Liber Mesuesi Kimia 9

Fatbardha Dobi
Libër mësuesi
për tekstin shkollor
KIMIA
9
Shtëpia botuese Albas

1
Botues:
Latif AJRULLAI
Rita PETRO
Redaktore
përgjegjëse:
Dorina BASHA
Arti grafik:
Ela
LUMANI
© Albas, 2018
Shtëpia botuese Albas

Në Tiranë: Rr. “Donika Kastrioti”, pallati 14, ap. 4D.
Tel: 00355 45800160
e-mail: info@albas.al
Në Tetovë: Rr. “Ilinden”, nr. 105
Tel.: 00389 44 344 047
e-mail: albas_te@yahoo.com
Në Prishtinë: Rr. “Muharrem Fejza”, p.n.
Tel.: 00377 45 999 770
e-mail: albas_pr@yahoo.com
Në Preshevë: Rr. “Selami Hallaqi”
Tel.: 00381 17 669 677
e-mail: albas_pr@hotmail.com
Shtypur në shtypshkronjën:
2
Hyrje
Libri i mësuesit për tekstin Kimia 9 është hartuar duke u mbështetur në tematikat e tekstit
të nxënësit, të cilat janë në përputhshmëri me programin lëndor. Ky libër ka si qëllim t’u vijë
në ndihmë jo vetëm mësuesve, të cilët po hedhin hapat e parë në mësimdhënie, por edhe
mësuesve me përvojë shumëvjeçare në këtë profesion. Mësimdhënia ndërvepruese dhe të
nxënit aktiv janë bërë pjesë e modeleve të planifikimeve ditore në këtë libër mësuesi. Teknika
dhe metoda mësimdhënieje që i nxisin nxënësit të jenë kërkues në zgjerimin e njohurive të reja
dhe t’i zbatojnë këto njohuri për zgjidhjen e problemeve në jetën e përditshme. Këto metoda do
të lehtësojnë jo vetëm procesin e mësimdhënies, por edhe atë të mësimnxënies, ku nxënësit
nuk duhet të jenë vetëm riprodhues, por ata duhet të evidentojnë, të krijojnë, të interpretojnë, të
diskutojnë dhe të zgjidhin situatat e ndryshme problemore që trajtohen gjatë orëve mësimore.
Ky tekst është hartuar në mënyrë të tillë që, me ndihmën e mësuesit, nxënësit t’i krijohen
mundësitë të zhvillojë kompetencat e nevojshme dhe mësuesit të kenë lehtësitë e mundshme
gjatë gjithë vitit shkollor. Libri përmban:
- planin mësimor të zbërthyer me tremujorë, përkatësisht tremujori i parë (shtator-dhjetor);
tremujori i dytë (janar-mars) dhe tremujori i tretë (prill-qershor);
- orët e mësimit me rubrikat përkatëse që përfshijnë: tematikën, temën e orës së mësimit,
situatat e të nxënit, kompetencat e fushës sipas temës mësimore, lidhjen me fushat e tjera
ose temat ndërkurrikulare, fjalët kyç, burimet dhe materialet mësimore, organizimin e orës së
mësimit dhe veprimtaritë e nxënësve;
- testet për çdo tremujor.
Shpresojmë që ky tekst të ndihmojë për të arritur rezultatet e dëshiruara në mësimin e lëndës
së kimisë.
3
Libër mësuesi për tekstin “Kimia 9”
PËRMBAJTJE
Plani 6
Ndërtimi i atomit 25
Hetim shkencor: zbulimi i elektroneve 26
Zbulimi i bërthamës 27
Protonet, elektronet dhe Tabela Periodike 28
(Thellim njohurish) Numri i protoneve, numri i neutroneve dhe izotopet 30
Detyrë eksperimentale nr. 1 33
Pasdite tematike: Evolucioni i modelit të ri të atomit 36
Elementet e Grupit IA 37
Elementet e Grupit IIA 39
Elementet e Grupit VIIA 41
(Hetim shkencor) Shfrytëzimi i të dhënave dytësore – klorinimi i ujit 43
Elementet e Grupit VIIIA 45
Trendi periodik (Orientimi në perioda) 46
(Hetim shkencor) Si punojnë shkencëtarët: brenda grimcave nënatomike 48
Përsëritje 50
Detyrë eksperimentale nr. 2 53
Përzierjet homogjene dhe heterogjene 54

Tretësirat, tretësi dhe substanca e tretur 56
Tretësirat dhe karakteristikat e tyre 59
(Hetim shkencor) Faktorët që ndikojnë në tretshmërinë e substancave 61
Përsëritje 63
Ajri dhe përbërja e tij 65

Lëndët djegëse fosile 67
Ndotësit atmosferikë dhe burimet e tyre 69
Përsëritje 70
Pasdite tematike: Mbrojtja e mjedisit 72
Reaksionet e metaleve me oksigjenin 73
Reaksionet e metaleve me ujin 74
Reaksionet e metaleve me acidet 76
Radha e aktivitetit të metaleve 78
Nikeli në radhën e aktivitetit të metaleve 81
Përdorimi i radhës së aktivitetit të metaleve për të nxjerrë metalet nga xeherorët e tyre 83
Brejtja e metaleve (korrozioni) dhe mbrojtja prej tij 86
4
PËRMBAJTJE
Reaksionet e zëvendësimit te metalet 88
Përsëritje 90
Reaksionet e zëvendësimit njëfish dhe zëvendësimit dyfish 92

Gatitja e kripërave nga bashkëveprimi i metaleve me acidet 94
Gatitja e kripërave nga bashkëveprimi i acideve me karbonatet dhe oksidet 96
(Thellim njohurish) Gatitja e kripërave nga bashkëveprimi i acideve
me bazat (reaksionet e asnjanësimit) 98
Përsëritje 100
Shpejtësia e reaksionit 103

Shpejtësia e reaksionit dhe përqendrimi 105
Shpejtësia e reaksionit dhe temperatura 107
Shpejtësia e reaksionit dhe sipërfaqja e kontaktit 109
Shpejtësia e reaksionit dhe katalizatorët 110
Përsëritje 112
Ndryshimi i energjisë në reaksionet kimike 114

(Hetim shkencor) Hetim për lëndët djegëse 116
(Thellim njohurish) Zgjedhja e lëndëve djegëse 118
(Thellim njohurish) Njehsimi i energjisë së ushqimeve 119
(Hetim shkencor) Njehsimi i ndryshimeve endotermike 122
Fotosinteza dhe frymëmarrja (Lexim) 123
Përsëritje 125
Teste 127
5
PLANIFIKIMI I TREMUJORIT TË
PARË, SHTATOR – DHJETOR
LËNDA: KIMI
SHKALLA: IV
KLASA: IX
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyç
Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit

Nxënësi/ja:
• merr pjesë në bashkëbisedime me moshatarët dhe të rriturit për tema me interes mësimor dhe
shoqëror duke bërë pyetje, dhënë përgjigje dhe veçuar informacionin kryesor;
• transmeton saktë të dhënat e mbledhura për një temë konkrete në formë tekstuale, numerike, verbale,
elektronike apo në ndonjë formë tjetër të të shprehurit;
• prezanton para të tjerëve një projekt për një temë të dhënë, të përgatitur vetë ose në grup, duke
gërshetuar format e komunikimit verbal dhe elektronik, si dhe veprimin praktik;
• përshkruan me gojë dhe me shkrim një ngjarje të lexuar ose të dëgjuar duke ruajtur rrjedhën logjike
të saj;
• analizon përmbajtjen dhe kuptimin e nocioneve (koncepteve) të reja duke përdorur leksikun e
përshtatshëm;
• identifikon burime të ndryshme informacioni për arsimim dhe orientim profesional, si dhe zhvillon një
plan individual për zhvillimin e karrierës së tij.
Kompetenca e të menduarit
Nxënësi/ja:
• paraqet në forma të ndryshme (me gojë, të shkruar, grafike, me simbole) argumente për të përforcuar
mendimin apo qëndrimin e vet për një problem nga fusha të caktuara;
• përzgjedh dhe klasifikon informacionin nga burime të ndryshme në bazë të një kriteri të caktuar për një
temë konkrete dhe e përdor për marrjen e një vendimi apo për zgjidhjen e një problemi/detyre;
• analizon një punim (p.sh., artikull gazete, pikturë, studim shkencor etj.) duke gjetur analogji dhe dallime
me punime të ngjashme nga autorë të ndryshëm;
• përpunon idenë e vet në një projekt me shkrim për një çështje të caktuar duke propozuar qëllimin,
aktivitetet kryesore, afatet, vendin, personat, materialet dhe mjetet e nevojshme për kryerjen e tyre
dhe parashikon pengesat e mundshme gjatë realizimit;
• argumenton ndërmarrjen e hapave konkretë të cilët çojnë në përfundimin e një detyre/veprimtarie,
zgjidhjen e një problemi, të ndonjë punimi në klasë/shkollë apo gjetiu;
• demonstron zgjidhjen e një problemi (të matematikës, gjuhësor etj.) bazuar në të dhënat tekstuale,
numerike, eksperimentale të detyrës, e cila realizohet në klasë/shkollë apo jashtë saj, argumenton
ecurinë për arritjen e rezultatit;
• interpreton një rregull, koncept apo proces të caktuar duke e ilustruar atë me shembuj konkretë nga
situata të jetës së përditshme me shkrim/me gojë;
• identifikon me anë të krahasimit dallimet dhe ngjashmëritë midis ligjeve dhe dukurive që ndodhin në
natyrë me ato në shoqëri duke vënë në dukje lidhjen shkak-pasojë midis këtyre dukurive.
6
Kompetenca e të nxënit
Nxënësi/ja:
• regjistron në formë të shkruar, grafike, etj., informacionin/ faktet për një temë; veçon me anë të
teknikave të ndryshme pjesët sipas rëndësisë dhe nevojës për temën/detyrën e dhënë;
• shfrytëzon në mënyrë efikase fjalorët, enciklopeditë dhe teknologjinë informative apo burime të tjera
për zhvillimin e një ideje/projekti me bazë klase/shkolle ose jashtë saj;
• parashtron pyetje për çështje të ndryshme dhe organizon mendimet për të gjetur përgjigje për temën
apo problemin e caktuar duke evidentuar përparimin/vështirësitë deri në zgjidhjen përfundimtare;
• paraqet/skicon idetë e veta për ecurinë dhe mënyrën e zhvillimit të një veprimtarie duke e argumentuar
para të tjerëve;
• prezanton në mënyrë të pavarur udhëzimet/simbolet e dhëna në libër, skicë, plan, partiturë muzikore,
skenar, koreografi etj., për të përmbushur një veprim, aktivitet ose detyrë që kërkohet prej tij/saj;
• shfrytëzon në mënyrë të efektshme teknika të ndryshme gjatë të nxënit të temës së dhënë duke
klasifikuar informacionin e njohur nga ai i panjohur si dhe atë që është i paqartë;
• përdor elementet e portofolit personal për vetëvlerësimin dhe identifikimin e anëve të forta, i shfrytëzon
ato për përparimin në mësime dhe për orientimin për karrierë.
Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin

Nxënësi/ja:
• analizon pasojat që sjell dëmtimi i mjedisit për jetën e njeriut dhe biodiversitetit duke i paraqitur idetë
në formë të shkruar ose në ndonjë formë tjetër të të shprehurit, jep mendimin dhe qëndrimin e vet për
këtë çështje, si dhe organizon aktivitete për mbrojtjen e mjedisit;
• përdor programet kompjuterike për përpunimin e të dhënave dhe paraqitjen e vizatimeve/diagrameve
të nevojshme për përgatitjen e materialeve individuale apo/dhe publikimeve të ndryshme të shkollës;
• përdor materiale, burime të ndryshme informimi dhe teknologjinë në shkollë dhe në jetën e përditshme
si ndihmë për përparimin në mësime dhe për orientim në karrierë;
• propozon kriteret për vlerësim të paanshëm të një veprimtarie sportive, shkencore, teknologjike,
artistike, etj., (anëtar jurie të ngritur në nivel klase, shkolle apo shoqërie civile).
Kompetenca personale
Nxënësi/ja:
• vlerëson vlerën ushqyese të ushqimeve që konsumon, duke i klasifikuar ato në bazë të nevojave të
individit për to në situata të ndryshme (gjatë stinëve, sëmundjeve etj.);
• argumenton nevojën e respektimit të regjimit ushqimor të shëndetshëm dhe të regjimit ditor, javor apo
mujor sipas udhëzimeve të lexuara ose të dëgjuara nga mjeku gjatë një diskutimi në klasë, shkollë
apo në familje;
• vlerëson domosdoshmërinë e kushteve higjienike për përgatitjen dhe konsumimin e ushqimeve dhe
pijeve, shpjegon rrethanat e mundshme të helmimit nga papastërtia;
• dallon sjelljen korrekte nga ajo jokorrekte gjatë punës në grup ose në situata emocionale dhe propozon
masat për parandalimin/tejkalimin e tyre;
• shpjegon rëndësinë e identifikimit të personave dhe shërbimeve kompetente të nevojshme për
mbështetje në situata që konsiderohen potencialisht të rrezikshme për shëndetin fizik dhe mendor;
• përshkruan mundësitë, rreziqet, pasojat e infeksioneve, sëmundjeve seksualisht të transmetueshme
duke sqaruar mënyrat dhe mjetet për parandalimin e tyre nëpërmjet formave të ndryshme të prezantimit
(të folur, të shkruar, grafike, pllakate, pamflete, apo lojë teatrale, performancë artistike etj.);
• reagon ndaj sjelljeve negative duke identifikuar shkaqet e paraqitjes dhe pasojat e mundshme për
shëndetin dhe mirëqenien e individit (p.sh. përdorimi i duhanit, alkoolit apo drogës) etj.
7
Kompetenca qytetare
Nxënësi/ja:
• praktikon të drejtat dhe detyrimet si qytetar në situata konkrete të jetës së përditshme, në klasë,
shkollë, komunitet ose gjatë diskutimit dhe respektimit të mendimit të tjetrit;
• reagon ndaj personave të cilët shkelin, cënojnë ose mohojnë të drejtat e të tjerëve duke i ilustruar këto
sjellje me shembuj të figurave të shquara historike, personazheve nga letërsia a filmat, si dhe arsyeton
pasojat e këtyre veprimeve për individin, grupin dhe komunitetin;
• solidarizohet me personat në nevojë ose të rrezikuar, duke ndërmarrë veprime konkrete për afrimin e
ndihmës sipas nevojës që kanë;
• identifikon paragjykimet apo dukuritë jo të mira në klasë, shkollë apo në komunitet, mban qëndrim
ndaj tyre duke propozuar veprime konkrete parandalimi.
Kompetenca digjitale
Nxënësi/ja:
• përdor TIK-un për të lehtësuar procesin e të nxënit dhe për të rritur efektivitetin në mësimnxënie;
• përdor mjetet multimediale për të bashkëpunuar me persona të tjerë dhe për të rritur produktivitetin e
tij dhe të nxënit efektiv;
• bashkëpunon me moshatarët e tij duke përdorur mjetet e telekomunikacionit bashkëpunues, për të
hetuar tema mësimore, për të zgjidhur çështje dhe probleme që mund të lindin në shkollë dhe jashtë
saj;
• përdor me saktësi komandat e avancuara të programeve standarde për përpunimin e teksteve,
tabelave, videove e fotografive për prezantime;
• krijon animacione origjinale ose dokumentarë duke u bazuar tek ngjarjet e komunitetit dhe mjedisit
shkollor;
• përdor aftësitë e të menduarit kritik për të planifikuar, hulumtuar e menaxhuar projekte, për të zhvilluar
strategji, për të zgjidhur problemet dhe arrin vendimmarrje, në bazë të informacionit të fituar duke
përdorur mjetet dhe burimet e
• duhura digjitale.
8
Vetitë e lëndës - 18 orë
Tretësirat - 8 orë
Gjithsej - 26 orë
NR. Tematika Javë Tema Situatë e parashikuar e të nxënit Metodologjia Vlerësimi Burimet
(situata e parashikuar në çdo
orë mësimore ose situata e
sugjeruar më poshtë)
1. Tematika 1 1. 1- Ndërtimi i atomit Imagjinoni një shalqi brenda të cilit Diskutimi i Vlerësim individual i Teksti Kimia 9,
2. 2- Hetim shkencor: ndodhen bërthamat e tij. Kështu ideve Ndërtimi nxënësve. e-libri, laptop,
Tematika: zbulimi i elektroneve mendohet dhe atomi me pjesët që i shprehive Vlerësim i video të modeleve
e përbëjnë atë. studimore përgjigjeve me gojë të atomeve.
Diversiteti
Nxitje e diskutimit
3. Nëntematika: 2. 1. Zbulimi i Dimë se satelitët rrotullohen rreth Diskutimi i Vlerësim individual i Teksti Kimia 9,
4. Vetitë e lëndës bërthamës. planetit, ashtu edhe elektronet ideve Ndërtimi nxënësve. e-libri, tub uji,
rrotullohen rreth bërthamës së i shprehive Vlerësim i pllaka metalike
2. Protonet, elek- atomit. studimore përgjigjeve me gojë tabela, shkumësa
tronet dhe Tabela Secili nga nxënësit vizaton në Nxitje e diskutimit me ngjyra
Periodike. fletoren e klasës deri në 4 rrathë
brenda të cilëve vendosim numrin
e ngarkesave pozitive.
5. 3. 1. Numri i pro- Në dërrasë paraqesim forma Diskutimi i Vlerësim individual i Teksti Kimia 9,
6. toneve, numri i neu- të ndryshme të atomeve me ideve Ndërtimi nxënësve. e-libri, libra të
troneve dhe izotopet shtresa të ndryshme, ku gjejmë në i shprehive Vlerësim i ndryshëm,
2. Detyrë eksperi- varësi të shtresave dhe numrit të studimore përgjigjeve me gojë materiale nga
mentale: Modele të elektroneve emrin e atomit. Nxitje e diskutimit interneti,
shpërndarjes së ele- fletë punëdoreje
Libër mësuesi për tekstin “ Kimia

ktroneve në atome me ngjyra.
të ndryshme
7. 4. 1. Pasdite tematike Marrim nga një copë karton dhe e Diskutimi i Për aktivizimin në Teksti Kimia 9,
8. me temë Evolucioni presim në forma të ndryshme në njohurive orën e mësimit. e-libri, tabelë e
i modelit të atomit varësi të shtresave elektronike të Veprimtari e leximit Për shprehjen Sistemit Periodik,
2. Ushtrime mbi vetë atomit dhe mbi të vendosim të drejtuar e koncepteve shkumësa me
shpërndarjen e topa të vegjël plasteline, të cilat Alfabeti i kryesore ngjyra, natrium
elektroneve në përcaktojnë numrin e elektroneve njëpasnjëshëm gotë kimike.
9”
atome të ndryshme në atom
9
10

9. 5. 1. Elementet e Marrim një gotë kimike në të cilën Diskutimi i Për përkufizimin Teksti Kimia 9,
Grupit IA hedhim një copë të vogël natriumi. njohurive e elementeve të e-libri, tabelë e
2. Elementet e Veprimtari e leximit Grupit IA dhe IIA. Sistemit Periodik,
Grupit IIA Marrim dy gota te të cilat hedhim të drejtuar Për aktivizimin në shkumësa me
tek e para kalcium dhe HCl dhe në Alfabeti i orën e mësimit ngjyra, natrium
gotën tjetër Mg dhe HCl. njëpasnjëshëm gotë kimike.
9”
10. 6. 1. Elementet e Për elementet e Grupit VIIA, Diskutimi i Për aktivizimin në Teksti Kimia 9,
Grupit VIIA eksperimenti paraqet rrezikshmëri njohurive orën e mësimit. e-libri, tabelë e
2. Shfrytëzimi i të prandaj më ndiqni me vëmendje. Veprimtari e leximit Për shprehjen Sistemit Periodik,
dhënave dytësore - të drejtuar e koncepteve shkumësa me
klorinimi i ujit Kemi vënë re ndonjëherë që Alfabeti i kryesore ngjyra, klor, ujë.
kur pimë ujë ose kur lahemi në njëpasnjëshëm
pishina vjen erë klori. Lind pyetja:
Pse i hedhim ujit klor?
11. 7. 1. Elementet e Diskutimi i Për shprehjen e Teksti Kimia 9,
Grupit VIIIA njohurive të koncepteve e-libri, tabelë e
2. Trendi periodik Veprimtari e leximit kryesore. Sistemit Periodik,
(Orientimi në të drejtuar Për aktivizimin në shkumësa me
perioda) Alfabeti i orën e mësimit ngjyra, natrium
njëpasnjëshëm gotë kimike
12. 8. 1. Si punojnë Satiendra hodhi hipotezën e Diskutimi i Për shprehjen Teksti Kimia 9,
shkencëtarët lidhjes midis grimcave nënatomike njohurive e koncepteve e-libri, shkumësa
brenda grimcave dhe energjisë. Veprimtari e leximit kryesore. me ngjyra, libra
nënatomike të drejtuar Për aktivizimin në të ndryshëm
2. Ushtrime Alfabeti i orën e mësimit enciklopedikë
njëpasnjëshëm
13. 9. 1. Detyrë Marrim substanca të ndryshme Veprimtari e leximit Për shprehjen bukur Teksti Kimia 9,
eksperimentale: të metaleve dhe jometaleve dhe të drejtuar të koncepteve e-libri, metale,
vetitë e metaleve duke u nisur nga veçoritë e tyre Alfabeti i kryesore. jometale, tabelë e
dhe jometaleve bëjmë ndarjen e tyre. njëpasnjëshëm Për aktivizimin në Sistemit Periodik
Konkurse debate orën e mësimit
2. .Përsëritje
14. Tematika: 10 1. Përzierjet Kryejmë një eksperiment. Marrim Eksperimenti Për demonstrimin Teksti Kimia 9,
Diversiteti homogjene dhe dy gota në të cilën kemi hedhur Veprimtari e leximit sa më mirë të e-libri, tretësira të
Nëntematika: heterogjene ujë te gota e parë hedhim sheqer, të drejtuar eksperimentit. ndryshme, kripë,
Tretësirat 2. Tretësirat, tretësi kurse te gota e dytë hedhim misër. Eksperimenti Për përqendrimin sheqer, misër, ujë
dhe substanca e Çfarë do të ndodhë? Veprimtari e leximit gjatë vëzhgimit të
tretur të drejtuar eksperimentit
15 11 1. Tretësirat dhe Marrim dy gota me çaj. Te të dyja Eksperimenti Për demonstrimin Teksti Kimia 9,
karakteristikat e tyre hedhim sheqer, te njëra rritim Veprimtari e leximit sa më mirë të e-libri, tretësira të
2. Hetim shkencor: temperaturën, kurse te tjetra rritim të drejtuar eksperimentit. ndryshme, kripë,
faktorët që ndikojnë shkallën e grimcimit. Ku do të Për përqendrimin sheqer, misër, ujë
në tretshmërinë e tretet më shpejt substanca? Cilët gjatë vëzhgimit të
substancave janë faktorët që ndikuan në tretjen eksperimentit
e substancave?
12 1. Ushtrime Gjatë kësaj ore te nxënësit nxitet Alfabeti i Për shprehjen Teksti Kimia 9,
mendimi krijues, nëpërmjet njëpasnjëshëm e koncepteve e-libri, dërrasa e
2. Përsëritje enigmave, lojërave, plotësimit të kryesore. zezë, shkumësa
fjalive etj. Për aktivizimin në me ngjyra, libra
orën e mësimit. ushtrimesh të
Për zgjidhjen e zgjidhura.
ushtrimeve të
ndryshme
11. 13 1. Test Kontrolli i njohurive

12. nëpërmjet testimit
2. Projekt (ora e Organizimi në grupe për kryerjen
parë) e testimit
Për zgjidhjen e Fletë testimi për
ushtrimeve të çdo nxënës.
ndryshme
9”
11
PLANIFIKIMI I TREMUJORIT TË DYTË, JANAR – MARS

LËNDA: KIMI
SHKALLA: IV
KLASA: IX

Nxënësi/ja:
• transmeton saktë të dhënat e mbledhura për një temë konkrete në formë tekstuale, numerike, verbale,
elektronike apo në ndonjë formë tjetër të të shprehurit;
• prezanton para të tjerëve një projekt për një temë të dhënë, të përgatitur vetë ose në grup, duke gër-
shetuar format e komunikimit verbal dhe elektronik, si dhe veprimin praktik;
të saj;
• analizon përmbajtjen dhe kuptimin e nocioneve (koncepteve) të reja duke përdorur leksikun e për-
shtatshëm;
Nxënësi/ja:
• paraqet në forma të ndryshme (me gojë, të shkruar, grafike, me simbole) argumente për të përforcuar
mendimin apo qëndrimin e vet për një problem nga fusha të caktuara;
• përzgjedh dhe klasifikon informacionin nga burime të ndryshme në bazë të një kriteri të caktuar për një
temë konkrete dhe e përdor për marrjen e një vendimi apo për zgjidhjen e një problemi/detyre;
• analizon një punim (p.sh., artikull gazete, pikturë, studim shkencor etj.) duke gjetur analogji dhe dal-
lime me punime të ngjashme nga autorë të ndryshëm;
• përpunon idenë e vet në një projekt me shkrim për një çështje të caktuar duke propozuar qëllimin, ak-
tivitetet kryesore, afatet, vendin, personat, materialet dhe mjetet e nevojshme për kryerjen e tyre dhe
parashikon pengesat e mundshme gjatë realizimit;
Nxënësi/ja:
• regjistron në formë të shkruar, grafike, etj., informacionin/ faktet për një temë; veçon me anë të tekni-
kave të ndryshme pjesët sipas rëndësisë dhe nevojës për temën/detyrën e dhënë;
12
• paraqet/skicon idetë e veta për ecurinë dhe mënyrën e zhvillimit të një veprimtarie duke e argumen-
tuar para të tjerëve;
• prezanton në mënyrë të pavarur udhëzimet/simbolet e dhëna në libër, skicë, plan, partiturë muzikore,
skenar, koreografi etj., për të përmbushur një veprim, aktivitet ose detyrë që kërkohet prej tij/saj;
• shfrytëzon në mënyrë të efektshme teknika të ndryshme gjatë të nxënit të temës së dhënë duke kla-
sifikuar informacionin e njohur nga ai i panjohur si dhe atë që është i paqartë;
• përdor elementet e portofolit personal për vetëvlerësimin dhe identifikimin e anëve të forta, i shfrytë-
zon ato për përparimin në mësime dhe për orientimin për karrierë.

Nxënësi/ja:
në formë të shkruar ose në ndonjë formë tjetër të të shprehurit, jep mendimin dhe qëndrimin e vet për
këtë çështje, si dhe organizon aktivitete për mbrojtjen e mjedisit;
• përdor programet kompjuterike për përpunimin e të dhënave dhe paraqitjen e vizatimeve/diagrameve
të nevojshme për përgatitjen e materialeve individuale apo/dhe publikimeve të ndryshme të shkollës;
• përdor materiale, burime të ndryshme informimi dhe teknologjinë në shkollë dhe në jetën e përditshme
si ndihmë për përparimin në mësime dhe për orientim në karrierë;
• propozon kriteret për vlerësim të paanshëm të një veprimtarie sportive, shkencore, teknologjike, artis-
tike, etj., (anëtar jurie të ngritur në nivel klase, shkolle apo shoqërie civile).
Nxënësi/ja:
individit për to në situata
• të ndryshme (gjatë stinëve, sëmundjeve etj.);
• argumenton nevojën e respektimit të regjimit ushqimor të shëndetshëm dhe të regjimit ditor, javor apo
mujor sipas udhëzimeve të lexuara ose të dëgjuara nga mjeku gjatë një diskutimi në klasë, shkollë
apo në familje;
• dallon sjelljen korrekte nga ajo jo korrekte gjatë punës në grup ose në situata emocionale dhe pro-
pozon masat për parandalimin/tejkalimin e tyre;
duke sqaruar mënyrat dhe mjetet për parandalimin e tyre nëpërmjet formave të ndryshme të prezan-
timit (të folur, të shkruar, grafike, pllakate, pamflete, apo lojë teatrale, performancë artistike etj.);
Kompetenca qytetare
Nxënësi/ja:
13
• reagon ndaj personave të cilët shkelin, cënojnë ose mohojnë të drejtat e të tjerëve duke i ilustruar këto
sjellje me shembuj të figurave të shquara historike, personazheve nga letërsia a filmat si dhe arsyeton
pasojat e këtyre veprimeve për individin, grupin dhe komunitetin;
Nxënësi/ja:
saj;
• përdor me saktësi komandat e avancuara të programeve standarde për përpunimin e teksteve, tabe-
lave, videove e fotografive për prezantime;
shkollor;
• përdor aftësitë e të menduarit kritik për të planifikuar, hulumtuar e menaxhuar projekte, për të zhvil-
luar strategji, për të zgjidhur problemet dhe arrin vendimmarrje, në bazë të informacionit të fituar duke
përdorur mjetet dhe burimet e
14
Janar-Mars (12 javë x 2 orë = 24 orë )
Kapitulli: Atmosfera - 5 orë
Kapitulli: Radha e aktivitetit të metaleve - 11 orë
Kapitulli: Përfitimi i kripërave - 8 orë
Gjithsej: 24 orë
NR. Tematika Javë Tema Situatë e parashikuar e të Metodologjia Vlerësimi Burimet

nxënit
1. Tematika 1 14 1. Ajri dhe përbërja Makinat lëvizin në mënyrë të Diskutimi i njohurive Për aktivizimin në Teksti Kimia 9,
2. e tij vazhdueshme. Ku e gjejnë paraprake orën e mësimit e-libri, tub qelqi,
Tematika: energjinë? Veprimtari e leximit naftë, qymyr
Për shprehjen
Diversiteti të drejtuar
bukur të
Nëntematika: Prezantojmë dy fosile të Ndërtimi i shprehive koncepteve
Atmosfera milionave vjet më parë studimore kryesore
(3 orë teori, 1
2. Lëndët djegëse
orë përsëritje,
fosile
1 orë pasdite
tematike)
3. Tematika: 15 1. Ndotësit atmos- Marrim dy lule dhe njërës lule Diskutimi i njohurive Për aktivizimin në Teksti Kimia 9,
4. Diversiteti ferikë në mbrojtjen e i hedhim lëng limoni, kurse paraprake orën e mësimit e-libri, pankarta,
Nëntematika: mjedisit tjetrës ujë. Çfarë ndodh? Veprimtari e leximit enciklopedi,
Për shprehjen
Shikojmë në videoprojektor të drejtuar materiale nga
e koncepteve
2. Pasdite tematike këngën e Majkëll Xheksonit Ndërtimi i shprehive interneti
Radha e aktivitetit kryesore
“Mbrojtja e mjedisit” “Earth”. studimore
të metaleve
5. (8 orë teori, 1 16 1. Përsëritje Paraqitja e makinave që Diskutimi i njohurive Për aktivizimin në Teksti Kimia 9,
orë ushtrime, 1 shpenzojnë energji dhe nxjerrin paraprake orën e mësimit e-libri, materiale
6.

orë përsëritje, 2. Reaksionet e met- lëndë djegëse. Veprimtari e leximit nga interneti
1 orë pasdite aleve me oksigjenin Për shprehjen
të drejtuar magnez, tallash,
tematike) e koncepteve
Pothuajse të gjitha përbërjet Ndërtimi i shprehive kryesore hekur
digjen në prani të oksigjenit. studimore
7. 17 1. Reaksionet e Imagjinoni nëse anijet do të Veprimtari e leximit Për aktivizimin në Teksti Kimia 9,
8. metaleve me ujin përbëheshin prej materiali që do të drejtuar orën e mësimit e-libri, letra me
brehej, çfarë do të ndodhte? Alfabeti i ngjyra,
Për shprehjen
2. Brejtja e metaleve Marrim një gozhdë dhe njëpasnjëshëm provëza me
e koncepteve
9”
(korrozioni) e hedhim në tri gota që Lëviz/ ndalo/krijo në madhësi
kryesore
përmbajnë tretësira të dyshe mesatare, gozhda,
ndryshme Lexim përmbledhës shkumësa me
ngjyra
15
16

9. 18 1. Reaksionet e Marrim tri gota në të cilat Diskutim i njohurive Për aktivizimin në Teksti Kimia
10 metaleve me acidet hedhim acide të ndryshme dhe Ditar trepjesësh orën e mësimit 9, e-libri, letra
mbi to hedhim metale: kalcium, Shkrim i shpejtë me ngjyra,
Për shprehjen
zink, magnez. Çfarë do të Pyetja sjell pyetjen acid klorhidrik,
e koncepteve
ndodhë? Grupet e ekspertëve magnez, zink,
kryesore
2. Radha e aktivitetit Përmbledhje e
të metaleve Marrim një gotë në të cilën strukturuar
hedhim ujë dhe i shtojmë
një copë natrium. Çfarë do të
9”
ndodhë?
11 19 1. Nikeli në radhën e Nora donte t’i blinte një orë Rrjeti i diskutimit Për aktivizimin në Teksti Kimia 9,
12 aktivitetit të metaleve babit, por ajo zgjodhi një Kubimi orën e mësimit e-libri, lapsa me
material joalergjik. ngjyra, epruveta,
Për shprehjen
2. Përdorimi i radhës Lëviz/ndalo/krijo në hekur, nikel
e koncepteve
së aktivitetit të Biçikleta i ka të telat prej dyshe kryesore
metaleve alumini, me qëllim që të ecë sa Role të specializuara
më lehtë. Pse ndodh kjo? në grupe
13 20 1. Ushtrime mbi Marrim një gotë në të cilën Rrjeti i diskutimit Për aktivizimin në Teksti Kimia 9,
14. radhën e aktivitetit të hedhim sulfat bakri dhe në të Pyetje /përgjigje/ orën e mësimit e-libri, shkumësa
metaleve hedhim një gozhdë, vëreni me verifikime me ngjyra,
Për shprehjen
kujdes. sulfat bakri,
e koncepteve
2. Reaksionet e Lapsat në mes, ditar gozhdë, gotë
kryesore
zëvendësimit te trepjesësh, rishikim kimike
metalet në dyshe
15 21 1. Përsëritje Marrim disa epruveta në të cilat Diskutimi i ideve Për aktivizimin në Teksti Kimia 9,
16 hedhim ujë dhe acid pastaj Ndërtimi i shprehive orën e mësimit e-libri, letra me
2. Detyrë shtojmë zink, magnez. studimore ngjyrë epruveta,
Për shprehjen
eksperimentale; Nxitja e diskutimit shishe kimike,
e koncepteve
Renditja e metaleve magnez
kryesore
në bazë të aktivitetit Marrim një provëz në të cilën Demonstrimi,
të metaleve hedhim acid sulfurik dhe në eksperimenti
brendësi të gotës hedhim një Vëzhgimi
copë magnez ose zink. Debati
17 Tematika: 22 1. Reaksionet e Situata e parashikuar në tekst Eksperimenti Për aktivizimin në Teksti Kimia 9,
18 Ndërveprimet zëvendësimit njëfish Mësim mbi orën e mësimit e-libri, sulfat bakri,
dhe dyfish Marrim tri gota në të cilat argumente nitrat kalciumi,
Për shprehjen
Nëntematika: hedhim te njëra metal, te tjetra Organizuesi grafik zink, klorur
e koncepteve
Përfitimi i 2. . Detyrë bazë dhe karbonat natriumi. Te kryesore natriumi
kripërave eksperimentale: të tria hedhim acid. Çfarë vini
(8 orë gjithsej) Gatitja e kripërave re? Demonstrimi,
4 orë teori eksperimenti
1 orë ushtrime Vëzhgimi
1 orë përsëritje Debati
1 orë detyrë
eksperimentale
1 orë testim
19 23 1.Gatitja e kripërave Situata e parashikuar në tekst Lëviz/ndalo/krijo në Për aktivizimin në Teksti Kimia 9,
20 nga bashkëveprimi dyshe orën e mësimit e-libri, cilindër i
i metaleve me Eksperimenti shkallëzuar, hinkë
Për shprehjen
karbonatet Marrim një gotë acid sulfurik të Vëzhgimi konike, havan
e koncepteve
2. Gatitja e kripërave holluar dhe hedhim pluhur të Lexim i drejtuar kryesore porcelani
nga bashkëveprimi karbonatit të bakrit. Punë në dyshe
i acideve me
karbonatet dhe
oksidet
21 24 1. Gatitja e kripërave Theksojmë rëndësinë e kripës Çfarë dimë /çfarë Për aktivizimin në Teksti Kimia 9,
22 nga bashkëveprimi në jetën e përditshme duam të dimë /çfarë orën e mësimit e-libri, cilindër i
i acideve me mësuam shkallëzuar, hinkë
Për shkrimin
bazat, reaksionet e Puno në dyshe saktë të konike, havan
asnjanësimit Ndahet dërrasa në tri pjesë Tryezë e porcelani,
reaksioneve të
2.Ushtrime: Mbi dhe jepen ushtrime me grupe rrumbullakët veprimit të bazave llamba bunsen

gatitjen e kripërave nxënësish. Punë individuale,
me acidet
punë në grupe
Debate Për shprehjen
Pyetje /përgjigje e koncepteve
kryesore
9”
17
18

23 25 1. Përsëritje Alfabeti i Për shkrimin
24 Punë në mënyrë të pavarur njëpasnjëshëm saktë të Fleta formati
2. Test kontrolli Provim /korigjim/ reaksioneve të testimi
tremujori i dytë diskutim veprimit të bazave
Janar–Mars me acidet
Për shprehjen
e koncepteve
kryesore
9”
PLANIFIKIMI I TREMUJORIT TË
TRETË, PRILL – QERSHOR
LËNDA: KIMI
SHKALLA: IV
KLASA: IX

Nxënësi/ja:
• transmeton saktë të dhënat e mbledhura për një temë konkrete në formë tekstuale, numerike, ver-
bale, elektronike apo në ndonjë formë tjetër të të shprehurit;
• prezanton para të tjerëve një projekt për një temë të dhënë, të përgatitur vetë ose në grup, duke gër-
shetuar format e komunikimit verbal dhe elektronik, si dhe veprimin praktik;
të saj;
• analizon përmbajtjen dhe kuptimin e nocioneve (koncepteve) të reja duke përdorur leksikun e për-
shtatshëm;
Nxënësi/ja:
• paraqet në forma të ndryshme (me gojë, të shkruar, grafike, me simbole) argumente për të përforcu-
ar mendimin apo qëndrimin e vet për një problem nga fusha të caktuara;
• përzgjedh dhe klasifikon informacionin nga burime të ndryshme në bazë të një kriteri të caktuar për
një temë konkrete dhe e përdor për marrjen e një vendimi apo për zgjidhjen e një problemi/detyre;
• analizon një punim (p.sh., artikull gazete, pikturë, studim shkencor etj.) duke gjetur analogji dhe dal-
lime me punime të ngjashme nga autorë të ndryshëm;
• përpunon idenë e vet në një projekt me shkrim për një çështje të caktuar duke propozuar qëllimin,
aktivitetet kryesore, afatet, vendin, personat, materialet dhe mjetet e nevojshme për kryerjen e tyre
dhe parashikon pengesat e mundshme gjatë realizimit;
Nxënësi/ja:
• regjistron në formë të shkruar, grafike, etj., informacionin/ faktet për një temë; veçon me anë të tekni-
kave të ndryshme pjesët sipas rëndësisë dhe nevojës për temën/detyrën e dhënë;
19

• paraqet/skicon idetë e veta për ecurinë dhe mënyrën e zhvillimit të një veprimtarie duke e argumen-
tuar para të tjerëve;
• prezanton në mënyrë të pavarur udhëzimet/simbolet e dhëna në libër, skicë, plan, partiturë
muzikore, skenar, koreografi etj., për të përmbushur një veprim, aktivitet ose detyrë që kërkohet prej
tij/saj;
• shfrytëzon në mënyrë të efektshme teknika të ndryshme gjatë të nxënit të temës së dhënë duke kla-
sifikuar informacionin e njohur nga ai i panjohur si dhe atë që është i paqartë;
• përdor elementet e portofolit personal për vetëvlerësimin dhe identifikimin e anëve të forta, i shfrytë-
zon ato për përparimin në mësime dhe për orientimin për karrierë.

