Enerji Dagitimi 326 Sayfa

Enerji Dağıtımı
Çözümlü Problemler
Doç. Dr. Selahattin KÜÇÜK
Akım Dağılımı
Gerilim DüĢümü
Güç Kaybı
Kesit Hesabı
Reaktif Güç Kompanzasyonu
Ekonomik Sistem Tasarımı ve ĠĢletmesi
© PAPATYA YAYINCILIK EĞĠTĠM
Ankara Caddesi, Prof. Fahreddin Kerim Gökay Vakfı ĠĢhanı GiriĢi
No: 11/6, Cağaloğlu (Fatih) / Ġstanbul
Tel : (+90 212) 527 52 96 (+90 532) 311 31 10

Faks : (+90 212) 527 52 97
e-mail : admin@papatyabilim.com.tr
Web : www.papatyabilim.com.tr
Dağıtım : TDK Bilim – www.tdk.com.tr
Enerji Dağıtımı Çözümlü Problemler - Doç. DR Selahattin KÜÇÜK

2. Basım Ocak 2018
Yayın DanıĢmanı : Dr. Toros Rifat ÇÖLKESEN

Üretim : Necdet AVCI
Pazarlama : Mustafa DEMĠR
SatıĢ : TDK Bilim - www.tdk.com.tr
Sayfa Düzenleme : Müge URCAN, Papatya ve Kelebek Tasarım
Basım ve Ciltleme : Özkaracan Matbaacılık (Sertifika No: 12228)
Evren Mah. Gülbahar Cad. No:62 GüneĢli/Ġstanbul
© Bu kitabın her türlü yayın hakkı Papatya Yayıncılık Eğitim Aġ’ye

aittir. Yayınevinden yazılı izin alınmaksızın alıntı yapılamaz,
kısmen veya tamamen hiçbir Ģekil ve teknikle ÇOĞALTILAMAZ,
BASILAMAZ, YAYIMLANAMAZ. Kitabın, tamamı veya bir kıs-
mının fotokopi makinesi, ofset gibi teknikle çoğaltılması, hem
çoğaltan hem de bulunduranlar için yasadıĢı bir davranıĢtır.
Enerji Dağıtımı Çözümlü Problemler /Selahattin KÜÇÜK - Ġstanbul: Papatya Yayıncılık

Eğitim, 2018.
x, 320 s.; 24 cm.
Kaynakça ve Dizin var.
Sertifika No: 11218
ISBN: 978-605-9594-28-8
1. Dağıtım Sistemleri 2. Reaktif Güç 3. Kompanzasyon 4. Üç Fazlı AC Sistemleri
I. Title
II
Sevgili Annem
Seher KÜÇÜK’ün
aziz hatırasına...
III
TeĢekkür
Bu kitabın hazırlanmasında kıymetli fikir ve teĢvikleri olan Sayın hocam

Prof. Dr. Hüseyin Çakır’a, kitabın tamamını titizlikle gözden geçirip gerekli
düzeltmeleri yapan Sayın Prof. Dr. Selim AY’a burada teĢekkür etmeyi ge-
rekli bir borç bilirim.
Teorik bilgilere ilaveten, çok sayıda yapılan pratik uygulamaları da göz-

önünde bulundurarak hazırlanan bu kitabımızın üniversitelerde okuyan öğ-
rencilerimize, iĢ yaĢamındaki mühendislerimize çok yararlı olacağını umarak
önemli bir ekonomik külfete rağmen bilim dünyasına kazandırmadaki katkı-
larında dolayı Papatya Bilim Yayıncılık Aġ’ye de özel olarak teĢekkür ede-
rim.
Dikkat!
Yazarımız bu kitapta verilen örnek problemlerin ve çözümlerinin ıĢığı altında
yapılacak uygulamalara, uygulayıcının bilgi ve deneyimlerini eklemesi, so-
nuçları irdelemesini tavsiye ederken, oluĢabilecek olası her türlü problemin,
maddi ve manevi zararların uygulayıcıya ait olduğunu hatırlatır!
IV
ĠÇĠNDEKĠLER
Önsöz vii
Kullanılan Simgeler ve Büyüklükler ix
Bölüm 1. Giriş 1
1.1 Türkiye’de Elektrik Enerjisinin Tarihi GeliĢimi 1
1.2 Elektrik Tesislerinin ĠĢletilmesi 4
1.3 Elektrik Sisteminin Genel Yapısı 4
1.4 Enerji Dağıtım Sistemleri 6
1.5 Elektrik Sisteminden Beklentiler 9
1.6 Dağıtım Sistemlerinin Tesis ġekilleri 12
1.7 Genel Açıklama 14
Bölüm 2. Doğru Akımla Beslenen Dağıtım Sistemleri 15

2.1 GiriĢ 15
2.2 Tanımlar ve EĢitlikler 16
2.3 Halka ( Ring ) ve Gözlü ġebekeler 18
2.4 Yayılı Yük Ġhtiva Eden ġebekeler 19
2.5 Çözümlü Problemler 20
Bölüm 3. Bir Fazlı Alternatif Akım Sistemleri 47

3.1 GiriĢ 47
3.2 Bir Fazlı Alternatif Akım Sistemlerinde Güç 47
3.3 Bir Fazlı Alternatif Akım Sistemlerinde Direnç ve Reaktans 51
3.4 Bir Fazlı Alternatif Akım Sistemlerinde Gerilim DüĢümü 53
3.5 Bir Fazlı Alternatif Akım Sistemlerinde Güç Kaybı 55
3.6 Halka, Gözlü ve Yayılı Yük Ġhtiva Eden ġebekeler 55
V
Bölüm 4. Üç Fazlı Alternatif Akım Sistemleri 105
4.1 GiriĢ 105
4.2 Üç Fazlı Alternatif Akım Sistemlerinde Gerilim ve Akımlar 106
4.3 Üç Fazlı Alternatif Akım Sistemlerinde Güç 112
4.4 Üç Fazlı Alternatif Akım Sistemlerinde Direnç ve Reaktans 113
4.5 Üç Fazlı Alternatif Akım Sistemlerinde Gerilim DüĢümü 114
4.6 Üç Fazlı Alternatif Akım Sistemlerinde Güç Kaybı 116
Bölüm 5. Reaktif Güç Kompanzasyonu 237

5.1 GiriĢ 237
5.2 Kapasitif Akım ve Güç 238
5.3 Reaktif Güç Kompanzasyonu ile Elde Edilen ĠyileĢtirmeler 239
5.3.1 Gerilim DüĢümü 240
5.3.2 Güç Kaybı 241
5.3.3 Güç Faktörü 243
5.4 Reaktif Güç Kompanzasyonu Yapılan Sistemlerin ĠyileĢtirilmesi 243
Bölüm 6. Ekonomik ġebeke Tesisi Ve ĠĢletmesi 283
6.1 GiriĢ 283
6.2 Alçak Gerilim ġebekelerinde Hat Optimizasyonu 284
Kaynakça 311
Dizin 313
VI
ÖNSÖZ
Elektrik enerjisinin sanayi, ticaret, ulaĢım, tarım, konut ve benzeri alanlarda

her gün biraz daha yaygınlaĢarak kullanılması, elektrik sistemlerinin daha
güvenli tesis ve iĢletilmesini zorunlu kılmıĢtır. GeliĢen elektronik ve bilgisa-
yar teknolojisi sayesinde elektrik enerji sistemlerinin izlenilmesi, kontrol
edilmesi, tüketilen değerler yanında önemli parametrelerinin ölçülmesi, sis-
temin her elemanının korunması ve sonuçların değerlendirilmesi daha uygu-
lanabilir hale gelmiĢtir.
Bilindiği gibi enerji dağıtım sistemlerinde elektriksel bir büyüklükteki bozuk-

luk, üretim ve iletim tesislerindeki bir bozukluktan daha kısa sürede, etkin bir
Ģekilde tüketiciler tarafından algılanır. Bu nedenle enerji dağıtım sistemleri-
nin projelendirilmesinin daha titiz hesaplarla, iĢletilmesinin ise daha hassas
cihazlarla yapılması gerekir. Kitabımızda bu hassasiyetler dikkate alınarak
bazen çok teorik, fakat mühendislik olarak olası, genelde güncel hayatta
sıkça karĢılaĢılan enerji dağıtım sistemleriyle ilgili problemleri (kısa devre,
Ģalter açma/kapama ve benzeri geçici olaylar hariç) çözümlü olarak mühen-
dislik öğrencilerinin ve uygulamada çalıĢan meslektaĢlarımın hizmetine
sunulmaktadır.
Kitabımız altı bölümden meydana gelmiĢ olup ilk bölüm hariç diğer bölümle-
rin baĢında o bölümle ilgili temel mühendislik bilgileri de kısaca verilmiĢtir;
ayrıca, problemler çözülürken yeri geldiğinde önemli hatırlatmalarda da
bulunulmuĢtur. Ancak unutulmamalıdır ki, bu bir çözümlü problemler kitabı
olup mühendislik bilgileri geniĢ bir Ģekilde ele alınmamıĢtır.
Teorik bilgilere ilaveten çok sayıda çözülen pratik uygulamaları da göz-

önünde bulundurarak hazırlanan bu kitabımız üniversitelerimizin ilgili bölüm-
lerinde okuyan öğrencilerimize ve iĢ yaĢamındaki mühendislerimize yararlı
olacağını umarak, herkese baĢarılar diliyorum.
VII
VIII
Kullanılan Simgeler Ve Büyüklükler
Bu kitabın tamamında gerek açıklamalarda, gerekse problemlerde

kullanılan simgelerin anlamları ve birimleri aĢağıda verildiği gibidir:
C Kapasite [ Farad, F ]
2
c Birim uzunluk ve birim kesitteki kablonun fiyatı [ TL/m.mm ]
f Frekans [ Hertz, Hz ]
FLD Yük faktörü
FLS Kayıp faktörü
Faz açısı
Yüzde olarak gerilim düĢümü [ % ]
Lagrange çarpanları
I Akım Ģiddeti [ A ]
IW Akımın aktif (wattlı) bileĢeni [ A ]
IdW Akımın reaktif (dewattlı) bileĢeni [ A ]
IC Kapasitif akım [ A ]
i Birim uzunluktaki akım [ A/m ]
i Yüzde olarak faiz oranı [ % ]
2
k Özgül iletkenlik [ m/ohm.mm ]
k1 Enerjinin satıĢ fiyatı [ TL/kWh ]
K Kayıpların güncelleĢtirilmiĢ fiyatı [ TL/W ]
L Hat uzunluğu [ m ]
Lω Hattın bir iletkeninin öz endüktansı [ H/faz ]
Lω0 Hattın bir iletkeninin km baĢına öz endüktansı [ H/km.faz ]
m Yıl
P Aktif güç [ W ]
Pk Aktif güç kaybı [ W ]
2
q Ġletken kesiti [ mm ]
Q Reaktif güç [ VAr ]
IX
Qk Reaktif güç kaybı [ VAr ]
r Ġletkenin yarıçapı [ mm ]
R0 Hattın bir iletkeninin km baĢına omik direnci [ ohm/km.faz ]
R Hattın bir iletkeninin toplam direnci [ R= R0  L, ohm ]
S Görünen güç [ VA ]
uk Bağıl kısa devre gerilimi [ % ]
uR Transformatörün bağıl aktif gerilim düĢümü [ % ]
ux Transformatörün bağıl reaktif gerilim düĢümü [ % ]
ü Transformatör sargı oranları
U Fazlararası gerilim AC [ V ]
U Ġki iletken arasındaki gerilim DC [ V ]
Gerilim düĢümü DC [ V ]
VM En büyük gerilim [ V ]
Gerilim düĢümü AC [ V ]
V Faz-nötr gerilimi AC [ V ]
2
V Ġletken hacmi [ m mm ]
ω Açısal frekans [ 2 , 1/s ]
XL Hattın bir iletkeninin endüktif reaktansı [ ohm/faz ]
XC Hattın bir iletkeninin kapasitif reaktansı [ ohm/faz ]
x0 Hattın bir iletkeninin km baĢına reaktansı [ ohm/km.faz ]
X Hattın bir iletkeninin toplam reaktansı [ X= x0  L, ohm ]
η Verim [ % ]
Hat baĢı ve hat sonu gerilim fazörleri arasındaki faz farkı
Hattın bir iletkeninin empedansı [ ohm/faz ]
X
GİRİŞ 1
BÖLÜM - 1
GİRİŞ
1.1 Türkiye’de Elektrik Enerjisinin Tarihi Gelişimi
Bilindiği gibi elektrik enerjisi, iletiminin ve dağıtımının diğer enerjilere göre

daha kolay olması, temizliği ve çok küçük birimlerde kullanımına imkân
vermesi nedeni ile modern insanın hayatında vazgeçilmez unsurlardan biri
olarak kabul edilir. Ancak üretim için kullanılan kaynakların pahalı ve bugün
bilindiği kadarı ile sınırlı olması nedeni ile bu enerjinin çok itinalı kullanılması
gerekir. Buna karşın elektrik sistemi de tüketicinin talebi olan enerjiyi istediği
zaman istediği miktarda, istenen kalitede ve sürekli şekilde sağlayacak
nitelikte olmalıdır.
19. yüzyılın sonlarında bulunup öncelikle aydınlatmada uygulama imkânı

bulan elektrik enerjisinin günlük hayatta kullanımına 1878 yılında başlanılmış
ve ilk elektrik santrali 1882 yılında Londra’da hizmete girmiştir.
Ülkemizde kurulan ilk elektrik üreticisi ise 1902 yılında Tarsus’ta bir su
değirmenine bağlanan 2 kW gücündeki bir dinamodur. İlk büyük santral ise
1913 yılında Silahtarağa’da kurulmuştur.
Elektrik enerjisine olan talebin dünyadaki gibi ülkemizde de hızla artışı

dolayısı ile 1948 yılında Çatalağızı santrali devreye girmiş ve 1952 yılında
154 kV’luk bir iletim hattı ile İstanbul’a besleme yapılmıştır.
2 ENERJİ DAĞITIMI - ÇÖZÜMLÜ PROBLEMLER
1935 yılında elektrikli il sayısı 43 iken, bu gün elektriksiz köy kalmamıştır.

İstiklal savaşı sonucu 1923 yılında, ülkemizin kurulu güç kapasitesi 32.8 MW
iken, 2017 Nisan ayında bu değer 2392 kat artarak 78456.68 MW’a
ulaşmıştır. Kurulu güç kapasitesindeki değişimler Tablo 1.1’deki gibidir.
Tablo 1.1 Türkiye kurulu gücünün yıllar itibari ile gelişimi ( Birim: MW ) 
Jeot.+Rüzgâr
Yıl Termik Hidrolik Toplam
+ Güneş
1923 32.7 0.1 32.8
1930 74.8 3.2 78
1940 209.2 7.8 217
1950 389.9 17.9 407.8
1960 860.5 411.9 12070.4
1970 1509.5 7254 2234.9
1980 2987.9 2130.8 5118.7
1990 9535.8 6764.3 17.5 16315.8
2000 16052.5 11175.2 36.4 27624.1
2010 32278.5 15831.2 1414.4 49524.1
2017 44621.16 26953.92 6881.6 78456.68
1923 yılında ülkemizde üretilen toplam enerji miktarı 44.5 MWh iken bu
değer 2016 yılında 6173 kat artarak toplam 274700 MWh olmuştur.
Tablo 1.2’de Ülkemizde çeşitli yıllarda üretilen enerji miktarları verilmektedir.
Tablo 1.2 Türkiye üretiminin yıllar itibari ile gelişimi ( Birim: MWh )
Jeot.+Rüzgâr
Yıl Termik Hidrolik Toplam
+Güneş
1923 44.3 0.2 44.5
1930 104.4 1.9 106.3
1940 383.1 13.8 396.9
1950 759.4 30.1 789.9
1960 1813.7 1001.4 2815.1
1970 5590.2 3032.8 8623
1980 11927.2 11348.2 23275.4
1990 24314.9 23148 80.1 47543
2000 93934.2 30878.5 108.9 124921.6
2010 155828 51795 3585 211208
2016 181302 67581 25547 274700
1923 yılında kişi başına kurulu güç 2.7 W iken, bu değer 2014 yılında
910 W’a ulaşmıştır. Aynı yıllarda kişi başına tüketim ise sırası ile 3.3 kWh ve
3194 kWh olmuştur ( Tablo 1.3)
TEİAŞ ( Türkiye Elektrik İletim A.Ş. ) Enerji İstatistikleri.

GİRİŞ 3
Tablo 1.3 Türkiye’de kişi başına üretim ve arzın yıllar itibari ile gelişimi
Yıl Nüfus [ 1000 ] K. Güç [ W ] Brüt Üretim [ kWh] Brüt Arz [ kWh ]
1923 12 360 2.7 3.6 3.3

1930 14 448 5.4 7.4 6.7
1940 17 723 12.2 22.4 20.3
1950 20 809 19.6 37.9 32.6
1960 27 509 46 102 87
1970 35 321 63 244 207
1980 44 438 115 524 459
1990 56 473 289 1019 829
2000 65 311 402 1841 1449
2010 73 723 672 2865 2334
2014 77 696 910 3288 3194
Cumhuriyetin kurulduğu yıllardaki elektriksel değerler göz önünde

bulundurulduğunda ulaşılan değerler büyük bir başarı olarak görülebilir.
Ancak çeşitli vesileler ile ilişki içinde olduğumuz ülkeler, bu değerlerin çok
üzerine çıkarak ( Tablo 1.4 ) yaşam standartlarını yükseltmiş ve çevreye
daha az zarar verir üretim tesisleri kurmuşlardır.
Tablo 1.4 2014 yılında bazı ülkelerde kurulu güç ve brüt arz değerleri.
Kurulu Güç Brüt Arz

Ülkeler
Toplam Kişi Başına Toplam Kişi Başına
[ GW ] [ kW/kişi ] [ TWh ] [ kWh/kişi ]
ABD 1073 3.36 4149.4 13001
Almanya 198 2.45 550.1 6793
Belçika 20.9 1.87 85.9 7701
Danimarka 13.7 2.42 33.5 5947
Fransa 129.1 1.95 464.3 7016
İngiltere 97.0 1.50 339.0 5248
İspanya 106.5 2.29 259.8 5591
İsviçre 19.2 2.34 62.2 7589
İtalya 121.8 2.00 310.5 5108
İzlanda 2.8 8.39 17.5 52970
Japonya 315.3 2.48 998.9 7858
Kanada 137.3 3.86 591.1 16633
Macaristan 8.8 0.89 40.5 4105
Norveç 33.7 6.55 124.1 24152
Polonya 36.0 0.94 146.6 3809
Portekiz 19.1 1.84 51.4 4938
TÜRKİYE 69.5 0.91 244.7 3194
Yunanistan 18.9 1.73 55.3 5062
 IEA Enerji İstatistikleri, 2016

1.2 Elektrik Tesislerinin İşletilmesi
Fonksiyonları itibari ile birbirinden farklı olan üretim santrallerinin, iletim

hatlarının ve dağıtım sistemlerinin tesisi, işletilmesi başlangıçta çok çeşitli
kuruluşlar tarafından yapılır iken artan talebin karşılanması, hizmetin
yaygınlaşıp, kurumsallaşması için 1970 yılında Türkiye Elektrik Kurumu (TEK)
kurulmuştur. Ancak elektrik enerjisine olan talebin çok hızlı bir şekilde arttığı
son çeyrek asırda, bu talebin tek bir organizasyon tarafından kısa sürede
ekonomik bir şekilde sağlanamayacağı ve denetiminin zorlaşacağı endişesi ile
1993 yılından itibaren elektrik sistemleri farklı organizasyonlar altında yeniden
düzenlenmiştir. Bu amaçla ülkemizde elektrik üretim santralleri ile iletim
hatlarının denetimi Türkiye Elektrik Üretim A.Ş. (TEAŞ)’ye, dağıtım
sistemlerinin denetimi ise Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ)’ye
bırakılmıştır. 2001 yılında çıkan bir yasa ile hizmetlerin daha verimli
yapılabilmesi için TEAŞ, Elektrik Üretim A.Ş. (EÜAŞ), Türkiye Elektrik İletim
A.Ş. (TEİAŞ) ve Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş (TETAŞ) adı altında
üç farklı kurum adı altında yeniden yapılandırılmıştır. Bununla da yetinilmemiş,
sistemlerin stratejik olmayanları özel sektöre devredilmeye, rekabetçi ortamda
daha ekonomik ve ucuz enerji elde edebilmek için özel sektöre tesis kurma ve
işletme imkânları sağlanmıştır.
1.3 Elektrik Sisteminin Genel Yapısı
Elektrik enerjisi genelde yerleşim alanlarının dışında üretilmekte ve iletim

hatları ile tüketici merkezlerine iletilmekte ve son olarak da uygun gerilimde
dağıtılmaktadır. Günümüzde elektik enerjisi daha ziyade termik, hidrolik ve
ülkemizde henüz olmayan nükleer santrallerden elde edilmektedir. Son
yıllarda elektik enerjisine olan talebin çok hızlı bir şekilde artması nedeni ile
gaz türbinli santraller da üretimde önemli bir yer işgal etmeye başlamıştır.
Dizel jeneratörler, rüzgâr, dalga ve güneş enerjisi ile çalışan santraller ancak
küçük boyutlarda üretime katkıda bulunmakta, daha ziyade bölgesel
çalıştırılmaktadırlar.
Yatırım masrafları yüksek olan hidrolik, termik ve nükleer santraller yılın

büyük bir kısmında tam yük ya da tam yüke yakın çalıştırılır ise ekonomik
olur. Buna karşın yatırım masrafları düşük, fakat işletme masrafları yüksek
olan gaz türbinli santraller talebin en fazla olduğu saatlerde çalıştırılır ise
daha ekonomik olur.
Elektrik üretimi için kurulacak santrallerde enerjinin makul bir fiyata mal
olması için kredi kaynaklarının uygunluğu, arazinin durumu, santralin tüketim
merkezlerine olan uzaklığı, işletme ve bakım masrafları dikkate alınmalı,
çevreye etkisi de göz ardı edilmemelidir.
Üretilen elektrik enerjisi tüketim bölgelerinden çok uzakta ise, mesafeye ve

iletilecek güce bağlı olarak 300, 400, 500 ve 765 kV gibi gerilimlerle iletim
GİRİŞ 5
yapılır ( Ülkemizde mevcut enerji iletim hatlarının gerilimleri 154 ve

380 kV’dur ). Çoğu zamanda üretim merkezleri bütün tüketicilerinin de bağlı
olduğu sistemi besleyecek şekilde düzenlenerek enterkonnekte şebekeyi
oluşturur.
Tüketiciler, gerilimleri 1.0 ila 36 kV arasında olan orta gerilim şebekeleri ile
iletim hatlarına bağlıdır. Elektrik sisteminin önemli bir kısmı, gerilimi
1.0 kV’un altında olan alçak gerilim şebekesinden oluşur. Alçak gerilim ve
orta gerilim şebekeleri ile bu şebekelerde kullanılan her türlü eleman enerji
dağıtımının konusudur.
36 kV’un üzerindeki gerilimler yüksek gerilim olarak adlandırılır. Çok yüksek

gerilimler ( EHV ) için ülkeden, ülkeye değerleri değişmekle birlikte genel
kabul gören rakam 300 kV’un üzeridir.
Çok yüksek gerilimler ile bölgeler ve ülkeler arasındaki enerji transferi

yapılmakta ve bir havuz ( enterkonnekte şebeke ) oluşturulmaktadır. Ülkeler
arasında oluşturulan bu havuza en iyi örnek Şekil 1.1’de gösterilen ve
denetimi “The European Network of Transmission System Operators for
Electricity ( ENTSO-E)” - Avrupa Elektrik İletim Sistemi İşletmeler Birliği adlı
kuruluş tarafından yapılan sistemdir. Benzer bir oluşum kuzey ülkeleri
arasında NORDEL’in denetimi ile sağlanmıştır.
Şekil 1.1 Avrupa ülkeleri arasında tesis

edilen enterkonnekte sistem.
 Bkz. Yararlanılan Kaynaklar Sıra No. 12

6 ENERJI DA~ ITI M I - <;:6Z0 ML0 PROBLEMLER
Oretim santralleri, iletim hatlan ve dag1t1m tesislerinden olu~an elektrik

sisteminin bir ornegi $ekil 1.2'de veri lmi~tir.
Oreti<n Merkezi
OG/<;fG
1 Col< Yui<sek
Oretim Merkezi : Gerilim
<;YG/YG
VG
::::6" I
¥ ""~
I AG
~kGerilim
Tiiketicilerl
$ekil 1.2 Oretim, iletim ve dag1t1m tesislerinden olu~an elektrik

sisteminin tek hat diyagram1.
1.4 Enerji Dag1t1m Sistemleri
Enerji dag1t1m sistemleri elektrik enerjisini iletim tesislerinden bir gerilim

donU~UmU ile, ya da tUketim bolgesinde bulunan kU9Uk bir Uretim
GIRi~ 7
merkezinden alarak toketicilerin arzu ettigi bir gerilim seviyesinde dag1t1rlar.

Elektrik Oretim santralleri, iletim hatlan ve dag1t1m sistemleri ve bunlann birbiri
ile ili!;>kileri $ekil 1.3'de gosterildigi gibidir.
:. :.l:l::f~~:~~~~:~~~::;~~~:~:~Tffy.JJ::[L.
..L.L..:...:...:... :... :...:... :... :... :... :... :... :... :... :...:...L..L.Lj...L)...L.L..L.:
Da!j1t:Jm Baras1
TransformatOr
x
Keslcl --
Adtr
D
TOk<tld
$ekil 1.3 Enterkonnekte, yOksek, orta ve alc;ak gerilim

sistemlerinden olu!;)an bir !;)ebekenin gene! gorOnO!;)O.
8 ENERJI DAGITIMI - <;CZOMLO PROBLEMLER
$ekil 1.3'den de gorOldOgO gibi sistemler ah;;ak gerilim tesislerinden ba~lamak

Ozere orta, yOksek ve 9ok yOksek gerilim seviyelerinden olu~makta olup,
bazen orta ve yOksek gerilim tesislerinde iki kademeli degerler de bulunabilir.
Elektrik enerjisinin k1rsal kesimde dag1t1m1 i9in yaygin olarak alOminyum

iletkenli hava hatlan kullan1llrken, direk olarak aga9 temininin zor oldugu
yerlerde ise beton ve demir direkler kullan1lmaktad1r. Koylerde al9ak gerilim
~ebekelerinde 91plak alOminyum iletkenlerine gore gOvenli olmas1 ve ozellikle
ormanllk gibi aga9llkll bolgelerde az yer kaplamas1 nedeni ile izoleli havai hat
iletkenlerine de s1k9a rastlanilmaktad1r.
HAVAI HATTI I HAVAI HATTI
$ekil 1.4 BOyOk bir sanayi tesisinin tek hat diyagram1.

GİRİŞ 9
Yerleşimin yaygın olduğu şehir merkezlerinde gerek emniyet açısından,

gerekse estetik nedenlerden dolayı alçak ve orta gerilim şebekeleri yer altı
kabloları ile tesis edilir. Yerleşimin bütün unsurları ile tamamlanmadığı
şehirlerin banliyölerinde ve kenar mahallelerinde ise elektrik sistemi hava
hatlarından oluşmaktadır.
Endüstriyel tesislerde çeşitli gerilimlerde her türlü alıcının beslemesi yer altı ve
yer üstüne tesis edilen kablolar ile yapılır. Şekil 1.4’de normal şartlarda
elektriksel güç talebini kendi kaynaklarından, üretimin her hangi bir nedenle
yetersiz kalması halinde ise enterkonnekte şebekeden karşılayan bir sanayi
tesisinin enerji dağıtım sistemi gösterilmektedir.
Şekilden 1.4'den de görüldüğü gibi sistem üç farklı orta gerilim seviyesinden

oluşmakta olup, yükün büyüklüğüne bağlı olarak çeşitli gerilim seviyelerinde
çok sayıda elektrik motoru bulunmaktadır. Alçak gerilim baralarına ise çok
çeşitli amaçlar için motorlar, ısıtıcılar, soğutucular, kontrol, kumanda ve
aydınlatma sistemleri, haberleşme cihazları vb. alet, edevat bağlıdır
Kırsal kesimin büyük bir kısmında transformatörler direk üzerine monte

edilirken, kasaba, şehir ve endüstriyel tesislerde zemin üzerine tesis edilirler.
1.5 Elektrik Sisteminden Beklentiler
Sosyal, ekonomik ve kültürel hayatın büyük bir oranda elektrik enerjisine

bağımlı hale gelmesiyle tüketiciler; güvenli, kaliteli ve emniyetli enerjiyi makul
bir fiyata kullanmayı her zamankinden daha fazla talep etmektedirler.
Elektrik enerjisinin en önemli özelliği güvenli olsa da, bu talebin her zaman
karşılanması hem teknik, hem de hem de ekonomik değildir. Önemli olan
kesintileri en aza indirerek kayıpları azaltmaktır. Finlandiya'da 1993 yılında
yapılan bir araştırmaya göre kesintilerden en fazla ticari hayat ve daha sonra
sırası ile endüstri, tarım, hizmet sektörü ve en az olarak ta ( ilk dört saatlik
kesintide ) aile yaşantısı etkilenmektedir ( Şekil 1.5 ).
10 ENERJI DA~ITIMI - <;OZOMLO PROBLEMLER
~ 80
20
-
Kesinti SOresi, Saal
$ekil 1.5 Elektrik kesintilerinden 9e~itli tUketici

gruplarinin etkilenme derecesi• .
- Yerle~im, - - - EndOstri, - - -- Hizmet SeklOrO,

--Tarim, - - - - Ticari SektOr
Enerji kesintilerinde tUketicilerin parasal kay1plan ile, sistem in sUrekliligini

saglamak i9in yap1 lacak masraflar birbirine zit ekonomik kavramlard1r. Yani
enerji ak1~inin yUzde olarak sUrekliligi i9in yap1lacak masraflar artarken,
mU~terilerin kesintilerden dolay1 ugrayacaklan parasal kay1plar azalmaktad1r
( $ekil 1.6)
YUzde yUz gUvenli bir elektrik sistemi tesis etmek ekonomik olarak mUmkUn
degildir. Boyle bir sistemi ekonomik olarak yapabilmek i9in optimum bir
noktanin ( $ekil 1.6'da D noktas1 ) tespit edilmesi gerekir.
• Bkz. Yararlanilan Kaynaklar S1ra No. 12

GIRi$ 11
0 Elektriksel Beslemenin SOrekliligi 100% ___.
$ekil 1.6 Enerji sOrekliligini artt1racak maliyet

ile kesintilerin maliyeti.
a Ene~i kesintisinden dolay1 mO§terinin

ugrayacag1 parasal kay1p.
b Enerji kesintilerini en aza indirmek
maksad1 ile yap1lacak masraf.
c Toplam maliyet = a+b
Enerji kalitesini belirleyen faktOr ise besleme gerilimidir. Bu ise gerilim in

toketicilerin terminallerinde istenen limitler i9inde olmas1 demek olup,
degerinin degi§mesi cihazlarrn arrzalanmasina, hatta hi9 kullanilmaz hale
gelmesine neden olabilir. A§lrr gerilimler izolasyonun bozulmasina, dO§Ok
gerilimler ise a§m ak1mlara, gerilim dO§Omlerine ve en onemlisi de dalga
§eklinin bozulmasindan dolay1 toketicilerin, ozellikle de yaygin olarak
kullan1lmakta olan elektronik cihazlarrn arrzalanmasina neden olur.
Elektrik enerjisinden beklenen en onemli ozelliklerden birisi de emniyetli

olmas1d1r. Elektrik sistemleri insan ve hayvanlarrn can gOvenligini emniyete
alacak, mal kay1plarrni en azda tutacak ~ekilde tesis edilmelidir. Bu ama9la
a~m ak1m ve gerilimlerin olu ~masin 1 onleyecek, ~ayet ol u~urlar ise 9ok k1sa
sOrede etkisiz k1lacak onlemler alinmali , hava hatt1 iletken lerinin birbirleri ve
yer ile olan mesafelerinde gerekli emniyet paylarrna dikkat edilmeli, cihazlarrn
metal k1s1mlarrnin topraklanmas1 iyi yap1lmali , i§letme topraklamalarr ihmal
edilmemelidir. En önemlisi de insanların elektrik ve tehlikeleri hakkında

eğitilmesine, uyarılmasına önem verilmelidir.
Enerji dağıtım sistemlerinde meydana gelebilecek bir arızadan dolayı

tüketicilerin etkilenmesi, üretim ve iletim sistemlerinde meydana gelebilecek
arızalardan daha fazladır.
Üretim ve iletim sistemleri çok dağınık olarak tesis edildiğinden, bunların

tamamının ya da önemli bir kısmının aynı zamanda devre dışı olması söz
konusu değildir ve her zaman için tüketim bölgelerine bir alternatif besleme
vardır. Buna karşın dağıtım sistemlerinde bu imkânlar ya azdır ya da hiç
yoktur.
Dağıtım sistemleri diğer sistemler gibi enerjiyi sürekli, kaliteli, istenen miktarda
ve istenen zamanda sağlayacak şekilde en ekonomik olarak planlanır, tesis
edilir ve işletilir.
Planlama yapılır iken nüfus yoğunluğu, tüketicinin tipi ve arazinin durumu göz
önünde bulundurulur.
1.6 Dağıtım Sistemlerinin Tesis Şekilleri
Enerji dağıtım sistemleri gerilim seviyesine, yükün tipine, talebin büyüklüğüne

ve önemine, bölgenin gelişimine ve arazinin topografik yapısına bağlı olarak
çok çeşitli şekillerde tesis edilebilir.
Hem alçak gerilim, hem de orta gerilim sistemlerinde yaygın olarak kullanılan
şebeke tipleri;
- Dalbudak (radyal) şebeke

- Halka (ring) şebeke
- Gözlü şebeke
olup, ihtiyaca göre çok çeşitli alt konfigürasyonlar da oluşturulabilir.
Dalbudak ( radyal ) Şebeke: Şekil 1.7’de gösterilen bu tür şebekelerin tesisi

ve işletilmesi kolay olup, genelde gelişime açık olan bölgelerde ve
işletmelerde tesis edilirler. Sistem tek bir kaynaktan beslendiğinden her hangi
bir noktasındaki arızadan dolayı, bu noktadan sonraki bütün tüketiciler
enerjisiz kalır. Sistem gelecekteki yükler de göz önünde bulundurularak tesis
edilmelidir.
GIRi$ 13
Besleme Kaynag1
Tuketiciler
$ekil 1.7 Dalbudak ( radyal )§ebeke .
Halka ( ring ) ~ebeke : TOketiciler dalbudak §ebeke gibi bir kaynaktan, fakat
iki farkll iletim hattindan beslenirler. Bu tip §ebekelerdeki tuketicilerin talebi
dalbudak §ebekeye gore daha emniyetli bir §ekilde saglanir. Bir anza halinde
$ekil 1.8'de de gorUldUgU gibi en yakin bara ve panellerdeki koruma roleleri
9al1§arak ilgili hatt1 ( ornegin C-0 hatt1n1 ) devre dl§I b1rak1r. Bu durumda
sistem ayni kaynaktan beslenen bag1ms1z iki radyal §ebeke gibi 9all§1r.
Sistemin emniyetli 9al1§mas1 i9in selektif ( se9ici ) korumanin iyi yap1lmas1
gerekir.
A
Besleme Kaynag1
E D
Tuketici
$ekil 1.8 Halka ( ring ) §ebeke.
GozlO ~ebeke : Tesisi ve i§letilmesi hem zor hem de pahal1, ancak enerji
ak1§inin sUrekliligi a91sindan en gUvenli sistemdir. Sistemi farkll noktalardan
besleyen 9ok say1da kaynak ve bunlan birbirine baglayan 9ok say1da hat
vard1r. $ebekenin geni§letilmesi kapasitenin uygunluguna bagll olarak olduk9a
kolaydir. <;ok say1da tesis elemanina ve 9ok iyi dUzenlenmi§ koruma
sistemine ihtiya9 vard1r. $ekil 1.9'dan da gorUldUgU gibi §ebeke YG/OG gibi
transformatorler ile veya orta gerilimli generatorler ile beslendiginde bUtun
vb. buna
hatlar ve fiderler orta gerilimli (OG/AG'li transformatorler, motorlar v.b.),
14 ENERJI DA~ITIMI - <;CZOMLO PROBLEMLER
kar§illk §ebeke OG/AG'li transformatorler ve diger al<;ak gerilimli kaynaklar ile

beslenir ise bUtun hatlar ve 91k1§ fiderleri al9ak gerilimi olacakt1r.
Besleme Kaynag1 Besleme Kaynag1
Tuketici TUketici
$ekil 1.9 GozlU §ebeke.
1.7
1.7 Genel
GenetAçıklama
A~klama
……..
Alternatif
Alternatifakım
ak1m sistemlerinde
sistemlerindegeçen
ge9en gerilim
gerilim değerleri
degerleri aksi
aksi belirtilmedikçe
belirtilmedik9eefektif
efektif
değerlerdir. Alçak gerilim
degerlerdir. Al9ak şebekelerindegenelde
gerilim§ebekelerinde genelde faz-nötr
faz-notr ve fazlar gerilim
ve fazlararas1 arası
gerilim
degerleri değerleri
birliktebirlikte verilirken,
verilirken, orta orta
ve ve yüksekgerilim
yUksek şebekelerinde aksi
gerilim §ebekelerinde aksi
belirtilmedikçe
belirtilmedik9everilen
verilendeğerler
degerlerdaima
daimafazlar arası gerilim değerleridir.
fazlararas1 degerlerdir.
Motorlann plakalannda yaz1l1 gU9 degerleri HP ya da W ( kW ) milinden alinan

gU9 olup, §ebekeden 9ekilen gU9, bu degerin motorun verimine bOIUnmesi ile
bulunur.
DOGRU AKIM 15
BOLOM-2
DOGRU AKIM iLE BESLENEN

DAGITIM SiSTEMLERi
2.1 Giri~
Dogru ak1m, Oretim ve gerilim doni.i§Omlerindeki zorluklardan dolay1 gu nluk

hayat1m1zda alternatif ak1m gibi yaygin kullanim alani bulamam1§t1r. Bununla
birlikte dogru ak1m motorlannin ozelliklerinden dolay1 ta§1mac11tkta, depo
edilebilmesinden dolay1 da seyyar alet ve cihazlann , enerji kesintilerinde ise
kritik sistemlerin beslemesinde yaygin olarak da gemilerde kullanil1r.
Ozellikle enerji kesintileri esnasinda onemli sistemler daha onceden
akumi.ilatorlere depo edilen enerji ya alternatif ak1ma doni.i§ti.irulerek
( charger-inverter gruplan ) kumanda, kontrol , gozetleme ve tahrik
sistemlerinde, ya da hi9 bir doni.i§Ome tabi tutu lmadan, §alter
sistemlerindeki rolelerin, gosterge lambalannin, §arj motorlanni n v.b
ekipmanlann beslemesinde kullan1l1r.
Konumuzun dl§tnda olmakla birlikte 9ok yuksek gerilimlerdeki enerji

iletiminin, baz1 avantajlarindan dolay1 dogru ak1mla yap1ld1g1ni da soylemek
gerekir.
2.2 Tammlar ve E~itlikler
Dogru ak1m, yonU zamanla degi~meyen ak1ma denir.

Pillerden, akUmUlatorlerden ve dogru ak1m generatorlerinden elde edilen
ak1mlar $ekil 2.1 'de gosterildigi gibi sabit iken, Redresorlerden elde
$ekil 2.1 Sabit dogru ak1m.
edilen ak1mlar periyodik karakterlidir ( $ekil 2.2 )
$ekil 2.2 Periyodik dogru akrm.
Dogru ak1ml1 tuketiciler gid i~ ve donU~ iletkenlerinden olu~an iki hat ile
beslenirler. Bu hatlar bazen birbirinden ve topraktan tamamen izole edilerek
$ekil 2.3 de gosterildigi gibi tesis edilirken, Bazen de tasarruf amac1 ile
donU~ hatt1 olarak toprak kullanrllr ( $ekil 2.4 )
u YOK
$ekil 2.3 iki iletkenle beslenen bir dogru akrm yUkU.

DO~RU AKIM 17
u YUK
$ekil 2.4 DonU~ iletkeni toprak olan bir dogru ak1m sistemi.
<;ok s1k rastlanan bir uygulama olmamakla birlikte diger bir besleme tipi de
$ekil 2.5'de gosterildigi gibi U9 iletkenli sistemdir. Dengeli yUkleme hal inde
orta iletkenden bir ak1m akmaz.
+
u YOK
u YOK
$ekil 2.5 09 iletkenden olu~an bir dogru ak1m sistemi.
Dogru ak1m sistemlerinde yUkUn 9ektigi ak1m ( I ) ve terminallerindeki geril im

( U ) bilinirse, ~ebekeden 9ekecegi gU9
P= UI ( 2.1 )
olarak yaz1l1r.
RvoK i9 direncine sahip tUketicinin ~ebekeden 9ektigi ak1m
l =--
u ( 2.2)
RvOK
olup, bu deger yukandaki ifadede yerin e konursa
P =--
u2
( 2 .3)
RvoK
elde edilir.
18 ENERJI DA(jlTIMI - c;:czOMLO PROBLEMLER
Ayn1 kesitte gidi§ ve donO§ iletkenlerinden olu§an ve toplam direnci 2R olan

bir dogru ak1m besleme hattinda meydana gelen gerilim dO§OmO
~U =2 RI ( 2.4)
olup , ayni hatta meydana gelen aktif g09 kayb 1
( 2.5)
2.3 Halka ( Ring ) ve GozlU ~ebekeler
Dag1t1m §ebekeleri BolOm 1, $ekil 1.8 ve $ekil 1.9 gosterild igi gibi ihtiyaca
gore radyal §ebekelerden farkl1 olarak halka yada gozlO §ebeke olarak ta
tesis edilebilirler. Bu §ebekelerde ak1m dag1l1m1, gerilim dO§OmO ve g09
kayb1 hesaplan sistemin tesis ve i§letilmesi i9in gereklidir.
Halka §ebekeler ayni gerilimle fakat iki farkll kaynaktan beslenen §ebekeler
gibidir. Her iki §ebeke tipinde de her hangi iki nokta aras1ndaki hat ak1m1
yono ile birlikte bilinmeyen kabul edilerek, diger hat ak1mlan bu bil inmeyen
cinsinden Kirchhoff'un ak1mlar kanunu ( bir dUgUm noktasindaki ak1mlann
cebirsel toplaminin s1f1r olmas1 , :L I =O) goz onOnde bulundurularak yaz1l1r.
Daha sonra bilinmeyen hat ak1m1 veya hat ak1m lann1 i9ine alan gerilim
dO§OmO ifadeleri 9e§itli noktalar aras1 i9in ayn ayn yaz1llr ve ortak olanlar
birbirlerine e§itlenerek, bilinmeyen hat ak1mlan bulunur, gerilim dO§OmO ve
istenirse g09 kayb1 hesaplan yap1llr.
GozlO §ebekelerde geril im dO§OmO ve g09 kayb1 hesaplann1 yapabilmek i9in

hat ak1mlarinin bulunmas1 gereklidir. Bu maksatla sistemdeki goz say1s1 ( g )
ile besleme kaynag1 say1sina ( b) bagll olarak yaz1lan
Denklem say1s1 =g+b-1 ( 2.6)
e§itliginden 91kan say1da hat ak1min1 bag1ms1z kabul ederek yaz1lacak

denklemlerin 9ozOlmesi gereklidir.
$u halde bu tor §ebekelerin 9ozOmOnde yukandaki e§itlikten 91kan say1da

hat ak1m1 bilinmeyen kabul edilecek ve diger hat ak1mlan halka
§ebekelerdeki gibi bilinmeyen ak1mlar cinsinden Kirchhoff'un ak1mlar kanunu
goz onOnde bulundurularak yaz1lacakt1r. Daha sonra en az ( 2.6 )
e§itliginden 91kan say1da bag1ms1z gerilim dO§OmO 9e§itli noktalar arasinda
yaz1lacak ve bilinmeyen say1da yaz1lan bu e§itlik tak 1m1ndan hat ak1mlan
bulunacak ve gerilim dO§Omleri ile g09 kayb1 hesaplan yap1lacakt1r.
DOGRU AKIM 19
2.4 Yayth YUk ihtiva Eden ~ebekeler
Allc1lann bir hat boyunca $ekil 2.6'da da gosterildigi gibi dUzgUn olarak
dag1t1m hatlanna bagland1g1 ve birim uzunluktaki yUklerin, belirtilen
mesafeler arasinda sabit oldugu §ebekelere homojen (yay1l1) yUklU §ebekeler
ad1 verilir.
Allc1lann yUkU birim uzunlukta genelde A veya W olarak verilir. <;all§man in

konusu dag1t1m sistemleri ve genelde al9ak gerilim §ebekeleri homojen yUklU
olarak dUzenlendiginden, birim uzunluk metre ( m) alln1r ve verilere gore
yay1l1 yUk ak1m yada yUk yogunlugu olarak adland1n llr. Toplu yUk ihtiva
eden §ebekelerde oldugu gibi homojen yUklU §ebekelerde de ak1m dag11im1,
gerilim dU~UmU ve gU9 kayb1 hesaplan dag1t1m sistem inin tesis ve gUvenli
i§letilmesi i9in yap11ir.
A I [ A/m] B
~' --,,..d'I~ ~ 'm' (~,

1 1
111 11 >I
dx
$ekil 2.6 Homojen yUklU bir hat
$ekil 2.6'da gosterilen i ( Alm ) bUyUklUgUnde yay11i yUk ihtiva eden bir
§ebekenin besleme kaynagindan x kadar bir mesafede bulunan dx
elemantel par9asinda meydana gelen gerilim dU§UmU
dtNx = -3.._ (L - x )i dx ( 2.7)

kq
olup, hatt1n tamaminda meydana gelen gerilim dU~UmU ise
2 L ( 2.8)
t,. V =- J( L - x ) i dx
kq 0
ifadesinin integralininin alin1p dUzenlenmesi ve i L =I yaz1lmas 1ile
t3.V = ~ [V] ( 2.9 )

k q
olarak elde edilir.
20 ENERJI DAGITIMI - <;OZOMLO PROBLEMLER
Ayn1 elemantel par<{ada meydana gelen gOC{ kayb1 ise
2 . ( 2.10 )
dPkx = - [(L -x) l) 2 dx
kq
olup, hattin tamaminda meydana gelen gOC{ kayb1

2 l
Pk = - J [(L -x) i]2dx ( 2.11 )
kq 0
ifadesinin integralinin alin1p dOzenlenmesi ve i L =I yaz1lmas1 ile

2 Ll2
pk=-- [W] ( 2.12)
3kq
olarak bulunur.
2.5 <;:ozOmlU Problemler
Bu bolUmde 9all§manin da as1I konusunu olu§turan problemler ve C{OZOmleri

gerektiginde ilgili tek hat diyagram lan ile verilecektir.
Problem 2.1
2
230 V'luk bir dogru ak1m kaynagindan bakir iletkenli ( k=56 m/ohm.mm )
kablolarla beslenen $ekil 2.7'deki dag1t1m sisteminin C noktasindan 25 A
C{ekilmekte olup, D noktasina ise bir motor baglanm1§t1r. Motor tam yUkte
9all§ irken C noktasindan 61C{Ulen gerilim 211 V'tur.
a- Motorun nominal ak1min1 ,
b- Her iki yUkte devrede iken motorun terminallerinden ol9Ulecek
gerilimi bulunuz.
A
180 m B 60m D
2
35 mm 16 mm2
2
40 m 4 mm
C 25A
$ekil 2.7
<;:ozum :
a- Dag1t1m sisteminin her iki yUkU de devrede iken besleme kaynag1 ile
DO~RU AKIM 21
C noktas1 arasmda olu§an toplam gerilim dU§UmU
~UAc = 230-211 = 19 V'tur.
Bu deger A-Bile B-C hatlanndaki gerilim dU§Umlerinin toplamma

e§ittir.
Motorun devrede olmas1 halinde ~UAa
2LI 2. 180
~UAs = - = --(IM+25)
kq 56 . 35
dir.
Diger taraftan say1sal degerler yerine konularak ~Use gozUIUrse,
2.40
~Usc=--25
56. 4
=8.93 v
olarak hesaplanir.
~UAc , ~UAs ve ~ U 8c'nin degerleri yukandaki e:;;itlikte yerine konur ve

gozOIUrse e§itli kte bilinmeyen olan motorun gektigi ak1m ( IM),
19 = 0.1836 · ( 25+1M )+8.93
IM= 29.82 A
olarak bulunur.
b- Benzer §ekilde besleme kaynag1 ile motorun terminalleri arasmdaki

gerilim dU§UmU,
olarak yaz1llr ve bir onceki paragrafta bulunan degerler bu e§itlikte

yerine konulursa
22 ENERJI DAGITIMI - <;:CZOMLO PROBLEMLER
2. 180 2. 60
.0.UAo = - - ( 29.82 + 25) + --29.82
56. 35 56. 16
=1 4.06 v
olarak elde edilir.
Motorun terminallerinden ol9Ulecek gerilim ise
Uo= 230-14.06
= 215.94 V'tur.
Problem 2.2
Dogru ak1mla beslenen ve guzergahmda rampa olmayan bir toplu

ta§1ma sisteminin donO§ iletkeni topraktan tamamen yallt1lmam1§ ray
olup, her biri 60 A 9eken vas1talardan olu§maktad1r. Alt1 adet vas1tanm
besleme kaynagmdan itibaren e§it aral1klarla ve ayni yukle seyretmesi
halinde en buyuk gerilim dO§Omunun 1O V'u a§mamas1 i9in;
a- Besleme hattmm direnci en fazla ka9 ohm olmal1d1r?
b- Bu durumda iletkende meydana gelen kay1plar ka9 W't1r ?
c- Ta§1tlann boyutunun besleme hattmm uzunlugu yanmda ihmal
edilmesi ile, hattm sonunda arka arkaya seyretmeleri halinde
meydana gelen gerilim dO§OmO ka9 V'tur ?
<;ozum:
a- Yukandaki probleme uygun olarak 9izilen elektrik sisteminin tek

hat diyagram1 $ekil 2.8'deki gibidir.
Besleme Kaynag1
L L L L L L
~ 360A ~ 300A ~ 240A ~ 180A ~ 120A ~ 60A
60A 60A 60A 60A 60A 60A
$ekil 2.8
DOGRU AKIM 23
Her hat par~asinin direnci, kesitin ve kullanilan iletken malzemesinin

ayn1 olmas1 dolay1s1yla birbirine ei;;ittir.
L
R1 = R2 = ... .. = R5 = R = -
kq
Sistemde meydana gelen en bUyUk gerilim dUi;;UmU, d6nUi;;
iletkeninin topraktan tamamen izole edilmemii;; olmas1 dolay1s1yla
~u = RL:I 'dir.
Bu durumda
10 = R (60+120+180+240+300+360)
yaz1larak hattin toplam direnci
6R =0.047 ohm
olarak bulunur.
b- Hatt1n tamaminda meydana gelen kay1p ise, her hat par~asinda

meydana gelen kay1plarin toplam1 olup
0.047
Pk = - - ( 360 2 + 300 2 + 240 2+ 1802 + 120 2 + 60 2 )
6
= 2566.2 w
olarak bulunur.
c- Tai;;1tlarin tamam1nin hattin sonunda seyrediyor olmas1 durumunda,

elektrik sisteminin tek hat diyagram1 $ekil 2.9'daki gibi olur.
Besleme Kaynag1
I
6R
360A
i
360A
$ekil 2.9
24 ENERJI DAGITIMI • <;0Z0ML0 PROBLEMLER
Besleme hatt1nda meydana gelen gerilim dU§UmU
~U =6R ( 360)
=0.047 · ( 360)
= 16.92 v
olur.
Gerilim dU§UmU yUksek <f1kt1gindan bu §ekilde bir <fall§maya iletim

hattinin gerilim seviyesine ve motorlann tipine bak1larak karar
verilebil ir.
Problem 2.3
550 V'luk bir kaynaktan beslenen iki adet tramvay, besleme

kaynagindan itibaren 2 ve 5 km'lik aral1klarla seyretmektedir. Tramvaylar
s1ras1 ile 60 A ve 30 A <fekmekte olup, besleme hattinin direnci
0.25 ohm/km ve donU§ iletkeni olarak kullanilan rayin direnci ise
0.02 ohm/km'dir. Tramvaylar hareket halinde iken;
a- Akim kollannda ol9Ulen gerilim ka9 V'tur ?
b- iletkenlerde meydana gelen kay1p ka9 W't1r ?
c;;:ozum:
Probleme konu olan ula§1m sisteminin tek hat diyagram1 $ekil 2.10 'daki
gibidir.
Besleme Kaynag1
2km B 3km c
550V
R0 ,=0.25 ohm/km
l
60A
i
30A
Ro2=0.02 ohm/km
$ekil 2.10
a- TUketici noktalanna kadar olan gerilim dU§UmU, besleme ve donU§

iletkenlerindeki gerilim dU§Umlerinin toplam1d1r.
B noktasindaki tramvaya kadar olan gerilim dU§UmU
DO~RU AKIM 25
~ UAs = 0.25 • 2 • ( 60+30 )+0 .02 • 2 • ( 60+30)
= 48 .6 v
olup, B noktasindaki gerilim
Us= 550 - 48.6
= 501.4 V'tur.
Benzer §ekilde C noktasina kadar olan gerilim dO§OmO
~UAc = 72.9 V
olarak bulunur.
C noktasinda 6l90len gerilim ise,
Uc= 477.1 V'tur.
b- Besleme ve donO§ iletkenlerinde meydana gelen kay1plar ise

2 2 2 2
pk =0 .25. 2·( 60+30 ) +0.02 . 2·( 60+30 ) +0 .25 . 3 .3 0 +0 .02 • 3. 30
= 5103 w
olarak bulunur.
Problem 2.4
Tek bir kaynaktan 550 V gerilim le beslenen bir ula§1m sisteminde

besleme noktasindan itibaren 50 m, 200 m, 1000 m ve 1100 m'lik
mesafelerde 100 A, 50 A, 150 Ave 100 A'lik yOkler 9ekilmektedir.
Besleme hattinin direnci 0.2 ohm/km ve donO§ iletkeni olarak kullanilan
rayin direnci ise 0.15 ohm/km'dir.
YUklerin bulundugu noktalardaki gerilimleri bulunuz.
c;ozi.im:
YOklerin bulundugu noktalardaki gerilimleri bulabilmek i9in

besleme noktas1 ile toketiciler arasindaki gerilim dO§Omlerinin
!;)ekil 2.11 'den yararlanarak bulunmas1 gerekir.
26 ENERJI DA~ I T IM I - <;OZOMLO PROBLEMLER
A
50 m B 150 m 800 m D 100 m
E
~400A ~ 30 0A 250 A ~ 100A
550V
100A 50A 150A 100A
R01 =0.20 ohm/km
R02 =0.15 ohm/km
$ekil 2.11
Besleme noktasrndan itibaren yUklerin bulundugu noktalara kadar

olan gerilim dU§Umleri s1ras1yla,
t.UAs=0.05 · (0.2+0.15) · 400=7 V
t.UAc = 6 vAs+0.15. ( 0.2+0.15) . 300 = 22.75 v

t.UAD = t.UAc+0.8 • ( 0.2+0.15 ) • 250 = 92. 75 V
t.UAE=t.UA0 +0.1 ·( 0.2+0.15) . 100=96.25 V'tur,
YUklerin bagl1 oldugu noktalarda ol9Ulecek gerilimler ise siras1yla,
Us= 543 V
Uc= 527.25 V
Uo = 457.25 V
UE = 453.75 V'tur.
Problem 2.5
Hat boyunca her iki iletkeninin kesiti ayn1 ve 500 V'luk iki ayn besleme
kaynag1ndan beslenen bir dag1t1m sisteminin yUkleri $ekil 2.12'deki gibi
s1ralanm1~tir. BOtOn yUkler devrede iken hatta ol90len minimum gerilim
491.82 V'tur.
a- Maksimum gerilim dU§UmUnUn oldugu noktay1 bulunuz.
b- Hat kesitini hesaplayrn1z.
DO~RU AKIM 27
A
B
I 50m c
i
100 A
100 m D
i
50A
100 m E
i
150 A
150 m
50A
F
i
100 m
I
$ekil 2.12
<;ozum:
a- Sistemde maksimum gerilim dO§OmOnOn oldugu nokta, ak1mlann yon
degi§tirdigi noktad1r. Dolay1s1yla ile ilk olarak ak1mlann yon
degi§tirdigi nokta $ekil 2.13'den yararlanarak bulunmaild1r.
A B
50m c 100 m D 100 m E 150 m F 100 m
---? 100+1 -----? 50-1 ~ 200-1 ~ 250-1 ~
100A SOA 150A SOA
$ekil 2.13
D noktas1 ak1mlann yon degi§tirdigi nokta olarak kabul edilirse, her

iki besleme kaynagindan itibaren yaz1lacak gerilim dO§Omlerinin
birbirine e§it olmas1 gerekir.
Bu durumda
e§itligi kullanilarak
2·Ro[50·(100+1)+100·1] = 2·Ro[100.(50-1)+150·(200-1)+100·(250-1)]
yaz1l1r ve e§itlik c;:ozOIOrse
I= 110 A
bulunur.
$u halde ba~lang19ta ak1mlann yon degi~tirdigi nokta olarak kabul

edilen, D noktas1 dogru bir tahmin degildir. Ak1mlann yon degi~tirdigi
nokta $ekil 2.14'de de gorUldUgU gibi E noktas1 olup, maksimum
gerilim dU~UmU bu noktada olu~maktad1r. Sistemde ak1m dag1l1m1
$ekil 2.14'deki gibidir ( a ak1mlann yon degi~tird igi noktay1
gostermektedir ).
Ua=500 V
A _ _s_o_m_ _c___1_oo_m
_ ____,o,___1o_o_m_....
E_1_so_m_...,F_ _1_0_0_m_ _ _ 8
~ 210A ----7 110A 60A 90A ~ 140A ~
100 A 50A 150 A 50 A
$ekil 2.14
b- Ave E noktalan ile B ve E noktalan arasindaki gerilim dU~UmU

kolayca hesaplanacag1 gibi
500 - 491.82 = 8.18 V'tur.
Gerilim dU~UmU ifadesi yen iden yaz1 1tr ve bilinenler yerine konursa
~UAE = 2 ·Ro[ 50 • 210+100 · 110+100 • 60 ]
8.18 = 55000 ·Ro

4
R0 = 1.48 • 10 ohm/m
bulunur.
2
lletken malzemesi olarak bak1r ( k=56 m /ohm.mm ) alin 1rsa, iletken
kesiti
1
R
o --kq
-
1
1.48 • 10- 4 == - 6 -
5 .q
q = 120 mm 2
bulunur.
DO~RU AKIM 29
Problem 2.6
lki ayn kaynaktan ve ayni gerilimle beslenen $ekil 2.15'deki iki

iletkenli dag1t1m sisteminin direnci 0.05 ohm/km olup, yOkler §ekildeki gibi
baglanm1§t1r.
a- Besleme kaynaklanndan 9ekilen ak1mlan bulunuz ve s istemdeki
ak1m dag1l1min1 gosteriniz.
b- Besleme kaynaklarinin gerilimleri 250 V olduguna gore, yOk
terminallerindeki gerilimleri bulunuz.
A B
500m 300m o 250 m E 350 m
50+1 100-1 ~ 250-1 ~

Is
50A 100 A 150A
$ekil 2.15
<;ozi.im:
a- Besleme kaynaklanndan 9ekilen ak1mlar, sistemde meydana gelen

en bOyOk gerilim dO§OmO ifadesi yaz1larak bulunabilir.
Sistemde meydana gelen en bOyOk gerilim dO§OmO ak1mlann yon
degi§tirdigi nokta oldugundan, her iki kaynaktan itibaren bu e§itlikler
D noktas1 i9in yaz1l1r ve 9ozOIOrse
t.UAo =2 • 0.05 · [ 0.5 · (50+1)+0.3 ·I ]
t.Uao =2 • 0.05 • [ 0.35 • (250-1)+0.25 • (100-1)]
0.5. (50+1)+0.3 .1 = 0.35. (250-1)+0.25. (100-1)
I= 62.5 A
bulunur.
Bu degerden yararlanarak ak1m dag11im1 $ekil 2.16'daki gibi

gosterilebilir.
30 ENERJI DACITIMI - <;:OZOMLO PROBLEMLER
$ekilde Ave B kaynaklanndan 9ekilen ak1mlar s1ras1yla
18 = 187.5A'dir.
A Cl B
500m 300 m D 250m 350m
c E
------? 112.5 A ~ 62.5A
50A 100 A 150 A
$ekil 2.16
b- YUk terminallerine kadar olan gerilim dU~Umleri
t.UAc = 2 ·0.05-0.5·112.5 = 5.62 V
t.UAo = 7.49 V
t.UeE = 6.56 V
l'.\Ueo = 7.49 V
olup, bu terminallerdeki gerilimler,
Uc= 250-t.VAC = 244.38 V
Uo= 242.51 V
UE = 243.44 V'tur.
Problem 2.7
$ekil 2.17'de ayni gerilim seviyesinde iki ayn kaynaktan beslenen iki
iletkenli dag1t1m sisteminin kesitini, en bUyUk gerilim dU§UmU 5.37 V
olacak §ekilde bulunuz.
DO~RU AKIM 31
som 40m 60m 20m 20m 2om 20m 20m B
10A 1SA SA
F
i i i i ii l
30A
G
10A
H
100A 20A
I J
10A 20A
K L
10A
I
$ekil 2.17
<;ozum:
lletkenlerin kesitlerinin hesaplanabilmesi i9in en bOyOk gerilim
dOl?OmOnOn meydana geldigi noktanm ve buna bagli olarak da ak1m
dag11immm bulunmas1 gerekir.
En bOyOk gerilim dOl?OmOnOn meydana geldigi terminal olarak G

tOketicisinin bagland1g1 nokta alinir ise, her iki kaynaktan itibaren bu
nokta i9in yaz1lacak gerilim dOl?Omlerini birbirine el?it yaz1lmas1
gerekir.
Som 40m 60m 20m 20m 20m 20m 20m B
10A 1SA SA
F
30A
G
10A
H
100 A 20 A
I J
1OA
K
20 A
L
10 A
I
$ekil 2.18
$ekil 2.18'den yararlanarak bu el?itlik
2
-[10(60 +I)+ 20(50 + I) + 20(35 + I) + 50(30 + I) + 40 I] =
kq
_3_ [ 60 (10 - 1) + 20 (110 - 1) + 20 (130 -1) + 20 (140 -1) + 20 (160 - I) + 20 (170 -1)]
kq
l?eklinde yaz11ir ve 9i:izOIOrse
I= 36.67 A
bulunur.
32 ENERJI DA~ITIM I - <;CZOMLO PROBLEMLER
Bu deger kullanilarak ak1m dag11im1$ekil 2.19 de ki gibi gosterilir.
a.
50 m
F
40m
G
60m
H
20 m
I I
20 m
J
20 m
K
20 m
L
20 m B
10A 15A SA
-7
i 3~A
30A
i
10A
-7
i ~ i~ i~ i ~i~
100 A 20 A 10 A 20 A 10 A
$ekil 2.19
Dikkat edilirse ak1mlann yon degi~tirdigi nokta, ba~lang 1 9ta kabul

edilen nokta degil, H noktas1d1r.
En bUyUk gerilim dU§UmUnU 5.37 V olarak H noktasinda meydana
getiren iletken kesitleri, iletken malzemesinin bak1r alinmas1yla
2
5.37 = - [10. 96.67 + 20 . 86.67 + 20 . 71.67 + 50. 66 .67 + 40. 36.P
kq
60. 26.67)
ifadesi 96zOlerek
q =70 mm 2
olarak bulunur.
Problem 2.8
Yalnizca bir kaynaktan iki iletkenle beslenen 1.5 Alm degerinde ve

300 m uzunlugundaki bir yay11i yUkUn gidi§ ve donU§ iletkenlerinin hat
direnci 0.15 ohm/km'dir. Hattin sonunda gerilimin 260 V (sabit) olmas1
i9in;
a- Besleme kaynag1 gerilimi ka9 volt olmalldir ?
b- Bu durumda hattin tam ortasinda ol90lecek gerilim ka9 volt'tur?
c;oziim :
a- Probleme ili§kin sistemin tek hat diyagram1 $ekil 2.20'deki gibidir.

