Χολαργός ,  210 65 36 551
www.en-dynamei.gr

Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΔΙΑΛΟΓΟΣ

Διάλογος είναι η συνομιλία, η συζήτηση μεταξύ δύο ή περισσότερων προσώπων, που έχει ως σκοπό την εκτίμη-
ση, την εξέταση, τον υπολογισμό ή τη στάθμιση κάποιου πράγματος. Πρόκειται για μια ουσιαστική προσπάθεια επι-
κοινωνίας με στόχο την αναζήτηση της αλήθειας, μια προσπάθεια αλληλοκατανόησης, αλληλοπροσέγγισης και αλ-
ληλογνωριμίας.
Ο διάλογος διαφέρει από τη διαλεκτική, γιατί διαλεκτική (από το ρήμα «διαλέγομαι» που σημαίνει διαλογίζομαι)
είναι η μέθοδος αναζήτησης της αλήθειας ακόμα και από ένα μόνο στοχαζόμενο άτομο, ενώ διάλογος είναι η μέσω
της συζήτησης προσπάθεια δύο τουλάχιστον προσώπων να ξεπεράσουν τις διαφορές τους, να προβάλουν τα επιχει-
ρήματά τους, να αλληλογνωριστούν και να αναζητήσουν από κοινού την αλήθεια.

«Διάλογος είναι κατά τη δική μου γνώμη να παραδεχτείς ότι η αλήθεια είναι πολλαπλή. Ότι είναι ανέφικτη η
πλήρης αλήθεια και πρέπει να φωτιστεί από πολλές πλευρές για να τη συλλάβει κανείς. Επομένως, έχει ανάγκη από
τον έλεγχο του άλλου, τον χρειάζεται τον άλλο η αλήθεια. Όταν λες ότι κατέχεις εσύ την αλήθεια μόνος σου και δε
χρειάζεσαι τον άλλο, είσαι δογματικός, δεν είσαι κριτικός νους. Και δεύτερο, πρέπει να παραδεχτεί κανείς ότι για να
πλησιάσει τον άλλο ένας μόνο τρόπος υπάρχει, να τον πείσει. Του διαλόγου μέθοδος είναι η πειθώ. Ούτε η γοητεία,
ούτε η αγάπη, η πειθώ. Είπα και πιστεύω στον αληθινό διάλογο. Γιατί στο διάλογο δεν πάμε να σώσουμε τις ιδέες
μας, πάμε να σώσουμε την αλήθεια», Ευ. Παπανούτσος.

ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΔΙΑΛΟΓΟΥ

 Ο αποτελεσματικός διάλογος προϋποθέτει ηθικά καλλιεργημένους συνομιλητές. Τα πρόσωπα πρέπει να σέβονται

την αντίθετη άποψη, με υπομονή, ανοχή και φιλομάθεια να επιδιώκουν την προσεκτική ακρόαση. Μόνο έτσι μπο-
ρούν να αποδεσμευτούν από προκαταλήψεις, είδωλα και πλάνες που τους περιορίζουν την οπτική και τους στεγα-
νοποιούν τη σκέψη. Άλλωστε, τα συμβαλλόμενα μέρη πρέπει να έχουν τη διάθεση όχι μόνο να πείσουν, αλλά και να
πειστούν. Οπότε ο αυτοέλεγχος, η σεμνότητα και η ανιδιοτέλεια είναι απαραίτητα χαρακτηριστικά που βοηθούν
στην ομαλή διεξαγωγή του διαλόγου.
 Η ισορροπημένη ψυχική διάθεση των ατόμων που διαλέγονται βοηθά στην παγίωση ήπιου και ήρεμου κλίματος.
Ο φανατισμός, ο δογματισμός και η προσκόλληση σε αυθεντίες πρέπει να αποφεύγονται ειδικά όταν οι συζητήσεις
αφορούν υψηλά ιδανικά και αρχές. Άρα, με καλή προαίρεση και σεβασμό στην ανθρώπινη ύπαρξη και βούληση, οι
συνομιλητές προασπίζουν την εσωτερική τους ηρεμία και εξαλείφουν πάθη, ένστικτα, βίαιες εκρήξεις, στόμφο και
ειρωνεία.
 Η διατήρηση δημοκρατικού κλίματος αποτελεί βασικό στοιχείο του υγιούς διαλόγου. Το φιλελεύθερο πνεύμα, η
φιλειρηνική διάθεση, η ισότητα και η αποφυγή πομπώδους ύφους αναβαθμίζουν την ποιότητα της συζήτησης και οι
συνομιλητές φτάνουν στην αλήθεια, ανταλλάσσουν απόψεις ή οδηγούνται σε ασφαλή συμπεράσματα και αποφά-
σεις. Επομένως, όποιος και να είναι ο στόχος της συζήτησης, οι άνθρωποι πρέπει να είναι διαλλακτικοί και ανεκτικοί
στο διαφορετικό.
 Σε πνευματικό επίπεδο οι συνομιλητές πρέπει να συγκλίνουν, προκειμένου να έχουν τη δυνατότητα να διεξά-
γουν εποικοδομητικό διάλογο. Απαιτείται ικανοποιητική γνώση του υπό συζήτηση θέματος από όλα τα πρόσωπα,
ώστε να υπάρχει ισότιμη συμμετοχή στην κουβέντα. Επίσης, οι συνομιλητές πρέπει να χρησιμοποιούν κοινή συμβο-
λική γλώσσα, να στηρίζονται σε επιχειρηματολογία, στον ορθό λόγο, αποφεύγοντας άστοχες και υπερβολικές γενι-
κεύσεις, αοριστολογίες και σοφιστείες. Οι υψηλές διανοητικές δυνάμεις πομπού και δέκτη, δηλαδή η κριτική ικανό-
τητα, η προσεκτική μελέτη, η γόνιμη αμφισβήτηση, ο καλοπροαίρετος αντίλογος μπορούν να οδηγήσουν στην ανα-
ζήτηση της αλήθειας ή την απλή ανταλλαγή απόψεων που οδηγεί στη βαθιά γνωριμία των ανθρώπων.

Η ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ

Ο διάλογος ως διαδικασία μεταβίβασης μηνυμάτων και προσωπικών απόψεων στο δέκτη, ως διαδικασία στοχα-
σμού και εσωτερικής λογικής διεργασίας οδηγεί σταδιακά τον άνθρωπο στην πνευματική, ηθική και κοινωνική καλ-
λιέργεια –ας μην ξεχνάμε ότι ο διάλογος είναι και πολιτική πράξη. Άλλωστε, η γλώσσα, η σκέψη και η ανταλλαγή
απόψεων ή συναισθημάτων είναι έννοιες άρρηκτα συνδεδεμένες. Επομένως, πρόκειται για έναν τρόπο μέσω του
οποίου ο άνθρωπος φτάνει στη βαθιά καλλιέργεια και αγωγή. Ο διάλογος είναι φορέας παιδείας. Διαμορφώνει και
προάγει τον άνθρωπο σε υψηλές σφαίρες ηθικο - πνευματικής καλλιέργειας και κοινωνικής αγωγής.

ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ

 Ο διάλογος με τον εαυτό μας, ο εσωτερικός μονόλογος, επιτρέπουν την αυτοκριτική και την ενδοσκόπηση, που
βοηθούν τον άνθρωπο να εντοπίσει τα ελαττώματά του, τις αδυναμίες του, τις αρνητικές καταβολές της ύπαρξής
του. Ο άνθρωπος στρέφεται στον εαυτό του και συνειδητοποιεί τις εσωτερικές του αντιθέσεις, χαλιναγωγει πάθη,
ένστικτα, βίαιες ορμές και ζωώδεις τάσεις. Έτσι, μπορεί στη συνέχεια να εξισορροπήσει τη λογική με το θυμικό του,
να εξευγενίσει την προσωπικότητά του, να εκλεπτύνει τη συμπεριφορά του απέναντι στο συνάνθρωπο. Ο άνθρωπος

Επιμέλεια: Αργ. Καλλή, Τ. Τσατλόγλου, Απ. Ράπτης, Χρ. Ροϊνού, Φ. Γραμματικοπούλου, Γ. Μιχαήλ, Χρ. Μιχαήλ
1
 1. Ούλωφ Πάλμε & Επάφου & Χρυσίππου 1
Ζωγράφου ,  210 74 88 030
2. Φανερωμένης 13
Χολαργός ,  210 65 36 551
www.en-dynamei.gr

Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
που αυτοπροσδιορίζεται και αυτοελέγχεται μακροπρόθεσμα εξομαλύνει εσωτερικές διαταραχές, κατακτά την ψυχική
του ηρεμία και αρμονία, μαθαίνει να αγαπά, να εξωτερικεύει τα συναισθήματά του με ανθρωπιστική διάθεση και
θετική προαίρεση.
 Η ειλικρινής αυτοαξιολόγηση συμβάλλει στην ηθική διάπλαση του ανθρώπου. Ο άνθρωπος μελετά τις βαθιές του
ανάγκες, συνειδητοποιεί τις πραγματικές του επιθυμίες και βάσει αυτών οδηγείται σε ώριμο αυτοπροσδιορισμό. Ο
σκεπτικισμός και η αμερόληπτη στάση απέναντι στον εαυτό του τον βοηθούν να διαμορφώσει ισχυρό αξιακό υπό-
βαθρο, αρχές και ιδανικά που λειτουργούν ως βάσεις για τις επιλογές της ζωής του. Ο σεβασμός σε υψηλά ιδανικά,
όπως η φιλία, η οικογένεια, η πατρίδα, η αποδέσμευση από αλαζονικές και εγωκεντρικές τάσεις, η σεμνότητα, ο
ρεαλισμός και η απόκτηση ηθικών φραγμών εξυψώνουν και ωριμάζουν τον άνθρωπο συνειδησιακά.
 Η αυτοκριτική αποτελεί μοναχική, εσωτερική και γόνιμη εσωτερική διαδικασία, η οποία έχει αντίκτυπο στον κοι-
νωνικό περίγυρο του ανθρώπου. Η επίγνωση του εαυτού του αποτελεί θεμελιακό παράγοντα της ετερογνωσίας και
της συμφιλίωσης με το συνάνθρωπο, ενισχύοντας έτσι την κοινωνικοποίησή του. Ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται τον
κόσμο γύρω του, απεγκλωβίζεται από τα στενά όρια του εαυτού του, ορίζει την ύπαρξή του αναφορικά με το περι-
βάλλον στο οποίο ζει και κινείται. Όσο πιο βαθιά και ξεκάθαρα γνωρίζει τις επιθυμίες του, τα ενδιαφέροντά του, τον
τρόπο με τον οποίο θέλει να ζει, τις ιδιοτροπίες του και τις συναισθηματικές του αντοχές ή ανάγκες, τόσο πιο εύκο-
λα φαίνεται να διεκπεραιώνεται η διαδικασία της κοινωνικοποίησής του. Συνάπτει σχέσεις με ανθρώπους που εκτι-
μά, σέβεται, θαυμάζει, με αποτέλεσμα να απολαμβάνει τη φιλία ή τον έρωτα. Ανταλλάσσει απόψεις, μοιράζεται προ-
βληματισμούς, αγωνίες και συναισθήματα, αποκτά βιώματα με ανθρώπους που του χαρίζουν όμορφες στιγμές. Μά-
λιστα, η ουσιαστική και έντιμη προσπάθεια του ανθρώπου να ψυχογραφεί το συνάνθρωπο, του παρέχει τη δυνατό-
τητα μακροπρόθεσμα να διαβλέπει άμεσα προθέσεις και επιδιώξεις. Άρα, προστατεύεται και αποφεύγονται συγκρού-
σεις ή ακόμα ανέχεται και συγχωρεί, κατανοώντας την αδυναμία των ανθρώπων να είναι τέλειοι. Μοιραία, λοιπόν, ο
άνθρωπος που δε σταματά να στοχάζεται, αυτοβελτιώνεται και είναι σε θέση να βελτιώσει και τη σχέση του με τους
γύρω του.

ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΣΤΟ ΕΝΔΟΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

 Ο διάλογος μέσα στην οικογένεια εξασφαλίζει συνθήκες συναισθηματικής ασφάλειας και σταθερότητας στο παιδί.
Ο διάλογος φανερώνει το έμπρακτο εμδιαφέρον των γονιών, τη διάθεση που έχουν να ακούσουν, να δώσουν προ-
σοχή και να στηρίξουν τα παιδιά σε ό,τι τους απασχολεί ή τους προβληματίζει. Το παιδί ησυχάζει και ηρεμεί στους
κόλπους της οικογένειας, αισθάνεται αποδεκτό, ασφαλές και προστατευμένο να μιλήσει, να εξωτερικεύσει φόβους
και ανασφάλειες, να μοιραστεί τα συναισθήματά του, να εκφράσει τις απόψεις του. Η στοργή, η τρυφερότητα, το
ενδιαφέρον και η φροντίδα που λαμβάνει το παιδί από τους γονείς, συντελούν στην αίσθηση πληρότητας και ασφά-
λειας που αισθάνεται το παιδί μέσα στην οικογένεια. Η οικογένεια, επομένως, καλύπτει συναισθηματικά το νέο,
στηρίζει την ψυχική και συναισθηματική του ωρίμαση.
 Ο διάλογος στα πλαίσια της οικογένειας συντελεί και στην πνευματική ανάπτυξη του παιδιού. Το παιδί ενθαρρύ-
νεται και αναπτύσσει προβληματισμούς για τον κόσμο, τη ζωή και τα φαινόμενα. Ανταλλάσσει απόψεις με τους γο-
νείς του, ρωτά, μαθαίνει, ενημερώνεται. Έτσι, μέσω των ερεθισμάτων που δέχεται από την οικογένειά του καλλιερ-
γεί τις γνωστικές του ικανότητες και αναπτύσσει την κριτική του ικανότητα. Ταυτόχρονα, ο διάλογος τρέφει το νου
και τη σκέψη. Καλλιεργεί την αντίληψη, δίνει τα πρώτα κίνητρα για την πνευματική καλλιέργεια του νέου.
 Το ενδοοικογενειακό περιβάλλον αποτελεί βασικό πυρήνα ανάπτυξης και διαπαιδαγώγησης του ανθρώπου. Γο-
νείς και παιδιά συμβιώνουν σε ένα περιβάλλον το οποίο οι ίδιοι συνδιαμορφώνουν και εξελίσσουν μέσω του ανοι-
χτού διαλόγου. Η βαθιά και ειλικρινής επικοινωνία μεταξύ των μελών της οικογένειας τα βοηθά να «γνωριστούν»,
καθώς με το πέρασμα του χρόνου οι άνθρωποι αλλάζουν, ωριμάζουν, αποκτούν ιδιοτροπίες, αναθεωρούν ιδεολογίες
και απόψεις. Επομένως, είναι αναγκαίο να προσδιορίζονται και να ξεκαθαρίζονται τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις
του καθενός στο πλαίσιο της οικογένειας, οι σαφείς και διαφορετικοί ρόλοι προκειμένου να αποφεύγονται παρεξη-
γήσεις, συναισθηματικές πιέσεις και συγκρούσεις. Εξάλλου, η καθημερινή συμβίωση και η τριβή των ανθρώπων δεν
είναι δυνατόν να είναι πάντα ομαλή και ισορροπημένη, γι΄αυτό και ο διάλογος σε ήπιους τόνους και δημοκρατικό
κλίμα διασφαλίζει και διατηρεί αρμονικούς όρους συνύπαρξης.
 Αναμφίβολα το οικογενειακό περιβάλλον καθορίζει και τη συμπεριφορά του ανθρώπου στον ευρύτερο κοινωνικό
του χώρο. Μία οικογένεια, λοιπόν, η οποία συζητά και καθιερώνει κλίμα δημοκρατικό, σφυρηλατεί προσωπικότητες
ανεξάρτητες, φιλελεύθερες και υγιείς. Οι νέοι που επικοινωνούν με τα υπόλοιπα μικρότερα ή μεγαλύτερα μέλη μα-
θαίνουν να λύνουν τις διαφορές τους με το συνάνθρωπο συζητώντας, διατηρώντας ήπιους τόνους. Είναι διαλλακτι-
κοί και δείχνουν τη φιλειρηνική τους διάθεση σε όλα τα επίπεδα της ζωής τους. Ακόμη, με εκπληκτική ωριμότητα,
αυτοπειθαρχία, ταπεινότητα και ειλικρινή ακρόαση επικοινωνούν με τους πρεσβύτερους -στοιχείο που μαρτυρά την
ποιότητα της παιδείας από το σπίτι. Άρα, ο νέος στο εξωοικογενειακό του περιβάλλον κινείται υπεύθυνα και αυτό-
νομα, αντανακλώντας την ενδοοικογενειακή αρμονία.

