MGA AMBAG NG MGA MAYANS

Maraming mga nagging ambag ang mga Mayan sa iba’t-ibang larangan.

Halimbawa nito ay ang Mayan Calendar. Mayroong dalawang kalendaryo na ginagamit nang sabay-
sabay sa sistemang Maya: ang Haab, o kalendaryong sibil na may 365 araw sa 18 buwan na
mayroong 20 araw bawat isa, at ang Tzolkin, o sagradong kalendaryo, ng 260 araw na nahahati
sa tatlong pangkat ng mga buwan ng 20 araw.

Para sa mas mahahalagang kalkulasyon, nilikha ng Maya kung ano ang kilala bilang ang Long
Count Calendar nag sisimula noong ika-11 ng Agosto 3114 BCE, at pumasok ito sa susunod na
ikot (na kilala bilang isang Baktun) noong ika-21 ng Disyembre 2012.

Sa larangan naman ng pampalakasan o sports, nagawang linangin ng mga Maya ang larong Pok-ta-Pok.
Kadalasan itong nilalaro sa mga ball court na matatagpuan sa base ng isang templo, sapagkat ang lahat
ng mga laro ay ginanap upang parangalan ang maraming diyos na Maya. Ang pagdiriwang ay ginanap
tuwing dalawampu (20) araw. Ang larong ito ay isang halo ng modernong soccer, basketball, at kick ball.
Hindi ma-hawakan ng mga manlalaro ang bola. Kailangang gamitin ang kanilang mga hips at paa at
armas. Nagsuot sila ng proteksyon.

Kilala rin bilang magagaling sa Matematika ang mga Maya. Gumamit sila ng vigesimal number system na
nakabase sa 20 (minsan ay 5). Binubuo ito ng tatlong simbolo: ZERO, na naimbento at ginamit ng mga
Maya noong 4 A., tuldok para sa isa o one ;at bar para sa lima (5).

Sa larangan ng literature at pagsulat, natuto naman ang mga Maya na magsulat gamit ang

MAYAN HEIROGLYPHICS. Ito ay isang sopistikadong uri ng pictograph katulad ng sa mga sinaunang
Sumerian at Egypt. Itinuturing itong isa sa mga natatanging tagumpay ng mga pre-Columbian na
naninirahan sa America. Ang kanilang mga ginamit na simbolo ay tinawag na “glyphs”. Bawat glyphs ay
sumisimbolo sa isang salita, tunog o syllable. Tinatayang nakagwa ang mga Maya ng 700 na iba’t ibang
glyphs.

Ang sinaunang Maya din ang unang nakatuklas ng maraming mga gamit ng cacao bean sa pagitan ng 250
at 900 AD gaya ng TSOKOLATE. Hinahaluan nila ang cacao bean na may paminta at mais at ginagawang
maiinit na inuming tsokolate.
MGA URI NG TAO SA LIPUNAN NG KABIHASNANG MAYA

Mga Pari: Ang pinakamalakas na tao sa sinaunang Imperyo ng Maya ay hindi ang naghaharing pamilya; ang
pinakamalakas ay ang mga pari. Dinala ng mga karaniwang tao ang mga tribu o regalo ng mga pari at nagbigay ng
libreng manu-manong paggawa para sa anumang kailangan nila. Ginawa nila ito dahil naniniwala ang mga tao na
ang mga pari ay maaaring makipag-usap sa mga diyos Maya. Nabuhay ang mga pari ng buhay na may karangalan
kasama ang mga lingkod at tagapaglingkod. Karaniwan silang nanirahan sa malayo sa mga karaniwang tao. Maliban
sa mga pangunahing kapistahan, ang mga taong suportado ng mga pari ay bihirang makita sila.

Mga namumuno: Ang bawat lungsod ay may namumuno na pamilya o ruling family kung saan napapabilang ang
pinuno ng mga Maya ang HALACH UINICH, isang posisyong namamana, Ang mga anak ay nagmana ng kanilang
karapatang mamuno mula sa kanilang mga ama. Ang tanging paraan na maaaring makuha ng isang bagong
naghaharing pamilya ay sa pamamagitan ng digmaan. Ito ay isang kadahilanan na nagaganap ang mga labanan at
mga digmaan sa pagitan ng mga lungsod ng Maya.