Nxënësi/ja:
në formë të shkruar ose në ndonjë formë tjetër të të shprehurit, jep mendimin dhe qëndrimin e vet
për këtë çështje, si dhe organizon aktivitete për mbrojtjen e mjedisit;
• përdor programet kompjuterike për përpunimin e të dhënave dhe paraqitjen e vizatimeve/dia-
grameve të nevojshme për përgatitjen e materialeve individuale apo/dhe publikimeve të ndryshme të
shkollës;
• përdor materiale, burime të ndryshme informimi dhe teknologjinë në shkollë dhe në jetën e përdit-
shme si ndihmë për përparimin në mësime dhe për orientim në karrierë;
• propozon kriteret për vlerësim të paanshëm të një veprimtarie sportive, shkencore, teknologjike, ar-
tistike, etj., (anëtar jurie të ngritur në nivel klase, shkolle apo shoqërie civile).
Nxënësi/ja:
individit për to në situata
• të ndryshme (gjatë stinëve, sëmundjeve etj.);
• argumenton nevojën e respektimit të regjimit ushqimor të shëndetshëm dhe të regjimit ditor, javor
apo mujor sipas udhëzimeve të lexuara ose të dëgjuara nga mjeku gjatë një diskutimi në klasë,
shkollë apo në familje;
• dallon sjelljen korrekte nga ajo jo korrekte gjatë punës në grup ose në situata emocionale dhe pro-
pozon masat për parandalimin/tejkalimin e tyre;
duke sqaruar mënyrat dhe mjetet për parandalimin e tyre nëpërmjet formave të ndryshme të prezan-
timit (të folur, të shkruar, grafike, pllakate, pamflete, apo lojë teatrale, performancë artistike etj.);
20
Kompetenca qytetare
Nxënësi/ja:
• reagon ndaj personave të cilët shkelin, cënojnë ose mohojnë të drejtat e të tjerëve duke i ilustruar
këto sjellje me shembuj të figurave të shquara historike, personazheve nga letërsia a filmat si dhe
arsyeton pasojat e këtyre veprimeve për individin, grupin dhe komunitetin;
Nxënësi/ja:
saj;
• përdor me saktësi komandat e avancuara të programeve standarde për përpunimin e teksteve, tabe-
lave, videove e fotografive për prezantime;
shkollor;
• përdor aftësitë e të menduarit kritik për të planifikuar, hulumtuar e menaxhuar projekte, për të zhvil-
luar strategji, për të zgjidhur problemet dhe arrin vendimmarrje, në bazë të informacionit të fituar
duke përdorur mjetet dhe burimet e
21
22

PLANIFIKIMI I TREMUJORIT III
Prill – Qershor (10 javë x 2 orë = 20 orë)
Kapitulli: Shpejtësia e reaksioneve kimike - 9 orë
Kapitulli: Reaksionet termokimike - 11 orë
Gjithsej: 20 orë
NR. Tematika Javë Tema Situatë e parashikuar e Metodologjia Vlerësimi Burimet
të nxënit
9”
1. Tematika 1 26. 1. Shpejtësia e reak- Marrim dy gota çaj te të Eksperimenti Për aktivizimin Teksti Kimia
2. sionit cilat hedhim sheqer, njërën Veprimtari e leximit të gjatë orës së 9, e-libri, gotë
Tematika: e trazojmë kurse tjetrën e drejtuar mësimit kimike, shkumësa
Diversiteti (7 orë) ngrohim, ku do të tretet më Hartë koncepti me ngjyra, acid
shpejt sheqeri klorhidrik
2. Shpejtësia e reak- Për demonstrimin
Nëntematika: Shoqëritë farmaceutike Eksperimenti shirit magnezi,
sionit dhe përqen- dhe përshkrimin e
Shpejtësia e punojnë për të krijuar Kubimi cilindër i
drimi eksperimenteve
reaksioneve ilaçe që shpejtojnë ose Reflekto /Reflekto / shkallëzuar
kimike (9 orë) ngadalësojnë reaksionin. reflekto
5 orë teori,
3. 27 1. Shpejtësia e reak- Situata e parashikuar në Marrëdhënie pyetje / Për aktivizimin Teksti Kimia 9,
1 orë ushtrime,
4. sionit dhe tempera- tekst përgjigje gjatë orës së e-libri, gota kimike,
1 orë përsëritje,
tura Role të specializuara në mësimit tretësirë e sulfatit
1 orë detyrë
Kur mielli bie në pluhur në grupe Për demonstrimin të natriumit letër
eksperimentale, 2. Shpejtësia e reak- kontakt me një sipërfaqe Përvijimi i koncepteve dhe përshkrimin e diagram, me
1 orë projekt sionit dhe sipërfaqja shpërthen shkëndija. Diskutimi i njohurive eksperimenteve kuadrate dhe e
e kontaktit Veprimtari e leximit të Për demonstrimin shënuar me kryq
drejtuar dhe përshkrimin e
Alfabeti i njëpasnjëshëm eksperimenteve
5. 28 1. Shpejtësia e Jona filloi të hante një Diskutimi i ideve Për aktivizimin Teksti Kimia
6 reaksionit dhe sandviç dhe buka në gojën Ndërtimi i shprehive gjatë orës së 9, e-libri, gotë
katalizatorët e saj filloi të shpërbëhej. studimore mësimit kimike, cilindër i
2. Detyrë Çfarë ka ndodhur? Nxitja e mendimit shkallëzuar
Për demonstrimin
eksperimentale: Eksperimenti, dhe përshkrimin e acid klorhidrik
faktorët që ndikojnë Situata e parashikuar në demonstrimi, vëzhgimi eksperimenteve i holluar dhe i
në shpejtësinë e tekst Pyetje /përgjigje përqendruar,
reaksionit magnez, zink
7 29 1. Ushtrime mbi Situata e parashikuar në Pyetje /përgjigje Për shkrimin saktë Teksti Kimia 9,
8 shpejtësinë e tekst Organizuesi grafik të reaksioneve e-libri, letra të
reaksionit Përmbledhje e kimike bardha, shkumësa
Situata e parashikuar në strukturuar Për demonstrimin me ngjyra
2. Përsëritje tekst Kontroll i detajuar dhe përshkrimin e
Hartë koncepti eksperimenteve
9 Tematika: 30 1. Projekt: Ndikimi Organizimi i nxënësve për Demonstrimi Për aktivizimin Teksti Kimia 9,
10 Ndërveprimet i faktorëve në grumbullimin e materialeve eksperimenti /debati gjatë orës së e-libri, letra pune,
10 orë shpejtësinë e në dispozicion të temës. mësimit shkumësa me
Nëntematika: reaksionit Për shprehjen ngjyra, plastelinë
Reaksionet Parashikimi me terma materiale nga
e koncepteve
termokimike (11 2. Ndryshimi paraprakë V, P, L, P, R interneti
kryesore
orë) i energjisë në Situata e parashikuar në
6 orë teori, reaksionet kimike tekst
1 orë ushtrime,
1 orë përsëritje,
2 orë projekt,
1 orë test
11. 31 1. Hetim shkencor Ç’janë lëndët djegëse, Organizuesi grafik Për demonstrimin Teksti Kimia
12 për lëndët djegëse pse na nevojiten dhe çfarë Dora e fshehtë dhe përshkrimin e 9, e-libri, kapë
2. Thellim njohurish: pasojash sjellin ? Stuhi mendimesh eksperimenteve metalike, llambë,
Zgjedhja e lëndëve Nxënësit duan të mësojnë Parashikimi me terma Për dhënien saktë termometër,
djegëse se cila nga lëndët djegëse paraprakë dhe pa gabime të kapëse metalike
është më e lirë dhe më e V, P, L, P, R, revista shkencore,
informacioneve

mirë. Stuhi mendimesh enciklopedi, atlas
biologjik
13 32 1. Thellim njohurish: Situata e parashikuar në Lapsat në mes Për dhënien saktë Teksti Kimia 9,
14 Njehsimi i energjisë tekst Eksperimenti dhe pa gabime të e-libri, termometër,
së ushqimit komente përgjigje informacioneve enë metalike,
Pyetje-përgjigje pllaka rezistente,
2. Hetim shkencor: Situata e parashikuar në
Marrëdhëniet pyetje / Për demonstrimin gota kimike,
Ndryshimi i tekst përgjigje dhe përshkrimin e karbonat natriumi,
9”
njehsimeve Role të specializuara eksperimenteve oksid natriumi, acid
endotermike në grupe Përvijimi i klorhidrik
koncepteve
23
24

15 33 1. Fotosinteza dhe Të gjitha qeniet e gjalla në Harta semantike, Për mënyrën Teksti Kimia 9,
16 frymëmarrja natyrë kryejnë procesin e Kubimi shkrimi i shpejtë e përshkrimit e-libri, skema që
fotosintezës, duke thithur të procesit të shpjegojn procesin
energjinë diellore fotosintezës dhe e fotosintezës dhe
Demonstrimi frymëmarrjes frymëmarrjes
2. Projekt: Mjeku holandez Van Eksperimenti
Fotosinteza dhe Helmont kreu një Diskutimi /debati Për demonstrimin
9”
frymëmarrja eksperiment për të zbuluar dhe përshkrimin e
se nga e merrte fuqinë eksperimenteve
rritja e bimës dhe vërtetoi
se kjo energji vjen nga
procesi i fotosintezës
17 34 1 Ushtrime Kalimi nga gjendja e Organizuesi grafik, Per të shpjeguar Teksti Kimia 9,
18 mbi reaksionet lëngët në të gaztë është pyetje /përgjigje / se si ndryshojnë e-libri, letra të
termokimike një proces endotermik se argument proçeset bardha, shkumësa
thithet energji. Reflekto/reflekto/reflekto ekzotermike dhe me ngjyra
endotermike termometër, enë
Për të shpjeguar metalike, llambë
se si ndryshojnë alkooli, letra etj.
Eksperimenti çfarë
proçeset
2. Përsëritje Jepen shembuj të mësuam, ekzotermike dhe
proceseve të mësuara dhe Mendo puno ne dyshe
endotermike
nxënësit përcaktojnë me
çfarë reaksionesh kemi të
bëjmë.
19 35 1. Test për tremujorin Punohet në mënyrë të Punë individuale, Në bazë të nivelit Teksti Kimia 9,
20 e tretë prill – qershor pavarur kontrolli vetjak, minimal, mesatar e-libri, fletë formati,
2. Projekt - Lëndët Krahasimi i lëndëve Demonstrimi, demonstrimin dhe revista shkencore,
djegëse, përdorimi djegëse eksperimenti, përshkrimin e enciklopedi, pamje
i tyre Diskutim/debat eksperimenteve fotografike
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: 9

Tematika: Vetitë e lëndës Situata e të nxënit:
Modelet e ndryshme të atomeve janë përdorur për të shpjeguar teorikisht
Tema mësimore: çfarë ndodh. Modeli më i ri tregon se atomi është ndërtuar nga bërthama
Ndërtimi i atomit (protone+neutrone) dhe elektrone.
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës Fjalë kyç:
sipas temës mësimore: Atom
Nxënësi/ja: Model i ndërtimit të atomeve
• emërton nëngrimcat përbërëse të atomit; Nëngrimca
• përshkruan vetitë e nëngrimcave; Ngarkesë
• vizaton modelin e ndërtimit të atomit dhe shpjegon Bërthamë
pse atomi është elektroasnjanës. Elektroasnjanës
Burimet Lidhja me fushat e tjera ose me temat
Teksti Kimia IX, e-libri, laptop, video të modeleve të ndërkurrikulare:
atomeve Fizikë
Tik
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
Diskutim; Veprimtari e leximit të drejtuar; Tabelë konceptesh
Organizimi i orës së mësimit
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Diskutim për njohuritë paraprake

Mësuesi/ja shtron pyetjet për diskutim.
- Ç’është atomi? Si e përfytyroni ndërtimin e atomit?
- Si janë të vendosura atomet në gjendjen e gaztë,të lëngët dhe të ngurtë?
- A mund të parashikojmë mënyrën e lidhjes së atomeve me njëri-tjetrin sipas modelit të ndërtimit të
atomit si sferë?
Ndërtimi i njohurive të reja: Veprimtari e leximit të drejtuar

Mësuesi/ja orienton nxënësit të lexojnë me paragrafë dhe më pas diskutohet mbi bazën e pyetjeve të
ngritura nga mësuesi.
1. Si është i ndërtuar atomi sipas modelit të ri të propozuar në vitin 1932? Si emërtohen nëngrimcat?
2. Çfarë shpjegon modeli i ri në krahasim me modelin e vjetër?
3. Cilat janë vetitë e elektroneve, protoneve dhe neutroneve?
4. Pse atomet nuk kanë ngarkesë?
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Tabelë konceptesh

Nxënësit punojnë në dyshe duke plotësuar tabelën:
Grimca Masa Ngarkesa

Elektron
Proton
Neutroni
Atom
Vlerësimi
Gjatë kësaj ore, nxënësi vlerësohet për:
- pjesëmarrjen në diskutim;
25
- saktësinë e përgjigjeve;
- argumentet e përdorura për shpjegim.
Detyrat dhe puna e pavarur

Nxënësve u jepet detyrë të vizatojnë modelin e ndërtimit të atomit të karbonit me 6 elektrone, 6 protone dhe
7 neutrone.
Fusha: Shkencat natyrore Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: 9

Tematika: Vetitë e lëndëve Situata e të nxënit:
Imagjinoni një tub uji të mbyllur nga të dyja anët me
Tema mësimore: Zbulimi i elektroneve
pllaka.
Çfarë ndodh nëse dërgojmë rrymë elektrike në
pjesën e brendshme të tubit që përmban gaze?
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të Fjalë kyç:
fushës së temës mësimore Hetim
Nxënësi/ja: Zbulim i elektroneve
• përshkruan se si punojnë shkencëtarët për Rreze katodike
zhvillimin e mëtejshëm të zbulimeve të hershme;
• tregon ngarkesën e elektronit.
Burimet dhe mjetet: Lidhja me fushat e tjera ose me temat
teksti Kimia 9, e-libri, tub uji , pllaka metalike, ndërkurrikulare:
tabela, shkumësa me ngjyrë Fizikë
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve

Parashikimi Diskutimi i njohurive Diskutimi i ideve Punë me klasën
Ndërtimi i njohurive Veprimtari e leximit të Ndërtimi i shprehive Punë në grupe
drejtuar studimore
Përforcimi Alfabeti i njëpasnjëshëm Nxitja e diskutimit Punë individuale
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Tabela e pyetjeve

1. Çfarë ngarkese kanë elektronet?
2. Çfarë janë rrezet katodike?
3. Si e kishin imagjinuar më parë strukturën e atomit?
Mësuesi/ja u përgjigjet të gjitha pyetjeve në mënyrë të hollësishme dhe ndërton një tabelë me të dhënat e
përgjigjeve të secilës pyetje.
26
Si ishte Si është Çfarë janë rezet Çfarë ngarkese ka Cila ishte hipoteza që
ndërtuar ndërtuar katodike? elektroni? hodhi poshtë modelin e
pajisja modeli Tomsonit? Kush ishte ai
që zbuloi i atomit shkencëtar i guximshëm,
elektronin? “torta me i cili prezantoi modelin
kumbulla”? “Saturnit të Nagaokës”?
(Tomsoni)
Elektronet Në vitin 1869 Johan Rrezet katodike Shkencëtari japonez
vërtiten rreth Hitorfi vuri re një zotëronin ngarkesë Hantaro Nagaoka
ngarkesave ndriçim në ekran, i cili elektrike. Kjo ngarkesë parashtroi hipotezën,
më pozitive, shkaktohej nga rrezet ishte negative. Cila sipas së cilës në një
si planetët që dilnin nga elektroda ishte kjo ngarkesë? atom ngarkesa pozitive
rreth diellit. negative. Këto ishin Përgjigjen do ta gjendet në qendër, ndërsa
rrezet katodike. zbulojmë më poshtë elektronet vijnë rrotull tij, si
satelitët rreth Saturnit.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Të ngacmojmë imagjinatën e nxënësve duke u
drejtuar pyetje
Pyetja 1 Përgjigjja përkatëse

Çfarë janë rrezet katodike? Atëherë hamendësojmë, ndoshta rrezet katodike kanë
ngarkesë elektrike.
Provojmë t’i drejtojmë rrezet katodike midis dy Nëse rrezet drejtohen në drejtim të pllakës me ngarkesë
pllakave metalike të ngarkuara elektrikisht. pozitive, ato zotërojnë ngarkesë negative.
Kontrollojmë të dhënat nga eksperimenti. Hamendësimi është i saktë: Tomsoni grumbulloi të
A e mbështesin këto të dhëna shpjegimin e dhëna dhe rezultoi se rrezet katodike kishin ngarkesë
hamendësuar? negative
Vlerësimi
1. Nxënësi/ja vlerësohet për:
a. aktivizimin gjatë orës së mësimit;
b. ilustrimin e aparatit që tregon kalimin e rrymës elektrike;
c. aftësinë për të zhvilluar eksperimentin.

1. Paraqitni një tabelë në të cilën të ilustrohen modelet e ndryshme të atomeve.
2. Krahasoni modelet e atomeve të Tomsonit me ato të Nagaokës.
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: 9

Tematika: Vetitë e lëndëve Situata e të nxënit: Sipas rastit
Tema mësimore: Zbulimi i bërthamës
fushës sipas temës mësimore Fluoreshent
Nxënësi/ja: Grimca alfa
• identifikon karakteristikat shkencore të problemit 2;
• thekson elementet që kanë lidhje me njëri-tjetrin.
Burimet: Lidhja me fushat e tjera ose me temat
teksti Kimia 9, e-libri, fletë formati, shkumësa me ngjyra ndërkurrikulare:
Fizika
Biologjia molekulare
27

PNP:

Ndërtimi i njohurive Veprimtari e leximit të Ndërtimi i shprehive Punë me grupe
drejtuar studimore
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Tabela e pyetjeve

– Si është i ndërtuar atomi?
– Në ç’pozicion ndodhen elektronet?
– Kush gjendet në qendër të bërthamës?
– Cilat ishin ngarkesat e protoneve dhe elektroneve
Vizatojmë një rreth, brenda të cilit vendosim me rreth më të vegjël ngarkesat e elektroneve dhe protoneve.
Mësuesi/ja fillon shpjegimin e përgjigjeve në mënyrë të hollësishme për të gjitha pyetjet duke ndërtuar një
tabelë me të dhënat për njohuritë e pyetjeve. Tabela quhet DDM.
Di Dua të di Mësova
Atomi ka 1. Kush ishte 1. Ernest Radhëfordi ishte një shkencëtar që punoi dhe jetoi në
pamjen e Ernest Radhëfordi? Zelandën e Re në moshën 23-vjeçare. Më 1895 ai u zhvendos në
sferave të Angli, ku studio nën udhëheqjen e Tomsonit.
trupave të 2. Cila ishte
ngurtë; hipoteza e 2. Ai kreu një eksperiment duke goditur një fletë metalike me grimca
Radhëfordit? të ngarkuara pozitivisht.
Atomet janë të
ndërtuara nga 3. Cili ishte 3. Për të vërtetuar hipotezën, ai kreu eksperimentin për të cilin kishte
grimca shumë eksperimenti që ai hedhur hipotezën. Ata goditën fletën e arit me grimca alfa dhe vunë
më të vogla; kreu? re se rezultatet ishin shumë të çuditshme, 1 në 10 000 grimca u
protone, kthyen mbrapsht, ndërsa të tjerat e kaluan atë.
neutrone,
elektrone. 4. Çfarë ishin 4. Rrezet alfa ishin grimca të ngarkuara pozitivisht.
rrezet alfa?
Atomi nuk ka 5. Atomi ka në qendër një bërthamë, ku pjesa me e madhe e tij është
ngarkesë. 5. Cilat ishin pjesët grumbulluar rreth kësaj bërthame, ajo është e ngarkuar pozitivisht +.
e bërthamës që u Rreth bërthamës lëvizin elektronet.
zbuluan? Në vitin 1932 Xhejms Çedviku vërtetoi se në bërthamë, veç këtyre
grimcave, gjenden dhe neutronet
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura

Vlerësimi
- aktivizimin gjatë orës së mësimit;
- përshkrimin e eksperimentit.

Hartoni një ese me temë “Historiku i zbulimit të grimcave përbërëse të atomit” (mund të përdorni materiale
nga interneti.)
28

Tematika: Vetitë e lëndëve Situata e të nxënit: Secili nga nxënësit
vizaton në fletoren e klasës deri në 4 rrathë,
Tema mësimore: Protonet, elektronet dhe Tabela Periodike në qendër të të cilëve vendoset bërthama.
Brenda në bërthamë shënojmë numrin e
ngarkesave pozitive për secilin element që
do të studiojmë.
sipas temës mësimore Nivele energjetike
Nxënësi/ja: Strukturë elektronike
• ndërton strukturën elektronike të 20 elementeve të parë; Orbita
• përshkruan ngjashmëritë dhe strukturat e këtyre atomeve.
teksti Kimia 9, e-libri, shkumësa me ngjyrë, plastelinë ndërkurrikulare:
kartonë me ngjyrë Fizikë
Biokimi

Ndërtimi i njohurive Veprimtari e leximit të drejtuar Ndërtimi i shprehive Punë në grupe
studimore
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Diskutim i dyfishtë
Vendosim të gjithë mbi tavolinë Tabelat Periodike të elementeve dhe bëjmë pyetje.
Tabela e pyetjeve
1. Cilat janë 20 elementet e para në SP?
2. Sa është numri i rrathëve të elementit me numër 20?
3. A ndryshon numri i rrathëve për elemente të ndryshme?
4. A përputhet numri i protoneve me elektronet në shpërndarjen e tyre në nivelet energjetike?
Mësuesi/ja u përgjigjet të gjitha pyetjeve në mënyrë të hollësishme dhe ndërton një tabelë me të dhënat
e përgjigjeve të secilës pyetje.
A ka rëndësi vendosja e atomeve në shtresa elektronike?

Po, ka rëndësi. Pse ?
Çdo atom ka një emër. Na lehtëson në shpërndarje.
Përcaktojmë nivelet energjetike. Na ndihmon për shpërndarjen e elektroneve.

Theksojmë numrin atomik Z. Gjejmë numrin e elektroneve.
Ndërtojmë nivelet. Shpërndajmë elektronet.
29
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Pesëvargëshi
Ne mësuam:
Atomi
Atomi i karbonit
Atomi i karbonit përmban
Atomi i karbonit përmban elektrone
Atomi i karbonit përmban elektrone = me protonet
Vlerësimi
a. punën e bërë në grupe dhe në mënyrë individuale;
b. aftësinë për të pasqyruar saktë shpërndarjen e elektroneve në nivelet energjetike.

Paraqitni në një tabelë të madhe të ilustruar me ngjyra shpërndarjen e elektroneve të 20 elementeve të para.

Tematika: Vetitë e lëndëve Situata e të nxënit: Mësuesi/ja u tërheq vëmendjen
nxënësve rreth temës, duke u thënë se kjo është një
temë e rëndësishme. Ajo u demonstron në dërrasë me
Tema mësimore: Numri i protoneve, numri i anë të shkumësave me ngjyra, p.sh., elementin X:
neutroneve dhe izotopet
A A A
X ZX ZX Z
Çfarë është A dhe Z?

Nxënësi/ja:
• përzgjedh të dhëna nga burime të ndryshme;
• shfrytëzon të dhënat për të dhënë një koncept të caktuar.
30

fushës së temës mësimore Numër atomik
Nxënësi/ja: Numër mase
• përcakton numrin e neutroneve dhe protoneve të Izotop
një atomi; Nukleone
• shpjegon se çfarë janë izotopet.
teksti Kimia 9, e-libri, libra të ndryshëm, ndërkurrikulare:
materiale nga interneti, Fizikë
fletë punëdoreje me ngjyra.

Ndërtimi i njohurive Veprimtari e leximit të drejtuar Ndërtimi i shprehive Punë në grupe
studimore
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Ditar dypjesësh

Nxënësve u shpërndahen disa fletë formati në formën e ditarit dypjesësh.
Tabela e pyetjeve
Pyetja Koment
Numri atomik Z Numri i protoneve që ndodhet në bërthamë quhet ndryshe numër atomik dhe
shënohet me Z, p.sh.: Z Na = 11 (domethënë, numri i protoneve tregon Z
ngarkesë pozitive, si rrjedhim dhe numri i elektroneve = 11 ngarkesë negative).
Pyetja Komenti
Numri i masës A Shuma e numrit të protoneve dhe neutroneve që ndodhet në bërthamë jep
numrin masës dhe shënohet me A, p.sh.: A = Z+N.
Mg ka 12 protone dhe 12 neutrone d.m.th. A = 12+12 = 24 (në tabelën e SP
Mg = 24)
Pyetja Komenti
Izotopet X, A, Z Atomet që kanë numër atomik të njëjtë dhe numër mase të ndryshme quhen
izotope. Oksigjeni ka tri izotope: izotopin 16 ,17 ,18, të cilët i paraqesim në këtë
mënyrë O O O. Numri atomik është 8, d.m.th. Z=8 A= 16,17,18.
Mësuesi/ja ndërton një tabelë me të dhënat e përgjigjeve të secilës pyetje.
31
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Përvijimi i koncepteve

Ndërtojmë një tabelë.
Atomi i elementit Nr. i protoneve ose nr. Nr. i neutroneve Nr. i masës A
atomik Z
Fluori 9 10 (9+10=19)
Magnezi 12 12 (12+12=24)
Argoni 18 22 (18+22=40)
Vlerësimi
- përcaktimin e numrit atomik dhe numrin e masës tek izotopet;
- aftësinë për të gjetur numrin e masës.

1. Atomi i një elementi e ka numrin atomik Z=15 dhe ka 16 neutrone. Sa është numri i protoneve? Po numri
i masës A (nukleoneve)?
2. Atomi i një elementi e ka numrin atomik Z=19 dhe numrin e masës 39 (të nukleoneve). Njehsoni numrin e
protoneve dhe numrin e neutroneve të këtij atomi.
32
DETYRË EKSPERIMENTALE nr. 1
Tema: Modele të shpërndarjes së elektroneve në atome të ndryshme

Qëllimi punës:
Nxënësi/ja:
- përshkruan mënyrën e shpërndarjes së elektroneve në atome të ndryshme;
- argumenton përputhjen midis numrit të elektroneve dhe grupit ku ato ndodhen.
Mjetet e punës: kartonë me ngjyra, shkumësa me ngjyra, tabela periodike, plastelinë.
Zhvillimi i punës
Eksperimenti 1: Modeli i atomit të Radhëfordit
Tre shkencëtarë, Gejgeni, Marsdeni dhe Radhëfordi lëshuan një tufë rrezesh alfa, grimca të vogla të ngarkuara
pozitivisht drejt një flete shumë të hollë prej ajri.
Diagrami paraqet drejtimet e disa grimcave.
fletë ari
a) Shpjegoni pse disa nga grimcat “udhëtuan” duke e tejçuar fletën e arit.
b) Emërtoni atë grimcë përbërëse të atomit, e cila detyron grimcat të ndërrojnë drejtim.
c) Shpjegoni pse shumica e grimcave “udhëtojnë” drejt, përmes fletës së arit dhe më pas ndryshojnë drejtim.
d) Çfarë ndodh me grimcat që kalojnë drejt elektroneve të ngarkuara negativisht?
Eksperimenti 2: Diagrami i mëposhtëm tregon shpërndarjen e elektroneve të katër atomeve [A], [ B], [C], [D]
A B C D
a) Cila shpërndarje e elektroneve është e pasaktë?

b) Cilat janë dy elementet që i përkasin të njëjtit grup të tabelës periodike?
c) Cili nga elementet gjendet në periodën e tretë të tabelës periodike?
d) Tregoni nëse përputhet numri i grupit me numrin e elektroneve të shtresës së jashtme.
Eksperimenti 3: Na janë dhënë këto pajisje: plastelinë, kartonë me ngjyra, tub qelqi.
Ndërtoni me pajisjet e prezantuara më sipër atomet e elementeve: Al (Z= 13); Mg (Z=12); Cl (Z=17); N (z=14)
Ndërtoni me anë të kartonëve dhe plastelinës, duke pasqyruar ndërtimin e atomit dhe shpërndarjen e
elektroneve (ky veprim bëhet duke vendosur mbi karton plastelinë qe do të luajë rolin e elektroneve).
Eksperimenti 4: Ndërtoni me anë të kartonëve dhe tubit prej qelqi në mënyrë skematike aparatin, i cili pasqyron
zbulimin e elektroneve.
Futuni në rol me shokët duke luajtur rolin e shkencëtarëve që hulumtuan për zbulimin e elektroneve.
33
USHTRIME mbi shpërndarjen e elektroneve në atome të ndryshme
Ushtrim 1. Diagrami tregon nëngrimcat në atomin e një elementi.

a) Tregoni numrin e grimcave nënatomike në bërthamën e atomit.
b) Emërtoni dy llojet e grimcave që gjenden në bërthamë.
c) Si mendoni në cilin grup të tabelës periodike ndodhet ky element?
Zgjidhje
a) nr e grimcave nen/atomike në bërthamën e atomit është =7
b) du llojet e grimcave që gjënden në bërthamë janë; protone (4) dhe neutrone(3)
c) ky element që ndodhet në SP është Litiumi sepse ka tre elektrone në shtresën e jashtme arsyetimi;
1. nr e- = nrp+ = nr Z (Z nr. atomik) d.m.th., 3 elektrone = tre protone
2. protonet tregojnë nr. atomik.
Ushtrim 2. Si vendosen elektrone në atomin e aluminit me Z=13

Zgjidhje
Atomin e aluminit me Z=13 ka gjithsej 13 elektrone
Dy elektrone vendosen në shtresën e parë, duke e plotësuar këtë shtresë.
Tetë elektrone vendosen në shtresën e dytë, duke e plotësuar këtë shtresë.
Tri elektrone që mbeten, vendosen në shtresën e tretë që mbetet e paplotësuar.
Bëni paraqitjen skematike të shpërndarjes së elektroneve.
Ushtrim 3.
Plotësoni fjalitë e mëposhtme.
1. Shtresa quhet --------------- kur përmban numrin maksimal të elektroneve.
2. Në një atom numri i elektroneve përputhet me numrin e ---------------.
3. Shtresa elektronike që është më afër bërthamës shënohet -------, kurse ajo që është më larg shënohet -------
4. Në të gjitha grupet, atomet e secilit element të këtij grupi, kanë të njëjtin numër elektronesh në -------------
5. Shtresa në të cilën vendosen elektronet quhen --------------
Ushtrim 4. Në figurën e mëposhtme jepen simbolet dhe strukrurat elektronike të disa elementeve të tabelës së SP
hidrogjen.
litium berlium bor karbon
natrium magnez kalcium silic
34
Pyetjet
1. A shihni ndonjë ngjashmëri në strukturat elektronike?
2. A ka përputhje midis elementeve që janë vendosur në një grup?
3. Bëni klasifikimin në metale dhe jometale.
4. Cilat shtresa janë të plotësuara dhe cilat janë të paplotësuara?
Ushtrim 5. A kanë veti të ngjashme elementet Z=12, Z=4, Z= 20?
Zgjidhje
Mbushja me elektrone për elementet e dhëna bëhet sipas kësaj skeme.
K Z K L M N
Z 4 2 2
Z 12 2 8 2
Z 20 2 8 8 2
Pra, siç e shikoni nga tabela, elementet në shtresën e jashtme kanë nga 2 elektrone.
Detyrë shtëpie
1. Bori e ka nr. atomik Z= 5. Duke bërë mbushjen me elektrone dhe të elementeve Z= 7, Z=13, Z=19 tregoni
cili nga elementet ngjan me bromin?
2. Për elementet e mëposhtme, oksigjeni (Z=8), Na (Z= 11), S (Z=16) paraqisni vendosjen e elektroneve nëpër
shtresa elektronike dhe tregoni në cilën periodë bëjnë pjesë.
35
Pasdite tematike: Evolucioni i modelit të ri të atomit
Synimi: Nxënësit dallojnë modelet e atomeve të zbuluara nga shkencëtarë të ndryshëm.
Rezultatet e të nxënit
Nxënësi/ja:
• përshkruan historikun e modeleve të atomeve;
• hulumton rrjedhën e zhvillimit të modeleve të atomeve të krijuara nga shkencëtarë të ndryshëm;
• krahason modelet e atomeve të zbuluara nga shkencëtarë të ndryshëm.
Metoda: diskutim i hapur

Mjetet dhe materialet: e-libri, botime shkencore, materiale nga interneti, kartonë me ngjyra, shkumësa me
ngjyra, plastelinë, videoprojektor.
Zhvillimi i punës
1. Trajtimi teorik: vëzhgimi paraprak
Para se të fillojmë diskutimin ndjekim një film në videoprojektor, ku paraqitet një material për ndërtimin e atomit.
Në ekran shfaqet një rreth i vogël, përfytyrimi i parë sipas të cilit lëndët që na rrethojnë janë të ndërtuara nga
grimca shumë të vogla u takon filozofit grek Demokritit.
• Demokriti mendonte se këto grimca ishin të pandashme, prandaj dhe u quajtën atome (nga greqishtja
atomos – i pandashëm). Mendoni nëse një objekt çfarëdo e presim në dy copa, pastaj në katër pastaj në 6
e kështu me radhë, derisa vjen një moment kur ky objekt nuk pritet më.
• E shikojmë konkretisht.
• Demokriti nuk kishte të drejtë kur i mendonte atomet të pandashme, por përfytyrimi i tij se ishte grimca
më e vogël ishte i saktë.
Ndërtimi i atomit sipas Radhëfordit

– Cilat janë grimcat përbërëse të atomit ?
– Atomi përbëhet nda elektronet, protonet dhe neutronet.
– Si është i ndërtuar atomi ?
Për t’iu përgjigjur kësaj pyetjeje, fizikani anglez, Radhëford, pasi bëri një eksperiment arriti në përfundimin se
në qendër të atomit janë vendosur protonet dhe neutronet që formojnë bërthamën.
• Në bërthamë është përqendruar gjithë masa e atomit. Pse? Çfarë ngarkese elektrike ka bërthama?
• Rrotull saj lëvizin elektronet.
• Meqë bërthama është e ngarkuar pozitivisht, kurse elektronet negativisht dhe ngarkesat me shenjë
të kundërt tërhiqeshin, do të duhej që elektronet të binin në bërthamë, prandaj që të mos ndodhte kjo
Radhëfordi propozoi që elektronet të lëvizin në orbita rrethore.
Ndërtimi i atomit sipas Borit

Sipas teorisë së Radhëfordit, elektroni mund të lëvizë në orbita rrethore, por sipas fizikës një lëvizje e tillë
duhej të shoqërohej me çlirim energjie, kështu që elektroni do të lëvizte në trajektore rrethore dhe do të binte
në bërthamë. Si rrjedhim, atomi nuk duhej të ishte i qëndrueshëm
• Mirëpo përvoja tregon se atomi është i qëndrueshëm.
• Për këtë arsye fizikani danez Bori propozoi një teori të re.
• Sipas Borit, elektronet nuk lëvizin në orbita rrethore çfarëdo, por në orbita rrethore që kanë një largësi të
caktuar. Këto i quajti orbita të lejuara, vetëm në këto orbita elektroni nuk rrezaton energji.
• Vlerat e caktuara të energjisë që merr atomi kur elektroni lëviz në orbita të ndryshme quhen nivele
energjetike.
36
• Ato tregohen me numrin kuantik themelor.