Επιμέλεια: Αργ. Καλλή, Τ. Τσατλόγλου, Απ. Ράπτης, Χρ. Ροϊνού, Φ. Γραμματικοπούλου, Γ. Μιχαήλ, Χρ. Μιχαήλ
2
 1. Ούλωφ Πάλμε & Επάφου & Χρυσίππου 1
Ζωγράφου ,  210 74 88 030
2. Φανερωμένης 13
Χολαργός ,  210 65 36 551
www.en-dynamei.gr

Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΜΕ ΤΟΝ ΣΥΝΑΝΘΡΩΠΟ

 Ο διάλογος με το συνάνθρωπο συμβάλλει στη δημιουργία ελεύθερων προσωπικοτήτων. Η σταδιακή και εξελισ-
σόμενη γνωριμία των ανθρώπων που βασίζεται σε γόνιμο διάλογο, μακροπρόθεσμα απελευθερώνει ψυχικά τον άν-
θρωπο, τον κάνει πιο φιλικό, διαχυτικό, δεκτικό και συμπαθή. Μάλιστα, εξοικειώνεται με το διαφορετικό και παύει
να αισθάνεται αμηχανία ή συμπλέγματα όταν πρόκειται για νέες επαφές. Ανοίγεται εύκολα, αποδεσμεύεται από στε-
γανά και προκαταλήψεις ή στερεότυπα που αφορούν την ανθρώπινη συμπεριφορά και ψυχοσύνθεση, με αποτέλε-
σμα να αναζητά ο ίδιος την αλήθεια, την ιδιαιτερότητα. Έτσι, συνάπτει δεσμούς με σκοπό να εμβαθύνει στην ιδιο-
συγκρασία του συνανθρώπου, επιλέγει τον κοινωνικό του περίγυρο συνειδητά και υπεύθυνα.
 Με το διάλογο ο άνθρωπος κοινωνικοποιείται. Σε όλα τα επίπεδα της ζωής του ο άνθρωπος επιδιώκει την επικοι-
νωνία προκειμένου να ενταχθεί στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο και να διαμορφώσει τη δική του βιοθεωρία και κο-
σμοθεωρία, κάνοντας διάλογο με το φίλο, το συνάδελφο, το συμπολίτη. Ανταλλάσσει απόψεις και εμπλουτίζει το
πνευματικό του υπόβαθρο, εφόσον -απαλλαγμένος από δογματισμούς και εμπάθειες- λαμβάνει ποικίλα ερεθίσματα
από ανθρώπους που τον περιβάλλουν. Οικοδομεί σχέσεις πάνω σε ισχυρές βάσεις, φιλικές, ερωτικές, συνεργασίες
στον επαγγελματικό χώρο που χαρακτηρίζονται από ανιδιοτέλεια, δικαιοσύνη, ισότητα και ειλικρίνεια.
 Ο διάλογος συσφίγγει τους δεσμούς μεταξύ των ανθρώπων και σε βάθος χρόνου γίνονται τόσο ισχυροί που το
συναίσθημα κυριεύει πραγματικά την ανθρώπινη ύπαρξη. Με την ουσιαστική και συχνή επικοινωνία οι άνθρωποι
μοιράζονται συναισθήματα, βιώνουν από κοινού εμπειρίες και ευχάριστα ή δυσάρεστα γεγονότα της καθημερινότη-
τας, αναπολούν στιγμές του παρελθόντος, σχεδιάζουν και ονειρεύονται για το μέλλον, θυμούνται ιδιαίτερες στιγμές
που τους ενώνουν. Αυτό σημαίνει ότι μαθαίνουν να αγαπούν, γίνονται αλληλέγγυοι, συμπονούν, νιώθουν και συμ-
μερίζονται τον πόνο του άλλου, απολαμβάνουν τη χαρά του συνανθρώπου τους.
 Η ποιότητα των ανθρώπινων σχέσεων αναμφίβολα εξαρτάται από το επίπεδο του διαλόγου και της επικοινωνίας.
Βέβαια, η διατήρηση των σχέσεων απαιτεί συνεχή προσπάθεια, εγρήγορση και όχι εφησυχασμό. Ένας τρόπος για να
συμβεί αυτό είναι η διάθεση του ανθρώπου να αυτοβελτιώνεται μέσα από την ειλικρινή επικοινωνία με άτομα που
εκτιμά, σέβεται και θαυμάζει. Συγκεκριμένα, περιορίζει αλαζονικά και εγωιστικά ένστικτα και παράλληλα τονώνει ή
ενισχύει τα προτερήματά του, τα οποία ο συνάνθρωπός του επισημαίνει. Επιπλέον, του δίνει κίνητρα να προοδεύσει
σε πολλαπλά επίπεδα της ζωής του, ενθαρρύνεται εσωτερικά, αποκτά αυτοπεποίθηση, εξελίσσεται επαγγελματικά,
καλλιεργείται πνευματικά. Επειδή λοιπόν οι σχέσεις είναι «ζωντανός οργανισμός», μέσα από αυτές ο άνθρωπος δια-
πλάθεται και εν δυνάμει τελειοποιείται, με την προϋπόθεση ότι ο διάλογος δεν είναι απλώς ανταλλαγή απόψεων,
αλλά άνοιγμα και επαφή ψυχών.

ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

 Ο διάλογος στο πλαίσιο της σχολικής κοινότητας αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο για την ομαλή ένταξη του νέου σε
αυτήν. Το παιδί από πολύ νεαρή ηλικία καλείται να διαχειριστεί τις ανθρώπινες σχέσεις, ερχόμενο καθημερινά σε
επαφή με διαφορετικές προσωπικότητες, συμμαθητές, εκπαιδευτικούς, διευθυντές. Μοιραία, λοιπόν, συζητά, δη-
μιουργεί φιλίες, συνεργάζεται, συγκρούεται, μαθαίνει να εμπιστεύεται και να συγχωρεί. Άλλωστε, στο ενδοσχολικό
περιβάλλον υπάρχουν κανόνες που προασπίζουν τα δικαιώματα των νέων και έμμεσα «προτείνουν» κυρίως το διά-
λογο ως μέσο αντιμετώπισης προβλημάτων ή προβληματικών συμπεριφορών. Ο νέος λαμβάνει την πρέπουσα κοι-
νωνική αγωγή, διαμορφώνει συνείδηση του σχολικού χώρου, σέβεται το διαφορετικό, γίνεται ενεργό μέλος, είναι
εγκρατής και μαθαίνει να πειθαρχεί, αφού οι εκπαιδευτικοί στηρίζουν τη γαλούχηση των παιδιών στη συζήτηση και
τη νουθεσία.
 Οι νέοι που διαλέγονται με τους συμμαθητές και τους καθηγητές τους καλλιεργούνται πνευματικά. Κατά τη διε-
ξαγωγή του μαθήματος ανταλλάσσουν απόψεις, εκφράζουν και διαμορφώνουν ιδεολογίες, ιδίως όταν το γνωστικό
αντικείμενο που διδάσκονται καλλιεργεί άμεσα τη σκέψη και το στοχασμό για κοινωνικά ζητήματα, αναπτύσσουν
την κριτική και αντιληπτική τους ικανότητα, καθώς όταν συνομιλούν συμμετέχουν διανοητικά και αυτενεργούν. Υπό
αυτές τις συνθήκες, βαθμιαία οι μαθητές γίνονται ισχυροί «αντίπαλοι», εκφράζουν με θάρρος, παρρησία και ευφυΐα
τον αντίλογο.
 Όταν το σχολείο προάγει το διάλογο, το κλίμα είναι δημοκρατικό. Η επικοινωνία με συμμαθητές και εκπαιδευτι-
κούς που διεξάγεται σε ήπιο, φιλελεύθερο και φιλειρηνικό κλίμα αναβαθμίζει τις διαπροσωπικές σχέσεις. Πιο ειδικά,
οι νέοι αποδεσμεύονται από συμπλέγματα κατωτερότητας, παύουν να αισθάνονται αμήχανα, απελευθερώνονται ε-
σωτερικά, εκφράζονται και μοιράζονται προβληματισμούς όχι μόνο όσον αφορά στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν
στα μαθήματα, αλλά και άγχη ή προσωπικές διαταραχές που παρεμποδίζουν την υλοποίηση των στόχων τους. Επο-
μένως, εκπαιδευτικοί και μαθητές μάχονται για έναν κοινό και ανιδιοτελή στόχο, τη μόρφωση. Όπου υπάρχει ο διά-
λογος, απουσιάζουν ο ανταγωνισμός, οι ρήξεις και ο εγωισμός, ενώ παράλληλα καλλιεργούνται η αλληλεγγύη, ο
πλουραλισμός και η πολυφωνία.
 Η καθιέρωση του διαλόγου είτε ως μέσου διδασκαλίας είτε ως τρόπου επίλυσης προβλημάτων στην τάξη κάνει τα
παιδιά να αγαπήσουν το σχολείο. Σταδιακά εκτιμούν την ηρεμία και την αρμονία που τους παρέχει η σχολική ζωή,
εγγράφουν στην προσωπικότητά τους όλα εκείνα τα στοιχεία που τα τροφοδοτούν με θετική σκέψη και ενέργεια. Οι
νέοι αναθεωρούν την άποψή τους για το «σκοτεινό» και ανιαρό σχολείο, σταματούν να αντιτίθενται άνευ λόγου και
αιτίας στους καθηγητές, παύουν να λειτουργούν ανταγωνιστικά, διότι η υγιής επικοινωνία εξευγενίζει και εκλεπτύ-

