თავფურცელი

სასწავლო ეროვნული უნივერსიტეტი

ბიზნეს ადმინისტრირება, ფინანსები,

ll კურსი, ჯგუფის № 4207

ოთარი ჯომიდავა

რეფერატი თემაზე:

გადასახადების არსი დაფუქნციები

გადასახადები და დაბეგვრა

მურადი ნარსია

თბილისი

2017

1
 თემის გეგმა

1. გადასახადების არსი
2. გადასახადების წარმოშობა-განვითრება
3. გადასახადების სახეები
4. მისი ფუნქცია ქვეყნისთვის

2
 გადასახადი — თანხა, რომელსაც კერძო პირი და საწარმო უხდის
სახელმწიფოს. აკრეფილი გადასახადები ისეთ რაიმეზე იხარჯება, რაც მთელი
ქვეყნისთვის სასარგებლოა, მაგალითად, თავდაცვა, არმია, საზღვაო და საჰაერო ფლოტი,
ჯანდაცვა, განათლება და გზები. ერთ-ერთი ძირითადი გადასახადი საშემოსავლო
გადასახადია. მოსახლეობამ თავისი შემოსავალის(გამომუშავებული ფულის) გარკვეული
პროცენტი სახელმწიფოს უნდა გადაუხადოს. დიდი შემოსავლის მოქნე ადამიანი მეტ
საშემოსავლო გადასახადს იხდის. კომპანია მოგებული თანხის შესაბამის პროცენტს
უხდის სახელმწიფოს. ეს იმ პირდაპირი გადასახადების მაგალითია, რომელიც
სავალდებულია კერძო პირისა და საწარმოსათვის. პირდაპირი გადასახადით შეიძლება
დაიბეგროს მემკვიდრეობით მიღებული ქონებაც.

არსებობს გადასახადები, რომლებიც საქონლისა და მომსახურების ფასს ემატება.

ევროპაში ამგვარი გადასახადის ძირითადი სახეობა დამატებული ღირებულების
გადასახადია (დღგ), ხოლო აშშ-ში — ბრუნვის გადასახადი. ასეთი გადასახადები,
რომლებსაც ირიბი გადასახადები ჰქვია, ხარჯებს ბეგრავს და არა შემოსავალს. ირიბი
გადასახადების მეშვეობით შესაძლოა ადამინის ქცევა შეიცვალოს. მაგალითად, თუ
მთავრობას, გარემოს დაბინძურებასთან საბრძოლველად, სურს, რომ მძღოლებმა
არაეთილირებული ბენზინი მოიხმარონ, იგი ეთილირებულ ბენზინზე დაწასებულ
გადასახადს გაზრდის, ხოლო თუ იმით არის დაინტერესებული, რომ მოსახლეობა
თამბაქოს წევას გადააჩვიოს, თამბაქოს ნაწარმზე გაზრდის გადასახადს.

