2.

struqturuli integraciis sistemebi

2.1. ZvalkunTovani sistema

ZvalkunTovani sistemis Semadgenlebia Sinagani ConCxi da masze mimagrebuli ganivzoliani

anu ConCxis kunTebi.
xerxemlianebSi da adamianSi Sinagani ConCxi (skeleton) saxsrebiTa da iogebiT dakavSirebul
ZvalTa sistemas ewodeba. .
adamianis ZvalkunTovan sistemaSi saxsrebiTa da iogebiT erTmaneTTan dakavSirebuli 206
Zvali da Zvlebze myesebiT mimagrebuli 600-mde ConCxis kunTia.
xerxemlianebSi da kerZod – adamianSi Sinagani ConCxi ori _ aqsialuri da apendikularuli
ganyofilebisagan Sedgeba.
aqsialuri (RerZuli, sayrdeni) ConCxis Semadgenlebia: xerxemlis sveti, gulmkerdis Zvlebi da qalas
fuZis nawili, romelic warmoSobiT agreTve aqsialur ConCxs miekuTvneba (kefisa da ZiriTadi Zvlis
segmentebi Turqul kexamde); zemo da qvemo kidurebis ConCxi _ apendikularuli (danamati) ConCxis
Semadgenlebia.
ganivzoliani kunTebic anu sxeulis mamoZravebel organoTa sistema Zvlovani ConCxis saerTo
gegmis Sesabamisad tanisa da kidurebis kunTebadaa dajgufebuli. Tavis qalas Zvlebi da kunTebi
garkveul TaviseburebaTa gamo calke ganixileba.

Zvali rogorc organo. Zvlebi Sinagani ConCxis Semadgeneli tipiuri organoebia. Zvlebis preparatebze
kargad Cans, rom masSi Zvlis qsovili (Zvlis“nivTiereba”) garkveuli wesiTaa ganlagebuli _ gareT anu
periferiaze qsovili erTgvarovania, kompaqturia, da Sesabamisad ZvalSi qsovilis aRniSnul fenas
“kompaqturi nivTiereba” an kompaqturi Zvali ewodeba. kompaqturi fenidan SigniTken Zvlovani
firfitebis mTeli sistemaa Cazrdili, romlebic erTmaneTs xarixebiviT ukavSirdeba; Zvlis amgvari
struqturiT gamZleobis garda misi garkveuli simCatecaa ganpirobebuli
Zvlovani firfitebis am sistemas “Rrublisebri nivTiereba” ewodeba. firfitebs Soris fiWisebri
sivrceebia, romlebic wiTeli Zvlis tviniTaa amovsebuli. Zvlis tvini Zvlovani qsovili araa – masSi sisxlis
ujredebi warmoiqmneba (amgvarad, wiTeli Zvlis tvini sisxlmbadi, sisxlis warmomqmneli organoa).
Zvlis zedapiri ZvlisazrdelaTia (periosteum) dafaruli. Zvlisazrdela Zvlis SemaerTebelqsovilovani
garsia.
Zvlebis zedapirebi erTgvarovani araa. Zvlis zedapirebze kunTebis misamagrebeli sxvadasxva
tipiuri Zvlovani warmonaqmni SeiniSneba _ xorkli (tuberculum), borcvi (tuber), qedi (crista), morCi
(processus) da foso (fossa, fovea). uxSiresad, aRniSnuli warmonaqmnebis mdebareobisa da sididis
mixedviT individSi dgindeba sqesi, asaki, kunTovani sistemis saerTo ganviTareba da sxv.
kunTi rogorc organo. ConCxis kunTebi anu ganivzoliani kunTebi masiuri organoebia; kunTSi
rogorc organoSi orgvari qsovili gamoirCeva: ConCxis kunTebi erTi mxriT, sakuTriv ganivzoliani
kunTovani qsoviliT da meore mxriT, SemaerTebelqsovilovani myesebiTaa Sedgenili. myesebiT
kunTebi Zvlebzea mimagrebuli; myesi nebismieri kunTis ganuyofeli nawilia, romliTac kunTi Zvalzea
mimagrebuli. myess kumSvadobis unari ar gaaCnia. myesis pasiuri gadaadgileba da Sedegad saxsarSi
Zvlis amoZraveba kunTis SekumSviTa da damoklebiTaa ganpirobebuli. ganier kunTebSi myesebi
maT perimetrzea da, Sesabamisad Zvlebze mraval wertilSia mimagrebuli. myesis amgvar brtyel

1
formas aponevrozi ewodeba. kunTebis SekumSviT saxsrebSi moZraoba da mTlianad sxeulis
gadaadgileba an mdgomareobis SenarCunebaa (poza) ganpirobebuli.
sxeulis kunTebi sxvadasxva formisaa. kunTSi ori ZiriTadi formis garCeva SeiZleba: grZeli
kunTebi, romlebic ZiriTadad kidurebis moZraobas emsaxureba da ganieri kunTebi, romlebic tanis
ConCxzea mimagrebuli da mis moZraobasa da mdgomareobasac (poza) emsaxureba. kidurebis
kunTebi, zogadad, TiTistarisebria; TiTistarisebr kunTebSi 3 ganyofilebaa kargad gamoxatuli: Sua
ganyofileba anu muceli, romelic kunTovani ujredebis (boWkoebis) masiTaa Sedgenili; kunTis
sawyisi ganyofileba anu kunTis “Tavi”, romelic am kunTis proqsimaluri myesia da kudi, romelic
agreTve am kunTis meore, distaluri myesia.
saxsrebSi zusti moZraoba antagonisturi kunTebis SekumSviTa da modunebiTaa uzrunvelyofili.
magaliTad, saxsarSi momxreli kunTebis anatagonistebia amave saxsris gamSleli kunTebi, xolo
supinatorebis antagonistebi pronatorebia. yoveli saxsris mamoZravebeli kunTi topografiulad mis
zemoT ganlagebul ConCxis ganyofilebaSi iwyeba, xolo mimagrebulia saxsris qvemoT ganlagebul
Zvalze; magaliTad, idayvis saxsarSi gamSleli kunTi mxris Zvalze, idayvis saxsris zemoTaa
ganlagebuli, xolo distaluri boloTi idayvis Zvals saxsris qvemoT umagrdeba. saxsarSi yovel konkretul
moZraobas Cveulebrivad ramdenime kunTi emsaxureba. aRniSnul movlenas sinergizmi ewodeba,
xolo TviT kunTebs ki sinergistebi. ]
aqsialuri ConCxi. xerxemali. xerxemlis sveti (columna vertebralis) 32-33 malasagan Sedgeba
(meryeoba malebis raodenobaSi kudusunSi malebis cvalebadobiTaa ganpirobebuli). adamianis
filogenezi xerxemalSi malaTa raodenobis Semcirebaze migviTiTebs - es xerxemlis svetSi gavis Zvlis
zemoT ganlagebul malebs exeba. adamianSi aRniSnul malaTa raodenobaa _ 24; gorilasa da
SimpanzeSi _ 25; gibonSi _ 26; makakSi _ 27; axali qveynebis (amerikis) maimunebSi _ 28. malaTa
raodenobis Semcireba gamarTuli mdgomareobis ufro met saSualebas iZleva simZimis centris ukan
(zurgis mxares) gadaadgilebis gamo. aRsaniSnavia agreTve, rom adamianis msgavsad 24 mala
orangutanis xerxemalSic gvxvdeba, magram mokle ukana (qveda) kidurebma da brtyelma terfma da
agebulebis zogierTma sxva Tvisebam vertikaluri mdgomareoba ver uzrunvelyo.
ganlagebis mixedviT malebi 5 jgufadaa dayofili. esenia: kisris, gulmkerdis, welis, gavisa da
kudusunis malebi. malebis zoma da forma aRniSnul jgufebSi gansxvavebulia, magram maT
agebulebaSi ZiriTadi ganyofilebebi _ sxeuli, rkali da morCebi yovelTvisaa warmodgenili (kisris I
malas garda). malas tipiuri agebuleba gulmkerdis malebis magaliTze da maTTan SedarebiT
ganixileba.
gulmkerdis malebi adamianSi raodenobiT 12-ia. xerxemlis danarCen ganyofilebebSic malebis
agebuleba ZiriTadad igivea, Tumca garkveuli TaviseburebebiT gamoirCeva. malas sxeuli (corpus
vertebrae) misi yvelaze msxvili, masiuri nawilia. sxeuliTa da masTan dakavSirebuli rkaliT (arcus
vertebrae) malas xvrelia (foramen vertebrale) SemosazRvruli. rkalidan gamosuli ori wyvili sasaxsre
morCiT mezobeli zeda da qveda malebia erTmaneTTan dakavSirebuli. amgvarad, iqmneba xerxemlis
sveti da mis centrSi _ xerxemlis arxi (xerxemlis arxSi centraluri nervuli sistemis (cns) segmenti _
zurgis tvinia moTavsebuli). rkalidan kidev wyvili ganivi morCi da kenti wvetiani morCebia gamozrdili
_ maTTan kunTebi, iogebi da neknebia dakavSirebuli. gulmkerdis ganyofilebaSi wvetiani morCebi
daxrilia da qvemoTa malas kramitiseburad efareba. neknebTan SesaerTeblad mcire sasaxsre fosoebi
malas sxeulzecaa ganlagebuli. malebis amgvari aebuleba xerxemalSi gulmkerdis ganyofilebisTvisaa
tipiuri.
kisris pirvel malaze “atlantze” (atlas), rkalis or gamsxvilebul ubanze qalas sayrdeni ori Cazneqili
sasaxsre zedapiria warmoqmnili; atlantis am gamsxvilebul nawilebs gverdiTi masebi ewodeba.
samagierod, atlantze malas sxeuli da wvetiani morCi araa ganviTarebuli.