MGA MAHARLIKA o Nobles- Hindi kailangang magbayad ng buwis ang mga Nobela. Hindi nila kailangang gumawa
ng anuman, kahit na ang ilan ay may mga trabaho. Ang mga nagnanais sa kanila ay binigyan ng trabaho sa
serbisyong sibil, bilang mga pinuno ng militar, at bilang mga pinuno ng negosyo sa commerce at kalakalan.
Karamihan sa mga maharlika ay may malaking oras at walang buhay na buhay.

Mga Merchants at Craftsmen: Ang Maya ay walang gitnang klase, kaya ang mga mangangalakal at manggagawa ay
mga maharlika o magsasaka na lumilikha ng sining o nagpapatakbo ng negosyo.

Mga Magsasaka: Ang mga magsasaka ay binubuo ng karamihan sa lipunang Maya. Ang mga craftsmen ay
nanirahan sa mga lungsod. Ang mga magsasaka ay nanirahan sa labas ng mga lungsod, sa kanilang mga bukid. Ang
mga magsasaka ay nagtatrabaho nang husto. Hindi sila nabuhay ng isang buhay na luho. Ang mga magsasaka ay
ginamit bilang sakripisyo ng tao kung walang ibang mga tao, tulad ng mga nakunan na mandirigma, ay magagamit.

Mga alipin: Ang mga alipin ay ang pinakamababang antas. Sa pangkalahatan, ang mga alipin ay hindi ginagamot
nang hindi maganda. Sa ilang mga kaso, ang kanilang buhay ay mas komportable kaysa sa buhay ng isang
pamilyang bukid. Ngunit gaano man sila ginagamot, ang mga alipin ay walang karapatan o pribilehiyo. Ang mga
alipin ay maaaring maging mga ulila, binihag ng mga tao, o pinarusahan ang mga tao - ang mga taong naghahatid
ng isang pangungusap bilang isang alipin. Karamihan sa mga biktima ng sakripisyo ng tao ay napili mula sa mga
alipin.
Relihiyosong paniniwala

Nakatingin ka ba sa langit at nagtataka kung ano ang nasa kabila ng mga ulap? Gayon din ang ginawa ng
mga Mayans. Naniniwala sila na mayroong tatlong magkakaibang bahagi sa uniberso: ang kalangitan,
ang Lupa, at isang mundong puno ng tubig. Ang kanilang relihiyon ay polytheistic, na nangangahulugang
naniniwala sila sa maraming mga diyos at diyosa. Naniniwala sila na ang mga diyos at diyosa na ito ay
naninirahan sa kalangitan.

Marami sa mga diyos at diyosa ang namamahala sa mga bagay na nangyari sa Lupa, kasama na ang ulan
at kidlat.Mayroon din silang diyos ng Mais, ang kanilang pinakamahalagang pagkain. Ang mga kuweba ay
nakita bilang mga pagbubukas sa ilalim ng daigdig sa ilalim ng Lupa at madalas na ginagamit para sa mga
relihiyosong seremonya at upang ilibing ang mga patay. Halimbawa ng kanilang mga diyos ay sina
Tepeu, ang diyos ng langit, si Sip, diyos ng pangangaso, at si Hun Hunahpu, ang diyos ng mais.

Naniniwala ang mga Maya na upang sila ay matulungan ng kanilang mga diyos sa kanilang kabuhayan at
sa panahon ng digmaan, kailangan nila itong palakasin. Upang magawa ito, sila ay nag-aalay ng diyos o
ng mga tao gaya ng mga alipin. Gaya ng mga Sumerians, meron din silang mga templong katulad ng mga
pyramid kung saan isinasagawa ang kanilang mga ritwal.

Tanong:

1. Anong klaseng relihiyon meron ang mga Maya?

2. Sino-sino ang halimbawa ng kanilang mga diyos?
3. Paano nila pinapalakas ang kanilang mga diyos?
MGA PANGUNAHING PAMUMUHAY SA KABIHASNANG MAYA

Mayroong tatlong pangunahing pinagkukunan ng kabuhayan ang mga Maya.

