1.

0 CqrbfUt
yÖtkfUthNtôºtôg ltbfUhKôg ;tÀvgobT
fUtÔgNtôºtôg bwÏgrJMg& yÖtkfUthNtôºtbT> fUtÔgôg =NolNtôºtk FÖtw
yÖtkfUthNtôºtbT > Y;uJ fUtÔgôg rJÒttlNtôºtrJNuM& > Cth;egheÀglwmthuãt
fUtÔgôg hnôgtu=TCu=lu yÖtkfUthNtôºtbT yàg;bbT > yÖtbT_f]U + D¤tT |
yÖtkfUth& > yÖtkfUthôg rJMgeCq;k NtôºtbT yÖtkfUthNtôºtbT > yÖtk fUhtu;er;
yÖtkfUth&> yÖtkfUthk rJlt blwígNhehk mtià=goôg vrhvqhãtk l möCJr;& vhà;w
brK-btrK¢gtr=rC& ytChãti& CqrM;i& mlT ;=T Nhehk =NolegbT > yÖtkfUthk rJlt
fUtÔg-NhehbT mtià=gorvvtmqltk f]U;u ybltuhbb-ybltunh½t >
yÖtkfUthNtôºtôg Rr;J]útbT
mkGuv;& mtrnÀgNtôºtôgur;ntm& rºtrCgwodirJoCÿ& >
fU. Ctbntat©goôg vqJoJrútombg& YJ yÖtkfUthNtôºtôgut=TCJfUtÖt& > YM&
mbg& Jir=fUmtrnÀgur;ntmôg Œ:bgwdÁvuãt vrhdãg;u >
F. böbxvqJfo UtÖt& mtrnÀgur;ntmôg mtrnÀgôg a ôJ;àºttu=CT tJlfUtÖtÁvuãt
dãg;u > fUtÖttu~gk mtrnÀgur;ntmôg rÅ;eg gwdÀJul fUÖv;u >
d. ;];eggwd& (böbxôg mbgfUtÖt&) ytÖtkfUtrhfUtãttk bÆgu mtb¤sôg
mbàJgfUtÖt& vrh=]ëg;u >
1.1 (fU) Œ:bgwd&
yÖtkfUthNtôºtôgtrJCtoJfUtÖt&
yÖtkfUthNtôºtôgtrJCtoJfUtÖt& g& FÖtw mtrnÀgur;ntmôg Œ:bgwdÀJul fUÖËg;u,
;rôblT mbgu yÖtkfUthNtôºtôg W;TvrútrJMgfUtrl ltltb;trl =he=]ëgà;u >
Jir=fUmtrnÀgu yÖtkfUthNtôºtôg WÖÖtuFtu ltJÖttu¢g;u ôv³;gt > ;:trv vqJtoat©gtoKtk

(1)
 Œ:btu~Ægtg&

fUJeltk }UMelt¤a blrm yt=ti Nç=t:ogtu& mbàJgmtÆtfUtu~ÖtkfUth& stdh¥fUtu~CJ;T >

}UÉJu=ôg Œ:bbãzÖteg-Œ:bmqÿu =]ëg;u_IIm l& rv;uJ mqlJu~d¿uU mqvtgltu
CJOO1 > yºttrÉlmqÿuU ôv³;gt WvbtÖtkfUthôg vrhagtu ÖtÇg;u > Y;ul
yÖtkfUthNtôºtôg bqÖtbuJ Ju=& Rr; yôbtrCJoÿUkw N¢g;u > }UÉJu=ôg yÖtkfU] ;tgtk
fUtÔgbgCtMtgtk WåafUturx=Nolbrv WvÖtÇg;u > g:t WMtô;wr; möcàÆtegbàºtu_
IIyC{t;uJ Yr; Œ;eae d;toh¥rdJ blJu ÆtltltbT >
stguJ vÀg WN;e mwJtmt WMt n‹tuJ rlrhKe;u y;m&OO >2
bàºtu~rôblT WvbtÖtkfUthtu =]ëg;u > ytgo-st;u& bqÖtd{à:& }UÉJu=& ytme;T >
vwht bnrMorJëJtrbºt&_ N;Šw-rJvtNt-l‘tu& mE¸båu A;T > ;ôg †r= l‘tuh¥åA„rm;tk
sÖt"thtbT yJÖttu¢g †=gtuŠfUtu st;& > g& fUtÔg;ul ÆJrl ŒJtrn;&_
IIŒvJo;tltbwN;e Wvô:t=ëJu R=k rJrM;u ntmbtlu >
dtJuJ NwC{u bt;htrhntãtu rJvtxTAw;wŠe vgmt sJu;u >>OO3
yºt WvbtÖtkfUth& vrhÖtÌg;u ;rôblT }UÉJu=u yÖtkfUth;úJôgtlufUtÇgw=tnhãttrl
CJrà; >
IIÅt& mwvãtto mgwst& mFtgt mbtlk J]GbrCMíJst;u >
;gtuhàg& rvËvÖtk ôJt=TJúglëlàlàgtu~rCatfUNer; >>4
yºttr;Ngtu¢ÀgÖtEµth& >
IIaÀJtrh ‡t]E¸t ºtgtu~ôg vt=t Åu NeMuo mË;nô;tmtu~ôg >
rºt"t cõtu J]MCtu htuhJer; bnt=uJtu bÀgto& yt rJJuN >>OO5

1. }UÉJu= Œ:bbãzÖtôg Œ:bmqÿ 1/9 }UfTU

2. }UÉJu=_1.114.6
3. }U. Ju. 3/33/1
4. }U. Ju. 1/164/20
5. }U. Ju. 5/58/6

(2)
 Œ:btu~Ægtg&

yºt ÁvfUtr;Ngtur¢;& yÖtkfUth& vrhÖtÌg;u >

gsw& mtbt:JoJu=uMw yrv yÖtEµth& =]ëg;u > g:t_
IImË;;u~Élu mrb"& mË;rs£t& mË; }UMg& "tb-rŒgtrãt >
mË;ntuºtt& mË;"tÀJt gsrà; mË;gtulehtvwãtôg D];ul ôJtnt >>OO6
yrôblT bàºtu gbfU& ÖtwË;tuvbt yÖtkfUthti vrhÖtÌgu;u >
y:JoJu=u g:t_
IIgu rºtmË;t& vrhgrà; rJëJt Ávtrãt rJC{;& >
Jtaôvr;coÖtt ;uMtk ;àJtu y‘ ="t;w bu >>OO7
bàºtu yrôblT fUtÔgÁvk =]ëg;u >
rlh¥ÿUd{à:u WvbtÖtkfUthôg W=tnhKÁvuK }UÉJu=ôg cnJtu bàºtt& mbwõ];t
yCJlT > g:t_IR=rbJ R=k yrÉlbTO >8 rlh¥ÿf]U=TrCgtoôfUbwrlrC& vqJoJrúto-
dtÉgtuoõ];tuvbtÖtkfUthôg W=tnhKk Œ=útbT > g;T FÖtw yÀgà;k JiÒttrlfUrbr;
ytat©gioboàg;u > gtôfuUl vqKtuovbtÖtkfUthôg ÖtwË;tuvbtÖtkfUthôg a ŒCu=tu
=rNo;&_IIvqKtuovbtàg:tuvbtleÀgtaGu;uOO9 l fuUJÖtbu;uMtbÖtkfUthtKtk ŒCu=tu Ju=u
=]ëg;u vhà;w ;ºttrv yr;NgturÿÔgr;hufUtu;TŒuGtr=cnqltbÖtkfUthtKtk mbwÖÖtuFtu
=]ëg;u > c{tÑKd{à:u WvrlMr= yrv fUtÔgrJMgfUbT W=tnhãtbT yÖtkfUthrJMgfkU
atu=tnhKk =he=]ëg;u > g:t c]n=thãgfUtuvrlMr=_II;=T g:t vuNôfUthe vuNmtu
btºttbt=tg yàgàlJ;hk Ávk ;lw;uOO >10
bwãzfUtuvrlMr= mwôv³bwvÖtÇg;u_
3. g. Ju. 17/29
7. y. Ju. 1/1/1
8. rl. rl. 1/16
9. rl. 3/18
10. c]n. Wv.
(3)
 Œ:btu~Ægtg&

II"lwd]oneÀJtivrlM=k bntôºtk Nhk ÊtvtNtrlrN;k mà;ge; >

ytgög ;ØtJ-d;ul au;mt ÖtÌgk ;=uJtGhk mtiög rJrõ >>OO11
fUXtuvrlMr= vrhÖtÌg;u_
IIytÀbtlk hr:lk rJrõ Nhehk h:buJ ;w >
cwrõk ;w mthr:k rJrõ bl& Œd{nbuJ a >>OO12
bàºtÅgu ÁvfUtÖtkfUth& =]ëg;u >
=unt=T crndoblk lJ;h=unmkŒtrË;& mwà=h;b=unvrhd{nëa ytÀbltu
rJNuMfUt©gorbr; f]UÀJt ;ºttuvbtÖtkfUthôg lJelk raºtbT WåarEµ;bT > vtrKrlhrv
Wvbtltuvrb;tÖtkfUthgtu& Œgtudk cnwÆtt f]U;JtlT > ;ul rNÖttÖte-rlrbo;ôg
f]UNtôJrlrbo;ôg a lxmqºtôgtrv WÖÖtuF& f]U;& > bnrMoct=htgKultrv Ju=tà;mqºtu
WvbtÖtkfUthôg ÁvfUtÖtkfUthôg a WÖÖtuF& f]U;& > yÖtkfUthNtôºtôg WvÖtçÆtd{à:uMw
yëJDtuMtKtk fUtrÖt=tmt=eltk a fUtÔgôg mtrnrÀgfUÖtGKôg Œgtudtu =]ëg;u >
htbtgKu bntCth;u atrv Wàl;fUturxfkU fUtÔgÖtGKk vrh=]ëg;u cnwÆtt > vtrKrlhrv
IstöJJ;esgO ltbfkU fUtÔgd{à:k hagtbtm Rr; htsNuFhôg fU:tgt yJdög;u >
JtrútofUfUth& bntCtígfUthtu~rv JtmJ=úttfUtÔgk mwbltuúthtfUtÔgk, fkUmJÆtltxfkU
ctrÖtJÆtltxfkU ;uMtk JtrútofUbÆgu CtígbÆgu a WrÖÖtrF;JtlT > ctiõfUtÖtvgoà;k
Cth;egmtrnÀgtltk rJrJÆttE¸ t ltk ŒCq ; tu rJfUtN& ystg; Rr;
ctiõd{à:t=ËgJdög;u > d‘v‘gtuC=ou ô;w h¥Š=tblôg rNÖttrÖtËgtk, ltrmfUrNÖttrÖtËgtk
a yÖtfUtkhôg mEµu;tu =]ëg;u >
Cth;JMoôg Œtael;btu JtETbg& Ju= YJ yÖtkfUthôg W;Tm ytmer=r;
yrôblT rJMgu ltrô; fUtu~rv mà=untJmh& > YfUt=NN;tç=Ótk htsNuFh&
fUtÔgbebtkmtd{à:u rNGt, fUÖv&, ÔgtfUhKk, rlh¥ÿU&, Aà=tu, ßgtur;MbT Rr;
M\zJu=tE¸k ôJef]UÀgtrv mË;bJu=tE¸Ávuãt yÖtkfUthNtôºtk ôJefUhtur; > Ch;ôg
11. bw. W. 2/2/3
12. fU. W. 1/3/3
(4)
 Œ:btu~Ægtg&

ŒtfTU lrà=fuUëJhlth=ti yÖtkfUthNtôºtvthE¸bti ytô;trbr; Òttg;u > Ch;ul

=NbmkÏgfUdwKtuvrh ÁvfUtuvbt=evfUdbfUt Rr; a;wKtobT yÖtkfUthtKtbwvrh a
rJNuMdwh¥ÀJbT ythturv;bT > haltgtk gu =tuMt& vrhnútoÔgt& ;uMtbwÖÖtuFtu ltxÓNtôºtu
r;²r; > rÅ;eg§e³tç=;& ;];eg§e³tç=bÆgu ltxÓNtôºtôg halt yCJr=r;
ôJerf{ g;u >
IfUtÔgŒfUtNt=No O Rr; d{ à :ôg harg;t bnu ë Jhtu ~ J=;T _
IIyrÉlvwhtKbJÖtöÔgCh;bwrl& mtrnÀgNtôºtegtk fUtrhfUtk Ôghag;TOO > yrÉlvwhtK&
FÖtw YfU& rJëJfUtuMôJÁv& > ;ºt fUtÔgNtôºtrJMgfUtu rJath& Júto;u > ;ºt
336-yÆgtgu fUtÔgôg ÖtGKk fUtÔgôg Cu= fU:t ytÏgtrgfUt bntfUtÔgôg
ôJÁvbT Rr; rJMgbJÖtöçg rJathtu Júto;u > 337-yÆgtgu ÁvfUôg rJathtu
Júto;u > vhrôblT yÆgtgu hmôg ô:trgCtJ& rJCtJ& ylwCtJ& ÔgrCathCtJ&,
rJrCàlltgfUltrgfUgtu& dwKëa rJatrh;& > 336-yÆgtgu vt¤atÖte, dti\ze,
Ji=Ceo, Öttxe Rr; he;uJoKolt rJ‘;u, rJ‘;u a Cth;e, mtÀJ;e, fUtirNfUe,
ythCxe Rr; J]útu JKolbT > 340-342-yÆgtgu yrClgôg rJrCàlt her;&,
342-344-yÆgtgu yÖtk f Uth&, 345-346-yÆgtgu a fUtÔgôg
dw K =tu M rJMgfUbtÖttu a lk =] ë g;u > Y;u yÆgtgt& fUtÔgNtôºtrJMgfUt&
ÆJàgtÖttufUfUthrmõtrà;;tu ÆJrlrmõtà;b;Jt=& yrÉlvwhtKu =]ëg;u >
ltxÓNtôºtôg haltfUtÖt& ôv³;gt ltuvÖtÇg;u > rfUà;w Ch;bwrlhra;k ltxÓNtôºtk
Œtael;bbT Rr; mÔJi&o ôJerf{ g;u > yÆgtvfUbntCtdtltk b;u Ch;bwrlhra;-
ltxÓNtôºtôg fUtÖtô;tJ;T 200-300 §e³ç=bÆgu CrJ;wb Ror; > yÖtkfUthNtôºtôg
Œtael;btu d{à:ô;tJ;T Ch;bwl&u ltxÓNtôºtbT > ;ºt yÖtkfUthNtôºtf]U=TrC cnwrC&
ôJef]U; g;T Ch;hra;buJ ltxÓNtôºtbT > ltxÓNtôºtu v¤aN;r= (500)
ëÖttufUt& Jútoà;u > ;ºttrv fUrëa;T d‘Ctdtu =]ëg;u > ;ºt ºtg& rJCtdt& =]ëgà;u
g:t_(1) d‘Ctd& (2) mqºtrJJhKëJCJtJtfUtrhfUt (3) yàgëÖttufU&_(i)
ytlwJN k ëÖttufU& (ii) mqºttKwrJõëÖttufU&, (iii) vqJtoat©gotKtk fUtrhfUt aur; > ltxÓNtôºtu
(5)
 Œ:btu~Ægtg&