2
 kisris meore malasaTvis, romelsac – RerZmala (axis) ewodeba (Zveli, klasikuri saxelwodebaa
“epistrofeusi”) damaxasiaTebelia sxeulidan zemoT mimarTuli vertikaluri morCi _ “kbili”; kbili
faqtobrivad Zvlovani RerZia, romlis garSemoc atlasi da masTan dakavSirebuli Tavis qala brunavs.
adamianSi iseve, rogorc yvela ZuZumwovarSi kisris ganyofileba 7 malasagan Sedgeba.
welis mala yvelaze ufro masiuria xerxemlis svetSi. welis ganyofileba, rogorc wesi 5 malasagan
Sedgeba.
xerxemlis bolo, qveda ganyofileba gavis ZvliTa da kudusunis ZvliTaa Sedgenili.
gavis Zvali (os sacrum) xuTi malas SezrdiTaa warmoqmnili da mas samkuTxa forma aqvs; gavis
Zvlis mwvervalTan kudusunis Zvalia (os coccygis) dakavSirebuli specialuri xrtiliT (simfiziT).
kudusunis ZvalSi malebis raodenoba meryevia; es Zvali 4-5 rudimentuli (ganuviTarebeli),
erTmaneTTan Sezrdili maliTaa Sedgenili.
amgvarad, xerxemali malebiT Sedgenili svetia, romlis centrSic mTel sigrZeze xerxemlis arxia
ganlagebuli; arxSi cns ganyofileba - zurgis tvinia moTavsebuli.
adamianSi xerxemlis svetisaTvis 4 nadrekia damaxasiaTebeli; ori maTgani kisrisa da welis
midamoSi winiskenaa mimarTuli da maT Sesabamisad kisrisa da welis lordozebi ewodeba;
gulmkerdisa da gavis midamoSi ki nadrekebi ukanaa mimarTuli da maT gulmkerdisa da gavis
kifozebs uwodeben. nadrekebiT uzrunvelyofilia simZimis centrisa da vertikaluri RerZis saTanado
ganlageba gamarTuli siarulis pirobebSi. yvela sxva xerxemlianSi amgvari nadrekebi araa
ganviTarebeli. amitom, xerxemlis nadrekebi adamianis agebulebaSi tipiuri, ganmasxvavebeli niSania.
xerxemalSi sakuTriv malebis sxeulebi erTmaneTTan xrtilovani malTaSua diskebiTaa
dakavSirebuli. diskSi boWkovani xrtilis firfita da mis centrSi pulpozuri anu labisebri birTvi
gamoirCeva; labisebri birTvi warmoSobiT Canasaxovani qordis naSTia; malTaSoris SeerTebas
xrtiliT simfizi ewodeba. simfizi Zvlebis iseT xrtilovan SeerTebas ewodeba, romlisTvisac centralurad
ganlagebuli mcire Rrua damaxasiaTebeli (am SemTxvevaSi labisebri birTvisaTvis). atlassa da
RerZmalas Soris malTaSua diski ar arsebobs, vinaidan atlasSi malas sxeuli araa gamoxatuli.
gavis ZvalSi da kudusunSic bavSvebsa da mozardebSi malebi malTaSua xrtilebiTaa dakavSirebuli,
magram es xrtilebi daaxloebiT 17-25 wlis asakSi srul gaZvalebas ganicdis. gavis ZvalSi da kudusunSi
malebis amgvar SeerTebas sinostozi ewodeba. xrtilovani SeerTeba ki gavasa da kudusuns Soris
(malTaSua diski) gaZvalebas ar eqvemdebareba. aq arsebiTad simfizis Tavisebur formas vxvdebiT,
romelic kudusunis Zvlis moZraobas uzrunvelyofs mSobiarobis dros. xerxemlis svetSi malebis
sxeulebis amgvari kavSiriT drekadoba da garkveuli amplitudiT moZraobaa uzrunvelyofili.
xerxemlis svetSi malebi specialuri iogebiTacaa dakakavSirebuli, riTac misi simtkicea
uzrunvelyofili. iogebiT Zvlebis SeerTebas sindesmozi ewodeba.
xerxemalSi malebs Soris saxsrebiT SeerTeba anu diarTrozia gamoyenebuli. amisaTvis mezobel
malebs, rogorc zemoT iyo aRniSnuli, specialuri morCebi aqvT _ zeda da qveda sasaxsre morCebi.
saxsari (articulatio) Zvlebis moZrav SeerTebas ewodeba. Zvlebis sasaxsre zedapirebi hialinuri
xrtiliTaa dafaruli da
gansakuTrebul SemaerTebelqsovilovan CanTaSi anu sasaxsre CanTaSia moTavsebuli. mezobeli
malebis sasaxsre morCebic sasaxsre CanTebSia gaerTianebuli.
xerxemalSi malebis morCebze iogebis garda zurgis Rrma kunTebia mimagrebuli. maTi
daniSnulebaa xerxemlisa da Tavis qalas vertikaluri mdgomareobis SenarCuneba da zogierTi
SezRuduli moZraoba sakuTriv xerxemalSi. zurgis Rrma kunTebi xerxemlis orive mxares, neknebsa
da malebs Soris warmoqmnil RarebSia moTavsebuli. zurgis Rrma kunTebi erT mTlian masadaa
warmodgenili da zurgis gamSleli kunTis (m.erector spinae) saxelwodebiTaa cnobili. am kunTis
SemadgenlobaSi grZeli da mokle kunTebia gaerTianebuli, romlebic malebis morCebsa da neknebzea
mimagrebuli da gavis Zvlidan kisris malebsa da kefis Zvlamde vrceldeba. amgvarad, am kunTebze

