Avgxbyb bvû

g~j: Avey DevB`vn Avãyj gyÔC` evbvimx

Abyev`K: Avãyj nvwme (e¸ov)
cÖKvkKt †kL Avãym mvgv`
mn‡hvwMZv: Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
exinvUve-nvUve, weive, iƒcMÄ, bvivqYMÄ|
2 Avgxbyb bvn 2

cÖKvk‡Ki K_v
mg¯Í nvg&` I Qvbv †mB cig KiæYvg‡qi Rb¨ mgwc©Z, huvi AšÍnxb K…cvq Aviex
e¨vKiY ÔAvgxbyb bvûÕ MÖš’wUi K‡¤úvR, m¤úv`bv I cÖKv‡ki KvR AZ¨šÍ
my›`ifv‡e mgvav Ki‡Z †c‡iwQ- dvwjjøv-wnj nvg&`| AZtci AmsL¨ `iƒ` I
kvwšÍi aviv AeZxY© †nŠK gvbeZvi gyw³i AMÖ`~Z, me©‡kl I me©‡kªô ivm~j nhiZ
gynv¤§v` (Qvt) -Gi Dci, huvi †i‡L hvIqv mve©Rbxb Av`k© Avgv‡`i Rxe‡bi
me©‡¶‡Î cÖwZôvi wbwg‡Ë Ávb mgy‡`ªi gwY-gy³v AR©‡b me©`v wb‡qvwRZ i‡qwQ|
AZ:ci- Aviex GKwU cÖvPxb fvlv| hv‡K mKj fvlvi Rbbx ejv nq| ZvQvov
eZ©gvb we‡k¦ Aviex fvlvi ¯’vb Z…Zxq| Avi †h‡Kvb fvlv ï×fv‡e wjLb, cVb I
ejvi Rb¨ †m fvlvi e¨vKiY Rvbv AZxe hiƒix| Aviex fvlv Avgv‡`i gvZ… fvlv
bv nIqvi d‡j G fvlv‡K my›`i fv‡e AvqZ¡ Ki‡Z n‡j Aviex e¨vKiY Rvbv
Avgv‡`i Rb¨ AZ¨vek¨K| Aviex‡Z GKwU cÖev` Av‡Q- ‫َّح ُو ِِف الْ َكالَِـ َكالْ ِم ْل ِح ِِف‬
ْ ‫اَلن‬
‫ الطَّ َع ِاـ‬A_©vr ÔZiKvix‡Z jeY †hgb, fvlv‡Z bvû †ZgbÕ|
ÔAvgxbyb bvûÕ MÖš’wUi D`©~ †_‡K e½vbyev` K‡ib ÔAvn‡jnv`xQ Av‡›`vjb evsjv‡`kÕ
KZ…K© cwiPvwjZ †K›`ªxq wk¶v cÖwZôvb, DËi e‡½i Ab¨Zg †kªô we`¨vcxV ÔAvj-
gviKvhyj Bmjvgx Avm-mvjvdx Kg‡cø·, bI`vcvov, ivRkvnxÕi cÖv³b QvÎ
gynv¤§v` Avãyj nvwme (e¸ov), hv G‡Zvw`b cvÐzwjwc AvKv‡i wQj| wKš‘ eZ©gv‡b
Qv·`i e¨vcK Pvwn`v I myweavi K_v we‡ePbv K‡i Zv MÖš’vKv‡i AZ¨šÍ mnR I
cÖvÄj fvlvq cvVK mgx‡c Dc¯’vcb Kivi h_vmva¨ †Póv K‡iwQ| Avkv Kwi G
MÖš’wU Ávbwccvmy QvÎ mgvR‡K Aviex fvlvi Ag~j¨ iZœ fvÐvi AvqZ¡ Ki‡Z mg¨K
mnvqZv Ki‡e| Gi Øviv cvVK mgvR hw` we›`ygvÎI DcK…Z nq, Zvn‡j Avgv‡`i
G kªg I cÖ‡Póv‡K mv_©K e‡j g‡b Kie|
m‡e©vcwi MÖš’wU wbf©yj I my›`i Kivi e¨vcv‡i Avgv‡`i AvšÍwiKZv I cÖ‡Póvi
we›`ygvÎ ÎæwU wQjbv| Z_vwc fyj-ÎæwU _vKvUv A¯^vfvweK bq| KviY gvbyl fyj-
ÎæwUi E‡aŸ© bq| kª‡×q wk¶KgÐjx I QvÎ eÜz‡`i Kv‡iv `„wó‡Z †Kvb fyj-ÎæwU
aiv co‡j Ges Zv Avgv‡`i‡K AewnZ Ki‡j K…ZÁZvi mv‡_ M„nxZ n‡e Ges
cieZ©x ms¯‹i‡Y Zv ms‡kvab Kiv n‡e BbkvAvjøvn|
webxZ
†kL Avãym mvgv`
eyjvivUx, Avjxcyi,
mvZ¶xiv|

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
3 Avgxbyb bvn 3

-‫احلمد هلل رب العلمني والصلوة والسالم لع رسوهل حممد واهل وأصحابه أمجعني أمابعد‬
†R‡b ivLv DwPr †h, gvby‡li gyL †_‡K †h aŸwb wbM©Z nq, Zv‡K ‫لفػ‬
ev kã e‡j| A_©vr gvby‡li gyLwbtm„Z aŸwb‡KB ‫ لف‬ev kã ejv nq|
‫( لف‬kã) `yB cÖKvi
1. ‫( مُهُمَل‬gyn&gvj): Ggb kã, hvi †Kvb A_© nq bv| A_©vr A_©nxb
kã‡K ‫ مهمل‬ejv nq| †hgb: ‫س ٌق‬ َ ‫َج‬
2. ‫( مُ ُوضُُوع‬gvIh~Ô): Ggb kã‡K ejv nq, hv A_©c~Y©| A_©vr A_©‡evaK
kã‡K ‫ موضوع‬ejv nq| †hgb: ‫ قَػلَ ٌم‬ÔKjgÕ|
‫( لفظ موضوع‬A_©c~Y© kã) `yB cªKvi
1. ‫ُم ْف َرد‬ 2. ‫ُمرَّكب‬
َ
(1)ُ ‫( مفَد‬gydiv`): Ggb GKK kã‡K ejv nq, hv GKwU A_© cªKvk
K‡i| Avi Bnv‡K ‫( كلمة‬Kv‡jgv) ejv nq|
‫ كلمة‬ev kã wZb cÖKvi
(K)ُ َ‫( اس‬Bmg/we‡kl¨): Ggb ‫كلمػة‬-†K ejv nq, hv wb‡RB wb‡Ri
A_© cÖKvk Ki‡Z cv‡i Ges Zv †_‡K wZbwU Kv‡ji †Kvb Kvj eySv hvq
bv| †hgb: ‫ل‬
ٌ ‫ َر ُج‬ÔGKRb e¨w³Õ|
(L)ُ‫‡( فُعَل‬dÔj/wµqv): Ggb ‫كلمػة‬-†K ejv nq, hv wb‡RB wb‡Ri A_©
cÖKvk Ki‡Z cv‡i Ges Zv †_‡K wZbwU Kv‡ji †Kvb GKwU Kvj eySv
hvq| †hgb: ‫ب‬ َ ‫ضَر‬
َ Ô†m (GKRb cyiæl) cÖnvi K‡i‡QÕ (AZxZ Kvj)|

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
4 Avgxbyb bvn 4

(M) ‫( حَُدف‬nvi&&d/eY©): Ggb ‫كلمػة‬-†K ejv nq, hv wb‡R wb‡Ri A_©

cÖKvk Ki‡Z cv‡i bv; eis Ab¨ ‫كلمػة‬-Gi mv‡_ wg‡j A_© cÖKvk K‡i|
†hgb:
ْ‫ ِم ْػ‬Ôn‡ZÕ I ‫ اِ ىل‬Ôch©šÍÕ [GLv‡b GKvKx A_© cÖKvk Kij bv]| ْ‫ِم ْػ‬
‫س ل ىل ِد ْهلِػي‬
ْ ‫ بػَنَ َػار‬Ôevbvim n‡Z w`jøx ch©šÍÕ [GLv‡b Ab¨ k‡ãi mv‡_
wg‡j A_© cÖKvk Kij]|
(2)ُ‫( مُدُكَب‬gyiv°ve/‡hŠwMK kã): Ggb kã‡K ejv nq, hv `yB ev
Z‡ZvwaK k‡ãi mgš^‡q MwVZ nq|
ُ‫†( مُُدكُب‬hŠwMK kã) `yB cÖKvi
1.ُ َ‫(ُمدكَبُمفد‬gyiv°v‡e gydx`/c~Y© A_©ÁvcK †hŠwMK kã) 2.ُ‫مدكَب‬
ُ ‫( غددُمفد‬gyiv°v‡e MvB‡i gydx`/Ac~Y© A_©ÁvcK †hŠwMK kã)
(1)ُ َ‫ مدكَبُمفد‬evُ َ‫مدكَبُا‬: e³vi e³e¨ †kl nIqvi ci †kªvZv
hw` †m e³e¨ †_‡K †Kvb msev` (‫ )خػر‬ev Av‡e`b/mÜvb (‫)طلػب‬
Dcjwä Ki‡Z cv‡i, Zvn‡j Zv‡K ‫ مركب مفيد‬ev c~Y© A_©ÁvcK †hŠwMK
kã e‡j| Avi Bnv‡K ‫( جملَة‬Rygjv/evK¨) ev ‫(ُُكَم‬Kvjvg/evK¨)I
ejv nq|
‫( جملة‬Rygjv) Ges ‫( كم‬Kvjvg) `yB cÖKvi
1.ُ‫( جملةُخبدية‬Rygjv Lvevwiq¨v) 2.ُ‫(ُجملةُإنش ئدة‬Rygjv BbkvBq¨v)|
(1)ُ‫( جملَةُخبديَة‬eY©bvg~jK evK¨): Ggb ‫مجلػة‬-†K ejv nq, hvi K_K
ev e³v‡K mZ¨ev`x ev wg_¨ev`x DfqB ejv †h‡Z cv‡i|
َ‫( انبد‬ÁvZe¨): ‫† مجلػة خرةػة‬Kvb NUbvi (‫ )واقعػة‬msev` ev Zvi
eY©bv n‡q _v‡K| GLb, mvaviYZt NUbvwU †`Lv nqwb †h, †mUv Kx?

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
5 Avgxbyb bvn 5
Ges NUbvwUi msev``vZv I eY©bvKvix‡KI hvPvB Kiv nqwb †h, †m
mZ¨ev`x bvwK wg_¨vev`x| ZvB, ïaygvÎ evK¨wUi mvigg© (‫ )مضػموف‬Ges
A‡_©i (‫ )معػى‬cÖwZ j¶¨ †i‡L Gi e³v‡K mZ¨ev`x I wg_¨vev`x DfqB
ejv †h‡Z cv‡i|
ُ‫( جملةُخبدية‬eY©bvg~jK evK¨) `yB cÖKvi
1. ‫( مجلة اس ةة‬Rygjv Bmwgq¨v) 2. ‫( مجلة فعلية‬Rygjv †dÔwjq¨v)|
(1)ُ‫( جملَةُاسَمدة‬bvgevPK evK¨): †h ‫ مجلػة‬ev ev‡K¨i cÖ_gvsk َ‫اس‬
nq, Zv‡K ‫ مجلػة امسيػة‬ejv nq| †hgb: ٌٌ‫ػا‬ِ َ ‫ زةػد‬Ôhv‡q` ÁvbxÕ| GLv‡b
َ ٌ َْ
ev‡K¨i cÖ_gvsk (‫( مسػػند لليػ ) َزةْػ ٌد‬gymbv` BjvB&n& ), hv‡K ‫مبتػػد‬
ِ َ) ‫( سػند‬gymbv`), hv‡K
(gyeZv`v) ejv nq| Avi ev‡K¨i wØZxqvsk (ٌٌ‫ا‬ َ
‫( خر‬Lei) ejv nq|
(2) ‫( جملَةُفعلدَة‬wµqvevPK evK¨): †h ‫ مجلػة‬ev ev‡K¨i cÖ_gvsk ‫فعػل‬
nq, Zv‡K ‫ مجلة فعلية‬ejv nq| †hgb: ‫ب َزةْ ٌد‬َ ‫ضَر‬
َ Ôhv‡q` cÖnvi K‡i‡QÕ|
G ev‡K¨i cÖ_gvsk (‫ب‬ َ ‫ض َػر‬
َ ) n‡‛Q ‫( مسػند‬gymbv`), hv‡K ‫ فعػل‬ejv nq|
Avi ev‡K¨i wØZxqvsk (‫) َزةْػ ٌد‬ ‫( مسػػند لليػ‬gymbv` BjvB&n& ), hv‡K
(ZviKx‡e) ‫ فاَل‬ejv nq|
َ‫( انبد‬ÁvZe¨): ‫ مسػند‬ûKzg‡K ejv nq Ges hvi Dci ûKzgwU
cwZZ nq, Zv‡K ‫ مسػند لليػ‬ejv nq| ‫ اسػم‬wU ‫ مسػند‬Ges ‫مسػند لليػ‬
DfqB n‡Z cv‡i| ‫ فعػل‬ïaygvÎ ‫ مسػند‬nq, ‫ مسػند لليػ‬n‡Z cv‡i bv|
Avi ‫ حرؼ‬- ‫ مسند‬Ges ‫† مسند للي‬Kv‡bvUvB n‡Z cv‡i bv|

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
6 Avgxbyb bvn 6

(2) ‫جملَةُإنشَ ئدة‬: Ggb ‫مجلػة‬-†K ejv nq, hvi K_K ev e³v‡K
mZ¨ev`x ev wg_¨ev`x †Kv‡bvUvB ejv m¤¢e nq bv|
‫` جملةُإنش ئدة‬k cÖKvi
ِ
(1) ‫( مر‬Av‡`k)| †hgb: ‫ب‬ ْ ‫ض ِر‬
ْ ‫ ا‬ÔZywg (GKRb cyiæl) gv‡ivÕ|
(2) ‫( هنى‬wb‡la)| †hgb: ‫ب‬ ْ ‫ض ِر‬
ْ َ‫ الَ ت‬ÔZywg (GKRb cyiæl) †g‡iv bvÕ|
(3) ‫( اِستفهاـ‬cÖkœ)| †hgb: ‫ب َزةْ ٌد؟‬ َ ‫ضَر‬
َ ‫ َه ْل‬Ôhv‡q` wK †g‡i‡Q?Õ|
(4) ‫( متػي‬AvKvsLv)| †hgb: ‫اض ٌػر‬ ِ ‫ لَيػَ زة ًػدا ح‬Ôhv‡q` hw` Dcw¯’Z
َ َْ َ ْ
_vKZ!Õ|
(5) ‫( ترجػي‬AvKvsLv)| †hgb: ‫ػب‬ِ
ٌ ‫ لَ َعػ َّػل ََ ْمػ ًػرا َاابػ‬ÔAvgi hw` Abycw¯’Z
_vKZ!Õ|
we: `ª: ‫ متػي‬Ges ‫ ترجػي‬DfqB AvKvsLvi A‡_© Av‡m| wKš‘ Df‡qi g‡a¨
cv_©K¨ n‡jv, ‫ متػي‬m¤¢e-Am¤¢e Dfq cÖKvi AvKvsLv eySvq, Avi
‫ ترجي‬ïaygvÎ m¤¢e AvKvsLv eySvq|
(6) ‫( َقػود‬Pzw³)| †hgb: َ ِ ‫ بِع‬ÔAvwg wewµ K‡iwQ Ges Avwg
ُ ْ‫ػَ َوا ْْػتَػَرة‬
ُ ْ
µq K‡iwQÕ|
(7) ‫( ندا‬AvnŸvb/WvK)| †hgb: ُ َّ‫ ةَا لل‬Ô†n Avjøvn!Õ|
(8) ‫( َػرض‬Aby‡iva/cÖ¯Íve)| †hgb: ‫ب َخْي ػ ًػرا‬ ِ ِ ِ
َ ‫ اَالَ تَػْنػلُؿ بنَػػا فَػتُبػْػي‬ÔZzwg
Avgv‡`i wbKU †Kb Avm‡j bv? Avm‡j †Zvgvi g½j nZÕ|
ْ َ‫ َواللَّػ ِ َال‬ÔAvjøvni kc_!
(9) ‫( قسػم‬kc_/cÖwZÁv)| †hgb: ‫ضػ ِربَ َّْ َزةْ ًػدا‬
Avwg Aek¨B hv‡q`‡K cÖnvi KieÕ|
(10) ‫( تعج ػب‬Avðh©)| †hgb: ِ ‫سػ َػْ َزةْػ ًػدا َو ْح ِسػ ْػْ بِػ‬ َ ‫ َمػػا ْح‬Ôhv‡q`
KZBbv my›`i Ges †m KZ my›`i!Õ|

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
7 Avgxbyb bvn 7

(2)ُ َ‫ مدكَبُغدَدُمفد‬ev َ‫مدكَبُن‬: e³vi e³e¨ †kl nIqvi ci

†kªvZv hw` †m e³e¨ †_‡K †Kvb msev` (‫ )خػر‬ev Av‡e`b/mÜvb
(‫ )طلػب‬Dcjwä Ki‡Z cv‡i, Zvn‡j Zv‡K ‫( مركػب اػً مفيػد‬Ac~Y©
A_©ÁvcK †hŠwMK kã) e‡j|
ُ ‫ مدكبُغددُمفد‬ev ‫ مدكبُن‬Pvi cÖKvi
(1)ُ‫( مدكَبُإضَ في‬m¤^ÜevPK †hŠwMK kã): ‫ مضػاؼ‬I ‫مضػاؼ إليػ‬-Gi
mgš^‡q †h †hŠwMK kã MwVZ nq, Zv‡K ‫ مركب إضاِف‬e‡j| †hgb: ‫اُالَ ُـ‬
‫ َزةْ ٍػد‬Ôhv‡q‡`i †MvjvgÕ| GB ev‡K¨i cÖ_gvsk ‫اُػالَ ُـ‬-†K ‫ مضػاؼ‬ejv nq
Ges wØZxqvsk ‫ َزةْ ٍد‬-†K ‫ مضاؼ إلي‬ejv nq| Avi ‫ مضاؼ إلي‬me©`v ‫جمرور‬
nq|
(2)ُ‫¸( مدكَبُاويَدفي‬YevPK †hŠwMK kã): ‫ موصػوؼ‬Ges ‫صػفة‬-Gi
mgš^‡q †h †hŠwMK kã MwVZ nq, Zv‡K ‫ مركػب توصػيفي‬e‡j| †hgb:
ِ
ٌٌ‫ َر ُج ٌػل ََػا‬ÔÁvbx e¨w³Õ| GB ev‡K¨i cÖ_gvsk ‫ َر ُج ٌػل‬-†K ‫ موصػوؼ‬ejv
nq Ges wØZxqvsk ٌٌ‫ػا‬ ِ َ-†K ‫ صػفة‬ejv nq| Avi ‫ موصػوؼ‬Ges ‫صػفة‬
َ
Df‡qi ‫ لَراب‬GKB nq|
(3)ُ‫( مدكبُبُن ئي‬g~j †hŠwMK kã): Ggb‫مركػب‬, hv `yÕwU ‫اسػم‬-†K wgwjZ
K‡i GK K‡i †`q| Avi wØZxq ‫ اسػم‬wU Zvi c~‡e© †Kvb ‫ حػرؼ‬Pvq|
†hgb: ‫ش َر‬
َ ََ ‫َح َد‬ ِ
َ n‡Z ‫ ت ْس َعةَ ََ َشَر‬ch©šÍ, hv g~jZ wQj- ‫َحػ ٌد َو ََ َش ٌػر‬
َ Ges
‫ |تِ ْس َػعةٌ َو ََ َش ٌػر‬GLv‡b ‫و‬-†K wejyß K‡i `yÕwU ‫اسػم‬-†K GK K‡i †`qv
n‡q‡Q| Avi `yÕwU AskB me©`v hei (‫)فػتح‬-Gi Dci AUj _vK‡e|

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
8 Avgxbyb bvn 8

wKš‘ ‫شػ َػر‬ ِ

َ ََ ‫اثْػنَػػا‬-†Z cÖ_gvsk ‫ معػػرب‬A_©vr Bnvi ‫ لَ ػراب‬Abyhvqx
cwieZ©bkxj| Avi ‫مركب بنابي‬-Gi Aci bvg ‫|مركب تعدادي‬
(4)ُ‫مدكَبُمنَصُيَدف‬: Ggb ‫مركػب‬, hv `yÕwU ‫اسػم‬-†K wgwj‡q GK K‡i
†`q| Avi wØZxq ‫ اسػم‬wU Zvi c~‡e© †Kvb ‫ حػرؼ‬Pvq bv| †hgb: ُّ‫بػَ ْعلَبَػ‬
Ges ‫ت‬ُ ‫ض َػرَم ْو‬
ُ ‫ | َح‬Gi cÖ_gvsk AwaKvsk Av‡j‡gi wbKU hei (‫)فػتح‬-
Gi Dci AUj _vK‡e Ges wØZxqvsk ‫ معػػرب‬ev ‫ لَ ػراب‬Abyhvqx
cwieZ©bkxj| Avi ‫مركب منع صرؼ‬-†K ‫ مركب ملجي‬Ges ‫مركب امتلاجي‬
I ejv nq|
َ‫( انبد‬ÁvZe¨): ‫ مركػب اػً مفيػد‬me©`v †Kvb ev‡K¨i Ask nq| †hgb:
‫ اُػالَ ُـ َزةْ ٍػد قَػابِ ٌم‬Ôhv‡q‡`i †Mvjvg `ÐvqgvbÕ, ٌٌ‫ػا‬ ِ َ ‫ جػاَِ رجػل‬ÔAvgvi
َ ٌ َُ َ َ
wbKU GKRb Ávbx e¨w³ G‡m‡QÕ, ‫ش َػر د ْرًًَػا‬ ِ ِِ
َ ََ ‫َح َػد‬
َ ‫ َْندي‬ÔAvgvi wbKU
GMv‡iv w`invg Av‡QÕ, ُّ َّ َ‫ َجاََ بػَ ْعلَب‬Ô‡m evÔjvev°y‡Z G‡m‡QÕ BZ¨vw`|
Rvbv DwPr †h, `yÕwU k‡ãi K‡g †Kvb evK¨ (‫ )مجلػة‬nq bv| †mUv cÖKvk¨
`yÕwU kã †nvK| †hgb: ‫ب َزةْ ٌد‬ ِ
َ ‫ضَر‬ َ Ges ‫ | َزةْ ٌد قَػاب ٌم‬A_ev AcÖKvk¨ †nvK|
ِ ِ
†hgb: ‫ب‬ ْ ‫ضػ ِر‬
ْ ‫( ا‬Zzwg gv‡iv)| Avi ‫ب‬ ْ ‫ضػ ِر‬
ْ ‫ا‬-Gi g‡a¨ َ‫ػ‬ َ ْ‫ ن‬hgxi (ً‫)ضػم‬
Dn¨ i‡q‡Q| Avevi evK¨ ev ‫` مجلػة‬yÕwU k‡ãi (‫† )كلمػة‬ekxI n‡q
_v‡K| Avi GB †ekxi †Kvb mxgv‡iLv (‫† )حػد‬bB| hLb †Kvb ev‡K¨
A‡bK kã (‫ )كلمػة‬n‡e, ZLb D³ ev‡K¨ ‫ اسػم‬- ‫ فعػل‬Ges ‫حػرؼ‬-†K
wfbœ wfbœfv‡e wPwýZ Kiv DwPr Ges j¶¨ Kiv DwPr †h, ev‡K¨
D‡jøwLZ ‫ اسػم‬- ‫ فعػل‬Ges ‫ حػرؼ‬mg~n ‫ معػرب‬n‡q‡Q bvwK ‫ مبػي‬A_ev
‫ َامل‬n‡q‡Q bvwK ‫ ?معموؿ‬Avi mv‡_ mv‡_ GUvI †R‡b ivLv `iKvi †h,

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
9 Avgxbyb bvn 9

GKwU k‡ãi (‫ )كلمػة‬mv‡_ Aci GKwU k‡ãi m¤úK© (‫ )تعلػق‬wKiƒc?

hv‡Z ‫ مسػند‬Ges ‫مسػند لليػ‬-Gi cwiwPwZ jvf Ges ev‡K¨i A_© I
D‡Ïk¨ mwVKfv‡e eySv hvq|

