ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΤΜΗΜΑ ΙΣΠΑΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ

ΙΣΠΑΝΟΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΑΠΟ ΤΗN ΠΡΟΚΟΛΟΜΒΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ

ΜΕΧΡΙ ΚΑΙ ΤΗ

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΝ

Δρόσος Δημήτριος

1
 ΑΘΗΝΑ 2007

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο

Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΛΑΤΙΝΙΚΗΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ.

2
 1.1 Το όνομα της Αμερικανικής Ηπείρου

Η Αμερικανική Ήπειρος, ίσως και από τη στιγμή της ανακάλυψής της,

μπορεί να θεωρηθεί ως η Ήπειρος της πλάνης.
 Κατά πρώτο λόγο ακόμα και το ίδιο το γεγονός της ανακάλυψης
προήλθε από λάθος.
 Το όνομα που τελικά καθιερώθηκε δεν ήταν το πιο κατάλληλο. Αν
θεωρήσουμε ότι έπρεπε να ονομαστεί τιμής ένεκεν, τότε το πιο σωστό
θα ήταν ένα όνομα προς τιμήν του Χριστόφορου Κολόμβου.
 Και τέλος ακόμα και η κατανόηση της πραγματικότητάς της
παρουσιάζεται, για τους Ευρωπαίους, λανθασμένη.
Πιο συγκεκριμένα:
Οι ευρωπαίοι προσπαθώντας να φτάσουν στην Άπω Ανατολή
ακολουθώντας αντίστροφη πορεία (προς τα Δυτικά) «συγκρούστηκαν» με μια
καινούρια Ήπειρο. Πίστεψαν τότε, λοιπόν, ότι έφτασαν στην Άπω Ανατολή και
για το λόγο αυτό έδωσαν στα νέα εδάφη το όνομα «Ινδίες». Όταν έγινε
κατανοητό το λάθος στο οποίο είχαν υποπέσει προστέθηκε ο όρος «Δυτικές»
για να διορθωθεί η παρανόηση. Έτσι οι νέες περιοχές ονομάστηκαν Δυτικές
Ινδίες σε αντιπαράθεση με την Ινδία που βρίσκεται στην Ασία. Οι ιθαγενείς
των περιοχών αυτών, ακόμα και σήμερα, ονομάζονται με τον όρο που είχε
χρησιμοποιηθεί την εποχή εκείνη. (Indios στα Ισπανικά και Indians στα
Αγγλικά)1.

1
Στα Ελληνικά υπάρχει μια διαφοροποίηση του όρου, καθώς χρησιμοποιείται το Ινδιάνος για τους
ιθαγενείς κατοίκους της Αμερικής και το Ινδός για τους κατοίκους της Ινδίας.