3
adamianSi welis, kisrisa da Tavis tipiuri mdgomareobaa damokidebuli; cxadia, rom am jgufis
kunTebiT xerxemlis moZraobacaa uzrunvelyofili (ukan gadaxra, gverdze gadaxra da brunva).
adamianSi Tavis tipiur mdgomareobas zurgis kunTebTan erTad kidev kisris ramdenime kunTi
emsaxureba. amaTgan, damaxasiaTebeli “progresuli” kunTia mkerd-laviw-dvrilisebri kunTi (m.
sterno-cleido-mastoideus), romelic adamianSia gansakuTrebiT gamoxatuli. mkerd-laviw-dvrilisebri
kunTi mkerdis Zvlis tars, laviwis samkerde bolosa da safeTqlis Zvlis dvrilisebr morCebzea
mimagrebulia. orive kunTi erTdrouli SekumSviT Tavis ukan gadaxras emsaxureba, magram calmxrivi
SekumSviT Tavis gverdze daxra da saxis sapirispiro mxares Sebrunebaa ganpirobebuli; mkerd-laviw-
dvrilisebri kunTi mxris sartyelSi SezRudul moZraobasac emsaxureba _ qalas fiqsaciis SemTxvevaSi
misi SekumSva laviwsa da mkerdis Zvals zemoTken ezideba (qoSini).
gulmkerdis ConCxi. aqsialuri ConCxis Semdegi ganyofilebaa gulmkerdis ConCxi. gulmkerdis
ConCxi mkerdis ZvliT, neknebiTa da 12 gulmkerdis malaTia Sedgenili.
nekni (costa) brtyeli rkalisebri Zvalia. yvela neknis ukana, zurgis (dorsaluri) bolo anu Tavi
gulmkerdis malebs umagrdeba; neknebSi wina boloebi xrtilovania (hialinuri) da mkerdis ZvalTanaa
SeerTebuli; pirveli 7 neknis xrtili mkerdis ZvalTan saxsrebiTaa dakavSirebuli.
mkerdis Zvali (sternum) tipiuri brtyeli Zvalia.mkerdis Zvlis amgvari forma adamianisa da,
nawilobriv, hominidebisTvisaa damaxasiaTebeli da gulmkerdis tipiuri ganzomilebebiTaa
ganpirobebuli. mkerdis Zvlis kideebze neknebTan da laviwebTan damakavSirebeli sasaxre
zedapirebia ganlagebuli.
xerxemlianTa filogenezSi mkerdis Zvali pirvelad amfibiebSi viTardeba; cxadia, rom am Zvlis
ganviTarebasTan wina kiduris funqciaa dakavSirebuli. brtyelsa da farTo mkerdis ZvalSi
adamianisTvis damaxasiaTebeli mkerdis forma da misi gamarTul dgomasTan kavSiria asaxuli.
pongidebSi (adamianis msgavs maimunebSi) mkerdis Zvali formiT mxolod miaxloebulia
adamianTan, magram sxva maimunebSi da ZuZumwovrebSi saerTod wnelis an Cxiris forma aqvs da
sakuTriv Zvalic metadaa danawevrebuli.

gulmkerdis Rru 4 kedliTaa SemosazRvruli. wina kedelia mkerdis Zvli da masze miagrebuli neknebi
(xrtilovani boloebi); ukana kedelia xerxemlis sveti _ gulmkerdis 12 mala da maTze mimagrebuli
neknebis Tavebi. gverdiTi kedlebi sakuTriv neknebis rkalebiTaa SemosazRvruli; neknTaSoris
sivrceebi gareTa da SigniTa neknTaSua kunTebiTaa Sevsebuli. qvemodan gulmkerdis Rru ganieri
kunTiT _ diafragmiTaa SemosazRvruli. diafragmiT, amave dros, gulmkerdis Rru muclis Rrusganaa
gamoyofili. amitom, mas qarTulad SuasaZgidi ewodeba. neknTaSua kunTebsa da, gansakuTrebiT,
SuasaZgidze sunTqviTi moZrabis ganxorcielebaa ZiriTadad damokidebuli. gulmkerdis Rrus zeda
sazRvari gulmkerdis pirvel
malasa da mkerdis Zvlis zeda kideze gadis.diafragmis arseboba mxolod ZuZumwovrebisTvisaa
tipiuri. diafragma (diaphragma) TaRisebri moyvanilobis kunTia; TaRi gulmkerdis RruSia
amozneqili. kunTis boWkoebi gulmkerdis Rrus qveda Sesavalis perimetrzea (mkerdis Zvali, neknTa
rkali, welis malebi) mimagrebuli, zeda boloebiT ki sakuTriv TaRis myesovan centrSi erTiandeba.
diafragmis amgvari struqturiT TaRis Tavisufali vertikaluri gadaadgilebaa uzrunvelyofili: diafragmis
SekumSvas TaRis daweva da Sesabamisad, gulmkerdis Rrus vertikaluri ganzomilebis gazrda
mohyveba, riTac CasunTqvaa ganpirobebuli; kunTis modunebis Sedegad TaRi gulmkerdis RruSi
Seizniqeba, da gulmkerdis moculoba Semcirdeba _ am moZraobiT amosunTqvaa ganpirobebuli.
diafragmaSi sami xvrelia, romlebiTac saylapavi da aorta gulmkerdis Rrudan muclis RruSi xvdeba,
xolo qvemo Rru vena muclis Rrudan gulmkerdis RruSi adis.
sunTqviT moZraobebSi mniSvnelovani roli neknTaSua kunTebsac miekuTvneba. amaTgan, gareTa
neknTaSua kunTebis (mm. intercostales externi) SekumSviT neknebis aweva da gulmkerdis Rrus

4
moculobis gadidebaa ganpirobebuli, rac CasunTqvaSia aucilebeli. piriqiT, SigniTa neknTaSua (mm.
intercostales interni) kunTebis SekumSviT neknebis daweva da Sesabamisad gulmkerdis moculobis
Semcirebaa ganpirobebuli, rac amosunTqvis procesSia aucilebeli. am kunTebis mimagreba neknebze
am funqcias Sesabamisia.
formisa da ganzomilebebis mixedviT adamianis gulmkerdSi garkveuli Taviseburebebia tipiuri:
gulmkerdis ganivi (frontaluri) diametri wina-ukana (sagitaluri) diametrze metia.
apendikularuli ConCxi. apendikularuli (danamati) ConCxi adamianSi ori wyvili kiduriTaa
warmodgenili. Tavisufali oTxi kiduri saerTod xerxemlianebis (amfibiebiT dawyebuli)
damaxasiaTebeli niSania. adamianSi apendikularuli ConCxis Semadgenlebia: a)zemo da qvemo
kidurebis sartyelebi da b) zemo da qvemo kidurebis Tavisufali nawili. sartyelis meSveobiT kiduris
Tavisufali nawili tanis ConCxTanaa SeerTebuli.

