“Mga Tanyag na Manunulat noong Panahon ng Espanyol”

“JOSE PROTACIO RIZAL MERCADO Y ALONSO REALONDA”

Pambansang bayani, Noli Me Tangere, El Filibusterismo

Talambuhay ni Jose Rizal

Si Jose Protasio Rizal ay ang Pambansang Bayani ng Pilipinas.
Siya ay isinilang sa Calamba, Laguna noong Hunyo 19, 1861.
Ang kanyang mga magulang ay sina Ginoong Francisco Mercado
at Ginang Teodora Alonzo.
Ang kanyang ina ang naging unang guro niya. Maaga siyang nagsimula ng pag-aaral sa
bahay at ipinagpatuloy niya ang kanyang pag-aaral sa Biñan, Laguna. Nakapag tapos
siya ng Batsilyer sa Agham sa Ateneo de Manila noong Marso 23, 1876 na may
mataas na karangalan.

Noong 1877, ipinagpatuloy niya ang kanyang pag-aaral sa Unibersidad ng Santos

Tomas at Unibersidad Central de Madrid hanggang sa matapos niya ng sabay ang
medisina at pilosopia noong 1885. Natuto rin siyang bumasa at sumulat ng iba’t
ibang wika kabilang na ang Latin at Greko. At nakapagtapos siya ng kanyang
masteral sa Paris, France at Heidelberg, Germany.

Ang kanyang dalawang nobela “Noli Me Tangere” at “El Filibusterismo” naglalahad

ng mga pang-aabuso ng mga prayle sa mga Pilipino at mga katiwalian sa pamahalaan
ng Kastila.

Noong Hunyo 18, 1892 ay umuwi ng Pilipinas si Dr. Jose P. Rizal. Nagtatag siya ng
samahan tinawag ito na “La Liga Filipina.” Ang layunin ng samahan ay ang pagkakaisa
ng mga Pilipino at maitaguyod ang pag-unlad ng komersiyo, industriya at
agricultura.

Noong Hulyo 6, 1892, si Jose Rizal ay nakulong sa Fort Santiago at ipinatapon

sa Dapitan noong Hulyo 14, 1892. Apat na taon siya namalagi sa Dapitan kung saan
nanggamot siya sa mga maysakit at hinikayat niya ang mamamayan na magbukas ng
paaralan. Hinikayat din niya ang ito sa pagpapaunlad ng kanilang kapaligaran.

Noong Setyembre 3, 1896, habang papunta siya sa Cuba upang magsilbi bilang
siruhano, inaresto siya. Noong Nobyembre 3, 1896 ibinalik sa Pilipinas at, sa
pangalawang pagkakataon, ikinulong siya sa Fort Santiago.

Noong Disyembre 26, 1896, si Jose Rizal ay nahatulan ng kamatayan sa dahilang

nagpagbintangan siya na nagpasimula ng rebelyon laban sa mga Kastila.

Bago dumating ang kanyang katapusan naisulat niya ang “Mi Ultimo Adios”
(Ang Huling Paalam) upang magmulat sa mga susunod pang henerasyon na maging
makabayan.
Noong Disyembre 30, 1896, binaril si Jose P. Rizal sa Bagumbayan (na ngayon
ay Luneta).
“Mga nagawa ni Rizal”
•Una na sa mga nagawa ni Rizal para sa ating bayan ay mga akda niyang “Noli me
Tangere" at “El Filibusterismo” Makasaysayan ang mga aklat na ito at naging
instrumento upang makabuo ang mga Pilipino ng pambansang pagkakakilanlan. Sa di-
tuwirang paraan, nakaimpluwensiya ang mga aklat ni Rizal sa rebolusyon subalit si
Rizal mismo ay isang nananalig sa isang mapayapang pagkilos at isang tuwirang
representasyon sa pamahalaang Kastila.

•Ang pagbuo ng La Liga Filipina. Binubuo ito ng mga taong nagnanais na maputol ang
pang-aapi ng mga Kastila sa mga Pilipino. Ito ang nagpasimula ng pagkakaroon ng
nasyolisasyon ng mga Pilipino. Ang pangunahing layunin nito ay maging malaya ang
Pilipinas sa España sa mapayapang paraan.