3
 Αργότερα η περιοχή ονομάστηκε «Αμερική» προς τιμή του Américo
Vespucio, ο οποίος ήταν ένας από τους πρώτους που αντιλήφθηκε την
ανακάλυψη ενός κόσμου άγνωστου μέχρι τη στιγμή εκείνη. Για αρκετούς
αιώνες, βέβαια, ο όρος Αμερική αντιπροσωπεύει μόνο ένα κομμάτι της νέας
Ηπείρου:
 Τον 16ο και 17ο αι. «Αμερική» είναι ο κατεχόμενος από Ισπανούς και
Πορτογάλους Νέος Κόσμος.
 Από τον 16ο έως και τον 19ο αι. στην Ισπανία ο όρος «Αμερική»
αντιπροσωπεύει τις Ισπανικές κτήσεις του Δυτικού Ημισφαιρίου.
 Τον 20ο και τον 21ο αι. ο όρος «Αμερική» είναι ταυτόσημος με τις
Ηνωμένες Πολιτείες.
Και οι πλάνες συνεχίζονται. Ακόμα και για την περιοχή που εμείς σήμερα
ονομάζουμε Λατινική Αμερική έχουν χρησιμοποιηθεί πολλοί διαφορετικοί όροι,
οι οποίοι άλλες φορές κατόρθωναν να περικλείουν την κοινωνική και
πληθυσμιακή δομή της περιοχής άλλες όμως φορές αποδεικνύονταν τελείως
λανθασμένοι και ανεπαρκείς. Τα ονόματα που έχουν κατά καιρούς
χρησιμοποιηθεί είναι:
 Λατινική Αμερική (América Latina)
 Ιβηρική Αμερική (Ibero América)
 Ισπανική Αμερική (Hispanoamérica)
 Ινδική Αμερική (Indo América)
 Νότιος Αμερική (Sudamérica) και
 Ευρω-Ινδία (Eurindia)
Ορισμένες από τις ονομασίες αυτές είναι τελείως λανθασμένες. Λέγοντας
Λατινική Αμερική αναφερόμαστε στις 18 ισπανόφωνες χώρες της περιοχής,
στο Πουέρτο Ρίκο, στη Βραζιλία, στην Αϊτή και στο Σουρινάμ. Οι διάφορες
ονομασίες αποκλείουν, άλλες περισσότερο άλλες λιγότερο, ορισμένα από τα
βασικά χαρακτηριστικά της περιοχής.
 Ο όρος «Λατινική Αμερική» (América Latina / Latinoamérica)
αποκλείει κάθε μη λατινικό χαρακτηριστικό.
 Ο όρος «Ιβηρική Αμερική» (Iberoamérica) αποκλείει τις χώρες της
περιοχής, Αϊτή, τα 3 κράτη της Γουιάνας (Γαλλική, Αγγλική και
Ολλανδική ή Σουρινάμ), την Τζαμάικα, την Γουαδελούπη, τη

4
 Μαρτινίκα, τις Ολλανδικές Αντίλλες και την Μπελίτσε (Αγγλική
Ονδούρα) που δεν έχουν σχέση με την Ιβηρική Χερσόνησο και τις
αποικίες της.
 Ο όρος «Ισπανική Αμερική» (Hispanoamérica) δε λαμβάνει υπόψη την
πορτογαλική κληρονομιά της Βραζιλίας, την ύπαρξη ιθαγενούς
στοιχείου και την αφρικανική πολιτιστική κληρονομιά. Αν και
απορρίπτει πολλά από τα στοιχεία που σήμερα αποτελούν
χαρακτηριστικά του ινδοαμερικανικού λαού, εντούτοις αναφέρεται στον
ισπανικό πολιτιστικό ομφάλιο λώρο, που ενοποιεί τα ετερογενή
χαρακτηριστικά της αμερικανικής πραγματικότητας.
 Ο όρος «Νότια Αμερική» (Sudamérica) χρησιμοποιήθηκε από τους
Αργεντινούς μετά το συνέδριο του Tucumán (1816), αλλά θεωρείται
πολύ στενό για μία τόσο μεγάλη περιοχή (από το Μεξικό μέχρι τη Γη
του Πυρός).
 Ο όρος Ευρω-Ινδία (Eurindia) χρησιμοποιήθηκε από τον Αργεντινό
συγγραφέα Ricardo Rojas (1882-1957), αλλά δεν έγινε αποδεκτό.
 Ο όρος, τέλος, «Ινδική Αμερική» (Indoamérica), αν και είναι η
ονομασία που περιλαμβάνει τα περισσότερα από τα χαρακτηριστικά
της περιοχής, εντούτοις, δεν έχει επικρατήσει η χρησιμοποίησή του.
Το πρόθεμα indo- προέρχεται από το indias (Ινδίες), που είναι ο όρος
που χρησιμοποιήθηκε από το 1492 μέχρι και το 18 ο αι. για την
περιοχή και καλύπτει τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά της
προκολομβικής περιόδου και ο όρος América (Αμερική) καλύπτει
αντίστοιχα την πολιτιστική συμβολή των μετακολομβικών κατοίκων της
περιοχής.