Besleme kaynagindaki gerilimin bulunabilmesi i9in hat boyunca
meydana gelen gerilim dU§UmUnUn hesaplanmas1 gerekir.
DO~RU AKIM 33
i
1.5Nm
A
c
150 m 150m B
I
II 11 I I I I I I I I II I
R0 =0.15 ohm/km
$ekil 2.20
Gidi§ ve doni.i§ iletkenlerinde meydana gelen gerilim di.i§i.imi.i
ifadesinde bilinenler yerine konarak
L\UAB = ( 0.15 • 0.3 H 1.5 • 300 )

=20 .25 v
bulunur.
Besleme kaynaginin gerilimi ise
UA= 260+20.25
=280.25 v
olarak bulunur.
b- Hatt1n ortasindaki gerilim ise, yine gerilim di.i§i.im unun hat ortasina
kadar hesaplanmas1 ile kolayca bulunur.
Hattin ortasina kadar gerilim di.i§i.imi.i
L\UAc = ( R0 !:_ )( i !:_) + 2 (R 0 !:_ )( i !:_ )

2 2 2 2
e§itliginde bilinenler yerine konularak
L\UAc = 15.19 V
olarak elde edilir.
Bu noktada ( C ) olgi.ilecek gerilim ise

34 ENERJI OAGITIMI - <;:CZOMLO PROBLEMLER
Uc= 280.25-15.9
= 264.35 V'tur.
Problem 2.9
500 m uzunlugunda toplu ve 1.5 A/m'lik yay11i yOk ihtiva eden

$ekil 2.21 'deki dag1t1m sisteminin iletken direnci 0.2 ohm/km olup,
250 V'luk ayni gerilim seviyesindeki iki ayn kaynaktan beslenmektedir.
a- Sistemde ak1m dag11imin1 gosteriniz.
b- En bOyOk gerilim dO~OmOnOn degerini ve olu~tugu noktay1 bulunuz.
c- En bOyOk gerilim dO~OmOnOn olu~tugu noktadaki gerilim
hesaplayin 1z.
A B
I I
100m 150 m 100 m 150 m
c D E
i=1.5 Alm
I I
R0=0.2 ohm/km 100 A

T
I I I I
't'
60A
I I I I
r
40A
I I I I
$ekil 2.21
<;ozum:
a- A kaynagmdan c;ekilen ak1m IA olarak alin1r ve AC aras1nda her
hangi bir L mesafesine kadar olan gerilim dO~OmO
.0.UAc = 2 Ro L (IA - i !:.2 )

~eklinde yaz11irsa
1.5.100
.0.UAc = 2 • 0.2. 0.1 (IA- )
2
=0.04(1A - 75)
olarak hesaplan1r.
Benzer ~ekilde CD, DE ve EB arasindaki gerilim dU~Omleri
D.Uco = 0.06( IA- 362.5 )

DO~RU AKIM 35
ti.UDE = 0.04( IA- 610 )
t.UEB =0.06( IA- 837.5)

~eklinde hesaplanir.
Probleme gore bu dart hat pargasindaki geril im dU§Umlerinin

toplam1
olmas1 gerekir.
$u halde yukarida bulunan degerler bu son e§ itl ikte yerine konursa

gozUIUrse
bulunur.
Bu durumda ak1m dag1l1m1 $ekil 2.22'deki gibi olur.
A Cl B
i
IA=497 A
i)
c
100 A
247 A 22 A
D
li l
60A
E
38 A188 A f
40 A
IB=453A
$ekil 2.22
b- $ekil 2.22 de gorUldUgU gibi ak1mlarin yon degi§tird igi nokta , D

noktas1 sistemde en bUyUk gerilim dU§UmUnUn meydana geldigi
nokta olup, degeri her iki kaynaktan itibaren yaz1lacak gerilim
dU§Umlerinin herhangi birinin hesaplanmas1 ile bulunur.
Eger bu deger A kaynagindan itibaren hesaplanacaksa
yaz1 l1r ve bilinen degerler yerine konursa

36 ENERJI OAC'.ilTIMI - c;:czOMLO PROBLEMLER
~UAo =24.95 V
olarak bulunur.
Bu deger B kaynagindan itibaren de yaz1lacak olsayd 1 ayni sonuc;:

bulunacakt1.
c- D noktasindan olc;:Ulecek gerilim ise
U0 = 250-24.95
=225.05 V'tur.
Problem 2.1 O
300 m uzunlugunda 1.5 Alm degerinde yay1ll yuk ihtiva eden bir
dag1t1m sisteminin iletken direnci 0.25 ohm/km olup, iki ayn kaynaktan
beslenmektedir. Sitemdeki en dO§Ok gerilimin 250 V olmas1 ic;:in;
a- Ayni gerilimdeki besleme kaynaklannin gerilimi ne olur?
b- B kaynaginin gerilimi, A kaynag1nin geriliminden 10 V fazla olmas1
durumunda, en bOyOk gerilim dO§OmO nerede meydana gelir ve
degeri nedir ? Bu durumda besleme kaynaklannin gerilimleri ne
olur?
<;ozUm:
a- Probleme ili§kin dag1t1m sisteminin tek hat diyagram1

$ekil 2.23'deki gibidir.
1.5 Alm 300 m B

A
1 ~_1_11~1
c
l.1 x
R0 =0.25 ohm/km
dx
II
I
i=1.5A/m
$ekil 2.23
Her iki kaynagin gerilimin ayni olmas1 dolay1s1yla en dO§Ok gerilim ,

sistemin tam ortasinda olc;:OIOr.
DO~RU AKIM 37
Bu durumda besleme kaynaklanndan orta noktaya kadar olan gerilim

dO~OmO
u2 L .
LlUAc = C..Usc = 2 R 0 f (-- x)1dx
0 2
. L2 _ 300 2
=21R 0 (-) = 2.1.5.0.25.10 3 ( - - )
8 8
= 8.44 v
olup, besleme kaynaklannin gerilimleri
UA = Us = 250+8.44
= 258.44 V'tur.
b- Besleme kaynaklannin gerilimleri ayn1 olsa idi, her iki kaynaktan ayn
ayn 9ekilecek ak1mlar
300.1.5
IA= ls = - --
2
=225 A
olacakt1 .
Halbuki B kaynaginin gerilimi A kaynaginin geriliminden 10 V fazla

oldugundan, B kaynagindan A kaynagina dogru
1
lsir = O = 66.67 A' lik
2. 0.25. 0.3
bir sirkOlasyon ak1m1 akacakt1.
Bu durumda sistemdeki ak1m dag 1l1 m1 $ekil 2.24'deki gibi olur.

A B
J
----o
---7
~1 ___1 11 1~
dx 18 =225+66.67
IA=225-66.67
=158.33 A =291.67 A
$ekil 2.24
Sistemde en dO!;Ok gerilim 240 V, yine ak1mlann yon degi!jtirdigi

noktada ol9Uleceginden , bu mesafeye A kaynagindan itibaren L A
denilirse
158.33 = 1.5 . L A
ifadesinden
LA = 105.55 m
bulunur.
Ak1mlann yon degi!jtirdigi noktaya kadar olan gerilim dO!jOmO
LA
b. U Ao = 2 f Ro i x dx = Ro LA i LA
0
ifadesinde bilinenler yerine konularak
bulunur.
Benzer !}ekilde
~Uso=14.18 V
olarak hesaplanir.
Besleme kaynaklannin gerilimleri ise

DOGRU AKIM 39
U8 = 264.18 V
olarak elde edilir.
Problem 2.11
DC ile 9al1~an ve 400 A 9eken bir ula~1m arac1, birbirinden 6 km uzakli kta
bulunan 550 V ve 560 V'luk iki ayri kaynaktan beslenmektedir. Gidi~ ve
donU~ iletkenlerinin direnci 0.05 ohm/km olduguna gore, hat boyunca
ol9Ulecek en dU~Uk gerilimin degerini ve yerini bulunuz.
c;ozum:
Problemde ge9en dag1t1m sisteminin tek hat diyagram1
550V c 560V
L
•I 6-L
r
A i
400 A
·1
B
$ekil 2.25
Kaynaklarin gerilimleri ayni oldugu zaman, her iki kaynaktan 9ekilen

ak1m 200 A'dir. Kaynak gerilimleri farkli oldugu i9in B kaynagindan
A kaynagina dogru akacak sirkUlasyon ak1m1
10
lsir = 2. 0.05. 6
= 16.6 A'dir.
Bu durumda sistemdeki ak1m dag11im1 $ekil 2.26'daki gibi gosterilir.
40 ENERJI DAGITIMI - c;;ozOMLO PROBLEMLER
550V c 560V
L ~1
I
6-L
r. 183.34 A
400A
(
216.66 A
$ekil 2.26
Ak1mlann yon degi§tirdigi nokta ( C ) sistemde ol9Ulecek en dU§Uk

gerilimin oldugu noktad1r ve yeri her iki kaynaktan itibaren bu
noktaya kadar yaz1lacak gerilim dU§Umlerinin birbirine e§itlenmesi ile
bulunur.
2·Ro·L·183.34 =2 • R0 ·(6-L) ·2 16.66

L =3.25 km
Bu durumda meydana gelen en bUyUk gerilim dU§UmU
tNAc =2 • 0.05 ·3.25·183.34
=59.58 v
olup, C noktasinda olc;Ulecek gerilim ise
Uc= 550 - 59.58
=490.42 V'tur.
Problem 2.12
A gibi bir kaynaktan beslenen ve $ekil 2.27'de tek hat diyagram1 verilen
ring §ebekede verilen direnc;ler, gidi§-donU§ iletkenlerinin toplam direncini
gosterdigine gore;
a- Akim dag1hmin1 gosteriniz
b- En bUyUk gerilim dU§UmUnUn yerini ve degerini bulunuz.
DO~RU AKIM 41
A 150+1 B
,
-- 150 A
0.25 ohm
0.25 ohm
0.3 ohm
l' -
,'
100-1 c - 100A
$ekil 2.27
Cozum:
a- $ekil 2.27'deki gibi §ebekeler, ayn1 gerilim seviyesinde olan iki
kaynakl1 bir §ebeke gibi dO§OnUIOr ve daha onceki orneklerdeki gibi
kolayca 9ozOIOr.
Ak1m larin yon degi§tirdigi nokta olarak C alin1rsa
yaz1l1r ve bilinen degerler yerlerine konursa
0.25(150+1 )+0.3 . 1 =0.25( 100-1 )
I= -15.625 A
bulunur.
$u halde ak1mlann yon degi§tirdigi nokta , ba§lang19ta tahmin edilen

C noktas1 degil de, B noktas1dir.
Bu durumda ak1m dag1l1m1 $ekil 2.28'deki gibi olur.

42 ENERJI DAGITIMI - <;0Z0 ML0 PROBLEMLER
A
..- 134.3"15 A B
r-~~~~~~~~~~-.-~•-150A
0.25 ohm
0.3 ohm j~
0.25 ohm
r-~~~~~~~~~~--1-~-• 100A
--~> 115.625 A C
$ekil 2.28
b- En bUyUk gerilim dU~UmU ak1mlann yon degi~tirdigi noktada

meydana geldiginden , bu deger
D..VAB =2•0.25·134.375
=67 .18 v
olarak bulunur.
Problem 2.13
$ekil 2.29'da tek hat diyagram1 verilen halka ~ebeke 500 V'luk bir
kaynaktan beslenmekte olup, iletkenlerin birim uzunluktaki diren9leri ayni
ve 0.025 ohm/km'dir. B ve C noktalannda ol9Ulecek gerilim degerlerini
bulunuz.
$ekil 2.29
<;ozi.im:
B ve C noktalanndaki gerilimleri bulabilmek i9in, besleme

kaynaklanndan bu noktalara kadar meydana gelen gerilim
DO~RU AKIM 43
dU~Umlerinin hesaplanmas1 gerekir.
Gerilim dU~Umlerinin hesaplanabilmesi i9in de sistemde ak1m

dag1l1m1 bulunma1Jd1r.
Bu problemde, bir onceki uygulamada oldugu gibi ayn1 gerilim

seviyesinde olan iki farkli kaynaktan beslenen bir ~ebeke olarak
kabul edilir ve 9ozUIUrse, ak1m dag11Jm1 $ekil 2.30'daki gibi elde
edilir.
~200A
200A
~ 150A
$ekil 2.30
A-8 ve A-C noktalan arasindaki gerilim dU~Umleri
t:NAB =2 ·0.025 · 0.6 ·200 =6 V
!!,.VAc =2 · 0.025·0.8·150 =6 V
olup, her iki noktadaki gerilimler ayn1 olacakt1r.
Us = Uc = 500 - 6
= 494 V'tur.
Problem 2.14
$ekil 2.31 'de ayni gerilim seviyesinde iki farklJ kaynaktan beslenen,
tUketici ve hat karakteristikleri verilen dag1t1m sisteminin;
a- Akim dag1l1min1 bulunuz
b- En bUyUk gerilim dU~UmUnUn yerini belirtiniz ve degerini
hesaplayin1z.
44 ENERJI DA~ITIMI - <;:0Z0ML0 PROBLEMLER
50A
0.04 ohm
E
A
0.03 ohm
150A
0.05 ohm I
100A
$ekil 2.31
Cozum:
Sistemde goz say1s1 1, besleme kaynag1 say1s1 2 adet
oldugundan, kollardan gegen ak1mlann ~ekilden yararlanarak
bulunabilmesi igin
Denklem say1s1 =g+b-1

e~itlig ind en bulunan 2 say1s1 kadar hat ak1m1ni bag 1ms1z kabul
ederek yaz1lacak denklemlerin gozUlmesi gerekir.
Bu sonuca gore bu uygulamada D-E noktalan arasindan akan

ak1m bir bil inmeyen hat ak1m1 ve A kaynagindan 91kan ak1mda diger
bir bilinmeyen hat ak1m1 alinacakt1r.
DO~RU AKIM 45
50A
0.04 ohm E
50A
I -?
150 A
B
G
0.05 ohm 350-JA
100 A
$ekil 2.32
$ekilden 1 no'lu bag1ms1z denklem, ak1mlarin yon degi§tirdigi nokta

olan E noktas1 ic;:in iki farkl1 yoldan gerilim dO§OmO ifadeleri yaz1l1 p
birbirine e§itlenerek elde edilir.
0.031A+0.02(1+50)+0.041=0.031A+0.01 (IA-l-50)+0.05(1A-l-
150)+0.03(200-1)+0.05(50-1)
0.06 • IA-0.2 ·I = 0.5 .............. ( 1 )
2. Denklem ise, iki kaynak arasinda yaz1lacak geril im dO§OmO

ifadesinden elde edilir.
0.031A+0.01 (lrl-50)+0.05(1A-l-150)-0.025(350-I A) = 0
0.1 15 • IA-0.06 · I= 16.75 ....... ( 2)
Bu iki bilinmeyenli denklem c;:ozOIOrse
I= 48.84 A
olarak bulunur.
Bu sonuc;:lara gore ak1m dag1l1m1 $ekil 2.33'deki gibi olur.
50A
a,
0.04 ohm E
/--4':":8~.8~4~A----?--~--<~ 50 A
A
0.03 ohm
171.13 A
B
27.71 A G 0.025 ohm
0.05 ohm 178.87 A
100A
$ekil 2.33
b- Bilindigi gibi sistemde en boyok gerilim dO§Omo ak1mlann yon

degi§tirdigi noktada meydana gelmektedir. $ekil 2.33'den de
gorOldOgO gibi ak1mlar iki farkil noktada (E ve H) yon
deg i§tirmektedir. En bOyOk gerilim dO§OmOnOn degerini bulabilmek
i9in, her iki noktaya kadar hesap yap1p sonuc;:lan kar§1la§t1rmak
gerekir.
$u halde bu i§lemler yap1lirsa
olarak elde edilir.
t.V AE'nin degeri daha bOyok oldugundan, sistemde en bOyOk gerilim

dO§OmO E noktasinda olu§maktad1r.
BIR FAZLI ALTERNATIF AKIM SISTEMLERI 47
BOLOM -3
BiR FAZLI ALTERNATiF AKIM

SiSTEMLERi
3.1 Giri~
Gunluk hayat1m1zda 9ektikleri gu9lerden 9ok, say1sal 9okluklan dolay1s1 ile

dikkatimizi 9eken 9ok say1da elektrikli alet, cihaz ve sistemler bir fazl1 olarak
beslenirler. Evimizde bizi bilgilendiren, eglendiren cihazlar ile aydinlatma,
1s1tma ve sogutma sistemleri gibi 9ok say1da tuketici de bir fazlld1r. Ku9uk
imalat sektorunde belirli bir guce kadar yine bir fazl1 elektrik sistemleri
kullan1llr.
Burada tek fazll alternatif ak1m ile u9 fazll simetrik sistemin belirli tu keticiler
i(fin bir faz notr olarak duzenlenmesi an la~1lmalld1r.
3.2 Bir Fazh Alternatif Akim Sistemlerinde GUg
Bilindigi gibi alternatif ak1m buyuklugu ve yonu zamanla degi~en ak1m olup,
ayni tanim alternatif gerilimler i(finde ge9erlidir. En ideal alternatif ak1m ~ekli
Sinus egrisi ~eklinde olup ( $ekil 3.1 ), diger alternatif ak1m egrileri,
( harmonikler) Sinus egrilerinin toplam1 ~eklinde du~unul ur.
Dogru ak1mda elektriksel bOyOklOkler cebirsel olarak toplanip 91kanlirken,

alternatif aktmda bu i~lemler fazorler ile yap1l1r.
i,v
i
0
-7 t
$ekil 3.1 Sinusoidal alternatif ak1m.
Al9ak ve orta gerilim ~ebekelerine bagl1 saf omik yOkOn yantnda 9ok say1da
hem omik hem de endOktif ozelliklere sahip yOkler ile kapasitif g09 9eken
senkron motorlar ve kondansator gruplan da vardtr.
Faz
iVHAT-SONU
Bir Fazlt
Yuk
(S, Cosq>)
Notr ...::~;....___ _ __
$ekil 3.2 Bir fazlt yOk
Faz ve notr iletkeni gibi bir 9ift hat ile beslenen $ekil 3.2'deki bir fazlt
tOketicinin ~ebekeden 9ektigi I ak1m1 $ekil 3.3'de gosterildigi gibi fazorel bir
bOyOklOk olup aktif ve reaktif bile~enlerden olu~ur ve
! =I Coscp - j I Sincp ( 3.1 )
( 3.2)
~eklinde yaz1l1r.
0 lw=I Coscp v
~ I
$ekil 3.3 Enduktif bir yOkun 9ektigi ak1m ve bu ak1mm bile§enleri.
Ak1mm gerilim vektoru ile ayn1 yondeki aktif bile§eni bu kitapta wattll, gerilim
vektoru ile 90° faz fark1 olan bile§eni ise dewattl1 olarak adland1nlacakt1r.
Reaktif bile§en gerilim vektorunden 90° geride ise bu bir tam endOktif yuk,
reaktif bile§en gerilim vekti:irune gore 90° ileride ise bu tam bir kapasitif
yOktur.
$ekil 3.2'de gosterilen yOkun terminallerinden ol9ulen gerilim V ise, bu

tuketicinin §ebekeden 9ektigi ve gorunen g09 olarak adland1nlan degeri
•
~ =~ l [VA] ( 3.3)
olup, ifade endOktif karakterli bir yuk i9in
( 3.4)
§eklinde yaz1llr.
( * e§lenik anlam1ndad1r)
E§itligin birinci terimi ( ger9el k1sm1 ), tuketicinin §ebekeden 9ektigi aktif gucO
verirken
P =VI Coscp [W] ( 3.5)
E§itligin ikinci terimi yani sanal k1sm1, tuketicinin §ebekeden 9ektigi reaktif
gucu gosterir ve
Q =VI Sincp [ VAr] ( 3.6)
§eklinde yaz1l1r.
50 ENERJI DAGITIMI - 90Z0ML0 PROBLEMLER
Birbiri ile ili§kili ancak farkll bUyUklUkteki bu gU9ler fazorel olarak bir arada
$ekil 3.4'deki gibi gosterilir (gU9 U9geni ).
s
Q
Q=S Sin<p
0
P=S Cos<p
$ekil 3.4 EndUktif karakterli bir yuk i9in gU9 U9geni.
$ayet yuk elektrikli 1s1t1c1lar veya akkor flamanll lambalarda oldugu gibi
tamamen omik ise, yani ak1m ile gerilim arasindaki faz fark1 s1fir ise (cp =O,
Coscp =1 )
S =P ( 3.7a)
ve
P=V I ( 3.7b)
yaz1lir.
Bu durumda rezistif yUkUn §ebekeden 9ektigi reaktif gU9 s1f1rd1r. $ayet yuk
kapasitif karakterli ise, sistemden 9ekilen gU9
~ =P-jQ ( 3.8)
olup, gU9 U9geni $ekil 3.5'deki gibi gosterilir.

0 P=S Coscp
S-
c:
U5
(/)
II
a
Q
s
$ekil 3.5 Kapasitif karakterli bir yUk iyin gU9 U9geni.
YUk pratikte olmasa da tam endUktif (q> =- 90°, Cosq> =O ) ya da kondansator

gruplan gibi tam kapasitif (q> =90°, Cosq> =O ) olmas1 halinde §ebekeden
9ekilen aktif gU9ler slflr ( P=O ) olup, her iki tip yUk iyin gorUnen gU9ler s1ras1
ile
~=jQ ( 3.9a )
~ =-jQ ( 3.9b)
olarak yaz11ir.
3.3 Bir Fazh Alternatif Akim Sistemlerinde Direnc; ve Reaktans
Dag1t1m sistemlerindeki mesafenin 9ok uzun olmamasindan dolay1, hattin

yalnizca omik direnci ile endUktif reaktans1 gerilim dU§UmU ve gU9 kayb1
hesaplarinda dikkate alinmaktadir.
Bir iletkenin alternatif ak1ma ve dogru ak1ma kar§1 gosterdigi diren9ler

birbirinden farklid1r. AC'de onemli olan efektif diren9 olup,
R == lletkendeki gU9 kayb1
,2 [ohm]
e§itliginden hesaplanan bUyUklUktur.
Ancak firmalann kataloglannda ve pratikte AC direncini her zaman bulmak

mUmkUn olmayabilir, bu durumda DC direnci ile yap1lan hesaplarla yetinilir.
Bu da bUyUk hatalara neden olmaz. Hassas hesaplamalara i9in DC
direncinden AC direncinin hesaplanmasina yarayan ARNOLD formUIUnden
yararlani labilir.
2
iletken kesitleri genelde mm ile ifade edilir. Ancak Kuzey Amerika Olkeleri ile
ingiltere'de iletken kesitlerini ifade etmekte Circular Mil ( CM ) veya bunun
3
1000 kat1 MCM kullanillr. Burada 1 mil, 10- inch l ani 0.0254 mm ve 1 CM
ise 1 Mil 9apindaki dairenin alani, yani 0.5067·10- mm 2 ve bunun 1000 kat1
olan MCM ise 0.5067 mm 2 'dir. Kesitler bazen de AWG ( American Wire
Gauge ) cinsinden ifade edilir. Bu sistemde kesitler OOOO'dan ba§layarak
000, 00, 01 ... 40'a kadar numaraland1r1lm1§tlr. Her sembol belirli bir 9apa,
dolay1s1 ile bir kesite kar§1l1kt1r. Bazen k1saltma amac1 ile 0000=4/0, 000=3/0
ve 0=1 /0 §eklinde de gosterilir.
Magnetik olmayan gidi§ ve donO§ iletkenlerine haiz bir fazl1 sistemde,

iletkenler aras1nda meydana gelen endOktans
LcJ)o =2 · 10- 7 [0 .25 + 1n~] [H/m] ( 3.10)

r
dir.
lfadede d iletkenler arasindaki mesafe, r ise iletkenlerin yan9ap1d1r. Havai

hat kablolannda ve yer alt1 kablolannda iletkenler birbirine yakla§t1k9a d/r
orani, dolay1s1 ile endOktans k090IOr. bzellikle al9ak gerilimli havai ve yer alt1
kablolannda gerilim dO§OmO ve g09 kayb1 hesaplannda bazen kolayl1k olsun
diye dikkate allnmaz. Boyle bir kabul sonu9lan fazla etkilemez.
iki iletkenli hattin Lw endOktans1ndan dolay1 yuk ak1m1na kar§I gosterdigi

diren9, endUktif reaktans olarak adland1nl1r ve
( 3.11 a)
(3.11b)
§eklinde yaz1llr.
R omik direnci ve XL endOktif reaktansina sahip iletim hattin1n bir iletkeninin

toplam direnci vektbrel bir bUyOklUk olup, empedans olarak adlandmllr ve
( 3.12 )
§eklinde yaz1llr.
Gidi§ ve donU§ iletkenlerine sahip hattin toplam empedans1
~TOPLAM =2(R+ jXL)'dir. ( 3.13)

R Lw
Faz ~ ,..-...
~ ~
- 0
VHAT-SONU "NO
Cll •
u.. (/)
.... ........
Notr as
$ekil 3.6 Bir fazl1 iletim hatt1 ve devre sabitleri.
3.4 Bir Fazh Alternatif Akim Sistemlerinde Gerilim DU§UmU
Bir besleme kaynagindan beslenen $ekil 3.6'deki tUketicinin terminal

gerilimi, omik ve endUktif yUkler i<tin hat ba§I geriliminden daha kU9Uk olup,
aradaki fark iletim hattinda meydana gelen gerilim dU§UmUne e§ittir ve
endUktif karakterli bir yuk i9in
AV' =2(R+ jXL)( lw - j ldw) ( 3.14)
§eklinde yaz11ir.
Yukandakiifade
( 3.15 )
§eklinde yeniden dUzenlenir ise, e§itligin ger9el k1sm1 boyuna gerilim

dU§UmUnU, sanal k1sm1 ise enine gerilim dU§UmUnU ifade eder ve hat ba§1,
hat sonu gerilimleri ile birlikte vektOrel olarak $ekil 3.7'daki gibi gosterilir.
, ,
,,
, ,, AV i
, ,, W'
$ekil 3.7 EndOktif karakterli bir yOk ile iletim hatt1na ait bOyOklOkleri
gosteren fazor diyagram1.
Son yaz1lan gerilim dO~OmO ifadesi $ekil 3.7 kullanilarak yeniden
( 3.16 )
~eklinde ve daha sonra boyuna ve enine gerilim dO~OmO tanimlanndan

yararlanarak
t:.V' =t:.V+j 8V ( 3.17)
olarak yaz1l1r.
Al9ak ve orta gerilim ~ebekelerinde boyuna gerilim dO~OmO, besleme

hattinin k1sa olmas1 dolay1s1 ile k090kt0r ve ihmal edilir.
Bu durumda
( 3 .18)
yaz1labilir.
Dolay1s1 ile dag1t1m hatlannda pratik olarak gerilim dO~OmO denildiginde
t:.V =2 [RI Cos<p+ XL I Sin<p] ( 3.19)
anla~1lacakt1r.
Al9ak gerilimli yer alt1 ve havai hat kablolannda endOktif reaktans k09Uk
( XL= 0 ) oldugundan
!N =2 R I Coscp ( 3.20)
yaz1labilir.
Yukanda gerilim dU!?UmU i9in yaz1lan bUtun e!?itlikler endUktif karakterli bir
yUk i9in idi.
$a yet;
a - Hattan tamamen aktif g09 9ekiliyor ise ( omik yUk )
<p =O, ti,, V =2 R I ( 3.21 )
b - Hattan tamamen reaktif yUk 9ekiliyor ise ( tam endUktif yUk )
<p = - 90° I ti,, v =2 XL I ( 3.22)
c - Hattan tamamen kapasitif yUk 9ekiliyor ise (tam kapasitif yUk )
( 3.23 )
yaz1l 1r ve her biri i9in vektorel diyagramlar kolayllkla 9izilebilir.
3.5 Bir Fazh Alternatif Akim Sistemlerinde Gu~ Kayb1
Bir fazl1 alternatif ak1m devrelerinde hem gidi!?, hem de donO!? iletkenlerinden
ak1m ge9tiginden iletim hatt1nin tamaminda meydana gelen aktif gU9 kayb 1
2
Pk= 2 R 1 [ W] ( 3.24)
EndUktif reaktans Uzerinde meydana gelen reaktif gU9 kayb1 ise
( 3.25)
olarak yaz1 l1r.
3.6 Halka, GozlU ve Yay1h Yuk ihtiva Eden ~ebekeler
1 fazll alternatif ak1m sistemlerinin halka yada gozlU !?ebeke olarak

dOzenlenmesi halinde ak1m dag1l1m1, gerilim dU!?OmU ve g09 kayb1 hesaplan
56 ENERJI DAGITIMI - c;:CzOMLO PROBLEMLER
bir onceki bolumun 2.3 no'lu paragraftnda verilen yontemle yap11tr. Ancak
alternatif aktm sistemlerinde aktmtn aktif ve reaktif iki bile§enden olu§tugu
goz onunde bulundurularak, yontem her iki bile§en i9in ayn ayn
uygulanmaltdtr. Aktm dag1l1m1 sonunda bazen aktif ve reaktif bile§en
aktmlan farklt noktalarda yon degi§tirebilir. Sistemde aktif ve reaktif aktm
dagltmt bulunduktan sonra, onceki paragraflarda verilen ifadeler kullanilarak
gerilim du§umu ve gu9 kaybt hesaplart yap1l1r.
1 fazl1 ve yay1l1 yuk ihtiva eden §ebekelerde gerilim du§umu ve gu9 kaybt
hesaplan yine bir onceki bolumun 2.4 no'lu paragraftnda verilen yontemle
fakat ak1mtn iki bile§enden olu§tugu goz onunde bulund urularak yap11tr.
3.7 <;ozumlU Problemler
Bu bolumde 9alt§mantn da as1I konusunu olu§turan problemler ve 9ozumleri

gerektiginde ilgili tek hat diyagramlan ile verilecektir.
Problem 3.1
88 kVA gucunde ve 0.86 geri gu9 faktorunde bir yuk grubu 100 m
mesafede bulunan 220 V'luk bir panelden kablo ile beslenmektedir.
Gerilim du§umunun %5'i a§mamas1 i9in se9ilmesi gereken bak1r
iletkenli kablonun kesiti ve tertibi ne olmal1d1r?
<;ozum:
Akim hesabtnda yuk terminallerindeki gerilim, sistemin al9ak gerilimli

ve ktsa bir ta§tma hattina sahip olmast dolay1s1yla hat ba§1 gerilimine
e§it altnabilir. Bu §ekilde yap 1lacak hesaplarda hatalar onemsiz
buyukluktedir. ( istenirse hesabtn sonunda bulunacak geril im
kullantlarak iteratif yakla§tmla yeniden aktm hesabt ve benzer i§lemler
yap tlabilir )
Yuk grubunun sistemden 9ektigi aktm
I = 88000 = 400 A
220
olup, yukanda ifade edilen nedenlerden dolay1 gerilim du§umunun
enine bile§eni de ihmal edilir. Bu durumda gerilim du§umu ifadesi
t:.V =R I Cos<p + X I Sincp

olarak yaz1l1r. Sistemde dag1t1m hattintn kablolu olmast ve yine yukanda
ifade edilen sistem ozelliklerinden dolay1, hattin endu ktif reaktans1 ihmal
edilir. Gerilim dO~OmO ifadesinin son hali
flV =RI Coscp
olur.
Kabloda mOsaade edilen en bOyOk gerilim dO~OmO %5, diger bir ifade
ile fl V=220·5/100=11 V olarak bilinmekte olup, dig er bilinenlerin de
ifadede yerlerine konmas1yla
11 = 100.400.0.86
56. q
q = 55.84 mm 2 bulunur.
2
Nominal kesit olarak bir Ost deger 70 mm alin1r. Bu durumda gerilim
dO~OmO
flV = 100.400.0.86
56.70
=8.77 v
olarak bulunur.
2
Bu deger %3.98'e tekabOI etmekte olup, kablo tertibi 2.70 mm olarak
yaz1l 1r.
Problem 3.2
500 kVA gOcOnde ve 3300 V'luk 1 fazl1 bir yOk, toplam 0.20 ohm'luk
dirence ve 0.30 ohm'luk reaktansa sahip bir dag1t1m hatt1ndan
beslenmektedir.
Besleme kaynagindaki gerilim;
a- YUkOn tamamen omik,
b- YUkOn 0.707 g09 faktorOnde endOktif olmas1 halinde ka9 V'tur?
9ozum :
a- Problemde tarif edilen sistemin tek hat diyagram1 $ekil 3.8'deki gibi
gosterilebilir.
58 ENERJI DA~ITIMI - <;:CZOMLO PROBLEMLER
rs
Besleme Kaynag1
0.20+j0.30 ohm A
i
500 kVA
$ekil 3.8
YUk tek fazl1 ve tamamen omik oldugundan, yUk ve hat ak1mlan
I == 500000==151 51 A
3300 .
olarak bulunur.
Bu deger yUkUn tamamen omik olmasindan dolay1 aktif bile§ene

( lw) e§it olup, reaktif bile§en ( ldw ) s1f1rd1r.
Problemde verilen diren9 ve reaktans degerleri hattin toplam, diger

bir degi§le gidi§ ve donU§ iletkenlerinin ohm olarak degerleridir.
Hat ba§I gerilimi, yUk terminallerinde ol9Ulen gerilime hatta

meydana gelen gerilim dU§UmU ilave edilerek bulunur.
lletim hattinda meydana gelen gerilim dU§UmU
D.VsA =l ~SA
D.VsA= 151.51 ·(0.2+j0.30)
= 30.302+j45.453 v
olarak elde edilir.
Hat ba§1 gerilimi
':f..s = "i..A +D.,V SA
= 3300+30.30+j45.45
= 3330.30+j45.45
=3330.6 I 0.78° V'tur.

Hat ba~1 ve hat sonu gerilimleri arastndaki faz farkt yukartdaki

sonu(ftan da gorOldOgO gibi
8 = 0.78° dir.
b- YOkOn 0.707 geri gO<f faktorOnde olmas1 durumunda, yOkOn

sistemden <fektigi ak1min aktif ve reaktif bile~enleri
lw= 151 .51 ·0.707
= 107.1 1 A
olup, iletim hattinda meydana gelen gerilim dO~OmO
t.VsA_= (107.11- j107.11)·(0.2+j0.30)
= 53.55+j10.71 v
olur.
Hat ba~1 gerilimi ise
Y..s = 3300+53 .55+j10.71
= 3353.55+j10.71
= 3353 .56 I 0.18° V
olarak bulunur.
Problem 3.3
50 kW gOcOnde ve 0.6 ( geri ) gO(f faktorUnde 220 V'luk bir yOk

200 m'lik bir mesafedeki i?alter sistem inden beslenmektedir. Besleme
2
kablosunun kesiti 70 mm olduguna gore;
a- YOkOn sistemden <fektigi ak1min aktif ve reaktif bile~enlerini,
b- Kabloda meydana gelen kaytplart hesaplayin1z.
c- YOkOn gO(f fakt6rOnOn 1.0'e yOkseltilmesi halinde ayn1 gO<f kaybina
yol a(facak gU<f ka<f kW 'dtr.
60 ENERJI DA~ ITI MI - <;:CZ0 ML0 PROBLEMLER
<;ozum:
a- YOk tek fazll oldugundan sistemden 9ekilecek ak1m

I= 5 0000 = 378 .78 A
220.0.6
olup, bu ak1mm aktif ve reaktif bile§enleri siras1yla
lw =378.78 · 0 .6 =227 .27 A
ldw = 378.78 • 0.8 = 303 A
olarak bulunur.
b- Besleme hatt1 AG kablosu oldugundan, reaktans1 ihmal edilebilir. $u

halde besleme hattmda sadece aktif g09 kay1plan olu§acakt1r.
Hatt1n direnci
R = 200
56.70
= 0.51 ohm
olarak bulunur.
Hattm tamammda meydana gelen g09 kayb1, sistemin tek fazl1

olmasmdan dolay1 gidi§ ve di:inO§ iletkenlerindeki kay1plann
toplam 1d1r.
Yan i
= 2-0.51-378. 78 2
= 14635 W't1r.
c- Ayni g09 kayb1n1 olu§turan ak1m 378.78 A olup, birim g09 fakti:irOnde
sistemden 9ekilecek g09
p = 220 . 378.78 . 1.0
= 83333 w
olarak elde edilir.
BIR FAZLI ALTERNATIF AKIM SIST EMLERI 61
Bu son degerden de gorOldOgO gibi, g09 faktoronon 0.6'dan 1.0'e

yOkseltilmesi ile iletim hattmm kapasitesi %66 .66 artt1r1lm1§tir.
Problem 3.4
Gidi§ ve donO§ iletkenlerinin toplam empedans1 $ekil 3.9'da verilen

dag1t1m sisteminin B noktasmdan 0.8 g09 faktorO ile endOktif 80 A'lik bir
yOk, A noktasmdan ise 0.87 g09 faktorO ile endOktif 60 A'lik diger bir yOk
beslenmektedir.
B noktasmda ol90len gerilim 220 V olduguna gore;
a- A noktasmda,
b- Besleme noktasmdan ol90lecek gerilimler ka9 V'tur ?
Besleme Kayna~ 1
I
0.06+j0.1 ohm A 0.12+j0.20 ohm B
YOkAk1m1 --+ 60 A
l i
BOA
Cosq:i --+ 0.87 0.8
$ekil 3.9
<;ozum :
a- Her iki allcmm 9ektigi ak1mlarin aktif ve reaktif bile§enleri s1ras1yla
lwA = 60 • 0.87 = 55 .2 A
ldwA= 60 • 0.49 = 29.4 A
lws = 80 • 0.8 = 64 A
ldws= 80 ·0.6 = 48 A
olup, bunlar kompleks bi9im inde
lA = 55.2 - j29.4 A
le= 64-j48 A
§eklinde gosterilir.
62 ENERJI DAGITIMI - <;('.)ZOMLO PROBLEMLER
Bu degerlerden yararlanarak hat ak1mlan $ ekil 3. 1O'daki gibi

gosterilir.
s 0.06+j0.1 ohm A 0. 12+j0.20 ohm B
Hat } lw ~ 119.2A --7 64A

Ak1mlar1 ldW -? 77.4 A --7 48A
-7 60 A BOA
Ytik }'
Ak1mlan lw -7 55.2A 64A
ldw - 7 29.4 A 48 A
$ekil 3.10
B noktasindaki gerilim referans olarak al1nir ise, A noktasindaki

gerilim, A - B noktalan arasindaki gerilim dU~UmUnUn hesaplanarak
8 noktasindaki degere ilave edilmesi ile bulunur.
Yani
yaz11ir ve bilinenler bu ifadede yerine konursa
'i.A = 220+(64-j48)·(0.12+j0.20)
= 237.28+j7.04
=237.38 /1.70° v
olarak bulunur.
b- Besleme noktasinda 6l<fUlecek gerilim ise, A noktas1ndaki gerilime,

S - A hattinda meydana gelecek gerilim dU~UmUnUn ilavesi ile bir
onceki paragrafta oldugu gibi bulunur.
Yani
Y...s = 237.28+j7.04+(119.2 - j77.4)·(0.06+j0.1)
Y...s = 252.17+j14 .32
= 252.58 I 3.25° V'tur.

Hat sonu ve hat bal?I gerilimleri arasmdaki faz ay1s1 , son ifadeden de
gorUldUgU gibi 8=3.25° dir.
Akim ve gerilimlerin fazor diyagram1 $ekil 3.11 'de oldugu gibidir
$ekil 3.11
Problem 3.5
Terminallerinde 11000 V istenen 1.5 MW gUcUnde ve 0.8 geri gU9

faktorUnde bir yUk, 5 km'lik bir mesafedeki l?alter sisteminden
beslenmektedir. YUkU besleyen hattm her bir iletkeninin direnci
0.15 ohm/km ve endUktans1 0.001 H/km'dir ; ( l?ebeke frekans 1
50 Hz'dir)
a- Besleme noktasmdaki voltmetrede gorUlecek gerilim ka9 volt'dur ?
b- YUkUn bulundugu noktada yap1lan reaktif gU9 kompanzasyonu ile
gU9 faktorU 0.95'e yUkseltilmil?tir. YUk devrede iken ayn1
voltmetreden gorUlecek gerilim ka9 volt'dur?
Cozum:
a- 1.5 MW'l1k tek fazll yUkUn beslendigi sistemin tek hat diyagram1
$ekil 3.12'de gorUldOgU gibidir.
Besleme Kaynag1
5km
R0=0.15 ohm/km
Lwo=0.001 H/km i
1.5 MW
Cos<p=0.8
$ekil 3.12
YOkOn sistemden 9ektigi ak1m

1 5 106
I= · • =170.45 A'dir.
11000.0.8
Gidi§ ve donO§ iletkenlerinden olu§an hattin toplam direnci
R = 2. 0.15. 5 =1.5 ohm'dur.
Hattin toplam ( endOktif ) reaktans1 ise
X=2nf l wo l
x = 2 • 7t • 50 • 0.001.5
X = 1.57 ohm'dur.
Besleme noktasindaki gerilim , hat sonu gerilimine, hat boyunca

meydana gelen gerilim dO§OmO ilave edilerek bulunacagindan
ifadesi kullanilacakt1r.
Bu ifadede bilinenler, yOkOn endOktif ( gerilime gore geri fazda )

oldugu goz onOnde bulundurularak ve hat sonu gerilimi referans
al1narak yaz11ir ve daha sonra 9ozOIOrse
Y..s = 11000+170.45·(0.8- j0.6)·(1 .5+j1 .57)

= 11365+j60.69
= 11365.16 I 0.305° V
olarak bulunur.
Son ifadeden de gorOldOgO gibi , hatta meydana gelen gerilim

dO§OmO 365.16 V olup, hat ba§J gerilimi, hat sonu gerilimine gore
0.305° kadar ileri fazdad1r.
c- Reaktif g09 kompanzasyonu sonucu hattan 9ekilen ak1m

08
170.45[ · ] = 143.54 A'e
0.95
dO§eceginden, hatta meydana gelen gerilim dO§OmO de azalacakt1r.
$ayet yuk terminallerinde ayn1 gerilim degeri istenirse, besleme

gerilimi ; transformatorun kademe degi§tiricisinin ayan ile, veya
i§letme kendi generator sisteminden besleniyor ise, gerilim
regOlatoru ile azalt1llr. Aksi takdirde ayni kaynak geriliminde yuk
terminallerindeki geril im yukselir.
Reaktif gu9 kompanzasyonu sonucu iletim hattinda meydana gelen
gerilim du§OmO
t:N =274.85+j146.91 V
olarak bulunur. Hat sonu gerilimi yine 11000 V olarak istenirse, hat
ba§I gerilimi
Y..s= 11 274.85+j146.91 V
= 11275.8 I 0.746° V
olmal1d1r.
Gu9 kompanzasyonu sonucu §ebekeden 9ekilen ak1m1n degerindeki

azalma %15 .78, gerilim dO§Omu degerindeki azalma ise %24.46'd1r.
Problem 3.6
220 V'luk bir gerilimle beslenen 1 fazll dag1t1m sisteminin 09 farkl1

noktasindan 9ekilen yOkler $ekil 3.13'de verildigi gibidir. Aktif g09
kay1plann1n sitemin toplam talep gOcOnOn %5'ini a§mamas1 i9in,
2
besleme hatt1nin kesiti ka9 mm olmalld1r ?
Besleme Kaynag1
220V
50 m B 30m c 40 m D
1· i i i
p --+ 10 kW 20kW 5kW
Cos<p --+ 0.9 0.85 0.8
$ekil 3.13
~ozUm:
$ekil 3.13 deki sistemin her U9 noktasindan 9ekilen ak1mlann

gorUnen ( zahiri), aktif (wattll) ve reaktif (dewattll) bile§enleri
P =VI Coscp
ifadesinde V=220 volt alinarak
lo= 28.41 A
lw = 28.41 • 0.8 = 22.73 A

ldw= 28.41·0.6=17.05 A
le= 106.95 A
lw = 90.91 A
ldw= 56.34 A
le= 50.50 A
lw= 45.45 A
ldw= 22.01 A
§eklinde bulunur.
Bu degerler kullan 1larak sistemin 9e§itli par9alanndan ge9en hat

ak1mlannin aktif ve reaktif bile§enleri $ekil 3.14'deki gibi gosterilir.
220V
A 50m B 30 m c 40m D
Hat } lw ~ 159.09 A --? 113.64A --? 22.73 A

Ak1mlar1 '""' ~ 95.4 A --? 73.39 A --? 17.05 A
YUk } lw---? 45.45 A 90.91 A 22.73A

Ak1mlan ldw ---? 22.01 A 56.34 A 17.05 A
$ekil 3.14
A kaynag1ndan sisteme verilen toplam aktif gU9

olup, ifadedeki
PrALEP = V I Coscp = V lw
= 220·159.09
=35000 w
olarak elde edilir.
Toplam reaktif gU9 ise
ifadesinden
OrALEP =V I Sincp =V ldw

=220 . 95.4
=20988 VAr
olarak bulunur
Toplam kay1plar, sistemin talep gUcUnUn %5'i oldugundan
p k = %5·PrALEP
olarak bulunur.
Bu deger sistemin 9e~itli par9alannda meydana gelen kay1plann

toplam1 olup
Pk= - 2 L: L •I 2
k.q
~eklind e k1saca ifade edilir.
Bilinen degerler bu ifadede yerin e konur

68 ENERJI DAGITIMI - ~6Z0ML0 PROBLEMLER
2
11so =
56
* q [so * (159.092 + 95.42 ) + 30 * (113.64 2 + 73.392 ) + 40*(22.73 2 +11.os2 )]
ve bilinmeyen terim ic;in bu ifade c;ozUlurse
q =46.97 mm
2
olarak bulunur.
Nominal kesit olarak 2.50 mm 2 allnirsa, sistemin tamam1nda

meydana gelen kay1plar, toplam talep gucunun %5'inden daha
kuc;uk olur.
2
Kesitin 50 mm al1nmas1 durumunda hattin tamaminda meydana
gelen kay1plar, her hat parc;as1ndaki kay1plann toplam1 olup
olarak bulunur.
Bu deger talep gucunun %3 .88'dir.
Sistemden c;ekilen toplam aktif guc; ise
PTOP = 35000+1361.49
PTOP =36361 .49 w

olup, sistemden c;ekilen reaktif gucun bulunabilmesi ic;in hattin
reaktans1nin bilinmesi gerekir.
Problem 3.7
Bir dag1t1m hatt1nin toplam (gidi~ ve donu~ iletkenlerinin) direnci ve

reaktans1 s1ras1 ile 0.25 ohm ve 0.4 ohm olup, terminal (yuk uc;lanndaki)
gerilimi 220 V olan bir yuk grubunu beslemektedir. Sistemi besleyen
merkezde bulunan wattmetrede gorulen deger 50 kW ve Coscp-metre
de gorUlen deger ise 0.8 enduktiftir.
a- Besleme kaynagmin gerilimi kac; V'tur ?
b- Yuk grubunun toplam gucu ve guc; faktOru nedir ?
<;ozum:
a- Sistem k1sa bir dag1t1m hatt1 oldugundan , hat ba~1 gerilimi, hat sonu
gerilimine hatta meydana gelen gerilim dU§UmO ilave edilerek

bulunur.
Yani
Vs = VR+R I Coscp +X I Sincp
olup,
I = 50 000 = 62500
Vs· 0.8 Vs
ve VR = 220 V degerleri yukandaki ifadede yerine konur,
62500 62500
Vs= 220 + 0.25[--]0 .8 + 0.4[ - -]0.6
Vs Vs
ve 9ozUIOrse
Vs = 309 V
bulunur.
$u halde yOkOn 9ektigi ak1m
I=
62500 = 202 .26 A
309
olup, bile§enleri
lw =202.26 · 0.8 =161 .81 A
ldw = 202.26 • 0.6 = 121.36 A'dir.
b- Besleme kaynagindan 9ekilen gU9, yOk tarafindan harcanan g09 ile

hatta meydana gelen kay1plann toplam1d1r.
$u halde
yaz1llr ve bilinenler ifadede yerine konursa
PvoK =39772.7 W
olarak bulunur.
Eide edilen bu sonu9, hat-ba§tndaki watt-metre degeri goz onOnde

bulundurularak degerlendirilirse; hatta meydana gelen kay1plann
70 ENERJI DAGITIMI - <;0Z0ML0 PROBLEMLER
10.227 kW oldugu ve toplam iletim gUcUnUn %20.45'ini olul?turdugu,

dolay1s1yla hatt1 bu i?ekilde i1?letmenin ekonomik olmad1g1 gozUkUr.
Kay1plan dU1?Urmenin 9e§itli yollan olup, bunlar ;
i - Sistem tesis edilmil? ve i§letmeye alinm1§ ise :
YUklerin bagland1g1 barada gU9 kompanzasyonu ile sistemden

9ekilen reaktif ak1m, dolay1s1yla toplam ak1min degeri
azalacagindan, kay1plar da ak1min karesi ile orant11i olarak
azalacakt1r.
ii - Sistem mUhendislik ai?amasinda ise :
YUklerin bagli oldugu bara U9 fazli olarak beslenir,

iletim hattinin kesiti , gU9 kaybin1 kabul ed ilebilir limitlerde
olu§turacak §ekilde se9ilir.
YUk baras1nda ol9Ulecek gU9 fakti:irU ise,
PvoK = V R I Coscp
ifadesinden,
- 39772.7 = 0 89
Coscp - 220.202.26 ·
olarak bulunur.
GorUldUgU gibi gU9 fakti:irU dU§Uk degildir. $u halde kay1plan n

yUksekligi hat kesitinin ve gerilim seviyesinin dU§UklUgUnden
kaynaklanmaktad1r.
Problem 3.8
$ekil 3.15'de gi:isterilen 1 fazli bir dag1t1m sistemin in besleme

hatt1nin toplam empedans1 (gidil? ve di:in§ iletkenlerinin) ~=0 .1 5+j0 .2 5
ohm olup, hat sonu gerilimi 220 V'tur. Hattin sonuna gU9 fakti:irU 0.8 olan
80 A'lik bir endUktif yuk, hattin ortasina ise gU9 fakti:irU 0.6 olan 100 A'lik
diger bir endUktif yuk baglanm1§t1r.
a- Sistemdeki ak1m dag11imin1 bulunuz.
b- Hat kay1planni hesaplayin1z.
c- Hat ba§I geriliminin mutlak degerini ve hat sonu ile faz fark1n1
bulunuz, grafik olarak gosteriniz.
I
Vs B
0.15+j0.25 ohm c
i
A
YOkAk1m1 --+
i
100 A BOA
Coscp --+ 0.6 O.B
$ekil 3.15
<;ozUm:
a- Hattin sonundan ve ortasindan 9ekilen ak1m lann aktif ve reaktif

bile§enleri siras1 ile
lwc = 64 A
ldwc = 48 A
lws = 60 A
ldwB = 80 A'dir.
Dag1t1m sisteminin 9e§itli par9alarindan akan hat ak1mlan, yUk

ak1mlanndan yararlanarak ve her bile§eni kendi arasinda
degerlendirerek $ekil 3.16'daki gibi gosterilir.
Vs B
A 0.15+j0.25 ohm c
Hat lw ---? 124 A ---? 64A
Ak1mlan lc!W ---? 12B A ---? 48A
--? 100A BOA

YOk
Ak1mlan } 'lw 60A 64A
--?
ldw BOA 4BA
--?
$ekil 3.16
$ekilden de gorUldUgU gibi besleme kaynag1ndan 9ekilen hat

ak1m1nin bile§enleri
lw=124 A
ldw =128 A
olarak elde edilir.
b· Sistemin tamaminda meydana gelen aktif gO~ kay1plan yine

$ekil 3.16'dan yararlanarak ve
2
Pk= 2 R 1
e~itligi kullanilarak
pk= 0.075[(124 2+128 2 )+(64 2+48 2 )] .10-3
Pk= 2.86 kW
olarak elde edilir.
c- Hat ba~1 gerilimi, hat sonu gerilimine hat par~alannda meydana

gelen gerilim dO~Omleri ilave edilerek bulunur.
Y'.KAYNAK = Y'.c+~c
oldugundan
~c = (0.075+j0.125)(124 - j128)+(0.075+j0.125)(64 - j48)
= 36.1+j10.3 v
olarak bulunur ve yukandaki ifadede yerine konursa
Y'.KAYNAK = 220+36.1+j10.3
=256.1+j10.3 v
= 256.2 I 2.3° V
elde edilir.
Akim ve gerilimlerin faztir diyagram1 $ekil 3.1Tde gtirOldOgO gibidir.

