Reformacja

Przyczyny:

Zeświedczenie kleru
Symonia - handel godnościami i urzędami kościelnymi, sakramentami oraz dobrami
duchowymi.
Rozpusta
Nepotyzm - faworyzowanie członków rodziny przy obsadzaniu stanowisk i przydzielaniu
godności.

Niemcy

1517 ogłoszenie w Wittenberdze 95 tez skierowanych przeciwko nadużyciom w kościele i

odpustom ( przez Marcina Lutra)
-stopniowo chciał przeprowadzenia reform, później zwolennik Jana Husa, atakował stolicę
apostolską
-Schronił się na zamku Saskiego księcia Fryderyka Mądrego, gdzie spisał zasady nowego
wyznania ewangelicko augsburskiego, przełożył Biblię na Niemiecki
-krwawa wojna zwana chłopską 1524-25 stłumiona przez połączone siły książąt i szlachty
oraz bogatego mieszczaństwa
-1529 sejm Rzeszy uchwalił zakaz szerzenia reformacji => mała grupa zwolenników
obecnych na sejmie zaprotestowała => stąd nazwa Protestanci
-Książęta protestanccy tworzą związek zbrojny => wojna domowa
-Sejm rzeszy w Augsburgu 1555
( Cuius regio, eius religio ) czyja władza, tego religia
- zwolennikami luteranizmu czechy węgry i polska, w krajach skandynawskich religią
państwową, narzucona w danii i norwegii przez Chrystiana III w szwecji i Gustawa I Wazę,
który wymordował tam katolików

Kalwinizm
-surowsza wizja reprezentowana przez Jana Kalwina (francuz działający w szwajcarii)
-zasada predestynacji - w momencie urodzenia ludzie dzielą się na wybranych (zbawionych)
i potępionych
-dowodem Łaski Bożej życie cnotliwe wypełnione pracą, bez rozrywek
- we francji rozłam i wybuchy wojen na tle religijnym => 8 wojen w połowie XVI wieku
-Katolikom przewodził królewski ród Walezjuszy
-aby pogodzić zwaśnione strony w 1572 doprowadzono do ślubu Henryka Burbona z
księżniczką Małgorzatą, siostrą króla Karola IX => noc Św. Bartłomieja => rzeź hugenotów
(kalwinów francuskich) => śmierć 3000 osób
-1589 na tron wstępuje Henryk IV Burbon który przechodzi na katolicyzm “Paryż wart jest
mszy” aby panować we francji
-1598 Edykt Nantejski => równouprawnienie hugenotów za wyjątkiem paryża, w ramach
bezpieczeństwa 100 twierdz na terenie Francji.
Anglikanizm
-Henryk VIII Tudor, nie mając syna prosi papieża o unieważnienie małżeństwa => odmowa
=> 1531 król zmusza biskupów do uznania go za głowę kościoła Anglii, żeni się z Anną
Boleyn => papież wyklął prymasa, króla i Anne :)
- 1534 akt supremacji => nowe wyznanie Anglikanizm
-krwawe represje wobec przeciwników
-likwidacja kościołów i majątków i zakonów
- po jego śmierci, jego syn Edward VI wprowadził kalwinizm
- nastepna Maria Tudor zwana krwawą => próbowała przywrócić katolicyzm, a po niej
Elżbieta I Wielka za panowania której ostatecznie zwyciężył Anglikanizm

Odłamy anglikanizmu
Kwakszy
Purytanie
Prezbiterianie
Adwentyści Dnia Siódmego

Polska XVI wieku

Przywileje:

1374 przywilej koszycki - zwalnia szlachtę z większości podatków

1413 Horodło Jagięłło włącza litewską szlachtę do polskich herbów

1430-33 Jedlnia Neminem captivabimus nisi iure victum - (nikogo nie aresztujemy bez
wyroku sądu) => nietykalność osobista szlachty, nie mogą zostać uwięzieni bez wyroku
sądu

1454 Nieszawa - Król musi płacić szlachcie za branie udziału w wojnach za granicami kraju

1488 Piotrków - Polscy chłopi nie mogą poruszać się wolno po kraju

1505 Nihil Novi w radomiu => w Polsce rządzi sejm, a nie król

======================================================================

1493 - pierwszy sejm walny

1515 Zygmunt Stary podpisuje z Habsburgami traktat w Wiedniu => 1526 Bitwa pod
Mohaczem => Węgrzy pokonani przez Turków ( Sulejman Wspaniały ) => Habsburgowie
przejmują tron Węgierski i Czeski
28.6.1569 W Lublinie Unia Lubelska => Rzeczpospolita Obojga Narodów (Unia
Realna)
-wspólny król
-wspólny sejm (zwykły co 2 lata, na 6 tygodni)
-wspólna polityka zagraniczna
-oddzielny skarb państwa
-oddzielne wojsko
-włączenie 5 województw Litewskich do Polski

1573 Henryk Walezjusz wybrany na króla Polski =>

-Pacta conventa - osobiste zobowiązania władcy
-Artykuły Henrykowskie - zestaw nienaruszalności wolności

1573 Konfederacja Warszawska - wolność wyznania fundamentalną zasadą państwa

1574 Druga wolna elekcja - Stefan Batory ( panowanie: 1575-1586 )

1582 Rozejm w Jamie Zapolskim => Smoleńsk dla Rzeczpospolitej => całkowita
powierzchnia kraju 993 000 tys km2 (najwięcej w całej historii Polski)