5
 1.2. Το πρόβλημα της Ενότητας

Το θέμα της ενότητας της Λατινικής Αμερικής απασχόλησε και απασχολεί,

τους πνευματικούς ανθρώπους όχι μόνο της περιοχής, αλλά και ολόκληρου
του κόσμου που έχουν ασχοληθεί με την ιστορία της Αμερικής. Αν και δεν
μπορούμε να μιλήσουμε για δυνατότητα πολιτικής ενότητας του χώρου της
Λατινικής Αμερικής, εντούτοις υπάρχουν στοιχεία που παραπέμπουν σε μία
πολιτισμική ενότητα. Ας μην ξεχνάμε ότι ο όρος π.χ. Λογοτεχνία της Λατινικής
Αμερικής, που σημαίνει Λογοτεχνία των χωρών που τελούσαν υπό
πορτογαλική και ισπανική κατοχή, δεν έχει αντίστοιχό του σε καμία άλλη
περίπτωση. Δεν μπορούμε, δηλαδή, να μιλήσουμε για Αγγλοσαξονική
Λογοτεχνία εννοώντας τη Λογοτεχνία των χωρών που τελούσαν υπό αγγλική
κατοχή, ούτε για γαλλόφωνη Λογοτεχνία εννοώντας τη Λογοτεχνία των
αποικιών της Γαλλίας. Αυτό το γεγονός προσδίδει ένα χαρακτήρα τελείως
διαφορετικό στο θέμα της ενότητας της Λατινικής Αμερικής. Υπάρχουν λόγοι
ιστορικοί, πολιτικοί, οικονομικοί, κοινωνικοί και γλωσσικοί που μας επιτρέπουν
να μιλήσουμε για την ενότητα της Λατινικής Αμερικής.

Ιστορικοί Λόγοι
Η ιστορία όλων των χωρών της Λατινικής Αμερικής χωρίζεται σε δύο
μεγάλες περιόδους:
 Προκολομβική Περίοδος (μέχρι το 1492)
 Μετακολομβική Περίοδος (μετά το 1492)

6
 Η Μετακολομβική Περίοδος, για όλες τις χώρες, διαιρείται σε τέσσερις,
διαφορετικής όμως χρονικής διάρκειας, φάσεις:
1. Κατάκτηση και Αποικιοποίηση (1492-1542)
2. Αποικιοκρατία (1542-1810)
3. Αγώνας για την Πολιτική Ανεξαρτησία (1810-1824)
4. Ανεξάρτητος Πολιτικός Βίος (1824 μέχρι σήμερα) 2

Πολιτικοί Λόγοι
Όλες οι ανεξάρτητες χώρες της Λατινικής Αμερικής έδειξαν μία ιδιαίτερη
προτίμηση στα δημοκρατικά πολιτεύματα, καθώς σε καμία από τις
Απελευθερωμένες χώρες δε δημιουργήθηκε μοναρχία. Σε όλη τη διάρκεια του
ελεύθερου πολιτικού βίου των χωρών αυτών έγιναν τέσσερα μοναρχικά
πειράματα, τα οποία απέτυχαν.
 Στην Αϊτή ο Dessalines δολοφονήθηκε το 1806 και ο διάδοχός
του, Christophe, αυτοκτόνησε το 1820.
 Στο Μεξικό πραγματοποιούνται δύο προσπάθειες για τη
δημιουργία μοναρχικού κράτους, οι οποίες απέτυχαν. Ο Iturbide
εκτελέστηκε το 1824, ενώ ίδια τύχη περίμενε και τον Maximiliano
το 1867.
 Στη Βραζιλία ο Don Pedro εξορίστηκε το 1889 και πέθανε στο
Παρίσι δύο χρόνια αργότερα.

Οικονομικοί Λόγοι
Όλες οι χώρες της Λατινικής Αμερικής θεωρούνται παραγωγοί πρώτων
υλών. Όλη η περιοχή βρίσκεται υπό ανάπτυξη και σε ορισμένες χώρες έχουν
γίνει προσπάθειες, χωρίς όμως επιτυχία, για τη βιομηχανοποίηση τους. Το
Μέσο κατά Κεφαλήν Εισόδημα ανέρχεται στα 2.000 δολάρια το χρόνο, όταν
στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής ξεπερνά τα 20.000 δολάρια. Για το λόγο
αυτό, αν και η Λατινοαμερικάνικη Ήπειρος αποτελεί μία από τις πιο πλούσιες