$ekilden de gtirOldOgO gibi hat ba~1 gerilimi ile hat sonu gerilimi
aras1ndaki faz fark1 2.3°, hat ba~1 ak1m1 ile de 45.9°+2 .3° = 48.3°,dir.
Dolay1s1yla hat ba~1 gU~ fakttirU
Coscp =Cos( 48.3° )

=0.66
olarak bulunur.
0 l:::-==r=======r::========~t=======~=:~V~A~=~V:HA:T:BA:$1~~
2.~
1=178.2 A
$ekil 3.17
Problem 3.9
50 kVA gOcOnde ve 0.8 geri g09 faktorOnde bir yOk, 6000 V ominal
gerilimli bir kablo ile beslenmektedir. Kablonun kapasitans1 0.5 µF olup,
direnci ve endOktif reaktans1 ihmal edildiginde hat ba!_?1 ak1mm1 ve g09
faktorOnO bulunuz. ( Kablonun kapasitesinin yuk u9lannda topland1g1
kabul edilecektir. )
Cozi.im:
YOkOn baglandtgt noktadaki aktm ve bile!_?enleri
I = 50000 = 8.333 A
6000
lw= 6.66 A
olup, fazorel olarak $ekil 3.18'deki gibi gosterilebilir .

74 ENERJI DAGITIMI- <;OZOMLO PROBLEMLER
lw
ldw - · - · - · - · - · - ·
$ekil 3.18
Kablonun kapasitans1 dolay1s1yla olu§acak ak1m, gerilime gore 90° ileri

fazda olup degeri,
v
lc = -
Xc
1
Xc=2 n fC
le = 2 7t f CV
e§itliklerinden yararlanarak bulunur. Bilinenler yerine konursa
le = 0 .94 A
olarak elde edilir.
Bu durumda hat ba§tndaki ak1mtn aktif bile§en degerinde bir degi§iklik

olamad1g1 halde, reaktif bile§en degerinde kapasitif ak 1mdan dolay1 bir
azalma olacagmdan , hat ba§1 ak1mtntn degeri azalacakt1r.
Hat ba§t ak1m1
!' =6.66 - j( 5 - 0 .94 )
=6.66 - j4.06
=7.80 I -31.36° A
olarak bulunur.
Hat bai;indaki ak1m ve bilei;enlerinin fazor diyagram1$ekil 3.19'daki gibi

gosterilir.
lw
I'
ldw - · - · - · - · - · - ·
$ekil 3. 19
Problem 3.10
Gidii; ve donoi; iletkenlerinin direnci ve reaktans1 s1ras1 ile 4 ohm ve

3 ohm olan, Vs kaynak gerilimindeki 1 fazli dag1t1m hatt1 VR gerilimindeki
bir baradan 1 MW'l1k yOkO beslemektedir.
a- I Y..s I = I Y..R I =6.6 kV ve
b- I Y..s I =6.6 kV, I Y..R I =6.0 kV
olmas1 halinde yOkOn bagli oldugu baradaki g09 fa ktorleri ne olur ?
Cozi.im :
a- Daha onceki orneklerde oldugu gibi kaynak gerilimi, yu k

gerilimine hat boyunca meydana gelen gerilim dOi;OmO ilave
edilerek bulunacagindan, g09 faktorlerinin bulunmas1 i9in de
ai;ag1daki ei;itlik kullanilacakt1r.
ifadesindeki terimler bilinenler cinsinden yaz11ir ve bilinmeyen

terimler i9in ifade 9ozOIOr.
Hat sonu gerilimi (Vs) referans alin1rsa, hat bai; 1 gerilimi ileri fazda
oldugu kabul edilerek Y..s = Vs eill i;eklinde yaz1l1r.
G09 ifadesinden
I= p
VR Coscp
olarak bulunur ve ak1min endOktif oldugu kabul edilerek ifadede
l = l(Coscp - jSincp) olarak yaz1l1r.

76 ENERJI DA~ITIMI - c;:CzOMLO PROBLEMLER
Hattrn toplam empedans degeri ifade de oldugu gibi kullanilacakt1r.

Bu tanimlardan ve actiklamalardan sonra yukandaki e~itligin
bilinenler ile birlikte dOzenlenmi~ hali
106
6600. ei5 = 6600 + [ ].[Coscp- jSincp](4 + j3)
6600. Coscp
olur.
lfade dOzenlenirse
6.6-(Cos8+jSin8) =6.6+0.151 51 -(1- jtancp)-(4+j3)

olarak yaz1l1r.
ifadenin ger9el ( reel ) ve sanal (imajiner) k1s1mlan kendi aralannda

birbirine e~itlenirse, iki bilinmeyen (cp ve 8) i9in iki denklem elde
edilir:
6.6. Cos8 - 0.4545. tancp =7.206 ........ .... ( 1 )
6.6 • Sino + 0.606 • tancp = 0.4545 .............. ( 2 )
Denklem tak1m1 9ozOIOrse
8 =13°
cp = - 59.65°
olarak elde edilir.
Sonu9lardan da gorOldOgO gibi hat ba~1 gerilim i, ba~lang19ta kabul

edildigi gibi hat sonu gerilimine gore ileri fazda, fakat ak1m
ba~lang19ta kabul edilenin aksine, hat ba~1 gerilimi gibi ileri fazdad1r.
Yani yOk kapasitif karakterlidir. Akim ve gerilimlerin fazor diyagram1
59°.65' XI
RI
$ekil 3.20
b- Hat ba~1 ve hat sonu gerilimlerinin genliklerinin fa rk l1 bOyOklOkte

olmas1 halinde, bir onceki paragraftaki izlenen yol aynen takip
edilerek
6.6 . Cos8 - 0.5 . tancp =6.6666 .... .. ...... ( 1 )
6.6. Sin8 + 0.6666. tancp =0.5 ............ ( 2 )
denklem tak1m1 elde edilir.
Bu denklem tak1m1 c;ozOIOrse
8 =5.47°
<p =-10.95°
olarak bulunur.
Bu c;all ~ma halinde de, hem kaynak gerilimi hem de yOk ak1m 1 hat
sonu gerilimine gore ileri fazda olup, yOk yine kapasitif karakterlidir.
Problem 3.11
150 kW gOcOnde ve 0.8 geri gOc; faktorOnde 1 fazl1 bir yOk, toplam (gidi~
ve donO~) hat direnci ve reaktans1 s1ras1 ile 0.4 ohm ve 0 .75 ohm olan
k1sa bir dag1t1m hattindan 3300 V'luk bir kaynak gerilim i ile
beslenmektedir. YOk terminallerine 25 µF'llk bir kondansator gurubunun
paralel baglanmas1 halinde;
a- YOk terminallerindeki gerilimi bulunuz.
b- YOkOn c;ektigi ak1m1 hesaplay1niz.
c- Sistemden ctekilen ak1m1 ve besleme noktasindaki gO<f faktorOnO

bulunuz.
Cozum :
a- Problemdeki sistemin tek hat diyagram1 $ekil 3.21 'deki gibi
gosterilebilir.
V5 =3300 V
I 0.4+j0.75 ohm
----~~~~~~~~~~~-!'~~~~~~-_-!-V~i-~25 µ F
VR
P=150 kW
Cos<p =0.8
1
$ekil 3 .21
Sistem k1sa bir iletim ( dag1t1m hatt1 ) hatt1 oldugundan gerilim

dO~OmOnOn enine bile~eni s1f1ra e~it alinabilir ; bu durumda hatta
meydana gelen gerilim dO~OmO
tN =R I Cos<p +XI Sin<p
olur.
YOkOn ctektigi ak1m

I= p
VR Cos<p
olup, kondansator grubunun sisteme verdigi ve terminal (yuk)

gerilimine gore 90° ileri fazda olan ak1min degeri
le= VR =27tfCVR
Xe
e~itliginden elde edilir.
Bu durumda kaynaktan <fekilen ak1m
l' =lw - j ( ldW - le)
olur.
Bu ak1m ayni zamanda dag1tim hattindaki gerilim dO~OmOnO

meydana getiren bOyOklOk olup, hat ba~1 gerilimi hat sonu gerilimine
bu gerilim dO~OmOnOn ilavesi ile bulunur.
Vs= VR+R I Coscp + X [I Sincp- lc]
olup, bilinenler yerine konur ve ifade c;ozOIOrse
3300 = VR + 0.4.150000 + 0.75[ 150000.0.6 -2.Tt.50.25.10-6· VRl

VR VR· 0.8
o.99410951. v 2 R-3300. vR+144375 =o

2. dereceden denklemin c;ozOmOnden uygun deger
VR =3275.2 v
olarak bulunur.
b- YOkOn c;ektigi ak1m
I= 15000 = 57.25 A
3275.2.0.8
olup,
lw= 45.80 A
ldw = 34.35 A
bulunur.
c- Kondansatbr grubunun dag1t1m hattina verdigi ak1m
le= 2 · 7t • 50 · 25 · 10-s · 3275.2
le= 25.72 A
olup , bu ak1mdan dolay1 sistemden c;ekilen ak1min degeri
l' =45.8 - j(34.35 -25.72)
=45.8 - j8.63
=46.6 I -10.67° A'dir.

80 ENERJI DA~ITIMI - <;;CZOMLO PROBLEMLER
Besleme noktasindaki gO<; faktorO ise Cos{10.67)=0.98 olup,

endOktiftir.
Kondansator grubunun yoke paralel baglanmas1 ile hattan 9ekilen

ak1mdaki azalma (57.2 A'den 46.6 A'e) %18.6'd1r.
Akim ve gerilimlerin fazor diyagram1 $ekil 3.22'deki gibi gosterilebilir.
10.67°
I'
le
I
$ekil 3.22
Problem 3.12
$ekil 3.23'de toplam hat empedanslan verilen sistem 15 kW gOcOnde

ve 0.8 geri g09 faktorOnde bir yuk grubunu 220 V'luk bir baradan
beslemektedir. Birinci kaynagin sisteme verdigi g09 0.7 geri gO<;
faktorOnde 1O kW olduguna gore ;
a- Birinci ve ikinci kaynagin bara gerilimleri ka9 V'tur ?
b- ikinci kaynagin sisteme verdigi go9 ve go9 faktoro nedir ?
10 kW
1
Coscp=0.7
0.3+j0.4 ohm V;, 0.15•j0.2ohm
15 kW
Coscp=0.8
$ekil 3.23
Cozi.im:
a- Yukon sistemden 9ektigi ak1m ve bu ak1min bile~enleri s1ras1yla

I = 15000 _
220.0.8 - 85.23 A
lw =68 .18 A
bulunur.
Sistem k1sa bir iletim hatt1 ( dag1t1m hatt1 ) oldugundan enine gerilim
dU§UmU ihmal edilir ve
§eklinde yaz1llr.
Bilinenler yerine konursa
Vs 1 =220+0.15 ·68 .18+0.2 · 51.14
= 240.45 v
bulunur.
Birinci kaynagm sisteme verdigi ak1m ve bile§enleri
h= 10000 = 59.41 A
240.45.0.7
lw1=41.59 A
ldW1 = 42.43 A
olarak elde edilir.
ikinci kaynagm sisteme verdigi ak1m1n bile§enleri ise
lw2 = lw- lw1
= 68.18-41 .59
= 26.59 A
= 51.14-42.43
=8.71 A
82 ENERJI DAGITIMI - <;:0Z0ML0 PROBLEMLER
olarak bulunur.
Sisteme ikinci kaynaktan verilen toplam ak1m
h= 26.59- j8.71
=27.98 /-18.13° A'dir.
Bu durumda sistemdeki ak1m dag11im1 $ekil 3.24'deki gibi olur.
0.3+j0.4 ohm 0.15+j0.2 ohm

_ ___,. IW2=26.59 A lw=68.18 A
--~ l dW2=8.71 A ldW=51 .14 A
15 kW
Coscp=0.8
$ekil 3.24
lkinci kaynagin bara gerilimi ise
Vs2 =240.45+0.3 • 26.59+0.4 • 8.71
= 251 .91 v
olarak bulunur.
b· lkinci kaynagin sisteme verdigi gUc; ise, birinci kaynak tarafindan

kan;1lanamayan yUk ile her iki hat parc;asinda meydana gelen
kay1plann toplam1d1r.
Problem 3.13
Ave B gibi iki ayn kaynaktan 220 ve 210 V'luk gerilimlerle beslenen
$ekil 3.25'deki bir fazl1 dag1t1m sisteminde
a- Akim dag11imin1 ~ekilde verilen bilgileri kullanarak bulunuz.
b- Her yUkUn uc;lanndaki gerilimleri hesaplayin1z.
( $ekilde verilen direnc; degerleri bir iletkene aittir. )
A B
I 0.015 ohm
c
i
100A
0.025 ohm D
i
150A
0.020ohm
I
Coscp=1.0 Coscp=1.0
$ekil 3.25
Cozum:
a- Ilk olarak sistemi besleyen kaynaklann gerilimlerinin ayni oldugu
kabul edilerek ak1m dag11im1 bulunacak, daha sonra bu dag11ima
farkli besleme kaynak gerilimlerinden dolay1 olu~an sirkUlasyon
ak1m1 - toplamsall1k teoremi geregi ilave edilecektir.
$ekil 3.26'da ak1mlann yon degi~tirdigi nokta D kabul edilerek bu

nokta i9in her iki kaynaktan itibaren yaz1lacak gerilim dU~Um leri
birbirine e~it yaz1lacakt1r.
A B
0.015 ohm 0 .025ohm D 0.020 ohm
1+100 ~ 150-1
100A 150A
Coscp=1 .0 Coscp=1.0
$ekil 3.26
2. 0.015. (1+100)+2 • 0.025 ·I =2 • 0.020 . (150- I)

I= 25 A
bulunur.
Bu sonuca gore sistemde ak1m dag1l1m1 $ekil 3.27'deki gibi olur.

84 ENERJI DA~ITI MI • <;0Z0ML0 PROBLEMLER
A B
0.015 ohm 0.025 ohm D 0.020 ohm
125 A 25A 125A
100A 150A
$ekil 3.27
Dag1t1m sisteminde kaynak gerilimlerinin farkliligmdan dolay1 A'dan

B'ye dogru dola§an sirktJlasyon ak1m1 ise
220 - 210
lsir= - - - - - - - -
2.[ 0.015 + 0.025 + 0.020 l
=83.33 A
dir.
Bu durumda sistemdeki ak1m dag11Jm1 $ekil 3.28'deki gibi olur.
A B
a.
0.015 ohm 0.025 ohm D 0.020 ohm
208.33A ~ 108.33A ~ 41 .67A
(ls;,=83.33A - ·-·-7) 100A 150A
$ekil 3.28
b- Besleme kaynaklari ile tuketiciler aras1ndaki gerilim dU§Umleri
tNAC = 2 • 0.015 • 208.33 = 6.25 V
b..Veo = 1.67 V
olup, bu noktalardan ol9Ulecek gerilimler
Vc=220-6.25=213.75 V
Vo = 208.33 V
olarak bulunur.
Problem 3.14
100 m uzunlugunda yaytlt yOk ihtiva eden bir tuketim bolgesi aynt
gerilimde farklt iki kaynaktan 80 m ve 50 m uzunlugundaki hatlarla
beslenmektedir. 0.5 Alm degerindeki yaytlt yOkOn gO<f faktOrO
Coscp=1 .0 olup, besleme hatlannin yan kesitindedir.
a- En bOyOk gerilim dO~OmOnOn oldugu noktay1 bulunuz.
b- Sistemde ak1m dag1llm1n1 hesaplayintz.
<;ozUm:
a- Problemde tarif edilen dag1t1m sisteminin tek hat diyagramt

$ekil 3.29'daki gibidir.
A
fr B
I
aom 50m
I
100 m 0.5 Al m
c D
2q 11 I I I I I I I I I 11 2q
q
$ekil 3.29
Yay1l1 yOk toplu yOk ~eklinde C ve D noktalannda $ekil 3.30'daki gibi

gosterilirse her birinin degeri
100.0.5
le = lo=
2
=25 A
olur.
B
A
~I
50m
I
100m
c
i
80m D
25+1 25-1
25A 25A
$ekil 3.30
Sistemde en bOyOk gerilim dO§OmO ak1mlann yon degi§tirdigi nokta

oldugundan, sistemdeki ak1m dag1l1m1 daha onceki ornekte oldugu
gibi bulunacakt1r.
$ekil 3.30'dan yararlanarak
2.80 (25 + 1) + 2.100.1 = 2.50 (25-1)

56.2.q 56.q 56.2.q
I =-2.27 A
bulunur.
$u halde ak1mlann yon degi§tirdigi nokta D degil C'dir.

Bu durumda ak1m dag 1l1m1 $ekil 3.31'deki gibi olur.
A a. B
80m c 100m 50m
D
----7 22.73A 2.27 A ~ 27.27 A
25A 25A
$ekil 3.31
b- $ekil 3.31 'de gosterildigi gibi C ve D noktalannda toplu yuk

bulunmamaktadir. YOk C - D noktalan arasinda dag1lm1§ olup, en
bUyUk gerilim dU§Omunun oldugu nokta C - D noktalan arasinda
ak1mlann yon degi§tirdigi bir noktadad1r. Ak1mlann yon degi§tirdigi
noktanin C noktasindan itibaren L kadar mesafede oldugu kabul
edilir ise
L ·0.5 = 22.73
ifadesi yaz1l1 r ve daha sonra C10Z0 10rse
L =45.46 m
olarak bulunur.
Problem 3.15
600 m uzunlugunda, 0.05 ohm/km iletken direncinde toplu ve yay1l1

yuk ihtiva eden bir fazl1 dag1t1m sistemi Ave B gibi iki farkl1 kaynaktan
beslenmektedir. Dag1t1m sistemi A kaynagrndan 100 metre mesafede C

noktasrnda 100 A, 200 metre mesafede D noktasrnda ise 50 A'lik
yi.ikler ile C noktasrndan itibaren 0.5 Alm degerinde yay1l1 yi.ikleri
i9ermektedir.
Yi.iklerin gi.i9 faktori.i aynr ve 1.0 olduguna gore ;

a- Sadece A kaynagr devrede iken sistemdeki en uzak tOketicide
9 V'luk bir gerilim dii§iimii meydana getiren yayrlr yukun uzunlugu
ka9 metredir.
b- Her iki kaynakda devrede ve B kaynagrnrn gerilimi A kaynagrnrn
geriliminden 3 V daha fazla olmasr halinde, C ve D noktalarrndaki
gerilim di.i§Omlerinin bulunuz.
Cozum :
a- Yukarrdaki probleme uygun elektrik sisteminin tek hat diyagramr
A ,... L
.., 8
I
100 m
I
400m
c 100 m D
r
100A
I 11
J
SOA
$ekil 3.32
Sadece A kaynagr devrede iken en buyuk gerilim di.i§Omi.i D

noktasrnda meydana gelmektedir. L uzunlugundaki yay1l1 yuk de
goz onunde bulundurarak 9 V'luk gerilim dO§OmO $ekil 3.32'den
yararlanarak yaz1l 1rse, yay1lr yukun uzunlugu bulunur.
9 = 2 • 0.05 • 0.1·[100+500 • L+50]+2 • 0.05 • L· [50+(500 • L)/2]+

2 • (0.1- L) • 0.05 • 50
L =80 m
bulunur.
b- C ve D noktalarrndaki gerilimlerin bulunabilmesi i<;in, $ekil 3.33'de

detaylarr verilen sistemde akrm dagrlrmrnrn, daha sonra da meydana
gelecek gerilim di.i§Omlerinin bulunmasr gerekir.
88 ENERJI DAGITIM I - <;:OZOMLO PROBLEMLER
A
I...
L=BO m .....I 20 m ...I 8
I~ 1+140 A
C
i
100 A
I
E
~ I
D
i
50A
50-1 I
$ekil 3.33
Kaynaklann ayni gerilimde oldugu ve ak1mlann D noktasinda yon

degi~tirdigi kabul edilerek
100 . [1+140]+80. [1+20]+20 . 1=400 . (50-1)
yaz1l1r ve 9ozUIUrse
I= 7.33 A
bulunur.
Besleme kaynaklan arasinda 3 V'luk gerilim farkindan dolay1 B

kaynagindan A kaynagina dogru akacak sirkUlasyon ak1m1
3
ls;r = - - -
2.0.05.0.6
=50 A
bulunur.
Bu durumda ak1m dagi11m1 $ekil 3.34'daki gibi olur.
Beleme kaynaklanndan itibaren meydana gelen gerilim dU~Umler i

ise;
A kaynagina gore;
B kaynagina gore;
!Nso =3.71 V
~VBE =3.79 V
~Vsc =3.97 V
olarak bulunur.
B
A
100 m 80m 20 m 400m
c E D
~
-----7 97.33 A 92.67 A
42.67 A
100A 50A
$ekil 3.34
B kaynaginin gerilimi 220 V, A kaynaginin gerilimi 217 Vise C ve D

noktalarindaki til<;Olecek geril imler
Ve= 217 - 0.97
= 216 .03 v
V 0 = 220 - 3.71
= 216.29 v
olur.
Problem 3.1 6
$ekil 3.35'de tek hat diyagram1 verilen 220 V nominal gerilimli bir fazl1
dag1t1m sistemi toplu ve gU<; faktOrU Coscp=1.0 olan 1.5 Alm degerinde
yay1l1 yUk ihtiva etmektedir. iki kaynak arasindaki mesafe 600 m ve
iletkenlerin her birinin direnci 0.15 ohm/km'dir.
a- Sistemde ak1m dag1limin1 .
b- Maksimum gerilim dU~UmUnUn meydana geldigi noktay1 bulunuz ve
degerini hesaplayin1z.
90 ENERJI DA~ITIM I - t;OZOMLO PROBLEMLER
A
IB
I
c L,=so m Lo=300 m E L, =toO m
0
i=1 .5 N m
33 kW 22 kW
R0=0.15 ohm/km
Coscp=0.6 Coscp=0.8
$ekil 3.35
CozUm:
a- C ve D noktalanndaki yOklerin sistemden 9ektigi wattll ak1mlar,

$ekil 3.35'deki bilgiler kullanilarak hesaplanir ise s1ras1 ile 150 A ve
100 A bulunur. Her iki kaynaktan sistemdeki yOklerin 9ektigi ak1mlan
bulabilmek i9in A kaynagindan B kaynagina kadar olan gerilim
dO~Omleri birbirine eklenecektir ve kaynaklann gerilimlerinin ayni
olmas1 dolay1s1yla e~itlenecektir.
yaz1lacakt1r.
Dag1t1m sisteminin bir fazll ve al9ak gerilimli olmas1 dolay1s1yla

sadece omik gerilim dO ~ OmO dikkate alinacakt1r.
Lo
2( Ro. LA (IA -150 ) + Ro. Lo (IA - 250 ) + R0 f (IA - 250 - i x )dx + R 0 LE ( IA- 700 ) ] = 0
0
lfadesi yaz11lr ve bilinenler yerine konursa
lwA =412 .5 A
bulunur.
Bulunan bu sonuca gore ak1m dag11lm1 $ekil 3.36'daki gibi olur.

BIR FAZLI Al TERNATIF AKIM SISTEMLERI 91
A ~L~ B
Le=1 00 m
~
L
LA=150 m C Lc=50 m D y F E
262.5 A _.__,_,_,,'--'-,.....1_.__.__._._............~---'
rµ
162.5 A
IwA=412 ·5 A lws=287.5
150A 100 A
$ekli 3.36
b- Ak1mlarin yon degil?tirdigi nokta, yay11i yUkUn oldugu bolgede D ve E

noktalari arasinda, D'den itibaren
162.5=Ly·1.5
Ly= 108.33 metre mesafededir.
A besleme kaynagindan bu noktaya kadar olan gerilim dUl?UmU
el?itliginden hesaplan1r.
tN AF= 11 .81 +2.44+2.64
= 16.89 v
olarak bulunur.
Bu noktada ol<;Ulecek gerilim ise
VF= 220 -16.89
= 203.11 V'tur.
B besleme kaynagindan F noktas1na kadar olan gerilim dUl?UmU de

hesaplan1rsa, ayni deger bulunur.
= 16.89 V'tur.
Problem 3.17
220 V nominal gerilimli bir fazl1 dag1t1m sistemi iki farkll kaynaktan
220 V ve 225 V'luk gerilimlerle $ekil 3.37'deki gibi beslenmektedir.
Sistemde toplu yOklere ilaveten $ekilde de gorOldOgO gibi g09 faktorO
Coscp=1.0 olan 0.33 kW/m degerinde yay1l1 yOk bulunmaktad1r.
a- Sistemde ak1m dag11imin1 gosteriniz.
b- En bOyOk gerilim dO§OmOnOn meydana geldigi noktay1 bulunuz ve
degerini hesaplayin1z.
220V
225 v
100 m
c 50m 50m D 50m 150m E 100m 50m
A B
i=1 .5 A/m 22kW 33kW 11 kW

R0=0.2 ohm/km Coscp=0.8 Coscp=0.6 Coscp=0.8
$ekil 3.37
<;ozum :
a- Sistemde ak1m dag1l1m1n1 bulabilmek i9in once, her iki kaynagin

geriliminin ayni oldugu kabul edilecektir. C, D ve E noktalanndaki
toplu yOklerin §ebekeden 9ektikleri wattll ak1m lar hesaplanirsa
$ekil 3.38'de gosterildigi gibi s1ras1yla 100 A, 150 A ve 50 A
bulunur. Yay1l1 yOkler ise toplu yOk §eklinde, bir yans1 yay1l1 yOkOn
bulundugu hattin bir ba§tnda, diger yans1 ise hattin diger ba§tnda
olacak §ekilde hesaplanir ve yine $ekil 3.38'daki gibi gosterilir.
A B
C D E F G
150m 100 m H 50 m
100m som Som som
~ ---7 ----7 ~
225-1
<E--
350-1
<---
425-1
175+1 75+1 I 150-1 75A
75A 75A 75A
100A 150A SOA
$ekil 3.38
Ak1mlann yon degi§tirdigi nokta E alin1r ve her iki kaynaktan itibaren

yaz1lacak gerilim dO§Omleri birbirine e§itlenirse, ayn1 kaynak
geriliminden beslenme halinde ak1mlann dag11im1 bulunur.
2·[0.1 {175+1)+0.05{75+1)+0.05·1]=2·r[0.05·(150-l)+0.15·(225-
l)+0.1 ·(350-l)+0.05·(425-I)]
I= 138.63 A
bulunur.
Besleme kaynaklanndaki gerilim farklrlrgindan dolay1 B

kaynagindan A kaynagina dogru akan ( wattlr ) sirkUlasyon ak1m1
ise
. - 225-220
Isir-
2.0.05.0.55
=90.90 A
olarak bulunur.
Yukanda bulunan degerler goz onUnde bulundurularak wattlr ak 1m

dag1l1m1 $ekil 3.39'daki gibi gosterilir.
A
a.
B
C D E F 150 m
G
100 m 50 m 50 m 50 m 100 m H 50 m
-7 -7 --7 <E-- ~ ~
222.72 A 122.72 A 47.72 A 102.28 A 177.28 A 302.28 A 377.28 A
75A
75 A 75A 75A
100A 150A 50A
$ekil 3.39
$ekilden de gorUldUgU gibi ba§langu;:ta ak1mlann yon degi§tirdigi

nokta olarak sec;ilen E noktas1, dogru bir tahmindir ve sistemde en
dU§Uk gerilimin olc;UldUgU noktad1r.
b- $ekil 3.39'dan yararlanarak en bUyUk gerilim dU§UmUnUn degeri

!:!.V AE hesaplanabilir.
A kaynagindan itibaren omik gerilim dU§UmU ifadesi yaz1lrr ve

c;ozUIUrse
50
IN AE = 2.0.05[0.1.222.72 + 0.05.122.72 + Jx idx + 0.05.47.72)
0
=3.27 A
bulunur.
94 ENERJI DACITIMI • <;OZOMLO PROBLEMLER
Benzer ~ekilde, B kaynagindan itibaren yaz1lacak gerilim dU~UmU

ifadesi de 9ozUIUrse
13.VsE =8.27 V
olarak bulunur.
E noktasinda ol9Ulecek gerilim
VE= 220-ti.VAE
=2 16.73 v
veya
ifadesinden gene
olarak hesaplan1r.
Problem 3.18
$ekil 3.40'da gosterilen halka ~ebekenin A noktasina 0.8 geri gU9

faktorUnde 50 A'lik, B noktasina ise 0.6 geri gU9 faktorUnde 60 A'lik
diger bir yUk baglanm1~t1r.
a- $ebekedeki ak1m dag1l1min1 bulunuz.
b- En bUyUk gerilim dU~UmUnUn oldugu noktay1 bulunuz ve degerini
hesaplay1n1z.
s 1+j2 ohm A
50A
Cos<p=0.8
2+j3 ohm
60A
2+j1 ohm B Cos<p=0.6
$ekil 3.40
Cozom:
a- $ekil 3.40'da gosterilen halka §ebeke, iki kaynaktan beslenen
§ebeke olarak kabul edilerek $ekil 3.41 'deki gibi gosterilir.
Her iki yUkUn §ebekeden c;ektigi ak1mlann bile§enleri
lwA = 40 A
ldwA= 30 A
lws = 36 A
ldws= 48 A
olarak hesaplanir ve A-B hattindaki ak1mlar bilinmeyen olarak

kabul edilirse, ak1m dag1l1m1 $ekil 3.41 'deki gibi gosterilebilir.
1+j2 ohm 2+j3 ohm B 2+j1 ohm

A
lw+40 A lw ~ 36-lw A
ldw+30 A ldw ~ 48-ldw A
50A 60A
Coscp=0.8 Coscp=0.6
lw=40 A lw=36 A
ldw=30 A ldw=48A
$ekil 3.41
$ekilde ak1mlann yon degi§tirdigi nokta olarak B noktas1 kabul

edilirse, her iki kaynaktan itibaren bu nokta ic;in yaz1lacak gerilim
dU§Umlerinin birbirine e§it olmas1 gerekir.
Yani
~Vs1B =~Vs2B
olmal1dir.
Bilinenler yerine konursa
~Vs1B = (1 +j2) • [(lw+40) - j(ldw+30)]+(2+j3)·(1w - jldw)

96 ENERJI DAGITIMI - c;;ozOMLO PROBLEMLER
!Ns29 =(2+j1 )·[(36-lw)-j(48-ldw)]

ve dUzenlenirse
elde edilir.
l'.\Vs1s ve l'.\Vs 29 birbirine e§it yaz1llr ve daha sonra ger9el k1s1mlar

ile sanal k1s1mlar kendi aralarinda e§itlenirse iki bilinmeyenli (lw ve
ldw) iki denklem elde edilir.
5 • lw+6 • ldw = 20 .......... ( 1 )
6 • lw -5 · ldw = -11 0 ......... ( 2 )
Denklem tak1m1 9ozUIUrse
lw =-9.176 A
ldw = 10.98 A
olarak bulunur.
lw'nin i§aretinden dolay1, ak1m yonU ba§lang19ta kabul edilen

yonUn tersi olarak alin1r. Bulunan bu degerler ile ak1m dag1l1m1nin
son durumu $ekil 3.42'deki gibi gosterilir:
a
1+j2 ohm 2+j3 ohm B 2+j1 ohm
30.824A ~ 9.176A 45.176 A

40.98 A ----7 10.98 A 37.02 A
$ekil 3.42
b- $ekil 3.42'den de gorUldUgU gibi wattl1 ak1mlar A noktasinda, dewattl1

ak1mlar ise B noktasinda yon degi§tirmektedir. Hangi noktada en
bUyUk gerilim dU§UmOnUn olu§tugunu bulabilmek i9in her iki nokta

i9in ayn ayn hesap yap1p, sonuc;lar kar§1la§t1nlacakt1r.
t!i.Vs1A = (30.824- j40.98)·(1+j2)
=112.784+j20.5
=114.63 /10.30° v
ve
t!i.Vs10 = t!i.Vs1A +(-9.176- j10.9 8)·(2+j3)
=127.372- j28.988 v
=130.6 /-12.82° v
olarak elde edilir.
Bu deger ayni zamanda S2 kaynagindan bu noktaya ( B ) kadar

hesaplanacak gerilim dU§UmUne e§ittir.
t!i.Vs20 =(2+j1)·(45.176-j37.02)
= 127.37- j28.86 v
=130.6 /-12.76° v
olarak elde edilir.
Sonuc;lann kar§1la§tmlmas1 sonucunda gorUldogo gibi B

noktasinda en bOyUk gerilim dO§OmU meydana gelmektedir.
Problem 3.19
230 V bara gerilimine sahip 15 kW gOcOnde ve 0.86 geri g09

faktbrUnde bir yOk grubu iki farkll kaynaktan $ekil 3.43'de gorUldOgO gibi
beslenmektedir.
a- Hatlardaki kay1plan da goz onOnde bulundurarak her bir kaynaktan
sisteme verilen gOcO bulunuz.
b- Kaynak gerilimleri aras1ndaki fark 10 V olsayd1 go9 dag1l1m1 ne
olacakt1r?
( Verilen empedans degerleri iletkenlerin gidi§-dbnU§ toplam
degerleridir )
0.9+j0.675 ohm 1.35+j0.675 ohm
15kW
Cos<p=0.86
$ekil 3.43
(;fozUm:
a- YUk grubunun sistemden c;;ektigi ak1m ve bile§enleri

I = 15000 = 75.83 A
230.0 .86
lw =65.21 A
lctw =38.69 A
olarak bulunur.
1 No'lu kaynaktan c;;ekilen ak1min bile§enleri lw, lctw al1nir ise 2 no'lu
kaynaktan c;;ekilen ak1min bile§enleri 65.21-lw ve 38.69-lctw olarak
ahn1r. Bu durumda her iki kaynaktan itibaren yUkUn bagl1 oldugu
baraya kadar olan gerilim dU§Umleri
tNs1A = (0.9+j0 .675)·(1w- ilctw)
tNs 2A = (1.35+j0.675)·[(65.21- lw)- j(38.69- lctw)]
olarak yaz1labilir.
Besleme kaynak gerilimleri ayn1 oldugundan, her iki hatta da

meydana gelen geril im dU§Umleri birbirine e~it olmahd1r.
$u halde
(0.9+j0.675)·(1w- jlctw) =(1.35+j0.675)·[(65.21- lw)- j(38.69- lctw)]

yaz1hr ve ifadenin her iki taraf1ndaki gerc;;el ve sanal k1s1mlar kendi
aralannda birbirine e~itlenirse
2.25 ·1w+1.35 · 1dw =114.1 49 ............. (1)
1.35 • lw -2.25 • ldw = -8.2147 .... ........ ( 2)
lw ve ldw'ye bagl1 iki bilinmeyenli denklem tak1m1 elde edilir. Denklem

tak1m1 gozUIUrse
lw = 35.694 A
ldw = 25.066 A
elde edilir.
Bu sonuglara gore sistemde wattll ve dewattll ak1m dag1l1m1

$ekil 3.44'deki gibi gosterilir.
Vs1
a Vs2
0.9+j0.675 ohm 1.35+j0.675 ohm
I ---? A I
43.616 A 32.508 A
lw - - ? 35.694 A 29.516 A lw
ldw~ 25.066 A 13.624 A ldw
75.83A
lw 65.21 A
ldW 38.69A
$ekil 3.44
1 No'lu kaynak ile yUk baras1 arasindaki aktif gUg kayb1

2
Pk1 = 0.9 · 43 .616
= 1712 w
2 No'lu kaynak ile ayni yUk baras1 aras1ndaki aktif gUg kayb 1ise
2
Pk2 = 1.35 • 32.508
= 1426.6 W't1r.
1 No'lu kaynaktan gekilen toplam gUg

100 ENERJI DAGITIMI • t;OZOMLO PROBLEMLER
= 1712+230 • 35.694
= 9921.62 w
2 No'lu kaynaktan 9ekilen toplam gU9 ise
= 1426.6+230 ·29.516
= 8215.28 W't1r ..
$ayet kaynak gerilimleri bulunmak istenirse, terminel gerilimine hat

boyunca meydana gelen gerilim dU§Umleri ilave edilir.
!:Ns1A = t.Vs2A = 49.0428+j1 .5309 v

degerinin bara gerilimine ilavesi ile kaynak gerilimi
Y'.s1 = Y'.s2 = 279.0428+j1 .509 V
olarak bulunur.
b- Kaynak gerilimleri arasindaki fark 1O V olmas1 halinde (bu

uygulamada 8 1 kaynak gerilimi daha yUksek kabul edildi)
t.Vs1A - t.Vs2A =10 v

yaz1l1p, i§lemler yap1ld1ktan sonra ger9el ve sanal k1s1mlar1n kendi
aralannda birbirine e§itlenmesi sonucunda yine lw ve ldw'ye bagl1 iki
bilinmeyenli denklem tak1m1 elde edilir:
2.25 · 1w+1.35 · 1dw=124.149 ............ (1)
1.35 • lw -2.25 • ldw = -8.2147 ........... ( 2)
Denklem tak1m1 96zUIUrse
lw = 38 .96 A
ldw =27.03 A
olarak bulunur.
Bu 9all§ma halinde sistemdeki ak1m dag1l1m1 $ekil 3.45'daki gibidir.

BIR FAZLI ALTERNATIF AKIM SISTEMLERI 10 1
Vs1 a. Vs2
0.9+j0.675 ohm 1.35+j0.675 ohm
A I
I ~ 47.42 A 28.72 A
lw ~ 38.96 A 26.25 A lw
11 .6 6 A ldw
l dw ~ 27.03 A
75. 83 A
lw 65.21 A
ldw 38.69 A
$ekil 3.45
1 No'lu kaynak ile yuk baras1 aras1ndaki aktif gu9 kayb1
P k1 =0 .9 · 47.42 2
= 2023.79 w
2 No'lu kaynak ile ayni yuk baras1 arasindaki aktif gu9 kayb1 ise
2
Pk2 = 1.35 • 28.723
=1113.76 W't1r.
1 No'lu kaynaktan 9ekilen toplam gu9
= 2023.8+230·38.96
= 10984.6 w
2 No'lu kaynaktan 9ekilen toplam gu9 ise
= 1113.76+230. 26.25
=7151.26 W't1r.
No'lu kaynak ile yuk baras1 arasinda meydana gelen gerilim

du~umu
b.Vs1 A =53 .309+j1 .971 V

102 ENERJI DA~ITIMI - <;6Z0ML0 PROBLEMLER
2 No'lu kaynak ile yUk baras1 arasinda meydana gelen gerilim

dU~UmU ise
!);Vs2A = 43.308+j1 .971 V
olarak bulunur.
Gerilim dU~UmU sonu9lannin kar~1la~t1nlmas1 sonucunda gorUldUgU

gibi 1 no'lu kaynak ile yUk baras1 arasinda, diger kaynaga gore
10 V'luk bir fazlallk olu~maktad1r.
Problem 3.20
Kablolarla birbirine bagll ayni gerilim seviyesindeki U9 kaynak,

$ekil 3.46'da gosterildigi gibi al9ak gerilimli bir dag1t1m sisteminin ayni
ve Cos<p=1.0 degerindeki yUklerini beslemektedir. YUklerin yerleri ile
gidi~ ve donU~ iletkenlerinin toplam direnci ( faz ve notr iletkenlerinin
toplam direnci) ~ekilde verildigine gore;
a- Sistemdeki ak1m dag1llm1ni bulunuz.
b- En bUyUk gerilim dU~UmUnUn yerini belirtiniz ve degerini
hesaplay1niz.
A
0.2 ohm 0.2 ohm 0.2 ohm
B 20A 15 A
0.25 ohm 0.25 ohm
D
25A
c
0.3 ohm 0.3 ohm 0.3 ohm
10 A 30A
$ekil 3.46
<;ozUm :
a- $ekil 3.46'da gosterilen dag1t1m sisteminde bag1ms1z goz say1s1 ( g )

bulunmamakta, buna kar~1llk besleme kaynag1 say1s1 ( b ) 3 adet
say1lmaktadir. BUtun hatlardan ge9en ak1mlann bulunabilmesi i9in
Denklem say1s1 = g+b -1

e~itliginden91kan say1da (burada 2 adet) ak1m1 bag1ms1z kabul

ederek yaz1lacak gerilim dU~UmU ifadelerinin 9ozU lmesi gerekir.
$ekilde iki kaynaktan 9ekilen ak1mlar bilinmeyen olarak ahnir ve geri

kalan dallardaki ak1mlar da bunlarla ifade edilirse, ak1m dag1hm1
$ekil 3.47'deki gibi olur.
A
0.2 ohm 0.2 ohm 0.2 ohm
~ IA ~ IK 20 ~ IK35
B 20 A 15 A
0.25 ohm 0.25 ohm
.._~~~~~~~...-~~~~~~----10
~ Is ~ 18 -25
25A
c
0.3 ohm 0.3 ohm 0.3 ohm
~ 100-IKle ~ 90-IA-le ~ 60-IA-le
10 A 30 A
$ekil 3.47
Bag1ms1z denklemler besleme kaynaklan ile ak1mlann yon

degi~tird iginokta, D ( y1ld1z noktas1 ) arasinda yaz1lacak gerilim
dU~UmU ifadelerinin birbirine e~itlenmesi ile elde edilir.
Sistem in al9ak gerilimli, ayni gU9 faktorUnde ve kablolu olmas1
dolay1s1yla sadece om ik gerilim dU~UmU ifadeleri yaz1l acakt1r.
0.2·1A+0.2(1A-20)+0.2(1A- 35) = 0.25·1s+0.25( 1s -25)
0.6•1A - 0.5•19 = 4. 75 ................( 1 )
0.2· 1A+O .2(1A- 20)+0.2(1A-35)=0.3(100- IA-ls)+O .3(90-IA-ls)+ 0 .3(60-IA-ls)
1.5•1A+ 0.9·19 = 86 .................. ( 2 )
olur.
1 ve 2 no'lu denklemlerden olu~an denklem tak1m1 9ozUIUrse,
IA= 36.65 A
Is= 34.48 A
ve §ekilden
le = 28.87 A
olarak bulunur.
Bu sonu9lardan yararlanarak ak1m dag1l1m1 $ekil 3.48'deki gibi

olacaktir.
A
0.2 ohm 0.2 ohm 0.2 ohm
------7 36.65 A ------7 16.65 A ------7 1.65 A
B 20A 15A
.-~~~o._25_o_h_m~~.......~~~o_.2_5o_h_m~~--. 0
34.4BA ------7 9.48 A
25A
0.3 ohm 0.3ohm 0.3ohm
-72B.B7A ------7 1B.B7 A ~11.13A
10A 30A
$ekil 3.48
b- $ekilden de gorUldOgO gibi en bOyOk gerilim dO§OmO ak1mlann yon

degi§tirdigi 30 A'lik yOkOn bagland1g1 noktada meydana gelmekte
olup degeri
1:,.v = 0.3(28.87)+0.3(18.87)
= 14.32 V'tur.
0<;; FAZLI ALTERNATIF AKIM SISTEMLERI 105
BOLOM- 4
.
oc FAZLI ALTERNATIF AKIM
SiSTEMLERi
4.1 G i ri~
Elektrik enerjisi gUnlUk hayatta yaygin bir §ekilde kullanilmaya ba§lad1ktan

sonra bir fazl1 sisteme gore daha ekonomik olmasindan dolay1 elektrik
enerjisinin Uretimi, iletimi ve dag1t1m1 LIQ fazli olarak yap1 lmaktad1r.
Sanayi, ula§1m v.b. alanlardaki tuketicilerin QOk onemli bir k1sm1 yine LIQ
fazlldir. Bir onceki bolUmLin konusu olan bir fazl1 tuketiciler yine UQ fazl1
sistemin faz ve notr iletkenlerine ayn ayn baglanm1§t1r.
En ideal sistem §Uphesiz bOtun fazlann e§it yUklenmesidir. Bu durumda

ak1mlann fazorel toplam 1 s1f1rd1r. OQ fazll ve dart telli alQak gerilim
§ebekelerinde dengesiz yUklenme halinde, donU§ iletkeni olarak kullani lan
notr iletkeninden geQen ak1m s1f1rdan farkl1d1r. Dengeli yUklenmeyi OQ fazl1
yUkler ile saglamak mUmkUn ise de, bir fazll yOklerin sistemde dengeli
dag1t1 lamamasindan dolay1, ozellikle alQak gerilim §ebekelerinde onemli
dengesizlikler olu§maktad1r.
OQfazl1 yuk olarak motorlar, daha sonra 1s1t1c1lar onemli yer tutmaktad1r.
Bu Qal1§mada transformatorler, iletim hatlan ( kablolar dahil ), her turlO aQma
106 ENERJI DA<'.'>ITIMI - <;6Z0ML0 PROBLEMLER
kapama elemani, sistem elemanlan olarak kabul edilmi~tir.
4.2 0~ Fazh Alternatif Aktm Sistemlerinde Gerilimler ve Aktmlar
Bir fazll AC devrelerinde oldugu gibi, 09 fazll AC devrelerinde de saf omik

yOkOn yaninda hem omik, hem de endOktif ozelliklere sahip yOkler ile
kapasitif g09 9eken senkron motorlar ve kondansator gruplan vard1r.
09 fazll yOkler sisteme duruma gore 09gen, ya da y1ld1z olarak

baglanmaktad1r. Orta gerilim ~ebekeleri 09 faz iletkeni ile tesis edilir iken,
al9ak gerilim ~ebekeleri 09 faz iletkenine ilave olarak, notr iletkeni de ihtiva
etmektedir ( $ekil 4.1 ).
R Lw
R
9-
u"'
0
s e
rJ)
u .::.<
Ir~ ':::J
>-
T
"N
v ~
"''-"
LL
!N= !R+!s+!r=O '::::>
Notr
$ekil 4.1 09 faz ve dort iletkenli AC sistemi ve devre elemanlan
$ekilden de gorOldOgO gibi faz iletkenleri arasindaki gerilim U ( fazlar aras1

veya faz-faz gerilimi ) iken , faz iletkenleri ile notr iletkeni aras1ndaki
gerilim V'dir.
Dengeli 09 fazl1 sistemlerde fazlar aras1 gerilimler ile faz-notr gerilimleri kendi
aralannda bOyOklOk ( modOI ) olarak birbirine e~it olup, fazorel olarak 120°
faz fark1 ile birbirlerini takip ederler.
Dengeli 09 fazll sitemde VR, Vs ve Vr faz-notr gerilimleri fazorel olarak

$ekilden de gorOldOgO gibi fazlar saat ibresinin dono~o yonOnde s1ralanm1~
olup,
VR=Vs= Vr= V ( 4.1 )
yaz1larak ve VR gerilimi referans al1narak fazorel formda
V
_R = V I- o0 [volt] ( 4.2)
Ot; FAZLI ALTERNATIF AKIM SISTEMLERI 107
Y...s = V I 240° [volt] ( 4.3 )
Y...r = V I 120° [volt] ( 4.4 )
yaz1l1r.
$ekil 4.2 Faz-notr gerilimlerinin fazorel gosterili~i
a=1 I 120°, fazoro saat ibresinin donO~OnOn tersi yonde 120° dondOren bir
operatOr olmak Ozere, yukandaki e~itlikler daha s1k kullanilan bi9imde
'Y...R=V [ volt)
2
Y...s = a V [ volt ] ( 4.5)
Y...r = a V [ volt )
~eklinde de yaz1l 1r.
R ve S fazlar aras1 gerilimi
!::!Rs = Y...R -Y...s ( 4.6 )
olup, diger fazlar aras1 gerilimler de benzer ~ekilde
!JsT = Y...s -Y...T ( 4.7)
!JTR = 'Y...T-Y._R ( 4.8)
yaz1lir ve fazorel olarak faz-notr gerilimleri ile birlikte $ekil 4.3'deki g ibi
gosterilir.
108 ENERJI DAC'.JITIMI - <;6Z0ML0 PROBLEMLER
$ekil 4.3 Faz-notr ve fazlar aras1 gerilimlerin birlikte fazorel gosterili§i
$ekil 4.3'deki gibi "R" faz1nin faz-notr gerilimi referans alinarak yeniden
$ekil 4.4'deki gibi c;izilirse
11.Rs = Y...R - Y...s
( 4.9)
yaz1llr.
ifade dUzenlenirse
( 4 .10)
elde edilir.
$ekil 4.4'den URs fazlar aras1 gerilimi fazorel olarak
11.Rs =.f3 VR I 30° [volt] ( 4.11 )
§eklinde yaz1l1r.
$ekil 4.4 Fazlar aras1 gerilimin faz-notr gerilimlerine bagl1 olarak gosterili§i
0<; FAZLI ALTERNATIF AKIM SISTEMLERI 109
Benzer ~ekilde diger fazlarda
!:lsr =-'5 VR I 240° [volt] ( 4.12)
!J.rn =-'5 VR I 120° [volt] ( 4.13 )
olarak elde edilir.
Dengeli 09 fazil sistemin gerilimleri arasindaki yukandaki e~itliklere benzer

e~itlikler
ak1mlar arasinda da mevcuttur.
"R" fazindan ge9en ak1m referans ailnirsa, diger fazlar ile birlikte fazorel
olarak $ekil 4.5'deki gibi gosterilir.
Ir
Is
$ekil 4.5 09 fazil dengeli bir sistemde ak1mlann fazorel gosterili~i
Dengeli 09 fazil sitemde
IR= Is = Ir= I ( 4.14 )
olup, bu ak1mlar $ekil 4.5'den yararlanarak fazorel olarak
lR =I [A]
2
ls = a I [A] ( 4.15)
h=al [A]
~eklinde yaz1l1rlar.
Sitemin dengeli olmas1 halinde , faz ak1mlannin fazorel toplam1 hem 09

iletkenli, hem de dort iletkenli ( 09 faz iletkeni ve notr iletken i ) sistemlerde
s1f1ra e~ittir.
110 ENERJI DAGITIMI - <;CZOMLO PROB LEMLER
Yani 09 iletkenli sistemlerde
lR +ls+ lr = 0 ( 4 .16 )
ve dort iletkenli sistemlerde
( 4.17)
Dengesiz yOklenme halinde yukandaki e§itlikler bozulur ve dart iletkenli

sitemde notr iletkeninden bir ak1m ge9er.
$ekil 4.6'da gosterilen ylld1z bagll sistemde dengeli yUklenme halinde bUton
hat ak1mlan faz ak1mlanna e§ittir ( IHAT = IFAZ ).
Is
s --------../
T----------------1
$ekil 4.6 Y1ld1z tertibinde baglant1.
$ekil 4.7'de gosterilen 09gen bagl1 sistemde ise hat ak1mlan faz ak1mlanna
bagl1 olarak
lR= lRS - lTR

ls= lsr - lRs ( 4.18)
lr =lrR - lsr
§eklinde yaz1hr.
$ekil 4 .7 0<1gen tertibinde baglant1.
$ekil 4.7'deki "R" faz1na ait ak1mlarin fazor diyagram1 yeniden