3
 გადასახადების ისტორია

აშშ-ს ცნობილმა პოლიტიკურმა მოღვაწემ – ბ. ფრანკლინმა (1706-1790) თქვა

“ყველა ვალდებულია, რომ გადასახადი გადაიხადოს და მერე თუნდაც
მოკვდეს ".გადასახადების წარმოშობას საკუთარი უძველესი ისტორია აქვს.
მაგ:ძველ ათენში ათეული მოქალაქე საჯაროდ წყვეტდა ყოველწლიურად რა
რაოდენობის გადასახადი დაეწესებინათ. ამოღებულ თანხას დადგენილი
ოდენობით, დადგენილ პერიოდში უხდიდნენ სახელმწიფოს. ამ დაწესებული
თანხის ზემოთ კი იყოფდნენ თვითონ. იმ შემთხვევაში, თუ ვერ შეძლებდნენ
სახელმწიფისთვის დაწესებული თანხის გადახდას, სახელმწიფო აძლევდა მათ
გარკვეული პერიოდით გადავადებას. თუ ამ გადავადების შემდეგაც ვერ
შეძლებდნენ სახელმწიფოსათვის გადასახადის გადახას, მათ იჭერდნენ და
ციხეში სვამდნენ.
გადასახადების ისტორიული ეტაპების ანალიზის მიზნით, საინტერესოა
ძველი რომის გადასახადები.ცნობილია რომ მშვიდობიან ძველ რომში გადასახადები
გაუქმებული იყო. სახელმწიფოსა და ქალაქის მართვის ხარჯები მინიმუმამდე იყო
დაყვანილი, ხელმძღვანელი პირები თავიანთ მოვალეობას საზოგადოებრივ
საწყისებზე ასრულებდნენ, შრომის ანაზღაურების გარეშე, უფრო მეტიც, ისინი
ხშირად თავიანთ დანაზოგებს ხარჯავდნენ საზოგადოებისათვის, რაც მეტად
საპატიოდ ითვლებოდა და ავტორიტეტს უხვეჭდა ქვეყნის მეთაურებს. ომის
პირობებში კი მოქალაქეთა შემოსავალი იბეგრებოდა, თუმცა ძალიან
ორგინალური მეთოდით.
გადსახადის მოცულობას (მას ეწოდებოდა “ცენზი") ადგენდნენ ხუთი წლის ვადით
არჩეული ჩინოვნიკ-ცენზორები. ამ უკანასკნელს წარმოადგენდა მოსახლეობის შედარებით
პატიოსანი და კვალიფიციური ნაწილი. რომის მოქალაქეები ცენზორებს წარუდგენდნენ
განაცხადს თავიანთი ქონებრივი და ოჯახური მდგომარეობის შესახებ. ეს იყო
გადასახადების ისტორიაში
დეკლარაციების წარდგენის პირველი პრაქტიკა, რომელმაც შემდგომ განვითარება
ჰპოვა სხვა ქვეყნებშიც და დღესაც ფართოდ გამოიყენება მთელ მსოფლიოში.მას შემდეგ,
რაც რომის სახელმწიფო გაძლიერდა და შემოიერთა ახალი
ტერიტორიები, სახელმწიფო გადასახადებთან ერთად შემოიღეს ადგილობრივი
გადასახადები.შემდგომ რომის იმპერიაში თანდათანობით დაიხვეწა საგადასახადო
სისტემა.
იმპერატორმა ავგუსტ ოქტავინმა ქვეყნის ყველა პროვინციაში შექმნა
გადასახადების ამკრეფი და შესაბამისი მაკონტროლებელი ორგანოები მოახდინა
ძირითადი საგადასახადო ბაზის - მიწების ხელახალი აზომვა-კადასტრირება ქონების
აღწერა და ყველა მოსახლეს დაევალა თემის (პროვინციის)
ხელისუფალთათვის წარედგინა დეკლარაცია შემოსავლებისა და ქონებრივი
მდგომარეობის შესახებ.

4
 მიუხედავად იმისა, რომ გადასხადები დაწესებული იყო უძველესი
დროიდან, მისი ოდენობა და მთლიანად საგადასახადო სისტემა, ხშირ
შემთხვევაში, იმ დროს არსებულ ეკონომიკურ და სოციალურ ფაქტორებს არ
შეესაბამებოდა. სახელმწიფოებს არ გააჩნდათ გადასახადების აკრეფის
ადმინისტრირების ჩამოყალიბებული მექანიზმები. გადასახადების აკრეფას
აწარმოებდნენ, როგორც სპეციალურად მოწვეული სახელმწიფო მოსამსახურეები,
ასევე რიგითი მოქალაქეები, რომელთაც არ გაააჩნდათ შესაბამისი
კვალიფიკაცია.გადასახადების ამკრეფთა მიერ უფლებების გადამეტების გამოყენების
წინააღმდეგ საბრძოლველად.