Pagsasaka ang pangunahing kabuhayan ng mga Maya. Gumamit sila ng mga kanal at estilong
pagkakaingin upang mas dumami pa ang kanilang ani. Ilan sa mga halimbawa ng kanilang mga
pangunahing pananim ay mais, patani, kalabasa, abokado, sili, at cacao.

Sila rin ay nakikipag kalakalan ng mga produkto gaya ng asin, pinatuyong isda, pulot-pukyutan
o honey, kahoy, at balat ng hayop.

MGA PANGUNAHING PAMUMUHAY SA KABIHASNANG MAYA

Mayroong tatlong pangunahing pinagkukunan ng kabuhayan ang mga Maya.

Pagsasaka ang pangunahing kabuhayan ng mga Maya. Gumamit sila ng mga kanal at estilong
pagkakaingin upang mas dumami pa ang kanilang ani. Ilan sa mga halimbawa ng kanilang mga
pangunahing pananim ay mais, patani, kalabasa, abokado, sili, at cacao.

Sila rin ay nakikipag kalakalan ng mga produkto gaya ng asin, pinatuyong isda, pulot-pukyutan
o honey, kahoy, at balat ng hayop.

MGA PANGUNAHING PAMUMUHAY SA KABIHASNANG MAYA

Mayroong tatlong pangunahing pinagkukunan ng kabuhayan ang mga Maya.

Pagsasaka ang pangunahing kabuhayan ng mga Maya. Gumamit sila ng mga kanal at estilong
pagkakaingin upang mas dumami pa ang kanilang ani. Ilan sa mga halimbawa ng kanilang mga
pangunahing pananim ay mais, patani, kalabasa, abokado, sili, at cacao.

Sila rin ay nakikipag kalakalan ng mga produkto gaya ng asin, pinatuyong isda, pulot-pukyutan
o honey, kahoy, at balat ng hayop.
Nakamit ng mga Maya ang tugatog ng kanilang kabihasnan matapos ang 600 CE. Subalit
pagkatapos ng ikawalong CE, ang ilan sa kanilang mga sentro o syudad ay nilisan, ang paggamit
ng kalendaryo ay itinigil, at ang mga estruktura ay bumagsak. Sa pagitan ng 850- 950 CE, ang
karamihan sa mga syudad ng mga Maya ay tuluyang inabandona o nilisan. Wala pang lubusang
makakapagpaliwanag sa

A Maya stela is a huge stone slab with Maya glyphs and

drawings on it. Each told
Temples were sometimes referred to in hieroglyphic texts as kʼuh nah, meaning "god's house". Temples were
raised on platforms, most often upon a pyramid. The earliest temples were probably thatched huts built
upon low platforms. By the Late Preclassic period, their walls were of stone, and the development of
the corbel arch allowed stone roofs to replace thatch. By the Classic period, temple roofs were being topped
with roof combs that extended the height of the temple and served as a foundation for monumental art. The
temple shrines contained between one and three rooms, and were dedicated to important deities. Such a
deity might be one of the patron gods of the city, or a deified ancestor.[236] In general, freestanding pyramids
were shrines honouring powerful ancestors.[237]

Ang Maya ay mga bihasang magsasaka. Ginamit nila ang kanilang kaalaman sa mga kalendaryo
at mga panahon upang mapalago ang mga pananim. Sa simula, lalo silang lumaki ng pagkain
kaysa sa kailangan nila. Ang mga lungsod-estado ay nagbebenta ng ilang labis na pagkain para
sa iba pang mga item. Ngunit ang karamihan sa labis na pagkain ay naimbak ng bawat lungsod-
estado upang pakainin ang sinumang nangangailangan nito sa nasabing lungsod-estado.

Kumain ng mabuti ang Maya. Hinabol nila ang ligaw na pabo, usa, duck, at kahit na unggoy. Nahuli nila
ang mga isda. Kumain sila ng mga itlog ng ibon. Lumaki sila ng mga kamote, mais, beans, keso, at
kalabasa.