zemo kidurebis anu mxris sartyeli adamianSi ventralurad, winidan mdebare wyvili laviwisa da,
dorsalurad e.i. zurgis mxridan mdebare wyvili beWis ZvlebiTaa warmodgenili. mxris sartyeli mxolod
gulmkerdis mxarezea Sekruli mkerdis Zvlis saSualebiT.
sakuTriv kiduri anu misi Tavisufali nawili sami ganyofilebisgan Sedgeba: mxari (brachium),
winamxari (antebrachium) da mtevani (manus).
mxarSi erTi lulovani Zvalia, romelsac mxiris Zvali (humerus) ewodeba; proqsimaluri epifiziT
(TaviT) mxris Zvali beWis ZvalTanaa dakavSirebuli saxsris meSveobiT. kunTebis misamagreblad
proqsimalur epifizze kargad gamoxatuli ori borcvia _ didi borcvi da mcire borcvi. mxris Zvlis
distalur epifizTan winamxris ori Zvalia saxsrebiT Senawevrebuli. am SeerTebas idayvis saxsari
ewodeba. gasaTvaliswinebelia, rom idayvis saxsarSi saerTo sasaxsre CanTiT faqtobrivad sami
saxsari _ mxar-sxivis, mxar-idayvis da sxiv-idayvis saxasrebia gaerTianebuli. ]

mxris sartyelsa da sakuTriv mxris saxsarSi moZraobas mravali kunTi emsaxureba, maT Soris
adamianSi kargadaa gamoxatuli deltisebri kunTi (m.deltoideus) da zurgis zedapiruli kunTebi –
trapeciuli kunTi da zurgis uganieresi kunTi. deltisebri kunTis gansakuTrebuli ganviTareba adamiansa
da primatebSi mxris saxsarSi moZraobis uzrunvelyofasTanaa dakavSirebuli, romelic farTo
amplitudiT gamoirCeva.
trapeciuli kunTis (m.trapezius) damaxasiaTebeli konturebi gamoxatulia im SemTxvevaSi, Tu
orive, majvena da marcxena kunTi erTdroulad iqna ganxiluli. cal-calke am kunTebs samkuTxedi
forma aqvs. trapeciuli kunTis SekumSviT ganpirobebulia beWis Zvlis gadaadgileba sibrtyeSi, xolo
beWis Zvlis fiqsaciis SemTxvevaSi kisris gamarTuli mdgomareoba da Tavis ukan gadaxraa
ganpirobebuli.
zurgis uganieresi kunTi (m.latissimus dorsi) farTo aponevroziT TeZosa da gavis Zvlebidan, welisa
da gulmkerdis malebidan (qveda 6 gulmkerdis mala) da neknebidan iwyeba da mokle brtyeli
aponevroziT mxris Zvalze, mis mcire borcvzea mimgrebuli. am kunTis SekumSviT zeda kiduris
tanTan mozidva da SigniTken brunvaa ganpirobebuli.
winamxrSi ori lulovani Zvali - sxivis Zvali da idayvis Zvali erTmaneTis paraleluradaa ganlagebuli;
sxivis Zvali(radius) _ lateralurad, ceris mxareze, xolo idayvis Zvali (ulna) ki medialurad, nekis
mxareze mdebareobs. Zvlebs Soris mTel sigrZeze SemaerTebalqsovilovani mtkice apkia daWimuli
(Zvlebis amgvar ASeerTebasac sindesmozi ewodeba).
zeda kidurSi moZraobisaTvis gansakuTrebuli daniSnulebisaa idayvisa da sxivis Zvlebis
urTierTdakavSireba ori saxsris meSveobiT. am Zvlebis proqsimalur boloebze ganlagebuli sasaxsre
zedapirebiT sxiv-idayvis proqsimaluri saxsaria warmoiqmnili; garda amisa, idayvisa da sxivis
proqsimalur boloebze kidev TiTo_TiTo sasaxsre zedapiria mxris ZvalTan Sesanawevreblad, ris

5
Sedegadac idayvis saxsari warmoiqmneba. amgvarad, idayvis saxsarSi sami saxsaria gaerTianebuli _
mxar-sxivis, mxar-idayvisa da sxiv-idayvis proqsimaluri saxsrebi. sxivisa da idayvis Zvlebis
damakavSirebeli meore saxsari Zvlebis distaluri boloebiTaa Sedgenili da mas sxiv-idayvis distaluri
saxsari ewodeba. sxivisa da idayvis Zvlebs Soris ori saxsris arsebobiT winamxarSi tipiuri brunviTi
moZraobaa uzrunvelyofili, romelSic mtevanic monawileobs (mtevani sxivis ZvalTanaa dakavSirebuli
sxiv-majis saxsarSi). am moZraobas pronacia ewodeba im SemTxvevaSi, Tu mtevani SigniTken
brunavs, xolo supinacia Tu mtevani gareTken brunavs; winamxrisa da mtevnis sawyis mdgomareobad
anatomiaSi supinaciaa miCneuli. supinacia da pronacia damaxasiaTebelia saerTod primatebisaTvis,
magram gansakuTrebiT adamianSia ganviTarebuli, riTac winamxrisa da majis sxvadasxva rTuli
moZraobaa uzrunvelyofili.
supinacia da pronacia agreTve damaxasiaTebeli kunTebiT – pronatorebiTa da supinatoriT
sruldeba. supinatori (m.supinator) mimagrebulia erTi boloTi mxrisa da idayvis Zvlebis ukana
zedapirebze, xolo meore boloTi sxivis Zvlis lateralul kides zeda mesamedSi ukavSirdeba. kunTis
SekumSva abrunebs sxivis Zvalsa da masTan dakavSirebul mtevans gareTken. supinatoris
antagonisti kunTebia ori, mrgvali da kvadratuli pronatori (m.pronator teres, m. pronator quadratus).
orive pronatori sxivisa da idayvis Zvlebis wina zedapirzea ganlagebuli.
idayvis saxsarSi winamxris moxra da gaSla mxris Zvalze ganlagebuli kunTebis SekumSviTaa
ganpirobebuli. momxreli orTava kunTi (m.biceps brachii) mxris Zvlis wina zedapirzea ganlagebuli.
idayvis saxsarSi meore momxreli kunTi mxris kunTia (m.brachialis), romelic uSualod mxris Zvalzea
mimagrebuli, xolo distaluri myesiT idayvis Zvalze, idayvis xorklianobazea mimagrebuli.
mxris wina kunTebis antagonistia samTava kunTi (m.triceps brachii), romelic mxris ukana
(dorsalur) zedapirzea ganlagebuli. amgvarad, winamxris momxreli da gamSleli kunTebi idayvis
saxsris zemoTaa ganlagebuli.
zeda kiduris mesame, distaluri ganyofileba – mtevani (manus) 3 ganyofilebisagan Sedgeba,
zemodan qvemoT: maja, nebi da TiTebi. maja (carpus) _ or rigad ganlagebuli waxnagovani (kuburi)
Zvlebia. pirveli rigis (proqsimaluri) samive ZvliT mtevani sxivis ZvalTanaa dakavSirebuli; amgvarad,
sxiv-majis saxsari mxolod sxivis Zvlisa da majis Zvlebis sasaxsre zedapirebiTaa Sedgenili; majaSi
meore anu distaluri rigis oTxi Zvali ki xuT lulovan nebis (metacarpus) ZvalTanaa saxsrebiT
Senawevrebuli. nebis Zvlebi distaluri boloebiT TiTebis (digiti) ZvlebTanaa Senawevrebuli agreTve
saxsrebis saSualebiT.
TiTebis ConCxi, Tavis mxriT saxsrebiT dakavSirebuli sami ZvliT _ falangebiTaa Sedgenili;
gamonaklisia pirveli TiTi _ ceri (pollex), romelic mxolod ori falangiTaa Sedgenili; falangebi
struqturulad mokle lulovani Zvlebia. TiTebis distalur (bolo) falangebs frCxilis falangebi ewodeba.