•At isa sa magiting na nagawa ni Rizal para sa ating bayan ang pagkamatay niya para
sa kasarinlan at kalayaan, pantay pantay na pagtrato sa mga Pilipino at pagbibigay
karapatan para sa mga ito. Sakabila ng mga banta ng mga Espanyol sa kanya ay
hindi sya huminto para sa kanyang minithi para sa bayan.

PAANO NAGING TANYAG NA MAUNULAT SI JOSE RIZAL

Naging manunulat c jose rizal upang sa mga bagong hinerasyon ngayon hindi natin
malilimutan kung saan tayo nag mula at malaman din natin kung ako talaga ang
nangyari sa sina unang panahon....

Sa pamamagitan ng kanyang talino, sumulat siya ng mga nobela para magising ang
mga Pilipino sa ginagawang pananakop ng mga dayuhan sa ating bansa. Nung panahon
ng pananakop ng mga Kastila ay isa siya sa nagtaguyod at nagsulong na magkaroon
ng pagbabago sa bansa para maging malaya ang mga Pilipino.

Ang mga nobelang naisulat niya na Noli Me Tangere at El Filibusterismo ang

naging dahilan kung bakit sumiklab ang himagsikan at nagbukas sa kamalayan ng
mga Pilipino upang lumaban.

Si Jose Rizal Nagtatag ng isang samahang La Liga Filipina, ito ay isang samahan na
nagsimula ng Himagsikang Pilipino para kalabanin ang Espanya.

Naging hudyat ito sa pagkagising ng maraming Pilipino mula sa matagal na

pagkakatulog sa pagiging sunud-sunuran ng mga banyagang namumuno at
nagpapatakbo sa ating bansa. Bilang lider ng kilusang Propaganda ng mga Pilipino sa
Espanya ginamit ni Rizal ang kanyang talento sa pagsusulat.
“Graciano Lopez Jaena”
“Prinsipe ng mga orador”

TALAMBUHAY
Sa lalawigan ng̃ Iloilo ay doón sumilang̃ ang̃ isáng̃ kalahì nating̃ naging̃ isáng̃
dakilang̃ mánanalumpatì, siyá’y si Graciano Lopez Jaena.

Gayá ng̃ lahát ng̃ pilipino, ang̃ kanyáng̃ unang̃ pagaáral ay tinang̃gáp niyá sa
loób ng̃ táhanan, pagkatapos ay nagpatuloy siyá sa Páaralang̃ bayan upáng̃ ang̃
mg̃a páng̃unahing̃ pagaáral ay maganáp at doón na siyá kinákitaan ng̃ kanyáng̃
sibol na katalinuhan, at bagá mang̃ hindî karaniwan noón ang̃ pakikipagtalo sa
mg̃a Guró si Jaena ay hindî nasiyáhan sa alín mang̃ bahagi ng̃ kanyáng̃
pinagáaralan, hang̃gang̃ hindî diníding̃íg ang̃ mg̃a paliwanag ng̃ mg̃a Guró, at
sa pagnanasang̃ ang̃ pagáaral ay ipagpatuloy sa ibáng̃ lupaín ay lumayag siyáng̃
tung̃o sa España, niyaóng̃ taóng̃ 1881.

Sa silong̃ ng̃ Lang̃it ng̃ dating̃ «Metropoli» ay nakipagisá siyá sa mg̃a

kalahing̃ doó’y dinatnán na nang̃akíkibakang̃ kasalukuyan sa mg̃a kabaguhang̃
hinihing̃î ng̃ bayan natin. Iisáng̃ taón pa siyá sa España, nang̃ itatág ang̃
Kapisanang̃ «Hispano-Filipino» at siyá ay naging̃ isáng̃ masugid na kasapí noón.

Ang̃ kapisanang̃ nábang̃gít ay naglálathalà ng̃ isáng̃ pahayagan at si Graciano

Lopez Jaena, ay isá sa tumang̃kilik noón. Ang̃ kaniláng̃ mg̃a láyunin ay ang̃
ipakilala sa madlâ ang̃ kasalukuyang̃ kalagayan ng̃ Pilipinas at mang̃agsumakit sa
mg̃a kabaguhang̃ dapat na gawin ng̃ Pámahalaan at Páng̃asiwaan.

