‫‪www.IranPiping.

ir‬‬ ‫آموزشگاه مجازی ایران پایپینگ‬

‫کاربرد و مفاهیم طراحی شیر های اطمینان‬

‫در این مقاله سعی دارم شما را با نحوه عملکرد‪ ،‬مفاهیم و استاندارد طراحی شیر های‬
‫اطمینان آشنا کنم‪.‬‬

‫‪ .1‬سیستم تقلیل فشار‬

‫سیستم های تقلیل فشار بخش جدایی ناپذیر هر فرایند (از سکو های نفتی گرفته تا مجتمع های پیچیده پتروشیمی) بحساب می آیند‪ ،‬و معموالً به‬
‫اصطالح بعنوان آخرین الیه دفاعی هر سیستمی در مقابل ازدیاد فشار شناخته میشوند‪.‬‬

‫هدف اصلی استفاده از شیر اطمینان‪ ،‬تخلیه فشار اضافی بوجود آمده در سیستم میباشد‪.‬‬

‫در هر فرایندی‪ ،‬ازدیاد فشار ممکن است بعلت اتفاق افتادن یکی از سناریو های زیر باشد‪:‬‬

‫‪ ‬بسته شدن خروجی مخازن تحت فشار‬

‫‪ ‬بستن ناآگاهانه و اتفاقی شیر های دستی‬
‫‪ ‬بسته شده ‪ ESDV‬ها (‪)Emergency Shutdown Valve‬‬
‫‪ ‬باز نکردن شیر های ورودی‬
‫‪ ‬از کار افتادگی یا نشتی شیر های یک طرفه‬
‫‪ ‬از کار افتادگی سیستم تاسیسات‬
‫‪ ‬از کار افتادگی سیستم برق یا مکانیکال در سیستم های سرمایش‬
‫‪ ‬نقص در مبدل های حرارتی (بعلت کمبود هوای فن )‬
‫‪ ‬از کار افتادگی شیر های کنترل (بعلت کمبود هوای فشرده یا برق)‬
‫‪ ‬از کار افتادگی تیوب مبدل حرارتی‬
‫‪ ‬پدیده فشار گذرا (ضربه قوچ)‬
‫‪ ‬انبساط سیال بعلت گرمایش در سیستم های هیدرولیکی بسته‬
‫‪ ‬احتراق در کارخانه‬
‫‪ ‬ورود مواد فرار به سیستم بعلت تغییر در ترکیبات یا فعل و انفعاالت شیمیایی‬

‫‪ .2‬معیار طراحی ‪API 521‬‬

‫‪ ‬بر طبق استاندارد ‪ ،API 521‬نصب شیر های اطمینان (‪ PSV‬ها) جهت محافظت از تجهیزات در زمان وقوع حریق الزامی است و به این شیر ها به‬
‫اصطالح ‪ PSV‬های حریق گفته میشود‪.‬‬
‫‪ ‬در صنعت به این صورت برداشت میشود که ‪ PSV‬های حریق ممکن است از گسیختگی ناشی از ازدیاد فشار در هنگام حریق جلوگیری نکند و در‬
‫بعضی از مواقع ‪ PSV‬ممکن است حتی باز نشود‪.‬‬
‫‪ PSV ‬های حریق همچنان در صنعت استفاده میشوند ولی باید به این نکته توجه کرد که نباید آنها را بعنوان سیستم حفاظتی اصلی ( ‪Primary‬‬
‫‪ )Protection‬در مقابل ازدیاد فشار در زمان حریق بشمار آورد‪.‬‬
‫‪ ‬سیستم های حفاظتی اصلی شامل ‪ PFP (Passive Fire Protection) ،Blowdown‬و سیستم ‪ Deluge‬میباشد‬
 ‫‪www.IranPiping.ir‬‬ ‫آموزشگاه مجازی ایران پایپینگ‬