$ekil 4.8'deki gibi <1izilirse, daha once yaz1ld 1g1 gibi
!R =!RS - !TR
olup, vektorlerin reel eksen Uzerindeki izdl.i§Umleri
IR Cos30 = IRs + ITR Cos60 ( 4.19 )
yaz11ir ve dUzenlenirse
( 4 .20)
elde edilir. Bulunan bu e§itlik $ekil 4.7 goz onunde bulundurularak ve R-S
kolundan ge<1en ak1m referans alinarak fazorel olarak
I = '1~
_R 3 IRS /-30°
.5 [A] ( 4.21 )
yaz1l1r.
Benzer §ekilde diger f azlarda
!s= -V3 1sr /210° [A] ( 4 .22)
h = .V3 ITR I 90° [A] ( 4.23)
§eklinde yaz11ir.
112 ENERJI DA~ITIM I - c;ozOMLO PROBLEMLER
$ekil 4.8 Hat ak1mlan ile birlikte faz ak1mlarinin gosterili§i.
4.3 0~ Fazh Alternatif Akim Sistemlerinde Gi.i~
$ekil 4.1 'de gosterilen oc;: fazl1 sistemin her hangi bir fazinin sistemden
c;:ektigi gOc;:
( 4.24)
olup, her Oc;: fazin sistemden c;:ektigi gOc;:, sistemin dengeli olmas1 halinde bir
fazdan c;:ekilen gOcOn Oc;: kat1d1r ve
( 4.25)
§eklinde yaz1l1r.
Oc;: fazl1 sist emlerdeki gOc;: ifadesi bir f azl1 sistemlerdeki gOc;: e§itlig inden
yararlanarak yukanda yaz1ld1g1 gibi, Oc;: f azl1 sistemin bOyOklOkleri
kullanilarak
( 4.26)
§eklinde daha yaygin kullan 1lan bic;:imde de yaz1lir. EndOktif karakterli bir yOk
ic;:in bu ifade
( 4.27)
olup, e§itligin birinci terimi ( ifadenin gerc;:el k1sm1 ) toketicinin §ebekeden

c;:ektigi aktif gOcO verirken
( 4.28)
e§itligin ikinci terimi, yani sanal k1sm1 , toketicinin §ebekeden c;:ektigi reaktif
gOcO gosterir ve
0<; FAZLI AL TERNATIF AKIM SISTEMLERI 113
0 3q, ='1J U I Sincp [ VAr] ( 4.29)
~eklinde yazrlrr.
4.4 0~ Fazlr Alternatif Akim Sistemlerinde Diren~ ve Reaktans
Bir fazlr AC devrelerinde oldugu gibi 09 fazlr AC devrelerinde de mesafelerin

krsa olmasrndan dolayr hattrn yalnrzca omik direnci ve endOktif reaktansr
gerilim dO~OmO ile g09 kaybr hesaplarrnda dikkate alrnmaktadrr. Bir fazlr AC
devreleri i9in tan1m1 yaprlan diren9 aynen 09 fazlr AC devrelerinde de
ge9erlidir. Ancak endOktans, dolay1s1yla endOktif reaktans bir fazlr AC
devrelerinden farklr olup, 09 fazlr AC devreleri i9in
-7 de11
(Lcuo h q, =2 . 10 [0.25+1n(- r- )] [H/m] (4 .30)
yaz1l1r. ifadede ge9en r iletkenlerin yarr9ap1d1r. de11 ise iletkenler arasrndaki

ortalama mesafedir ve $ekil 4.9'da verilen iletken tertibi i9in
( 4.31 )
~eklinde yazrlrr.
$ekil 4.9 09 iletkenli bir AC sisteminin iletken tertibi
Havai hat kablolarrnda ve yer alt1 kablolarrnda iletkenler birbirine yakla~t 1k9a
d/r oranr, dolayrsryla endOktansrn degeri k090IOr. Ozellikle al9ak gerilimli
havai ve yer alt1 kablolarrnda gerilim dO~OmO ve g09 kayb1 hesaplarrnda
bazen kolaylrk olsun diye dikkate alrnmaz. Boyle bir kabul sonu9larr fazla
etkilemez.
R omik direnci ve XL endOktif reaktansrna sahip iletim hatt1nrn bir iletkeninin

toplam direnci fazorel bir bOyOklUk olup, bir fazlr AC sistemlerindeki gibi
~= R+jXL [ohm l ( 4.32)
~eklinde yazrlrr.
114 ENERJI DAGITIMI - <;;0Z0ML0 PROBLEMLER
Dengeli u9 fazll alternatif ak1m sistemlerinde, bir sirkUlasyon ak1m1

olmad1gindan ve dort iletkenli sitemlerde ise donO§ iletkeninden bir ak1m
akmad1gindan hesaplarda sadece bir faz iletkeninin empedans1 al1nir.
4.5 0~ Fazll Alternatif Akim Sistemlerinde Gerilim DO~Omu
Bir besleme kaynagindan beslenen $ekil 4 .1'deki 09 fazl1 dengeli sistemin

hat sonu gerilimi, omik ve enduktif yukler i9in hat ba§I geriliminden daha
ku9uk olup, aradaki fark iletim hattinda meydana gelen gerilim dO§Omune
e§ittir.
$ekil 4.1 'deki sistemin iletim hattinda enduktif karakterli bir yukten dolay1
meydana gelen gerilim du§Omu
t:N' =(R+jXd(lw - jldw) [volt] ( 4.33)
§eklinde yaz1l1r.
Yukandaki ifade
( 4 .34 )
§eklinde yeniden duzenlenirse, e§itligin ger9el k1sm1 boyuna gerilim

du§Omunu , sanal k1sm1 ise enine gerilim dO§Omunu ifade eder ve hat ba§1 ,
hat sonu gerilimleri ile birlikte fazorel olarak $ekil 4 .1O'daki gibi gosterilir.
$ekil 4 .1o Enduktif karakterli bir yuk ile iletim hattina ait buyuklukleri
gosteren fazor diyagram1.
Son yaz1lan gerilim dU§UmU ifadesi $ekil 4.10 kullanilarak yeniden
( 4.35)
§eklinde ve daha sonra boyuna ve enine gerilim dU§UmU tanimlanndan

yararlanarak
t:,.V' =t:,.V+ j oV ( 4.36)
olarak yaz11ir.
Al9ak ve orta gerilim §ebekelerinde boyuna gerilim dU§UmU, iletim

mesafelerinin k1sa olmas1 dolay1s1yla kU9Uktur ve ihmal edilebilmektedir.
Bu durum $ekil 4.10 dikkatle incelendiginde de rahatllkla gorUIUr.
Yani,
I t:,.V' ! =!t:,.V! ( 4.37)
yaz1labilir.
Dolay1s1yla dag1t1m sistemlerinde pratik olarak gerilim dU§UmU denildiginde
t:,.V = R I Coscp+XL I Sin<p ( 4.38)
anla§1lacakt1r.
Al9ak gerilimli yer alt1 ve havai hat kablolannda endUktif reaktans kU9Uk
(XL= 0) olmasindan dolay1
t:,.V =RI Cos<p ( 4.39)
yaz1 labilir.
Yukanda gerilim dU§UmU i9in yaz1lan bUtun e§itlikler endUktif karakterli bir
yUk i9in dUzenlenmi§ olup,
YUkUn;
a - Tamamen aktif olmas1 halinde ( omik yUk )
<p = 0 , t:,.V = R lw + jXL lw ( 4.40 )
b - Tamamen reaktif olmas1 halinde ( tam endUktif yUk )

( 4.41 )
c - Tam amen kapasitif olmas1 halinde ( tam kapasitif yuk )
cp=90°, !:lV=-XLlc+jRlc ( 4.42 )
yaz1l1r ve her biri i~letme hali i9in fazbrel diyagramlar 9izilir.
4.6 Oc; Fazh Alternatif Akim Sistemlerinde Gi.ic; Kayb1
09 fazll AC yOklerini besleyen iletkenlerde 1s1 olarak kaybolan g09 , her faz
iletkeninde meydana gelen kay1plarin toplam1 olup
( 4.43)
~eklinde yaz1l1r.
lletkenlerin endOktif reaktans 1 Ozerinde ol u~an g09 kayb1 ise, yine bir faz
iletkeninde meydana gelen kaybin 09 kat1d1r.
( 4.44)
4.7 <;ozi.imli.i Problemler
Bu paragrafta 9e~itli problemler 9ozOmleri ile birlikte verilmektedir.
Problem 4.1
22.5 kW gOcOnde ve 0 .86 geri g09 faktbrUnde, verimi %95 olan 09 fazll
bir pompa motoru 220/380 V'luk bir Motor Kontrol Merkezinden ( MCC )
10 m'lik bir kablo ile beslenecektir. Kablo, derinligi 1 m ve aralarinda
?'~er cm mesafe olan 6 adet U9 fazll ve yOklU kablonun bulundugu
toprak kanala serilecektir. Topragin bzgOI termik direnci 1.5 K.m/W ve
ortam s1cakllg1 25° olduguna gore; bakrr iletkenli ve PVC izolasyonlu
kablonun kesiti ne olmal1d1r.
<;ozi.im:
Motoru besleyecek kablo k1sa oldugundan , kablo kesiti 1sinmaya gore

tayin edilecektir.
Oc; FAZLI ALTERNATIF AKIM SISTEMLERI 117
Motorun §ebekeden 9ekecegi ak1m, panel geriliminin 380 V olmas1

dolay1s1yla
- 22500
IMOT -
J3. 380 . 0.86 . 0.95
=41.84 A'dir.
Normal §artlarda ( kanaldaki kablo say1smm bir, ortam s1cakl 1gmm 20°
ve topra k ozgUI termik direncinin 1.0 K.m/W oldugu ortam ) yukandaki
ak1m1 ta§1yacak kablo kesiti, kablo kataloglanndan yararlanarak
3-4 mm 2 [ Bu kablonun ta§1d1g1 nominal ak1m 44 A'dir)
bulunur.
Ancak problemde de belirtildigi gibi kablonun serilecegi ortamda §artlar

farkl1d1r. Ortam1 normal §artlardan farkll k1lan etkenler, kablonun
yOklenmesini a§ag1daki §ekilde degi~tirir.
Kanaldaki kablo say1s1 ( yeni kablonun serilmesinden sonra ) : 7
Kablonun yOklenmesi 0.64 olur.
Toprag1n ozgUI termik direnci : 1.5 K.m/W
Kablonun yUklenmesi 1.01 olur.
Ortam s1cakl1g1 : 25°
Kablonun yOklenmesi 0.97 olur.
Bu problemde oldugu gibi yukanda say1lan §artlann ayn1 zamanda

olmas1 halinde ;
Kablonun yOklenmesi =0.64·1.01·0.97

= 0.627 olur.
$u halde 41.84 A'lik motor ak1mm1 ta§1yacak kablonun ak1m kapasitesi

yukandaki §artlardan dolay1 en az
41 84
· =66.73 A
0 .627
olmal1d1r.
118 ENERJI DAGITIMI - c;Oz0ML0 PROBLEMLER
Bu durumda yine kablo kataloglanndan yararlanarak bu ak1m 1ta~1yaca k

kablo kesiti
2
3.10 mm [Bu kablonun ta~1d1g1 nominal ak1m 75 A'dir]
bulunur.
Not : Yukanda gerek ortam ~artlanndan dolay1 , gerekse kablo

kesitlerinden dolay1 se9ilen degerler Oreticiden , Oreticiye gore
azda olsa degi~ir.
Problem 4.2
500 kW gOcOnde ve 0.85 geri g09 faktorOndeki 09 fazl1 bir yOk, faz
iletkenlerinin direnci 0.1488 ohm/km olan bir hat ile beslenmektedir.
YOkOn terminal gerilimi 6 kV olup, iletim hattinda meydana gelen aktif
g09 kayb1nin yOkOn goconon %2.5'ini a~mamas1 i9in hattin uzunlugu
en 9ok ka9 km olabilir.
<;ozUm:
Sistem dengeli ve 09 fazll olduguna gore her faz iletkeninden ge9en

ak1m
I= 500
/3 . 6 . 0.85
=56 .60 A'dir.
iletim hattinda meydana gelen aktif g09 kayb1, yOkOn %2 .5'i olacagina
gore
pk= %2.5·500
=12.5 kW't1r.
09 fazl1 bir sistemde aktif g09 kayb1
2
Pk= 3 Ro L 1 (Ro= 1/56·q )
ifadesinden hesapland1gindan, bilinenlerin yerine konmas1yla
12500 = 3·L·0.1488·{ 56 .60 )2

L =8.74 km
olarak bulunur.
Problem 4.3
Bir ati:ilyenin 600 kVA'l1k 0.8 geri gU9 fakti:irUndeki yUkU $ekil 4.11 'de
gosterildigi gibi 12 km uzakllktaki 34.5/10 kV'luk bir transformati:ir
merkezinden Uc; fazl1 kablo ile beslenmektedir. Bu gerilim, ati:ilyenin
oldugu yerde bulunan 10/0.4 kV'luk bir transformati:ir ile alc;ak gerilime
donU~tUrUlmektedir. TransformatorUn sekonder tarafindaki gerilimin tam
yUkte 400 V olmas1 ve hattaki boyuna gerilim dU~UmUnUn %5'i
a~mamas1 i9in
a- Kablo kesiti ne olmalldir?
b- Hat Uzerinde meydana gelen aktif ve reaktif gU9 kay1plan nedir ?
c- Bo~ta c;all~ma halinde transformati:irUn alc;ak gerilim tarafindaki
geriliminin degeri ne olur ?
Kablonun iletken malzemesi bak1r olup, birim uzunluktaki reaktans1

0.4 ohm/km'dir.
34.5/10 kV 10/0.4 kV
12km
- - - ( ] )1-------t~
k=56 m/ohm.mm2
J<o=0.4 ohm/km 600 kVA
Cosq>=0.8
$ekil 4.11
<;ozum :
a- Tam yUkte transformatorUn alc;ak gerilim tarafin daki geriliminin

400 V olmas1 i9in , i9 gerilim dU~UmUnUn ihmal edilmesi halinde
yUksek gerilim taraf1nda 10 kV olmal1d1r.
iki transform ati:ir arasinda %5'1ik bir gerilim dU~UmUne mUsaade
edildiginden, iletken kesitinin bu ko~ulu saglayacak ~ekilde sec;ilmesi
gerekir.
YUkUn sistemden c;ektigi ak1m

I= 600
J3 .10
= 34 .64 A
120 ENERJI DA~ITIM I - <;OZOMLO PROBLEMLER
olup, boyuna gerilim dO§OmO
t:i.V =R I Cos<p + X I Sin<p

§eklinde yaz1l1p , bilinenler yerine konur ve ifade 9ozOIOrse
10·10 3 • 0.05 12000 . 34.64. 0 .8
~3 +12.0.4.34 .64 . 0.6
'\f .J 56. q
q = 31.43 mm 2
bulunur ve nominal kesit olarak 35 mm 2 , kablo tertibi ise 3 . 35 mm 2
elde edilir.
b- Kabloda meydana gelen aktif g09 kayb1

2
Pk= 3 R 1
ifadesinden
- 3 .12000. 36.64 2 - 3
Pk- 56 . 35 10
= 22.039 kW
ve reaktif g09 kayb1 ise
Q k =3 x 12
ifadesinden
bulunur.
c- Hat ba§1 gerilimi, hat sonu gerilimine hat boyunca meydana gelen
gerilim dO§OmO ilave edilerek bulunacagindan
VHAT BA$1 = VHAT SONU + t:i. v
ifadesinde bilinenlerin yerine konmas1yla
10000 .
Y'.HATBA~I = ./3 +R ICos<p+X ISin<p
= 6042.93 v
UHATBA$1 =V HAT BA$1 • ..,/3
0<;: FAZLI ALTERNATIF AKIM SISTEMLERI 121
=10.466 kV
bulunur.
Bo~ta 9ali~ma halinde ( hat kapasitesi ihmal edildiginden ), hat-sonu

hat-ba~1 gerilimine e~it olup,
gerilimi
~eklind e yaz1l1r.
Bu durumda transformatorun al9ak gerilim tarafmdaki gerilimi

( doyma ihmal edilerek )
400 .1 0466
(U)sekonder = 1OOOO
=418 .64 v
bulunur.
Problem 4.4
09 fazli ve dort telli bir dag1t1m hattmm sonunda bara gerilimi

220/380 V olan bir panelden 0.86 geri gu9 faktorunde verimi 0.975
olan 75 kW'llk bir motor ile ayri ayri fazlardan 50, 100 ve 150 A'lik
akkor flamanl1 lamba gruplari beslenmektedir.
a- $ebekenin her 09 fazmdan 9ekilen ak1mlar1 bulunuz.
b- Notr iletkeninden ge9en ak1m1 hesaplaym1z.
R IR~
S Is~
T Ir ~
N __ I.!:!.~---- --
SOA 100A 150 A 75kW

Cosqi=0.86
1']=%97.5
$ekil 4.12
122 EN ERJI DAGITIMI - <;:0Z0ML0 PROBLEMLER
<;ozi.im:
a- Motor dengeli olarak yUklendiginden her faz iletkeninden 9ekilen

ak1mlann mutlak degeri
I= 75000
J3. 380. 0.86. 0.975
= 135.9 A
olup, R fazmdan 9ekilen ak1m
lR = lw-ildw = l.Coscp - jl.Sincp
ifadesinin kullanilmas1yla
lRM = 116.87- j67 .95 = 135.9 /- 30.68° A
~eklind e yaz11ir.
Motorun diger fazlardan ( S ve T ) 9ektigi ak1mlar, 120° faz fark1ile
2
l sM = a . l RM = -118.49-j66.55 = 135.9 I 209.32° A
hM =a. lRM = 1.61+j135.89 = 135.9 I 89.32° A
~eklinde yaz1llr.
Motorun her bir fazdan 9ektigi ak1ma akkor flamanll lambalann

9ektigi ak1mlar ilave edilerek ~ebekeden 9ekilen ak1m lar bu lunur.
l R= 166.87- j67.95+50 = 166.87- j67.95 = 180 /-22.15° A
2
l s = - 118.49 - j66.55+a •100= - 168.49- j153.15 =227.69 I 222.27° A
h = 1.61+j135.89+a.150 = -73.39+j265 .79 = 275.74 I 105.43° A
olarak elde edilir.
Ak1mlann fazor diyagram1 $ekil 4.13'deki gibidir.

1r=275.74 A
74.57°
42.27°
ls=227.69 A
$ekil 4.13
$ekilden de gorUldUgU gibi sistemde dengesiz bir yUklenme vard1r.
b- Her Uc;: fazdan gec;:en akrmlarrn toplamr, notr iletkeninden gec;:en

ak1ma e§ittir ( dengeli yUklenme halinde bu deger s1f1ra e§ittir ).
lN = 166.87- j67.95-168.49- j153.15 -73.39+j265.79
!N = -75.01 +j44.69=87.31 I 149.21 ° A
olarak bulunur.
Problem 4.5
12.5 HP gUcUnde verimi %97.5 ve gUc;: faktorU 0 .86 olan Uc;: fazl1 bir
motor ile 25, 20 ve 10 A'lik akkor flamanlr lamba gruplarr ayrr, ayrr
fazlardan 220/380 V'luk bir panelden beslenmektedirler.
2
Panel, ana dag1t1m paneline 100 metre mesafede olup, 3-70+50 mm
kesitli bakrr iletkenli bir kablo ile baglanm1§t1r.
a- Ana panel baglant1 fiderinin her bir fazrndan ve notr telinden gec;:en
ak1mlarr bulunuz.
b- iki panel arasrnda her faza ait gerilim dU§Umlerini hesaplay1niz.
CozUm:
a- Dag1t1m sisteminin §ematik gosterimi $ekil 4.14'deki gibidir.

-' R
w ::!:
z<( - --'w s
100 m I-
-z
a. 0<( T
<(
z 3 .70+50 mm2 C§ a. N
<(
25 A 20 A 10 A
12.5 HP
Coscp=0.86
1'1=%97.5
$ekil 4.14
Motor dengeli olarak yOklendiginden her faz iletkeninden ge<,;;en

ak1mlarin mutlak degeri ( 1 HP = 0.75 kW alrnarak)
12.5.0.75.103
I = -== - - - - - - - -
.J3. 380 . 0.86. 0.975
=17 A
olup, R fazrndan <,;;ekilen ak1m
lR = lw- jldw = l.Coscp - jl.Sincp
ifadesinin kullanilmas1yla
lRM = 14.62- j8 .67 = 17 /-30.68° A
§eklinde yaz1l1r.
Motorun diger fazlardan ( S ve T ) <,;;ektigi ak1mlar, 120° faz fark1 ile
lsM =a 2 . lRM =-14 .82- j8.32 = 17 I 209.32° A
hM =a. lRM= 0.20+j16.99 = 17 I 89.32° A
§eklinde yaz11ir.
Motorun her bir fazdan <,;;ektigi ak1ma akkor flamanl1 lambalarin

<,;;ektigi ak1mlar ilave edilerek §ebekeden <,;;ekilen ak1mlar §Ciyle
bulunur:
lR= 14.62-j8.67+25 = 39.62-j8.67 = 40.55 /-12.34° A
2
ls= -14.82- j8 .32+a ·20 = -24.82- j25.64 = 35.68 I 225.93° A
h= 0 .20+j16 .99+a.10 = -4.8+j25.65 = 26.09 I 100.59° A
Dengesiz yUklenme halini gosteren ak1mlann fazbr diyagram1

15 =35.68 A
$ekil 4 .15
Her Uc; fazdan gec;en ak1mlarin toplam1, nbtr iletkeninden gec;en

ak1ma e§it olup, dengeli yUklenme halinde bu deger s1f1ra e§it
olacakt1.
lN =39.62- j8.67 -24.82- j25.64 -4 .8+j25.65

lN = 10- j8.66 = 13.23 /-40 .89° A
olarak bulunur.
b- iki panel arasindaki gerilim dU§UmU, her faz iletkeninden gec;en

ak1mlann farkl1 olmas1 nedeni ile her faz ic;in farkl1 degerlerde
olacaktir.
Gerilim dU§UmU hesaplannda kullanilacak faz iletkenlerinin direnci

1
OO = 0.0255 ohm
56 . 70
ve nbtr iletkeninin direnci ise
126 ENERJI DAGITIMI - t;OZOMLO PROBLEMLER
100
= 0.0357 ohm'dur.
56 . 50
Bu durumda R fazinda , paneller aras1nda meydana gelen gerilim
dO§OmO
tNR = ( 39.62- j8.67 ).( 0.0255)+( 10 - j8.66) ·( 0.0357)
= 1.367- j0.53 v
olup, diger fazlarda meydana gelen gerilim dO§Omleri de
.6Vs = -0.276- j0.96 V
.6Vr = 0.234+j0.345 V
olarak bulunur.
Hat ba§1 gerilimleri ise, hat sonu gerilim degerlerine yukanda

bulunan gerilim dO§Omleri ilave edilerek bulunur.
":J..R= 220+1 .367- j0.53 = 221 .37- j0.53 = 221.37 /-0.137° V
2
Y..s = a .220-0.276- j0.96 = -110.276-j191.48 = 220.96 I 240° V
Y..r= a.22o+0 .234+j0.345 =-109.766+j192.09 = 220 .18 I 119.9° V
olarak elde edilir.
Hat ba§I geril imlerinin fazor diyagram1 (faz-notr olarak)

$ekil 4.16'daki gibi gosterilir.
0.137°
V 8 =220.96 V
$ekil 4.16
0<;: FAZLI AL TERNATIF AKIM SISTEMLERI 127
Problem 4.6
Bir atolye 3 fazl1 ve dort iletkenli bir kablo ile 231/400 V'luk bir
transformator merkezinden beslenmektedir.
Faz iletkenlerinin direnci 0.035 ohm ve notr iletkeninin direnci ise
0.05 ohm'dur. iletim hattmm R fazindan 0.8 geri g09 faktorOnde 25 kVA,
S fazmdan 0.8 ileri g09 faktorO ile 15 kVA ve T fazmdan ise tamamen
omik 10 kVA bOyOklOgOnde yOkler 9ekilmektedir.
a- Faz iletkenleri ile notr iletkeninden ge9en ak1mlan bulunuz.
b- TransformatOr merkezi ile atOlye arasindaki gerilim dO~Omlerini ve
yOk terminallerindeki gerilimleri hesaplaym1z, fazorel olarak
gosteriniz.
<;ozum :
a- Yukarida tarif edilen sistem $ekil 4.1 ?'deki gibi gosterilebilir.
Transformator Atolyenin
Merkezi Dag1t1m Merkezi
R
3F+N s
Faz iletkenleri 0.035 ohm T
Notr iletkeni 0.05 ohm
231 /400 v
:Q'
.E ci. uc:
.8. ~ =
00 00
~ c:i c:i
~ ~ e-
~
II
~ e-
II II
-"' e- -"' (/) (/)
-"' (/)
0 U) 0
~
0
(.) ~ (.) N (.)
$ekil 4.17
Faz iletkenlerinin her birinden 9ekilen ak1mlarin efektif ve fazorel

olarak degerleri s1ras1yla
IR= 25000 = 108.22 A

231
lR = 86.58- j64.93 =108.22 /-36 .86° A
= 15000 = 64.93 A
Is 231
ls= 64.93 I 36.86° ·a 2 = 7.15- j64.46 = 64.93 I 276.86° A

128 ENERJI DAGITIMI - <;:OZOMLO PROBLEMLER
10000
Ir= 231 = 43.29 A
!r=43.29/0°.a=-21.64+j37.49=43.29 /120° A
~eklinde hesaplanir.
Notr iletkeninden ge9en ak1m, faz iletkenlerinden ge9en ak1mlann

toplam 1olup
lN = 86.58- j64.93+7 .15- j64.46-21.64+j37.49

= 73.69- j91 .9 A
= 117.17 /-51 .65° A
olarak hesaplanir.
Ak1mlarin fazor diyagram1 $ekil 4.18'deki gibidir.
1r=43.29A
ls=64.93A
$ekil 4.18
b- Transformator merkezi ile atolye arasinda her faz iletkeninden ge9en

ak1mlar ve dolay1s1yla gerilim dO~Omleri farkl 1 degerlerde
oldugundan, yOk terminallerindeki gerilimler de farkl1 bOyOklOkte
olacaktir.
Her faz iletkeninde meydana gelen gerilim dO~Om leri s1ras1yla

= 0.035·[ 86.58- j64.93 ]+0.05·[ 72.69- j91 .9]
= 6.66- j6.86 = 9.58 /- 45.84° v

tNsN= !s·0.035+!w0.05
= 3.9- j6.84 =7.87 /- 60 .31 ° v

tNrN = h·0.035+!w0,05
= 2.87- j3.27 =4.38 /- 48.72° v

~eklinde hesaplan1r.
YOk terminallerind eki gerilimler ise, hat ba~ 1 gerilimlerinden yukarida

hesaplanan gerilim dO~Omleri <;:1kari larak bulunur :
':f..R = 231- [ 6.66- j6.86] =224.44.41 I 1.75° v

2
Y..s =231·a -[3.9-j6 .84]=227.13 /238.28° V
':f..r= 231.a- [ 2.87- j3.27] = 235.27 I 120.21 ° V
Sonu<;:lardan da gorOldOgO gibi R ve S fazlarmda gerilimler hat ba~1

gerilimine gore dO~erken, T fazmda gerilim yOkselmektedir.
Hat sonu gerilimlerinin fazor diyagram1 (faz-notr olarak)

1.75°
Vs=227.13 V
$ekil 4.19
130 ENERJI DA~IT IM I - c;ozOMLO PROBLEMLER
Problem 4.7
Her biri 3+j9 ohm olan dengeli tek fazl1 yOkler 231 /400 V luk bir
transformator merkezine 09gen ya da y1ld1z olarak 1+j2 ohm'lu k hat ile
baglanacakt1r.
a- YOklerin sisteme y1ld1z baglanmas1 halinde,
b- YOklerin sisteme 09gen baglanmas1 halinde,
~ebekeden 9ekilen gOcO, iletim hatt1ndaki kay1plar1 ve yOkO n
bOyOklOgOnO watt olarak hesaplayin1z.
<;ozi.im:
a- Sistem dengeli ve baglanan yOkler de birbirine e~it oldugundan

hatlardan ge9ecek ak1mlarda birbirine e~ it olacakt1r. Sistem
$ekil 4.20'deki gibi gosterilirse, faz-notr geriliminin uyguland1g1
9evrimdeki toplam empedans
~R = 4+j11 ohm
olarak bulunur.
bi=1+j2ohm
+ - - - 1N
N------
1
- -- - ---- - --- - f:L--
_s - - ---+
s ----~---e:::::J---------'
bi
h --~
T--------c::::::J------------'
$ekil 4.20
Hat ba~1 faz-notr gerilimi ( V=U/.../3=231 V ) referans alin1rsa, R

fazindan ge9en ak1m
231 . 0
IR = - - = 6.74 - j18.54=19.73 /- 70 A
. 4 + j11
olup, diger fazlardan ge9en ak1mlar 120°'1ik faz fark1 ile
!s= 19.73/170° A
h= 19.73 I 50° A
olarak bulunur.
$ebekeden c;ekilen gUc;
P$ =.,fi.u.1.coscp
ifadesinden
P$= "3AOQ.19.73.Cos70°
= 4679.2 W't1r.
Hatta meydana gelen aktif gUc; kayb1 ise

2
Pk= 3·R·l
ifadesinden
2
pk= 3.1. ( 19.73 )
= 1167.8 w
olarak bulunur.
YUkUn W olarak degerini bulmak ic;in, ya sisteme verilen aktif gUc;

degerinden iletim hattinda meydana gelen aktif gUc; kayb1 c;1kanl1r
(Pv = 4679.2-1167.8 = 3511.4 W ), ya da hat sonu (yUkUn terminal)
gerilimi hesaplan1p, aktif gUc; ifadesinden hesaplanir.
Hat sonu faz-notr gerilimi
~TERMINAL= VHAT BA$1-l ~H
=231-(6.74-j18.54)(1+j2)
= 187.18+j5.06=187.25I1.55° V
olarak bulunur.
Faz-Faz gerilimi ise
UrERMINAL= "3 VrERMINAL = 324.3 V'tur

132 ENERJI DA~ITIM I - <;0Z0ML0 PROBLEMLER
Bu durumda yOkOn W olarak gOcO hesaplanabilir.
PvoK = '13 UrERMINAL I Cos<p

ifadesinden bu deger
PvoK =-E.324.3· 19.78.Cos( 70° +1 .55°)
=3516 .2 w
olarak bulunur.
YOkOn ger<fek degerini bulmak i(fin yap1lan iki hesap metodu
arasindaki hata % 0.1'dir.
iletim hattindaki kay1p yOzdesi ise
%Pk= Pk 100
P$EBEKE
1167 .8 . 100
4679.2
= %24.957
olup, olduk<fa bOyOk bir degerdir.
Kay1plan azaltmak i(fin, sistem dizayn a~amasinda ise kesiti

artt1rmak ve reaktif gOCf kompanzasyonunu dO~Onmek gerekir.
Sistem hali haz1rda devrede ise, sadece reaktif gOCf
kompanzasyonunun tesisi dO~OnOlmelidir.
b- 3+j9 ohm 'luk yOkler sisteme $ekil 4.21 'deki gibi O(fgen olarak
baglanm1~ ise, CfOZOmlerden bir tanesi O(fgen bagl1 yOkleri y1ld1z bagll
yOk sistemine Cfevirmek ve bundan onceki paragraftaki i~lemlerin
benzerini yapmaktir.
lR
R
lH=1+j2ohm
!s
s
lH
h
T
lH
$ekil 4.21
Bu durumda hayali olarak ol u~turulan y1ld1z bagll yuk grubunun

faz-ni:itr iletkenleri arasma baglanacak yUkUn empedans1 ,
U<;gen-y1ld1z di:inU~Um formUIUnden
~L · ~L ~L
Z vL = - -- --
- ~L + ~L + ~ L 3
= 3 +jg = 1 + j3 ohm
3
olarak bulunur.
Faz-ni:itr geriliminin uyguland1g1 <;evrimdeki toplam empedans ise
= 1+j2+1 +J3 = 2+j5 ohm'dur.
Hat bal?I faz-ni:itr gerilimi ( V=U/"3=230 .94 V ) yine referans alm1rsa

R fazmdan ge<;en ak1m
23
IR= ~ =15.93 - j39 .8 A
. 2+ j5
= 42 .86 / - 68.2° A
olup, diger fazlardan ge<;en ak1mlar 120° faz fark1 ile
ls=42.86/171.8° A
h = 42.86 I 51 .8° A
olarak bulunur.
!;)ebekeden <;ekilen gU<;
P$ =...J3 U I Coscp
ifadesinden
P$ = ...J3-400·42.86·COS 68.2°
= 11027.5 W 'tir.
Hatta meydana gelen aktif gU<; kayb1 ise

2
Pk= 3 R 1
134 ENERJI DA~ ITIMI - t;OZOMLO PROBLEMLER
ifadesinden
Pk= 3.1. ( 42.86 )2
=5510.94 w
olarak bulunur.
YOkOn W olarak degerini bulmak ic;:in, bir onceki paragraftaki gibi ya

sisteme verilen aktif gOc;: degerinden hatta meydana gelen aktif goc;:
kayb1 c;:1kanllr ( Pv =
11027.5-55 10.94 =
55 16.56 W ), ya da hat
sonu ( yOkOn terminal ) gerilim i hesaplan1p, aktif gOc;: ifadesinden
yararlaniltr.
Hat sonu faz-notr gerilimi
Y'.TERMINAL = VHAT BAi;;1-! ~H
=231 - (15.92 - j39.8)(1 +j2)
= 135.48+j7.96 =135.65 I 3.36° V
olarak bulunur.
Faz-Faz gerilimi ise
UrERMINAL =,/3 VrERMINAL =234.95 V'tur
Bu durumda yOkOn degeri W olarak hesaplanabilir.
PvoK =../3 UrERMINAL I Cos<p ifadesinden bu deger
PvoK =../3.234.95-42.86.Cos( 68.2°+3.36° )
=5517 w
olarak bulunur.
Y OkOn gerc;:ek degerin i bulmak ic;:in , burada yap1 lan iki hesap metodu
aras indaki hata % 0.008'dir.
iletim hattindaki kay1p yOzdesi ise
%pk= Pk 100
P$EBEKE
%Pk= 5510.94 .100

11027.5
= %49.974
olup, olduk9a bUyUk bir degerdir. Kay1plan azaltmak i9in al mmas1

gereken tedbirler bir onceki paragrafm sonunda belirtildigi gibi
olmalldir.
Problem 4.8
Bir fabrikanm a§ag1da belirtilen yOkleri 220/380 V ve 50 Hz'lik bir

panelden ( MCC = Motor Control Center ) beslenmektedir.
Bu yOkler;
i - 10 adet U9 fazll , her biri 10 HP gUcUnde , verimi %95 ve gU9 faktorU

0.85 endUktif olan asenkron motor,
ii- 2 adet U9 fazl1, her biri 100 HP gUcOnde, verimi %90 ve gU9 faktorU
0.75 kapasitif olan senkron motor,
iii- Her faza e§it olarak dag1lm1§ , 50 W gUcUnde 1200 adet akkor
flamanll lamba,
olarak bilinmektedir.
a- Her tip yUkUn §ebekeden 9ektigi ak1mlan,

b- BOton yUklerin devrede olmas1 halinde giri§ §alterindeki
ampermetrelerden okunacak ak1mlan ,
c- Her fazdaki gU9 faktorOnU hesaplaym1z.
d- Notr iletkeninden ge9en ak1m1 bulunuz.
<;ozum:
a- 220/380 V'luk panelden beslenen fabrikanm tek hat diyagram1

10 adet asenkron motorun her birinin §ebekeden 9ektigi ak1m

10. 0.75 . 103
IMa = - - - -- - - -
./3. 380 • 0.85 • 0.95
=14.11 A
olup, tamammm ~ebekeden 9ektigi ak1m ise
10·14.11=141.1 A'dir.
Besleme Kaynag1
03Fazll
~ "--y---1
10 Adet 3 Fazh 2 Adet 3 Fazh 1200 Adet 1 Fazh
Ask. Motor Senk. Motor Akkor Flamanh Lamba
10 HP 100 HP Her biri 50 W
1]=%95 11=%90
Cosq>=0.85 (end.) Cosq>=0.75 (kap.)
$ekil 4.22
Asenkron motorlann tamaminin §ebekeden 9ektigi ak1mlann fazorel

dag1l1m1 ise
UM10 )R = 141.1 /- 31 .78° A
( 1M10 )s = 141.1 I 208.2° A
( lM10 )r =141.1 I 88.21 ° A
olarak gosterilir.
2 adet senkron motorun her birinin §ebekeden 9ektigi ak1m

100.0.75. 103
I M S = - - - - -- - -
../3 . 380 • 0.75 • 0.90
= 168.82 A
olup, her ikisinin devrede olmas1 halinde §ebekeden 9ekilen ak1m
2·168.82 =337.63 A'dir.
Senkron motorlann §ebekeden 9ektikleri ak1mlann fazorel dag1l1m1

ise
( l M2 )R = 337.63 I 41.4° A
( l M2 )s =337.63 I 281.4° A
UM2h=337.63 /161.4° A
olarak gosterilir.
Akkor flamanll lambalann 1200/3=400 adedi bir faza baglanm1§

olup, tamaminin devrede olmas1 halinde §ebekeden 9ekilen ak1m
- 400. 50 - 90 90 A'd'
IL - 220 - . Ir.
Lambalann §ebekeden 9ektikleri ak1mlann fazorel dagll1m1 ise
lLs = 90.90 I 240° A
h= 90.90 I 120° A
§eklinde yaz1l1r.
b- YUklerin tamam1nin devrede olmas1 halinde §ebekenin her

fazmdan 9ekilen ak1m, yUklerin dengeli olarak baglanmas1
dolay1s1yla ayni bUyUklUkte olacakt1r.
Her fazdan 9ekilen ak1mlar s1ras1yla
ls= ( lM10 )s+( lM2 )s+lLs
h = ( lM10 )r+( 1M2 h +h

ifadelerinden yararlanarak
1R=464.1+j148.97 =487.42 /17.79° A
ls=-103.07-j476.36=487.38 /257.79° A
h = - 361.03+j327.44 = 487.4 I 137.79° A
olarak bulunur.
Besleme §alterindeki her U9 faz'a ait ampermetrelerden okunacak

ak1m, sistemin dengeli yUklenmesi dolay1s1yla ayni olup, yakla§ik
484 A'dir.
c- Her fazdaki gU9 faktbrU, yine sistemin dengeli yUklenmesi dolay1s1yla

ayni olup, degeri
Cos( 17.79°) =0.95'dir.

Ak1mlann fazbr diyagram1 $ekil 4.23'deki gibidir.
1r =487.4 A
$ekil 4.23
d- Notr iletkeninden ge9en ak1m, faz iletkenlerinden ge9en ak1mlarin

toplam1 olup, sistemin dengeli yUklenmesi dolay1s1yla "O" olarak
bulunur.
ifadesinden yararlanarak ve yukanda "b" paragraf1nda bulunan faz

ak1mlan kullan1larak
bulunur.
Problem 4.9
A~ag1da karakteristikleri verilen bir imalathanenin yUkleri 220/380 V'luk

bir panelden beslenmektedir.
i - Verimi %95 olan 15 HP gUcUnde ve 0.85 geri gU9 faktbrUnde U9 fazl1

bir asenkron motor.
ii- 5 kW'llk U9 fazll f1nn.
0<;: FAZLI ALTERNATIF AKIM SIST EMLER I 139
iii- R ve S fazlan arasina baglanm1§ verimi %92 olan 3 HP gUcUnde ve

0.8 geri gU<t faktorUnde bir fazl1 asenkron motor.
iv- R, S ve T fazlanna s1ras1 ile bagl1
1 kW gUcUnde ve gU<t faktoru 0.9 olan endUktif
2 kW gUcUnde ve gU<t faktorU 0.8 olan kapasitif
3 kW gUcUnde omik
tek fazl1 yUkler.
imalathanenin ana dag1t1m paneline bagll ;
a- YUklerin her birinin §ebekeden <tektigi ak1mlan,

b- YUklerin tamam1nin devrede olmas1 halinde her faz iletkeninden
<tekilen ak1mlan,
c- Notr iletkeninden ge<ten ak1m1 hesaplayin1z.
<;ozum:
a- imalathanenin ana dag1t1m paneline baglJ ve yukanda

karakteristikleri verilen yUklerle birlikte sistem $ekil 4.24'deki gibi
gosterilir.
R
s
T
--- -- ,- N
3kW
FIRIN (omik)
1 kW 2kW
15HP SkW 3 HP Coscp=0.9 Coscp=0.8
ri=%95 ri=%92 (end.) (kap. )
Coscp=0.85 (end.) Coscp=0.8 (end.)
$ekil 4.24
Asenkron motorun §ebekeden <tektigi ak1min efektif degeri

15.0.75.1000
IM1 = r;:;
v3 • 380. 0.85. 0.95
=21.16 A
olup, bUtUn fazlardan <tekilen ak1mlar fazorel olarak

140 ENERJ I DAC'.>ITIMI - <;0Z0ML0 PROBLEMLER
l M1R= 21.16 /-31 .78° A
!M1s =21.16 /208.21 ° A
1M1T =21 .16 / 88.21 ° A
~eklinde gosteril ir.
Oc; fazll f1rinin ~ebekeden c;ektigi ak1mlar ise
lFs = 7.59 I 240° A
lFT= 7.59 I 120° A
olarak yaz1labilir.
Tek fazl1 3 HP gUcUndeki motorun ~ebekeden c;ektig i ak1min efektif

degeri
3. 0.75 . 1000
IM2 = -- -- --
380. 0.80. 0.92
= 8.04 A'dir.
Motorun ~ebekenin R ve S fazlarindan c;ektigi ak1mlar1 fazore l olarak

gosterebilmek ic;in , dengeli bir sistemde faz-notr gerilimleri ile faz-faz
aras1 gerilimlerin fazorel olarak dag1l1min1 $ekil 4.25'deki gibi
yeniden gostermek gerekir.
$ekil 4.25
$ekil 4.25'den de gorOldOgO gibi, VR gerilimi faz ba§lang1c1

( referans ) olarak alin1rsa
1J.Rs = -../3.vR I 30° V

_,- 0
1J.sr = '13·VR I -90 V
olarak yaz1lir.
i§letmedeki motor R ve S fazlan arasina bagil ve 9ekilen ak1mda 0.8

endOktif karakterli (URs=faz-faz aras1 gerilimine gore
-36°.86' geride ) oldugundan, VR bOton hesaplarda referans
alind 1gindan lR ak1m1
lR = 8.04 I 30° -36.86° A
= 8.04 /- 6.86° A
olarak, l s ak1m1 ise bir donO§ ak1m1oldugundan
ls= -8.04 I - 6.86° = 8.04 I 180- 6.86° A
§eklinde fazorel olarak yaz1l1r.
Bir fazil 3 HP gUcOndeki asenkron motor R-S fazlan arasina degil

de, S -T fazlan arasina baglansa idi, ls ak1m1 fazorel olarak
ls= 8.04 I - 90° -36.86° A
= 8.04 I - 126.86° A
ya da T-R fazlan arasina baglansa idi, h ak1m1
h = 8.04 I 150° - 36.86° A
= 8.04 I 113.14° A
§eklinde yaz1lacakt1.
Her iki durumda da donO§ iletkenlerindeki ak1mlar negatif i§aretli

olarak s1ras1yla
h= - ls
§eklinde yaz1lacakt1.
Bir fazl1 yUklerin her birinin §ebekenin R, S ve T fazlanndan 9ektikleri

ak1mlann efektif degeri ve fazorel gosterili§i ise
1000
IR1 = = 5.05 A
220. 0.9
lR1 = 5.05 /-25.84° A
2000
ls1 = = 11 .36 A
220. 0.8
ls 1 = 11.36 I 240°+36.86° = 11.36 I 276.86° =11.36 /- 83.13° A
3000
lr 1 = = 13.63 A
220
!n = 13.63 I 120° A
§eklinde olur.
b- BUtun yUklerin devrede olmas1 halinde §ebekenin R, S ve T

fazlanndan 9ekilen ak1mlar, her yUkUn 9ektigi ak1mlann toplam1 olup
ifadelerinden
lR =38.09 - j14.3 =40.68 /-20.58° A
ls = -29.06 - j26.89 = 39.59 I 222.78° A
!r= -9.94+j39.52 = 40.75 I 104.12° A
olarak bulunur.
Faz iletkenlerinden ge9en ak1mlann fazor diyagram1 ~ek il 4.26'daki

gibidir.
1r=40.75 A
75.88°
42.78°
ls=39.59 A
$ekil 4.26
c- Notr iletkeninden ge9en ak1m, faz iletkenlerinden ge9en ak1mlann

toplam1 olup,
ifadesinden
!N=-0.91 -j1 .67=1 .90/241.15° A
olarak bulunur.
Problem 4.10
Bir atolye 231 /400 V'luk bir transformator merkezinden 100 m'lik 3 fazll
ve 4 iletkenli bakir kablo ile beslenmektedir. Faz iletken lerinin kesiti
2
50 mm 2 ve donU~ iletkeninin (notr) kesiti ise 35 mm 'dir. Hat sonunda
bulunan panelin R-fazina gU9 faktorU 0.86 olan 50 A'lik endUktif,
S-fazina 40 A'lik 1s1t1c1 ve T-fazina ise gU9 faktorU 0.85 olan 20 A'l ik
kapasitif yUkler baglanm1~tlr.
a- Faz iletkenlerinden 9ekilen ak1mlan bulunuz.
b- Notr iletkeninden ge9en ak1m1 hesaplayin1z.
c- Besleme hattinda meydana gelen gerilim dU~Umlerini her faz i9in
bulunuz.
d- Hat sonu faz-notr ve faz aras1 gerilimlerini hesaplayin1z.
9ozom :
a- Transformatbr merkezi, dag1t1m hatt1 ve panelden olu ~a n sistemin
tek hat diyagram1 $ekil 4.27'deki gibidir.
144 ENERJ I DA~IT IMI - c;:ozOMLO PROBLEMLER
100 m
3.50+35 mm2
231/400 v
R-Faz1 S-Faz1 T-Faz1

50A 40A 20A
Cosqi=0.86 Cosqi=1 .0 Cosqi=0.85
(end.) (omik) (kap.)
$ekil 4.27
Faz iletkenlerinden 9ekilen ak1mlann efektif degerleri problemde ve

$ekil 4.27'de verildigi gibidir.
Ak1mlann fazorel gosterimi ise, dengeli sistemin hat ba!?1 faz-notr

geriliminin [ ( VR)HAT-BA$1] referans alinmas1yla
lR = 50 I -30.68° A
ls = 40 I 240° A
h = 20I151.78° A
olarak bulunur.
b- Notr iletkeninden ge9en ak1m, faz iletkenlerinden ge9en ak1mlann

toplam1 olup
lN= 43 - j25.5 -20 - j34.64 -17 .62+j9.46
= 5.38 - j50.68 = 50.96 I - 83.94° A
bulunur.
c- Kablonun tamaminda meydana gelen gerilim dO!?OmO, faz

iletkenlerinde ve bOyOklOgO yukanda hesaplanan bir ak1min ge9mesi
nedeni ile notr iletkeninde meydana gelen gerilim dO!?Omlerinin
toplam1dir. Reakatans, hatt1n kablolu ve sistemin al9ak gerilimli
olmas1 dolay1s1yla hesaplarda dikkate al1nmayacakt1r.
Buna gore R-fazmda meydana gelen gerilim dO§OmO hesaplan1rsa
t:,V _ 100(43-j25.5) + 100(5.38-j50.68)

- RN - 56 • 50 56 • 35
=1.8 - j3.49 v
bulunur.
Benzer §ekilde diger fazlardaki gerilim dO§Omleri de hesaplanirsa
t:,VsN = - 0.44- j3.82 V
t:,VTN = - 0.36 - j2.24 V
olarak bulunur.
d· Hat sonu faz-notr gerilimi, hat ba§1 faz-notr geriliminden "c"

§ikk1nda hesaplanan gerilim dO§Omleri c;1kanlarak
(~R)HAT SONU = 231 I 0° - ( 1.8 - j3.49 )
= 229.2+j3.49 =229.2 I 0.87° V
(~s)HAT soNu = 231 I 240° - (- 0.44 - j3.82)
= -115.06 -j196.236 =227 I 239.61° V
(~r)HATSONU = 231I120° - (-0.36- j2.24)
= -115.14 +j202.29 =232.76 I 119.65° V
olarak bulunur.
Sonuc;lardan da gorOldOgO gibi R ve S fazlannda gerilim dO§erken, T

fazinda kapasitif yuk olmas1 dolay1s1yla gerilim yOkselmesi
olmaktad1r.
Problem 4.11
Y1ld1z bagl1 bir yOk grubu 231/400 V'luk bir transformator merkezinden
3 faz ve 4 iletkenli kablo ile beslenmektedir. Faz iletkenlerinin direnci
0.1 ohm, notr iletkeninin direnci ise 0.2 ohm'dur.
YOklerden 8 ohm'luk olani R fazma, 4+j6 ohm'luk olani S fazina ve
8-j6 ohm'luk olani ise T fazina baglanm1§t1r.
146 ENERJI DA~ITIMI - <;;OZUMLU PROBLEMLER
a- Faz iletkenlerinden ve ni:itr iletkeninden ge9en ak1mlar1 ,

b- Transformati:ir merkezi ile yOk terminalleri aras1nda meydana gelen
gerilim dO~Omlerini,
c- Hat sonu faz-ni:itr ve faz-faz aras1 gerilimleri bulunuz ; fazi:irel olarak
gi:isteriniz.
Cozum:
a- Y1ld1z bagll yOk grubu ile birlikte sistemin 09 fazl1 baglant1 ~ekli
$ekil 4.28'deki gibi gi:isterilebilir.
b F=0.1 ohm
~ R=8 ohm
~---N 1
N- l;- - - - - - ~-oh~----- -is:;+~-----
s-----=----e:::::1---------~
b F=0.1 ohm
bF=0.1 ohm
$ekil 4.28
R fazina ait faz-ni:itr ( ~R=231 I o0 V ) gerilimi baz alin1rsa, R

fazindan ge9ecek ak1m
IR= O ~
2 1
= 27.83 + jO .O = 27 .83 I o A
0
.1+ + 0.2 --
olup, diger fazlardan ge9ecek ak1mlar ise siras1yla
231 I 240° . o
Is= =-31.15-J3.07=31.3 /185.63 A
. 0.1 + 4+ j6+0.2
231 1200
I = I =- 20.58 + j9.22 = 22.56 I 155.86° A
.T 0.1 + 8 -j6+0.2
olarak bulunur.
Ni:itr iletkeninden ge9en ak1m ise, faz iletken lerinden ge9en

ak1mlann toplam1 olup
ifadesinden
!N = -23.9+j6.15
= 24.68 / 165.54° A
bulunur.
b- Gerilim dO§Omleri , her faz iletkeninden gec;:en ak1mlann farkll olmas1

nedeniyle farkll olacakt1r. Notr iletkeninden de bir ak1m akt1gindan,
notr iletkeninde de bir gerilim dO§OmO meydana gelecek olup, toplam
gerilim dO§OmO faz iletkeni ile notr iletkeninde meydana gelen gerilim
dO§Omlerin in toplam 1d1r.
= -1.99+j1 .23= 2.34 / 148.28° v

t.VsN = !s·0.1 +!N .0.2
= -7.89+j0.93= 7.94 / 173.27° v
= - 6.83+j2.15= 7.16 / 162.52° v

Hat sonu faz-notr gerilimleri ise, hat ba§1 gerilimlerinden yukanda
bulunan gerilim dO§Omleri 91kanlarak
(~R)HAT SONU = 231 I 0° - 2.34 / 148.28°
= 229 I - 0.3° v
(~s)HAT SONU = 231 / 240° - 7 .94 / 173.27°
=227.95 /241.82° v
(~T)HATSONU = 231 / 120° - 7.16 / 162.52°
= 225.72 / 118.77° v
olarak bulunur.
Hat sonu faz-notr gerilimlerinin fazorel gosterimi ise $ekil 4.29'daki

gibidir.
148 ENERJI DACITIMI - <;CZOMLO PROBLEMLER
Vr=225.72 V
61.23°
-0.3°
Vs=227.95 V
$ekil 4.29
Problem 4.12
1 MW gOcOnde g09 faktoro 0.866 olan endOktif bir yOk grubu

empedans120+j8 ohm olan 09 fazl1 bir hat ile beslenmektedir.
a- YOk barasindaki gerilimin 34.5 kV olmas1 halinde,
b- 11 kV taraftaki e§deger direnci ve reaktans1 s1ras 1ile 0.8 ve
2.5 ohm olan 34.5/11 kV transformator ile beslenmesi halinde
hat ba§I gerilimi ka9 kV'tur ?
Cozum:
a- YOkOn 34.5 kV'luk bir gerilimle beslenmesi halinde tek hat
diyagram1 $ekil 4.30'daki gibi gosterilebilir.
Besleme Kaynag1
20+j8 ohm
34.5 kV
P= 1 MW
Coscp=0.866 (end.)
$ekil 4.30
Sistem dengeli ve her 09 fazdan ge9en ak1mlar birbirine e§it olup
I= 1000 = 19.32 A'dir .