mtevnis moZraoba majis saxsarSi winamxarze ganlagebuli kunTebiTaa ganpirobebuli. momxrelebis

ZiriTadi masa winamxaris wina zedapirzea (ventralurad) ganlagebuli, xolo gamSlelebi ki winamxris
ukana zedapirze (dorsalurad).
amgvarad, mtevanSi TiTebisa da majis rTuli da urTierTSeTanxmebuli moZraobis unari adamianSi
winamxrisa da mtevnis progresuli kunTebiTaa ganpirobebuli. amaTgan SeiZleba gamovyoT:
winamxarze pronatorebi da supinatori.adamianSi ganviTarebulia, gansakuTrebiT, saCvenebeli TiTis
gamSleli kunTi (m.extensor indicis); mtevanSi – cerisa da nekis damapirispirebeli kunTebi
(m.opponens pollicis, m. opponens digiti minimi) da ceris mamoZravebeli zemoT naxsenebi kunTebi.

[ qvemo kiduri. qvemo kidurebis Tavisufali nawili aqsialur ConCxTan menjis sartyeliTaa
dakavSirebuli. sartyelis SemadgenlobaSi wyvili menjis Zvalia (os coxae), magram sakuTriv menjis

6
Zvali sami erTmaneTTan Sezrdili Zvlisagan Sedgeba: zemoT TeZos Zvalia (os ilium) Tavisi frTiT,
win da qvemoTken boqvenis (os pubis), xolo qvemoT da ukan sajdomi Zvali (os ischii). bavSvebSi
(16 wlamde) es Zvlebi xrtiliTaa dakavSirebuli, zrdasrulSi (30 w) ki Zvlovani qsoviliT Canacvlebis
Sedegad, erTian menjis Zvladaa warmoadgenili. am sami Zvlis monawileobiT menjis Zvlis gareTa
zedapirze Rrma tabuxis budea (acetabulum) warmoqmnili, romelic barZayis ZvalTan erTad menj-
barZayis saxsris SemadgenlobaSi Sedis. menjis Zvlebi ukana (yurisebri) sasaxsre zedapirebiT gavis
Zvals ukavSirdeba, xolo win ki erTmaneTTan boqvenis simfiziTaa dakavSirebuli: rogorc viciT (gv.)
simfizi Zvlebis xrtilovan SeerTebas ewodeba, romlisTvisac centralurad ganlagebuli mcire Rrua
damaxasiaTebeli. qalebSi orsulobis periodSi boqvenis simfizSi xrtilis qsovili rbildeba, da amitom am
adgilas Zvlebis SeerTeba ufro moZravi xdeba, ris gamoc mSobiarobis dros nayofis gatarebaa
gaadvilebuli. yurisebri zedapirebiT warmoqmnil gava-TeZos saxsarSic SezRuduli moZraoba _
“tokva” am procesSi dadebiT movlenad unda miviCnioT.
menjis, gavisa da kudusunis ZvlebiT mTliani Zvlovani salte _ sakuTriv menjia (pelvis) Sedgenili.
erTdroulad amave ZvlebiT, Sesabamisad, menjis Rrua Semofargluli. zemodan mas muclis Rru
esazRvreba. menjis RruSi fskeri kudis mamoZravebeli regresiuli kunTebiTaa Sedgenili.
menjis zeda ganier nawils didi menji ewodeba, xolo qveda, SedarebiT viwro ganyofilebas _ mcire
menji. menjis Rrus proporciebiTa da ganzomilebebiT adamianSi, rogorc sqesobrivi ise evoluciuri
Taviseburebebia asaxuli. mamakacis menji maRali da viwroa, mcire menjis Rru ki Zabrisebria.
qalebSi menjis Zvlis frTebi gaSlilia, sajdomi borcvebi erTmaneTisgan metadaa daSorebuli da
mTlianad menji dabali da ganieria; Sesabamisad, mcire menjis Rru cilindruli formisaa, misi qveda
apertura (gasavali) ki gaganierebulia, riTac mSobiarobis dros menjis Rrudan nayofis daubrkolebeli
gandevnaa uzrunvelyofili. adamianis nayofi Tavis tvinisa da qalas didi moculobiT gamoirCeva da
amgvarad, menjis gegmaSi evoluciis es Sedegia gamovlenili.

qvemo kiduris Tavisufali nawilic, zemo kiduris msgavsad, sami ganyofilebisgan – barZayis
(femur), wvivisa (crus) da terfisagan (pes) Sedgeba.
barZaySi erTi lulovani Zvalia, romelsac barZayis Zvali (os femoris) ewodeba. barZayis Zvali
adamianis ConCxSi yvelaze grZeli da masiuri lulovani Zvalia. barZayis Zvali Tavisi proqsimaluri
epifiziT (TaviT) menjis Zvlis tabuxis fosoSia Camjdari da amgvarad, menj-barZayis saxsris Zvlovani
Semadgenelia; barZayis Zvlis amave, proqsimalur boloze kunTebis misamagrebeli kargad gamoxatuli
Zvlovani borcvebi _ didi da mcire cibrutebia (trochanter major, trochanter minor) ganlagebuli,
distaluri epifiziT ki barZayis Zvali didi wvivis Zvalzea dayrdnobili; barZayis Zvali da didi wvivis
Zvali muxlis saxsrSia Senawevrebuli.

gamarTuli siarulis gamo adamianSi vertikaluri datvirTva qveda kidurebze mniSvnelovnadaa gazrdili;
amave dros gadaadgilebis procesSi datvirTvis mimarTuleba sagrZnoblad cvalebadobs. aseTi
datvirTvis pirobebSi adeqvaturi moZraobis ganxorcieleba ZiriTadad muxlis saxsaris struqturiTaa
uzrunvelyofili.
muxlis saxsari (articulatio genus), rogorc nebismieri sxva saxsri erTi da igive principiTaa agebuli
_ erTi mxriT, sasaxsre xrtiliT dafaruli Zvlis boloebi da, meore mxriT sasaxsre CanTa, romliTac
Zvlebis sasaxsre boloebia hermetiulad dafaruli. sasaxsre CanTa mTlianad SemaerTebelqsovilovani
warmoSobisaa. sasaxsre CanTaSi specializebuli ujredebiT sasaxsre anu sinovialuri siTxe gamoiyofa;
normalur, Cveulebriv pirobebSi sinovialuri siTxe mcire raodenobiT gamoiyofa, rac sakmarisia
sasaxsre zedapirebze sriala fenis Sesaqmnelad; travmisa an anTebis sapasuxod sinovialuri siTxe didi
raodenobiT warmoiSoba da sasaxsre RruSi gubdeba; es movlena saxsris SeSupebiT gamoixateba.