ჯერ კიდევ ჩვენს წელთააღრიცხვამდე 59 წელს კეისარმა მიიღო კანონი პროვინციებში

გამომძალველთა წინააღმდეგ საბრძოლველად, რაც მათ მიმართ სასტიკი სასჯელით
გამოიხატებოდა. უმძიმეს სასჯელს ითვალისწინებდა მორწმუნის მიერ მოძღვრის წინაშე
ჩადენილი ცოდვა ანგარებით, მტაცებლობით (სხვისი ქონებისა), ქრთამის აღებ-მიცემობით,
ყალბი
ვექსილით ფულის აღებით, ყალბობით (ყალბად მუშაობით), ძღვენის
მოყვარულობით და ხელობის უსწავლელობით ჩადენილი ცოდვები.შუა საუკუნეებისა და
შემდგომი პერიოდის ქვეყნებში თანდათანობით
ვითარდება საგადასახადო სისტემა. ინგლისში, დანიაში, საფრანგეთსა და სხვაქვეყნებში
შემოიღეს ახალი გადასახადები: აქციზი, საბაჟო მოსაკრებელი,
საგანგებო გადასახადები, კომუნალური და ადგილობრივი გადასახადები,
სავაჭრო გადასახადები და სხვა.
მეორე ეტაპი მოიცავს პერიოდს მე-16 საუკუნის დასასრულიდან მე-19 საუკუნის
დასაწყისამდე, როდესაც მთელ რიგ ქვეყნებში შეიქმნა საფინანსო-საგადასახადო
დაწესებულებების ქსელი და სახელმწიფომ საგადასახადო ადმინისტრაციული და
მეთოდური საკითხების გადაწყვეტა საკუთარ თავზე აიღო.
გადასახადების განვითარების მესამე ეტაპი სათავეს მე-19 საუკუნის
დასაწყისიდან იღებს და დღემდე გრძელდება. ამ ეტაპზე უშუალოდ სახელმწიფო
ადგენს გადასახადებს და ითავსებს აკრეფის ფუნქციას, ქმნის საკანონმდებლო
ბაზას და უზრუნველყოფს მის შესრულებაზე კონტროლს. თანამედროვე ეტაპზე
საგადასახადო ურთიერთობებს და სისტემებს ცალკეული ქვეყნების ჭრილში
გააჩნიათ გარკვეული თავისებურებანი და სპეციფიკური ნიშნები, რაც თავის
მხრივ განპირობებულია ამა თუ იმ ქვეყნის ისტორიული, ეროვნული,
ტრადიციული, ეკონომიკურ-გეოგრაფიული, პოლიტიკური და სხვა
თავისებურებებით.1923წელს დაწესდა პირველდაწყებითი განაკვეთიდან 10%_მდე
საშემოსავლო, შემდომ საწარმოს მოგებიდან 20%-იანი გადასახადი.
მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნებში დღემდე გვხვდება უცნაური და სასაცილო გადასახადები.

1696 წელს ინგლისში შემოირეს გადასახადი ფანჯარაზე ანუ მინის გადასახადი .ღარიბ
მოსახლეობას, რომელიც ბეგარას ვერ იხდიდა, უწევდათ სახლის ფანჯრების აგურით
ამოშენება. ეს უკანონო კანონი სამწუხაროდ დიდხანს გაგრძელდა და მხოლოდ 1851 წლის
24 ივლის გაუქმდა.

5
ბეღურების გაჩანაგების ბეგარა.

XVIII-ე საუკუნეში, გერმანიის ქალაქ ვიურტემბერგში შეიმუშავეს კანონი, რომლის

თანახმად თითოეული მცხოვრები ჩართული უნდა ყოფილიყო ბეღურების განადგურების
საკითხში, ვინაიდან თვლიდნენ რომ ეს ფრინველები მათ ხელს უშლიდა ნორმალურ
ცხოვრებაში, სახელმწიფო კი იქით უხდიდა მოსახლეობას განსაზღვრულ თანხას, ხოლო
თუ რომელიმე მათგანი, ვერ მოახერხებდა განსაზღვრული რაოდენობის ბეღურის
გაჩანაგებას, ორმაგად ჯარიმდებოდა.
გადასახადები სიმხდალეზე. ინგლისში, 1100-1135 წლებში, ჰენრი 1-ის მეფობის დროს
შემოიღეს კანონი, რომლის თანახმად, მამაკაცი, რომელიც ბრძოლაში წასვლაზე მეფისთვის
თავგანწირვისთვის უარს ამბობდა, ჯარიმდებოდა ბეგარით.
გადასახადი ყურებზე.
1920 წელს ტიბეტში დაინერგა ასეთი ბეგარა, თითოეული ოჯახი, თითოეული ყურის
საფასურს იხდიდა ხოლო ვინც ვერ იხდიდა, აჭრიდნენ ყურებს და შემდგომ აღარ უწევდა
გადასახადების გადახდა ყურების არ ქონის გამო. მე-14 საუკუნეში, ინგლისელმა მონარქმა
ხაზინის შევსების უნივერსალური ხერხი მოიფიქრა. შემოიღო "გადასახადი
სიცოცხლისათვის", ანუ უკლებლივ ყველა ბრიტანელს ფული უნდა ეხადა მანამ, სანამ
ცოცხალი იყო, მხოლოდ იმისათვის, რომ ცოცხლობდა. გადასახადის შემოღებას სახალხო
აჯანყება მოჰყვა.
უშვილობის გადასახადი
ცნობილი გადასახადი საბჭოთა კავშირში. ის შემოღებულ იქნა 1941 წელს მრავალშვილიან
დედათა დამატებით დახმარების მიზნით. ამ გადასახდს ანალოგი არ აქვს ისტორიაში და ის
მხოლოდ საბჭოთა კავშირსა და მონღოლეთში არსებობდა.ვშირსა და მონღოლეთში
არსებობდა.