Επιμέλεια: Αργ. Καλλή, Τ. Τσατλόγλου, Απ. Ράπτης, Χρ. Ροϊνού, Φ. Γραμματικοπούλου, Γ. Μιχαήλ, Χρ. Μιχαήλ
3
 1. Ούλωφ Πάλμε & Επάφου & Χρυσίππου 1
Ζωγράφου ,  210 74 88 030
2. Φανερωμένης 13
Χολαργός ,  210 65 36 551
www.en-dynamei.gr

Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
νει τη συμπεριφορά τους. Έχουν καλή προαίρεση, αφού συνειδητοποιούν ότι οι εκπαιδευτικοί δεν τους ευνουχί-
ζουν, δεν τους μετριάζουν τον αυθορμητισμό και τη νεανική πρωτοβουλία, αλλά στόχο έχουν να τους μεταγγίσουν
με αγάπη και υπομονή γνώσεις, αξίες, αρχές, ιδανικά. Το σχολείο ως φορέας παιδείας ανακτά το κύρος του, δεν
απαξιώνεται, δεν αντιμετωπίζεται από γονείς και μαθητές διεκπεραιωτικά και χρησιμοθηρικά, δηλαδή δε θεωρείται
απλώς «σκαλοπάτι» για την ένταξη των νέων σε κάποιο ανώτερο ή ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα, αλλά βασικός
φορέας ολοκλήρωσης προσωπικοτήτων, δημιουργίας ακέραιων χαρακτήρων.

ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΖΩΗ

Μεταξύ του πολίτη και των πολιτικών

 Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης παρέχουν τη δυνατότητα σε απλούς πολίτες και πολιτικούς ηγέτες να φιλοξενη-
θούν σε εκπομπές και να παρουσιάσουν αμφότεροι τις απόψεις τους και τους προβληματισμούς τους για το συλλο-
γικό γίγνεσθαι. Οι πολίτες έχουν την ευκαιρία να συναντήσουν πρόσωπα της εξουσίας, με στόχο να περιγράψουν τη
δύσκολη καθημερινότητα που αντιμετωπίζουν όσον αφορά βασικούς τομείς της ζωής τους, όπως είναι η υγεία, η
παιδεία, η επαγγελματική τους αποκατάσταση και τα εργασιακά τους δικαιώματα. Συζητούν μαζί τους, απαιτούν α-
παντήσεις άμεσες και ειλικρινείς μέσα από ανοιχτό και δημοκρατικό διάλογο. Οι ηγέτες, λοιπόν, δεσμεύονται πολιτι-
κά στο λαό, που σημαίνει ότι καταθέτουν το πρόγραμμά τους, παρουσιάζουν με σαφήνεια τις θέσεις και τους στό-
χους της κομματικής τους παράταξης. Βέβαια, δε λείπει και ο αντίλογος, δηλαδή προσκεκλημένοι είναι και πολιτικοί
άλλων κομμάτων, με αποτέλεσμα η επικοινωνία να είναι πολυεπίπεδη, πολυφωνική, πλουραλιστική και αντικειμενι-
κή. Η κοινή γνώμη κρίνει τις απαντήσεις, τις προθέσεις και τη θεωρία των πολιτικών αντιπροσώπων, ο λαός αναθε-
ωρεί, εμπιστεύεται, φιλτράρει τις εξελίξεις και τη ρευστή πραγματικότητα, λαμβάνοντας πάντα υπόψη το κοινό
συμφέρον.
 Από την άλλη, ο διάλογος μεταξύ πολιτών και πολιτικών διεξάγεται όχι μόνο μέσω των ΜΜΕ, αλλά και έμμεσα,
σε καθημερινό επίπεδο. Πιο ειδικά, σε προεκλογικές εκστρατείες οι πολιτικοί συναντούν σε όλα τα μέρη της χώρας
τον απλό κόσμο και συνομιλούν, σε συνεντεύξεις τύπου τίθενται ερωτήματα και προβληματισμοί από δημοσιογρά-
φους που αντιπροσωπεύουν τη φωνή του λαού. Επίσης, οι λαϊκές διαμαρτυρίες, οι απεργίες, οι διαδηλώσεις που
συχνά σημειώνονται με αφορμή επικείμενες μεταρρυθμίσεις, αποτελούν ισχυρή «απάντηση», απόδειξη ότι οι πολί-
τες διαφωνούν και αναμένουν τροποποιήσεις και αλλαγές, εφόσον δεν εγκρίνουν τις εκάστοτε αποφάσεις της εξου-
σίας. Η αποστολή επιστολών σε υπουργούς, η δημοσίευση πληροφοριών στον Τύπο από τον απλό λαό και εν τέλει η
ψήφος του είναι μορφές έμμεσου διαλόγου με τον πολιτικό κόσμο, που αποδεικνύουν για ακόμα μία φορά ότι ο λα-
ός είναι πανταχού παρών, οι αποφάσεις δε λαμβάνονται ερήμην του. Ακόμα κι αν οι πολίτες εξουσιοδοτούν με την
ψήφο τους ηγέτες να αποφασίζουν για τη ζωή τους, παρεμβαίνουν στο πολιτικό έργο έχοντας πάντα τον τελικό λό-
γο.

Μεταξύ των πολιτικών κομμάτων

 Τα πρόσωπα της εκάστοτε κομματικής παράταξης διαλέγονται και συζητούν σε βάθος προκειμένου να συναπο-
φασίσουν το πολιτικό τους πρόγραμμα. Η υγεία, η παιδεία, η οικονομία, η αντιμετώπιση φαινομένων κοινωνικής
παθογένειας που διαταράσσουν τη συλλογική ευημερία είναι μερικά από τα θέματα που απασχολούν και προβλημα-
τίζουν τους εκπροσώπους του λαού. Οι συναντήσεις και οι συσκέψεις σε δημοκρατικό και φιλελεύθερο πλαίσιο απο-
τελούν καθήκον των πολιτικών, αφού στοχοθετούν από κοινού, συμπλέουν και καταλήγουν ομόφωνα σε αποφά-
σεις, με γνώμονα πάντα τις απαιτήσεις του λαού. Βέβαια, η επικοινωνία και η συζήτηση των πολιτικών δεν περιορί-
ζεται στο εσωτερικό του κόμματος, αλλά διεξάγεται σε ευρύτερο επίπεδο. Αντίπαλες παρατάξεις, όλες οι εκλεγμένες
από το λαό, αντιτιθέμενες πολιτικές φωνές, συναντιούνται στο Κοινοβούλιο και ψηφίζουν μεταρρυθμίσεις, συνομι-
λούν, εκθέτουν τις απόψεις τους, τηρώντας απόλυτα τις διατάξεις και τις νόμιμες διαδικασίες που το Σύνταγμα υπα-
γορεύει. Για ακόμα μία φορά, αποδεικνύεται ότι ο γόνιμος και δημοκρατικός διάλογος προασπίζει τα ανθρώπινα δι-
καιώματα και αναβαθμίζει την ποιότητα του πολιτεύματος.

