JAARGANG 16 NUMMER 5 DECEMBER 2012

ONAFHANKELIJK VAKBLAD VOOR HET GEOTECHNISCHE WERKVELD

0
THEMA-UITGAVE 2012
FUNDERINGSDAG
-5
FUNDERINGEN IN BEWEGING
LESSEN UIT DE PRAKTIJK
-10

-15

-20

-25

-30

-35

-40

-45

-50

-55
 WWW.VOLCANOADVERTISING.COM
NVAF: AAN DE BASIS VAN ELKE FUNDERING
De funderingsbranche is, al zeggen we het zelf, een aparte bedrijfstak. We worden al vroeg in een project gecontracteerd,
omdat een bouwwerk begint met een stevige fundering. Als branchevereniging is het mede onze taak om ervoor te zorgen
dat onze leden kwaliteit blijven leveren tegen een marktconforme prijs. Daarom willen we nog beter kennis en kunde
(laten) delen in de funderingsbranche, o.a. door de ontwikkeling van modellen om faalkosten te beperken. Daarnaast zijn
we als NVAF voor veel branchegenoten een ontmoetingsplek waar uitgebreid gesproken wordt over alledaagse problemen,
bijzondere projecten of opvallende ervaringen. Ook benieuwd welke rol we voor u zouden kunnen vervullen?

Nederlandse Vereniging Aannemers Funderingswerken

Postbus 440, 3840 AK Harderwijk | Tel: 0341-456191 | www.funderingsbedrijf.nl
 Van de redactie

n de steeds gecompliceerder wordende

I samenleving moet onder steeds ingewikkelder

omstandigheden gebouwd worden.
Het beroep op de specifieke kennis, creativiteit
en inventiviteit van constructeurs, geotechnisch
adviseurs en funderingsaannemers neemt steeds
meer toe. De samenwerking en het durven aangaan
van uitdagingen wordt daarbij steeds belangrijker.

Dit noopt tot het inzetten en combineren van alle

beschikbare kennis en ervaring en de uitbreiding daarvan.
Of het één nu komt door het ander of andersom is niet
duidelijk. Toch zien we ook een mogelijk uit elkaar
groeien tussen adviseur en bouwer en tussen wetenschap
en toepassing. De praktijk van het funderen is vaak
weerbarstiger dan het op de tekentafel (of tijdens
het modelleren) lijkt. Vandaar het thema van de
Funderingsdag 2012: Funderingen in de praktijk.
 Hoofd- en Sub-sponsors

Hoofdsponsor

Stieltjesweg 2
2628 CK Delft
Tel. 088 - 335 7200 www.deltares.nl

Sub-sponsors

Galvanistraat 15 Vierlinghstraat 17
3029 AD Rotterdam 4251 LC Werkendam Klipperweg 14, 6222 PC Maastricht
Tel. 0031 (0)10 - 489 69 22 Tel. 0031 (0) 183 40 13 11 Tel. 0031 (0)43 - 352 76 09
www.gw.rotterdam.nl www.terracon.nl www.huesker.com

Veurse Achterweg 10 Korenmolenlaan 2 Industrielaan 4 Ringwade 51, 3439 LM Nieuwegein

2264 SG Leidschendam 3447 GG Woerden B-9900 Eeklo Postbus 1555, 3430 BN Nieuwegein
Tel. 0031 (0)70 - 311 13 33 Tel. 0031 (0)348-43 52 54 Tel. 0032 9 379 72 77 Tel. 0031 (0)30 - 285 40 00
www.fugro.nl www.vwsgeotechniek.nl www.lameirest.be www.ballast-nedam.nl

Industrieweg 25 – B-3190 Boortmeerbeek
Gemeenschappenlaan 100
B-1200 Brussel
Tel. 0032 2 402 62 11
www.besix.be
Dywidag
Systems
International
Geopolymeric innovations
IJzerweg 4
Uretek Nederland BV
Tel. 0032 16 60 77 60 8445 PK Heerenveen
Veilingweg 2 - NL-5301 KM Zaltbommel Zuiveringweg 93, 8243 PE Lelystad
Tel. 0031 (0)513 - 63 13 55 Tel. 0031 (0)320 - 256 218
Tel. 0031 (0)418-57 84 03
www.apvandenberg.com www.uretek.nl
www.dywidag-systems.com

CRUX Engineering BV Zuidoostbeemster: 0031 (0)299 - 433 316 Siciliëweg 61

Kleidijk 35
3161 EK Rhoon Almelo: 0031 (0)546 - 532 074 1045 AX Amsterdam
Pedro de Medinalaan 3-c
Tel. 0031 (0)10 - 503 02 00 Oirschot: 0031 (0)499 - 578 520 Tel. 0031 (0)20-40 77 100
1086 XK Amsterdam
www.mosgeo.com www.lankelma.nl www.voorbijfunderingstechniek.nl
Tel. 0031 (0)20-494 3070 www.cruxbv.nl

Rooseveltlaan 8, 4536 GZ Terneuzen H.J. Nederhorststraat 1

Rendementsweg 15
Postbus 326, 4530 AH Terneuzen 3641 SK Mijdrecht 2801 SC Gouda
Tel. 0031 (0)115 62 09 27 Tel. 0031 (0) 297 23 11 50 Tel. 0031 (0) 182 59 05 10
www.bmned.com www.bauernl.nl www.baminfraconsult.nl

Met dank aan de

extra adverteerders

Allnamics Volker Staal en Funderingen NVAF

www.allnamics.eu www.vsf.nl www.funderingsbedrijf.nl

4 GEOT ECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special

 Mede-ondersteuners

Arcadis Nederland BV
Postbus 220
3800 AE Amersfoort
Tel. 0031 (0)33 - 477 1000
Fax 0031 (0)33 - 477 2000
www.arcadis.nl
Cofra BV
Kwadrantweg 9
1042 AG Amsterdam
Postbus 20694
1001 NR Amsterdam
Tel. 0031 (0)20 - 693 45 96
Fax 0031 (0)20 - 694 14 57
www.cofra.nl
CUR Bouw & Infra
Postbus 420
2800 AK Gouda
Tel. 0031 (0)182 - 540630
Fax 0031 (0)182 - 54 06 21
www.curbouweninfra.nl
Geomet BV
Postbus 670
2400 AR Alphen aan den Rijn
Tel. 0031 (0)172 - 449 822
Fax 0031 (0)172 - 449 823
www.geomet.nl
Ingenieursbureau
Amsterdam
Weesperstraat 430
Postbus 12693
1100 AR Amsterdam
Tel. 0031 (0)20 - 251 1303
Fax 0031 (0)20 - 251 1199
www.iba.amsterdam.nl
PostAcademisch
Onderwijs (PAO)
Postbus 5048
2600 GA Delft
Tel. 0031 (0)15 - 278 46 18
Fax 0031 (0)15 - 278 46 19
www.pao.tudelft.nl
Profound BV Royal HaskoningDHV
Limaweg 17 Postbus 151
2743 CB Waddinxveen 6500 AD Nijmegen
Tel. 0031 (0)182 - 640 964 Tel. 0031 (0)24 - 328 42 84
www.profound.nl Fax 0031 (0)24 - 323 93 46
www.royalhaskoningdhv.com
Jetmix BV
Postbus 25 SBR
4250 DA Werkendam Postbus 1819
Tel. 0031 (0)183 - 50 56 66 3000 BV Rotterdam
Fax 0031 (0)183 - 50 05 25 Stationsplein 45 A6.016
www.jetmix.nl 3013 AK Rotterdam
Tel. 0031 (0)10-206 5959
www.sbr.nl

Colofon

GEOTECHNIEK Geotechniek is
JAARGANG 16 – SPECIAL een uitgave van
NUMMER 5 - DECEMBER 2012 Uitgeverij Educom BV
Mathenesserlaan 347
Geotechniek is een informatief/promotioneel
3023 GB Rotterdam
onafhankelijk vaktijdschrift dat beoogt Tel. 0031 (0)10 - 425 6544
kennis en ervaring uit te wisselen, inzicht Fax 0031 (0)10 - 425 7225
te bevorderen en belangstelling voor het info@uitgeverijeducom.nl
gehele geotechnische vakgebied te kweken. www.uitgeverijeducom.nl

Uitgever/bladmanager Calster, ir. P. van Meireman, ir. P Redactie Lezersservice

Uitgeverij Educom BV
R.P.H. Diederiks
Redactieraad
Alboom, ir. G. van
Beek, mw. ir. V. van
Brassinga, ing. H.E.
Brinkgreve, dr. ir. R.B.J.
Brok, ing. C.A.J.M.
Brouwer, ir. J.W.R.
Cools, ir. P.M.C.B.M.
Dalen, ir. J.H. van
Deen, dr. J.K. van
Diederiks, R.P.H.
Graaf, ing. H.C. van de
Haasnoot, ir. J.K.
Heeres, Dr. Ir. O.M.
Jonker, ing. A.
Kant, ing. M. de
Langhorst, ing. O.
Mathijssen, ir. F.A.J.M.
Schippers, ing. R.J.
Schouten, ir. C.P.
Seters, ir. A.J. van
Smienk, ing. E.
Spierenburg, dr. ir. S.
Storteboom, O.
Thooft, dr. ir. K.
Vos, mw. ir. M. de
Velde, ing. E. van der
Wassing, B.
Beek, mw. ir. V. van
Brassinga, ing. H.E.
Brouwer, ir. J.W.R.
Diederiks, R.P.H.
Kant, ing. M.
Meireman, ir. P.
Adresmutaties doorgeven
via ons e-mailadres:
info@uitgeverijeducom.nl
© Copyrights
Uitgeverij Educom BV
December 2012
Niets uit deze uitgave mag
worden gereproduceerd met
welke methode dan ook, zonder
schriftelijke toestemming van de
uitgever. © ISSN 1386 - 2758

Distributie van Geotechniek in België wordt mede mogelijk gemaakt door:

TIS Speciale ABEF vzw BGGG

Funderingstechnieken Belgische Vereniging Belgische Groepering
Info: WTCB, ir. Noël Huybrechts Aannemers Funderingswerken voor Grondmechanica
Lombardstraat 42, 1000 Brussel Priester Cuypersstraat 3 en Geotechniek
Tel. +32 2 655 77 11 1040 Brussel c/o BBRI, Lozenberg 7
info@bbri.be Secretariaat: 1932 Sint-Stevens-Woluwe
www.tis-sft.wtcb.be erwin.dupont@telenet.be bggg@skynet.be

5 GEOT ECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special

 Inhoud

8 Back to the Future van 2050: de toekomst van grond- en funderingstechnieken in Nederland
Ir. B. Admiraal

14 Draagkracht funderingspalen, een up-date

Prof ir. A.F. van Tol

20 Van Rijkspostspaarbank naar vijfsterren Conservatoriumhotel

Deel 2 Monitoring uitvoering Conservatoriumhotel Amsterdam
Prof. dr. ir. A.E.C. van der Stoel / Ir. D. Vink / Ing. J. Bouma

26 CUR / SBR handboek Funderingsherstel

Ing. B. Olij RO / Ing. A.T.P.J. Opstal / ir. H.L. Jansen

30 Van Mini- tot Giga-palen

Ir. P. Middendorp / Ir. R. van Dorp

36 Mixed-In-Place techniek van BAUER zet grond op ecologische wijze om tot duurzame bouwstof:
Grond als bouwstof
Ing. E.G. van der Velde

44 Ton Groeneweg: We kunnen naar de maan reizen, maar nog geen millimeter in de grond kijken
J. van der Burg
 De toekomst van grond- en funderingstechnieken in Nederland
Back to the Future
van 2050
Inleiding
De toekomst van onze markt van geotechniek zou-
den we graag willen weten, althans in ieder geval
met redelijke zekerheid willen voorspellen. Maar
als we soms al moeite hebben om het gedrag van
de grond te bepalen, lijkt dat een bijna onmoge-
lijke opgave. Zeker als we dat willen doen voor de
langere termijn, zeg zo’n 40 jaar. Einde artikel?
Nee, want er zijn genoeg aanwijzingen om een
beeld te scheppen over de te verwachten verande-
ringen. Belangrijke aanknopingspunten kunnen
worden gevonden door de veranderingen in de af-
gelopen decennia te analyseren en te zoeken naar
trends hierin. Dit helpt om zaken in perspectief te
zetten, een gevoel te krijgen welke veranderingen
we hebben ondergaan en hoe snel dit is gegaan.
Daarnaast zijn er statistische studies vanuit bij-
voorbeeld de Verenigde Naties beschikbaar en
strategische studies vanuit het Centraal Planbu-
reau.
Als we de toekomst gaan verkennen dan zijn er
meerdere aspecten, die onze geotechnische habi-
tat kenmerken. In dit artikel beperk ik mij tot de
volgende kenmerken:
- Economie
- Bedrijfsmatige relaties en verhoudingen
- Technieken
- Kwaliteit, ARBO en Milieu
Dit zal slechts in grote lijnen gebeuren en betreft
een persoonlijke interpretatie. Daarbij heb ik niet
gekozen om diverse scenario’s te beschrijven,
maar om direct toe te schrijven naar het voor mij
meest voor de handliggende scenario.
1970
Als we teruggaan in de tijd zien we dat er de afge-
lopen jaren veel is veranderd en toch ook weer
niet. In de jaren ’70 was de verstedelijking al be-
hoorlijk in gang gezet. Eigenlijk is dit een ontwik-
keling die al meer dan 500 jaar gaande is. Ook in
de zeventiger jaren hadden we echter een ernstige
bouwcrisis, m.n. in de vastgoed, maar dergelijke
dalen -en pieken- ondervinden we nu eveneens en
in de toekomst helaas ook.
In het algemeen is woning- en kantorenbouw tot
kort geleden dus voornamelijk een groeimarkt ge-
weest. Ook in de infrastructuur en industriebouw
werd veel werk verzet, waarbij de Deltawerken
wellicht wel symbolisch zijn.
De organisatie van de markt was vrij hiërarchisch
en eenduidig. In de bouw- en vastgoed werden de
ontwerpen verzorgd door architecten, de con-
structieberekeningen en – tekeningen door inge-
nieursbureaus, de realisatie door aannemers en
het onderhoud door de opdrachtgevers c.q. eigen-
aars. In de infrastructuur beschikten de overhe-
den zoals Rijkswaterstaat, de Nederlandse
Spoorwegen en de gemeenten over hun eigen ont-
werp en constructie afdelingen. Ook het bouwtoe-
zicht werd door hun zelf verzorgd. De bouw-
bedrijven waren over het algemeen pure uitvoe-
rende partijen met in enkele gevallen een kleine
afdeling voornamelijk om alternatieven uit te wer-
ken.
Architecten en ingenieursbureaus werden ge-
vraagd voor een opdracht en vaak bestond er een
vaste relatie met de opdrachtgever. Aannemers
8 GEOT ECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special
Ir. B. Admiraal
Manager Kennis, Techniek
en Innovatie,Volker Staal en
Funderingen, Rotterdam
werkten met bestekken gebaseerd op de RAW-
systematiek. Maar ook hier bestonden soms vaste
relaties, ook met overheden. Buitenlandse par-
tijen waren nog nauwelijks actief op onze markt.
Binnen de gemiddelde aannemersorganisatie be-
stond een lijnstructuur van vooral directeur, hier-
onder soms een bprojectleider en verder vooral de
uitvoerder, voorman en werkploegen. Deze laat-
sten waren meestal vaste ploegen van familiele-
den of dorpsgenoten, die elkaar het vak leerden
en de voorman zag hier streng op toe. Werkvoor-
bereiding deed de uitvoerder er meestal bij, maar
met bestek en tekeningen kwam je vaak al een
heel eind. De directeur en projectleiders hadden
als een van de weinigen een HTS-diploma – veelal
in avondopleiding behaald – en bij de grootbedrij-
ven was de directeur in het algemeen een man met
een TH-Delft bul. Man, want vrouwen zag je
gewoon niet in een technische functie. De groot-
ste afdeling was waarschijnlijk de administratie,
gevolgd door de type-afdeling! Hier waren soms
mannen aanwezig, maar dan niet om te werken.
Bij ingenieursbureaus was ook een redelijk onder-
scheid in opleiding en functies te zien. MTS bij
tekenaars, HTS bij constructeurs en TH bij leiding-
gevenden. Voor de berekeningen waren er nog
geen PC’s en rekensoftware beschikbaar. Hand-
matig werden er vele mechanica-berekeningen
gemaakt met als hulpmiddel een rekenliniaal – wie
kent dit nog? –, soms aangevuld met grafische
methoden of data in tabellen.
De funderingstechnieken werden gedomineerd
door heien en trillen. In de jaren ’50 en ’60 werden
vooral in de woningbouw nog veel houten palen
geheid, in de jaren daarna werden ook in deze
markt vooral prefab betonnen palen toegepast.
Maar ook geheide, in de grond gevormde vibropa-
len werden toen ontwikkeld en steeds meer toe-
gepast. Het kenmerkende geluid van dieselhamers
was een zeer bekend en geaccepteerd geluid. Het
intrillen van damwanden was ook al redelijk inge-
voerd, hoewel inheien in die tijd ook nog regelma-
tig werd gedaan.
Was dat het? Nee, andere funderingstechnieken
werden eveneens uitgevoerd al dan niet net in ont-
wikkeling. De verzamelnaam hiervoor was “mo-
derne funderingstechnieken”. Een naam die soms
Samenvatting
Dit artikel is een aangepaste versie van de openingslezing gehouden op de Fun-
deringsdag 2012. Het betoog pretendeert niet alleen een voorspelling te geven
over de grond- en funderingstechnieken in Nederland over ca. 40 jaar, maar be-
grijpt dat de lezer zelfs een waarzegging wenst te lezen. Om hieraan tegemoet te
komen is naast een kristallen bol, vooral gestudeerd op onderzoeksmateriaal en
reflectie met de historie van de afgelopen 40 jaar.
Dit heeft geleid tot een beeldvorming, die vanzelfsprekend moeilijk met beeld-
materiaal is te illustreren.

nog steeds wordt gebruikt voor deze technieken! mee werd omgegaan. Bij spoed was er nog de woningen 50 jaar of ouder zijn. Ook de wensen ten
Geboorde palen bestonden toen al in verschil- telex om belangrijke berichten kort, maar snel te aanzien van enerzijds de sociale leefbaarheid aan
lende vormen. Meerdere bedrijven maakten ave- kunnen versturen. Een grote verandering was in de de ene kant en toch graag minimaal 3 parkeerplek-
gaarpalen. Geboorde grondverdringende palen jaren ’70 de introductie van het kopieerapparaat ken per woning aan de andere kant sluit niet aan
kenden we al als Fundex- en Tubexpalen. Diep- en de komst van de telefax was in zekere zin een hoe we in het verleden woningwijken inrichtten.
wanden werden 40 jaar geleden eveneens zo nu en revolutie in de communicatie. Nu was een directe Voor de kantoren geldt een gelijksoortig verhaal
dan uitgevoerd, al was dat vaak met ingehuurd schriftelijke communicatie en documentenuitwis- met dit verschil dat deze aspecten al tot een grote
materieel of ingehuurde buitenlandse aannemers. seling mogelijk tussen vooral de kantoorlocaties leegstand hebben geleid.
Grondinjecties – hard- en softgel – waren al zeer onderling en met de werklocatie.
lang bekend vanuit de mijnbouw en werden nu in In de infrastructuur en industriebouw zijn de ver-
de civiele markt geïntroduceerd met voor het 2012 schillen minder groot. Natuurlijk ook hier spelen
eerst registratie van pompdrukken en debieten. En nu, in de tegenwoordige tijd, hoe staat het er de mechanische en elektrische installaties een
Het afzinken van pneumatische caissons was zelfs nu mee? Ook nu hebben we te maken met een ern- grote rol, maar de integratie met de constructie is
toen al enkele decennia oud, maar kreeg weer stige bouwcrisis. Deze en latere crisissen zijn we te nog goed mogelijk. Wel zien we dat we in de be-
grote bekendheid door de toepassing op de eerste boven komen en die wetenschap moet ons nu bouwde gebieden vaker overgaan tot onder-
metrolijn in Amsterdam. De toepassing van grout- overeind houden. Al is het kunnen behouden van grondse aanleg en daarbij ook steeds dieper gaan.
ankers gemaakt van hogesterkte staal (staven) was voldoende positieve cash-flow een belangrijkere Een belangrijke verandering is, zeker in de infra-
in de jaren ‘70 echter weer redelijk nieuw evenals voorwaarde. structuur, de invloed van de publieke opinie op de
meerdere vormen van grondverdichting, zoals besluitvorming, vergunningen, uitvoeringsvoor-
dynamisch verdichten, vibro-compaction en vibro- De tijd van groei in de woningbouw is voorbij. Dit waarden zeer groot is geworden.
flotation. betekent echter niet dat er niet meer zal worden
gebouwd. De eisen die we tegenwoordig stellen De organisaties van de bedrijven hebben grote wij-
Machines waren nagenoeg allemaal met mechani- aan woningen en kantoren zijn ingrijpend veran- zigingen ondergaan. Hoewel we nog steeds een
sche aandrijving uitgerust en behoorlijk lawaai- derd, zodat er vooral vervangingsbouw zal worden verdeling hebben van architecten, ingenieursbu-
erig. ARBO en milieu kregen in die tijd ook weinig gepleegd. Op het gebied van energieverbruik , in- reaus en aannemingsbedrijven, heeft hier vooral
aandacht. Het dumpen van chemisch afval werd stallatietechnieken, ICT toepassingen, etc. zijn de een behoorlijke schaalvergroting opgetreden. De
misschien niet meer openlijk gedaan, maar ge- gebruikseisen compleet veranderd, terwijl veel overheden daarentegen hebben hun diensten op
woon afval zeker wel. Veiligheid was vaak nog een
vrijwillige zaak met hooguit het verstrekken van
helm, veiligheidschoenen en handschoenen. Maar
een hoed en klompen waren ook wel goed. Verder
vooral werken en niet zeuren. Cementzakken van
50 of 60 kg waren standaard en het gebruik van
een hulpkraan vaak veel te duur. Dikke armen
moest je hebben of anders maar met velen de
wapeningskorf of de balk er in sjouwen.
Gold dit ook voor de kwaliteit? In zeker mate wel.
Zeker in de woningbouw kreeg productiesnelheid
meer dan eens een hogere prioriteit dan kwaliteit.
Kwaliteitbeleving was ook voornamelijk gestoeld
op vakmanschap bij zowel de constructeur als ook
de opzichter en de aannemer. Vaak ondersteun-
den die elkaar en werd in overleg voor een
bepaalde werkwijze gekozen. Communicatie
gebeurde voornamelijk mondeling op de bouw-
plaats en verder per brief. Mobiele telefoons, e-
mails en andere digitale communicatie was immers
niet bekend en ook onvoorstelbaar. Het maken
van documenten of het verbeteren hiervan was
een tijdrovende activiteit, zodat hier omzichtig Figuur 2 – Groutankers jaren 70.