2
Αν και κάθε φάση ανάλογα με τη χώρα έχει διαφορετική χρονική ισχύ, εντούτοις χρησιμοποιήθηκαν
ορισμένες σημαντικές ημερομηνίες για να καθοριστεί σε γενικές γραμμές η διάρκειά τους. Το 1542
τέθηκαν σε εφαρμογή οι Νόμοι των Ινδιών, το 1810 έχουμε τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας από τις
Ανοικτές Συνελεύσεις πολλών πόλεων της Λατινικής Αμερικής, ενώ το 1824 πραγματοποιείται η
Συνθηκολόγηση του Ισπανικού Στρατού στη Νότια Αμερική. Βέβαια, δεν απελευθερώθηκαν όλες οι
χώρες την ίδια χρονική περίοδο. Χαρακτηριστικό είναι ότι η τελευταία υπερατλαντική αποικία που
χάνεται για την Ισπανία είναι η Κούβα το 1898.

7
περιοχές του πλανήτη, εντούτοις οι κάτοικοί της είναι «ζητιάνοι καθισμένοι σε
χρυσό παγκάκι». Ο πληθυσμός της Λατινικής Αμερικής αποτελείται από μία
μικρή μειοψηφία πλουσίων και μία σημαντική πλειοψηφία που ζουν σε
συνθήκες εξαθλίωσης και προσπαθούν με κάθε μέσο να βελτιώσουν το
επίπεδο ζωής τους. Τη δεκαετία του ΄90 η ελεύθερη οικονομία της αγοράς και
οι συνεχείς ιδιωτικοποιήσεις απέφεραν, από τη μια, αύξηση του ετήσιου κατά
Κεφαλήν Εισοδήματος, από την άλλη, όμως, σημαντική αύξηση του κόστους
ζωής, γεγονός που οδήγησε σε παρατεταμένη οικονομική κρίση τις
περισσότερες χώρες της περιοχής.

Κοινωνικοί Λόγοι
Η πλειοψηφία του πληθυσμού της περιοχής έχει καταγωγή από την
Ιβηρική Χερσόνησο. Βέβαια υπάρχει διαφορετική αναλογία ιθαγενούς και
ευρωπαϊκού πληθυσμού σε κάθε χώρα ανάλογα με τις κατά τόπους
διαμορφωθείσες συνθήκες.
Στο Μεξικό, στη Γουατεμάλα, στο Εκουαδόρ, στο Περού και στη Βολιβία
επικρατεί το ιθαγενές στοιχείο. Αντίθετα στις χώρες του Río de la Plata
(Αργεντινή, Ουρουγουάη και Παραγουάη) και στην Βραζιλία υπάρχουν
εκατομμύρια λατινοαμερικάνοι ιταλικής καταγωγής. Στη Βραζιλία και τη Χιλή
αντίστοιχα ζουν πολλοί λατινοαμερικάνοι γερμανικής καταγωγής, ενώ αρκετά
δυνατές είναι και οι πληθυσμιακές μειονότητες που κατάγονται από τη Γαλλία,
την Αγγλία, την Ιρλανδία, την Κίνα, την Ιαπωνία, τις Σλαβικές και τις Αραβικές
χώρες. Βέβαια υπάρχουν χώρες όπου το μεικτό στοιχείο (μιγάδες) αποτελεί
την πλειοψηφία του πληθυσμού όπως η Κολομβία και η Βενεζουέλα.