ÖtrÖt;fUÖttrJMrgfUt rJrJÆtt fUtrhfUt rlÁrv;t > ŒthöCu ltxfUôgtuvrútô;:t

hE¸b¤at=eltk rJJhKk Júto;u > ltxÓNtôºtôg xefUtd{à:& yrClJCth;e CJr;
mJo¶u²& >
ŒthröCfUgwdôg yàgu ytat©gto&_
(i) buÆttJe Ctbnul ô:ÖtÅgu buÆttrJl& ltbtuÖÖtuF& f]U;& >

(ii) ctiõrJÅtlT, yëJDtuM&, ymE¸&, JmwcàÆtw& ÆtbofUerútoëa yÖtkfUthNtôºtu

gN& ÖtçÆtJà;& >

(iii) rJíKw;brºtvwhtKd{à:u yÖtkfUthŒr;vt=fkU Jt¢gk =]ëg;u >

(iv) CrÕfUtÔgôg ;];egfUtãzu y³trºtkN;T yÖtkfUtht& vrh=]ëgà;u >

1.2. (F) rÅ;eggwd&

(1) Ctbntatgo&_mkôf]U;ÖtkfUthNtôºtu Ctbntatgoôg vrhvqãtø ô:tlbT yrô; >
ltxÓNtôºtôg harg;t Ch;bwrl& yÖtkfUthNtôºtôg Œ:b& ytatgo& vhà;w CtbnuliJ
mJoŒ:b& INç=tu:tio fUtÔgbTO Rr; fUtÔgtÖtEµthu fUtÔgôJÁvk ôJef]U;bT > ôJd{à:u
dwãttÖtEµtht=eltk rJJualk vrhÖtÌg;u > g:t Ctbnul fUtÔgtÖtEµthu rÖtrF;bT_
M³Ót Nhehk rlãteo;k N;M²TÓtÀJÖtkf]Ur;& >
v¤atN;t =tuM=]r³& mË;Àgt àgtgrlãtog& >
M³Ót Nç=ôg Nwrõ& ôgtr=ÀguJ Jô;wv¤afUbT >
W¢;k M\zTrC& vrhåAu=iCtobnul f{Ubuãt J& >>
yÖtkfUthNtôºtôg ŒJútofUtu~Cq;T Ctbntat©gø& > fUtÔgtÖtkfUth-d{à:ôg harg;t
ymti ytat©go& fUtëbeh=uNegtu cCqJ > ;=Td{à:u MxT vrhåAu=t& Jútoà;u > ;ºt
a;w&N;mkÏgfUt& ëÖttufUt& Jútoà;u > mJuo ëÖttufUt& ŒtgN& ylw³vw -T Aà=mt rJhra;t&,
;ºt Œ:bvrhåAu=u fUtÔgôg Œgtuslk ;:t fUtÔgCu=ôg rJJualbrô; > rÅ;eg
vrhåAu=u btÆtw©gø Œmt=ô;:t ytusëaur; dwKt& =]ëgà;u > ;];eg vrhåAu=u
yÖtkfUthôg JKolt rJ‘;u > a;w:uo fUtÔg=tuMôg JKolt rJ‘;u > v¤ab-
vrhåAu=u Œr;Òttnu;w=]³tà;ŒbtKt=eltk ôJÁv-rJëÖtuMKk =]ëg;u >
(6)
 Œ:btu~Ægtg&

(2) ytatgo=ãze_ytat©go=ãze heÀgÖtkfUthmöv{=tgôg ytÖtkfUtrhufUtu cCqJ >

;ôg fUtÖtô;w M²N;fUôgtrà;bCtd& y:Jt mË;bN;fUôgtr=Ctd& > IfUtÔgtÖtEµthO
Rr; xefUtgtk lrbmt"wlt =rãzl& WÖÖtuF& f]U;& > lrbmt"w& ygk =Nb
rF³egN;tç‘t& Wúthtõuo~CJ;T gôbt;T =ãze lqlbuJ ŒtdJ;eo > fUrJlt
htsNuFhuãt yrv =rãzl& haltºtgôg JãtolbT RÀ:k f]U;bT_
ºtgtu~Élgôºtgtu Ju=tôºtgtu =uJtôºtgtu dwãtt& >
ºtgtu =rãz-Œcà"tëa rºtMw ÖttufUMw rJ¶w;t& >>
RÀ:k rF³eg-mË;b-N;tç‘t& Wúthtõuo~³bN;tç‘tëa vqJtoõuo st;& >
;ôg d{à:tô;tJ;T =NfwUbtharh;bT, Aà=turJra;&, fUtÔgt=Noëa > fUtÔgt=No&
yÖtkfUthNtôºteg& d{à:& > yrôblT d{à:u aÀJth& vrhåAu=t& Jútoà;u > Jútoà;u a
M³wÓúth-MxTN;mkÏgfUt&ëÖttufUt& > Œ:b-vrhåAu=u fUtÔgôg ÖtGKk fUtÔgCu=ëa
rlÁrv;tu~CJ;T > ;ºt Jii=Ceo dtuzer; Åu he;e =NdwKt& Œr;Ct ¶w;trCgtudltbfUt&
ºtg& fUtÔgnu;J& JrKo;t& > rÅ;egu v¤arºtkN=ÖtkfUthtKtbw=tnhKk rlÁrv;bT >
;];egu =tuMôg rJathtu =]ëg;u > fUtÔgt=No-d{à:& vrãz;mbtsu rŒgd{à:& >
(3) WØx&_hts;hrE¸Ke-d{à:tlwmtht;T W=TCxtu cCqJ fUtëbehhtssgtvezôg
mCtvrãz;& > m ytÖtkfUtrhfUmöv{=tgôg ytme;T > m& y³bN;fUôg ytÖtkfUtrhfU
ytme;T > ;ul ºtg& d{à:t& rJhra;t& > CtbnrJJhKbT fwUbthmöCJfUtÔgbT,
yÖtkfUth-mkd{nëa > fwUbthmöCJfUtÔgd{à:u yÖtkfUthrJMgfkU ltltu=tnhKtrl
=]ëgà;u > yÖtkfUthmkd{nu MzTJdto& rJ‘à;u, rJ‘à;u a MxTmË;r;-mkÏgfUt&
ëÖttufUt&, ;ºt YfUaÀJt®hN;T- mkÏgfUtÖtkfUthtKtk JKolbËgrô; >
(4) Jtbl&_fUtÔgÖtkfUthmqºtd{à:ôg harg;t ytme=T Jtbl& > m her;
möv{=tgôg ytÖtkfUtrhfUtu~CJ;T > m& fUtëbehhts-sgtvezôg bàºte cCqJ >
möCJ;& rF³egmË;bN;tç=e;tu lJbN;tç=ebÆgu ;ôg fUt©gofUtÖt& ytme;T >
fUtÔgtÖtkfUth-mqºtd{à:u ºtgtu~Nt& =]ëgà;u > mqºttkN&, ôJJ]úgkN W=tnhKtkNëa >
d{à:ôgtôg-mqºtmkÏgt 316, d{à:ôgtôg-J]rút& ŒCq;tk Ïgtr;k ÖtuCu > d{à:tu~gbT
(7)
 Œ:btu~Ægtg&

yrÆtfUhKbT yÆgtg& Rr; ltöltrv rJCÿU& > d{à:uMw Åt=N-yÆgtgt& Jútoà;u >
;ºt Œ:bu yrÆtfUhKu fUtÔgôg Œgtuslk JrKo;bT, ;ºttrv fUtÔgôg ytÀbt,
fUtÔgôg her;& JrKo;t > rÅ;egu~rÆtfUhKu v=ôg < Jt¢gôg, Jt¢g=tuMôg a
JKolt =]ëg;u > ;];egu~rÆtfUhKu dwKôg yÖtkfUthCu=ôg =NmkÏgfU-Nç=-
dwKôgtu=tnhK-rJathtu Júto;u > a;w:uo gbfUôg, ylwŒtmôg WvbtÖtkfUthôg
Wvbtgt& =tuMk MxTfUôg rlÁvKk f]U;bT > v¤abu Nç=cwõurJoathtu Júto;u >
Jtbl& her;möv{=tgôg ŒJútofU ytme;T > m ôJegfUtÔgd{à:u yJ=;T_IIher;htÀbt
fUtÔgôgOO, IIrJrN³t v=halt her;&OO >
(5) h¥ŠCÕôg fUtÔgtÖtkfUth&_fUtÔgtÖtkfUth-d{à:ôg ŒKu;t h¥ŠCÕ& möCJ;&
lJbN;tç‘tk fUtëbeh-Œ=uNu ystg;T > ôJm=wr¢;fUãttob];u ¶e"h=tm&
‡t]E¸thr;ÖtfUôg ëÖttufUtlT Wõ];JtlT > ;=lwmthk h¥ŠCÕ& rl&mà=unk h¥Šxôg
vëat=TJ;eo fUrJ& > fUtÔgtÖtkfUthôg YfUt Œtaelt xefUt yËgtme;T > Rgk xefUt
lrbmtÆtw l t rJhra;t > d{ à :u ~ rôblT Mtu \ z NtÆgtgt& mrà;, mrà; a
a;wrJøNúgwúthmË;N;mkÏgfUt& ëÖttufUt& > yrôblT d{à:u fUtÔgÖtGKôg, Œgtuslôg,
J]útu&, CtMtgt&, raºtcàÆtôg y:toÖtkfUthôg, ltgfUltrgfUgtu Cuo=ôg, hmôg,
fU:tgtëa ytÏgtrgfUt =]ëg;u > yrôblT d{à:u Œ:bk JiÒttrlfU=]³Ót yÖtkfUthôg
Cu=rJath& h¥Šxul f]U;& >
(6) ytlà=Jõolôg ÆJàgtÖttufU&_ÆJàgtÖttufU-d{à:harg;t ytlà=Jõol&
mkôf]U;mtrnÀgu WßßJÖt;b& lGºtôJÁv& ytme;T > ;ôg sàbfUtÖt& 850-900
§e³tç=bÆgu möCrJígr; > vrãz;htssdàlt:u l tu ÿ k _
IIÆJrlf]U;tbtÖtkfUtrhfUmhrKÔgJô:tvfUÀJt;TOO> ÆJàgtÖttufUôg ºtg& Ctdt& =]ëgà;u>
fUtrhfUt, J]rút&, W=tnhKk a> fUtrhfUtgt& mkÏgt 126> fUtrhfUtgt d‘bgeÔgtÏgt
J]rútrhÀgwåg;u> ÆJàgtÖttufU& Cth;egmkôf]U;mtrnÀgNt¯tu lJelgwdôg ŒJÿt
d{ à :& > d{ à :u ~ rôblT d{ à :fUthegbti r ÖtfUtu = T C tJltgt&, mq Ì brJJu a lNÿu &
bllNeÖt;tgtëa vrhagtu ÖtÇg;u> ÆJrlmöv{=tg ŒJútofU ytme=tlà=Jõol&>
(8)
 Œ:btu~Ægtg&

;:trv mtrnÀgu m& lJelk rmõtà;bT Wvô:trv;JtlT > yrCÆtt Ôg¼tlt ÖtGKt
Rr; r;‹t& J]útg& ;ul rldr=;t&> fUtÔgôg Œ;egbtlt:oôg rlÁvKk ;uliJ f]U;bT,
mbtmturÿ& v©gtogturÿ& ÆJrlrlÁvKk a f]U;bT> dwKôg yÖtEµthôg a Cu=&
Œr;vtr=;ô;ul hmvrhagôg rJath& ;ul f]U;&>
(7) htsNuFhôg IfUtÔgbebtkmtO_fUtÔgbebtkmtNtôºtôg harg;t ytÖtkfUtrhfU&
htsNuFh& fUàltisôg Œ;enthJkNeg-l]v;u& bnuàŠvtÖtôg vwºt& bnevtÖtôg a
dwh¥& ytme;T > htsNuFhôg mbgfUtÖt& 800 F]³egtç=;& 920-rF³egtç=-
vgoà;buJ Œ;eg;u > ôJfUeg-fUtÔgbebtkmtgtk ltb JãtolbT yfUhtu;T >
htsNuFhôg hra;t& d{à:t& g:t_yÖtEµthNtôºtu_fUtÔgbebtkmt, ÁvfUtrãt
rJõNtÖtCr¤sfUt, fUvq o h b¤she, ctÖthtbtgãtbT , ctÖtCth;bT ,
bntfUtÔgbT_nhrJÖttmëaur; >
y³t=Nmw yÆgtguMw rJC¢;& fUtÔgtÖtEµthd{à:& rJrJ"rJMgÒttlŒ=& fUtuM&
vrhÖtÌg;u >
htsNuFh& fUtÔgbebtkmt-d{à:-harg;t cCqJ > ;ºt d{à:u hmtÖtEµthtr=-
rJrJÆtrJMgtKtk ôJ;àºttu rJath& f]U;ô;ul> fUJubotdorlæouNfUtu~gk d{à:& >
(8) bwfwUÖtCÕôg yrCÆttJ]rútbt;]fUt_bwfwUÖtCÕ& CÕfU¨xôg vwºt& ytme;T>
hts;hrE¸Ke-d{à:tlwmthuK fU¨x& yJrà;Jboãt& htsÀJfUtÖtu ytme;T > ;ôg
hra;tu d{à:& IyrCÆttJ]rútbt;]fUtO> IyrCÆttJ]rútbt;]fUtO Rr; d{à:u v½t=N
fUtrhfUt& ;:t ôJrÖtrF;t J]rút& =]ëgà;u >
(9) CÕltgfUôg †=g=vo K &_hmmq º tôg ÔgtÏgtfUth& CÕltgfU&
bwÏgô:tlbÖtC;T> yrClJdw¹t& CÕltgfUb;ôg W¨uFk f]U;JtlT> mtrnÀgNt¯tu
CÕltgfUôg ltb =]ëg;u> yÖtkfUthNt¯tu CÕltgfUôg IbwrÿJt=O W”tô:tlbÖtC;T>
(10) IfwUà;fUôg Jf{UturÿserJ;bTO_fwUà;fUôg yÖtEµth-d{à:& Jf{Utur¢;-
serJ;bTO > sgh:tu~rv yÖtEµthmJoôJôg xefUtgtk Jf{Utur¢;serJ;fUth&
†=g=voãtfUthëa ÆJrlfUtht;T WúthJrútolbbàg;T > g‘rv Jf{Utur¢;serJ;fUth-
(9)
 Œ:btu~Ægtg&