ُ ‫ عممتُاس‬evُ ‫اس‬-Gi wPý 11wU

(1) ‫ لف والـ‬: k‡ãi ïiæ‡Z ‫ لف والـ‬nIqv| †hgb: ‫د‬
ُ ‫ْلَ ْم‬
ْ َ‫ا‬
ٍ ‫بِلة‬
(2) ‫حرؼ جر‬: k‡ãi ïiæ‡Z ‫ حرؼ جر‬nIqv| †hgb: ‫د‬ َْ
(3) ْ‫تنوة‬: k‡ãi †k‡l ْ‫ تنوة‬nIqv| †hgb: ‫د‬ٌ ْ‫َزة‬
(4) ‫مسند للي‬: kãwU ‫ مسند للي‬nIqv| †hgb: ‫م‬ ِ
ٌ ‫َزةْ ٌد قَاب‬
(5) ‫مضاؼ‬: kãwU ‫ مضاؼ‬nIqv| †hgb: ‫د‬ ٍ ‫اُالَـ زة‬
َْ ُ
(6) ‫موصوؼ‬: kãwU ‫ موصوؼ‬nIqv| †hgb: ٌٌ‫ا‬ ِ َ ‫رجل‬
َ ٌَُ
(7) ‫بغَّر‬
َ ‫ ُم‬: kãwU ‫ مبغر‬nIqv| †hgb: ‫ش‬
ٌ ْ‫قُػَرة‬
(8) ‫منسوب‬: kãwU m¤^wÜZ nIqv| †hgb: ‫ادى‬ ِ ‫بػ ْغ َد‬
َ
(9) ‫تػػاَ متحػػرؾ‬: k‡ãi †k‡l nvivKvZhy³ ‫ ة‬nIqv| †hgb:
ٌ‫ضا ِربَة‬
َ
ِ َ‫رجال‬
(10) ‫مثى‬: kãwU wØePb nIqv| †hgb: ‫ف‬ َُ
(11) ‫جمموع‬: kãwU eûePb nIqv| †hgb: ‫اؿ‬ َ ‫ِر‬
ٌ ‫ج‬
َ‫( انبد‬ÁvZe¨): ‫ فعػل‬KL‡bv ‫( تثنيػة‬wØePb) Ges ‫( مجػع‬eûePb) nq bv|
wKš‘ ‫فعػل‬-Gi Mvi`vb ev iƒcvšÍ‡i †h ‫ تثنيػة‬Ges ‫مجػع‬-Gi QxMvn e¨eüZ
nq, Zv g~jZ ‫فاَػػل‬-Gi ً‫( ضػػم‬me©bvg) wU ‫ تثنيػة‬I ‫ مجػػع‬nq| ‫فعػػل‬
wb‡R ‫ تثنية‬I ‫ مجع‬nq bv|

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
10 Avgxbyb bvn 10

ُ‫ عممتُفعل‬ev ‫فعل‬-Gi wPý 8wU

(1) ُ: k‡ãi ïiæ‡Z ‫ قد‬nIqv| †hgb: ‫ب‬
َ ‫ضَر‬
َ ‫قَ ْد‬
(2) ‫سدن‬: k‡ãi ïiæ‡Z ٌ‫ س‬nIqv| †hgb: ‫ب‬ ُ ‫ض ِر‬
ْ َ‫َسي‬
(3) ‫سوف‬: k‡ãi ïiæ‡Z ‫ سوؼ‬nIqv| †hgb: ‫ب‬ ُ ‫ض ِر‬
ْ َ‫ؼ ة‬
َ ‫َس ْو‬
ْ ‫ض ِر‬
(4) ‫حدفُجز‬: k‡ãi ïiæ‡Z ‫ حرؼ جلـ‬nIqv| †hgb: ‫ب‬ ْ َ‫ٌَْ ة‬
(5) ‫ضمددُمدفوعُمتصل‬: k‡ãi †k‡l ‫ ضمً مرفوع متبل‬nIqv| †hgb:
َ ِ - َ‫ ضرب‬BZ¨vw`|
َ ْ‫ضَرب‬
َ -َْ‫ضَرب‬
َ ُ َْ َ
(6)ُ‫ا ُس كدن‬: k‡ãi †k‡l myKzbhy³ Zv nIqv| †hgb: َ
ْ َ‫ضَرب‬
َ
ِ
(7)ُ‫أمد‬: kãwU Av‡`km~PK nIqv| †hgb: ‫ب‬ ْ ‫ض ِر‬
ْ‫ا‬
ْ ‫ض ِر‬
(8) ‫نهى‬: kãwU wb‡lam~PK nIqv| †hgb: ‫ب‬ ْ َ‫َال ت‬
ُ‫ عممتُحدف‬ev ‫حدف‬-Gi wPý
‫حَدف‬-Gi wPý n‡jv, ‫ُاسػم‬Ges ‫فعػل‬-Gi wPýmg~‡ni ga¨ n‡Z †Kvb
wPý G‡Z bv _vKvB Gi wPý|

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
11 Avgxbyb bvn 11

Aby‡”Q` (‫)فصل‬
ُُ‫` كلمة‬yB cÖKvi: 1. ‫( معرب‬gyÔive) 2. ‫( مبي‬gvebx)
(1)ُ ‫معَد‬: Ggb Kv‡jgv‡K ejv nq, hvi c~‡e© wewfbœ ‫ ََ ِامػل‬Avmvi
Kvi‡Y †k‡li Ae¯’vi cwieZ©b nq| †hgb: ‫ َجػاََِ ْ َزةْػ ٌد‬-‫ػَ َزةْ ًػدا‬
ُ ْ‫ َر ة‬-
‫ت بَِلةْ ٍد‬
ُ ‫َمَرْر‬
cÖ_g ev‡K¨ ََ‫ َجػا‬kãwU ‫َامػل‬, ‫ َزةْػ ٌد‬kãwU ‫ معػرب‬Ges ‫†( ضػمة‬ck) n‡‛Q
‫ لَػراب‬Avi ‫ د‬n‡‛Q ‫ حمػل لَػراب‬A_©vr ‫لَػراب‬-Gi ¯’vb| Abyiƒcfv‡e
wØZxq ev‡K¨ َ‫ػ‬
ُ ْ‫ َر ة‬kãwU ‫َامػل‬, ‫( فػتح‬hei) n‡‛Q ‫ |لَػراب‬Avi Z„Zxq
ev‡K¨ wU (‫ َامل )حرؼ جر‬Ges ‫†( كسرة‬hi) n‡‛Q ‫|لَراب‬
(2)ُ‫مبنَي‬: Ggb Kv‡jgv‡K ejv nq, hvi c~‡e© wewfbœ ‫ ََ ِامػل‬Avmvi
Kvi‡Y †k‡li Ae¯’vi cwieZ©b nq bv| †hgb: َِ َ‫ َجاََِ ْ َه ُؤال‬- َ
ُ ْ‫َر ة‬
َِ َ‫َه ُؤال‬ - َِ َ‫ت ِِبَُؤال‬
ُ ‫َمَرْر‬
َ‫انبد‬ ‫ حػرؼ‬n‡‛Q ‫ مبػي‬Avi ‫ فعػل‬mg~‡ni ga¨ n‡Z
(ÁvZe¨): mg¯Í
(K) ‫( فعػل ماضػي‬L) ‫ مػر حاضػر معػروؼ‬Ges (M) ‫فعػل مضػارع‬- ‫مجػع‬
‫مؤنث‬-Gi ‫ ف‬Ges ‫تأكيد‬-Gi ‫ف‬-Gi mv‡_ ‫ مبي‬nq|
‫اس‬-Gi cÖKvi‡f` ( ‫)أ س ُاالس‬
َ‫` اس‬yB cÖKvi: 1. ْ‫( مػتمك‬gyZvgvw°b) 2. ْ‫( اػػً مػػتمك‬MvB‡i
gyZvgvw°b)|
ْ‫ اسػم اػً مػتمك‬n‡‛Q ‫ مبػي‬Ges ْ‫ اسػم مػتمك‬n‡‛Q ‫ |معػرب‬Z‡e ‫اسػم‬
ْ‫ مػتمك‬gyÔive (‫ )معػرب‬nIqvi Rb¨ kZ© n‡‛Q †h, Zv wØZxq †Kvb k‡ãi

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
12 Avgxbyb bvn 12

mv‡_ ZviKx‡e wgwjZ n‡e| †hgb: Dc‡ii D`vni‡Y ‫ َزةْػ ٌد‬kãwU, (A_©vr
ٍ
ُ ْ‫ َر ة‬- ‫ت بَِلةْد‬
‫ َجاََِ ْ َزةْ ٌد‬- ‫َ َزةْ ًدا‬ ُ ‫ ) َمَرْر‬Avi ‫ فعل مضػارع‬n‡‛Q ‫ معػرب‬- Z‡e
GB k‡Z© †h, Zv‡K ‫مجػع مؤنػث‬-Gi ‫ ف‬Ges ‫تأكيػد‬-Gi ‫ ف‬n‡Z gy³ n‡Z
n‡e| †Kbbv Aviex fvlv‡Z GB `yB cÖKvi n‡‛Q ‫ معػرب‬Ges evKx me
‫|مبي‬
‫اس ُغددُمتمكن‬: Ggb ‫اسم‬-†K ejv nq, hv ‫مبػي صػل‬-Gi mv‡_ mv`„k¨
iv‡L| Avi ‫ مبػي صػل‬wZbwU| h_v: (K) ‫( فعػل ماضػي‬L) ‫مػر حاضػر‬
‫( معروؼ‬M) mg¯Í ‫ |حرؼ‬Avi ْ‫اسم اػً مػتمك‬-Gi Aci bvg ‫اسػم مبػي‬
|
‫اس ُمتمكن‬: Ggb ‫اسم‬-†K ejv nq, hv ‫مبي صل‬-Gi mv‡_ mv`„k¨ iv‡L
bv|

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
‫‪13‬‬ ‫‪Avgxbyb bvn‬‬ ‫‪13‬‬

‫)فصل( `‪Aby‡”Q‬‬
‫‪ 8 cÖKvi‬اس ُمبنيُ‪ ev‬اس ُغددُمتمكنُ‬
‫اسم فعل ‪ 4.‬اسم موصوؿ ‪ 3.‬اسم لْارة ‪ 2.‬اسم ضمً ‪1.‬‬
‫مركب بنابي ‪ 8.‬اسم كناةة ‪ 7.‬اسم ظرؼ ‪ 6.‬اسم صوت ‪5.‬‬
‫خماطػب ‪ (e³v) ev‬مػتكلم ‪-†K ejv nq hv‬اسػم ‪: Ggb‬اسَ ُضَمددُ)‪(1‬‬
‫نػا ‪ (Abycw¯’Z) Gi cÖwZ wb‡`©k K‡i| †hgb:‬اابػب ‪(Dcw¯’Z e¨w³) ev‬‬
‫|‪ (†m) cÖf„wZ‬هو )‪ (Zzwg‬نَ )‪(Avwg‬‬
‫‪ (me©bvg) cuvP cÖKvi Ges cÖ‡Z¨KwU cÖKv‡ii 14wU K‡i QxMvn‬ضػمً‬
‫|‪ me©‡gvU (14 x 5) 70wU‬ضمً ‪Av‡Q| myZivs‬‬
‫‪ Gi mv‡_ wgwjZ nq Ges‬فعػل ‪ mg~n‬ضػمً ‪: †h‬ضَمددُمدفَوعُمتصَلُ)‪(K‬‬
‫ض َػربػَتَا ‪ nq| †hgb: -‬فاَػل ‪ Gi‬فعػل ‪H‬‬
‫َ‪َ -‬‬
‫ض َػربَ ْ‬
‫ض َػربُوا‪َ -‬‬ ‫ب‪َ ُ-‬‬
‫ض َػربَا‪َ -‬‬ ‫ض َػر َ‬
‫َ‬
‫َ‪-‬‬ ‫ِ‬
‫ضػ َػربْ ُ‬
‫ضػ َػربْػ ُ َّ ‪َ -‬‬
‫ضػ َػربْػتُ َما‪َ -‬‬
‫ضػ َػربَْ‪َ -‬‬
‫ضػ َػربْػتُ ْم‪َ -‬‬
‫ض ػَربْػتُ َما‪َ -‬‬
‫َ‪َ -‬‬
‫ضػ َػربْ َ‬
‫ضػ َػربْ َْ‪َ -‬‬
‫َ‬
‫ضَربْػنَا‬
‫َ‬
‫_‡‪) mv‬كلمػة( ‪ mg~n †Kvb Kv‡jgvi‬ضػمً ‪: †h‬ضَمددُمدفَوعُمنفصَلُ)‪(L‬‬
‫‪) kã nq| Avi‬كلمػة( ©‪) cwic~Y‬مستقل( ‪wgwjZ nq bv eis wb‡RB GKwU‬‬
‫ػَ ‪ n‡e| †hgb: -‬مبتػد ‪Bnv‬‬ ‫ِ‬
‫ُه َػو ‪ًَُ -‬ػا ‪ٌ -‬ه ْػم ‪ -‬ه َػى ‪ًَُ -‬ػا ‪ُ -‬ه َّػْ ‪ -‬نْ َ‬
‫نْػتُم ػ ػ ػ ػ ػ ػ ػ ػ ػػا – نْػ ػ ػ ػ ػ ػ ػ ػ ػ ػػتُم نْػ ػ ػ ػ ػ ػ ػ ػ ػ ِ‬
‫ػَ ‪ -‬نْػتُ َم ػ ػ ػ ػ ػ ػ ػ ػ ػػا ‪ -‬نْػ ػ ػ ػ ػ ػ ػ ػ ػ ػ ُ َّ ‪َ -‬نَػ ػ ػ ػ ػ ػ ػ ػ ػػا – ََْن ػ ػ ػ ػ ػ ػ ػ ػ ػ ُػْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬

‫‪ Gi mv‡_ wgwjZ‬فعػل ‪ mg~n †Kvb‬ضػمً ‪: †h‬ضَمددُمنصَو ُمتصَلُ)‪(M‬‬

‫ض َػربػَ َها‪ nq| †hgb: -‬مفعػوؿ ‪ Gi‬فعػل‪nq Ges H‬‬
‫ض َػربػَ ُه ْم‪َ -‬‬
‫ض َػربػَ ُه َما‪َ -‬‬
‫ض َػربَ ُ‪َ -‬‬
‫َ‬

‫‪Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn‬‬
‫‪14‬‬ ‫‪Avgxbyb bvn‬‬ ‫‪14‬‬
‫ض ػ َػربَ ُك َّْ‪-‬‬
‫ض ػ َػربَ ُك َما‪َ -‬‬ ‫ض ػػرب ِ‬
‫ُّ‪َ -‬‬‫ض ػ َػربَ ُك ْم‪ََ َ -‬‬
‫ض ػ َػربَ ُك َما‪َ -‬‬
‫ُّ‪َ -‬‬
‫ض ػ َػربَ َ‬
‫ض ػ َػربػَ ُه َّْ‪َ -‬‬
‫ض ػ َػربػَ ُه َما‪َ -‬‬
‫َ‬
‫ضَربػَنَا‬‫ضَربَِ ْي – َ‬
‫َ‬
‫َُّّ‪ -‬اِنَّ ُ ‪ Gi mv‡_I wgwjZ nq| †hgb:‬حرؼ ‪Bnv KL‡bv‬‬ ‫ِ ِ‬
‫ان َِّي‪ -‬ان َ‬
‫)كلمػػة( ‪ mg~n †Kvb Kv‡jgvi‬ضػمً ‪: †h‬ضَمددُمنصَو ُمنفصََلُ)‪(N‬‬
‫)كلمػة( ©‪) ¯^Zš¿ cwic~Y‬مسػتقل( ‪mv‡_ wgwjZ nq bv eis wb‡RB GKwU‬‬
‫‪ n‡e| †hgb:‬مفعػوؿ ‪kã nq| Avi Bnv‬‬ ‫اهػا‪-‬‬ ‫ِ‬ ‫اِةَّػاُ ‪-‬اِةَّ ُ ِ‬
‫ػاه ْم‪ -‬اةَّ َ‬
‫اًَػا ‪ -‬اةَّ ُ‬ ‫ُ‬
‫اه َّْ‪-‬‬ ‫اِةَّ ُ ِ‬
‫اًَا‪ -‬اةَّ ُ‬
‫اى‪ -‬اِةَّانَا‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫اِةَّ َ ِ‬
‫اؾ‪ -‬اةَّا ُك َما‪ -‬اةَّا ُك ْم‪ -‬اةَّاؾ‪ -‬اةَّا ُك َما‪ -‬اةَّا ُك َّْ‪ -‬اةَّ َ‬

‫‪ Gi‬مضػاؼ ‪ A_ev‬حػرؼ جػر ‪ mg~n‬ضػمً ‪ُ: †h‬ضَمددُمرَد مُمتصَل)‪(O‬‬

‫لَ ُ ‪ََ -‬لَُما ‪ََ -‬لُ ْم ‪ََ -‬لَا – ‪ ZvQvov‬اُالَِمي ‪ِ Ges‬ل‪mv‡_ wgwjZ nq| †hgb:‬‬
‫ُّ ‪ -‬لَ ُكمػا ‪ -‬لَ ُكػم ‪ -‬لَ ِ‬
‫ػُّ ‪ -‬لَ ُك َمػا ‪ -‬لَ ُك َّػْ ‪ِ -‬ل‪ -‬لَنَػا ‪-‬‬ ‫)‪ََ (2‬لَُما‪ََ -‬لُ َّْ ‪ -‬لَ َ‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫)لْارة( ‪-†K ejv nq, hvi gva¨‡g †Kvb e¯‘i cªwZ‬اسم ‪: Ggb‬اس ُإش مة‬
‫اف و َذةْػ ِْ و تَػا و ِ ْ و تػِ ْ و ِذ ُْ و ِذ ِهػي و ‪Bw½Z Kiv nq| †hgb:‬‬ ‫َذا و َذ ِ‬
‫ْ‬
‫ٌ و اُْو ىل )‪ (msw¶ß‬و اُْوالَ َِ )‪ِ (m¤cÖmvwiZ‬تِِ ْى و‬ ‫تَ ِ‬
‫اف و تَػ ْ ِ‬
‫¨‪) evK‬مجلػة( ‪-†K ejv nq hvi c‡i GKwU‬اسػم ‪: Ggb‬اسَ ُمويَو )‪(3‬‬
‫صػلَة ‪nq| hv‡K Dnvi‬‬ ‫‪ wg‡j †Kvb‬صػلة ‪ Ges‬موصػوؿ ‪ِ ejv nq| Avi‬‬
‫‪ ¸‡jv nj:‬اسػم موصػوؿ |‪ev‡K¨i Ask n‡e‬‬ ‫‪-‬الَّ ِػِى‪ -‬اَلَّػ َِ ِاف‪َ -‬لَّػ َِةْ ِْ‪-‬‬
‫َلَّ ِِةْ ‪َ -‬لَِّت‪َ -‬لَّتَ ِ‬
‫اف‬ ‫َْ‬
‫َلَّتَػ ْ ِ‬
‫ٌ‪ََّ -‬الِ ‪َ -‬لََّواِ ْ‪َ -‬ما‪َ -‬م ْْ‪َ -‬ي‪ -‬اَةَّةٌ‬

‫‪Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn‬‬
15 Avgxbyb bvn 15
ِ
Avi ‫ اسم فاَل‬Ges ‫ اسم مفعوؿ‬Gi wQMvi cÖ_‡g ‫ لف و الَ ْـ‬Avm‡j ‫ى‬ ْ َِّ‫اَل‬
Gi A_© w`‡e| †hgb: ‫ب‬ُ ‫ الضَّا ِر‬Gi A_© nj ‫ الِي ضرب‬Avevi ‫ب‬
ُ ‫ض ُرْو‬
ْ ‫اَلْ َم‬
َ ‫ضػ ِر‬
Gi A_© nj ‫ب‬ ُ ‫ الػِي‬Avi evwbZvC bvgK GKwU †Mv‡Îi fvlvq ‫ذُ ْو‬
ِ
Gi A_© ‫الػِي‬- †hgb: ُّ َ ‫ َجػاََِ ْ ذُ ْو‬A_© ُّ
َ َ‫ضػ َػرب‬ َ ‫†( َجػػاََِ ْ الَّػِ ْى‬h
َ َ‫ضػ َػرب‬
†Zvgv‡K †g‡i‡Q †m Avgvi wbKU G‡m‡Q)| †R‡b ivLv DwPZ †h, ‫ ي‬Ges

ٌ‫ َةَّة‬kã Øq ‫معرب‬
(4) ‫اسَ ُفعَل‬: Ggb ‫اسػم‬-†K ejv nq hv ‫ فعػل‬Gi A‡_© e¨eüZ nq|
Avi Bnv `yB cÖKvi| h_v: (K) ‫ مػر حاضػر‬Gi A‡_©| †hgb: ‫ُرَوةْ َػد‬
(AeKvk `vI, wXj `vI) َ ‫†( بػَلُػ‬Q‡o `vI) ‫ػل‬ ْ ‫( َحيَّػ َهػ‬Av‡mv) ‫َهلُػ َّػم‬
(Av‡mv)|
(L) ‫ فعػل ماضػي‬Gi A‡_©| †hgb: ‫ػات‬
َ ‫~`( َهْيػ َه‬i n‡q‡Q) ‫( َْػتَّا َف‬c„_K
n‡q‡Q)|
(5) ‫اسَ ُيَو‬: Ggb ‫اسػم‬-†K ejv nq hv †Kvb AvIqvR ev aŸwb
cÖKvk K‡i| †hgb: ‫ؼ‬ ْ ُ‫ ا‬- ‫( اُ ْح اُ ْح‬gvby‡li AvIqvR), َّ‫ػ‬
َّ َ‫ ن‬- َّ‫ػ‬
َّ َ‫( ب‬D‡Ui
WvK), ‫اؽ‬
َ ‫اؽ َا‬
َ ‫( َا‬Kv‡Ki WvK)|
(6) ‫اسَ ُظَدف‬: Ggb ‫اسػم‬-†K ejv nq hv †Kvb mgq ev ¯’vb‡K eySvq|
Avi GRb¨B Bnv `yB cÖKvi| (K) ‫ظػرؼ زمػاف‬: †hgb: ‫ ل ْذ ل َذا‬A_©
hLb, ‫ َم َػت‬A_© KLb I hLb, ‫ػف‬ ِ ‫ْم‬
َ ‫ َكْي‬A_© wKfv‡e, ‫ ةَّػا َف‬A_© KLb, ِ‫ػ‬
A_© MZKvj, ِْ ‫ ُم‬I ُِ ‫ ُمْن‬A_© AgyK mgq n‡Z, ُّ‫ قَػ‬A_© KL‡bv (bv evPK
AZxZKv‡ji Rb¨), ‫ض‬ ُ ‫ ََػ ْػو‬A_© KL‡bv (bv evPK fwel¨ZKv‡ji
Rb¨)| ‫ػل‬
ُ ‫ قَػْب‬I ‫ بػَ ْع ُػد‬kã Øq hLb ‫ مضػاؼ‬n‡e Ges Dnv‡`i ‫مضػاؼ اليػ‬
Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
16 Avgxbyb bvn 16

wU ‫ حمػِوؼ منػوي‬n‡e ZLb Dnv ‫ ضػمة‬Gi Dci ‫ مبػي‬n‡e A_©vr Dnv

me©`v †ck wewkó n‡e|
(L) ‫ظػرؼ مكػاف‬: †hgb- ‫ث‬ ُ ‫ َحْيػ‬A_© †hLv‡b, ‫َّاـ‬
ُ ‫ قُػد‬A_© mvg‡b, َ‫ػ‬
ُ ‫ ََْت‬A_©
wb‡P, ‫ فَػ ْػو ُؽ‬A_© Dc‡i| hLb GB PviwU kã ‫ مضػاؼ‬n‡e Ges Dnv‡`i
‫ مضاؼ الي‬wU ‫ حمِوؼ منوي‬n‡e ZLb Dnv ‫ مبي‬n‡e|
(7) ‫اسَ ُُكن يََة‬: Ggb ‫اسػػم‬-†K ejv nq hv m‡›`nc~Y© MYbv A_ev
m‡›`nc~Y© K_vi cÖwZ Bw½Z K‡i| †hgb: ‫ َك ْػم‬A_© KZ, ‫ َكػ َِا‬-َ‫ػ‬
َ ‫َكْي‬
- َ‫ػ‬ ِ ِ
َ ْ‫ َذة‬me¸‡jvi A_© GBiƒc| ‫†( َك ْػم د ْرًًَػا َْن َػد َؾ؟‬Zvgvi wbKU KZ
w`invg Av‡Q?) ‫( َِْنػ ِػد ْي َك ػ َِا ِد ْرًًَػػا‬Avgvi wbKU GZ w`invg
Av‡Q)| َ ِ
َ ‫َ َو َكْي‬
َ ‫َ َكْي‬
ُ ‫( َمس ْع‬Avwg GBiƒc GBiƒc ï‡bwQ)| ‫َ َو‬ َ ْ‫َ َذة‬
ُ ‫قُػ ْل‬
ََ ْ‫( َذة‬Avwg GBiƒc GBiƒc e‡jwQ)|
(8) ‫مدكََبُبن َ ئي‬: (Bnvi Av‡jvPbv c~‡e©B n‡q‡M‡Q) †hgb: ‫شػ َػر‬
َ ََ ‫َحػ َػد‬
َ
(GMvi)|
ُ