Γλωσσικοί Λόγοι
Ως βασικότερος παράγοντας ενότητας της Λατινικής Αμερικής μπορεί
να θεωρηθεί η γλωσσική ομοιογένεια. Τέτοιου είδους ομοιομορφία δεν
συναντάμε σε καμία άλλη ήπειρο του πλανήτη. Περισσότερο από το 90% του
πληθυσμού της Λατινικής Αμερικής μιλά η καταλαβαίνει τη Ισπανική Γλώσσα,
η οποία αποτελεί την επίσημη γλώσσα 18 χωρών της περιοχής. Η άλλη
Ιβηρική γλώσσα, η πορτογαλική, αποτελεί την επίσημη γλώσσα της Βραζιλίας,
του 33% του συνολικού πληθυσμού της Λατινικής Αμερικής. Βέβαια υπάρχει

8
ένα μικρό μέρος του πληθυσμού της περιοχής, 3%, που αποκλειστικά μιλά
κάποια από τις ιθαγενείς διαλέκτους (Quechua, aimará ή náhuatl). Τα γαλλικά,
όπως συνήθως συμβαίνει, αποτελούν την γλώσσα της διπλωματίας και των
καλλιεργημένων ενώ επίσης είναι επίσημη γλώσσα των 3 εκατομμυρίων
κατοίκων της Αϊτής, της Γαλλικής Γουιάνας, της Γουαδελούπης και της
Μαρτινίκας. Τα αγγλικά, από την πλευρά τους, είναι πολύ διαδεδομένα στις
εμπορικές δραστηριότητες και στις διεθνείς συναλλαγές καθώς και επίσημη
γλώσσα της Αγγλικής Γουιάνας και της Μπέλιτσε (Αγγλική Ονδούρα).

9
 1.3 Συμπεράσματα

Όλα αυτά τα κοινά χαρακτηριστικά τόσο σε κοινωνικό όσο και σε

πολιτιστικό επίπεδο δημιούργησαν έναν χαρακτηριστικό καθαρά
λατινοαμερικανικό τρόπο σκέψης και δράσης. Στη Λογοτεχνία, από την αρχή
του ελεύθερου πολιτικού βίου της περιοχής χαρακτηριστική είναι η
προσπάθεια αναζήτησης και δημιουργίας μιας εθνικής λατινοαμερικανικής
συνείδησης. Ορισμένα, βέβαια, από τα λαμπρότερα πνεύματα της περιοχής
προσπάθησαν και ονειρεύτηκαν τη δημιουργία ενός και μόνο δυνατού και
ελεύθερου λατινοαμερικανικού κράτους, αντίστοιχου με τις Ηνωμένες Πολιτείες
της Αμερικής που δημιουργήθηκαν μετά την απελευθέρωση από την Αγγλία.
Τόσο ο Simón Bolívar όσο και ο José Martí δεν διστάζουν να εξωτερικεύσουν
το όραμά τους αυτό: τη δημιουργία των Ηνωμένων Πολιτειών της Λατινικής
Αμερικής. Η ύπαρξη ενός οράματος τέτοιου βεληνεκούς, αν και ποτέ δεν
πραγματώθηκε, επέτρεψε τη δημιουργία ενός υγιούς πατριωτισμού, μιας
εθνικής συνείδησης που κατάφερε να σπάσει τα όρια του στενού φανατικού
εθνικισμού.
Όπως, λοιπόν γίνεται κατανοητό από τα παραπάνω, η περιοχή που
σήμερα ονομάζουμε Λατινική Αμερική αποτελεί ένα ιδιόμορφο κομμάτι της
Αμερικανικής Ηπείρου που ενώνεται από κοινά πολιτισμικά χαρακτηριστικά
και διαφοροποιείται από άλλους παράγοντες. Σκοπός μας δεν είναι να
λύσουμε το πρόβλημα της ενότητας της Λατινικής Αμερικής. Άλλωστε
υπάρχουν πιο ειδικοί από εμάς στον τομέα αυτό που ακόμα δεν έχουν
μπορέσει, όχι μόνο να λύσουν το πρόβλημα, αλλά ούτε καν να το
παρουσιάσουν με όλες του τις παραμέτρους. Γεγονός είναι όμως ότι παρά τις
φυλετικές, γεωγραφικές και τοπικιστικές διαφορές των λαών της Λατινικής

10
Αμερικής υπάρχουν στοιχεία που ενοποιούν το χώρο αυτό. Το κοινό
παρελθόν, ο κοινός πολιτισμός βάσης, η κοινή διαδικασία δημιουργίας του
φυλετικού πανοράματος που υπάρχει στις χώρες αυτές, η ελεύθερη
επικοινωνία μεταξύ τους λόγω της κοινής γλώσσας, το νομικό τους πλαίσιο
που βασίζεται στο Ρωμαϊκό Δίκαιο, αλλά και η παρουσία ενός κοινού
αποικιακού παρελθόντος, που έχει αφήσει τα σημάδια του τόσο στην τέχνη
όσο και στις υπόλοιπες μορφές έκφρασης είναι στοιχεία που δεν μπορούν να
αμφισβητηθούν από κανένα.