†=g=voãtfUthtJrv ÆJrlfUthtlà;hCtrJltJuJ, ;:trv ;ti rahà;b;tlwgtrgltJuJru ;

;àb;bT > (y. m. xefUt_v]& 15)
Ôgr¢;rJJufUôg harg;t Jf{Utur¢;-serJ;fUthôg rmõtà;rJhtur"brnbCÕ&
möCJ;& rfUr¤a;T vqJobT YJ YfUt=NN;tç‘t& Wúthtõuo yJrô:;JtlT > y;&
fwUà;fUôg fUtÖt& YfUt=N-N;tç‘t& vqJtoõuo YJ ôJerf{Ug;u > zt. ve.-Je.-fUtãtu
Rr; Y;ôg b;ul yrClJdwË;& fwUà;fUôg mbfUtrÖtfU& Y;=T rJMgu fwUºttrv
Jf{Utur¢;serJ;fUthôg ltbtuÖÖtuFk l f]U;JtlT > ;:iJ ytatgo& fwUà;fUëatrv
;ôg ôJfUegu d{à:u yrClJdwË;ôg ltbtuÖÖtuFk l yfUhtu;T >
fwUà;fU& fUtëbehrlJtme ytme;T> fwUà;fU& yrClJdw¹tôg mbmtbrgfU&
ytme;T> ;ôg ôJf]U;T-d{à:& IJf{UturÿserJ;bTO> ;ôg d{à:& rºtrC& ykNi&
rJCÿ&_g:t fUtrhfUt, J]rút ;:t W=tnhKbT> yôg d{à:u aÀJth& WàbuMt&
mrà; >
(11) yrClJdw¹t&_bÆggwdegmtrnÀgu yrClJdw¹t& YfUbT W™JÖt;bk ltb >
yrClJdw¹t& fUtëbehŒ=uNeg& =NbN;tç=Tgt& ytÖtkfUtrhfU& ytme;T> yrClJdw¹t&
rNJôg Cÿ& ytme;T> ;ôg d{à:& Iaà={tÖttufU&O ;àºtNt¯trJMgfU& W;Tf]U³&
d{à:&> yrClJdw¹tôg xefUt yÖtkfUthNt¯tu d{à:hÀl& ôJÁv&> ;ôg xefUt
IÆJàgtÖttufUÖttual&O ;=t yrClJCth;e >
(12) Ætl¼tgôg =NÁvfUbT_Ætl¼tg& àgtgrJMgfU& d{à:fUth&> m& ;ôg
d{à:u vtÖtrg;& rv;w& ltbtu¨uF f]U;JtlT > I=NÁvfUbTO ltxgNt¯tôg rmõtà;tltk
mkGuvefUhK-d{à:&> ;ôg d{à:u aÀJth& ŒfUtNt& ;:t 300-fUtrhfUt& vrhÖtÌgà;u >
Œ:bŒfUtNu ÁvfUôg ôJÁvk =]ëg;u>
(13) brnbCÕôg ÔgrÿrJJufU&_brnbCÕ& fUtëbehôg yrÆtJtme ytme;T>
;ôg mövqKoltb htstKfU& brnbCÕ&> brnbCÕ& YfUt=NN;tç‘t& ytÖtkfUtrhfU&
ytme;T> brnbCÕôg Œrmõ& d{à:& IÔgrÿrJJufU&O> yôg d{à:u ºtg& rJbNto&
mrà; > ÔgrÿrJJufUôg b;tlwmthuK ÆJrl rÅÆtt rJCÿtu g:t_Jtåg& ;:t
(10)
 Œ:btu~Ægtg&

ylwbug&>
(14) Ctushts&_mkôf]U;mtrnÀgmkmthu Ctus& mwŒrmõ& fUrJ& > mwÏgt;&
vrãz;&, rJrJ"Òt&, rJ=wMtbT yt¶g=t;t, Rr; rJrCàlÁvi& Ïgt®; Ötç"JtlT >
vhbtJJkNeg& ygk rmà"wÖtmqlw& bw¤sôg a C{t;]Ôg ytme;T > Ctushts&
YfUt=NN;tç‘t& ytÖtkfUtrhfU& ytme;T> Ctushtsôg IhtbtgKaövq&O YfU& Œrmõ&
d{à:&> Ctushts& ÆtboNtôºtôg-Jir=fUNtôºtôg gtudNtôºtôg Wvrh d{à:ø hagr;
ôb > m& v½ttNer;-d{à:tlT rÖtrF;JtlT > ;ôg yÖtkfUthNt¯trJMgfU&
d{à:&_IImhôJ;efUãXtChKbTOO ;:t I‡t]E¸thŒfUtN&O>
g‘rv Ctushtsul hra;t& a;whNer; d{à:t& ÔgtfUhãt-ßgtur;M-=NoltgwJuo=-
ŒC]r;Mw rJMguMw rJath; =]ëgà;u > vhà;w yÖtkfUthNtôºtrJMgu rÖtrF;& d{à:&
mhôJ;efUãXtChãtbT vrhÖtÌg;u > yrôblT d{à:u fUtÔgôg ŒbwFtrl ;úJtrl
rJrJ¢;trl mrà; > v¤amw vrhåAu = u M w rJC¢;u mhôJ;efUãXtChãtu
yÖtkfUthtrôºtrJ"t& Jrãto;t& mrà; Nç=tÖtEµtht&, y:otÖtEµtht&, WCgtÖtEµthtëaur; >
d{à:u 643-fUtrhfUt 1561-W=tnhãttrl a mrà; >
Ctushtsôg yvh& rJÏgt;d{à:& I‡t]Et¸ hŒfUtN&O 36-MxTrºtNÀŒfUthuMw rJC¢;&
=]ëg;u > gºt fUtÔgNtôºtôg ltxÓNtôºtôg a rJMgt& Jrãto;t& mrà; >
Nç=tÖtEµthCu=uMw ŒÀgufkU rÅaÀJt®hNrÅ"t& yÖtEµtht& yrv ;ul Jrãto;t& mrà; >
(15) Gubuà={ôg ytiraÀgrJatha”tot_ Gubuà={& fUtëbehŒ=uNu rlJmr; ôb >
Gubuà={& yrClJdw¹tôg rNíg& ytme;T > Gubuà={ôg mbgfUtÖt& 990-1066
§e³tç=&> Gubuà={& ylufUtlT d{à:tlT hagr; g:t_Cth;b¼the, c]n;TfU:tb¼the,
mw J ] ú tr;ÖtfUbT RÀgtr=g& > mw J ] ú tr;ÖtfUbT Aà=Nt¯trJMgfU& d{ à :&>
mtrnÀgNtôºtrJMgfU& d{à:& ytiraÀgrJathaaot ;:t IfUrJfUãXtChKbT >O
YfUt=N-Fe³tç=bÆgu ylufUu ytÖtkfUtrhfUt& ;:t ;uMtk möv{=tgôg ytrJCtorJ
vrhÖtÌg;u >

(11)
 Œ:btu~Ægtg&

1.3. (d) ;];eggwd& (böbxôg mbgfUtÖt&)

ytÖtkfUtrhfUtKtk bÆgu mtb¼tôg ;:t mbàJgfUtÖt& vrh=]ëg;u >
böbxôg vrhag&_fUtëbeh-rlJtrml& Isigxôg vwºt ytmeàböbx& >
fUtÔgŒfUtN xefUtf]U;tk Cebmul =erG;bntCtdtltk mwÆttmtdhxefUtgtk böbxôg
seJlJ]úttà;& JrKo;& > IhtstlfU&O RÀgwvtrÆthtme;T böbxôg fUtëbeh=uNegÀJu
ŒbtKbT > rJ‘tÖttCtg m& JthtKmé mbtdÀg ;ºt ÅtÇgtk C{t;]Çgtk mntvX;T >
C{t;hti rNrG;ti yCJ;tbT > fUtÔgŒfUtNôg halt ;w rJ‘t™tolt=là;hk möCJ;&
1050-1100 §e³tç= bÆgu yCJr=Àglwbeg;u >
vtrãzÀgbT_ böbx& l fuUJÖtk mtrnÀgNt¯trJNth=tu~CJ;T > vhà;w mtu
=Noltr=Ntôºti~rv yJdtnlbfUhtu;>T ÔgtfUhKNt¯tu~rv ;uMtk rl;htk ŒJuNtu~lwCgq ;u>
bebtkmtgtk ctiõtr==Nolu~rv ;uMtk vtrãzÀgbT ytme;T > fUtÔgŒfUtNd{à:aaotgtbT
Y;uMtk vtrãzÀgôg vhtfUt²t mövqKo;gtuvÖtÇg;u >
Ætbob;bT_ böbxtu g‘rv bE¸ÖttahKu mhôJ;eJà=ltk f]UÀJt ;tk ŒtKb;T
;:trv fUtÔgŒfUtNôg rl=NolxefUtgtbJdög;u g;T, m& NiJ ytme;T> m&
MzTrºtkNåAt¯t-rlíKt;tu~Cqr=r; >
böbxôg d{à:t&
fUtÔgŒfUtN& ;:t Nç=ÔgtvthrJathô;ul Ôghra >
böbx& ;:t böbxôg fUtÔgŒfUtN&
YfUt=N§e³tç=ôg Wúthtõuo Cth;eg-mtrnÀgsdr; ytat©goböbx&
ytme=wßßJÖt;btu ßgtur;ífU& > fUtÔgŒfUtNd{à:& mw‡t]ùÖt;gt mwvrhfUrÖv;;gt
a ;ul hra;& > ;ºt hmôg yÖtkfUthôg, dwKôg, he;u&, Jf{UturÿJ]útu& ÆJrlJt=ôg
a mqÌbk rJëÖtuMKk ;ul f]U;bT > yÖtkfUthNtôºtôg slfUôJÁv& fUtÔgŒfUtNd{à:& >
d{à:u~rôblT fUtÔg;úJôg ÔgtvfUÀJk Jiraºgk a =]ëg;u > ;ºt fUtÔgŒfUtNôg
JirN³Ók ltxÓ;úJk rJlt fUtÔgrJath;úJk a ôv³;gtuvÖtÇg;u > d{à:ôg
vrhNerÖt;t btrso;t CtMt, ;ºttrv vrhJuNlôg vtxJk =]ëg;u > vhJrútofUtÖtu
(12)
 Œ:btu~Ægtg&

cnJ ytÖtkfUtrhfUt& fUtÔgŒfUtNd{à:k ŒtbtrKfUÀJul vrhdrK;Jà;& > Œtael-

Cth;egtltbT ytÖtkfUtrhfUtãttk Ætthtblwm]Àg YfUt lJelt r=fTU böbxul Œ=rNo; >
ytlà=Jõolôg fUtÔg;úJbebtkmt-v:tJÖtöclk rlcàÆtd{à:ôgt=No-Œr;²tvlk
atme;T fUtÔgŒfUtNhatltgt& bwÏgbT WæuëgbT >
fUtÔgŒfUtNd{ à :u vq J Jrúto l tbtÖtk f UtrhfUtãttk fUtÔgÖtGKk rJ‘;u >
yÖtkfUthmtrnÀgôg bqÖtk ÖtÌgk ;tJ;T fUtÔgNtuCtgt W;TmtlwmàÆttlbT > mÔJorôblT
WÖÖttmu hmdwKtÖtkfUth-=tuMtKtk mqÌbtr;mqÌbJKoltmw fUtÔgŒfUtNôg ŒÆttlk ÖtÌgk
fUtÔgmtià=©goôg btdtolwmhKbT > y;YJ ytGrhfUt:uo fUtÔgŒfUtNtu CJr;
ÖtÌgŒÆttld{à:& >
fUtÔgŒfUtNd{à:u ôJfUegÀJk =]ëg;u > vqÔJovqÔJtoat©gtoãttbtÖtkfUtrhfUtãttk
b;k mögdT d]neÀJtrv böbx& ôJfUegk b;k Œr;²trv;JtlT > d{à:u~rôblT
fUtÔgÖtGKôg lJelt r=fTU ;ul Œ=rNo;t ŒtaellJelgtuboÆgu mbàJgk mtÆtglT
ŒtaellJelgtubo;-mbàJgk f]UÀJt böbx& YJ dwh¥=trgÀJk vtÖtgtbtm >
fUtrhfUt J]rútëa&
d‘v‘tÀbfUtu d{à:& fUtÔgŒfUtN& rºtrC& rJCtdirJoCÿU&-fUtrhfUt J]rút&,
W=tnhKk a > fUtÔgŒfUtNôg 143 ëÖttufuUMw 620 mkÏgfUtrl W=tnhKtrl
mrà; > fUtÔg;úJrJMgfkU cnwrJÆtbtÖttualk ;ºt =]ëg;u > ;ºt v‘tkN& fUtrhfUt
Rr; ltölt, YJk d‘tkN& J]rút Rr; ltölt atrCÆteg;u > fUtrhfUt FÖtw mkrGË;t,
J] r útëa Œmtrh;t > ŒtaelxefUtf] U ;tk b;u ytat©go b öbx&
fUtÔgŒfUtNd{à:egfUtrhfUtgt J]útuëa harg;t ytme;T >
ltbfUhKbT vrhåAu=ôg rJCtdëa
fUtÔgôg ŒfUtN& fUtÔgŒfUtN& Rr; M²e;;Tvwh¥Mmbtm&, fUtÔgŒfUtNëatmti
d{à:ëaur; yCu=tàJgctuÆtt;T fUboÆtthg& > fUtÔgŒfUtNNç=& d{à:k ctuÆtgr; >
fUtÔg;úJôg ŒfUtNtu grôblT d{à:u Rr; Ôgw;Tvúgt fUtÔgŒfUtNd{à:tu~rv ctuõwk
(13)
 Œ:btu~Ægtg&