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
17 Avgxbyb bvn 17

Aby‡”Q` (‫)فصل‬
ُ ‫` اس‬yB cÖKvi: 1. ‫( معرفة‬wbw`©ó) 2. ‫( نكرة‬Awbw`©ó)|
(1)ُ‫معدفَة‬: Ggb ‫ اسػم‬hv‡K wbw`©ó e¨w³ ev e¯‘ eySv‡bvi Rb¨ MVb Kiv
n‡q‡Q|
ُ‫ معدفَة‬mvZ cÖKvi- h_v: 1. ً‫ اسػم ضػم‬2. ‫( ََلَ ْػم‬bvg) 3. ‫اسػم لْػارة‬
4. ‫ اسػم موصػوؿ‬5. ‫ لػف‬I ‫ الـ‬Øviv ‫† معرفػة‬hgb: ‫ػل‬ ُ ‫الر ُج‬
َّ (†jvKwU)
6. ‫ معرفػة‬Gi w`‡K ‫ مضػاؼ‬nIqv| A_©vr c~‡e© Dwj­wLZ cuvPwUi g‡a¨
†h‡Kvb GKwUi w`‡K ‫ مضاؼ‬nIqv| †hgb: ُ ‫( اُالَ ُم‬Zvi †Mvjvg), ‫اُالَ ُـ‬
‫( َزةْ ٍػد‬hv‡q‡`i †Mvjvg), ‫( اُػالَ ُـ هػ َِا‬Bnvi †Mvjvg), ‫اُػالَ ُـ الَّ ِػِ ْى َِْن ِػد ْى‬
(†mB †Mvjvg †h Avgvi wbKU Av‡Q), ‫ج ِػل‬ ُ ‫الر‬
َّ ‫†( اُػالَ ُـ‬jvKwUi †Mvjvg)|
(7) AvnŸv‡bi gva¨‡g ‫معرفة‬: †hgb: ‫ل‬ ُ ‫†( ةَا َر ُج‬n e¨vw³!) BZ¨vw`|
(2)ُ‫نكَدة‬: Ggb ‫ اسػم‬hv‡K Awbw`©ó e¨w³ ev mvaviY e¯‘ eySv‡bvi Rb¨
•Zix Kiv n‡q‡Q| †hgb: ‫ل‬
ٌ ‫( َر ُج‬e¨w³), ‫س‬
ٌ ‫†( فَػَر‬Nvov) BZ¨vw`|
ُ ‫` اس‬yB cÖKvi: 1. ‫( مِكر‬cyiæl wj½) 2. ‫¿¯( مؤنث‬x wj½)|
(1) ‫مَككد‬: Ggb ‫اسػم‬-†K ejv nq, hvi g‡a¨ (‫ )َالمػَ تانيػث‬gyqvbœv‡Qi
wPý cvIqv hv‡e bv| †hgb: ‫ل‬
ٌ ‫( َر ُج‬e¨w³)|
(2) ‫مؤنث‬: Ggb ‫اسم‬-†K ejv nq, hvi g‡a¨ (‫ )َالمَ تانيػث‬gyqvbœv‡Qi
wPý cvIqv hv‡e| †hgb: ٌ‫¿¯( اِ ْم َر ة‬x †jvK)|

‫ عممتُاأندث‬ev ‫مؤنث‬-Gi wPý PviwU| h_v:

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
18 Avgxbyb bvn 18

1. k‡ãi †k‡l ‫ )ة( تػا‬nIqv| †hgb: ٌ‫حػة‬ َ ‫ طَْل‬2. ‫ لػف مقبػورة‬nIqv|

†hgb: ‫حْبل ىػى‬
ُ (Mf©eZx)| 3. ‫ لػف دمػدودة‬nIqv| †hgb: َُ‫( َحَْ َػرا‬jvj is
wewkó (my›`ix) gwnjv)| 4. ‫( تاَ مقدرة‬Dn¨ ‫ تػا‬nIqv)| †hgb: ‫ض‬ ٌ ‫ ْر‬Bnv
g~jZ: wQj ٌ‫ضػة‬ َ ‫† ْر‬Kbbv Bnvi ً‫ تبػغ‬Av‡m ٌ‫ضػة‬ َ ْ‫ َرة‬Avi Bnv‡K ‫مؤنػث‬
‫ مساَي‬ev cÖPwjZ ‫ مؤنث‬ejv nq|
‫` مؤنث‬yB cÖKvi
1. ‫مؤنث حقيقي‬ 2. ‫مؤنث لفظي‬
(1) ‫( مؤنََثُحقدقَي‬cÖK…Z ‫)مؤنََث‬: Ggb ‫مؤنػػث‬-†K ejv nq, hvi
wecix‡Z †Kvb cÖvYxevPK cyiæl we`¨gvb _v‡K| †hgb: ٌ‫اِ ْمػ َػر ة‬, hvi
wecix‡Z ‫ػل‬
ٌ ‫ َر ُجػ‬ev cyiæl we`¨gvb Av‡Q| Abyiƒcfv‡e ٌ‫ نَاقَػة‬gv`x
DU/DUbx, hvi wecix‡Z ‫ل‬
ٌ َ‫ َمج‬ev gÏv DU we`¨gvb Av‡Q|
(2) ‫( مؤنََثُظف َي‬kvwãKُ‫)مؤنََث‬: Ggb ‫مؤنػػث‬-†K ejv nq, hvi
wecix‡Z †Kvb cÖvYxevPK cyiæl we`¨gvb _v‡Kbv| †hgb: ٌ‫ظُْل َمػة‬
ÔAÜKviÕ, ٌ‫ قُػ َّوة‬Ôkw³Õ|

AwZwi³ ms‡hvRb: [hw`I ٌ‫ ظُْل َمػة‬Z_v AÜKv‡ii wecix‡Z ‫ نػُ ْػوٌر‬Z_v

ٌ ‫ضػعِْي‬
Av‡jv i‡q‡Q Ges ٌ‫ قُػ َّػوة‬Z_v kw³i wecix‡Z ‫ف‬ َ Z_v `ye©j i‡q‡Q|
Z_vwc †h‡nZy G¸‡jv cÖvYxevPK ‫ مؤنػث‬bq; eis iƒcK ‫مؤنػث‬, †m‡nZz
G¸‡jv ‫]مؤنث لفظي‬

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
19 Avgxbyb bvn 19

ُ ‫ اس‬wZb cÖKvi:
1. ‫ واحد‬2. ‫ مثى‬3. ‫مجع‬
(1)ُ َ‫)مفَد ( اح‬: Ggb ‫اسػم‬-†K ejv nq, hv GKK Gi cÖwZ wb‡`©k
K‡i| †hgb: ‫ل‬
ٌ ‫( َر ُج‬GKRb e¨w³)|
(2)ُ‫)اثندَة( مثنَى‬: Ggb ‫اسػم‬-†K ejv nq, hv `yB Gi cÖwZ wb‡`©k K‡i|
†hgb: ‫جالَ ِف‬
ُ ‫`( َر‬yBRb e¨w³)| †h‡Kvb ‫ واحػد‬Gi †k‡l ‫ لػف‬Ges †hi
wewkó ‫† ف‬hvM Ki‡j ‫• تثنية‬Zix nq|
(3) ‫)مرمَوع( جمَص‬: Ggb ‫اسػم‬-†K ejv nq, hv `yB †_‡K Z‡ZvwaK
ٌ ‫( ِر َج‬A‡bK †jvK)| ‫ واحػد‬Gi †k‡l
Gi cÖwZ wb‡`©k K‡i| †hgb: ‫ػاؿ‬
cwieZ©b Kivi gva¨‡g ‫• مجػع‬Zix nq| Avi GB cwieZ©b `yBfv‡e n‡q
ٌ ‫ ِر َج‬- (L) ‫تقػدةرا‬
_v‡K| (K) ً‫ لفظػا تغػ‬ev cÖKvk¨ cwieZ©b| †hgb: ‫ػاؿ‬
ً‫ تغػ‬ev AcÖKvk¨ cwieZ©b| †hgb: ُّ‫ػ‬ ٌ ‫†( فُػ ْلػ‬bŠKv)| hvi ‫ واحػػد‬ev
GKKI ٌُّ ‫ فُػ ْل‬- hv ‫ قُػ ْف ٌل‬k‡ãi IR‡b| wKš‘ ‫ مجػع‬n‡‛Q ‫ اُ ْسػ ٌد‬Gi IR‡b|
hv ‫َس ٌد‬
َ Gi ‫ مجع‬-
kãMZfv‡e ‫` جمص‬yB cÖKvi:

1. ً‫ مجع تكس‬2. ‫مجع تبحيح‬

(1) ‫( جمصُاكسدد‬weK…Zُ‫)جمص‬: Ggb ‫مجع‬-†K ejv nq, hvi g‡a¨ ‫واحد‬
ٌ ‫†( ِر َجػ‬jvKmKj),
Gi IRb wVK _v‡Kbv| †hgb: ‫ػاؿ‬ ِ ‫مسػ‬
‫ػاج ٌد‬ ََ
(gmwR`mg~n)|

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
20 Avgxbyb bvn 20

ً‫ مجػع تكسػ‬Gi IRb mg~n ‫† ثُالَثِػى‬Z A_©vr wZb A¶i wewkó k‡ãi
†¶‡Î ‫ مسػاَي‬n‡e A_©vr wbqg Qvov n‡e, ‫ قياسػي‬n‡e bv| wKš‘ ‫ربػاَي‬
I ‫ مخاسػي‬A_©vr Pvi I cuvP A¶i wewkó k‡ãi †¶‡Î ‫ػل‬ ِ
ُ ‫ فَػ َعال‬Gi
IR‡b ‫ مجػع‬Avm‡e| †hgb: ‫‡_† َج ْع َف ٌػر‬K ‫ َج َعػافُِر‬Ges ‫ش‬ ٌ ‫‡_† َح ْج َمػ ِر‬K
‫ َح َج ِام ُر‬cÂg A¶i ‫ش‬-†K wejyß Kiv n‡q‡Q|
(2) ‫)جمصُس ظ ( جمصُاصحدح‬: Ggb ‫مجع‬-†K ejv nq, hvi g‡a¨ ‫واحد‬
Gi IRb wVK _v‡K| †hgb: ‫سلِ ٌم‬ ِ
ْ ‫ ُم‬n‡Z ‫ُم ْسل ُم ْو َف‬
‫` جمصُس ظ‬yB cÖKvi:
1. ٌ‫ مجع مِكر سا‬2. ٌ‫مجع مؤنث سا‬
(1)ُ ‫جمَصُمَككدُسَ ظ‬: Ggb ‫مجػع‬-†K ejv nq, hvi †k‡l ‫ و و‬Ges hei
wewkó ‫ ف‬n‡e| †hgb: ‫سلِ ُم ْو َف‬
ْ ‫ُم‬
(2) ‫جمصُمؤنثُس ظ‬: Ggb ‫مجع‬-†K ejv nq, hvi †k‡l ‫ لف‬Ges j¤^v
‫ ت‬n‡e| †hgb: ‫ات‬ ِ
ٌ ‫ُم ْسل َم‬
A_©MZfv‡e ‫` جمص‬yB cÖKvi:

1. َ‫مجع قل‬ 2. ‫مجع كثرت‬

(1)ُ‫جمَصُ لَت‬: Ggb ‫مجػع‬-†K ejv nq, hv `k †_‡K wb‡Pi †h‡Kvb
msL¨vi e¨w³ ev e¯‘‡K eySvq| A_©vr wZb †_‡K bq ch©šÍ| Avi Bnvi
IRb 4wU| (K) ‫ػل‬ٌ ُ‫† اَفْػع‬hgb: ‫ػب‬ ٌ ‫† اَفْػ َع‬hgb: ‫( اَقْػ َػو ٌاؿ‬M) ٌ‫اَفْعِلَػة‬
ٌ ُ‫( اَ ْكل‬L) ‫ػاؿ‬
†hgb: ٌ‫( اَ َْ ِونػَة‬N) ٌ‫† فِ ْعلَػة‬hgb: ٌٌ ٌ‫ ِا ْل َمػة‬- (5,6) Bnv Qvov ٌ‫ مجػع سػا‬Gi

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
21 Avgxbyb bvn 21

`yÕwU IRbI َ‫ مجػع قلػ‬Gi IRb mg~‡ni AšÍf~³

© hLb Dnv‡Z ‫ لػف‬I
‫_ الـ‬vK‡ebv| †hgb: ‫ات‬ ِ ِ
ٌ ‫ ُم ْسل ُم ْو َف ُم ْسل َم‬BZ¨vw`|
(2) ‫جمَصُكثَد‬: Ggb ‫مجػع‬-†K ejv nq, hv `k I `k †_‡K AwaK
†h‡Kvb msL¨vi e¨w³ ev e¯‘‡K eySv‡e| Avi c~‡e© ewY©Z 6wU IRb Qvov
evKx meB ‫ مجػػع كثػػرت‬Gi IRb| †hgb: ‫سػػلِ ُم ْو َف‬
ْ ‫ الْ ُم‬، ‫ات‬
ِ
ُ ‫اَلْ ُم ْسػػل َم‬
BZ¨vw`|
ُُ ‫` اس ُمعد‬yB cÖKvi:
1. ‫ منبرؼ‬2. ‫اً منبرؼ‬
(1) ‫منصَدف‬: Ggb ‫اسػم معػرب‬-†K ejv nq, hvi g‡a¨ ‫اػً منبػػرؼ‬
nIqvi ‫ سػباب‬ev KviY mg~‡ni ga¨ n‡Z `yÕwU ‫ سػبب‬ev GKwU ‫ سػبب‬hv
`yÕwU mvev‡ei ¯’jvwfwl³ Dnvi g‡a¨ n‡e bv| †hgb: ‫ َزةْػ ٌد‬- Avi
‫ منبرؼ‬Gi Dci ‫†( كسرة‬hi) Ges ْ‫ تنوة‬DfqB nq| †hgb: ‫ت بَِلةْ ٍد‬
ُ ‫َمَرْر‬
(2)ُ‫غدَدُمنصَدف‬: Ggb ‫اسػم معػرب‬-†K ejv nq, hvi g‡a¨ ‫اػً منبػرؼ‬
nIqvi ‫ سػباب‬ev KviY mg~‡ni ga¨ n‡Z `yÕwU ‫ سػبب‬ev GKwU ‫ سػبب‬hv
`yÕwU mvev‡ei ¯’jvwfwl³ Dnvi g‡a¨ n‡e|
‫غددُمنصدف‬-Giُ ‫ أسب‬ev KviYmg~n
‫اً منبرؼ‬-Gi ‫ سباب‬9wU| Avi G¸wj‡K ‫ سباب منع صرؼ‬e‡j|
1. ‫ َػدؿ‬2. ‫ وصػف‬3. ‫ تانيػث‬4. ‫ معرفػة‬5. ‫ َجمػة‬6. ‫مجػع‬
7. ‫ تركيب‬8. ‫ وزف فعل‬9. ‫ لف و نوف زابدتاف‬-

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
22 Avgxbyb bvn 22

(1) َ‫ع‬: †Kvb kã‡K Zvi g~j iƒc n‡Z †Kvb wbqg QvovB Ab¨ †Kvb
iƒ‡c iƒcvšÍwiZ Kiv‡K ‫ َػدؿ‬e‡j| †hgb: ‫ َُ َم ُػر‬kãwU ‫ػامر‬ ِ َ †_‡K
َ
iƒcvšÍwiZ n‡q‡Q| Avi Bnv‡Z wØZxq mveve n‡‛Q ‫( ََلَ ْم‬bvg)|
(2) َ‫ ي‬: †h kãwU َ‫ صػف‬Z_v ¸Y eY©bvi Rb¨ wbw`©ófv‡e MwVZ|
†hgb: ‫ََحَُر‬
ْ (jvj is)| Avi Bnvi wØZxq mveve n‡‛Q ‫وزف فعل‬
(3) ‫ا ندَث‬: †hgb:Ñ ُ‫حػة‬ َ ‫ طَْل‬Avi Bnvi wØZxq mveve n‡‛Q ‫ َلػم‬Avi
‫ ُحْبل ىػى‬I َُ‫ َحَْ َػرا‬Gi g‡a¨ ‫ لػف مقبػورة‬Ges ‫` لػف دمػدودة‬yÕwU mvev‡ei
¯’jvwfwl³|
(4)‫ُمعدفَة‬: Bnv n‡Z D‡Ïk¨ ‫ ََلَ ْػم‬ev bvg| †hgb: ‫ػب‬ ُ َ‫ َزةْػن‬Avi Bnvi
wØZxq mveve n‡‛Q ‫ تانيث معنوي‬Z_v A‡_©i w`K w`‡q ‫ مؤنث‬-
ِ ‫ لبػػر‬Avi
(5) ‫عرمعَة‬: Abviex kã‡K ‫ َجمعػة‬ejv nq| †hgb: ‫اهْي ُم‬َْ
Bnvi wØZxq mveve n‡‛Q ‫ َلم‬-
(6) ‫جمَص‬: Bnv n‡Z D‡Ïk¨ ‫ مجػع منتهػى اومػوع‬Z_v me©‡kl ‫ مجػع‬hv
`yÕwU
ِ ‫ مس‬I ‫مبابِيح‬
mvev‡ei ¯’jvwfwl³| †hgb: ‫اج ُد‬ ََ ُْ َ َ
(7) ‫ادكدب‬: Bnv n‡Z D‡Ïk¨ ‫† مركػب منػع صػرؼ‬hgb: ‫ب‬ ِ
ُ ‫( َم ْعػدةْ َكَر‬GK
e¨w³i bvg) Avi Bnvi wØZxq mveve n‡‛Q ‫ َلم‬-
(8) ‫ زنُفعَل‬: (†Kvb Bmg ‫ فعػل‬Gi IR‡b MwVZ nIqv) †hgb: ‫َْحَ ُػد‬
Avi Bnvi wØZxq mveve n‡‛Q ‫ َلم‬-
(9) ‫أظَ ُ ُنَونُزائَ ا ن‬: (†Kvb ‫ اسػم‬Gi †k‡l ‫ لػف‬I ‫ ف‬eY©Øq †ekx
nIqv) †hgb: ‫ َِ ْم َرا ُف‬Avi Bnvi wØZxq mveve n‡‛Q ‫ َلم‬-

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
23 Avgxbyb bvn 23

 ‫ غددُمنصدف‬Gi ûKzg: ‫ اً منبرؼ‬Gi Dci ‫†( كسرة‬hi) Ges ْ‫تنوة‬

Av‡mbv| wKš‘ kãwU hLb ‫ مضػاؼ‬nq A_ev ‫ معػرؼ بػالالـ‬Z_v ‫ لػف‬I
‫ الـ‬Øviv ‫ معرفػة‬nq ZLb Dnvi Dci ‫†( كسػرة‬hi) nq wKš‘ ْ‫ تنػوة‬nq bv|
†hgb:
‫اج ِد‬
ِ ‫ ذَهبَ لل الْمس‬، ‫اج ِد ُكم‬
ََ ُ َْ ْ
ِ ‫ذَهبَ لل مس‬
َ َ ُ َْ
KwZcq we‡kl cwifvlv ( ‫)ﭼن ُايطمح‬:
 ‫ مسػاَ سػتة مكػرة‬6wU h_v: 1. ‫ب‬
ٌ (wcZv) 2. ‫( ٌخ‬fvB) 3. ‫َح ٌػم‬
ٍ ‫( ذُو م‬m¤ú`kvjx)|
(†`ei) 4. ٌْ ‫( َه‬j¾v¯’vb) 5. ‫( فَ ٌم‬gyL) 6. ‫اؿ‬ َ ْ
GB QqwU ‫اسػم‬-†K hLb ً‫ تبػغ‬Kiv nq bv ZLb GB ¸wj‡K ‫مسػاَ سػتة‬
‫ مكرة‬ejv nq|
 ‫اسػم مقبػور‬: Ggb ‫اسػم‬-†K ejv nq, hvi †k‡l ‫ لػف مقبػورة‬n‡e|
†hgb: ‫ َِْي ىسى‬، ‫ ُم ْو ىسى‬BZ¨vw`|
 ‫اسػم منقػوص‬: Ggb ‫اسػم‬-†K ejv nq, hvi †k‡l ‫ ي‬Ges c~e©¶‡i †hi

n‡e| †hgb: ‫اضي‬ ِ ‫الْ َق‬

 ‫صحيح‬: bvûwe`‡`i cwifvlvq Ggb kã‡K ejv nq, hvi †k‡l ‫حرؼ‬
َ‫ َل‬Z_v (‫ )و ا ي‬n‡e bv| †hgb: ‫َزةْ ٌد‬
 ‫ػرى صػحيح‬
‫ جػاري جم ى‬: Ggb kã‡K ejv nq, hvi †k‡l ‫ و و‬A_ev ‫ةػا‬
n‡e Ges Zvi c~e©v¶i ْ‫ ساك‬n‡e| †hgb: ‫ْب‬
ٌ ْ َ‫ ظ‬، ‫ َدلٌْو‬BZ¨vw`|

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
24 Avgxbyb bvn 24

ُ Aby‡”Q` (‫)فصل‬
ُ ‫اس‬-Giُ ‫ إعدا‬wZb cÖKvi:
1. ‫رفػع‬ 2. ‫ نبػب‬3. ‫ | جػر‬Avi GB ‫` لَػراب‬yBfv‡e n‡q _v‡K|
(1) َ‫لَراب باْلرك‬: nvivKvZ A_©vr †hi, hei I †c‡ki gva¨‡g|
(2) ‫لَراب باْلروؼ‬: nvid A_©vr IqvI, Avwjd I Bqv Gi gva¨‡g|
‫ اسػم‬Gi ‫ لَػراب‬MÖn‡Yi c×wZ 9 wU| Avi ‫ لَػراب‬MÖn‡Yi c×wZi w`K
w`‡q ‫ اس ُمتمكن‬16 cÖKvi| h_v:
(1) ‫† مفرد منبرؼ صحيح‬hgb: ‫َزةْ ٌد‬
(2) ‫† مفرد منبرؼ جاري جمرى صحيح‬hgb: ‫َدلْ ٌو‬
(3) ‫† مجع مكسر منبرؼ‬hgb: ‫اؿ‬ ٌ ‫ِر َج‬
1, 2, 3 GB wZb cÖKv‡ii ‫ لَراب‬wbgœiƒc:
 ٌ ‫َجاََِ َزةْ ٌد ْو َدلٌْو ْو ِر َج‬
‫ رفع‬Gi Ae¯’vq †ck- †hgb: ‫اؿ‬
 ‫ نبب‬Gi Ae¯’vq hei- †hgb: ً‫جاال‬ َ ‫َ َزةْ ًدا ْو َدلْ ًوا ْو ِر‬
ُ ْ‫َر ة‬
 ‫ جر‬Gi Ae¯’vq †hi- †hgb: ‫اؿ‬ٍ ‫ت بِلة ٍد و َدلْ ٍو و ِرج‬
َ ْ ْ ْ َ ُ ‫َمَرْر‬
(4) ٌ‫ مجع مؤنث سا‬Gi ‫ لَراب‬wbgœiƒc:
‫ رفع‬Gi Ae¯’vq †ck- †hgb: ‫ات‬ ِ
 ٌ ‫ُه َّْ ُم ْسل َم‬
 ‫ نبب‬Gi Ae¯’vq †hi- †hgb: ‫ات‬ٍ ‫ر ةَ مسلِم‬
َ ْ ُ ُ َْ
 ‫ جر‬Gi Ae¯’vq †hi- †hgb: ‫ات‬ ٍ ‫مررت ِِبُسلِم‬
َ ْ ُ ََْ
(5) ‫ اً منبرؼ‬Gi ‫ لَراب‬wbgœiƒc:
 ‫ رفع‬Gi Ae¯’vq †ck- †hgb: ‫جاَ َُ َمر‬
ُ ََ
Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
‫‪25‬‬ ‫‪Avgxbyb bvn‬‬ ‫‪25‬‬

‫‪ Gi Ae¯’vq hei- †hgb:‬نبب ‪‬‬ ‫َ َُ َمَر‬ ‫َر ةْ ُ‬

‫‪‬‬ ‫ت بِعُ َمَر ‪ Gi Ae¯’vq hei- †hgb:‬جر‬‫َمَرْر ُ‬
‫مضػاؼ ‪ Qvov A‡b¨i w`‡K‬ةا مػتكلم ‪ wbgœiƒc: (hLb Dnv‬لَراب ‪ Gi‬امساَ ستة مكرة )‪(6‬‬
‫)‪n‡e‬‬
‫‪‬‬ ‫|`‪َ BZ¨vw‬جاََ اَبػُ ْو َؾ‪ ،‬اَ ُخ ْو َؾ‪ ،‬فُػ ْو َؾ‪ ،‬ذُ ْوَم ٍاؿ ‪ †hgb:‬واو ‪ Gi Ae¯’vq‬رفع‬
‫ػاؿ ‪ †hgb:‬لػػف ‪ Gi Ae¯’vq‬نبػػب‬ ‫ػاؾ‪َ ،‬ذامػ ٍ‬
‫‪‬‬ ‫ػاؾ‪ ،‬فَػ َ َ‬ ‫ػاؾ‪ ،‬اَ َخػ َ‬ ‫ػَ اَبػَ َ‬
‫َر ةْػ ُ‬
‫|`‪BZ¨vw‬‬
‫ػُّ‪ِ ،‬ذ ْي َمػا ٍؿ ‪ †hgb:‬ةػا ‪ Gi Ae¯’vq‬جػر‬ ‫مػررت بِاَبِيػُّ‪ ،‬اَ ِخي ِ‬
‫‪‬‬ ‫ػُّ‪ ،‬فْي َ‬
‫َ َْ ُ ْ َ ْ َ‬
‫|`‪BZ¨vw‬‬
‫جالَ ِف ‪ †hgb:‬مثى )‪(7‬‬ ‫َر ُ‬
‫كِالَ ًَُػا‪ n‡e| †hgb: ،‬مضػاؼ ‪ Gi w`‡K‬ضػمً ‪ hLb †Kvb‬كِْلتَػا ‪ I‬كِػالَ )‪(8‬‬
‫كِْلتَ ُ‬
‫اًَا‬
‫اف )‪(9‬‬ ‫اف ‪ I‬اِثْػنَ ِ‬
‫اِثْػنَتَ ِ‬
‫‪ wbgœiƒc:‬لَراب ‪7, 8, 9 GB wZb cÖKv‡ii‬‬
‫جاَ رجالَ ِف‪ ،‬كِالَ ًُا‪ ،‬اِثْػنَ ِ‬
‫اف ‪ †hgb:‬لف ‪ Gi Ae¯’vq‬رفع‬
‫‪‬‬ ‫َ‬ ‫َ َ َُ‬
‫ػٌ ‪ Ges Zvi c~e©v¶‡i hei †hgb:‬ةػا ‪ Gi Ae¯’vq‬نبػب ‪‬‬ ‫ػٌ‪ ،‬كِلَْي ِهمػا‪ ،‬اِثْػنَػ ْ ِ‬‫ر ُجلَ ْ ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫َ‬‫َر ةْ ُ‬
‫ٌ‪ ،‬كِلَْي ِه َمػا‪ Ges Zvi c~e©v¶‡i hei †hgb: ،‬ةػا ‪ Gi Ae¯’vq‬جػر ‪‬‬ ‫ت بِػر ُجلَ ْ ِ‬
‫َم َػرْر ُ َ‬
‫اِثْػنَػ ْ ِ‬
‫ٌ‬
‫سلِ ُم ْو َف ‪ †hgb:‬مجع مِكر ساٌ )‪(10‬‬
‫ُم ْ‬
‫)مجع ‪ Gi‬ذُ ْو ‪ (GUv‬اُْولُْو )‪(11‬‬