.J3. 34.5. 0.866
OQ FAZLI ALTERNATIF AKIM SISTEMLERI 149
R- fazina ait faz-notr geriliminin referans alinmas1yla
=
!R 19.32( 0.866 - j0.5)
=16.73 - j9 .66 A
lletim hattmda meydana gelen gerilim dO§OmO
t.VR = 411.88-j59.36 V
olarak bulunur.
Hat ba§I gerilimi, hat sonu gerilimine ( 34500/"'3=1 9918.58 ) hatta

meydana gelen gerilim dO§OmOnOn ilavesiyle
(~R)HAT BA$1 = 19918.58+( 411.88 - j59.36 )
= 20330.46 -j59.36 = 20330.55 I - 0.167° V
olarak elde edilir.
Fazlar aras1 gerilimler ise
ifadesinden
(.\::!Rs)HAT BA$1 = 35213.5 I 29.833° V
bulunur. Diger fazlar aras1 gerilimler ise 120° faz fark1 ile,
(.\::!sT)HATBA$1 =3521 3.5I269.833° V
(.\::!TR)HATBA$1 = 35213.5 I 149.833° v

olarak bulunur.
b- YOkOn 34.5/11 kV'luk bir transformator Ozerinden beslenmesi

halinde tek hat diyagram 1$ekil 4.31 'deki gibidir.
Besleme Kayna~1
34.5 /11 kV
20+j8 ohm
11kV
P= 1 MW
CosqJ=0.866 (end.)
$ekil 4.31
Transformatorun 11 kV'luk taraftaki diren9 ve reaktansinin

34.5 kV'luk gerilim seviyesine dtinO§WrOlmO§ degerleri s1ras1yla
2
34.5]
RTY = [ 11 •0.8
= 7.87 ohm
34
Xrv = [ ~ · 2.5
5] 2
= 24.59 ohm
olup, yuk baras1 ile besleme kaynag1 arasindaki gerilim dO§Omu,
iletim hatt1 ile transformattir Ozerinde meydana gelen gerilim
dO§Omlerinin toplam1d1r.
11 kV'luk yukun 9ektigi ak1min 34.5 kV'luk taraftakidegeri, bir onceki

paragrafta bulunan degerin aynis1 olup
11
1345 = - - 60.60
. 34.5
= 19.32 A'dir.
$u halde meydana gelen toplam gerilim dO§Omu
!:NRN =( 16.73 - j9.66 ).{ 7.87+j24.59+20+j8)

=781.08 -j276.01 v
olarak bulunur.
Hat ba§I gerilimi ise

(~RN)HAT BA$1= 20699.66 - j276.01 =20701.5 I - 0.76° v

bulunur.
Fazlar aras1 gerilimler ise
(!lRs)HAT BA$1 = 35856 I 29.24° V
(!lsr)HAT BA$1 = 35856 I 269.24° V
(!1TR)HATBA$1 = 35856 I 149.24° v

olarak elde edilir.
Problem 4.13
GU9 faktoru 0 .8 olan 150 A'lik endUktif bir yuk grubu , empedans1
20+j28 ohm olan iletim hatt1 ve 9evirme orani 1 :3 olan transformator ile
$ekil 4.32'de gosterilen bir Oretim merkezine bagl 1d1r. Transform atorun
yUksek gerilim tarafindan ol9Ulen direnci 2 ohm ve reaktans18 ohm'dur.
YUkOn tamaminin devrede olmas1 halinde iletim hatt1nin ortasindaki
gerilim 35 kV'tur.
a- Oretim barasindaki gerilim ka9 kV'tur ?
b- YUkUn bagl1 oldugu baradaki gerilim nedir ?
c- YUkUn degeri nedir ?
A 35 kV
0=1:3
B
r r;
ft I
~H=20+j28 ohm
lTY=2+j8 ohm
Oretim Baras1
c ------"---t
150A
Cosqi=0.8 (end.)
$ekil 4.32
<;ozum :
a· Oretim barasindaki gerilim ile iletim hattinin ortas1ndaki gerilim

arasindaki fark, bu iki nokta arasinda meydana gelen gerilim
dO§OmOne e§ittir.
Transformatoron yoksek gerilim taraf1 ile B noktas1 arasinda
meydana gelen gerilim dO§OmO
tNrs = 150( 0.8 - j0.6) ·( 1O+j 14 )
olup, bu degere transformator ozerinde meydana gelen gerilim

dO§OmO
!}. VTR = 150( 0.8 - j0.6 ).( 2+j8 )
ilave edilerek toplam gerilim dO§OmO
~B = 3420+j1560 = 3758.98 I 24.52° v

olarak bulunur.
A noktasinda, yOksek gerilime donO§torOlmO§ gerilim (VA') ise, B

noktasindaki gerilime ( 35000/°'5 =20207.26 V ) yukanda bulunan
gerilim dO§OmO ilave edilerek
'YA'= 23627.26+j1560 = 23678.7 I 3.77° V
olarak bulunur.
A noktasindaki gen;ek Oretim gerilimi ise donO§Om oranindan

yararlanarak
23678.7 I 3.77 ° 0
Y...A = = 7875.75 I 3.77 v
3
olarak bulunur.
Bu deger faz ve notr iletkenleri arasindaki bir deger olup, faz

iletkenleri arasindaki gerilim ise
!JA = 13.67 I 33.77° kV'tur.
Transformator Ozerindeki gerilim dO§OmO ihmal edildiginde faz-notr

gerilimi 7.56 kV, fazlar aras1 gerilim ise 13.094 kV olarak bulunur.
Not : Bu uygulamada transformatbrOn primer ve sekonder sarg1lan

arasmda bir faz farkmm olmad1g1 goz onOne alinm1~tir (Yyo, Odo,
Dzo baglant1 gruplan gibi).
b- YOkOn bagil oldugu baradaki gerilim ise, iletim hattin1n ortasindaki

gerilimden ( 35 kV ) iletim hattinin ikinci yansinda meydana gelen
gerilim dO~OmO Cflkanlarak bulunur.
tN BC =( 1O+j14 ).( 120 - j90 )
=2460 +j780 v
olup,
35000
v
- C
=
..j3 -(2460 + j780)
=17747.26 - j780=17764.39 /-2.52° v
olarak bulunur.
Akim ve gerilimlerin fazor diyagram1 $ekil 4.33'deki gibidir.
2.52° V8
Ve
$ekil 4.33
Fazlar aras1 gerilim ise
1!.c =30.77 I 28.48° kV'tur.
Burada sadece ilk faza ait degerler verilmi~tir.
c- YOkOn kW olarak degeri
P =.J3 U I Coscp
154 ENERJI DA~ITIMI - <;:CZ0ML0 PROBLEMLER
ifadesinden
p =.../3. 30.77 .150. 0.8

=6395 kW
olarak bulunur.
Problem 4.14
250 m uzunlugunda bir dag1t1m sistemi iki farklr kaynaktan 380 ve

2
400 V'luk gerilimlerle beslenmektedir. lletken kesiti 25 mm olup , hattrn
bir yarrsrnda 2 A/m'lik yayrlr yUk, geri kalan krsmrnda ise diger
kaynaktan itibaren 50 ve 100 m'lik mesafelerde s1ras1 ile 100 ve
125 A'lik toplu yUkler vardrr.
a- Sistemde akrm dag1lrm1nr bulunuz.
b- Sistemin orta krsmrnda ol9Ulecek gerilimi bulunuz.
220/380
11 IA
v
1 fu
2Nm
II I
C 25m D
11
50 m E
231/400
50m
Is
=l v
+
125 A
+
100 A
$ekil 4.34
<;ozi.im:
a- 400 V'luk B kaynagrndan 9ekilen akrma Is denir ve bu kaynaktan

diger kaynaga kadar olan gerilim dU§UmU ifadesi yazrlrr ve 9ozUIUrse
1 [ 50 Is+ 50(1 - 100) + 25(1 - 225) + 125

J((19 - 225 ) - 2 x )d x ] = 11
9 9
56 . 25 0
ls =279.1 A
olarak bulunur.
Bu sonuca gore ak1m dag1l1m1$ ekil 4.35'deki gibi olur.
220/380 v 231 /400 v

A 125 m C 25 m D 50 m E 50 m B
~ ~
54.1 A 179.1 A 279.1 A
125 A 100 A
$ekil 4.35
b- Sistemin orta noktas1 olan C noktasina kadar olan geril im dO~omo ,

B kaynag1ndan itibaren yaz1lir ve 9ozOIOrse
50 . 279 .1+ 50 . 179.1 + 25 . 54 .1

tNsc = 56 . 25
= 17.33 v
olarak bulunur.
C noktasinda ol90lecek fazlar aras1 gerilim
Uc = 400 - ,(3. 17.33
Uc = 370 V
olarak elde edilir.
Problem 4 .15
300 m uzunlugunda bir dag1t1m sistemi iki kaynaktan e~ it gerilimlerle

beslenmektedir. Sistem, hat boyunca homojen olarak yay1lm1~ 0.15 Alm
degerindeki yay1l1 yOkler ve $ekil 4.36'da baglant1 noktalan verilen toplu
yokler ile yOklenmi ~tir. Hattin direnci 0.0003 ohm/m olduguna gore ak1m
dag11im1n1, en bOyOk gerilim dO~OmOnOn yerini ve degerini bulunuz.
156 ENERJI DA~ITIMI - <;:OZOMLO PROBLEMLER
A B
~I ~ 1ml
IA
5
r
50A
c 100 m
I II I
D
r
60A
50 m E
I I I 1+1
40A
75 m
I I
Is J
$ekil 4 .36
<;ozum :
A kaynagindan <;ekilen ak1 m IA olsun.
A-C arasinda her hangi bir L uzunlugu i<;in gerilim dU§UmU

L
/J. V = J (I A - i. x ) dx . R o
0
= Ro· L( IA- i.L/2 )'dir.
A-C arasinda gerilim dU§UmU ise
f>.VAc =Ra· 75( IA-0.15 • 75/2)
olur.
C noktas1ndan ileriye dogru akan ak1m
le = IA-( 50+75 ·0.15)
olup, C-D arasindaki gerilim dU§UmU de
f>. V co = Ro· 100[ ( IA-61 .3 ) -0 .15 • 100/2 ]

= 100 ·Ro ( IA-68.8)
olur.
Benzer §ekilde D-E ve E-B noktalan arasindaki gerilim dO§Omleri de

s1ras1yla
bulunur.
A-B noktalan aras1ndaki toplam gerilim dO§OmO s1f1ra e§it olmalldir.

$ayet dag1t1m sistemi farkl1 gerilimlerle beslenmi§ olsayd1, a§ag1daki
e§itlik kaynak gerilimleri arasindaki farka e§it olacakt1.
75·Ro(IA-5.6)+1 OO·Ro(IA-68.8)+ SO·Ro(IA-140)+ 75·Ro(IA-189.4)=VA - Vs=O
Yukandaki e§itlik c;ozOIOrse
olarak bulunur.
B kaynagindan c;ekilen ak1m ise
18 =195-95
= 100 A'dir.
Bu sonuc;lara gore ak1m dag1llm1 $ekil 4.37'deki gibi bulunur.
A ex B
75 m c 100 m D 50m E 75 m
60A
$ekil 4.37
$ekil 4.37'de gorOldOgU gibi ak1mlann yon degi§tirdigi nokta, D

noktas1 olup, en bOyOk gerilim dO§OmOnOn meydana geldigi yerdir ve
degeri
158 ENERJ I DA~ITIM I - <;0Z0ML0 PROBLEMLER
6.VAD= 75 · Ro ( IA-5.6 )+100 · Ro ( IA-68.8 )
= 0.0003( 75( 95-5.6 )+100( 95-68.8 )]
= 2.797 V'tur
Problem 4.16
09 adet 60 A'lik B, C ve D yUkleri 400 V'luk besleme kaynagina her

birinin direnci s1ras1 ile 0.10, 0.20 ve 0.15 ohm olan kablolarla ayn ayn
baglanm1~t1r. Daha sonra B yUkUnUn terminali C yUkUnUn terminaline
0.15 ohm'luk, C yUkUnUn terminali ise D yUkUnUn terminaline
0.1O ohm'luk kablolarla irtibatland1nlm1~t1 r.
a - Kablolardan ge9en ak1mlan
b - YUklerin terminallerindeki gerilimleri bulunuz.
<;ozi.im:
a- Probleme uygun olarak 9izilen sistemin tek hat diyagram1

$ekil 4.38'de veri lmi~tir .
A--.-....- .....
0.1 ohm 0.2 ohm 0.15ohm
8 _...,_o.1sohm_._....,.,..o.1ohm,.._.,.__o
c
60A 60A 60A
$ekil 4.38
Sistemdeki goz say1s1 (g) 2 , besleme kaynag1 say1s1 (b) 1 adet

oldugundan hatlardan ge9en ak1mlann ~ekilden yararlanarak
bulunabilmesi i9in
denklem say1s 1= g+b -1
e~itliginden 91kan say1da (burada 2 adet) ak1m1 bag1ms1z kabul

0~ FAZLI ALTERNATIF AKIM SISTEMLERI 159
ederek yaz1lacak denklemlerin 9ozUlmesi gerekir.

Bu ~ekilde sistemde ak1m dag1l1m1 ve bu ak1mlarin yon degi~tirdigi
noktalar bulunabilir, gerilim dU~Umleri hesaplanabilir.
/),,V AC = 0.2·( 180-IA-IB)
yaz1l1r ve
e~i tlikl erinden hareketle iki bilinmeyen li denklem <,:ozUIUrse
la=60.92 A
bulunur.
Bu sonu<,:lara gore ak1m dag1l1m1 $ekil 4.39'daki gibi olur.
A _ _ _ _ _.,..
72.92A 60.92 A
0.1 ohm 0.2 ohm 0.15 ohm
12.92 A 0.92A
------7 ~
o.1s oh•m..._..,_...a.1 ohm ----+-- D

8 _..,...._
c
60A 60A 60A
$ekil 4.39
b- Yuk terminallerine kadar olan gerilim dO§Omleri
t1VAs = 0.1·72.92 = 7.292 V
t1VAc= 0.2-46.16 = 9.232 V
t1VAo = 0.15·60.92 = 9.138 V
olup, bu terminallerden ol90len faz-notr gerilimleri
V8 = 231-7.292 = 223.71 V
Ve= 231-9.232 = 221.77 V
V 0 =231 - 9.138=221 .86 V
olarak bulunur.
Problem 4.17
10 MW gOcOnde, 0.866 geri g09 faktOrOnde yOkO olan bir i§letme

$ekil 4.40'da gosterildigi gibi gOzergahlan farkl1 iki hat ile
beslenmektedir. Hatlann her birinin empedans1 s1ras1 ile 4+j6 ohm ve
3+j4 ohm'dur.
Hat sonu geriliminin 34.5 kV olmas1 halinde
a- Hatlann her birinden ge9en ak1mlan, g09 faktorlerini ve g09leri
bulunuz.
b- Hat ba§I gerilimini hesaplaym1z.
UHAr soNu=34.5 kV
P=10 MW
Cos<p=0.866 (e nd.)
$ekil 4.40
c;ozum:
a- l§letmenin tamammm §ebekeden 9ektigi ak1m
I= 1000 =193.24 A
J3 .34.5. 0.866
olup, bu fazorel olarak
l = 193.24( 0.866 - j0.5) = 167.34- j96.62 A

Bu uygulamada sistem gerilimi ve yOkler dengeli oldugundan

bulunan degerler ilk faza ait olup, diger fazlardaki degerler faz fark1
ile aynid1r.
1 no'lu hattan ge9en ak1m 11 ile, 2 no'lu hattan ge9en ak1m 12 ile
gosterilirse $ekil 4.40'daki sistem i9in
l=l1+h ........................ (1)
yaz1labilir.
Diger taraftan hat ba§I ve hat sonu gerilimleri ayni oldugundan, her
iki hatta meydana gelen gerilim dO§Omleri de birbirine e§it olup
l1~H1 =h~H2 ................. ...... (2)
§eklinde yaz1labilir.
Bilinenler yukanda (1) ve (2) no ile gosterilen e§itliklerde yerine

konursa
l1+lz = 167.34 -j96.62 ....... ( 3)
l1·(4+j6) = h·(3+j4 ) ....... ( 4 )
elde edilir.
iki bilinmeyenli iki denklem tak1m1 9ozOIOrse
l 1 =67.212-j41.8=79.15 /-31.87° A
h=100.128-j54.82=114.15 /-28 .7° A
olarak bulunur.
Hatlann her birinin g09 faktorO, yukandaki sonu9lardan yararlanarak

162 ENERJI DA~ITIMI - ~OZOMLO PROBLEMLER
1
cp 1 = tan- (41.8/67.212) > cp 1 =31.89° ; Coscp 1 =0.849
cp 2= tan- 1(54.82/100.128) -->~ <p2 = 28.72°; Coscp2=0.877
olarak bulunur.
Bu durumda hatlardan <;ekilen aktif gU<;ler
P 1 =°'13-34.5.79.15 .0.849
= 4015.48 kW
P2= .../3. 34.5·114.15 • 0.877

= 5982.12 kW
olarak elde edilir.
b- Hat ba~1 gerilimi, hat sonu gerilimine iletim hatlarindan her hangi
birinde meydana gelen gerilim dU~UmU ilave edilerek bulunur.
= ( 67.212-j41.8 ).( 4+j6)
= 519.65+j236.07 v
olup, hat ba~1 gerilimi
~HAT BA$1 = 19918+519.65+j236.07
= 20438.23+j236 .07=20439.6 I 0.66° V
olarak elde edilir.
1!.HAT BA$1 = 35.4 I 30.66° V'dur.
Problem 4.18
indirici merkezdeki gerilimi 3.3 kV olan $ekil 4.41 'deki ring ~ebekede B
ve C noktalanna siras1 ile gU9 faktorU 0.8 olan 40 A'lik ve gU9 faktorU
0.866 olan 30 A'li k yUkler baglanm 1 ~tir.
a- YUk baralanndaki gerilimleri bulunuz.
b- <;ekilen gu9leri ve hatlarda meydana gelen kay1plan hesaplay1niz.
A--.------------3.3 kV
E E
.i= .i=
0 0
I() I()
c)
·+ ~
2+j1 ohm
40A
30A
Cosqi=0.8 (end.)
Cosqi=0.866 (end.)
$ekil 4.41
<;ozi.im :
a- $ekil 4.41 'deki ring §ebeke, $ekil 4.42'deki gibi iki noktadan
beslenen §ebeke olarak gosterilebilir.
A A'
1+j0.5 ohm 2+j1ohm 2+j 1.5 ohm
--7 --7 ~
!+32- j24 A L c....__ _._25.98-j15 -!A
B....__ _._
40 A 30 A
Cosq>=0.8 (end.) Cosqi=0.866 (end. )
$ekli 4.42
Yuk baralanndaki gerilimleri bulabilmek i9in ilk olarak sistemde ak1m

dag1l1min1, daha sonra besleme noktas1 ile yuk baralan arasinda
olu§an gerilim du§umlerini hesaplamak ve en son olarak da bu
degerleri hat ba§I geriliminden 91karmak gerekir.
$ekil 4.42'de gosterildigi gibi B-C baralan arasindaki ak1m ( l )

bilinmeyen kabul edilerek diger hatlardaki ak1mlar bu bilinmeyen
cinsinden yaz1labilir.
A-C baralan arasindaki gerilim dU§UmU ile A'-C baralan arasindaki

gerilim dU§UmU, ba§lang19ta yap1lan kabul dogrultusunda birbirine
e§it olup
~c = ~·c
yazllabilir.
§LI halde bilinenlerin yerine konmas1yla
( 1+32 -j24 H 1 +j0.5 )+H 2+j1 ) =( 25.98 -i15 -1H2+j1 .5)
elde edilir.
lfade 9ozUIUrse
l =5.976 -j0.192 A
bulunur.
Sonu9tan da gbrUldUgU gibi 8-C arasinda ba§la ng19ta se9ilen yon

dogrudur. Sonu9taki degerlerden (aktif ve reaktif bile§enden) her
hangi birisinin i§areti farkl1 olsayd1, o bile§en ak1minin ybnU
ba§lang19ta kabul edilen ybnUn tersi olacakt1.
Bu durumda hem aktif ve hem de reaktif bile§en ak1mlannin yonleri
B'den C'ye dogrudur.
Diger hatlardan ge9en ak1mlar cebirsel i§lemler yap1larak bulunur ve
A ex A'
1+j0.5 ohm 2+j1ohm 2+j1.5 ohm
---
~ ~ ~
37.976 - j24.192 A s ___ 5.976-j0.192A C 20.004-j14.BOBA
40A 30A
Cosq>=0.8 (end.) Cosq>=0.866 (end.)
$ekil 4.43
A baras1 ile B baras1 ve A baras1 ile C baras1 arasinda meydana

gelen gerilim dU§Umleri
~e= 0.e.!Ae
~c = ~e +£:ec lee
ifadelerinde bilinenlerin yerine konmas1yla
~e = 50.072 -j5.204 V
ve
~c = 62.216 +j0.388 V
olarak elde edilir.
B baras1ndaki faz-notr gerilimi

3300
·Ys = J3 - llV AB
Y'.e = 1855.24+j5.204 = 1855.247 I 0.16° V
olup, fazlar aras1 gerilim ise
11.e = 3.213 I 30.16° kV
olarak elde edilir.
C barasmdaki faz-notr ve fazlar aras1 gerilimler ise s1ras1yla
Y'.c = 1843.09 - j0.388 = 1843.09 /- 0.01° V
11.c = 3.192 I 29 .98° kV
olarak elde edilir.
b- B ve C baralanndan c;ekilen aktif gUc;ler
Pe= f3 Ue le Cos<pe
= 178.077 kW
Pc = '13 Uc le Coscpc
= 143.631 kW
olarak elde edilir.

166 ENERJI DAG/TIMI - <;:0Z0ML0 PROBLEMLER
A-B, B-C ve A'-C hatlannda meydana gelen aktif g09 kay1plan

2 3
(Pk)As= 3·1·(45.026) ·10" = 6.08 kW
2 3
(Pk)sc = 3·2·(5.979) .10· = 0.214 kW
2
(Pk)A·c= 3·2·(24.88) ·10-3 = 3.716 kW
olup, toplam aktif g09 kayb1 her 09 hat par9asinda meydana gelen
kay1plann toplam1d1r.
$ekil 3.24'de verilen ring ~ebekenin A-B kolun un sistemden 9ektigi

aktif g09
PAB = -./3.3.3·37.976
=217.056 kW
olup, A-C kolunun sistemden 9ektigi g09 ise
PAc = '13.3.3·20.004
= 114.333 kW'tur.
Yuk ve hatlardan olu~an ring ~ebekenin 3.3 kV'luk baradan 9ektigi

toplam aktif g09
=331.388 kW
olup, bu g09 B ve C baralanndan 9ekilen g09ler ile hatlarda

meydana gelen aktif g09 kay1plannin toplam1na e~ ittir.
Yani
Ger9ekten de daha once bulunan say1sal degerler bu son e~itlikte

yerine konursa
PrnPLAM = 178.077 +143.631+10.01
=331.718 kW
olarak bulunur.
iki hesap sonucu arasindaki fark yalnizca %0.0 1'dir.
B ve C noktalarindaki yUklerin c;ektigi reaktif gUc;ler ise
Os = -f:3 Us Is Sin<ps
= 133.56 kVAr
Oc = -"3 Uc le Sin<pc
= 82 .93 kVAr
olarak elde edilir.
A-B, B-C ve A'-C hatlannda meydana gelen reaktif gUc; kay1plan
(Qk)sc= 0.107 kVAr
(Qk)A·c = 2.785 kVAr
olup, toplam reaktif gUc; kayb1
(Qk)rOPLAM = 5.933 kVAr'dir.
$ekil 4.41 'deki ring §ebekenin A-B ve A-C kollann in sistemden

c;ektigi reaktif gUgler
0 As = 138.276 kVAr
0 Ac = 84.639 kVAr
olarak elde edilir.
Ring §ebekenin 3.3 kV'luk baradan c;ektigi toplam reaktif gU<;
= 229.917 kVAr
olup, bu gUc; B ve C baralarindan c;ekilen reaktif gUgler ile hatlarda

meydana gelen reaktif gU<; kay1plannin toplamina e§ittir.
=222.423 kVAr
iki hesap sonucu arasindaki fark %3.26 olup, bu i~lemlerde yaptlan

yuvarlatmalardan ileri gelmektedir.
Problem 4.19
3.3 kV'luk bir indirici merkezden 0.8 geri gU9 faktorU ile 200 A'lik bir gU9,
empedanslan s1ras1 ile 3+j5 ohm ve 1+j3 ohm olan gUzergahlan farkll
iki hat ile tuketim bolgesine iletilmektedir.
a- lndirici merkezden iletim hatlanna verilen aktif ve reaktif gU9leri
bulunuz.
b- Her bir hattan ge9en ak1mlan, aktif ve reaktif gU9 kay1plann1
belirleyiniz.
c- TUketim bolgesinde bulunan baradaki gerilimi hesaplayin1z.
d- TUketim gUcUnU bulunuz.
A A'
IA----?
Is----? Z 8 =1+j3 ohm
200A B B'
Cosq>=0.8 (end.) TOketici Baras1
$ekil 4.44
c;ozum:
a- indirici merkezden sisteme verilen aktif ve reaktif gU9ler s1ras1yla
P =.Y3 U I Cos<p
p = ,f3 .3,3.200.0.8
= 914.52 kW
Q = .Y3 U I Sin<p
OC FAZLI ALTERNATIF AKIM SISTEMLERI 169
Q = --13 .3,3.200.0.6
= 685.9 kVAr'd1r.
b- Dag1t1m hatlannin her birinden ge9en ak1mlar IA ve le olarak allnirsa
lA+le = 200(0.8 -j0.6) ............. ( 1 )
yaz11ir.
Diger taraftan iletim hatlannin hat ba§1 ve hat sonu gerilimleri ayni
oldugundan, her iki dag1t1m hattinda meydana gelen gerilim
dU§Umleri de birbirine e§it olup,
lA (3+j5) =le (1 +j3) .................. ( 2)
yaz1labilir.
$u halde iki bilinmeyen iki denklem, denklem tak 1m1 9ozUIU rse
lA= 62-j34 A
le= 98-j86 A
elde edilir.
Her iki dag1t1m hattinda meydana gelen aktif gU<; kay1plan

2 3
PkA= 3·3·( 70.71 ) .10·
=45 kW
= 51 kW
olup, reaktif gU<; kay1plan ise
QkA = 75 kVAr
olarak bulunur.
Eide edilen sonu9lardan yararlanarak toplam kay1 plar

170 ENERJI DA~ITIMI -<;CZOMLO PROBLEMLER
(Qk)TOPLAM =228 kVAr
olarak elde edilir.
Aktif gOc; kayb1 % 10.5 iken, reaktif gOc; kayb1 %33'd0r. Her iki kay1pta
bOyOk olup, reaktif goc; kompanzasyonu ile bu degerler ekonomik
seviyeye dO§OrOlebilir.
c- TOketim bolgesindeki gerilimi bulabilmek ic;in, hatlardan her hang i

birinde meydana gelen gerilim dO§OmOnO bulmak gerekir.
A':l..AA· = ( 62 -j34 )-( 3+j5 )

=356+j208 v
bulunur. Bu durumda hat sonu, diger bir deyi§le to ketim bolgesindeki
gerilim
':i.A· = 1549.25 -j208 = 1563.15 I -7.646° V
olarak elde edilir. Fazlar aras1 gerilim ise
!JA·= 2.707 I 22.536° kV
bulunur.
d- TOketim grubunun aktif ve reaktif gOc; talepleri ise s1ras1yla
P =--J3.2.101.200.cos(36.86° - 7.646°)
=817 kW
Q =°'13.2.707·200.Sin(36.86° -7.646°)
=460.28 kVAr
olarak bulunur.
Problem 4.20
Bir i§letmenin 0.8 geri gOc; faktorOndeki 8 MW'ltk gOc; talebi 34 .5 kV'luk
baradan kar§ 1lanmaktad1r. TOketici baras1 gOzergahlan fa rklt iki hat ile
bir Ost donO~Om barasina baglld1r. Havai hatlardan birincisinden c;ekilen

ak1min 80 A, ikincisinden c;ekilen gOcOn ise 5 MW oldugu bilinmektedir.
lkinci hava hattinin direnci 4 ohm ve reaktans1 6 ohm olduguna gore;
a- Her iki hattan c;ekilen ak1mlar1,
b- Hatlarda meydana gelen gerilim dO~Omlerini bulunuz ve hat ba~1
gerilimini hesaplayin1z.
c- Birinci hava hattin direnc; ve reaktansin1 belirleyiniz.
34.5 kV
YG/OG Hat Ba~I
HAT-A 80 A ----?
HAT-B 5 MW ----?
4+j6 ohm
OG!OG
$ekil 4.45
<;ozum :
a- B hattindan c;ekilen gOc; 5 MW olduguna gore, A hattindan c;ekilen
g09 8-5=3 MW't1r.
Bu durumda A hattindan c;ekilen gOcOn gO<f faktorO
3000
Coscp == ~ == 0 .627' d"ir .
-v3 • 34 .5 • 80
i~letmenin <fektigi toplam ak1m
8
I == 000 == 167.35 A
J3. 34 .5 . 0.8
olup, her iki hattan ge(fen ak1mlann toplamina e~ittir.
lA+!s = !
yaz1l1r ve bilinenler yerine konursa
80(0.627 -j0.778)+!8 = 167.35(0.8 -j0.6)
elde edilir ve daha sonra ifade <fOZOIOrse
ls= 83.72 - j38.17 A
olarak elde edilir.

b- B hattrndan ge9en ak1m ve hattrn karakteristikleri bilindigine gore

hat ba§I ile tuketim baras1 aras1ndaki hat par9asrnda meydana gelen
gerilim dO§OmO
t:N =( 83 .72 -j38.17 )( 4+j6 )

= 563.9+j349.64 v
olarak bulunur.
Bu durumda hat ba§I faz-n6tr gerilimi

34500
~HAT BA$1 = ..[3 + !:N
= 20482.5 + j349.64 = 20485.48 I 0.977 ° V
olarak elde edilir.
Hat ba§I faz-faz gerilimi ise
1J.HAT BA$1 =35.482 I 30.977° kV
olur.
c- Her iki hattrn hat ba§1 ve hat sonu gerilim leri ayn1 oldugundan,
Ozerlerinde meydana gelen gerilim dO§Omleri de birbirine e§ittir.
Bu durumda daha once bulunan gerilim dO§OmO kullani larak A
hattrnrn iletken karakteristikleri, diren9 ve reaktans bulunur.
t:,.V = 563.9+j349.64 =!A ~A
563.9+j349.64 =80(0.627 -j0.778) . ~

e§itliginin 96zOlmesiyle
~ = 1.02+j8.22 ohm
olarak bulunur.
$u halde A hattrnrn toplam direnci 1.02 ohm, reaktans 1 ise

8.22 ohm'dur.
Problem 4.21
$ekil 4.46'da verilen dag1t1m sistemin in B ve C baralari arasina

baglanan 10 ve 5 MVA'l1k transformatorlerin her birinin 9evirme oran1 5,
bag1I reaktanslari ise %1 0'dur. Kay1plar dahil sistemin A barasindan
9ektigi g09, 0.866 geri g09 faktorOnde 10 MW't1r. A barasindaki gerilimin
34.5 kV olmas1 halinde;
a- B , C baralari ile D tOketici barasindaki gerilimlerin degeri ne olur ?
b- TOketicinin gOcO nedir ?
c- Gerilim regOlasyonunu hesaplayin1z.
34.5 kV B 10 MVA c
A D
1+j2 ohm 0.05+j0.1 ohm
10MW
Coscp=0.866 (end .)
5MVA
u,=%10
0=5
$ekil 4.46
Cozum:
a- A barasindan sistemin 9ektigi ak1m, bilinenler yard 1m1yla
I= 10000 = 193.24 A
J3 . 34.5 . 0.866
bulunur.
B barasindaki gerilim, A-B hattinda meydana gelen gerilim

dO~OmOnOn, hat ba~1 geriliminden 91karilm as1 ile bulunur.
A-B hattinda meydana gelen gerilim dO~OmO
~B= 193.24( 0.866 - j0.5).{1+j2)
= 360.58+j238.07 v
olarak elde edilir.
Bu durumda B noktasindaki faz-notr gerilimi
Y'.s = 19558 -j238.07 = 19559.45 I - 0.69° V

174 ENERJI DA~ITIMI - c;OZ0ML0 PROBLEMLER
!::!e =33.878 I 29.31° kV

olarak elde edilir.
Transformatorlerin sarg1 diren9lerinin ihmal edilmesi halinde

Ozerlerinde meydana gelen gerilim dO§Omleri sadece ( ka9aklar )
reaktanslarindan dolay1 olacakt1r.
Transformatorlerin yOksek gerilim tarafindan ol90lecek reaktanslari

2
Uk U
Xr=--
S
- 0.1 • (33.878)2 - 11 48 ohm
Xr1 - - ·
10
Xr2 = 0.1 • (3~.878)2 = 22.95 ohm
olup, e§deger reaktans
Xr1// Xr2 =j7.65 ohm

olarak bulunur.
$u halde transformatorleri n Ozerinde meydana gelen gerilim dO§OmO
!Nr = ( j7.65 )·193.24( 0.866 -j0.5)
= 739.14+j1289.19 v
olarak bulunur.
B noktasindaki gerilim bilindiginden, C noktasindaki faz-notr

geriliminin yOksek gerilim tarafina donO§tOrOlmO§ degeri olarak
(Y.c)vG = 19558 -j238.07 -D.Vr
= 18818.86 - j1527.26 = 18880.73 /-4.63° v

bulunur.
TransformatorOn primer ve sekonder faz sarg1lar1 arasinda faz

fark1nin olmad1g1 goz onOnde bulundurularak ve donO§Om oran1ndan
da yararlanarak C baras1ndaki ger9ek deger olarak
18880.73 I - 4.63°
Y.c = 5 v
= 3776.15 I -4.63° V
bulunur. Fazlar aras1 gerilim ise
!Jc = 6.54 I 25.37° kV
olarak elde edilir.
Diger taraftan transformatorlerin her birinden gec;en ak1m ise
l1+h = 193.24(0.866 -j0 .5) ........... ( 1)
............ ( 2)
denklem tak1minin c;ozOlmesiyle
11 = 111.56 -j64.42 A
h = 55.78 -j32.20 A
olarak elde edilir.
C-D hattinda meydana gelen gerilim dO§OmO iki §ekilde bulunabilir:
METOT-1
C-D hatt1nin iletken karakteristikleri yOksek gerilim tarafina

donO§tOrOIOp, gerilim dO§OmO hesaplanir ve daha sonra gerc;ek hat
gerilimine donO§torOIOr.
Buna gore hattin yOksek gerilim tarafina donO§to rOlmO§ karakteristik
2
bOyOklOkleri, 0 ile c;arp1larak
2
(5) ·[ 0.05+j0.1] = 1.25+j2.5 ohm
olup, meydana gelen gerilim dO§OmO
!J.V'c-o = ( 1.25+j2.5 )·193.24( 0.866 -j0.5)
= 450.73+j297.59 v
olur.
C noktasindaki gerilim (~c)vG=18818.86 -j1527.26 V olarak daha

once hesapland1g1ndan, D noktasindaki gerilimin yoksek gerilim
tarafina donO§torOlmO~ faz-notr degeri
<YohG =('.Y'.c)YG - !N'C-0

= 18368.13 -j1824.85 = 18458.55 / -5 .67° v
olup, faz-faz degeri ise
(!:fo)vG = 31 .97 I 24.33° kV
olarak elde edilir.
D noktasindaki gerc;:ek deger ise transformatorOn ~evirm e oranindan

yararlanarak
'.Y'.o = 3691 .71 I -5.67° V
1!o= 6 .39 I 24.33° kV
olarak elde edilir.
METOT-2
Bu uygulamada hat karakteristikleri tamamen orijinal degerleri ile

alin 1r.
Bilindigi gibi transformatorOn primer ve sekonder tarafindaki ak1mlar,
donO§Om oraninin tersi oraninda degi§irler.
Yani ;
Uprimer lsekonder ..
= =u
Usekonder Uprimer
oldugundan
lsekonder = 5·1primer = 5·193.24( 0 .866 -j0.5) A
olarak elde edilir
Bu durumda C-D hattinda meydana gelen gerilim dO§OmO
!:Nc.o = 5·193.24( 0.866-j0.5 ).( 0.05+j0.1 )
= 90 .146+j59.2 v
olur.
C noktasindaki gerilim
':!..c = 3776.15( Cos 4.63° -jSin 4.63°) = 3763.83 -j304.81 V
daha once hesapland1gindan, D noktasindaki gerilim
':!..o = 3673.68 -j364.33 = 3691. 7 I -5 .66° V
!:lo= 6.394 I 24.34° kV
olarak elde edilir.
GorUldUgU gibi iki hesap metodu arasindaki fark onemsenmeyecek

bUyUklUktedir.
b- D noktasindaki R fazina ait ak1m ve gerilimin fazor diyagram1

$ekil 4.47'deki gibi gosterilir ise
5.66°
V 0 =3691.71 V
lvoK=966.2 A
$ekil 4.47
tUketicinin gU9 faktorU kolayca Cos(30° -5.66°) =0 .91 olarak bulunur.

Bu durumda tuketicinin 9ektigi aktif ve reaktif gU9ler
PvoK = -'13 Uo lvoK Cos<p

OvoK = .../3 Uo lvoK Sin<p
P = 9749.31 kW
Q = 4410.18 kVAr
olarak bulunur.
A baras1 ile D baras1 arasinda 9e~itli sistem elemanlannda (iletken

ve transformator) olu~an aktif ve reaktif gU9 kay1plannin toplam1
(Pk)TOPLAM= 10000-9749.31=250.69 kW
(Qk)TOPLAM = 5773.67 -4410.18 = 1363.49 kVAr
olarak bulunur.
Aktif ve reaktif gU9 kay1plan her devre elemanindaki kay1plar ayn

ayn hesaplan1p toplanarak da bulunabilir.
2
{Pk)pnmer devre = 3· 1-{ 193.24 ) = 112.025 kW
2
{Pk)sekonder devre = 3·0.05-{ 966.2 ) = 140.03 kW
(Pk)TOPLAM = 252.055 kW
2
(Qk)primerdevre = 3·2.( 193.24 ) = 224.05 kVAr
2
(Qk)sekonderdevre = 3.0.1-{ 966.2 ) = 280 .06 kVAr
2
(Qkhransformator = 3·7.65.( 193.24 ) = 856.99 kVAr
(Qk)TOPLAM =1361.1 kVAr
Kay1plar 191n izlenen iki hesap metodu arasindaki fark

onemsenmeyecek boyuttad1r. Hesaplarda, gorUldUgU gibi, demir
kay1plan dikkate allnmam1~t1r.
c- A baras1 ile D baras1 arasindaki gerilim regUlasyonu yUzde olarak
.. {IUAl-l<uo)vG\}.100
% Re gulasyon = I
(Uo)yG
I
{34500 - 31950}.100
31950
= 7 .98
olarak bulunur.
Problem 4.22
Direkler Uzerinde tertibi $ekil 4.48'de verilen 1O km uzunlugundaki

hattin sonundan 34.5 kV gerilimde gUcU 1000 kW olan 0.866 geri gU9
faktorUnde bir yUk 9ekilmektedir. Hattaki aktif gU9 kaybinin yUkUn %5'ini
a~mamas1 i9in
Oc;: FAZLI ALTERNATIF AKIM SISTEMLERI 179
2
a- lletkenlerin kesiti en az ka<; mm olmal1d1r?
b- Hatt1n km ba~ina endOktans1 ne olur?
c- Hatt1n gerilim regOlasyonunu bulunuz.
-
R
k 70cm
$ekil 4.48
<;ozUm:
a- Yukandaki tanima gore iletim hattindaki toplam aktif gO<; kayb1
Pk= %5·1000 = 50 kW
ve toplam ak1m ise
I= 1000 = 19.32 A'dir .

.J3. 34.5. 0.866
Diger taraftan aktif gO<; kayb1
2
Pk= 3 R 1
ifadesinden hesapland1g1ndan, bilinenlerin yerine konmas1yla

2
50000 = 3 .10000. (19.32)
56. q
2 2
q = 3.99 mm qn = 4 mm bulunur.
Ancak gO<; kayb1 yonOnden uygun olan bu kesit mekanik temellere

gor uygun degildir.
Orta gerilim ~ebekelerinde bu kesit, iletken malzemesinin bakir
2
olmas1 durumunda 16 mm 2 oldugundan, kesit olarak 16 mm
2
alinacakt1r. 16 mm '1 ik kesit 1sinmaya gore de uygundur
( 16mm 2 ~ 115 A )
Bu durumda iletim hattindaki aktif gO<; kayb1
_ 3 .10000 . 19.32 2 _3
Pk - 56 .16 10
180 ENERJ I DA~IT IMI - <;CZOMLO PROBLEMLER
=1 2.5 kW
olup, yOkOn %1.25'idir.
GO<; kayb1 , 1sinma ve mekanik temellere gore uygun olan bu kesitin

gerilim dO§OmOne gore de kontrol edilmesi gerekir. Hattin
enduktans1 hesapland1ktan sonra, "c" paragrafinda bu kontrol
yap1lacakt1r.
b- Hattin enduktans degerini hesaplayabilmek igin ilk olarak iletkenin

yangap1 hesaplanacaktir
q =n r2
ifadesinden r =2.256 mm olarak bulunur.
Diger taraftan O<; fazl1 sistemlerde enduktans degerini veren ifade
L 00 0=2.1Q-7 [0.25 + 1n~] H/m

r
olup, ifadedeki
113
d = [ 700·700·1400 ]
= 881 .94 mm
olarak elde edilir ve yukandaki e§itlikte diger bilinenler ile birlikte

kullanil1rsa , hattin km ba§ina endOktans1
Lwo = 12.44·1 0-4 H/km
olarak elde edilir.
Hatt1n toplam endOktif reaktans1 ise
-4
X =2 7t f Lwo L = 2·7t·50·12.44-10 ·10
X = 3.91 ohm
olarak bulunur.
c- Hatta meydana gelen gerilim dO§OmO ise, iletkenin toplam direncinin

1
R= OOO = 11 .16 ohm
56 . 16
olarak hesaplanip,
09 FAZLI ALTERNATIF AKIM SISTEMLERI 181
~V =( R+jX) !
ifadesinde diger bilinenlerinde kullanilmas1yla
~v = ( 1.16+j3.91)·19.32(0.866-j0.5)
= 224.48 -j42 .39 =228.37 I -10.69° V
olarak elde edilir.
Bu deger hat sonu geriliminin %1.14'0 olup, 16 mm 2'1ik iletken kesiti

gerilim dO~OmO yonOnden de uygundur.
YOzde olarak gerilim regOlasyonu ise
% Re gOlasyon = {34888 -34500}.100

34500
= %1.126
olarak bulunur.
Problem 4.23
Direkler Ozerinde tertibi $ekil 4.49'da verilen 10 km uzunlugundaki

hattin sonundan 15 kV geri limde gOcO 4000 kW olan 0.8 geri g09
faktorOnde bir i~l etme beslenmektedir. lletken malzemesi alOminyum
olup, kesiti 70 mm 2'dir.
a- Hattin direncini ve reaktanstn1,
b· Hat ba~1 gerilimini,
c- YOzde gerilim regOlasyonunu ,
d· Hat ba~indan sisteme verilen gOcO, hatta meydana gelen kay1plan
hesaplaytn1z ve sistemin verimini bulunuz.
$ekil 4.49
CozUm:
a- Hattm toplam direnci, iletken malzemesinin aluminyum olmas1

dolay1s1yla
1000
Ro= - - = 0.41 ohm/km
35 . 70
ve
R=R0 .L
=0.41 ·10 =4.1 ohm
olup, km ba§ma enduktans1

d]
Looo = 2 • 1O-4 [ 0.25 + In -;:- H I km
ifadesinden elde edileceginden, bilinmeyen terimler d ve r'nin

hesaplanmas1 gerekir.
d =[ 100.100.100 ]113
=700 mm
olup,
2
q=7t • r e§itliginden
r=4.72 mm
olarak bulunur ve yukanda enduktans e§itliginde yerine konursa
Lwo = 10.498 .1 0-4 H/km
olarak elde edilir.
Enduktif reaktans ise
X = 2 7t f Lwo L = 2 • 7t • 50 • 10.498 • 10-4 • 10
X = 3.3 ohm
olarak elde edilir.
b- Hat ba§I gerilimi, hat sonu gerilimine hat boyunca meydana gelen
gerilim dO§Omu ilave edilerek bulunacakt1r.
0<; FAZLI ALTERNATIF AKI M SISTEMLERI 183
YOkOn 9ektigi ak1m

4
I= 000 = 192.45 A
J3.1s.o.8
olup, hattin tamaminda meydana gelen gerilim dO§OmO
tN=( 4.1 +j3 .3 ) • 192.45 (0.8 -j0.6)
=1012.29+j36.64 =101 2.88 I 1.95° V
olup, hat ba§I faz-notr gerilimi
=8660.25+1012.89+j36.64
=9672.3 I 0.2° V
ve fazlar aras1 gerilim ise
!JHATBA$1=16.753 I 30.2° kV
olarak elde edilir.
c- Hat ba§I gerilimine gore yOzde gerilim dO§OmO
9672.3 1012.88 v
100
E =% 9.81
olarak bulunur.
d- Hat ba§1 ak1m ve geriliminin fazor diyagram1 $ekil 4.50'deki gibi

gosterilirse, hat ba§indan sisteme verilen g09ler kolayca
hesaplanabilir.
184 ENERJI DAGITIMI - ((6Z0ML0 PROBLEMLER
2.2° VHAT BA$1=9527.9 v
VHAT soNu=8660.25 V
$ekil 4.50
PHAT-BA$1=-E •16.753 • 192.45 • Cos( 36.86° +0 .2° )
=4456.3 kW
QHAT-BA$1=°'5.16.753 • 192.45. Sin( 36 .86° +0.2° )
=3365.4 kVAr
olup, hat ba~mdan sisteme verilen gU9ler ile tuketici baradan 9ekilen
gU9ler arasmdaki fark, hattaki kay1plardir.
Aktif gU9 kayb1
Pk=4456.3 -4000
=456.3 kW
ve reaktif gU9 kayb1 ise
Qk=3365.4 -3000
=365.4 kVAr
olarak hesaplan1r.
Hattm yUzde olarak verimi ise

PvOK • 100
Tl=
PKAYNAK
4000. 100
4456 .3
= % 89.76
olarak elde edilir.
Problem 4.24
$ekil 4.51 'de gosterilen bir i§letmenin elektri ksel talebi nominal
gerilimleri 34.5 ve 11 kV olan gOzergahlan farklt iki hat ile
kar§1lanmaktad1r. 10 MVA'ltk transformatorlerin her ikisi de ayni
baglama grubunda olup, reaktanslan %10'dur.
A barasindan ol90len g09 0.866 geri g09 faktorOnde 10 MW olduguna
gore;
a- B barasindaki gerilimi
b- Her iki hattan ge9en ak1mlan hesaplay1n1z,
c- Yukon degerini ve g09 faktorOnO bulunuz.
B
A 11/34.5 kV 34.5/11 kV
1+j2 ohm
0:::
~
,., w
...J
~
•::::>
10MW 0.4+j0.6 ohm >-
Cosq>=0.866 ~
l~letmenin
12
Dag1t1m Paneli
$ekil 4.51
<;oziim:
a- A barasindaki gerilim referans altnirsa, i§letmenin 9ektigi ak1m
I= 10000 = 606.08 A
J3 .11. 0.866
olup, her iki hattan ge9en ak1mlar 11 ve 12'nin toplam1d1r.
Diger taraftan A ve B baralan arasina baglt transformatorler ve

hatlardan olu§an olan sistemde hesaplann kolay yap1labilmesi i9in ,
devre sabitlerinin ayni gerilim seviyesine donO§torOlmesi gerekir.
Bu uygulamada hesaplar A ve B baralannin gerilimi olan11 kV'luk
gerilim seviyesinde yap1lacakt1r.
Bu durumda transformatorlerin reaktanslan

2
0.1. 11 .
Xr1 = XT2 = = J0.806 ohm
15
olup, 34.5 kV'luk hattin diren9 ve reaktansinin 11 kV'luk gerilim
seviyesine donO§torOlmO§ degerleri ise
186 ENERJI DA~I TI MI -<;6Z0ML0 PROBLEMLER
. 11 2
ZH = (1 + j2)[ - ]
- 1 34 .5
= 0.1 + j0.2 ohm
olarak bulunur.
Sistemin empedans diyagram1 $ekil 4.52'deki gibidir.
j0.806 ohm 0.1 +j0.2 ohm j0.806 ohm

c:::J c:::J
$ekil 4.52
Hat ba§I ve hat sonu gerilimleri ayni oldugundan , her iki hatta
meydana gelen gerilim dU§Umleri de birbirine e§it olup
11(0.1 +j1 .81 )=h(0.4+j0.6) ........ .. .. ( 1 )
yaz1labilir.
$ant kapasiteler dikkate al1nmad1gindan her iki hattan ge9en ak1mlar

sisteme verilen ak1ma e§it olup
l1+h=606.08(0.866 -j0.5) ........... ( 2)
yaz1l1r.
lki bilinmeyenli iki denklem QOzUIUrse
11 =109 .50 -j139 .85 A
h=415.36-j163.19 A
bulunur.
Ave B baralan arasindaki gerilim dU§UmU
~ 8 =( 415 .36-j163 .19 )( 0.4+j0.6)

=264.06+j183.39 v
olarak elde edilir.
$u halde B barasindaki gerilim
Y.s='Y..A- 1).VAB
ifadesinden
Y.e=6086. 79 -j 183.39 = 6089 .55 I -1. 12° V
olarak bulunur.
!Js= 10.547 I 28.28° kV
olarak elde edilir.
b- 2 no'lu hattin her iletkeninden gec;en ak1m, yukanda hesapland1g1

gibi
h=415.36-j163.19 A
olup, 1 no'lu hattan gec;en ak1m ise transformatoron c;evirme

oranindan yararlanarak ve daha once hesaplanan transformatoron
primer ak1m1 kullan1larak
' 11
b= b34.5
ifadesinden
1' 1=34.913 -j44.589 A

olarak bulunur.
34.5 kV'luk iletim hattindan gec;en ak1min hesab1 yap11trken

transformatOrOn primer ve sekonder sarg1lannin ayni fazda oldugu
kabul edilmi~tir.
c- Sistem bir orta gerilim ~ebekesi ve kapasitif ak1mlannda ihmal

edilecek kOc;OklOkte olmas1 sonucu hat ba~1 ak1m 1 hat sonu ak1mina
e~it olup, ilk faz iletkenine ait ak1m ve gerilimin fazor diyagram1
$ekil 4.53'deki gibi c;izilebilir.
188 ENERJI DA~ITIMI - c;:6z0ML0 PROBLEMLER
1.72°
8 =6089.55 V
lvoK=606.08 A
$ekil 4.53
$ekilden de gorOldOgO gibi yOk ak1m1 ve hat sonu faz-notr gerilimi

arasindaki faz fark1
cp=30° -1.72°=28.28°
olup, g09 faktoro
Coscp=0 .8806
olarak bulunur.
YOkOn 9ektigi aktif ve reaktif gOgler s1ras1yla

_,- 0
PvoK=-v3 .10.547·606.08·Cos 28.28
=9750 kW
OvoK ="3.1 0.547·606.08·Sin 28.28°
=5245.62 kVAr
~eklinde elde edilir.
$u halde 1 ve 2 no'lu iletim hatlan ile transformatorlerden meydana

gelen sistemde kay1plann toplam1, s1ras1yla
(Pk)TOPLAM =10000 -9750
=249.67 kW
(Qk)TOPLAM =5773.67 -5245.62
=528.05 kVAr
bulunur.
Aktif ve reaktif gU9 kay1plannm toplam1, sisteme verilen gUcUn

s1ras1yla %2.63 ve %3.72'si olup, sistemin olduk9a iyi dizayn edilmi~
oldugu soylenebilir
Sistemin aktif gU9 yonUnden verimi
11=% 97.43'dUr.
Sistemdeki kay1plar, sisteme verilen gU9 ile yUkUn 9ektigi gU9ler

aras1nda fark olarak yukanda hesapland1g1 gibi, sistem
elemanlannm ( hat, transformator ) her birinde o l u~an kay1plann
ayn ayn hesaplanip toplanmas1yla da bulunabilir.
$oyle ki;
2 2
(Pk)HAT-1=3·1·(34.913 +44.589 ) =9.621 kW
2 2
(Pk)HAr-2=3·0.4·(415.36 +163.19 } =238.985 kW
2 2
(Qk)rR=2·[3·0.806·(109.50 +109.85 )]=152.567 kVAr
2 2
(Qk)HAT-1 =3·2·(34.913 +44.589 } =19.243 kVAr
2 2
(Qk)HAT-2 =3·0.6·(415 .36 +163.19 ) =358.478 kVAr
(Qk)rOPLAM =530.288 kVAr
lki hesap arasmdaki fark % 1'den kU9Uktur.
Problem 4.25
Faz sarg1lan arasmdaki oran 3:1 olan $ekil 4.54'deki Dyo baglant11i
transformatorUn hemen 91k1~1na gUcU 132 kW, verimi %97 ve gU9
faktorU 0.8 olan 3.3 kV'luk bir motor baglanm1~t1r.
a- TransformatorUn sarg1lanndan ge9en ak1mlan bulunuz.
b- $ebekeden 9ekilen gUcU hesaplay1n1z.
190 ENERJI DA~ IT IM I - <;0Z0ML0 PROBLEMLER
Bes le me
Kayna~1
3.3 kV
6. /Y
132 kW
Cos<p=0.8
ri=o/o 97
$ekil 4.54
<;ozum:
a- TransformatorUn sekonder tarafina bagl1 olan motorun gektigi ak1m

132
1= = 29 .76 A
J3. 3.3 . 0.8. 0.97
olup, bu ak1m ayni zamanda transformatorUn sekonder sarg1lanndan
gegen ak1md1r.
$ekil 4.55'de gosterilen sarg1lardan gegen ak1mlan bulabilmek igin,

transformatorUn sarg1larinin durumuna bakmak gerekir.
r
(URs)sekonder=3.3 kV
----? (ls)pnmer ------;:. (ls)sekonder
---?> (lr)pnmer ~ (lr)sekonder
$ekil 4.55
Sekonder sarg1lardan gegen ak1m ( 1 )sekonder =29.76 I -36.869° A

ve sarg1lar arasindaki oran 3: 1 oldugundan, transformatorun primer
taraftaki sarg1lanndan gegen ak1m
29 .76 I - 36.869°
(!)sarg1 = 3
A
=9.99 I -36.869° A'dir.
Transformatorun sarg1lan aras1ndaki a91 "0°", yani sarg1lar ayni

fazda oldugundan, primer sarg1 devrenin faz a91s1, sekonder faz
sarg1smm faz a91smm aynis1 almm1~t1r.
Diger taraftan transformatorun primer sarg1 devresinde bulunan
09gen baglantmm hat ak1mlan ile faz sarg1lan arasmda
{! }primer =-J3.( ! }sarg1 / -30°
ifadesi bilinen bir husus olup, bu uygulamada primer hat ak1m1
{ ! }primer="3·9.99 I -36.869° ./ -30°

=17.303 I -66.869° A
olarak bulunur.
b- Besleme kaynagmdan 9ekilen gucu hesaplayabilmek i(fin

transformatorun primer taraftaki geriliminin belirlenmesi gerekir. Bu
uygulamada faz-notr gerilimi faz ba~lang1c1 (referans) almd1g1nda
faz-faz gerilimi CWsekonder =3.3 I 30° kV olarak yaz1l1r. Bu durumda
transformatorun sekonder faz sarg1sma ( burada faz-not hattma )
uygulanan gerilim
Usekonder I - 30 O
Ol} sekonder = J3
ifadesinden
3.3 I -30° +30°
( Y... )sekonder = ----==J3==== kV
3
= 1 .905 I 0° kV
olarak bulunur.
Buna gore primer faz sarg1sma uygulanan gerilim
{ 1J. }primer=3·1.905 / 0° kV
=5.175 I o0 kV
olarak elde edilir.
192 ENERJI DA~ITIMI -<;CZOMLO PROBLEMLER
Problem 4.26
09 fazlr bir dagrtrm hattrnrn empedansr 20+j40 ohm olup, hat ba~r ve
hat sonu gerilimleri s1ras1 ile 34.5 ve 34 kV'tur. Hat sonundan
9ekilebilecek en bOyOk gOcOn degeri nedir ?
~ozum:
Empedansr ~=Z ~ =R+jX olan bir k1sa iletim hattrnrn hat sonu
geriliminin ( VR ) referans alrnmas1yla hat ba~1 gerilimi Y..s=Vs LJ
olacagrndan, hat sonundan 9ekilen aktif ve reaktif g09ler s1ras1yla
vs v R Cos ( 0 - &) v ~ Cos 0

PR = z ---z--
v s v R Sin (0 - & ) v ~ Sin 0
QR= Z - Z
yazrlabilir.
Vs ve VR gerilimleri faz-notr olarak alrndr grndan, hesaplanan degerler

1 faz i9in ge9erlidir.
Yukarrdaki e~itliklerde faz a91s1 (8) hari9 diger bOtOn terim ler sabit kabul
edilirse, g09 ifadeleri faz a91srnrn bir fonksiyonu olur ve 8=0 oldugu
zaman 9ekilen aktif g09 maksimumdur ve
(PR )Maksimum
yazrlabilir.
Bu durumda reaktif g09

v~ Sin 0
QR = - Z
olup, tamamen kapasitiftir.
Hat sonundan 9ekilen maksimum g09, bilinenlerin yukarrdaki ifadede

yerine konmasryla
2
- 19.63 19.92. 44.72 - 20]
( PR1 )Maksimum - [ ][ .
2000 19 63
= 4.89 MW
olup, her 09 fazdan 9ekilen toplam aktif g09 ise
(PR3)MAKSIMUM=14.67 MW'trr.
Sistema verilen kapasitif gUc; ise
3 • 19 . 63
2
• Sin ( 63 .43 °)
QR 3 = 44 .72
= 23 .12 MVAr 'dir .
Problem 4.27
$ekli 4.56'daki ytldtz baglt, dengesiz yUk grubu dengeli Uc; fazlt
380 V'luk bir gerilimle beslenmektedir.
a- Faz iletkenlerinden gec;en aktmlar nedir ?
b- Her kola uygulanan faz-notr gerilimi ne olur?
c- Fazlann her birinde ve sistemin tamaminda meydana gelen aktif
gUc; kaytplan kac; W 'ttr ?.
____,. IR
j: z,=4 - j6 ohm
~s=6+j 4 ohm
s -'------J
T - 7 Ir
$ekil 4.56
<;ozum:
a- <;e~itli c;ozum metotlan ile problem c;ozUlebilir. Bu uygulamada

y1ld1z baglt yUk grubu Uc;gen baglt yUk grubu na donU~tU rUlecek,
daha sonra gerilimler bilindiginden Uc;genin her kolundan gec;en
aktmlar ve en son olarak da Kircchoff'un aktmlar kanunundan
yararlanarak hat ak1mlan hesaplanacakttr.
$ekil 4.56'dan
~R=4-j6 ohm
~s=6 +j4 ohm
~1=8 ohm
194 ENERJI DA~ITIMI -<;OZOMLO PROBLEMLER
oldugu bilindigine gore, sistemi U9gen bagll sisteme donU!?turmek

i9in
~R ~s + ~s ~ T + ~T ~R
~RS
~R
ifadesi kullanil1rsa
~Rs=9.384+j15.076 ohm
elde edilir.
Benzer !?ekilde Uggenin diger dallannm empedanslan
~sr=15.076 -j9.384 ohm
~TR=16+j0.5 ohm
olarak elde edilir.
Yukanda bulunan degerlere gore sistemin empedans diyagram1