11
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο

ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΤΗΣ

ΛΑΤΙΝΙΚΗΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ

12
 Ο όρος Αμερική περικλείει όλο το δυτικό Ημισφαίριο από τον Καναδά
έως και τη Γη του Πυρός στο Νότιο άκρο της Αργεντινής. Αντίστοιχα ο όρος
Λατινική Αμερική, όπως ήδη έχουμε αναφέρει, αναφέρεται στις χώρες που
υπήρξαν κατά το παρελθόν αποικίες της Ισπανίας, της Πορτογαλίας αλλά και
της Γαλλίας. Περιορίζοντας ακόμη περισσότερο την περιοχή στην οποία
αναφερόμαστε μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τους όρους Ιβηρική Αμερική
(πρώην αποικιακές κτήσεις των χωρών της Ιβηρικής Χερσονήσου) ή Ισπανική
Αμερική (πρώην αποικίες της Ισπανίας). Ανεξάρτητα όμως με τον όρο που θα
χρησιμοποιήσουμε γεγονός είναι ότι σχεδόν πάντα αναφερόμαστε στην
περιοχή που εκτείνεται από τα βόρεια σύνορα του Μεξικού μέχρι τη Γη του
Πυρός στο Νότιο άκρο της Αργεντινής και ολόκληρης της Αμερικανικής
Ηπείρου.
Το μέγεθος της Λατινικής Αμερικής λοιπόν εντυπωσιάζει αφού
22.300.000 τετραγωνικά χιλιόμετρά της, καλύπτουν 2 φορές το μέγεθος των
Ηνωμένων Πολιτειών, ενώ χαρακτηριστικό είναι ότι όλες οι χώρες της Δυτικής
Ευρώπης μπορούν να χωρέσουν μέσα στα σύνορα της Αργεντινής καθώς και
ολόκληρη η Ευρώπη σε αυτά της Βραζιλίας. Βέβαια, οι τεράστιες διαστάσεις
της περιοχής συνηγορούν στη δημιουργία ενός φυσικού περιβάλλοντος
γεμάτου τρομακτικές αντιθέσεις. Για παράδειγμα, στη πρωτεύουσα του
Εκουαδόρ, Κίτο, που βρίσκεται σε ύψος 2700 μέτρων, υπάρχει σημαντική
διαφορά θερμοκρασίας ανάμεσα στη μέρα και τη νύχτα., ενώ στη Χιλή, λόγω
της έκτασής της, μπορούμε να συναντήσουμε τόσο περιοχές με κλίμα
μεσογειακό, άλλες με κλίμα υγρό και κρύο κι άλλες ερήμους.
Τις ίδιες αντιθέσεις που συναντούμε στο φυσικό περιβάλλον, θα
συναντήσουμε και στη σύνθεση του πολιτισμού της Λατινικής Αμερικής, καθώς
οι διαφυλετικές οικογενειακές σχέσεις μεταξύ Ευρωπαίων, Ιθαγενών και
Αφρικανών συνέτειναν στο να μην υπάρχει ένα φυλετικό λατινοαμερικάνικο
πρότυπο, αλλά ένας πληθυσμός φυλετικά μεικτός. Οι απόγονοι των
αποικιοκρατών Ισπανών, οι criollos, λόγω της ανώτερης κοινωνικής τάξης
στην οποία ανήκαν, έχουν καταφέρει σε μεγάλο βαθμό να διατηρήσουν τα
καυκάσια χαρακτηριστικά τους.
Τον προηγούμενο αιώνα υπήρξε ένα μεγάλο μεταναστευτικό κύμα
προς τη Λατινική Αμερική, γεγονός που συντέλεσε στην αλλαγή του