Ang̃ kanyáng̃ mg̃a tudlíng̃ na pawang̃ kinábabakasán ng̃ kanyáng̃

pagkamabuting̃ anák ng̃ Pilipinas, ay nang̃apalathalà sa «Filipinas, ante Europa»,
«El Progreso», «El Pueblo Soberano», at pagkaraán ng̃ iláng̃ panahón ay itinatag
niyá ang̃ «La Solidaridad», na kanyáng̃ pinamatnugutan at siyáng̃ nagíng̃
tagapamanság ng̃ mg̃a kalahì natin doón. Niyaóng̃ taóng̃ 1899, ay nihalinhán siyá
ni Marcelo H. del Pilar sa Pamamatnugot ng̃ nasabing̃ Páhayagan.

Sa kanyáng̃ pagkamananalumpati, ay ipinalálagáy na isá siyá sa lálong̃

pinakamabuti sa kanyáng̃ kapanahunan sa boóng̃ España, kaya’t sa lahát ng̃
piging̃ tuwi ná’y ináanyayahan siyá upáng̃ manalumpati. At sa mg̃a gayóng̃ kátaon
ay hindî niyá nalimutan minsan man na di samantalahin ang̃ pagpapakilala ng̃ mg̃a
karaing̃an ng̃ kanyáng̃ bayan.

Niyaóng̃ 1892 sa Madrid, sa pagdiriwang̃ sa ikatatlóng̃ daán at siyam na puó’t

isáng̃ taón ng̃ pagkátuklás sa América ni Cristobal Colón, sa talumpali ni Graciano
Lopez Jaena, tung̃kol sa mg̃a ibá’t ibáng̃ bagay, ay sinabi niyá ang̃ gayari:

«Hindî umiiral ang̃ pang̃aalipin sa Pilipinas, ng̃uni’t makálilibóng̃ mahirap ang̃

kaalipináng̃ doó’y naghahari at kaalipináng̃ tinátang̃kilik ng̃ mg̃a batás,
kaalipinán ng̃ kalolwá, kaalipinán ng̃ diwá, at dahil dito mg̃a g̃inoó, ang̃ aming̃
bayan ay bayan ng̃ baligtaran, sapagká’t ang̃ karunung̃an at katotohanan ay dî
napakikita doón.

«Ayáw kami ng̃ isáng̃ bayang̃ kalahati ay malaya at kalahati ay alipin, ninanasá
namin ang̃ kalayaán sa pagsulat ó pamamahayáng̃; ninanasà namin ang̃ kalayaan sa
pagagalakal; ninanasà namin ang̃ aming̃ kapang̃yarihan sa paghahalál, (sufragio)
ng̃ aming̃ sugò sa mg̃a Kapulung̃an, na, kung̃ saán namin mapasásapit ang̃
aming̃ mg̃a adhikain upáng̃ ding̃in at málaman.»

Sa isáng̃ piging̃ na idinaos sa Madrid sa karang̃alan ni Juan Luna, at Resurrección

Hidalgo, dahil sa kaniláng̃ taggumpáy sa Tang̃halan ng̃ Sining̃, si Jaena ay
nagsabi ng̃ gayari: «Pilipinas, binabatì kitá ng̃ boóng̃ pítagan. ¡Malasin Siyá! ang̃
bugháw ng̃ dagat ay siyáng̃ birang̃, ang̃ kulay ng̃ kanyáng̃ Lang̃it, ang̃
pinakamarikít sa sansinukob, na nasasabugan ng̃ manining̃ning̃ na bituin, ay siyá
niyáng̃ magandang̃ lambong̃. Sino man na dî pa nagkakapalad na magmalas sa
kanyáng̃ mg̃a Pulô, ay dî nakákita ng̃ pinakamagandáng̃ panig ng̃ daigdígan».

Sa salaysay na itó ni Lopez Jaena, ay mapagúunawà na ang̃ kanyáng̃ paning̃ín ay

pawang̃ kagandahan sa kanyáng̃ Tinubuang̃ Lupà, pagmamalas na dî tinátagláy
niyaóng̃ dî tunay na tubò sa Pilipinas, pagká’t tang̃ing̃ ang̃ pilipino lamang̃ ang̃
may kayang̃ dumamdam ng̃ kanyáng̃ mg̃a dináramdám.