$ekil 4.57'daki gibi gosterilebilir.
lRs=9.384+j15.076 ohm
~Is s T
~Ir
$ekil 4.57
R-S noktalan arasma uygulanan geril im , URs'nin referans

almmas 1yla her bir faz iletkenine uygulanan gerilim
!J.Rs=380 I 0° V
!Jsr=380 I 240° V
!JTR=380 I 120° v
olarak yaz1llr.
Bu duruma gore a noktasindan b noktasina dogru akan ak1m
I = ~RS = 380 I 0 °
.RS ~RS 9.384 + j15 .076
=11.30-j18.167 A
olup, diger kollardan akan ak1mlar
~ST 380 I 240°

!sT =- = ----== = -
~ST 15.076 - j19.384
= 0.709 - j21.387 A
~TR 380 I 120°
ITR = - = ----====
. ~TR 16 + j0.5
= -11.22 + j20.92 A
olarak elde edilir.
Hat ak1mlan, Kircchoff'un ak1mlar kanunun $ekil 4.57'ye

uygulanmas1yla
ls=lsT-lRs
lr=lrR-lsr
ifadeleri kullanilarak
1R=22.52 -j39.087 A
ls= -10.59 -j3.22 A
lr= -11 .93+j42.31 A
olarak bulunur.
b- $ekil 4.57'deki her kola uygulanan gerilim
=(22.52 -j39.087). ( 4 -j6 )
= 324.6 -j291.47 = 436.25 I -41.92° V

~s=ls ~s
=(-10 .59 -j3.22) . ( 6+j4 )
= - 50.6 -j61.68 = 79.44 I 230.63° V
~r=fr ~T
=(-11.93+j42 .31)· ( 8)
= - 95.44+j338.48 = 351.68 I 105.74° V
§eklinde elde ed ilir.
c- Her fazda meydana gelen aktif g09 kayb1

2
p kR=l R RR
2
Pks=l s Rs
2
Pkr=1 r Rr
ifadeleri kullanilarak
2 2
pkR=(22.52 +39 .087 ) • 4
=8139.77 w
2 2
Pks=( 10.59 +3 .22 ). 6
=735.099 w
2 2
p kT =(11.93 +42 .31 ) •8
=15459.68 w
bulunur.
Her 09 fazda meydana gelen aktif g09 kay1plarinin toplam1 ise
( pk hoPLAM =24334.557 W
bulunur.
Oc;; FAZLI ALTERNATIF AKI M SISTEMLERI 197
Problem 4.28
Her biri 1250 kVA olan 3.3 kV'luk iki dizel generator $ekil 4.58'de
gosterildigi gibi paralel 9al1~t1nlacaktir. Generatorlerin verimleri %95 ve
dizel makinanin gOcO ise 1500 HP'dir.
a- Normal i~letmede gruptan 9ekilecek aktif ve reaktif g09leri bulunuz.
b- Sistem 3.3/0.4 kV'luk ve 1600 kVA'llk iki transformator Ozerinden
bir yuk grubunu besledigine gore, sekonder sarg 1lardan ge9ecek
ak1min degerini hesaplayin1z.
1250 kVA 3.3 kV 3.3/0.4 kV

1600 kVA 0 .4 kV
$ekil 4.58
CozUm:
a- Generatorleri tahrik eden dizel makinalann her birinin gOcO
Po=1500·0.745=1117.5 kW
olup, bu g09 ayni mile bagl1 olan generatorlere kay1ps1z olarak

iletilmektedir. Bu durumda verimi %95 olan her bir generatorOn 91k1~
gOcO
PG=1117.5 • 0.95 =1061.6 kW
olup, g09 faktoro

- 1061.6 =085
Coscp - 1250 ·
olarak elde edilir.
Her iki generatorOn ayni karakteristiklere sahip oldugu dO~OnOIOrse ,

sisteme verilen toplam aktif g09
P=2 • 1250 • 0.85=2125 kW

198 ENERJI DA~ITIMI -c;:Cz0ML0 PROBLEMLER
ve reaktif g09 ise
Q=2 • 1250. 0.53=1325 kVAr'dir.
b- Mesafenin k1sa ve 3.3 kV'luk barada ba§ka bir yOkOn bulunmamas1

dolay1s1yla her bir transformatoron sekonder tarafindan 9ekilecek
ak1m
1250000
lsekonder = r;:; = 1804 .2 A
v3 • 400
olarak bulunur.
Transformatorler 1600 kVA ( 2309.4 A ) oldugundan, ancak % 78

oraninda yuklenmi§lerdir.
Problem 4.29
Baglant1 grubu Dyn11 ( MY ) olan 630 kVA'l1k, 3.3/0.4 kV'luk

transformatoron bak1r kay1plannin 5 kW, demir kay1plannin 1 kW
oldugu ve bag1I reaktif gerilim dO§OmOnOn ise ux=%3.5 oldugu
bilinmektedir.
a- Transformatoron bag1I k1sa devre gerilimini ( uk ),
b- Transformatoron sekonder taraf1nda bir k1sa devre olmas1 halinde,
primer sarg1 devrelerinden ge9ecek ak1m1 bulunuz.
<;ozi.im:
a- Transformatoron bag1l omik gerilim dO§OmO

Pkcu • 100
UR=----
Sn
= 5000. 100 = %0.79
630000
olup, bag1I reaktif gerilim dO§OmO ux=% 3.5 olarak verildiginden ,
bagll krsa devre gerilimi
ifadesinden
Uk =%3.588
olarak bulunur.
b- TransformatOrOn sekonder tarafinda 09 fazll bir k1sa devre olmas1

halinde primer sarg1lardan ge9ecek ak1m
~ ~ ~=~
~= .f3uk ~ Uk
e§itliginde bilinenlerin yerine konmas1yla
bulunur.
= 630000 = 110 .2 A
In ./3.3300
oldugundan,
( lk )Primer= 3071.87 A
bulunur.
TransformatorOn sekonder sarg1lanndan k1sa devre halinde ge9ecek

ak1m, transformatorOn 9evirme orani
33
0= · = 8.25
0.4
kullan1larak
( lk )sekonder =O • ( lk )Primer
( lk )sekonder = 25.343 kA
bulunur.
Ayni deger
_ ( In hR .100
( lk )sekonder - ~~~
Uk
ifadesinden de bulunur.
Problem 4.30
Bag1I k1sa devre gerilimi %7 olan 7.5 MVA'llk ve 11 /3.3 kV'luk bir
transformator bir toketim barasin1 beslemektedir. TransformatorOn faz
ba§ina reaktans1 1 ohm olduguna gore, nominal i§letmede toplam bak1r
kay1plan ka9 kW olur.
<;ozum:
TransformatorUn yUksek gerilim tarafindaki sarg1lannin empedans1
_ Uk• U~
Zr-
100 . Sn
Zr=1.129 ohm
ve omik direnci ise
ifadesinden
Rr=0.52 ohm
olarak bulunur.
TransformatorUn tam yUklenmesi halinde sistemden 9ekecegi ak1m

7.5. 10 3
1n==---
.J3.
3.3
== 395.65 A
olup, toplam bak1r kay1plan

2
Pkcu=3 R 1
Pkcu=241.74 kW
bulunur.
Bu da yakla§Jk olarak %3.22'1ik kay1p demektir.
Problem 4.31
3.3/0.4 kV'luk ve 2000 kVA'llk bir transformatorUn plakasindan bag1I

k1sa devre geriliminin %6 ve bak1r kay1plannin ise 20 kW oldugu
okunmu§tur. Bu transformator gerilim altinda iken, sekonder tarafindan
yanll§l1kla topraklama ay1nc1s1 ile k1sa devre edilmi§tir.
a- TransformatorOn primer ve sekonder sarg1lanndan ka9 amper

ge9er?
b- Sekonder taraft ktsa devre edilmi~ transformatoron - test
a~amasinda - primer sarg1lanndan nominal aktmtn ge9mesi i9in
uygulanmas1 gereken gerilim ka9 V'tur ?
<;ozUm:
a- Transformatoron bag1I omik gerilim dO~OmO

Pkcu. 100
U R=
Sn
e~itliginden
bag1I reaktif gerilim dO~OmO ise
~
UX = \fUi<-UR
e~itliginden
~
ux = vo--r
=%5.92
olarak bulunur.
Buna gore transformatorOn primer tarafindan ol90len diren9 ve

reaktanslar s1ras1yla
2
R _ UR •Un
T - 100 . S
= 0.054 ohm
ve
2
X _ Ux •Un
T - 100 • S
= 0.32 ohm
olarak bulunur.
Bu durumda transformatdrOn primer taraftndan gdrOnen empedans1
Zr=0.326 ohm'dur.
202 ENERJI DAGITIMI • <;CZOMLO PROBLEMLER
Sekonder tarafta U9 fazll bir k1sa devre halinde, primer sarg1lardan

ge9ecek ak1m
u
( ldprimer = .J3. Z
ifadesinden
( lk )primer =5844.3 A
bulunur.
Ayni deger
In .100
( lk )primer= -'-'---
Uk
e~itliginden
( lk }Primer =5832 A
olarak elde edilir.
lki hesap metodu arasindaki hata %0.21 'dir.
TransformatorUn 9evirme oranindan yararlanarak sekonder

sarg1lardan ge9ecek ak1m
Uprimer = ( lk )sekonder
Usekonder ( lk }primer
ifadesinden
lsekonder =48114 A
olarak elde edilir.
b- Sekonder taraf1 k1sa devre edilmi~ transformatorUn primer

devresinde nominal ak1ma e~it k1sa devre ak1m1 ( lk=l 0 ) olu~turan
gerilim Uk olup,
uk.100
Uk = [Un I .J3 J
e~itliginde bilinenlerin yerine konmas1yla
bulunur.
Problem 4.32
Ayni baglama grubunda 3.3/0.4 kV'luk iki adet transformator paralel

olarak bir i§letmenin 800 kVA'l1k yukunu beslemektedir.
Transformatorlerin gu9 ve bag1I k1sa devre gerilimleri s1ras1 ile 630 kVA
Uk1 =%5 ve 400 kVA Uk2 =%4'dur.
a- l§letme tam yuk 9ekerken transformatorlerde yuk dag11im1 ne olur?
b- l§letmenin talebi 800 kVA'dan 1000 kVA'ya 91kanllrsa yuk dag11im1
ne olur. $ayet a§1n yuklenme olursa ne gibi 96zumler uretilebilir ?
~ozum:
a- l§letmenin transformatorlerinin baglant1s1 $ekil 4.59'daki gibidir.
3.3 kV 630 kVA

uk=%5 0.4 kV
TOketiciler
800 kVA
Coscp=0.866
$ekil 4.59
$ekil 4.59'daki paralel bagll transformatorlerin ortak bag1I k1sa devre

gerilimi
S n1 + Sn2
Uk=
[ S n1 I Uk1 ) + [ S n2 I Uk2)
bulunur.
Bu durumda transformatorlerin yuklenmesi

S vOK • Sn1 • Uk
S1 = - - - - -
[ Sn1 + Sn2l • Uk1

204 ENERJ I DACITIMI - <;0Z0ML0 PROBLEMLER
5 1=445.966 kVA
S2=353.94 kVA
olarak bulunur.
b- l§letmenin talebinin 1000 kVA'ya 91kmas1 halinde transformatorlerin

yUk payla§1m1 ( doyma ihmal edilerek )
olur.
Sonu9tan da gorUldUgU gibi ikinci transformator % 1O'dan fazla a§lrl

yUklenmi§ olup, sUrekli halde 9ah§mas1 sakincahd1r. Ancak
transformatorler istenirse belirli bir sUrede olsa a§lrl yUkle
9all:;;t1nlabilirler.
Transformatorlerin ne kadar sure ile a§1r1 yUklenecegi ilgili

standartlarda belirtilmi§tir. A§lrl yUklenmenin sUresi, 9evre
s1cakhgina, a§1n yUklenmeden onceki yUk durumuna, izolasyon
sin1f1na ve iletken malzemesine gore degi:;;ir.
IEC 76 , K1s1m 5'e gore bir transformatorUn imalat yap1s1 ile orant1h
olu:;;acak bir k1sa devre ak1min1 2 saniye sure ile ta:;;1mahd1r.
TransformatorUn 2 saniye sure ile ta:;;1yacag1 k1sa devre ak1m1
" _ (In h R .100

l k -~~~-
Uk
e§itliginden bulunacak olup, a:;;1n yUklenmenin sUresi 1s1I denge
denklemi yaz1larak bulunur.
2 2
( IAs1R1) • t = ( I\ ) • 2'dir.
Bu uygulamada
" 577.35 .100

lk = 4
= 14433.756 A
olup,
442458
IASIRI - ---
- .,/3 •
400
= 638.633 A
bulunur.
Yukanda 1s1I denge olu§turan e§itlikte bilinenler yerine konursa
t= 1021 .61 saniye, ya da t= 17 dakika.
bulunur.
DIN VOE 0536'da ise, a§1n yoklenmenin soresi, transformatoron

a§1n yoklenmeden onceki yoko de goz ononde bulunduru larak, daha
onceden hazirlanm1§ egrilerden bulunur.
1000 kVA'l1k yuk sistemden belirli bir sore ic;;in degil de sorekli olarak
c;;ekilmek istenirse ;
i- lkinci transformator degi§tirilir ve birincisi ile ayni ozelliklerde

sec;;ilir. Bu durumda her iki transformatorde ayn1 bOyOklOkte, yani
500 kVA ile yOklenir.
ii- Her iki transformatore paralel oc;;onco bir transformator sisteme
baglanir. Baglanacak transformatoron bag1I k1sa devre geriliminin
%4, goconon ise 200 kVA olmas1 halinde;
Sistemin ortak bag1I k1sa devre gerilimi uk= %4.456 olup,

transformatorler s1ras1yla
olarak yoklenirler.
Problem 4.33
Ayni baglama grubunda a§ag1da ozellikleri verilen 3.3/0.4 kV'luk iki adet
transformator paralel olarak bir i§letmenin 0.8 geri goc;; faktoronde
1500 kVA'llk yokOnO beslemektedirler.
a- En bOyOk yOklenme halinde boyuna gerilim dO§OmOno yOzde olarak
hesaplay1niz.
b- Tam yokte gOc;; faktoronon farkll degerleri ic;;in yOzde gerilim
dO§OmOnOn degi§imi ne olur ? En bOyOk ve en koc;;Ok gerilim
dO§Omleri hangi goc;; faktorlerinde olu§ur.
c- Transformatorler 1500 kVA'l1k yOkO nas1I payla§1rlar ?
T2: 82=1000 kVA, uk2=%5, Pkcu2=10000 W, PkFe2=1850 W
<;ozUm:
a- Transformatorlerin sekonder tarafindaki diren~ ve empedanslan

2
R= P kcu • U sekonder
s~
2
Z= Uk • U sekonder
100 • Sn
e§itliklerinin kullanilmas1yla
R1 = 2.62 mohm Rz= 1.6 mohm
Z1 = 10 mohm Z 2= 8 mohm
olarak elde edilir.
Transformatorlerin reaktanslan ise
X= ~Z 2 -R2
e§itliginden
X 1= 9.65 mohm X2= 7 .84 mohm
olarak bulunur.
Paralel bagll transformatorlerin her birinin empedans devresi ile

paralel e§deger devresi $ekil 4.60'daki gibidir.
l 1=2.62+j9.65 mohm
-
= 1--I_-.---t::=J----tl
Ze•d=1.01+j4.33 mohm
T
~=1.6+j7.84 mohm
$ekil 4.60
$ekil 4.60 'dan yararlanarak e~deger empedans
zE~ct.=1.01 +j4.33 mo
olarak bulunur.
Boyuna gerilim dO~OmO, bilindigi gibi
b.V= Rr I Cosq> + Xr I Sin<p
olup, yOzde olarak

I (RrCoscp + XrSincp )100
E=
v
yaz1l1r ve e~itlik dOzenlenirse
S (RrCoscp+ XrSincp )100
E = U2
elde edilir.
Transformatorlerin tam yOklenme hali i9in yaz1lan yukaridaki yOzde

gerilim dO~OmO ifadeleri, farkll yOklenmeler goz onOnde
bulundurularak ve Rr ile Xr'nin e~itlikleri de goz onOnde
bulundurularak dOzenlenirse
E = I (UR Coscp + u x Sincp)

--'-~-~~--
In
ifadesi elde edilir.
Yukaridaki ifadelerde bilinenler yerine konursa
e=%3.19
bulunur.
Daha once yaz1lan
S (Rr Coscp + Xr Sincp )100

E =----'-------=-----
U2
ifadesinden de gorOldOgO gibi transformatorlerin yOzde gerilim
dO~OmO, i~letmenin gorOnen gOcO ile dogru orant11i olarak
degi~mektedir.
YOzde gerilim dO~OmOnOn g09 faktorO ile degi~imi yine ayni ifade
kullanilarak 9izilirse $ekil 4.61 'deki gibi elde edilir.
208 ENERJI DA~ITIM I - <;6Z0ML0 PROBLEMLER
4 - .. . - . ....
'
3
' '
\
\
2
\
\
'
0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0

~ Coscp
$ekil 4.61
$ekilden de gorOldOgO gibi, Coscp =1.0 oldugu zaman, yani tam omik
yOk halinde en k090k gerilim dO§OmO olu§maktadir.
En bOyOk gerilim dO§OmOnOn hangi g09 faktOrOnde olu§tugunu
bulmak i9in , ifadenin Coscp'ye gore k1smi tOrevini almak ve s1f1ra
e§itlemek gerekir.
8s I acoscp =O
l§lemler yap1hrsa
Coscp =0.22
bulunur.
G09 faktoronon bu degerine kar§1hk gelen yOzde gerilim dO§OmO ise
& = % 4.168'dir.
Bu sonu9 $ekil 4.61 'deki degi§imden de yakla§1k olarak gorOlebilir.
b· 0.8 geri g09 faktorOndeki yOkOn transformatorlerden 9ektigi toplam

ak1m
I - 1500000
- .,{3. 400
1=2165 A
olup, transformatorler Ozerinde meydana gelen gerilim dO§OmO
ifadesinden
t:N =7.37+j6.07=9.547 I 39° V
olup, bu deger her iki transformator Ozerinde meydana gelen gerilim

dO§Omlerine e§ittir.
$ekil 4 .60'dan
11 {2.62+j9 .65) = t:N
h (1.6+j7.84) = !:N
yaz1l1r ve bilinenler yerlerine konursa
11 =778.86 - j552.27 =954.79 I - 35.34° A
h =927.82 - j751.06 =1193.7 I - 38.99° A
elde edilir.
$u halde transformatorlerin her birinden 9ekilen g09
( 8 1 )voK =661.5 MVA
( 82 )voK =827 MVA
bulunur.
Kompleks say1lar yerine ger9el say1lar ile i§lemler yap1lacak olursa
ti.V =I . ZE~d.
3
=2165 · 4.446 .10·
=9.626 v
ve
210 ENERJI DA<".>IT IM I - <;0Z0ML0 PROBLEMLER
3
11• Z1 =11• 9.99 .10- =LW
12 • Z 2 =12 • 8 .10- =~V

3
yaz1l1rsa
11 =962.296 A
12 =1203.325 A
elde edilir.
<;ekilen gU9ler ise
( S1 )voK =666.69 MVA
( S2 )voK =833.63 MVA
olarak bulunur.
lki hesap sonucu arasindaki fark ihmal edilecek boyutta olup, hesap
i9inde yap1lan yuvarlatmalardan ileri gelmektedir.
Problem 4.34
1250 kVA gUcUnde, 9evirme orani 3:1 olan bir transformatorUn

sekonder tarafindan 3 km uzakllkta bir tUketici grubu 3.3 kV'luk baradan
0.8 geri gU9 faktorUnde 800 kVA 9ekmektedir.
TransformatorUn bak1r kay1plan 12 kW ve bag1I k1sa devre gerilimi
%5'tir. Dag1t1m hattinin iletkenleri bakir olup, birim uzunluktaki diren9leri
0.255 ohm/km ve birim uzunluktaki reaktanslan ise 0.4 ohm/km'dir.
a- Dag1t1m hattinin kesitini hesaplayin1z.
b- l!?letmenin tam yUklU olmas1 halinde, transformatorUn primer taraftaki
geriliminin degerini bulunuz.
3.3 kV
--(])- - - - - -~ I L=3km
Ro=0 .255 ohm/km

1250 kVA XQ=0.4 ohm/km
800 kVA
u=3 :1
Coscp=0.8
Pkcu=12 kW
$ekil 4.62
Cozum:
a- lletim hatt1nin kesiti
1
Ro-kq
--

2
q=70 mm
bulunur.
b- Hat-sonu gerilimi 3.3 kV olduguna gore, transformatorOn primer

taraftaki gerilim i, hat-sonu gerilimine dag 1t1m hattinda meydana
gelen gerilim dO~OmO ile transformatorOn Ozerinde meydana gelen
gerilim dO~OmO ilave edilerek bulunur.
TOketici grubunun sistemden c;ektigi ak1m

I= 800
J3. 3.3
=139.96 A
olup, dag1t1m hattin in toplam direnc; ve reaktans 1
R= Ro L
=0.765 ohm
X=xo L
=1.2 ohm'dur.
Transformatoron verilen karakteristik degerlerinden yararlanarak

3.3 kV'luk gerilim seviyesindeki diren9 ve empedans1 s1ras1yla
R _ Pkcu • U~
TR - S~
= 0.08 ohm
ve
2
Z _ Uk • Un
TR - 100 •Sn
= 0.4356 ohm
bulunur.
Transformatoron reaktans1 ise
XTR = ~ZfR-RfR
ifadesinden
Xrn =0.482 ohm
olarak elde edilir.
Dag1t1m hatt1 ve transformatorden olu~an sistemin empedans

diyagram1 $ekil 4.63'deki gibidir.
~TR=0.08+j0.482 ohm ~HAT=0.765+jl.2 ohm
r~(-V-IB-)H-~--BA$-l~~c::::Jr~~~~~---lc::J~~-V-HA-T·-SO-NU-1
$ekil 4.63
$ekil 63'den gorOldOgO gibi sistemin toplam empedanst
~TOPLAM =0.845+j1 .6282 ohm
olup, transformatorOn primer taraftaki geriliminin 3.3 kV'luk gerilim

seviyesindeki degeri
(~TR )HAT BA$1 = 3300/'13 +(139.96 • 0.8 - j139.96 • 0.6)( 0.845+j1 .6282)
=2136.59+j111.34 v
=2139.49 I 2.98° v
olup, transformatorOn donO§Om oranindan yararlanarak,
transformatorOn primer taraftaki geriliminin degeri (primer ve
sekonder faz sarg1lan arasinda faz ac;1sinin olmad1g1 kabul edilerek)
(~TR )PRIMER =3. 2139.49 I 2.98° v

bulunur.
Problem 4.35
Problem 4.33'deki birinci transformatorOn kademesi bak1m esnasinda

3.125/0.4 kV kademesinde unutulmu§ ve devreye alinm1§tir
a- Transformatorlerin sarg1 lanndan dola§an sirkOlasyon ak1minin
degeri nedir.
b- Her iki transformator bo§ta iken sirkOlasyon ak1m1ndan dolay1
meydana gelecek kay1plar kac; kW't1r.
<;ozUm:
a- Birinci transformatorOn sekonder tarafinda bo§ta olc;Olecek gerilim

231. 3.3
( V1 )sek = 3.125
= 243.94 V'tur.
TransformatorOn kademe degi§ikliginden dolay1 empedansinin

degi§medigi kabul edilerek, paralel bagli transformatorlerin e§deger
devresi $ekil 4.64'deki gibi gosterilir.
2 14 ENERJI DACITIMI - <;CZOMLO PROBLEMLER
243.94 v ?;1=2.62+j9.65 mohm
ls;r1< - - - - - - - - - ......
\
231 V I
<---------"'
?;i=1 .6+j7.84 mohm
$ekil 4.64
TransformatorUn sekonder gerilimlerinin farkil olmas1 nedeniyle

aralannda dola§acak sirkUlasyon ak1m1
I _ (V 1)sek. - (V 2)sek .
.Sirk. - z
-1
+Z
- 2
!sirk.=168.69 - j699 .15 A
=719.21 I - 76.43° A
bulunur.
b- Transformatorler bo§ta iken meydana gelen kay1plar, demir

kay1plan ile sirkUlasyon ak1mindan ileri gelen bak1r kay1plannin
toplam1d1r.

3 2
(Pkhop.=1300+1850+3 • (2 .62+1.6) • 10- • 719.21
=9698.55 w
bulunur.
Problem 4.36
Bag1I k1sa devre gerilimi %6, nominal gUcU 500 kVA ve bo~ta sekonder
gerilimi 400 V olan bir transformatorun yUkteki kay1plan 7.8 kW't1r.
Transformator 0.8 geri gU9 faktorUndeki bir yUkle tam olarak yUklenirse
sekonder 91k1~ geriliminin degeri ne olur, hesaplay1niz.
CozUm:
Transformatorun yUkte 9 1k1~ gerilimini hesaplayabilmek igin

transformatorun regUlasyonundan yararlanilacakt1r .
Bir transformatOrUn regUlasyonu, sekonder taraftaki nominal gerilimi

( U0 ) ile tam yUkteki gerilimi ( UFL ) arasindaki fark olup, bu yUzde
olarak
~eklinde gosterilir.
YUzde regUlasyon (u<p ) ayn1 zamanda
e~itliklerinden de bulunur.
Yukandaki ifadelerde ;
u'<p =ux Sincp + uR Coscp
u"<p = ux Coscp - uR Sincp
dir.
YUzde regUlasyon ifadesinden transformatorun tam yUkte sekonder

tarafindaki gerilim degeri
216 ENERJI DAC.ITIMI - c;:CzOMLO PROBLEMLER
ifadesinden bulunacakt1r.
uR degeri bilinenlerden yararlanarak yuzde olarak
78
UR = P kcu 100 = · 100
Sn 500
= %1.56
ve ux degeri
=%5 .79
ve yukandaki e§itliklerden
u'<P = %4.72
u"qi =%3.7
bulunur ve daha sonra yuzde regOlasyon
2
3.7
Uqi "'" 4 .72 + 200
"'" %4.79
en son olarak ta bilinenlerin yerine konmas1yla, transformatorun tam

yOkte sekonder taraftaki gerilimi
UFL = 380.8 v
bulunur.
Problem 4.37
4.36 no'lu problemdeki transformatorOn sekonder tarafindan

gekilecek aktif gucon degeri nedir, bulunuz.
Cozum:
GOcO S0 olan transformator nominal ak1m ile yuklenirse g1k1~1ndaki
OC FAZLI ALTERNATIF AKIM SISTEMLERI 217
gUc;:, kay1plardan dolay1
SFL = J3 UFL In = sn ( 1- 1~~)

Gue;: faktorU biliniyorsa, bilinenlerin yerine konmas1yla aktif gUc;:
PFL = J3 UFL InCos <p = Sn ( 1- ~)cos

100
<p
=380 .8 kW
bulunur.
Problem 4.38
Etiket degerleri a§ag1da verilen transformator tam yUkte c;:all§t1nllrsa

verimi ne olur, bu lunuz.
Sn = 500 kVA
P0 =
1.1 kW
Pkcu =
5.5 kW
Coscp = 0.8
~ozum:
TransformatorUn kay1plan, bo§ta ( P0 ) ve yUkteki ( Pkcu ) kay1plann

toplam 1 olup, bo§taki kay1plar yUkten bag1ms1zd1r. YUkteki kay1plar
2
ise 1 R ile orant1l1d1r.
Buna gore transformator devrede iken meydana gelen toplam

kay1plar
Pk(TR) =Po + a 2 Pkcu [ kW]
olup, ifadedeki "al"· yUk faktorUdUr ve
al= SL
Sn
oranindan bulunur.
Boylece transformatorun yUzde olarak verimi yakla§1k olarak

2
TJ = [ 1 _ Po + a P kCu ] .100
as n COS <p+ Po
218 ENERJI DA~IT I MI - <;0Z0ML0 PROBLEMLER
ifadesinden bulunur.
Bu problemdeki veriler yukandaki e~ itlikte yerine konursa
T) = %98.35
olarak bulunur.
Transformator veriminin en bUyUk olabilmesi i<{in yUk faktorU
-frEo
al- - -
Pkcu
olmal1d1r.
Bu durumda
al= 0.447
ve yUzde olarak verim ise
T) =%98. 78
bulunur.
Oc; FAZLI ALTERNATIF AKIM S ISTEMLERI 219
Problem 4.39
630 kVA gOcOnde, 3.3/0.4 kV'luk Dyo baglantr grubunda bir

transformator bir i§letmenin al9ak gerilim §alter sistemini beslemektedir.
Transformatorun y1ld1z noktasr direkt topraklanmr§ olup, topraklama
direnci 1.5 ohm'dur. Transformatorun bagrl krsa devre gerilimi %4.5 ve
bakrr kay1plan 6500 W't1r.
GOcO 18.5 kW, verimi %90, g09 faktorO 0.86 ve 6 saniyelik yol alma
sOresince sistemden 9ekecegi en bOyOk ak1m 4.5·1n olan 09 fazli bir
2
asenkron motor 4·16 mm '1ik bir kablo ile 200 metre mesafedeki
yukandaki §alter sistemine baglanm 1§t1 r. Motor topraga kar§ 1 direnci
1000 ohm olan beton zemin Ozerine monte edilmi§tir.
VOcut direnci 2500 ohm olan bir insan motorun 1s1s1ni kontrol etmek i9in
bir eli ile madeni govdesine dokunmaktad1r.
Bu arada motorun sarg1lannda bir izolasyon hatas1 olu§mU§ ve sarg1
iletkenleri motorun madeni govdesine direkt temas etmi§ olsayd1 ;
a- Motorun metalik govdesinde temas gerilimine kar§I hi9 bir tedbir
alinmam1§ ise, motora temas eden bir insan bundan nas1I etkilenir?
b- Motorun metalik govdesinde koruma topraklamas1yap1ld1g1takdirde,
temas eden insanin zarar gormemesi i9in topraklama direncinin
degeri en 9ok ne olmalid1r? Bu durumda se9ilen sigortanin nominal
degeri ya da termik rolenin ayar degeri ne olmali d1r?
c- Sadece s1firlama yap11ir ise temas gerilimine kar§I koruma nas1I
temin edilir?
d- Hata ak1m1 ile koruma yapan role nas1I kullanilir?
<;ozum:
a- Temas gerilimine kar§1 hi9bir tedbirin alinmad1g1 durumda, izolasyon

hatasinin olu§tugu anda motorun metalik govdesine dokunan bir
insandan olu§an devreden ge9en ak1min izledigi yol $ekil 4.65'deki
gib idir. $ekilden de gorOldOgO gibi ak1m yolu Ozerindeki reaktanslar,
baralann diren9leri ile motorun ( ark ) direnci ihmal edilmi§tir.
i
V=231 Volt
N
w
~
0::
w
::::!:
0::
w
~ RzEMIN
<(
ur
$ekil 4.65
TransformatorUn etiket bilgilerinden yararlanarak sarg1 direnci
Sn
= % 1.03
2
R _ UR •Un
TR - 100 •Sn
= 0 .0026 ohm
bulunur.
$alter merkezi ile motor arasindaki kablonun direnci ise
L
R HAT = kq
= 0.22 ohm'dur.
$u halde ak1m yolu Uzerindeki toplam diren9
=0.0026+0.22+2500+1000+1.5
=3501 .72 ohm
elde edilir.
lzolasyon hatas1 nedeni ile $ekil 4.65'de gosterilen ve insan

vUcudunun da dahil oldugu devreden ge9ecek ak1m
231
IHATA = = 0.0659 A
3501.72
= 65.9 mA'dir.
lzolasyon hatas1 esnasinda motor govdesine dokunan insandan

65.9 mA'lik olduk9a tehlikeli bir ak1m ge9erken ($ekil 4.66)
UINSAN=0.0659 • 2500
=164.8 V'luk
bir gerilime de maruz kallr.

30mA
10000
t 5000
~v I
vv
(ms)
\ Vv
i
2000 v I
)(1/ \!
1000 -
500
lj~ i\.,_
/V
200
CD Q) /V ® ©
100
50
/t
Vv
,I
""'"'- !"'-
x~Y/ ' / /A//X
""'
),,
\
l
20 -,- ' ' . 500 I
0.1 0.2 0.5 5 10 20 50 100 200 1000 2000 5000 100CO
~ irn(mA}
1. Bolge: Normal olarak etkiler alg1lanm1yor. 2. Bolge : Normal olarak zararli etkiler yok.
3. Bolge: Kaslara kramp girmesi, kalp ali!?- 4. Beige : Kalp kannc1klannda titreme teh-
lannda dOzensizlik. likesi.
Im : Govde ak1m1 : Ak1mm govdeden akt1~1 sore
$ekil 4.66
65.9 mA'lik bir ak1m sigortalarin erimesi ya da termik rolenin agmas1

igin yeterli olmad1gindan, insan surekli olarak musaade edilen
gerilimin ( 50 V ) 9ok uzerinde bir temas gerilime maruz kalacakt1r.
b- Koruma topraklamas1 amac1yla motorun metalik govdesine bir kablo

ile baglanan topraklama elektrodunun da bulundugu sistemin direnci
( RKoRUMA) o ~ekilde se9ilmelidir ki ;
i- Motorun govdesine bir ariza esnasinda dokunan insan, 50 V'un
uzerinde bir gerilime maruz kalmasin .
ii- Ariza ak1m1 yeterli seviyede olu~up, sigortay1 eritsin ya da roleyi
9a ll~t1rarak sistemin enerjisini kessin.
Ariza esnasinda koruma topraklamasinin da oldugu devrenin tek hat

diyagram1$ekil 4.67'de oldugu gibidir.
RTR RHAT
i
V=231 Volt
'N
UJ
::.::
a::
UJ
:!: R INSAN
a:: R KORUMA
UJ
I-
__J
<{ R zEMIN
Rrn Cir
$ekil 4.67
222 ENERJI DA~IT IMI - c;:cz OMLO PROBLEMLER
Topraklama direncinin belirlenmesinde devreye seri olarak bagll olan

sigortanin ya da rolenin ayar degerinin se9ilmesi onemlidir. Ancak bu
§ekilde yukaridaki iki §art saglanabilir.
Motorun §ebekeden 9ektigi ak1m

18500
IMOTOR = J3 . 380 . 0.86 • 0.9
=36 .315 A
olup, bu devreyi koruyacak sigorta ( role ), motorun yol almas1

esnasinda olu§acak ak1ma da dayanmalld1r.
Motorun devreye alinmas1 esnasinda §ebekeden 6 saniye sure ile

9ekecegi ak1m
lvoL ALMA=4 .5 • In
=163.4 A'dir.
Bu durumda motorun nominal ak1min1 sUrekli ta§ 1yacak ve devreye

girmesi esnasinda aymayacak sigorta ak1m1 olarak 63 A se9ilir.
Sigortanin 9all§ma karakteristiginden de gorO ldUgU gibi, sigorta
163.4 A'i 10 saniyenin Uzerinde bir sore ile ta§1r. Dolay1s1 ile sigorta
yol alma sUresince aymaz.
$u halde bir ariza esnasinda motor govdesine dokunan insanin
50 V'un Uzerinde bir temas gerilimine maruz kalmamas1 i9in 1 saniye
i9inde devreyi kesecek bUyUklUkte bir ak1min (sigorta egrisinden
300 A ) ge9mesine mUsaade edecek topraklama sisteminin toplam
direnci
50
RroPRAK =
300
= 0.166 ohm
olmalld1r.
Buna gore hata ak1minin ge9tigi devrenin toplam direnci,

$ekil 4.67'den yararlanarak
RroP =0.0026+0.22+0.166+1.5
=1.89 ohm
olup, hata ak1m1

231
IHATA =- - = 122.22 A
1.89
bulunur.
63 A'lik sigortalar, 122.2 A'lik anza ak1min1 ancak 60 saniye sonra

eriyerek keserler.
Topraklama hattina uygulanan gerilim
UrnPRAK=122.2 • 0.166
=20 .29 v
olup, motorun metalik govdesine bir anza aninda dokunan insanin
maruz kalacag1 gerilim
20.29. 2500
UrEMAS = 2500 + 1000
= 14.49 v
ve Ozerinden gec;ecek ak1m
14.49
liNSAN =
2500
= 5.796 mA' dir.
GorOldOgO gibi insan ic;in tehlikeli bir temas gerilimi olu~mamakta

ve Ozerinden tehlikeli bir ak1m gec;memektedir. Ancak topraklama
sisteminin direnci c;ok kuc;OktOr. Bu kadar kuc;Ok direnc;te bir
topraklama sistemini tesis etmek hem ekonomik hem de pratik
degildir.
c- Motorun ic;indeki bir izolasyon hatas1 sonucu ol u~acak temas

gerilimine kar~ 1 alinacak diger onem li bir tedbir ise, motorun metalik
k1s1mlannin i~letmenin notr iletkenine baglanmas1dir. Ancak bu
uygulamadan dolay1 diger toketicilerin zarar gorOp goremeyecegi
ara~t1nlmall ve yonetmeliklerin bu tor uygulamalara mOsaade ed ip
etmedigine bak1lmalldir.
Bu uygulamada motorun ic;inde bir izolasyon hatas1 olu~ur ise, bu bir
k1sa devreye donO~erek sigortanin erimesine ve temas geriliminin
ortadan kalkmasina neden olur.
$ekil 4.68'de gorUldOgO gibi hata ak1m inin gec;tig i devrenin toplam
direnci bu defa
=0.0026+0.22+0.22
=0.44 ohm
olup,
231
IHATA = 0.4
4
= 525 A
bulunur.
i
'N
w
::.::
a::
w
~
V=231 Volt a::
w
~
<(
(/)oo
RzEMIN
$ekil 4.68
Bir ariza esnasinda motor govdesine dokunan insaninin

transformatorOn topraklama direnci ile seri olarak bulanacag1, ancak
hem insan Ozerinden ge9ecek ak1min 9ok k090k hem de topraklama
direncinin degerinin insanin direncinin yaninda ihmal edilebilecek
boyutta olmas1 dolay1s1yla insan vOcudunun notr iletkenine paralel
oldugu kabul edilir. Bu durumda insana isabet edecek temas gerilimi
LJTEMAS =525 • 0.22
= 115.5 v
ve Ozerinden ge9ecek ak1m da
115.5
lfNSAN = 2500
= 46 mA'dir.
Sonu9tan da gorOldOgO gibi insan mOsaade edilebilecek temas

geriliminin 9ok Ozerinde bir gerilime muhatap olmakta, ancak ak1min
09 FAZLI ALTERNATIF AKIM SISTEMLERI 225
9ok yUksek olmas1 dolay1s1yla sigorta 0.15 saniyede eriyerek

devreyi kesmekte ve tehlike ortadan kalkmaktadir (Tablo-1 ).
Tablo - 1 Maksimum temas gerilim sUreleri
Ong6rOlen temas gerilimi ( V ) Maksimum temas soresi ( saniye )
<50 00
50 5
75 1
90 0.5
110 0.2
150 0.1
220 0.05
280 0.03
d- Motorun i9inde bir izolasyon bozulmas1 nedeni ile ol u~acak tehlikeli

temas gerilimleri en gUvenli ~ekilde ka9ak ak1m koruma roleleri ile
onlenir. Bilindigi gibi U9 fazll yUklerde, her U9 fazdan 9ekilen ak1m,
motorlarda oldugu gibi birbirine e~it ve toplam1 s1f1rd1r. Her hangi bir
fazda veya fazlarda bir anza olmas1 halinde bu denge bozulacak ve
toplam ak1m s1f1rdan farkl1 olacakt1r. Vine normal 9all~mada bir fazl1
tuketicilerde, faz ve notr iletkenlerinden ge9en ak1m birbirine e~it
olup, bir anza olmas1 durumunda bu denge de bozulacakt1r. Ka9ak
ak1m rolesi gerek U9 fazl1 tuketicilerdeki gerekse bir fazll
tuketicilerdeki bu dengesizligi mA dUzeyinde alg1layacak yap1da
olup, dengesizligin olu~mas1 halinde koruma besleme kaynagin1
devre d1~1 ederek mal ve can gOvenligini koruma altina al1r.
Problem 4.40
GUcU P, verimi rive devreye girme sUresince ~ebekeden 9ektigi gUcUn

gU9 faktorU Coscpstr olan bir asenkron motor, gerilimi U, k1sa devre gOcU
S\ olan bir baraya kablo ile baglanm1~t1r.
a- Motorun direkt olarak devreye alinmas1 esnasinda ~ebekeden 9ektigi
ak1m1 ve meydana gelen gerilim dO~UmOnU yOzde olarak
hesaplay1niz.
b- Motor, gOcO Sn ve yOzde k1sa devre gerilimi uk olan bir
transformatorOn hemen sekonder tarafina baglanm1~ ve
transformatorUn primer taraf1 hakkinda hi9bir bilgi edinilemiyor ise,
motorun direkt olarak devreye girme esnasinda meydana gelen
gerilim dU~UmUnU yUzde olarak hesaplay1niz.
<;ozum:
a- Yalnizca bir kaynaktan beslenen ve Wketicileri bir hat boyunca

bulunan al9ak ve orta gerilim radyal §ebekelerde gerilim dO§OmO
normal i§letme hali igin
tl V=R I Coscp + X I Sin<p
ifadesi kullanilarak bulunur.
Sistemin herhangi bir noktasinda bulunan bir elektrik motoru

dogrudan devreye alin1rsa, §ebekeden 9ekilen ak1min tam
enduktife 9ok yakin ( Sincp=1.0 ) olmas1 nedeniyle yukandaki
e§itligin 1. teriminin ihmal edilmesi ile besleme hatt1nda meydana
gelen gerilim dO§OmO
§eklinde yaz1l1r.
9ebekenin ak1m yolu Ozerinde bulunan transformatorde meydana

gelen gerilim dO§OmO normal i§letme hali igin
tlV = _!_ (UR Coscp + ux Sin<p)

In
olup, herhangi bir motorun devreye al1nmas1 esnasinda
lstr
tiVstr = -ux
In
olarak yaz11tr.
9ayet sistem radyal degil de gozlO ve 9ok say1da besleme

kaynag1 ile toketiciyi igeriyor ise, sistemin her hangi bir
noktasindaki motorun devreye altnmas 1 esnasinda o noktadan
gorunen e§deger reaktansin bulunmas1 gerekir. Bu reaktans
Thevenin reaktans1 ( X1h) olarak bilinir ve buyuklOgOnOn tespiti ile
ilgili kullanilan teknikler Devreler Teorisi kitaplanndan rahatl1kla
elde edilebilir.
Motorun devreye girme anindaki ak1m1, devreye alma anindaki

go~ faktorOnOn ~ok dO§Ok olmas1 nedeniyle nominal ak1m 1n
birka~ kat1 olup,
p
lstr = r;;
"3 U Cos<p str ri
e§itliginden elde edilir.
Motorun devreye alinmas1 esnasinda meydana gelen gerilim

dU§UmO
olup, bu son e§itlikte bilinenlerin yerine konmas1yla gerilim dU§UmU

ifadesi
p
!:i.Vstr = X ~
v3 UCosqistr ri
olarak elde edilir.
Diger taraftan Thevenin reaktans1 ile k1sa devre gUcU arasinda
u2
Xth = -
..
Sk
e§itligi bilinen bir husus olup, bu e§itlik; k1sa devre gucunun
bUyOmesi halinde reaktansin, dolay1s1yla gerilim dU§UmUnUn
kU9Ulecegini, boylece dogrudan yol verilebilecek motor gUcUnUn
artacagin1 gostermektedir.
Motorun devreye alind1g1 noktadaki yUzde gerilim dU§UmU ise
E= t:i.V 100
V + t:i.V
e§itligi kullan1larak bulunur; bu noktadaki k1sa devre gUcUnUn

daha onceden hesapland1g1 varsay1larak
p
E= ., 100
p + Sk Cosq>str 1'1
§eklinde elde edilir.
Bu son e§itlikten de rahatlikla gorUldUgU gibi dogrudan yol

verilecek motorun bulundugu noktadaki k1sa devre gUcU ne kadar
bUyUkse, motorun meydana getirdigi gerilim dU§UmO de o kadar
kU9Uk olur.
b- Yukandaki §ikta gorUldUgU gibi gerilim dU§UmUnOn bulunmas1 i9in

k1sa devre gOcUnOn ya da o noktadan gorUnen Thevenin
e§deger reaktansinin bulunmas1 gerekir. Ancak bu degerleri
228 ENERJI DA~I TIM I - <;0 Z0 ML0 PROBLEMLER
bulmak her zaman mumkun olmayabilir. Ozellikle enterkonnekte

~ebekeden beslenen i~letmelerde sistem hakkinda her zaman
saglikli bilgi elde etmek zordur. Bu du rumda en yakin
transformatorden sonraki sistemin toplam reaktans1 goz onune
alinarak yap1lan hesaplarla yetinilir. <;unku bir onceki sistemin
toplam reaktans1 transformatorun reaktans1 yaninda ihmal
edilebilecek buyukluktedir. Bu ~ekilde bir hesaplama sonuc;lan da
fazla etkilemez.
Transformatorun sekonder tarafindaki k1sa devre gucunun

yaln1zca transformatorun kendi k1sa devre reaktans1 tarafindan
tayin edildigi varsay1l1rsa
" Sn
Sk=-
Uk
yaz11ir ve bu ifade yukandaki ~1kta elde edilen son e~itlikte

- sistemin geri kalan k1sminin reaktans1 da (Xths ) dikkate
alinarak - yeniden kullan11irsa
p
E = [s uJ
p + --1l + -
2
Coscpstr TJ
100
Uk Xths
~eklinde elde edilir.
Boylece dogrudan yol verilecek motorun bagli oldugu noktada

meydana getirecegi gerilim du~umunun hesab1, sistem i besleyen
transformator ve bu transformatoru motorun bulundugu baraya
baglayan hatlann karakteristiklerinin bilinmesi ile kolayca
hesaplanabilir.
$ayet motor transformatorun hemen sekonder tarafina baglanirsa

yukandaki ifade
E = p 100
p + Sn Coscpstr TJ
Uk
~eklinde yazilabilir.
$imdiye kadar i~letmenin elektrik sistem yap1sinin musaade

etmesi hal inde bir motora dogrudan yol verilirken meydana
gelen gerilim dU~OmU, sadece bir alic1 ic;in du~unUldU.
Normalde sistemde c;al1~1r halde diger alic1lann da varl1g1 goz
onunde bulundurularak bunlann da meydana getirdigi gerilim
Ot;: FAZLI ALTERNATIF AKIM SISTEMLERI 229
dU§UmU ilave edilmeli ve sistemin her kritik noktas1 ic;in kontrol

yap1lmalld1r. Aksi takdirde gerilim, motorun devreye girmesi
anmda diger al1c1lann mUsaade edilebilir limitlerinin altma
dU§erek cihazlann anzalanmas1na ve tahribine sebep olur.
Ozellikle motorlann momenti gerilimin karesi ile degi§tiginden,
tahrik momenti yUk momentinin altma dU§erek motorun
yanmasma ve prosesin bozulmasma neden olabilir.
Gerilim dU§UmUnUn yanmda iletkenlerin ve ak1m yolu Uzerindeki

transformatorlerin de a§m yUk kontrolU de ilgili standartlara uygun
yap1lmalld1r.
Kontroller farkl1 iki sistem ic;in ele almabilir :
- Mevcut elektrik sisteminin yeterliligi

- Yeni bir elektrik sisteminin tesisi
Mevcut sistemin daha onceden gUcU, i§letme geregi bilinen bir

elektrik motorunun dogrudan yol verilmesine mUsaade edip
etmedigi, yukanda say1lan kontrollerin motor i<;in sec;ilen c;e§itli
gerilim seviyelerine gore ortaya konabilir.
$ayet sistem yeniden dizayn ediliyorsa, ya yukandaki gibi

<;e§itli gerilim seviyeleri denenerek ya da ba§lang1c;ta motor i<;in
bir gerilim seviyesi kabulU yap1larak sistemin elemanlan uygun
olarak belirlenir.
Problem 4.41
A§ag1da karakteristikleri verilen bir asenkron motor k1sa devre gucu

500 MVA olan, 11 kV'luk bir baraya bagl1d1r. Bu barada hesaplanan
maksimum k1sa devre gUcU 270 MVA olup, diger yUklerin tamamm1n
c;all§ir halde bu barada meydana getirmi§ oldugu gerilim dU§UmU ise
yUk ak1§ hesaplanndan %0.1 bulunmu§tur.
Bu motorun bu barada dogrudan devreye al1nmas1 ile meydana gelecek
ilave gerilim dU§UmUnUn degeri ne olur?
Asenkron motorun yap1mc1smm katalogundan alman bilgiler :
P = 3.5 MW lstr = 4.5•1n

In= 239 A Coscp51 r =0.19
Coscp =0.79 n =297.5 d/d
T] =%96 Devreye girme sUresi =4.6 saniye
230 ENERJI OACITIMI - <;CZOMLO PROBLEMLER
<;ozUm :
Problemde verilen 500 MVA'llk gu9 baranin yap1m 1 ile ilgili olup, k1sa
devre dayanim gucunu ifade etmektedir. Bir asenkron motorun bu
baradan devreye alinmasinin olas1llg1 bu barada hesaplanan k1sa
devre gucune bagll olup, bir onceki problemde formullerde ge9en S\
gucudur. K1sa devre gucu 270 MVA olarak hesaplanan 11 kV'luk
barada 3.5 MW'ltk motorun dogrudan devreye alinmas1 ile bu barada
meydana gelecek gerilim dli§Omu
p
E= ,. 100
P + Sk Cos<i>str ri

35
E = · 100 = %6.6
3.5 + 270. 0.19. 0.96
bulunur.
Ayni motor ba§ka bir i§letmede nominal gucu 25 MVA ve k1sa devre
gerilimi %1 1 olan bir transformatorun hemen 91k1§indaki barada
dogrudan devreye al1nirsa meydana gelecek yuzde gerilim dli§Omu,
yine bir onceki problemdeki ifade kullanilarak
35
E= · 100 = % 7.78
25. 0.19. 0.96
3.5+ - - - - - -
0.11
olarak bulunur.
Problem 4.42
Bir i§letmenin 0.9 geri gu9 faktorundeki 7.5 MW'll k gucu, $ekil 4.69'da
gosterildigi gibi 34.5/3.3 kV'luk bir transformator uzerinden 3.3 kV'luk
§alter merkezinden kar§1lanmaktad1r. l§letmenin 7.5 MW'l1k maksimum
gu9 9ekmesi halinde hat ba§I geriliminin degeri ne olur ? ( per-un it
degerler kullanarak hesaplayin1z. )
34.5/3.3 kV
15 MVA
U HAT-BA$1
3.3 kV
uk= %11
I
1100 m
2
3(1.185/25) mm , Cu XLPE
2
3 ( 4 ( 1 • 500/35 ) mm , Cu X LPE Coscp = 0.9
$ekil 4.69
2
+ Her faz tek damaril
500 mm kesitinde 4 adet kablodan olu§makta olup, kablolann
2
ekran kesiti 35 mm 'dir.
<;ozi.im:
Bu problemin c;ozOmOnde kullanilacak metot, birc;ok avantajlan nedeni

ile karma§tk ve c;ok say1da transformator ic;eren sistemlerde yaygin
olarak kullanilmaktad1r. Bundan onceki problemlerin onemli bir k1sm 1bu
metot kullanilarak c;ozOlebilirdi, ancak pratik olmazd1 ve i§lemler uzard1.
Bu uygulama, dag1t1m sistemlerinde per-unit kullanimina bir ornek
olarak haz1rlanm1§t1r.
Baz g09 olarak transformatorOn 15 MVA'lik degeri al1nirsa,

transformatoron primer ve sekonder tarafindaki baz ak1mlan
15 • 10 3
ls(P) = = 251.02 A
.J3. 34 .5
15. 10 3
ls(S) = = 2624.32 A
.J3. 3.3
olup , benzer §ekilde transformatoron her iki tarafindaki baz
empedanslan s1ras1yla
10312
Z = l 34 ·5 • = 79.35 ohm
B(P) 15 • 106
31 2
Z = [ 3.3 · 1° = 0.726 ohm
B(S) 15.106
bulunur.
Transformatoron primer ve sekonder taraftaki kablolannin birim

uzunluktaki (km) direnc; ve endOktans degerleri kablo katalogundan
yararlanarak s1ras1yla
Ro(P)=0.091 ohm/km
Lwo(P)=0.57 mH/km
Ro(s)=0.036 ohm/km
mH/km
olarak hesaplanm1§t1r.
Transform atOrOn primer tarafindaki kablonun uzunlugu 1.1 km olup,

2
50 m uzunlugundaki sekonder taraftaki 500 mm '1ik kablo her bir faz i<;in
4'er adet kullanilm1§t1r. Primer ve sekonder taraftaki toplam direnc; ve
reaktans degerleri hesapland1ktan sonra empedans bic;iminde
~P-Ger9ek DeQer = 0.11 +j0.197 Ohm

~S-Ger~ekDeOer = ( 4 .575+j18.447 )·10-4 ohm
olarak yaz1l 1r.
Bu degerlere gore transformatdrUn yUksek gerilim tarafm1 besleyen

kablonun per-unit olarak empedans degeri
Z _ f P-Ger<(ek De1jer
- pu(P) - zB(P)
=
0 ·1 1 + j0. 197 = (1.386 + j2.482}. 10- 4 pu
79.35
olup, transformatdr ile i§letmenin giri§ §alteri arasmdaki kablonun
per-unit empedans degeri ise
Z _ f 5-Gerctek DeOer
-pu(S) - zB(S)
4
= [4.575 + j18.447]. 10- = (0.63 + j2.54) .10-3 pu
0.726
olarak bulunur.
TransformatdrUn gUcU baz deger olarak almd1gmdan ( sarg1 direncinin

ihmal edilmesi ile ) per-unit empedans1 transformatdr verilerinden
yararlanarak
~pu(TR)=j0.1 1 pu
yaz1l1r.
Bulunanlardan yararlanarak hat ba§I ve hat-sonu arasmdaki s istem

elemanlannm toplam pu empedans1
~pu(Toplam)= (2.016+j115 }·10-

3
pu
olarak bulunur.
Diger taraftan yUkUn hat sonundan c;ektigi ak1mm gerc;ek degeri

7.5 .10-3
IL = - -- - -
../3 . 3.3 • 0.9
= 1457.95 A
OC,: FAZLI ALTERNATIF AKIM SISTEMLERI 233
olup, g09 faktoro bilindiginden fazorel olarak
lL =1457 .95 I -25.84° A
yaz11ir.
Per-unit cinsinden degeri ise
l pu(L)=(1312.15-j635.44)/2624.32
=0.499 - j0.242 pu
§eklinde bulunur.
Hat ba§1 ile i§letmenin 3.3 kV'luk baras1 arasinda meydana gelen
gerilim dO§OmOnOn pu olarak degeri
11Vpu=Jpu(L) • kpu(Toplam)
11Vpu=(28.83+j56.898 ).10·3 pu
olarak bulunur.
Bilindigi gibi hat ba§t gerilimi hat sonu gerilimi ile hattin tamaminda
meydana gelen gerilim dU§OmOnUn toplam 1olup
}'.'.pu(HAT-BA$1)=/1V pu+Y'.pu(HAT-SONU)
}'.'.pu(HAT-BA$1)= 0.0288+j0.057+1.00
=1.0288+j0.057 pu
olarak elde edilir.
Hat ba§t geriliminin faz notr olarak ger9ek degeri
Y'.(HAT-BA$1) = Y'.pu(HAT-BA$1) • 34.5 f -J3

=20.492+j1 .135 kV
!J(HAT-BA$1) =35.493+j1 .966 kV
=35 .547 /33.17° kV
olarak hesaplan1r.
234 ENERJI DA~ ITIMI - <;OZOMLO PROBLEMLER
Problem 4.43
Tek hat diyagram1 $ekil 4.70'de verilen bir i§letmenin yUk ak1§ hesab1n1
yapin1z, ayni tek hat diyagram1 Uzerinde sonuc;lari gosteriniz ve §ebekenin
tamaminda meydana gelen g09 kay1plarin1 hesaplayin1z.
3300V AC,IK 3300 V, 3F, 3150 A, 31.5 kA, 50 Hz
3150A
31 .5kA
2
9°1°240 mm 480 m
135m 3-120mm 2 95 m
M M
Motor-1
MOTORLAR
TRANSFORMATORLER
235kW 380 kW
lSITICIL'.R
Cosq>"0.9 Cosqr=0.9
2MVA ~·%96
~·% 94 Tr-1A 3.3/0.4 kV
Dyn 11
u~•%6
11 11
11 11
11 11
11 11
11 11
1 1 BARA BARA 1 1
10m 11 3500A 3500A I I 1om
11 11
11 11
11 11
11 II
'' ' ' 220/380 v. 3F+N, 3500 A. 50 kA, 50 Hz
3500A
50kA
t
MOTORLAR
AVOINLATMA SISTEMLERI
400 kVAr 400 kVAr
ALCAK GERILIM PANELLERI
ISJTICILAR
vb TOKETICILER
3.3 kV BARAYA BA!)LI plllER Y0KLER
Motor-3 : 150 kW, CoS<p•0.84, 11•%94 Molor-4 : 235 kW, CoS<p•0 .85, ~·%94
Motor- 5 : 210 kW. Cosqi•0 .70 t\•%95
Tr-2A : 800 kVA
3.3/0.4 kV
u._•%5
Yuk : 616 kVA
Tr-3A : 1600 kVA
3.3/0.4 kV
uk•%5.5
YOk : 1164 kW ( Elektrikll lsotoco)
$ekil 4.70
CozOm :
$ekil 4.70'de tek hat diyagram1 verilen i9letmenin yUk ak1~ hesaplannrn
sagl1kll yap1labilmesi i9in transformatorlere, kablolara, yUklere ( reaktif gU9
kompanzasyonu amac1 ile kullanrlan kondansatOrler dahil ) ve besleme
kaynaklanna ait botUn bilgilerin detayll olarak verilmesi gerekir. Daha sonra
bu bilgiler, bu uygulamada oldugu gibi , bir baz gU9 ( burada 100 MVA
alrnd1) degerine gore pu degerlerine 9evrilerek bilgisayara yUklenir ve hazrr
programlar kullanrlarak• yUk ak1~1 elde edil ir. Sonu9lar genelde tablo
~eklinded ir, istenirse tablodaki degerlerden yararlanarak $ekil 4.71'de
oldugu gibi tek hat diyagramrnda da gtisterilerek degerlendirmeler daha
sagl1kl1 yap11ir.
3300V 3300V
2300.01 wv I I 194 6.65 wv

441 .05kVAr ~ ~ 771 kVAr
•=%0. 13 • =%0. 12
c='A.0.0 1 MOTORLAA
TA»ISFORMATORl.ER
235 WI/ ISITtCl.AR
Cos<p=0.9 cos<p=0.9
2 MVA
3.3Kl.4 kV
l
l 604.57 WI/ 787.88WI/
180.47 kVAr 278.55 kVAr
396.06V 394.54 v
l
6 02.37 WI/
168.69 kVAr
c=%0.14
784.03 WI/
257.09 kVAr
c=•t.0.2
l
A<;IK 393.77 V
MOTORl.AR
t ='A.0.21
AYON.ATMA slSTEMl.ERI
187kVA loL~N< GERl.IM PNELLERI 184 kVA
CSITICl..AR
.... TilKETk:lEI\
$ekil 4.71
• Bu yuk ak1~ md a SKM Systems Analysis, Inc. tarafmdan hazirlanan "SKM Power Tools
for W indows" adli program kull an 1lm 1~!ir.
Kitabin muhtevas1 bak1mindan bUtun giri§ bilgilerinin ve 91k1§ degerlerinin

burada verilmesi pratik olmad1gindan, sadece onemli karakteristik degerler
ile sonuc;lar ozetlenerek verilmi§tir.
$ebekenin tamaminda meydana gelen aktif ve reaktif gU9 kay1plan s1ras1yla
Qk=118 kVAr'dir.
REAKTIF GO<; KOMPANZASYONU 237
BOLOM-5
REAKTiF GOC KOMPANZASYONU

5.1 Giri~
Dag1t1m sistemlerinde 9ekilen ak1m 1ve buna bagl1 olarak gerilim dU§UmU ile
gU9 kay1planni azaltmak, gU9 faktorUnU iyile§tirmek maksad1 ile genelde
yUke paralel olarak baglanan kondansatbr yada kondansatbr gruplan
kullani ilr.
Paralel bagil kondansatbrler bagland1g1 noktadan sonraki sistem

parametreleri (ak1m, gerilim dU§UmU, gU9 faktorU ) Uzerinde bir etkisi
olmad1gmdan, sistemde iyile§tirmenin en iyi elde edildigi, endU ktif
tuketicilerin oldugu en yakm noktaya baglanir.
Kondansatbr gruplan ile elde edilen iyile§tirmeler, dag1t1m sistemlerinde pek

yaygm olmasa da senkron motorlar ile de saglanabilmektedir.
Senkron motor nominal yUke yakm veya nominal yUkte 9al1§t1nld1gmda, gU9
faktbrU 1 iken, dU§Uk yUklerde uyarma ak1m 1nm arttinlmas1ile kU9Uk de olsa
ileri gU9 faktbrUnde ( kapasitif ) degerler elde edileb il ir. Sistemin genel gU9
faktbrUnU iyile§tirmek igin a§ irl uyart1lm1§, yUksUz bir sen kron motor
kullanild 1g1nda, bu uygulama senkron kompansatbr olarak adland1nilr.
238 ENERJI DA~ITI M I - <;0 Z0ML0 PROBLEMLER
Butl.in bunlara kar§in kondan sat6r gruplan , senkron kompansatorlere gore

a§ag1daki avantajlara sahiptir :
a- Kay1plar, ekipmanin nominal degerinin %0.5'inden daha ku9uktur.