7
 sasaxsre CanTa garedan yovelTvis masTan Sezrdili iogebiTaa ganmtkicebuli, xolo zogierT
saxsarSi Zvlebis boloebi saxsarSida iogebiTacaa gamagrebuli. muxlis saxsarSi damatebiTi anatomiuri
struqturebic gvxvdeba, romlebiTac am saxsris damaxasiaTebeli funqciaa uzrunvelyofili. magaliTad,
muxlis saxsarSi amgvari struqturaa ori xrtilovani namglisebri firfita anu meniski, romelic didi wvivis
Zvlis sasaxsre zedapirebze devs da sasaxsre CanTas mxolod Tavisi gareTa kideebiT ukavSirdeba
(amitom meniskebis amovardniloba travmebisa an Warbi datvirTvis Sedegad arc Tu iSviaTia).
meniskebis meSveobiT barZayisa da wvivis sasaxsre zedapirebi erTmaneTTan ukeT aris morgebuli
(sasaxsre zedapirebis kongruentuloba anu Tavsebadobaa gaumjobesebuli). muxlis saxsarSi damatebiT
struqturebs agreTve saxsarSida jvaredini iogic miekuTvneba. jvaredini iogiT muxlis saxsarSi
amovardnilobis riskia Semcirebuli. muxlis saxsari wina mxridan specialuri ZvliT – kviristaviTaa
(patella) daculi; kviristavi barZayis oTxTava kunTis myesSia Camjdari.
[wvivis ConCxSi winamxris msgavsad, erTmaneTis paralelurad ganlagebuli ori lulovani Zvalia:
medialurad _ ceris mxareze mdebare didi wvivis Zvali da lateralurad _ nekis mxareze mdebare mcire
wvivis Zvali. Zvlebs Soris mTel sigrZeze mtkice SemaerTebelqsovilovani apkia daWimuli
(sindesmozi); wvivis ZvlebSi datvirTvisadmi gansakuTrebuli gamZleobiT didi wvivis Zvali (tibia)
gamoirCeva. mcire wvivis Zvali (fibula) ki sustia, da muxlis saxsarTan araa dakavSirebuli. wvivis
Zvlebis distalur boloebs gojebi ewodeba; gojebze Sida mxridan koWis ZvalTan Sesanawevrebeli
sasaxsre zedapirebia.
terfi sami ganyofilebisagan Sedgeba: ukana terfi, wina terfi (metatarsus) da TiTebi (digiti pedis).
terfis ukana nawili _ ukana terfi (tarsus), masiuri Rrublovani ZvlebiTaa Sedgenili. ukana terfSi Zvlebi
or rigadaa dawyobili; yvelaze zemoT, proqsimalurad ganlagebuli koWis Zvali orive wvivis ZvalTanaa
Sesaxsrebuli koW-wvivis saxsarSi da, amgvarad, misi saSualebiT terfi wvivis ganyofilebas
ukavSirdeba. koWis Zvali quslis Zvals eyrdnoba. adamianSi quslis Zvali terfis Zvlebs Soris
gansakuTrebuli sididiT gamoirCeva, rac gamarTul siarulTanaa dakavSirebuli. ukana terfSi koWisa
da quslis Zvlebis garda kidev xuTi _ navisebri, kuburi da sami solisebri Zvalia.
ukana terfTan wina terfis xuTi lulovani Zvalia Sesaxsrebuli; maT distalur boloebTan TiTebis
sam_sami falangia dakavSirebuli (gamonaklisia ceri, romelic mxolod ori falangiTaa Sedgenili, rogorc
mtevanSi).

adamianis terfi damaxasiaTebeli anatomiuri niSnebiT gamoirCeva, romlebSic gamarTuli siarulis

unaria asaxuli. terfis Zvlebi erTmaneTTan gansakuTrebuli iogebiTaa dakavSirebuli (magaliTad,
terfis grZeli iogi, terfTaSorisi iogebi, terfis aponevrozi da sxv.). terfis Zvlebze sakuTriv terfis mokle
kunTebis myesebi da wvivis Zlieri kunTebis myesebicaa mimagrebuli, magaliTad _ wvivis samTava
kunTis myesi A(aqilevsis) quslis Zvlis borcvze. iogebis elastikurobiTa da kunTebis tonusiT terfis
metad mnSvnelovani TaRovani formaa uzrunvelyofili. terfis TaRovani forma medialur (Sida)
mxarezea kargad gamoxatuli. medialuri mxridan terfi zedapirze mxolod quslis ZvliTa da wina terfis
pirveli Zvlis TaviTaa dayrdnobili. lateralur mxares ki terfi zedapirs qusliT, nawilobriv kuburi ZvliTa
da masTan SeerTebuli wina terfis mexuTe ZvliT eyrdnoba; TaRovani agebulebis Sesabamisad wina
terfis danarCeni oTxi Zvali mxolod distaluri TavebiT eyrdnoba zedapirs, xolo TiTebi - wina (anu
frCxilis) falangebiTaa dayrdnobili zedapirze. es suraTi kargad Cans sveli terfis anabeWdebze.
amgvarad, adamianis terfSi damaxasiaTebelia: ukan gaweuli qusli da saerTod masiuri ukana terfi;
dagrZelebuli Zvlebi wina terfSi da, primatebTan SedarebiT damoklebuli TiTebis falangebi;
funqciurad metad mniSvnelovania, rom adamianis terfSi, maimunebisagan gansxvavebiT pirveli
TiTis falangi sxva TiTebis falangebTan erTad erT sibrtyeSia moTavsebuli, gamsxvilebulia da mxolod
sayrden funqcias emsaxureba. garda amisa, cerma sruliad dakarga terfis sxva TiTebTan dapirispirebis
saSualeba. amgvari struqturuli organizacia mxolod adamianis terfisTvisaa damaxasiaTebeli.