Διάλογος σε διεθνές επίπεδο

 Η άρση φραγμών και συνόρων και η δημιουργία υπερεθνικών σχηματισμών, όπως είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση,
επιτείνουν την ανάγκη να επικοινωνούν και να διαλέγονται τα κράτη για ένα κοινό στόχο, την παγκοσμιοποίηση.
Ηγέτες από όλα τα κράτη της παγκόσμιας κοινότητας συναντιούνται σε συνόδους κορυφής και συνδιασκέψεις, ώστε
να συζητήσουν ζητήματα και προβλήματα υπερεθνικού ενδιαφέροντος. Η βιομηχανική ασυδοσία και το οικολογικό
πρόβλημα, η ανέχεια και η πολιτική αστάθεια του ανατολικού κόσμου που εντείνει το φαινόμενο της λαθρομετανά-
στευσης, το προσφυγικό ζήτημα, η ολοένα και πιο επικίνδυνη δράση τρομοκρατικών οργανώσεων, οι ενδεχόμενες
κρίσεις στο χρηματοπιστωτικό σύστημα που θέτουν σε κίνδυνο την παγκόσμια οικονομία, η καταπάτηση των αν-
θρωπίνων δικαιωμάτων σε όλο τον κόσμο, αποτελούν αντικείμενα συζήτησης και προβληματισμού της διεθνούς
κοινότητας. Άλλωστε, η διατήρηση της παγκόσμιας ειρήνης, η ομαλή οικονομική και πολιτική συνεργασία των λαών
και η ανθρωπιστική βοήθεια προϋποθέτουν συσπείρωση, στοχασμό, συμπόρευση και σύζευξη των δυνάμεων ως
αποτέλεσμα υγιούς διαλόγου.

Επιμέλεια: Αργ. Καλλή, Τ. Τσατλόγλου, Απ. Ράπτης, Χρ. Ροϊνού, Φ. Γραμματικοπούλου, Γ. Μιχαήλ, Χρ. Μιχαήλ
4
 1. Ούλωφ Πάλμε & Επάφου & Χρυσίππου 1
Ζωγράφου ,  210 74 88 030
2. Φανερωμένης 13
Χολαργός ,  210 65 36 551
www.en-dynamei.gr

Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΧΑΣΜΑ ΓΕΝΕΩΝ
«Εγώ είμαι ο γκρεμιστής, εγώ κι ο χτίστης», Παλαμάς

Ο άνθρωπος από τη φύση του έχει την ικανότητα να εντοπίζει τους τρόπους και τα μέσα με τα οποία θα κατα-
φέρει να βελτιώσει τις συνθήκες διαβίωσης και την ποιότητα της ζωής του. Ο άνθρωπος αναζητούσε πάντα τη γνώ-
ση για να επιλύσει τις βασικές του ανάγκες και να εξελιχθεί σε τέτοιο βαθμό, που να είναι κυρίαρχος των δεδομέ-
νων της κοινωνικής πραγματικότητας. Η διαδοχή των γενεών δημιούργησε τις προϋποθέσεις, ώστε να κληροδοτού-
νται οι κατακτήσεις των προηγούμενων στις επόμενες και να επέρχεται η ταχύτερη εξέλιξη και πρόοδος. Κάθε γενιά
στηρίζεται στην προηγούμενη, προκειμένου να συνεχίσει την αδιάκοπη πορεία και να αποδεικνύεται η ύπαρξη και η
αξία του ανθρώπινου είδους. Οι γνώσεις, οι αξίες, οι απαιτήσεις και το πνευματικό και ηθικό υπόβαθρο κάθε γενιάς
μεταφέρονται στην επόμενη, η οποία θα κρίνει και θα αξιολογήσει όσα κληρονόμησε, ανάλογα με το δικό της επίπε-
δο και τις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις και τα δεδομένα.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο διαμορφώθηκε και οργανώθηκε ο θεσμός της οικογένειας, ο οποίος αποτελεί το θεμέ-
λιο λίθο και το βασικότερο κύτταρο του κοινωνικού σώματος. Αποτελεί τη μικρογραφία της κοινωνίας, εφόσον απο-
τελείται από τα ώριμα και μεγαλύτερα σε ηλικία άτομα, που είναι οι γονείς και από τα παιδιά, τα οποία αποτελούν
τις υπάρξεις εκείνες που θα συνεχίσουν την πορεία των γονέων και θα αποτελέσουν τα μέλη της μελλοντικής κοι-
νωνίας. Η προσπάθεια των γονέων να συνεισφέρουν στην διάπλαση της προσωπικότητας των νέων, επιτελείται με
βάση τα πνευματικά, ηθικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά που κατέχουν και το σκοπό που θέλουν να επιτύχουν.
Όσο τα παιδιά μεγαλώνουν, μπορούν και να αξιολογήσουν τα ερεθίσματα που δέχονται. Αυτό πραγματοποιείται ε-
φόσον ανήκουν και σε άλλες ομάδες και σύνολα από τα οποία λαμβάνουν νέα ερεθίσματα και παραδειγματίζονται.
Έτσι, σταδιακά αμφισβητούν και κρίνουν όσα λαμβάνουν από το οικογενειακό τους περιβάλλον.
Αυτή η αμφισβήτηση διογκώνεται και διευρύνεται σε πολλά επίπεδα στην καθημερινότητα. Οι νέοι αμφισβητούν
τις παραδόσεις, τις αξίες, τα ιδανικά, τους θεσμούς και θεωρούν ότι επαναστατούν εναντίον των γονέων. Από την
πλευρά τους οι γονείς αντιδρούν, προσπαθώντας να «επαναφέρουν» στην τάξη τα παιδιά και να τα νουθετήσουν
κατάλληλα για το μέλλον τους. Αυτή η σύγκρουση αποδεικνύει το χάσμα που υπάρχει μεταξύ των γονέων, γεγονός
το οποίο δεν αποτελεί κατ’ ανάγκην αρνητικό στοιχείο, εφόσον οι νέοι πρέπει να διαφέρουν από τους γονείς. Είναι
νέοι, επαναστάτες, καινοτόμοι, πρωτοποριακοί, ονειροπόλοι και αισιόδοξοι σε αντίθεση με τους μεγαλύτερους, οι
οποίοι βασίζονται στην εμπειρία τους και αδυνατούν να κάνουν την υπέρβαση στη ζωή τους. Οι γονείς, ορισμένες
φορές, στρέφονται εναντίον των νέων, προσπαθώντας να τους καθοδηγήσουν και να αλλοιώσουν τον αυθορμητι-
σμό τους, ενώ άλλες φορές, προκειμένου να δείξουν ότι είναι και εκείνοι πρωτοποριακοί, αποτελούν το αρνητικό
πρότυπο. Το χάσμα που υπάρχει, διογκώνεται και προκαλεί τη διάσπαση της συνοχής στο κοινωνικό σύνολο και
ευθύνεται για την έλλειψη συνεργασίας και διαλόγου.
Το χάσμα γενεών περιγράφεται ως η κατάσταση εκείνη στην οποία παρατηρείται ένα αδιέξοδο στις σχέσεις νέων
και μεγαλυτέρων, ένα κενό επικοινωνίας. Ένα καθεστώς αμοιβαίας αντιπαλότητας και καχυποψίας που χαρακτηρίζε-
ται από έλλειψη συνεννόησης λόγω της διαφοράς αντίληψης για τη ζωή και τα προβλήματά της ανάμεσα στους νέ-
ους και τους ηλικιωμένους.
Το χάσμα γενεών δεν το συναντάμε μόνο στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα. Έρχεται και επανέρχεται με
το ρυθμό ενός φυσικού φαινομένου και χαρακτηρίζει όλες σχεδόν τις κοινωνικές φάσεις των ανθρώπινων κοινω-
νιών. Ο Αριστοφάνης περιγράφει χαρακτηριστικά τους νέους της εποχής του, ο Πλάτωνας στις «Επιστολές» του
αλλά και ο Αριστοτέλης στη «Ρητορική» του μας παρουσιάζει με πολύ εύγλωττο τρόπο τη διάσταση και τις συ-
γκρούσεις ανάμεσα στις δύο γενιές.

ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΝΕΩΝ

 Έχουν δυναμισμό, διαθέτουν αυτοπεποίθηση και θάρρος.