N¢g;u > ŒfUtNu mr; =eË;u& ytlà=ôg atuåA„tmtu stg;u > Y;ôbt;T fUthKt;T
böbxhra;-d{à:eg-vrhåAu=ôg ltb WÖÖttm& WÖÖttmtu rJhÖtk ltb YJur; >
WÖÖttmNç=ôg v©gtogJtafU& fUtu~rv Nç=& ybhfUtuMu l =]ëg;u > Nç=fUÖvŠwbu
WÖÖttmNç=ôgt:o& J]rõ&, ytòt=& ŒfUtNëa > d{à:ôgtôg ŒÀgufUbwÖÖttmu böbxôg
Œr;Ctgt& vrhagtu =]ëg;u >
fUtÔgŒfUtNôg rJMgmkGuv&
fUtÔgŒfUtNd{à:u =NbtuÖÖttmt& Jútoà;u > ŒÀgufUbwÖÖttmôg v]:fTU ltb
rJ‘;u > Œ:btuÖÖttmôg ltb ;tJ;T IIfUtÔgôg ŒgtuslfUthKôJÁvrJNuMrlKog&OO >
v¤arC& fUtrhfUtrC& böbx& fUtÔgôg ôJÁvk, Œgtuslk, fUthKk a rJëÖturM;JtlT >
rÅ;egtuÖÖttmôg ltb IINç=rlKog&OO yrôbªtwÖÖttmu JtafU-ÖttGrKfUÔg¤sfU
Nç=tltk ;t;Tv©got:toltk a ÔgtÏgt f]U;t > ;ºttrv ÖtGKtgt& Ôg¤sltgtëa
ŒfUthCu=tu =rNo;& > WÖÖttmu~rôblT v¤a=NfUtrhfUt& mrà; > ;];egtuÖÖttmôg
ltb IIy:oÔg¤sfUrlKog&OO > fuUltuvtgul N¢gt:tuo~rv Ôg¤sfUt:oÀJk ŒtËltur;,
N¢gt:oëa Ôg¤sfUt:uo vrhKb;u, ;=TrJMgbJÖtöÔg mkrGË;btÖttualk =]ëg;u >
r;‹t& fUtrhfUt& WÖÖttmu~rôblT Jútoà;u > a;w:tuoÖÖttmu ÆJlu& ôJÁvrlKogtu st;& >
yôg WÖÖttmôg ltb IIÆJrlrlKog&OO yºttrv YfUrJkNr;mkÏgfUt& fUtrhfUt&
mrà; > ÆJrlëa rÅrJÆt&, rJJrG;Jtåg&, rJJrG;tàgvhJtågëa > yºt hmôg
ôJÁvrJMgfkU hmrlívrútrJMgfkU atrCb;k vrhÖtÌg;u > v¤abtuÖÖttmôg ltb
IIÆJrldwKeCq;ÔgE¸Ó-mkfUeKoCu=rlKog&OO, dwKeCq;ÔgE¸ôg y³Ætt rJCtdtu =]ëg;u >
;ºt fUtrhfUta;w³gk rJ‘;u > IINç=t:oraºtrlÁvKbTOO ytme;T M²tuÖÖttmôg ltb >
yrôblT WÖÖttmu YfUôgtk fUtrhfUtgtbT yÆtbfUtÔgôg raºtfUtÔgôg a JirN³Ók
mbwrÖÖtÏg Nç=raºtt:o-raºtCu=ul rÅrJÆtCu=k m=]³tà;k JKogt¤af{u > I=tuM=NolbTO
CJr; mË;btuÖÖttmôg ltb > mË;=NfUtrhfUtmntgul ;ºt =tuMtlT =Nogtbtm,
v=d;k =tuMbT y:od;k =tuMk hmd;k =tuMk a ;ºttrv ôv³;gt WrÖÖtrF;JtlT >
y³bu Åt=NfUtrhfUtmnfUthuK dwKôg ;:t yÖtkfUthôg JirN³Ók mövt=gtbtm >
(14)
 Œ:btu~Ægtg&

lJbu IINç=tÖtkfUth rlKoguOO lJfUtrhfUt& mrà; > ;ºt Nç=tÖtkfUth&-rJMgfkU

her;rJMgfkU atÖttualbT yJÖttu¢g;u > IIy:toÖtkfUth-rlKog&OO ytmeæNbtuÖÖttmôg
ltb > ;ºt mË;v¤atN;TmkÏgfUt& fUtrhfUt& mrà; Rr; WÖÖttmtu~gk =eDo;b& >
yºt YfUMr² ŒfUthfUtÖtkfUthãttk ÖtGKtrl W=tnhKtrl a ;i& Œãte;trl >
d{à:u~rôblT böbxul Ch;ôg, ÆJrlfUthôg, yrClJdwË;ôg, WØxôg,
CÕltgfUôg aur; ytÖtkfUtrhfUtãttk ltbtuÖÖtuF& f]U;& > ;ºt fUtrÖt=tmt=eltbT
ybh¥btDCút]onheKtk a ëÖttufUôg Wõ]r;ô;ul Œ=útt >
IfUtÔgŒfUtNO Rr; d{à:ôg xefUt xefUtfUthtëa
fUtÔgŒfUtNd{ à :tÆggltÆgtvlfUtgo ô g mebtcõ;t l fu U JÖtk
ytÖtkfUtrhfUmöv{=tgu vrhÖtÌg;u > vhà;w àgtgJiNurMfUbebtkmtJiíKJ-;tràºtfUtr=-
möv{ = tgu ~ rv d{ à :ôgtôgtÆggltÆgtvlôg ŒaÖtlbT yô;er; =] ë g;u >
fUtÔgŒfUtNd{à:egvtXtltk-mhÖtefUhKtg cnwrC& ôVUtuxf]U=TrC& cnÔg& xefUt&
rJhra;t& > yÖtkfUthNtôºtôg rJëÖtuMtÀbfUtu~gk d{à:& mwrJNtÖt& >
fUtÔgŒfUtNd{à:ôg xefUt xefUtf]U;tk a ltbtrl g:t_
1. fUtÔgŒfUtNmkfuU;&_ btrK¢gaà={& (1160 §e³tç=&)
2. fUtÔgt=No& Jt mkfuU;&_ mtubuëJh& (1160 §e³tç=&)
3. fUtÔgŒfUtN=ervfUt_ aãze=tm& (ºtgtu=N-N;tç=e)
4. fUtÔgŒfUtNŒ=ev&_dturJà=X¬wh& (1450 §e³tç=&)
5. fUtÔgŒfUtN&_ fUbÖttfUhCÕ& (Mtu\zTN-N;tç=e)
6. fUtÔgŒ=evŒCt_ Ji‘lt:& ;;Tm;T_(1684-§e³tç=&)
7. mthmbwåag&_ hÀlfUtãz& (1650-§e³tç=&)
8. mtrnÀg=ervfUt_ CtôfUh& (v¤a=N-N;tç=e)
9. mwÆttmtdh&_ Cebmul-=erG;& (1723-§e³tç=&)
10. CtJt:oraà;tbrK&_ bnuëJh& àgtgtÖtkfUth& (mË;=N-N;tç=e)
(15)
 Œ:btu~Ægtg&

11. rNr;fUãXCqMK&_ ytlà=fUrJ& (1665-§e³tç=&)

12. fUtÔgŒ=ev-W‘tu;&_ ltdtuseCÕ& (y³t=N-N;tç=e)
13. lhrmknbleMt_ lhrmknX¬wh& (mË;=N-N;tç=e)
14. hnôgŒfUtN&_ sd=eN& ;fUtoÖtkfUth& (1667 §e³tç=&)
15. mtrnÀgfUtibw=e_ cÖt=uJrJ‘tCqMK&
16. JtÖtraºttlwhr¤sle_ mhôJ;e;e:o&
17. W=tnhKarà={fUt_ Ji‘lt:&
18. mthcturÆtle_ ¶eJ;TmÖtt¤AlCÕtatgo&
19. yt=NoxefUt_ bnuëJh& CÕtatgo&
20. =ervfUt_ sgà;CÕ&
21. mtrnÀgaqztbrK&_ CÕdtuvtÖt&
22. rJô;trhfUt_ vhbtlà=af{ J;eo
böbxôgtJ=tlbT
fUtÔg;úJrJathsdr; ôJltbÆtàgtu~gk bntÀbt slrŒg;tgt& NeMobth¥htun >
fUtÔgNtôºtrJMgfUtu d{à:& fUtÔgŒfUtN& böbxtg bhÀJk ==ti > Nç=t:ogtu&
mtuà=©gorJath& mkôf]U;mtrnÀgôg bqÖtrJMg& > mtià=©goôg Œf]U;ôJÁv-rJMgu
ŒtaeltÖtkfUtrhfUtãttk ltltb;trl =]ëgà;u > fiUhrv hm&, fiUëatÖtkfUth& fUtu Jt her;k
fUtÔgôg ŒÆttl;úJÁvul Wvô:trv;JtlT > mkôf]U;tÖtkfUth-NtôºtuMw Ch;ôg
ltxÓNtôºtk Œtael;bbT > Ch;ul ltxÓhmôgtÖttualk f]U;bT > g‘rv fUtÔghm-
ltxÓhmgturCoàlÀJk ltrô; Rr; cnwrChtÖtkfUtrhfiU& ôJef]U;k ;:trv Ch;b;u ltxÓhm
YJ ŒÆttl;úJrbr; > böbxul ¶ÔgfUtÔgôg mtià=©gorJath;úJôgtÖttualk f]U;bT >
vhà;w Ch;-ŒJrúto;ltxÓhm;úJk ;ôgtrô:bßstgtk ŒrJ³k st;bT > m fUtÔgôg
dwK=tuMtÖtkfUthtlT ;úJhmôg vrhŒuGtgtk ytÖttura;JtlT > ôJfUegfUtÔgÖtGKu
;ul hmNç=ôg WÖÖtuFtu l f]U;& > rfUà;w fUtÔgôg ŒÆttl;úJk hm Rr; m
(16)
 Œ:btu~Ægtg&

ôJfUegd{à:u YJ mbtrn;JtlT > a;w:uo WÖÖttmu ;i& ôv³;gt yE¸eCq;ôg hmôg

ôJÁv& v©gto Ö ttu r a > yrôbàlw Ö Öttmu yrClJdw Ë ;ôg v=tEµ b lw m ] À g
yrCÔgrÿJt=ôg ¶u²ÀJk Œr;vtr=;JtlT > Ch;bwrlŒtuÿ& ltxÓhm& g& FÖtw
fUtÔgCq;&, ;:iJ ;ultrv bwÿfUãXultdtr= > Ch;i& y³ti hmt& ôJerf{ gà;u,
‡t]E¸th-ntôg-fUÁK-htiŠ-Jeh-CgtlfU-ceC;Tmt=Cq;Cu=t;T > hmôg mkÏgt rJMgu
böbxôg JibÀgk vrhÖtÌg;u, ;i& lJhmt& ôJerf{ gà;u, Ntà;ltbfU& yr;rhÿtu
hmô;i& ôJef]U;& > ;ultuÿk_IIrlJuo=& ô:trgCtJtu~rô; Ntà;tu~rv lJbtu hm&OO >
fUtÔgŒfUtNd{à:u böbx& fUtÔgÖtGKu Nç=t:ogtu& ŒtÆttàgk ôJef]U;JtlT >
;ôg fUtÔgŒfUtNu YfUMr³-mkÏgfUt& yÖtkfUtht& JrKo;t& > mtbtàgtÖtkfUthôgtuvmknthu
böbxultuÿk_IImJuo yÖtkfUthu yr;Ngturÿno ŒtK&OO böbx& ŒtaelihtÖtkfUtrhfiU&
ŒCtrJ;& màlrv Œtaelf]U;=tuMtltbrv WÖÖtuFk f]U;JtlT > böbxb;u dwKk rJntgtrv
yÖtkfUthôg ab;TfUtrhÀJbrv fUtÔgk CrJ;wbonr; > g:t_IIôJdoŒtrË;hluliJ =unul
JhJrKorl > yôgt h=åA=hmtu àgfTUfUhtur;-;htkk mwÆttbTOO böbx& Jtblôg b;k
vrhÀgßg ytlà=JõoltlwmthuK dwKôgtÖtkfUthôg a ÖtGKk mm]su > mtu~rv
dwh¥ÀJmnfUthuãt dwKôgtÖtkfUthôg a rJëÖtuMKk f]U;JtlT > ylwŒtm-JKol-ŒmE¸u
WvdtdrhfUt, vh¥Mt, d{tögt Rr; r;‹t& J]útg& ;i& ôJef]U;t& > yrôblT ŒmE¸u
;ultuÿk_ IIfuUMtr¤a=u;tu Ji=CeŒobwFt he;gtu b;t&OO ;uMtk b;u yÖtkfUthô;tJ;T
ylwŒtmtuvbt-ŒC];g& > ÆJàgtÖttufUtlwmthuK m ÆJrlCu=btÖttuagtbtm > ;ºt
möCtud-rJMgu rJŒÖtöC‡t]Et¸ hrJMgu a rJô;];btÖttuagtbtm > ;ul mw=Z] trCgwro ÿrC&
Ôg¤sltJ]rút& Œr;r²;t > YfUt=NN;fUôgtrà;bu Ctdu ŒCq;k vtrãzÀgk raà;trÆtgk
a ÆtthglT ytrJCqo;tu~CJ=mti vrãz;ŒfUtãz& böbx& > g‘rv m ÆJrl-
Œô:tltlwdtbe ytmeút:trv yàguMtk b;brv m g:tura;- b©gto=gt ¶õgt a
bulu > ŒtaellJelgtu& b;gtu& mbàJgmtÆtfU& d{à:& böbxôg fUtÔgŒfUtN& >
Y;ôbt;T fUthKt;T yÖtk f UthmtrnÀgu böbxôg dw h ¥ÀJvq K o ô :tlbtme;T >
ŒtaellJelb;mbàJgôg W=Tgtud&, ÖtuFlNiÖgt& ŒNkmlegbrClJÀJk a böbxtg
(17)
 Œ:btu~Ægtg&