9 GEOT ECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special

dit gebied teruggebracht of zelfs opgeheven.
Maar toch is de typische verzuiling minder gewor-
den. Ingenieursbureaus bieden ook architecten-
diensten aan en veel aannemers beschikken over
constructieafdelingen. Belangrijke drijfveer hierin
is dat de marktwerking rigoureus is gewijzigd. Ook
architecten en ingenieursbureaus moeten via aan-
besteding hun werk verkrijgen, waarbij prijs vaak
het enige criterium is. Aantoonbare ervaring en
kennis wordt dan blijkbaar niet meer belangrijk
gevonden, ook niet voor risicovollere werken of
specialistische toepassingen. De werkpakketten
van de ingenieursbureau zijn tegenwoordig veel
uitgebreider. Dit als gevolg van afstoten van
diensten bij de overheden, maar ook door de
veranderende regelgeving en invloeden vanuit
de samenleving. Voor het construeren zelf is de
rekenlineaal al lang geleden vervangen. Eerst door
de rekenmachine en die is inmiddels vervangen
door PC’s en serverstations. En de tekentafels zijn
verschrot of een museumstuk geworden.
De RAW-bestekken voor aannemers zijn groten-
deels vervangen voor Design & Construct of zelfs
Design, Build, Finance & Maintain contracten.
Hierbij worden overigens veelal wel ook andere
aspecten meegewogen in de opdrachtverlening,
dan de prijs alleen. Dit betekent dat grote aan-
nemersbedrijven hiervoor allianties aangaan met
ingenieursbureaus of beschikken inmiddels zelf
over deze diensten.
Grote buitenlandse bedrijven hebben in Neder-
landse vestigingen, nadat ze eerst projectmatig de
markt hebben geïnventariseerd. Deze beweging
vindt nog steeds plaats.
Dan de bouwplaats. Hier is toezicht vanuit de
opdrachtgever veelal een administratieve controle
geworden en bij de hoofdaannemer wordt het
meeste werk door gespecialiseerde onderaan-
nemers, ZZP-ers of ingehuurde buitenlandse
krachten uitgevoerd. De funderingsbedrijven
kunnen dan nog steeds worden gezien als gespe-
cialiseerde onderaannemer en beschikken bijna
Tabel 1 - Bevolkingsgroei per continent
1800 % 1900 % 1950
Wereld 978 1.650
Azië 635 64,9 947 57,4
Europa 203 20,8 408 24,7
Afrika 107 10,9 133 8,1
Noord-Amerika 7 0,7 82 5,0
Latijns-Amerika 24 2,5 74 4,5
Oceanië 2 0,2 6 0,4
allemaal over eigen materieel en personeel. Vaste
ploegen zijn echter minder gebruikelijk, zodat op-
leiding vanuit de bedrijven en de branchevereni-
gingen moet worden verzorgd.
De belangrijkste zorg van het moment lijkt te zijn:
hoe overleven we de crisis? Maar misschien zou de
grootste zorg moeten zijn: hoe behouden we goed
personeel voor onze branche en hoe zorgen voor
goede aanwas, zeker nu de vergrijzing nog sterker
het personeelsbestand zal gaan beïnvloeden in de
komende jaren?
In de funderingstechnieken is duidelijk een trend
ingezet in trillingsarme en trillingsvrije technie-
ken, die ook geluidsarmer zijn. Natuurlijk zijn
er zeker ontwikkelingen geweest in de hei- en tril-
technieken, zoals andere type blokken en geluids-
beperkende maatregelen. Toch worden geboorde
palen, m.n. grondverdringende systemen, de
laatste jaren meer en meer gevraagd en door
meerdere bedrijven aangeboden. Bij het maken
van grondkerende wanden is het drukken van
damwanden in gevoelige omgeving een belang-
rijke ontwikkeling, maar de toepassing van
diepwanden is ook duidelijk toegenomen. Dit
komt mede doordat we dieper in de grond willen
bouwen en de eisen ten aanzien vervormingen,
geluid en trillingen strenger zijn geworden.
Veel van wat we toen “moderne funderingstech-
nieken” noemden, zijn nu zeer gebruikelijk gewor-
den en geëvolueerd met verschillende materiaal-
en toepassingskeuzes.
Nieuwe technieken zijn er maar in beperkte mate.
Jetgrouten is in de jaren ’90 in Nederland op de
markt gekomen en ook compensation grouting om
de pakkingdichtheid te verbeteren of zettingen te
beheersen wordt in speciale gevallen toegepast.
Meer recent is het maken van waterremmende
schermen en grondkerende wanden met mixed-in-
place technieken. Daarnaast moet ook Smart-Soils
worden genoemd, waarbij biochemische proces-
sen met bacteriën de basis vormen om de grond-
eigenschappen te veranderen in sterkte en/of
% 1999 % 2050
2.521 5.978 8.909
1.402 55,6 3.634 60,8 5.268 59,1
547 21,7 729 12,2 628
221 8,8 767 12,8 1.766 19,8
172 6,8 307 5,1 392
167 6,6 511 8,5 809
13 0,5 30 0,5 46
10 GEOT ECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special
doorlatendheid. Deze ontwikkeling staat echter
nog in de kinderschoenen, maar zou tot grote
doorbraken kunnen leiden. Natuurlijk is de ont-
wikkeling van boortunnels ook een doorbraak te
noemen. Dit niet alleen door de sleufloze tech-
niek, maar ook omdat hiermee binnenstedelijke
ondergrondse infrastructuur mogelijk is gemaakt
en voor de bijbehorende ondergrondse stations
een versnelde verbetering en schaalvergroting van
al bestaande funderingstechnieken en de bijbeho-
rende berekeningsmethoden.
In de funderingstechnieken is er vooral veel ont-
wikkeld in het materieel en veiligheidsbeleving,
zoals op de illustrerende foto’s is te zien. Aanzien-
lijk sterkere en efficiëntere motoren met hydrau-
lische aandrijving van de werktuigen hebben
geleid tot productieverhoging en het kunnen
maken van grotere en diepere funderingselemen-
ten. De toepassing van sensoren om relevante pa-
rameters te meten en te registreren zijn sinds een
aantal jaren gebruikelijk geworden. Dit groeit nog
steeds in toepassing en betrouwbaarheid. Dit niet
alleen om het uitvoeringsproces te beheersen en
te kunnen verbeteren, maar zeker ook om de hui-
dige kwaliteitseisen aantoonbaar te maken. Ook
door toenemende eisen vanuit ARBO- en milieu is
de mechanisering en automatisering in gang
gezet. De term “eisen” kan hierbij negatief over-
komen, want de duidelijke cultuuromslag in ons
denken over deze onderwerpen is de oorzaak en
de eisen zijn het gevolg. Het wordt tegenwoordig
als een groot bedrijfsbelang gezien om de zorg
hiervoor actief in de werkprocessen te integreren
en blijvend te verbeteren.
2050
En nu de toekomst. We moeten niet mismoedig
worden door de huidige recessie en ons ook niet
alleen laten leiden door de ontwikkelingen van de
afgelopen 40 jaar.
Om te kunnen waarzeggen voor hoe Nederland
over 40 jaar functioneert, moeten we een aantal
aspecten onder de loep nemen. Dat kan op vele
vlakken, maar voor de overzichtelijkheid heb ik
gekozen om mij te beperken tot de volgende 3
punten, die grof worden beschreven:
- Economische en demografische ontwikkeling
% wereld
- Economische en demografische ontwikkeling
Nederland en Europa
- Technologische ontwikkelingen
7,0 Op basis hiervan zal ik dan mijn visie geven over de
grond- en funderingstechnieken in 2050.
4,4 Economische en demografische
9,1 ontwikkeling wereld
0,5 Voorspelt wordt dat de vier nieuwe economische
grootmachten (Brazilië, Rusland, India en China -
 BACK TO THE FUTURE VAN 2050

samen BRIC genoemd-) al op korte termijn samen

een grotere economische macht zullen vormen dan Tabel 2 - Vergelijking Funderingswereld
de huidige G6 van rijke geïndustrialiseerde landen. Aspecten 1970 2010 2050
Op dit moment zijn de BRIC-economieën samen
Ontwerp Facetten Constructief breed 5D
nog slechts ca. 20-30% van die van de G6. In 2050
Modellen Mechanica elasto-plastisch / EEM virtueel
zal dat waarschijnlijk al 160% zijn! Van de huidige
Middelen rekenlineaal/tabellen PC / smartphone neurolinguistisch
G6 zullen dan alleen de Verenigde Staten en Japan
overblijven bij de 6 grootste economieën. Er zal Funderingstechnieken
niet lang meer sprake zijn van een G6 of een G8, Palen hout / prefab prefab / in-situ prefab
maar van een G3. De grootste economie zal China Wanden damwand / open damwand / in-situ damwand /in-situ
zijn, voorlopig nog de Verenigde Staten als Grond massa (+tijd) sturen op tijd grondverbetering
en zetting
tweede en India als derde economie en de overige
landen op grote afstand. In de G6 van 2050 komen Personeel Scholing laag / middel laag / hoog middel / hoog
geen landen uit West-Europa meer voor Concentratie tekenzaal / buiten werkvoorbereiding technische dienst
Hiërarchie groot laag laag
Deze grote economische groei zal wel sterk afne- Materieel Intensiteit laag hoog zeer hoog
men. Toch zal volgens de voorspelling het BNP van Type mechanisch hydraulisch/elektrisch elektrisch
de huidige G6 in de komende 40 jaar nog met meer
Regelgeving Normen NEN, + EN / CUR EN / ISO
dan 150% toenemen. Na 2050 zal wellicht alleen
Kwaliteit vakmanschap NEN-ISO SE / ICTgestuurd
India nog een grotere economische groei kunnen
ARBO reactief VCA / milieu / actief pro-actief
volhouden. De inkomens van de inwoners van de
BRIC-landen zal langzaam gelijk worden aan die Contractueel Gunning prijs / 1:1 prijs + EMVI /selectie prijs + EMVI /selectie
van de westerse wereld. Vorm RAW RAW / D&C / DBFM DBM / DBFM
Onderstaande tabel geeft een overzicht van de Samenwerking toezicht / praktisch EKB / administratief SE / ICT / integraal
groei van de wereldbevolking per werelddeel, uit-
gedrukt in miljoenen. De gegevens zijn afkomstig
uit twee rapporten van de Verenigde Naties.
China heeft het grootste aantal inwoners van de
hele wereld. Daar woonden, volgens een telling in
2007, 1.321.851.888 mensen, gevolgd door India
met 1.129.866.155 inwoners. In 2050 zal India al
meer 1,5 miljard inwoners zal hebben en daarmee
China zal hebben overtroffen.

De mate van welvarendheid in Nederland zal voor

een groot deel worden bepaald door de wijze
waarop de Europese Unie zich verder gaat ontwik-
kelen.

Economische en demografische
ontwikkeling Nederland en Europa
Het aandeel van de Europese economie in de we-
reldeconomie neemt dus af. De daarbij optre-
dende verschuiving biedt kansen voor globaal
opererende bedrijven. Het is dus van toenemend
strategisch belang om vertegenwoordigd te zijn in
de juiste ontwikkelende markten.
Uit het voorgaande is min of meer al te conclude-
ren dat Europese economieën in waarde afnemen,
tenzij deze gebundeld wordt. Bundeling hoeft niet
te betekenen dat Europa een politieke eenheid
wordt. Het is zelfs de vraag of dit niet beter kan
worden teruggedraaid tot de oorspronkelijke prin-
cipes, dus van EU weer naar EEG. Een verdere in-
tegratie van de economieën is zeker wel een
noodzaak. Het gevolg hiervan is dat er bij de be-
drijven een internationale schaalvergroting zal
plaatsvinden. Hetzij door uitbreiding, hetzij door
overname. Dit is al ingezet, zeker als we de ver-
spreiding van grote bedrijven zien, ook in de
bouw.
Daarnaast maakt de ontwikkeling in communicatie
en de specialisering als gevolg van technologie het
mogelijk dat steeds meer productie via toeleve-
ranciers worden ontwikkeld en geproduceerd. De
productielocatie is dan dus niet perse de ontwik-
kellocatie. Dit geldt ook in de bouw. Wie gaat
waar ontwerpen, waar worden de tekeningen ge-
maakt, gaat de productie van prefab elementen
naar de lage lonen landen?
Nederland heeft binnen Europa een enigszins on-
derscheidend vermogen op het gebied van logis-
Figuur 3 – Jetgrouten 2012.
tiek, opleidingsniveau, vestigingsbeleid grote on-
dernemingen en zakelijke dienstverlening. Willen
we ons hierin blijven onderscheiden -in feite is het
geen keuze maar een absolute noodzaak- dan
moet hierin blijvend worden geïnvesteerd!
Opleiding en onderzoek heeft bijkomend nut dat
dit kansen geeft in ontwikkeling van bestaande
nieuwe technologieën zoals biochemie, nanotech-
nologie en gebruik van composietmaterialen. Voor
de verdere toekomst zijn de doorbraaktechnolo-
gieën nog niet te bepalen.
Het ziet er naar uit dat de economische machtcen-
tra niet zozeer door landen worden bepaald, maar
door de ontwikkeling van (de) metropolen hierin.

11 GEOT ECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special

Waarschijnlijk is Nederland te klein om in de
machtsontwikkeling van metropolen mee te kun-
nen doen, maar dat geldt voor bijna alle steden in
Europa. Concentratie hier zal dus in stadsregio’s
moeten plaatsvinden en zelfs dan behalen we nog
niet de grootte van een echte metropool. Door sa-
menwerking met omringende stadsregio’s in Ne-
derland of de landen direct om ons heen kan wel
een economische machtseenheid worden ge-
vormd of kan een specialistische band worden op-
gebouwd met de echte metropolen. M.n de
Randstad maar bijv. ook Eindhoven met een groot
gebied van Brabant (Nederland en België) zijn
hierin voor Nederland de gebieden met de meeste
potentie. Zonder bijbehorende investeringen in
de bêta-technologieën is ons perspectief in het ex-
plosief toenemende economisch geweld echter
vrij somber.
Technologische ontwikkelingen
Uit de beschrijving van de situatie 40 jaar geleden
en heden zijn een aantal duidelijke trends te halen.
De grootse technologische ontwikkelingen vinden
Figuur 3 – MIPtechniek CSM 2012.
plaats in de ICT en materiaalontwikkeling. Dit
laatste krijgt steeds meer een boost vanuit de
drijfveren om het gebruik van grondstoffen en het
energieverbruik terug te dringen. Op dit moment
zien we een steeds groter gebruik van composiet-
materialen, waarbij zowel op ontwikkeling van
vezels als het matrixmateriaal (harsen) wordt geïn-
vesteerd. Sturing op eigenschappen als sterkte,
stijfheid en levensduur lijkt oneindig in mogelijk-
heden, opschaling naar grote constructieonder-
delen is nog een uitdaging.
Onderzoek in biochemie en nanotechnologie is he-
lemaal hot en daarmee zijn de kansen op doorbra-
ken ook aanzienlijk groter dan bij andere
technologieën. Vanuit de wetenschap dat in de na-
tuur en vooral door dierlijk leven en micro-organis-
men materialen worden vervaardigd met zeer
weinig grondstoffen en energie is het reëel te ver-
wachten dat hieruit ontwikkelingen volgen met
aanzienlijke verbetering van bestaande materialen
tot gevolg tot geheel nieuwe materialen.
In de ICT zien we in een steeds hoger tempo dat
12 GEOT ECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special
hardware sneller, compacter en robuuster wordt.
In de manier van communiceren zal dit nog tal van
veranderingen geven. De wijze waarop bijvoor-
beeld rapportages worden vervaardigd en regi-
straties worden verwerkt, nu vaak handmatig, zal
vergaand worden geautomatiseerd. Ontwerp, be-
rekeningen, tekeningen, vervaardigen, zal ook als
ketenactiviteit nog meer worden gekoppeld. O.a.
het verwerken van beeldmateriaal in procesdata
en andersom zal een nieuwe dimensie geven in
onze manier van werken.
In het (bouw)materieel zal natuurlijk ook een ver-
schuiving komen naar elektrische aandrijving, al
dan niet hybride. Gezien de grote vermogens be-
nodigd in funderingsmaterieel en de beperkte
markt van de machinebouwers, zal dit zeker niet
snel gaan. Wat wel snel zal gaan zijn de toepas-
singsmogelijkheden van meet- en regeltechniek.
Dat heeft alles te maken met de hierboven ge-
noemde ontwikkelingen in de ICT. Monitoring van
de grond, het uitvoeringsproces en de funderings-
constructie zelf zal nog een vlucht kennen.
Misschien teleurstellend , maar echte ontwikke-
ling van veel nieuwe volwaardige technieken moe-
ten niet worden verwacht. Het zal vooral gaan om
veranderingen in materialen en materieel.
Grond- en funderingstechnieken in 2050
Met de hierboven genoemde ingrediënten kan het
recept voor de toekomst worden samengesteld.
Maar het resultaat zal afhankelijk zijn van de ge-
bruikte producten, de wijze van bereiding, de op-
maak etc. Gesteld dat dit allemaal dik in orde is
kan het volgende toekomstbeeld worden ge-
schetst.
Nederland is en blijft een relatief welvarend land.
Het klimaat, onze ligging en onze cultuur geven
hiervoor een goede waarborg.
De bouwconjunctuur in Nederland zal beperkt wij-
zigen. We kunnen er vanuit gaan dat de verstede-
lijking doorzet, m.n. in de Randstad en Brabant.
Afhankelijk van strategische keuzes van andere
steden betreffende specialisaties en samenwer-
king met opleiding- en onderzoeksinstituten kan
ook hier nog een behoorlijk groei plaats gaan vin-
den. Voor de bouw komt daarbij de kansen die ver-
vanging van bestaande bebouwing biedt.
Door nog meer concentratie van de bevolking in de
steden, zullen de verbindingen tussen de steden
moeten groeien, evenals de (ondergrondse) infra-
structuur in de steden. Meer nog zal economische
machtsverschuiving naar de BRIC-landen een extra
kans geven voor Nederland om de mainportfunc-
tie voor Europa uit te bouwen. De hieruit volgende
infrastructurele uitbreidingen zijn een enorme
kans, die we wel moeten willen verzilveren als
overheid en bevolking. Dat wil zeggen dat we ook