 Είναι ορμητικοί και οξύθυμοι.
 Είναι επαναστάτες, ρηξικέλευθοι, καινοτόμοι και γι' αυτό αντιδραστικοί σε κάθε τι παραδοσιακό που θεωρούν ως
ξεπερασμένο και αναχρονιστικό.
 Έχουν απειρία ζωής και απογοητεύονται εύκολα.
 Είναι υπερβολικοί, ονειροπόλοι, ρομαντικοί.
 Αντιδρούν στον κομφορμισμό, την παθητικοποίηση, το συντηρητισμό, θέλουν να αλλάξουν τον κόσμο.
 Αδυνατούν να συμφιλιωθούν με τη στάση των μεγάλων, που θεωρούν ως βολεμένους και προγονόπληκτους.

ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ

 Είναι ρεαλιστές και αποφασιστικοί.

 Έχουν εμπειρία ζωής, είναι ώριμοι και συνειδητοποιημένοι.

Επιμέλεια: Αργ. Καλλή, Τ. Τσατλόγλου, Απ. Ράπτης, Χρ. Ροϊνού, Φ. Γραμματικοπούλου, Γ. Μιχαήλ, Χρ. Μιχαήλ
5
 1. Ούλωφ Πάλμε & Επάφου & Χρυσίππου 1
Ζωγράφου ,  210 74 88 030
2. Φανερωμένης 13
Χολαργός ,  210 65 36 551
www.en-dynamei.gr

Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
 Χαρακτηρίζονται από επιφυλακτικότητα και καχυποψία προς κάθε τι το διαφορετικό από αυτό που γνωρίζουν.
 Δε μετακινούνται εύκολα από τις θέσεις τους, δεν αντιδρούν δυναμικά.
 Είναι υπερπροστατευτικοί απέναντι στους νέους, συχνά δε είναι καταπιεστικοί και ισχυρογνώμονες.
 Δυσπιστούν απέναντι στους νέους και θεωρούν τη νέα γενιά χειρότερη από τη δική τους.

ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ ΧΑΣΜΑΤΟΣ

Επειδή το χάσμα των γενεών είναι μια φυσιολογική και υγιής κατάσταση, αφού σημειώνεται σε κάθε εποχή και
κοινωνία και σηματοδοτεί ουσιαστικά την πορεία προς μια αλλαγή, δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται σα να πρόκειται
για μια δυσάρεστη και προβληματική κατάσταση. Οπωσδήποτε, μπορεί η σύγκρουση των δύο γενεών να εκδηλώνε-
ται με δυσάρεστους και ενοχλητικούς τρόπους, και αυτό έχει να κάνει με τους χειρισμούς των δύο πλευρών, αλλά
το ίδιο το χάσμα είναι μοιραίο να σημειωθεί, καθώς η μια γενιά διαδέχεται την άλλη. Ουσιαστικά, τα αίτια του φαι-
νομένου περιγράφουν όλες τις κοινωνικοπολιτικές, τις πολιτιστικές και τεχνολογικές αλλαγές που εκδηλώνονται
στην εποχή μας, χωρίς όμως αυτό να είναι προνόμιο μόνο της δικής μας εποχής. Σε κάθε εποχή, σε κάθε κοινωνία,
η πραγματικότητα εξαρτάται από τις συνθήκες, κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές κτλ, που βιώνει κάθε γενιά, συν-
θήκες που την επηρεάζουν, τη διαμορφώνουν και τη διαφοροποιούν από την προηγούμενη. Συγκεκριμένα:
 Το χάσμα δημιουργείται εφόσον υπάρχουν διαφορετικές ανάγκες και ενδιαφέροντα μεταξύ των νέων και των
μεγαλύτερων. Οι νέοι επιδιώκουν να γνωρίσουν την πραγματικότητα, χωρίς να έχουν την απαιτούμενη εμπειρία
στη ζωή τους. Η ηλικία τους απαιτεί να διασκεδάζουν και να μην αναλαμβάνουν ρόλους με υψηλές απαιτήσεις, γε-
γονός που τους στρέφει εναντίον των μεγάλων, εφόσον οι δεύτεροι επιθυμούν να προσφέρουν όσο το δυνατόν
περισσότερα αγαθά προκειμένου να επιβιώσουν. Οι προτεραιότητες μεταβάλλονται και οι απαιτήσεις διαφοροποιού-
νται, χωρίς να υπάρχει κοινό σημείο επαφής. Το αποτέλεσμα είναι να συγκρούονται και να δημιουργούνται εντάσεις
στις μεταξύ τους σχέσεις.
 Στις μέρες μας έχει τροποποιηθεί και η καθημερινότητα των ανθρώπων, αφού υπάρχει ανάγκη το άτομο να συ-
μπορεύεται με τις εξελίξεις. Η σύγχρονη πραγματικότητα απαιτεί συνεχείς μεταβολές από το άτομο για να καταφέρ-
νει να συνάδει με τις κοινωνικές απαιτήσεις. Οι νέοι επιθυμούν να ακολουθήσουν τα νέα πρότυπα της κοινωνίας,
που όμως είναι αντίθετα από τα οικογενειακά δεδομένα. Είναι ανολοκλήρωτες προσωπικότητες και εύπιστοι σε ό,τι
προβάλλεται με ιδανική μορφή. Οι επιλογές των μεγάλων ερμηνεύονται ως συντηρητικές κινήσεις που θα τους ο-
δηγήσουν σε παρελθοντικές νοοτροπίες. Υιοθετούν πρότυπα που ταιριάζουν με την υλιστική μορφή της κοινωνίας,
γιατί θεωρούν ότι με αυτά θα προοδεύσουν και θα διαφοροποιηθούν από τους μεγάλους. Συνεπώς, αντιτίθενται
στις προτροπές και τις νουθεσίες και τις θεωρούν οπισθοδρομικές.
 Η καθημερινότητα πλέον έχει λάβει τεχνοκρατική μορφή, με τις εξελίξεις της τεχνικής και της τεχνολογίας να
απευθύνονται κυρίως στους νέους. Η τεχνολογία εξελίσσεται με ραγδαίους ρυθμούς και οι νέοι ενδιαφέρονται να
ασχοληθούν με τα προϊόντα της για την ψυχαγωγία τους. Οι μεγαλύτεροι αδυνατούν να ακολουθήσουν αυτές τις
εξελίξεις και συχνά τις δαιμονοποιούν. Αντιμετωπίζουν την τεχνολογία σαν την αιτία του κακού για τους νέους και
την ψυχική τους ισορροπία, ενώ οι ίδιοι οι νέοι αντιδρούν σε αυτή τη συμπεριφορά, εφόσον επιθυμούν να ακολου-
θούν τις τεχνολογικές εξελίξεις φοβούμενοι «μη μείνουν πίσω». Επομένως, η κυριαρχία της τεχνολογίας έχει φέρει
αντιμέτωπες τις δύο γενεές, εφόσον δεν υπάρχει κοινή αντιμετώπιση και αποδοχή των εξελίξεων.
 Τα σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα, και κυρίως το διαδίκτυο, παρέχουν πλήθος ερεθισμάτων που βοηθούν τους νέ-
ους να ωριμάσουν ταχύτερα. Ενώ στο παρελθόν η διαπαιδαγώγηση των νέων επιτελούνταν κυρίως από το θεσμό
της οικογένειας και του σχολείου, πλέον οι νέοι έχουν τη δυνατότητα να ενημερώνονται και να διασκεδάζουν μέσω
των ηλεκτρονικών μέσων. Η τηλεοπτική εικόνα και οι απεριόριστες δυνατότητες του διαδικτύου καλύπτουν αρκετές
απαιτήσεις των νέων, προωθώντας ταυτόχρονα και νέες αντιλήψεις και ιδέες. Αυτό σημαίνει ότι επιλύουν τις απορί-
ες και τους προβληματισμούς τους, χωρίς απαραίτητα τη συμμετοχή των γονέων, γεγονός το οποίο τους φέρνει σε
αντιπαράθεση για απόψεις και νοοτροπίες. Οι νέοι ωριμάζουν πιο σύντομα, χωρίς οι γονείς να μπορούν να το αντι-
ληφθούν, με αποτέλεσμα να αμφισβητούνται οι παραδοσιακές αξίες της οικογένειας.
 Ο θεσμός της οικογένειας διέρχεται κρίση στη σύγχρονη πραγματικότητα, με αποτέλεσμα να αδυνατεί να επιτε-
λέσει σωστά το ρόλο της. Οι συνεχείς μεταβολές των οικονομικών δεδομένων και απαιτήσεων, σε συνδυασμό με τα
υλιστικά πρότυπα που προωθούνται, αναγκάζουν τους γονείς να απουσιάζουν αρκετές ώρες από το σπίτι και τους
νέους να παραμένουν περισσότερο χρόνο μόνοι τους. Απουσιάζει η ουσιαστική και συχνή επαφή των μελών της
οικογένειας και ταυτόχρονα περιορίζονται οι ώρες δημιουργικού διαλόγου και επικοινωνίας. Τα μέλη της οικογέ-
νειας απομακρύνονται και αδυνατούν να ανταλλάξουν ιδέες και απόψεις, που θα βοηθήσουν την ψυχική ολοκλή-
ρωση και την κοινωνικοποίηση των νέων. Το αποτέλεσμα είναι να διογκώνεται το χάσμα μεταξύ των γενεών, εφό-
σον απουσιάζει η κατανόηση και η συνεργασία.
 Αξιοσημείωτη είναι και η διαφορά που υφίσταται στη μόρφωση των σημερινών νέων και την ενημέρωσή τους
για τον κόσμο, σε σύγκριση με τις προηγούμενες γενεές. Οι περισσότεροι πλέον νέοι μορφώνονται και σπουδάζουν
στα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας ή και του εξωτερικού. Γνωρίζουν ξένες γλώσσες, ταξιδεύουν, αποκτούν νέες
εμπειρίες, ενημερώνονται για κάθε εξέλιξη επιστημονική, τεχνολογική, πολιτική, πολιτιστική και κοινωνική. Δια-
μορφώνουν νέα αντίληψη για τον κόσμο με μεγαλύτερη ανεκτικότητα και διαλλακτικότητα. Από τη στιγμή που έ-