Pasi kanë parë gjithë këtë histori nxënësit fillojnë të diskutojnë rreth këtij historiku.
2. Diskutimi
• Nxënësit fillojnë të krahasojnë ndërtimin e atomit të prezantuar nga shkencëtarë të ndryshëm.

• Nxënësit sjellin modele të reja të atomit sipas tyre.
• Që më 1897, Tomsoni ishte i pari që zbuloi grimcën përbërëse të atomit, elektronin.
• Tomsoni propozoi modelin e atomit të tortës me kumbulla.
• Më 1904, duke përdorur të dhëna eksperimentale, propozoi një model të ri.
“Elektronet me ngarkesë negative janë shpërndarë rreth ngarkesave pozitive, të cilat në tërësi kanë formën
e një sfere.”
Modeli tjetër ishte ai i Saturnit i Nagaokës, një shkencëtar japonez.

Modeli i Tomsonit nuk ishte i saktë. Në një atom ngarkesat pozitive gjendet në qendër, elektronet vijnë rrotull
si planetët e Saturnit.
Ata paraqesin opinionet e tyre dhe në fund të punës nxjerrin përfundime.
Përfundime
1. Radhëfordi vërtetoi që grimcat e vogla nënatomike vinin nga bërthama e atomit të azotit dhe këto grimca
ishin protonet.
2. Më 1920 Radhëfordi hodhi idenë tjetër që këto grimca nuk ishin të vetmet që gjendeshin në bërthamë
3. Radhëfordi thoshte se në bërthamë kishte grimca të tjera, të cilat kishin masë, por nuk kishin bërthamë.
4. Më 1932 Xhejms Çedviku tregoi se në bërthamë veç protoneve kishte dhe neutrone.
5 . Sot në kimi përdoret modeli atomik i propozuar në vitin 1932.
6. Në fund secili nga nxënësit ilustron me anë të kartonëve modelet e ndryshme të prezantuara më sipër.

Tematika: Vetitë e lëndëve Situata e të nxënit: Kryejmë një eksperiment.
Marrim një gotë kimike dhe hedhim në të 50 ml ujë
dhe një copë të vogël natriumi.
Tema mësimore: Elementet e grupit IA Kujdes! Natriumi nuk duhet të kapet me dorë, por
me pincetë.
fushës së temës mësimore pika e shkrirjes
Nxënësi/ja: pika e vlimit
• liston përfaqësuesit kryesorë të Grupit IA; trend (prirje)
• përshkruan karakteristikat kryesore të elementeve të
këtij grupi.
37

Teksti i nxënësit ndërkurrikulare:
Tabela Periodike e elementeve Fizikë
letra të bardha Biologji
shkumësa me ngjyrë

Ndërtimi i njohurive Veprimtari të leximit të Ndërtimi i shprehive studimore Punë në grupe
drejtuar
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Diskutimi i njohurive paraprake
Tabela e pyetjeve:
1. Cilat janë elementet e Grupit IA?
2. Si ndryshojnë vetitë e elementeve të Grupit IA, duke u zhvendosur nga lart-poshtë?
3. A janë aktive elementet e grupit?
4. Pse elementet e Grupit IA kanë veti të ngjashme?
5. Çfarë formojnë elementet e Grupit IA, kur bashkëveprojnë me ujin?
Mësuesi/ja u përgjigjet të gjitha pyetjeve në mënyrë të hollësishme dhe ndërton një tabelë me të dhënat e
përgjigjeve të secilës pyetje.
Ndërtimi i njohurive: Veprimtari me lexim të drejtuar

Ndahen nxënësit në katër grupe të mëdha pune.
Grupi I:
Cilat janë karakteristikat e përgjithshme të grupit IA?
Grupi II:
Cilat janë pikat e shkrirjes dhe të vlimit të metaleve të grupit IA?
Grupi III: Cilat janë reaksionet me ujin?
natrium + ujë → hidroksid natriumi + hidrogjen

kalium + ujë → hidroksid kaliumi + hidrogjen
Grupi IV: Pse elementet e Grupit IA kanë veti të ngjashme?

Mësuesi/ja ndan mësimin në tre paragrafë kryesorë dhe udhëzon nxënësit të lexojnë në heshtje.
Atomet e të gjitha elementeve të grupit IA

kanë të njëjtën shpërndarje të elektroneve. Ato kanë
1 elektron në shtresën e jashtme.
38
Përforcimi: Kërkohet një aktivizim i të gjithë nxënësve, prandaj punohet në grupe. Pasi lihen të punojnë në
mënyrë të pavarur, nxënësit pyeten dhe mendimet e tyre hidhen në një tabelë.
Le të pasqyrojmë disa pika të shkrirjes dhe të vlimit të disa elementeve të grupit IA.
Metali A është element i grupit të parë? Pika e shkrirjes (°C)

Litiumi po 180
Natriumi po 198
Kaliumi po 64
Rubidiumi po 39

Vlerësimi
- shkrimin e reaksioneve;
- aftësinë për të përshkruar saktë eksperimentet.

1. Përshkruani trendin e pikave të shkrirjes për elementet e Grupit IA.
2. Përshkruani trendin e dendësisë për elementet e Grupit IA.

Zhvillojmë një eksperiment me dy gota. Te gota

A hedhim (Ca +HCl), ndërsa te gota B hedhim
Tema mësimore:
(Mg+HCl).
Elementet e Grupit IIA
Kalcium + acid klorhidrik Mg+HCl
39

fushës së temës mësimore Aliazh
Nxënësi/ja: Reaksioni me ujin
• përshkruan çfarë ndodh gjatë bashkëveprimit të Reaksion me acidet
metaleve me acidet;
• parashikon se si do të veprojë beriliumi me ujin,
në krahasim me elementet e tjera.
Teksti Kimia 9, Tabela Periodike e elementeve, ndërkurrikulare:
letra të bardha, lapustila,
shkumësa me ngjyrë.
Elementet e Grupit IIA

drejtuar studimore
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Stuhi mendimi

Mësuesi/ja shkruan në tabelë elementet e grupit IIA dhe u thotë që në këtë orë do të flitet për veçoritë
kryesore të elementeve të grupit IIA.
Tabela e pyetjeve:
1. Cilat janë elementet që përfaqësojnë Grupin IIA?
2. A ka smeraldi berilium?
3. Sa elektrone kanë në shtresën e jashtme elementet e Grupit IIA?
1) Kanë 2 2) Japin
elektrone reaksione
në shtresën me ujin dhe
e jashtme. formojnë
hidrokside.
Ndërtimi i njohurive: Lexim përmbledhjeje në dyshe

Mësuesi/ja synon marrjen e njohurive dhe ndarjen e mësimit në tre paragrafë:
40
Paragrafi I: beriliumi një element i rrallë: a) pse përdoret beriliumi

Paragrafi II: reaksionet me ujin a) Ca + 2 H2O→ Ca(OH)2 + H2
b) Sr + 2H2O → Sr(OH)2 + H2
c) Ba + 2H2O → Ba(OH)2 + H2
Paragrafi III: reaksionet me acidet a) Mg + HCl → MgCl2 + H2
b) Ca + HCl → CaCl2 + H2
Vlerësimi
1. Nxënësi vlerësohet për:
- shkrimin e reaksioneve;
- aftësinë për të përshkruar saktë eksperimentet.

1. Shkruani barazimin e reaksionit të kalciumit me ujin dhe të stronciumit me ujin.
2. Sugjeroni një eksperiment për të hetuar se cili nga elementet, beriliumi apo magnezi, vepron në mënyrë
më energjike me acidin klorhidrik të holluar.
3. Si quhen përbërjet që formohen nga bashkëveprimi i elementeve të Grupit IIA me ujin dhe acidin
klorhidrik?

Tematika: Vetitë e lëndëve Situata e të nxënit: Mësuesi/ja u tërheq vëmendjen
nxënësve se eksperimenti që do të zhvillohet paraqet
rrezikshmëri, prandaj duhet të bëhet kujdes.
Tema mësimore: Elementet e Grupit VIIA Eksperimenti: marrim klor dhe hekur, si më poshtë:
→ lugë për ndezje
→ lesh hekuri
→ klor i gaztë

fushës së temës mësimore • trend
Nxënësi/ja: • toksik
1. liston elementet e Grupit VIIA; • halogjenë
2. thekson se elementet e Grupit VIIA aq sa janë • pikë shkrirjeje
të rrezikshme, aq edhe shpëtojnë jetë; • pikë vlimi
3. shkruani barazimin e bashkëveprimit të tri
elementeve të Grupit VIIA me hekurin.
41

Teksti Kimia 9, e-libri, Tabela Periodike e ndërkurrikulare:
elementeve Biologjia molekulare
lapustila
brom
jod

Ndërtimi i njohurive Veprimtari e leximit të Ndërtimi i shprehive Punë në grupe
drejtuar studimore
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme

Mësuesi/ja shkruan në tabelë temën e mësimit dhe kërkon mendimet e nxënësve.
Tabela e pyetjeve
1. Si quhen ndryshe elementet e grupit VIIA?
2. A paraqesin rrezikshmëri halogjenët?
3. Çfarë vutë re nga eksperimenti i paraqitur në video?
4. Cili prej elementeve çliron më shumë energji kur bashkëvepron me hekurin? Po më pak?
Jometale F, Cl, Br, I,
Janë substanca helmuese Veprojnë me hekurin

formojnë klorure
Grupi VIIA
Kanë 7 elektrone formojnë klorure
Në shtresën e jashtme
Quhen halogjenë
Mësuesi/ja u përgjigjet të gjitha pyetjeve në mënyrë të hollësishme dhe ndërton një tabelë me të dhënat
e përgjigjeve të secilës pyetje.
Ndërtimi i njohurive: Ditar trepjesësh

Nxënësve u jepen fletë punëdoreje me ngjyra të ndryshme dhe secili mban në dorë një ngjyrë që tregon
rrezikshmërinë e halogjenëve, duke u nisur nga elementet më pak të rrezikshme.
Mësuesi/ja, nëse nuk ka kapëse thithëse, e demonstron eksperimentin me video.
Një nga nxënësit, pasi sheh videon, paraqet vrojtimet nëpërmjet një tabele, si më poshtë:
Tabela 1
Substanca Rrezikshmëria Si mund të mbrohemi?
Flori, elementi më jometalik 1 toksik (helmues) Përdorim kapësen thithëse.
Vendosim syza mbrojtëse.
Brom i gaztë 2 shumë toksik, Përdorim kapësen thithëse.
gërryes Vendosim syza mbrojtëse.
42
Tabela 2
Reaktantët Vrojtime Barazimi me fjalë
Hekur dhe klor Reaksion shumë energjik: Hekur + klor → klorur hekuri
- flakë e ndritshme; Fe + Cl2 →FeCl2
- shfaqet një masë e ngurtë ngjyrë kafe.
Hekur dhe brom Reaksion më pak energjik hekur + brom →bromur hekuri
Fe + Br2 → FeBr2
Hekur dhe jod Reaksion akoma më pak energjik hekur + jod→jodur hekuri
Fe+J→ FeJ2
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Të shkruarit shpejt.

Mësuesi u jep mundësinë nxënësve të shkruajnë për tri minuta, në lidhje me:
a) halogjenët;
b) reaksionet, atë çka mbajnë mend nga mësimi i ditës.
Vlerësimi
1. Nxënësi vlerësohet për:
- shkrimin e reaksioneve kimike;
- ndërtimin e tabelave që pasqyrojnë rrezikshmërinë e halogjenëve.

1. Përshkruani trendin e pikave të shkrirjes dhe vlimit të elementeve të Grupit VIIA.
2. Shkruani me fjalë barazimin për bashkëveprimin e tri elementeve të Grupit VIIA.

Tematika: Vetitë e lëndëve Situata e të nxënit: Një djalë po luante afër një
përroi. I djersitur dhe i etur, ai shkoi të pinte ujë
Tema mësimore: Hetim shkencor te përroi. Piu ujë nga përroi, por në darkë filloi t’i
dhembte barku dhe kishte diarre të vazhdueshme. Ai
ishte infektuar nga uji i ndotur. Pse i hedhim klor ujit?
fushës së temës mësimore klorim
Nxënësi/ja: trihalogjen metane
• shfrytëzon të dhëna nga burime të ndryshme; pyetje
• vëzhgon në mënyrë kritike burimet dytësore të të prova
dhënave;
• argumenton pse e trajtojmë ujin me klor. hetime
43

materiale nga interneti ndërkurrikulare:
revista mjekësore Biologji
revista shëndeti Edukim mjedisor

Ndërtimi i njohurive Veprimtari e leximit të drejtuar Ndërtimi i shprehive studimore Punë në grupe

Mësuesi/ja:
– diskuton me nxënësit në lidhje me temën;
– harton pyetje në lidhje me klorimin e ujit;
– studion efektin e klorinimit të ujit.
Tabela e pyetjeve
1. Cilat janë përfitimet shëndetësore të përdorimit të ujit të trajtuar me klor?
2. A shfaq rrezikshmëri uji po të trajtohet me këto përbërje?
b. Ndërtimi i njohurive: Di -dua të di-mësova
Di Dua të di? Mësova

1. Të gjitha sëmundjet, si: kolera, 1. A kishin ndodhur të pinin ujë 1. Përdorimi i ujit të trajtuar me
tifo etj., shkaktohen nga uji i ndotur. të patrajtuar me klor, personat që klor nuk i rrit shumë shanset për
2. Klori, i cili i shtohet ujit të zakonisht përdornin ujë të trajtuar t’u sëmurur nga klori.
pijshëm, shkatërron bakteret dhe me klor? 2. Përdorimi i ujit të trajtuar me
viruset. 2. A ndikon mosha te personat që klor zvogëlon rrezikun e prekjes
3. Kur shtojmë klor në ujë, ai pinë ujë të kloruar? nga kolera.
mund të veprojë me substancat që 3. A patën probleme shëndetësore 3. Përdorimi i ujit të trajtuar me
gjenden të tretura në të. personat që pinë ujë të trajtuar me klor zvogëlon mundësinë për t’u
klor? prekur nga infeksionet e lëkurës.

– Studiuesit botuan në një revistë shkencore të gjitha burimet dytësore.
– Ata përshkruan hollësisht metodologjinë e studimit dhe dhanë përfundimet.
– Ata i bënë të besueshme këto rezultate.
Vlerësimi
- aftësinë për të shprehur bukur rëndësinë e trajtimit të ujit me klor.

1. Argumentoni pse e trajtojmë ujin e pijshëm me klor, edhe pse e dimë që klori mund të veprojë me substanca
që gjenden të tretura në ujë, si dhe produktet CHF3, CHCl3.
44

Tematika: Vetitë e lëndëve Situata e të nxënit: Ndonjëherë themi për ndonjë
fëmijë që është i qullët, d.m.th., nuk aktivizohet,
nuk luan me shokët. Kështu janë elementet e
Tema mësimore: Elementet e grupit VIIIA Grupit VIIIA, janë joaktive, nuk bashkëveprojnë
me elementet e tjera.
fushës sipas temës mësimore: Gaze të plogëta
Nxënësi/ja: Joaktiv
• përshkruan gazet e plogëta si gaze njëatomike; Indiferent
• thekson se këto elemente janë joaktive dhe Përdorim i përditshëm
indiferente gjatë bashkëveprimit me elementet e tjera;
• shpjegon mungesën e aktivitetit lidhur me strukturën
elektronike.
teksti Kimia 9, e-libri, llamba neoni të konsumit ndërkurrikulare:
shtëpiak, tullumbace të fryra me helium, shkumësa Fizika
me ngjyra Biologjia
Kimia industriale

drejtuar studimore
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Stuhi mendimesh
Mësuesja shkruan në tabelë elementet që do të mësohen në këtë orë mësimi. Këtë veprimtari ajo e zhvillon
në bashkëpunim me nxënësit, duke marrë mendimin e tyre.
Konkretisht, vëzhgoni në tabelën e SP.
Tabela e pyetjeve
1. Cilat janë elementet që përfaqësojnë Grupin VIIIA?
2. Sa elektrone kanë në shtresën e jashtme këto elemente?
3. Pse quhen gaze të plogëta?
He, Ne, Ar, Kr, Xe, Rn

Kanë 8 elektrone në shtresën e jashtme.
Elementet e
Janë gaze të plogëta.
Grupit VIIIA
Janë elemente Joaktive. Janë jometale në gjendje të gaztë.
Mësuesi/ja fillon shpjegimin e përgjigjeve, duke kërkuar mendimin e nxënësve në mënyrë të hollësishme për
45
të gjitha pyetjet.
Ndërtimi i njohurive: Pyetje-përgjigje
Mësuesja ndërton marrëdhëniet Pyetje-përgjigje/mendo-puno dyshe. Klasa ndahet në tri grupe.
Grupi i parë Grupi i dytë Grupi i tretë

Pyetja: Përse përdoret Pyetja: Përse përdoren gazet neon dhe Pyetja: Përse përdoren gazet
gazi helium? argon? kripton dhe ksenon?
Përgjigjja: Heliumi Përgjigjja: Neoni përdoret në tabelat e Përgjigjja: Kriptoni përdoret në

përdoret për mbushjen reklamave, sepse rrezaton dritë. laserët për kirurgjinë e syrit.
e balonave, sepse është Argoni përdoret për të krijuar mjedis Ksenoni përdoret në llambat me
më i lehtë se ajri. joaktiv në metalurgjik për nxjerrjen e titanit. ndriçim të fuqishëm.

Në figurën e mëposhtme na jepet një tullumbace.
Tullumbacja fluturon Me se është e mbushur?
Lart në qiell Çfarë e detyron të fluturojë?

Pse Argumento
Vlerësimi
- shpjegimin dhe argumentimin e plogështisë së gazeve të plogëta;
- aftësinë për të pasqyruar saktë përdorimet e gazeve të plogëta.

Punë eksperimentale
Filamenti i një llambe bëhet prej volframi. Kur llamba ndizet, ky filament arrin temperaturën 2500°C. Në këtë
temperaturë, oksigjeni dhe azoti i ajrit mund të bashkëveprojnë me volframin.
Pyetje: Si mund ta shmangim këtë bashkëveprim?
– A mund të mbushet llamba me argon? (theksojmë që argoni nuk vepron në temperatura të larta me volframin.)
– Pse argoni nuk vepron me volframin? Argumentoni përgjigjen e pyetjeve.

Paraqesim dy shigjeta. Çfarë vini re nga pamja e shigjetave?
Çfarë vlera dalloni?
Tema mësimore: Trendi periodik C - 3730 N -210
(orientimi në perioda ) B - 2300 O -218
Be - 1280 F- 220
Li - 180 Ne- 244
46
Rezultatet e të nxënit sipas Fjalë kyç:

kompetencave të fushës sipas temës Grupe
mësimore Trend
Nxënësi/ja: Pikë shkrirjeje
• përshkruan trendin në periodat e Sistemit Sistem periodik
Periodik;
• demonstron ngjashmëritë nga të dhënat
e Sistemit Periodik.
Burimet: Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
teksti Kimia 9, e-libri, tabela e Sistemit Fizika
Periodik, fletë formati me kuadrate, Matematika
pankarta me diagram të pasqyruar të Biologjia
Sistemit Periodik.

PNP:

drejtuar studimore
Elementet e periodës së 2-të Pikat e shkrirjes Elementet e periodës së 3-të Pikat e shkrirjes
Litium 180 Natrium 98
Berlium 1280 Magnez 650
Bor 2300 Alumin 660
Karbon 3730 Silic 1410
Azot -210 Fosfor 44
Oksigjen -218 Squfur 113
Fluor -220 Klor -101
Neon -244 Argon -189
Tabela e pyetjeve
1. Çfarë vini re nga tabela, si ndryshojnë pikat e shkrirjes për katër elementet e para?
2. Si ndryshojnë pikat e shkrirjes për elementet, kur kalojmë nga e majta në të djathtë të Sistemit Periodik?
3. A përsëritet ky trend në elementet e Grupit III?
4. A janë të vlefshme këto përfundime dhe për elementet e periodave të tjera?

Mësuesi/ja fillon shpjegimin e përgjigjeve në mënyrë të hollësishme për të gjitha pyetjet, duke ndërtuar një
tabele me të dhënat për njohuritë e pyetjeve.
47
Pyetja Komenti i nxënësit Komenti i mësuesit

A ka ndonjë trend orientimi për Olta nuk do t’i maste vetë pikat Në periodën e 2-të, pikat e shkrirjes
pikat e shkrirjes së elementeve e shkrirjes, sepse nuk i kishte të për katër elementet e para rriten.
në periodat e Tabelës Periodike? gjitha elementet që i nevojiteshin.
A përsëritet trendi në elementet Në periodën ë tretë, trendi ishte i Në çdo periodë, kur kalojmë nga e
e grupit III? ngjashëm. majta në të djathtë, pikat e shkrirjes
për elementet e para rriten.
A janë të vlefshme këto Olta mblodhi të dhëna dhe për Pikat e shkrirjes për 4 elementet e
përfundime edhe për elementet elementet e grupeve të 4-t dhe para rriteshin. Kjo ishte e saktë dhe
e periodave të tjera? të 5-të për pikat e shkrirjes dhe u për periodën e 4-t dhe të 5-të.
përpoq të nxirrte përfundime.

Duke studiuar grafikët e paraqitur me shtylla, bëni krahasimet për elementet e periodës së 2-të dhe 3-të, si
dhe paraqitni grafikisht për periodat e 4-t dhe 5-të.
Vlerësimi
Nxënësi/ja vlerësohet për:
- komentin rreth pyetjeve të drejtuara;
- aftësinë për të ilustruar grafikët e periodave.

1. Emërtoni elementet e periodës së dytë të Sistemit Periodik.
2. Përshkruani trendin e pikave të shkrirjes së elementeve të periodës së tretë.
3. Krahasoni grafikët e katër periodave, duke i paraqitur grafikisht.

Shkencëtarët ishin akoma të pasigurt lidhur me ndërtimin e
protonit dhe elektronit.
Ata shtronin pyetjen:
Tema mësimore: (Hetim shkencor) Si
Mos vallë ato janë të ndërtuara nga grimca akoma më të vogla?
punojnë shkencëtarët: brenda grimcave
nënatomike Neutron
Proton Elektron
Ata hodhën ide të ndryshme për këtë, duke kërkuar takime

me ekipe ndërkombëtare. Çfarë zbuluan? Le ta zbulojmë
këtë enigmë.
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave Fjalë kyç:
të fushës sipas temës mësimore Shpjegime
Nxënësi/ja: Hipoteza
• sugjeron të dhëna paraprake në funksion të Fakte
hipotezës së hedhur; Bozoni i Higsit
• analizon të dhënat dhe faktet që kanë lidhje me Akselerator
hipotezat që do të hidhen për vërtetimin e tyre; Bozoni i Higsit
• demonstron ndërtimin e aparatit, i cili
zbulonte bozonin e Higsit.
48

kartonë, letra me ngjyra, nëse gjendet në Fizika
laborator akselerator, materiale nga interneti. Matematika
Biologjia

drejtuar studimore

Diskutimi i njohurive paraprake
Tabela e pyetjeve
1. Mund të ekzistojë një lidhje midis grimcave nënatomike dhe energjisë?
2. A ekziston ndonjë gjendje e re e lëndës?
3. Si u quajt kjo gjendje e re e lëndës?
4. Si u quajt grimca nënatomike?
Ndërtimi i njohurive
Mësuesi/ja fillon shpjegimin e përgjigjeve në mënyrë të hollësishme për të gjitha pyetjet, duke ndërtuar një
tabele, që lidhen me anë të shigjetave me njëra-tjetrën, duke u bazuar në të dhënat e njohurive paraprake
Hedhja e ideve të ndryshme
1 Satiendra Ai mendonte se ekziston një

Nat Bose lidhje midis grimcave
nënatomike dhe energjisë
Ai ia paraqiti idetë e tij Albert Ajnshtajnit dhe, së bashku, ata hodhën hipotezën e një gjendjeje të re të
lëndës.
Kondensator
Lënda u quajt
Bose
Ajnshtajn
2 Piter Higsi hodhi idenë bashkë me gjashtë
shkencëtarë Ekziston një grimcë,
- mendonin ata, më 1964 e cila u jep masë grimcave atomike.
Kjo grimcë u quajt Bozoni i Higsit.

Si u provuan hipotezat?
Për të provuar hipotezat e tyre u mblodhën 10 000 shkencëtarë nga më shumë se 100 vende të botës në Europë.
Rezultati i punës së tyre ishte ndërtimi i akseleratorit më të madh të grimcave
LHC – (Large Hadron Collider)
– Çfarë ishte LHC-ja? Është një tunel rrethor rreth 27 km thellë në tokë.
49
Ai prodhon rreze me energji të lartë, që me anë të magnetëve të fuqishëm i shtyjnë protonet përgjatë tunelit.

Pse shkencëtarët duhet të punojnë në ekipe ndërkombëtare?
Plotësoni figurën.
Si lëvizin protonet? Çfarë janë detektorët?

Paraqitni përplasjen
e dy protoneve.
Tunel
Vlerësimi
- imagjinatën në krijimet e tij;
- aftësinë për të shprehur bukur dhe për të vërtetuar hipotezat.

1. Jepni një arsye pse shkencëtarët duhet të punojnë së bashku.
2. Pse sot është më e lehtë për shkencëtarët të bashkëpunojnë me kolegët ndërkombëtarë?

Janë dhënë disa elemente, si Na, Ca, K, F, S, O, Al, B,
P, N. Bëni klasifikimin në periodat përkatëse dhe tregoni
Tema mësimore: Përsëritje cili është jometali më aktiv dhe metali më aktiv.

fushës sipas temës mësimore Trend
Nxënësi/ja: Grimca
• përshkruan trendin në periodat e Sistemit Madhësi relative
Periodik;
• veçon dy nga cilësitë më kryesore të disa prej
elementeve përfaqësuese të secilit grup;
• shpjegon pse gazet e plogëta janë joaktive në
krahasim me grupet e tjera.
teksti Kimia 9, e-libri, pankarta, Tabela ndërkurrikulare:
Periodike, shkumësa me ngjyra, fletë formati. Fizika
Matematika
Biologjia
PNP:
50

drejtuar studimore
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Parashikimi me terma paraprakë

Tabela e pyetjeve
Mësuesi/ja ngacmon imagjinatën e nxënësve, duke renditur disa nga termat që janë studiuar në këtë kapitull
duke përdorur forma nga më të ndryshmet, si: enigma, pyetësorë, plotësim fjalish, konkurs midis grupeve,
ilustrime figurash.
– Përshkruani një mënyrë që tregon se strukturat e elektronike janë të ngjashme.
– Shpjegoni pse pjesa më e madhe e grimcave e përshkon pa pengesë fletën e ajrit.
– Shkruani strukturat e elektronike të tri elementeve të para të periodës së tretë.
– Renditni përfaqësuesit e Grupit VIIIA.
Mësuesi/ja kërkon përgjigjen në mënyrë të hollësishme për të gjitha pyetjet duke ndërtuar një tabelë me të
dhënat për njohuritë e pyetjeve, duke e ndarë klasën në tri grupe dhe duke renditur pikët në një tabelë që
paraqet përgjigjet e pyetjeve.
Plotësoni tabelën.
Grupi i parë Grupi dytë Grupi tretë

Pyetja 1: Cilat elemente kanë Pyetja 1: Emërtoni 3 metale të Pyetja 1: Emërtoni 2 metale
struktura elektronike të ngjashme? periodës së tretë? të periodës së tretë, që nuk e
përcjellin rrymën elektrike.
Të gjitha elementet që ndodhen Na, Mg, Al F, P nuk e përcjellin.
në të njëjtin grup, kanë strukturë të
ngjashme elektronike.
Pyetja 2: Vizatoni strukturën Pyetja 2: Vizatoni strukturën
Pyetja 2: Vizatoni strukturën elektronike të atomit të natriumit elektronike të atomit të fosforit me
elektronike të atomit të heliumit me me 11 elektrone? 15 elektrone?
2 elektrone?
Helium Natrium Fosfor
Pyetja 3: Shkruani reaksionin e Pyetja 3: Pse gazet e plogëta Pyetja 3: Emërtoni 4 gaze të
bashkëveprimit të kaliumit me ujin. janë joaktive? plogëta.
K + H2O → 2KOH
Na + H2O →2NaOH Sepse e kanë të plotësuar He, Ne, Ar, Kr
tetëshen elektronike.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura (metoda)

Duke qenë se nuk kemi marrje të njohurive të reja, mësuesi/ja vazhdon zhvillimin e përsëritjes me format e
lartpërmendura, pyetjet e tjera kanë të bëjnë me përforcimin e mëtejshëm të të gjitha temave mësimore të
zhvilluara.
Enigma: Ka të bëjë me mbajtjen në mendje të një elementi dhe gjetjen nga ana e nxënësit. Kjo zhvillohet
brenda 10 pyetjeve, p.sh., (elementi në mendjen e mësuesit është Na).
51
Loja fillon në këtë mënyrë: supozojmë bën pjesë në Grupin VII.

Mësuesi/ja përgjigjet po ose jo: bën pjesë në periodën e 2-të.
Mësuesi/ja përgjigjet po ose jo.
Bën pjesë në grupin VIII.
E kështu vazhdon loja, derisa nxënësi gjen elementin e fiksuar në mendje.
Vëzhgoni tabelën dhe përgjigjuni pyetjeve.
– Cilat elemente janë gaze të plogëta?

– Mbi ç’bazë bëhet renditja e këtyre elementeve?
– Cili nga elementet e përcjell rrymën elektrike?
– A janë të gjithë në gjendje të ngurtë?
Li Be B C N O F Ne
Na Mg
Mg 14
Al 13
Si 12
F 11
S 10
Cl 9
Ar 18
Vlerësimi
- aftësinë për të shprehur konceptet kryesore.
Detyrat dhe puna e pavarur: ushtrimi 10, 11, 12, 13, faqe 33 te libri i nxënësit.
52
Detyrë eksperimentale nr. 2

Tema: Vetitë e metaleve dhe jometaleve
Qëllimi punës:
të demonstrojë zhvillimin e eksperimenteve të bashkëveprimit të metaleve me ujin;
- të ilustrojë aparatin që tregon reaksionin e veprimit të hekurit me elementet e Grupit VIIA.
Mjetet e punës: natrium, kalium, ujë, provëza, tregues universal, kalcium, lugë për ndezje, lesh hekuri, klor i
gaztë, enë qelqi.
Zhvillimi i punës
Eksperimenti 1: Veprimi i natriumit me ujin
Marrim një gotë kimike, në të cilën kemi hedhur rreth 50 ml ujë, në të hedhim një copë të vogël natriumi.
A B çlirohet hidrogjen
Ujë
copë natriumi copë natriumi
a) Si zhvillohet reaksioni midis ujit dhe natriumit?

b) Çfarë gazi çlirohet gjatë këtij bashkëveprimi?
c) Shkruani reaksionin me fjalë dhe formula të këtij bashkëveprimi.
d) Çfarë ngjyre merr gota B pas zhvillimit të këtij reaksioni?
e) Si e vërtetojmë që tretësira e formuar është bazë?
f) Çfarë treguesi përdorim?
g) Cilat janë produktet e formimit të këtij reaksioni?
Eksperimenti 2: Veprimi i kalciumit me ujin

Përsërisim eksperimentin si më sipër, por ndryshojmë substancat duke marrë si përfaqësues një element të
grupi IIA, p.sh. Ca.
[A] [B] çliron hidrogjen
ujë pas reaksionit
kalcium kalcium
a) Cilat janë produktet e veprimit të kalciumit me ujin?
b) Çfarë gazi çlirohet gjatë këtij bashkëveprimi?
c) Shkruani reaksionin me fjalë dhe formula të këtij bashkëveprimi.
d) Çfarë ngjyre merr gota B pas zhvillimit të këtij reaksioni?
e) Si e vërtetojmë që tretësira e formuar është bazë?
f) Çfarë treguesi përdorim?
Eksperimenti 3: Veprimi i hekurit me klorin

a) Ndërtoni pajisjen e paraqitur në figurë, Lugë për ndezje
që tregon veprimin e hekurit me
elementet e Grupit VIIA. lesh hekuri
enë qelqi
klor i gaztë
53
Shënim. Duke qenë se në laborator nuk ka kapë thithëse dhe elementet që mësuesi/ja do të përdorë janë
shumë helmuese, eksperimenti tregohet nëpërmjet një videoje, duke shfrytëzuar burime dytësore.
Pasi u ndoq me vëmendje videoja, mësuesi/ja u drejton pyetje nxënësve:

a) Si vepron hekuri me klorin?
b) Si vepron hekuri me bromin?
c) Si vepron hekuri me jodin?
d) Në cilën nga alternativat e mëposhtme, hekuri vepron më me energji me jometalet klor, brom, jod?
e) Shkruani barazimin me fjalë dhe formula të veprimit te hekurit me elementet e grupit të VII-A
Gjatë punës, mësuesi/ja parashtron disa nga rreziqet që mbart eksperimenti, duke paraqitur me anë të një
tabele shkallën e rrezikshmërisë.
Substanca Rrezikshmëria Si mund të mbrohemi nga risku

Klor i gaztë Toksik (helmues) Përdorim kapën thithëse; vendosim syzet mbrojtëse.
Brom i lëngët Shumë toksik, gërryes Përdorim kapën thithëse; vendosim syzet mbrojtëse;
veshim doreza pune.
Ndërtoni me pajisjet e prezantuara më sipër atomet e elementeve: Al (Z= 13), Mg (Z=12), Cl (Z=17); N
(Z=14).
Ndërtoni me anë të kartonëve dhe plastelinës duke pasqyruar ndërtimin e atomit dhe shpërndarjen e
elektroneve (ky veprim bëhet duke vendosur mbi karton plastelinë që do të luajë rolin e elektroneve).