‫‪ .3‬سیستم تقلیل فشار – اصطالحات و واژگان های مربوط به فشار و شیر اطمینان‬

‫‪ – Operating Pressure ‬به فشاری که دیواره سیلندر تحت فشار (لوله و یا مخزن) میتواند در شرایط نرمال تحمل کند‪.‬‬
‫‪ – MAWP (maximum allowable working pressure) ‬به ماکزیمم فشاری که آسیب پذیر ترین تجهیز در سیستم میتواند‬
‫تحمل کند اطالق میشود‪.‬‬
‫‪ – Design Pressure ‬به ماکزیمم فشاری که آیتم تحت فشار ممکن است مواجه شود‪ ،‬اطالق میشود‪.‬‬
‫‪ – Set Pressure ‬به فشاری که شیر اطمینان در آن نقطه باز میشود‪ ،‬اطالق میشود‪.‬‬
‫‪ – Accumulation ‬به مقدار افزایش فشار باالتر از ‪MAWP‬مربوط به مخزن هنگام تخلیه فشار توسط دستگاه تقلیل فشار اطالق میشود‪.‬‬
‫معموالً بصورت واحد فشار یا ‪ %‬نشان داده میشود‪.‬‬
‫‪ – Overpressure ‬به مقدار افزایش فشار باالتر از ‪ Set Pressure‬مربوط به دستگاه تقلیل فشار اطالق میشود‪.‬‬
‫‪ – Back Pressure ‬به فشاری که در خروجی دستگاه تقلیل فشار وجود دارد اطالق میشود که بعلت فشار موجود در سیستم تخلیه است‬
‫(مانند سیستم ‪ .)blowdown ،flare‬این فشار از مجموع ‪ Superimposed‬و ‪ Built-Up‬بدست می آید‪.‬‬
‫‪ – Built Up Back Pressure ‬به مقدار افزایش فشار بوجود آمده در هدر خروجی که در نتیجه افت اصطکاکی عبور جریان بعد از باز‬
‫شدن دستگاه تقلیل فشار بوجود می آید‪.‬‬
‫‪ – Closing Pressure ‬مقدار کاهش فشار استاتیک ورودی که دیسک شیر به محل تماس خود با نشیمنگاه باز میگردد اطالق میشود‪.‬‬
‫‪ – Equivalent Capacity ‬به مقدار جریان محاسبه شده با استفاده از ظرفیت شیر در هنگام تخلیه سیال اطالق میشود‪.‬‬
‫‪ – Huddling Chamber ‬به محفظه حلقوی درون شیر اطمینان که با هدف ایجاد باز شدن سریع شیر در خارج از نشیمنگاه قرار دارد‬
‫اطالق میشود‪.‬‬
‫‪ – Leak Test Pressure ‬به فشار استاتیک ورودی که تست نشتی نشیمنگاه انجام گرفته است اطالق میشود‪ .‬در ‪ API 527‬این فشار‬
‫‪ set pressure %09‬معرفی شده است‪.‬‬
‫‪ – Lift ‬به مقدار جابجایی واقعی دیسک شیر از نشیمنگاه آن در هنگام تخلیه گفته میشود‪.‬‬
‫‪ – Simmer ‬به منطقه فشاری (‪ )pressure zone‬بین ‪ set pressure‬و ‪ popping pressure‬گفته میشود‪ .‬در این منطقه شیر به‬
‫مقدار خیلی کم باز است‪ ،‬بنابراین درصد خیلی کمی از ظزفیت خود را تخلیه میکند‪.‬‬
‫‪ – Popping Pressure ‬به فشاری که دیسک شیر بسرعت از حالت ‪ simmer‬به حالت کامالً باز در می آید گفته میشود‪.‬‬
‫‪ – Superimposed Back Pressure ‬به فشار استاتیک ای که در خروجی دستگاه تقلیل فشار زمانیکه شیر الزم است تا عمل کند‬
‫وجود دارد گفته میشود (در واقع فشار هدر خروجی شیر قبل از باز شدن آن میباشد)‪ .‬این فشار ممکن است ثابت و یا متغیر باشد‪.‬‬
‫‪ – Blowdown ‬بعنوان افت فشار شیر اطمینان شناخته میشود‪ .‬تفاوت بین ‪ set pressure‬و فشار باز نشیمنگاه نشینی (‪)re-seating‬‬
‫است که بصورت درصدی از ‪ set pressure‬و یا افت فشار نشان داده میشود‪.‬‬
‫‪ – PSV (Pressure Safety Valve) ‬شیر اطمینان‪ ،‬تفاوت آن با ‪ PRV‬در این است که ‪ PSV‬ها دارای ‪ lever‬دستی جهت فعال کردن‬
‫شیر در مواقع اضطراری هستند‪.‬‬
‫‪ - PRV (Pressure Relief Valve) ‬شیر اطمینان‪ ،‬اکثر ‪ PRV‬ها بصورت ‪ spring operated‬هستند‪.‬‬
‫‪ – SRV (Safety Relief Valve) ‬شیر اطمینانی که میتواند برای گاز یا مایع استفاده شود‪ set pressure ،‬در آن واحد فقط برای یک‬
‫نوع سیال میتواند بصورت دقیق باشد‪.‬‬
‫‪ – POSRV, PORV, POPRV (Pilot Operated Relief Valve) ‬شیر اطمینانی که با استفاده از فرمان شیر ‪ pilot‬عمل میکند‪،‬‬
‫شیر ‪ pilot‬به سیستم ورودی به شیر اطمینان متصل است‪.‬‬
‫‪ – LPSV (Low Pressure Safety Valve) ‬سیستم خودکاری که با استفاده از فشار استاتیک گاز عمل میکند‪ .‬فشار تخلیه کم و‬
‫نزدیک به فشار اتمسفریک میباشد‪.‬‬
 ‫‪www.IranPiping.ir‬‬ ‫آموزشگاه مجازی ایران پایپینگ‬