mogelijke negatieve effecten hiervan moeten ac-
cepteren of in ieder geval ook bereid zijn om te in-
vesteren op corrigerende maatregelen.
De afhankelijkheid c.q. integratie met de econo-
mieën om ons heen zal dus groeien. Hoewel de
bouw zelf grotendeels gebonden is aan locale net-
werken, zullen de bedrijven zelf aanzienlijk groter
moeten worden. De wijze van contracteren, waar-
bij opdrachtgevers in feite de oplossing van hun
behoefte totaal bij één partij willen leggen -na-
tuurlijk na een soort van aanbesteding- betekent
ook dat ingenieursbureaus zullen integreren met
architectenbureaus en aannemersbedrijven, al-
thans voor de grotere werken. Maar dit soort gro-
tere werken kan ook betekenen de ontwikkeling
van een complete stadswijk, zodat er minder
plaats is voor middelgrote bedrijven. Kleine be-
drijven zullen ofwel specialisten zijn ofwel gericht
op de locale markt.
Deze integratie geeft kansen voor internationale
groei, net zoals dit betekent dat grote buiten-
landse bedrijven hier overnames zullen gaan doen
of zich hier gaan vestigen. Dit geldt dan niet meer
alleen voor Europese bedrijven, maar juist ook
voor bedrijven uit de BRIC-landen, de VS en Japan.
Ingenieursbureaus die hierin niet mee zullen gaan
zullen zich ofwel moeten specialiseren in allround
adviseur en toetser aan de zijde van de opdracht-
gever of toeleverancier van diverse diensten bij de
nieuwe bedrijven.
De doorgaande ontwikkelingen in informatie- en
communicatietechnologie op het gebied van hard-
ware en software, zal leiden tot verdere automa-
tiseren van onze bedrijfsprocessen. Niet alleen op
kantoor, maar ook op en met de bouw- plaats.
Door metingen op de bouwplaats, variërend van
vervormingen van belendingen en damwanden tot
en met het meten van korreldrukken bij het instal-
leren van palen, het tot een soort van robotisering
van de uitvoering leiden of in ieder geval aanpas-
sing van dimensionering direct en automatisch vol
gend uit de metingen.
Dit lijkt erop te duiden dat kennisspecialisatie
en vakmanschap (nog meer) zullen verdwijnen.
Maar dat is beslist niet waar. De veelheid aan ter
beschikking komende informatie en de blijvende
onzekerheid van grond dan wel de locale afwij-
kingen hierin, betekent altijd menselijk beheersen
en ingrijpen waar nodig.
Ook vragen de verschillende besturingselementen
in het veel meer geautomatiseerde proces een
hoge mate van kennis in het managen hiervan. De
specialisatie en vakmanschap zullen dus wel ver-
BACK TO THE FUTURE VAN 2050
schuiven van low-tech naar high-tech.
Tot slot
Wat heb ik hieraan denkt u wellicht. “Nogal vaag,
te veel afhankelijkheden en in ieder geval te ver
weg in de tijd, ik mag blij zijn als ik dan nog een rol-
lator kan voortbewegen!” Nou, dat valt nog te be-
zien. Want we worden langer en fitter oud en
misschien zijn we zo wie zo gedwongen om tot ons
tachtigste door te werken. Daarnaast gaan som-
mige ontwikkelingen sneller dan de genoemde 40
jaar. Belangrijkste is misschien wel de uitdaging
om uw eigen toekomst te maken. Wees bewust
van de krachten en ontwikkelingen om ons heen;
economisch, technisch en bedrijfsmatig. Op basis
hiervan kunnen de kansen gezien en gegrepen
worden. Daarbij moeten we het in de funderings-
branche vooral hebben van kennis, vakmanschap
en specialismen, zowel de uitvoerende bedrijven
als de geotechnische ingenieursbureaus en de
kennisinstituten. Basisvragen zijn: gaan deze bun-
delen en zo ja hoe, met wie en wanneer, gaan we
groeien, gaan we internationaal, etc?
Reageren op dit artikel kan natuurlijk nu, maar
mooier is om over 40 jaar na te praten wat we
ervan hebben gemaakt. 쎲
 Draagkracht funderingspalen,
een up-date
Figuur 1 – Vergelijking tussen gemeten en berekende puntdraagkrachten als
functie van de paalpuntdiepte in het zand. (Stoevelaar et al. 2011)
Inleiding
Twee jaar geleden schreef ik in dit blad over de re-
sultaten van het Delft Cluster/CUR onderzoek naar
de draagkracht van funderingspalen (van Tol et al,
2010). Uit het onderzoek bleek dat berekening van
de draagkracht van funderingspalen volgens de me-
thode zoals aangegeven in de NEN-normen (eerder
NEN-6743 en nu NEN 9997-1) de gemeten draag-
kracht, in proefbelastingen aanmerkelijk overschat.
In het onderzoek werden goed geïnstrumenteerde
proefbelastingen, uitgevoerd in Frankrijk, België en
Nederland verzameld, waarbij het puntdraagver-
mogen en het schachtdraagvermogen gescheiden
konden worden vastgesteld. Het bleek dat alleen
van geheide grondverdringende, geprefabriceerde
palen (beton en gesloten stalenbuis palen) vol-
doende proeven aanwezig waren om een betrouw-
bare validatie van de rekenregels (de Franse, de
Belgische en de Nederlandse) uit te voeren.
De berekening van het schachtdraagvermogen
zoals in de NEN aangegeven bleek goed overeen te
komen met de waarden zoals gemeten bij de proef-
belastingen, zij het dat de spreiding groot is, name-
lijk ca 30%. Het gemeten puntdraagvermogen
bleek gemiddeld echter slechts ca. 70% van het
voorspelde. De overschatting van het draagvermo-
14
gen bleek toe te nemen met de inheidiepte in het
zand, zie figuur 1. Het bleek dat palen die dieper
dan 8 D in de zandlaag staan ongeveer 60% van
het voorspelde draagvermogen hebben. Eigenlijk
betekent dit αp = 0,6.
Na het uitkomen van het CUR/Delft Cluster rapport
(CUR 2010) heeft de NEN-commissie besloten om
de conclusies van dat rapport niet onmiddellijk te
vertalen in gewijzigde draagvermogen factoren in
NEN 9997-1. De overwegingen hierbij waren dat:
1. Het Delft Cluster / CUR-onderzoek alleen ge-
heide prefab palen betrof;
2. Van andere systemen onvoldoende goede proef-
belastingen bestaan;
3. De draagvermogen factoren van andere syste-
men afgeleid zijn uit vergelijking met prefab palen.
De NEN-commissie concludeerde dat het beeld nog
niet compleet is, dat er geen schade gevallen t.g.v.
onvoldoende draagvermogen bekend zijn en dat
aanpassing van de draagvermogen factoren nu tot
marktverstoring kan leiden.
De NEN-commissie besloot dat de waarden voor αp
en αs voorlopig ongewijzigd blijven, maar dat deze
waarden een maximale geldigheidsduur tot 2016
hebben.
GEOT ECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special
Prof ir. A.F. van Tol
Lid Wetenschapsraad
Deltares, Delft
Hoogleraar Funderingstechniek,
Technische Universiteit Delft
Binnen die periode (van 2011 tot 2016) moeten de
waarden voor de draagkracht factoren van funde-
ringspalen zijn bepaald uit proefbelastingen die
leveranciers voor hun eigen paaltype(n) laten uit-
voeren en waarvan een voor ieder toegankelijke en
goedgekeurde beschrijving van het paalsysteem en
van het installatieproces bij NEN is gedeponeerd.
Bij het achterwege blijven van deze onderbouwing
zullen de factoren voor het betreffende paalsys-
teem in 2016 worden gereduceerd met 33%.
De NEN-commissie heeft vervolgens een plan van
aanpak opgesteld hoe het bovenstaande dilemma
zou kunnen worden aangepakt. Voor de uitvoering
van dat plan is een CUR-commissie opgericht. In de
eerste fase van dat plan van aanpak wordt aandacht
besteed aan het traceren van verborgen veilig-
heden. Omdat de draagkracht berekening te opti-
mistisch is, en er geen falen in praktijk wordt gezien
is de gedachte dat er verborgen veiligheden in het
systeem zitten. Identificatie en kwantificatie daar-
van zou het verlagen van de draagvermogen facto-
ren geheel of gedeeltelijk kunnen voorkomen.
CUR-commissie
In de CUR-commissie zijn vertegenwoordigd de
producenten: ABFAB en NVAF, de opdrachtgevers:
RWS-DI en Gemeentewerken Rotterdam, het ken-
nis instituut Deltares, Fugro en de Norm-commissie.
Het plan van aanpak voorziet in de volgende activi-
teiten en onderzoeken:
1. Voorstudie: inventariseren/kwantificeren
van verborgen veiligheden (literatuur studie)
2. Haalbaarheid van certificeren gekoppeld
aan draagvermogen
3. Pilot test centrifuge, verborgen veiligheden
4. – Vervolg centrifuge,
– Veldonderzoek, proefbelastingen naar
verborgen veiligheden (prefab palen)
5. Veldonderzoek overige paaltypen
Momenteel, oktober 2012, is de voorstudie af-
gerond, is de haalbaarheid van certificeren, ge-
koppeld aan draagvermogenfactoren verkennend
onderzocht en is de financiering voor de pilot test
in de centrifuge van Deltares rond. Financiering van
het verdere onderzoek is niet in zicht. Dit artikel zal
 Samenvatting
Twee jaar geleden verscheen het rapport Axiaal belaste palen met resultaten
van het Delft Cluster/CUR onderzoek. Het bleek dat de draagkracht van
funderingspalen, berekend volgens de NEN-methode de werkelijke draag-
kracht, gemeten in proefbelastingen aanmerkelijk overschat. De NEN-
commissie besloot dat de waarden voor 움p en 움s voorlopig ongewijzigd
blijven, maar dat deze waarden een maximale geldigheidsduur tot 2016
hebben. Identificatie en kwantificatie van eventuele verborgen veiligheden
kan het verlagen van de draagvermogen factoren geheel of gedeeltelijk
voorkomen.
Dit artikel gaat in op de resultaten van de studie naar verborgen veiligheden.
Aan de orde komen: 1. de verbetering van de draagkracht in de tijd; 2. restspan-
ningen in paal; 3. afsnuiten en limietwaarden; 4. groepseffecten en 5. wind-
belasting / negatieve kleef. De conclusie van het onderzoek is dat het zinvol is
om de tijdseffecten nader te onderzoeken, waarbij het dan primair gaat om het
effect te kwantificeren en de invloed van belasting wisselingen vast te stellen.
Verder wordt aanbevolen om verder te gaan met onderzoek naar de verdichtings-
effecten voor de paalpuntdraagkracht in combinatie met de installatie volgorde.

Figuur 3 – Gemeten kracht aan de paalpunt bij de

Figuur 2 – Kopverplaatsingsgrafieken, static tests, Axelsson (2000). verschillende proeven, Axelsson (2000).

met name ingaan op de resultaten van de studie
naar verborgen veiligheden. Achtereenvolgens zal
worden ingegaan op de volgende onderwerpen:
– de verbetering van de draagkracht in de tijd,
– restspanningen in paal,
– afsnuiten en limietwaarden
– groepseffecten,
– windbelasting / negatieve kleef.
Verbetering van de draagkracht in de tijd
Er is veel onderzoek uitgevoerd naar de toename
van draagkracht van funderingspalen in de tijd. In
het verleden werd vooral gedacht dat dit fenomeen
een rol speelde bij palen in klei, maar ook de draag-
kracht van palen in zand blijkt in de tijd toe te
nemen. Het meeste onderzoek werd uitgevoerd op
stalen buis palen, waarbij de proefbelastingen dan
meestal op trek werden uitgevoerd. Er heeft echter
ook onderzoek plaats gevonden op prefab beton
palen (Axelsson, 2000). Omdat het DC/CUR onder-
zoek zich vooral richtte op prefab beton palen en
het bij dat type dus interessant is om eventuele ver-
borgen veiligheden te identificeren en te kwantifi-
ceren wordt onderstaand nader ingegaan op het
onderzoek van Axelsson.
In overwegend siltig zand werd een geïnstrumen-
teerde prefab beton paal, met dwarsafmetingen
235x 235 mm geslagen tot 13 m onder maaiveld. De
paal was uitgerust met een drukopnemer bij de
paalpunt om de puntspanning te meten en drukop-
nemers en waterspanningmeters langs de schacht
om de horizontale gronddruk en waterspanning op
de paalschacht te meten. Statische proefbelastin-
gen werden uitgevoerd resp 1, 5, 8, 141 en 667
dagen na installatie van de paal. Figuur 2 geeft de
last-zakkingscurves van de proefbelastingen. Fi-
guur 3 geeft de last-verplaatsingscurves van de
paalpunt. Het blijkt dat de toename van de draag-
kracht van de paal in de tijd substantieel is. Dit is
niet toe te schrijven aan toename van de draag-
kracht van de paalpunt. Uit figuur 3 blijkt dat die
toename maar maximaal ca. 10% is. De toename
van de draagkracht wordt dus veroorzaakt door
toename van het schachtdraagvermogen.
Dit wordt bevestigd door de horizontale effectieve
spanning (contactdruk) op de paalschacht. Onder-
scheid wordt gemaakt in de horizontale spanning
op de paal in belaste en onbelaste toestand. In on-
belaste toestand neemt de contactspanning op het
diepste niveau tussen 1 en 667 dagen 12 kPa toe,
maar in belaste toestand 40 kPa. Het verschil tussen
de contact spanning in onbelaste – en belaste situ-
atie wordt veroorzaakt door de dilatantie. De toe-
name in de tijd van de horizontale spanning tijdens
belasten wordt dus vooral veroorzaakt door toe-
name van de dilatantie, hetgeen duidt op een ver-
andering van de korrelpakking in het contactvlak
van paal en grond. Axelsson (2000) concludeert dat
25% van de toename van de schachtdraagkracht
het gevolg is van de onbelaste horizontale span-
ningstoename en 75% door spanningsverhoging
ten gevolge van de dilatantie.
De toename van de draagkracht in de tijd wordt
door verschillende auteurs uitgedrukt als toename
met de logaritme van de tijd volgens onderstaande
vergelijking (Skov and Denver 1988):
(1)
Waarin:
Qt paalcapaciteit op tijdstip t
Q0 paalcapaciteit op t0

15 GEOT ECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special


Figuur 4 – Metingen van Axelsson, 2000, gefit met vergelijking (1)
A functie van de grondsoort
t0 tijd voor Q0
Voor A worden in de literatuur voor klei resp. zand
waarden gelijk aan 0,6 en 0,2 genoemd. Dit bete-
kent dat bij een geheide paal in klei de draagkracht
per decade 60% toeneemt en bij zand 20%. De
ondergrens wordt over het algemeen voor palen in
zand op 0,15 aangehouden. Maar uit het onderzoek
van Axelsson blijkt voor de geheide betonpaal in
siltig zand een veel grotere waarde, A=37,5%,
zie figuur 4.
Uit de literatuur op het gebied van set-up, zoals het
verschijnsel van toename van draagkracht in de tijd
meestal wordt genoemd en in het bijzonder het on-
derzoek van Axelsson, blijkt dat de volgende facto-
ren van belang zijn voor de grootte van de set-up.
– Relatieve dichtheid en stijfheid van de grond:
hoge dichtheid meer set-up
– Korrelverdeling: set-up bij siltig zand hoger is dan
bij grover zand
– Korrelsterkte: sterke zanden hebben meer set-up
– Korrelstructuur en vorm: hoekige korrels geven
een grotere set-up
– Vochtgehalte van de grond: zeer hoge set-up is
waargenomen in onverzadigd zand
– Spanningsniveau: bij een hoog spanningsniveau
levert dilatantie een grotere bijdrage
– Installatieproces is bepalend voor de spannings-
toestand na installatie en dus voor de set-up
– Diameter paal: kleine diameter meer set-up
Voordat het positieve tijdeffect zou kunnen wor-
den meegenomen in de regelgeving zullen eerst de
belangrijkste van deze factoren moeten worden
uitgezocht.
Een andere belangrijke vraag is hoeverre de toege-
16
Figuur 5 – Verhouding restkracht aan paalpunt t.o.v. gemeten kracht
aan paalpunt. De paallengte is de diepte in het zand.(Xu et al., 2008)
nomen draagkracht aanwezig blijft ook na het aan-
brengen van wisselende belastingen. Uit onder-
zoek verricht door Jardin et al, (2006) blijkt dat:
– Herhaalde proeven op palen een lagere draag-
kracht geven dan proeven op maagdelijke, dat wil
zeggen niet eerder belaste palen; het trekdraagver-
mogen van herhaalde proeven komt uit rondom de
trendlijn Chow & Jardine at al., (1997), dat wil zeg-
gen A is ca 0,30;
– Het essentieel is om maagdelijke palen te beproe-
ven in combinatie met herhaalde proeven. Dit om
grenzen van intact ageing capacity (IAC) en de ver-
stoorde waarden te kunnen vaststellen.
Bij het uitvoeren van vervolg onderzoek moet dus
met bovenstaande en het effect van wisselende be-
lastingen rekening worden gehouden.
Restspanningen in paal
Bij proefbelastingen op geheide palen worden de
rekopnemers waaruit de krachten in de paal worden
afgeleid na de installatie van de paal op nul gezet
dan wel pas aangebracht in de vorm van een string
met opnemers die in een buis in de paal wordt ge-
cementeerd. Dat betekent dat eventueel aanwe-
zige restspanning in de paalpunt (na het heien) niet
wordt meegenomen in de bepaling van het punt-
draagvermogen. Dit zou een verklaring kunnen zijn
voor het lage (lager dan volgens de rekenregel)
puntdraagvermogen dat uit de proefbelastingen
volgde. De eventuele hieruit volgende verhoging
van de puntdraagkracht gaat echter ten koste van
het schachtdraagvermogen.
Figuur 5 geeft de resultaten van een groot aantal
proefbelastingen waarbij wel de restspanningen na
installatie werden gemeten. Het blijkt dat de rest-
spanning aan de paalpunt bij palen met een pene-
GEOT ECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special
tratie van minder dan 20xD nihil is; pas bij inhei-
diepte van meer dan 30xD in de draagkrachtige laag
treden substantiële restspanningen. Dit fenomeen
is dus geen verklaring voor de lage puntweerstand,
zoals weergegeven in figuur 1, waarin alle palen een
kleinere penetratie hebben dan 25xD.
Afsnuiten – limietwaarden
Een andere verklaring voor het ontbreken van pro-
blemen met draagkracht van geheide palen in de
praktijk zou kunnen zijn dat de in Nederland gehan-
teerde limietwaarden (15 MPa voor de puntweer-
stand en 150 kPa voor de schachtweerstand) te
conservatief zijn. Uit vergelijking met onderzoek
naar gemeten puntspanningen in zandlagen met
zeer hoge conusweerstanden en buitenlandse nor-
men wordt geconcludeerd dat:
– De onderzochte literatuur geen aanleiding geeft
om de huidige limietwaarde voor de puntweer-
stand, 15 MPa, te verhogen.
– Een verhoging van de limietwaarde van de
schachtwrijving wel een reële optie lijkt omdat ho-
gere schachtweerstand is gemeten en ook wordt
toegelaten in andere, buitenlandse normen.
Groepseffecten
Hiermee wordt zowel het effect van de installatie
bedoeld als ook het gevolg van de hogere belasting
in de grond door het aanbrengen van belasting op
de palen. Bij de berekening van de capaciteit van
trekpalen worden beide in rekening gebracht. Het
installatie effect van grondverdringende palen door
middel van f1 en het effect van de belasting (bij
trekpalen een negatief effect) door middel van f2.
De factor f1 uit CUR 2001-4 wordt bepaald door het
volume van de ingebrachte palen om te rekenen
naar verdichting en met een empirische relatie die,
bij gelijkblijvende verticale spanning, de (ver-
 DRA AGKRACHT FUNDERINGSPALEN, EEN UP-DAT E

Figuur 6 – Verdichtingsfactor f1 voor een paal in een symmetrisch palenveld. Figuur 7 – Verdichtingsfactor f1 voor een paal in een palenrij.

hoogde) dichtheid relateert aan een (verhoogde)

conusweerstand qc.
De factor f1 is verhouding tussen verhoogde en ini-
tiële qc en deze wordt meegenomen in de bereke-
ning van de draagkracht van de schacht van een
trekpaal. In beginsel zou deze factor ook voor het
schachtdraagvermogen van drukpalen kunnen wor-
den meegenomen. Of de verdichting ook onder het
paalpunt niveau in die mate plaats vindt en tot
welke diepte en dus ook kan worden meegenomen
voor de berekening van het puntdraagvermogen
is nog de vraag. Hiertoe moet de diepte tot waar
verdichting optreedt worden vastgesteld als mede
het effect van de volgorde van heien. Bij het heien
van palen dichtbij reeds geïnstalleerde palen wordt
wel opheien geconstateerd; de reeds geheide paal
komt omhoog. Dit zou het puntdraagvermogen
mogelijk negatief kunnen beïnvloeden.

De op bovenbeschreven wijze bepaalde verdich-

tingsfactor f1 kan tot aanzienlijke toename van de
conusweerstand c.q. het schachtdraagvermogen
leidden. In figuur 6 en 7 is voor een symmetrisch
palenveld en een palenrij de grootte van de factor Figuur 8 – Normaalkrachtverloop als functie van de diepte (ten opzichte
f1 als functie van de hart op hart afstand tussen van maaiveld) met een windbelasting van 600 kN.
de palen gegeven.