6
 გადასახადების სახეები

გადასახადს გააჩნია 2 პრინციპი:

სამართლიანობის პრინციპი

ეფექტიანობის პრინციპი

სამართლიანობის პრინციპი პირობითად შეიძლება დაიყოს 2 ნაწილად:

სამართლიანობა ჰორიზონტალურად და სამართლიანობა ვერტიკალურად.
ჰორიზონტალური სამართლიანობის პრინციპის საფუძველს თანაბარ პირობებეში
მყოფი გადასახადის გადამხდელების თანაბარზომიერი დაბეგვრა წარმოადგენს.

ვერტიკალური სამართლიანობის პრინციპის საფუძველია ერთმანეთისაგან

განსხვავებულ პირობებში მყოფი გადასახადის გადამხდელების პირობების
შესაბამისი (მაგ. შემოსავლების ოდენობა) საგადასახადო ტვირთის დაწესება.

ეფექტიანობის პრინციპი განისაზღვრება საზოგადოებისათვის გადასახადების

დაწესებით მიღებული დანაკარგებისა და მის საუძველზე მიღებული დადებითი
ეფექტის თანაფარდობით.

არსებობს საერთო სახელმწიფოებრივი და ადგილობრივი სახის გადასახადები.

საერთო-სახელმწიფოებრივი გადასახადებია:
I. საშემოსავლო გადასახადი.
II. მოგების გადასახადი.
III. დამატებული ღირებულების გადასახადი (დღგ).
IV. აქციზი.
V. იმპორტის გადასახადი.
საერთო-სახელმწიფოებრივი გადასახადები დაწესებულია საქართველოს
საგადასახადო კოდექსით, რომელთა გადახდაც სავალდებულოა საქართველოს მთელ
ტერიტორიაზე.

7
ადგილობრივი გადასახადებია:
I. ქონების გადასახადი
ადგილობრივი გადასახადის შემოღებას ახორციელებს ადგილობრივი
თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანო საქართველოს მთავრობის მიერ
დადგენილი განაკვეთების ფარგლებში, რომლის გადახდაც სავალდებულოა
შესაბამისი ადგილობრივი თვითმმართველი ერთეულის ტერიტორიაზე.
გადასახადს გააჩნია ორი ძირითადი ფუნქცია:
ფისკალური ფუნქცია
მარეგულირებელი ფუნქცია
გადასახადების ფისკალური ფუნქციის მეშვეობით ხელისუფლება ახდენს
სახელმწიფოს ფუნქციონირებისათვის საჭირო ფულადი რესურსების
მობილიზირებას.
მარეგულირებელი ფუნქციის არსი მდგომარეობს იმაში, რომ გადასახადების
მეშვეობით ხორციელდება შემოსავლების გადანაწილება, ხდება ცალკეული
ეკონომიკური პროცესების სტიმულირება ან შენელება, ძლიერდება ან სუსტდება
კაპიტალის დაგროვება, იზრდება ან მცირდება მოსახლეობის
მსყიდველობითუნარიანობა. ზემოაღნიშნული ფუნქციების განსახორციელებლად
არსებობს მრავალი სახის გადასახადი, რომელიც შესაძლებელია დაიყოს სხვადასხვა
ნიშნის მიხედვით. არსებობს პირდაპირი და არაპირდაპირი გადასახადები.
პირდაპირი გადასახადი წესდება უშუალოდ შემოსავალზე ან ქონებაზე, რასაც
დაბეგვრის პირდაპირ ფორმას უწოდებენ. ამ სახის გადასახადებს მიეკუთვნება:
საშემოსავლო გადასახადი, რომელიც გულისხმობს ფიზიკური პირის შემოსავლის
დაბეგვრას. მოქმედი კანონმდებლობით საშემოსავლო გადასახადის განაკვეთი
განსაზღვრულია 25 პროცენტით; რაც შეეეხება დივიდენდებიდან და პროცენტებიდან
მიღებულ შემოსავლებს, იბეგრება – 10 პროცენტით.
მოგების გადასახადი, რომლითაც იბეგრება იურიდიული პირის მოგება. მოქმედი
კანონმდებლობით აღნიშნული გადასახადის განაკვეთი განსაზღვრულია 15
პროცენტით.
ქონების გადასახადი, რომელიც გულისხმობს ფიზიკური და იურიდიული პირების
საკუთრებაში არსებული ქონების დაბეგვრას. მოქმედი კანონმდებლობით