‫‪Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn‬‬
26 Avgxbyb bvn 26

(12) ‫ َشروف‬20 n‡Z ‫ تسعوف‬90 ch©šÍ mKj `kK|

10, 11, 12 GB wZb cÖKv‡ii ‫ لَراب‬wbgœiƒc:
 ٍ ‫ اُولُوم‬،‫جػاَ مسػلِمو َف‬
‫ رفػع‬Gi Ae¯’vq‫ و و‬Zvi c~e©v¶‡i †ck †hgb ‫ َِ ْش ُػرْو ِف‬،‫ػاؿ‬ َْ ْ ُْ ْ ُ َ َ
ً‫َر ُجال‬
ِ ٍ ِِ
ُ ‫ َ ْشػِةرْ َْ َر‬،‫ اُْوِل َمػاؿ‬،ٌ
‫ نبػب‬Gi Ae¯’vq ‫ ةػا‬Ges Zvi c~e©v¶‡i †hi †hgb: ً‫جػال‬ َْ ‫ُم ْسػلم‬
َ
ُ ْ‫َر ة‬
‫ جر‬Gi Ae¯’vq ‫ ةا‬Ges Zvi c~e©v¶‡i †hi †hgb: َْ ْ‫ َِ ْشِةر‬،‫ اُْوِل َم ٍاؿ‬،ٌ ِ ِ ِ ‫مرر‬
َ ْ‫ت ِبُ ْسلم‬
ُ ََْ
ً‫َر ُجال‬
(13) ‫† اسم مقبور‬hgb: ‫ُم ْو ىسى‬
(14) ٌ‫ اػً مجػع مػِكر سػا‬hv ‫ ي مػتكلم‬Gi w`‡K ‫ مضػاؼ‬n‡e| †hgb:
‫اُالَِم ْي‬
13, 14 GB `yB cÖKv‡ii ‫ لَراب‬wbgœiƒc:
 ‫ رفع‬Gi Ae¯’vq Dn¨ †ck- †hgb: ‫ اُالَِمي‬،‫َجاََ ُم ْوسى‬
 ‫ نبب‬Gi Ae¯’vq Dn¨ hei- †hgb: ‫ اُالَِمي‬،‫َ ُم ْوسى‬ ُ ْ‫َر ة‬
 ‫ جر‬Gi Ae¯’vq Dn¨ †hi- †hgb: ‫ اُالَِمي‬،‫ت ِِبُْوسى‬ ُ ‫َمَرْر‬
(15) ‫ اسم منقوص‬Gi ‫ لَراب‬wbgœiƒc:
 ِ ‫جاَ الْ َق‬
‫ رفع‬Gi Ae¯’vq Dn¨ †ck- †hgb: ‫اضي‬ ََ
 ‫ نبب‬Gi Ae¯’vq cÖKvk¨ hei- †hgb: ‫اضي‬ ِ
َ ‫َ الْ َق‬ ُ ْ‫َر ة‬
ِ ‫مررت بِالْ َق‬
 ‫ جر‬Gi Ae¯’vq Dn¨ †hi- †hgb: ‫اضي‬ ُ ََْ

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
27 Avgxbyb bvn 27

(16) ٌ‫ مجػػع مػػِكر سػػا‬hv ‫ ي مػػتكلم‬Gi w`‡K ‫ مضػػاؼ‬n‡e| †hgb:

‫ ُم ْسػلِ ِم َّى‬hv g~jZ: ‫ ُم ْسػلِ ُم ْو َف‬wQj| ‫ نػوف‬wU َ‫ اضػاف‬Gi Kvi‡Y wejyß
n‡q‡Q Ges ‫ و و‬I ‫ ةػػا‬GKwÎZ n‡q cÖ_gwU ْ‫ سػػاك‬n‡q‡Q| Avi
GRb¨ ‫ و و‬wU‡K ‫ ةػا‬Øviv cwieZ©b K‡i ‫† ةػا‬K ‫ ةػا‬Gi mv‡_ ‫ اداػاـ‬Kiv
n‡q‡Q| †h‡nZz ‫ ةػا‬me©`v Zvi c~‡e© †hi Pvq †m‡nZz ‫ ةػا‬Gi Kvi‡Y ‫مػيم‬
Gi †ck‡K †hi Øviv cwieZ©b K‡i ‫سػلِ ِم َّى‬
ْ ‫ ُم‬Kiv n‡q‡Q| Bnvi ‫لَػراب‬
wbgœiƒc:
 ‫ رفع‬Gi Ae¯’vq Dn¨ ‫† و و‬hgb: ‫َه ُؤالََِ ُم ْسلِ ِم َّى‬
 ‫ نبب‬Gi Ae¯’vq ‫ ةا‬Ges Zvi c~e©v¶‡i †hi †hgb: ‫ى‬ ِِ
َّ ‫َ ُم ْسلم‬ ُ ْ‫َر ة‬
 ‫ جر‬Gi Ae¯’vq ‫ ةا‬Ges Zvi c~e©v¶‡i †hi †hgb: ‫ى‬ ِ ِ ِ ‫مرر‬
َّ ‫ت ِبُ ْسلم‬ُ ََْ
ُ

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
28 Avgxbyb bvn 28

Aby‡”Q` (‫)فصل‬
‫فعػل مضػارع‬-Gi QxMvn `yB fv‡M wef³| cª_g cÖKv‡ii QxMvnmg~n
n‡‛Q: †h¸‡jv‡Z ‫† نػوف لَػرا‬bB| †hgb: ‫ػل‬
ُ ‫ نػَ ْف َع‬،‫ اَفْػ َع ُػل‬،‫ تَػ ْف َع ُػل‬،‫ ةػَ ْف َع ُػل‬Avi
Avgiv Bnv‡`i bvg †i‡LwQ ‫| مفرد‬
wØZxq cÖKv‡ii QxMvnmg~n n‡‛Q, †h¸‡jv‡Z ‫ نػوف لَػرا‬Av‡Q| †hgb:
‫ تثنية‬I ‫ مجع مِكر‬Ges ‫ واحد مؤنث حاضر‬Gi QxMvnmg~n|
‫ فعل مضارع‬Gi ‫ لَراب‬wZbwU| h_v: 1. ‫ رفع‬2. ‫ نبب‬3. ‫جلـ‬
‫ لَػراب‬MÖn‡Yi c×wZi w`K †_‡K ‫ فعػل مضػارع‬Gi ‫ لَػراب‬Pvi cÖKvi|
h_v:
(1) ‫ مفرد صحيح‬Gi ‫ لَراب‬wbgœiƒc:
 ‫ رفع‬Gi Ae¯’vq †ck- †hgb: ‫ب‬ُ ‫ض ِر‬
ْ َ‫ُه َو ة‬
 ‫ نبب‬Gi Ae¯’vq hei- †hgb: ‫ب‬ َ ‫ض ِر‬
ْ َّ‫لَ ْْ ة‬
 ‫ جلـ‬Gi Ae¯’vq myKzb- †hgb: ‫ب‬ ْ ‫ض ِر‬
ْ َ‫ٌَْ ة‬
(2) ‫ ةابي‬I ‫ مفرد معتل و وي‬Gi ‫ لَراب‬wbgœiƒc:
 ‫ رفع‬Gi Ae¯’vq Dn¨ †ck- †hgb: ‫ ةػَ ْرِم ْي‬،‫ُه َو ةػَ ْغ ُلْو‬
 ‫ نبب‬Gi Ae¯’vq cÖKvk¨ hei- †hgb: ‫ لَ ْْ ةػَّ ْرِمي‬،‫لَ ْْ ةػَّ ْغ ُلَو‬
َ
 ‫ جلـ‬Gi Ae¯’vq jvg Kv‡jgv‡K wejyß K‡i- †hgb: ‫ٌْ ةػَ ْرـ‬
ِ َ ،‫ٌَ ةػغل‬
ُْ َ ْ
(3) ‫ مفرد معتل لفي‬Gi ‫ لَراب‬wbgœiƒc:
 ‫ رفع‬Gi Ae¯’vq Dn¨ †ck- †hgb: ‫ُهو ةػَ ْرضى‬
َ
 ‫ نبب‬Gi Ae¯’vq Dn¨ hei- †hgb: ‫لَ ْْ ةػَ ْرضى‬

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
‫‪29‬‬ ‫‪Avgxbyb bvn‬‬ ‫‪29‬‬

‫‪‬‬ ‫ض ‪ Gi Ae¯’vq jvg Kv‡jgv‡K wejyß K‡i- †hgb:‬جلـ‬ ‫ٌَْ ةػَ ْر َ‬

‫‪ wbgœiƒc:‬لَراب ‪ Gi‬صحيح ومعتل بانوف لَرا )‪(4‬‬
‫ضي ِ‬
‫اف‬ ‫اف‪،‬ةػرِمي ِ‬
‫اف‪،‬ةَػ ْر‬ ‫اف‪ ،‬ةػ ْغلو ِ‬ ‫ض ِرب ِ‬
‫نػوف لَػرا ‪ Gi Ae¯’vq‬رفػع ‪‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ًَُا ةَ ْ َ‬
‫‪mn| †hgb:‬‬
‫ض ْو َف‬‫ض ِربػُ ْو َف‪ ،‬ةَػ ْغُلْو َف‪ ،‬ةَػ ْرُم ْو َف‪ ،‬ةَػ ْر َ‬ ‫ُه ْم ةَ ْ‬
‫ِ‬ ‫نْ ِ‬
‫ٌ‬‫ضْ َ‬ ‫ٌ‪ ،‬تَػ ْر َ‬ ‫ٌ‪ ،‬تَػ ْغ ِلةْ َْ‪ ،‬تَػ ْرم ْ َ‬ ‫ض ِربِ ْ َ‬
‫َ تَ ْ‬
‫ِ‬
‫نػوف لَػرا ‪ Gi Ae¯’vq‬نبػب ‪‬‬ ‫ضيَا‬‫ض ِربَا‪،‬لَ ْْ ةَػ ْغُلَوا‪،‬لَ ْْ ةَػ ْرميَا‪،‬لَ ْْ ةَػ ْر َ‬ ‫لَ ْْ ةَ ْ‬
‫‪Qvov| †hgb:‬‬ ‫ضوا‬‫ض ِربػُ ْوا‪،‬لَ ْْ ةَػ ْغُلوا‪،‬لَ ْْ ةَػ ْرُموا‪،‬لَ ْْ ةَػ ْر َ‬ ‫لَ ْْ ةَ ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ض ْى‬‫ى‪،‬لَ ْْ تَػ ْرم ْى‪،‬لَ ْْ تَػ ْر َ‬ ‫ضرِ ‪،‬لَ ْْ تَػ ْغل ْ‬ ‫لَ ْْ تَ ْ‬
‫ِ‬
‫نػوف لَػرا ‪ Gi Ae¯’vq‬جػلـ ‪‬‬ ‫ضيَا‬‫ض ِربَا‪ ٌَْ ،‬ةَػ ْغُلَوا‪ ٌَْ ،‬ةَػ ْرميَا‪ ٌَْ ،‬ةَػ ْر َ‬ ‫ٌَْ ةَ ْ‬
‫ضوا‬ ‫ضربُوا‪ ٌَْ ،‬ةَػ ْغُلْوا‪ ٌَْ ،‬ةَػ ْرُم ْوا‪ ٌَْ ،‬ةَػ ْر َ‬ ‫ِ‬ ‫ٌَْ ةَ ْ‬
‫‪Qvov| †hgb:‬‬ ‫ِ‬
‫ضى‬ ‫ى‪ ٌَْ ،‬تَػ ْرم ْى‪ ٌَْ ،‬تَػ ْر َ‬ ‫ضِرِ ‪ ٌَْ ،‬تَػ ْغ ِل ْ‬ ‫ٌَْ تَ ْ‬

‫‪Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn‬‬
30 Avgxbyb bvn 30

Aby‡”Q` (‫)فصل‬
‫ ع مل‬Ges ُ ‫معمو‬
‫َامػل‬: Ggb kã ev A_©‡K ejv nq,hv ‫ معػرب‬Gi †k‡l cwieZ©b mvwaZ
K‡i|
‫معمػوؿ‬: Ggb kã‡K ejv nq, hvi g‡a¨ ‫ َامػل‬Zvi ¯^xq‫ َمػل‬Z_v Kvh©
m¤úv`b K‡i| A_©vr Dnv‡K KL‡bv ‫ فاَػل‬KL‡bv ‫ مفعػوؿ‬KL‡bv ‫مضػاؼ اليػ‬
BZ¨vw` K‡i _v‡K|
‫` ع مَل‬yB cÖKvi: 1.‫( لفظػي‬cÖKvk¨ Av‡gj) 2. ‫( معنػوي‬AcÖKvk¨
Av‡gj)|
‫ ع ملُظف ي‬wZb cÖKvi: 1.‫ حروؼ‬2. ‫ افعاؿ‬3.َ‫امسا‬
†R‡b ivLv DwPr †h, ‫ حػروؼ‬Gi g‡a¨ KwZcq ‫ َامػل‬Ges KwZcq ً‫اػ‬
‫ َامػل‬Avi ‫ فعػل‬mg~‡ni ga¨ n‡Z mg¯Í ‫ فعػل‬B ‫ َامػل‬Avi ‫ فعػل‬n‡‛Q
Avgj Kivi w`K †_‡K g~j| Ges ‫ اسػم‬mg~‡ni ga¨ n‡Z KwZcq ‫َامػل‬
Ges Aewkó¸wj ‫اً َامل‬
‫` حد فُع ملة‬yB cÖKvi:
1. ‫ حروؼ َاملة در اسم‬2. ‫حروؼ َاملة در فعل‬
‫ حدُفُع ملةُ مُاس‬cuvP cÖKvi:
1. ‫ حػروؼ جػر‬2. ‫ حػروؼ مشػبهة بفعػل‬3. ِ‫ مػا وال اششػبهتاف بلػي‬4.
ِ‫ البي نفي جن‬5. ‫حروؼ ندا‬
(1) ‫حد فُجد‬: Dnv 17 wU| h_v:

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
‫‪31‬‬ ‫‪Avgxbyb bvn‬‬ ‫‪31‬‬

‫ب‪-‬حاْػػا‪ِ -‬مػ ْػْ‪َ-‬ػػدا‪-‬ىف‪َ-‬ػػْ‪َ-‬لػ ىػى‪-‬‬

‫بػػا‪-‬تػػا‪-‬كػػاؼ‪-‬الـ‪-‬و و‪-‬منػػِ‪-‬مػػِ‪-‬خػػال‪ُ -‬ر َّ‬
‫حت‪-‬لل‬ ‫ى‬
‫َالمػَ ‪ Gi c~‡e© G‡m Dnvi †k‡l †hi †`q A_©vr‬اسػم ‪ mg~n‬حػرؼ ‪GB‬‬
‫‪ wewkó K‡i| †hgb:‬جر‬
‫ػاؿ لَِلةْػ ٍػد‪َ ،‬والِ الَ ْْػ َػربَ َّْ‬
‫صػػنَ َام ُك ْم‪َ ،‬زةْػ ٌد َك ْاالَ َسػ ِػد‪ ،‬اَلْ َمػ ُ‬ ‫ِ ِ ِ‬
‫اََُػ ْػوذُ بِػػال‪ ،‬تَػػال الَكْيػ َػد َّف اَ ْ‬
‫ٌ‪َ ،‬جػػاََِ الْ َقػ ْػوُـ َخػالَ َزةْػ ٍػد‪،‬‬ ‫اوُم َعػ ِػة‪َ ،‬مار ةْػتُػ ُ ُمػ ِْ ةَػػوَم ْ ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫اللَّػ ََ ‪َ ،‬م َار ةْػتُػ ُ ُمْنػ ُِ ةَػ ْػوـ ْ ُ‬
‫اْلَػ ػ َػرِاـ لل‬ ‫اْػ ػػا َزةْػ ػ ٍػد‪ِ ،‬مػ ػ َػْ الْ َم ْسػ ػ ِػج ِد ْ‬ ‫ِ‬
‫ب َر ُجػ ػ ٍػل َك ػ ػ ِرٍْت لَقْيتُ ػ ػ ُ‪َ ،‬ر ةْػ ػ ُ‬
‫ػَ الْ َقػ ػ ْػوَـ َح َ‬ ‫ُر َّ‬
‫السػ ْػه َم‬
‫ػَ َّ‬ ‫ِ‪َ ،‬رَمْي ُ‬ ‫ػاؿ ِىف الْ َك ْػي ِ‬ ‫ت بِػػالْ َق ْوِـ ََ َػدا َزةْ ٍػد‪ ،‬الْ َمػ ُ‬ ‫بػى‪َ ،‬م َػرْر ُ‬ ‫الْ َم ْس ِػج ِد ْاأقْ ى‬
‫َ الْبَا ِر َحةَ َحت َّ‬ ‫ِ‬
‫اح‬‫الببَ ِ‬ ‫السطْ ِح‪ِ ،‬نْ ُ‬ ‫ََ ِْ الْ َق ْو ِس‪َ ،‬زةْ ٌد ََلى َّ‬

‫|‪): Dnv 6 wU‬حػروؼ ‪ Gi mv‡_ mvgÄm¨kxj‬فعػل( حَد فُمشَبهةُبفعَل )‪(2‬‬

‫ِ‬
‫‪h_v:‬‬ ‫لِ َّف‪َّ َ-‬ف‪َ -‬كاَ َّف‪-‬ىلك َّْ‪-‬لَْي َ‬
‫َ‪-‬لَ َع َّل‬
‫‪ ejv‬اسػم ‪ Gi‬اِ َّف ‪ (hv‡K‬مبتػد ‪ Gi c~‡e© G‡m‬مجلػة امسيػة ‪ mg~n‬حػرؼ ‪GB‬‬
‫‪ GB‬لِ َّف َزةْ ًػدا قَػابِ ٌم ‪ w`‡e| †hgb:‬رفػع ‪ †K‬خػر ‪ w`‡e Ges‬نبػب ‪nq) †K‬‬
‫|‪ ejv nq‬خر ‪ †K Dnvi‬قَابِ ٌم ‪ Ges‬اسم ‪ Gi‬اِ َّف ‪َ †K‬زةْد ¨‪ev‡K‬‬
‫|‪ (wbðqB): Bnv ev‡K¨i ev¯ÍeZv I `„pZv eySv‡bvi Rb¨ Av‡m‬انُ‬
‫|‪ (wbðqB): evK¨‡K we‡k­l‡Yi gva¨‡g GKK Kivi Rb¨ Av‡m‬أنُ‬
‫‪ (†R‡b ivL †h, Avjøvn civµgkvjx I‬اِ َْلَػم اَ َّف ال َ ِلةػػل ح ِ‬
‫ك ْػي ٌم ‪†hgb:‬‬ ‫َ َ ٌْ َ‬ ‫ْ‬
‫|)‪cÖÁvgq‬‬
‫‪َ (hv‡q` †hb‬كػاَ َّف َزةْ ًػدا َسػ ٌد ‪ †hgb:‬حػرؼ ‪(†hb/gZ): mv`„k¨ ¯’vcbKvix‬كَ نُ‬
‫¨‪ Z_v c~‡e©i ev‡K¨ m„ó m‡›`n `~i Kivi Rb‬اسػتدراؾ ‪ (wKš‘):‬ظُكَنُ |)‪evN‬‬

‫‪Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn‬‬
32 Avgxbyb bvn 32

َّ ‫ػاـ َزةْػ ٌد لَ ِك‬

Ges ci¯úi wecixZv_©K `yÕwU ev‡K¨i g‡a¨ Av‡m| †hgb: ْ‫ػ‬ َ َ‫ق‬
ِ ِ
ٌ ‫ََ ْمًرا َجال‬
(hv‡q` `uvwo‡q Av‡Q wKš‘ Avgi e‡m Av‡Q)|
ُ‫ظدَت‬: Am¤¢ve¨ AvKvsLv cÖKv‡ki Rb¨ Av‡m| †hgb: ‫اب ةػَعُ ْػو ُد‬
َ َ‫الشػب‬
َّ َ‫ػ‬ َ ‫لَْي‬
(nvq! hw` †hŠeb wd‡i Avm‡Zv)|
ُ‫ظعَل‬: m¤¢ve¨ AvKvsLv cÖKv‡ki Rb¨ Av‡m| †hgb: ‫اضػٌر‬ ِ ‫لَع َّػل زة ًػدا ح‬
َ َْ َ
(nvq! hv‡q` hw` Dcw¯’Z n‡Zv)|
(3) ‫ لػيِ) مَ ُ ُالُاظمشَبهت نُبلَد‬Gi mv‡_ mvgÄm¨kxj ‫) مػا و ال‬:
Avi Bnviv ِ‫ لي‬Gi Avgj Kv‡i| A_©vr ‫† اسم‬K ‫ رفع‬Ges ‫† خر‬K ‫نبػب‬
†`q| †hgb: ‫ َما َزةْػ ٌد قَابِ ًمػا‬hv‡q` `ÊvqgvY bq| GLv‡b ‫ زةػد‬n‡‛Q ‫ مػا‬Gi
‫ اسػم‬Ges ‫ قَابِ ًمػا‬n‡‛Q ‫ مػا‬Gi ‫ خػر‬- Abyiƒcfv‡e ‫اض ًػرا‬
ِ ‫ الَ رجػل ح‬e¨w³
َ ٌ َُ
Dcw¯’Z †bB| GLv‡b ‫ رجػل‬n‡‛Q ‫ ال‬Gi ‫ اسػم‬Ges ‫اض ًػرا‬ ِ ‫ ح‬n‡‛Q ‫ ال‬Gi
َ
‫† | خػر‬R‡b ivLv fvj †h, ‫ مػا‬wU ‫ معرفػة‬Ges ‫ نكػرة‬Df‡qi Rb¨B Av‡m
Avi ‫ ال‬ïaygvÎ ‫ نكرة‬Gi c~‡e© Av‡m|
(4) ‫ اليُنفَيُجَن‬: [‫ ال‬kãwU Awbw`©ó RvZ‡K ‫ نفػي‬ev bv‡evaK Kivi
Rb¨ e¨eüZ nq| Avi Bnv Zvi ‫† اسػم‬K ‫ نبػب‬Ges ‫† خػر‬K ‫ رفػع‬cÖ`vb
K‡i] GB ‫ ال‬Gi ‫ اسػم‬wU AwaKvsk mgqB ‫ نبػب‬wewkó ‫ مضػاؼ‬nq Ges
Dnvi ‫ خر‬wU ‫ رفع‬wewkó nq| †hgb:‫ػف ِىف الػدَّا ِر‬
ٌ ْ‫( الَ اُالَ َـ َر ُج ٍػل ظَ ِرة‬N‡ii
g‡a¨ †jvKwUi PZzi †MvjvgwU †bB)| Avi hw` ‫ ال‬Gi ‫ اسػم‬wU ‫نكػرة مفػرد‬
nq Zvn‡j ‫ فػتح‬Gi Dci (‫ )مبػي‬AUj _vK‡e| †hgb:‫ػل ِىف الػدَّا ِر‬
َ ‫الَ َر ُج‬
(N‡i †Kvb †jvK †bB)|

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
33 Avgxbyb bvn 33

Avi hw` ‫ ال‬Gi c‡i ‫ معرفػة‬nq Zvn‡j wØZxq GKwU ‫ معرفػة‬Gi mv‡_ ‫ال‬
†K ‫ تكػرار‬Avbv Avek¨K n‡e| Avi H mgq ‫† ال‬eKvi n‡q hv‡e, †Kvb
Avgj Ki‡e bv| Avi H ‫ معرفػة‬wU ‫ مبتػدا‬nIqvi Kvi‡Y ‫ رفػع‬wewkó n‡e|
†hgb: ‫( الَ َزةْػ ٌد َِْن ِػد ْى َوالَ ََ ْم ٌػرو‬Avgvi wbKU hv‡q`I †bB AvgiI
†bB)|
Avi hw` ‫ ال‬wU ‫ مكػرر‬Z_v cybiæ‡j­L nq Ges `yÕwU ‫ ال‬Gi c‡iB ‫نكػرة‬
‫ مفرد‬nq Zvn‡j †mLv‡b cuvP fv‡e cov Rv‡qh| †hgb:
ِ‫`( الَ حو َؿ والَ قػُ َّوةَ اِالَّ بِال‬yÕwU ‫ ال‬B ِ‫) الئ نفي جن‬
َ َْ
ِ
ِ‫`( الَ حوٌؿ والَ قػُ َّوةٌ االَّ بِال‬yÕwU ‫ ال‬B ِ‫ لي‬Gi A‡_©)
َ َْ
ِ‫( الَ حػو َؿ والَ قػُ َّػوةٌ اِالَّ بِػال‬cÖ_gwU ِ‫ الئ نفػي جػن‬Avi wØZxqwU ِ‫ لػي‬Gi
َ َْ
A‡_©)
ِ‫( الَ حػوٌؿ والَ قُػ َّػوَة اِالَّ بِػال‬cÖ_gwU ِ‫ لػي‬Gi A‡_© Avi wØZxqwU ‫الئ نفػي‬
َ َْ
ِ‫)جن‬
ِ‫الَ حػػو َؿ والَ قُػ َّػوًة اِالَّ بِػػال‬ (cÖ_gwU ِ‫الئ نف ػي جػػن‬ Avi wØZxqwU
َ َْ
AwZwi³| Avi ‫ قُػ َّػوًة‬k‡ãi ‫ َطػف‬Ñ‫ َح ْػو َؿ‬Gi
Dci co‡e)|
(5) ‫حَد فُنَ ا‬: (Ggb ‫ حػروؼ‬mg~n‡K ejv nq hv Øviv †Kvb wKQy‡K
AvnŸvb Kiv nq)| Avi GB ¸wj cuvPwU| h_v: ‫اَى‬-‫هيا‬-‫اةا‬-‫ ةا‬Ges ‫ًلة‬
‫ مفتوحة‬-
GB ‫ حػرؼ‬mg~n ‫† منػا ىدى مضػاؼ‬K ‫ نبػب‬cÖ`vb K‡i| †hgb: ِ‫ةَػا ََْب َػد ال‬
Ges ‫† مشػابة مضػاؼ‬KI ‫`† نبػب‬q| †hgb: ً‫ ةَػا طَالِ ًعػا َجػبَال‬Ges ‫نكػرة‬