Tematika: Tretësirat Situata e të nxënit: Marrim 2 provëza:
Grurë
A B
******
Tema mësimore: Përzierjet homogjene dhe heterogjene
............
............
....**88
Ujë + kripë Oriz
A janë të njëjta substancat në provëz?
54

sipas temës mësimore Përzierje homogjene
Nxënësi/ja: Përzierje heterogjene
• përshkruan përzierjet homogjene dhe heterogjene;
• dallon përzierjet homogjene nga ato heterogjene.
teksti Kimia 9, e-libri, provëza, grurë, oriz, ujë, thupër qelqi, ndërkurrikulare:
vaj ulliri, kupshore porcelani. Fizika
Biologjia
PNP:

drejtuar studimore
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Parashikimi me termat paraprakë

Mësuesi/ja ngacmon imagjinatën e nxënësve në lidhje me temën që do të studiohet; u jep atyre disa fjalë
me anë të së cilave të bëjnë një shkrim të lirë: përzierje, stomak, pije e gazuar, shkollë. Pasi marrin kohën e
nevojshme dhe përfundojnë detyrën, disa prej tyre paraqesin punët më të mira.
Mësuesi/ja thekson se në krijimet e tyre kishte fjale që kanë lidhje me mësimin e ditës, p.sh., fjala përzierje. Ajo pyet:
– A ndodhen kudo përzierjet në mjedisin që na rrethon?
– Përzierjet janë dukuri fizike apo kimike?
Ndërtimi i njohurive: Marrëdhënia e ndërsjellë

Mësuesja fillon shpjegimin e përgjigjeve në mënyrë të hollësishme për pyetjet duke ilustruar 2 figura.
– Cila nga përbërjet e mëposhtme është përzierje dhe cila substancë e pastër?

 
 

ujë çezme ujë i distiluar
Mësuesi/ja e ndan klasën në grupe dhe u vendos mjetet përkatëse.

Një nga nxënësit duhet të luajë rolin e liderit.
Secilit grup duhet t’i jepet një situatë problemore për t’u zgjidhur, p.sh.:
Gr. I: Merrni pak sheqer, hidheni në ujë dhe përziejeni. Çfarë do të formohet?
Gr. II: Dy kupshore porcelani, njëra ka fasule, tjetra ka pak oriz, përzihen së bashku. Çfarë do të vini re?
Gr. III: Në një gotë me qumësht hedhim një gotë me ujë. Çfarë do të vini re?
Pasi ndan detyrën, mësuesi/ja u jep mundësinë liderëve të grupit të menaxhojnë dhe të japin sqarimet e
duhura.
55
Lideri i grupit drejton shokët në kryerjen e eksperimentit dhe merr shpjegimet e tyre.
Mendimet e tyre hidhen në një tabelë.
Grupi I Grupi II Grupi III

Ndodh dukuri fizike. Ndodh dukuri fizike. Ndodh dukuri fizike.
Formohet përzierje homogjene. Formohet përzierje heterogjene. Formohet përzierje homogjene.
sheqer + ujë → përzierje fasule + oriz → përzierje qumësht + ujë →përzierje
homogjene heterogjene homogjene
Nuk dallohet me sy të lirë. Dallohet me sy të lirë. Nuk dallohet me sy të lirë
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Organizuesi grafik
homogjene heterogjene
Përzierje
dukuri fizike dukuri fizike
Nuk dallohet me sy të lirë. Dallohet me sy të lirë.
Vlerësimi
- aftësinë për të dalluar përzierjet homogjene nga heterogjene.

Jepni 5 shembuj përzierjesh homogjene dhe 5 shembuj përzierjesh heterogjene.

Tematika: Tretësirat Situata e të nxënit:
Kryejmë një eksperiment:
ujë + sheqer
Tema mësimore: Tretësirat, tretësi dhe substanca e A duket substanca e tretur në ujë?
tretur
ujë + kripë
ujë + alkool
A janë homogjene të gjitha tretësirat?
56

fushës sipas temës mësimore Tretësira
Nxënësi/ja: Tretësi
• përshkruan tretësirën si përzierje homogjene; Substanca e tretur
• identifikon tretësin dhe substancën e tretur në një
tretësirë
teksti Kimia 9, e-libri, kripë, sheqer, koka-kola, ujë, ndërkurrikulare:
gota thupër qelqi, Fizika
Biologjia
PNP:

drejtuar studimore
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Diskutim

Diskutojmë së bashku
Tabela e pyetjeve
– Kemi mësuar për lidhjet kimike, çfarë lidhjeje ka molekula e ujit?
– A krijohet një dipol elektrik te molekula e ujit?
– A luan molekula e ujit rolin e një tretësi universal? Pse?
– Çfarë ndodh me grimcat e kripës në ujë?
Grupi I i përgjigjet pyetjes së parë: Lidhjet kimike janë forcat që i mbajnë atomet të lidhura në molekulë,
molekula e ujit ka lidhje kovalente polare.
Grupi II i përgjigjet pyetjes së dytë: molekula e ujit krijon dipol elektrik si rezultat i ngarkesave elektrike me
shenjë të kundërt, që krijohen nga zhvendosja e çiftit më elektronegativ në drejtim të oksigjenit.
Grupi III i përgjigjet pyetjes së tretë: uji është tretës universal, si rezultat i polaritetit dhe strukturës së tij.
Grupi IV i përgjigjet pyetjes se kripa e gjellës tretet në ujë, sepse jonet Na dhe Cl lidhen me molekulën polare të ujit.
Ndërtimi i njohurive: Harta e mendjes

Mësuesi/ja fillon shpjegimin e përgjigjeve në mënyrë të hollësishme për të gjitha pyetjet, duke përdorur një
teknikë të përgatitur paraprakisht nëpërmjet “hartës së mendjes”.
Tretësirat
Tretësirë e pangopur Tretësirë e ngopur
******************** ********************
******************** ********************
Substanca e tretur Formohen uji, tretësi
Pra, themi që masa e substancës së tretur është e barabartë me masën e ujit dhe të sheqerit të marra së
bashku. Shkurtimisht e shprehim:
57
masa e tretësirës = masa e ujit + masa e sheqerit (ose masa e kripës)
Çfarë ndodh me grimcat e kripës në ujë?

Për të provuar që kripa ndodhet në tretësirë, kryejmë një eksperiment të thjeshtë.
Hapat e këtij eksperimenti janë:
1. njehsimi i masës së një gote me ujë; 2. peshimi i 10 gr kripë;
3. shtimi i kripës në ujë dhe përzierja e tij; 4. njehsimi i masës së tretësirës.
A treten substancat në tretës të tjerë?
Veç ujit, që konsiderohet tretësi universal, tretës të tjerë janë: benzina, acetoni, alkooli, tetrakloruri i
karbonit.
Uji dhe alkooli janë tretës polarë. Në ta treten të gjithë tretësit jopolarë.
Benzina dhe acetoni janë tretës jopolarë. Në ta treten të gjitha përbërjet jopolare.
Rregull: si rregull e tretjes në kimi, e ngjashmja tret të ngjashmen.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Veprimtari e drejtuar

Kjo veprimtari realizohet në dyshe. Për të kryer këtë veprimtari, në tavolinë nxënësit duhet të kenë mjete pune.
Kripa e gjellës tretet më mirë në ujë apo benzinë?
Cilat do të ishin veprimtaritë
Vaji do të tretet më mirë në ujë apo në benzinë?
Vlerësimi
- punën e bërë në grupe dhe mënyrë individuale.
- aftësinë për të mësuar konceptet kryesore;
- aftësinë për të realizuar sa më saktë eksperimente të thjeshta.

1. Dalloni tretësin dhe substancën e tretur në tretësirat e mëposhtme:
a) 10 ml alkool dhe 100 ml ujë;
b) 25 g kripë dhe 50 g ujë;
c) 85 g sheqer dhe 200 g alkool.
2. Cila është rregulla e tretjes në kimi? Sillni dy shembuj.
3. Çfarë lloj përzierjeje është tretësira? Argumentojeni nëpërmjet një shembulli.
58

A keni dëgjuar ndonjëherë më bëj një kafe të
ëmbël e të rëndë (alternativa A)?
Tema mësimore: Tretësirat dhe karakteristikat e tyre Dikush tjetër thotë dua një kafe me pak sheqer
dhe të hollë (alternativa B).
Cila është më e përqendruar pika A apo B?
Argumentoni pse.
fushës sipas temës mësimore Tretësirë e holluar
Nxënësi/ja: Tretësirë e përqendruar
• përshkruan në rrugë eksperimentale nj tretësirë të Tretësirë e ngopur
ngopur dhe të pangopur; Tretësirë e pangopur
• dallon një tretësirë të holluar nga një
tretësirë e përqendruar.
teksti Kimia 9, e-libri, gota, kripë, provëza, ujë, thupër ndërkurrikulare:
qelqi, sulfat bakri, kartonë me ngjyra. Fizika
Biologjia
Matematika
PNP:

drejtuar studimore
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Parashikim me terma paraprakë

Mësuesi/ja kërkon të ngacmojë imagjinatën e nxënësve në lidhje me temën që do të studiohet.
Ajo u jep nxënësve disa fjalë, si e holluar, e përqendruar, kripë, përgatit dhe u kërkon që të bëjnë një shkrim
të lirë. Nxënësit marrin kohën e nevojshme për të punuar. Pasi kanë mbaruar detyrën, lexohen dhe dëgjohen
punimet më të mira të tyre.
Një nxënës kreu një eksperiment të thjeshtë: mori një gotë të vogël dhe hodhi kripë gjelle, derisa ajo u tret.
Shtoi dhe një lugë tjetër, duke e përzier fort. Këtë herë kripa u tret me vështirësi, provoi përsëri dhe një lugë
tjetër dhe e përzjeu. Tani kripa nuk u tret.
* ** ***
1 lugë kripë gjelle 2 lugë kripë gjelle 3 lugë gjelle
Arbi ariti në përfundimin se:

- kur tretësira e kripës në ujë tret ende kripë, ajo është tretësirë e pangopur;
- kur tretësira e kripës nuk tret më kripë, ajo është tretësirë e ngopur.
59
Ndërtimi i njohurive: Vëzhgim i drejtuar; Mendo-puno në dyshe

Mësuesja jep një përkufizim: Tretshmëria e një substance është aftësia e saj për t’u tretur në një tretës.
Është sasia më e madhe e substancës që tretet në një sasi të caktuar tretësi dhe përbën një sistem të
qëndrueshëm.
Paraqesim në tabelë disa gota që tregojnë mënyrën se si shtohet përqendrimi i një substance - vëzhgoni me
vëmendje:
E holluar E përqendruar
Tabela e pyetjeve
Mësuesi/ja u drejton këto pyetje nxënësve:
– Cila nga tretësirat e mësipërme është e holluar dhe cila e përqendruar?
– A ndryshon ngjyra në varësi të përqendrimit?
– Ku ka më shumë substancë të tretur sipas mendimit tuaj?
Mësuesi/ja fillon shpjegimin e përgjigjeve në mënyrë të hollësishme për të gjitha pyetjet, duke aktivizuar
nxënësit. Më pas organizohet një eksperiment tjetër.
Genta
Përgjigjja e pyetjes së parë:
Kryejmë të njëjtin eksperiment,
por duke e matur sasinë e kripës
së gjellës dhe shtoj në to 100 ml ujë.
Arbi
Përgjigjja e pyetjes së dytë: Ngjyra ndryshon në varësi të përqendrimit.
– Po çfarë është përqendrimi? ‒ ndërhyn mësuesja.
Rregull: sasia e substancës së tretur në një sasi të caktuar tretësi quhet përqendrim i tretësirës. Atë mund ta
shprehim përqendrim në % ;përqendrimin në masë; përqendrimin molar.
- Kur tretësira përmban sasi të madhe substance të tretur, ajo quhet tretësirë e përqendruar.
- Kur tretësira përmban sasi të vogla të substancës së tretur, ajo quhet tretësirë e holluar
Mandi
Përgjigjja e pyetjes së tretë: Më shumë substancë të tretur ka në gotën D.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Hartë koncepti

Paraqitet një tabelë ku tregohen llojet e tretësirave
Tretësirat
E holluar E përqendruar
Tretësirë e pangopur Tretësirë e ngopur Tretësirë e tejngopur Tretësirë e precipitat
Sillni nga një shembull për secilën tretësirë.

60
Vlerësimi
- aktivizimin gjatë orës së mësimit brenda punës në grup;
- aftësinë për të shprehur konceptet kryesore që kanë të bëjnë më përqendrimin.

1. Ç’kuptojmë me tretshmëri të një substance?
2. Kur një tretësirë është e holluar dhe kur është e përqendruar?
3. Në dy gota kemi një tretësirë të ngopur dhe një tretësirë të pangopur sheqeri. Mendoni të kryeni një
eksperiment të thjeshtë për të dalluar dy tretësirat nga njëra-tjetra: cila është e ngopur dhe cila e pangopur.

Marrim 2 filxhanë me çaj, një me çaj të nxehtë
dhe tjetri me çaj të ftohtë dhe u shtojmë të dyjave
Tema mësimore: Faktorët që ndikojnë në sheqer.
tretshmërinë e substancave Si mendoni ju, në cilin
filxhan do të tretet me
shumë sheqer?
A ndikon temperatura
në tretjen e substancave?
fushës sipas temës mësimore Tretshmëri
Nxënësi/ja: Temperaturë
• identifikon faktorët që ndikojnë në tretshmërinë Madhësi e grimcave
substancave;
• ilustron me punë eksperimentale dy nga faktorët.
teksti Kimia 9, e-libri, qiri, sheqer, benzinë, gurë ndërkurrikulare:
gëlqeror në gjendje të ngurtë, karbonat natriumi. Fizika
Biologjia
PNP:
drejtuar studimore
61

Eksperimenti: Genta mori një gotë, në të cilën hodhi karbonat natriumi dhe uji.
Ajo shtroi një pyetje:
– A ndikon temperatura e ujit në tretjen e substancave, p.sh., te karbonati i natriumit?
Për të provuar parashikimin e saj, Genta listoi të gjithë faktorët që do të ndryshonte apo vrojtonte gjatë
eksperimentit.
temperatura e ujit faktor i ndryshueshëm
vëllimi i ujit faktor i pandryshueshëm
madhësia e copëzave të faktor i pandryshueshëm?
karbonatit të natriumit
shpejtësia e përzierjes faktor i pandryshueshëm?
karbonati i natriumit faktor që do vrojtohej
Ajo mendoi se rezultatet që do të përfitojë nga eksperimenti, do t’i jepnin përgjigje pyetjes së saj dhe ndërtoi
një tabelë:
Temperatura e ujit Masa e karbonatit të natriumit që tretet në gram

0 7
10 12
20 22
30 39
40 49
Parashikimi i Gentës: me rritjen e temperaturës së tretësit rritet sasia e substancës së tretur.

Mësuesi/ja fillon shpjegimin e përgjigjeve në mënyrë të hollësishme për të gjitha supozimet e parashtruara
më sipër, duke argumentuar të dhënat e tjera nga burime dytësore me eksperimente të tjera që shpjegojnë
faktorët që ndikojnë në tretjen e substancave.
Ndërtimi i njohurive: Eksperimenti

Mësuesi/ja mori 2 gota që përmbajnë nga 100 ml ujë dhe te secila shtoi 10 g nitrat kaliumi, tek e para dhe
10 g parafinë tek e dyta.
nitrat kaliumi 10 g parafin
i grimcuar ............ 10 g
100 ml ujë 100 ml ujë
Pasi demonstroi eksperimentin, mësuesja pyet nxënësit:

– Ku tretej me lehtë substanca? 100 ml ujë
– A ndikon natyra e substancës në tretje? 100ml ujë
– A ndikon madhësia e substancës në tretje? nitrat kaliumi copa të vogla
***********
Pas vëzhgimeve të kryera, mësuesja bëri këto ndryshime:

Temperatura e ujit faktor i pandryshueshëm
Vëllimi i ujit faktor i pandryshueshëm
Madhësia e copëzave të karbonatit të natriumit faktor i ndryshueshëm
Shpejtësia e përzierjes faktor i pandryshueshëm
Karbonati i natriumit faktor që do të vrojtohet
62
Eksperimenti tregoi se copat e nitratit të kaliumit treteshin më shpejt kur ishin më të imëta.
Madhësia e grimcave është një faktor tjetër që ndikon në tretshmërinë e substancave.
Nga burime dytësore, Genta mësoi se ka dhe faktorë të tjerë që ndikojnë në
trysnia
tretshmërinë e natyra e substancës së tretur
substancave. Ato janë: natyra e tretësit
temperatura
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Veprimtari e drejtuar
Grupi I
Cila e ka tretshmërinë më të madhe në ujë, kafe pluhur + ujë në temp. 20°C apo kafe pluhur + ujë në 70°C
(ilustroje me figurë)?
Grupi II
Po të tundim një shishe me ujë të gazuar dhe të mbyllur, vëmë re bulëzat e gazit, po të hapim tapën e saj,
gazi do të dalë furishëm jashtë.
Çfarë do të ndodhë nëse e ngrohim përmbajtjen e shishes? (ilustroje me figurë)
Grupi III
Marrim dy gota në të cilat hedhim në njërën ujë dhe në tjetrën benzinë. Shtojmë te të dyja nga 10 ml vaj.
Ku do të tretet më mirë vaji? Pse? (ilustroje me figurë)
Vlerësimi
- aftësinë për të demonstruar dhe për të shprehur nëpërmjet eksperimentit konceptet kryesore të tretshmërisë.

1. Cilët janë faktorët që ndikojnë në tretshmërinë e një substance në një tretës të dhënë?
Listojini ato duke i paraqitur në një tabelë dhe duke sjellë për secilën nga një shembull.
2. Cilët faktorë i mbajti të pandryshueshëm Genta, kur hetoi ndikimin e temperaturës në sasinë e substancës
që tretet?
Argumentoni përgjigjen për të dyja rastet.

Tematika: Tretësirat Situata e të nxënit: Elona po hante
sallatë dhe papritur i pikoi vaj në fustan.
Tema mësimore: Përsëritje ajo u mërzit shumë në fillim, po më pas
ajo u kujtua dhe mendoi se mund ta
pastronte.
Kë tretës do përdorte Elona?
Pse përdori këtë tretës?
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës sipas Fjalë kyç:
temës mësimore Heterogjene
Nxënësi/ja: Homogjene
• përcakton tretësirën homogjene dhe atë heterogjene; Tretësirë e holluar,
• ilustron me anë të eksperimentit faktorët qe ndikojnë në E përqendruar
shpejtësinë e reaksionit; E ngopur
• dallon tretësirën e holluar, e përqendruar, e ngopur, e pangopur. E pangopur
63
Burimet: Lidhja me fushat e tjera ose me

teksti Kimia 9, e-libri, gota, filxhan, sheqer, kripë, koka-kola, temat ndërkurrikulare:
aceton, benzinë, Na2CO3, tabela, shkumësa me ngjyra. Fizika
Biologjia
Matematika
PNP

drejtuar studimore
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Marrëdhënia e ndërsjellë

Mësuesja nxit imagjinatën e nxënësve në lidhje me temat që janë zhvilluar në këtë kapitull dhe drejton pyetje
paraprake, duke ndarë klasën në grupe dhe duke venë në krye të grupit një lider.
Grupi i parë: Kur hapim një shishe koka-kola, gazi çlirohet në trajtë flluskash.
– Koka-kola është përzierje homogjene apo heterogjene?
– Cili nga faktorët që ndikojnë në tretshmëri është përdorur për tretjen e CO 2 në lëng: temperatura apo
trysnia?
Grupi i dytë: Era kishte 2 gota me tretësirë të kripës së gjellës. Njëra nga gotat kishte tretësirë të holluar të
kripës së gjellës dhe tjetra tretësirë të përqendruar të kripës së gjellës
– Përshkruani një mënyrë me të cilën tregoni se cila nga gotat ka tretësirë të holluar.
– Përshkruani dallimin midis tretësirë të holluar dhe të përqendruar.
Grupi i tretë: Alba do të provojë se madhësia e grimcave ndikon në tretshmërinë e substancave. Ajo mendoi
të kryejë një hetim dhe hartoi një plan pune.
– Cilët faktorë përcaktoi Alba për hetimin e saj?
– Cilët faktorë do të ndryshojë Alba gjatë hetimit?
Konkurs midis grupeve të caktuara më sipër

Fillojmë konkursin me vëzhgimin e situatës.
Plotësoni fjalët qe mungojnë në fjalitë e mëposhtme. Kjo pyetje është e njëjtë për të tria grupet dhe kryhet në
të njëjtën kohë.
Fjalët janë: përzierje, tretësirë homogjene, heterogjene, substancë.
Grupi i parë
Koka-kola është një . Në të janë tretur disa , si sheqer, dyoksid
karboni, ngjyrues. Koka-kola është një , , pasi ne nuk e shohim
me sy të lirë.
Grupi i dytë: fjalët janë tretësirë e ngopur, e holluar, e përqendruar.

Tretësira, e cila ka aftësi të tresë akoma substancë të tretur, quhet .
64
Kur tretësira përmban sasi të vogël të substancës së tretur quhet .

Kur tretësira përmban sasi të madhe të substancës së tretur quhet .
Grupi i tretë: fjalët janë temperaturë, madhësi e substancës së tretur, natyra e substancës
Qe të shpejtohet procesi i tretjes duhet qe tretësirës t’i rrisim .
Sa me e vogël të jetë , , , aq më shpejt do
të tretet.
Tretshmëria varet nga e .
Pyetje rrufe:
1. Ku tretet më mirë gjalpi në ujë, benzinë, alkool?
2. A ndikon madhësia e grimcave në tretjen e substancës?
3. Çaji i ëmbël është tretësirë homogjene apo heterogjene?
4. Vaji dhe uthulla është tretësirë homogjene apo heterogjene?
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Vëzhgim i detajuar / mendo /puno/në dyshe
Ushtrimi 3 në faqen 42 të tekstit të nxënësit.
Vlerësimi
Gjatë kësaj ore mësimore, nxënësi/ja vlerësohet për:
- shkathtësinë në dhënien e përgjigjeve saktë dhe bukur.

Ushtrimi 8, faqe 43, libri i nxënësit.

Tematika: Atmosfera Situata e të nxënit:
Tema mësimore: Ajri dhe përbërja e tij – Me se lëviz makina?
– Ku e gjejnë energjinë makinat?
fushës sipas temës mësimore Atmosfera
Nxënësi/ja: Efekti serrë
• analizon të dhënat dhe faktet qe kanë lidhje Gazet e ajrit
me hipotezat që do të hidhen për vërtetimin e Përdorimet
përbërësve të ajrit;
• demonstron ndërtimin e aparatit, i cili njehson
sasinë e oksigjenit që ndodhet në ajër.
teksti Kimia 9, e-libri, kartonë, shiringa, bakër ,tub ndërkurrikulare:
qelqi i hollë, tullumbace. Fizika
Matematika
Biologjia
65

PNP
drejtuar studimore
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Diskutimi me terma paraprakë

Mësuesi/ja jep katër terma që kanë lidhje me mësimin. Shkruani fjali duke përdorur këta terma: ajri, CO2, O2,
gaz. Me anë të kësaj metode, nxënësit shprehin lirshëm mendimet e tyre.
P. sh., një grup e realizon mendimin e tij, duke pasqyruar me anë të një diagrami termat paraprakë.
Ndërtimi i njohurive: INSERT

Kjo metodë quhet mënyra e përdorimit të shenjave. Në këtë fazë, nxënësit bien në kontakt me idetë e
reja. Sugjerohet përdorimi i shenjave - (nuk e di), + (e di ). P.sh,
A e dini si mund ta njehsojmë në mënyrë të thjeshtë përqindjen e oksigjenit në ajër?
A e dini që ajri përmban gazet azot, oksigjen, CO2? ( + e di )
A e dini që ajri përmban 1% argon ? – (nuk e di)
Ato mund të veçohen nëpërmjet
Ajri është një përzierje gazesh. Azoti, oksigjeni dhe argoni distilimit të fraksionuar.
CO2 njihet si shkaktari kryesor i Si mund të veçohen nga ajri? Azoti gjen përdorim për shkak të
efektit serrë. A gjen përdorim azoti në inaktivitetit të tij.
Oksigjeni është përbërësi proceset industriale? Ai gjen përdorim për mbrojtjen e
kryesor i djegies së materialeve potencialisht aktive, si
substancave. p.sh., (konservimi i ushqimeve).
Oksigjeni përdoret në spitale për
frymëmarrje.
Po ai përdoret jo vetëm në pijet e
A gjen përdorim CO2 gazuara, por dhe ftohjen e thellë të
në pijet e gazuara? kimikateve.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Stuhi mendimesh

Në këtë fazë shqyrtohen ide nga këndvështrime të ndryshme. Nxënësit pasojnë njëri- tjetrin me
mendimet e tyre.
përmban avuj uji përmban oksigjen
Përbërja e ajrit
përmban azot përmban argon
CO2 është më i rëndësishëm përmban CO2
66
Vlerësimi
Gjatë kësaj ore, nxënësi/ja vlerësohet për:

Rubrika Kontrolloni njohuritë në faqen 45 të tekstit të nxënësit.

Shikoni me vëmendje figurat e mëposhtme:
– Çfarë janë?
– A kemi folur herë tjetër për to?
Tema mësimore: Lëndët djegëse fosile
– Çfarë moshe kanë?
– A krijohen lëndë djegëse prej tyre?
fosile

fushës sipas temës mësimore Lëndë djegëse fosile
Nxënësi/ja: Djegshmëri
• përshkruan lëndët djegëse fosile; Naftë
• përshkruan dhe heton djegshmërinë e lëndëve në Gaz natyror
ajër;
• përshkruan dhe heton dyoksidin e karbonit në ujë
gëlqereje.
teksti Kimia 9, e-libri, naftë, vaj, qymyr, gaz, fosile të ndërkurrikulare:
ndryshme Fizika
Matematika
Biologjia
PNP:

drejtuar studimore
67
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Diskutim me terma paraprakë

Mësuesja shkruan 4-5 fjalë nga termat e rinj dhe nxënësit ndërtojnë një shkrim të lirë duke përdorur fjalët
fosil, naftë, gaz, djegie.
Kjo fazë e orës së mësimit synon:
- të ngacmojë imagjinatën e nxënësve;
- të shfrytëzojë njohuritë e marra nga lëndët e tjera;
- t’u lërë kohë nxënësve për të hartuar ose për të improvizuar tregimin e tyre.
Pasi nxënësit kanë mbaruar detyrën, lexohen disa nga punimet me të mira.
Ndërtimi i njohurive: Vëzhgim i detajuar /Mendo/puno në dyshe

Metoda INSERT e di, nuk e di
Mësuesi/ja drejton këto pyetje:
– A digjen lëndët djegëse në prani të ajrit ? (e di) (Përgjigjja: Po digjen.)
– Dyoksidi i karbonit a është një nga gazet serrë? (e di) (Përgjigjja: Po, ai ka ndikim negativ në mjedis)
– Kur djegia është jo e plotë, cilat produkte formohen? (nuk e di)
– A është monoksidi i karbonit gaz helmues? (nuk e di)
– Si mund t’i hetojmë produktet që formohen nga djegia e lëndës djegëse? (nuk e di)
Për të gjitha pyetjet që nxënësit nuk i dinë, mësuesja bën sqarimet përkatëse.
(Përgjigjja: Produktet që formohen janë monoksidi i karbonit dhe uji)
(Përgjigjja: Monoksidi i karbonit jo vetëm që është një gaz helmues, por edhe ndotës i mjedisit)
(Përgjigjja: Produktet që formohen nga djegia e lëndës djegëse janë CO 2 dhe H2O)
Monoksidi i karbonit (1 emër)
I zi Helmues (2 mbiemra)
Helmon Ndot Djeg (3 folje)
Monoksidi i karbonit është gaz helmues (4 folje)
Gaz (sinonim)
Vlerësimi
- punën e bërë në grupe dhe mënyrë individuale;
- aftësinë për të shprehur konceptet kryesore

1. Cilat janë produktet e djegies se lëndëve djegëse?
2. Ndërtoni aparatin që ilustron hetimin e produktit të lëndëve djegëse.
3. Pse dyoksidi i karbonit është ndotës i mjedisit?
68

Tematika: Atmosfera Situata e të nxënit: Nëse bëjmë një eksperiment:
njërën lule e ujisim me ujë, tjetrën me lëng limoni.
Tema mësimore: Ndotësit atmosferikë dhe burimet Si mendoni, a do të vyshket lulja ku hedhim limon?
e tyre Pse ndodh kjo gjë?
fushës sipas temës mësimore Ndotës atmosferikë
Nxënësi/ja: Shiu acid
• përshkruan ndotësit kryesorë të ajrit dhe burimet e Efekti serrë
tyre;
• interpreton ndikimin e tyre në mjedis;
• parashtron masat mbrojtëse në mbrojtjen e mjedisit
teksti Kimia 9, e-libri, tabela, pankarta, materiale nga ndërkurrikulare:
interneti, revista shkencore, enciklopedi Biologjia
Edukimi mjedisor
Fizika
PNP

drejtuar studimore
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Puna në grup

Mësuesi/ja organizon një tryezë të rrumbullakët me pyetje.
– Cilat janë gazet e dëmshme?
– Çfarë çlirohet në ajër nga djegia e karburanteve?
– Nga përfitohet monoksidi i karbonit?
– Çfarë roli luan dyoksidi i karbonit në efektin serrë?
– A janë vullkanet burim i dyoksidit të squfurit?
Mësuesi/ja harton një tabele me të dhënat për njohuritë e pyetjeve.
Ndërtimi i njohurive: Kllasteri “harta e mendimeve”
Dyoksidi i squfurit Monoksidi i karbonit

Cilat janë gazet e dëmshme?
Oksidet e azotit Dyoksidi i karbonit
Çfarë çlirohet në ajër nga djegia e karburanteve?
Monoksid karboni CO2, SO2, NO2, por dhe lëndë e grimcuar
69
Nga përfitohet monoksidi i karbonit?
Monoksidi i karbonit përfitohet nga djegia jo e plotë e hidrokarburev e.
Përgjigjja e pyetjes së katërt:
Çfarë roli luan CO2 në efektin serë?
CO2 në sasi të konsiderueshme “kap” nxehtësinë dhe nuk e lë të kalojë në atmosferë pra krijon një
‘serrë” mbi rruzullin tokësor, për këtë arsye ka marrë emrin gaz serrë.
A janë vullkanet burim i dyoksidit të squfurit?
Vullkanet janë burim rreth 1/3 të dyoksidit të squfurit, që çlirohet në hapësirë.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: “Dora e fshehtë”

Materiali ndahet në tri gupe nxënësish, ku secili grup komenton në copa letrash.
Grupi i parë: Bëni kalimet nga squfur + oksigjen → dyoksid squfuri → trioksid squfuri→acid sulfurik
Grupi i dytë: azot + oksigjen → oksid azoti (II) azot + oksigjen → oksid azoti (IV)
Grupi i tretë: Cilat janë ndryshimet klimatike dhe pasojat?
Temperatura e ajrit rritet dhe kjo çon në shkrirjen e akujve polarë → në zonat e tjera ulet sasia e reshjeve.
Vlerësimi
- aktivizimin gjatë orës së mësimit; - aftësinë për të interpretuar konceptet kryesore.


Mjafton të shohim këtë pamje dhe të përmbledhim
gjithë përmbajtjen e kapitullit Atmosfera. CO2,
Tema mësimore: Përsëritje (Atmosfera)
SO2, NO2 janë ndotës atmosferikë.
sipas temës mësimore CO2
Nxënësi/ja: Monoksidi i karbonit
• analizon të dhënat dhe faktet që kanë lidhje me ndotësit Oksidet e azotit
atmosferikë; Smogu
• dallon pasojat që shkaktojnë ndotës të ndryshëm atmosferikë. Dyoksidi i squfurit
teksti Kimia 9, e-libri, kartona, letra me ngjyra, shkumësa ndërkurrikulare:
me ngjyra. Fizika
Matematika
Biologjia
PNP:
70

drejtuar studimore
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Stuhi mendimesh

Në këtë fazë, mësuesi/ja organizon paraprakisht një stuhi mendimesh duke marrë parasysh mendimet e gjithë
nxënësve, pa i paragjykuar aspak për përgjigjet e tyre.
Mendimet e nxënësve hidhen të gjitha në tabelë.
Oksigjeni, përbërës i ajrit oksidet e azotit ndotin mjedisin
NO2 azoti është gaz joaktiv

Atmosfera, përbërja,
Oksigjeni ndotësit CO2 shkakton efektin serrë.
zë 21% të vëllimit të ajrit. SO2 është ndotës i ajrit.
SO2 +H2O Ajri është një përzierje gazesh.

formon shiun acid.
Duke qenë se nuk kemi marrje të njohurive të reja, organizojmë situata të ndryshme, si:
konkurse, stuhi mendimesh, pyetje rrufe, plotësim fjalish, ilustrim, figurash.
Të gjitha këto situata organizohen me punën në grupe ose punë individuale,
Fillojmë organizimin e përsëritjes në format e mësipërme.
Grupi I
Përshkruani ndikimin negativ të gazeve në atmosferë.
Jepni mendimin tuaj, ku është më e madhe dendësia e ajrit: në majë të malit apo në breg të detit?
Sa % zë oksigjeni në ajër?
A është ajri një përzierje gazesh?
Si formohet shiu acid?
Ndotësit kryesorë të mjedisit janë , produktet e djegies gjatë bashkëveprimit të substancave
me oksigjenin janë
Grupi II
Përshkruani ndotësit kryesorë të gazeve në atmosferë.
Pse alpinistët, kur ngjiten në majë të malit, si p.sh., Himalaje, mbajnë me vete pajisje për furnizim me oksigjen?
A çlirojnë nxehtësi lëndët djegëse?
Emërtoni dy okside të azotit që ndotin mjedisin?
A është smogu një tjetër ndotës i mjedisit?
Nëse vendosim një gotë mbi një qiri të ndezur, ai .
Bimët thithin nga atmosfera gazin .
Shpjegoni konceptet: shi acid, smog, efekti serrë, produkte djegieje (për të dyja grupet).
71
Vlerësimi
- imagjinatën në krijimet e tij nëpërmjet ilustrimit figurativ;
- aftësinë për të shpjeguar konceptet kryesore, për të gjetur saktë dhe shpejt pyetjet rrufe.