Voor symmetrische palenvelden met h.o.h. afstand
s van bijvoorbeeld 4xDeq is f1 ca 1,5 met een kleine
spreiding ten gevolge verschillen in de initiële
dichtheid. Het verdichtingspercentage, uitgedrukt
als paaloppervlakte ten opzichte totaal oppervlakte
bedraagt dan 5%, dus niet extreem. Voor een
palenrij is f1 gelijk aan 1,5 bij paalafstanden h.o.h.
2,5xDeq.
De factor f1 is bij een meerdere projecten gecon-
troleerd met behulp van sonderingen voor en na in-
stallatie van de palen. Het blijkt dat de waarde f1,
zoals bepaald in de trekpalen richtlijn CUR 2001-4,
een veilige schatting is van het installatie effect;
meestal wordt in praktijk een grotere verdichting
gevonden dan voorspeld werd. Voor een ontwerp
richtlijn is dit ook wenselijk. Te meer daar een even-
tuele overschatting van het effect pas blijkt tijdens
de uitvoering met alle gevolgen van dien.
Wel moet worden opgemerkt dat het werkelijk in-
stallatie effect van grond verdringende (geheide)
palen heel veel complexer is dan in de benadering
volgens CUR 2001-4.
– Er treedt niet alleen verdichting op, maar ook op-
spanning. Indien de initiële dichtheid al hoog is, zal
de opspanning zelfs dominant zijn ten opzichte de
verdichting.
– Niet het volledige volume van de paal leidt tot
verdichting; er wordt immers ook grond omhoog
verplaatst.
– Direct naast de paalschacht treedt ook dilatantie
en dien ten gevolge additionele opspanning op.
Maar direct naast de schacht kan ook ontspanning

17 GEOT ECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special

optreden, ten gevolge van de op en neer gaande
beweging van de paalschacht tijdens het heien.
– Zeker bij initieel dichtgepakte zanden treedt crus-
hing op, waardoor opspanning beperkt blijft.
De conclusie ten aanzien van het groep effect is dat
in beginsel de verdichtingsfactor f1 ook kan worden
toe gepast voor geheide op druk belaste palen.
De volgende nadere randvoorwaarden moeten dan
worden vastgesteld met betrekking tot de factor
f1:
– Geldt f1 ook voor het puntdraagvermogen, en zo
ja tot welke diepte onder de paalpunt treedt ver-
dichting op en welke rol speelt de volgorde van het
heien?
– Geldt f1 ook voor kleine, zeer dichte paalgroe-
pen?
– Is het invloedsgebied, zoals uitgangspunt in CUR
2001-4 inderdaad 6? Deq?
– Wordt de grootte van f1 beïnvloed door de
eigenschappen van het zand, zoals de korrelver-
deling, -vorm, -sterkte en het silt gehalte?
CUR 2001-4 vereist bij een verdichtingsfactor f1 >
1 controlesonderingen achteraf om aan te tonen
dat de verdichting daadwerkelijk optreedt. De
praktijk zou zeer gebaat zijn bij een betrouwbare en
voldoende veilige rekenregel, waarbij controle-
sonderingen achterwege kunnen blijven.
Windbelasting / Negatieve kleef
In de huidige ontwerppraktijk wordt windbelasting
opgenomen door de draagkrachtige zandlaag. In
het westen van Nederland, waar het pleistocene
zand is afgedekt door een dik pakket holocene klei-
en veenlagen worden palen door negatieve kleef
belast. De negatieve kleef belastingen kunnen zeer
aanzienlijk zijn, tot meer dan 30% van de totale
paalbelasting. Wind belasting vormt met name bij
hoogbouw een andere belangrijke tijdelijke com-
ponent van de totale belasting. Bij een paal waarbij
de negatieve kleef belasting volledig is ontwikkeld,
zal de wind belasting in eerste instantie enige in-
drukking van de paal veroorzaken, waardoor de ne-
gatieve kleef zal afnemen. Met een interactie
berekeningsmodel, zoals INTER van GW-Rotter-
dam of D-pile van Deltares kan hier aan gerekend
worden. Met dit eerste genoemde model zijn een
aantal berekeningen gemaakt naar dit fenomeen.
Figuur 8 laat een berekeningsresultaat zien van het
krachtenverloop in een paalschacht, eerst in geval
de paal alleen belast is door 1000 kN permanente
belasting en 550 kN negatieve kleef. Vervolgens
additioneel met een tijdelijke windbelasting van
600 kN. De negatieve kleef neemt dan af van 550
tot 300kN. Dat wil zeggen dat (550-300) / 600 is ca
40% van de windbelasting wordt afgedragen in de
bovenlagen. Deze bijdrage is dus zeker niet ver-
waarloosbaar, en levert in dit geval dus een verbor-
Figuur 9 – Lay out van centrifuge test,
proefpalen met diameter 16 mm.
gen veiligheid in de huidige ontwerp praktijk.
Bedacht dient echter te worden dat de wind-
belasting pas een significante bijdrage levert bij
gebouwhoogten van meer dan 40 m. De bijdrage
is dan ca 10%. Dus windbelasting, die wordt op-
genomen in de bovenlagen is dus geen generieke
verborgen veiligheid.
Conclusies en vervolg
De conclusie van het onderzoek naar verborgen
veiligheden is dat het zinvol is om i de tijdseffecten
nader te onderzoeken. Waarbij het dan primair gaat
om het effect te kwantificeren, de invloed van be-
lasting wisselingen vast te stellen en te zien welke
beperkingen van toepassing zijn. Verder wordt aan-
bevolen om door te gaan met onderzoek naar de
verdichtingseffecten, waarbij met name naar het
effect voor de paalpuntdraagkracht moet worden
gekeken in combinatie met de installatie volgorde.
Pilot test in geotechnische centrifuge
In het begin van dit artikel is het plan van aanpak
van de CUR-commissie gepresenteerd. Het eerste
onderdeel is afgerond. Het onderzoek naar de haal-
baarheid van certificering gekoppeld aan draagver-
mogen factoren loopt nog. De financiering voor
stap 3, de pilot test in de geotechnische centrifuge
van Deltares naar de verbogen veiligheden is rond.
Bij deze proef die voor het einde van dit jaar zal
worden uitgevoerd wordt het tijds- en het groeps-
effect onderzocht. De opzet van deze beperkte
proef is er met name opgericht om te zien of ge-
noemde fenomenen zich in de centrifuge laten on-
derzoeken. Veelal wordt immers gedacht dat kruip
(en dat is het achterliggende proces van set-up) zich
niet laat modelleren in een centrifuge omdat de tijd
niet mee schaalt. Anders gezegd als kruip in werke-
lijkheid 3 maanden duurt dan zal dat in de centri-
fuge ook zo zijn. Deltares denkt met een langer
durende centrifuge test de grootte van de factor A
in vergelijking 1 te kunnen vaststellen. Als dat
slaagt kan met onderzoek in de centrifuge duurder
18 GEOT ECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special
veldonderzoek wordt beperkt.
De set-up van de test is in figuur 9 weergegeven. In
de container worden in één preparatie twee geïn-
strumenteerde test palen geïnstalleerd. Eén enkele
paal en een paal in een groep van 3 palen. De beide
testpalen en de overige palen in de groep worden
in de vlucht geïnstalleerd. Voor het tijdseffect
wordt eerst paal 1 tot bezwijken belast, resp. 1, 10,
100 en 1000 minuten na installatie. Vervolgens
wordt paal 2 in de groep volgens het zelfde tijd-
schema belast. De centrifuge zal vanaf de start van
de installatie tot met de laatste proefbelasting blij-
ven draaien.
Dankwoord
Het onderzoek naar de verborgen veiligheden is
uitgevoerd door Deltares, Fugro en Gemeentewer-
ken Rotterdam. De auteur van dit artikel wil dan ook
de heren Stoevelaar en Bezuijen van Deltares, Nohl,
Jansen en Hoefsloot van Fugro en Hannink van GWR
hartelijk danken voor hun bijdragen aan het onder-
zoek en daarmee aan de inhoud van dit artikel.
Geraadpleegde literatuur
1. Axelsson, G. (2000). Long-Term Set-up of Driven
Piles in Sand. Div. of Soil an Rock Mechanics. Dep. of
Civil and Environmental Engineering. Stockholm,
Royal Institute of Technology.
2. Chow, F., R. J. Jardine, J. F. Nauroy, F. Brucy ,
(1997). Time related increases in the shaft capacities
of driven piles in sand. Geotechnique 47(No2.):
353-361.
3. CUR (2001). CUR-publicatie 2001-4
Ontwerpregels voor trekpalen.
4. CUR (2010). CUR 229: Axiaal draagvermogen
van palen. Gouda.
5. NEN-9997-1, Normen en waarden 11,
Draagkracht van palen, Geotechniek, januari
6. R.J. Jardine, F. C. C., J.R. Standing, F.C. Chow
(2006). Some observations of the effects of time on
the capacity of Piles driven in Sand. Geotechnique
56 no 4: 227-224.
7. Skov, R. and Denver, H (1988). Time-dependence
of bearing capacity of piles. Proc. 3rd. Int. Conf.
on Application of Stress-wave Theory to Piles,
Ottawa, Canada.
8. Stroevelaar, R, Bezuijen, A, Lottum, H. van,
Tol, A.F. van (2011). Effects of crushing on point
bearing capacity in sand tested in a geotechnical
centrifuge. 15th European Conf. ISSMGE Athens.
9. Van Tol, A. F., R. Stoevelaar, J. Rietdijk (2010).
Draagvermogen van geheide palen in internationale
context. Geotechniek december.
10. X. Xu, J.A. Schneider en B.M. Lehane (2008).
Cone penetration test (CPT) methods for end-
bearing assesment of open- and closed-ended
driven piles in silicious sand. Can. Geotech.
J. 45: 1130-1141. 쎲
IDEEN. INGENIEURE. INNOVATIONEN.
HUESKER – Ingenieursoplossingen met geokunststoffen
Geotechniek en
funderingstechnieken

Het gebruik van HUESKER

geokunststoffen in geotechniek
en funderingstechnieken maakt
bouwen van steile wanden met
hoge belasting op moeilijk terrein
of op een slappe ondergrond
mogelijk – milieuvriendelijk,
voordelig en veilig.

Wegenbouw

Waterbouw

Milieutechniek

www.HUESKER.com
De ingenieurs en technici van HUESKER bieden support bij het werken met andere
materialen in uw bouwprojekten. Vertrouw op de producten en oplossingen van HUESKER.

Agent voor Nederland · CECO B.V. · Tel.: 043 - 352 76 09 · info@cecobv.nl

HUESKER Nederland · Tel.: 073 - 503 06 53 · c.brok@HUESKER.nl

 Van Rijkspostspaarbank naar vijfsterren Conservatoriumhotel
Deel 2 Monitoring uitvoering
Conservatoriumhotel Amsterdam
Figuur 1 – Overzicht hoogtebouten en inclinometers.
Inleiding
Uit het eerder verschenen deel 1 (zie Geotechniek
september 2012) bleek dat bij het ontwerp van de
bouwkuip en de fundering met name de omge-
vingsbeïnvloeding een belangrijke rol speelde. De
draagkracht van de bestaande palen van het pand
en de verplaatsingen van het gebouw die ontstaan
door de relatief zeer diepe bouwkuip naast deze
palen spelen een belangrijke rol. Gezien de asym-
metrische geometrie van de bouwkuip, de com-
plexe fasering en de nabijheid van diverse
belendingen zijn de bouwkuip- en vervormingen-
berekeningen uitgevoerd met het eindige elemen-
ten model (EEM) computerprogramma Plaxis. De
resultaten van de Plaxis berekeningen zijn
gebruikt om de verplaatsingsinvloed van de ont-
graving van de bouwkuip op het bestaande pand
te bepalen. Het gaat hierbij om de momenten in de
bestaande houten palen en om de zakking van de
houten palen als gevolg van grondontspanning
door ontgraven. Het zakken van de bestaande
funderingspalen leidt tot vervormingen in het
Prof. dr. ir. A.E.C. van der Stoel
CRUX Engineering BV Amsterdam
Universiteit Twente
Ir. D. Vink
CRUX Engineering
BV Delft
Ing. J. Bouma
CRUX Engineering
BV Amsterdam
Figuur 2abc – Drukken damwanden.
pand van het Conservatoriumgebouw welke zijn
getoetst aan de hand van een schadepredictie.
Dit deel beschrijft hoe de bouwwerkzaamheden
zijn gemonitord, welke onvoorziene gebeurtenis-
sen zijn opgetreden en hoe daarop gereageerd is
om de omgevingsbeïnvloeding binnen toegestane
grenzen te houden.
Monitoringsplan
Voorafgaand aan de werkzaamheden is een moni-
toringsplan opgesteld. In het monitoringsplan zijn
de op basis van de uitgevoerde risicoanalyse af-
geleide grens- en alarmwaarden opgenomen. De kunnen bepalen zijn ook in de buitengevels (aan de
monitoring voor dit project heeft bestaan uit: straatzijde) een twaalftal hoogtebouten geplaatst.
– deformatiemetingen aan de panden In tabel 1 is een hoeveelhedenstaat gegeven van
– inclinometingen damwand de uitgevoerde monitoringswerkzaamheden. De
– trillingsmetingen vervorming van de damwanden is gemeten met
– meting van de grondwaterstand behulp van vijftien inclinometers. De inclinometin-
In de gevels grenzend aan de binnenplaats zijn gen zijn uitgevoerd om tijdens elke karakteristieke
hoogtebouten aangebracht om de verticale ver- bouwfase een vergelijking te kunnen maken
plaatsing gedurende de werkzaamheden te moni- tussen de gemeten en de berekende damwandver-
toren. Om verschilzettingen in het gehele pand te vormingen en de zakking van de hoogtebouten.
20 GEOT ECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special
Samenvatting
In dit tweede deel van twee artikelen over de verbouwing van het Conservatori-
umgebouw in Amsterdam wordt nader ingegaan op het monitoringsplan en de
relatie tussen de predictie en monitoringsresultaten. Specifiek wordt aangetoond
hoe deze combinatie heeft geleid tot value engineering en hoe een tweetal
Uitbuiging van een damwand leidt namelijk tot
grondvervormingen aan de actieve zijde, maar
hoeft niet altijd te leiden tot zakking van het pand.
figuur 1 geeft een overzicht van de locatie van de
uitgevoerde inclino- en hoogtemetingen.
De damwanden zijn hydraulisch gedrukt op korte
afstand (< 1,5m) van de gevel (figuur 2abc). De tril-
lingen tijdens het inbrengen van de damwanden
zijn gemonitoord door ‘meelopende’ trillingsme-
ters langs de gevel en trillingsmeters in het ge-
bouw. Om de trillingen ten gevolge van het
bouwverkeer te meten zijn ook aan weerszijden
van de ingang van de bouwplaats aan de Paulus
Potterstraat trillingsmeters geplaatst. Omdat dit
de enige toegang tot de bouwplaats vormde was
de intensiteit van bouwverkeer hier zeer groot.
Voorafgaand aan de werkzaamheden is met alle
betrokkenen partijen uitgebreid gecommuniceerd
over de mogelijke maatregelen welke genomen
kunnen worden bij overschrijding van de gestelde
grenswaarden. De filosofie hiervan is dat doordat
iedereen vóóraf op de hoogte is van welke maat-
regelen genomen kunnen, vertraging van de
bouwwerkzaamheden bij overschrijding van de
grenswaarden zoveel mogelijk kan worden voor-
komen. De mogelijke maatregelen varieerden van
bijvoorbeeld voorboren bij het inbrengen van de
damwanden tot het plaatsen van een extra stem-
pelraam en het versterken van de bestaande fun-
dering.
Vergelijking metingen en predictie
In figuur 3 zijn de berekende en de gemeten maxi-
male uitbuiging van de damwanden in de diepe
bouwkuip naast elkaar gezet. De metingen zijn ge-
presenteerd voor één locatie en na twee verschil-
lende bouwfasen. In de eerste gepresenteerde
bouwfase is in sleuven ontgraven om de stempels
te plaatsen. De tweede meting is uitgevoerd
na het droog ontgraven van de diepe bouwkuip
tot NAP -6,1m. Dit was tevens de maatgevende
bouwfase voor de horizontale uitbuiging van de
damwanden. De maximaal gemeten damwand-
uitbuiging bedraagt 41mm, hetgeen redelijk over-
een komt met de verwachte uitbuiging van 36mm.
Uit de inclinometingen blijkt duidelijk dat de
damwand tijdens de sleufontgraving minder is
incidenten, die een aanzienlijke vertraging hadden kunnen veroorzaken, zonder
noemenswaardige problemen en/of vertraging zijn opgelost. Monitoring en een
goede en open communicatie speelden hierbij een belangrijke rol.
Tabel 1 Hoeveelhedenstaat monitoring
Materieel Aantal sensoren c.q. meetpunten
Meetbouten aan buitengevels 12
Meetbouten gevels
langs damwand 34
Inclinometers 15
Trillingsmeters 1 set à 4 sensoren tijdens inbrengen damwanden
5 enkele sensoren meting bouwverkeer
Peilbuizen 15 freatisch grondwaterstand
2 peilbuizen in de wadzandlaag
2 peilbuizen in het 1e watervoerend pakket
verplaatst dan op basis van de berekening werd
verwacht. Dit is te verklaren doordat de bereke-
ningen zijn uitgevoerd met een ‘gesimplificeerd’
2D model waardoor het 3D effect van een sleu-
fontgraving niet geheel correct kan worden gemo-
delleerd. Bovendien bleek achteraf dat juist op
deze locatie over een bepaalde breedte de sleuf
voor het stempel breder was gegraven dan voor-
zien (en berekend). De directe terugkoppeling van
de meting heeft daarbij geholpen betrokken
partijen ervan te overtuigen dat integraal ontgra-
ven (in plaats van in sleuven) voor het aanbrengen
van de stempels geen optie was.
Zoals uit figuur 3 valt op te maken lopen de ver-
vormingen van de damwanden in de maatgevende
bouwfase minder snel terug dan verwacht. Dit
wordt waarschijnlijk veroorzaakt door een lagere
stijfheid van de grondlagen direct onder het
Hollandveen dan aangenomen in de berekening.
De uitgevoerde hoogtemetingen aan het Conser- Figuur 3 - Gemeten en berekende uitbuiging
vatoriumgebouw lieten echter geen overschrij- damwanden (inclinometer 11).
ding van de gestelde alarmwaarden zien, zodat de
werkzaamheden konden worden voortgezet.
te zijn. Voor en tijdens de bouw moest er drie keer
Value engineering en incidenten snel gereageerd worden op (deels) onvoorziene
De nauwe samenwerking en goede communicatie omstandigheden die geleid hebben tot aanpassin-
tussen opdrachtgever (Alrov Group / IQNN Vast- gen van het oorspronkelijke bouwplan:
goed), constructeur (Van Rossum Raadgevend 1. bij een optimalisatieslag (vóór aanvang van de
Ingenieurs), geotechnisch adviseur (CRUX Engi- bouw),
neering), aannemer (Strukton) en fundering 2. incident 1: tijdens het verzakken van het
onderaannemer (Van ‘t Hek) bij de bouw en het stempel op NAP-5,0m in de diepe bouwkuip en
monitoren, heeft drie keer bewezen van groot nut 3. incident 2: bij zakking van het pand Paulus
21 GEOT ECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special
 Tabel 2 - Bouwfasering
Oorspronkelijk ontwerp
A, B: damwanden aanbrengen
A, B: maaiveldstempel
A: ontgraven -2,0m; gws -2,0m
A, B: stempel -1,5m aan
B: aanvullen tot boven mv
A: droog ontgraven -5,5m
A: stempel -5,0m aanbrengen
A: droog ontgraven -6,1m
A: waterpeil omhoog +0,0m
A: nat ontgraven -10,9m
A: onderwaterbeton
A: droogzetten put
A: vloer -8,4m aanbrengen
A: Stempel -5,0m weg
A: vloer -3,2m; tussenwanden
A: tijdelijk mv-stempel aan;
stempel -1,5m weg
jetgroutstempel aanbrengen
B: droog ontgraven -6,1m
B: vloer -5,335m aanbrengen
B: vloer -2,7m; vloer +0,36m;
tussenwand; mv-stempel weg
Figuur 4 – Inspectie gording 2e stempellaag.
Mv-stempel en jetgroutstempel
eruit; sleufontgraving
A, B: damwanden aanbrengen
(geen mv-stempel meer)
A, B: droog ontgraven in
sleuven -2,3m 1:2
A, B: stempel -1,5m aan
B: aanvullen tot boven mv
A: droog ontgraven -5,5m
A: stempel -5,0m aanbrengen
A: droog ontgraven -6,1m
A: waterpeil omhoog +0,1m
A: nat ontgraven -10,9m
A: onderwaterbeton
A: droogzetten put
B: droog ontgraven -4,5m
B: stempel -4,0m aanbrengen
B: droog ontgraven -6,1m
A: vloer -8,4m aanbrengen
A: stempel -5,0m weg
A: vloer -3,2m en +0,545m aanbrengen
A: stempel -1,5m weg
B: mv-stempel aanbrengen en
B: vloer -5,335m aanbrengen
B: stempel -4,0m weg
B: vloeren -2,7m en +0,365m
aanbrengen
B: stempel -1,5m weg
22 GEOT ECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special
Stempel -5,0m in put A verzakt
A, B: damwanden aanbrengen
A & B: droog ontgraven in
sleuven -2,3m 1:2
A, B: stempel -1,5m aan
B: aanvullen tot boven mv
A: droog ontgraven -5,5m
A: stempel -5,0m aanbrengen
A: droog ontgraven -6,1m
A: waterpeil omhoog +0,1m
A: nat ontgraven -10,9m
A: onderwaterbeton
A: droogzetten hart stempel -5,0m
A: stempel -5,0m weg
A: waterstand verlagen tot -6,5m
A: waterstand omhoog +0.1m
A: stempel -5,0m herstellen
A: droogzetten put
B: droog ontgraven -4,5m
B: stempel -4,0m aanbrengen
B: droog ontgraven -6,1m
A: vloer -8,4m aanbrengen
A: stempel -5,0m weg
A: vloer -3,2m en +0,545m
A: stempel -1,5m weg
A: vloer +0,545; tussenwanden
B: vloer -5,335m aanbrengen
B: stempel -4,0m weg
B: vloeren -2,7m en +0,365m
B: stempel -1,5m weg
Figuur 5 – Inclinometingen tot en met verzakken stempel -5,0m.
Verzakking pand Paulus
Potterstraat 44
A, B: damwanden aanbrengen
A & B: droog ontgraven in
sleuven -2,3m 1:2
A, B: stempel -1,5m aan
B: aanvullen tot boven mv
A: droog ontgraven -5,5m
A: stempel -5,0m aanbrengen
A: droog ontgraven -6,1m
A: waterpeil omhoog +0,1m
A: nat ontgraven -10,9m
A: onderwaterbeton
A: droogzetten hart stempel -5,0m
A: stempel -5,0m weg
A: waterstand verlagen tot -6,5m
A: waterstand omhoog +0.1m 
A: stempel -5,0m herstellen
A: droogzetten put
B: droog ontgraven -4,5m
B: stempel -4,0m aanbrengen
B: voorspannen stempel -4,0m
met 150 kN/m'
B: droog ontgraven -6,1m
A: vloer -8,4m aanbrengen
A: stempel -5,0m weg
A: vloer -3,2m en +0,545m
A: stempel -1,5m weg
A: mv-stempel weg
B: vloer -5,335m aanbrengen
B: stempel -4,0m weg
B: vloeren -2,7m en +0,365m
B: stempel -1,5m weg