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
34 Avgxbyb bvn 34

ٌ‫† اػً معػ‬KI ‫`† نبػب‬q| †hgb: †Kvb AÜ e¨w³ e‡j ِْ ‫ةَػا َر ُجػالً ُخػ‬
‫ بِيَ ِد ْي‬- Avi ‫ منا ىدى مفرد معرفة‬n‡j ‫ رفع‬Gi َ‫ َالم‬Gi Dci ‫ مبػي‬n‡e|
†hgb: ‫اف‬ ِ ‫ ةا َزة َد‬- ‫ةا َزة ُد‬
ْ َ ْ َ
- ‫سلِ ُم ْو َف‬ ِ
ْ ‫ ةَا ُم‬- ‫ ةَا قَاضي‬- ‫ةَا ُم ْو ىسى‬
‫ اى‬I ‫ ًػلة‬wbKUeZ©x AvnŸv‡bi Rb¨ Ges ‫ اةػا‬I ‫~` هيػا‬ieZ©x AvnŸv‡bi
Rb¨ Ges ‫ ةا‬wbKU I `~ieZ©x Df‡qi Rb¨ e¨eüZ nq|
(2)ُ‫ فعػل( حَد فُع ملَةُ مُفعَل‬Gi g‡a¨ AvgjKvix ‫ حػرؼ‬mg~n) `yB
cÖKvi:
cÖ_g cÖKvi: ‫ حََد فُن يََبةُفعََلُمر َ مع‬: ‫† فعػػل مضػػارع‬K ‫نبػػب‬
cÖ`vbKvix ‫ حروؼ‬mg~n| Avi Dnv PviwU| h_v: ‫اِ َذ ْف‬-‫ َكى‬-ْْ َ‫ل‬-‫اَ ْف‬
ْ
ُ‫ أُن‬-- Bnv ‫ فعػل مضػارع‬Gi mv‡_ wg‡j ‫ مبػدر‬Gi A_© cÖ`vb K‡i| Avi
GB Rb¨ Bnv‡K ‫ ف مبػدرةة‬ejv nq| †hgb: ‫ اُِرةْ ُػد اَ ْف تَػ ُق ْػوَـ‬A_©vr ‫اُِرةْ ُػد‬
ُّ ِ
َ ‫قيَ َام‬
ُ‫ ظن‬-- Bnv (‫ )نفي‬bvevPK‡K ¸iZ¡v‡ivc K‡i| †hgb: ‫ لَ ْْ ََيْ ُػر َج َزةْػ ٌد‬hv‡q`
KL‡bv †ei n‡e bv|
ُ‫ كَى‬-- Bnv hv‡Z/†hb Gi A_© cÖ`vb K‡i| A_©vr Bnv †Kvb Kv‡Ri
mywbw`©ó djvdj ev j¶¨ eySvevi Rb¨ e¨envi nq| †hgb: ‫َ َكػى‬
ْ ُ ‫ْسػلَ ْم‬
َ‫اوَنَّػة‬
ْ ‫ ْد ُخ َػل‬A_©: Avwg Bmjvg MÖnY K‡iwQ hv‡Z/†hb Avwg Rvbœv‡Z
cÖ‡ek Ki‡Z cvwi|

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
35 Avgxbyb bvn 35

ُ‫ إذن‬-- Bnv wKQyi cÖwZDËi Gi Rb¨ e¨eüZ n‡q _v‡K| †hgb: †KD
َ ‫( اَنَػا اَتِْي‬Avwg †Zvgvi wbKU AvMvgxKvj Avme)| ZLb
ejj: ‫ػُّ َا ًػدا‬
Dˇi ejv nq-
َ ‫( لذَ ْف اُ ْك ِرُم‬Zvn‡j AvwgI †Zvgvi m¤§vb Kie)|
ُّ
†R‡b ivLv DwPr †h, ‫ َ ْف‬QqwU ‫ حروؼ‬Gi c‡i Dn¨ †_‡K ‫† فعل مضارع‬K
‫ نبب‬cª`vb K‡i|
(1) ‫ ح ىػت‬Gi c‡i- †hgb: ‫ػل الْبَػلَ َػد‬
َ ‫ت َح ىػت ْد ُخ‬ُ ‫( َم َػرْر‬Avwg P‡jwQ kn‡i
cÖ‡ek Kiv ch©š)Í |
(2) ‫حػ ْد‬ ِ ِ
َ ‫ الَـ َج‬Gi c‡i- †hgb: ‫( َما َكػا َف الُ ليُػ َعػِبػَ ُه ْم‬Avjøvn Zv‡`i‡K
KL‡bvB kvw¯Í w`‡eb bv)
(3) ‫ ْو‬Gi c‡i-hv ‫ لل ْف‬ev ‫ اِالَّ ْف‬Gi A‡_© Av‡m| †hgb: ‫ػُّ اَْو‬
َ َّ‫َأَلَْلَمن‬
‫تُػ ْع ِطيَِي َحق ْي‬
(4) ‫ و و البػرؼ‬Gi c‡i- †hgb: ََ ‫ب اللَّػ‬ َ ‫ُّ َو تَ ْش َػر‬ َّ ‫( الَ تَأ ُك ِػل‬Zzwg
َ ‫الس َػم‬
`ya cvb Kivi mgq gvQ †LIbv)|
(5) ‫ الَِـ َكػى‬Gi c‡i- †hgb: َ‫اوَنَّػة‬
ْ ْ ‫َ ِأ ْد ُخ َػل‬ ُ ‫ ْسػلَ ْم‬A_©: Avwg Rvbœv‡Z
cÖ‡ek Kivi Rb¨ Bmjvg MÖnY K‡iwQ|
(6) H ‫ فػا‬Gi c‡i hv 6 wU wel‡qi RIqv‡e Av‡m| D³ 6 wU welq
nj:
ِ
(K) ‫† مر‬hgb: ُّ َ ‫( ُزْرِ ْ فَاُ ْك ِرَم‬L) ‫† هنى‬hgb: ُّ ْ َ َ‫الَ تَ ْشتِ ْم ِي فَاُهْيػن‬
(M) ‫† نفي‬hgb: ‫حدثػَنَا‬ ِ
َ ُ‫( َماتَاتْيػنَا فَػت‬N) ‫† لستفهاـ‬hgb: ‫ُّ فَاَُزْوَرَؾ‬
َ ُ‫ةْ َْ بػَْيت‬
(O) ‫† متػى‬hgb: ُ ‫ل َمػاالً فَػاُنْ ِف َق ِمْنػ‬ِ َ ‫( لَْي‬P) ‫† َػرض‬hgb: ‫اَالَ تَػْنػ ِلُؿ بِنَػا‬
ْ َ‫ػ‬
‫ب َخْيػًرا‬ ِ
َ ‫فَػتُبْي‬

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
36 Avgxbyb bvn 36

wØZxq cÖKvi: ‫ حََد فُج زم َةُفعََلُمر َ مع‬: ‫فعػػل مضػػارع‬ †K ‫جػػلـ‬

cÖ`vbKvix ‫ حرؼ‬mg~n| Avi Dnv cuvPwU| h_v: ‫لِ ْف‬-‫الَ ِئ َهنِى‬-‫الَِـ َم ْر‬-‫لَ َّما‬-ٌَْ
‫ َْ ْر ِطيَّة‬-
†hgb: ‫ب ْر‬ ُ ‫†( ٌَْ ةػَْن‬m mvnvh¨ K‡i bvB), ‫ب ْػر‬ُ ‫†( لَ َّمػا ةػَْن‬m mvnvh¨ K‡i bvB),
‫ب ْػر‬ ِ ِ
ُ ‫( ليَػْن‬Zvi mvnvh¨ Kiv DwPr), ‫ب ْػر‬ ُ ‫( الَ تَػْن‬Zywg mvnvh¨ K‡iv bv), ‫ا ْف‬
‫ب ْر‬ُ ْ‫ب ْر اَن‬ُ ‫( تَػْن‬hw` Zzwg mvnvh¨ Ki Z‡e AvwgI mvnvh¨ Kie)|
†R‡b ivLv DwPr †h, ‫` اِ ْف‬yÕwU ev‡K¨i ïiæ‡Z Av‡m| †hgb: ‫ب‬ ْ ‫ضػ ِر‬
ْ َ‫ا ْف ت‬
ِ
‫ب‬ْ ‫ضػ ِر‬ ْ َ‫( ا‬hw` Zzwg gvi Z‡e AvwgI gvie)| cÖ_g evK¨ ev Ask‡K ‫ْػرط‬
Ges wØZxq evK¨ ev Ask‡K ‫ جػلا‬ejv nq| Avi ‫ اِ ْف‬kãwU ‫ مسػتقبل‬Gi
Rb¨ e¨eüZ nq hw`I Zv ‫ ماضػي‬Gi c~‡e© Av‡m| †hgb: َ ِ
َ ْ‫ض َػرب‬
َ ‫ا ْف‬
َُ ْ‫ضَرب‬ َ -
hLb ‫ ْرط‬Gi ‫ جلا‬wU ‫ مجلػة امسيػة‬n‡e ev ‫ مػر‬n‡e ev ‫ هنػى‬n‡e ev ‫ ُد ََػا‬n‡e
ِ ِ
ZLb ‫ جلا‬Gi Dci ‫† فا‬bIqv Avek¨K| †hgb: ‫ػَ ُم َك َّػرٌـ‬ َ ْ‫( ا ْف تَػأت ِي فَأن‬hw`
Zzwg Avgvi wbKU Avm Z‡e Zzwg m¤§vbxZ n‡e)| ُ ‫ػَ َزةْ ًػدا فَا ْك ِرْمػ‬ ِ
َ ْ‫ا ْف َر ة‬
(hw` Zzwg hv‡q`‡K †`L Z‡e Zv‡K m¤§vb K‡iv)| ُ ‫اؾ ََ ْمٌرو فَالَ ُِتِْنػ‬ َ َ‫اِ ْف اَت‬
(hw` †Zvgvi wbKU Avgi Av‡m Z‡e Zv‡K Am¤§vb Ki‡e bv)| ‫اِ ْف‬
‫( اَ ْكػ َػرْمتَِ ْي فَ َجػ َػل َاؾ الُ َخْي ػ ًػرا‬hw` Zzwg Avgv‡K m¤§vb Ki Z‡e Avjøvn
†Zvgv‡K DËg cÖwZ`vb w`‡eb)|

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
‫‪37‬‬ ‫‪Avgxbyb bvn‬‬ ‫‪37‬‬

‫)فصل(ُ`‪Aby‡”Q‬‬
‫)‪ mg~‡ni Avgj‬فعل( أفع ُك ُعملُُ‬
‫جمهوؿ ‪ 2.‬معروؼ ‪ `yB cÖKvi: 1.‬فعل‬
‫‪ w`‡e| †hgb:‬رفػع ‪ †K‬فاَػل ‪ †nvK‬متعدي ‪ †nvK ev‬الزـ ‪:‬فعلُمعد ف )‪(1‬‬
‫ب ََ ْمٌرو ‪ (hv‡q` `uvwo‡q‡Q) Ges‬قَ َاـ َزةْ ٌد‬ ‫ضَر َ‬
‫|)‪َ (Avgi †g‡i‡Q‬‬
‫|‪ w`‡e‬نبب ‪ †K‬اسم ‪Ges QqwU‬‬
‫ض ْربًا ‪ †K †hgb:‬مفعوؿ مطلق )‪(K‬‬ ‫ِ‬
‫ب َزةْ ٌد َ‬‫ضَر َ‬
‫|`‪ BZ¨vw‬قَ َاـ َزةْ ٌد قيَ ًاما ‪َ ،‬‬
‫ُّ ‪ †K †hgb:‬مفعوؿ في )‪(L‬‬ ‫َ فَػ ْوقَ َ‬ ‫|`‪ BZ¨vw‬صمَ ةػوـ ْ ِ‬
‫اوُ ُم َعة ‪َ ،‬جلَ ْس ُ‬ ‫ُ ْ ُ َْ َ‬
‫ات ‪ †K †hgb:‬مفعوؿ مع )‪(M‬‬ ‫اوبَّ ِ‬ ‫|`‪ BZ¨vw‬جاَ الْبػرد و ْ ِ‬
‫اوُبَّات اَ ْى َم َع ُْ‬ ‫َ َ َُْ َ‬
‫ادةْػبًا ‪ †K †hgb:‬مفعوؿ ل )‪(N‬‬ ‫ِ‬
‫|`‪ BZ¨vw‬قُمَ ا ْكراما لِلة ٍد ‪ ،‬ضربػت تَ ِ‬
‫ْ ُ َ ً َْ َ َُْ ُ‬
‫)‪َ (hv‡q` mIqvix Ae¯’vq G‡m‡Q‬جػاََ َزةْػ ٌد َراكِبًػا ‪ †K †hgb:‬حػاؿ )‪(O‬‬
‫|`‪BZ¨vw‬‬
‫‪ Gi m¤ú‡K©i g‡a¨ †Kvb †MvcbxqZv‬فاَػل ‪ Ges‬فعػل ‪ †K| hLb‬متييػل )‪(P‬‬
‫سػا ‪ev A¯úóZv †`Lv †`q| †hgb:‬‬ ‫ػاب َزةْػ ٌد نػَ ْف ً‬
‫‪ (hv‡q` g‡b g‡b Lywk‬طَ َ‬
‫|)‪n‡q‡Q‬‬
‫ب َزةْػ ٌد ََ ْمػرا ‪ †`q| †hgb:‬نبػب ‪ †KI‬مفعػوؿ بػ ‪ ÑÑ‬فعػل متعػدي ‪‬‬ ‫ض َػر َ‬
‫َ‬
‫ً‬
‫|‪ nq bv‬مفعوؿ ب ‪ GB ai‡Yi Avgj K‡ibv| KviY Zvi‬فعل الزـ‪Avi‬‬
‫‪ Ges Ab¨vb¨‡`i‬مفعػػوؿ ‪،‬فاَػل ( ف عَلُ‪ُ،‬مفعََو ُا مُ غدََد ُكََىُاعديَ‬
‫‪msÁv) :‬‬

‫‪Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn‬‬
38 Avgxbyb bvn 38

‫ف عل‬: Ggb ‫† اسػم‬K ejv nq, hvi c~‡e© GKwU ‫ فعػل‬ev ‫ ْػب فعػل‬n‡e Avi
H ‫ فعػل‬ev ‫ ْػب فعػل‬wU D³ ‫ اسػم‬Gi mv‡_ cÖwZwôZ n‡e| †hgb: ‫ب‬
َ ‫ض َػر‬
َ
‫ َزةْ ٌد‬G ev‡K¨ ‫ َزةْ ٌد‬kãwU ‫ فاَل‬n‡q‡Q|
َ‫مفعَو ُمطل‬: Ggb‫† مبػدر‬K ejv nq, hv GKwU ‫ فعػل‬Gi c‡i Av‡m
Ges H‫ مبدر‬wU D³ ‫ فعل‬Gi A‡_© nq| †hgb: ‫ض ْربًا‬ ِ ‫قُم‬
َ َُ ْ‫ضَرب‬
َ , ‫َ قيَ ًاما‬
ُ ْ
G evK¨Ø‡q ‫اما‬ ِ
ً َ‫ قي‬Ges ‫ض ْربًا‬
َ kãØq ‫ مفعوؿ مطلق‬n‡q‡Q|
َ‫مفعَو ُفد‬: Ggb ‫† اسػم‬K ejv nq hv ‫ فعػل‬Gi mgq ev ¯’vb eY©bv K‡i|
Avi Bnv‡K ‫ اسم ظرؼ‬ejv nq| ‫` ظرؼ‬yB cÖKvi (K) ‫ ظرؼ زمػاف‬hv ‫فعػل‬
Gi mgq eY©bv K‡i| †hgb: ‫اوُ ُم َع ِػة‬
ْ ‫َ ةػَ ْػوَـ‬
ُ ‫ص ْػم‬
ُ (Avwg RygÔAvi w`‡b
wQqvg cvjb K‡iwQ) G ev‡K¨ ‫ ةػَ ْوٌـ‬kãwU ‫ ظرؼ زماف‬ev ‫ مفعوؿ في‬-
(L) ‫ ظػرؼ مكػاف‬hv ‫ فعػل‬Gi ¯’vb eY©bv K‡i| †hgb: ُّ‫ػ‬ َ َ‫ػَ فَػ ْوق‬
ُ ‫َجلَ ْس‬
(Avwg †Zvgvi Dc‡i e‡mwQ) G ev‡K¨ ‫ فَػ ْو ٌؽ‬kãwU ‫ ظرؼ مكاف‬ev ‫مفعوؿ‬
‫ في‬-
َ‫مفعَو ُمع‬: Ggb ‫† اسػم‬K ejv nq hv ‫ مػع‬k‡ãi A‡_©i cwie‡Z© e¨eüZ
‫ و و‬Gi c‡i Av‡m| †hgb: ‫ػات‬ ِ َّ‫اوب‬
ُْ ‫( َجػاََ الْبَػ ْػرُد َو‬kxZ G‡m‡Q RyeŸvi
mv‡_) A_©vr ‫ات‬ ِ َّ‫اوب‬
ُْ ‫َم َع‬
َ‫مفعَو ُظ‬: Ggb ‫† اسػم‬K ejv nq hv ‫ فعػل‬Gi KviY A_ev D‡Ïk¨ eY©bv
K‡i| †hgb: ‫جْبػنًػا‬ ِ ْ ِْ ‫ت ََػ‬
ُ ‫اْلَ ْػرب‬ ُ ‫( قَػ َعػ ْد‬Avwg hy× n‡Z fxZ n‡q wd‡i
ِ َ‫( ضػربػت ت‬Avwg Zv‡K wkóvPvi wk¶v †`Iqvi D‡Ï‡k¨ cÖnvi
G‡mwQ) ‫ادةْػبًػا‬ ُ َُْ َ
K‡iwQ)|

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
39 Avgxbyb bvn 39

َ‫ح‬: Ggb ‫† اسػم نكػرة‬K ejv nq hv ‫ فاَػل‬Gi Ae¯’v eY©bv K‡i|

†hgb:‫( َجػاََ َزةْػ ٌد َراكِبًػا‬hv‡q` mIqvix Ae¯’vq G‡m‡Q)| A_ev, ‫مفعػوؿ‬
Gi Ae¯’v eY©bv K‡i| †hgb: ‫ش ُػد ْو ًدا‬ ْ ‫َ َزةْ ًػدا َم‬
ُ ْ‫ض َػرب‬
َ (Avwg hv‡q`‡K euvav
Ae¯’vq cÖnvi K‡iwQ)| A_ev, ‫ فاَػل‬I ‫ مفعػوؿ‬Df‡qi Ae¯’v eY©bv
K‡i| †hgb: ٌ‫ػ‬ ِ ْ ‫َ َزةْ ًػدا راكِبَػ‬ ِ
َ ُ ‫( لَقْي‬Avwg hv‡q‡`i mv‡_ mv¶vr K‡iwQ hLb
Avgiv `yRbB mIqvix wQjvg)| Avi G mgq ‫ فاَػل‬I ‫† مفعػوؿ‬K ‫ذو‬
‫ اْلػاؿ‬ejv nq| Avi Zv AwaKvsk mgq ‫ معرفػة‬nq| Avi hw` ‫ ذو اْلػاؿ‬wU
‫ نكرة‬nq Zvn‡j ‫† حاؿ‬K Dnvi c~‡e© Avbv Avek¨K| †hgb: ‫َجػاََِ َراكِبًػا‬
‫ | َر ُج ٌل‬Avi ‫ حاؿ‬KL‡bv ‫ مجلة‬nq| †hgb:‫ب‬ ِ ِ
ٌ ‫َ ْاأمْيػَر َو ُه َو َراك‬
ُ ْ‫َرَة‬
‫امددَز‬: Ggb ‫† اسػم نكػرة‬K ejv nq hv cwigv‡Yi ga¨Kvi m‡›`n I
A¯úóZv‡K `~i K‡i| Avi D³ m‡›`nwewkó cwigvY‡K ‫ دمَُيَّػ ْل‬e‡j| †mUv
ْ َِ ‫( َِْن ِػد ْى‬Avgvi wbKU wek
MYbvi cwigvY †nvK- †hgb: ‫ش ُػرْو َف ِد ْرًًَػا‬
w`invg Av‡Q)| A_ev IR‡bi cwigvc †nvK- †hgb:‫اف مسَْنًػا‬ ِ ‫َِْن ِػدى مْنػػو‬
ََْ
(Avgvi wbKU `yB †mi/gY wN Av‡Q)| A_ev cwigvc
cvwj/avgv/KvVv/Avwo †nvK- †hgb: ‫اف بػُػرا‬ ِ ‫( َِْن ِػدى قَِفيػػل‬Avgvi wbKU `yB
َْ ْ
cvwj/avgv Mg Av‡Q)| A_ev Kvc‡oi cwigvc (MR) †nvK-
ِ ‫( َِْن ِػدى جربػي‬Avgvi wbKU `yB MR Kvco Av‡Q)| A_ev
†hgb:‫ػاف قُطْنًػا‬ََ ْ َ ْ
wgKBqvQ †nvK- †hgb:‫ػحابًا‬ ٍ ‫السػم ِاَ قَػ ْدر ر‬ ِ
َ ‫احػة َس‬
ََُ َ َّ ‫( َمػاِف‬AvKv‡k nv‡Zi
Zvjy cwigvY †gNI †bB)|
َ‫مفعَو ُب‬: Ggb ‫† اسػم‬K ejv nq hvi Dci ‫( فاَػل‬KZ©vi) Gi ‫فعػل‬
(wµqv) cwZZ nq| †hgb: ‫ب َزةْ ٌد ََ ْم ًرا‬
َ ‫ضَر‬
َ (hv‡q` Avgi‡K †g‡i‡Q)|

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
40 Avgxbyb bvn 40

†R‡b ivLv DwPr †h, GB mg¯Í ‫ منبػوبات‬evK¨ cwic~Y© nIqvi c‡i

Av‡m Ges evK¨ ïaygvÎ ‫ فعػل‬Ges ‫ فاَػل‬ØvivB cwic~Y© n‡q hvq Avi
GRb¨B ejv nq †h, ٌ‫ضػلَة‬
ْ َ‫ب ف‬
ُ ‫ب ْػو‬
ُ ‫ اَلْ َمْن‬A_©vr ‫منبػوب‬ (hei wewkó
c`mg~n) AwZwi³|
‫` ف عل‬yB cÖKvi:
h_v: 1. ‫اسم ظاهر‬ 2. ً‫اسم ضم‬
(1) ‫( اسَ ُظَ رد‬cÖKvk¨‫) اسػم‬: †h ‫ فعػل‬Gi ‫ فاَػل‬wU cÖKvk¨ ‫ اسػم‬nq|
†hgb: ‫ب َزةْ ٌد‬
َ ‫ضَر‬
َ (hv‡q` †g‡i‡Q)|
(2) ‫( اسَ ُضَمدد‬me©bvg): †h ‫ فعػل‬Gi ‫ فاَػل‬wU me©bvg nq| †hgb:
‫ب‬
َ ‫ضَر‬
َ -
ً‫` اسػم ضػم‬yfv‡M wef³| (1) ‫ ضػمً بػارز‬A_©vr cÖKvk¨ ً‫† ضػم‬hgb:
َ
ُ ْ‫ض َػرب‬
َ (Avwg †g‡iwQ) (2) ‫ ضػمً مسػتر‬A_©vr AcÖKvk¨ ً‫† ضػم‬hgb:
‫ب‬
َ ‫ض َػر‬
َ ‫ َزةْػ ٌد‬GLv‡b ‫ب‬
َ ‫ضػَر‬
َ Gi ‫ فاَػل‬n‡‛Q ‫ ُهػ َو‬hv ‫ ضػرب‬Gi g‡a¨ Dn¨
i‡q‡Q|
GLb Rvbv DwPr †h, ‫ فاَػل‬wU hw` ‫† مؤنػث حقيقػي‬nq A_ev ‫ مؤنػث‬Gi
ً‫ ضػم‬nq, Zvn‡j ‫ فعػل‬wU‡K ‫ مؤنػث‬Avbv Avek¨K| †hgb: ‫ػَ ِهْنػ ٌد‬
ْ ‫قَ َام‬
Ges َ ِ ِ
ْ ‫ هْن ٌد قَ َام‬A_©vr ‫ ه َي‬-
Avi hLb ‫ فاَػل‬wU ‫ اسػم ظػاهر مؤنػث اػً حقيقػي‬n‡e A_ev ‫اسػم ظػاهر‬
ً‫ مجع تكس‬n‡e ZLb `yÕwU c×wZB Rv‡qh A_©vr ‫ فعل‬wU ‫ مػِكر‬ev ‫مؤنػث‬
DfqB †bqv †h‡Z cv‡i| †hgb: ِ‫الشػ ْػم‬ ِ ‫طَلَعػ‬
ُ َّ ‫ طَلَػ َػع‬ev ِ
ُ ‫الشػ ْػم‬
َّ َ‫ػ‬ َ