Panowanie Batorego => Husaria z Węgier pojawia się też w Polsce

1586 Trzecia wolna elekcja - Zygmunt III Waza królem (1586-1632 panowanie)

Rzeczpospolita Obojga Narodów w wieku XVII

Zygmunt III Waza 1587-1632

-polska szlachta przechodzi na katolicyzm

-1596 Unia Brzeska => kościół Grecko-Katolicki, popularny na ukrainie

-1604, początek dymitriad, zapoczątkowanych przez dymitra samozwańca (Griszka
Otriepiew)
-1605 polska zdobywa Moskwę, z dymitrem na czele (głównie wyruszyli z nim
magnaci)
-1609 druga wyprawa na Rosję
-1610 bitwa pod kłuszynem 5 tyś wojsk polskich kontra 30 tyś rosyjskich , wygrana
polaków
-1610 ponowne zajęcie Moskwy i okupacja jej przez 3 lata
-1613 Dymitr Pożarski organizuje powstanie => kapitulacja polaków w Moskwie =>
Michał Romanów carem
-1619 rozejm w Dywilnie => Rosja wyrzeka się ziem na wschód od polski
-1632-35 pokój w Polanowie
-1667 pokój w Anduszowie => kijów wchodzi do rosji
-1686 pokój Grzymułtowskiego => zrzeknięcie sie polaków praw do tronu rosyjskiego i
kijowa
-1652 Władysław Siciński zrywa sejm
-1665-66 Wielki rokosz Lubomirskiego
Władysław IV Waza 1632-48
-1638-48 złoty czas Wielkiej polskiej własności ziemskiej (latyfundia) magnatów, na
przykład posiadłości na ukrainie

Bohdan Chmielnicki dogaduje sie z tatarami => 1648 wybuch

powstania Chmielnickiego
-kwiecień 1648 bitwa pod Żółtymi Wodami (polska przegrywa)
-maj 1648 bitwa pod Korsuniem (polska przegrywa) => ogromne poparcie dla
Chmielnickiego
-Wrzesień 1648 bitwa pod Piławcami (polska przegrywa)
-Oblężenie Zbaraża 1648-49
-Bitwa pod Zborowem 1649 przekupienie tatarów i porwanie Chmielnickiego
-Ugoda Zborowska => 3 województwa (Bracławskie Czernichowskie Kijowskie) dla
kozaków
-Rejestr kozaków podniesiony do 40 000
-1651 bitwa pod Beresteczkiem (Polska wygrywa)
-Ugoda w białej Cerkwii => rejestr 40 000 => 20 000
utrata 2 województw przez Chmielnickiego
-1652 bitwa pod Batohem (Polska przegrywa)
1654 Chmielnicki zawiera układ z Carem w Perejasławiu, który
poddaje ukrainę Rosji

Pojęcia
Interrex - określenie stosowane w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w odniesieniu
do regenta państwa, w czasie bezkrólewia

Sejm walny - zgromadzenie decydujące o ważnych sprawach w państwie. Sejm walny

składa się z dwóch izb: Senatu i Izby Poselskiej oraz z trzech stanów sejmujących:
króla, posłów i senatorów.

Luteranizm - odmiana katolicyzmu, zakładająca odrzucenie matki boskiej, oraz

promująca ubóstwo w kościołach, założony przez Marcina Lutra

Kalwinizm - odmiana katolicyzmu, zakładająca zasadę predestynacji, zakładająca z

góry potępienie bądź zbawienie człowieka. najbardziej surowa religia protestancka,
razem z purytanami

Latyfundia - ogromne własności ziemskie, zazwyczaj posiadali je magnaci, którzy

posiadali np 100-200 miast oraz wsi
Zygmunt III Waza

Władysław Siciński - poseł, który po raz pierwszy zerwał sejm, używając liberum veto

Rokosz - powstanie zbrojne szlachty przeciw królowi elektowi

Dymitr Pożarski - przywódca powstania ludowego, które wyparło wojska polsko-

litewskie z Rosji, w czasie wojny polsko-rosyjskiej 1609-1618.

Dymitr Samozwaniec - rzekomo cudownie ocalały carewicz Dymitr, syn Iwana IV

Groźnego.

Unia Brzeska - połączenie Cerkwi prawosławnej z Kościołem łacińskim w

Rzeczypospolitej Obojga Narodów, dokonane w Brześciu Litewskim w 1596 roku

Rzeczpospolita Obojga Narodów - państwo złożone z Korony Królestwa Polskiego i

Wielkiego Księstwa Litewskiego istniejące w latach 1569–1795 na mocy unii lubelskiej

Bohdan Chmielnicki - przywódca powstania kozackiego przeciwko Rzeczypospolitej

w latach 1648–1657, bohater narodowy Ukrainy.

Tatarzy - grupa ludów tureckich z Europy wschodniej oraz północnej Azji.

Kozacy- zbiór ukraińców (rusinów) uciekinierów, dezerterów, bandytów itp

Jan II Kazimierz Waza król Polski i wielki książę litewski w latach 1648–1668, tytularny
król Szwecji do 1660 z dynastii Wazów,

Władysław IV Waza król Polski i wielki książę litewski w latach 1632–1648, tytularny
król Szwecji 1632–1648, formalnie car Rosji w latach 1610–1613, a tytularny do 1634.

Unia realna - związek dwóch lub większej liczby państw, oparty na wspólnych
instytucjach państwowych. Unia realna rozwinęła się z unii personalnej. Państwa
członkowskie tworzą w ramach unii realnej jeden podmiot prawa międzynarodowego,
najczęściej - jedno państwo.

Mecenat - opieka możnego nad artystą (Jagiellonowie a architekci)

Renesans w Rzeczpospolitej Obojga Narodów

rozkwit renesansu w polsce w XVI wieku
koniec panowania dynastii jagiellonów i pierwsi królowie elekcyjni
rozwój demokracji szlacheckiej
popularność wyznania kalwińskiego wśród szlachty (brak chęci kontroli nad wiernymi, ubogi
kościół, brak hierarchii duchowej)