Tabel 3 - Vergelijking maximale damwandverplaatsing oorspronkelijk
bouwfasering en na uitval stempel -5,0m
Bouwstap Oorspronkelijk
A: nat ontgraven -10,9m en 27,1 (1)
onderwaterbeton
A: droogzetten hart stempel 5,0m n.v.t.
A: stempel -5,0m weg n.v.t.
A: waterstand verlagen tot -6,5m n.v.t.
A: waterstand omhoog +0.1m n.v.t.
A: stempel NAP-5,0m herstellen n.v.t.
A: droogzetten put 26,6 (2)
B: droog ontgraven -4,5m 27,8
B: droog ontgraven -6,1m 28,3
B: stempel -1,5m weg 36,4
(1) Nummers tussen haakjes komen overeen met nummers in AFB-6
Figuur 7 – Verplaatsingen PP44.
Potterstaat 44 bij de ondiepe bouwkuip B ter
plaatse van de toegangsweg.
Alvorens nader in te gaan op genoemde drie ont-
werpwijzigingen wordt verwezen naar het over-
zicht van de bouwfasering en de wijzigingen en
maatregelen zoals weergegeven in tabel 2. Met
rood lettertype zijn de wijzigingen dan wel de
maatregelen aangegeven die doorgevoerd wer-
den. De nummers in de tabel corresponderen met
bovengenoemde nummers. De in de tabel ge-
bruikte peilmaten zijn gegeven ten opzichte van
NAP.
In figuur 9ab is een overzicht van de complete
bouwkuip opgenomen. Alvorens in detail op de
ontwerpwijzigingen in te gaan wordt eerst nog een
korte beschrijving gegeven van het bouwkuipont-
werp:
De ontgravingen op de binnenplaats van het con-
servatoriumgebouw bestaan uit een diep (A) en
een ondiep (B) gedeelte. Het diepe gedeelte A is
nat ontgraven tot NAP-10,9m waarna geschroefde
23
RIJKSPOSTSPAARBANK NAAR VIJFSTERREN CONSERVATORIUMHOTEL
Met calamiteit en
herstelmaatregel
27,1 (1)
26,6
34,4 (3#)
35,5
27,3 (4#)
27,3
28,5 (5#)
31,1
31,3
37,5
Figuur 6 – Inclinometers.
palen zijn aangebracht en de afsluiting is gereali-
seerd met onderwaterbeton, waarna de put kon
worden drooggezet. Het ondiepe gedeelte B is
droog ontgraven tot NAP-6,1m. In beide kuipen
zijn de wanden AZ26-700 gestempeld met twee
stempelframes. Het bovenste stempel lag in beide
kuipen op NAP-1,5m. Het tweede stempelframe
lag in deel A op NAP-5,0m en in deel B op
NAP-4,0m.
Optimalisatie
Aanvankelijk was het de bedoeling om in beide
gedeelten A en B op maaiveldniveau (circa
NAP+0,5m) een stempelframe aan te brengen
zodat de damwand niet uit zou kragen bij de
ontgraving ten bate van het aanbrengen van het
stempel op NAP-1,5m. Dit stempelniveau was in
het bijzonder gekozen omdat de kespen van de
fundering van het belendende gebouw zich daar
bevonden.
Kort voordat met de bouw begonnen zou worden
bleek dat er in het pand overal een souterrain met
GEOT ECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special
Figuur 8 – Aanbrengen palen.
voldoende constructieve sterkte aanwezig was.
Deze gunstige informatie maakte het mogelijk om
het ontwerp te optimaliseren, omdat door de aan-
wezigheid van het souterrain de gronddruk aan de
actieve zijde van de grondkering lager is dan oor-
spronkelijk werd aangenomen. Het 1e stempel op
maaiveldniveau in het oorspronkelijk ontwerp van
de diepe bouwkuip kon hierdoor komen te verval-
len, met als bijkomend voordeel dat de aannemer
nu direct middels een ponton varend ‘bovenop’
het (oude 2e, NAP -1,5m) stempelraam de palen
kon installeren figuur 8, in plaats van eerst te moe-
ten overpakken van het eerste stempelraam.
Omdat het stempel met hart op NAP-1,5m bij het
ontbreken van het maaiveldstempel nu in een vrij
grote ontgravingsstap moest worden aange-
bracht, moest wel in sleuven worden ontgraven om
deze zonder te grote vervormingen aan te kunnen
brengen. Er is overigens wel eerst nog onderzocht
of het stempel op NAP-1,5m hoger geplaatst kon
worden, hetgeen echter niet mogelijk bleek in ver-
band met de minimaal benodigde waterdiepte in
de bouwkuip voor het varend ponton.

Figuur 9a-b – Totaaloverzicht bouwkuip (ten tijde van incident 1).
Figuur 10 – Overzicht diepe bouwkuip A na ontgraven.
24 GEOT ECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special
Een andere wijziging was het komen te vervallen
van een oorspronkelijk bedacht jetgroutstempel
in de Wadzandlaag onder de ondiepe ontgraving
B. In plaats van het jetgroutstempel werd een
stempelframe op NAP-4,0m in de ondiepe bouw-
kuip noodzakelijk.
Al met al hebben deze wijzigingen een besparing
opgeleverd die ruimschoots groter was dan de
extra engineeringskosten en zijn daarmee dus een
goed voorbeeld van value engineering.
Incident 1: Stempeluitval
Nadat de diepe bouwkuip A op ontgravingsdiepte
was en het aangebrachte onderwaterbeton vol-
doende was uitgehard, kon begonnen worden
met het droogzetten van de put. Op dat moment
waren de beide stempellagen op NAP-1,5m en op
NAP-5,0m actief. Bouwkuip B was nog niet ont-
graven. Wel waren in deel B de damwanden en het
bovenste stempel op NAP-1,5m aanwezig en de
grond aangevuld tot maaiveldniveau. Tijdens het
droogzetten van de diepe bouwkuip, toen het wa-
terpeil op circa NAP -5,0m was en de tweede
stempellaag door het dalende waterpeil zichtbaar
werd, bleek een gedeelte van het stempelframe
op NAP-5,0m te zijn weggezakt. De situatie op dat
moment is weergegeven in figuur 9a.
Door de positie van de stempelbuizen en het ui-
teraard horizontale waterniveau was een en ander
voor de oplettende toezichthouder direct zicht-
baar. De verzakking werd visueel vastgesteld op
maximaal circa 0,8m. De aannemer is vervolgens
onmiddellijk gestopt met het droogmalen van
de bouwkuip. Het vermoeden bestond dat de
console waarop de gording rust bij de graafwerk-
zaamheden door de machine geraakt was en daar-
door was losgeraakt. Dit kon echter pas definitief
worden vastgesteld na een inspectie (figuur 4).
Om een en ander te kunnen inspecteren moest het
waterpeil in de put met 1,5m verlaagd worden tot
NAP-6,5m, dat wil zeggen tot onder de onderkant
van het stempelframe. Het waterpeil mocht ech-
ter pas verlaagd worden nadat rekenkundig was
vastgesteld dat de extra uitbuiging van de dam-
wanden als gevolg van de verminderde waterdruk
en het deels uitvallen van de stempeling aan-
vaardbaar was. De stempels moesten vervolgens
ook weer hersteld worden. Om het stempel zo
strak mogelijk terug te kunnen plaatsen is een
werkwijze bedacht waarbij het waterpeil in de
bouwkuip maximaal omhooggezet (NAP+0,1m)
werd, zodat de damwand enigszins tegen de
grond in geduwd zou worden. Duikers hebben
vervolgens het frame op de juiste plaats terug-
gezet en gefixeerd.
Zowel de peilverlaging voor de inspectie als de
herstelmaatregelen zijn met Plaxis doorgerekend

Figuur 11a-b-c – Inrit bouwkuip voor (a), tijdens (b) incident 2 en na completering (c).
alvorens ze werden uitgevoerd. Hierdoor kon
vooraf een analyse gemaakt worden van de gevol-
gen en de effectiviteit van de maatregelen. Door
de uitgekiende frequentie van de inclinometingen
was het bovendien mogelijk om op basis van de
situatie net voor het incident vast te stellen dat de
damwand tot op dat moment zich had gedragen
conform de verwachting. Ook de belendende
panden waren niet verzakt.
Ter vergelijking van de geplande bouwfasering en
de fasering na uitval van het stempel op NAP -5,0m
en het herstel van dit stempel, zijn de maximale
berekende horizontale verplaatsingen van de
damwand weergegeven in figuur 5 en TABEL-3.
De berekende maximale damwandverplaatsing na
wegvallen van het stempel bedraagt circa 3,5cm.
De maximaal gemeten damwandverplaatsing ter
plaatse van inclinometers 7, 8 en 9 na het verzak-
ken van het stempel op NAP-5,0m bedraagt circa
2,6cm. Dit is minder dan de berekende 3,5cm.
De gemeten en berekende vervormingen vallen
binnen de gestelde grenswaarde van de damwan-
duitbuiging van 4,0cm. De metingen van inclino-
meters 7, 8 en 9 zijn weergegeven in figuur 6.
Door het snelle ingrijpen van de toezichthouder en
de onmiddellijke implementatie van de monito-
ring en berekeningen, kon de aannemer binnen
twee weken het herstel van het stempelraam uit-
voeren en kon de bouwkuip zonder noemenswaar-
dige vertraging worden afgebouwd figuur 10.
Incident 2: Zakking pand
Paulus Potterstraat 44
Begin november 2009 begon het pand aan de Pau-
lus Potterstraat naast de toerit van de bouwplaats
RIJKSPOSTSPAARBANK NAAR VIJFSTERREN CONSERVATORIUMHOTEL
(figuur 11a) tijdens het droog ontgraven van de
ondiepe put te zakken. De grootste zakkingen
werden gemeten bij de hoek van het pand het
dichtst bij de ontgraving (figuur 11b). Nadat dit
geconstateerd werd, is in november in overleg met
de opdrachtgever, de aannemer en Bouw- en Wo-
ningtoezicht Amsterdam de meetfrequentie opge-
voerd tot bijna dagelijks meten in combinatie met
een regelmatige visuele inspectie van het pand. Er
was op dat moment nog geen aanleiding om de
bouw stil te leggen. De hoogtemetingen zijn weer-
gegeven in figuur 7.
Begin december was ontgraven tot circa NAP-
2,0m en de gemeten zakking op dat moment be-
droeg maximaal 16mm. Het stempelframe op
NAP-1,5m was al aangelegd tegelijk met de bouw
van de diepe put. Opmerkelijk is dat er toen nog
geen zakkingen waren opgetreden. Na een reken- de damwand door het voorspannen met circa 1cm
kundige analyse is besloten om volgens het oor- worden gereduceerd ten opzichte van situatie
spronkelijke plan in den droge verder te graven tot zonder voorspannen.
NAP-4,5m om het stempelframe op NAP-4,0m te
kunnen plaatsen. Als maatregel om verdere zak- Conclusie
kingen van het pand te minimaliseren is wel beslo- De verbouwing van het de voormalige Rijkspost-
ten om de stempels op NAP-4,0m voor te spannen spaarbank in Amsterdam tot luxe vijfsterren Con-
met een voorspankracht van 150 kN/m’. Door het servatorium hotel is vanuit geotechnisch perspec-
voorspannen is er een kleinere afname van de tief zeer succesvol verlopen. Door een uitgekiend
gronddruk aan de actieve zijde van de grondkering geotechnisch ontwerp en een uitvoerige risicoa-
waardoor de draagkracht van de palen van het nalyse van de vervormingen van het gebouw
pand minder beïnvloed wordt (figuur 11c). Het vooraf in combinatie met nauwgezette en pro/ac-
voorspannen was niet voorzien in het oorspronke- tieve monitoring en een goede communicatie tij-
lijk ontwerp. dens de uitvoering hebben incidenten niet geleid
Zoals gezegd was het bovenste stempelframe al tot significante meerkosten en/of vertraging. De
aanwezig sinds het maken van de diepe bouwput. investering die dit heeft gevraagd is in relatie tot
Deze stempels zijn niet voorgespannen. Volgens de potentiele kosten van een dergelijke vertraging
de berekeningen kon de maximale uitbuiging van ruimschoots terugverdiend. 쎲
25 GEOT ECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special
 CUR / SBR Handboek
Funderingsherstel
Figuur 1 – Onjuiste (links) en juiste (rechts) posities van inkassingen.
Inleiding
In de komende decennia zal in Nederland bij min-
stens 200.000 woningen de fundering moeten
worden hersteld. Reden is dat deze woningen op
houten palen zijn gefundeerd, waarbij sprake is
van matige tot ernstige aantasting als gevolg van
droogstand en/of bacteriële aantasting en/of on-
voldoende draagkracht als gevolg van overmatige
negatieve kleef. Daarnaast zullen naar schatting
tussen de 200.000 en 300.000 ondiep gefun-
deerde woningen (de op staal gefundeerde wonin-
gen) in klei- en veengebieden moeten worden
voorzien van een nieuwe fundering. Daarbij gaat
het om een grondverbetering (bodeminjectie) of
een paalfundering.
Op het gebied van funderingsherstel is in Neder-
land veel kennis en ervaring beschikbaar. CURNET
heeft samen met SBR het initiatief genomen deze
kennis en ervaring te bundelen. Dit heeft geleid
tot het verschijnen van Handboek Funderingsher-
stel - Op palen en "op staal" in mei 2012. Dit hand-
boek sluit aan op eerder verschenen publicaties
over onderzoek naar de kwaliteit van funderingen
op palen en op staal (F3O-publicaties die inmid-
dels ook als SBR/CUR/F3O publicatie zijn uitge-
bracht).
Het handboek is opgesteld met behulp van een
breed samengestelde commissie. Veel partijen
hebben vanuit hun expertise teksten aangeleverd
voor het handboek. Jaarlijks zal de commissie bij-
eenkomen om de ervaringen met het handboek te
evalueren en eventuele verbeteringen aan te bren-
gen. Naast een gedrukte versie wordt het hand-
boek ook als digitaal document verspreid.
Algemene aspecten van het herstelproces
Funderingsherstel is niet alleen een technisch
proces. Meerdere aspecten spelen een belangrijke
rol om tot een succesvol herstel te komen. Voor
particuliere eigenaren is het een ingrijpend en
emotioneel proces. Als eigenaar van een pand
word je van de ene dag op de andere geconfron-
teerd met een probleem dat voor velen een nacht-
merrie is: de fundering van je pand is niet (meer)
goed! Na acceptatie van dit feit komt het vol-
gende: hoe herstel je de fundering en waar haal je
het geld vandaan? Kunnen de buren die tot de
bouwkundige eenheid behoren ook de kosten dra-
gen? Funderingsherstel kan in de praktijk lang
duren. Om juist de particuliere opdrachtgever in
het herstelproces te begeleiden is het volgende
stappenplan in het handboek opgenomen:
1. Acceptatie en voorbereiding
2. Uitwerken funderingsherstel
3. Contractvorming
4. Uitvoering
5. Eindafrekening en archivering
Voor iedere stap is uitgebreid beschreven welke
activiteiten daarbij nodig zijn. Hierbij wordt ook
veel aandacht besteed aan de juridische en verze-
keringstechnische aspecten, de financiering en de
wijze waarop het funderingsherstel wordt georga-
niseerd. Dit kan via een bestek en tekeningen maar
ook door middel van een prestatiecontract (design
& construct).
Herstelmethoden
De keuze voor een bepaalde herstelmethode is
sterk afhankelijk van de lokale omstandigheden.
Bij funderingsherstel gaat het veelal om uit met-
selwerk opgetrokken woningen. In het handboek
wordt daarom nader ingegaan op de randvoor-
waarden die het metselwerk oplegt aan het funde-
ringsherstel. Na het herstel zal het metselwerk de
belasting van het gebouw op de herstelde of
26 GEOT ECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special
Ing. B. Olij RO
Directeur, BV Bouwadvies-
bureau Strackee Amsterdam
Ing. A.T.P.J. Opstal
Projectleider funderingstechniek,
Gemeente Rotterdam
ir. H.L. Jansen
Principal Consultant,
Fugro Geoservices B.V.
nieuwe (paal)fundering moeten overdragen. Dit
stelt uiteraard eisen aan de kwaliteit en de
afmetingen van het metselwerk. Als voorbeeld is
in figuur 1 aangegeven dat inkassingen in het met-
selwerk ten behoeve van de krachtsoverdracht
naar een nieuwe op palen gefundeerde betonvloer
niet boven de paalkoppen moeten worden ge-
plaatst.
Voor het herstel van een fundering op palen zijn de
volgende methoden in het handboek beschreven:
• Tafelmethode (betonvloer op nieuwe palen)
• Vijzelpalen in de bestaande muren
• Paalkopverlaging van houten palen
•Randbalken of balkenrooster op nieuwe palen
• Voorgespannen balken op nieuwe palen
Hoewel verschillende paaltypen in aanmerking
komen, wordt bij funderingsherstel vaak gebruik
gemaakt van stalen buispalen. Vanwege de be-
perkte ruimte worden deze meestal in segmenten
aangebracht door middel van drukken/persen, in-
wendig heien of schroeven, al of niet met groutin-
jectie. Figuur 2 geeft een voorbeeld van het
drukken/persen van een paal.
In een apart hoofdstuk van het handboek wordt in-
gegaan op het opzetten / herstellen van de grond-
waterstand als beschermingsmaatregel voor een
fundering op houten palen. Dit is geen funderings-
herstel en kan alleen worden toegepast bij vuren-
houten palen die nog (vrijwel) niet zijn aangetast
en nog een goede draagkracht bezitten.
Voor het herstel van een fundering op staal zijn de
volgende methoden in het handboek beschreven:
- bodeminjectie
- verbreden van de funderingsbalk
Samenvatting
Dit artikel gaat in op de onlangs verschenen CUR/SBR publicatie Funderings-
herstel. Hierin is de in Nederland aanwezige kennis over dit onderwerp gebundeld.
Alles wat komt kijken als een eigenaar van een pand, veelal een particulier, te
maken krijgt met funderingsherstel komt hierbij aan bod. Niet alleen de technische
kant van de zaak maar ook andere aspecten zoals financiering, verzekering,
organisatie en contractvorming. Ook wordt een methode gepresenteerd voor
het bepalen van het aantal panden dat binnen een bouwblok aangepakt moet
worden. Dit is van belang als binnen een bouwblok maar bij een paar panden
sprake is van ernstige funderingschade.

Figuur 2 – Voorbeeld drukken/persen van een stalen

buispaal bij de tafelmethode (foto Pudelko).

- alsnog een paalfundering aanbrengen. Figuur 3 – Voorbeeld aanbrengen injectielansen (foto BSP).
Bodeminjectie stelt eisen aan de samenstelling
van de ondergrond. Bij veel klei en/of veen in de
ondergrond wordt bodeminjectie problematisch.
Kenmerkend van bodeminjectie is dat onder de
fundering een groot aantal injectiepunten wordt
aangebracht waarmee een waterglasmengsel of
expansiehars in de ondergrond wordt geïnjec-
teerd. Figuur 3 geeft een voorbeeld van het aan-
brengen van injectielansen.

Omvang van het funderingsherstel -

de funderingshersteleenheid
Het grootste deel van de woningen waar funde-
ringsherstel nodig is, maakt onderdeel uit van een Figuur 4 – Voorbeeld van een funderingshersteleenheid in een bouweenheid.
bouweenheid. Op de funderingsdag 2012 is de
in het handboek beschreven methode besproken
en toegelicht om bij funderingsherstel de zoge-
naamde funderingshersteleenheid te bepalen.