Isá sa maiinam niyáng̃ talumpatì, ay ang̃ binigkás niyaóng̃ 1887, ng̃

ipagtagumpáy ni Juan Luna ang̃ kanyáng̃ «Batalla de Lepanto». Ito’y ulit ulit na
sinabi, na kaming̃ mg̃a pilipino, ay dî makagágawâ ng̃ anó man. Tinawag kaming̃
mg̃a umanó, ay walang̃ kayang̃ gumanáp ng̃ anomang̃ kaunlaran, kamí umanó ay
hindî lumalaki at dî umuunlad, ng̃uni’t ang̃ aming̃; bayan sa linakádlakad ng̃
panahón ay nagiging̃ isáng̃ bayang̃ dakilà.»

Kung̃ mábabasa ninyó ang̃ mg̃a talumpatì ni Jaena, at maáaninag ninyó na walâ na
siyáng̃ sinikap kundî ipamalas ang̃ kanyáng̃ Páhiná 37pagmamahál sa Tinubuang̃
Lupà at sa mg̃a kalahi niyáng̃ marunong̃ magmahál sa Bayang̃ Tinubuan.

Mahigit na labíng̃limáng̃ taón na nanahánan si Jaena, sa España, at lahát ng̃

kanyáng̃ sigasig sa loób ng̃ panahóng̃ yaon ay iniukol niyá sa ikaúunlád ng̃
kanyáng̃ minámahál na bayang̃ Pilipinas.

Niyaóng̃ 1890, ay umuwî siyá sa sariling̃ bayan upáng̃ mang̃ilak ng̃ mágugugol
doón sa ubod ng̃ bayang̃ pang̃inoón ng̃ ating̃ bayan, sa Madrid, at dahil sa
nasang̃ itó, ay nakipagkita siyá kay Paez, at huming̃î siyá ng̃ tulong̃. ng̃uni’t sa
kawalán, ng̃ salapî sa kaban yaman ng̃ samaháng̃ kanyáng̃ tinawagan ay
pinang̃akuan siyá ni Paez, pagkatapos na mading̃íg ang̃ kanyáng̃ mg̃a balak at
siyá’y nanumbalìk sa bayan ng̃ mg̃a Harì, upáng̃ gumawâ ng̃ waláng̃ patláng̃ na
paggawâ sa ikapagbabago ng̃ pamamalakad dito sa Kapuluan; at sa kanyáng̃
kináhimaling̃ang̃ yaón ay nahughóg siyá at namulubi, at niyaóng̃ ika 20 ng̃ Enero
ng̃ 1896 ay tinawag siyá sa sinapupunan ni Bathalà, sa bayang̃ Barcelona España,
na siyáng̃ kinálagakan ng̃ kanyáng̃ mg̃a labi.
Si Graciano Lopez Jaena ay buháy sa mg̃a pusò ng̃ bawa’t pilipino at ang̃ aláala sa
kanyáng̃ mg̃a gawâ ay isáng̃ dakiláng̃ aral na karapatdapat uliranín.

Maging̃ tibay ang̃ mg̃a talatang̃ itó ng̃ kanyáng̃ pagká waláng̃ Kamatayan.

“Mga nagawa ni Graciano Lopez Jaena”

Si Graciano Lopez Jaena ay isang rebolusyonaryong manunulat sa Pilipinas.

Isa sa kanyang mga akda ay ang Fray Botod, Ito ay naisulat niya ng siya ay bumalik
sa bayan ng Iloilo at namasdan ang pagmamalutpit ng mga prayle sa mga Pilipino. Sa
sulating ito ay nilarawan niya ang mga pagsasamantala ng mga prayle sa mga tao,
lalo sa mga babae.

Siya ay nakilala sa kanyang pahayagang La Solidaridad na nailathala noong 1889.

Ginamit ni Graciano Lopez Jaena ang kanyang talento sa pagsulat upang ipagtanggol
at ipaglaban ang karapatan ng Pilipinas mula sa pamamahala ng mga kastila.

PAANO NAGING TANYAG NA MAUNULAT SI GRACIANO LOPEZ

JAENA