Επιμέλεια: Αργ. Καλλή, Τ. Τσατλόγλου, Απ. Ράπτης, Χρ. Ροϊνού, Φ. Γραμματικοπούλου, Γ. Μιχαήλ, Χρ. Μιχαήλ
6
 1. Ούλωφ Πάλμε & Επάφου & Χρυσίππου 1
Ζωγράφου ,  210 74 88 030
2. Φανερωμένης 13
Χολαργός ,  210 65 36 551
www.en-dynamei.gr

Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
χουν διαμορφώσει την προσωπικότητά τους και καλλιεργούν την κρίση τους, είναι δύσκολο να καθοδηγηθούν από
τους μεγαλύτερους και να συμφωνήσουν, με αποτέλεσμα να διαφοροποιούνται και να αμφισβητούν.
 Αναμφισβήτητα, η σύγχρονη εποχή έχει καθιερώσει το δημοκρατικό ιδεώδες και το φιλελεύθερο πνεύμα. Οι γο-
νείς ανατρέφουν τα παιδιά τους και τα διαπαιδαγωγούν με περισσότερες ελευθερίες και δημοκρατικές αντιλήψεις,
γεγονός που σημαίνει ότι έχουν τη δυνατότητα να κρίνουν και να αξιολογήσουν τα τεκταινόμενα. Ιδιαίτερη έμφαση
δίνουν στην αμφισβήτηση των αρνητικών στοιχείων της κοινωνίας, επιρρίπτοντας την ευθύνη στους μεγάλους για
τις παραλείψεις ή την ανοχή τους στα προβλήματα. Επιθυμούν να διαμορφώσουν νέες συνθήκες και δεδομένα, που
θα διαφέρουν από αυτά των μεγάλων, και ονειρεύονται ένα νέο κόσμο με αλλαγές και καινοτομίες.
 Η παγκοσμιοποιημένη μορφή των σύγχρονων κοινωνιών, επέβαλε νέες αξίες και ιδανικά. Η ενοποίηση του γήι-
νου χώρου των σύγχρονων κοινωνιών, επέτρεψε και διευκόλυνε την προβολή και διακίνηση στοιχείων από διάφο-
ρους πολιτισμού. Οι οικονομικά αναπτυγμένοι πολιτισμοί προωθούν με μεγαλύτερη ευκολία τα πολιτισμικά χαρα-
κτηριστικά τους, μέσω των ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης και κυρίως της διαφήμισης, σχετικά με την ψυχαγω-
γία, την εμφάνιση, τη συμπεριφορά, τη σκέψη. Οι νέοι υιοθετούν με μεγαλύτερη ευκολία τα ξενικά πρότυπα και
ταυτόχρονα θεωρούν αναχρονιστικά και οπισθοδρομικά τα παραδοσιακά πρότυπα, τις αξίες και τις αντιλήψεις, σε
αντίθεση με τους μεγαλύτερους, που αντιμετωπίζουν με καχυποψία και αυστηρότητα τα νέα δεδομένα.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ

 Ο θεσμός της οικογένειας διέρχεται κρίση, καθώς αδυνατεί να αποτελέσει φορέα διαπαιδαγώγησης. Οι νέοι θεω-
ρούν ότι οι γονείς αποτελούν τους βασικούς συντελεστές της οπισθοδρόμησης και της συντηρητικότητας που επι-
κρατεί. Οι συνεχείς εντάσεις και ταραχές μεταξύ τους, οδηγούν στη διάσπαση της συνοχής του οικογενειακού δε-
σμού, ενώ ακυρώνεται η προσφορά ερεθισμάτων και προτύπων για τους νέους, οι οποίοι αναζητούν από άλλους
φορείς να παραδειγματιστούν. Το αποτέλεσμα είναι να διευρύνεται το χάσμα των γενεών και οι δυο πλευρές να
αδυνατούν να συνεργαστούν.
 Η απουσία του διαλόγου και η έλλειψη συνεργασίας διευρύνονται και σε άλλους κοινωνικούς χώρους. Η κοινω-
νία έχει την ανάγκη της αρμονικής συνύπαρξης των μελών της, προκειμένου να επέλθει η πρόοδος και η εξέλιξη.
Οι νέοι, όμως, αδυνατούν να συνεργαστούν με τους μεγάλους και να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στην κοινω-
νία, εφόσον απαιτείται να συνδυαστούν αρμονικά η εμπειρία των μεγάλων και ο αυθορμητισμός και η προοδευτικό-
τητα των νέων.
 Σε πολιτικό επίπεδο, προκαλούνται αναταραχές και εντάσεις, ενώ ταυτόχρονα οι νέοι απέχουν από τις πολιτικές
διαδικασίες. Οι νέοι θεωρούν ότι αμφισβητούν τις επιλογές και τις προτάσεις των μεγάλων απέχοντας από τα κοινά.
Πιστεύουν ότι τα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά προβλήματα έχουν την απαρχή τους στις ιδέες και τις επιλογές
των μεγάλων. Χρησιμοποιούν τη δύναμή τους σε μορφές νόθας αμφισβήτησης και αρέσκονται σε εντάσεις, ανατα-
ραχές και επεισόδια προκειμένου να δηλώσουν την παρουσία τους. Το πρόβλημα όμως διευρύνεται, καθώς επικρα-
τούν οι ιδέες των μεγάλων και απουσιάζει η αντιπροσώπευση των νέων.
 Στο κοινωνικό σύνολο σταδιακά εκλείπουν οι παραδοσιακές αξίες και τα ιδανικά, με αποτέλεσμα να επικρατούν
ξενικά πρότυπα. Η τάση των νέων να υιοθετούν χαρακτηριστικά άλλων πολιτισμών, τους οδηγεί στην απομάκρυν-
ση από τον οικείο πολιτισμό, τον οποίο θεωρούν συντηρητικό και αναχρονιστικό. Ταυτίζουν τα παραδοσιακά στοι-
χεία με τον κόσμο των μεγάλων και εξοικειώνονται με τα ιδανικά που προβάλλονται και προωθούνται μέσω των
ηλεκτρονικών μέσων. Επιβάλλονται οι αντιλήψεις και οι νοοτροπίες των οικονομικά αναπτυγμένων πολιτισμών, ενώ
σταδιακά χάνονται οι παραδοσιακές αξίες και ιδέες.
 Είναι γεγονός ότι οι μεγάλοι περιθωριοποιούνται από το κοινωνικό σώμα και, όσο περνάνε τα χρόνια, απομονώ-
νονται από τους νέους, αφού θεωρούνται άχρηστοι. Οι νέοι αναλαμβάνουν τα ηνία της κοινωνίας και έχουν ενεργό
ρόλο στα δρώμενα. Προσπαθούν να δώσουν νέα χαρακτηριστικά στην κοινωνική πραγματικότητα και να αφήνουν
σταδιακά το αποτύπωμά τους, θεωρώντας ότι με αυτόν τον τρόπο αλλάζουν τα δεδομένα και επέρχεται η εξέλιξη.
Οι μεγάλοι απομονώνονται και κλείνονται ακόμα περισσότερο στον εαυτό τους, νιώθοντας προδομένοι και ανίκανοι
να αντιδράσουν. Το αποτέλεσμα είναι να δυσπιστούν απέναντι στη νέα γενιά και σταδιακά να τη θεωρούν χειρότερη
από τη δική τους, χωρίς να υπάρχει η πιθανότητα να μετακινηθούν από τις θέσεις τους.