‫‪ – VPSV (Vacuum Pressure Safety Valve) ‬سیستم خودکاری که با استفاده از فشار استاتیک گاز عمل میکند‪ .‬فشار تخلیه کم‪،‬‬
‫منفی و نزدیک به فشار اتمسفریک میباشد‪.‬‬
‫‪ - LVPSV (Low and Vacuum Pressure Safety Valve) ‬سیستم خودکاری که با استفاده از فشار استاتیک گاز عمل میکند‪.‬‬
‫فشار تخلیه کم و نزدیک به فشار اتمسفریک میباشد‪.‬‬
‫‪ – PVRV (Pressure Vacuum Release Valve) ‬مجموع ‪ Vacuum Pressure‬و ‪ Relief Valve‬در یک بدنه گفته میشود‪ .‬در‬
‫مخازن ذخیره جعت جلوگیری از انفجار و ازدیاد فشار بکار میرود‪.‬‬
‫شکل های زیر مفاهیم توضیح داده شده در باال را نشان میدهد‪.‬‬
 ‫‪www.IranPiping.ir‬‬ ‫آموزشگاه مجازی ایران پایپینگ‬

‫‪ .4‬الزامات کد‬
‫‪ ‬الزامات عمومی کد شامل موارد زیر میباشد‪:‬‬
‫‪ASME Boiler & Pressure Vessel Codes ‬‬
‫کد های مربوط به مخازن تحت فشار‬
‫‪ASME B31.3 / Petroleum Refinery Piping ‬‬
‫کد طراحی لوله کشی صنعتی مربوط به پاالیشگاه ها‬
‫‪ASME B16.5 / Flanges & Flanged Fittings ‬‬
‫کد مربوط به اتصاالت فلنجی‬
‫‪ ‬مخازن تحت فشار که پتانسیل ازدیاد فشار در آنها وجود دارد باید با استفاده از دستگاه تقلیل فشار‬
‫(‪ )Pressure Relief Device‬محافظت شوند‪.‬‬
‫‪ ‬مخازن پر شده با سیال مایع و سیستم لوله کشی که پتانسیل انبساط حرارتی در آنها وجود دارد باید با استفاده از دستگاه تقلیل حرارت‬
‫(‪ )Thermal Relief Device‬محافظت شوند‪.‬‬
‫‪ ‬میتوان چند مخزن را با استفاده از یک دستگاه تقلیل فشار محافظت کرد‪ ،‬مسیر اتصال این مخازن به دستگاه باید بدون هر گونه مانعی‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪ ‬حداقل باید یک دستگاه تقلیل فشار بر روی ‪ MAWP‬و یا پایین تر از آن تنظیم شود‪.‬‬
‫‪ ‬تجاوز فشار تخلیه از ‪ MAWP‬نباید بیشتر از موارد زیر باشد‪:‬‬
‫‪ %3 ‬برای دیگ های بخار فایر تیوب و غیر فایر تیوب‬
‫‪ %09 ‬برای مخازنی که با یک دستگاه تقلیل فشار محافظت میشوند‬
‫‪ %01 ‬برای مخازنی که با چند دستگاه تقلیل فشار محافظت میشوند‬
‫‪ %10 ‬برای احتمال وقوع حریق‬