1. Hartoni një plan pune që ju ndihmon në mbrojtjen e mjedisit.
2. Përshkruani mënyrën e hetimit të dyoksidit të karbonit dhe ilustrojeni nëpërmjet figurës.
Pasdite tematike: Mbrojtja e mjedisit
Synimi: Të edukohen nxënësit me mënyrat e mbrojtjes së mjedisit

Rezultatet e të nxënit:
Nxënësi/ja:
• vë në dukje ndotësit kryesorë të mjedisit;
• përshkruan se si ndikojnë ato në mjedisin që na rrethon;
• identifikon ndërtimet e paligjshme në vende të palejuara dhe që dëmtojnë mjedisin;
• mbrojmë mjedisin për të mbrojtur shëndetin tonë me sloganin “Mbro mjedisin, jeto shëndetshëm”.
Metoda: Demonstrimi, Bashkëbisedimi
Kohëzgjatja: 45 minuta
Mjetet dhe materialet: tabela të ndryshme, materiale nga interneti, e-libri, videoprojektor.
Vendi i zhvillimit: Klasa
Zhvillimi i punës
Hapi i parë: trajtimi paraprak
Nxënësit parapërgatiten disa orë më parë në lidhje me materialin që do të grumbullohet për pasditen . Kjo
punë zhvillohet në grupe pune dhe individuale, ku secili grup prezanton materialet e veta, p.sh. ,dikush sjell
një poezi, një tjetër sjell një këngë, të tjerë shpalosin informacionet e marra nga interneti e kështu me radhë.
Hapi i dytë: Vëzhgimi
Nxënësit ndjekin në videoprojektor këngën e kënduar nga këngëtari i madh Majkëll Xhekson në lidhje me
mjedisin.
Pasi kanë dëgjuar këngën, nxënësit vëzhgojnë figurat e mëposhtme dhe më pas fillojnë t’i komentojnë.
Hapi i tretë: Arritja e përfundimeve

1. Hedhja e mbeturinave në mjedis shkakton dëme në gjallesat qelizore (ndotje tokësore).
2. Hedhja e mbeturinave në mjedise ujore, si detergjente, mbeturina industriale, ujëra të zeza, duke shkaktuar
(ndotje ujore).
3. Ndotja ajrore, si pasojë e veprimtarisë së njeriut.
Rritja e sasisë së dyoksidit të karbonit sjell efektin serrë; gaze të tjera të dëmshme, dyoksidi i squfurit, i azotit,
krijojnë shiun acid.
Hapi i katërt: Masat mbrojtëse
Nxënësit hartojnë një ese me temë “Mbro mjedisin, jeto shëndetshëm”.
72

Tematika: Radha e aktivitetit të metaleve Situata e të nxënit:
Të gjithë e dimë që prania e oksigjenit e ndihmon
më shumë djegien.
Tema mësimore: Reaksionet e metaleve me Nuk ka djegie pa oksigjen. Po kështu digjen të
oksigjenin gjitha metalet në bashkëveprim me oksigjenin,
gjatë të cilave çlirohet energji, duke u shoqëruar
me një flakë në varësi të llojit të metalit.
fushës sipas temës mësimore Djegia e metaleve
Nxënësi/ja: Paraqitja dhe interpretimi i rezultateve
• analizon të dhënat dhe faktet qe kanë lidhje me Oksidet e metaleve
hipotezat që do të hidhen për vërtetimin e tyre;
• heton reaksionet e djegies së metaleve, duke u
bazuar në të dhënat dytësore.
teksti Kimia 9, e-libri, kartonë, magnez, zink, tallash ndërkurrikulare:
hekuri, shkrepëse, gozhdë etj. Fizika
Matematika
Biologjia
PNP:

drejtuar studimore

Klasa ndahet në grupe. Secilit grup i jepet një fletë me listë elementesh, me anë të të cilave nxënësit do të
kryejnë një sërë eksperimentesh. Çdo grup nxënësish duhet të punojë në përputhje me të dhënat e elementeve
dhe të përshkruajë eksperimentin me reaksionet përkatëse.
Grupi I: Vërtetoni që djegia e metaleve me oksigjenin shoqërohet me një flakë të ndritshme.

Grupi II: Krahasoni reaksionet e djegies së metaleve.
Grupi III: Paraqitini dhe hidhini të dhënat e rezultateve në një tabelë.
Ndërtimi i njohurive: Mësim i përqendruar mbi argumente

pyetësor
Mësuesi/ja kombinon një tabelë me tri elemente përgjigje
shembuj
prova
arsyetim
73
Fleta e punës nr. 1
Pyetja Sa lloj djegiesh kemi?

Përgjigja Djegia e metaleve në kushte natyrore dhe laboratorike
Arsyetimi Të dyja llojet e djegieve çlirojnë nxehtësi dhe shoqërohen me flakë.
Shembull Magnezi digjet me oksigjenin me një flakë të ndritshme.
Prova Gjatë zhvillimit të eksperimentit shikojmë që reaksioni shoqërohet me një flakë.
Pyetja A çlirohet e njëjta nxehtësi gjatë djegies së metaleve të ndryshme me oksigjenin?

Përgjigjja Djegia e metaleve të ndryshme shoqërohet me çlirim energjie të ndryshme.
Arsyetimi Metalet çlironin energji të ndryshme, sepse ndikonte madhësia e grimcave të metalit.
Shembull Tallashi i hekurit digjet me shpejtësi gozhda e hekurit nuk digjet, pasi madhësia e grimcave
nuk ishte e njëjtë.
Prova Gjatë zhvillimit të eksperimentit shikojmë që reaksioni shoqërohet me një flakë.
Kryerja e vrojtimeve - paraqitja e rezultateve
Metali Vrojtimet
Magnez Shkëndija të ndritshme, të bardha, shumë energji.
Zink Shkëndija të ndritshme, të bardha, më energjik (i vrullshëm) se hekuri.
Bakër Nuk ka shenja reaksioni.
Hekur Digjet me shkëndija të verdha të ndritshme.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Reflekto / reflekto/ reflekto

Nxënësit përfshihen në veprimtari të ndryshme nga mësuesi/ja, me qëllim që të reflektojnë dhe të mësojnë
njohuritë e marra.
Nxënësve u jepet detyrë të kryejnë veprimtari nëpërmjet eksperimenteve të përshkruara më sipër.
Gjithashtu u kërkohet të plotësojnë ushtrimet e mëposhtme:
Bëni paraqitjen skematike

Mg + O2 → MgO shpjego si zhvillohet Mg
Zn+O2 → ZnO shpjego si zhvillohet Zn
Cu+O2 → CuO shpjego si zhvillohet Fe
2. Interpretoni rezultatet. Cu
Përfundimet
Nga rezultatet e eksperimentit magnezi vepron me oksigjenin më vrullshëm, më pas vjen zinku dhe pastaj
hekuri, bakri nuk vepron fare.
74
Vlerësimi
- krahasimin e reaksioneve të djegies;
- përshkrimin e eksperimentit;
- aftësinë për të shkruar saktë reaksionet kryesore.

1. Përshkruani dy shenja, të cilat tregojnë se kur magnezi digjet në ajër ndodh një reaksion kimik.
2. Shkruani barazimin me fjalë dhe simbole për reaksionin e djegies së zinkut në ajër.

Mendoni për një moment sikur materialet me të cilat
janë ndërtuar anijet të bashkëvepronin me ujin. Çfarë
Tema mësimore: Reaksionet e metaleve me ujin do të ndodhte?
Me çfarë materiali është e ndërtuar anija që nuk
zbutet dhe lundron e qetë në ujë
A vepron ky material
me ujin?
Cili është ky material?

fushës sipas temës mësimore Veprimi i metaleve me ujin
Nxënësi/ja: Hidrokside
• përshkruan reaksionet e bashkëveprimit të Produkte reaksioni
metaleve me ujin;
• ritregon metale të ndryshme që nuk veprojnë me
ujin, duke sjellë arsyet kryesore pse.
teksti Kimia 9, e-libri, kartonë, letra me ngjyra, zink, ndërkurrikulare:
kalcium, natrium. Fizika
Matematika
Biologjia
PNP:

drejtuar studimore
75

VPLPR
Vëzhgim V Agroni hodhi një copë të vogël Ca në një gotë me ujë. Menjëherë filluan të dalin flluska, që pas
pak pushuan.
Pyet P A vepron kalciumi me ujin?
Lexon L Disa metale veprojnë me ujin, si rrjedhim dhe kalciumi vepron me ujin.
Përsërit P Jo vetëm kalciumi, por edhe metale të tjera bashkëveprojnë me ujin.
Rishikim R Jo të gjitha metalet veprojnë me ujin.
Ndërtimi i njohurive: Veprimtari e të menduarit dhe të lexuarit të drejtuar

Në këtë fazë mësuesi/ja kërkon të mbajë nxënësit të përfshirë në procesin mësimor. Nxënësit nxiten të
mendojnë e të parashikojnë rreth asaj që do të lexojnë. Ky aktivitet organizohet në këtë mënyrë:
Ç’mendoni se do të ndodhë? (Tabela 1)

A veprojnë metalet me ujin? P.sh., nëse do të vepronte rubineti i çezmës me ujin, ky do të ishte vërtet
një problem. Por disa metale veprojnë me ujin, si:
Kalciumi bashkëvepron me ujin.
Flluskat që çlirohen janë hidrogjen në gjendje të gaztë.
Ca + 2H2O → Ca(OH)2 + H2
Çfarë provash keni? (Tabela 2)

Kryejmë eksperimentin në kushte laboratorike dhe vëmë re që ajo që përshkruam teorikisht u vërtetua
dhe praktikisht.
Eksperiment: Marrim një provëz në të cilën kemi hedhur ujë, më pas marrim një copë të vogël Ca dhe
e hedhim në gotën me ujë. Vëmë re:
- menjëherë filluan të dalin flluska;
- më vonë flluskat filluan të mos dalin më.
Copëzat e kalciumit filluan të mos dalin më (kalciumi humbi).
Si ndodhi në të vërtetë? (Tabela 3)

Kalciumi veproi me ujin.
Flluskat që u çliruan, ishin hidrogjen i gaztë.
Produktet e reaksionit janë hidroksid kalciumi dhe hidrogjen.
Reaksioni zhvillohet në këtë mënyrë.
kalcium + ujë → hidroksid kalciumi + hidrogjen
Ekzistojnë dhe metale të tjera të cilat veprojnë me ujin.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Tryeza rrethore

Mësuesi/ja e ndan klasën në grupe dhe i vendos grupet në tryeza të rrumbullakëta.
Loja mbështetet te veprimi i metaleve me ujin.
Në secilin grup vendoset nga një nxënës, që fillon lojën i pari duke i dhënë një laps dhe një fletë në të cilën
nxënësit do të shkruajnë një metal.
Nxënësit tjetër i jepet letra e palosur nga nxënësi i parë, ku kërkon të shkruajë reaksionin e veprimit të metalit
me ujin. Nxënësi tjetër vazhdon idenë e dy shokëve paraardhës. Në fund të lojës, nxënësi i fundit hap letrën
dhe lexon të gjitha përshkrimet e tyre dhe në fund del konkluzioni.
76
Konkluzionet:
- metalet veprojnë me ujin;
- jo të gjitha metalet veprojnë me ujin;
- metalet që nuk veprojnë me ujin janë mjaft të dobishme;
- tubat për transportin e ujit ndërtohen prej bakri.
Vlerësimi
- demonstrimin e eksperimenteve;
- aftësinë për të shkruar reaksionet kryesore të veprimit të metaleve me ujin.

1. Emërtoni produktet që përfitohen nga reaksioni i kaliumit me ujin. Shkruani barazimin me fjalë dhe formula
për këtë reaksion.
2. Emërtoni tri metale që veprojnë energjikisht me ujin.

Kryejmë një eksperiment
Marrim tri gota, në të cilat hedhim acide të
Tema mësimore: Reaksionet e metaleve me acidet ndryshme dhe nga një metal. Çfarë ndodh?
H2SO4 HCl HNO3
Mg Zn K

sipas temës mësimore Metale
Nxënësi/ja: Acide
• analizon të dhënat dhe faktet që kanë lidhje me Kripëra
hipotezat që do të hidhen për vërtetimin e tyre; Rrezikshmëri
• përshkruan veprimin e metaleve me acidet;
• emërton produktet që përftohen nga këto reaksione.
teksti Kimia 9, e-libri, letra me ngjyra, acid klorhidrik, ndërkurrikulare:
magnez, gota, provëza. Fizika
Matematika
Biologjia
PNP:
77

Ndërtimi i njohurive Ditar trepjesësh Ndërtimi i shprehive Punë me grupe
studimore
Përforcimi Shkrim i shpejtë Nxitja e diskutimit Punë individuale
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Alfabeti i njëpasnjëshëm

Mësuesi/ja u jep nxënësve kopje të alfabetit të njëpasnjëshëm dhe u kërkon atyre të shkruajnë një term, një
fjalë, një veti.
Pasi e plotëson alfabetin, secili nxënës e këmben atë me shokun. Ky veprim përsëritet disa herë zinxhir.
A B M Rr K
Acidi bashkëvepron metal rrezikshmëri kripë
Rrezik metal acid përqendrim zëvendëson
Vepron Kripë Energjik Zvogëlim Përbërje
Ky veprim kryhet dhe me shkronja të tjera.
Pyetja Komenti i nxënësve Komenti i mësuesit/es

Cilat metale Shumë metale veprojnë me Shumë metale veprojnë më energjikisht me
veprojnë më acidet acidet.
energjikisht me Mg + 2HCl →MgCl2 + H2 Reaksioni bëhet me pak energjik nga Mg te Fe,
acidet? Zn + 2HCl → ZnCl2 + H2 Cu nuk vepron fare
Fe + 2HCl →FeCl2 + H2
Pyetja Komenti i nxënësve Komenti i mësuesit /es
Si e kontrollojmë Rrezikshmëria varet nga lloji i Kujdes! Acidet janë djegëse, gërryese dhe
riskun e rrezikut? metalit. helmuese, prandaj duhet të vendosim syze
Besiani vlerësoi fillimisht mbrojtëse.
rrezikshmërinë e substancave Acidi klorhidrik ka rrezikshmëri të vogël, por mund
me të cilat do të punonte. të shkaktojë dëmtime në sy, prandaj gjatë punës
Për këtë, ai kontrolloi 2 faktorë duhet të vendosim syze mbrojtëse.
a) përqendrimin e acideve; Magnezi ndizet shpejt, prandaj e mbajmë larg
flakës.
b) madhësinë e copave të
Plumbi, nëse e gëlltitet pa dashje ka rrezikshmëri,
metalit.
prandaj pas përdorimit duhet të lajnë duart.
Pyetja Komenti i nxënësve Komenti i mësuesit/es
Çfarë formohet Formohet kripë dhe ujë në të Kripërat janë përbërje në të cilën metali
gjatë veprimit gjitha rastet. zëvendëson hidrogjenin e molekulës së acidit.
të acideve me Cilido metal që vepron me acidin Po të shikojmë me vëmendje, vëmë re që gjatë
metalet? klorhidrik, prodhon kripë dhe zhvillimit të reaksioneve të metaleve me acidin
hidrogjen. pothuajse çlirohet e njëjta energji, si dhe gjatë
veprimit me oksigjenin apo me ujin.
78
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Dy të vërteta, një gënjeshtër

Mësuesi/ja shkruan në dërrasë tri reaksione kimike të veprimit të metalit me acidin, nga të cilat dy janë të
sakta dhe një i gabuar.
Mg + 2HCl → MgCl2 + H2
Zn + 2HCl → ZnCl2 + H2O
Fe + 2 HCl → FeCl2 + H2
Pasi shkruan reaksionet, mësuesi/ja kërkon nga nxënësi të përcaktojnë cili është reaksioni i saktë dhe cili i
gabuar.
Nxënësit grupohen në dyshe, ku secila dyshe shkruan dy veti të sakta dhe një të gabuar;
dy mënyra gatitjeje dhe një të gabuar.
Vlerësimi
- punën e bërë në grupe dhe në mënyrë individuale;
- vlerësimin e shkallës së rrezikshmërisë gjatë veprimit të metaleve me acidet;
- aftësinë argumentuese për të shkruar barazimet e reaksioneve kryesore.

1. Emërtoni produktet që formohen nga reaksioni i magnezit me acidin klorhidrik të holluar. Shkruani
barazimin me fjalë dhe formula për këtë reaksion.

Në një pjatë petri hedhim një copë të vogël
natriumi dhe pastaj hedhim ujë.
Tema mësimore: Radha e aktivitetit të metaleve natrium fenolftaleinë ujë
Vëzhgoni çfarë vini re nga veprimi i natriumit me

ujin.
Natriumi vepron mjaft vrullshëm me ujin.
Tretësira e formuar mer ngjyrë rozë, sepse u
formua një bazë që është hidroksidi i natriumit.
fushës sipas temës mësimore Tabela e Sistemit Periodik
Nxënësi/ja: Aktivitet i metaleve
• kupton radhën e aktivitetit të metaleve; Brejtja e metaleve
• përshkruan listën e radhës së aktivitetit në bazë të Korrozion
aktivitetit të tyre.
79

teksti Kimia 9, e-libri, letra me ngjyra, epruveta, ndërkurrikulare:
natrium, zink, magnez, hekur. Fizika
Matematika
Biologjia
PNP:

Parashikimi Pyetja sjell pyetjen Diskutimi i ideve Punë me klasën
Ndërtimi i njohurive Grupet e ekspertëve Ndërtimi i shprehive Punë me grupe
studimore
Përforcimi Përmbledhje e strukturuar Nxitja e diskutimit Punë individuale
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Pyetja sjell pyetjen

Mësuesi/ja u thotë nxënësve:
– A mund të hartoni disa pyetje për njëri-tjetrin në lidhje me aktivitetin e metaleve?
Nxënësi 1 pyet: Reaksioni midis metalit dhe acidit është i njëjtë me reaksionin që zhvillohet midis metalit dhe ujit?
Nxënësi 2 përgjigjet: Një metal vepron me një acid njësoj si me ujin, ashtu dhe me oksigjenin.
Nxënësi 3 pyet: Cili është ndryshimi i veprimit të metaleve me ujin për shumicën e tyre?
Nxënësi 4 përgjigjet: Kaliumi, natriumi dhe litiumi veprojnë energjikisht me ujin, kurse kalciumi dhe magnezi
vijnë më mbrapa në radhën e aktivitetit për nga energjia e zhvillimit.
Nxënësi 5 pyet: Po hekuri, plumbi, zinku a veprojnë me ujin kaq energjikisht?

Nxënësi 6 përgjigjet: Hekuri, plumbi, zinku nuk veprojnë me ujin kaq energjikisht. Ato veprojnë shumë
ngadalë ose nuk veprojnë fare.
Nxënësi 7 pyet: Cilat metale që ndodhen në tabelën e Sistemit Periodik janë më aktive?
Nxënësi 8 përgjigjet: Metalet që kryesojnë radhën e aktivitetit në tabelën e Sistemit Periodik janë elementet
e Grupit IA, IIA.
Nxënës të tjerë drejtojnë pyetjet:

– Cilat janë metalet më pak aktive?
– Çfarë kuptimi ka brejtja e metaleve?
Mësuesja/i shpreh kënaqësinë për të gjitha pyetjet e drejtuara me zgjuarsi, por disa pyetjeve do t’u jepet
përgjigje në fazën tjetër të mësimit.
Ndërtimi i njohurive: Grupet e ekspertëve

Klasa ndahet në 4 grupe, ku çdo numër korrespondon me një ekspert. Këto pyetje vendosen tavolinat
përkatëse për çdo ekspert.
Eksperti nr. 1 ‒ Ç’kuptojmë me brejtje të metaleve?
Eksperti nr. 2 ‒ Sa lloj brejtjesh kemi?
Eksperti nr. 3 ‒ Çfarë është brejtja kimike?
Eksperti nr. 4 ‒ Çfarë është brejtja në celulë?
Përgjigjet jepen nga ekspertët, që janë përfaqësues për secilin grup:
80
Eksperti nr. 1:
Brejtja (korrozioni) përkufizohet si “goditje shkatërruese, gërryerje”e një metali përmes një reaksioni kimik,
zakonisht reaksion elektrokimik, me mjedisin që e rrethon.
Brejtja është një nga mënyrat me anë të së cilës metalet përpiqen të kthehen në gjendje me energji më të ulët.
Produkte të brejtjes janë: sulfuret, oksidet.
Eksperti nr. 2:
kimike, oksidim nga gaze të thata në temperatura të larta
Brejtja është:
elektrokimike ndodh në mjedise të lagështa, në elektroda
Eksperti nr. 3:
Në pyetjen e dytë përcaktuam dy llojet e brejtjes, por këtu do të japim shpjegimin si më poshtë
Brejtja kimike: oksidim nga gaze të thata në temperatura të larta. Fjala brejtje mund të përdoret për të gjitha
metalet, përveç arit, platinit dhe disa të tjerë, metalet nuk gjenden në gjendje të pastër në natyrë, por të lidhura
kimikisht me substanca të tjera. Të gjitha materialet në univers përpiqen të kthehen në gjendje sa më të ulët
Në ajër të thatë, të gjitha metalet vishen nga një shtresë e hollë oksidi që formohet si rezultat i brejtjes kimike.
Eksperti nr. 4:
Brejtja në celulë, në këtë lloj brejtjeje është e pranishme tretësira, prandaj quhet quhet brejtje galvanike.
Kjo lloj brejtjeje përfaqësohet nga dy pllaka metalike, njëra prej hekuri dhe tjetra prej bakri, të zhytura në një
elektrolit dhe të lidhura me një përcjellës. Elektroliti përmban kripë të tretur dhe oksigjen të tretur nga ajri.
Llamba që gjendet në përcjellësin që lidh dy pllakat, do të ndriçojë, pra midis pllakave kalon rrymë.
Bakri do të jetë elektroda pozitive, kurse hekuri elektroda negative.

Sipërfaqja e brejtur e metalit quhet anodë. Oksigjeni dhe uji veprojnë
mbi pllakën e bakrit, duke formuar jone OH, të cilat “asnjanësojnë”
jonet pozitive të hekuri.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Përmbledhje e strukturuar

Kjo fazë përfshin rifreskimin e njohurive të marra në këtë mësim për radhën e aktivitetit të metaleve. Në këtë
fazë, përmbledh me dy-tre fjali pikat në të cilat kaloi mësimi i ditës dhe thekson pikat ku duhet të përqendrohen
më fort nxënësit, si renditjen e radhës së metaleve, duke përcaktuar metalet më aktive dhe më pak aktive.
Vlerësimi
- aktivizimin dhe pjesëmarrjen gjatë orës së mësimit;
- mendimet e sakta në lidhje me konceptet kryesore të tij;
- aftësinë për të shprehur saktë konceptet kryesore.

1. Duke u mbështetur në radhën e aktivitetit të metaleve, emërtoni dy metale që janë më aktive se magnezi
dhe tri metale që janë më pak aktive se magnezi.
2. Shpjegoni se çfarë mund të ndodhë nëse shtojmë kalium në acid të holluar
3. Ilustroni me anë të një diagrami radhën e aktivitetit të metaleve.
81

Jona ka vendosur t’i blejë të atit një orë, kur shkon në
dyqan ajo nuk e kërkon me rrip metalik, por me rrip
Tema mësimore: (Hetim shkencor) Nikeli në lëkure se babait të saj metali i nikelit me të cilat lahen
radhën e aktivitetit orët, i bën alergji.
Çfarë vetish ka
metali i nikelit
që shkakton
skuqje në dorë
dhe të kruara?
fushës sipas temës mësimore Hetim
Nxënësi/ja: Sugjerim i provave
• analizon të dhënat dhe faktet që kanë lidhje me Burime dytësore
• planifikon një hetim;
• shpjegon provat për përcaktimin e vendit që zë
nikeli në radhën e aktivitetit të metaleve.
teksti Kimia 9, e-libri, nikel, hekur, plumb, ndërkurrikulare:
shkumësa me ngjyra. Fizika
Matematika
Biologjia
PNP:

Parashikimi Pema e mendjes Diskutimi i ideve Punë me klasën
Ndërtimi i njohurive Rrjeti i diskutimit Ndërtimi i shprehive Punë me grupe
studimore
Përforcimi Kubimi Nxitja e diskutimit Punë individuale
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Kllaster – grup mendimesh “harta e mendimeve”

Kjo metodë përdoret për të nxitur të menduarit, u lejon nxënësve të mendojnë lirshëm dhe hapur rreth një
çështjeje në hetim, nxit mendimin kritik dhe krijon një atmosferë, ku respektohen mendimet e nxënësve.
Jona e shtriu dhe më tej arsyetimin e saj, ajo mendonte se nikeli, në radhën e aktivitetit, mund të gjendet
midis zinkut dhe bakrit. Për këtë ajo vendosi të krahasojë reaksionin e nikelit me reaksionet e dy metaleve të
tjera. Por, për këtë, asaj i nevojitej ndihma e mësues, e cila i prezanton se verifikimi i këtyre pyetjeve kërkon
sigurimin e provave.
Metal
Cili është vendi që zë nikeli
Nikeli
në radhën e aktivitetit?
Formon lëndë Vepron me Nxjerr flluska që

toksike. HCl. formohen ngadalë.
82
Ndërtimi i njohurive: Rrjeti i diskutimit (argumento/gjyko/arsyeto)

Mësuesi/ja shtron pyetjen:
– A janë të sakta provat? A janë të drejta mendimet e dhëna?
– Çfarë rrezikshmërie paraqet veprimi i nikelit gjatë djegies me oksigjenin?
Pasi i diskuton me nxënësit, kërkon arsyetimin nga ana e tyre ku u bazuan për nxjerrjen e këtyre rezultateve.
Ata përgjigjen se të dhënat i morën nga burime dytësore për zhvillimin e këtyre reaksioneve.
Ni (nikeli) në radhën e aktivitetit gjendet midis hekurit dhe plumbit.
Radha e aktivitetit është si më poshtë:
Nikeli ndodhet midis hekurit dhe plumbit.

K, Na, Li, Ca, Mg, Al Zn, Fe, Ni, Pb, Cu, Ag, Au
Metali Reaksioni i pluhurit të metalit me ajrin

Nikeli Vepron me shpejtësi duke formuar oksid nikeli.
Hekuri Vepron me shpejtësi duke formuar oksid hekuri.
Plumbi Vepron me shpejtësi duke formuar oksid plumbi.
Veç kësaj, Jona mori dhe një provë të dytë: atë të veprimit të metaleve me ujin. Për këtë studim dhe hetim,
asaj iu desh të paktën një javë.
Pas një jave, ajo i paraqiti vrojtimet e saj në tabelë.
Metali Vrojtimet pasi metali është lënë në ajër dhe ujë pas një jave
Nikeli Nuk ka reaksion.
Hekuri Është formuar një substancë me ngjyrë të kuqërremtë.
Plumbi Nuk ka reaksion.
Në fund ajo i hodhi copëzat e metalit në acid sulfurik të holluar dhe i paraqiti vrojtimet e saj në tabelë.
Metali Vrojtimet nga shtimi i metaleve në acid sulfurik të holluar Shënime

Nikeli Flluska që formohen shumë ngadalë. Të dhëna nga burime dytësore
Hekuri Flluska që formohen shumë më shpejt sesa në reaksionin e nikelit. Të dhëna parësore nga
eksperimenti i kryer
Plumbi Nuk ka reaksion. Të dhëna parësore nga
eksperimenti i kryer
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Kubimi

Kubimi përdoret si një teknikë që shqyrton temën nga këndvështrime të ndryshme, ku për secilën faqe shkruhet:
Zink --- Nikel ---Bakër Nikeli është më pak aktiv se hekuri.
Shoqëro Krahaso
nga reaksionet që bëri Argumento Përshkruaj Nikeli vepron me shpejtësi me ajrin.
Zbato Analizo
vrojtimi për një javë Reaksioni i veprimit të nikelit me H2SO4 tregoi

se nikeli është më lart se plumbi në radhën ë aktivitetit.
83
Vlerësimi
- aktivizimin gjatë orës së mësimit në kryerjen e vrojtimeve dhe demonstrimin e eksperimenteve;
- verifikimin e provave nëpërmjet fakteve dhe të dhënave;

Shpjegoni pse reaksionet e oksigjenit me hekurin, nikelin dhe plumbin nuk e ndihmuan Jonën për të përcaktuar
vendin e nikelit në radhën e aktivitetit.
Jepni një argument pse Jona kërkonte më shumë prova për ta bënë më të besueshëm faktin që nikeli është
më lart se plumbi në radhën e aktivitetit.

Alumini është në krye të radhës së aktivitetit të
Tema mësimore: Përdorimi i radhës së aktivitetit metaleve.
të metaleve për të nxjerrë metalet nga xeherorët e Ai veçohet prej oksidit të tij
tyre. përmes rrymës elektrike.
Kjo biçikletë është
ndërtuar prej alumini.
Pse?
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të Fjalë kyç
fushës sipas temës mësimore Radha e aktivitetit
Nxënësi/ja: Nxjerrja nga xeherori i tij
• analizon të dhënat dhe faktet që kanë lidhje me Elektroliza
• shpjegon lidhjen midis vendit të metalit në radhën
e aktivitetit dhe nxjerrjes nga xeherori i tij.
Teksti Kimia 9, e-libri, xeherorë të ndryshëm ndërkurrikulare:
metalesh, rërë Fizika
Matematika
Biologjia
PNP:

Parashikimi Lëviz /ndalo/krijo dyshe Diskutimi i ideve Punë me klasën
Zhvillimi i fjalorit
Ndërtimi i njohurive Lexim përmbledhje në Ndërtimi i shprehive Punë me grupe
dyshe studimore
Përforcimi Role të specializuara në Nxitja për të përsosur të Punë individuale
diskutim shkruarit
84
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Lëviz /ndalo/ krijo dyshe

Kjo teknikë synon në gjetjen e një partneri të rastësishëm për kryerjen detyrës së caktuar nga mësuesi/ja. Në
këtë fazë të mësimit, mësuesi/ja organizon një lojë, ku nxënësit do të lëvizin në klasë nën komandën “ngrij” në
mënyrë të rastësishme, do të grupohen në dyshe dhe do të diskutojnë me shokun që kanë pranë për pyetjen
e mësueses.
– Çfarë dini ju për radhën e aktivitetit të metaleve?
Nxënësit marrin kohën e duhur për të diskutuar me njëri-tjetrin, me komandën “shkrij” të gjithë nxënësit do të
shkojnë nëpër vendet e tyre.
Në dyshe secili nxënës diskuton mendimet e shokut, të cilat do t’i paraqesim si më poshtë.
Dyshja e parë
Nxënësi 1: Sa më lart ndodhet një metal në radhën e aktivitetit, aq më fort janë të lidhura atomet e tij.
“Ngri” jep komandën mësuesi/ja.
Nxënësi 2: Sa më fort janë lidhur atomet në një përbërje, aq më vështirë është nxjerrja e elementit nga kjo
përbërje.
“Shkri” jep komandën mësuesi/ja.
Dyshja e dytë
Nxënësi 1: Ari është një metal aktiv që gjendet në gjendje të lirë në koren e tokës.
Nxënësi 2: Ky metal veçohet lehtësisht nga substancat e përziera me të.
Dyshja e tretë
Nxënësi 1: Unë di që ari gjendet i përzier në përrenj me rërë e zhavorr.
Nxënësi 2: Mund të ndahet duke e vendosur përzierjen në një tigan dhe i shtojmë ujë, kështu që ari duke
pasur dendësi më të madhe se rëra bie në fund të enës.
Ndërtimi i njohurive: Lexim përmbledhjeje në dyshe

Në këtë fazë synohet marrja e njohurive mbi nxjerrjen e metaleve, si hekuri, plumbi nga xeherorët e tyre.
Nxënësit ndahen në grupe dyshe, ku njëri bën pyetjen dhe tjetri përgjigjet.
Paragrafi i parë (dyshja e parë)
Nxënësi/ja 1: Si bëhet shpërbërja e metaleve?
Nxënësi/ja 2: Duke qenë se metalet janë të lidhura në trajtë përbërjesh, ato duhen të shpërbëhen.
Nxënësi/ja 3: Si bëhet veçimi i hekurit duke qenë se ai gjendet në formë oksidesh?
Nxënësi/ja 4: Për të veçuar hekurin, oksidet e tij nxehen me karbon.
Paragrafi i dytë (dyshja e dytë)

Nxënësi/ja 5: Si veçohet plumbi nga xeherori i tij, sulfuri i plumbit?
Nxënësi/ja 6: Sulfuri i plumbit nxehet në ajër
sulfuri i plumbit + oksigjen → oksid plumbi + dyoksid squfuri
2PbS + 2O2 → 2PbO +SO2
Nxënësi/ja 7: Oksidi i plumbit nxehet me karbon, i cili duke qenë më aktiv se plumbi e zhvendos plumbin nga
oksid i plumbit.
oksid plumbi +karbon → plumb + dyoksid karboni
2PbO +C → 2Pb + CO2
85
Paragrafi i tretë (dyshja e tretë)

Nxënësi/ja 8: Pse është zgjedhur karboni për veçimin e këtyre metaleve?
Nxënësi/ja 9: Për veçimin e këtyre metaleve është zgjedhur karboni, se ka çmim të lirë dhe gjendet me
shumicë.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Role të specializuara në diskutim

Mësuesi/ja i organizon nxënësit në grupe sipas shkallës së inteligjencës dhe aftësive të tyre.
Grupi gjykues (gjykatësi dhe dy ndihmësgjyqtarë)
Roli i këtij grupi është të përcaktojë se kush është në krye të radhës së aktivitetit të metaleve.
Grupi i hetimit (hetuesit dhe ndihmësit e tij)
Ky grup mbledh informacione dhe ia jep grupit gjykues, p.sh., ai thekson se alumini është afër kreut të radhës
së aktivitetit.
Grupi i të drejtave (anëtarë të ndryshëm). Ky grup tregon anët pozitive dhe negative, p.sh.
alumini gjendet në trajtën e oksidit të aluminit, ku atomet e oksigjenit dhe aluminit janë të lidhura fort midis tyre.
Grupi i dëshmitarëve, këta janë persona të cilët sjellin fakte.
Karboni nuk mund ta zhvendosë aluminin nga oksidi i aluminit, sepse nuk është aq aktiv. Oksidi i aluminit tretet
në një tretës të veçantë.
Vendimi (të gjithë bashkë)

Vendimi presupozon konkluzionin.
Konkluzion: Alumini veçohet nga oksidi i tij përmes elektrolizës. Natriumi veçohet nga uji i detit me anë të
rrymës elektrike.
Vlerësimi
- marrjen e vendimeve;

1. Emërtoni dy elemente, të cilat veçohen nga përbërjet e tyre përmes rrymës elektrike.
2. Shpjegoni pse hekuri veçohet nga xeherorët e tij, duke u nxehur me karbon.
86

Marrim tri provëza dhe hedhim
në fundin e tyre gozhdë të pastër; në provëzën e
Tema mësimore: Brejtja e metaleve (korrozioni) dhe parë hedhim ujë dhe e mbyllim, në të dytën ujë
mbrojtja prej tij dhe vaj, në të tretën klorur kalciumi
Vini re se cila nga gozhdët e hedhura në tri gotat

është ndryshkur?
fushës sipas temës mësimore Brejtje
Nxënësi/ja: Ndryshkje
• tregon kushtet e nevojshme që shkaktojnë Mbrojtje me sakrifikim
ndryshkjen;
• përshkruan dhe shpjegon mënyrat e parandalimit të
ndryshkjes.
teksti Kimia 9, e-libri, provëza me madhësi mesatare. ndërkurrikulare:
Fizika
Matematika
Biologjia
PNP
Parashikimi Lëviz/ndalo/krijo dyshe Diskutimi i ideve Punë me klasën
Ndërtimi i njohurive Lexim përmbledhje në Ndërtimi i shprehive Punë me grupe
dyshe studimore
Përforcimi Role të specializuara në Nxitja e diskutimit Punë individuale
diskutim
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Lëviz /ndalo/ krijo në dyshe

Duke qenë se kjo orë është e ngjashme me orën paraardhëse pothuajse ndjekim të njëjtat metoda “ngriva”,
“shkriva”. Nxënësit lëvizin në klasë dhe marrin komandën e mësueses, me komandën “ngriva” nxënësit do të
lëvizin nëpër klasë dhe me komandën “shkriva” ata do të shkojnë në vendet e tyre.
Dyshja e parë
Nxënësi/ja 1: Çfarë e shkakton brejtjen?
Nxënësi/ja 2: Metalet duke vepruar me avujt e ujit dhe me oksigjenin në ajër shkaktojnë brejtjen e metalit.
Komanda “ngriva”.
87
Dyshja e dytë
Nxënësi/ja 1: Çfarë e shkakton ndryshkjen?
Nxënësi/ja 2: Brejtja e hekurit dhe e çelikut quhet ndryshkje.
Komanda “shkriva”.
Dyshja e tretë
Nxënësi/ja 1: Babi im do të blejë një skaf, po nuk di si ta blejë, prej alumini apo çeliku?
Nxënësi/ja 2: Ne kemi mësuar që çeliku ndryshket, kurse alumini jo, prandaj është mirë që ta blejë prej alumini.
Ndërtimi i njohurive: Lexim përmbledhje në dyshe/reaksioni zinxhir

Paragrafi i parë (treshja e parë)
Nxënësi/ja 1: Çfarë hedhim në provëzat që kemi marrë për eksperiment?
Nxënësi/ja 2: Në secilën nga provëzat hedhim nga një gozhdë.
Nxënësi/ja 3: Gjithashtu në secilën nga provëzat hedhim tek e para ajër, tek e dyta vaj dhe ujë të valuar tek e
treta klorur kalciumi në ajër të thatë.
I lëmë njëfarë kohe dhe vërejmë se cila nga gozhdët është ndryshkur.
Paragrafi i parë (treshja e dytë)
Nxënësi/ja 1: Në cilën provëz është ndryshkur gozhda?
Nxënësi/ja 2: Gozhda që ndodhet në gotën e parë është ndryshkur.
Nxënësi/ja 3: Gozhda në gotën e dytë dhe të tretë nuk është ndryshkur.
Kjo sepse ne e dimë që ndryshku formohet nga avujt e ujit dhe oksigjeni.
Paragrafi i parë (dyshja e parë)
Nxënësi/ja 1: Cili është reaksioni që zhvillohet midis hekurit ujit dhe oksigjenit?
Nxënësi/ja 1: Reaksioni që ndodh është
hekur +oksigjen +ujë → oksid hekuri (III) i hidratuar
Shtresa e ndryshkut është një shtresë poroze ,që cifloset shpejt dhe largohet nga sipërfaqja e hekurit.
Ndryshkja përshpejtohet nga tretësirat e kripërave, prandaj anijet ndryshken shumë shpejt.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Role të specializuara në diskutim

Ekipi i kontrollit: Ndërmarrjes i nevojiten të ndërrojnë anijet, pasi do të shkojnë për remont kapital. Për këtë
arsye duhet të bëjmë një kontroll cila nga anijet ka probleme me ndryshkjen cila jo dhe si mund të veprojmë.
Grupi ekspert: merret me vlerësimin e punës së kryer nga ekipi i kontrollit.
Çfarë duhet të bëjmë shtrohet pyetja nga ekspertët me se duhet t’i ndërtojmë anijet me alumin apo çelik. Ne
dimë që alumini është më lart se hekuri në radhën e aktivitetit, si rrjedhim ai duhet të brehet më shpejt se
hekuri, por nuk ndodh kështu. Çeliku brehet më lehtë.
Grupi i krijuesve: Disa nga krijuesit mendojnë për masat mbrojtëse që duhen të merren për mbrojtjen e
këtyre objekteve, të cilat kanë një kosto të lartë dhe sjellin dëme ekonomike të konsiderueshme. Për këtë, ata
menduan që të bëhet plastifikimi i telave apo grasatimi i motorëve.
Një mënyrë tjetër është lyerja me bojë e anijeve, por ajo gërvishtet, prandaj më mirë është ngjitja e një cope
zinku në fundin e anijes.
Vlerësimi
- aktivizimin dhe pjesëmarrjen gjatë orës së mësimit;
- aftësinë për të administruar situata që lehtësojnë punën e mbrojtjes së metaleve.