8
adamianSi dgomasa da siarulis ganxorcielebaSi plantigradobaa gamoyenebuli; es niSnavs, rom
dgomaSi adamianis terfi zedapirs erTdroulad samive ganyofilebiT eyrdnoba, siarulSi ki TiToeul
ganyofilebas TanamimdevrobiT. xerxemlianTa garkveul jgufebSi cxovelebi dgomasa da siarulSi
mxolod TiTebis falangebs iyeneben; magaliTad, zogierTi dinozavri, frinvelebi, mtacebeli
ZuZumwovrebi da Cliqosnebi; am movlenas digitigradoba da/an falangigradoba (cxeni, Zroxa)
ewodeba.
terfis funqcia sakuTriv terfisa da wvivis kunTebiTaa ganpirobebuli. terfis moZraoba koW-wvivis
saxsarSi gadamwyvetia qveda kiduris
funqciaSi. moZraoba koW-wvivis saxsarSi uzrunvelyofilia wvivis wina da ukana jgufis kunTebiT.
wina jgufis kunTebiT terfisa da TiTebis gaSla, xolo kunTebis ukana jgufiT ki terfisa da TiTebis
moxraa ganpirobebuli; vinaidan, terfis moxra ZiriTadad wvivis samTava kunTis (m.triceps surae)
SekumSviTaa ganpiobebuli es kunTi adamianSi gansakuTrebiT kargadaa ganviTarebuli da progresul
kunTebs miekuTvneba.; terfis moxra siarulSi sakvanZo movlenaa, amitom adamianisTvis tipiuri
wvivis forma am kunTis ganviTarebazea damokidebuli.
qveda kiduris moZraoba muxlis saxsarSi barZayis kunTebiTaa uzrunvelyofili. barZayis wina jgufis
kunTebis SekumSviT wvivis gaSlaa ganpirobebuli da es moZraoba muxlis saxsarSi sruldeba.
sapirispiro moZraoba muxlis saxsarSi barZayis ukana jgufis kunTebiT xorcieldeba. amgvarad, wina
jgufisa da ukana jgufis kunTebiT wvivis urTierTsawinaaRmdego moZraobaa ganpirobebuli.
menj-barZayis saxsarSi moZraobis funqciac uSualodaa dakavSirebuli swordgomasTan da gamarTul
siarulTan. menj-barZayis saxsarSi moZraoba kunTebis specialuri jgufebiTaa ganpirobebuli,
romelTagan adamianisTvis damaxasiaTebelia “sajdomi” kunTebis jgufi, romelic zurgis mxaresaa
ganlagebuli da gansakuTrebiT adamianSi ganviTarda da gamarTuli siaruli SesaZlebeli gaxada.
pongidebi or fexze didxans ver Zleben, wonasworobas ver inarCuneben da winisken ecemian _ maTi
susti sajdomi kunTebi gamarTul mdgomareobasa da wonasworobasac ver uzrunvelyofen. bavSvi
siarulis dros swored am kunTebis gamoyenebas “swavlobs”; marTlac, pirvel wlebSi gansakuTrebiT
sajdomi kunTebi viTardeba. sajdomi kunTebis jgufs dundula kunTebi miekuTvneba; dundula
kunTebi progresuli kunTebis kategoriaSi Sedis; dundula kunTebis jgufi sami (zedapiruli didi da Rrma
_ Sua da mcire kunTebisgan Sedgeba (m. gluteus maximus, m. gluteus medius,m. gluteus minimus),
romlebic Tavisi masiT menjis Zvlebze, xolo distaluri boloebiT (qveda TavebiT) barZayis Zvlis
xorklianobaze da did cibrutzea mimagrebuli. dundula kunTebis SekumSva qveda kiduris zurgisken,
ukan ganzidvas, e.i. menj-barZayis gaSlas emsaxureba. am kunTebis muSaobasTanaa dakavSirebuli
iseTi funqciebi, rogoricaa sirbili, xtoma da, saerTod, tanis vertikaluri mdgomareoba _ uZravi barZayis
SemTxvevaSi dundula kunTebis SekumSviT tanis ukan gadaxraa ganpirobebuli. SedarebisTvis,
pongidebSi didi dundula kunTi mxolod Txeli kunTovani firfitis saxiTaa mocemuli.
dundula kunTebis antagonistia TeZo-sukis kunTi (m. iliopsoas)
muclis Rrus gverdiTi kedlebi 3 ganieri kunTiTaa Semofargluli. es kunTebia Signidan gareT: muclis
ganivi kunTi (m. transversus abdominis), muclis SigniTa iribi kunTi (m. obliquus internus abdominis)
da muclis gareTa iribi kunTi( m. obliquus externus abdominis). muclis kunTebi Tavisi aponevrozebiT
warmoqmnian myesovan budes, romelSiac muclis swori kunTi Tavsdeba da amgvarad muclis Rrus
wina kedeli warmoiqmneba.
muclis sxvadasxva kunTis SekumSviT tanis gverdze gadaxra, Semobruneba an winisken daxraa
ganpirobebuli. muclis Rrus SemomsazRvreli kunTebiT erToblivad “muclis presia” Sedgenili. presis
funqcia metad mniSvnelovania muclis RruSi moTavsebuli organoebisaTvis da kunTebis sakuTar
tonuszea (nawilobrivi SekumSvis mdgomareobaze) damokidebuli.

9
 Tavis qala. Tavis qala (cranium) ori ganyofilebisagan Sedgeba: tvinis qala (neurocranium) da saxis
qala (viscerocranium). aRsaniSnavia, rom cxovelebisagan gansxvavebiT, adamianSi tvinis qala rigi
ganzomilebebiT saxis qalaze didia.
tvinis qala. tvinis qala sxvadasxvanairi formis ZvlebiTaa Sedgenili. tvinis qalaSi 6 dasaxelebis
Zvalia: Sublis, Txemis wyvili Zvali, kefis, safeTqlis wyvili Zvali, solisebri da cxavis. tvinis qalaSi
am ZvlebiT ori anatomiuri struqturaa Seqmnili: pirveli _ qalasarqveli (calvaria), romelic Sublis, ori
Txemis, solisebri, safeTqlisa da kefis Zvlebis brtyeli nawilebiT _ anu qicvebiTaa (firfitebiT)
Sedgenili; meore _ qalas fuZe, romelic Sublis, cxavis, solisebri da kefis ZvlebiT da agreTve safeTqlis
Zvlis piramidebiTaa Sedgenili. qalas fuZeSi topografiulad mniSvnelovani struqturaa _ kefis didi
xvreli (foramen occipitale magnum), romelic mTlianad kefis ZvliTaa SemosazRvruli; kefis xvrelis
doneze qalas Rru xerxemlis arxs uerTdeba. qalas fuZe kisris I malaze _ atlantzea dayrdnobili kefis
Zvlis sasaxsre rokebiT da, amgvarad, Tavis qala xerxemalTan moZravad atlant-kefis saxsriTaa
dakavSirebuli. fuZeSi agreTve mniSvnelovani Zvlovani struqturaa _ Turquli kexi (sella turcica);
Turqul kexze hipofizis fosoa, romelSic endokrinuli sistemis wamyvani jirkvali – hifofizi Tavsdeba.
Turquli kexi solisebri (ZiriTadi) Zvlis centralur nawilSi mdebareobs. qalas fuZeze, kefis didi xvrelis
garda “sauRle”, “dafleTili” da zogierTi sxva xvrelic gvxvdeba, romlebSic sisxlZarRvebi da nervebi
gadis.
dabolos, tvinis qalas agebulebaSi anatomiurad mniSvnelovani struqturebia: garedan _ safeTqlisa
da frTa-sasis fosoebi da qalasSida 3 foso.
saxis qala. saxis qala sxvadasxvanairi formis ZvlebiTaa Sedgenili; saxis qalas wyvili Zvlebia: zeda
ybis, cxviris, yvrimalis, sacremle, sasis Zvlebi da cxviris qveda niJara; qveda yba, saxnisi da inis Zvali
saxis qalas kenti Zvlebia.
saxis qalas udidesi nawili zeda ybis ZvlebiT, yvrimalisa da qveda ybis ZvlebiTaa warmodgenili.
qveda yba (mandibula): qveda ybaSi centraluri nawili – Zvlis sxeulia, romlidanac safeTqlis
Zvlebisken TiTo aswvrivi toti miemarTeba; sxeulis zeda kideze 16 kbilbudea moTavsebuli; amitom,
mas alveoluri (sakbile) morCi ewodeba; qveda kide Semsxvilebulia da winiskenaa gamoweuli _
qveda ybis am nawils nikapis SemaRleba (borcvi) ewodeba.
nikapi, rogorc anatomiuri struqtura mkveTradaa gamoxatuli mxolod Tanamedrove adamianSi _ arc
pirvelyofil adamianSi, da arc sxva primatebSi qveda ybaze nikapi araa ganviTarebuli.
qveda yba Tavis qalaSi erTaderTi moZravi Zvalia saxsrebiT safeTqlis ZvlebTan dakavSirebuli.
Tavis qalas SemadgenlobaSi ramdenime pnevmaturi (haerovani) Zvali arsebobs, romlebsac
“haerovani” Zvlebi ewoda, vinaidan maTSi gansakuTrebuli Rruebi anu wiaRebi (sinus) gvxvdeba.
yvela haerovani Zvlis wiaRi cxviris RrusTanaa dakavSirebuli specialuri xvrelebiT da haeriTac
amitomaa amovsebuli. Sesabamisad, aRniSnuli wiaRebis sistema cxviris damatebiTi (paranazaluri)
wiaRebis saxeliTaa cnobili. damatebiTi wiaRebi Sublis, cxavis, solisebr da zeda ybis ZvlebSi, cxviris
Rrus msgavsad, lorwovani garsiTaa amofenili. oTxive wiaRi adamianis qalaSia gansakuTrebiT
kargad gamoxatuli. cxviris Rrudan wiaRebSi xSirad virusuli da baqteriuli infeqcia vrceldeba, rac
mwvave da qronikuli anTebis – sinusitis mizezi SeiZleba gaxdes; magaliTad, haimoriti (anTeba zeda
ybis wiaRSi), frontiti (anTeba Sublis wiaRSi) da a.S.
zogadmorfologiuri aspeqtebi qalas agebulebaSi. qveda ybisa da masTan dakavSirebuli kunTebis
mniSvneloba metyvelebaSi. qveda ybis sxeulsa da aswvriv totebs Soris warmoqmnili kuTxe
adamianSi, rogorc wesi 90 graduss aRemateba mniSvnelovnad (variantebia 110dan _ 130
gradusamde). es kuTxe taqsonomiuri niSania, vinaidan pongidebSi (adamianis msgavsi maimunebi,
anu anTropoidebi _ Simpanze, gorila, orangutani) is daaxloebiT 90 gradusis farglebSi an 90-ze odnav
metia, maT Soris SimpanzeSi da haidelbergis adamianSic. taqsonomiuri niSania adamianSi agreTve