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
‫‪41‬‬ ‫‪Avgxbyb bvn‬‬ ‫‪41‬‬

‫ػاؿ‪Abyiƒcfv‡e‬‬ ‫ػاؿ الر َج ُ‬

‫ػاؿ ‪ ev‬قَ َ‬ ‫ػاؿ نِسػوةٌ ‪ Abyiƒcfv‡e‬قَالَ ِ‬
‫ػَ الر َج ُ‬ ‫ػَ ‪ ev‬قَ َ ْ َ‬
‫قَالَ ْ‬
‫|`‪ BZ¨vw‬نِ ْس َوةٌ‬
‫‪ cÖ`vb Ki‡e Ges‬رفػع ‪ †K‬مفعػوؿ بػ ‪ Gi ¯’v‡b‬فاَػل ‪:‬فعَلُمرهَو )‪(2‬‬
‫اوُ ُم َع ِة ‪ cÖ`vb Ki‡e| †hgb:‬نبب ‪ †K‬مفعوؿ ‪Ab¨vb¨ mg¯Í‬‬ ‫ض ِر َ‬
‫ب َزةْ ٌد ةػَ ْوَـ ْ‬ ‫ُ‬
‫ض ْػربًا َْ ِػدةْ ًد ِ ِْف َدا ِرُِ تَ ِادةْػبً َاو ْ‬
‫اْلَ َشػبَةَ‬ ‫‪ (hv‡q`‡K RygÔAvi w`‡b Zvi‬م ِ‬
‫ػاـ ْاأَم ِْػً َ‬
‫ََ‬
‫‪evox‡Z Avgx‡ii mvg‡b wkóvPvi wk¶v`v‡bi D‡Ï‡k¨ KvV Øviv KwVbfv‡e‬‬
‫|)‪gviv n‡q‡Q‬‬
‫‪ †K (A_©vr‬مرفػوع ‪ ejv nq Avi Zvi‬فِعػل مػا ٌَ ةسػ َّم فَ ِ‬
‫اَلُػ ُ ‪ †K‬فعػل جمهػوؿ‬ ‫ْ ٌ َ ْ َُ‬
‫اَلُػ ُ )‪ cÖ`vb K‡i‬رفػع ‪ hv‡K‬فعػل جمهػوؿ‬ ‫اَػل ‪ ev‬م ْفعػوٌؿ مػا ٌَ ةسػ َّم فَ ِ‬
‫ِِ ِ‬
‫نَابػب فَ ْ َ ُ ْ َ ْ ُ َ‬
‫|‪ejv nq‬‬
‫‪ Pvi cÖKvi:‬فعلُمتع ى‬
‫ب َزةْػ ٌد ‪ †hgb:‬فعػل متعػدى ‪ wewkó‬مفعوؿ ‪: GKwU‬متعدى بإةُّ مفعوؿ )‪(1‬‬
‫ض َػر َ‬
‫َ‬
‫ََ ْمًرا‬
‫‪ hv‡Z GKwU‬متعػدى فعػل ‪ wewkó‬مفعػوؿ ‪: `yÕwU‬متعػدى بػدو مفعػوؿ )‪(2‬‬
‫َ َزةْ ًدا ِد ْرًًَػا ‪ Gi Dci ms‡¶c Kiv Rv‡qh| †hgb:‬مفعوؿ‬ ‫¨‪ G ev‡K‬اَ َْطَْي ُ‬
‫َ َزةْ ًدا‬ ‫|‪ DfqB Rv‡qh‬اََطَي ِ‬
‫َ د ْرًًَا ‪ ev‬اَ َْطَْي ُ‬
‫ْ ُْ‬
‫‪ Gi‬مفعػوؿ ‪ hv‡Z GKwU‬متعػدى فعػل ‪ wewkó‬مفعػوؿ ‪: `yÕwU‬متعػدى بػدو مفعػوؿ )‪(3‬‬
‫‪ Gi †¶‡Î‬افعػاؿ قلػوب ‪Dci ms‡¶c Kiv Rv‡qh bq| Avi GUv mvaviYZ:‬‬
‫|‪n‡q _v‡K‬‬
‫ػَ‪ mvZwU| h_v: -‬افعَ ُ لَو‬ ‫َلِمػَ‪-‬ظَنَػْنػَ‪-‬ح ِسػب ِ‬
‫ػَ‪َ -‬ر ةْ ُ‬
‫ػَ‪َ -‬ز ََ ْم ُ‬
‫َ‪-‬خْل ُ‬
‫ُ َ ُْ‬ ‫َْ ُ‬
‫ت‬
‫َو َج ْد ُ‬
‫|`‪ BZ¨vw‬ظَنَػْنَ زة ًدا َالِما ‪َ ،‬لِمَ زة ًدا فَ ِ‬
‫اضالً ‪†hgb:‬‬ ‫ُ َْ َ ً َ ْ ُ َْ‬
‫‪Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn‬‬
‫‪42‬‬ ‫‪Avgxbyb bvn‬‬ ‫‪42‬‬

‫اَ َْلَ ُم َو اَرى ‪ h_v:‬متعدى فعل ‪ wewkó‬مفعوؿ ‪: wZb‬متعدى بسہ مفعوؿ )‪(4‬‬
‫َّث‬
‫اضػالً ‪َ †hgb:‬و اَنْػبَػأ َو اَ ْخبَػ َػر َو َخبَّػ َػر َو نػَبَّػأ َو َحػد َ‬ ‫‪َْ G‬لَػم ال زة ًػدا َمػرا فَ ِ‬
‫َ ُ َْ َ ْ ً‬
‫مفعوؿ ب ‪ mg~n‬مفعوؿ‬
‫ػَ‬ ‫ِ‬
‫ػَ ‪ Ges‬مفعػػوؿ ‪ Gi wØZxq‬بػػاب ََل ْمػ ُ‬ ‫مفعػػوؿ ‪ Gi Z…Zxq‬بػػاب اَ َْلَ ْمػ ُ‬
‫اَلُػ ُ ‪ †K‬مفعػوؿ معػ ‪ Ges‬مفعػوؿ لػ ‪Ges‬‬ ‫‪ evbv‡bv hvq‬م ْفعػوٌؿ مػا ٌَ ةسػ َّم فَ ِ‬
‫َ ُْ َ ْ ُ َ‬
‫َ ‪bv| Avi‬‬ ‫َم ْفعُ ْوٌؿ َما ‪ Gi †P‡q‬مفعوؿ ‪ Aci‬مفعوؿ ‪ Gi cÖ_g‬باب َْطَْي ُ‬
‫ِ‬
‫|‪ ٌَْ nIqvi Rb¨ AwaK Dchy³‬ةُ َس َّم فَاَلُ ُ‬
‫ُن صة‬ ‫‪ (Am¤ú~Y© wµqvmg~n) 17 wU| h_v :‬أفع‬
‫آض‪َ -‬ا َدا‬
‫ض ىحى‪-‬اَْم ىسى‪َ ََ -‬اد‪َ -‬‬ ‫صبَ َح‪-‬اَ ْ‬‫ات‪-‬اَ ْ‬ ‫ص َار‪-‬ظَ َّل‪-‬بَ َ‬ ‫َكا َف‪َ -‬‬
‫ِ‪-‬‬ ‫ِ‬
‫ُّ‪َ -‬مابَر َح‪َ -‬مافَت َئ‪َ -‬م َاد َاـ‪-‬لَْي َ‬
‫اح‪َ -‬م َاز َاؿ‪َ -‬مااَنْػ َف َّ‬
‫َر َ‬
‫‪ Gi w`‡KI‬خػر ‪ Øviv cwic~Y© nq bv eis‬فاَػل ‪ mg~n ïaygvÎ‬فعػل ‪GB‬‬
‫|‪ ejv nq‬فعاؿ ناقبة ‪gyLv‡c¶x nq Avi GRb¨B G¸wj‡K‬‬
‫مسػند ‪ Ges‬رفػع ‪ †K‬مسػند لليػ ‪ Gi c~‡e© cÖ‡ek K‡i Ges‬مجلػة امسيػة ‪G¸wj‬‬
‫‪ (†ckK…Z) †K‬مرفػوع ‪َ - Avi‬كػا َف َزةْػ ٌد قَابِ ًمػا ‪ cª`vb K‡i| †hgb:‬نبػب ‪†K‬‬
‫|‪ ejv nq‬خػر ‪ Gi‬كػاف ‪ (heiK…Z) †K‬منبػوب ‪ Ges‬اسػم ‪ Gi‬كػاف‬
‫‪ cÖ`vb‬نبػب ‪ †K‬خػر ‪ Ges‬رفػع ‪ †K‬اسػم ‪ Zvi‬افعػاؿ ‪Gfv‡eB G mg¯Í‬‬
‫¨‪ Øviv evK‬فاَػل ‪ KL‡bv ïaygvÎ‬فعػل ‪K‡i| Avi G¸wji g‡a¨ KwZcq‬‬
‫‪ †K‬كػاف ‪َ (e„wó n‡q‡Q) Avi G mgq H‬كػا َف َمطٌَػر ‪c~Y© n‡q hvq| †hgb:‬‬
‫|‪ ejv nq‬كاف تامة‬
‫ُمق مبة‬ ‫‪ (•bKU¨ †evaK wµqvmg~n) 7-wU| h_v:‬أفع‬

‫‪Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn‬‬
43 Avgxbyb bvn 43

)‫ َج َع َل (ِبعى ْرع‬-‫طَِف َق‬-َِ ‫ َخ‬-)‫ُّ(ِبعى اسرع‬

َ َْ ‫اَْو‬-)‫ب(ِبعى قرب‬
َ ‫ َكُر‬-‫ َك َاد‬-‫) ََ ىسى‬
GB ‫ فعػل‬mg~n e‡j w`‡e †h, Zvi ‫ خػر‬Zvi ‫‡_† فاَػل‬K wbKUeZ©x| Avi
GRb¨B G¸wj‡K ‫ فعاؿ مقاربة‬ejv nq| G¸wj ‫ مجلة امسية‬Gi c~‡e© cÖ‡ek
K‡i ‫ كػاف‬Gi gZ ‫† اسػم‬K ‫ رفػع‬Ges ‫† خػر‬K ‫ نبػب‬cª`vb K‡i| wKš‘
cv_©K¨ GB †h, Dnv‡`i ‫ خػر‬wU ‫ فعػل مضػارع‬n‡q _v‡K ‫ ْف‬Gi mv‡_|
†hgb: ‫ج‬
َ ‫ ََ ىسػى َزةْػ ٌد ْف ََيْ ُػر‬A_ev ‫ ْف‬Qvov †hgb: ‫ ََ ىسػى َزةْػ ٌد ََيْ ُػر ُج‬Avevi
KL‡bv ‫ فعل مضػارع‬wU ‫ ْف‬Gi mv‡_ wg‡j ‫ مبػدر‬Gi A_© cÖ`vb K‡i Ges
‫َسى‬ ‫ ى‬Gi ‫ فاَل‬n‡q hvq| Avi H mgq ‫ خر‬Gi cÖ‡qvRb nq bv| †hgb:
‫ ََ ىسػى ْف ََيْ ُػر َج َزةْػ ٌد‬Avi D³ mgq H ‫َسػى‬ ‫† ى‬K ‫َسػى تامػة‬ ‫ ى‬ejv nq| Avi
G¸wji g‡a¨ KwZcq ‫ فعػل‬e‡j †`q †h, ‫ فاَػل‬KvR ïiæ K‡i‡Q| †hgb:
‫ب‬ ِ
ُ ُ‫( طَف َق َزةْ ٌد ةَكْت‬hv‡q` wjL‡Z ïiæ K‡i‡Q)|
‫( أفع ُم حُ ُذ‬cÖksmv I wb›`v ÁvcK ‫ فعل‬mg~n) 4 wU|
h_v: ََ‫ َسا‬-ِ‫بِْئ‬-‫ َحبَّ َِا‬-‫نِ ْع َم‬
َ
ِ
‫ ن ْع َػم‬I ‫ َحبَّػ َِا‬cÖksmvi Rb¨ Ges ِ ِ
َ ‫ بػْئ‬I ََ‫ َسػا‬wb›`vi Rb¨ e¨eüZ nq|
‫ َحبَّ َِا‬e¨ZxZ evKx ‫ فعل‬mg~‡ni ‫ فاَل‬wU ‫ ُمعرؼ بالالـ‬Z_v ‫ لػف‬I ‫ الـ‬Øviv
‫ معرفة‬n‡e| †hgb: ‫الر ُج ُل َزةْػ ٌد‬ َّ ‫( نِ ْع َم‬hv‡q` KZBbv PgrKvi e¨w³!) A_ev
‫ معػرؼ بػالالـ‬Gi w`‡K ‫ مضػاؼ‬n‡e| †hgb: ‫ب الْ َق ْػوِـ َزةْػ ٌد‬ ِ ‫ نِعػم‬A_ev
ُ ‫صػاح‬
َ َْ
‫ فعػل‬Gi g‡a¨‫ ضػمً مسػتر دميػل‬n‡e (A_©vr ‫ فعػل‬Gi g‡a¨ Ggb GKwU
ً‫ ضم‬n‡e hv Dn¨ n‡e Ges ‫ متييل‬Gi ‫ دميل‬n‡e)| Ges Dnvi ‫ متييل‬wU ‫نكرة‬
‫ منبػوبة‬Z_v Awbw`©ó Ges hei wewkó n‡e| †hgb: ‫نِ ْعػ َػم َر ُجػالً َزةْػ ٌد‬
GLv‡b ‫ نِ ْع َػم‬Gi ‫ فاَػل‬n‡‛Q ‫ هػو‬- hv ‫ نِ ْع َػم‬Gi g‡a¨ Dn¨ Av‡Q| Avi ً‫جػال‬ ُ ‫َر‬
kãwU ‫ متييػل‬nIqvi wfwˇZ ‫ منبػوب‬n‡q‡Q| †Kbbv ‫ هػو‬n‡‛Q ‫مػبهم‬
(m‡›`nc~Y©)|

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
44 Avgxbyb bvn 44
‫ فاَػل‬Gi c‡i †h kã nq Zv‡K ‫ خمبػوص باشػدح‬ev ‫ خمبػوص بالػِـ‬Z_v
cÖksmv ev wb›`vi Rb¨ wbw`©ó ejv nq| Avi ‫ َحبَّػ َِا َزةْػ ٌد‬Gi g‡a¨ ‫ػب‬ َّ ‫َح‬
n‡‛Q ‫ فعػل مػدح‬Ges ‫ ذا‬n‡‛Q Dnvi ‫ فاَػل‬Ges ‫ َزةْػ ٌد‬n‡‛Q ‫خمبػوص باشػدح‬
Abyiƒcfv‡e ‫الر ُج ُل َزةْػ ٌد‬
َّ ِ ِ
َ ‫ بْئ‬I ‫الر ُج ُػل ََ ْم ٌػرو‬
َّ ََ‫ َسػا‬Gi g‡a¨ ‫ الرجػل‬n‡‛Q ‫فاَػل‬
Ges ‫ زةد و َمرو‬n‡‛Q ‫خمبوص بالِـ‬
‫( فعلُاعرب‬Avðh© †evaKُ‫ ) فعل‬Gi `yÕwU QxMvn:
GB `yÕwU ‫ صػيغة‬Gi cÖ‡Z¨KwUB ‫‡_† ثالثػي جمػرد‬K MwVZ| hv †_‡K ‫اسػم‬
‫ تفضيل‬MwVZ n‡q‡Q|
(1) cÖ_g ‫ صػيغة‬n‡‛Q: ُ ‫† َمػا اَفْػ َعلَػ‬hgb: ‫س َػْ َزةْ ًػدا‬ َ ‫( َمػا ْح‬hv‡q` KZBbv
my›`i!)| Bnv g~jZt ‫س َْ َزةْ ًدا‬ َ ‫ اَى َْْي ٍئ َما ْح‬Gi Dn¨iƒc| ‫ َما‬Gi A_© ‫اَي‬
‫ َْ ْػي ٍئ‬hv ‫ مبتػدا‬Ges ْ‫ ْح َس َػ‬n‡‛Q ‫ مبتػدا‬Gi ‫ خػر‬- Avi ْ‫ حسػ‬Gi ‫فاَػل‬
n‡‛Q ‫ هو‬hv Dnvi g‡a¨ Dn¨ Av‡Q Ges ‫ زةد‬n‡‛Q ‫ مفعوؿ ب‬-
(2) wØZxq ‫ صػػيغة‬n‡‛Q: ‫ػل بِػ‬ ِ ٍ ِ ِ
ْ ‫† اَفْعػ‬hgb: ‫( ْحس ْػْ بَلةْػػد‬KZBbv my›`i
hv‡q`!)| ْ‫ ْح ِس ْػ‬kãwU ‫ مػر‬Gi ‫ صػيغة‬hv ‫ ماضػي‬Gi A‡_© e¨eüZ
n‡q‡Q| Bnvi Dn¨iƒc ‫س َػْ َزةْػ ٌد‬ ْ A_©vr ٍْ ‫ص َػار َذا ُح ْسػ‬
َ ‫َح‬ َ - Ges ‫ بػا‬n‡‛Q
AwZwi³|

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
45 Avgxbyb bvn 45

Aby‡”Q` (‫)فصل‬
ُُُ‫ أسم ءُع ملة‬11ُcÖKvi:
(1) ‫اسم ءُشدطدة‬: (‫ ل ْف‬Gi A‡_© AvgjKvix ‫ اسم‬mg~n) 9-wU| h_v:
- ‫ َم ْه َما‬-‫ َحْيثُ َما‬-‫اِ ْذ َما‬- ‫ اَ ىّن‬-‫اَى‬-‫ َم ىت‬-َْ ْ‫ ة‬-‫ َما‬-ْْ ‫ َم‬-
GB ‫ اسػم‬mg~n `yÕwU ev‡K¨i c~‡e© Av‡m| cÖ_g evK¨‡K ‫ ْػرط‬Ges wØZxq
evK¨‡K ‫ جلا‬e‡j| G¸wj `yÕwU ev‡K¨B ‫† فعل مضارع‬K ‫ جلـ‬cÖ`vb K‡i|

ْ ‫ض ِر‬
(K) ‫ب‬ ْ ‫ض ِر‬
ْ َ‫ب ا‬ ْ َ‫( َم ْْ ت‬Zywg hv‡K gvi‡e AvwgI Zv‡K gvie)|
(L) ‫( َما تَػ ْف َع ْل اَفْػ َع ْل‬Zywg hv Ki‡e AvwgI ZvB Kie)|
(M) ِ ِ ِ
ْ ‫ِ اَ ْجل‬
ْ ‫( ةْ َْ ََْتل‬Zzwg †hLv‡b em‡e AvwgI †mLv‡b eme)|
(N) ‫( َم ىت تَػ ُق ْم اَقُ ْم‬Zzwg hLb `uvov‡e AvwgI ZLb `uvove)|
(O) ‫( اَي َْْي ٍئ تَأ ُك ْل ُك ْل‬Zzwg hv Lv‡e AvwgI ZvB Lve)|
(P) ‫ب‬ ْ ُ‫( اَ ىّن تَكْت‬Zzwg †hLv‡b wjL‡e AvwgI †mLv‡b wjLe)|
ْ ُ‫ب اَ ْكت‬
(Q) ‫سافِْر اُ َسافِْر‬ ِ
َ ُ‫( ا ْذ َما ت‬Zzwg hLb ågY Ki‡e AvwgI ZLb ågY Kie)|
(R) ‫بػ ْد‬ِ ْ‫بػ ْد اَق‬ ِ ‫( حيثُمػا تَػ ْق‬Zzwg †hLv‡b B‛Qv Ki‡e AvwgI †mLv‡b B‛Qv
َ َْ
Kie)|
(S) ‫( َم ْه َما تَػ ْقعُ ْد اَقْػعُ ْد‬Zzwg hLb em‡e AvwgI ZLb em‡ev)|
(2) ‫ ماضػي( اسَم ءُأفعَ ُبمعنَىُم ضَى‬Gi A_© cÖ`vbKvix wµqvevPK
we‡kl¨ mg~n): Avi Zv wZbwU| h_v: 1. ‫ػات‬ َ ‫~`( َهْيػ َه‬i n‡q‡Q) 2. ‫َْػتَّا َف‬
(c„_K n‡q‡Q) 3. ‫`( َس ْر ََا َف‬ª‚Z K‡i‡Q)|

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
46 Avgxbyb bvn 46

GB ‫ اسػم‬mg~n ‫† اسػم‬K ‫ فاَػل‬nIqvi wfwˇZ ‫ رفػع‬cÖ`vb K‡i| †hgb:

‫ات ةػَ ْوُـ الْعِْي ِد‬
َ ‫( َهْيػ َه‬C‡`i w`b `~i n‡q‡Q), ‫( َْتَّا َف َزةْػ ٌد َو ََ ْم ٌػرو‬hv‡q` Ges
Avgi c„_K n‡q‡Q), ‫( َس ْر ََا َف َزةْ ٌد‬hv‡q` `ª‚Z K‡i‡Q)|
(3) ‫اسََم ءُأفعَ ُبمعنََىُأمََدُح ضََد‬: ‫ مػػر حاضػػر‬Gi A_© cÖ`vbKvix
wµqvevPK we‡kl¨ mg~n| Avi Zv QqwU| 1. ‫( ُرَوةْ َد‬AeKvk `vI) 2. َ ُ‫بػَل‬
(†Q‡o `vI) 3. ‫ػل‬ْ ‫( َحيَّػ َه‬G‡mv) 4. ُّ‫ػ‬
َ ‫( ََلَْي‬Avek¨K K‡i bvI) 5.
ُّ
َ َ‫( ُد ْون‬bvI) 6. ‫( َها‬ai)|
GB ‫ اسػػم‬mg~n ‫† اسػػم‬K ‫ مفعػػوؿ‬nIqvi wfwˇZ ‫ نبػػب‬cÖ`vb K‡i|
†hgb:‫( ُرَوةْ َػد َزةْ ًػدا‬hv‡q`‡K AeKvk `vI), ‫ػل‬
َ ‫الر ُج‬
َّ َ ‫†( بػَلُػ‬jvKwU‡K †Q‡o
َّ ‫( َحيَّػ َه ِػل‬Qvjv‡Zi Rb¨ G‡mv), ‫ػُّ البػ ْد َؽ‬
`vI), ‫البػلَوَة‬ َ ‫( ََلَْي‬mZ¨‡K
Avek¨K K‡i bvI), ‫ػاب‬ ِ َ َ‫( دون‬eB wb‡q bvI), ‫( هػا زة ًػدا‬hv‡q`‡K
َ َ‫ػُّ الْكت‬ ُْ َْ َ
†MÖdZvi Ki/ai)|
(4) ‫ اسَ ُف عَل‬: Bnv ‫ فعػل معػروؼ‬Gi Avgj K‡i| A_©vr ‫† فاَػل‬K ‫رفػع‬
cÖ`vb K‡i| Avi ‫ متعػدى‬n‡j ‫† مفعػوؿ بػ‬K ‫ نبػب‬cÖ`vb Ki‡e `yÕwU
k‡Z©i wfwˇZ| cÖ_g kZ©wU nj: ‫ اسػم فاَػل‬wU eZ©gvb ev fwel¨‡Zi
A‡_© n‡Z n‡e| wØZxq kZ©wU nj: ‫ مبتػدا‬Gi ‫ خػر‬n‡Z n‡e| †hgb: ‫َزةْػ ٌد‬
ِ
ٌ ‫ضػا ِر‬
ُُ‫( قَػاب ٌم اَبػُ ْػو‬hv‡q‡`i wcZv `Êvqgvb), ‫ب اَبػُ ْػوُُ ََ ْم ًػرا‬ َ ‫( َزةْػ ٌد‬hv‡q‡`i
wcZv Avgi‡K †g‡i‡Q)|
A_ev, ‫ موصػوؼ‬Gi َ‫ صػف‬n‡e| †hgb: ‫ْػرا‬ ٍ ِ َ ‫ت بِرج ٍػل‬
ً ‫ضػارب اَبُػ ْوُُ بَك‬ ُ َ ُ ‫َم َػرْر‬
(Avwg Ggb GK e¨w³‡K AwZµg K‡iwQ hvi wcZv eKi‡K †g‡i‡Q)| A_ev,
‫ موصػوؿ‬Gi ‫ صػلة‬n‡e| †hgb: ُ‫( َجػاََِ الْ َقػابِ ُم اَبػُ ْػو‬hvi wcZv `Ðvqgvb †m
Avgvi wbKU G‡m‡Q),

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
‫‪47‬‬ ‫‪Avgxbyb bvn‬‬ ‫‪47‬‬