13
διαμορφωμένου φυλετικού χάρτη. Στη Βραζιλία οι Ιάπωνες αριθμούν πάνω
από ένα εκατομμύριο και έχουν δημιουργήσει εύρωστες οικονομικά
κοινότητες. Αντίθετα, στο Περού και στη Κούβα η παρουσία των Κινέζων
κρίθηκε επιβεβλημένη για τη συμμετοχή τους στις αγροτικές εργασίες. Το
μεγαλύτερο, όμως, μεταναστευτικό κύμα παρατηρείται στα τέλη του 19 ου αι. και
στις αρχές του 20ου αι. και αφορά τους Ευρωπαίους. Ήταν τέτοια η δύναμη του
ρεύματος αυτού, ώστε να αλλάξει η φυλετική σύνθεση χωρών, όπως η
Αργεντινή, η Ουρουγουάη, η Χιλή, η Βραζιλία και η Κούβα.
Σε περιοχές όπου, κατά τη διάρκεια της αποικιοκρατίας, εισήχθη
μεγάλος αριθμός αφρικανών σκλάβων, υπάρχει ακόμα και σήμερα ισχυρή
μειονότητα μαύρων και μεγάλος πληθυσμός μιγάδων (μαύρος με ιθαγενή).
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι χώρες της Καραϊβικής και της Βραζιλίας.
Σε άλλες χώρες, όμως, όπου ο ιθαγενής πληθυσμός κατάφερε να επιβιώσει
από τις μαζικές εξοντώσεις τα πρώτα χρόνια της αποικιοκρατίας, αποτελεί τη
βασική φυλετική ομάδα των χωρών αυτών (Εκουαδόρ, Περού, Βολιβία,
Γουατεμάλα, Μεξικό).
Οι mestizos αποτελούν την πλειοψηφία στις χώρες της Κεντρικής
Αμερικής, στην Κολομβία, την Παραγουάη και τη Βενεζουέλα, ενώ, αντίθετα, η
λευκή φυλή φαίνεται να κυριαρχεί στην Αργεντινή, τη Χιλή και την
Ουρουγουάη εξαιτίας του μεγάλου αριθμού Ευρωπαίων μεταναστών. Η
Κούβα αποτελεί μία ξεχωριστή περίπτωση, καθώς μέχρι και τα μέσα του 20 ου
αι. ήταν μία χώρα, όπου επικρατούσε το λευκό στοιχείο. Με την άνοδο, όμως,
στην εξουσία του Φιντέλ Κάστρο οι λευκοί (πάνω από 700.000 Ισπανοί είχαν
μεταναστεύσει εκεί στις τρεις πρώτες δεκαετίες του 20 ου αι.) εγκατέλειψαν τη
χώρα και άλλαξε η εθνική σύνθεση στο νησί.
Ένα από τα βασικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Λατινική
Αμερική είναι η Δημογραφική ανισότητα και ο γεωγραφικός καταμερισμός του
πληθυσμού. Αν και έχουν γίνει προσπάθειες για την αλλαγή της νοοτροπίας
αυτής εν τούτοις δεν έχουν φέρει τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Συνεχώς,
και ιδιαίτερα από τα μέσα του 20ου αι. και μετά ο αγροτικός πληθυσμός των
χωρών αυτών μετακινείται όλο και περισσότερο προς τα μεγάλα αστικά κέντρα
με στόχο την αναζήτηση ενός καλύτερου μέλλοντος. Η ζωή στις πόλεις, λόγω
της βιομηχανικής ανάπτυξης προσφέρει περισσότερες ανέσεις αλλά και
περισσότερες ευκαιρίες για την εύρεση εργασίας. Βέβαια η συνεχής