10
nikapis SemaRleba (borcvi) protuberantia mentais (pongidebSi qveda ybis wina zedapiri ki saerTod
ukanaa daqanebuli).
adamianSi nikapis Sida zedapirze, SuaSi 1-2 Zvlovani wanazardi aRiniSneba _ nikapis ukana
wveti; pongidebSi ki nikapis wvetis magivrad CaRrmavebuli fosoa. nikapis wvetis zoma
(ganviTareba) sakuTriv nikapis SemaRlebis ganviTarebasTanaa SeuRlebuli, rac kargad vlindeba
adamianis namarx formebSi am struqturebis Sedarebis dros.
adamianSi da pongidebSi qveda ybis sxeulze Signidan enis mamoZravebeli kunTebic
gansxvavebuladaa mimagrebuli: maimunebSi es kunTebi mTeli masiT magrdeba Sesabamis fosoSi
da mTlianad qveda ybis sxeulze, xolo adamianSi ki myesebiT. amgvarad, enis kunTebi adamianSi
nikapis wvetze, xolo maimunebSi uSualod fosoSia damagrebuli. amis gamo, adamianSi enis
kunTebiT ganpirobebuli moZraoba gacilebiT ufro natifi da mravalgvaria, rac metyvelebis procesSia
metad mniSvnelovani.
Tavis qalaSi moZravad, rogorc zemoT iyo aRniSnuli, mxolod qveda ybis Zvalia dakavSirebuli
safeTqlis ZvalTan. qvedayba-safeTqlis saxsarSi moZraoba saReWi kunTebiTaa uzrunvelyofili; maT
Soris yvelaze didi farTobi safeTqlis kunTs uWiravs, romelic safeTqlis fosoSia mimagrebuli da myesiT
qveda ybis gvirgvinovan morCs umagrdeba; safeTqlis kunTi mZlavradaa ganviTarebuli mtaceblebSi,
romlis misamagreblad qalaze damatebiTi Zvlovani qedebi warmoiqmneba; msgavsi suraTia
adamianis msgavs maimunebSic, magaliTad mamr gorilebSi da orangutanebSi; qveda ybis
moZraobas kidev sami kunTi emsaxureba – sakuTriv saReWi kunTi, medialuri da lateraluri frTisebri
kunTebi. sxvadasxva saxeobis ZuZumwovrebSi saReWi kunTebiT qveda ybis garkveuli SezRuduli
moZraobaa ganpirobebuli: magaliTad, mcoxnelebSi qveda yba ZiriTadad horizontalur sibrtyeSi
moZraobs, mtaceblebSi – ZiriTadad vertikalur sibrtyeSi da a. S. adamianis saReWi kunTebi ki
gamoirCeva imiT, rom maT yvela amgvari moZraobis ganxorcieleba SeuZliaT, rasac ReWvis funqciis
garda, udavod, danawevrebuli metyvelebisTvisac aqvs garkveuli mniSvneloba.
metyvelebis funqciasa da bgeris warmoqmnaSi inis ZvalTan dakavSirebuli kunTebic
monawileobs.
inis Zvali (os hyoideum) mdebareobiTa da ramdenime kunTiT qalas ZvlebTanaa dakavSirebuli da
moZraobis unariTac gamoirCeva: is enis ukan, enis Ziris qvemoTaa ganlagebuli da qvemodan, kisris
mxridan, Tavisuflad isinjeba kanqveS. inis ZvalSi ori ganyofilebaa – sxeuli da ori wyvili morCi (didi
rqebi da mcire rqebi).
topografiulad inis Zvali kisris wina zedapirze qveda ybasa da xorxs Sorisaa moTavsebuli. inis Zvali
mcire rqiT safeTqlis Zvlis sadgisisebr morCTanaa dakavSirebuli iogiT; inis Zvalze kidev kisris
ramdenime kunTia mimagrebuli, romlebiTac is qveda ybas ukavSirdeba, da erTdroulad xorxTanacaa
kavSirSi. am kunTebis SekumSviT ganpirobebulia qveda ybis daweva da xorxis gadaadgileba zeda
an qveda mimarTulebiT. amave dros, adamianSi inis Zvali ufro dablaa ganlagebuli, vidre umaRles
primatebSi. savaraudod, es movlena swored erTerTi gadamwyvetia mkveTri bgerebis warmoqmnaSi
da danawevrebul metyvelebaSic. amgvarad, qveda ybis, inis Zvlisa da xorxis gadaadgilebiT
danawevrebuli metyvelebisTvis aucilebeli bgerebis warmoqmnaa uzrunvelyofili.
metyvelebis funqciaSi kunTebis meore jgufi - mimikuri kunTebicaa CarTuli. saxelwodeba _
“mimikuri” gulisxmobs, rom am kunTebiT adamianSi saxis sxvadasxa gamometyveleba
warmoiqmneba. mimikuri kunTebi gamoirCeva imiT, rom erTi boloTi qalas Zvlebze, meoreTi ki saxis
kanzea mimagrebuli. mimikuri kunTebi ZuZumwovarTa Soris mxolod adamianSia kargad
ganviTarebuli. mimikuri kunTebis ganlagebisaTvis (topografiisaTvis) damaxasiaTebelia garkveuli
mdebareoba qalas bunebrivi xvrelebis _ Tvalbudis, cxviris, smenisa da piris garSemo.
sasmeni xvrelis irgvliv ganlagebulma yuris mamoZravebelma kunTebma adamianSi reduqcia,
ukuganviTareba ganicada – e.w. regresuli kunTebi.

11
12