‫الضػػا ِر ُ‬
‫ب اَبُػ ْػوُُ ََ ْمػ ًػرا‬ ‫َجػاََِ َّ‬ ‫‪(hvi wcZv Avgi‡K cÖnviKvix †m Avgvi wbKU‬‬
‫|)‪G‡m‡Q‬‬
‫َجػاََِ َزةْػ ٌد َراكِبًػا اُالَ ُمػ ُ فَػ َر ًسػػا ‪ n‡e| †hgb:‬حػاؿ ‪ Gi‬ذو اْلػاؿ ‪A_ev,‬‬
‫‪(hv‡q` Avgvi wbKU Ggb Ae¯’vq G‡m‡Q †h Zvi †Mvjvg †Nvovq‬‬
‫|)‪mIqvix wQj‬‬
‫ضػا ِر ٌ‬
‫ب َزةْػ ٌد ََ ْم ًػرا ‪ً Gi c‡i n‡e| †hgb:‬ػلة لسػتفهاـ ‪A_ev,‬‬ ‫‪ (hv‡q` wK‬اَ َ‬
‫|)?‪Avgi‡K cÖnvi K‡i‡Q‬‬
‫‪َ (hv‡q` `Êvqgvb‬ماقَػابِ ٌم َزةْػ ٌد ‪ Gi c‡i n‡e| †hgb:‬حػرؼ نفػي ‪A_ev,‬‬
‫|)‪bq‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ب ‪†h Avgj‬‬‫ض َػر َ‬
‫ػاـ‪َ -‬‬
‫ػب ‪ Ges‬قَ َ‬
‫ب ‪َ K‡i _v‡K H GKB Avgj‬رك َ‬ ‫ضػا ِر ٌ‬‫قَػاب ٌم‪َ -‬‬
‫ب ‪Ges‬‬ ‫ِ‬
‫|‪َ K‡i _v‡K‬راك ٌ‬
‫س َّم ‪ Gi Avgj K‡i A_©vr‬فعل جمهوؿ ‪: Bnv‬اس ُمفعو )‪(5‬‬ ‫َم ْفعُ ْوٌؿ َما ٌَْ ةُ َ‬
‫ِ‬
‫‪ cÖ`vb K‡i‬نبػب ‪ †K‬مفعػوؿ ‪ cÖ`vb K‡i Ges evKx mg¯Í‬رفػع ‪ †K‬فَاَلُػ ُ‬
‫‪ ev‬خػر ‪ Gi‬مبتػدا ‪ Gi A‡_© n‡e Ges‬لسػتقباؿ ‪ ev‬حػاؿ ‪GB k‡Z© †h,‬‬
‫ب ‪ cÖf„wZ n‡e| †hgb:‬صلة ‪ Gi‬موصوؿ ‪ ev‬صفَ ‪ Gi‬موصوؼ‬ ‫ض ُػرْو ٌ‬‫َزةْػ ٌد َم ْ‬
‫اَبػُ ْوُُ‪-‬‬
‫اضػالً ‪ْ ََ Ges‬م ٌػرو ُم ْعطًػى اُالَ ُمػ ُ ِد ْرًًَػا‪-‬‬
‫خالِػ ٌد خمُْبػػر اِبػنُػ َمػرا بكْػر معلُػوـ اِبػنُػ فَ ِ‬
‫ٌَ ْ ُ َ ْ ً َ ٌ َ ْ ٌْ ْ ُ‬ ‫َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ضػروب ‪ Ki‡e †m AvgjB‬اُخ ِػر ‪َ I‬لػم ‪،‬اُ َْطى ‪،‬ض ِرب ‪†h Avgj‬فَ ِ‬
‫اضالً‪-‬‬ ‫َ ُ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫ْ‬ ‫َم ْ ُ ْ ٌ‬
‫|‪ Ki‡e‬خمُْبَػٌر ‪َ I‬م ْعلُ ْوٌـ ُم ْعطًى ‪،‬‬
‫مبتػدا ‪ Gi Avgj Ki‡e- Z‡e kZ© nj †h,‬فعػل ‪: ¯^xq‬يَفتُمشَبهة )‪(6‬‬
‫ػْ ‪ cÖf„wZ wKQy n‡e| †hgb:‬صػفَ ‪ Gi‬موصػوؼ ‪ ev‬خػر ‪Gi‬‬
‫َزةْػ ٌد َح َس ٌ‬

‫‪Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn‬‬
48 Avgxbyb bvn 48

ُ ‫( اُالَ ُمػ‬hv‡q‡`i †MvjvgwU my›`i)| †h Avgj ْ‫ َح ُس َػ‬Ki‡e †m AvgjB

ٌْ ‫ َح َس‬Ki‡e|
(7) ‫اسَ ُافرَدل‬: Bnvi e¨envi wZbfv‡e n‡q _v‡K| cÖ_g: ْ‫ ِم ْػ‬Gi mv‡_|
†hgb: ‫ض ُػل ِم ْػْ ََ ْمػ ٍرو‬
َ ْ‫ َزةْػ ٌد اَف‬- wØZxq: ‫ الـ‬I ‫ لػف‬Gi mv‡_| †hgb: ََِ‫َجػا‬
َ ْ‫َزةْ ُد ِف ْاأَف‬
‫ض ُل‬
Z…Zxq: َ‫ اضػاف‬Gi mv‡_| †hgb: ‫ػل الْ َق ْػوِـ‬ ُ‫ض‬
َ ْ‫ َزةْػ ٌد اَف‬- Avi Dnvi Avgj
‫ فاَػل‬Gi g‡a¨ n‡q _v‡K Ges †mUv n‡‛Q ‫هػو‬-hv ‫ض ُػل‬ َ ْ‫ اَف‬Gi ‫ فاَػل‬hv Dnvi g‡a¨
Dn¨ Av‡Q|
‫ اسػم تفضػيل‬Gi c~e©vsk‡K ‫ضػل‬
َّ ‫ ُم َف‬Ges cieZ©x Ask‡K ‫ضػل َليػ‬
َّ ‫ُم َف‬
e‡j|
†hgb: Dc‡ii D`vni‡Y ‫ َزةْ ٌد‬nj ‫ ُم َفضَّل‬Ges ‫ ََ ْمٌرو‬nj ‫ ُم َفضَّل َلي‬-
(8) ‫مصَ م‬: hLb ‫ مفعػوؿ مطلػق‬n‡e bv ZLb ¯^xq ‫ فعػل‬Gi Avgj Ki‡e
A_©vr ‫† فاَػل‬K ‫ رفػع‬cÖ`vb Ki‡e| Avi hw` ‫ متعػدى‬nq Zvn‡j ‫† مفعػوؿ‬K
‫ نبػب‬cÖ`vb Ki‡e| †hgb: ‫ب َزةْػ ٌد ََ ْم ًػرا‬ َ ‫ اَ َْ َجبَ ِػي‬Avi hw` Zywg PvI
ٌ ‫ض ْػر‬
Zvn‡j ‫† مبػدر‬K Zvi ‫ فاَػل‬Gi w`‡K ‫ مضػاؼ‬K‡i w`‡Z cvi| †hgb:
‫ب َزةْ ٍد ََ ْمًرا‬ َ ‫اَ َْ َجبَِي‬
ُ ‫ض ْر‬
(9) ‫اس ُمرَ ف‬: Bnv ‫† مضػاؼ اليػ‬K †hi †`q| †hgb: ‫َجػاََِ اُػالَ ُـ َزةْ ٍػد‬
- †R‡b ivLv DwPr †h, ‫ مضاؼ‬Gi ïiæ‡Z ‫ لف الـ‬Av‡mbv|
(10) ‫ اس ُا‬: Bnv Ggb GKwU ‫ اسم‬hv 4 wU wRwbm A_©vr ْ‫ تنوة‬ev ‫نوف‬
‫ تثنيػة‬ev ‫ نػوف مجػع‬ev َ‫ اضػاف‬ga¨ n‡Z †Kvb GKwUi mv‡_ wg‡j cwic~Y©
n‡q hv‡e| Avi Dnvi ‫ تػاـ‬nIqvi A_© GUvB †h, Dnv wØZxq †Kvb wKQyi

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
49 Avgxbyb bvn 49

w`‡K ‫ مضاؼ‬n‡Z cvi‡e bv| cÖKvk _v‡K †h, ْ‫ تنوة‬ev ‫ نوف تثنية‬ev ‫نػوف‬
‫ مجػع‬Dcw¯’Z _vKv Kvjxb ‫ اسػم‬wU wØZxq †Kvb wKQyi w`‡K ‫ مضػاؼ‬n‡Z
cvi‡e bv| Abyiƒcfv‡e hZ¶b ch©šÍ ‫† اسم‬Kvb wKQyi w`‡K ‫ مضػاؼ‬n‡q
_vK‡e ZZ¶Y ch©šÍ wØZxq †Kvb wKQyi w`‡K ‫ مضػاؼ‬n‡Z cvi‡e bv|
‫ اسػم تػاـ‬Gi g‡a¨ hLb m‡›`n I A¯úóZv †`Lv w`‡e ZLb Zv‡K `~i
Kivi Rb¨ ‫ متييل‬Av‡m| Avi ‫ اسم تاـ‬D³ ‫† متييل‬K ‫ نبب‬cÖ`vb Ki‡e|
(K) ْ‫ تنػوة‬Gi D`vniY: ‫ل َزةْػتًػا‬ ِ ِ
ٌ ‫ َْنػد ْي َرطْػ‬- (L) ‫ تنػوةْ مقػدر‬ev Dn¨
Zvbex‡bi D`vniY: ً‫جػال‬ ِ ِ
ُ ‫ َْنػد ْى اَ َح َػد ََ َش َػر َر‬- †Kbbv Dnv g~jZ: ‫ َحػ ٌد‬I
‫ ََ َش ٌػر‬wQj| (M) ‫ نػوف تثنيػة‬Gi D`vniY: ‫ َِْن ِػد ْى قَِفْيػ َػل ِاف بػُػرا‬- (N) ‫نػوف مجػع‬
Gi D`vniY: ً‫سػ ِرةْ َْ َْ َمػاال‬ َ ‫َخ‬ َ ‫ َه ْػل نػُنَبػئُ ُك ْم بِ ْاأ‬- (O) ‫ مشػاب نػوف مجػع‬Gi
ْ َِ ‫ َِْن ِػد ْى‬n‡Z ‫ تِ ْس ْػع ْو َف ِد ْرًًَػا‬ch©š|Í (P) َ‫ اضػاف‬Gi
D`vniY: ‫ش ُػرْو َف ِد ْرًًَػا‬
D`vniY: ً‫سال‬ ِ ِِ
َ ََ ُُ‫َْند ْى م ْلؤ‬
(11) ‫اس ُُكن يةُع‬: Avi Bnv `yÕwU kã| h_v: 1. ‫ َك ْم‬2. ‫َك َِا‬
‫` َك ْم‬yB cÖKvi: (1) ‫( لستفهامية‬cÖkœ‡evaK)| (2) ‫( خرةة‬eY©bvg~jK)|
‫ كم لستفهامية‬Ges ‫ َك َِا‬Ñ ‫† متييػل‬K ‫ نبػب‬cÖ`vb K‡i| †hgb: ً‫َك ْػم َر ُجػال‬
‫†( َِْن َػد َؾ؟‬Zvgvi wbKU KZRb †jvK Av‡Q?), ‫( َِْن ِػد ْي َكػ َِا ِد ْرًًَػا‬Avgvi
wbKU GZ w`invg Av‡Q)|
Avi ‫ َك ْػم َخ َِرةػَّة‬-- ‫† متييػل‬K ‫†( جػر‬hi) cÖ`vb K‡i| †hgb: َ‫ػ‬ ٍ
ُ ‫َك ْػم َمػاؿ اَنْػ َف ْق‬
(Avwg KZ/A‡bK UvKv e¨q K‡iwQ) Avevi KL‡bv ‫ َك ْػم َخ َِرةػَّة‬Gi ‫ متييػل‬Gi
Dc‡i‫ ِمػ ْػْ حػػرؼ جػػر‬Av‡m| †hgb: ‫ات‬
ِ ‫السػػمو‬ ِ ٍ ِ
َ َ َّ ‫( َكػ ْػم مػ ْػْ َملَػػُّ ىف‬Avmgv‡b
KZ/A‡bK †d‡ikZv Av‡Q)|

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
50 Avgxbyb bvn 50

‫ملُمعنوي‬
ُ ‫` ع‬yB cÖKvi-
(1) ‫ابت اء‬: A_©vr ‫ اسػم‬wU cÖKvk¨ ‫‡_† َامػل‬K gy³ nIqv| Avi Bnv ‫مبتػدا‬
Ges ‫ خػر‬Dfq‡K ‫ رفػع‬cÖ`vb K‡i| †hgb: ‫ َزةْػ ٌد قَػابِ ٌم‬GLv‡b ‫ مبتػدا‬Ges
‫ خر‬Df‡qi ‫ َامل‬B ‫ معنػوى‬n‡q‡Q| A_©vr ‫ ابتػدا‬- Bnv‡Z Av‡iv `yÕwU gZ
i‡q‡Q-
cÖ_gwU GB †h, ‫ مبتػدا‬Gi ‫ َامػل‬nj ‫ لبتػدا‬Avi ‫ خػر‬Gi ‫ َامػل‬nj ‫ مبتػدا‬-
GB g‡Zi wfwˇZ ‫ مبتػدا‬Gi ‫ َامػل‬nj ‫ معنػوى‬Ges ‫ خػر‬Gi ‫َامػل‬
nj ‫ لفظي‬-
wØZxqwU GB †h, ‫ خر‬Gi ‫ َامل‬nj ‫ مبتدا‬Avi ‫ مبتػدا‬Gi ‫ َامػل‬nj ‫ خػر‬-
GB g‡Zi wfwˇZ ‫ مبتدا‬Ges ‫ خر‬Df‡qi ‫ َامل‬nj ‫ لفظي‬-
(2) ‫† فعَلُمرَ مع‬Kُ‫ نصَب‬Ges ‫ جَز‬cÖ`vbKvix ‫ ع مَل‬n‡Z gy³ nIqv:

ُ ‫ض ِر‬
Avi Bnv ‫† فعل مضارع‬K ‫ رفع‬cÖ`vb K‡i| †hgb: ‫ب َزةْ ٌد‬ ْ َ‫ ة‬-

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
‫‪51‬‬ ‫‪Avgxbyb bvn‬‬ ‫‪51‬‬

‫)فصل( `‪Aby‡”Q‬‬
‫جمرور‪ 3.‬منبوب ‪ 2.‬مرفوع ‪ wZb cÖKvi- h_v: 1.‬اس ُمعمو‬
‫ُ)‪(1‬‬ ‫مبتػدا ‪ 3.‬مفعػوؿ مػاٌ ةسػم فاَلػ ‪ 2.‬فاَػل ‪ 8-wU| h_v: 1.‬مدفوعَ‬
‫مػاوال اششػبهتاف بلػيِ ‪ 6.‬اسػم ‪ Ges Zvi mg‡MvÎxq‡`i‬كػاف ‪ 5.‬خػر ‪4.‬‬
‫‪ Gi‬البػي نفػى جػنِ ‪ 8.‬خػر ‪َّ Ges Zvi mg‡MvÎxq‡`i‬‬
‫لف ‪ 7.‬اسػم ‪Gi‬‬
‫خر‬
‫)‪(2‬‬ ‫مفعػوؿ ‪ 3.‬مفعػوؿ بػ ‪ 2.‬مفعػوؿ مطلػق ‪ 12-wU| h_v: 1.‬منصَوب‬
‫ػتثى ‪ 8.‬متييػل ‪ 7.‬حػاؿ ‪ 6.‬مفعػوؿ معػ ‪ 5.‬مفعػوؿ لػ ‪ 4.‬فيػ‬
‫لف ‪ 9.‬مس ى‬‫َّ‬
‫كػاف ‪ 11.‬اسػم ‪ Gi‬البػي نفػى جػنِ ‪ 10.‬اسػم ‪Ges Zvi mg‡MvÎxq‡`i‬‬
‫خر ‪ Gi‬ماوال اششبهتاف بليِ ‪ 12.‬خر ‪Ges Zvi mg‡MvÎxq‡`i‬‬
‫‪ cÖ‡ek‬حػرؼ جػر ‪ 2. †h k‡ãi Dci‬مضػاؼ اليػ ‪ 2-wU| h_v: 1.‬مرَد ما ُ)‪(3‬‬
‫|‪K‡i‬‬

‫‪Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn‬‬
52 Avgxbyb bvn 52

Aby‡”Q` (‫)فصل‬
‫ مستثنُى‬Gi eY©bv:
‫ مس ى‬H kã‡K ejv nq hv َّ‫ لال‬ev Dnvi mswk­ó kãmg~‡ni c‡i
‫ػتثى‬
D‡j­L Kiv nq| hv‡Z Rvbv hvq †h, †h ûKzgwU Zvi ‫ ماقبل‬Z_v ‫ اال‬Gi
c~‡e© n‡q‡Q Zv ‫ػتثى‬
‫ مس ى‬Gi Dci n‡e bv| Avi Dnvi ‫† ماقبػل‬K ‫ػتثى‬ ‫مس ى‬
‫ من‬ejv nq|
َّ‫ لال‬Gi mswk-ó kãmg~n: -ِ‫لػي‬-‫ماَػدا‬-‫مػاخال‬-‫َػدا‬-‫خػال‬-‫حاْػا‬-‫سوى‬
‫ ى‬-ً‫ا‬
‫الةكوف‬-
‫` مستثنُى‬yB cÖKvi:
1. ‫ متبل‬2. ‫منقطع‬
(1) ‫متصَل‬: Ggb ‫ػتثى‬
‫† مس ى‬K ejv nq hv ‫ػتثى منػ‬
‫ مس ى‬Gi Ask n‡e Ges
‫ م ى‬Gi ûKzg †_‡K c„_K K‡i †`Iqv n‡e| †hgb: ََِ‫َجػا‬
Zv‡K ‫ستثى منػ‬
‫( الْ َق ْػوُـ اِالَّ َزةْ ًػدا‬Avgvi wbKU †Mv‡Îi mevB G‡m‡Q hv‡q` e¨ZxZ) GLv‡b
‫‡` زةػد‬ji Ask Ges `‡ji Dci ÔAvmviÕ †h ûKzgwU i‡q‡Q hv‡q`‡K
D³ ûKzg †_‡K c„_K K‡i †`Iqv n‡q‡Q|
(2) ‫منقطَص‬: Ggb ‫ػتثى‬
‫† مس ى‬K ejv nq hv ‫ػتثى منػ‬
‫ مس ى‬Gi Ask n‡e bv
Ges Zv‡K ‫ػتثى منػ‬
‫ مسػ ى‬Gi ûKzg †_‡K c„_K K‡i †`Iqv n‡e|
ِ ِ ِ
ً َ‫( َجػاََ الْ َق ْػوُـ االَّ َح‬Avgvi wbKU †Mv‡Îi mevB G‡m‡Q Mvav
†hgb:‫ػارا‬
e¨ZxZ) GLv‡b‫( َِحَػار‬Mvav) `‡ji AšÍf~³ © bq Ges `‡ji Dci
ÔAvmviÕ †h ûKzgwU i‡q‡Q Mvav‡K D³ ûKzg †_‡K c„_K K‡i †`Iqv
n‡q‡Q|

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
‫‪53‬‬ ‫‪Avgxbyb bvn‬‬ ‫‪53‬‬

‫ػب‬ ‫ِ‬
‫‪ n‡e‬لسػتفهاـ ‪-‬هنػى‪ -‬نفػى ¨‪َ : Ggb evK¨‡K ejv nq hvi g‡a‬كػالَـ ُم ْو َج ْ‬
‫|‪bv‬‬
‫ِ‬
‫ػب‬‫لسػتفهاـ ‪-‬هنػى‪ -‬نفػى ¨‪َ : Ggb evK¨‡K ejv nq hvi g‡a‬كػالَـ َا ِْػً ُم ْو َج ْ‬
‫ػتثى منػ ¨‪n‡e| Avi hw` ev‡K‬‬ ‫ػتثى ‪ D‡j­L bv _v‡K Zvn‡j‬مس ى‬‫‪ †K‬مس ى‬
‫اجاََِ ْ لالَّ َزةْ ٌد ‪ُ ejv nq| †hgb:‬م َفَّر ْغ‬
‫َم َ‬
‫‪ Pvi cªKvi:‬إعدا ُ‪ Gi‬مستثنُى‬
‫ػتثى ‪cÖ_g cÖKvi: GB †h,‬‬
‫كػالـ ‪ Gi c‡i‬لال ‪ n‡e Ges‬متبػل ‪ wU‬مس ى‬
‫َكػالَِـ َا ِْػً ‪َ A_ev‬جػاََِ الْ َق ْػوُـ اِالَّ َزةْ ًػدا ‪G Ae¯’vb Ki‡e| †hgb:‬موجػب‬
‫ػب‬
‫ػتثى ¨‪ُ ev‡K‬م ْو َج ْ‬ ‫ػتثى منػ ‪ wU‬مس ى‬
‫َحػ ٌد ‪ Gi c~‡e© Aew¯’Z n‡e| †hgb:‬مس ى‬
‫اجػاََِ اِالَّ َزةْ ًػدا‬ ‫َجػاََِ الْ َق ْػوُـ اِالَّ ‪ n‡e| †hgb:‬منقطػع ‪ wU‬مس ى‬
‫ػتثى ‪َ A_ev‬م َ‬
‫ػتثى ‪َِ A_ev‬حَ ًػارا‬ ‫‪ Gi c‡i‬الةكػوف ‪ -‬لػيِ‪ -‬ماَػدا‪ -‬مػاخال‪َ -‬ػدا‪ -‬خػال ‪ wU‬مس ى‬
‫َجاََِ ْ الْ َق ْوُـ َ‬
‫خالَ َزةْ ًدا ‪n‡e †hgb:‬‬
‫ستثى ‪َ ََ BZ¨vw`| Dc‡iv³ 4 wU Ae¯’v‡ZB‬دا َزةْ ًدا‬
‫|‪ wU hei wewkó n‡e‬م ى‬
‫ػتثى ‪wØZxq cÖKvi: GB †h,‬‬ ‫‪ G‬كػالـ اػً موجػب ‪ Gi c‡i‬لال ‪ wU‬مس ى‬
‫ػتثى منػ ‪Ae¯’vb Ki‡j Ges‬‬
‫‪ wU D‡j­L _vK‡j †mLv‡b `yÕwU c×wZ‬مس ى‬
‫‪ Gi wfwˇZ hei wewkó n‡e| Ab¨wU nj,‬اسػتثناَ ‪Rv‡qh| GKwU nj,‬‬
‫اجاََِ ْ َح ٌد اِالَّ َزةْ ًدا ْو ‪ n‡e| †hgb:‬لَراب ‪ Abyhvqx‬بدؿ ‪c~‡e©i ev‡K¨i‬‬
‫َم َ‬
‫اِالَّ َزةْ ٌد‬
‫ػتثى مفػرغ ‪Z…Zxq cÖKvi: GB †h,‬‬
‫‪ G‬كػالـ اػً موجػب ‪ Gi c‡i‬لال ‪ wU‬مس ى‬
‫ػتثى ‪Ae¯’vb Ki‡j‬‬
‫|‪َ Abyhvqx wewfbœ cªKvi n‡e‬امػل ‪ Zvi‬لَػراب ‪ Gi‬مس ى‬

‫‪Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn‬‬
‫‪54‬‬ ‫‪Avgxbyb bvn‬‬ ‫‪54‬‬

‫‪َ †Z †hi‬امل جػري ‪َ †Z hei Ges‬امل نبْب ‪َ †Z †ck‬امل رفعى ‪(A_©vr‬‬

‫اجاََِ اِالَّ َزةْ ٌد ‪n‡e)| †hgb:‬‬ ‫مامررت اِالَّ بِلة ٍد ‪ -‬مار ة ِ‬
‫َ االَّ َزةْ ًدا ‪َ -‬م َ‬
‫َ َ َ ْ ُ َْ َ َ ْ ُ‬
‫ػتثى ‪PZz_© cªKvi: GB †h,‬‬ ‫‪ Gi c‡i n‡j †hi‬حاْػا ‪ -‬س ىػوى ‪ -‬اػً ‪ wU‬مس ى‬
‫اجاََِ الْ َق ْػوُـ َاْيػ َػر َزةْ ٍػد ‪wewkó n‡e| †hgb:‬‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫اجػاََِ الْ َق ْػوُـ س ىػوى َزةْػد‪َ -‬م َ‬
‫‪َ -‬م َ‬
‫اْا َزةْ ٍد‬
‫اجاََِ الْ َق ْوُـ َح َ‬
‫‪َ -‬م َ‬
‫ػتثى بػ لالَّ ‪ --‬لَػراب ‪ kãwUi‬اػً )‪ ÁvZe¨: (1‬انبدَ‬
‫‪ Gi Abyiƒc‬مس ى‬
‫َاْيػ َػر َزةْ ِػد ِف الْ َق ْػوُـ )‪n‡e| †hgb: (1‬‬ ‫اجػاَِ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫َجػاََ الْ َق ْػوُـ َاْيػ َػر َزةْػد و َاْيػ َػر َحَػار و َم َ َ‬
‫اجاََِ اَ َح ٌد َاْيػَر َزةْ ٍد َو َاْيػ ُر َزةْ ٍد )‪(2‬‬
‫َم َ‬ ‫ػَ َاْيػ َػر َزةْ ٍػد )‪(3‬‬ ‫ٍ‬
‫اجاََِ َاْيػ ُر َزةْػد َو َم َار ةْ ُ‬‫َم َ‬
‫ت بِغَ ًِْ َزةْ ٍد‬
‫َوَم َامَرْر ُ‬
‫‪ Gi‬اسػتثناَ ‪ Gi Rb¨ wbw`©ó| Z‡e KL‡bv KL‡bv‬صػفَ ‪ kãwU‬اػً )‪(2‬‬
‫‘‪ Gi Rb¨ wbw`©ó wKš‬اسػتثناَ ‪ kãwU‬اِالَّ ‪Rb¨I e¨eüZ nq| †hgbfv‡e‬‬
‫آَلَةٌ اِالَّ ‪ Gi Rb¨I e¨eüZ nq| †hgb:‬صفَ ‪KL‡bv KL‡bv‬‬
‫لَوَكا َف فِي ِهما ِ‬
‫ْ ْ َ‬
‫‪َ -‬اْيػ ُرال ‪ A_©vr‬الَاِل َ اِالَّالُ ‪َ | Avi Ggwbfv‡e‬اْيػ ُرال ‪ A_©vr‬الُ لََف َس َدتَا‬