1. Si mendoni, a ndryshket hekuri i veshur me plumb?
2. Listoni disa mënyra që parandalojnë ndryshkjen.
3. Zinku i mbron anijet prej çeliku duke u vetësakrifikuar. Shpjegoni pse magnezi mund t’i mbrojë në të njëjtën mënyrë.
88

Tematika: Radha e aktivitetit të metaleve Situata e të nxënit
Hekuri është më aktiv se bakri, prandaj e zhvendos
atë.
Tema mësimore: Reaksionet e zëvendësimit te Çfarë ka ndodhur?
metalet
Hekur (gozhdë)
Bakri fillon të depozitohet në

telin e hekurit.
Sulfat bakri
fushës sipas temës mësimore: Reaksion zëvendësimi
Nxënësi/ja: Reaksione piroteknike
• shpjegon se çfarë janë reaksionet e
zëvendësimit;
• shpjegon rëndësinë e këtyre reaksioneve;
• analizon të dhënat dhe faktet që kanë lidhje me
hipotezat që do të hidhen për vërtetimin e tyre.
teksti Kimia 9, e-libri, letra me ngjyra, tel bakri, ndërkurrikulare:
llambë Bunsen, mbajtëse provëzash, zink. Fizika
Matematika
PNP:
Parashikimi Lapsat në mes Diskutimi i ideve Punë me klasën
Ndërtimi i njohurive Ditar trepjesësh Ndërtimi i shprehive Punë me grupe
studimore
Përforcimi Rishikim në dyshe Nxitja e diskutimit Punë individuale
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Lapsat në mes

Nxënësit ndahen në grupe me jo më shumë se 4 nxënës. Shkruhen në tabelë disa nga reaksionet e
zëvendësimit. Fillon zbatimi i teknikës “Lapsat në mes”.
Nxënësi/ja kërkon të thotë idenë e tij dhe ngre lapsin.

- Ky nxënës nuk duhet të flasë derisa gjithë të tjerët të vendosin lapsat mbi tavolinë. Në momentin kur nxënësi/
ja nuk ka gjë më për të thënë thotë “PAS”. Mësuesja/i kalon në të gjitha grupet duke zgjedhur të zotin.

Mësuesja/i përgatit fletë pune për nxënësit e çdo grupi. Çdo pyetje ka nga një kolonë, ku jepet komenti.
Nxënësit plotësojnë kolonën e komenteve, që do të jetë si më poshtë:
89
Pyetja Komenti i nxënësve

Pse riciklohet bakri? Prodhimi botëror i bakrit rreth 15 milionë tonë në vit. Rezervat e
bakrit nuk janë të përjetshme, prandaj bakri riciklohet. Ai nxirret
nga xeherorët e bakrit. Mbetjet e xeherorëve të bakrit spërkaten
me acid sulfurik të holluar. Në këtë tretësirë shtojmë mbetje
hekuri. Barazimi i reaksionit paraqitet si më poshtë:
Fe+ CuSO4 → Cu+FeSO4
Me çfarë reaksioni kemi të bëjmë? Ky reaksion është një reaksion zëvendësimi, hekuri është më
aktiv se bakri, ndaj ai e zhvendos bakrin nga përbërjet e tij.
Si zhvendosen metalet nga oksidet e Një metal më shumë aktiv mund ta zhvendosë një metal më pak
tyre? aktiv nga oksidi i tij.
Një nxënës tentoi të kryente prova me një çift substancash. Ai shtroi pyetjet:
– A ka ndonjë shenjë që tregon se ka reaksion kimik?
– Cilat janë produktet që do të formohen?
Prandaj ndërtoi një tabelë:
Elementi metalik Oksidi i metalit Vrojtime

Hekur Oksid bakri Formohet një metal me ngjyrë të kuqërremtë.
Bakër Oksid hekuri Nuk ndodh reaksion.
Zink Oksid bakri Formohet një metal me ngjyrë të kuqërremtë.
Bakër Oksid zinku Nuk ndodh reaksion.
zink Oksid hekuri Formohet një metal me ngjyrë argjendi.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Rishikimi në dyshe

Në këtë fazë, mësuesi/ja u jep nxënësve një ushtrim, të cilin ata e diskutojnë me shokun/shoqen e bankës.
- Cili nga metalet e mëposhtme zhvendos njëri-tjetrin? Pse?
hekur + oksid bakri → bakër + oksid hekuri
zink + oksid bakri → bakër + oksid zinku
alumin + oksid hekuri → oksid alumini + hekur
Pas diskutimit me njëri-tjetrin, nxënësit ftohen në një diskutim të përbashkët në zgjidhjen e ushtrimeve.
Vlerësimi

1. Çfarë është një reaksion zëvendësimi?
2. Përshkruani një reaksion të nevojshëm zëvendësimi dhe tregoni pse shërben ai.
Jepni shembuj
90

Tematika: Radha e aktivitetit të metaleve Situata e të nxënit: Vëzhgoni! Erdeta donte të hetonte
mbi reaksionet e metaleve me acidin klorhidrik. Ajo mori
hekur, zink dhe magnez
Tema mësimore: Përsëritje
Përcaktoni faktorët që
do të kontrollojë Erdeta.

të fushës sipas temës mësimore: Elektrolizë
Nxënësi/ja: Aktiv
• përshkruan se çfarë do të vrojtojë nga veprimi Brejtje
i acideve me metalet;
• analizon të dhënat dhe faktet qe kanë lidhje
me hipotezat që do të hidhen për vërtetimin e
tyre.
teksti Kimia 9, e-libri, kartonë, letra me ngjyra, ndërkurrikulare:
zink, hekur, plumb, magnez, epruveta Fizika
Matematika
Biologjia
PNP:

Ndërtimi i njohurive Hartë koncepti Ndërtimi i shprehive studimore Punë me grupe
Përforcimi Diagrami i venit Nxitja e diskutimit Punë individuale

Fillohet me përsëritjen e gjithë kapitullit. Mësuesi/ja u drejton nxënësve këto pyetje:
– A është e vërtetë se disa metale veprojnë me oksigjenin? (Po, pothuajse të gjitha metalet veprojnë me
oksigjenin.)
– Çfarë gazi formohet kur metalet veprojnë me acidet? (Kur metalet veprojnë me acidet çlirojnë gazin
hidrogjen dhe formojnë kripëra.)
– Çfarë janë reaksionet e zëvendësimit? (Janë ato reaksione gjatë të cilave një metal më aktiv mund të
zhvendosë një metal më pak aktiv.)
Ndërtimi i njohurive: Hartë koncepti

Klasa ndahet në tri grupe të mëdha.
Çdo grup do të zhvillojë praktikisht zbërthimin e një pyetje të caktuar
Pyetjet do ti paraqesim në një tabelë
91
Përshkruani Përcaktoni Emërtoni

Një mësues demonstroi reaksionet e Erdeta donte të hetonte mbi Iliri vendosi një copëz zinku në
tre metaleve reaksionet e metaleve me HCl të një tretësirë të sulfatit të bakrit.
holluar. Ndodh reaksioni kimik
Litiumi zink + sulfat bakri →
lëviz rreth e qark sipërfaqes së ujit; bakër + sulfat zinku
shfaq flluska me shpejtësi. HCl Emërtoni produktet e reaksionit
dhe shkruajini atë me formulë
Magnezi kimike.
shfaqen flluska të vogla në Shpjegoni pse ky është një
sipërfaqen e metalit. reaksion zëvendësimi.
Kaliumi Iliri vendosi të emërtojë veprimin

lëviz rreth e qark sipërfaqes së ujit; Erdeta do të përcaktojë cilin e reaksionit
shfaq flluska me shpejtësi. faktor do të ndryshojë. Nxënësi/ja emërton:
Nxënësi/ja përshkruan: Nxënësi/ja përcakton: Zn + nitrat nikeli →
• Nga bashkëveprimi i metalit • Ajo do përcaktojë dy faktorë nitrat zinku + Ni
me ujin formohen tretësira për të kontrolluar. • Nga metalet me aktiv është
bazike • Erdeta po e përsërit hetimin Zn, sepse ndodhet më para
p.sh., kalium + ujë → me një acid tjetër. Si mendoni, në radhën e aktivitetit se Ni
pse? • Ni + HCl →
hidroksid kaliumi • Erdeta do të përcaktojë që • Klorur nikeli + H2
gazi që formohet si produkt
i reaksionit të metaleve me
acidet.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Diagrami i Venit
Metalet veprojnë Tretësira Acidi klorhidrik

me acidet dhe Klorure vepron me metalet
çlirojnë hidrogjen Kloruri i zinkut çlirojnë hidrogjen
çlirojnë flluska gazi Kloruri i natriumit çliron flluska gazi
Japin reaksione zëvendësimi
Konkluzion: metali që ndryshket më shumë nga veprimi i tij me ujin është hekuri, i cili brehet dhe nga
veprimi i oksigjenit.
Metal tjetër që brehet është edhe çeliku.
Kushtet që provojnë ndryshkjen janë uji dhe ajri.
Vlerësimi
- aktivizimin gjatë orës së mësimit, si dhe aftësinë që të bëjnë krahasime në radhën e aktivitetit të metaleve;
- aftësinë për të shprehur shkruar saktë dhe bukur reaksionet e veprimit te metaleve me ujin.

1. Alumini është një metal aktiv, megjithatë ai nuk brehet. Shpjegoni pse.
2. Përshkruani mbrojtjen nga brejtja me sakrifikim dhe përdorimet e kësaj mbrojtjeje.
3. Përshkruani procesin e ndryshkjes dhe shkruani barazimin me fjalë me formula.
92

Tematika: Përfitimi i kripërave Situata e të nxënit: Na është dhënë një reaksion
A + BC AB+C
Çfarë vini re në reaksionin e mësipërm ?
Tema mësimore: Reaksionet e zëvendësimit Përgjigjen e kësaj pyetjeje do ta japim gjatë marrjes së
njëfish dhe zëvendësimit dyfish njohurive të reja.
të fushës sipas temës mësimore Reaksione të zëvendësimit njëfish
Nxënësi/ja: Reaksione të zëvendësimit dyfish
• identifikon paraqitjen e ndryshme të
reaksioneve të zëvendësimit;
• përshkruan tipat e reaksioneve të këmbimit të
njëfishtë dhe të dyfishtë.
teksti Kimia 9, e-libri, zink. sulfat bakri, klorur Fizika
natriumi Matematika
Biologjia
PNP
Parashikimi Eksperimenti Diskutimi i ideve Punë me klasën
Ndërtimi i njohurive Mësim i përqendruar mbi Ndërtimi i shprehive Punë me grupe
argumente studimore
Përforcimi Organizuesi grafik Nxitja e diskutimit Punë individuale
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Eksperimenti

Eksperimenti 1: Vëzhgoni me kujdes eksperimentin!
Në gotën e sulfatit të bakrit hedhim metalin e zinkut. Çfarë formohet?
Zn
sulfat bakri Zn +CuSO4 → Cu +ZnSO4
Në këtë fazë, mësuesja/i nxit imagjinatën e nxënësve nëpërmjet vëzhgimit dhe u kërkon ta paraqesin
eksperimentin në mënyrë skematike, duke e ilustruar me figura gjeometrike, p.sh.:
+ +
Zn Cu SO4 Zn SO4 Cu
Shpjegoni figurën.
Ndërtimi i njohurive: Mësim i përqendruar mbi argumente

Mësuesi/ja fillon shpjegimin e përgjigjeve në mënyrë të hollësishme për të gjitha pyetjet që do të drejtojnë
93
nxënësit, duke filluar shpjegimin e njohurive të reja duke u bazuar në argumente. Për këtë arsye, nxënësit
grupohen në grupe dyshe. Secilës dyshe i jep fletë pune të përgatitura më parë, të cilat përmbajnë një listë
elementesh.
Pyetje Ç’janë reaksionet e zëvendësimit njëfish?
Përgjigje Reaksionet e zëvendësimit njëfish karakterizohen nga zëvendësimi i një joni ose atomi të një
përbërje të vetme, që zëvendësohet nga një atom i një elementi tjetër.
Arsyet Se atomet ndërrojnë vendet me njëri-tjetrën, sepse një metal zhvendos një metal tjetër nga një
kripë, nëse metali në gjendje të lirë është në radhën e aktivitetit më parë nga metali i kripës.
Shembuj Zn + CuSO4 → Cu + ZnSO4
Prova i lirë i lidhur i lirë i lidhur

Pyetje Ç’janë reaksionet e zëvendësimit të dyfishtë?
Përgjigje Quhen ndryshe reaksionet e këmbimit të dyfishtë, elementet nga dy përbërjet këmbejnë
vendet me njëri-tjetrin.
Arsyetimi Zëvendësimi i dyfishtë mund të ndodhë kur njëri nga produktet largohet nga tretësira në
gjendje të gaztë ose në trajtë precipitati.
Ose kur dy speciet kimike kombinohen për të formuar një elektrolit të dobët, p.sh., H 2O, HNO2
,H2SO4 që mbetet i pashpërbashkuar në tretësirë.
Shembuj Kloruri i kalciumit vepron me tretësirën e argjendit. Produkti i reaksionit është kloruri i
argjendit dhe nitrati i kalciumit.
Ca Cl2 2Ag NO3 Ca (NO3)2 2Ag Cl
Prova Një reaksion asnjanësimi është një reaksion i këmbimit të dyfishtë që ndodh kur një bazë dhe
një acid bashkëveprojnë dhe produktet e reaksionit janë kripë dhe ujë.
P.sh.: HCl + NaOH → NaCl +H2O
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Përforcimi organizuesi grafik

Thamë që kripërat formoheshin nga bashkëveprimi i një acidi
dhe një baze, metal plus acid, si dhe kripë plus kripë,
oksid bazik plus oksid acid e paraqesim grafikisht.
Këto janë disa mënyra po ka dhe të
Gatitja e kripërave
Kripëra të tretshme Kripëra të patretshme
Asnjanësimi Metal + acid Precipitim

(acid+ bazë) → këmbim Acid +oksid metali (kripë e tretshme + kripë
dyfish Acid+karbonat metali e patretshme)
Këmbim njëfish Këmbim i dyfish
94
tjera do ti mësojmë më vonë

Vlerësimi
- aftësinë për të shprehur saktë konceptet kryesore;
- saktësinë në identifikimin e reaksioneve të zëvendësimit njëfish dhe dyfish.

1. Shpjegoni shkurtimisht reaksionet zëvendësimit njëfish dhe dyfish.
2. Jepni tre shembuj të reaksioneve të tilla.
3. Ç’janë reaksionet e zëvendësimit?

Tematika: Përfitimi i kripërave Situata e të nxënit: Këto foto tregojnë disa kristale.
Çfarë kanë të përbashkët ato? A janë kripëra këto pamje
fotografike?
Tema mësimore: Gatitja e kripërave nga
bashkëveprimi i metaleve me acidet
kristale të sulfatit të bakrit kristale të nitratit të natriumit

të fushës sipas temës mësimore Gatitja e kripërave
Nxënësi/ja: Reaktantë
• përshkruan gatitjen e kripërave nga veprimi i
acideve me metalet.
Teksti i nxënësit Kimia 9, e-libri, cilindër i Fizika
shkallëzuar, hinka gota me fund konik, piketa, Kimia farmaceutike
havan porcelani.
PNP

Parashikimi Lëviz /ndalo/krijo dyshe Diskutimi i ideve Punë me klasën
Ndërtimi i njohurive Eksperimenti Ndërtimi i shprehive Punë me grupe
studimore
Përforcimi Buzëkuqi rrethor Nxitja e diskutimit Punë individuale
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Lëviz /ndalo/krijo dyshe

Në këtë fazë, mësuesja/i organizon lojën “ngriva “ “shkriva”. Nën veprimin e komandës nxënësit do të bëhen
partnerë dhe diskutojnë me njëri-tjetrin.
95
– Çfarë dini ju për kripërat?

Nxënësit marrin kohën e duhur për të diskutuar me njëri-tjetrin. Me komandën “shkrij”, dyshet fillojnë të
organizohen për përgjigjen me intervale.
Dyshja e parë
Nxënësi/ja 1: Unë di që kripa është një përbërje, ku metali ka zëvendësuar hidrogjenin e acidit.
Nxënësi/ja 2: Acide të ndryshme prodhojnë kripëra të ndryshme “ngriva”.
Dyshja e dytë
Nxënësi/ja 1: Kripërat që rrjedhin nga acidi klorhidrik emërtohen klorure. (“shkriva”)
Nxënësi/ja 2: Kripërat që rrjedhin nga acidi sulfurik emërtohen sulfate. (“ngriva”)
Dyshja e tretë
Nxënësi/ja 1: Kripërat që rrjedhin nga acidi nitrik emërtohen nitrate. (“shkriva”)
Nxënësi/ja 2: Kripërat që rrjedhin nga acidi karbonik emërtohen karbonate.

Eksp. 1 Eksp. 2
Për të gatitur klorurin e magnezit, Samuelit
i nevojiten dy reaktantë:
Veçimi i klorurit të magnezit Gatitja e klorurit të magnezit
Pasi përshkruan eksperimentin, mësuesi/ja u kërkon nxënësve të përcaktojnë reaktantët dhe produktet që
formohen
Nxënësi/ja 1: Nga eksperimenti i mësipërm unë vëzhgova se gjatë veprimit të acidit klorhidrik me magnezin
formohet kripë dhe hidrogjen.
Reaksioni paraqitet në këtë mënyrë:
Mg+ 2HCl → MgCl2 +H2
Nxënësi/ja 2: Tek eksperimenti i dytë, veçimi i magnezit nga klori, ne e filtrojmë përzierjen dhe kështu largohet
magnezi në gjendje të ngurtë. Më pas e hedhim tretësirën në një enë avullimi, uji fillon të avullojë. Kur në enë
mbetet gjysma e vëllimit të tretësirës, përfundon nxehjen dhe e lë enën në një vend të ngrohtë. Pas disa ditësh,
ajo vë re disa kristale të bardha.
Prezantimi dhe rishikimi i rezultateve të arritura: Buzëkuqi rrethor
Unë mendoj se Mendo, puno,

Duke punuar vë re që
Mg vepron me acidin dhe shkëmbej mendime
pas disa sekondash Mg
formon flluska. nuk vepron më.
Ne mendojmë se kur metalet

veprojnë me acidet formojnë
kripë dhe hidrogjen.
96
Vlerësimi
Gjatë kësaj ore, nxënësit vlerësohen për:
- përshkrimin e eksperimenteve;
- ilustrimin me anë të figurave të cilat demonstrojnë eksperimentin;
- aftësinë për të shkruar saktë, shpejt dhe pa gabime reaksionet e veprimit të metaleve me acidet.
Detyrë
1. Deni gatiti një kripë nga një acid dhe një metal. Emërtoni procesin me ane të të cilit veçojmë tretësirën e
kripës nga pjesa e metalit që nuk ka vepruar.
2. Emërtoni metalin dhe acidin që duhet të hyjë në reaksion për të prodhuar një kripë, nitratin e magnezit.

Tematika: Përftimi i kripërave Situata e të nxënit: Kërpudhat sulmojnë bimët e
ndryshme, duke u shkaktuar dëme kërcejve, farave,
frutave, rrënjëve.
Tema mësimore: Gatitja e kripërave nga Prandaj këto luftohen
bashkëveprimi i acideve me karbonatet dhe oksidet me sulfat bakri.
Pse?

fushës sipas temës mësimore Gatitja e kripërave
Nxënësi/ja: Acide
• përshkruan gatitjen e kripërave nga veprimi i Okside karbonate
acideve me karbonate;
• shkruan barazimet kimike të këtyre reaksioneve.
teksti i nxënësit Kimia 9, e-libri, sulfat bakri, llamba ndërkurrikulare:
Bunsen, enë avullimi, acid sulfurik. Fizika
Biologjia
Matematika
PNP

Ndërtimi i njohurive Eksperimenti Ndertimi i shprehive Punë me grupe
studimore
Përforcimi Stuhi mendimesh Nxitja e diskutimit Punë individuale
97

Mësuesi/ja harton pyetje që kanë lidhje me temën, nxjerr mendime të ndryshme nga nxënësit, duke i pyetur
rreth ideve të cilat nuk janë diskutuar më parë.
– Kemi dëgjuar se sulfati i bakrit përdoret për të dezinfektuar rrushin nga mikrobet dhe ndryshkja e tyre. Si
ndodh kjo?
(Kërpudhat dëmtojnë shumë cilësinë e të mbjellave, prandaj për të luftuar përdoren kimikate, si fungicidet, të
cilat prodhohen në rrugë industriale, si sulfati i bakrit.)
Si gatitet sulfati i bakrit?
Kryejmë një eksperiment: marrim një gotë kimike, në të cilën hedhim karbonat bakri dhe acid sulfurik të holluar
dhe i përziejmë me një thupër qelqi.

– Si gatitet sulfati i bakrit?
Sulfati i bakrit është një kripë dhe gatitet nëpërmjet reaksioneve të mëposhtme:
Reaksioni 1
acid sulfurik + bakër → sulfat bakri + dyoksid squfuri + ujë
• 2H2SO4 + Cu → CuSO4+ 2H2O + SO2 +H2O
Reaksioni 2
acid sulfurik +oksid bakri → sulfat bakri + ujë
• H2SO4 + Cu O → CuSO4+ 2H2O
Reaksioni 3
acid sulfurik + karbonat bakri → sulfat bakri + ujë + dyoksid karboni
• H2SO4 + CuC O 3→ CuSO4+ 2H2O + CO2
Ndarja e sulfatit të bakrit nga përzierja
Flutura filtroi tretësirën e përzier me substancat që kemi hedhur më sipër. Ajo e mblodhi tretësirën e sulfatit të
bakrit në një enë avullimi dhe e nxehu me flakë.
Mësuesi/ja udhëzon nxënësit:
– Vini re me shumë kujdes çfarë do të ndodhë
Përgjigjja e nxënësve:
– Një pjesë e ujit avulloi.
– Kur gjysma e sasisë së ujit avullon, nëse e vendosim në një mjedis të ngrohtë çfarë do të ndodhë?
Nxënësi/ja vuri re se pas disa ditësh u formuan kristalet e sulfatit të bakrit me ngjyrë të kaltër.
98

Në këtë fazë secili nga nxënësit jep mendime të njëpasnjëshme që konsiderohen si stuhi mendimesh të cilat
janë të njëpasnjëshme ne formë zinxhiri
Sa pushon njëri tjetri jep mendimin tjetër e kështu me radhë
Acidi vepron me Acidi vepron me oksid

Stuhi
karbonate dhe jep kripë, ujë, bakri dhe jep kripë
mendimesh
dyoksid karboni. dhe ujë.
Acidi vepron me Gjatë avullimit të

metalet dhe jep kripë sulfatit të bakrit formohen
dhe ujë. kristale të bakrit.
Vlerësimi
- aftësinë për të gatitur në kushte laboratorike eksperimente të ndryshme.

1. Përshkruani duke ilustruar dhe me figurë gatitjen e një kripe nga bashkëveprimi i një metali dhe acidi.
2. Shkruani barazimin me fjalë dhe formula kimike për reaksionin midis karbonatit të zinkut dhe acidit klorhidrik.
Emërtoni kripën që formohet.
3. Emërtoni karbonatin e metalit dhe acidin që nevojitet për të përfituar kristale të nitratit të zinkut.

Tematika: Përftimi i kripërave Situata e të nxënit: Kripa e gjellës u jep shije të
gjitha ushqimeve.
Tema mësimore: Gatitja e kripërave nga Më 2010, India prodhoi më shumë se 15 milionë
bashkëveprimi i acideve me bazat (reaksionet e tonë klorur natriumi, ndërsa Egjipti 2,4 milionë to
asnjanësimit) në.
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të Fjalë kyç
fushës sipas temës mësimore Asnjanësim
Nxënësi/ja: Indikator
• përshkruan gatitjen e kripërave nga bashkëveprimi i
acideve me bazat;
• ilustron me anë të figurave eksperimentet që do
zhvillohen.
Teksti i nxënësit Kimia 9, hinka ndarëse, filtra, llamba ndërkurrikulare:
Bunsen, kripë gjelle,cilindër i shkallëzuar, mbajtëse Fizika
provëzash Biologjia
Matematika
PNP
99

Parashikimi Çfarë dimë /Çfarë duam Diskutimi i ideve Punë me klasën
të dimë
Ndërtimi i njohurive Çfarë mësuam /mendo Ndërtimi i shprehive Punë me grupe
puno në dyshe studimore
Përforcimi Tryezë e rrumbullakët Nxitja për të përsosur të Punë individuale
shkruarit
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Çfarë dimë /Çfarë duam të dimë

Mësuesja /i synon nxitjen dhe përfitimin e sa shumë ideve në lidhje me temën dhe shtron pyetjen:
– Çfarë dini për reaksionet e asnjanësimit? (Nga klasa e tetë kemi mësuar që kripërat formoheshin gjatë
bashkëveprimit të acideve dhe bazave. Ky reaksion ishte një reaksion asnjanësimi. Në tretësirën e formuar
nga ky veprim, letra e lakmuesit nuk e ndryshon ngjyrën.)
– A keni ndonjë ide se si gatitet kloruri i natriumit? (Kripa e kloruri i natriumit gatitet nga vetë veprimi i natriumit
me klorin:
natrium + klor → klorur natriumi
2Na +Cl2 → 2NaCl
Gjithashtu kloruri i natriumit gatitet nga acidi klorhidrik me hidroksidin e natriumit:
HCl +NaOH→ NaCl + H2O)
Ndërtimi i njohurive: Çfarë mësuam/ mendo /puno në dyshe

Nxënësit ndahen në grupe dyshe.
Mësuesi/ja i udhëzon nxënësit që, duke lexuar tekstin, të gjejnë përgjigjet e pyetjeve që u hartuan në parashikim.
Grupi i parë: njëri merr rolin e “udhëzuesit”, kurse tjetri merr rolin e “dëgjuesit”.
• Është e rëndësishme të ndërrohen rolet brenda dyshes.
• Mësuesi/ja orienton nxënësit qe të japin përgjigje për pyetjen e parë, duke ndërruar rolet.
• Brenda secilit grup duhet të ketë diskutim dhe shkëmbim mendimesh.
• Sa është sasia e hidroksidit të natriumit që nevojitet?
punojnë dy nxënës të tjerë nga grupi i tretë
100
Mësuesi/ja sqaron se çfarë mësuam, duke përfshirë në përgjigjet e saj dy nxënës. Nxënësi/ja 1 filtroi përbërjen
duke larguar kështu pluhurin e qymyrit. Ai/ajo humbi një pjesë të produktit/
Nxënësi/ja 2 nuk kishte nevojë ta filtronte produktin. Ai/ajo nuk humbi asnjë pjesë nga produkti në hapin e parë.
Kur të dy përdorën banjë uji për të avulluar, humbën sasi të vogla të klorurit të natriumit
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Tryezë e rrumbullakët

Mësuesi/ja ndan klasën në grupe dhe i vendos në formë të rrumbullakët. Ai/ajo vendos në secilin grup një
nxënës që të fillojë lojën i pari , u jep një laps dhe një letër dhe u kërkon të shkruajnë nga një karakteristikë, si
në faqen 77 të tekstit të nxënësit.
Pasi plotësohet nga nxënësi i parë, letra paloset dhe i jepet shokut tjetër, ku shkruan karakteristika të tjera e
kështu vazhdon loja.
Vlerësimi
- demonstrimin dhe shpjegimin e argumenteve gjatë eksperimentit;

Tematika: Diversiteti, përfitimi i kriprave Situata e të nxënit: Nqs marim acid dhe zink çfarë
do të formohet?
zink
Tema mësimore: Përsëritje acid klorhidrik
fushës sipas temës mësimore: 1. Përkufizon saktë Reaktantë
përbërjet që shërbejnë për të gatitur kriprat Produkte
2. përshkruan si hetohet hidrogjeni Asnjanësim
3. emërton kriprat e ndryshme që formohen nga Indikator
përbërje të ndryshme Flluska
Burimet :gota kimike, trekëmbësh, enë avullimi, Lidhja me fushat e tjera ose me temat
cilindër i shkallëzuar, spatul hnkë ndarëse. ndërkurrikulare: fizika, biologjia, matematika
PNP:

Parashikimi Alfabeti i njëpasnjëshëm Diskutimi i ideve Punë me klasën
Ndërtimi i njohurive Veprimtari e leximit të Ndërtimi i shprehive studimore Punë me grupe
drejtuar /puna në dyshe
Përforcimi Shkrimi i shpejtë Nxitja e diskutimit Punë individuale
101
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Alfabeti i njëpasnjëshëm

• Secilit nxënës i jepet një kopje e paplotësuar e alfabetit të njëpasnjëshëm
• Kërkohet nga nxënësit që të shkruajnë një term, një fjalë, një veti.
• Pasi e plotëson, secili nxënës e këmben me shokun ngjitur. Fillojmë veprimtarinë.
K M A O K
kripë metal acid oksid karbonat
Pasi nxënësi i parë shkruan fjalët e para, ia jep shokut të plotësojë fjalë të tjera.
NaCl Na HCl MgO CaCO3
Vazhdon nxënësi tjetër, i cili emërton të gjitha simbolet e mëposhtme.
klorur natriumi natrium acid klorhidrik oksid magnezi karbonat natriumi
Formohet nga vepron me acidin vepron me oksidin
Ndërtimi i njohurive: Veprimtari me lexim të drejtuar puna në /dyshe

Duke qenë se kemi përsëritje, mësuesi/ja organizon një mënyrë të veçantë të kontrollit të njohurive për
kapitullin e përfitimit të kripërave
Ndahen nxënësit në tri grupe të mëdha pune. Pasi është bërë grupimi, mësuesja harton format se si do të
procedojmë, p.sh., plotësim fjalish, enigma, përkthime fjalësh, pyetje rrufe, verifikime etj.
Grupi i parë:
1. Zgjidhni përkufizimin më të saktë për kripën
a) një përbërje, ku një element zëvendëson hidrogjenin e një acidi;
b) një përbërje, ku një metal zëvendëson hidrogjenin e një acidi;
c) një substancë që i jep shije dhe konservon ushqimet;
ç) përbërje kloruri dhe sulfati.
2. Emërtoni kripërat që gatiten nga bashkëveprimi i çifteve të mëposhtme të substancave, përcaktoni nëse
është reaksion i këmbimit njëfish apo dyfish.
a) magnez dhe acid klorhidrik;
b) zink dhe acid sulfurik;
c) oksid zinku dhe acid nitrik.
3. Plotësoni barazimet me fjalë dhe formula kimike
magnez + acid nitrik
zink + acid sulfurik
karbonat bakri + acid klorhidrik
4. Përshkruani gatitjen e klorurit të bakrit dhe emërtoni gazin që çlirohet. Shkruani barazimin me fjalë për këtë
reaksion
Grupi i dytë:
1. Emërtoni kripërat që gatiten nga bashkëveprimi i çifteve të mëposhtme të substancave, përcaktoni nëse
është reaksion i këmbimit njëfish apo dyfish.
a) kalcium dhe acid klorhidrik
b) zink dhe acid karbonik
c) oksid magnezi dhe acid nitrik
2. Emërtoni produktet e reaksionit midis karbonatit të bakrit dhe acidit sulfurik.
- Shkruani barazimin me fjalë dhe formula kimike për reaksionin midis karbonatit të bakrit dhe acidit sulfurik.
102
- Emërtoni produktet e reaksionit midis oksidit të bakrit dhe acidit sulfurik.

4. Shkruani barazimin me fjalë dhe formula kimike për reaksionin midis zinkut dhe acidit klorhidrik. Tregoni
masat mbrojtëse që duhet të marrim gjatë këtij reaksioni. Pse nuk duhet t’i prekim kristalet e klorurit të zinkut?
Grupi i tretë:
1. Olta për gatitjen e kristaleve të klorurit të bakrit ndoqi hapat e mëposhtëm, por ato nuk janë në
radhën e duhur.
• E hodhi tretësirën në një enë avullimi.
• E nxehu tretësirën, derisa avulloi gjysma e sasisë së ujit.
• Shtoi me një spatul pjesë-pjesë karbonat bakri, derisa nuk kishte më flluska.
• E vendosi ne enë avullimi.
• E filtroi tretësirën.
• Priti disa ditë derisa të avullonte.
• E vendosi enën e avullimit në një dhomë të ngrohtë.
2. Përshkruani gatitjen e klorurit të bakrit dhe emërtoni gazin që çlirohet.