Dit is de eenheid van funderingsherstel plus de be-

lendingen die een mandelige muur hebben met de
panden waarvan de fundering moeten worden
hersteld, zie de figuur 4.
Ook wanneer uit een funderingsonderzoek is
gebleken dat slechts bij een deel van een bouw-
eenheid sprake is van een funderingsprobleem is
het in veel gemeenten gebruikelijk om uit te gaan
van een bloksgewijze aanpak, dat wil zeggen een
integrale aanpak van de gehele bouweenheid.
In veel gevallen blijkt het echter niet direct moge-
lijk of noodzakelijk om deze bouweenheden inte-
graal aan te pakken. De belangen en financiële Figuur 5 – Plattegrond bouweenheden.

27 GEOT ECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special

mogelijkheden van de verschillende eigenaren
kunnen sterk uiteenlopen. Dit kan er toe leiden
dat het herstel onnodig vertraagd wordt en / of
extra kosten gemaakt worden.

Een bouweenheid of bouwkundige eenheid is een

funderingstechnisch gezien aaneengesloten een-
heid van panden. Veelal zijn de gevels ongedila-
teerd aaneengesloten uitgevoerd. Een voorbeeld
van bouweenheden is gegeven in figuur 5.
Het is bij meerdere panden in een huizenblok dus
niet per definitie noodzakelijk altijd alle panden
gelijktijdig te voorzien van een nieuwe fundering.
Hierbij is de uitkomst van het funderingsonder-
zoek maatgevend. Als gebleken is dat slechts en-
kele panden in een huizenblok aan verzakking
onderhevig zijn, kunnen onder bepaalde condities
de overige panden gevrijwaard blijven van funde-
ringsherstel.
Er zijn wel enkele randvoorwaarden om dit verant-
woord te doen:
1. De oorzaak van de funderingsproblematiek is
grondig geanalyseerd, en niet gelegen in droog-
standsproblemen en/of bacteriële aantasting.
2. Bij de start van de werkzaamheden zijn ter
plaatse van de belendingen geen hoekverdraaiin-
gen groter dan 1:75 opgetreden.
3. Verschil in zakkingsnelheden is klein, dat wil
zeggen minder dan 1 mm/jaar.
4. Het betreft geen (beoogde) gemeentelijke of
rijksmonumenten.

Daarnaast moet sprake zijn van voldoende con-

structieve samenhang en hooguit geringe scheur-
vorming. Na verloop van enkele jaren zullen de
belendende panden van de herstelde panden
scharnieren als ook deze belendende panden zak-
ken. De mate van zakking van (scharnier)panden
zal bepalend zijn voor de optredende scheurvor-
ming in de gevel.
In het handboek zijn grenswaarden vermeld die
aangeven binnen welke grenzen er verwacht mag
worden dat er geen functionele schade optreedt
als gevolg van dit scharniereffect, ofwel de onder-
linge hoekverdraaiing.
De grenswaarden die vermeld staan in het hand-
boek zijn arbitrair vastgesteld waarin NEN 9997-
1 leidend is geweest. De grenswaarden sluiten
tevens aan op de CUR-SBR-F3O Richtlijn onder-
zoek en beoordeling van houten paalfunderingen
onder gebouwen.
Gesteld is dat na funderingsherstel de absolute
hoekverdraaiing niet verder mag toenemen dan
tot 1/100 en de bijkomende relatieve hoek-
verdraaiing dan tot 1/300. In figuur 6 is dit
onderscheid schematisch weergegeven.
De periode waarin de grenswaarde wordt over-
Figuur 6 – Definities van grenswaarden.
schreden wordt de handhavingstermijn genoemd.
Deze wordt op basis van NEN 8700 ten minste ge-
steld op het wettelijke minimum van 15 jaar, maar
veelal vanuit financiering op 30 jaar gehouden.
Uiteraard zal de grenswaarde bij een handhavings-
termijn van 30 jaar eerder worden overschreden
dan bij de minimale wettelijke termijn van 15 jaar.
De combinatie van handhavingstermijn en hoek-
verdraaiingen bepaalt de grootte van de funde-
ringshersteleenheid.
Conclusie
Door gebruik te maken van de toelaatbare grens-
waarde voor hoekverdraaiing kan worden voorko-
men dat alle panden in een bouwblok mee moeten
met het funderingsherstel. Een groot voordeel
hiervan is dat je binnen de bouweenheid de ver-
schillende eigenaren sneller op één lijn hebt, en
dus minder bezwaren zult hebben. Het funde-
ringsherstel kan hierdoor sneller en goedkoper
worden uitgevoerd.
Met de methode omschreven in het handboek
Funderingsherstel is de basis gelegd voor een een-
duidige objectieve bepalingsmethode. Van belang
is een brede acceptatie van met name gemeenten,
maar ook in de jurisprudentie.
Referenties
[1] Handboek Funderingsherstel CURNET/SBR.
[2] CUR/SBR/F3O Richtlijn - Onderzoek en beoor-
deling van houten paalfunderingen onder gebouwen,
Versie 1, 18 januari 2011, ISBN / EAN nummer
978-90-816732-1-1.
[3] CUR/SBR/F3O Richtlijn - Onderzoek en beoor-
deling van funderingen op staal (ondiepe funderin-
gen), 17 januari 2012. 쎲

28 GEOT ECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special


Figuur 1 – Intrillen buispaal
(22 m diameter) met Octakong.
Inleiding
Het thema ‘Funderingen in Beweging’ is voor All-
namics in de korte periode van haar bestaan sinds
2010, zowel letterlijk als figuurlijk de praktijk ge-
weest voor meerdere nationale en internationale
projecten op het gebied van Mini- tot Giga-palen.
Hierbij kan zeker niet gesproken worden van een
schisma tussen adviseur, toeleverancier en bou-
wer. Integendeel: in alle gevallen was er juist
sprake van een intensieve samenwerking, waarbij
de combinatie van specifieke kennis en kunde,
ervaring en durf, ondernemerschap en, op de
vraag van de praktijk gerichte, ontwikkelingen,
hebben geleid tot succesvolle projecten en pro-
ducten. Een aantal van deze projecten en ontwik-
kelingen zullen in dit artikel worden behandeld.
Hong Kong-Zhuhai-Macau Brug, China
De bouw van de Hong Kong-Zhuhai-Macau Bridge
bestaat uit een serie bruggen en tunnels die deze
drie belangrijke steden gelegen in de Pearl River
Delta zullen gaan verbinden. Gezien het bereik van
het project zal het zeker een van de meest presti-
gieuze objecten en bezienswaardigheden van Zuid
China worden.
De langste brugsectie heeft een lengte van
Van Mini- tot
Giga-palen
Figuur 2 – Intrillen monopile voor
windmolen met Super Quad Kong.
22,8 km en bevat drie kabelbruggen met overspan-
ningen van 280 m tot 460 m. De bouw is 2009
begonnen en het project zal in 2016 worden
voltooid.
Om containerschepen van en naar de Zuid Chinese
Zee ongehinderd te kunnen laten passeren, wordt
er tussen de bruggedeelten een tunnel sectie van
6,75 km ingebouwd. De overgangen van brug naar
tunnel en van tunnel naar brug zullen worden
gerealiseerd op kunstmatig aangelegde eilanden.
Ieder eiland bestaat uit een ovaalvormige, met
zand gevulde kofferdam, ieder met 60 cellen, be-
staande uit buispalen (caissons) met een diameter
van 22 m. De buispalen zijn onderling verbonden
door stalen vleugels met een diameter van 11 m.
De wanddikte van de stalen beplating van de
buizen was 12 tot 14 mm en aan de binnenkant is
voor de vormvastheid een raamwerk van stalen
verstevigingsribben aangebracht. Deze technolo-
gie is van Japanse oorsprong.
November 2010 trokken de bedrijven APE (USA),
Ape-Holland, Ape-China en Allnamics gezamenlijk
op om de Chinese aannemer First Harbor Marine
Group ervan te overtuigen, dat een constructie be-
staande uit aaneengeschakelde trilblokken in
staat zou zijn om de 49 m lange buispalen, met een
30 GEOT ECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special
Ir. P. Middendorp
Allnamics Pile Testing
Experts BV
Ir. R. van Dorp
Allnamics Geotechnical
Experts BV
diameter van 22 m en een massa van 600 ton ieder,
25 m in de bodem van de Zuid Chinese Zee te tril-
len. De bodem bestond uit klei- en zandlagen met
SPT-waarden tussen de 8 en 40.
Ape-USA en Ape-China waren in staat deze tril-
blokken te vervaardigen en de logistiek te verzor-
gen, Ape-Holland had specifieke uitvoerings-
technische kennis en ervaring met intrillen en de
haalbaarheid werd verzorgd door Allnamics met
intrilstudies, gebaseerd op met partners ontwik-
kelde software (Allnamics-PDP). Deze software is
gebaseerd op de methode van karakteristieken
voor de voorplanting van spanningsgolven in
palen, een van oorsprong Nederlandse vinding van
omstreeks 1970, komende van de HBG [1]. Voor
het modeleren van de reductie in sterkte van de
grond tijden het intrillen is gebruik gemaakt van
een aangepaste Beta-Methode [2],[3].
Op 5 mei, 2011 werd de eerste buispaal (figuur 1)
geheel in overeenstemming met de predicties in
7,5 minuten met de APE “Octakong” 25 m de zee-
bodem ingetrild. Op sommige dagen was men in
staat 3 van dergelijke buizen in één dag in te tril-
len. Op 8 december 2011, minder dan 7 maanden
na de start, werd de laatste van de 120 palen tot
eindpenetratie ingetrild. Daarmee lag het project,
met dank aan deze grensverleggende werkwijze,
meer dan 5 maanden voor op de overall-planning.
In het begin van zijn carrière was één van de au-
teurs betrokken bij de aanleg van het eiland de
Roggeplaat van de Oosterscheldekering. De vraag
rijst wat de consequenties in tijd en geld hadden
kunnen zijn, indien de hierboven besproken
technieken voor het intrillen van zeer grote buis-
palen destijds beschikbaar zouden zijn geweest.
Beantwoording van die vraag is echter alleen maar
interessant indien Nederlandse ontwerpers, toe-
leveranciers en bouwers over dezelfde durf
beschikken als de Chinezen voor dit project
hebben getoond.
Riff-Gat Wind Park Project, Duitsland
Geïnspireerd door het hierboven besproken
succes met het intrillen van grote buispalen bij het
Hong Kong-Zhuhai-Macau brug project, koos
Samenvatting
De combinatie van specifieke kennis en kunde, ervaring en durf, ondernemer-
schap en, op de vraag van de praktijk gerichte ontwikkelingen, leiden tot succes-
volle projecten en producten. Het artikel beschrijft een aantal van deze nationale
en internationale projecten en producten voor het installeren en testen van palen
- van Mini – tot Giga – waar de auteurs de afgelopen 2 jaar als adviseur bij betrok-
ken zijn geweest. Bij de mini-palen wordt ingegaan op het beoordelen van be-
staande funderingen en funderingsherstel. De Giga-palen zijn gerelateerd aan
het uitvoeren van intrilpredicites voor stalen buispalen met een diameter van 22
m voor een project in China, het intrillen van zeer grote monopiles voor offshore
windmolens in Duitsland en het testen van een offshore boorpaal met een snelle
proefbelasting tot 65 MN in Maleisië. Voor de tussenliggende paalafmetingen
wordt ingegaan op de ontwikkeling van een nieuw apparaat voor het uitvoeren
van snelle proefbelastingen, en van nieuw ontwikkelde meetapparatuur voor het
testen van palen met gebruikmaking van Wi-Fi signaaloverdracht.

aannemer Seaway Heavy Lifting voor de optie om

de enorme buispalen voor windmolens voor het
Riffgat Wind Park project te gaan intrillen. Het
Riffgat Wind Park project ligt op de Noordzee
nabij het Duitse eiland Borkum en omvat de instal-
latie van 30 stalen buispalen (monopiles) waarop
30 windmolens zullen worden geplaatst.

De palen hebben een massa tussen de 480 en 720

ton, een lengte tussen 53 m en 70 m en een diame-
ter die verloopt van 4,7 m aan de paalkop naar 5,7
à 6,5 m aan de paalvoet. Het contract voor de ver-
vaardiging en levering van het modulair opge-
bouwde trilblok is toegekend aan Ape-Holland.
Op basis van door Allnamics uitgevoerde intrilpre-
dicties en het daarbij naar voren komend beno-
digd vermogen is een gekoppeld trilblok systeem
ontwikkeld, de Super Quad Kong (SQK).
Met de keuze voor een trilbloksysteem door Sea-
way Heavy Lifting kon aan strikte Duitse normen
voor geluidshinder en trillingen worden voldaan.
Het gebruik maken van traditionele technieken
gebaseerd op standaard heihamers zou resulteren
in geluidsniveaus, die niet acceptabel worden ge-
acht voor het mariene leven. Andere belangrijke
voordelen waren het eenvoudiger plaatsen van de
palen en het beter kunnen beheersen en corrige-
ren van plaats- en hellingsafwijkingen, eventueel
door desnoods een paal te herpositioneren.
Na het intrillen van de eerste monopile (figuur 2)
op een locatie met vooral een zandige ondergrond
was het direct duidelijk dat het beschikbare ver-
mogen ruim voldoende was om de paal in te tril-
len. Slechts 50% van het beschikbare vermogen
was nodig om de paal tot 31 m in te trillen. Op een
aantal locaties waren echter ook potklei lagen aan-
wezig en daar was het volle vermogen nodig om de
palen tot een stabiele positie te kunnen intrillen.
Op de mogelijke kritieke locaties is voorafgaande
aan de installatie van de monopalen een testpaal
van geringere afmetingen (diameter 1220 mm,
wanddikte 34 mm, lengte 49 m) ingetrild. Deze
testpaal was aan de paalkop geïnstrumenteerd
met rek- en versnellingsopnemers, waarmee be-
langrijke intrilparameters konden worden afgeleid
(Vibratory Driving Analysis, VDA). Deze resultaten
konden weer worden gebruikt voor het verbete-
ren van de nauwkeurigheid van de intrilpredicites
voor de productiepalen.
Omdat de eigenaar van het Windpark een indica-
tie wilde van het draagvermogen gebaseerd op
eerdere hei-ervaringen en zich zorgen maakte over
mogelijk verminderd draagvermogen door het in-
trillen, moest de laatste 10 m penetratie met een
IHC S1800 hydrohammer worden geheid. De door
Allnamics uitgevoerde intril- en heipredicties
toonden al aan dat dit een conservatieve benade-
ring was, wat werd bevestigd door een aanvang-
skalender van 100 klappen/25 cm bij een
energieafgifte van 1200 kJ hetgeen wees op een
goed draagvermogen na trillen. Verder is voor de
monopiles vooral het laterale draagvermogen van
belang en men kan zich afvragen wat een heikalen-
der in axiale richting daarover zegt. Het is in ieder
geval bepaald niet gebruikelijk om stalen dam-
wanden voor een bouwkuip om die reden over het
laatste deel te heien.
Trillen wordt ook gebruikt voor verdichten van
grond (o.a. diepte verdichting). Het is de mening
van de auteurs, dat mocht intrillen het lateraal
draagvermogen aantasten, er met een juist intril
protocol, een periode van trillen onder de 1 g met
een paal op eindpenetratie, zou kunnen leiden tot
een herstel/verbetering van het axiaal en lateraal
draagvermogen.
Figuur 3 – Installatie van ‘mini’-palen voor
het toevoegen van draagvermogen.
Beoordelen Bestaande funderingen
en advisering herstel
Het behoeft geen toelichting, dat de hierboven
besproken megapalen zich niet in een krappe bin-
nenstad laten toepassen, laat staan aanbrengen
onder een bestaande constructie.
Hoewel op eerste gezicht minder spectaculair, zijn
ook voor het beoordelen van bestaande funderin-
gen en funderingsherstel (met mini-palen) interes-
sante, innovatieve en economische methodes
beschikbaar.
In de eerste plaats door nut en noodzaak van het
aanbrengen van nieuw of vervangend draagver-
mogen zorgvuldig te beoordelen; liefst aan de
hand van het enige tijd geleden daarvoor landelijk
vastgestelde protocol: uitvoering van lintvoeg- en
vloerwaterpassingen, archiefonderzoek naar rele-
vante bouw- en funderingstekeningen, analyse
van het zettingsgedrag aan de hand van nauwkeu-
rige herhalingswaterpassingen van meetboutjes
(indien beschikbaar), onderzoek naar bodemop-
bouw en waterhuishouding aan de hand van be-
schikbare sonderingen en peilbuisregistraties en -
voor zover nog nodig – het graven van een inspec-
tieput om de bestaande fundering bloot te leggen
voor onderzoek. Dit zal in de eerste plaats bestaan
uit inspectie en monstername voor laboratorium-
onderzoek, maar kan ook uitvoering van proefbe-
lastingen behelzen.

31 GEOT ECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special


Figuur 4 – StatRapid apparaat
voor snelle proefbelastingen.
Figuur 5 – PDR – ‘multi-purpose’ meet-
apparaat met Wi-Fi signaal overdracht.
In gevallen, waarin het op basis van dit onderzoek
noodzakelijk wordt geacht om nieuw of aanvul-
lend draagvermogen aan te brengen, worden tra-
ditioneel inwendig geheide stalen buispalen
aangebracht. Toenemende beperkingen ten aan-
zien van trillingshinder en de wens om ook op
slecht bereikbare locaties draagvermogen te kun-
nen plaatsen, hebben in dit werkveld de laatste
jaren een kenmerkende ontwikkeling op gang ge-
bracht naar trillingsvrije technieken, waarmee men
er in slaagt om steeds grotere draagvermogens te
realiseren met steeds kleiner materieel, dat via de
voordeur een woning binnen kan. Voorbeelden
hiervan zijn o.a. de schroefinjectiepaal en de Waal-
compactpaal, welke zijn gebaseerd op boortech-
nieken in combinatie met groutinjectie. Andere
voorbeelden zijn palen die worden ingebracht met
vijzeltechnieken waarbij veelal het pand wordt ge-
bruikt als reactiemassa, zoals de Sobu-paal, de
VDM-vijzelpaal en De Waal Perspaal (figuur 3). Dit
laatste paaltype leent zich echter beter voor het
aanbrengen van aanvullend draagvermogen, dan
voor het realiseren van volledig vervangend draag-
vermogen.
Snelle proefbelastingen
Dynamisch proefbelasten (Dynamic Load testing,
DLT) is gebaseerd op een kort durende belasting-
puls (stoot), die wordt aangebracht met een val-
blok of heihamer. De methode wordt vooral in het
buitenland toegepast en is een snelle en economi-
sche methode voor het testen van funderingspa-
len. De resultaten van meerdere onderzoeks-
programma’s tonen echter aan, dat er een grote
mate van spreiding in de resultaten bestaat bij het
testen van in de grond gevormde palen. De resul-
taten blijken ook nog eens sterk afhankelijk blijken
te zijn van de persoon die de metingen uitwerkt en
rapporteert [4],[6]. Het is daarom eigenlijk niet
mogelijk om bij in de grond gevormde palen de
resultaten van dynamische proefbelastingen te
kalibreren met statische proefbelasten, omdat
daarvoor consistente resultaten van beide metho-
des vereist zijn.
Bij snelle proefbelastingen (Rapid Load Testing,
RLT) [7] is dit kalibreren wel mogelijk. In plaats van
een korte puls (heiklap) wordt een langer durende
puls (duw) aangebracht, zodanig dat de paal zich
quasi statisch gedraagt en relatief eenvoudig als
één-massa veersysteem kan worden gemodel-
leerd. Dit levert eenduidige resultaten bij het uit-
werken van de testen, niet in de laatste plaats
omdat de belangrijkste grootheden (kracht en ver-
plaatsing) bij RLT rechtstreeks worden gemeten,
terwijl deze bij DLT op indirecte wijze uit de meet-
resultaten worden berekend. Deze eenduidigheid
in interpretatie methodiek en onafhankelijkheid
van de rapporterende persoon was een belang-
rijke eis bij het opstellen van de aanbevelingen
in de CUR 230 richtlijn [8].
In antwoord op de te verwachten toenemende
vraag naar snelle proefbelastingen, is het bedrijf
Cape-Holland begonnen met het ontwerpen en
produceren van apparaten voor uitvoering van
snelle proefbelastingen, StatRapid (STR) geheten
(figuur 4). Allnamics droeg bij met theoretische
kennis en ervaring met de toepassing van snelle
proefbelastingen, evenals met de ontwikkeling
van meetapparatuur en software voor de uitvoe-
ring en uitwerking van de metingen. Bij StatRapid
wordt met drukdozen de kracht op de paalkop
32 GEOT ECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special
gemeten, de versnelling met een versnellingsop-
nemer en de verplaatsing met een optisch meet-
systeem (Reyca). De signalen worden geregis-
treerd met een door Allnamics ontwikkeld meet-
systeem (PDR) (figuur 5) dat ook kan worden ge-
bruikt voor andere toepassingen zoals heianalyse
(Pile Driving Analysis, PDA), dynamisch proefbe-
lasten (DLT) en intril analyse (Vibratory Driving
Analysis, VDA) en waarmee de meetsignalen
draadloos met Wi-Fi kunnen worden overgedragen.
StatRapid is gebaseerd op het laten vallen een
valgewicht op een pakket van relatief zachte rub-
beren veren, waardoor een gelijkmatig oplopende
en afnemende belasting op de paal wordt uit-
geoefend, welke ook qua tijdsduur voldoet aan
de criteria die in CUR-230 worden gesteld.
Het als eerste gebouwde STR-8MN apparaat is
vooral gericht op de Nederlandse, Belgische en
Duitse markt en kan palen testen vanaf 0,2 MN tot
8 MN. In de zomer van 2012 zijn in Duitsland de
eerste testen tot 5 MN succesvol uitgevoerd. De
belangstelling uit het buitenland is groot en een
STR-16MN apparaat gaat aan een bedrijf uit Sin-
gapore worden geleverd. De STR-8MN bestaat uit
een geleideframe, een modulair valgewicht (tot
maximaal 40 ton), een modulair verenpakket, en
een volledig hydraulisch systeem voor het verti-
caal en stabiel opstellen van het apparaat en voor
het heffen, loslaten en vangen van het valgewicht.
Het vangmechanisme is ingebouwd om herhaald
stuiteren van het valgewicht te voorkomen.
Door te variëren in valhoogte kan met het STR-ap-
paraat palen in meerdere (opbouwende) belas-
tingstappen worden getest. Door het modulaire
ontwerp kunnen de benodigde hoeveelheid massa
en de samenstelling van het verenpakket per test
locatie worden afgestemd op de maximaal aan te
brengen paalbelasting, waarmee o.a. transport-
en kraankosten tot een minimum kunnen worden
beperkt.
De Penang bridge, Maleisië
De 2de Penang Bridge is de nieuwe brug in aanleg
tussen schiereiland Maleisië en het eiland Penang.
De brug wordt aangelegd door de Chinese aanne-
mer CHEC (China Harbour).
Om de in het ontwerp benodigde draagvermogens
aan te tonen, zijn op verschillende paaltypes (sta-
len buispalen, gecentrifugeerde betonnen buispa-
len (spun piles) en boorpalen) zowel statische
proefbelastingen, als snelle proefbelastingen uit-
gevoerd (Statnamic (STN)). De supervisie en rap-
portage van deze testen is door Allnamics
verzorgd. De resultaten van Statnamic zijn uitge-
werkt volgens de CUR 230 richtlijn [8]. Bij een
 VAN MINI- TOT GIGA-PALEN

snelle proefbelasting worden aan de paalkop de

belasting, verplaatsing en versnelling gemeten.
Volgens de richtlijn is een test een snelle proefbe-
lasting als wordt voldaan aan de voorwaarde