‫‪Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn‬‬
55 Avgxbyb bvn 55

Aby‡”Q` (‫)فصل‬
‫ اوابص‬Gi weeiY:
‫( اَ بص‬AbymiYKvix): H wØZxq kã‡K ejv nq hvi ‫ لَػراب‬cÖ_g k‡ãi
Abyiƒc nq GKB w`K †_‡K| A_©vr cÖ_g k‡ãi ‫ لَػراب‬Zvi c~e©eZ©x
‫ َامػل‬Abyhvqx nq Ges wØZxq k‡ãi ‫ لَػراب‬cÖ_g k‡ãi ‫ لَػراب‬Abyhvqx
nq| Avi cÖ_g kãwU‡K ‫( متبوع‬AbymiYK„Z) ejv nq|
‫ ا بص‬cuvP cÖKvi: h_v- 1.َ‫ صف‬2. ‫ تاكيد‬3. ‫ بدؿ‬4. ‫ َتف حبرؼ‬5. ‫َتف‬
‫بياف‬
(1) ‫يَفت‬: Ggb ‫† تػابع‬K ejv nq hv Ggb ¸Y‡K eySv‡e †h ¸YwU Zvi
‫ متبػوع‬Gi g‡a¨ we`¨gvb Av‡Q| †hgb: ٌٌ‫ػا‬ ِ َ ‫ جػاَِ رجػل‬A_ev Ggb
َ ٌ َُ َ َ
¸Y‡K eySv‡e †h ¸YwU ‫ متبوع‬Gi mv‡_ m¤ú„³| †hgb: ٌٌ‫ػا‬ ِ َ ‫جاَِ رجل‬
َ ٌ َُ َ َ
ُُ‫ اَبُػ ْػو‬GLv‡b cÖ_g cÖKvi‡K ‫ صػػفَ حبػػاؿ موصػػوؼ‬e‡j Ges wØZxq
cªKvi‡K‫ صفَ حباؿ متعلق موصوؼ‬e‡j|
cÖ_g cÖKv‡i ‫ موصػوؼ‬Ges َ‫ صػف‬Gi g‡a¨ `kwU wel‡q wgj _vKv
Avek¨K| (1) ‫( (معرفػة) تعرةػػف‬2) ً‫( (نكػػرة) تنكػػ‬3) ً‫(مػػِكر) تػػِك‬
(4) ‫( (مؤنػث) تانيػث‬5) ‫( (واحػد) افػراد‬6) ‫( تثنيػة‬7) ‫( مجػع‬8) ‫( رفػع‬9)
‫( نبب‬10) ‫جر‬
†hgb: ٌ‫اٌُ واِ ْمَر ةٌ ََالِ َمػة‬
ِ ‫اؿ َالِمو َف وزةد ِف الْع‬ ِ ِ ِ
َ ُ َْ ْ ُ َ ٌ ‫ور ُجالَف ََال َماف وِر َج‬
ِ ِِ
َ ٌٌ‫َْند ْي َر ُج ٌل ََا‬
BZ¨vw`| D³ `kwUi ga¨ n‡Z GKmv‡_ †h‡Kvb PviwU cvIqv hv‡e|
Avi wØZxq cÖKv‡i ‫ موصػوؼ‬Ges َ‫ صػف‬Gi g‡a¨ ïaygvÎ cuvPwU wel‡q

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
‫‪56‬‬ ‫‪Avgxbyb bvn‬‬ ‫‪56‬‬

‫)‪ (4‬رفػع )‪( (3‬نكػرة) تنكػً )‪( (2‬معرفػة) تعرةػف)‪wgj _vKv Avek¨K| (1‬‬
‫جر )‪ (5‬نبب‬
‫‪ِ -- D³ cuvPwUi g‡a¨ GKmv‡_ †h‡Kvb‬مْ ىه ُِِ الْقرة ِة الظَّ ِ‬
‫اٌ ْهلُ َها ‪†hgb:‬‬ ‫َ َْ‬ ‫ْ‬
‫|‪`yÕwU cvIqv hv‡e‬‬
‫‪ Gi ûKz‡g _v‡K †m‡nZz Zv‡K‬نكرة ‪ --‬مجلة خرةة ‪ ÁvZe¨: †h‡nZz‬انبد‬
‫ػاٌٌ ‪ evbv‡bv hvq| †hgb:‬صفَ ‪ Gi‬نكرة‬‫قَػاـ اَبػػوُ ‪ A_ev‬جاَِ رجل اَبػػوُ َ ِ‬
‫َ َ َ ُ ٌ ُُْ َ‬ ‫َ ُُْ‬
‫‪ Gi w`‡K‬نكػرة موصػوفة ‪ _vKv Avek¨K hv‬ضػمً ‪Avi ev‡K¨i g‡a¨ GKwU‬‬
‫َ ‪ †K‬صفَ |‪wdi‡e‬‬ ‫ت ‪ †K‬موصوؼ ‪ Ges‬نػَ َع ْ‬‫|‪َ ejv nq‬مْنػعُ ْو ْ‬
‫‪ †K‬متبػوع ‪ Gi †¶‡Î‬نسػبَ ‪ †K ejv nq hv‬تػابع ‪: Ggb‬ا كدَ )‪(2‬‬
‫|‪ Ab¨ †KvbwU bq‬منسػوب اليػ ‪ ev‬منسػوب ‪kw³kvjx K‡i| Avi DnvB‬‬
‫‪ Gi GKK msL¨v¸‡jvi cÖ‡Z¨KwU‡K ûKz‡gi AšÍf~³‬متبػوع ‪A_ev‬‬
‫‪© Kivi‬‬
‫|`‪َ BZ¨vw‬جػاََِ ْ الْ َق ْػوُـ ُكل ُه ْػم ‪َ Ges‬جاََِ ْ َزةْػ ٌد َزةْػ ٌد ‪Rb¨ e¨eüZ nq| †hgb:‬‬
‫|‪ُ ejv nq‬م َؤَّك ْد ‪ †K‬متبوع ‪GB‬‬
‫معنوي ‪ 2.‬لفظي ‪ `yB cÖKvi: h_v- 1.‬ا كد‬
‫|‪: Bnv †Kvb kã‡K evisevi Avbvi gva¨‡g n‡q _v‡K‬ا كدَ ُظف َي )‪(1‬‬
‫ب َزةْ ٌد ‪َ -‬زةْ ٌد َزةْ ٌد قَابِ ٌم ‪†hgb:‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ضَر َ‬
‫ب َ‬ ‫|`‪ BZ¨vw‬ا َّف ا َّف َزةْ ًدا قَاب ٌم ‪َ -‬‬
‫ضَر َ‬
‫ػِ )‪: Bnv AvUwU kã Øviv n‡q _v‡K| h_v: (1‬ا كدَ ُمعنَ ُوي )‪(2‬‬ ‫)‪ (2‬نػَ ْف ٌ‬
‫ٌ‬ ‫ِ ِ‬
‫ب ُع )‪ (8‬اَتْػبَ ُع )‪ (7‬اَ ْكتَ ُع )‪ (6‬اَ ْمجَ ُع )‪ُ (5‬كل )‪ (4‬كالَ َو ك ْلتَا )‪ٌْ ََ (3‬‬ ‫اَبْ َ‬
‫س ُه ْم ‪†hgb:‬‬ ‫اللةْ َد ِاف اَنْػ ُف ُس ُه َما َو َّ‬
‫اللةْ ُد ْو َف اَنْػ ُف ُ‬ ‫‪َ Abyiƒcfv‡e‬جاََِ َزةْ ٌد نػَ ْف ُس ُ َو َّ‬
‫َجاََ ‪ wØeP‡bi Rb¨ wbw`©ó| †hgb:‬كال وكلتا ‪ Avi‬اَ َْيُػنُػ ُه ْم ‪ -‬اَ َْيُػنُػ ُه َما‪ََْ -‬يػنُ ُ‬
‫اللةْ َد ِاف‬ ‫ب ُع ْوف ‪-‬كِالَ ًَُا وا َْلِْن َد ِاف كِْلتَ ُ‬
‫اًَا َّ‬ ‫َو َجاََِ ْ الْ َق ْوُـ ُكل ُه ْم اَ ْمجَ ُع ْو َف اَ ْكتَػ ُع ْو َف اَبْ َ‬
‫‪Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn‬‬
57 Avgxbyb bvn 57

‫ انبد اَتْػبَػ ُع ْو َف‬ÁvZe¨: ‫ اَ ْكتَ ُػع‬. ‫ب ُػع‬

َ ْ‫ اَب‬. ‫ اَتْػبَ ُػع‬kã¸wj ‫ اَ ْمجَ ُػع‬Gi ‫ تػابع‬myZivs
G¸wj ‫ امجع‬Qvov e¨eüZ nq bv Ges ‫ امجع‬Gi c~‡e©I Av‡mbv|
(3) ‫ُب‬: Ggb ‫† تػابع‬K ejv nq, hvi َ‫ نسػب‬Gi g‡a¨ ‫ بػدؿ‬UvB D‡Ïk¨,
Dnvi ‫ متبوع‬D‡Ïk¨ bq| Avi Dnvi ‫† متبوع‬K ‫ مبدؿ من‬ejv nq|
َ‫ ب‬Pvi cÖKvi: 1.‫ بػدؿ الكػل‬2. ‫ بػدؿ الػبع‬3.‫ بػدؿ االْػتماؿ‬4.
ُّ‫بدؿ الغل‬
(1) ‫ُاظكَل‬ َ‫ب‬: Ggb ‫† بػدؿ‬K ejv nq, hvi ‫ مػدلوؿ‬Ges ‫ مبػدؿ منػ‬Gi
‫ مدلوؿ‬GKB Rv‡Zi nq| †hgb: ‫َجاََِ َزةْ ٌد اَ ُخ ْو َؾ‬
(2) ‫بَ ُاظَبع‬: Ggb ‫† بػدؿ‬K ejv nq, hvi ‫ مػدلوؿ‬wU ‫ مبػدؿ منػ‬Gi
Ask n‡q _v‡K| †hgb: ُ ‫َ َزةْ ًدا َر َس‬
ُ ْ‫ضَرب‬
َ
(3) ‫بَ ُاالشَتم‬: Ggb ‫† بػدؿ‬K ejv nq, hvi ‫ مػدلوؿ‬wU ‫ مبػدؿ منػ‬Gi
mv‡_ m¤úK© iv‡L| †hgb: ُُ‫ب َزةْ ٌد ثػَ ْوب‬ ِ
َ ‫ُسل‬
(4) َ‫بَ ُاظلل‬: Ggb ‫† بػدؿ‬K ejv nq, hv‡K fy‡ji c‡i D‡j­L Kiv
nq| †hgb:‫ج ٍػل َِحَػا ٍر‬ ِ ُ ‫( مػرر‬Avwg GK e¨w³i cvk w`‡q, bv bv GKwU
ُ ‫ت بَر‬ َْ َ
Muvavi cvk w`‡q AwZµg K‡iwQ)|
(4) ‫عطَ ُبحَدف‬: Ggb ‫† تػابع‬K ejv nq, hv ‫ حػرؼ َطػف‬Gi c‡i
Av‡m| Avi ‫ تابع‬I ‫ متبوع‬DfqwUB ‫ مقبود بالنسبة‬nq| †hgb: ‫َجاََِ َزةْ ٌد‬
‫َو ََ ْمٌرو‬
‫† متبوع‬K ‫ معطوؼ َلي‬Ges ‫† تػابع‬K ‫ معطػوؼ‬ejv nq| Avi ‫َطػف حبػرؼ‬
†K ‫سق‬ َ َ‫ َطف ن‬I ejv nq|

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
58 Avgxbyb bvn 58

(5) ‫عطَ ُبدَ ن‬: Ggb ‫† تػابع‬K ejv nq, hv َ‫ صػف‬n‡e bv| Z‡e ¯^xq
‫† متبوع‬K ¯úó Ki‡e| †hgb: ‫ػاـ ََْب ُػدالِ اَبػُ ْػوبَ ْك ٍر‬ ٍ ‫ قَ َاـ اَبػُ ْو َح ْف‬-
َ َ‫ػٍ َُ َم ُػر َو ق‬
Avi ‫† متبوع‬K ٌَّ ‫ ُمبَػ‬Ges ‫† تابع‬K ‫ َطف بياف‬ejv nq|

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
59 Avgxbyb bvn 59

Aby‡”Q` (‫)فصل‬
ُُ‫ حد فُغددُع ملة‬16 cÖKvi:
(1) َ‫( حَد فُانبد‬mZK©xKiY nid mg~n): Bnv wZbwU| h_v: 1.َ‫ اَال‬2.‫اََمػا‬
3.‫َها‬
(2) َ‫( حَد فُاير‬m¤§wZm~PK nid mg~n): Bnv QqwU| h_v: 1. ‫نػَ َع ْػم‬
ِ ِ
2. ‫لى‬ ‫ بَ ى‬3. ‫ اَ َج ْل‬4. ‫ ا ْى‬5. ًِْ ‫ َج‬6. ‫ا َّف‬
(3) ‫( حد فُافسدد‬e¨vL¨Kvix nid mg~n): Bnv `yÕwU| h_v: 1. ‫ى‬ ْ َ‫ ا‬2.
‫† اَ ْف‬hgb: ‫َونَا َدةْػنَاُُ اَ ْف ةَااِبْػَر ِاهْي ُم‬
(4) ‫( حَد فُمصَ م‬wµqvg~j †evaK nid mg~n): Bnv wZbwU| h_v:
1.‫ َمػا‬2. ‫ اَ ْف‬3. ‫ اَ َّف‬D‡j­L¨ ‫ َمػا‬I ‫ اَ ْف‬-- ‫ فعػل‬wU‡K ‫ مبػدر‬Gi A‡_©
iƒcvšÍwiZ K‡i|
(5) ‫( حَد فُاحرَد‬wZi¯‹vi, agK, Drmvn `vbKvix nid mg~n):
Bnv PviwU| h_v: 1. َّ‫ اَال‬2. َّ‫ َهال‬3. َ‫ لَوال‬4.‫لَ ْوَما‬
(6) ‫( حَد فُاو َص‬Avkv †evaK nid mg~n): Bnv n‡‛Q ‫ | قَػ ْد‬Avi Bnv
‫ ماضػي‬Gi c~‡e© ¸iæZ¡v‡ivc Kivi Rb¨, AZxZ Kvj‡K eZ©gvb Kv‡ji
wbKUeZ©x Kivi Rb¨ Ges ‫† مضارع‬K ¯^íZv eySv‡bvi Rb¨ e¨eüZ nq|
(7) ‫( حد فُاستفه‬cÖkœ‡evaK nid mg~n): Bnv wZbwU| h_v: 1. ‫ َما‬2. ‫ًػلة‬
3. ‫َه ْل‬
(8) ‫( حَد فُم ع‬A¯^xKvi †evaK nid mg~n): Bnv n‡‛Q َّ‫ َكػال‬Avi Bnv
َ ‫َكػالَّ َس ْػو‬
wdwi‡q †`qvi A‡_© Ges ‫ َح َّقػا‬A‡_©I e¨eüZ nq| †hgb: ‫ؼ‬
‫تَػ ْعلَ ُم ْو َف‬

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
‫‪60‬‬ ‫‪Avgxbyb bvn‬‬ ‫‪60‬‬
‫‪: Bnv cuvP cÖKvi| h_v:‬انوين )‪(9‬‬
‫َزةْ ٌد ‪ nIqv cÖKvk K‡i| †hgb:‬منبرؼ ‪ †K‬اسم ‪: hv‬انوينُامكن )‪(K‬‬
‫صػ ٍ ‪ nIqv eySvq| †hgb:‬نكػرة ‪ Gi‬اسػم ‪: hv‬انَوينُانكدَد )‪(L‬‬ ‫‪َ A_©vr‬‬
‫‪ kãwU Zvbexb Qvov myKzb hy³‬صػ ‪ Avi‬اُسػ ُكَ سػ ُكوتًا مػا ِِف وقْ ٍ‬
‫ػَ َّمػا‬ ‫ْ ْ ُ ْ َ َ‬ ‫َْ‬
‫ت اَْْل ِف ‪n‡j Zvi A_© n‡e‬‬ ‫ِ‬
‫اُ ْس ُكَ الس ُك ْو َ‬
‫)‪(M‬‬ ‫‪ hv‬ةػَ ْوَمئِ ٍػِ ‪ Gi cwie‡Z© Av‡m| †hgb:‬مضػاؼ اليػ ‪: hv‬انَوينُعَو‬
‫|‪ wQj‬ةػَ ْوَـ اِ ْذ َكا َف َك َِا ‪g~jZt‬‬
‫‪ Gi byb‬مجػع مػِكر سػاٌ ‪ Gi †¶‡Î‬مجػع مؤنػث سػاٌ ‪: hv‬انوينُمق بلة )‪(N‬‬
‫ات ‪Gi gyKv‡ejvq Av‡m| †hgb:‬‬ ‫ِ‬
‫ُم ْسل َم ٌ‬
‫‪: hv KweZv, Q›` ev Q›`vs‡ki †k‡l nq| †hgb:‬انوينُاَُُدنُ ُ )‪(O‬‬
‫ِ ِ‬
‫صػابَ ْْ‬
‫َ لََقػ ْد اَ َ‬ ‫‪cÖKvk‬اَقَػلى اللَّ ْوَـ ََاذ َؿ َوالْعتَابَ ْْ **** َو قػُ ْوِل لِ ْف اَ َ‬
‫ص ْػب ُ‬
‫‪ me¸‡jv‡ZB Av‡m| wKš‘ cÖ_g‬حرؼ‪ ,‬فعل‪ ،‬اسم ‪ --‬تنوةْ ترمن ‪_v‡K †h,‬‬
‫|‪ Gi mv‡_ wbw`©ó‬اسم ‪4 cÖKvi‬‬
‫‪ ev Zvbexb‡K evav `vbKvix e¯‘ wZbwU| h_v:‬مػانع تنػوةْ ‪ ÁvZe¨:‬انبدَ‬
‫|‪ nIqv‬معرفػة ‪ ev Avwjd jvg Øviv‬معػرؼ بػالالـ ‪ wU‬اسػم ‪ A_©vr‬لػف الـ‪1.‬‬
‫ل ‪h_v:‬‬‫اَ َّلر ُج ُ‬
‫اب َزةْ ٍد ‪ nIqv| †hgb:‬مضاؼ ‪ wU‬اسم ‪ A_©vr‬لضافَ ‪2.‬‬ ‫كتَ ُ‬
‫ِ‬
‫َُ َم ُر ‪ nIqv| †hgb:‬اً منبرؼ ‪ †K‬اسم ‪َ A_©vr‬دـ انبراؼ ‪3.‬‬
‫|‪ Gi †k‡l nIqv‬فعػل مضػارع ‪ -‬خفيفػة ‪ I‬ثقيلػة ‪:‬نَونُا كدَ )‪(10‬‬
‫ض ِربَ ْْ ‪†hgb:‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ض ِربَ َّْ‪-‬ا ْ‬
‫|`‪ BZ¨vw‬ا ْ‬

‫‪Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn‬‬
61 Avgxbyb bvn 61

(11) َ‫حَد فُزي‬: Dnv AvUwU| h_v: 1. ‫ لِ ْف‬2. ‫ َ ْف‬3. ‫ َمػا‬4. َ‫ال‬
5. ْ‫ ِم ْػ‬6. ‫ػاؼ‬
ْ ‫ َك‬7. ‫ بَػا‬8. ‫ الَ ْـ‬-†k‡li 4 wU nid ‫ حػرؼ جػر‬Gi g‡a¨
ewY©Z n‡q‡Q|
(12) ‫حد فُشدط‬: Dnv `yÕwU| h_v: 1. ‫ اََّما‬2. ‫لَ ْو‬
‫ اََّمػا‬ev‡K¨i g‡a¨ cv_©K¨ I ev‡K¨i e¨vL¨v cÖ`v‡bi Rb¨ Av‡m Ges Zvi
RIqv‡e ‫† فا‬bIqv Avek¨K| †hgb: ‫فَ ِمْنػ ُه ْم َْ ِقى َو َسعِْي ٌد فَاََّما الَّ ِِةْ َْ َْ ُق ْوا فَِفي‬
‫النَّار‬
ْ ‫ َو اََّماالَّ ِػِةْ َْ ُسػعِ ُد ْوا فَِفػي‬- (A_©: Zv‡`i g‡a¨ wKQy †bKKvi Ges wKQy
‫اوَنَّ ِػة‬
e`Kvi, AZGe hviv e`Kvi Zviv hv‡e †`vh‡L Ges hviv †bKKvi Zviv
hv‡e Rvbœv‡Z)|
Avi ‫ لػو‬kãwU wØZxq evK¨‡K ‫ نفػي‬Kivi Rb¨ Av‡m, cÖ_g ev‡K¨i ‫نفػي‬
ِ ِ ِِ
َ ‫لَ ْوَكا َف فْيه َما آَلَةٌ االَّ الُ لََف‬-
nIqvi Kvi‡Y| †hgb: ‫س َدتَا‬
(13) ُ‫ظَوال‬: wØZxq evK¨‡K ‫ نفػي‬Kivi Rb¨ Av‡m cÖ_gwU we`¨gvb _vKvi
Kvi‡Y| †hgb: ‫ُّ َُ َم ُر‬ ِ
َ َ‫لَ ْوالَ ََلى ََلَل‬
(14)ُ‫( ال ُمفتوحَة‬hei wewkó jvg): Bnv ‫ تاكيػد‬Gi Rb¨ Av‡m| †hgb:
‫ض ُل ِم ْْ ََ ْم ٍرو‬
َ ْ‫لََلةْ ٌد اَف‬
(15)ُ ‫ مػاداـ( مُ ُبمعنىُم ُ ا‬Gi A‡_© e¨eüZ ‫) َمػا‬: †hgb: َِ‫ػاجل‬
َ َ ‫اَقػُ ْػوُـ َم‬
‫ ْاأ ِمْيػ ُر‬-
(16) َ‫حَد فُعط‬: Dnv `kwU| h_v: 1. ‫ واو‬2. ‫ فػا‬3. ‫ مث‬4. ‫ػت‬ ‫ ح ى‬5.
‫ اَِّما‬6. ‫ اَْو‬7. ‫ اَْـ‬8. ‫ ال‬9. ‫ بَ ْل‬10. ْْ ‫ ىل ِك‬-
ُ‫امتُب ظخدد‬

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
62 Avgxbyb bvn 62

AwZwi³ ms‡hvRb: ‫الرِحْي ِم‬

َّ ِْ ‫َح‬
‫الر ْ ى‬ ِ ‫ بِس ِم‬Gi ‫ لَراب‬:
َّ ‫ال‬ ْ
‫يم‬ ِ َّ ْ‫َح‬
ُ ‫الرح‬ ُ ‫ اَ َّلر ْ ى‬Gi g‡a¨ wZb cÖKvi ‫ لَراب‬n‡Z cv‡i| h_v:
(1) Dfq kãB †ck wewkó n‡e| G †¶‡Î kãØq Dn¨ gyeZv`v ‫ُه َػو‬
hgxi Gi ‫ خر‬n‡e| Avi ZLb evK¨wUi g~jiƒc n‡e ‫يم‬ ِ َّ ْ‫َح‬
ُ ‫الرح‬ ُ ‫الر ْ ى‬
َّ ‫ُه َو‬
(2) Dfq kãB hei wewkó n‡e| G †¶‡Î kãØq ‫ َْ ِػي‬Dn¨ ‫ فعػل‬Gi
ْ
‫َْ ِػي ال َّػر ْ ى‬
‫ مفعػوؿ‬n‡e| Avi ZLb evK¨wU n‡e Giƒc َْ ‫َح‬
‫يم‬ ِ َّ
َ ‫الرح‬
(3) Dfq kãB †hi wewkó n‡e| G †¶‡Î kãØq ‫ ال‬k‡ãi َ‫صػف‬
n‡e| ZLb evK¨wUi g~jiƒc n‡e ‫الرِحْي ِم‬
َّ ِْ ‫َح‬ َّ ِ‫بِ ْس ِم ال‬
‫الر ْ ى‬

Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn
‫‪63‬‬ ‫‪Avgxbyb bvn‬‬ ‫‪63‬‬

‫َحْ الرحيم‬
‫‪ -Gi ZviKxe:‬بسم ال الر ى‬

‫الرحيم‬ ‫َحْ‬
‫الر ى‬ ‫ال‬ ‫بسم‬ ‫بد‬
‫صػفَ ثػا‬ ‫صػفَ وؿ‬ ‫موصوؼ‬ ‫حرؼ جر مضاؼ‬ ‫فعل ‪ +‬فاَل‬

‫مضاؼ للي‬
‫جمرور‬
‫متعلق‬
‫مجلة فعلية خرةة‬

‫‪ -Gi ZviKxe:‬اْلمد ل رب ال ىعلمٌ‬

‫ال ىعلمٌ‬ ‫رب‬ ‫ل‬ ‫(خمتٍ)‬ ‫اْلمد‬

‫حرؼ جر موصوؼ مضاؼ مضاؼ للي‬ ‫ْب فعل‬ ‫مبتد‬
‫صفَ‬
‫جمرور‬
‫متعلق‬
‫خر‬
‫مجلة امسية خرةة‬

‫‪Avj-RvwgÔAvn Avm-mvjvwdq¨vn‬‬