rahfUtrÖtfkU b©gto=trmkntmlk Œ==u > yÖtkfUthôg rJëÖtuMKÔgr;rhÿk ;=eg

fUtÔgu hmôg rJëÖtuMKbrv =]ëg;u > böbxôg fUtÔgŒfUtN-d{à:& ŒtbtrKfU-
d{à:ÁvuK d]ne;tu~CJ;T > ;ôg fUtÔg-ŒfUtNd{à:& ÖttufUmbtsu ŒCq;tk slrŒg;tk
ÖtuCu, yrôblT rJMgu ŒbtKà;w ;=eg-d{à:ôg rJvwÖtt& cnwmkÏgfUt³efUt& >
fUtÔgŒfUtNd{à:ôg slrŒg;tgt& fUthKbT yrôblT d{à:u vqJtoat©gtoKtk
b;tltk mwath¥ÁvuK Wvô:tvlk mwmtb¤sôg;gt vrhJuNlk, ÆJàgtÖttufUôg
gwrÿŒ=eË;tÖttufuU fUtÔgôg vqKø bqÖgtglk a > yÆgtvfU& mwNeÖt& fwUbth& =u
bntNgih¥ÿbT >*
(2) h¥©gfUôg yÖtkfUthmJoôJbT
yÖtkfUthNtôºtrlÁvfUÁvuãt yÖtkfUth-mJoôJôg harg;w& ytatgo-h¥©gfUôg
ô:tlk bnÀJvqãtobrô; > Ctbnt=thÇg böbxtà;tltk
mJuoMtbËgtÖtEµtrhfUtãttbÖtEµthŒr;vt=lu àgql;tblwCqg h¥©gfU& mbàJgk
vrhnthbfUhtu;T >
h¥©gfUôg d{à:t& & (1) IyÖtEµthmJoôJôg ŒbwFt ytÖtEµthrJMrgfUt
f]Ur;hrô; > Y;;T rJntg (2) fUtÔgŒfUtN-mkfuU;& (fUtÔgv{fUtNtuvrh rÖtrF;t
xefUt, (3) m†=gÖteÖtt, (4) Ôgr¢;rJJu f U-rJath&
(5) mtrnÀg bebtkmt, (6) ltxfUbebtkmt, (7) nMoarh;-JtrútofUbT, (8)
¶efUãXô;JbT, (10) yÖtEµthb¤she, (11) yÖtEµthJtr;ofUbT RÀgu;u d{à:t
h¥©gfUôg f]Ur;Ávuãt vrh=]ëgà;u >
yÖtEµthmJoôJôgtlufUt& xefUt& mrà;_g:t Åt=NN;tç‘t Wúthtõuo f]U;t
mbwŠŒcà"ôg rJJhãtk xefUt > a;w=oN-N;tç‘t& vqJtoõuo rJ‘t"haf{UJL;l&
* “The great popularity and authority which the K~vyaprak~sa has always enjoyed
which is indicated by the large number of commentaries on it, must be explained as due not
to any remarkable novelty of treatment, but to the lucid working out of the already accumulated
stock of ideas in the light of the new scheme put forward in the Dhvany~loka”.—S.K.De
Some problems of Sanskrit poeties, Firmakdol Mukhopadhyay, Calcutta, 1959.
(18)
 Œ:btu~Ægtg&

m¤seJle-xefUt, sgh:ôg yÖtEµth-rJbrNole xefUt > Åt=NN;tç‘tk

fUtëbehŒ=uNu h¥©gfU& ystg; > Rbu vrãz;t& böbxôg vhJrútofUtÖtelt& cCqJw& >
;uMtk hra;d{à:ô;tJ;T IIyÖtkfUthmJoôJbTOO > yrôblT d{à:u rºtkN=kNt& Jútoà;u >
gºt mqºt-J]úgw=tnhKtltbT ytÖttualk f]U;bT > yÖtkfUthNtôºtôg bnúJvqKtuo d{à:tu~gbT >
m g‘rv ÆJrlJt=mb:ofUtu~Cq;T ;:trv ;i& Ctbn-W=TCx-h¥ŠxJtbltlà=Jõol-
fwUà;fUbrnbCÕ-ŒC];eltk b;bwÀ:tËg rJatrh;k rJëÖturM;k a > ;rôblT d{à:u
v¤aMr³mkÏgfUt& y:toÖtkfUtht&, ºtg& Nç=tÖtkfUthtëa JrKo;t& >
(3) nubaà={ôg fUtÔgtlwNtmlbT (1088-1172 §e³tç=&)
silb;tJÖtröJltk rJ=wMtk nubaà={tKtk ltb ŒrmõbT yÖtkfUthNtôºtsdr; >
;iJonJtu d{à:t& rJhra;t& > IfUtÔgtlwNtmlbTO yÖtkfUthNtôºteg-d{à:& ;ul Ôghra >
d{à:u~rôblT y³ti vrhåAu=t& Jútoà;u > mqºtJ]úgw=tnhKbtr¶Àg d{à:ôg rJCtdt&
ºtgtu Jútoà;u > yrClJdwË;ôg g& rJath& fUtÔgbebtkmtk ÆJàgtÖttufUbtr¶Àg
ŒarÖt; ytme;T, ;:iJ nubaà={ôg rJathu =]ëg;u >
(4) sg=uJôg IIaà={tÖttufU&OO
sg=uJ& vegqMJMoltölt vGÆthltölt Jt Œrmõ ytme;T > möCrJígr;
;ôg sàbfUtÖt& ºtgtu=N-N;tç‘t& bÆgCtd& > IIaà={tÖttufU&OO y;eJ ÖttufUrŒg&
yÖtkfUthd{à:& > d{à:u~rôblT 340 mkÏgfUtrl ylw³wvT Aà=tkrm Jútoà;u > yÖtkfUth-
Ntôºtôg ŒthröCfU-Òttltg d{à:tu~gk bntlwvgtude > yÀgà;k rJhÖtk mnsk mhÖtk
a vrhfUÖvlk ;ôgtk NiÖgtk =]ëg;u >
(5) fUr;vgi& NtôºtfUthi& ºtgtu=N-a;w=oN-N;fUgtu& bÆgu yÖtkfUthNtôºtegtu
d{à:& Ôghra > g:t ctãtCÕôg IIctãtCÕtÖtkfUth&OO rJ‘tÆthôg IIYfUtJÖteOO
rJ‘tlt:ôg IIŒ;tvth¥ŠgNtuCqMKbTOO ctãtCÕ rÅ;egôg fUôgra=T d{à:fUthôg
IIfUtÔgtlwNtmlbTOO Nth=t;lgôg IICtJŒfUtNlbTOO WÖÖtuFgtuÉgbT >
(6) rJëJlt:fUrJhtsôg mtrnÀg=voKbT
mtrnÀgsdr; g& FÖtw fUrJvrãz;& Rr; ltölt Ïgt;tu cCqJ m YJ
(19)
 Œ:btu~Ægtg&

rJëJlt: fUrJhtstu bntCtd& ºtgtu=N N;tç‘t& yà;Ctdu a;w=oN-N;tç‘t&

yt‘Ctdu Jt sÒtu Rr; ylwbeg;u > ltltNtôºtuMw ;uMtk ŒJuN ytme;T > rJëJlt:ôg
fUrl²C{t;t ytme;T aãze=tm& > m fUtÔgŒfUtNôg YfUtk xefUtbT yhag;T,
ltölt mxefUt =ervfUt > rJëJlt:ôg rv;]=uJ ytme;T aà={NuFh& > mtu~rv
Ïgt;ltbt vrãz;tu cCqJ > ;ultrv d{à:Ågk Ôghra, ltölt vwívbtÖtt, CtMtKoJëa >
rJëJlt:ôg d{à:u sg=uJ hra; IIde;dturJà=ôg WÖÖtuFtu Júto;u > yÖtkfUthNtôºtu
rJëJlt:ôg Œrmõu Åu halu ytô;tbT > ;gtu& fUtÔgŒfUtN=voKbTOO ytme;T
fUtÔgŒfUtNôg xefUt > yôg btirÖtfUhalt ytme;T IImtrnÀg=voKbTOO >
fUtÔgŒfUtNd{à:ôg haltNiÖteblwm]Àg rJhra;tu~gk d{à:& ImtrnÀg=voKbTO >
d{à:u~rôblT àgtgrJMgfkU yrÆtfUbtÖttualk =]ëg;u >
mtrnÀg=voKd{à:u =NvrhåAu=t& mrà; > Œ:b-vrhåAu=u fUtÔgôg Œgtuslk
fUtÔgôJÁvrJathëa f]U;& > rÅ;egu Nç=t:orlKog& f]U;& > yôg vrhåAu=ôg
ltb fUtÔgôJÁv-rlÁvKbT >
(7) rJëJlt:-fUrJhtsvrãz;t;T vhk vrãz;htssdªtt:-fUtÖt-vgoà;& g&
mbg&, ;rôblT mbgu cnwJtu btirÖtfU-d{à:t& g:t rJhra;t& ;:iJ cnÔg& xefUt&
rÖtrF;t& st;t&, ;tmw Ctlw=útôg IIhmb¤sheOO, IIhm;hrE¸ãteOO, fuUNJrb¶ôg
IIyÖtkfUthNuFh&OO yËgg=erG;ôg IIfwUJÖtgtlà=&OO ŒC];g& WÖÖtuFlegt& >
(8) vrãz;hts-sdªtt:ôg hmdE¸tÆthd{à:&
;iÖtE¸ec{tÑK& vrãz;& sdªtt:& ytme;T ÔgtfUhKàgtgbebtkmtr=Ntôºtu vthE¸b&
IICtrblerJÖttmOO d{à:u ;uMtk vrhagtu ÖtÇg;u > ;ôg vrãz;ôg ÏgtÀglwmthuK m
IIvrãz;hts&OO RÀgwvtrÆtk ÖtuCu > ºtgtu=N- N;tç‘t& bÆgCtdu ;uMtk sàbtCJr=r;
rJÒttg;u > ;Šra;d{ à :tô;tJ;T IIhmdE¸ t Æth&OO, IIraºtbebtk m tFãzlbT O O,
IIbltuhbtfwUabræoleOO (yÖtkfUthNtôºteg& d{à:&) ÔgtfUhKrJMgfUt& d{à:t& IImwÆttÖtnheOO,
IIsd=tChKbT O O, IIytmVUrJÖttm&OO, IIŒtKChKbT O O, IICtrblerJÖttm&OO,
IIgbwltJhKaövq-fUtÔgbTOO RÀgt=g& > ytme;T m bntlT mbtÖttuafU& WåafUturxfU&
(20)
 Œ:btu~Ægtg&

fUrJëa > hmdE¸tÆth-d{à:u ;ôg haltNiÖgt& JirN³Ók ÖtÌg;u > àgtgNtôºttlwmthuK

;i& fUtÔgôg ÖtGKk mbtÖttualk a f]U;bT > WÿkU ;i& fUtÔgÖtGKk IIhbKegt:o-
Œr;vt=fU& Nç=& fUtÔgbTOO > ;uMtk b;u IIŒr;CtOO YfUt YJ fUtÔgôg nu;w& >
fUtÔgd{à:ôg aÀJthtu Cu=t& =]ëgà;u_Wútbtuútb&, Wútb&, bÆgb&, yÆtbëa >
;rôblT d{à:u hmôg ÆJlu& yÖtkfUthôg a rJN=k rJJhKk rJ‘;u > hmdE¸tÆth&
yÖtkfUthNtôºtôg rJÖtGK& d{à:& > yrôblT d{à:u àgtgNtôºttlwmtrhKe ÔgtÏgt
=]ëg;u > ¶qg;u g;T rNFrhãteåA=turC& hra;t vegqMÖtnhe dE¸tÖtnhe Jt RÀgu;ôg
ŒÀgufuUl Aà=mt dE¸tô;w®; fwUJolT mJtolT rJrôb;tlfUhtu;T > CtrblerJÖttm&
vrãz;htsôg rJrJ"-fUrJ;t-mkd{n& > ŒtãttChãtfUtÔgk Œtãtlthtgãtôg ŒNkmtgtk
hra;bT > yËgg-=erG;ôg raºtbebtkmt-ltbfUôgtÖtEµtrhfU-d{à:ôg Fãzlt:obgk
IraºtbebtkmtFãzlbTO Rr; Y;ôg haltbT yfUhtu;T > ôJrJhtur"l& CÕturs=erG;ôg
ÔgtfUhãt-d{à:k ŒtiZbltuhbtk FãzglT vrãz;hts& bltuhbtfwUab=olbT d{à:bT
yrÖtF;T >
rJrJÆt-ŒfUthuK mkôf]U;mtrnÀgNtôºtk mb]õNtrÖt yCJ;T > ytÆtwrlfuU fUtÖtu
mtrnÀgmbtÖttualk yÀgà;k rCªtŒf]Ur;fUbT > ;:trv ytÆtwrlfUtÖttualtgt& ylufUtrl
yE¸trl =]ëgà;u > rJëJôg ytÖttualtNtôºtu yÖtkfUthNtôºtk rJrN³k ô:tlk
ÖtuCu >
1.4. yÖtkfUthNtôºtôg möv{=tg&
yÖtkfUthNtôºtuMw ylufUtrl b;trl ylufUtu Jt=tu Jt ŒarÖt; ytme;T g&
möv{=tg& RÀgwåg;u > yÖtkfUthmJoôJd{à:ôg xefUtfUth& mbwŠcàÆt& Y;uMtk
möv{=tgtltbw=TCJôg rJathk f]U;JtlT > yÖtkfUthNtôºtu fUtÔgôg ytÀbtŒmE¸u
rJrCªttrl b;trl =]ëgà;u > g:t_yÖtkfUth& fUtÔgôg ytÀbt, her;& fUtÔgôg
ytÀbt&, ÆJrl& fUtÔgôg ytÀbt, hm& fUtÔgôg ytÀbt RÀgtr= >
(fU) hmmöv{=tg&
hm-möŒ=tgôg ŒJútofUtu ltxÓNtôºtôg Œãtu;t Ch;bwrlhCJ;T > ;=lwmthk
(21)
 Œ:btu~Ægtg&