Shkruani barazimin me fjalë dhe formula kimike për reaksionin midis oksidit të bakrit dhe acidit sulfurik.
3. Besiani gatiti tretësirën e klorurit të zinkut dhe hodhi tretësirën në një enë avullimi. Ai nuk e nxehu enën
drejtpërdrejt, por vendosi një enë me ujë. Pse?
4. Nga formohet kloruri i magnezit?
Cilat janë produktet e formimit nga acidi dhe karbonatet?
Kur çlirohet gazi hidrogjen?
A formohet kripë nga bashkëveprimi midis oksideve bazike dhe acideve?
Përforcimi ose konsolidimi i të nxënit

Duke qene se vetë tema konsiderohet si një kontrolli përgjithshëm kjo fazë është shkrirë bashkë me fazat e
tjera të pasqyruara më sipër.
Vlerësimi
- aftësinë për të demonstruar dhe ilustruar eksperimentet dhe konceptet kryesore.

1. Përshkruani se çfarë gazi formohet nga veprimi i karbonatit të bakrit dhe acidit klorhidrik.
2. Përshkruani disa nga mënyrat e gatitjes së kripërave.
103

Tematika: Shpejtësia e reaksioneve kimike Situata e të nxënit: Kryejmë një eksperiment.
Marrim dy gota me çaj, te njëra hedhim
sheqerin dhe e përziejmë, te tjetra hedhim
Tema mësimore: Shpejtësia e reaksionit sheqerin dhe e ngrohim në mikrovalë. Çfarë do
të ndodhë? Ku do të tretet më shpejt sheqeri?
Pse? Si mendoni, çfarë ka ndikuar në tretjen e
sheqerit?
sipas temës mësimore Shpejtësia e reaksionit
Nxënësi/ja: Reaktante
• përshkruan karakteristikat kryesore qe ndikojnë në Produkt
shpejtësinë e reaksionit;
• kupton se si mund të ndjekë shpejtësinë e një reaksioni
kimik gjatë të cilit çlirohet gaz.
teksti i nxënësit Kimia 9, e-libri, gotë kimikë, shiringë, acid ndërkurrikulare:
klorhidrik magnez tabela, shkumësa me ngjyra Fizika
Biologjia
Matematika
PNP

drejtuar studimore
Përforcimi Hartë koncepti Nxitja e diskutimit Punë individuale

Eksp. 1: Eksperimenti është një metodë që u lejon nxënësve të vëzhgojnë
në mënyrë të drejtpërdrejtë atë çka do të ndodhë dhe të nxjerrin konkluzionin
drejtpërdrejt nëpërmjet vëzhgimit.
Marrim një gotë kimike dhe në të hedhim acid klorhidrik dhe magnez.
Mira vëzhgon eksperimentin dhe vë re me kujdes se sa shpejt është harxhuar reaktanti dhe sa shpejt formohet
produkti. Ajo do të mësojë rreth shpejtësisë së reaksionit kur magnezi vepron me acidin klorhidrik. Shkruan
barazimin, të cilin e ka mësuar në klasë të tetë, ku thuhet që kur acidet veprojnë me metalet japin kripë dhe
çlirojnë gazin hidrogjen.
acid klorhidrik + magnez → klorur magnezi + hidrogjen
Ndërtimi i njohurive: Veprimtari me lexim të drejtuar (VLD)
104
Kjo është një veprimtari gjatë të cilës nxënësit nxiten të mendojnë e të parashikojnë rreth asaj që lexojnë. Ky
aktivitet organizohet në mënyrë grafike.
– Çfarë mendoni se do të ndodhë?
Duke u bazuar në njohuritë e marra dhe në atë që sqaroi Mira më sipër, ne mendojmë se do të ndodhë një
reaksion, ku gjatë veprimit të acid klorhidrik me magnezin do të çlirohet gaz.
– Çfarë provash keni?
Mira mati vëllimin e gazit që formohej gjatë çdo minute të këtij reaksioni dhe rezultatet i paraqiti në një tabelë
1. faktorin që do të ndryshojë, kohën, e vendosi në anën e majtë;
2. faktorin që do të matë, vëllimin, e vendosi në kolonën e djathtë;
3. për të zvogëluar gabimin e mundshëm, ajo e përsëriti hetimin e saj disa herë që të kishte prova të sakta dhe të sigurta.
Vëllimi i përgjithshëm i gazit i prodhuar gjatë çdo minute (cm3)
Koha (minuta) 1 2 3 Mesatarja

0 0 0 0 0
1 31 30 32 31
2 45 47 49 47
3 64 68 66 66
– Çfarë do të ndodhë në të vërtetë?

Mira vendosi sesi do t’i paraqesë rezultatet faktorët që ajo ndryshoi
dhe faktorët që ajo do të maste:
• në boshtin x, ajo vendosi faktorin që do të ndryshojë;
• në boshtin y ajo vendosi faktorin që do të matë;
• të gjitha vlerat që do t’i vendoste ne boshtet x,y ajo do t’i vendoste të
• baraslarguara nga njëra-tjetra.
Nxënësit do të studiojnë kryqet dhe do të vendosin në një vijë lineare
varësinë midis kohës dhe vëllimit të paraqitur si më poshtë:
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Hartë koncepti

Si ndryshon shpejtësia e reaksionit në raport me kohën?
Çfarë gazi çlirohet?
Sa shpejt harxhohet reaktanti?
Shpejtësi e Kur përfundon prodhimi i hidrogjenit ?
reaksionit Si e vërtetuam që një reaksion nxitet nën veprimin e shpejtësisë?
Konkluzion
Shpejtësia e një reaksioni shpreh varësinë midis harxhimit të reaktantëve dhe kohës gjatë të cilës ndodhin
këto ndryshime.
Vlerësimi
- shkrimin e reaksioneve kimike, si dhe paraqitjen e grafikëve dhe ndërtimin e diagrameve;
- aftësinë për të shprehur dhe argumentuar konceptet kryesore që kanë të bëjnë me shpejtësinë e reaksionit.

105

Tematika: Shpejtësia e reaksioneve kimike Situata e të nxënit: Kompanitë mjekësore kërkojnë
që të prodhojnë ilaçet sa më shpejt, prandaj ata
Tema mësimore: Shpejtësia e reaksionit dhe ofrojnë kimistë që tregojnë rrugët për të përshpejtuar
përqendrimi reaksionet kimike.
Cilat janë kushtet që mund të shpejtojnë reaksionin?
fushës sipas temës mësimore Sipërfaqe kontakti
Nxënësi/ja: Shpejtësi reaksioni
• përshkruan dhe shpjegon se si ndikon Përqendrim
përqendrimi në shpejtësinë e reaksionit;
• planifikon hetimet gjatë eksperimenteve të
ndryshme që zhvillohen.
Burimet : Lidhja me fushat e tjera ose me temat
teksti i nxënësit Kimia 9, e-libri, gota kimike, ndërkurrikulare:
cilindër i shkallëzuar, kronometër, shirit magnezi, Fizika
shkumësa me ngjyra. Biologjia
PNP

Ndërtimi i njohurive Kubimi Ndërtimi i shprehive studimore Punë me grupe
Përforcimi Reflekto/reflekto/reflekto Nxitja e diskutimit Punë individuale

Fillon planifikimi i hetimit: eksperiment.
• Nëpërmjet eksperimentit, nxënësit janë më të tërhequr në procesin mësimor.
• Nëpërmjet eksperimentit. nxënësit kanë më kureshtje dhe vëmendje për atë që do të ndodhë.
Nxënësit hetojnë reaksionin e magnezit me acidin klorhidrik. Mësuesja/i liston faktorët që ndikojnë në këtë
hetim.
Ndërtimi i njohurive: Kubimi

Klasa ndahet në grupe me gjashtë persona për secilin grup. Çdo grupi i jepet një kub në gjashtë faqet e të cilit
shkruhen.
njihe përshkruaje
përftoje studioje
zbatoje argumentoje
Secili nga nxënësit orientohet të japë përgjigje njërës prej pyetjeve të kubit. Nxënësit lihen të punojnë në
heshtje rreth 10’, ndërkohë mësuesja kalon në çdo grup duke i saktësuar se si duhet të përgjigjen.
Në etapën e fundit, mësuesja/i diskuton bashkë me nxënësit.
106
Faqja e parë - njihe: nxënësit vendosën të ndryshojnë përqendrimin e acidit dhe fillojnë të matin kohën.
Faqja e dytë - përshkruaje: nxënësit fillojnë të përshkruajnë eksperimentin; ata marrin një gotë konike, ku
hedhin acid klorhidrik dhe shiritin e magnezit. Gjithashtu marrin dhe një kronometër me anë të të cilit do të
matin kohën.
Faqja e tretë - studioje: studiojnë faktorët që do të ndikojnë në shpejtësinë e reaksionit. Faktorët që do të
studiojnë janë: a) përqendrimi; b) koha.
Faqja e katërt - përfitoje: përfitimi në rastin konkret është se cila është kohë që shiriti i magnezit do të veprojë;
prandaj nxënësit për zgjidhjen e këtij problemi ndryshojnë gjatësinë e shiritit të magnezit dhe ndryshojnë
përqendrimin e acidit dhe fillojnë të matin kohën.
Faqja e pestë - zbatoje: nxënësit fillojnë të zbatojnë ato që u thanë nga ana teorike, duke përcaktuar gjatësinë
e shiritit të magnezit që do të vepronte me sasinë e acidit të përqendruar dhe më pak të përqendruar.
Faqja e gjashtë – argumentoje: nxënësit fillojnë të argumentojnë rezultatet e të dhënave, duke i paraqitur në
një tabelë duke ndërtuar një kurbë dhe në fund të argumentit arritën në një konkluzion.
Grafiku tregon një varësi midis përqendrimit të acidit dhe kohës së zhvillimit të reaksionit.
Kur rritet përqendrimi i acidit, koha e zhvillimit të reaksionit zvogëlohet.
Kur përqendrimi i acidit rritet, shpejtësia e reaksionit rritet.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Reflekto/reflekto/reflekto

Mësuesi/ja në këtë fazë synon përfshirjen e nxënësve në veprimtari të ndryshme, me qëllim që të fiksojnë dhe
reflektojnë mbi njohuritë e marra.
Për këtë, mësuesi/ja kërkon nga nxënësit të ilustrojnë një eksperiment, ku secili imagjinon se si ndikon
përqendrimi në shpejtësinë e reaksionit. Shikoni figurën e mëposhtme dhe jepni mendimin tuaj.
Vëzhgoni figurën.
Çfarë tregon figura?
Ku është përqendrimi më i madh?
Vlerësimi
- aktivizimin gjatë orës së mësimit, si dhe imagjinatën për realizimin e hetimeve;
- ilustrimin e figurave që prezantojnë kryerjen e eksperimenteve të ndryshme;

107

Tematika: Shpejtësia e reaksioneve kimike Situata e të nxënit: Sipas rastit.
Tema mësimore: Shpejtësia e reaksionit dhe

temperatura

fushës sipas temës mësimore Shpejtësia e reaksionit dhe temperatura
Nxënësi/ja: Përplasja e grimcave
• përshkruan dhe shpjegon se si ndikon
temperatura në shpejtësinë e reaksionit.
teksti i nxënësit Kimia 9, e-libri, gotë konike, ndërkurrikulare:
tretësirë e tiosulfatit të natriumit, letër e vizatuar Fizika
me kryq, letër, diagrame. Biologjia
Matematika
PNP

Parashikimi Marrëdhëniet pyetje - Diskutimi i ideve Punë me klasën
përgjigje
Ndërtimi i njohurive Role të specializuara në Ndërtimi i shprehive studimore Punë me grupe
grupe
Përforcimi Përvijimi i koncepteve Nxitja e diskutimit Punë individuale
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Marrëdhëniet pyetje - përgjigje

Nxënësit lexojnë çështjen e parë të mësimit në faqen 84 të tekstit të nxënësit. Ata duhet të hartojnë pyetje
kundrejt njëri-tjetrit në grupe në dyshe.
Blerta dhe Agroni gatuan patate në të njëjtën kohë por në temperatura të ndryshme
Blerta i gatoi në temp. 20 gradë, kurse Agroni në 200 gradë.
– Ku u gatuan më shpejt patatet dhe pse?
– A ndodh kështu dhe në reaksionet e tjera?
– A shpejtohet lëvizja e grimcave nga rritja e temperaturës?
– Cilat janë disa nga mjetet që na nevojiten për këtë temë?
Ndërtimi i njohurive: Role të specializuara në grupe

Klasa ndahet në gjashtë grupe me nga pesë nxënës. Çdo grup realizon një ndarje të detyrave brenda grupit
nëpërmjet eksperimentit.
Nxënësi/ja 1: Laboranti përgatit mjetet e punës: gotë konike, tretësirë e tiosulfatit të natriumit, letër e
vizatuar me kryq, letër diagrame.
Nxënësi/ja 2: Kimisti përgatit substancat në sasinë e duhur dhe përqendrimin e duhur.
Zbatuesi zhvillon konkretisht nëpërmjet eksperimentit. Për këtë ai veproi në këtë mënyrë
108
Vëzhguesi: reaksioni i tretësirës së tiosulfatit të natriumit me acid klorhidrik jep si produkt edhe squfur të
ngurtë. Shumë shpejt, ajo nuk do ta shohë më kryqin e vizatuar në letrën e vendosur poshtë balonës konike.
Raportuesi: raporton për punën se si u zhvillua brenda grupit, pasi secili grup vepron në mënyrë të pavarur
gjatë veprimit të tretësirës së tiosulfatit të natriumit me acid klorhidrik prodhohen katër produkte:
tiosulfat natriumi + acid klorhidrik → klorur natriumi + ujë + dyoksid squfuri + squfur
Na2S2O3 +2HCl → 2NaCl + H2O +SO2+ S
Squfuri që formohet, është në gjendje të ngurtë, i patretshëm në ujë, prandaj tretësira turbullohet.
Eksperimenti u përsërit duke përdorur acid në katër temperatura të ndryshme.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Përvijim i konceptit

Mësuesja/i për të përvijuar sa më saktë dhe qartë konceptet e marra realizon një detyrë praktike, me anë të
së cilës synon që nxënësit të shkruajnë dhe evidentojnë eksperimente të ndryshme që kryhen për verifikimin e
temperaturës në shpejtësinë e reaksionit. Ai/ajo i vë nxënësit në provë t’i kryejnë dy herë të gjitha provat, për
të zvogëluar gabimin në minimum prandaj i orienton të paraqesin një tabelë që sqaron shpejtësinë e reaksionit
në varësi të temperaturës.
Koha gjatë së cilës kryqi në letër bëhet i padukshëm
Temperatura e acidit 1 2 Mesatarja

20 244 240 242
30 119 117 118
40 59 61 61
50 67 32 31
Vlerësimi
- shkrimin e reaksioneve kimike, si dhe ilustrimin e tabelave dhe diagrameve.

Rubrika Kontrolloni njohuritë në faqen 85 të tekstit.
109

Tematika: Shpejtësia e reaksioneve kimike Situata e të nxënit:
Ajo që do t’ju shpjegojmë sot është mjaft
interesante dhe e pabesueshme.
Mielli dhe pluhura të tjerë mund të shpërthejnë në
Tema mësimore: Shpejtësia e reaksionit dhe laborator nëse ka vetëm një shkëndijë.
sipërfaqja e kontaktit
fushës sipas temës mësimore Shpejtësia e reaksionit
Nxënësi/ja: Sipërfaqja e kontaktit
• përshkruan dhe argumenton se rritja e sipërfaqes
së kontaktit e rrit shpejtësinë e reaksionit.
Burimet: teksti Kimia 9, e-libri, peshore, pambuk, Lidhja me fushat e tjera ose me temat
acid klorhidrik, balonë konike. ndërkurrikulare:
Fizika
Biologjia
Matematika
PNP

drejtuar studimore

Kjo veprimtari i ndihmon nxënësit për të qenë të vëmendshëm, prandaj mësuesi/ja u jep gjashtë fjalë
kryesore dhe ata krijojnë një fjali. Fjalët janë: miell, pluhur, ajër, flakë, kokrriza, shkëndijë.

Nxënësit ndahen në tri grupe të mëdha pune dhe secilit grup i hartohen pyetjet përkatëse. Në këtë tabelë
jepen pyetjet dhe përgjigjet e secilit grup.
Grupi i parë Grupi i dytë Grupi i tretë

Si ndikon sipërfaqja e kontaktit në Pse zvogëlohej masa e balonës? A veprojnë më shpejt
shpejtësinë e reaksionit? Përgjigje pluhurat e metalit
Përgjigje Kaltra ndërtoi një aparat të tillë për të apo kokrrizat e tij?
Kaltra heton rreth reaksionit të pluhurave. hetuar si ndikon sipërfaqja e kontaktit në Përgjigje
Ajo heton reaksionin midis acidit klorhidrik shpejtësinë e reaksionit? Grimcat e acidit
dhe karbonatit të kalciumit, i cili paraqitet pambuk përplasen më
si më poshtë: karbonat shpesh me grimcat
CaCO3+2HCl →CaCl2+CO2 +H2O acid klorhidrik e ngurta, prandaj
Në këtë reaksion, grimcat e acidit peshore dhe shpejtësia e
veprojnë me grimcat e sipërfaqes së një Kaltra paraqiti një tabelë si më poshtë: reaksionit rritet.
cope karbonati kalciumi. Madhësia e grimcave Koha e zvogëlimit me 1,0 g
Karbonati i kalciumit pluhur vepron më Copa 10
shpejt me acidin e holluar nga karbonati Pluhur 1
i kalciumit i copëzuar. kokrriza 5
110
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Alfabeti i njëpasnjëshëm
Sh R G P K
shpejtësi reaksion grimca pluhur kokrriza
E ulët/e lartë kimik copa i imët të vogla
Vlerësimi
- shkrimin dhe interpretimin e reaksioneve kimike;
- aftësinë për të shprehur dhe për të diskutuar konceptet kryesore.


Tematika: Shpejtësia e reaksioneve kimike Situata e të nxënit: Sara përtyp një copë bukë dhe
kur e ha ndien një shije të ëmbël. Në gojën e Sarës ka
ndodhur një reaksion kimik.
Tema mësimore: Shpejtësia e reaksionit dhe Çfarë ka ndodhur me bukën që përtypim? (Buka
katalizatorët shpërbëhet.)
Pse shpërbëhet buka?
Cila është ajo substancë që ka nxitur
shpërbërjen?
fushës sipas temës mësimore Katalizatorë
Nxënësi/ja: Enzimë
• përshkruan dhe shpjegon karakteristikat Katalazë
kryesore të katalizatorëve në shpejtësinë e
reaksionit.
teksti i nxënësit Kimia 9, e-libri, gotë konike, tub ndërkurrikulare:
cilindrik, katalizatorë, ujë. Fizika
Biologjia
PNP
111

Ndërtimi i njohurive INSERT Ndërtimi i shprehive studimore Punë me grupe
pesëvargëshi

Në këtë fazë nxitet mendimi krijues. Nxënësit demonstrojnë
vetë punën e tyre me një interes të veçantë
Zhvillojmë eksperimentin
Katalaza shpërbën peroksidin e hidrogjenit në mëlçi.

Nëpërmjet figurës, nxënësit do të krahasojnë procesin që ndodh gjatë
reaksionit nën veprimin e një katalizatori. Këtë ata do ta shpjegojnë së
bashku me mësuesen në fazë e marrjes së njohurive të reja.
Ndërtimi i njohurive: INSERT di/ dua të di /mësova

Më këtë metodë nxënësi bie në kontakt me idetë e reja. Kjo metodë është një mjet i fuqishëm që i lejon
nxënësit të kontrollojnë në mënyrë aktive shkallën e të kuptuarit. I mban nxënësit të përfshirë, duke rritur
interesin e ritmin e punës, nëpërmjet shenjave di/nuk di.
Mësuesi/ja thekson njohuritë e mara më parë në bashkëpunim më nxënësit.
Ndërtojmë tabelën e insertit.
Unë di që një reaksion Kur unë ha bukë, ajo Në gojën tonë gjendet një substancë
e shpejtohet me rritjen e shpërbëhet. Cila është ajo vepruese që bën që reaksioni të zhvillohet
temperaturës. substancë që nxit shpejtësinë e shumë shpejt
njomjes së ushqimit? Kjo substancë quhet amilaza e pështymës
Unë di që një reaksion Amilaza e pështymës është një enzimë
shpejtohet me grimcimin sa Peroksidi i hidrogjenit është një që ndryshe e quajmë katalizator
më shumë të substancës substancë zbardhuese. Pse
vepruese. shpërbëhet vrullshëm kur ne Peroksidi i hidrogjenit shpërbëhet
hedhim një copë mëlçie? ngadalë nën veprimin e ujit. Nëse
Unë di që një reaksion hedhim në të një copë të vogël mëlçie,
shpejtohet në varësi të Cilët janë katalizatorët që vëmë re që
përqendrimit të ndikojnë më shumë në peroksidi i hidrogjenit fillon të zbërthehet
substancës vepruese. shpejtësinë e reaksionit? më vrullshëm, sepse në mëlçi gjendet një
lloj enzime që quhet katalazë, e cila rrit
Po oksidi i zinkut dhe hekuri shpejtësinë e reaksionit.
a shërbejnë si katalizatorë të
shpërbërjes së peroksidit të Oksidi i manganit dhe i plumbit janë
hidrogjenit? katalizatorët më të mirë të reaksioneve të
shpërbërjes të peroksidit të hidrogjenit.
Jo, oksidi i zinkut dhe hekurit nuk

mund të shërbejnë si katalizatorë të
shpërbërjes të peroksidit të hidrogjenit.
112

Është një pemë që kërkon sintetizimin e informacionit, duke e pasqyruar me një shprehje të vetme. Ai ka një
strukturë të caktuar, të cilën do e prezantojmë si më poshtë
Amilazë (një emër)
Substancë vepruese (dy mbiemra)
Zbut, njom, zbërthen (tri folje)
Amilaza zbërthen ushqimin në gojë
Katalizator (sinonimi i fjalës)

Vlerësimi
- aftësinë për të sjellë shembuj katalizatorësh të tjerë dhe për të shprehur konceptet kryesore.


Tematika: Shpejtësia e reaksioneve kimike Situata e të nxënit: Ndryshkja është një proces që
kryhet shumë ngadalë, kurse po të ngrohim gjellën
në sobë reaksioni zhvillohet më shpejt, si rezultat i
Tema mësimore: Përsëritje temperaturës.
fushës sipas temës mësimore Katalizatorë
Nxënësi/ja: Reaktantë
• liston faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e Produkte
reaksionit; • përshkruan katalizatorët që ndikojnë Flluska
në reaksion, duke e ngadalësuar apo shpejtuar atë. Enzima
teksti Kimia 9, e-libri, letra me ngjyra, tabela, ndërkurrikulare:
shkumësa me ngjyra. Fizika
Biologjia
PNP
113

Parashikimi Përmbledhje e Diskutimi i ideve Punë me klasën
strukturuar
Ndërtimi i njohurive Kontroll i detajuar Ndërtimi i shprehive Punë me grupe
studimore
Përforcimi Hartë koncepti Nxitja e diskutimit Punë individuale
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Përmbledhje e strukturuar

Duke qenë se kemi të bëjmë me një përsëritje kapitulli, gjatë kësaj faze bëhet një përmbledhje e çështjeve
më të rëndësishme që janë trajtuar në këtë kapitull. Mësuesi/ja paraqet te nxënësit momentet kryesore të
shpejtësisë së reaksionit, faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e reaksionit.
Klasa ndahet në 4 grupe pune. Gjatë kësaj teme mësimore pothuajse të gjitha etapat shkrihen me njëra-tjetrën
në formën e pyetjeve të ndryshme dhe të shumta, si: përshkruani, diskutoni, paraqitni, emërtoni.
Grupi i parë i punës

• Ushtrimi 1, faqe 90, teksti i nxënësit.
Grupi i dytë i punës:

• Ushtrimi 2, faqe 90-91, teksti i nxënësit.
Grupi i tretë i punës:

Grupi i tretë i punës:

temperatura katalizator
Shpejtësia e reaksionit
sipërfaqe e kontaktit përqendrimi
Vlerësimi
- shkrimin e reaksioneve kimike, ilustrime figurash, diagrame.
114

Tematika: Reaksionet termokimike Situata e të nxënit: Paraqesim para nxënësve dy figura:
shkrirjen e një kubi akulli dhe djegien e drurëve.
Çfarë tregojnë këto të dyja? Të dyja kërkojnë temperatura
dhe nxehtësi. Kur shkrin akulli kemi të bëjmë me proces
Tema mësimore: Ndryshimi i energjisë në
endotermik, ndërsa kur digjet një dru kemi të bëjmë me
reaksionet kimike
proces ekzotermik.

të fushës sipas temës mësimore Reaksione ekzotermike
Nxënësi/ja: Reaksione endotermike
• shpjegon ndryshimin midis reaksioneve Proces
ekzotermike dhe atyre endotermike; Shkrirje
• emërton disa reaksione ekzotermike; Avullim
• emërton disa reaksione endotermike. Tretje
teksti Kimia 9, e-libri, gota kimike, karbonat ndërkurrikulare:
natriumi, acid klorhidrik, hidroksid natriumi. Fizika
Biologjia
PNP

Parashikimi Marrëdhëniet pyetje – Diskutimi i ideve Punë me klasën
përgjigje
Ndërtimi i njohurive Role të specializuara në Ndërtimi i shprehive Punë me grupe
grupe studimore
Përforcimi Reflekto /reflekto/reflekto Nxitja e diskutimit Punë individuale
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Marrëdhëniet pyetje–përgjigje

Mësuesi/ja u drejton pyetje nxënësve, të cilët do të hartojnë pyetje në lidhje me njëri-tjetrin për temën që do
të trajtohet.
Këto pyetje hartohen në dyshe.
Nxënësi/ja 1: Çfarë procesi ndodh gjatë shkrirjes së akullit?
A ndryshon gjendja e substancës me ngritjen e temperaturës?
Nxënësi/ja 2: Gjendja e substancës ndryshon me ngritjen e temperaturës.
Procesi që ndodh gjatë shkrirjes së akullit quhet reaksion endotermik.
Nxënësi/ja 3: Çfarë ndodh kur akullin e mbajmë në dorë? Çfarë ndodh me grimcat e lëngut?
Nxënësi/ja 4: Kur akullin e mbajmë në dorë, ai fillon të shkrijë. Grimcat e lëngut marrin nxehtësi nga mjedisi përreth.
Ndërtimi i njohurive: Role të specializuara në grupe

Klasa ndahet në gjashtë grupe me nga 5 nxënës. Çdo grup realizon një ndarje të detyrave brenda në grup.
Laboranti bën gati mjetet e punës për të kryer eksperimentin.
115
karbonat natriumi + acid citrik acid klorhidrik + hidroksid natriumi
thith nxehtësi nxjerr nxehtësi
Kimisti përgatit substancat kimike në sasinë dhe përqendrimin e duhur. Ai merr 50 ml acid klorhidrik dhe më
pas shton dhe 50 cm3 tretësirë hidroksid natriumi
Reaksioni që zhvillohet është një reaksion asnjanësimi.
Zbatuesi zhvillon praktikisht eksperimentin, pasi i ka të gjitha mjetet. Në bashkëpunim me laborantin,

kimistin zhvillojnë së bashku punën.
Vëzhguesi regjistron gjithçka nga zhvillimi i eksperimentit dhe ndërton një tabelë në bazë të rezultateve të
vëzhguara.
Temperatura
Acid klorhidrik para se të fillojë reaksioni 21
Hidroksid natriumi para se të fillojë reaksioni 21
Përzierja e reaksionit menjëherë pas përzierjes 52
Përzierja e reaksionit një orë pas fillimit të 21
reaksionit
Raportuesi raporton mbi mënyrën se si zhvillohet puna brenda grupit. Gjithashtu raporton rezultatet:
1. reaksioni që çliron energji quhet ekzotermik;
2. reaksioni që thith energji quhet endotermik.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Reflekto /reflekto/reflekto

Në këtë fazë, mësuesi/ja synon përfshirjen e nxënësve në veprimtari të ndryshme, me qëllim që ata të
reflektojnë mbi njohuritë e marra. Prandaj atyre u jepen disa detyra:
Nxënësi/ja 1: Magnezi digjet në prani të oksigjenit. Me çfarë reaksioni kemi të bëjmë: endo apo ekzotermik?
Nxënësi/ja 2: Mori një gotë plastike në të cilën hodhi hidrogjenkarbonat të natriumit dhe në të shtoi acid
citrik. Reaksioni kimik që zhvillohet e ftoh përzierjen.
Me çfarë reaksioni kemi të bëjmë: endo apo ekzotermik?
Vlerësimi
- shkrimin dhe demonstrimin e reaksioneve kimike
- aftësinë për të shprehur dhe për të dalluar llojet e reaksioneve.

116

Tematika: Reaksionet termokimike Situata e të nxënit: Të mendojmë për të
hetuar
Tema mësimore: Hetim për lëndët djegëse
– Çfarë janë lëndët djegëse?
fushës sipas temës mësimore: Hetim
Nxënësi/ja: Lëndët djegëse
• mëson të hartojë një plan hetimi, të mbledhë të dhëna
dhe të arrijë në përfundime;
• zhvillon aftësitë kërkimore shkencore, duke drejtuar
pyetje dhe duke dhënë sugjerime.
teksti Kimia 9, e-libri, termometër, kapëse metalike, ujë, ndërkurrikulare:
llambë alkooli, tabela, shkumësa me ngjyra. Fizika
Biologjia
Matematika
PNP

Parashikimi Organizuesi grafik Diskutimi i ideve Punë me klasën
Ndërtimi i njohurive Dora e fshehtë Ndërtimi i shprehive studimore Punë me grupe
Përforcimi Stuhi mendimesh Nxitja e diskutimit Punë individuale
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Organizuesi grafik

Kjo është faza e parë për zhvillimin e të menduarit dhe të nxënit. Nxënësit përfshihen në rikujtimin e atyre
çfarë dinë.
Elona do të hetojë tri lëndë djegëse. Ajo hartoi një plan se cila lëndë djegëse e nxeh më shumë ujin. Elona
përcaktoi faktorët e hetimit dhe mbajti disa shënime
✓ Faktori që do të matë – ndryshimi i temperaturës së ujit;
✓ Faktori që do të ndryshojë – lënda djegëse;
✓ Faktori që do të kontrollojë, të mbajë të pandryshuar – sasia e lëndës djegëse, vëllimi i ujit
✓ Cila lëndë djegëse është më e lirë?
✓ Cila lëndë djegëse është më e mirë?
Në këtë fazë punohet në grup nxënësish, ku secilit prej tyre i jepet një stativ, morsetë, llambë alkooli, pincetë,
termometër.
Ndërtimi i njohurive: Dora e fshehtë

Materiali ndahet në tri grupe me 6 nxënës, ku secili prej tyre komenton në copa letrash dhe diskuton me
shokët renditjen e materialit që kanë zgjedhur më parë.
Grupi i punës përgatitore
Nxënësi/ja 1 shkruan në copën e letrës llambë alkooli.
Nxënësi/ja 2 shkruan kapëse metalike.
Nxënësi/ja 3 shkruan termometër.
Nxënësi/ja 4 shkruan gotë kimike.
117
Nxënësi/ja 5 shkruan ujë.

Nxënësi/ja 6 shkruan lëndë djegëse.
Grupi tjetër organizon marrjen e provave

Nxënësi/ja 1 bën 3 matje për të rritur besueshmërinë.
Nxënësi/ja 2 shkruan nëse vlerat për rritjen e temperaturës janë të ngjashme, atëherë hetimi bëhet i
besueshëm.
Nxënësi/ja 3 verifikon nëse vlerat e rritjes se temperaturës janë të ndryshme, ajo do të përsëritë matjen.
Nxënësi/ja 4 paraqet rezultatet në tabelë.
Ndryshimet e temperaturës
Lënda djegëse Prova e parë Prova e dytë Prova e tretë Mesatarja

Etanol 60 40 40
Propanol 50 53 56 53
butanol 55 57 53 55
Mësuesi/ja ndan mësimin në paragrafë kryesore dhe udhëzon nxënësit të lexojnë në heshtje.
Ndryshimi i temperaturës Lëndët djegëse Etanoli gjatë djegies çliron

është më i vogli. më pak nxehtësi.
Vlerat e propanolit gjatë djegies janë 53°C, pra propanoli dhe butanoli
Vlerat e butanolit gjatë djegies janë 55* çliron më shumë nxehtësi gjatë djegies
Vlerësimi
- aktivizimin gjatë orës së mësimit, si dhe për nxjerrjen e rezultateve me anë të tabelave;
- interpretimin, hartimin e problemeve të ndryshme për lëndët djegëse;

118

Tematika: Reaksionet termokimike Situata e të nxënit: Në të gjitha vendet e botës
makinat, fabrikat furnizohen të gjitha më naftë,
benzinë, gaz.
Tema mësimore: Zgjedhja e lëndëve djegëse Të gjitha këto janë lëndë djegëse për të cilat ne
do të mësojmë sot.
sipas temës mësimore: lënde djegëse
Nxënësi/ja: nxehtësi
• merr parasysh përparësitë dhe të metat e një lënde
djegëse;
teksti Kimia 9, e-libri, revista shkencore ndërkurrikulare:
Fizika
Biologjia
PNP

Parashikimi Parashikimi me terma Diskutimi i ideve Punë me klasën
paraprakë
Ndërtimi i njohurive VPLPR Ndërtimi i shprehive Punë me grupe
studimore
Përforcimi Rrjeti i diskutimit Nxitja e diskutimit Punë individuale
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Parashikimi me terma paraprakë

§ Nxënësit fillojnë të hartojnë fjali me termat lëndë djegëse, nxehtësi më e mirë, produkt.
§ Nxënësit punojnë në mënyrë të pavarur rreth 3’.
Ndërtimi i njohurive: VPLPR

Në këtë fazë mësuesja/i merr mendime nga nxënësit, duke i pyetur rreth vëzhgimeve që kanë bënë në fazën
e parë dhe fillon të procedojë hapat njëra pas tjetrës, si më poshtë:
V - Vëzhgim: shikoni në monitor filmin dhe jepni mendimin tuaj se cila nga lëndët djegëse
P - Pyet
1. Cila nga produktet e djegies është më e mirë?
2. Cila janë produktet e djegies?
3. Si prodhohen lëndët djegëse?
4. Sa i rrezikshëm është përdorimi i lëndëve djegëse?
L - Lexon
Nxënësit lexojnë materialet të cilat paraqiten në monitor, p.sh., nafta diezel ndahet me distilim të fraksionuar
nga nafta bruto. Nafta bruto është formuar në miliona vjet nga kafshë detare të vdekura. Ajo është një burim i
papërtërishëm.
Shumica e hidrogjenit që përdoret si lëndë djegëse nxirret prej metanit, i cili është formuar prej mbeturinave
të kafshëve.
119
P – Përsërit: nxënësit theksojnë nga njohuritë e marra një orë më parë se etanoli çliron një sasi nxehtësie më
të vogël se hidrogjeni dhe nafta.
Ata përsëritin se produktet e djegies janë
Hidrogjeni ka vetëm një produkt që është uji
Hidrogjen + Oksigjen → ujë

Etanoli ka dy produkte qe janë dyoksidi i karbonit dhe uji
Etanoli+ Oksigjen → dyoksid karboni + ujë
R – Rishikim: shumica e etanolit që përdoret si lëndë djegëse,prodhohet nga bimët, si kallami i sheqerit,
d.m.th., burimi i etanolit është përtërishëm.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Rrjeti i diskutimit

Kjo është një teknikë që përdoret mbi një pyetje të hapur, e cila pranon përgjigje pozitive ose negative, ata
japin argumente dhe bëjnë diskutime, debatojnë me njëri-tjetrin rreth komoditetit dhe sigurisë që duhet të kenë
karburantet gjatë tregtimit të këtyre lëndëve djegëse.
Komoditetin dhe siguria: nafta, diezeli dhe etanoli në 20°C janë lëngje.
Hidrogjeni magazinohet dhe transportohet me shumë vështirësi.
Përzierjet e hidrogjenit me ajrin janë shpërthyese.
Hidrogjeni magazinohet jashtë shkëndijave dhe flakës.
Vlerësimi
- përshkrimin e reaksioneve kimike;
- aftësinë për të argumentuar konceptet kryesore.