‫‪ .5‬متد های تقلیل فشار‬

‫متد های مختلفی جهت تقلیل ازدیاد فشار در سیستم وجود دارد که شامل مواردزیر میشود‪:‬‬
‫‪ – Flame Arresters‬دستگاهی است که از گسترش شعله های آتش جلوگیری میکند‪.‬‬
 ‫‪www.IranPiping.ir‬‬ ‫آموزشگاه مجازی ایران پایپینگ‬

‫‪ – Safety Relief Valve‬شیر اطمینان‬

‫‪ Bursting Disc‬و یا ‪ – Rupture Disk‬دستگاه تقلیل فشار بدون بازبست (‪ )non-reclosing‬میباشد که از مخازن تحت فشار در مقابل‬
‫ازدیاد فشار محافظت میکند‪.‬‬
‫‪ – Blowdown Valves‬شیر هایی که جهت کنترل پیوستگی جریان تحت فشار دیفرانسیل باال استفاده میشوند‪.‬‬

‫‪ .6‬شیر اطمینان‬
‫شیر های اطمینان بوسیله موارد زیر مشخص میشوند‪:‬‬
‫‪ ‬زمان واکنش کم‬
‫‪ ‬احتمال انسداد‬
‫‪ ‬پیدا کردن نشتی‬
‫مالحظات طراحی برای شیر های اطمینان شامل موارد زیر میباشد‪:‬‬
‫‪ ‬افت فشار قبل از شیر اطمینان باید تا آنجای ممکن کم باشد تا از بی ثباتی شیر جلوگیری شود‬
‫‪ ‬باید مالحظات مربوط به تفاوت های بین گاز و مایع بررسی شود‬
‫‪ ‬فشار پشت (‪ )Back Pressure‬میتواند بر فشار باز یا بسته شدن‪ ،‬ثبات و ظرفیت شیر تاثیر بگذارد‬
‫‪ ‬شیر اطمینان معموالً فقط ظرفیت تخلیه را مشخص میکند (اگر سیستم لوله کشی مناسب بکار رفته باشد)‬
‫بازرسی های منظم جهت بررسی فشار ‪ Lifting‬الزم است‪ ،‬مخصوصاً هنگامیکه با محیط های خورنده سر و کار داریم‪.‬‬

‫‪ .7‬انواع کلی شیر های اطمینان‬

‫‪ ‬نوع ‪Direct acting‬‬
‫ویژگی ها‪:‬‬
‫‪www.IranPiping.ir‬‬ ‫آموزشگاه مجازی ایران پایپینگ‬

‫‪ ‬قدیمی ترین و متداول ترین نوع میباشد‬

‫‪ ‬شیر بصورت بسته خواهد ماند (بوسیله فنر و یا وزن جهت مقابله کردن با نیروی ‪ Lifting‬مربوط به فشار فرایند‬
‫‪ ‬نوع ‪Pilot Operated‬‬
‫ویژگی ها‪:‬‬
‫‪ ‬شیر بصورت بسته خواهد ماند (بوسیله فشار فرایند)‬