hmul l fUôgtËg:oôg fUtÔgu ŒJ;olk möCJbT_

l rn hmt=];u fUrëa=:o& ŒJ;o;u >23
yrClJdwË;& ltxÓbuJ hm&, hm-mbw=tg YJ ltxÓbTO RÀgfU:g;T > IYfU
YJ vhbt:o;tu hm& mqºttô:tlegÀJul ÁvfuU Œr;Ctr; > y:to;T ltxÓt;T
mbw=tgÁvt=T hm& > gr= Jt ltxÓbuJ hmt& > hmmbw=tgtu rn ltxÓbT > l
ltxÓ YJ a hmt& fUtÔgu~rvO > Rr; (yrClJCth;exefUt)
fUtuMd{à:uMw hm-Nç=ôg ôJt=-sÖt-Jego-‡t]E¸th-ŒC];gtu~lufuU y:to&
mbwvÖtÇgà;u > Ctuslu a m b"wh&-yöÖt-ÖtJãt-fUxw-fUMtg-r;¢;-Cu=t;T MzrJ"& >
ytgwJuo=u IhmulO Ctusltltk hmôg, rJMgôg vth="t;tuŠoJôg a Òttlk CJr; >
mth-Áv-v=t:tuo~rv hm& fUÚg;u > fUtÔgu hmNç=ul ‡t]E¸tht=eltk ctu"tu CJr; >
;iúthegtuvrlMr= vhc{Ñ YJ hm&, g;ô;ºttrv seJ& ytlà=tlwCJk fUhtur;_
IIhmtu Ji m& > hmk rn YJtgk ÖtçÆJt ytlà=e CJr; >OO24
Jir=fUmtrnÀgu ;w ‡t]E¸thtr=-mtrnrÀgfU-hmuÇgtu~ôg Œgtudtu st;& > g:t_
sd{tn vtXÓbT }UÉJu=t;T mtbÇgtu de;buJ a >
gswJuo=t=rClgtlT hmtlt:oJãtto=rv >>OO25
ÔgtfUhãtNtôºtu (1) hôg;u_ytôJt‘;u Rr; hm& >
(2) hôg;u ylul Rr; hm& >
(3) hmr; hmgr; Jt hm& >
(4) hmlk hm& ytôJt=& Rr; a;wrCo& ŒfUthi& hmôg ÔgtÏgt
JigtfUhãti& f]U;t >
rmõtà;ôgtôg Œr;vt=lt:ø bnLM-JtÖberfU& Ibt rlMt=
Œr;²tk........fUtbbturn;bTO > Rr; htbtgãtôg Œ:bëÖttufUbT y:, ;ôg mb:olk
a ÆJrlfUthuãttlà=J"oltatgotguoãt f]U;k g:t_
13. lt. Nt.
14. lt. Nt. 1/17
15. li. W. 2/7
(22)
 Œ:btu~Ægtg&

IIfUtÔgtôgtÀbt m YJt:oô;:t atr=fUJu& vwl& >

f{Uti¤aÅàÅrJgtudtuÀ:& NtufU& ëÖttufUÀJbtd;& >>OO26 Rr;
JtÖberfU-fUJu& htbtgãtu ‡t]Et¸ ht‘lufUu Mtk c{Ñtlà=mntu=htãttk hmtltk mràlJuNtu
J;o;u >
Ch;bwlu& b;u_IrJCtJtlwCtJÔgrCatrhmkgtudt=T hm-rlívr;&O Rr; hmmqºtbT >
ytatgo& böbx& ;:t fUrJhtsrJëJlt:tu~rv möŒ=tgôgtôgiJ ŒJ;ofUti
cCqJ;w& > ytatgo-böbxul ;;T ÖtGãtk_
rJCtJultCtJul Ôg¢;& m¤atrhãtt ;:t >
hm;tbur; hÀgtr=& ô:trgCtJt& ŒfUer;o;t& >>
rJCtJt ylwCtJtô;;T fUÚgà;u ÔgrCatrhãt& >
Ôg¢;& m ;irJoCtJt‘i& ô:trgCtJtu hm& ôb];& >>
Rr; rl"torh;bT > fUrJhtsrJëJlt:& ôJmtrnÀg=voãtu rJCtJtlwCtJm¤atrh
CtJi& hmtrCÔgtr¢;k ôJef]U;JtlT > hmdE¸t"hfUth& vrãz;htssdàlt:&
hmôgt³ÔgtÏgt& CÕÖttuÖÖtx-NkfwUfU-CÕltgfUtrClJdwË; ŒC]r;b;tlwmthk fUhtu;T >
ô:trgCtJtlwmthk Ch;bwrllt hmtltk mkÏgt ltxÓNtôºtu y³ Œr;vtr=;t_
II‡t]E¸thntôgfUh¥ãthtiŠJehCgtlfUt& >
JeCÀmt=TCw;mkÒtti auÀg³ti ltxÓu hmt& ôb];t& >>OO27 Rr;
Ch;bwrlhtme;T hmrmõtà;-rJMgfU& ŒtaelÔgtÏgtf]U;T > m ltxÓNtôºtôg
M²u yÆgtgu mË;bu~Ægtgu a hmôg CtJôg a rJath& f]U;JtlT > lrà=fuUëJh&
ytme;T hmrmõtà;ôg ŒJ;ofU& > ltxÓNtôºtu hmôg rJN=rJathtu =]ëg;u >
g:t IIlrn hmt=];u fUrëa=:o& ŒJúto;uOO Rr; > blturJÒttlk bqÖttuvseÔgÁvuãt
ytÆtthef]UÀg a hmrmõtà;ôg rJô;thtu~stg; > hmrmõtà;ôg aÀJth&
ÔgtÏgtfUtht& ytmlT ;u a ÖttuÖÖtx&, NEµwfU&, CÕltgfU&, yrClJdwË;ëa >
16. ÆJ. Öttu. 1/5
17. lt. Nt. 6/25
(23)
 Œ:btu~Ægtg&

fUtÔgŒfUtNd{à:u hmrlÁvKŒmE¸u rJN=k rJJhKk Œ=útbT > hm-rJMgfUt& aÀJthtu

b;Jt=t& mrà; > W;TvrútJt=&, ylwrbr;Jt=&, bwrÿJt=&, yrCÔgrÿJt=ëa >
hmdE¸tÆthtlwmtht;T hmrJMgfUtrl y³b;trl mrà; > ytat©go-Ch;&
ltxÓNtôºtu y³hmtltbwÖÖtuFk f]U;JtlT > ;u a ‡t]E¸th-ntôg-fUh¥K-htuŠ-Jeh-
CgtlfU-JeC;T m t=T C w ; tëau r ; > hmrmõtà;ôg yÆggl- d{ à :tô;tJ;T
ltxÓNtôºtbT, ÆJàgtÖttufU&, =NÁvfUbT, yrClJCth;e, ÆJàgtÖttufUÖttualbT,
mtrnÀg=voKbT, hm;hrE¸ãte, hmdE¸tÆthëa > Y;u mÔJuo Wvgturdltu d{à:t&
hmNtôºtôg >
(F) yÖtkfUth& möv{=tg&
fUtÔgNtôºtôg Œ:b-Œãtu;t Ch;bwrl& mJoŒ:bk hmbuJ fUtÔgôgtÀbt
ôJefUhtu;T > ;=lwmthk hmul rJlt fUôgtËg:oôg fUtÔgu ŒJútolk l CJr;_IIl rn
hmt=];u fUrëa=:o& ŒJúto;u >OO Rr; (C& lt& Nt& ykfU 46) hm-mbw=tgtu rn
ltxÓbT > l ltxÓ YJ a hmt& fUtÔgu~rv > fUtÔgu hmtltbà;CtoJô;u yÖtEµthuíJuJ
mkô:tvgbT_
ytatgtuo Ctbn& yÖtEµthJt=ôg Œ:b& ytatgo& yrv CJr; > ylul f]U;&
fUtÔgÖtEµthtu ltb d{à:& mwŒrmõ& yrô; > ;=wlmthbT_
IIl fUtà;brv rlCqoMk rJCtr; Jrl;tllbT >>OO18
IIyE¸efUhtur; g& fUtÔgk Nç=t:toJlÖtkf]U;e >
ymti l bàg;u fUôgt=lwíãtblÖtkf]U;e >>OO19
ytatgtuo =ãze fUtÔgôg mJoNtuCtfUhtlT "btolT yÖtEµthtlT ybàg; >
IIfUtÔgNtuCtfUhtlT "btolÖtEµthtlT ŒaG;u > Rr;
;u at‘trv rJfUÖËgtià;ufUô;ul fUtÀôguol JGr; >>OO20
18. fUt. Öt. 2/23
19. a. 2/8
20. fUt. 2/1 < y. vw. 41/17

(24)
 Œ:btu~Ægtg&

yrÉlvwhtãtu~rv fUtÔgbT Iy:toÖtEµthhrn;t rJ"JuJ mhôJ;eO Rr; ŒÀgvt=g;T >

;:trv m& IfUtÔgk d{tÊtbÖtEµtht;TO Rr; fU:rgÀJt yÖtEµthtãttk bnÀJk fUtÔgu
ôJef] U ;JtlT > ;=lw m thk fUtÔgNtu C tgt& fUútto h tu "bto & dw ã tt& rfUà;w
;=r;Ngnu;JôÀJÖtEµtht& >OO21
W=TCxtu~rv fUtÔgu~ÖtEµthtãttbuJ Œ"tl;tk ŒÀgvt=g;T > m& hmJ;T-Œug-
ytiAro ôJ-mbtrn;tlT yÖtEµthuíJuJ mbrJ²tlT yfUhtu;T > h¥Šxtu~rv fUtÔgu yÖtEµth-
Œt"tàgk ôJef]U;JtlT >
Jf{ U tu r ¢; möŒ=tgôg ŒJúto f U& ytatgo fw U à;fUtu ~ rv
yÖtEµthŒt"tàgbE¸ef]U;JtlT >
IIyÖtkf]Ur;hÖtEµtgobvtu=T"]Àg rJJuåg;u >
;=wvtg;gt ;úJk mtÖtEµthôg fUtÔg;t >>OO22
Ctu s htsu ~ rv fUtÔgNtu C tfUhÀJbÖtEµ t hôg mtbtàgk ÖtGãtbw ¢ ;t
yÖtEµthtãttbrô;ÀJk l ôJef]U;JtlT_
IIyÖtkf]U;ôg fUtÔgbT Rr;OO23
mJoŒ:bk Ch;bwrllt ôJfUegu ltxÓNtôºtu Wvbt-ÁvfU-=evfU-gbfuUr;
a;wãttobÖtEµthtãttk Jãtolk f]U;bT > ;uMtk rJô;];k JiÒttrlfkU rJëÖtuMãtk ;w ;;&
fUr;vg N;tç=eltblà;hbuJtCJ;T >
ytatgo& Ctbn& ôJfUeg IfUtÔgtÖtEµthO-d{à:u 38-yÖtEµthtãttk rJJualb-
fUhtu;T, =ãze a ;uMtk mkÏgt mË;®ºtNr=r; yô:tvg;T >
;=là;hk Jtbl& WØx&, h¥Šx&, Ctushts&, böbx&, h¥©gfU&, rJëJlt:&,
yËgg=erG;&, vrãz;htstu sdàlt:ëa rlhà;hk ;ºt mkÏgtJ]®õ fwUJoà; 125
RÀguJk mkÏgtbT ybàgà; > mJtor"fU-yÖtEµtht& yËgg=erG;ul ôJfUegu
IfwUJÖtgtlà=O-d{à:u 123 mkÏgfUt& drãt;t& >
21. fUt. mq. J]. 3/1/22
22. J. fUti. 6
23. J¢;ti
(25)
 Œ:btu~Ægtg&

yÖtkfUthmöv{=tgôg ŒJútofU-ytme;T Ctbntat©go& > yÖtkfUthNtôºtôg rJfUtNtu

ÆtehdÀgt yCJ;T > Ch;bwrllt gbfUtuvbt-ÁvfU-=evf-ŒC];eltbT yÖtkfUthtKtk
rJJhKk =útbT > Ctbn=ãzÓwØxCtus-ŒC];gtu~rv yÖtkfUthôg rJathk f]U;Jà;& >
yÖtkfUth-möv{=tgôg bwÏgtat©gtio& ytô;tk Ctbn& WØxëa > =ãze heÀgtk
mn yÖtkfUthôg bnúJk ôJef]U;JtlT > mJoºt yÖtkfUthôg ôv³t-Œ;er;& l
fUtÔguMqvstg;u_IIylÖtkf]U;e vwl& ¢Jtrv >
(d) her;möv{=tg&
ltxÓNtôºtu her;möv{=tgôg cesk rlrn;btme;T > =ãze ytme;T
her;möv{=tgôg fUrJ& > her;möv{=tgôg ŒbwF ytat©go& ytme;T Jtbl& >
her;möv{=tgb;u IIher;htÀbt fUtÔgôgOO > dwKrJrN³t halt her;& > y;YJ
dwK& FÖtw Ntôºtu dwh¥ÀJvqKø ô:tlk ÖtC;u > Ji=Ceodtizegtvt¤atÖte Rr; r;‹t&
he;g& Jtblul rJatrh;t& > Jtblb;tlwmthuK dwKôg ;t;Tvgø ;tJ;T
IIfUtÔgNtuCtfUthfUÆtbo&OO Rr; > ylul ŒfUthuK IIfUtÔgNtuCtfUthfUNç=t:o-
ÆtbogwÿUv=halt her;&OO > her;Nç=ôg Ôgw;TvrútÖtçÆtt:oô;w dr;btdø Œô:tlk
Jt > h¥Šxul Ji=Ceo, dti\zegt, vt¤atÖte, ltxegt Rr; a;‹t& he;g& WrÖÖtrF;t& >
Ch;bwrllt Cth;e mtÀJ;e, fUtirNfUe, ythCxe Rr; a;‹t& J]útg& WrÖÖtrF;t& >
Jtbl& fUtÔgu mJoŒ:bk her;-fU:tk fU:gr; her;-htÀbt fUtÔgôgO > ;=lwmthk
her;& IIrJrN³t v=mkhalt her;& >OO24
htsNuFhtlwmthuãt, vwht mwJãtobtltu ltbtatgtuo cCqJ, gtu her;rJMgfU-
d{à:ôg haltbT yfUhtu;T > Jtbl& v=tltk mkDxltgtk dwãttltk rJNuM;tk rl"tg
hmt=eltbrv ;ºtiJ mbtJuNbfUhtu;T > m& Ji=Codtizeg- btltÇgtbr;rh¢;ôg
v¤atÖtbtdoôgtrv Œr;vt=lk fUhtu;T > ytatgo-h¥Šxul y;tu~Ëgr"fUtgt& IÖttxeO
Rr; he;u& yvhtu btdo& yràJ³& > ylul he;eltk rJCtslk mbtmt"huãt f]U;bT
y:to ; T mbtm-hrn;t halt Ji = Ceo rÅrºtv=-mbtm-gw ¢ ;-vt¤atÖte,
24. fUt. Öt. mq. 1/2/78
(26)
 Œ:btu~Ægtg&