8
დაწესებული გადასახადის განაკვეთის ზედა ზღვარი – 1 პროცენტამდე. აღნიშნული
ზღვრის ფარგლებში ადგილობრივი თვითმმართველობა უფლებამოსილია თვითონ
განსაზღვროს მის ტერიტორიაზე გადასახადის განაკვეთი.
არაპირდაპირი გადასახადი წამოადგენს დაბეგვრის ისეთ ფორმას, როდესაც
კანონმდებლობით დადგენილ გადასახადს საქონლის ან მომსახურების შეძენისას
იხდის მომხმარებელი. ამ ტიპის გადასახადები შედიან საქონლის ფასში ან
მომსახურების ტარიფში და საქონლის მფლობელს საქონლის რეალიზაციიდან
მიღებული გადასახადის ოდენობა შეაქვს ბიუჯეტში. არაპირდაპირ გადასახადებს
მიეკუთვნება:
აქციზი – დაწესებულია ცალკეულ საქონელზე და კანონმდებლობით იხდის
საქონლის მწარმოებელი ან იმპორტიორი. აქციზის გადასახადის განაკვეთი
განსხვავებულია საქონლის სახეობების მიხედვით
დამატებული ღირებულების გადასახადი – დაწესებულია საქონლისა და
მომსახურების ყველა სახეობაზე (თუ განთავისუფლებული არ არის
კანონმდებლობით) და გადაიხდება საქონლის ბრუნვის ნებისმიერ ეტაპზე.
საქართველოს საგადასახადო კანონმდებლობით დღგ-ს განაკვეთი განსაზღვრულია
18 პროცენტით.
საბაჟო გადასახადი – განსაზღვრულია საგადასახადო კანონმდებლობით და
გადაიხდება საქონლის იმპორტიორის მიერ. იგი წარმოადგენს სახელმწიფო
ბიუჯეტში სავალდებულო შენატანს საქართველოს საბაჟო საზღვარზე საქონლის
გადაადგილებისათვის და გამოითვლება საქონლის სახეობისა და საბაჟო
ღირებულების მიხედვით.
იმის მიხედვით, თუ ვინ განსაზღვრავს ამა, თუ იმ გადასახადის დაწესებას ან/და
შემოღებას, განასხვავებენ საერთო-სახელმწიფოებრივ და ადგილობრივ
გადასახადებს.