Halbuki senkron kompenzatorlerin tam yuk kay1plan 3 MVA'll k bir yuk
i9in %3, daha buyuk ( ornek olarak 50 MVA'dan 100 MVA'ya kadar )
yOkler i9in ise %1.5'dir.
b- l§letmede daha guvenilirli olup, daha uzun omurludurler
c- Tesisleri i9in 9ok ozel yerler gerekmemektedir.
d- Ku9uk gruplar halinde, her yuk grubunun yan1na ayn ayn tesis edilebilir.
e- Tesisleri, i§letilmeleri ve bak1mlan kolaydir.
f- kVAr olarak degerleri, yuk durumuna gore artt1nlabilir/azalt1labilir.
Kondansatorler ;
a- Gu9 faktorono iyile§tirmede,

b- <;e§itli tuketicilerin reaktif gu9 talebini kar§ilamada,
c- l§letmenin gerilim regulasyonu duzeltmede,
d- Kay1plan azaltmada,
e- Generatorlerin , transformatbrlerin, iletim ve dag1t1m hatlannin
kapasitelerinin en yuksek seviyede ve fayda l1 bir §ekilde
degerlendirilmesinde
kullanil1rlar.
l§letmelerde 9ok 9e§itli karakterlerde ve du§uk gu9 fakt6rlerinde yukler

mevcut olup, bunlann tamam1 sistemin genel gu9 faktorunun de du§mesine
neden olurlar.
5.2 Kapasitif Akim ve Gue;
Gerilim du§Omunu ve gu9 kay1planni azaltmak, gu9 faktorunu iyile§tirmek

i9in dag1t1m sisteminin her hangi bir noktasina tesis edilen kondansator
grubunun kapasitif ak1m1 ( le)
lc=w C Uc =2 7t f C Uc [A] (5.1)
bagint1s1 ile belirlidir.
Yukandaki bagint1da Uc volt ( fazlar aras1 ya da faz-notr olarak

kondansatoron i§letme gerilimi, C kondansatorun farad ( F olarak
kapasitesi ve f ise hertz olarak frekans1dir.
Yukandaki ifadeden yararlanarak tesis edilecek kondansatbrlerin gucu, u9

fazll bir §ebeke i9in
REAKTIF GOc;: KOMPANZASYONU 239
Oc=3 Uc le [ VAr] (5.2)
olarak yaz1llr.
GUg hesabinda, kondansatorlerin y1ld1z veya Uggen baglanma durumlan goz

onUne bulundurulmal1d1r. Kondansatorlerin Uggen baglanmas 1halinde
(5.3)
olup, y1ld1z baglanmas1 halinde ifade
Ocv=3 V le [ VAr] (5.4)
§eklinde yaz1llr.
GUcU P [ W ] ve gUg faktorU Coscp 1 olan bir yUkUn gUg faktorunun

iyile§tirilerek Coscp2 yap1 lmas1 igin gerekli kondansator bataryasinin gUcU
Oc=P( tancp1 - tancp2 ) [ VAr ] (5.5)
bagint1sindan bulunur.
Ayni sistemde Uggen ve y1ld1z bagll kondansator gruplan kar§1la§t1r1llrsa
Cv/C 0 =3 (5.6)
oran 1elde edilir.
Son ifadeden yararlanarak denebilir ki ; y1ld1z baglamada, kapasite yUksek

ve buna kar§1l1k gerilim dU§Uk, Uggen baglamada ise kapasite dU§Uk, fakat
gerilim yUksektir.
5.3 Reaktif Gue; Kompanzasyonu ile Eide Edilen iyile~tirmeler
Kapasitif gUcUn Uretim merkezlerinde elde edilmesi, ta§inmas1 ve

dag1t1 lmas 1, bu gUcUn tUketim merkezlerine tesis edilecek kondansatorler ile
de saglanabilmesi nedeni ile ekonomik degildir.
Kondansatorler bagland1klan sistemden yUzde yUz ileri gUg faktorUnde gUg
gekerler, bu geri gUg faktorUnde yUzde yUz bir gUcUn sisteme verilmesi
demektir.
$ekil 5.1 'de kondansator bulunmamas1 halinde sistemin tek hat diyagram1 ve
buna bagll olarak ak1m ve gerilimlerin vektorel gosterilimi, $ekil 5.2'de ise bir
kondansator yada kondansatOr grubunun sisteme paralel olarak tesis
edilmesi halinde sistemin tek hat diyagram1, ak1m ve gerilimlerin vektorel

dag1llm1 gosterilmektedir.
Us
Besleme Kaynag 1
p
Coscp 1
Vs
lcM/1
$ekil 5.1 Reaktif gu9 kompanzasyonu yap1lmadan once

ak1m ve gerilimlerin fazorel gosterili~i.
5.3.1 Gerilim Di.i~i.imi.i
$ekil 5.1 'de verilen hattin sonunda bulunan geri gu9 faktorundeki bir yukun,
devre sabitleri R ve X olan besleme hattrnda meydana getirdigi gerilim
du~umu, enine gerilim du~umunun daha once belirtilen nedenlerden dolay1
ihmal edilmesiyle
L1V1 =R 11 Coscp1+X 11 Sincp1 [ V] (5.7)
~eklind e yaz1llr.
$ekil 5.2'de gosterildigi gibi hattin sonuna, yukun bulundugu noktaya bir
kondansator grubunun tesisi ile, yukanda yaz1lan gerilim du~umu, ak1mrn
reaktif bile~eninin [ I Sincp - le ) kadar azalmas1nedeniyle ku90lecek ve
[ v] (5.8)
olacakt1r.
Us
Besleme Kaynag1
p
Coscp 1
$ekil 5.2 Reaktif gU9 kompanzasyonu yap1ld1ktan sonra

ak1m ve gerilimlerin fazorel gosterili!?i.
5.3.2 GO~ Kayb1
Reaktif gU9 kompanzasyonu oncesi yUkUn !?ebekeden 9ektigi ak1m
(5.9)
Aktif, reaktif ve zahiri gU9ler ise s1ras1yla
P1=...J3 U 11 Coscp1 [ W] (5.10)
0 1=...J3 U 11 Sincp 1 [ VAr] (5.11)
S1 = J3 U 11 = ~Pf+ Qf [VA] (5.12)
iken, ayn1 yUkUn iletim hattinda meydana getirdigi aktif ve reaktif gU9
kay1plan
(Pk)1 = 3R[i~1 + l~w d [W] (5.13)
(Qk)1 = 3X[ 1~1 + l~w1 l [VAr]

(5.14)
242 ENERJI DACITIMI - C0Z0ML0 PROBLEMLER
olur.
$ekil 5.2'de gosterildigi gibi yUke paralel olarak kondansatorler bagland1g1

zaman yUkUn ~ebekeden 9ektigi toplam ak1m, aktif bile~en degeri sabit kallr
iken reaktif bile~en ak1min kondansator grubundan dolay1 kU9U lmesinden
dolay1 azalacak ve
(5.15)
olacaktir.
Bu durumda ~ebekeden 9ekilen aktif gU9 degi~mez iken reaktif ve zahiri

gU9ler kU9Ulecek ve
02=°'13 U 12 Sinq>2 (5.16)
S2 = J3 U 12 = ~p~ + Q~ (5.17)
olacakt1r ( $ekil 5.3 ).
Yukanda ifade edildigi gibi yUkUn ~ebekeden 9ektigi ak1m azalacagindan

iletim hattinda meydana gelecek gU9 kay1plan da
(Pkh =3R{l~ 1 + [ldw1- lcJ2} (5.18)
(Okh = 3 X{ 1~ 1 + [ldw1- lcJ2} (5.19)
olarak karesel oranda dU~ecektir
} o, -o,
$ekil 5.3 Kompanzasyon yap1lmadan once ve sonra bir dag1t1m sisteminde

yUkUn ~ebekeden 9ektigi gU9lerin fazorel gosterimi.
5.3.3 GU~ FaktorU
$ekil 5.3'de de gosterildigi gibi reaktif gU9 kompanzasyonu sonucunda

yUkUn 9ektigi aktif gU9te bir degi§iklik olmaz iken, reaktif gU9 0 1'den 01 - Oc
degerine dO§er ve gU9 faktorO de bun a bag II olarak Coscp 1'den Coscp 2 ' ye
yUkselir ( ak1min gerilimle olan faz a<;:1sinin dO§mesi Coscp'nin degerini
yUkseltir ).
Kondansator grubu ilave edilmeden once yUkOn sistemden 9ektigi gUcUn g09
faktoro
p p
Coscp1 = 81 = ~P2 + Of (5.20)
ve kondansator grubu bagland1ktan sonra bu

p p
(5.21 )
Coscp2 = 82 = JP2 + (01- Oc)2
olur.
Reaktif gU9 kompanzasyonu ile yUkUn talep ettigi reaktif gUcUn bir k1sm1
veya tamam1 kondansator grubu tarafindan saglanm 1§t1r. Boylece
§ebekeden 9ekilen reaktif gU9 azalt1llr.
5.4 Reaktif GU~ Kompanzasyonu Yap1lan Sistemlerin i!iletilmesi
Elektrik sisteminin yUklU oldugu saatlerde ge9erli olan bu uygulama, dO§U k

yUklU oldugu saatlerde ge9erli degildir. Bu nedenle sistemin dU§Ok yUklU
oldugu saatlerde kondansator gruplan sistemden 91kart1llr.
Kondansator gruplannin se9iminde, tesisinde ve i§letilmesinde a§ag1daki

hususlann dikkate alinmas1 gerekir:
a- Kondansatorler sUrekli olarak nominal ak1mla 9all§1rlar ve a<;:ma/kapama
olaylannda nominal ak1min birka9 kat1 ak1m 9ekerler. Bu yUzden
baglant1 iletkenlerinin se9iminde yUklenme ak1m 1 olarak nominal ak1m1n
1.5, 2 kat1 bir deger al1nmaild1r.
b- A<;:ma/kapama olaylannda 9ekilen ak1min yOksekligi nedeni ile ak1m
transformatorleri, ampermetreler gibi ak1m ile direkt ya da dolayl1olarak
baglant1ll cihazlar tesis edilir iken, kondansator grubunun daima iki kat1
bUyUklUkte bir degerde se9ilmelidirler.
c- Kondansator ya da kondansator gruplan yUk devreye ailnd1ktan sonra
baglanmall ve yUk devreden 91kanlmadan once aynlmal1d1rlar.
d- Kondansator ya da kondansator grubu devreden 91kanld1ktan sonra §arj
yUkU zamanla bir direnc; Ozerinden bo§ailr. Kondansatorler Uzerlerindeki
gerilimin 50 V ve daha a§ag 1sina dU§meden tekrar devreye
alinmamal1d1rlar. Bu yUzden devreden 91kanlan kondansatorl eri tekrar
devreye almak i9in al9ak gerilim §ebekelerinde en az bir dakika, yOksek

gerilim §ebekelerinde ise be§ dakika beklenilmelidir. Aksi taktirde
kondansatorler tahrip olur.
5.5 c;ozi.imlU Problemler
Reaktif g09 kompanzasyonu yap1lan i§letmelerle ilgili haz1rlanan problemler

ve 9ozOmleri a§ag1daki gibidir.
Problem 5.1
G09 faktorO 0.7 olan 600 kVA gOcOndeki endOktif bir yOkOn g09 faktoro
0.95 yap1lmak isteniyor. G09 faktorOnO iyile§tirmek i9in gerekli
kondansator grubunun gOcOnO bulunuz.
c;ozi.im:
Kompanzasyon yap1lmadan once yOkOn aktif g09 degeri
P='13 U I Coscp
ifadesinden,
reaktif g09 degeri ise
0='13 U I Sincp
ifadesinden elde edilir.
Bu iki e§itlik birbirine
Q=P tancp
ifadesi ile baglldir.
Kompanzasyon yap1ld1ktan sonra sistemden 9ekilen aktif g09 ayni

kallrken, reaktif g09 azalacagmdan
../3 U I Coscp ='13 U 11 Coscp1

ve
olarak yaz1llr ve daha sonra dUzenleme yap1l1rsa
elde edilir.
9u halde reaktif guc;:ler arasmdaki fark (azalan miktar) kondansator

grubu taraf1ndan saglanacagmdan, pratikte kondansatOr gUcUnU
bulmaya yarayan sade bir e§itlik elde edilir.
Oc=P ( tancp - tancp1 )
Bu son ifadede bilinenler yerine konursa
Oc= 600·0 .7( tan 45.57° - tan18.19°)
= 290.44 kVAr.
olarak elde edilir.
Ancak bu deger standart bir degere tekabUI etmeyebilir. Bu durumda bir

Ost norm deger almak gerekir. Burada nominal deger olarak 300 kVAr
allnd 1g1 kabul edilir ise, yeni gUc;: faktorU
Oc=P ( tancp - tan<p1 )
ifadesi kullanilarak ve bilinenler yerine konularak
300=600·0.7 (tan 45.57°- tancp 1 )
ifadesi c;:ozUIUrse
veya
olarak elde edilir.