v¤amË;v=mbtmgw¢;t Öttxe, ;:t a mbtm-cnwÖtt dtize her;& CJ;er; >

ylul Œr;vtr=;k g; b"whmwfwUbthhmt ‡t]E¸tht=g&, Œug& fUh¥ãtCgtlfUt=TCw;-
hmtltk rlJuNu Ji=Çgtø vt¤atÖgt¤a, fUXtuhtis& Œ"tlhtiŠtr=hmtltk CtidturÖtfkU
rJJualbT yfUhtu;T > ygk fUtÔgbebtkmtgtb rÖtF;T_
IImr; J¢;rh mÀg:uo mr; Nç=tlwNtmlu
yrô; ;àl rJlt gul vrh‹tJr; JtETbwFbT >>OO25
Ctushtsôg her;-rJMgu rJrN³k ô:tlbT yrô; > m ôJ‡t]E¸th-ŒfUtNu
dti\ze vt¤atÖte Ji=Ceo Öttxe a mhôJ;e-fUãXtChãtu~Jrà;fUt btdÆgtiëa fUtãtk
afUth >
ytatgo& fwUà;fU& her;-v=ôg ô:tlu btdov=ôg ŒgtudbT yfUhtu;T > ;ul
Ji=Çgto& he;u& ô:tlu mwfwUbth& btdo& dtizTgt& ô:tlu rJraºtbtdo& vt¤atÖgt& ô:tlu
bÆgbbtdo& Rr; yrCrn;bT >
her;möŒ=tgmkô:tvfUtu Jtblô;ôgt& he;u& rlgtbfU;úJtltk ÔgtÏgtk lt-
fUhtu;T vhk ÆJrlfUth& ytlà=J"ol& v=mkDxltÁvtgi heÀgi a;wãttø rlgtbfU;úJtltk
ÔgtÏgtk afUth > ;=lwmthk hmtiraÀgul, J¢;tiraÀgul, JtågtiraÀgul rJMgtiraÀgul
dwãtuMw fUrëa;T fUtrà;ltbfUtu dwãttu Jtbltu fUtÔgd;ÔgtÏgtltk mbtJuNk ;rôbàluJ
fUtrà;dwãtu afUth >
(D) Jf{Utur;-möv{=tg&
IJf{Utur¢;bu fUtÔgserJ;ôgO RÀgôg mJoŒ:btu=DtuMfU& ytatgofwUà;fU&
ytme;T > Jf{UturÿNç=ôg Œgtudô;tJ;T mtrnÀgsdr; yr;Œtael& > yÖtkfUthNtôºtu
Ctbnul rJatrh;k g;T IIJf{ t:oŒgtudô;w fUtÔgôgtÖtkfUth&OO > Jf{ tur¢;&
yr;Ngtur¢;ëa yÖtkfUthtãttk seJl=trgle Rr; Ctbntat©giho ¥¢;bT > JiraºgrC"t&
J¢;tur¢;rhÀgwåg;u ;gt Jf{Utu¢Àgt rJlt fUtÔgu fUtÔgÀJk liJ möCJr; > ytatgo&
Ctbn& Jf{Utur¢;Nç=ôg Œ:b-Œgtudk f]U;JtlT > ;ôg ylwmthuãt fUtÔgôg
25. fUt. be.
(27)
 Œ:btu~Ægtg&

mtià=gto"tgfU;úJbÖtEµth& ;ôg yrô;ÀJk ;w Jf{Utur¢;k rJlt ymöCJk Jf{Utur¢;Nqàgu

fUtÔgu fUtÔgÀJk l CJr; > ÖttufUtr;f{Utà;dtuahk JalbT yr;Ngtur¢;Jf{Utur¢;Juro ; >
;=rCÔgr¢;ô;w ôJCtJtur¢; Wvbt-hmtr=rC& CJr; >
=rãz-fUrJhrv Jf{Utur¢;buJÖtEµthbqÖtk bàg;u > Jtbltlwmthk Jf{Utur¢;&
YfUtu~:toÖtEµth& yrô; > ÆJrlfUthtlà=Jõoltatgtor=rChr;Ngtur¢;huJ Jf{Utur¢;rhr;
rô:hef]U;bT > RgbuJtr;Ngtur¢;& Jf{Utur¢;Jto fUtÔgu yrlJoalegtk NtuCtk vtuMgr;
Ig;&O Œ:bk ;tJ=r;Ngtur¢;dCo;t mJtoÖtEµthuMw N¢grf{Ugt > f]U;iJ a mt
bntfUrJrC& fUtbrv fUtÔgåALJvwígr; > (ÆJ& Öttu& 3/37 RÀgu;ôg J]rút&)
ÆJrlrJMgu böbxtu~rv ytlà=J"olôguJ btdoblwmmth > ytatgo& fwUà;fUtu
Jf{Utur¢;-Œr;vt=lt:tog v]:fU& IJf{Utu¢;serJ;bTO RÀgu;k d{à:k hra;JtlT > m
fUtÔgu mtià=got"tgfUtrl mJo;úJtrl Jf{Utu¢;tJuJ mbtrJ³tr; vrhÖtÌgà;u >
;=lwmthk fUtÔgu Jf{Utur¢;ÖtGãtk g:t Jf{Utur¢;huJ Ji=ÉÆgbE¸ebCrE¸h¥åg;uO >
(Jf{Utur¢;seJe;_1.1) y:to;T Jf{Utur¢;&_IIŒrmõÓtrC"tlÔgr;hurfUãte
rJraºtiJtrC"t > fUe=]Ne Ji=ÉÆgCE¸eCrãtr;& ? Ji=ÉÆgk rJ=É"CtJ&, fUrJfUbofUtiNÖtk
;ôg CE¸e rJåArút&, ;:t Crãtr;& rJraºtiJtrC"t Jf{Utur¢;rhÀgwåg;u >O
fwUà;fUôgugk Jf{Utur¢;& vhJLútmbtÖttuafiU& mb:olfUtÔgk ÆJrlJtr=rC& yrv
fUtÔgk ÖttufUtuúthJãtolu rlvwãtk fUrJfUboôJef]U;bT > J¢;tur¢;möŒ=tg MzTrJ"t
g:t_(1) JãtorJàgtm Jf{U;t, (2) v=vqJtoç"Jf{U;t, (3) ŒÀggJf{U;t, (4)
Jt¢gJf{U;t, (5) ŒfUhãtJf{U;t, (6) Œcà"Jf{U;t >
IJf{Utur¢;& fUtÔgser;bTO Rr; ytatgofwUà;fU& J¢;tu¢;& fUtÔgôg ŒbwFk
;úJk Œtãt& m;w fUtÔgGuºtôg mbtÖttualtNtôºtu f{Ubu lq;lv:ôg r=fTU=NolbT
yfUhtu;T >
fwUà;fU& IJ¢;tur¢;serJ;bTO d{à:k rJhtra;& > yrôblT d{à:u aÀJth WàbuMt&
mrà; > fUtrhfUt-J]rút- W=tnhãt Rr; > fUtrhfUt-J]rút-W=tnhãt Rr; d{à:ôg
ºtgltbtrl fUtrhfUt J]rút CtJgtu& btirÖtfUhalt& fwUà;fuUliJ f]U;t > Œ:btuàbuMfuU
(28)
 Œ:btu~Ægtg&

bE¸Öttahãtvëat;T fUtÔgŒgtuslbT yÖtEµthbÖtEµtgoëa, fUtÔgôg mtrnÀgôg

a ÖtGãtk J¢;tur¢;ôJÁvk ;=TCu=t&, Jiraºgbtdto&, ytiraÀgk, mtiCtÉg¤a RÀguMtk
rJMgtãttk rJJualbT, ymti f]U;JtlT >
rÅ;egtuàbuMu Jf{U;tgtrôºtCu=tltk JãtorJàgtmJf{U;t, v=vqJotõoJf{U;t,
ŒÀggJf{ U ;tgtëa Jãto l brô; > J¢Àgt RÀgu M tk rJJu a lk rJ"tg
y:toÖtEµthtãttbtà;CtoJtu Jf{U;tgtbuJtfUhtu;T > a;w:oWàbuMu a ŒfUhãtJf{U;tgt&
Œcà"Jf{U;tgëa rJJualk fwUà;fU& f]U;JtlT >
fwUà;fU& Jf{Utur¢;serJ;k Œãteg yÀgà;& möbtrl;tu ÖttCJtlT atCJ;T >
(E) ÆJrlmöv{=tg&
ÔgtfUhKôg ôVUtuxrmõtà;u ÆJlu& ŒuhKt WvÖtÇg;u > fUtÔgNtôºtu
ÆJrlmöv{=tgôg ŒJútofU ytme;T ytlà=Jõoltat©go& > vhà;w ÆJrlJt=ôg
WØtJlk ;;& Œtdstg; > ÆJrlfUthuK rl=uorN;& IIfUtÔgôgtÀbt ÆJrlrhr;
cwÆtugo& mbtölt;vqJo&OO > ÆJrlfUthuK vqJtoÖtkfUtrhfUtãttk b;tlwmthuK Œ;egbtltu~:o&
ôJef]U;& > ÆJrlfUthtu~rv rºtrJÆt&_(1) yCtJJt=e (2) CrÿJt=e (3)
yrlJoalegJt=e a > ytlà=Jõol& ôJegŒr;CtcÖtul ÆJrlJt=ôg mkô:tvlk
f]U;JtlT >
ytlà=J"oltatgo& mJoŒ:b ;gt rmõtà;& IfUtÔgôgtÀbt ÆJrl&O Rr;
Œr;vt=g;T > ;àb;tlw m thk fUtÔgu rÅrJ"t& y:to CJrà;_Jtågt:o t &
Œ;egbtlt:toëa > Œ;egbtlt:oôg mtià=guo abÀfUtrhÀJbT yrCÔgr¢; ;=t
;;T f UtÔgk fUÚg;u > rJrCàlt ytatgto & fUtÔgtÀbÁvk ôJef] U ;Jà;&
rfU¤atlà=J"oltatgo& ŒcÖttrC& gwr¢;rC& hmtr=fUtlT fUtÔgtE¸Cq;tlT Œr;vt=glT
mJoÔgtvfUÀJt;T ÆJrlbuJ fUtÔgtÀbv=u Œr;r²;bT yfUhtu;T > fUtÔgôg bqÖtk
Œ;egbt:o& gtu bntfUrJJtãteMw yàg=uJtrlJoalegk dwãttÖtEµth-ŒC]r;Çg& rCàlk
NtuCltubtlk CJr;_
(29)
 Œ:btu~Ægtg&

IIŒ;egbtlk vwlhàg=uJ JôÀJrô; JtãteMw bntfUJeltbT >

gút;T ŒrmõtJgJtr;rh¢;k rJCtr; ÖttJãgrbJtE¸ltmw >>OO26
ytr=-fUJu& JtÖbefUu& Jtãgt& fUtu¤arb:wlrJgtudt=T W;Tvàl& NtufU& fUtÔgÁvuãt
ëÖttufUŒr;Ct;& yCJ;T_
IIfUtÔgôgtÀbt m YJt:oô;:t atr=fUJu& vwht >
f{Utu¤aÅàÅrJgtudtuÀ:& NtufU& ëÖttufUÀJbtd;& >>OO27
IRbu mJuo ÆJàgwvfUthfUt&O ÆJrlô;w ;uMtk fuUàŠrJà=wrhr; ;àb;bT > ÆJrlfUth&
ôJgbuJ ôJef]U;JtlT g=TrJÅtkm& ;;T-vqJobuJ ÆJ®l fUtÔg;úJÁvuãttE¸ef]U;Jà;&
ytmlT_
IIfUtÔgôgtÀbt ÆJrlrhr; cw"igo& mbtölt;vqJo
ô;ôgtCtJk sd=whvhu Ct¢;btnwô;bàgu >
fuUra=T Jtatk rô:;brJMgk ;úJbqawô;=egk,
;ul c{qb& m†=gbl&-Œe;gu ;;TôJÁvbT >>OO28
yôbt;T vhk bntfUrJ-JtÖberfU-Ôgtm-fUtrÖt=tmt=gtu ~ rv fUtÔgu
ytÀb;úJÁvuãt ÆJrl;úJk ôJefwUJorà;_
;ôg rn ÆJlu& ôJÁvk mfUÖtmÀfUrJfUtÔgtuvrlM=T-Cq;bT yr;hbãtebT,
ylegmerChrv rahà;lfUtÔgÖtGãtrJ"trgãttk cwrõrChlwàberÖt;vqJobT > y: a
htbtgãtbntCth;m†=gtltbT ytlà=tu blrm ÖtC;tk Œr;²trbr; ŒfUtëg;u >
ÔgtfUhãtôg ôVUtuxrmõtà;k-ÆJrlrmõtà;ôg btirÖtfUe Œuhãtt ytme;T >
JigtfUhãttltk b;tlwmhãtk JtågJtafUtrb¶tu ÔgtETgt:o& Ôg¤sltÔgtvthÁv& Nç=tÀbt,
fUtÔg¤aO Y;tlT mJtob;uJ ÆJrl& yfU:g;T_ mwrhrC& Rr; fUr:;& Rr;
rJÅ=wvÒtugbwr¢;&, l ;w g:t ÔgtfUhãtbqÖtÀJt;mJorJ‘t;bT, ;u a ¶qgbtluMw
26. ÆJ. Öttu.
27. ÆJ. Öttu.
28. ÆJ. Öttu.
(30)
 Œ:btu~Ægtg&