9
 დამატებითი ღირებულების გადასახადი (დღგ)
პირი, რომელიც ეწევა ეკონომიკურ საქმიანობას და რომლის მიერ ნებისმიერი
უწყვეტი 12 კალენდარული თვის განმავლობაში განხორციელებული, დღგ-ით
დასაბეგრი ოპერაციების საერთო თანხა აღემატება 100 000 ლარს (გარდა ქვემოთ
აღნიშნული შემთხვვისა), ვალდებულია დარეგისტრირდეს დღგ-ის გადამხდელად
და იგი დღგ-ის გადამხდელად ითვლება იმ დასაბეგრი ოპერაციის განხორციელების
მომენტიდან (ამ ოპერაციის ჩათვლით), რომლის მიხედვითაც დასაბეგრი ოპერაციის
საერთო თანხა გადააჭარბებს 100 000 ლარს
საშემოსავლო გადასახადი
რეზიდენტი ფიზიკური პირი, ანუ პირი რომელიც ფაქტობრივად იმყოფება
საქართველოს ტერიტორიაზე 183 დღე ან მეტ ხანს ნებისმიერი უწყვეტი 12
კალენდარული თვის პერიოდში
არარეზიდენტი ფიზიკური პირი, რომელიც შემოსავალს იღებს საქართველოში
არსებული გადახდის წყაროდან
აქციზის გადასახადი
აქციზის გადამხდელია პირი, რომელიც:
აწარმოებს აქციზურ საქონელს საქართველოში;
ახორციელებს აქციზური საქონლის იმპორტს საქართველოში;
ახორციელებს აქციზური საქონლის ექსპორტს;
ახორციელებს ბუნებრივი აიროვანი კონდენსატის ან/და ბუნებრივი აირის
ავტოსატრანსპორტო საშუალებებისათვის მიწოდებას;
ახორციელებს მობილური საკომუნიკაციო მომსახურების გაწევას.
მოგების გადასახადი
l. რეზიდენტი საწარმო;
ll. არარეზიდენტი საწარმო, რომელიც საქართველოში საქმიანობას ახორციელებს
მუდმივი დაწესებულების მეშვეობით ან/და შემოსავალს იღებს საქართველოში
არსებული წყაროდან.
lll. არარეზიდენტი პირი, რომელიც არ არის ფიზიკური პირი, ეწევა ეკონომიკურ
საქმიანობას საქართველოში და არ დაასაბუთებს თავის თანამფლობელობას
საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 143-ე მუხლის მიხედვით.

10
 ქონების გადასახადი
ფიზიკური პირებისთვის ქონების გადასახადი:
საკუთრებაში არსებულ უძრავ ქონება (მათ შორის, დაუმთავრებელ მშენებლობა,
შენობა-ნაგებობა ან მათ ნაწილი), იახტები (კატარღებზე), შვეულმფრენები,
თვითმფრინავები;
არარეზიდენტისაგან ლიზინგით მიღებულ ქონება;
ეკონომიკური საქმიანობის განხორციელების შემთხვევაში, მის ბალანსზე ძირითად
საშუალებად აღრიცხულ აქტივებზე, დაუმონტაჟებელ მოწყობილობებზე, აგრეთვე
მის მიერ ლიზინგით გაცემულ ქონებაზე.
იმპორტის გადასახადი
იმპორტის გადასახადის განაკვეთებია 5%, 12% ან ფიქსირებული საქონლის
სახეობების მიხედვით
იმპორტის გადასახადის 12%-პროცენტიანი განაკვეთით იბეგრება

11
გამოყენებული მასალები:

Web გვერდები:

 http://mof.ge/ საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო

 http://treasury.ge/ ფინანსთა სამინისტროს სახაზინო სამსახური
 http://rs.ge/ შემოსავლების სამსახური
 http://geostat.ge/ საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური
 https://www.nbg.gov.ge საქართველოს ეროვნული ბანკი
 http://www.parliament.ge საქართველოს პარლამენტი
 www.geobazari.com
 www.pbo.parliament.ge
 http://intermedia.ge/
 http://www.nplg.gov.ge/

დამატებითი მასალები

ა) საქართველოს საგადასახადო კოდექსი

ბ) საქართველოს საბიუჯეტო კოდექსი
გ) საქართველოს კანონი ,,მოსაკრებლების სისტემის საფუძველების შესახებ“

გამოყენებული ლიტერატურა

1. ძირითადი ლიტერატურა (წიგნები)

1. რ. კაკულია, ლ.ბახტაძე, ა. ჯიბუტი, საჯარო ფინანსები. თბ., 2010.
2. ი. მესხია, დ. ჭიოტაძე, ,,საჯარო ფინანსები“თბ., 2012.
3. ეკონომიკსი(ს.ბრიუ. კ. მაქკონელი)
4. საგადასახადო საქმე (გ. იმედაშვილი) \
5. ბუღალტრული აღრიცხვა(ელენე ხარაბაძე)

12