Tematika: Reaksionet termokimike Situata e të nxënit: Iliri bleu ca arra shqeme dhe
mësoi se ato kanë një energji shumë të madhe.
P.sh., kur konsumojmë 100 g arra shqeme, trupi ynë
Tema mësimore: Njehsimi i energjisë së ushqimeve merr 2200 kJ energji
fushës sipas temës mësimore: Energji
Përshkruan se si mund të matët nxehtësia që nxehtësi
çlirohet nga djegia e ushqimeve në trupin tonë Kalori
kiloxhaul
120

teksti Kimia 9, e-libri, termometër, enë metalike, ndërkurrikulare:
gjilpërë, mbajtëse druri, pllakë rezistente, tabela, Fizika
shkumësa me ngjyra. Biologjia
informatika
PNP

Parashikimi Lapsat në mes Diskutimi i ideve Punë me klasën
Ndërtimi i njohurive Eksperimenti, komenti, Ndërtimi i shprehive studimore Punë me grupe
përgjigje
Përforcimi Pyetje-Përgjigje Nxitja e diskutimit Punë individuale
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Lapsat në mes

Në këtë fazë mësuesi/ja i grupon nxënësit në grupe në jo më shumë se 4 persona.
Nxënësi/ja 1 kërkon të thotë idenë e tij dhe ngre lapsin (ky nxënës nuk flet, derisa të tjerët vënë lapsat mbi
tavolinë). Në momentin kur nxënësi nuk ka gjë për të thënë, ia kalon tjetrit duke thënë fjalën pas. Ai thotë: Sa
kalori kanë ushqimet e tjera?
Nxënësi/ja 2 - kur nxënësi 1 ka thënë pas hyn në lojë nxënësi 2:
Unë di që për 1 g sheqer fitohet 9 kJ energji, kurse për 1 g yndyrë fitohet 36 kJ energji.
Nxënësi/ja 3 - kur shkon te nxënësi i tretë, mësuesja /i i çon lapsin dhe ai duhet të shpjegojë një fjalë, p.sh.,
energji. Nxënësi thotë fjalën pas.
Nxënësi/ja 4: Unë dua të zhvilloj një eksperiment,

por më duhet ndihma juaj mësuese.
Unë dua të djeg 1 g arra shqeme.
Mësuesi/ja fillon të ndërtojë aparatin për zhvillimin
e eksperimentit, së bashku me nxënësin.
Ndërtimi i njohurive: Eksperimenti, komenti, përgjigje

Mësuesi/ja shpjegon sot do të njehsojmë energjinë e
ushqimeve, për këtë na duhet te planifikojmë një punë
hetimore, prandaj duhet të ndërtojmë aparat.
Gjatë djegies së arave vëmë re se uji fillon të ngrohet,

prandaj ai brenda në gotë ka vendosur një termometër.
Iliri i përsërit provat e tij nga tri herë, kjo e ndihmon të
zvogëlojë gabimin e tij. Rezultatet ai i paraqiti në tabelë.
121
Nr. i provave Temperatura ujit para Temperatura e ujit pas Ndryshimi i

nxehjes nxehjes temperaturës së ujit
1 21 61 40
2 22 65 43
3 23 59 37
Mësuesi/ja shpjegon:
– Siç e vini re ndryshimi i temperaturës në të gjitha matjet është i ngjashëm. Njehsojmë mesataren.
Mesatarja e ndryshimit të temperaturës së ujit = 40+ 43+ 37 = 400 C
3
H = m · c · ∆T
• H energjia që i jepet ujit në trajtë nxehtësie.
• m masa e ujit
• c kapaciteti termik specifik
• ∆T ndryshimi i temperaturës së ujit
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Pyetje-Përgjigje

Në këtë fazë mësuesi/ja u bën nxënësve pyetje nga mësimi i saposhpjeguar dhe kërkon përgjigje të shkurtra.
– Çfarë kupton me kJ?
– Çfarë tregon ∆T?
– Sa energji çlirojnë arat kur digjen?
– A përputhen vlerat e internetit me ato të eksperimentit?
– Çfarë tregon m?
Vlerësimi
- aktivizimin gjatë orës së mësimit, si dhe shkathtësinë e treguar gjatë përgjigjeve;
- argumentimin dhe krahasimin midis të dhënave të internetit dhe eksperimentit.

1. 2 g të një ushqimi digjet dhe ngroh 200 g ujë nga temp 20°C në temp 80°C. Njehsoni sasinë e nxehtësisë
që merr uji nga djegia e këtij ushqimi.
2. Shpjegoni pse vlerat që ju do të njehsoni në pyetjen 1, mund të jenë të ulëta se energjia që çlirohet në të
vërtetë nga djegia e ushqimit.
122

Tematika: Reaksionet termokimike Situata e të nxënit: Fotosinteza është një reaksion
endotermik, ku bimët shfrytëzojnë energjinë diellore.
Bimët marrin nxehtësinë nga dielli, të cilën e
Tema mësimore: Hetim shkencor shfrytëzojnë.
Po çfarë ndodh me proceset e tjera endotermike?
Njehsimi i ndryshimeve endotermike A ndikon masa e substancës së tretur në sasinë e
nxehtësisë që merret ose thithet nga mjedisi?
fushës sipas temës mësimore: Ndryshime endotermike
Nxënësi/ja:
• përshkruan një hetim për një proces endotermik;
• planifikon detyra për zbatimin e këtij hetimi.
Teksti Kimia 9, e-libri, letra të bardha, shkumësa me ndërkurrikulare:
ngjyra, peshore, nitrat amoni Fizika
Biologjia
Matematika
PNP

Ndërtimi i njohurive Veprimtari me lexim të Ndërtimi i shprehive Punë me grupe
drejtuar studimore
Komente, pyetje,
Përforcimi Përvijim i të menduarit Nxitja e diskutimit Punë individuale

Ndahen nxënësit në tri grupe të mëdha pune.
Grupi i parë: A ndikon masa e substancës së tretur në sasinë e nxehtësisë që merret ose thithet nga mjedisi?
Grupi i dytë: A ndikon vëllimi i substancës së tretur në sasinë e nxehtësisë që merret ose thithet nga mjedisi
Grupi i tretë: Çdo substancë merr më shumë nxehtësi nga mjedisi gjatë tretjes në ujë.

Ndahen nxënësit në tri grupe të mëdha pune. Mësuesja/i udhëzon nxënësit se cilat pjesë duhet të studiojnë.
Grupi i parë: lexoni eksperimentin në faqen 100.
Mësuesi/ja pyet:
– Çfarë ndodhi me pikën e ujit të vendosur poshtë balonës?
Komenti i nxënësve: Pika e ujit u kthye në akull dhe e ngjiti balonën pas bllokut të drurit.
Grupi i dytë: lexoni planifikimin e hetimit, përcaktimin e faktorëve
– Cilët janë faktorët që kushtëzojnë hetimin?
Komenti i nxënësve: Faktorët që kushtëzojnë hetimin janë:
• substancat që do të përdoren për t’u tretur;
• masa e substancës së tretur;
• vëllimi i ujit;
• ndryshimi i temperaturës.
123
Grupi i tretë: lexoni çështjen e mësimit Planifikimi i hetimit, zgjedhja e pajisjeve.

Mësuesja pyet:
– Çfarë pajisjeje përdorën nxënësit për verifikim?
Komenti i nxënësve: Nxënësit për verifikim përdorën:
• për peshimin e klorurit të natriumit përdorën peshore që mund të maste edhe ndryshimet e vogla në peshë;
• për matjen e temperaturës ata zgjodhën një termometër që maste ndryshimin e temperaturës me 0,5°C.
Nxënësit e përsëritën çdo matje nga tri herë.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Përvijim i të menduarit

Gjatë kësaj faze, për të përvijuar një koncept sa më të qartë të mendimeve, realizohet një detyrë e
përbashkët me nxënësit.
Pasi është bënë hetimi i gjithë faktorëve, binomi mësues/nxënës bën:
- vlerësimin e rrezikshmërisë;
- kontrollin e riskut;
- shqyrtimin e provave.
Ata i përsëritën provat nga tri herë për të zvogëluar sa më shumë gabimin. Në tabelë jepet një shembull:
Nr. Sasia e substancës së tretur Ndryshimi i temperaturës së tretësirës

1 50 20°C
2 60 35°C
3 70 52°C
Vlerësimi
- aktivizimin gjatë orës së mësimit, si dhe hetimin e faktorëve;

1. Bëni një tabelë ku të paraqisni me anë të shembujve faktorët e hetimit
2. Disa nxënës hetuan pyetjen që shtroi Marti.
3. Përcaktoni faktorët që duhet të ndryshojë.
4. Përcaktoni faktorët që do të kontrollojë.
5. Përcaktoni faktorët që do të maten (pra do të mbahen të pandryshuar).

Tematika: Reaksionet termokimike Situata e të nxënit: foto dritë diellore
Fotosinteza endotermik
Tema mësimore: Fotosinteza dhe frymëmarrja fotosinteza thith
frymëmarrja nxjerr ekzotermik
124

fushës sipas temës mësimore Fotosinteza dhe frymëmarrja
Nxënësi/ja: glukozë
• shpjegon reaksionin e fotosintezës dhe
frymëmarrjen;
• dallon procesin e fotosintezës dhe
frymëmarrjes.
teksti Kimia 9, e-libri, skemë që shpjegon ndërkurrikulare:
procesin e fotosintezës, letra të bardha, Fizika
shkumësa me ngjyra Biologjia
Informatika

PNP

Parashikimi Harta semantike Diskutimi i ideve Punë me klasën
Ndërtimi i njohurive Kubimi Ndërtimi i shprehive studimore Punë me grupe
Përforcimi Shkrim i shpejtë Nxitja e diskutimit Punë individuale
Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: hartë semantike

Mësuesja/i vizaton në dërrasë disa rrathë, të cilët i lë bosh dhe fillon aktivizon grupe nxënësish në treshe-katërshe,
ku secili nxënës do të plotësojë një rreth, duke shkruar se cilat janë kushtet të cilat i nevojiten fotosintezës.
thithet
diell dyoksid
karboni
glukozë oksigjen
formohet ujë
energji diellore + ujë + dyoksid karboni → glukozë +oksigjen
Ndërtimi i njohurive: Kubimi

Klasa ndahet në grupe me nga 6 persona, çdo grupi i jepet një kub në 6 faqet e të cilit janë shkruar, njihe,
përshkruaje, studioje, zbatoje, argumentoje, krahasoje.
Njih, përshkruaj, studio
zbato, argumento, krahaso
Sevili nga nxënësit i jep përgjigje njërës prej pyetjeve të kubit, ata punojnë për rreth 10’.
Njih: nxënësit njihen me procesin e fotosintezës, së cilës i nevojiten kushtet kryesore për t’u zhvilluar.
Përshkruaj: që të zhvillohet procesi i fotosintezës nevojiten
energji diellore + ujë + dyoksid karboni → glukozë + oksigjen
Studio: fotosinteza është një proces endotermik.
125
Glukoza e formuar gjatë këtij procesi shërben për rritjen dhe frymëmarrjen e bimëve.
Zbato: Energjia e nevojshme për këtë reaksion, e cila vjen nga drita e diellit “kapet” nga klorofili pigmenti i
gjelbër i bimëve, që shërben si katalizator.
Argumento: procesi i fotosintezës nuk mund të zhvillohet pa energjinë diellore.
Bimët të cilët janë hallka e parë thithin rrezet e diellit, CO2, ujë formojnë sheqer, oksigjen.
Fotosinteza kryhet vetëm ditën.
Krahaso: në këtë kërkesë paraqesim një tabelë
Fotosinteza Frymëmarrja
Ditën Natën
Reaksion endotermik Reaksion ekzotermik
Thith Çliron
Formon glukozë, sheqer Çliron dyoksid karboni, ujë
Thithin energji nga dielli Marrin energji nga ushqimi
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Shkrim i shpejtë

Nxënësve u jepet mundësia të shkruajnë për tri minuta. Mësuesja/i sqaron se nuk ka rëndësi mënyra e
ndërtimit të fjalive, por rëndësi ka fakti të shkruajnë çfarë ka ngelur në memorien e tyre.
Kujdes! Shkrimi fillon me komandën e mësuesit dhe ndërpritet po me komandën e mësueses.
Shkruani procesin e fotosintezës dhe frymëmarrjes bëni dallimet.
Vlerësimi: Gjatë kësaj ore mësimore, nxënësi/ja vlerësohet për

- shkrimin e reaksioneve kimike të fotosintezës dhe frymëmarrjes.
Detyrë: Rubrika Kontrolloni njohuritë në faqen 103 të tekstit të nxënësit.

Tematika: Reaksionet termokimike Situata e të nxënit: Tregoni se cilat nga ndryshimet janë
ekzotermike dhe endotermike.
Djegia ekzotermik
Shkrirja endotermike
Tema mësimore: Përsëritje Avullimi endotermike
Asnjanësimi ekzotermik

të fushës sipas temës mësimore Reaksion ekzotermik
Nxënësi/ja: Endotermik
• liston përfaqësuesit kryesorë të grupit të IA; Ndryshket
• përshkruan karakteristikat kryesore të disa Fotosintezë
prej proceseve më të rëndësishme të studiuara Frymëmarrje
në këtë kapitull. Shkrirje
Avullim
Nxehtësi

teksti Kimia 9, e-libri, tabela, letra të bardha, ndërkurrikulare:
shkumësa me ngjyra, gota kimike, termometër, Fizika
balonë konike, llambë alkooli Biologjia
Matematika
PNP
126

Ndërtimi i njohurive Çfarë mësuam /Mendo Ndërtimi i shprehive Punë me grupe
puno ne dyshe studimore
Përforcimi Tryezë e rrumbullakët Nxitja e diskutimit Punë individuale

Mësuesi/ja fillon organizon nxënësit në grupe pune. Secili nga grupet merr punën eksperimentale me anë të
së cilës nxënësit vëzhgojnë në mënyrë konkrete dhe do të nxjerrin konkluzione.
Grupi i parë: ushtrimi 4 në faqen 104 të tekstit të nxënësit.
Grupi i dytë: ushtrimi 6 në faqen 104-105 të tekstit të nxënësit.
Grupi i tretë: ushtrimi 7 në faqen 105 të tekstit të nxënësit.
Ndërtimi i njohurive: Çfarë mësuam /Mendo puno në dyshe

Duke qenë se nuk kemi temë të re, grupeve të organizuara si më sipër u japim punë në dyshe pyetje /
përgjigje, plotësim fjalish etj.
Drejtojmë pyetje nga gjithë kapitulli
Grupi i parë: Plotësoni fjalitë e mëposhtme duke vënë fjalët çliron, merr, rritet në vendin e duhur.
Një reaksion ekzotermik nxehtësi, temperatura e mjedisit .
Një reaksion endotermik nxehtësi.
Grupi i dytë: Shënoni me + në tabelë se cilat janë reaksione ekzotermike dhe endotermike.
Lloji i ndryshimit Është ndryshim ekzotermik Është ndryshim endotermik

Djegia
Asnjanësimi
Shkrirja
Shkrirja/ngrirja
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Tryezë e rrumbullakët

Në këtë fazë, nxënësit të ndarë në grupe si më sipër grumbullohen në tryeza të rrumbullakëta, ku diskutojnë
dhe nxjerrin konkluzionet përfundimtare. Secili nga grupet vepron në mënyrë të pavarur dhe në fund njëri prej
tyre ligjëron përmbledhjet e bëra në grupe pune. Në çdo tryezë jepet një laps dhe një letër, ku mësuesi/ja u
kërkon të shkruajnë një veti, një karakteristikë një shembull të reaksioneve të studiuara më sipër.
Gjithashtu kërkohet nga këto tryeza të bëhen vizatime të procesit të fotosintezës dhe frymëmarrjes.
Vlerësimi
Gjatë kësaj ore, nxënësit vlerësohen për:
- shkrimin e reaksioneve kimike.

1. Frymëmarrja qelizore dhe fotosinteza janë dy reaksione të kundërta me njëri-tjetrin, nga të cilat njëri çliron
energji për organizmat e gjallë dhe tjetri merr energji nga dielli.
• Cili nga këto reaksione është endotermike?
• Çfarë procesi përfaqëson fotosinteza? Jepni nga një arsye pse të dyja këto procese janë shumë të
vlefshme për botën e gjallë.
127
Lënda: Kimi 9
Test tremujori i parë, periudha shtator–dhjetor
Grupi A
Emër/Mbiemër
Kapitujt: Vetitë e lëndëve; Tretësirat

1. Rrethoni alternativën e saktë. 2 pikë
a. Atomet përbëhen nga grimcat e quajtura protone, neutrone dhe elektrone.
b. Protonet dhe neutronet përbëjnë mbështjelljen elektronike.
c. Tomsoni hodhi idenë e atomit të tortës me kumbulla
ç. Rrezet katodike “udhëtonin “ përmes gazit në tubin dhe goditnin ekranin.
2. Vizatoni strukturën elektronike të: 3 pikë

a. atomit të heliumit me 2 elektrone;
b. atomit të natriumit me 11 elektrone;
c. atomit të litiumit me 3 elektrone.
3. Natriumi lëviz rreth e qark në sipërfaqen e ujit, duke formuar flluska. Kur hedhim indikator universal, ai i
jep tretësirës ngjyrë të purpurt.
a. Shpjegoni se çfarë janë flluskat që u formuan. 1 pikë
b. Shpjegoni pse indikatori i jep tretësirës ngjyrë të purpurt. 1 pikë
4. Elementet e Grupit VIIA janë jometale.

a. Emërtoni dy elemente nga Grupi VIIA. 1 pikë
b. Veçoni dy veti të elementeve të Grupit VIIA. 2 pikë
5. Më poshtë jepen disa elemente në Tabelën Periodike. 4 pikë
Li Be B C N O F Ne
Na Mg Cl Ar
Mg 14
Al 13
a. Mbi ç’bazë bëhet renditja e elementeve në Tabelën Periodike?

b. Cilat elemente janë gaze të plogëta?
c. Pse gazet e plogëta janë joaktive?
ç. Emërtoni katër gaze të plogëta.
128
6. Plotësoni tabelën duke përcaktuar llojin e përzierjes. 3 pikë
Përzierja Homogjene Heterogjene

Çaj i ëmbëlsuar
Qumësht
Gjak
7. Kemi dy gota me tretësirë të kripës së gjellës (NaCl); njëra nga gotat ka tretësirë të holluar dhe tjetra
tretësirë të përqendruar.
a. Përshkruani një mënyrë për të treguar se cila nga gotat ka tretësirë të holluar.
b. Përshkruani dallimet midis tretësirës së holluar dhe tretësirës së përqendruar. 4 pikë
8. Madhësia e grimcave ndikon në tretshmërinë e substancave. Nëse vendosni të kryeni një hetim:
a. cilët faktorë do të përcaktoni për hetim;
b. cilët faktorë do të ndryshoni gjatë hetimit;
c. cilët faktorë do të vrojtoni gjatë hetimit;
ç. cilët faktorë të tjerë ndikojnë në tretshmërinë e substancave? 5 pikë
Nota 4 5 6 7 8 9 10
Pikët 7-10 10-12 12-14 15-18 19-21 21-24 25-27
129
Lënda: Kimi 9
Test tremujori i parë, periudha shtator–dhjetor
Grupi B
Emër/Mbiemër
Kapitujt: Vetitë e lëndëve; Tretësirat

a. Bërthama përbëhet nga grimcat e quajtura protone, neutrone dhe elektrone.
b. Elektronet përbëjnë mbështjelljen elektronike.
c. Tomsoni hodhi idenë e modelit të Saturnit.
ç. Koka-kola është një përzierje homogjene.
2. Shkruani strukturën elektronike të: 3 pikë

a. atomit të kaliumit me 19 elektrone;
b. atomit të natriumit me 11 elektrone
c. atomit të aluminit me 13 elektrone
3. Natriumi lëviz rreth e qark në sipërfaqen e ujit,duke formuar flluska,më pas hedhim indikator universal i cili
i jep tretësirës ngjyrë të purpurt.
a. Shkruani barazimin me fjalë dhe formula për veprimin Na me ujin. 1 pikë
b. Shkruani barazimin me fjalë dhe formula për veprimin K me ujin. 1 pikë
4. Elementet e Grupit VIA janë jometale.

a. Emërtoni dy elemente nga Grupi VIA. 1 pikë
b. Veçoni dy veti të elementeve të grupit të VIA. 2 pikë
5. Më poshtë jepen disa elemente në Tabelën Periodike. 4 pikë
Li Be B C N O F Ne
Silic 12 Cl Ar
Fosfor 11
Squfur 10
a. Mbi ç’bazë bëhet renditja e elementeve në Tabelën Periodike?

b. Cilat elemente janë gaze të plogëta?
c. Pse gazet e plogëta janë joaktive?
ç. Jepni emërtimet e katër gazeve të plogëta dhe përdorimet e tyre.
130
6. Duke vëzhguar të dhënat e tabelës, shpjegoni si ndikon temperatura në tretshmërinë e karbonatit të

natriumit në ujë. 3 pikë
Sasia e karbonatit të natriumit të tretur Temperatura

7 0
12 10
22 20
39 30
7. Kejda mori një gotë me çaj dhe shtoi dy lugë sheqer, më pas ajo shtoi dhe pesë lugë të tjera dhe vuri re
se ai nuk tretej më. 4 pikë
a. Shpjegoni se çfarë tretësire u formua kur Kejda hodhi dy lugët e para të sheqerit.
b. Çfarë dallimi kishte midis çajit me dy lugë sheqer dhe me shtatë lugë sheqer. Ku shkoi sheqeri pas dy
lugëve të para?
8. Kur hapim një shishe koka-kola, gazi çlirohet në trajtë flluskash.

a. Koka-kola është përzierje homogjene apo heterogjene? Argumentojeni përgjigjen.
b. Kur tretet gaz CO2 te koka-kola rritet tretshmëria.
c. Cilët nga faktorët që ndikojnë tretshmërinë është përdorur për tretjen e CO2 në lëng: temperatura,
trysnia, madhësia e flluskave, lloji i tretësit?
ç. Argumentoni përgjigjen. 5 pikë
Nota 4 5 6 7 8 9 10
0-6 7-10 10-12 12-14 15-18 19-21 21-24 25-27
131
Lënda: Kimi 9
Test tremujori i dytë, periudha janar–mars
Grupi A
Emër/Mbiemër
Kapitujt: Atmosfera; Radha e aktivitetit të metaleve; Përftimi i kripërave

1 Ajri është një përzierje gazesh.
a. Përshkruani gazet përbërëse dhe jepni % e tyre në atmosferë. 2 pikë
b. Jepni disa nga karakteristikat e tyre. 2 pikë
c. Oksidet e azotit janë ndotëse. Emërtoni dy nga këto okside. 2 pikë
2. Oksigjeni është një nga përbërësit e ajrit.

a. Përshkruani një eksperiment me anë të të cilit të njehsoni % e tij në atmosferë. 1 pikë
b. Cilat nga vetitë e gazeve shfrytëzojmë në zhvillimin e këtij eksperimenti? 3 pikë
3. Shkruani barazimin me fjalë dhe formula kimike për çiftet e substancave:

a. bakër dhe oksid zinku;
b. plumb dhe oksid bakri. 2 pikë
4. Meri hodhi një copë të vogël zinku në tretësirat e mëposhtme të paraqitura në tabelë.
Tretësira Vrojtimet nga shtimi i copës së zinkut

Klorur hekuri Formohet një metal me ngjyrë argjendi
Nitrat plumbi Formohet një metal me ngjyrë hirtë
Klorur kallaji Formohet një metal me ngjyrë hirtë
a. Çfarë përfundimesh mund të nxjerrë Meri nga vrojtimet që tregohen në tabelë? 1 pikë
b. Pse nuk e hodhi copën e zinkut në tretësirën e klorurit të zinkut? 1 pikë
5. Plotësoni barazimet me fjalë dhe formula kimike. 4 pikë

a. magnez + acid nitrik→
b. zink + acid sulfurik→
c. magnez + acid klorhidrik →
ç. oksid zinku + acid nitrik →
132
6. Për të prodhuar kristalet, Olti ndoqi hapat e mëposhtëm, të cilat nuk janë në radhën e duhur. Vendosini
hapat sipas radhës.
3 pikë
A Mati 25 cm3 acid klorhidrik.

B E hodhi tretësirën në një enë avullimi.
C E nxehu tretësirën, derisa avulloi gjysma e sasisë së ujit.
D Shtoi me spatul pjesë-pjesë karbonat bakri, derisa nuk kishte më flluska.
Dh E vendosi enën e avullimit në një banjë uji.
E E filtroi përzierjen dhe ruajti tretësirën.
F E vendosi enën e avullimit në një dhomë të ngrohtë.
G Priti disa ditë që të avullonte dhe pjesa e mbetur e ujit.
7. Kur një metal vepron me një acid, çlirohet hidrogjen i gaztë. 4 pikë
a. Përshkruani si mund ta hetojmë hidrogjenin e gaztë.
b. Përshkruani se çfarë vëreni nëse hidrogjeni është i pranishëm gjatë hetimit.
8. Kaltra do të prodhojë kristale të sulfatit të bakrit. Ilustroni me anë të një figure pajisjet që nevojiten dhe
acidin që duhet. 2 pikë
Nota 4 5 6 7 8 9 10
Pikët 7-10 10-12 12-14 15-18 19-21 21-24 25-27
133
Lënda: Kimi 9
Test tremujori i dytë, periudha janar–mars
Grupi B
Emër/Mbiemër
Kapitujt: Atmosfera; Radha e aktivitetit të metaleve; Përftimi i kripërave

1. Ajri është një përzierje gazesh:
a. homogjene;
b. heterogjene.
Argumentoni përgjigjen. 2 pikë
c. Ku është më e madhe dendësia e ajrit në majë të malit apo në breg të detit? 1 pikë
2. Oksidet e squfurit janë ndotëse të mjedisit.

a. Cili është burimi i tyre në atmosferë? 1 pikë
b. Si formohet shiu acid? 1 pikë
c. Listoni disa nga dëmet që shkaktojnë në mjedis. 1 pikë
3. Përshkruani lëndët djegëse fosile, si është krijuar nafta, qymyri. 2 pikë

a. Përshkruani mënyrën e hetimit të dyoksidit të karbonit. 2 pikë
4. Shkruani barazimin me fjalë dhe formula kimike për çiftet e substancave:

a. bakër dhe oksid zinku;
b. plumb dhe oksid bakri. 2 pikë
5. Meri hodhi një copë të vogël kallaji në tretësirat e paraqitura në tabelë.
Tretësira Vrojtimet nga shtimi i copës së kallajit

Klorur hekuri Nuk ndodh reaksion.
Nitrat plumbi Formohet një metal me ngjyrë hirtë.
Klorur zinku Nuk ndodh reaksion.
a. Çfarë përfundimesh mund të nxjerrë Meri nga vrojtimet që tregohen në tabelë?

1 pikë
b. Pse nuk e hodhi copën e zinkut në tretësirën e klorurit të kallajit? 1 pikë
134
5. Plotësoni barazimet me fjalë dhe formulat kimike. 4 pikë

a. kalcium + acid nitrik→
b. magnez + acid sulfurik→
c. zink + sulfat bakri→
ç. oksid zinku + acid karbonik →
6. Emërtoni produktet e reaksionit:

a. midis karbonatit të natriumit dhe acidit sulfurik;
b. shkruani barazimin me fjalë dhe formula kimike;
c. shkruani barazimin me fjalë dhe formula kimike midis oksidit të bakrit dhe acidit sulfurik. 3 pikë
7. Erdeta donte të hetonte mbi reaksionet e metaleve me HCl të holluar.

a. Përshkruani pajisjet që vendosi ajo për hetim.
b. përcaktoni se cilin faktor do të ndryshojë dhe cilin do të kontrollojë. 3 pikë
8. Besiani vendosi të gatitë kristale të klorurit të zinkut.
Substanca
Metal zinku
Acid klorhidrik i holluar
Hidrogjen i gaztë
Tretësirë e holluar e klorurit të zinkut
Kristale të klorurit të zinkut
a. Listoni rrezikshmërinë e reaktantëve dhe produkteve.

b. Shkruani barazimin me fjalë dhe formula kimike për këtë reaksion. 3 pikë
Nota 4 5 6 7 8 9 10
Pikët 7-10 10-12 12-14 15-18 19-21 21-24 25-27
135
Lënda: Kimi 9
Test tremujori i tretë, periudha prill–qershor
Grupi A
Emër/Mbiemër
1. Rrethoni alternativën e saktë.

a. Katalizatori është një substancë që rrit shpejtësinë e reaksionit. 2 pikë
b. Karbonati i kalciumit pluhur vepron më ngadalë me acidin klorhidrik se karbonati i kalciumit i copëzuar.
2. Arbi hetoi reaksionin e zinkut me acid klorhidrik. 4 pikë

a. Cilat janë produktet e reaksionit?
b. Shkruani barazimin kimik me fjalë dhe formula.
c. A ndryshon shpejtësia e reaksionit nëse rritet përqendrimi i acidit?
3. Albana hetoi reaksionin e tiosulfatit të natriumit me acidin klorhidrik. Një nga produktet e reaksionit është
squfuri i ngurtë. Ajo do të hetojë se si ndikon temperatura në shpejtësinë e reaksionit.
a. Emërtoni faktorin që do të ndryshojë.
b. Emërtoni faktorin që do të ndryshojë.
c. Emërtoni faktorin që do të kontrollojë. 3 pikë
4. Reaksioni i veprimit të karbonatit të kalciumit me acid klorhidrik.

a. Shkruani barazimin e reaksionit kimik me fjalë dhe formula.
b. Cili nga produktet e reaksionit është në gjendje të gaztë?
c. A ndikon vëllimi i tretësit në sasinë e substancës që merret nga mjedisi? 4 pikë
5. Plotësoni fjalitë e mëposhtme. 4 pikë

Një reaksion ekzotermik nxehtësi, gjatë fotosintezës thithet
dhe . Një reaksion endotermik nxehtësi.
136
7. Përcaktoni se cilat janë reaksione ekzotermike dhe cilat endotermike. 5 pikë
Lloji i ndryshimit Ekzotermike Endotermike

Djegia
Asnjanësimi
Avullimi
Shkrirja
Ngrirja
8. Ilustroni me anë të figurës procesin e fotosintezës dhe frymëmarrjes. Shkruani reaksionet e tyre. 5 pikë
Nota 4 5 6 7 8 9 10
Pikët 7-10 10-12 12-14 15-18 19-21 21-24 25-27
137
Lënda: Kimi 9
Test tremujori i tretë, periudha prill–qershor
Grupi B
Emër/Mbiemër
Kapitujt: Shpejtësia e reaksioneve kimike; Reaksionet termokimike

a. Oksidi i hekurit dhe oksidi zinkut janë katalizatorë të reaksionit të shpërbërjes së peroksidit të hidrogjenit.
b. temperaturat e larta nuk e rrisin shpejtësinë e reaksionit.
2. Arbi hetoi reaksionin e shpërbërjes së peroksidit të hidrogjenit 3 pikë

a. Cilat janë produktet e reaksionit?
b. Cili është katalizator i këtij reaksioni?
c. Çfarë është katalizatori?
3. Albana hetoi reaksionin e tiosulfatit të natriumit me acidin klorhidrik, një nga produktet e reaksionit është
squfuri i ngurtë.
a. Shkruani barazimin kimik me fjalë dhe me formula. 2 pikë
b. Pse Albana i përsëriti provat disa herë? 2 pikë
4. Eni do të hetojë se si ndikon madhësia e copave të karbonatit të kalciumit në shpejtësinë e reaksionit. Ai

mori tri lloj madhësish: copa, kokrriza, pluhur. Ai do të matë kohën e nevojshme për prodhimin e 1,0 g gaz
nga të tria llojet.
a. Emërtoni faktorin që do të ndryshojë. 2 pikë
b. Emërtoni faktorin që do të kontrollojë dhe do të matë. 2 pikë
5. Mirela provoi se karbonati i kalciumit pluhur vepron shumë shpejt. Cila nga arsyet e mëposhtme e
shpjegon këtë? Pse?
a. Për të njëjtën masë të karbonatit të kalciumit, gjendja e tij në trajtë pluhuri ka sipërfaqe më të vogël të
kontaktit.
b. Për të njëjtën masë të karbonatit të kalciumit, gjendja e tij në trajtë pluhuri ka sipërfaqe më të madhe të
kontaktit.
c. Për të njëjtën masë të karbonatit të kalciumit, gjendja e tij në trajtë pluhuri ka përqendrim më të vogël.
4 pikë
138
6. Përcaktoni se cilat janë reaksione ekzotermike dhe cilat endotermike. 4 pikë
Lloji i ndryshimit Ekzotermike Endotermike

Formimi i ujit
Shpërbërja e CaCO3
Fotosinteza
Frymëmarrja
7. Ilustroni procesin e fotosintezës dhe frymëmarrjes. Krahasoni dy proceset. 5 pikë
Nota 4 5 6 7 8 9 10
Pikët 7-10 10-12 12-14 15-18 19-21 21-24 25-27
139
140

Liber Mesuesi Kimia 9

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Liber Mesuesi Kimia 9

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Liber Mesuesi Kimia 9

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Fatbardha Dobi

Shtëpia botuese Albas

Shtëpia botuese Albas

Përzierjet homogjene dhe heterogjene 54

Ajri dhe përbërja e tij 65

Reaksionet e zëvendësimit njëfish dhe zëvendësimit dyfish 92

Shpejtësia e reaksionit 103

Ndryshimi i energjisë në reaksionet kimike 114

Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyç

Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit

Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin

Libër mësuesi për tekstin “ Kimia

Libër mësuesi për tekstin “ Kimia

Libër mësuesi për tekstin “ Kimia

PLANIFIKIMI I TREMUJORIT TË DYTË, JANAR – MARS

Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyç

Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit

Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin

NR. Tematika Javë Tema Situatë e parashikuar e të Metodologjia Vlerësimi Burimet

Libër mësuesi për tekstin “ Kimia

Libër mësuesi për tekstin “ Kimia

Libër mësuesi për tekstin “ Kimia

Libër mësuesi për tekstin “ Kimia

Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit

për zhvillimin e një ideje/projekti me bazë klase/shkolle ose jashtë saj;

Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin

Libër mësuesi për tekstin “ Kimia

Libër mësuesi për tekstin “ Kimia

Libër mësuesi për tekstin “ Kimia

Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: 9

Organizimi i orës së mësimit

Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Diskutim për njohuritë paraprake

Ndërtimi i njohurive të reja: Veprimtari e leximit të drejtuar

Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Tabelë konceptesh

Grimca Masa Ngarkesa

Detyrat dhe puna e pavarur

Fusha: Shkencat natyrore Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: 9

Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve

Organizimi i orës së mësimit

Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve

Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Tabela e pyetjeve

Pyetja 1 Përgjigjja përkatëse

Detyrat dhe puna e pavarur

Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: 9

Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve

Organizimi i orës së mësimit

Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve

Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Tabela e pyetjeve

Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura

Detyrat dhe puna e pavarur

Fusha: Shkencat natyrore Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: 9

Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve

Organizimi i orës së mësimit

Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve

Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Diskutim i dyfishtë

A ka rëndësi vendosja e atomeve në shtresa elektronike?

Përcaktojmë nivelet energjetike. Na ndihmon për shpërndarjen e elektroneve.

Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Pesëvargëshi

Atomi i karbonit përmban