JãtuoMw ÆJrlrhr; Ôgtnhà; > ;:iJ àgimwàb;tlwmtrhrC& fUtÔg;úJt:o=rNorC&

JtågJtafU mröb¶& Nç=tÀbt fUtÔgrbr; Ôgtv=uëgtu Ôg¤afUÀJmtögt
ÆJrlrhÀgw¢;&O >29
ytlà=J"oltatgob;ul ÆJrl-ÖtGãtk mtÆg;u_
IIgºtt:o& Nç=tu Jt ;b:obwvmsolef]U;ôJt:tio >
ÔgET¢;& fUtÔgrJNuM& m ÆJrlrhr; mqrhrC& fUr:;& >>OO30
gºtt:tuo JtågrJNuM& JtafUrJNuM& Nç=tu Jt ;b:oÔgE¸& mfUtÔg-rJNuMtu
ÆJrlrhr;O >
mtrnÀg=voãtfUth& rJëJlt:& yrv ÆJrlfUthôg ÆJrl-ÖtGãtk mb:olk fUhtur; >
g:t_gºt fUtÔgu Ôgågt:tovGu gt ÔgtE¸t:oôgtr;NrgÀJk CJr; ;=uJ ÆJrlfUtÔgk
;:t WútbfUtÔgbT >
Jtågtr;Nrgrl ÔgE¸gu ÆJrlô;;TfUtÔgbwútbbTO Rr; >31
vrãz;htssdàlt:& ÆJrlfUtÔgÖtGãtu ŒtaeltatgtoãttbT ylwmhãtbT yfUhtu;T >
;àb;tlwmthuãt g; Nç=t y:toëa ytÀbtlk dwãteCq;k rJ"tg ÔgE¸Ót:ø ŒfUxgrà;
;;T WútbfUtÔgk ÆJrlfUtÔgbT Rr;_
INç=t:ti gºt dwãteCtrJ;tÀbtlti fUbËg:obT yrCÔgtE¸ô;="bbT > g;T
ÔgE¸ÓŒ"tlbuJ m a abÀfUthãtk ;=TrÅ;egbT > gºt ÔgE¸ÓabÀfUtht
mbtltr"fUhãttu JtågabÀfUthô;;T ;] ; egbT > gºtt:o a bÀf] U Àgw v ôf] U ;t
Nç=abÀf]Ur;Œ"tlk ;="bk a;w:obTO >
hmdE¸t"h&_Œ:btllbT
CÕltgfU-brnbCÕ-fwUà;fU-sgh:ŒC];g& ylufuU rJÅtkmtu ÆJrlmöŒ=tgôg
Fãzlbrv af{wU& >
29. ÆJ. Öttu. 1/13 J]rút&
30. ÆJ. Öttu. 1/13
31. ÆJ. Öttu. 4/1
(31)
 Œ:btu~Ægtg&

(a) ytiraÀgmöv{=tg&
Gubàu ={& ytme;T ytiraÀgmöv{=tgôg ŒJútofU& > ;;& Œtdrv ytiraÀgmöv{=tgôg
ytrJCtoJtu~CJ;T > ltxÓNtôºtu JuNCqMt=eltbT ytiraÀgk rlr=o³k st;bT >
ytlà=Jõolul ytiraÀgôg mögdT ÔgtÏgt f]U;t > ytiraÀgrJath-aåatogtk
v=-Jt¢g-ŒcàÆt-y:o-dwK-yÖtkfUth-hm-rf{ gt-fUthfU-rÖtE¸-Jalt=eltbT ytiraÀgk
rJatrh;bT > Gubuà={uãttrv yturaÀgk rJatrh;k rfUà;w böbxul WrÖÖtrF;bT >
fUtÔgu rJrJ";úJtltk rJrlgtuslbT ytiraÀggw¢;ul ÔgJnthuãt fUtÔgmkmthu Œr;r²;k
CJr; ;:t atltiraÀgul ylt=];k CJr; ;:iJ fUtÔgu ytiraÀgvqãtuoãt hmtÖtEµth-
dwãther;-ŒC];eltk mkgtudul hbãteg;tu;Tv=fU;t m¤stg;u, yàg:t ;u Wvntôg;tk
gtrà; >
IIyÖtEµthtôÀJÖtEµth& dwãtt YJ dwãtt& m=t >
ytiraÀgk hmrmõôg rô:hk fUtÔgôg serJ;bT >>OO32
g‘rv ytiraÀg;úJôg fUtÔgmkmthu Œr;²tbT ytatgoGubuàŠ& yfUhtu;T ;:trv
;àbnÀJul yrlJtgo;gt a vwht;lt ytatgto& mwvrhra;t ytmlT > ltxÓNtôºt-
harg;w& Ch;bwlu& b;ul_
IIÖttufUrmõk CJu;T rmõk ltxÓk ÖttufUôJCtJsbT >
;ôbtlT ltxÓŒgtuduMw Œbtãtk ÖttufU Ríg;u >>OO33
y:to;T ltxÓNtôºtu ÖttufUrmõt& YJ "bto& d{tÊtt& > ytatgo-Ctbn& fUtÔgu
mJoŒbwFk dwãtbtiraÀgbvuG;u > dwãttltk =tuMãtt¤a rJ"tlu ytiraÀgôgtltiraÀgôg
a Œr;vt=lbtatgtuo =ãze yrv afUth > =rãzb;tlwmthbT ytiraÀgôg rJ"tlu
fUtÔgmkmthôg st;u fUtÔgu dwãtt& dwãtt& Rr; =tuMtëa =tuMt YJ vhk fUrJfUtiNÖtul
mfUÖt& rJhtu"& yrv yJô:tl-rJNuMu dwãt& möCJr; >
IIrJhtu"& mfUÖttu~ËguM fU=tra;T fUrJfUtiNÖtt;T >
W;Tf{Uög =tuMdãtltk dwãtJe:é rJdtn;u >>OO34
32. yti. rl. a. 5
33. lt. mq. 26/113 34. fUt. 4/57
(32)
 Œ:btu~Ægtg&

yrClJdwË;b;ul ;w yNEµtgohmtltbwra;Ávuãt fUtÔgNtuCtfUthfUtãttbT

yÖtEµthtãttk fUtÔgu ytiraÀgk CJr;_
II;:trn yau;lk NJNhehk fUxfUtr=gw¢;k ntôgtJnk CJr;, yÖtEµtgoôg
yCtJt;T > gr= Nhehk fUxfUtr=-gw¢;k ntôgtJnk CJr; yÖtEµtgoôg
yltiraÀgt;TOO >>35
Ctushts& ôJôg d{à:u ImhôJ;e fUãXtChãtuO ‡t]E¸thŒfUtNu a ytiraÀgôg
bnúJk ŒfUtNgrà; > ;ul Œr;vtr=;& CtrJfU-ltbfUtu dwãt& ytiraÀg YJ yt"trh;tu
CJr; > fUrJ& =uNfUtÖtvtºtt=eltk CtMt-ŒgtuslfUtÖtu ytiraÀgôg mtJ"tl;t
fwUgto;T > g:t_gÒtu mkôf]U;CtMt-Œgtud&, ôºteÇgtu leavtºtuÇgëa Œtf]U;CtMt-
Œgtud& fUhãteg&_
IIl öÖturåA;Ôgk gÒtt=ti ôºteMw ltŒtf]U;k J=u;T
mEµeãto ltrCst;uMw lt~ŒcwõuMw mkôf]U;bTOO >>36
Jf{Utur¢;serJ;fUth& fwUà;fU& ytiraÀgôgtrlJtgo;tk Œr;vt=glT ;ÖÖtGãtbtn_
IIyt¤smul ôJCtJôg bnúJk gul veíg;u >
ŒfUthuãt ;=tiraÀgbwra;tÏgtlk serJ;bT >>
gºt J¢;w& Œbt;wJto Jtågk NtuCtr;Ntrglt >
ytåAt‘;u ôJCtJul ;=ËgtiraÀgbwåg;u >>
J]úgtiraÀgk bltuntrhhmtltk vrhvtuMãtbT >OO37
ytatgo-brnbCÕfUtÔgu hmtltbT ytiraÀgk mJtor;Ngk =tuMbbàg;_IIY;ôg
(yltiraÀgôg) rJJrG;- hmtr=-Œ;e®; rJlt rJ"trgÀJk ltb mtbtàgk
ÖtGãtbT >OO38
ytatgo-GubuàŠ& ytiraÀgôg rmõtà;k-ô:tvlbT yfUhtu;T ;gt ytiraÀg;úJk
35. ÆJ. Öttu. 2/6 Öttu. xe.
36 m. fU. 2/8
37. Jf{Utu. 1/53/55 38. Ôg. rJ. (v]. 152)
(33)
 Œ:btu~Ægtg&

fUtÔgtÀbÁvbE¸ef]U;JtlT_
IIfUtÔgôgtgbÖtEµthi& ®fU rbÚgtdrãt;idoãti& >
gôg serJ;btiraÀgk rJraàÀgtrv l =]ëg;u >>OO39
1.5. yÖtkfUthNtôºtôg Œr;vt‘rJMg&_
Jt¢gtÖtkfUth YJ yÖtkfUthNtôºtôg Œr;vt‘rJMg& > ytÖtkfUtrhfUt& fUtÔgôg
Œgtuslk nu;wk, fUtÔgôg ôJÁvk a Œr;vtr=;Jà;& > fUtÔgôg ytÀbt Rr;
rJMgbtÆtthef]UÀg Nç=t:tio ylgtu& möcàÆtëa mwath¥ÁvuãttÖttura;& > mtrnÀgNtôºtu
Nç=t:ogtu& möcàÆt& g& FÖtw Nrÿh¥åg;u, mt NrÿhrCÆtt ÖtGKt, Ôg¤slt Rr;
rJrJ"t CJ;er; ;ºt Jtågôg JtafUôg ÖtÌgôg ÔgE¸t:oôg a rJathtu~CJ;T >
Nç=t:ogtuhÖtkfUthôg, dwKôg, =tuMôg rJathtu g:t =]ëg;u ;:t he;u&, ÆJlu&,
hmôg atrv ytÖttualbCJútºt > fUtÔgôg Cu=tu~rv ;ºt JrKo;& ytÖttura;ëa >
=]ëg-¶Ôg-d‘-v‘rb¶tr=Cu=t;T fUtÔgôg Cu=& Œr;vtr=;& > Nç=tÖtkfUthôg
y:to Ö tk f UthôgtËgtÖttu a lk ;ºt st;rbr; Œr;vt‘rJMgtlT bq Ö tef] U Àg
mkôf]U;mtrnÀgNtôºteg- d{à:k fUr;vgiJodio& rJCÿwk N¢g;u > g:t_
1. ŒtgN& mJu o fUtÔgtE¸ ô g Œr;vt=fUd{ à :t&_g:t_mtrnÀg=vo K &,
Œ;tvh¥‘NtuCqMltr= >
2. ltxÓJrso;-NuMtE¸ôg Œr;vt=fUd{à:t&_g:t_fUtÔgt=No&, fUtÔgtÖtkfUth&
(Ctbn&), fUtÔgtÖtkfUthmqºtJ]rút (Jtbl&), fUtÔgtÖtkfUth& (h¥Šx&),
fUtÔgŒfUtN&, hmdE¸tÆth& RÀgt=g& >
3. ltxÓôg ;:t hmôg Œr;vt=fUd{à:t&_g:t_‡t]Et¸ hr;ÖtfUbT, hm;hrE¸le >
4. yÖtkfUthŒr;vt=fUd{à:t&_g:t_yÖtkfUthmthmkd{n&, yÖtkfUthmJoôJbT,
fwUJÖtgtlà=t=gëa >
5. hmŒr;vt=fUd{à:t&_g:t_‡t]E¸thr;ÖtfUbT, hm;hrE¸ãte >
39. ytu. rJ. a. 4
(34)
 Œ:btu~Ægtg&

6. Nç=NrÿŒr;vt=fUd{à:t&_yrCÆttJ]rútbt;]fUt, J]rútJtrútofUt=gëa >

7. rJNuMrmõtà;ôgtu=TCtJfUd{à:t&_g:t_ÆJàgtÖttufU&, Jf{ turÿserJ;bT,
ÔgrÿrJJufUt=gëa >
8. rJMgrJNu M Œr;vt=fU&_g:t_hmb¤shed{ à :ôg ltrgfUt Cu = ôg
rlÁvKrf{ gt >
yÖtkfUthNtôºtuK mn yàgtàgNtôºtôg möcàÆt&
ytÖtkfUtrhfUt& fUtÔgôg ôJÁvk rCªt-rCªt-ÁvuK rlÁrv;Jà;& > ;i& fuUltrv
v:t gwÿÓt a Nç=t:odwK=tuMtÖtkfUthher;hmÆJrl-ŒC]r;-rJMgtlT mbJÖtöçgk
rJath& f]U;& > ;=Tcrnhrv fUJu& Œr;Ct- Ôgw;TvrúgÇgtm-ŒC];eltk rJathtu~rv
f]U;& > Ôgw;TvrútÖttCtg fUrJrC& ÖttufUJ]útk rJrJÆtNtôºttlwNeÖtlk a rJÆtugbT,
rJrJÆtNtôºttlwNeÖtlul rJlt fUtÔgNÿu& rlvwK;t l ÖtÇg;u > Y;ôbt;T
fUthKt=ÖtkfUth-Ntôºti& mn mtGt;T vhövhgt a ÔgtfUhK=Noltr=NtôºttKtk,
blturJÒttltltk fUÖttrJ‘tltbT WvrlM=tk a bntlT möcàÆttu =]ëg;u >
1.6. yÖtkfUthNtôºtôgdwh¥ÀJbT
mtrnÀgsdr; yÖtkfUthNtôºtôg ô:tlk dwh¥ÀJvqKbo T > yÖtkfUth-Ntôºtuãt fUtÔgôg
mtrnÀgôg Jt dwK=tuMt& rJat©goà;u > fUJeltk fUerúto& yÖtkfUthNtôºtôg rCrútbJÖtöÔg
YJ rlCo h NeÖtt CJr; > fUtÔgŒfUtNu gu FÖtw ŒJu ³ w r båArà;
;ihJëgbuJtÖtkfUthNtôºtaato fUhKegt > fUtÔgNtôºtôg Œmthtg fUtÔgôg
slrŒg;t- hGtgi a yÖtkfUthNtôºtôgtJëgfU;t ôJefUt©gto > fUtÔgôg Œ=ev
YJ yÖtkfUth-NtôºtbT > g:t Ju=Òttltg Ju=tE¸Òttlul Œgtuslk ;:iJ fUtÔgNtôºtÒttltg
yÖtkfUthNt¯tôg ÒttlbËgtJëgfUbT > Y;ôbt;T fUthKt;T fUtÔgbebtkmtd{à:u
htsNuFhuK mË;bJu=tE¸ÁvuK yÖtkfUthNtôºtk ôJef]U;bT >

(35)