246 ENERJI DAC';ITIMI - <;CZOMLO PROBLEMLER
Problem 5.2
Yuk (terminal) gerilimi 6.6 kV olan enduktif bir yuk grubu sistemden
0.866 gu9 faktoru ile 2.5 MW'l1k gu9 9ekmektedir. 5 km uzunlugundaki
2
hatt1n kesiti 50 mm bakir malzemeden olup, toplam hat enduktans1
0.850 mH/km'dir.
a- Yuk terminallerinde gu9 faktorunu 0.95 yapacak kondansatOr
grubunun degeri ka9 µF'dir?
b- Bu durumda hat ba§1 gerilimi ka9 kV'tur ?
c- Kondansator grubunun devre d1§1 olmas1 halinde, ayni terminal
gerilimini elde edebilmek igin hat ba§1 gerilimi ka9 kV olmalldir ?
c;ozUm:
a- Sistemin tek hat diyagram1 $ekil 5.4'deki gibi 9izilebilir.
I
5 km UR=6.6 kV
~~~~~~~~~~~~---...~cc
R0 =0.357 ohm/km
Lw0 =0.85 mH/km
Besleme Merkezi
2.5MW
Coscp=0.866
$ekil 5.4
Yukun kondansator grubunun bagland1g1 noktadan sonra 9ektigi

ak1m ve bile§enleri
I= 2500000
.J3. 6600 . 0.866
= 252.53 A
lw=218.69 A
ldw=126.27 A'dir.
Kondansator grubunun devreye allnmas1 ile ana hattan 9ekilen ak1m

azalacak olup, degeri
olur.
Bilinenlerin ifadede yerine konmas1yla
11=218.69-j( 126.27 -le)
elde edilir.
Gue:;: faktOrunu (Coscp 1) 0.95 yapacak kondansator grubunun ak1m1,

yukaridaki ifadenin kullanilmas1yla
18. 19 =tan-1(126.27 - le)

218.69
yaz1larak
lc=54.41 A
bulunur.
lc=2 7t f CVR
oldugu bilindiginden, grubun kapasitesi bu e§itlik yard 1m1yla
C=45.45 µ F
olarak elde edilir.
b- Hat ba§I faz-notr gerilimi, hat sonu gerilimine reaktif gu9

kompanzasyonu sonucu hattan 9ekilen ak1min olu§turdugu gerilim
dO§Omu ilave edilerek bulunur.
Yani
ifadesinde bilinenler yerine konularak
~5 =3810.5+( 1.785+j1 .335) [ 218.69 - j( 126.27 -54.41 ) ]
=4296.79+j163.68 =4299.9 / 2.18° v

!1s=7447.64 / 32.18° V
olarak elde edilir.

c- Kompanzasyon sisteminin devre d1~1 olmas1 halinde ise, gOc;

faktorO 0.866 olup, hat ba~1 faz-notr gerilimi
~5 =3810.5+( 1.785+j1 .335 )( 218.69 - j126 .27)
e~itliginin c;ozOlmesiyle
~s=4369.9 I o.87° v
!J.s=7568.88 I 30.87° v
olarak elde edilir.
Problem 5.3
0.8 geri g09 faktorOnde, P gOcOndeki bir yuk terminal (yuk) gerilimi
3.3 kV olan bir dag1t1m hattmdan $ekil 5.5'deki gibi beslenmektedir.
Y1 ld1z bagll 45.35 µF'llk bir kondansatOr grubunun yoke paralel
baglanmas1 durumunda hat-ba~1 gerilimi, terminal gerilimine bOyOklOk
olarak e~it olmaktadir.
P'nin degeri kac; kW't1r ?
U5 =3.3 kV
3+j4 ohm
Besleme Merkezi
C=45.35 µF
p
Coscp=0.8
$ekil 5.5
~ozum:
YOkOn c;ektigi ak1m ve bile~enleri
I= p
..J3. 3300 • 0.8
p
I - ~---
w- ..J3. 3300
REAKTIF GO~ KOMPANZASYON U 249
p. 0.75
I-~-
dW - .J3 .3300
olup, y1ld1z bagl1 kondansator grubunun sisteme verdigi ak1m
le= co CV
-6 3300
= 2 • 71: • 50 • 45 • 35 .10 .J3
= 27.144 A'dir.
Diger taraftan hat ba§1 gerilimi, hat sonu gerilimine hat boyunca
meydana gelen gerilim dU§UmU ilave edilerek bulunacagindan
ifadesi, hat ba§1 geriliminin hat sonu gerilimine gore 8 ac;1s1 kadar ilerde
oldugu kabul edilerek bilinenler ile birlikte
3300.eio =3300+( P - j( p.0. 75 -27 .144)](3+ j4}

.J3 .J3 .J3. 3300 .J3.
3300
§eklinde yaz1l1r.
Yukandaki e§itligin her iki tarafindaki ger9el ve sanal k1s1mlan kendi

aralarinda birbirine e§itlenirse
~ + 3111 .94 = 3300. Coso (1)

3300
1 ·75 P +141.044 =3300.Sino (2)
3300
§eklinde 8 ve P'ye bagl1 iki bilinmeyenli denklem elde edilir. Denklem
tak1m1 9ozUIUrse
P=100286 W
8=3.37°
olarak elde edilir.
Ayn1 sonu9
3300
l~sl = l~R + tN\ = .J3
e§itliginden de bulunur.
250 ENERJI DA~ITI MI - <;:0Z0ML0 PROBLEMLER
Say1sal degerler ifadede yerine konursa
£_ + 3111.94+ 1 .?SP+141.0441= 33 oo
13300 3300 J3
elde edilir.
lfade kompleks say1larda bilinen yon temle, yani
ja + jbj = ~a2 + b2
i§lemi ile sonu9land1nlir ise, yOkOn degeri yukanda bulunan aynr
bOyOklOkte
P=100286 W
olarak bir daha hesaplanrr.
Bu sonuca gore yOkOn gektigi ak1m ve bile§enleri
1=21.93 A
lw=17.54 A
olur.
KondansatOr grubundan dolay1 sistemden gekilen ak1min wattl1 bile§eni

degi§mez iken, dewattll bile§eni l'dw =27.144-13.1 59=13.985 A §eklinde
kapasitif karaktere donO§Or.
YOkOn terminallerinden ol90lecek gOg faktOrO Coscp =0.78 degerinde

kapasitiftir ( ileri gOg faktoro ).
Akim ve gerilimlerin fazor diyagram1 $ekil 5.6'da gosterilmi§tir.

REAKTIF GOt; KOMPANZASYONU 251
lc=27.144 A
1'=22.43 A
/ ··-x·r·,
v5=3~·00/..,/3 v ! \
I I }
\ RI' /
VR=3300'/~:;3·-·,7·-·-
V ,./
·
i'
1=21.93 A /
i
i
~i
V5 =3300/.../3 V
l()
N
.,.... u-i
0 0
Cl) Cl)
$ekil 5.6
Problem 5.4
10 kV'luk gerilimle beslenen $ekil 5.7'deki dag1t1m sisteminin hat

iletkenlerinin kesiti 16 mm 2 bakir malzemeden olup, birim uzunluktaki
reaktans1 0.4 ohm/km'dir.
I- Hat sonunda boyuna gerilim dO§OmOnOn s1f1r olmas1 i9in, D

noktasina tesis edilecek kondansator grubunun kapasitesi ve gOcO
a - Kondansatorlerin 09gen baglanmas1

b - Kondansatorlerin y1ld1z baglanmas1
halinde hangi degerlerde olur ?

c · Sistemin tamaminda reaktif goc; kompanzasyondan once ve

sonra meydana gelen gOc; kay1plan nedir ?
II· Kondansator grubu D noktasina degil de, C noktasina tesis edilirse

kapasitesi ve gOcO
a - Kondansatorlerin oc;gen baglanmas1

b • Kondansatorlerin y1ld1z baglanmas1
halinde hangi degerlerde olur ?
10 kV
A L 1 =800 m B D
2
k=56 m/ohm.mm
2
q=16 mm
x0 =0.4 ohm/km 200 kVA 300 kVA 250 kVA
Cosqi=0.7 Cosqi=0.75 Cosqi=0.6
$ekil 5.7
c;:ozum :
I-
a- Problemi c;ozmek ic;in ilk olarak kompanzasyon oncesi sistemdeki
wattl 1ve dewattl1 ak1m dag11im1 bulunacakt1r.
Bilindigi gibi efektif ak1m

s
I= f3u
ifadesinden, wattll ve dewattll bile~en ak1mlan ise
lw= I Coscp
ldw = I Sincp
e~ itliklerinden hesaplanarak $ekil 5.8'deki ak1m dag1l1m1 elde

edilir.
REAKTIF GOt;: KOMPANZASYONU 253
10 kV
A 800 m B 1000 m c 1200 m D
Hat } lw ~ 29.73 A -7 21 .65 A -7 8.66A

Ak1mlan low ~ 31 .24 A -7 23A -7 11.55 A
8.08A 12.99 A 8.66A

YUk } lw --+
11.45 A 11 .55 A
Ak1mlan ldw --+ 8.24A
$ekil 5.8
Diger taraftan mutlak gerilim dO§OmOnOn boyuna bile§eni
olup, kompanzasyon panellerinin D noktasma tesis

edilmesinden sonra ifade
§eklini al1r.
Daha sonra ifade bu uygulama igin daha a91k bir §ekilde
yaz11ir ve ifadede bilinenler yerine konularak s1f1ra e§itlenirse

(boyuna gerilim dO§OmO "O" yap11ir ise)
lc=72.54 A
bulunur.
Kondansatbrlerin Oggen baglanmas1 durumunda
U=Uc=10 kV
ve Oggen bagll kollardan gegen kondansator ak1mlan
let. = ~ = 41 .88 A oldugundan
let.= ro Ct. Uc
ifadesinden
41.88
Ct.=~------
2 • 3 .14 • 50 • 10000
=13.33 ~LF
olarak elde edilir.
Bu durumda grubun reaktif gOcO
e§itliginden
Oc 6 =1256.43 kVAr
olarak bulunur.
b- Kondansatorlerin y1ld1z baglanmas1 durumunda, grubun sisteme

verdigi kapasitif ak1m ( le ) degi§meyecek, buna kar§1l1k gruba
uygulanan gerilim
u
Uc= V = J3 = 5773.5 V
olacakt1r.
Bu durumda grubun kapasitesi
72.54
Cv = - - - - - - -
2. 3.14. 50. 5773 .5
= 39.99 µF
olarak bulunur.
09gen ve y1ld1z bagl1 kondansatorlerin kapasite degerleri

kar§1la§t1nld1ginda gorOlecektir ki, y1 ld1z baglamada kapasite,
09gen baglamadaki kapasiteden 09 kat daha bOyOktOr.
Yani
Cv=3 C6 'dir.
Grubun reaktif gOcO ise
Ocv=3 le Uc
REAKTIF GO<; KOMPANZASYONU 2 55
e§itliginden
Ocv=1256.43 kVAr
olarak daha once 09gen baglama i9in elde edilen deger ile ayni
bulunur.
c- Kompanzasyon yap1lmadan once hattin tamam1nda meydana

gelen aktif g09 kayb1 $ekil 5.8'den yararlanarak ve
ifadesi kullanilarak
bulunur.
Kompanzasyon sonras1 aktif g09 kayb1n1 hesaplayabilmek i9in,

hatlardaki ak1m dag1ilm1n1 lc=72.54 A degerinden yararlanarak
yapmak gerekir. ( $ekil 5.9 )
10 kV
A 800 m B 1000 m c 1200 m

Hat } lw -? 29. 73 A ----? 21.65 A ----? 8.66 A
Ak1mlari low ~ 4 1.3 A ~ 49.54A ~ 60.99 A
YOk } lw ___.. 8.08 A 12.99 A 8.66 A
Ak1mlan ldw ---.. 8.24 A 11.45 A 11.55 A
$ekil 5.9
$ekil 5.9'dan yararlan arak kompanzasyon sonras1 aktif g09 kayb1
ifadesi kullanilarak
elde ed ilir.
256 ENERJI DAGITIMI • t:;OZOMLO PROBLEMLER
Sonu9larin kar~1la~t1rilmasindan da gorUlecegi Ozere boyuna

gerilim do~omo s1fir olurken sistemin tamaminda meydana gelen
g09 kayb1 da 3.49 kat artm1~t1r.
II- Kondansator grubunun 9ekli 5.7'de D noktas1 yerine, C noktas1na

tesis edilmesi durumunda boyuna gerilim dO~OmOnO s1f1r yapacak
e~ itlik
~eklinde yaz1l1r.
lfadede bilinenler yerine konur ve e~itlik 9ozOIOrse kondansatOr

grubunun kapasitif ak1m1
lc=120.897 A
olarak elde edilir.
a- KondansatOr grubunun 09gen baglanmas1 durumunda kapasitesi

daha once verilen e~itlikler kullanilarak
69.79
c ~=~~~~~~~
2. 3.14 . 50 . 10000
= 22.29 µF
ve reaktif gUcU ise
Oc~=2093 .99 kVAr
olarak bulunur.
b- C noktasina y1ld 1z bagl1 kondansator grubunun kapasitesi
C=66.68 µF
ve reaktif gOcO yine 09gen baglamadaki gibi
0cy=2093.99 kVAr
olarak elde edilir.

Problem 5.5
Bir onceki ornekteki dag1t1m sisteminin sonuna tesis edilecek ve

boylece enerji kayb1n1 minimum yapacak kondansatOr grubunun ;
a- Ak1m1, kapasitesi ve gUcU ne olur?
b- Bu durumda hattm tamammda meydana gelecek gU<; kayb1 nedir?
c- Hattm sonunda meydana gelen boyuna gerilim dU§UmUnUn degeri
ne olur?
<;ozum:
a- Kondansator grubunun hattm sonuna tesis edilmesi ile hattm

tamammda meydana gelen aktif gU<; kayb1
ifadesi bu ornek i<;in yaz11irsa
olur.
Enerji kayb1n1 minimum yapacak deger
ifadesinden elde edileceginden, yukandaki ifadenin k1sm1 Wrevi

ali narak s1fira e§itlenirse
3 Ro {2 L1 (ldw1 - le} + 2 L2 (ldw2 - le) +2 L3 (ldw3 - le) } =O
bulunur.
lfadede bilinen ler yerine konursa kondansatOr grubunun §ebekeye

verdigi kapasitif ak1m
800. 31 .24 + 1000. 23 + 1200 . 11.55
lc =~~~-8-
0_0_
+_1_
00_0_+~12_0_0~~~
= 20.617 A
olarak bulunur.
Kondansator gruplannm Uc;gen baglanmas1 halinde, Uc;gen in her

kolundan gec;:en ak1m
le
let.= -:J3
= 11.9 A
ve kapasitesi
11.9
Ct. = - - - - - - -
2 . 3.14. 50 .10000
= 3.79 µF
gueu de
Oet.=3· 11.9· 10
=357 kVAr
olarak elde edilir.
b- Aktif guc;: kayb1n1 minimum yapaeak kondansator grubunun hattin

sonuna tesis edilmesinden sonra ak1m dag1llm1 $ekil 5.1 O'daki gibi
olur.
10 kV
A 800 m B 1000m c 1200 m D
Hat } lw ~ 29.73 A ----? 21.65 A ----? 8.66 A

Ak1mlan i_ ~ 10.623 A ----? 2.383 A ~ 9.067A
12.99 A 8.66A -
YOk } lw ---+ 8.08A
11 .55A
Ak1mlan ldw ---+ 8.24A 11.45 A
$ekil 5.10
Bu durumda hattin tamaminda meydana gelen aktif guc;: kayb1
el?itliginden
Pk=4.889 kW
bulunur.
REAKTIF GOi;: KOMPANZASYONU 259
c- Hattin sonunda meydana gelen boyuna gerilim dO§OmO yine

$ekil 5 .1O'dan yararlanarak
ti,.V=[800·29.73+1000·21.65+1200·8.66]/[56·16]+0.4[0 .8·1 0 .623+

1·2.383) - 0.4[1.2·9.067)
=62.305 v
olarak hesaplanir.
Problem 5.6
3.3 kV'luk §alter sisteminin bir 91k1§ panelinden beslenen motorun

ampermetre ve wattmetresinden okunan degerleri s1ras1 ile 100 A ve
400 kW't1r.
a- Motorun g09 faktoro ve reaktif gOcO nedir ?
b- Goe; faktorono iyile§tirmek i9in motorla beraber devreye girip/91 kan
paralel bagl1 kondansator grubunun gOcO 250 kVAr olarak se9ilecek
olursa motorun §ebekeden 9ektigi yUkUn yeni g09 faktorU ne olur ?
<;ozum:
a- 09 fazli motorun §ebekeden 9ektigi aktif gU9, ak1m ve besleme

gerilimi bilindiginden
P=.../3 U I Cos<p
Coscp=0.699
olarak bulunur.
Bu durumda kompanzasyon oncesi motorun §ebekeden 9ektigi

reaktif gU9
Q=-./3 U I Sin<p
ifadesinden
0=408.747 kVAr
bulunur.
b- 250 kVAr'lik kondansator grubunun motora paralel

baglanmasindan sonra ~ebekeden 9ekilecek reaktif gU9
0'=408.747 -250
= 158.747 kVAr
olur.
Motorun ~ebekeden 9ektigi gorUnen gU9, aktif gUcUn degi~medigi

goz onUnde bulundurularak
8 , = ~P2 + (0')2
ifadesinden
8'=430.349 kVA
bulunur.
$ebekeden kompanzasyon sonras1 9ekilen ak1m ise
I 430 .349
I -~=---
- .J3. 3.3
= 75 .29 A
bulunur.
Motorun aktif gUcU kompanzasyon sonras1 hal i9in
P=3 U I' Coscp'
~eklinde yaz1 lacagindan, ifadede bilinenlerin yerine konmas1 ile yeni

gU9 faktoru
Coscp'=0.929
olarak bulunur.
Kompanzasyon sonras1 ~ebekeden 9ekilen ak1mdaki azalma

100 - 75.29= 24.71 A, yUzde olarak ise %24. 71 'dir.
Problem 5.7
Nominal degerleri ayni olan 09 adet 34.5/11 kV'luk, 2000 kVA'l1k

transformator fanlari ile (ONAF) %15 a~1ri yOklenmeye mosait olup,
ayni baray1 beslemektedirler. Baradan beslenen yOklerin maksimum
degeri 0.86 geri g09 faktorOnde 7500 kVA'd1r.
l~letmenin ~ebekeden 9ektigi reaktif gOcO azaltmak igin ayni baraya
1200 kVAr'lik kondansator grubu baglanm1~t1r.
a- l~letmenin tamaminin devrede olmas1 halinde transformatorler
termik kapasitelerine kadar yOklenebilir mi ?
b- Transformatorlerin termik kapasitesini a~mamak igin gerekli ilave
kondansator grubunun gOcO ne olmal1d1r?
1200 kVAr
7500 kVA
Coscp=0.86
$ekil 5.11
<;ozi.im:
a- l~letmenin maksimum yOkte aktif ve reaktif g09leri s1ras1yla
P=S Coscp
Q=S Sin<p
e~itliklerinden
P=6450 kW
Q=3827 .2 kVAr
olup, kondansatorlerin devrede olmas1 durumunda ~ebekeden

9ekilen aktif g09 degi~mezken, reaktif g09 azalacakt1r ;
e§itliginden
olur.
Bu durumda i§letmenin §ebekeden talep ettigi gOcOn toplam degeri
81 = ~P 2 +Qf
= 6964.45 kVA
ve g09 faktorO
cp1 =tan_1 Q 1 =22.18°

p
p
COS<p1 =~
= 0.926'd1r.
Diger taraftan 09 adet transformator fanlannm devrede olmas1

durumunda
8rRANS =1 .15·( 3·2000 )
= 6900 kVA olarak yOklenebilirler.
l§letmenin talebi, transformatorlerin kapasitelerinin biraz Ozerinde

olup, kritik bir degerdedir. Transformatorleri riske atmamak ve
i§letmenin beslemesinde bir kesintiye meydan vermemek i9in,
i§letmenin toplam talebini ilave kondansator gruplan kullanarak
saglamak mOmkOndOr.
b- Transformatarlerin a§1n yOklenip de devre d1§1 olmamas1 i9in

§ebekeden 9ekilen gOcOn en fazla 6900 kVA olmas1 gerekir.
$u halde
82 = ~P 2 +(01-0d 2
82= SrRANS
e§itliklerinde bilinenlerin yerine konup, ifadenin 9ozOlmesiyle

11 kV'luk baraya baglanacak en k090k kondansatOr grubunun gOcO
REAKTIF GOc;; KOMPANZASYONU 263
Oc1=175.979 kVAr
olarak bulunur.
$u halde gucu en az 175.979 kVAr olan bir kondansator grubu

baraya ilave edilmelidir. En yakin nominal gu<f olarak 200 kVAr allnir
ise i§letmenin transformatorler uzerinden <fekecegi en buyuk gu<f
83= ~6450 2 + [3827 .2 - (1200 + 200 )] 2

= 6891 .57 kVA
bulunur.
Bu durumda i§letmenin §ebekeden (fektigi gucun gu<f faktoru

p
Cosq> 2 = - = 0.936
83
olur.
Problem 5.8
0.75 geri gu<f faktorunde 500 kW'llk kurulu guce ihtiyac1 olan bir
i§letmenin gu<f faktorO merkezi kompanzasyon ile 0.92'ye yukseltilmi§tir.
l§letmenin giri§ terminallerinde kompanzasyon sonras1 gerilim 1O kV
olup, 5 km uzakl1ktaki bir transformator merkezinden bak1r iletkenli hava
2
hatt1 iletkenleri ile beslenmektedir. iletkenlerin kesiti 50 mm olup, hattin
birim uzunluktaki reaktans1 x=0.4 ohm/km'dir.
a- Gu<f faktorOnu iyile§tirmek i(fin kullan1lacak kondansator grubunun
gucu ve e§deger kapasitesi ne olur?
b- Her kondansator elemanin i§letme gerilimi 2 kV olduguna gore
Li(fgen ve y1ld1z baglama durumlannda toplam ka<f kondansator
elemanina ihtiya<f vard1r?
c- Kompanzasyon sonras1 hat ba§I gerilimi ka<f kV olur ?
d- Kompanzasyon oncesi hat sonu geriliminin ayn1 olmas1 i(fin hat ba§1
gerilimi ne olmal1dir?
e- Gu<f faktoruno 0.92'ye yOkseltmekle i§letmenin elektrik sisteminden
<fektigi ak1m ile gu<f kaybindaki azalma yOzde ka<f olur ?
<;ozUm:
a- Probleme konu olan i§letme , hat karakteristikleri ile birlikte

$ekil 5.12'deki gibi gosterilebilir.
Gue; faktoruno 0.75'den 0.92'ye 91karmak i9in gerekli kondansator

grubunun reaktif gucu
Oc=P(tan<p - tancp')
Oc=500(0 .8819 - 0.4259)
=228 kVAr
bulunur.
Us
Besleme Merkezi
5 km UR=10 kV
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - . . . ~c
q=50 mm2 28.87 A
k=56 m/ohm.mm 2 - - - 25.46-13.16 A
12.3A
-c
x0 =0.4 ohm/km
500 kW
Coscp=0.75
$ekil 5.12
Grubun kapasitesi uc;gen ( $ekil 5.13 ) ya da y1ld1z ( $ekil 5.14 )

bagl1 olmasina gore farkll degerlerde olup, her bag lant1 grubu ic;in
hesaplar a§ag 1daki gibi yap11ir.
Oc;gen baglant1 hali ;
olup,
yaz1l1r.
lfadede Uc6 =U=10 kV olup, diger bilinenlerin e§itlikte yerine

konmas1yla bir fazdaki e§deger kapasite
Ce.= 228000
3 • 2 • 3 .14 • 50 • 10000 2
= 2.42 µF
olarak bulunur.
$ekil 5.13
Y1ld1z baglamada ise

u 10000
Ucv = .J3 = .J3
olup,
228000
Cv = 2
3. 2 . 3.14. 50. ( 10000)

.J3
= 7.26 µF
bulunur.
$ekil 5.14
266 ENERJI DA~ITIMI - 90Z0ML0 PROBLEMLER
09gen baglama halinde her bir koldan ge9en kapasitif ak1m
ifadesinden
=7.598 A
olup, sisteme verilen ak1m ise
lc=E ·7.598
=13.16 A'dir.
Y1ld1 z baglant1 halinde ise, y1ld1z kolun her kolundan ge9en ak1m
ayni zamanda sisteme verilen ak1ma e~it olup
Icy = ro Cy Ucy
2. 3.14. 50. 7.26 .10- 6 .1 0 .10 3
J3
=13. 16 A
olarak bulunur.
Bu deger yukanda ifade edildigi gibi sisteme verilen kapasitif ak1ma

e~ittir.
Yani
lc=lcy
=13.16 A'dir.
b- 09gen baglamada her kola uygulanan gerilim 10 kV ve her

kondansator elemaninin gerilimi de 2 kV olarak verildigine gore, her
fazdaki kondansator say1s1
nA=10/2=5
ve grubun tamamindaki kondansator say1s1 ise
(nA) TOPLAM =3·5=15 adettir ($ekil 5.15)

REAKT IF GO<; KOMPANZASYONU 267
0 9gen kollarda seri olarak baglJ olan kondansatorlerden herhangi

birinin kapasitesi, eleman say1s1 5 oldugundan
1 1 1 1
-= - - + -- + -- +- -+--
Ca (Ca ~ (Ca~ (Ca ~ (Ca ~ ( Ca~
(Ca)1=5 Ca
e~itliginden
olarak bulunur.
$ekil 5.15
Y1ld1z baglamada ise faz-notr arasma uygulanan geril im 1o/"'13 kV ve

her kondansator elemanm1n i~letme gerilimi 2 kV olduguna gore, her
fazdaki kondansator say1s1
10
n y =~ o::: 3
v3 . 2
ve grubun tamammdaki kondansatbr say1s1 ise
(n y) TOPLAM =3·3=9 adettir ( $ekil 5.16 )
Y1ld1z baglamada faz-notr arasma $ekil 5.16'da gosterildigi gibi seri

olarak baglanan kondansatbrlerden her hangi birisinin kapasitesi,
eleman say1s1 3 oldugundan
1 1 1 1
- = - - + -- + --
Cy (Cy)1 (Cy)1 (Cy)1
(C y )1 = 3 . Cy
e§itliginden
( Cv)1=3·7.26
=21.78 µF
bulunur.
$ekil 5.16
c- Kompanzasyon sonras1 hat ba§I gerilimi $ekil 5.12'deki bilgiler ve
ifadesi ile
R=5000/(56·50)=1.785 ohm
degerleri kullan1larak
~s=(1.785+j2){28.87 -j12.3)+~R
~s=5849.6+j35.75=5849.7 I o.35° v
ve fazlar aras1 gerilim
1!s=10.132 / 30.35° kV
olarak bulunur.
d - Kompanzasyon oncesi hat ba§1 gerilimi, ana hattaki reaktif bile§en

ak1mmm ldw=25.46 A almmas1yla
Y..s ={1.785+j2)(28.87 -j25.46)+5773.5
=5875.95+j12.3=5875.96 / 0.12° v
ve fazlar aras1 gerilim
.U.s=10.177 / 30.12° kV
olarak bulunur.
e- Kompanzasyon oncesi i§letmenin elektrik sisteminden 9ektigi ak1m
I= ~28.87 + 25.46
2 2
1=38.49 Aiken, kompanzasyon sonrasinda
I'= ~28.87 2 +(25.46-13.16)2

=31.38 A
olur.
Kompanzasyon sonras1 §ebekeden 9ekilen ak1mdaki azalma

%18.47'dir.
Kompanzasyon oncesi hattin tamaminda meydana gelen aktif gU9

kayb1
2
Pk=3 R 1
iken, kompanzasyon sonras1kay1p
2
P\=3 R (I' )
olur.
Boylece
:: =[
oranindan
~ r
gU9 kaybindaki azalma %34 olarak bulunur.
270 ENERJI DA~ITI MI - <;CZOMLO PROBLEMLER
Problem 5.9
Bir i!?letmenin a!?ag1daki Uc;: fazl1 yUkleri 220/380 V'l uk motor kontrol
merkezinden (MCC) beslenmektedir.
• Akkor flamanil lambalardan olu!?an 45 kW'ilk aydinlatma s istemi.
• Her birinin verimi %92, gU9 faktorU 0 .89 olan 50 HP'lik 3 adet
asenkron motor.
• Her birinin verimi %90, gU9 faktorU 0.80 olan 75 HP'lik 2 adet
asenkron motor.
• Verimi %95, ileri gU9 faktOrU 0. 707 olan 150 HP'lik senkron motor.
YUklerin tamaminin devrede olmas1 halinde !?ebekeden c;:ekilen
a- Ak1m1,
b- Aktif ve reaktif gU9leri,
c- l!?ietmenin kompanzasyon sonras1 gU9 faktorUnU bulunuz.
<;ozi.im:
a- Bu i!?letmede reaktif gU9 kompanzasyonu, verilerden de

anla!?1lacag1 gibi senkron motorlar ile yap1lmaktad1r.
Her yUk grubunun !?ebekeden c;:ektigi ak1m ve bile!?en leri s1ras1 yla
45000
layd = J3. = 68.37 A [ Coscp = 1.0 ]
380
- 3 • 745 • 50 = 207 36 A [ COS<f>1 = 0.89 endU ktif ]
1mot1 - r;:; ·
v3 • 380. 0.89. 0.92
1mot2 = J3 2 • 745 • 75 = 235.81 A [ Coscp 2 = 0.80 endUktif ]

3 • 380. 0.80 . 0.90
1mot3 = J3 1. 745 . 150 = 252.79 A [ Coscp 3 = 0.707 kapasitif ]

3 • 380. 0.707. 0.95
( 1mot1 )w=184.55 A ( 1mot1 )dw=94.55 A
( lmot2)w =188.65 A ( 1mot2 )dW =141.45 A
( lmot3 )w =178 .72 A ( lmot3)dw =178.72 A
olup, !?ebekeden c;:ekilen toplam aktif ve reaktif ak1mlar
lw= layd+( lmot1 )w+( 1mot2 )w +( 1mot3 )w
= 620.29 A
= 57.28 A
ve 9ekilen toplam zahiri ak1m ise
1= ~1~+ 1aw
= 622.93 A
bulunur.
b- Bara gerilimi ve yukanda hesapland1g1 gibi bile§en ak1mlar

bilindigine gore, §ebekeden 9ekilen aktif ve reaktif gU9ler
P='13 U I Coscp
0='13 U I Sincp
e§itliklerinden
P=408.26 kW
Q=37.70 kVAr
olarak bulunur.
c- i§letmenin §ebekeden 9ektigi gUcUn gU9 faktorU, senkron motorun

devrede olmas1 halinde
cp = tan- 1 Q
p
e§itliginden
Coscp =O .995
olarak bulunur.
Problem 5.1 O
GU9 faktorU 0.707, verimi %86 olan 250 HP gUcUndeki bir asenkron
motor 3.3 kV'luk bir baradan beslenmektedir. Motorun §ebekeden
9ektigi reaktif gUcU azaltmak maksad1 ile motor ile beraber devreye
girip/91kan bir kondansator grubu motora paralel balanm1§ ve motorun
§ebekeden 9ektigi gUcUn gU9 faktorUnU 0.9'a yUkseltmi:;;tir.
a- Motor'a paralel olarak baglanan kondansator grubunun gOcU nedir ?
272 ENERJI DA(;ITIMI - <;0Z0ML0 PROBLEMLER
b- Kondansatorlerin 09gen ya da y1ld1 z baglanmas1 halinde e~deger

kapasitenin degeri ne olur ?
<;ozum :
a- Problemde verilen guc; aksi belirtilmedikc;e motorun milinden alman

guc; olup, ~ebekeden c;ekilen aktif guc; ise
250. 745 .10 -3

PM= 0.86
= 216.57 kW
olarak bulunur.
Goe; faktorono 0.707'den 0.9'a 91karan kondansator grubunun

gOcO
Q=P( tancp - tancp' )
0=111.68 kVAr
olarak bulunur.
b- Kondansatorlerin Oc;gen baglanmas1 halinde
Uc=U=3.3 kV olup,
ifadesinden grubun e~deger kapasitesi
C6 =10.88 µF
ve kondansatorlerin y1ld1z baglanmas1 halinde ise Ucy=U/"'3 olup,

e~deger kapasite
2
0 cy=3 w Cy U CY
ifadesinden
Cy=32.64 µF
bulunur.
Problem 5.11
Verimi %92, gU9 faktorU 0.85 olan 100 HP'lik bir asenkron motor ile
25 kW'lrk 1s1t1c1 ayni panelden beslenmektedir. $ebekeden 9ekilen
toplam yUkUn gU9 faktorUnUn 0.95 olmas1 i9in;
a- Baglanacak kondansatOr grubunun gU9 ve kapasitesini bulunuz.
b- Kondansator grubu yerine verimi %94, gUcU 50 HP olan ka9 kVA'lik
bir senkron motor sisteme baglanmalrd1r ?
<;ozi.im:
a- Asenkron motorun i;;ebekeden 9ektigi aktif gU9

3
= 100.745 . 10- = 81 kW
p 0.92
ve reaktif gU9 ise
0=81 • tancp
=50.2 kVAr'dir.
ls1t1c1 i;;ebekeden sadece 25 kW'l1k aktif gU9 9ekeceginden, panelin

tamaminin i;;ebekeden 9ektigi toplam aktif ve reaktif gU9ler
Prop=106 kW
Orop=50.2 kVAr
olup, ii;;letmenin kompanzasyon oncesi gU9 faktorU tancp 1=0rop/Prop

ei;;itliginden yararlanarak Coscp 1=0.90 bulunur.
$u halde gU9 faktorUnU 0.95 ( Coscp2 ) yapacak kondansator
grubunun gUcU
Oc=16.46 kVAr
bulunur.
Kondansatorlerin sisteme U9gen olarak bagland 1g1kabul edilerek

Oc
c,. . =--2
3 u
(!)

274 ENERJI DA~ITIMI -c;CzOMLO PROBLEMLER
C6 =120.9 µF
bulunur.
b- Senkron motorun kondansat6r grubu yerine §ebekeye baglanmas1

ile sistemden 9ektigi aktif gU9
50. 0.745
Ps = 0.94
= 39.63 kW
ve sisteme verdigi kapasitif reaktif gU9 ise ( gU9 fakt6 rUnUn Coscp 5
oldugu kabu l edilerek)
Os=Ps tancps' dir.
Senkron motorun diger yUkler ile birlikte devrede olmas1 halinde

§ebekeden 9ekilen toplam aktif gU9
Pr op=81 +25+39.63
=145.63 kW
ve reaktif gU9 ise
0rnp=50.2 -39.63 • tancps
olarak yaz1l1r.
Senkron motorun devrede olmas1 halinde ~ebekeden 9ekilen toplam

yUkUn gU9 faktorUnUn 0.95 ( 18.195 geri fazda ) olmas1
istendig inden
tan( 18.195°) = Ornp

Prop
yaz1llr ve i§lemler yap1llrsa, senkron motorun gU9 faktorU
Coscp8 =0.998
bulunur.
Buna gore senkron motorun §ebekeye verdigi reaktif gU9
0 5 =2.34 kVAr'd ir.

REAKTIF GOC:: KOMPANZASYONU 275
Problem 5.12
11 /3.3 kV'luk transformatbr merkezinden empedans1 0.5+j1 .3 ohm

olan bir hat ile beslenen bir toketici grubu tam yukte 0. 707 geri gu9
faktorunde 200 A 9ekmektedir. Ayni toketici grubu gunun onemli bir
k1sminda ise 0.65 geri gu9 faktbrunde 100 9ekmektedir.
Tuketici grubunun ~ebekeden 9ektigi ak1m1, dolay1s1yla kay1plan ve
gerilim du~umunu azaltmak i9in toketici barasina, gu9 faktorunu tam
yukte 0.92 yapacak bir kondansatbr grubu tesis edilecektir.
a- GU9 faktorUnU tam yUkte 0.92 yapacak kondansator grubunun gUcu
nedir?
b- Kompanzasyon sonras1 ~ebekeden 9ekilen ak1m ne olur ?
c- Kompanzasyon sonras1 hattin tamam1nda meydana gelen gerilim
dU~UmU ile toketici barasindaki gerilimin degeri ne olur ?
d- TUketici grubunun en az gU9 talebinde bulundugu saatlerde gU9
faktorU, yukanda tam yuk i9in hesaplanan kondansatorlerin
tamam1nin devrede olmas1 durumunda ne olur?
<;ozUm :
a- Probleme konu olan sistemin tek hat diyagram1 $ekil 5.17'deki gibi
gosterilebilir.
3.3 kV
0.5+j1 .3 ohm
~c
c
Besleme Merkezi
200 A
Coscp=O. 707
$ekil 5.17
Kondansatbr grubunun gUcUnU hesaplayabilmek i9in
Oc=P ( tancp -tamp' )

'
ifadesinde bilinmeyen olan aktif yUk degerinin hesaplanmas1, bunun
i9inde yUk terminallerindeki gerilimin bilinmesi gerekir.
Hat ba~1 gerilimi (Vs) bilindiginden
e§itliginden hat sonu gerilimi, hat ba§I geriliminin referans alinmas1

ve bilinenlerin ifadede yerine konmas1yla
1905.25=( 0 .5+j1 .30 )( 141.4 -j141.4 )+ ~R
e§itliginin <fOZOlmesiyle
~R=1650 .73 -j113.12 V
=1654.6 I -3.92° v
.!J.R=2.866 / 26.08° kV
olarak bulunur.
Buna gore yUkUn kW olarak degeri
P=°'13 U I Coscp
ifadesinden
P=701.92 kW
bulunur.
Bu durumda i§letmenin gU<f faktorUnU iyile§tirip 0.92 yapacak

kondansator grubunun gUcU
Oc=701.92{ 1 -0.426 )
=402.90 kVAr
bulunur.
b- Reaktif gU(f kompanzasyonu ile grup, sisteme kapasitif ak1m verir.

Kondansatorlerin U(fgen bagland1g1 kabul edilirse, U(fgen baglantin in
her kolundan ge(fecek ak1m
l c6=-~-
Oc
3 Uc6
ifadesinden ,
lc6 =46.860 A
olup, sisteme verilen ak1m ise
=81 .16 A
olur.
Buna gore yOkOn §ebekeden 9ektigi ak1m
l1L=141.4-j(141.4- 81.6)
=141.4 -j60.24 A
=153.697 I -23° A
olarak bulunur.
c- Reaktif g09 kompanzasyonu ile §ebekeden 9ekilen ak1m 200 A'den

153.697 A'e dO§tOgOnden, besleme hattindaki gerilim dO§OmO
azalacak ve yOk terminallerindeki gerilim yOkselecektir. Hat ba§1
geriliminin (3.3 kV) sabit tutuldugu kabul edilir ise
1905.25=(0.5+j1 .30)(1 41.4 -j60.24)+ ~R1
e§itliginden hat sonu faz-notr gerilimi
~R1 =1756 .24-j153.7 V
=1762.95 / -5° v
olarak bulunur.
olur.
Yukandaki e§itlikten kolayca hesaplanacag1 gibi hattin tamaminda

meydana gelen gerilim dO§OmO
iiV1=149.012+j153.7 V
=214 / 45.88° v
olarak bulunur.
d- Problemde verilen bilgilerden reaktif gU9 kompanzasyon sisteminin

yUkUn bUyUklUgUne gore otomatik olarak degi§medigi, yani sabit
kald1g1 anla§1lmaktad1r.
Bu durumda yUk ne olursa olsun, kapasitif ak1m daha once

hesapland1g1 gibi
lc=81.16 A
olup, yUkUn en az oldugu zamanlarda §ebekeden 9ekilen toplam

ak1m
hL=1QQ.Q.65-j(1QQ.Q.76-81.6)
=65 +j5.16 A
degerinde ileri gU9 faktorUnde ( kapasitif karakterli ) bir ak1md1r.
Buna gore meydana gelen gerilim dU§UmU
iiV 2=(0.5+j1 .3)·(65+j5.16)
liV2=25.792+j87.08=90.82 / 73.5° V
olup, bir onceki 9all§ma haline gore hayli azalm1§t1r.
Hat sonu faz-notr gerilimi ise
~R2=1881.47 /-2.650 V
bulunur.
Hat sonu fazlar aras1 gerilim ise
.!:JR2=3.258 / 27.35° kV
REAKTIF GOt; KOMPANZASYONU 279
olarak elde edilir.
Son ifaden de gorUldOgO gibi hat sonu gerilimi bir onceki 9al1§ma
haline gore 205 V daha artm1§t1r.
Problem 5.13
Nominal ak1m1 30 A ve g09 faktorO 0.86 olan bir asenkron motor

3.3 kV'luk §alter sisteminden empedans1 0.5+j1 .3 ohm olan bir hat ile
beslenmektedir. Motor devreye al1nirken 0.20 geri g09 faktorOnde
150 A 9ekmektedir.
a- Motor devreye alin1rken terminallerindeki gerilim dO§OmOnOn %3'0
a§mamas1 i9in terminallerine baglanmas1 gerekli kondansator
gocono bulunuz ?
b- Motor devreye alind1ktan sonra, baglant1s1 kesilmeyen kondansator
grubu ile birlikte §ebekeden 9ekecegi ak1min degeri ne olur?
c- Bu durumda §ebekeden 9ekilen ak1min g09 faktorO ne olur?
<;ozom:
a- Hat ba§I gerilimi problemde de verildigi gibi 3.3 kV olup, motorun

devreye alinmas1 esnasinda hattin tamaminda meydana gelen
gerilim dO§OmOnOn bu degerin %3'0 olmas1 isetenemektedir.
Yani
3300·%3=99 v
faz-notr gerilimi olarak bu deger kolayca hesaplanacag1 gibi
LiV5111.=57.15 V'tur.
$u halde motor devreye alin1rken baglanacak kondansator grubu

ile birlikte sistemin §ebekeden 9ekecegi
1Lstrt=150·0.2 - j(150·0.97 - le) A'lik
ak1min hattin tamaminda meydana getirecegi gerilim dO§OmOnOn

mutlak degeri 57 .15 V olacakt1r.
Ifade
I LiVstrt· 1=1 (0 .5+j1.3).[30 - j( 146.97 - le)] I

§eklinde yaz1llr ve 9ozOIOrse le i9in iki deger bulunur.
280 ENERJI DA~ITIMI - <;:CZOMLO PROBLEMLER
b=174.97 A
lc1 degeri problemin cevab1 olup, b degeri motorun devreye

alinmas1 esnasinda hat ak1min1 kapasitif karakterli k1lar. Boyle bir
9ozOm, yani a§lrt kompanzasyon, toketiciler a1t1s1ndan ekonomik bir
degeri olmad1g1ndan uygulanamaz.
Bulunan bu degerden yararlanarak motorun devreye allnmas1

esnasinda §ebekeden 9ekecegi ak1m
1Lstrt=30 - j28=41 / -43° A
olarak hesaplanir.
Sonu9tan da gorOldOgO gibi motorun devreye alinmas1 esnasinda

kondansator gruplannin kullan1lmas1 ile ak1m 150 A'den 41 A'e
dO§OrOlmO§tor.
Bulunan bu sonuca gore motorun devreye alinmas 1esnasinda hattin

tamaminda meydana getirecegi gerilim dO§OmO yeniden
hesaplanirsa
~Vstrt· = (0.5+j1 .3).( 30- j28)
~Vstrt·=51.4+j25=57.15/25.94° V
elde edilir.
Buna gore motor devreye al1n1rken hat sonu gerilimi
"is=~ Vstrt.+'YRstrt.
ifadesinden
'YRstrt.=1853.85 - j25=1854 / - 0.772° V
olarak bulunur.
Hat sonu fazlar aras1 gerilim ise
!JRstrt.=3.211 / 29.227° kV'dur.

b - Motor devreye alind1ktan sonra kondansator grubu ile birlikte

§ebekeden 9ekecegi ak1m
IL =30·0.86 - j( 30·0.51 - 118.97 ) A
=25.8+j 103.67 =106.83 / 76° A
olup, kapasitif karakterlidir. Ancak toplam ak1m degeri motorun

nominal ak1mindan (30 A) bir hayli fazlad1r ve ak1min kapasitif
olmasindan dolay1 a§ag1da hesap sonucundan da gorOldUgU gibi
hat sonunda gerilim yUkselmesine sebep olur. Bu durumda, yani
motor devreye girdikten hemen sonra otomatik bir dUzenle ya uygun
kompanzasyon degerine inilir, ya da kondansator gruplan tamamen
devre d1§1 edilir.
Hat sonu gerilimi bilindigi gibi
Y'.R=1905.25 - (0.5+j1.3)(25.8+j103.67)
Y'.R=2028.9 / -2.4° V
olarak elde edilir.
1!R=3.514 /-27.59° kV'dur.
Sonu9tan da gorOldUgU gibi, hat sonu gerilimi hat ba§J gerilimine

gore %6.48 oraninda artm1§t1r.
Motor devreye allnd1ktan sonra kondansatorler olmadan 9al1§t1nlirsa,

hat sonu motor terminallerindeki gerilim
Y'.R=1905.25 - (30·0.86 - j30•0.5)(0.5+j1 .3)
Y'.R=1873 / -0.79° V
ve fazlar aras1 gerilim ise,
!JR=3.244 / 29.2° kV
olacakt1r.
Kondansator gruplann1n tamaminin devrede olmas1 halinde hat

sonu gerilimi 3.514/3.244=1.083 oraninda , yani %8.3 oraninda
artm ll?tl r.
c- Motorun kondansator grubu oldugu halde l?ebekeden c;:ekecegi

ak1min gOc;: faktoro ( ki burada ileri gOc;: faktorOdOr ) bir onceki
paragraftaki ak1m ifadesinden yararlanarak
Cos( 76° )=0.24
olarak bulunur.
EKONOMIK $EBEKE TESIS I VE 1$ LETMESI 283
BOLOM -6
EKONOMiK $EBEKE TESiSi VE

i$LETMESi
6.1 Giri~
ButUn dunyada oldugu gibi, ulkemizde de elektrik enerjisi uretim i i9in

kullanilan kaynaklann bugun bilindigi kadan ile sin1rll ve de pahall olmas1 ,
gerekse yat1nm maliyetlerinin yuksek olmas1 nedeni ile enerjinin 9ok
ekonomik kullanilmas1 ve tesislerin mumkun oldugunca ucuza mal edilmesi
gerekir.
Ancak enerji tUketicilerin kullanimina sunulur iken kalitesinden taviz
verilmemeli, kesintisiz, istenilen zamanda ve istenilen miktarda olmalld1r. Bu
sebeple gerilim dO§Omu tUketicilerin kabul edebilecegi limitler i9inde olmal1 ,
hatlann a§lrl yuklenmesi onlenmeli ve enerji kay1plan minimum degerlerde
tutulmalld1r. Aynca elektrik tesisleri, meydana gelebilecek anzalarda, bak1m
ve onanm 9all§malannda tUketicileri en az etkileyecek §ekilde tes is
edilmelidir.
MO§teriyi memnun edecek yukandaki isteklerin tamamin1 kar§ilamak

mumkundur, ancak bu durumda tesis maliyeti, dolay1s1yla enerjinin sat1§
fiyat1 artacakt1r. Bu durumda hem sistem kalitesini yu ksek tutacak, hem de
enerjiyi ucuza mal edecek 9ozum, yani optimum 9ozum ara§t1n lmalld1r.
284 ENERJI DA~IT IMI <;;0Z0ML0 PROBLEMELER
Dag1t1m tesislerinde standartlann d1§rna c;:1k1lmadan optimizasyon yap1lacak

alanlar bellidir ve a§ag1daki gibi s1ralanabilir :
Bir tUketim bolgesinde, transformator yerle§im merkezlerinin optimum

olarak belirlenmesi.
- Transformator say1 ve bUyUklUklerinin optimumu olarak tespiti.
Transformatorler ve tuketim merkezleri aras1nda optimum yUk transferi.
Hat gUzergahlannrn optimum olarak belirlenmesi.
Alc;:ak gerilim hat bUyUklUklerinin ( kesit ve uzunluk ) optimum olarak elde

edilmesi.
Mevcut tesislerin ekonomik i§letilmesi .
Ekonomik cihaz sec;:imi.
6.2 Al~ak Gerilim ~ebekelerinde Hat Optimizasyonu
Dag1t1m sistemlerinde yukanda ifade edilen §ebeke tesis tekniklerinin her

biri ayn ve geni§ kapsamll bir c;:al1§may1 gerektirir. Burada sadece kaplad1g1
alan, dolay1s1yla kullanilan malzeme ac;:1srndan bUyUk boyutta olan alc;:ak
gerilim radyal §ebekelerinin boyutland1nlmasrnda kullan1lan optimizasyon
tekniklerinden birkac;:1 ele allnacakt1r. BUtun tekniklerde tuketiciler ic;:in c;:ok
onemli olan terminal gerilimini belirli limitlerin ic;:inde tutmak ic;:in, maksimum
gerilim dU§UmU sabit al1narak hat bUyUklUklerinin ( uzunluk, kesit ) optimum
degerleri bulunacakt1r.
6.3 CozUmli.i Problemler
Enerji dag1t1m sistemlerinin tesis ve i§letilmesinin ekonomik olarak nas1I

saglanacagrna ait baz1 uygulamalar a§ag1da verilmi§tir.
Problem 6.1
lletilen gUcUn, iletim veriminin, mesafenin ve tuketici uc;:lanndaki

gerilimin ayni oldugu 2 ve 3 iletkenli dogru ak1m elektrik sistemini
kullanilan iletken malzemesi yonUnden kar§1la§t1nniz.
CozUm:
Probleme konu olan 2 ve 3 iletkenli sistemde

EKONOMIK $EBEKE TESIS I VE 1$LETMESI 285
• lletilen gU9,
• lletim sisteminin verimi,
• lletim mesafesi,
• TUketici u9lanndaki gerilim
ayni olup, U9 iletkenli sistemin dengeli yUklendigi, orta iletkeninden bir

ak1m ge9medigi ve kesitinin diger kesitlerin yans1 kadar oldugu kabul
edilmi!?tir.
I - iki iletkenli sistem
Sistem gidi!? ve donU!? iletkenlerinden meydana gelmi!? olup, ak1m her iki
iletkenden de ge9mektedir.
+ 12
t
u
I
YOK
I I
12
$ekil 6.1
lletilen gU9
P=U 12
olup, iletkenlerdeki toplam kay1p ise

2 p 2 R2
Pk2 = 2 R2 I ~ = ----=--
U2
bulunur.
n- o~ iletkenli sistem
Bu sistemde yUkler, di!? iletkenler (pozitif ve negatif potansiyel'e haiz

iletkenler) ile orta iletken ( "O" potansiyeldeki iletken) arasina
baglanmakta olup, sistemin dengeli yUklenmesi halinde orta iletkenden
bir ak1m ge9memektedir.
Sistemin dengeli yUklenmesi halinde iletilen gU9

286 ENERJI DA~ IT I M I <;:0Z0ML0 PROBLEMELER
P=2 U I
ve iletkenlerde meydana gelen guc;; kayb1 ise ( orta iletkenden bir ak1m
gec;;miyor)
p2 R
Pk = 2 R 12 = - -
2 u2
olur.
+
u YOK
0
u YOK
~ekil 6 .2
III - Kar~1la~t1rma
lki ve uc;; iletkenden olu§an dogru ak1m sistemlerinde kay1plann ayni

olmas1 halinde
yaz1llp, terimlerin kar§1llg1 e§itlikte yerine konursa
2
2 P R2
u2
R
R2 = -
4
elde edilir.
lletim mesafelerinin ve kullanilan iletken malzemesinin ayni alinmas1 ile

son e§itlikten
elde edilir.
EKONOMIK $EBEKE TESISI VE 1$LETMESI 287
Diger taraftan 09 iletkenli sistemde orta iletkenin kesiti, d1~ iletkenlerin

kesitinin yans1 al1nir ise, her iki sistemde kullan1lan iletken malzemesi
hac1m olarak
v2= 2Lq 2 =2L(4q)

Lq 1
v = 2Lq + - =Lq(2 +-)
2 2
yaz11ir ve bu degerler birbirine oranlanirsa
v2 =~=3.2
v 5
V2=3.2 • V
elde edilir.
Sonu9lardan da gorOldOgO gibi 09 iletkenli sistemde iletken kesiti, iki

iletkenli sistemdekinin 14 'O bOyOklOgOnde olup, kul lanilan iletken
malzemesi de %320 oraninda daha azd1r.
Problem 6.2
lletilen gOcOn, iletim mesafenin, her hangi iki iletken arasindaki en

bOyOk gerilimin ve sistemin tamaminda meydana gelen elektriksel
kay1plarin ayni oldugu
• 2 iletkenli dogru ak1m sistemini
• G09 faktoro Coscp olan 1 fazll alternatif ak1m sistemini
• G09 faktorO Coscp olan 3 fazll alternatif ak1m sistemini
kullanilan iletken malzemesi yonOnden kar~1la~t1r1niz.
Not : Deri etkisi dikkate allnmayacakt1r.
<;:ozum:
Kar~1la~t1rma yap1lmadan once her bir sistem, yukanda yap1lan kabuller

dogrultusunda ele alinacak ve elektriksel bOyOklOkler bulunacakt1r.
I - iki iletkenli dogru ak1m sistemi
Sisteme uygulanan gerilim sabit olup, U=VM'dir. Boyle bir sistemde gidi~
ve dono~ iletkenlerinden ge9en ak1m
p
12=-
VM
olup, sistemin tamaminda meydana gelen g09 kayb1
288 ENERJI DA~IT IMI <;:OZOMLO PROBLEMELER
olarak bulunur.
DC YOK
$ekil 6.3
II - 1 fazlr alternatif ak1m sistemi
Sistemde faz ve notr iletkenleri arasina uygulanan gerilim V=VM/fi.

olup, faz ve notr iletkenlerinden gec;;en ak1m
1-
J2. p
1- VMCoscp
ve sistemin tamaminda meydana gelen gi.ic;; kayb1 ise
bulunur.
Faz 11
V
t=VM/./2.
1 FAZLI
YOK
Notr
$ekil 6.4
EKONOMIK $ EBEKE TESISI VE 1$ LETMESI 289
ill - 3 fazh alternatif akrm sistemi
Sistemde faz-notr gerilimi V=VM/fi ve fazlararas1 gerilim ise

U='13VM/'12'dir. Dengeli yOklenme halinde faz iletkenlerinden gec;en
ak1m1n bOyOklOgO faz fark1 ile ayni olup, notr iletkeninden bir ak1m
akmaz. Bu durumda her faz iletkeninden gec;en ak1m
olup,
sistemin tamaminda meydana gelen kay1plar
2
2 2 P R3
Pk = 3 R3 l3 = 2 2
3 VM Cos cp
bulunur.
R .... 3
/[\ U I [\ u I f\ V
s
T 'I' u /[\ v 3 FAZLI
YUK
N 1v
$ekil 6.5
IV- Sonuc;
Her Oc; sistemde meydana gelen kay1plann ayni oldugu goz onOne
al1narak
2
2P 2R2
2
4P R1 2P R3
-vr;- = v~ Cos 2cp
yaz1l1r ve sadele~tirmeler yap1llrsa
Cos 2cp
R 2 : R1: R3= 1: : 3 Cos2cp
2
elde edilir.
290 ENERJI DA~ITI MI <;OZOMLO PROBLEMELER
lietim mesafelerinin ve kullanilan iletken malzemesinin ayni oldugu

varsay1m1 ile yukandaki e§itlik dOzenlenerek iletken kesitleri cinsinden
2 1
q2 : q1 : q3 = 1 :--2- : 2
Cos <p 3 Cos <p
§eklinde yaz1llr.
Diger taraftan dogru ak1m ile 1 fazll sistemde iki iletken, 3 fazll sistemde
ise genelde 3+1/2 iletken oldugu dikkate alin1rsa, kullanilan toplam
iletken hacimleri
olup, yukanda bulunan kesitler ifadelerde yerlerine konup, birbirlerine

oranlanirsa
elde edilir.
Problemde yap1lan kabuller dogrultusunda elde edilen sonuca bak1larak

denilebilir ki, en fazla iletken malzemesi 1 fazll alternatif ak1m
sisteminde, daha sonra siras1yla dogru ve 3 fazl1 alternatif ak1m
sistemlerinde gereklidir.
Problem 6.3
Bir fan; etiket degerleri 75 kW, ri=%92, Coscp=0.9 olan ve (fall§ma

egrisi $ekil 6.6'da verilen yOksek verimli bir asenkron motor tarafindan
(fal1§t1nlmaktad1r. Yap 1lan ol(fOmler sonucu motorun §ebekeden 0.6 geri
gO(f faktorO ile 22.5 kW (fektigi gorOlmO§tor. Bu motor yerine verimi
%93 ve tam yOkte gO(f faktoro 0.9 olan 18.75 kW'l1k bir motor (fall§tinlsa
idi bir y1ll1k enerji tasarrufu ne olurdu.
QozUm :
Bu motor tam yOkte (fall§t1nlsa idi §ebekeden

75
PM1 = - -= 81.52 kW
0.92
ve
c;ekecekti. Ancak giri~te de ac;1kland1g1 gibi yukun kuc;Ok olmasindan

dolay1 ayni motor ~ebekeden
P=22.5 kW
ve
Q=30 kVAr
c;ekmektedir.
Bu motorla ilgili $ekil 6.6'da verilen c;al1~ma egrisine bak11irsa, motor bu

durumda %83 verimle c;all~maktad1r.
Cosq>, lJ
0,9
--- --- -----

- --
----
0,8
1 0,7
0,6
~
0.6-("
/ .I cOSq>
.,,,.. ....
0,5 /
/ .
0,4 /
/
0,3 /
/
0,2 /
/
0,1
0 0,1 0,2 ~ 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9

....
"'<:i Gerc;;ek Goc;;/Nominal Goe;;
$ekil 6.6
Bu egriden yararlanarak fanin talep ettigi mekanik guc;, surtunme

kay1plannin ihmal edilmesiyle
PFAN=22.5 • 0.83=18.675 kW
olarak bulunur.
Mevcut motor yerine 18.75 kW'llk yeni motor konulursa, bu motor fanin
talep ettigi mekanik guco kar~ 1lar. Bu durumda ~ebekeden c;ekilen aktif
ve reaktif guc;ler
292 ENERJI DA~ ITIMI <;CZOMLO PROBLEMELER
18 675
P 2 = · = 20 .08 kW
M 0.93
OM2=9.73 kVAr
olarak bulunur.
lkinci motoru koymakla aktif gU(fte
PTAs=22.5 - 20.08=2.42 Kw
Reaktif gU(fte
QTAs=30 - 9.73=20 .27 kVAr
tasarruf elde edilir.
Bu motor gUnde 8 saat ve y1lda 300 gun ctall~t1rrllr ise toplam tasarruf
(PTAshop=5808 kWh/y1I
(QTAshop=48648 kVArh/y1I
olur.
Problem 6.4
Bir i~letme gUnde 10 saat, y1lda 300 gun tam yUkle ctall~acak 22 kW'l1k
bir pompanin tahriki ictin iki ayrr firmadan teklif alm1~t1r.
A firmasinin teklif ettigi motorun verimi %88, gU(f faktoru 0.88 ve fiyat1
600 000 000 TL'dir.
B firmasinin teklif ettigi motorun verimi ise %86, gU(f faktorU 0 .90 ve
fiyat1 550 000 000 TL'dir.
Her iki motorun ekonomik omrUnUn ayni, hurda degerinin s1f1r, faiz,
amortisman, bak1m ve sigorta giderlerinin ise ba~lang1(f maliyetinin
(y1 ll1k) %15 'i oldugu kabul edilirse, elektrik enerjisinin sat1~ fiyatinin y1I
boyunca sabit ve 45 000 TL/kWh oldugu bir sistemde hangi motor daha
ekonomik olur ?
<;;:ozUm:
A firmasinin sunmu~ oldugu teklifteki motorun ~ebekeden ctekecegi gU<f

22
PA =--=25 kW
0.88
EKONOMIK !?EBEKE TESISI VE l!?LETMESI 293
olup, tam yUkte bir y1 lda tuketecegi enerji
AA=25. 10 • 300=75000 kWh/y1I
ve bir y1lda i§letmeye maliyeti
l~letme maliyeti = 75000 • 45000 = 3 375 000 000 TL/yil

Faiz, amortisman v.b. giderler = 0.15 · 600 000 000 = 90 000 000 TL/y1I
Toplam =3 465 000 000 TL/y1l
B firmasrnrn sunmu§ oldugu teklifteki motorun §ebekeden c;ekecegi gUc;

ise
22
P9 = - - = 25.58 kW
0.86
olup, tam yUkte bir y1 lda tuketecegi enerji
A6 =25.58 · 10 • 300=76740 kWh/y1I
ve bir y1lda i§letmeye maliyeti
l~letme maliyeti = 76740 ·45000 = 3 453 300 000 TL/y1I

Faiz, amortisman v.b. giderler = 0.15 • 550 000 000 = 82 500 000 TL/y1I
Toplam = 3 535 800 000 TL/y1I
Sonuc;lann kar§1la§t1nlmasrndan rahatlrkla gorUldUgU gibi A firmasrnrn

teklifi daha uygundur.
Problem 6.5
Bir i§letmenin 1600 kVA'llk gUc; talebini a§ag1da verilen c;ali§ma

programrna uygun olarak mevcut elektrik §ebekesinden kar§ilayacak
transformatOr ic;in iki ayn yap1mc1dan teklif allnm1§t1r:
A firmas1nin teklifindeki transformatorUn demir kayrplan 10 kW ve
verimi %98 olup, sat1§ bedeli 3 000 000 000 TL'dir.
B firmasrnrn teklifindeki transformatorUn demir kay1plan ise 15 kW,
verimi %97 ve satr§ bedeli 2 750 000 000 TL'dir.
Her iki transformatorUn tipinin ve ekonomik omrUnUn ayni, hurda

degerinin s1f1r, faiz, amortisman, bak1m ve sigorta giderlerinin ise
ba§lang1c; maliyetinin (y1ll1k} %15'i oldugu kabul edilirse, elektrik
enerjisinin sat1§ fiyatrnrn yrl boyunca sabit ve 45 000 TL/kWh oldugu bir
sistemde hangi transformator alrn1rsa daha ekonomik olur.
294 ENERJI DA~ITIMI <;6Z0ML0 PROBLEMELER
TransformatorUn bir y1ll1k c;alii;;ma program1 :
2500 saat 1600 kVA

2000 saat 1000 kVA
500 saat 500 kVA
Not : Her yUkleme i;;art1nda yuk birim gUc; faktorUnde ve dengeli kabul
edilecektir. Ayrica transformator y1I boyunca nominal gerilim altinda
c;alii;;acakt1r.
Cozum :
A firmasinin onermii;; oldugu transformatorUn i;;ebekeden c;ektigi gUc;
1600
(PA)$eb = 0. = 1632.65 kW
98
olup, transformatorU tam yUkteki kay1plar1
(PkA)rop=1632.65 - 1600=32.65 kW
ve tam yUkte bak1r kay1plan
(PkAku=32.65 - 10 =22.65 kW
olur. ( Transformator ek kay1plar1 ihmal edilmii;;tir)
TransformatorUn 1000 kVA yUklenmesi halinde bakir kay1plar1

2
1000
(PkA)cu 1 =22.65( - -) = 8.85 kW
1600
TransformatorUn 500 kVA yUklenmesi halinde bak1r kay1plan ise

2
(PkA )cu2 = 22.65( -500
-) = 2.21 kW
1600
bulunur.
Bu sonuc;lara gore A firmasinin onermii;; oldugu transformatorde bir

y1lda meydana gelecek enerji kay1plannin toplam 1
AA =2500·(32.65)+2000·(10+8.85)+500·(10+2.21)
=125 430 kWh/y1I
olacakt1r.
Bu kay1plann maliyeti ise
125 430 • 45 000= 5 644 350 000 TL/y1l'dir.
All§ fiyat1 Ozerinden aynlacak bir y1ll1k faiz ve amortisman giderleri de
3 000 000 000 • 0.15=450 000 000 TL/y1I
oldugundan, A firmasinin onerisinin i§letmeye bir y1lllk toplam maliyeti
5 644 350 000+450 000 000= 6 094 350 000 TL/y1l'd1r.
B firmas1n1n onermi§ oldugu transformatOrOn §ebekeden 9ektigi gOQ ise

1600
(PkB )$eb =- - =1649 .48 kW
0.97
olup, transformatorO tam yOkteki kay1plan
(Pkshop=1649.48 -1600=49.48 kW
ve tam yOkte bak1r kay1plan
(Pksb=49.48 - 15 =34.48 kW
olur.
Transformatoron 1000 kVA yOklenmesi halinde bak 1r kay1plan

2
(PkB )cu1 1000
= 34.48( - -) = 13.47 kW
1600
TransformatorOn 500 kVA yUklenmesi halinde bak1 r kay1plan ise

2
(PkB )cu2 500
= 34.48( - -) = 3.37 kW
1600
bulunur.
Bu sonu9lara gore B firmasinin onermi§ oldugu transformatorde bir

y1lda meydana gelecek enerji kay1plannin toplam1
A 6 =2500·(49.48)+2000·(15+13.47)+500·(15+3.37)
=189 825 kWh/y1I
olacakt1r.
Bu kay1plarin maliyeti ise

296 ENERJI DAGITIMI y0Z0ML0 PROBLEMELER
189 825 • 45 000= 8 542 125 000 TL/y1l'd1r.
All§ fiyat1 Uzerinden aynlacak bir y1ll1k faiz ve amortisman giderleri de
2 750 000 000 • 0.15=412 500 000 TL/y1I
oldugundan, B firmasmm onerisinin i§letmeye bir y1ll1k toplam maliyeti
8 542 125 000 +412 500 000 = 8 954 62500 TL'dir.
Her iki firmanin onermi§ oldugu transformatOrlerin i§letmeye bir y1ll1k

maliyetleri kar§1la§t1nld1gmda ac;1kc;a gorUldUgU gibi A firmasmm teklifi
daha ekonomiktir.
Problem 6.6
Besleme kaynag1 ile son tuketici arasmdaki gerilim dU§UmUnUn en

fazla %5 olacag1 $ekil 6.7'dek 220/380 V'luk dalbudak §ebekenin kablo
kesitlerini, bUtUn §ebekede iletken hacmi minimum olacak §ekilde,
dUgUm noktalan arasmdaki hat parc;alan i<;in bulunuz. Kullanilacak
iletken malzemesinin hacmini ve meydana gelecek kay1plan bir faz
iletkeni i<;in hesaplay1niz.
0
A L8 =200 m B
220/380 v
2
kcu=56 m/ohmm.mm
i=0.25 A/m C
s=%5
$ekil 6.7
<;ozOm :
Problemde verilen §ebekenin ana hat ve radyal kollanndaki yay1l1 yUkler

toplu yUk §eklinde hesapland1ktan sonra bir yans1 il gili hattm ba§inda,
dig er
yans1 da diger ba§inda olmak Uzere $ekil 6.8'deki gibi gosterilebilir.
Bu tanima gore her hattm sonundan c;ekilen toplu ak1m degerleri

EKONOMIK $Ea EKE TESISI VE 1$LETMESI 297
La i
la= -
2
Le i
le= -
2
LA i
IA = 2 (I A + I e ) + 2
olup, hatt1n ba~mdan 9ekilen toplam ak1m
0
L8 =200 m B
18 =25 A
lc=12.5 A
c
$ekil 6.8
$ekil 6.8'de ak1m dag11im1 verilen dalbudak ~ebekenin bir faz iletkenine
ait toplam iletken hacmi
olup, her bir parc;anin kesiti gerilim du~Omune bagl1 olarak

LA IA LA IA
tNoA = k qA qA = k t:..V
OA
La la La la
t:NAa = k qa qa = k (6.V - 6.VoA )
Le le Le le
tNAe = -k-
qe
~eklinde yaz1llr.
Bulunan bu kesitler yukandaki iletken hacmi ifadesinde yerlerine konur

ve duzenlenirse
298 ENERJI DA~ITIMI <;CZOMLO PROBLEMELER
elde edilir.
E~itligin ~VoA'nin hangi degerinde minimum oldugunu bulmak i9in

~VoA'ya gore k1smi torevi al1narak s1f1ra e~itlenir.
8 VTOP = 0
a~ VoA
Gerekli sadele~tirmeler yap1ld1ktan sonra
~V - ~VoA L~ Is + L~ le
~VOA Li IA
sonucu elde edilir.
e=%5, yani ~V= 220·0.05=11 V bilindiginden, yukandaki ifadede

bilinenler yerlerine konarak
olarak bulunur.
Bu durumda
300. 112.5
qA = 56 • 8.25
= 73 .05 mm 2
bulunur.
2
En yakm nominal kesit olarak 70 mm alm1rsa, yeni gerilim dO~OmU
~VoA =300·112.5/[ 56 • 70]
=8.6 v
olarak elde edilir.
Dag1t1m sisteminin diger hat par9alanna dU~en gerilim dU~Umleri ise
=2.4 v
olup, diger hat par9alannin kesitleri ise
200 . 25
qB = 56 • 2.4
=37.2 mm 2
100 . 12.5
qc = 56. 2.4
=9.3 mm 2
olarak bulunur ve nominal kesitler olarak s1ras1 ile 35 mm 2 ve 1O mm 2
alln1rsa toplam yUzde gerilim dU§UmUnde fazla bir degi§iklik olmaz.
$ebekenin her hangi bir fazin1n tamaminda kullanilacak iletken

malzemesi, her daldaki iletken malzemelerinin toplam1 olup
VroP =300 • 70+200 • 35+ 100 • 10
=29000 m .mm 2
bulunur.
Vine §ebekenin her hangi bir fazinda meydana gelecek gUc; kayb1 ise
ana hat ve radyal kollarda meydana gelecek gUc; kay1plarinin toplam1
olup
(Pk)rop=1004.46+85.03+37.2
=1126.69 w
bulunur.
Problem 6.7
Besleme kaynag1 ile son tUketici arasindaki gerilim dU§UmUnUn en

fazla %5 olacag1 $ekil 6.7'deki 220/380 V'lu k dalbudak §ebeken in kablo
kesitlerini,
a- BUtUn §ebekede iletken hacmi minimum olacak §ekilde dUgUm
noktalari arasinda ve ic;inde ( stepped distributor ) birim uzunluk ve
2
birim kesitteki kablo fiyatinin 350 000 TL/m.mm oldugu bir hal ic;in
bulunuz.
300 ENERJI DA~ITIMI <;6Z0ML0 PROBLEMELER
b- Kullanilacak iletken malzemesinin hacmini ve meydana

gelecek gOc; kay1planni bir faz iletkeni ic;in hesaplay1n1z.
Cozum:
a- lletken bOyOklOklerini dOgOm noktalan arasinda farkll kesit ve
uzunlukta yaparak ( $ekil 6.9 ), en bOyOk gerilim dO§OmO k1s1tlamas1
altinda minimum iletken malzemesi kullanmay1 amac;layan c;all§ma
M. Davies [ Referans No. 5 ] tarafindan yap1lm1§ olup, burada
sadece sonuc;lardan yararlanarak ornek §ebeke boyutlandinlacakt1r.
$ekil 6 .9
$ekil 6.8'deki dalbudak §ebekede en bi.iyOk gerilim dO§OmOnOn ana

ve radyal kollardaki dag1llmin1 bulmak ic;in
b.VoA
= 2.p.i,• ../C[(L A +!. )3 12 -(!· )312]
3 • "'A1 I I
2. p.j • .JC 3/2

11-b.VOA = '\ Ls
3 ' "'B1
2. p.j • .JC 3/2

11-b.VoA = 3 '\ Le
* "'C1
2 - 2 '2
AA1 - A91 + "'C1
dort bilinmeyenli ( b.VoA. /...A1 , /...61 , 'A.c1) denklem tak1m1
b.V =11 V
1=21 6 +21c
=75A
ve
2
c=350 000 TUm.mm
allnarak 9ozUIUrse
AA1 =2001.28
A.01 = 1886.83
A.c1 =667
olarak bulunur.
11 no'lu referansta verilen ak1§ diyagramindan yararlanarak ana

2
hattin 50, 70 ve 95 mm gibi 09 farkll kesitten olu§acag1 bulunur.
Bu degerler ana hattaki gerilim dU§OmOnO veren a§ag1daki ifadede

yerine konursa ana hattaki k1smi uzunluklan hesaplamaya
yarayacak Lagrange ( A.A ) 9arpani
olarak bulunur.
Bu deger kullanilarak ana hattin k1smi uzun luklan
v = 2,3, ........... ,n - 1
ifadelerinden
302 ENERJI DAGITIMI <;:OZOMLO PROBLEMELER
olarak elde edilir.
Bu uzunluklar tam say1 olarak 2, 271 ve 27 m olarak alin1rsa ana

hatta meydana gelecek gerilim dO~OmO
olur.
Bu durumda radyal kollara dO~ecek gerilim dO~OmO
= 2.64 v
olarak bulunur.
2
A-B radyal kolunun 10, 16, 25, ve 35 mm gibi dart farkll kesitten
olu~acag1 yine ayn1 program ak1~1ndan yararlanarak bulunur.
Bu defa bu degerler A-B radyal kolundaki gerilim dO~Omono veren

a~ag1daki ifadede yerine konarak bu hattaki k1smi uzunluklan
hesaplamaya yarayacak Lagrange ( A.6 ) 9arpan1
A.0=18.24
olarak bulunur.
Bu deger kullanilarak A-B radyal kolundaki k1smi uzunluklar
L _ qv{qv+1 - qv-1 }
Bv - A9 v = 1,2,3,. .......... , n -1
ifadelerinden
olarak elde edilir.
Bu uzunluklar tam say1 olarak 9, 13, 26 ve 152 m almarak

a!?ag1daki iletken hacmi ve g09 kayb1 hesaplan yap11ir.
2
Yine ayni akl!? programmdan A-C arasmdaki radyal kolun 1O mm
gibi tek bir kesitten olmas1 gerektigi bulunur.
b- Dalbudak !?ebekenin tamammda kullanilacak iletken malzemesi ana

hat ve radyal kollarda iletken malzemelerinin toplam1 olup
3 4
V TOP = L LvA • qv + L Lvs • qv + Le • qe
V=1 v=1
ifadesinde bilinenlerin yerine konmasmdan sonra
VroP =21635+6268+ 1000

2
=28903 m.mm
olarak bulunur.
$ebekenin tamammda meydana gelen g09 kayb1 ise, yine ana hat
ve radyal kollardaki g09 kay1plannm toplam1 olup
S3A = LA1 + LA2 + LA 3 olmak Ozere
(Pk )OA = P • I·2 I lvA[L~A

n : - - + LvA(S vA-1A +:I) + (SvA-1A + :-1)2]
v=1 qn 3 I I
(Pk)AB = P • ·2
I ~ Lvs[L~s
L.. - 3 + Lvs (S vB-18 ) + (SvB-18 )2]
V=1 qn
(Pk)Ae = P •I - -
qc 3
·2 Le Le
[ 2]
304 ENERJI DAGITIMI c;:CZOMLO PROBLEMELER
ve toplam olarak
bulunur.
Problem 6.8
Besleme kaynag1 ile son tuketici arasindaki gerilim dO§OmOnOn en

fazla %5 olacag1 $ekil 6.?'deki 220/380 V'luk dalbudak §ebekenin kablo
kesitlerin i,
a- BOton §ebekede iletken hacmi ile meydana gelecek g09 kayb1
minimum
olacak §ekilde di.igi.im noktalan arasinda ve i<;inde ( stepped
distributor ) i- birim uzunluk ve birim kesitteki kablo fiyatinin ( c )
350 000 TL/m.mm2 ,
ii- enerjinin sat1§ fiyatinin ( k 1 ) 95000 TL/kWh,
iii- yuk faktorOnOn ( FLO ) %25,
vi- kablo omrOnOn ( n ) 30 y1I,
v- yat1nm faizinin ( i ) %43
oldugu §artlar igin bulunuz.
b- Kullan1lacak iletken malzemesinin hacmini ve meydana gelecek
kay1plan bir faz iletkeni igin hesaplay1n1z.
~ozum :
a- lletken bOyOklOklerini bundan onceki problemde oldugu gibi dOgOm

noktalan ara srnda farkl1 kesit ve uzunlukta yaparak ( $ekil 6.9), en
bi.iyi.ik gerilim dO§OmO k1s1tlamas1 altrnda kullanilacak iletken
malzemesi ile meydana gelecek g09 kay1plann1 minimum tutmay1
ama<;layan <;ali§ma bu kitabrn yazan tarafindan yap1 lm1§ olup [
Referans No.11 ], burada sadece sonu<;lardan yararlanarak ornek
§ebeke boyutland1nlacaktrr.
$ekil 6.8'deki dalbudak §ebekede en bi.iyi.ik gerilim dO§OmOnOn ana

ve radyal kollardaki dag11imrn1 bulmak i<;in bu defa
_ Np[Jp~+2p9 -1n(1+p0 +J~+2p0 )1

6V-6VoA-LB ~ ~~~~-'-~~~~--<-
K Ps
N[
6V-tN0 A =Le
Jp~+ 2Pc -1n(1+ Pc+ Jp~+2Pc)1
Pc
i LA i Ls i Le
-=-+-
PA Ps Pc
e~itliginden meydana gelen dort bilinmeyenli ( t:NoA. PA , Ps , Pc )

denklem tak1m1 rtCizUlmelidir.
En bUyUk gerilim dU~UmU %5 oldugundan
ilV=11 V
olup,
1=21s+21c
= 75A
olarak hesaplanrr.
Kay1p faktOrU ( FLs ), yUk faktorUnUn ( FLO)
ifadesinde yerine konmas1 ile
FLs =0.11 875
bulunur.
306 ENERJI DAGITIMI <;0Z0ML0 PROBLEMELER
Kay1 plann gUncelle~tirilmi~ degeri ( K ) ise
K = 8760 ~LS k 1 (,1(+ i)m, )m- 1 3 (m = y1~ i = yuzde faiz orani)

J. 1 +1
ifadesinden
K=741147.5 TL/W
olarak bulunur.
Bu degerler problemde verilenlerle birlikte yukandaki denklem

tak1m1nda yerlerine konursa
~A= 0.1347
~B = 0.1
~c = 0.4389
olarak bulunur.
11 no'lu referansta verilen ak1~ diyagramindan yararlanarak ana

hattin 50, 70 ve 95 mm gibi Uc;: farkll kesitten olu~acag1 bulunur.
2
K ( i )2 p
y=-~~
c
= 0.00236
olmak Uzere a~ag1daki gerilim dU~UmU ifadesinde bilinenlerin

yerine konmas1 ile ana hattaki k1smi uzunluklan hesaplamaya
yarayacak Lagrange ( 'AA ) c;:arpani
olarak bulunur.
Bu deger kullanilarak ana hattin k1smi uzunluklan
LA1 =
- AA + /;.,.i + 4 Yq1 q2 - :I
2y I
L _
Av -
Jt...i + 4 yqv qv+1- yJt...i + 4yqv qv-1 v = 2,3,.........,n -1
2
LAn =LA
- /...A +Jt...i + 4yqn qn-1 +-I
2y i
ifadelerinden
olarak elde edilir.
Bu uzunluklar tam say1 olarak 14, 253 ve 33 m olarak alin1rsa ana

hatta meydana gelecek gerilim dO§Omu
olur.
Bu durumda radyal kollara dO§ecek gerilim du~umu
=2.6 v
olarak bulunur.
A-B radyal kolunun 10, 16, 25, ve 35 mm 2 gibi dart farkll kesitten
olu§acag1 yine ayni program ak1~indan yararlanarak bulunur.
Bu defa bu degerler A-B radyal kolundaki gerilim dO§Omunu veren

a~ag1daki ifadede yerine konarak bu hattaki k1smi uzunluklan
hesaplamaya yarayacak Lagrange ( /...8 ) 1tarpani
308 ENERJI DA~IT IMI CCZOMLO PROBLEMELER
A.s=19.503
olarak bulunur.
Bu deger kullanilarak A-B radyal kolundaki k1smi uzunluklan
- A.s +~A.~+ 4 y q1 q2
Ls1= - - - -- - -
2y
~/...~ + 4 y qv qv+1-~~ + 4 y qv qv-1 v = 2,3,... ...... , n -1
Lsv = /...
2
-A.s + ~/...~ + 4y qn qn-1
Lsn =LA - y
2
ifadelerinden
Ls2=12.4 m
Ls3 =24.28 m
Ls4=155.376 m
olarak elde edilir.

Bu uzunluklar tam say1 olarak 8, 12, 24 ve 156 m alinarak
a§ag1daki iletken hacmi ve gU9 kayb1 hesaplan yap11ir.
2
Vine ayni akt§ programindan A-C arasindaki radyal kolun 10 mm
gibi tek bir kesitten olmas1 gerektig i bulunur.
b- Dalbudak §ebekenin tamaminda kullanilacak iletken malzemesi ana

hat ve radyal kollarda iletken malzemelerinin to plam 1olup
3 4
VroP = L l vA • qv + L l vs • qv + Le• qc
V=1 V=1
ifadesinde bilinenlerin yerine konmasindan sonra

VToP=21545+6332+1QQQ
=28877 m .mm 2
olarak bulunur.
$ebekenin tamammda meydana gelen gU9 kayb1 ise, yine ana hat
ve radyal kollardaki gU9 kay1plannm toplam1 olup
(Pk )OA = P • ·2 ~ LvA[L~A

I L.. -
3
+ LvA(SvA- 1A + I) + (SvA-1A + 1)2]
- 7 7
v=1 qn I I
(Pk )AB = P • I·2 ~ Lvs[L~s + LvB(SvB- 1B ) + (SvB-1B )2]

L.. - -
V=1 qn 3
(Pk) AC = P • -2I -Le [ -Le2

qc 3
l
(Pk)oA= 965 W
(Pk)As= 85.48 W
(Pk)Ac= 37.2 W
ve toplam olarakta
bulunur.
Problem 6.9
$ekil 6.?'de verilen al9ak gerilim radyal ~ebekenin hat bUyUklUklerini

bulmak i9in Problem 6.6, 6.7 ve 6.8'deki kullanilan 9ozUm metotlannm
sonu9lann1 kar~1la~t1nniz.
Cozum:
Her U9 metoda gore tesis edilecek ~ebekelerde kullan1lacak iletken
malzeme hacimlan ile radyal ~ebekenin gU9 kay1plannm toplam1
Tabla 6.1 'de gosterildigi gibidir.
310 ENERJİ DAĞITIMI ÇÖZÜMLÜ PROBLEMELER
Tablo 6.1
Problem 6.6 Problem 6.7 Problem 6.8
Kullanılacak İletken Hacmi

2 29 000 28 903 28 877
( m.mm )
Meydana Gelecek Güç Kaybı

1126.69 1089.5 1087.68
(W)
Tablodan da görüldüğü gibi bu çalışmanın yapıldığı 2001 yılındaki kablo

fiyatları ve yatırım faiz oranları ile en ucuz şebeke tesisi ile işletme
esnasında en az güç kaybı Problem 6.8’in çözümünde olmaktadır. Bu
karşılaştırmada Problem 6.6’nın çözümünden 5 adet daha fazla olan
kablo ek masrafları dikkate alınmamıştır. Problem 6.7 ile 6.8’in kablo ek
sayısının aynı olduğu unutulmamalıdır.
EKONOMİK ŞEBEKE TESİSİ VE İŞLETMESİ 311
YARARLANILAN KAYNAKLAR
1. Alperöz, N. : Elektrik Enerjisi Dağıtımı, Nesil Matbaacılık Yayıncılık,

İstanbul, 1987.
2. Bayram, M. : Elektrik Tesisleri Dersleri, I. Cilt, Teknik Üniversite
Matbaası, Sayı 1186, İTÜ, İstanbul, 1978.
3. Bayram, M. : Elektrik Tesisleri İle İlgili Sorular ve Çözümler, Birsen
Yayınevi, İstanbul, 1999.
4. Çakır, H. :Enerji Taşıma Elektrik Hesapları,Seha Neşriyat, İstanbul,
1989.
5. Davies, M. : Design of Low Voltage Distributors from Standard
Cable Sizes, PROC. IEE, Vol.112, No.5, pp.949-956, 1965.
6. Fink, D.G. , Beaty, H.W. : Standard Book for Electrical Engineers,
11th Edition, McGraw-Hill, New York, 1978.
7. Freemen, P.J. : Electric Power Transmission and Distribution, George G.
Harrep Co. Ltd. 1976.
8. Gönen, T. : Electric Power Distribution System Engineering, McGraw-
Hill, Singapore, 1986.
9. Gönen, T. : Electric Power Transmission System Engineering, John
Wiley & Sons, Singapore, 1988.
10. İnan, M. :Orta Gerilim Şebekeleri, Cilt I ve II, İTÜ Kütüphanesi, Sayı 958,
İstanbul, 1978.
11. Küçük, S. : Alçak Gerilim Kablo Şebekelerinin Boyutlandırılması için
Yeni Bir Yaklaşım, Doktora Tezi, Yıldız Üniversitesi Fen Bilimleri
Enstitüsü, İstanbul, 1990.
12. Lakervi, E. and Holmes, E.J. : Electricity Distribution Network Design,
2nd Edition, IEE Power Engineering Series 21, Peter Peregrinus Ltd.
Herts, UK, 1996.
13. Pabla, A.S. : Electric Power Distribution Systems, Tata McGraw-Hill,
2nd Reprint, New Delhi, 1984.
14. Reeves, E.A. :Handbook of Electrical Installation Practice, Vol. I and II,
Granada Technical Books, London, 1984.
15. Stevenson, W.D. :Elements of Power System Analysis, McGraw-Hill,
New York, 1982.
16. Tarkan, N. : Elektrik İletim Şebekelerinin İşletilmesi ve Korunması, İTÜ
Kütüphanesi, Sayı 1230, İstanbul, 1982.
17. Taylor, E.O. and Boal. G.A. ( Editors ) : Electric Power Distribution 415 V
– 33 kV, Arnold Publication, London, 1966.
Papatya Bilim
www.papatyabilim.com.tr
Papatya Bilim
www.papatyabilim.com.tr
DİZİN
ac sistemlerde direnç ve reaktans 51 fazör diyagramı 54

ac sistemlerde güç 47
ac sistemlerde güç kaybı 55 gerilim düşümü 53, 240
akım dağılımı problemi 29, 34, 40 gözlü şebekeler 14, 18
akım kollarındaki gerilim problemi 24 güç faktörü 243
akımın aktif ve reaktif bileşeni 59 güç kaybı 241
alçak gerilim sistemi 7
alçak gerilim şebekeleri 284 halka şebekeler 13, 18
hat boyu gerilimi problemi 34
besleme hattı direnci problemi 22 hat optimizasyonu 284
besleme kaynağı gerilimi problemi 32
bir fazlı ac sis. direnç ve reaktans 51 kapasitif akım ve güç 238
bir fazlı ac sistemde ger. düşümü 53 kompanzasyon iyileştirmesi 239
bir fazlı ac sistemleri 47
bir fazlı ac sistemlerinde güç 47 minimum gerilim problemi 26
bir fazlı iletim hattı 53 motorun nominal akımı problemi 20
dağıtım sistemleri tesis şekilleri 12 orta gerilim sistemi 7

dalbudak şebeke 12
dc ile beslenen dağıtım sistemleri 15 periyodik doğru akım 16
doğru akım sistemleri 17
reaktif güç kompanzasyonu 237, 243
ekonomik şebeke tesisi 283 ring şebekeler 18
elektrik kesintisinden etkilenme 10
elektrik sistemi genel yapısı 4 sabit doğru akım 16
elektrik sisteminden beklentiler 9 sanayi tesisi tek hat diyagramı 8
elektrik tesislerinin işletilmesi 4
enerji dağıtım sistemleri 6 tek hat diyagramı 6
enerji sürekliliği 11 Türkiye’de elektrik enerjisi tarihi 1
enterkonnekte sistem 5 Türkiye’de elektrik üretimi 1
314 Enerji Dağıtımı
üç fazlı alternatif akım sistemleri 105 yayılı yük ihtiva eden şebekeler 19
üç fazlı ac sis. direnç reaktans 113 yayılı yük ihtiva eden şebekeler 55
üç fazlı ac sis. gerilim düşümü 114 yük ihtiva eden şebekeler 55
üç fazlı ac sis. gerilim ve akımlar 106 yüklerin noktasında gerilim prob. 25
üç fazlı ac sistemlerinde güç 112 yüksek gerilim sistemi 7
üç fazlı ac sistemde güç kaybı 116

Enerji Dagitimi 326 Sayfa

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Enerji Dagitimi 326 Sayfa

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Enerji Dagitimi 326 Sayfa

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Enerji Dağıtımı

Tel : (+90 212) 527 52 96 (+90 532) 311 31 10

Dağıtım : TDK Bilim – www.tdk.com.tr

Enerji Dağıtımı Çözümlü Problemler - Doç. DR Selahattin KÜÇÜK

Yayın DanıĢmanı : Dr. Toros Rifat ÇÖLKESEN

© Bu kitabın her türlü yayın hakkı Papatya Yayıncılık Eğitim Aġ’ye

Enerji Dağıtımı Çözümlü Problemler /Selahattin KÜÇÜK - Ġstanbul: Papatya Yayıncılık

Bu kitabın hazırlanmasında kıymetli fikir ve teĢvikleri olan Sayın hocam

Teorik bilgilere ilaveten, çok sayıda yapılan pratik uygulamaları da göz-

Doç. Dr. Selahattin KÜÇÜK

Bölüm 2. Doğru Akımla Beslenen Dağıtım Sistemleri 15

Bölüm 3. Bir Fazlı Alternatif Akım Sistemleri 47

Bölüm 5. Reaktif Güç Kompanzasyonu 237

Elektrik enerjisinin sanayi, ticaret, ulaĢım, tarım, konut ve benzeri alanlarda

Bilindiği gibi enerji dağıtım sistemlerinde elektriksel bir büyüklükteki bozuk-

Teorik bilgilere ilaveten çok sayıda çözülen pratik uygulamaları da göz-

Doç. Dr. Selahattin KÜÇÜK

Bu kitabın tamamında gerek açıklamalarda, gerekse problemlerde

Bilindiği gibi elektrik enerjisi, iletiminin ve dağıtımının diğer enerjilere göre

19. yüzyılın sonlarında bulunup öncelikle aydınlatmada uygulama imkânı

Elektrik enerjisine olan talebin dünyadaki gibi ülkemizde de hızla artışı

1935 yılında elektrikli il sayısı 43 iken, bu gün elektriksiz köy kalmamıştır.

TEİAŞ ( Türkiye Elektrik İletim A.Ş. ) Enerji İstatistikleri.

1923 12 360 2.7 3.6 3.3

Cumhuriyetin kurulduğu yıllardaki elektriksel değerler göz önünde

Kurulu Güç Brüt Arz

 IEA Enerji İstatistikleri, 2016

1.2 Elektrik Tesislerinin İşletilmesi

Fonksiyonları itibari ile birbirinden farklı olan üretim santrallerinin, iletim

1.3 Elektrik Sisteminin Genel Yapısı

Elektrik enerjisi genelde yerleşim alanlarının dışında üretilmekte ve iletim

Yatırım masrafları yüksek olan hidrolik, termik ve nükleer santraller yılın

Üretilen elektrik enerjisi tüketim bölgelerinden çok uzakta ise, mesafeye ve

yapılır ( Ülkemizde mevcut enerji iletim hatlarının gerilimleri 154 ve

36 kV’un üzerindeki gerilimler yüksek gerilim olarak adlandırılır. Çok yüksek

Çok yüksek gerilimler ile bölgeler ve ülkeler arasındaki enerji transferi

Şekil 1.1 Avrupa ülkeleri arasında tesis

 Bkz. Yararlanılan Kaynaklar Sıra No. 12

Oretim santralleri, iletim hatlan ve dag1t1m tesislerinden olu~an elektrik

$ekil 1.2 Oretim, iletim ve dag1t1m tesislerinden olu~an elektrik

1.4 Enerji Dag1t1m Sistemleri

Enerji dag1t1m sistemleri elektrik enerjisini iletim tesislerinden bir gerilim

merkezinden alarak toketicilerin arzu ettigi bir gerilim seviyesinde dag1t1rlar.

$ekil 1.3 Enterkonnekte, yOksek, orta ve alc;ak gerilim

$ekil 1.3'den de gorOldOgO gibi sistemler ah;;ak gerilim tesislerinden ba~lamak

Elektrik enerjisinin k1rsal kesimde dag1t1m1 i9in yaygin olarak alOminyum

HAVAI HATTI I HAVAI HATTI

$ekil 1.4 BOyOk bir sanayi tesisinin tek hat diyagram1.

Yerleşimin yaygın olduğu şehir merkezlerinde gerek emniyet açısından,

Şekilden 1.4'den de görüldüğü gibi sistem üç farklı orta gerilim seviyesinden

Kırsal kesimin büyük bir kısmında transformatörler direk üzerine monte

1.5 Elektrik Sisteminden Beklentiler

Sosyal, ekonomik ve kültürel hayatın büyük bir oranda elektrik enerjisine

$ekil 1.5 Elektrik kesintilerinden 9e~itli tUketici

- Yerle~im, - - - EndOstri, - - -- Hizmet SeklOrO,

Enerji kesintilerinde tUketicilerin parasal kay1plan ile, sistem in sUrekliligini

• Bkz. Yararlanilan Kaynaklar S1ra No. 12

0 Elektriksel Beslemenin SOrekliligi 100% ___.

$ekil 1.6 Enerji sOrekliligini artt1racak maliyet