‫‪ .8‬فواید و اشکاالت شیر اطمینان ‪Conventional‬‬

‫فواید‪:‬‬
‫‪ ‬قابل اطمینان ترین نوع شیر میباشد )در صورتیکه بدرستی محاسبه و راه اندازی شود(‬
‫‪ ‬میتواند در بسیاری از سرویس ها استفاده شود‬
‫اشکاالت‪:‬‬
‫‪ Back Pressure ‬بر روی فشار تخلیه تاثیر میگذارد‬
‫‪ ‬حساس به ‪ Chattering‬کردن (باز و بسته شدن سریع شیر) اگر ‪ Back Pressure‬خیلی باال باشد‬
‫‪www.IranPiping.ir‬‬ ‫آموزشگاه مجازی ایران پایپینگ‬

‫‪ .9‬شیر اطمینان ‪Balanced Bellows Spring Loaded‬‬

‫فواید‪:‬‬
‫‪ Back Pressure ‬بر روی فشار تخلیه تاثیر نمیگذارد‬
‫‪ ‬میتواند ‪ Built-up Pressure‬باالتری را تحمل کند‬
‫‪ ‬از ‪ Spring‬در مقابل خردگی محافظت میکند‬

‫اشکاالت‪:‬‬
‫‪ Bellows ‬حساس به شکستگی و فرسودگی میباشد‬
‫‪ ‬ممکن است مواد سمی را به اتمسفر تخلیه کند‬
‫‪ ‬سیستم ونت (‪ )Vent‬مجزا نیاز دارد‬

‫شیر اطمینان ‪Piston Type Pilot Operated‬‬ ‫‪.11‬‬

‫فواید‪:‬‬
‫‪ Back Pressure ‬بر روی فشار تخلیه تاثیر نمیگذارد‬
‫‪ ‬میتواند تا ‪ set pressure %09‬کار کند‬
‫‪ ‬حساسیت کمتر به ‪ Chattering‬کردن‬

‫اشکاالت‪:‬‬
‫‪ Pilot ‬حساس به ‪( Plugging‬متصل شدن) میباشد‬
 ‫‪www.IranPiping.ir‬‬ ‫آموزشگاه مجازی ایران پایپینگ‬

‫‪ ‬در موارد مواد شیمیایی و دما باال از ‪ O-ring seal‬استفاده میشود‬

‫‪ ‬کندانس بخار و انباشتگی مایع در قسمت باالی ‪ Piston‬ممکن است مشکالتی را بوجود آورد‬
‫‪ ‬احتمال برگشت جریان وجود دارد‬

‫طراحی ورودی شیر (‪)Valve Inlet‬‬ ‫‪.11‬‬

‫ورودی شیر (‪ valve inlet‬یا ‪ )approach channel‬میتواند ‪ full-nozzle‬و یا ‪ semi-nozzle‬باشد‪.‬‬
‫‪ Full-nozzle‬شامل کل قطعه ورودی در تماس با سیال (‪ )wetted‬میباشد‪ Approach channel .‬تنها قطعه ای از‬
‫شیر اطمینان میباشد که در هنگام کارکرد نرمال شیر در تماس با سیال است (بجز زمانیکه شیر در حال تخلیه میباشد)‪.‬‬
‫از طرح ‪ full-nozzle‬در شرایط فشار باال (بخصوص اگر سیال خورنده باشد) استفاده میشود‪.‬‬
‫‪ Semi-nozzle‬شامل ‪ seating ring‬نصب شده بر روی بدنه میباشد که در قسمت بااللی آن تشکیل نشیمنگاه شیر را‬
‫میدهد‪ .‬مزیت استفاده از این طرح در این است که نشیمنگاه را میتوان براحتی تعویض کرد (بدون نیاز به تعویض کل‬
‫ورودی)‪.‬‬

‫مراجع‪:‬‬

‫‪piping-engineering.com .0‬‬
‫‪Spirax Sarco .1‬‬
‫‪Flowstar .3‬‬
‫‪Leser Handbook .4‬‬
‫‪Wikipedia .5‬‬