10 < Tf / (L/cp) ≤ 1000

Waarin Tf de duur van de belasting, L de paal-

lengte en cp voortplantingssnelheid van de span-
ningsgolf in het paalmateriaal. Bij een aantal palen
kon aan deze voorwaarde niet worden voldaan en
kon niet worden volstaan met alleen maar meten
aan de paalkop. Om dit te ondervangen, zijn in
deze palen op een aantal niveaus herwinbare
extensometers (Glostrext) [5] geplaatst om de
rekken te meten, welke zijn omgerekend naar
doorsnedekrachten. Op deze wijze kan de paal
worden ingedeeld in segmenten, die ieder wel
voldoen aan het criterium van snelle proefbelas-
tingen.

De grootste geteste paal was een (offshore) boor-

paal met een diameter van 2,3 m en een lengte van
125 m waarop een statnamische proefbelasting
van 65 MN is uitgevoerd (figuur 6). De resultaten
van het paaltestprogramma toonden aan dat aan
de ontwerp criteria werd voldaan en dat de palen
in staat waren de belastingen naar de draagkrach-
tige grondlagen over te dragen.

Conclusies
1) De hierboven besproken projecten tonen aan
dat een intensieve samenwerking tussen adviseur,
toeleverancier en bouwer, waarbij specifieke ken-
nis en kunde, ervaring en ontwikkelingen, onder-
nemerschap en durf worden gecombineerd en zich
richt op de vragen uit de praktijk, leiden tot suc-
cesvolle projecten en producten.
2) De combinatie van Chinese durf, Amerikaans lo-
gistiek en productie talent op het gebied van tril-
blokken en de Nederlandse ervaring, theoretische
kennis en kunde op het gebied van het intrillen van
palen hebben geleid tot het succesvol installeren
van de Megapalen van het Hong Kong-Zhuhai-
Macau Bridge project.
3) Voor het beoordelen en met name het herstel-
len van (oude) paalfunderingen met o.a. mini-
palen zijn innovatieve, effectieve en economische
technieken en methodes beschikbaar. Kenmer-
kend daarbij is de ontwikkeling, dat met steeds
kleiner materieel in steeds kleinere ruimtes steeds
grotere draagvermogens kunnen worden gereali-
seerd.
4) In geëigende grondomstandigheden gaat de
installatie van offshore palen met trilblokken snel-
ler en met minder belasting van het milieu dan bij
geheide palen. Bij voldoende vermogen is het
intrillen van palen tot zeer grote eindpenetratie in
zand en klei mogelijk.
5) Nieuwe geavanceerde apparaten voor snelle
proefbelastingen, meetsystemen met Wi-Fi sig-
naal overdracht, predictie software en analyse me-
thodes zijn beschikbaar om consistente en
betrouwbare resultaten te leveren bij het testen
en installeren van funderingspalen.
Referenties
[1] Voitus van Hamme, G.E.J.S.L., Jansz J.W.
Bomer H.,and Arentsen, D., 1974, Hydroblok and
Improved Pile Driving Analysis. De Ingenieur, Vol
86, no 8. pp 344-352, The Netherlands.
[2] Jonker, G. (1987). Vibratory Pile Driving Ham-
mers for Oil Installation and Soil Improvement Pro-
jects., Proc. of Nineteenth Annual Offshore
Technology Conf., Dallas,Texas, OTC 5422,
[3] Jonker, G., Middendorp, P. (1988). Subsea in-
stallations using vibratory piling hammers, 20th
OTC, Houston, Texas.
[4] Holeyman, A., Couvreur, J.M., et al (2001).
Figuur 6 – Opstelling voor een 65
MN statnamische proefbelasting.
Results of dynamic and kinetic pile load tests and
outcome of an International prediction event; Screw
piles, Technology, installation and design in stiff
clay; Holeyman, A. (ed), Balkema, Lisse, NL.
[5] Hanifah, A.A.; Kai, L.S. (2006), Application of
Global Strain Extensometer (Glostrext) Method for
Instrumented Bored Piles in Malaysia, Proceed-
ings-DFI/EFFC 10th International Conference on
Piling and Deep Foundations, Amsterdam.
[6] Viana da Fonseca, Santos, A. (2008). J.A.In-
ternational Prediction Event Behaviour of Cfa,
Driven and Bored Piles in Residual Soil Experimental
Site - ISC’2,September 2008 / 240x170 / 688
pages ISBN: 978-972-752-104-3 ISBN: 978-989-
95625-1.
[7] ASTM D7383-10 – Standard Test methods for
Axial Compressive Force Pulses (Rapid) Testing of
Deep Foundations.
[8] Rapid Load Testing on Piles, Interpretation
Guideline (2010). Cur publication 230, Cur Com-
mission H410, CRC Press/Balkema, ISBN: 978-0-
415-69520-6, the Netherlands. 쎲

33 GEOT ECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special

 Mixed-In-Place techniek van BAUER zet grond
op ecologische wijze om tot duurzame bouwstof Ing. E.G. van der Velde
Directeur BAUER

Grond als bouwstof Funderingstechniek BV

Figuur 1 – Draairichting 3-voudige avegaren.

Het aanbrengen
Bij het uitvoeren van de Mix-In-Place, (MIP), tech-
niek worden de te behandelen bodem en een
bindmiddelsuspensie ter plaatse in de grond ge-
mengd en gecementeerd.
Daarvoor wordt de aanwezige korrelopbouw door
middel van een speciaal boorwerktuig opgebro-
ken, omgeslagen en worden de poriën met de
bindmiddelsuspensie gevuld en ontstaat een on-
doorlatende grondcementmassa.

Werkmethode
Aan de makelaar van een grote boorstelling zijn
drie doorgaande avegaren naast elkaar gemon-
teerd.
Ter vervaardiging van de dichtwand wordt deze
drievoudige avegaar onder suspensietoevoer
ingeboord. Na het bereiken van de einddiepte
wordt middels tegengesteld draaien van de
avegaren en bij gelijktijdige op en neer bewegen
van de avegaren, de bodem-bindmiddelmengsel
gemengd tot een homogeen eindproduct.

1. Primaire lamel

2. Primaire lamel

1. Secondaire lamel

1. Extra lamel

2. Extra lamel

3. Primaire lamel
_
Werkrichting >
Breedte Primaire lamel 1,70 Breedte Secondaire lamel 1,20

Figuur 2 - Werkvolgorde dubbele pelgrimsgang. Figuur 3 - Werkrichting.

36 GEOT ECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special

Samenvatting
BAUER Funderingstechniek levert gedegen Mixed-In-Place soil mix oplossingen
voor zowel dichtwanden als wel constructieve wanden. Door toepassing van het
drievoudig doorgaand avegaar systeem en de door BAUER ontwikkelde pelgrims-
1 Silo (s)
2 Opvoerschroef
3 Chargemenger
4 Bak met roerders
5 Monopomp
Figuur 4 - MIP mengcentrale.
Het resultaat is een versterkt en door de ave-
garen geometrie gedefinieerde, lamelvormig MIP-
lichaam.
Om de uitvoering van een doorgaande, voegen-
loze wand te garanderen, worden extra lamellen
volgens de zogenoemde dubbele pelgrimsgang
toegepast (Patent Bauer Spezialtiefbau GmbH).
Deze uitvoeringsvolgorde wordt gekenmerkt door
een aanvullende bewerking op de overlapping van
primaire- en secondaire lamellen. Daarmee wordt
gegarandeerd, dat het geheel 2 maal door de drie-
voudige avegaren doorsneden en behandeld
wordt.
Door de doorlopende, zogenoemde nat-in-nat
vervaardiging van primaire-, secondaire- en ver-
menglamellen, ontstaat afhankelijk van het werk-
tijdenritme een bijna voegenloze wand. Het
resultaat is een zeer geringe waterdoorlatende
van de totale wand (kf < 1x 10-8 m/s)
De toepassing van de drievoudige avegaren garan-
deert – in combinatie met de dubbele pelgrim-
gang – de homogene doormenging van alle
wanddelen.
gang, wordt een maximale vermenging van de grond met toevoegmateriaal
verkregen in zowel horizontale als verticale richting van de wand.
De productieparameters worden vastgelegd op
het productie formulier. Er wordt voor elk lamel
een productie formulier gemaakt.
Materieel
De toegepaste boorstelling en menginstallatie
worden gebouwd bij bedrijven, welke tot het
Bauer-concern behoren.
BOORSTELLING
Er zijn verschillende stellingtypen met verschil-
lende avegaar-lengtes en –diameters beschikbaar
voor de vervaardiging van MIP-wanden. Voor de
wanddikte van 55 cm zijn er stellingen beschikbaar
met een inboordiepte van ca. 18m.
MENGINSTALLATIE
Er wordt een op door de boorstelling benodigde
capaciteit afgestemde chargemenger ingezet. De
installatie is geautomatiseerd en wordt door de
boorstelling machinist met behulp van een af-
standbediening aangestuurd.
1. Silo (s)
2. Opvoerschroef
37 GEOT ECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special
Figuur 5 - Menging en verticaal transport.
3. Chargemenger
4. Bak met roerders
5. Monopomp
Kwaliteitsborging
VOOR DE UITVOERING
Tijdig voor het begin van de uitvoering kunnen van
de plaatselijke bodem en grondwater monsters
genomen worden. Door middel van geschiktheid-
onderzoek, welke in eigen bedrijfslaboratorium
wordt uitgevoerd, kunnen zowel de samenstelling
van de bindmiddelsuspensie, als de doormeng-
hoeveelheid bepaald worden. Beide worden op de
desbetreffende toepassing afgestemd.
Onder verwijzing naar referentieprojecten kan het
geschiktheidonderzoek verkort worden of geheel
vervallen. Wij kunnen daarvoor op een omvang-
rijke databank uit meer dan 17 jaar MIP-toepassin-
gen terugvallen. In dit geval wordt de suspensie-
samenstelling bepaald aan de hand van de uitvoe-
rige beschikbare grondgegevens en de opgedane
MIP-wand ervaringen met gelijksoortige grond-
slag en projecteisen.
 lamel opdiepte gebracht, dan kan de nog niet vol- van belang, dat er tussen de enkele lamellen geen
TIJDENS DE UITVOERING ledig vermengde grond in het vloeibare primaire onvolkomenheden en lekken ontstaan. De extra
De bepalende productieparameters worden door lamel gedrukt worden. Door de uitvoering van de lamellen waarborgen een volledige aansluiting en
de machinist permanent gecontroleerd. Deze pa- extra lamellen wordt ook hier een volledige ver- daarmee de dichtheid van de wand.
rameters zijn: menging verkregen.
- Suspensie debiet De inzet van avegaren met doorgaande schroef-
- Suspensie hoeveelheid Een verder voordeel is de herstellende werking bij bladen in combinatie met de dubbele pelgrims-
- Inboor- en uitboortijd afwijkingen t.o.v. de loodrechte stand. Zoals bij gang garandeert in x-y-z richting een veel betere
- Omwentelingen van de boormotor alle boorwerkzaamheden in de funderingswerk- doormenging en betere homogeniteit van de
- Diepte. zaamheden kan het belasten van de boorstelling dichtwand, dan bij andere soil mix systemen. 쎲
De productieparameters worden vastgelegd op tot kleine verticaliteitafwijkingen leiden. Met het
het uitvoeringsformulier; [Meetdata (MEDEF)- oog op de functionaliteit van de dichtwand is het
protocol]. Er wordt voor elk lamel een productie
formulier gemaakt.

Ter controle van de suspensie-eigenschappen wor-

den regelmatig monsters uit de verse sleuf geno-
men. Van deze monsters worden, volgens de
vooraf in het QS-Plan vastgelegde testprogramma
de eigenschappen van de vloeibare suspensie als
van de verharde MIP-wandmassa gecontroleerd.

Kenmerken

AVEGAAR MET DOORGAAND SCHROEFBLAD

In onderscheid tot andere bodemmengtechnieken
wordt bij MIP- methode met avegaren met een
doorgaand schroefblad gewerkt. Daardoor wordt
een verticaal materiaaltransport in het lamel ver-
kregen.
Op de hiernaast staande afbeelding is de draai-
richting van de enkele avegaren tijdens het inbo-
ren aangegeven.
Tijdens het homogeniseringsproces worden de
avegaren voortdurend als volgt gedraaid:
Nr. 1 ‘linksom’ – volgens de boorspoed
Nr. 2 ‘linksom’ – tegen de boorspoed in
Nr. 3 ‘rechts om’ – volgens de boorspoed.
Figuur 6
Zie figuur 5.
De avegaren 1 en 3 voeren materiaal op, dat wil
zeggen dat het grond-bindmiddelmengsel verti-
kaal naar boven wordt gevoerd. Avegaar 2 drukt
materiaal vertikaal naar beneden.

Er ontstaat een materiaalkringloop in de lamel,

waarbij alle doorsneden bodemlagen gelijkmatig
met de bindmiddelsuspensie worden vermengd.
Enkel door het gebruik van avegaren met door-
gaande schroefbladen is het mogelijk om in wisse-
lende bodemlagen een constante materiaal-
kwaliteit over de lamelhoogte te garanderen.

DUBBELE PELGRIMSGANG
Zoals onder punt 2 is omschreven worden bij de
dubbele pelgrimsgang de overlappingsgedeelten
van de primaire- en secondaire lamellen nogmaals
overboord. Deze werkmethode heeft met het oog
op de wandkwaliteit meerdere voordelen.
Wordt bij nat-in-nat- aanbrengen de secondaire Figuur 7

38 GEOTECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special

 PIJLERS ONDER PROFESSIONALITEIT SLAGVAARDIGE
SPELER MET
Jetmix is een inventieve en zorgvuldige partner voor
uw bouwproces en sterk verankerd in de markt. Wij

EEN STERK
zijn actief in het ontwerpen en uitvoeren van een
breed scala aan verankerings- en ankerpaalsystemen.

Groutinjectieankers
Groutankers met (GEWI)-staven
SPECIALISME
Groutankers met strengen
Groutinjectieankerpalen
GEWI-ankerpalen
Verwijderen van verankeringen

Oudsas 11 | Postbus 25 | 4250 DA Werkendam

t 0183-50 56 66 | f 0183-50 05 25 | info@jetmix.nl | www.jetmix.nl

Grip op grond

Met sterke producten van een ervaren

partner in geotechniek

‡Enkagrid®YRRUVWDELOLVDWLHYDQJURQG

‡Enkamat®YRRUHURVLHYULMHRHYHUVHQWDOXGV

‡Enkadrain®YRRUKRUL]RQWDOHHQYHUWLFDOHGUDLQDJH

‡Colbonddrain®YRRUJURQGFRQVROLGDWLH

Colbond bv‡WHO‡ID[‡JHRV\QWKHWLFV#FROERQGFRP‡www.colbond.com‡www.colbond-geosynthetics.nl
URURETEK Nederland BV Pieter Westland
URETEK Nederland BV

Nieuwe
technisch adviseur
adjunct directeur

injectietechniek URETEK Nederland BV, specialist

in het herstellen van verzakte betonvloeren
en funderingen, past sinds een jaar met

voor
succes een nieuwe techniek toe, de
PowerPile® methode genoemd.
In het kort bestaat de techniek uit het
injecteren van een snel uithardende

funderingsherstel expansiehars in een kous van geotextiel,

waarbij een stevig element ontstaat dat
de krachten van een fundering afdraagt

in klei en veen naar een draagkrachtige laag in de

ondergrond.
De techniek is speciaal ontwikkeld
voor funderingsherstel van ‘op staal’
gefundeerde woningen en gebouwen in
gebieden met slappe klei- en veenlagen.

Al ruim 20 jaar herstelt het bedrijf Uretek uit

Lelystad verzakte betonvloeren en funderingen.
De toepassing van injectietechnieken in combi-
natie met tweecomponenten-expansieharsen
staat hierbij centraal. ‘Onze basismethode is
eigenlijk altijd hetzelfde’, vertelt adjunct direc-
teur Pieter Westland. ‘Met een speciaal injectie-
pistool brengen we twee componenten bij
elkaar die met elkaar reageren tot een snel
expanderende en uithardende draagkrachtige
expansiehars. De receptuur van de componen-
ten en de manier waarop we ze injecteren is af-
hankelijk van de specifieke toepassing.’