ΤΡΟΠΟΙ ΓΕΦΥΡΩΣΗΣ – ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΧΑΣΜΑΤΟΣ

 Για να γεφυρωθεί το χάσμα είναι αναγκαία η διάθεση αυτοκριτικής και ενδοσκόπησης και από τις δύο πλευρές.
Το χάσμα των γενεών δεν είναι φυσιολογικό να εκλείψει, εφόσον είναι απαραίτητο να διαφέρουν οι νέοι από τους
μεγάλους, αλλά είναι ανάγκη οι μεγάλοι να κάνουν την αυτοκριτική τους και να μελετήσουν τους τρόπους με τους
οποίους θα δώσουν αρμοδιότητες και πρωτοβουλίες στους νέους, χωρίς να σκέφτονται ότι απειλούνται οι ίδιοι και
οι ιδεολογίες τους. Η ενδοσκόπηση και η συνεργασία των μεγάλων για την ανταλλαγή απόψεων και την από κοινού
διαμόρφωση της συμπεριφοράς προς τους νέους, θα βοηθήσει ώστε να αποτελέσουν το πρότυπο και για τους νέους
και να μάθουν να κάνουν την αυτοκριτική τους και να απορρίψουν τη στείρα αντίδραση.
 Η κατανόηση και η αυτοκριτική, θα βοηθήσει και τις δυο πλευρές να εφαρμόσουν το διάλογο ως μέσο συνεννό-
ησης και επίλυσης των διαφορών τους. Ο ειλικρινής και ευθύς διάλογος, χωρίς διάθεση επιβολής των απόψεων από
την πλευρά των μεγάλων με την πεποίθηση ότι αποτελούν την αυθεντία που πρέπει να ακολουθήσουν οι νέοι, μπο-

Επιμέλεια: Αργ. Καλλή, Τ. Τσατλόγλου, Απ. Ράπτης, Χρ. Ροϊνού, Φ. Γραμματικοπούλου, Γ. Μιχαήλ, Χρ. Μιχαήλ
7
 1. Ούλωφ Πάλμε & Επάφου & Χρυσίππου 1
Ζωγράφου ,  210 74 88 030
2. Φανερωμένης 13
Χολαργός ,  210 65 36 551
www.en-dynamei.gr

Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
ρεί να πραγματοποιηθεί με την παρρησία. Να αφήσουν τους νέους να εκφραστούν και να δηλώσουν την παρουσία
τους και τις ιδέες τους, ενώ ταυτόχρονα να αποβάλλουν το ύφος του καθοδηγητή και του επικριτή. Οι νέοι γνωρί-
ζουν ότι οι ευθύνες των μεγάλων για την εκάστοτε κοινωνική κατάσταση είναι τεράστιες και γι’ αυτό επιζητούν να
εισακουστούν, ώστε να δεχτούν και οι ίδιοι να ακούσουν. Όλα αυτά θα βοηθήσουν τον περιορισμό του χάσματος
και οι νέοι θα αντιμετωπίζονται ως ίσοι προς ίσους.
 Οι μεγάλοι είναι απαραίτητο να κατανοήσουν τους νέους και τα προβλήματα που τους απασχολούν, προκειμένου
να αντιμετωπίσουν τις εκρήξεις τους. Οι ενήλικες μπορούν να ξεπεράσουν τον εγωισμό τους και να αντιληφθούν τα
προβλήματα που έχει η εφηβική ηλικία λόγω της οικογένειας ή του κοινωνικού περιβάλλοντος. Ταυτόχρονα, πρέπει
να αναγνωρίσουν την αυτονομία της προσωπικότητας του εφήβου με τις αντίστοιχες ιδιομορφίες, ώστε να τον βοη-
θήσουν να αισθάνεται την ασφάλεια, την αγάπη, την αναγνώριση και να μην οδηγείται στις κινήσεις εντυπωσια-
σμού και αντίδρασης. Έτσι, θα εδραιωθεί ο σεβασμός, η εμπιστοσύνη, η κατανόηση και οι νέοι θα δεχτούν την βο-
ήθεια των μεγάλων.
 Θεμελιώδους σημασίας είναι ακόμα η ένδειξη εμπιστοσύνης στους νέους από την πλευρά των μεγάλων. Οι νέοι
θέλουν να νιώθουν ότι μπορούν να συνεργάζονται με τους ενήλικες και να υπάρχει η πεποίθηση ότι τους θεωρούν
υπεύθυνους. Άλλωστε, πρέπει να υπάρχει δημοκρατική και πολιτισμένη διάθεση για συνεργασία και ανάθεση πρω-
τοβουλιών στους νέους, ώστε να νιώθουν ότι συμβάλλουν με τις δυνάμεις τους στην αντιμετώπιση προβλημάτων.
Οι μεγάλοι πρέπει να αποβάλλουν τη διάθεση της αυθεντίας που τους διακατέχει και τη συμπεριφορά του «δασκά-
λου», γεγονός το οποίο καταργεί την εμπιστοσύνη που θέλουν να δείξουν στους νέους. Αυτό οδηγεί τους νέους να
νιώσουν ότι έχουν πράγματι τους μεγάλους ως αρωγούς και ότι μπορούν να στηριχθούν στην εμπειρία που έχουν
αποκομίσει με το πέρας των χρόνων.
 Είναι αναγκαίο και οι έφηβοι να συνδράμουν για τον περιορισμό των περιπτώσεων που διογκώνουν το χάσμα
των γενεών και εντείνουν τις διαφορές. Πλέον, οι νέοι έχουν τη δυνατότητα να μορφώνονται και να πληροφορού-
νται άμεσα με τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης και γι’ αυτό μπορούν και να αποκτήσουν κριτική σκέψη ώστε να
αξιολογούν τα γεγονότα. Πρέπει να κατανοήσουν ότι ανέκαθεν γίνονται λάθη, αλλά η διαλλακτικότητα βοηθά στην
αντιμετώπισή τους. Πρέπει να κατανοήσουν ότι οι μεγάλοι έχουν πείρα που μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη και
αντιμετώπιση σφαλμάτων, ενώ ο αυθορμητισμός και η επιπολαιότητα των νέων ενδεχομένως να οδηγεί σε παρορ-
μητικές κινήσεις. Επομένως, η συνεργασία και η διαλλακτικότητα των δύο πλευρών θα βοηθήσει στον περιορισμό
των ακροτήτων και των εντάσεων.

«Σας λέω ότι τα παιδιά του χθες ακολουθούν την κηδεία της εποχής που τα ίδια έφτιαξαν για τους εαυτούς
τους. Αλλά τα παιδιά του αύριο τα καλεί η ζωή και την ακολουθούν με βήμα σταθερό και το κεφάλι ψηλά, είναι η
χαραυγή νέων συνόρων. Ο καπνός δε θα θολώσει τα μάτια τους και ο ήχος της αλυσίδας δε θα πήξει τη φωνή τους.
Σε αριθμό είναι λίγοι, αλλά αξίζουν όσο ένα σπυρί στάρι, μπροστά σ' ένα δεμάτι άχυρο. Κανένας δεν τους γνωρίζει,
αλλά αυτοί γνωρίζουν ο ένας τον άλλο», Χαλίλ Γκιμπράν.

Επιμέλεια: Αργ. Καλλή, Τ. Τσατλόγλου, Απ. Ράπτης, Χρ. Ροϊνού, Φ. Γραμματικοπούλου, Γ. Μιχαήλ, Χρ. Μιχαήλ
8