Kleine toleranties
‘Voor het terugbrengen naar het oorspronke-
lijke niveau van verzakte of scheefliggende
betonvloeren injecteren we via een boorgat van
12 millimeter direct onder de vloer een expan-
siehars die zich plaatselijk rond het injectiepunt
horizontaal verspreidt, uitzet en eventuele holle
ruimten opvult. Door de opbouw van de span-
ning in de ondergrond ontstaat een opwaartse
beweging zodra de spanning hoger wordt dan
het gewicht van de constructie. Met uiterst
nauwkeurige laserapparatuur volgen we de
opwaartse beweging en zodra het gewenste
vloerniveau is bereikt, stoppen we met injecte-
ren. Door de exacte metingen in combinatie
met de extreem korte reactietijd van de twee

40 GEOT ECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special

 URETEK Nederland BV
Zuiveringweg 93
8243 PE Lelystad
ADVERTORIAL T. 0320 256 218 www.uretek.nl www.powerpile.com Tekst: Peter Juijn

Diameter van element na expansie 360 mm

Diameter van element 40 mm

Structuur van de PowerPile®

componenten, kunnen we werken met uiterst
kleine toleranties.’
Sleeve Injectielans Expansiehars Geotextiel Tip
Funderingsvoet
Het herstel van verzakte op staal gefundeerde
constructies begint, net als bij het herstel van
verzakte vloeren, met het boren van een gat
van 12 millimeter. Dit wordt meestal vanaf de
buitenzijde van het pand uitgevoerd. Uretek
boort het gat door de funderingsvoet om goed
onder de fundering te kunnen komen. Anders
dan bij de aanpak van verzakte vloeren, brengt Lengte: 1 – 8,5 m Max. belasting: 150 kN/15 ton
het bedrijf de injectielans diep de grond in tot
op de voldoende draagkrachtige laag. Vervol-
gens brengt het bedrijf de lasermeetapparatuur
in gereedheid en start het injecteren van de Spanning opbouwen werkt de DeepInjection® methode dan ook
expansiehars. Daarbij wordt de lans elke keer ‘Deze methode van funderingsherstel met ex- niet. In zulke bodems drukt de expansiehars de
een stukje teruggetrokken, zodat de grond pansiehars, de DeepInjection® methode, is in omringende grond weg en wordt onvoldoende
onder de fundering in zijn geheel wordt ver- vrijwel alle bodemsoorten toepasbaar’, vertelt spanning opgebouwd om daarna de opwaartse
sterkt met de expansiehars. De hars verspreidt Westland. ‘Voorwaarde is dat er geen dikke beweging te kunnen realiseren. Voor Uretek
zich als eerste voornamelijk in het horizontale lagen veen of slappe klei in de ondergrond zit- Worlwide Oy in Finland – dat net als wij vaak te
vlak. Hierbij wordt spanning opgebouwd dat ten. Om te zorgen dat de grond onder de fun- maken heeft met dergelijke slappe bodems –
leidt tot een opwaartse druk en verdichting van dering de gewenste draagkracht krijgt, moet de was dat een aantal jaar geleden aanleiding om
de omringende grond. Op deze manier wordt expansiehars namelijk voldoende weerstand op zoek te gaan naar een alternatieve methode.
de draagkracht van de ondergrond vergroot en ondervinden van de omringende grond. Niet Uiteindelijk heeft dat geleid tot een techniek die
kan Uretek funderingen stabiliseren en verdere alleen om de grond rondom de injectiepunten we de PowerPile® methode noemen.’
verzakkingen voorkomen. In veel gevallen is te kunnen verdichten, maar ook om met de
het ook mogelijk om de fundering omhoog te hars de noodzakelijke zij- en opwaartse span- PowerPile® methode
drukken, waardoor bijvoorbeeld de omvang ning op te bouwen. In grond met slappe klei- PowerPile® is een gepatenteerde methode
van scheuren in gevels afneemt. en veenlagen van een halve meter dikte of meer waarbij in de grond gevormde elementen de

41 GEOT ECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special

URETEK Nederland BV
Strak langs de gevel wordt een Ø 75 mm gat door de fundatievoet de grond in geboord. Hierin wordt een
metalen casing aangebracht.
belasting van een fundering op staal afdragen
naar een draagkrachtige laag in de onder-
grond. Voor de vorming van deze elementen
maakt Uretek net als bij de andere technieken
gebruik van expansiehars.
Westland: “Bij de PowerPile® methode begin-
nen we ook met het boren van een
gat door de funderingsvoet, zo strak
mogelijk langs de gevellijn. De dia-
meter van het boorgat is echter gro-
ter dan bij de DeepInjection®
‘met
methode, namelijk 75 millimeter. Via
dit gat drukken we een metalen ca-
sing - een holle stalen buis met aan
de onderzijde een spitse punt - ver-
ticaal de grond in totdat de punt on-
geveer dertig centimeter diep in de,
vooraf met een sondering gedetec-
teerde, draagkrachtige laag zit. Ver-
volgens brengen we een PowerPile®- element
in de casing aan. Dit is een injectielans die is
omwonden met een kous van geotextiel en een
diameter heeft van 40 millimeter. Als het ele-
ment is aangebracht, trekken we de casing
weer uit de grond, waarbij de punt en het ele-
ment in de bodem achterblijven.“
In de metalen casing wordt het flexibele PowerPile® element
geplaatst (∅ 40mm). Vervolgens wordt het trekapparaat ge-
plaatst, waarna de expansiehars in het element wordt gebracht.
Expansiekracht
“De volgende stap is het injecteren van expan-
siehars in het PowerPile®-element. Hierbij zet
het element uit van een diameter van 40 milli-
meter naar 360 millimeter. Om te zorgen dat de
kous over de gehele lengte goed en gelijkmatig
wordt gevuld, trekken we met speciale appara-
... funderingsproblemen snel en
minimale overlast opgelost
... geen graaf- of breekwerk ...
... werkzaamheden meestal aan
buitenzijde van het gebouw...
tuur de injectielans tijdens het injecteren gelei-
delijk omhoog waarbij het proces computer-
gestuurd wordt gemonitord. We gaan door met
injecteren totdat het element volledig gevuld is
en aansluit tegen de onderzijde van de funde-
ring. Door de stevigheid van het geotextiel en
de hoge expansiekracht van de tweecompo-
nentenhars ontstaat een goed verdicht en stijf
42 GEOT ECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special
element dat belast kan worden tot 15 ton.”
Westland vervolgt: “Bij de toepassing van de
PowerPile® methode, maken we vooraf altijd
een behandelplan. Daarbij kijken we naar het
gewicht en de lengte van de constructie en be-
palen we hoeveel elementen er geplaatst moe-
ten worden om de fundering te stabiliseren.
Hierbij wordt ook rekening gehouden
met een maximale onderlinge afstand
tussen de elementen in combinatie
met het type fundering. De elementen
brengen we meestal vanaf de buiten-
zijde van de gevel aan, maar als dat
nodig is kunnen we ze ook vanaf de
binnenzijde aanbrengen.”
’ Jarenlang ontwikkeltraject
Aan de marktintroductie van de
PowerPile® methode is een jarenlang
ontwikkeltraject vooraf gegaan. De
eerste concepten van deze techniek voor fun-
deringsherstel in gebieden met slappe bodems
ontstonden tussen 2002 en 2005. In 2006 was
de eerste bruikbare versie gereed. Vanaf dat
moment zijn er allerlei proeven gedaan en is de
techniek verder uitgewerkt en verbeterd. In de
laboratoria van de Tampere University of Tech-
 URETEK Nederland BV
Zuiveringweg 93
8243 PE Lelystad
ADVERTORIAL T. 0320 256 218 www.uretek.nl www.powerpile.com
Tijdens het injecteren wordt de lans langzaam uit het
element getrokken en computergestuurd gelijkmatig
afgevuld.
nology en de Turku University of Applied
Sciences, beide in Finland, zijn onder andere
testen gedaan om de sterkte en draagkracht
van de elementen vast te stellen. Daarbij is ook
gekeken naar verschillende recepturen voor de
expansiehars. Verder zijn in verschillende lan-
den, waaronder Nederland veldtesten gedaan.
Hierbij zijn op proeflocaties PowerPile®-
Draaglast test van de PowerPiles® in klei bij Tampere University of Technology.
Tekst: Peter Juijn
elementen aangebracht. Vervolgens zijn
de elementen weer uitgegraven om te
controleren of ze aan de kwaliteitseisen
voldeden. Ook is gecontroleerd of de
meetgegevens die bij het aanbrengen
worden verzameld overeenkwamen met
de werkelijkheid.
Toepassing in Nederland
“In Nederland passen we de Power-
Pile® methode sinds najaar 2011 toe”,
vertelt Westland, “in Engeland, Finland
en Australië gebeurt dat al langer. Voor-
dat we het systeem in de Nederlandse
markt hebben gezet, hebben we eerst
nog aanvullende testen en veldproeven
gedaan. Niet alleen om er zeker van te
zijn dat de PowerPile® methode ook ge-
schikt is voor de Nederlandse slappe
bodems, maar eveneens om in veilige
situaties volop praktijkervaring op te
doen met de methode. Inmiddels heb-
ben we de techniek bij diverse projecten
met succes toegepast.
Daarmee hebben we nu drie technieken
in huis om problemen met verzakte vloeren en
funderingen op te lossen. Bij funderingsherstel
in gebieden met slappe bodems is de enige be-
perking nu nog de maximale lengte van de
PowerPile®-elementen. Momenteel bedraagt
die 8,5 meter. Dit betekent dat we de techniek
nog niet kunnen toepassen als de draagkrach-
tige laag dieper ligt dan die 8,5 meter. Ik ver-
Draaglast en expansie testen in laboratorium Turku University of Applied Science
43 GEOT ECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special
wacht overigens dat we binnen afzienbare tijd
langere elementen kunnen toepassen.”
Minimale overlast
Westland vervolgt: “Het mooie van PowerPile®
is dat we met deze techniek – wat overigens
ook geldt voor onze andere technieken – fun-
deringsproblemen snel en met minimale over-
last kunnen oplossen. Er zijn geen graaf- of
breekwerkzaamheden nodig en meestal kun-
nen we de benodigde werkzaamheden aan de
buitenzijde van het gebouw uitvoeren. Aantrek-
kelijk is ook dat de werkzaamheden relatief snel
uitgevoerd kunnen worden en dat we werken
met licht en klein materieel. Daardoor ontstaat
er geen of nauwelijks schade aan tuinen en be-
strating en kunnen we met onze apparatuur vrij-
wel overal komen.
Zo hebben we voor het aanbrengen van Power-
Pile®-elementen vanaf de binnenzijde van ge-
bouwen slechts een minimale hoogte van 2,3
meter nodig. De enige voorwaarde om de
nieuwe techniek met succes te kunnen toepas-
sen is dat vooraf een compleet geotechnisch
bodemonderzoek wordt uitgevoerd. Dat houdt
in dat naast sonderingen ook een boring moet
worden gedaan om goed inzicht te krijgen in de
bodemopbouw en de exacte ligging van draag-
krachtige lagen.” 쮿
 Ton Groeneweg: We kunnen naar
de maan reizen, maar nog geen
millimeter in de grond kijken
Figuur 1 – Stormvloedkering, Europoort.
De wereld verandert snel. Ook die van funderings-
werken. Ton Groeneweg, werkzaam bij Ballast
Nedam en voorzitter van de Nederlandse Vereni-
ging Aannemers Funderingswerken (NVAF) weet
er alles van. “Wij laten ons als branche teveel in de
hoek van lage prijzen drukken.”
Nee, hij droomde als jongetje niet van funderings-
werken, zegt Ton Groeneweg lachend op de vraag
hoe hij in het vak is terechtgekomen. Maar dat hij
in zijn jeugd iets met weg- en waterbouw zou gaan
doen, lag voor de hand, want hij was gefascineerd
door water en zand. De HTS-opleiding Weg en
Waterbouw was dan ook een logische stap. Stu-
dent Groeneweg liep stage bij het toenmalige aan-
nemersbedrijf Dirk Verstoep, waar hij na zijn
afstuderen meteen aan de slag kon. “Ik begon in
de tekenkamer en kreeg meteen acuuts onder mijn
neus geschoven en een krasmesje. Zo begin je in
dit vak.” Hij was er snel op uitgekeken. “Construc-
teur trok me meer aan.” Groeneweg volgde een
paar opleidingen, zodat hij als constructeur verder
kon. Zijn werkgever was Boskalis Construction,
want Dirk Verstoep was door deze aannemer
overgenomen. Groeneweg hield zich bezig met
'dingetjes' als hulpconstructies, maar ook met
specifieke constructies als dukdalfen en steigers
en remmingswerken. Enige tijd later deed hij
engineerswerk voor Boskalis' heimaatschappij
Interfon BV. Groeneweg maakte in het begin van
de jaren tachtig een moeilijke perioden mee bij
Boskalis. “Nederland was toen ook in de greep van
een economische crisis. Grote bedrijven als OGEM
vielen om.” Ook Boskalis kwam in de problemen,
waarin de Falklandoorlog een grote rol speelde.
“We hadden in Argentinië een groot pijpleidingen-
project, maar de Argentijnen betaalden niet meer.”
Er volgde een ingewikkelde periode, waarin
Boskalis de afdeling afstootte waar Groeneweg
voor werkte. Na veel omwegen kwam het bedrijfs-
onderdeel bij BAM in rustig vaarwater.
Medaille
Groeneweg heeft als constructeur mooie, maar in-
tensieve tijden meegemaakt. Een hoogtepunt was
de aanleg vanaf 1987 van de stormvloedkering in
de Nieuwe Waterweg. “Er waren twee ideeën voor
de kering: een kleppenkering – de Venetië oplos-
sing – of een sectordeurkering. In 1989 koos men
voor de sectordeurkering. Ik was ontwerpleider
van diverse onderdelen van het civiele deel van de
kering. Later werd ik hoofd van de afdeling Civiel
44 GEOT ECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special
Ton Groeneweg
Technisch directeur
Ballast Nedam
funderingstechniek / Voorzitter Nederlandse
Vereniging Aannemers Funderingswerken (NVAF)
Tekst: Jos van der Burg
Droog. Alle ontwerpen van constructies die met
het civiele deel hadden te maken, vielen onder
mijn verantwoording. Omdat ik ook de uitvoering
ervan begeleidde, had ik met de ontwerp- en uit-
voeringsproblematiek te maken.” Bijna tien jaar (!)
was Groeneweg bij het project betrokken en zag
de stormvloedkering van papier werkelijkheid
worden. “Het was mooi om dat te zien, maar een
nadeel was dat ik helemaal in het project opging.
Dat is onvermijdelijk bij zulke grote projecten. De
rest van de wereld leek niet meer te bestaan.”
Groeneweg belandde in 1995 in het funderings-
werk toen hij gevraagd werd om bij BAM de afde-
ling Funderingstechnieken nieuw leven in te
blazen. “Bij de stormvloedkering had ik veel ken-
nis opgedaan over geotechnische zaken. Geo- en
funderingstechniek liggen dicht bij elkaar, dus ik
dacht: waarom niet? Het leek me best leuk om met
funderingswerk aan de gang te gaan.” Toch twij-
felde hij nog even. “Het is altijd leuk om zichtbaar
resultaat van je werk te zien, maar bij funderings-
werk is dat niet het geval. Alles wat wij doen ver-
dwijnt in de grond.” De andere kant van de
medaille was sterker. “In dit vak loop je tegen
zoveel problemen aan dat het succes groot is als
je de problemen overwint. Het onvoorspelbare
gedrag van grond zorgt in bijna ieder project
voor verrassingen. Zelden gebeurt exact wat je
verwacht. Daar leer je van en leef je mee, maar het
maakt je soms ook een beetje schizofreen. Je bent
je er altijd van bewust dat het fout kan gaan.”
Faalkosten
Dat er nogal eens iets fout gaat bij het werk in de
grond, blijkt ook uit cijfers. Hoogleraar funde-
ringstechniek aan de TU in Delft Frits van Tol
becijfert dat faalkosten tot 25% van de bouw-
kosten kunnen oplopen. Volgens hem bestaat
20% van de omzet van heiers uit faalkosten. Groe-
neweg ziet drie redenen voor deze hoge cijfers.
“Grondmechanica, funderingstechnologie en
geotechniek zijn geen exacte vakken. We denken
dat we het allemaal weten, maar we weten het niet
precies. We kunnen naar de maan reizen, maar nog
geen millimeter in de grond kijken. We zijn in ons
werk afhankelijk van andere vakken om te bepalen
wat er eigenlijk gebeurt. We kunnen goede som-
men maken waarmee we een heel eind komen,
maar die zijn gebaseerd op computerprogramma's.
Klopt wat je erin stopt met de werkelijkheid?
Die terugkoppeling is belangrijk. Daarom ben ik er
erg vóór dat de uitvoerende partijen de weten-
schap blijven bedienen met gegevens uit de prak-
tijk. Dat die twee partijen aan elkaar gekoppeld
moeten zijn, staat voor mij als een paal boven
water.” Gebrek aan communicatie tussen partijen,
ziet Groeneweg als een tweede oorzaak van hoge
faalkosten. “We geven elkaar te weinig aandacht.
Adviseur, constructeur, opdrachtgever en aan-
nemer: het zijn allemaal partijen die er iets van
vinden, maar nauwelijks met elkaar bespreken hoe
ze het doel willen bereiken. Door betere commu-
nicatie kan veel ellende worden voorkomen.”
Een derde oorzaak ligt in het prijsniveau, meent
Groeneweg. “Dat is sinds jaar en dag bijzonder
laag. Er wordt te laag uitbesteed in de markt. Ie-
dereen moet zich afvragen of je voor dat lage prijs-
niveau kunt krijgen wat je vraagt. Het leidt tot
risico's die door geen van beide partijen zijn afge-
dekt. Niet door de opdrachtgevende en niet door
de opdrachtnemende kant. Als het dan niet loopt
zoals het zou moeten lopen, zit één van beide par-
tijen in de problemen. Vaak is dat de onderaanne-
mer als zwakste schakel in het geheel. Hij krijgt het
probleem op zijn dak, maar gaat in verweer, zodat
je een circus krijgt waarop niemand zit te wachten.
Zonder beter prijsniveau komt er van het terug-
dringen van faalkosten weinig terecht, denkt
Groeneweg. “Linksom of rechtsom: een goed
product kost geld. Wij laten ons als branche teveel
in de hoek van lage prijzen drukken. Dat gaat ten
koste van iets.” Groeneweg begrijpt het mecha-
nisme. “Funderingsbedrijven zijn kapitaal- en
materieelintensieve bedrijven. Kranen en derge-
lijke zijn dure spullen, die zwaar op een bedrijf
drukken. Daardoor is er de neiging om deze spul-
len toch vooral aan de gang te houden, ook al
wordt er te weinig betaald. Één euro is beter dan
geen euro. Zo spiraalt het naar beneden, helemaal
in tijden van crisis, zoals nu.”
Korte broek
Er zijn meer uitdagingen dan een laag prijsniveau
in de funderingsbranche. De traditionele gang van
zaken dat een opdrachtgever een opdracht ver-
strekt tegen een bepaalde prijs verdwijnt. Groe-
neweg: “De wereld verandert. Er komen andere
contractvormen, zoals design-build-finance-main-
tain en system engineering. Die komen voort uit
een totaal andere denkwijze dan waar wij als on-
deraannemende bedrijven altijd mee te maken
hadden. Vroeger regelde de opdrachtgever alles.
Hij schreef een bestek voor de aannemer dat
nauwkeurig vermeldde wat er moest gebeuren. Nu
komt de opdrachtgever met een A4tje met functi-
onele eisen, waaraan het bouwwerk moet vol-
doen. Vervolgens is het: aannemer doe je best! De
aannemer moet het hele verhaal dus zelf maken.
Dat bezorgt hem een totaal andere rol en funde-
ringsbedrijven moeten daarin meegaan. We zijn nu
veel meer een partner, die al in het voortraject bij
projecten worden betrokken. Gezamenlijk spui je
je ideeën en bespreek je de risico's, waarna je een
gemeenschappelijk doel en duidelijke visie formu-
leert. Dat maakt het werk niet eenvoudiger, want
je moet elkaar eerst leren begrijpen.”
Dat de wereld verandert, heeft ook consequenties
voor de Nederlandse Vereniging Aannemers Fun-
deringswerken (NVAF), zegt Groeneweg, die er
sinds een jaar voorzitter van is. “Vroeger was de
vereniging, zoals alle brancheverenigingen, vooral
praktisch gericht, maar in de loop van haar 65-
jarige bestaan is ze uitgegroeid tot een branche-
organisatie, die op alle facetten inspeelt. We hou-
den ons bezig met opleidingen, technische zaken
en veilig werken.” Veilig werken heeft een hoge
prioriteit. “We zien te vaak dat er dingen fout
gaan, zoals het omvallen van een kraan. De laatste
tijd zijn er gelukkig weinig ongelukken met per-
soonlijk letsel gebeurd, maar het kan nog beter.
Figuur 2 – Stormvloedkering (BMK), 1992.
45 GEOT ECHNIEK – Funderingsdag 2012 Special
Ons vak is niet risicovol als je maar weet wat je aan
het doen bent. Nog niet zo lang geleden deden
veel heiers zonder oorbeschermers en helm in een
korte broek en in een t-shirtje hun werk. Dat kun
je je nu niet meer voorstellen. Die tijd is echt voor-
bij.” Er is nog iets veranderd: “Kranen zijn steeds
zwaarder geworden. Lange tijd werd in dit land
alles gefundeerd met kranen van 55 ton, maar we
hebben nu kranen van 120 ton. Dat is logisch,
want we moeten steeds dieper funderen, omdat
we dieper en hoger bouwen. Parkeergarages
worden steeds dieper en gebouwen hoger. Daar-
voor heb je zwaarder materieel nodig.”
Een oprukkend probleem is het vergrijzende per-
soneelsbestand bij funderingsbedrijven. “Te wei-
nig jongeren kiezen voor dit vak, zodat we als
branche geen opleidingsschool overeind kunnen
houden. Dat is zorgelijk, want we hebben goed op-
geleid vakpersoneel nodig. Vroeger ging het vak
vaak van vader op zoon over. Als vader heier was,
werd de zoon het ook. Die tijd is voorbij. Veel jon-
geren zitten liever achter een computer. Er moet
iets veranderen, want als straks veel werknemers
met pensioen gaan, dreigt een tekort.” Jongeren
weten vaak niet hoe veelzijdig het vak is, meent
Groeneweg, die er zelf ook achter moest komen.
“Toen ik overstapte naar de funderingswereld was
ik bang dat het vak misschien te beperkt zou zijn.
Inmiddels weet ik beter, want in het funderings-
vak moet je overal iets van weten. Je moet ver-
stand hebben van geotechniek, werktuigbouw-
kunde en beton en staal. Die breedte maakt het
enorm boeiend.”쎲
Voor gedegen BAUER Funderingstechniek voert uit:
Mixed-In-Place soilmix
Mixed- In-Place Groutanker met strengen
GEWI -anker (paal)
Soilmix oplossingen Groot diameter boorpaal
Cement -bentoniet dichtwand
Diepwand
Jet grouten

Vooraanstaand en betrouwbaar

www.bauernl.nl
T
E
R
R
A
C
O www.terracon.nl

N info@terracon.nl

Kwaliteit als fundament