14
μετακίνηση του πληθυσμού προς τα μεγάλα αστικά κέντρα, μάλλον,
δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από αυτά που λύνει. Στη Βραζιλία για
παράδειγμα παρά το βραζιλιάνικο θαύμα της ανάπτυξης που επιτεύχθηκε την
περίοδο 1967-1973 οι πόλεις δεν είχαν τη δυνατότητα να προσφέρουν
εργασία στον συνεχώς αυξανόμενο πληθυσμό τους με αποτέλεσμα τη
δημιουργία συνοικιών πάρα πολύ φτωχών και την αύξηση της
εγκληματικότητας. Στη χώρα αυτή υπάρχουν 11 πόλεις με πληθυσμό πάνω
από 1 εκατομμύριο ενώ το Ρίο ντε Τζανέιρο αριθμεί 5 εκατομμύρια κατοίκους
και το Σάο Πάολο 15 εκατομμύρια. Αντίθετα στην επαρχία του Αμαζονίου η
πυκνότητα του πληθυσμού δεν ξεπερνά τους 1,5 κατοίκους ανά τετραγωνικό
χιλιόμετρο. Βέβαια χαρακτηριστικότερο παράδειγμα υπερβολικής
συγκέντρωσης πληθυσμού σε αστικό κέντρο αποτελεί η Πόλη του Μεξικού. Ο
πληθυσμός της υπερβαίνει τα 20 εκατομμύρια και υπολογίζεται ότι κάθε μέρα
εγκαθίστανται εκεί πάνω από 1000 νέοι κάτοικοι. Τα προβλήματα που
παρουσιάζονται σε τέτοιες ακραίες περιπτώσεις υπερπληθυσμού δεν
περιορίζονται μόνο στην ανεργία και την έλλειψη κατάλληλης τροφής και
στέγης. Δεν είναι δυνατόν να υπάρξει ούτε η κατάλληλη ιατροφαρμακευτική
περίθαλψη, ούτε η δυνατότητα της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Επίσης
προβλήματα δημιουργούνται και στην προσφορά των υπηρεσιών των
οργανισμών κοινής ωφέλειας (ύδρευση-ηλεκτροδότηση). Μία λύση στο,
συνεχώς διογκούμενο πρόβλημα, θα μπορούσε να προσφέρει ένα
πρόγραμμα ελέγχου των γεννήσεων, λύση πάντως που αποτελεί θέμα τριβής
μεταξύ της πολιτείας και της εκκλησίας.

15
 2.1 Μεξικό

Το 85% των εδαφών του Μεξικού είναι ορεινό και αποτελείται από όρη,
κοιλάδες και οροπέδια. Το οροπέδιο του Μεξικού φτάνει σε ύψος 2500 μέτρων
και αποτέλεσε την κεντρική ιστορική σκηνή των προκολομβικών μεξικανικών
πολιτισμών. Είναι μία περιοχή με πλούσια σεισμική και ηφαιστειακή
δραστηριότητα, ενώ οι κλιματολογικές της συνθήκες δεν είναι ιδιαίτερα
σκληρές. Το Μεξικό διαθέτει κλίμα ξηρό, με δροσερή θερμοκρασία και
χαρακτηριστικές αντιθέσεις μεταξύ ημέρας και νύκτας. Η γεωγραφική του θέση
είναι πολύ σημαντική, καθώς μοιράζεται συνοριακή γραμμή μήκους 4000
χιλιομέτρων με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Επιπλέον τα αποθέματά του σε
πετρέλαιο φτάνουν τα 500 δισεκατομμύρια βαρέλια, ποσότητα διπλάσια από
την αντίστοιχη των Ηνωμένων Πολιτειών.

2.2 Χώρες της Κεντρικής Αμερικής

Οι χώρες της Κεντρικής Αμερικής (Γουατεμάλα, Ονδούρα, Ελ

Σαλβαδόρ, Νικαράγουα, Κόστα Ρίκα και Παναμάς), κατά τη διάρκεια της
αποικιοκρατίας, αποτελούσαν μέρος της Αντιβασιλείας της Νέας Ισπανίας
(Μεξικού). Ο Παναμάς, ιστορικά αποτελούσε κομμάτι της Κολομβίας μέχρι το
1903, όταν και απέκτησε την ανεξαρτησία του με τη βοήθεια των Ηνωμένων
Πολιτειών. Πρόκειται για μία περιοχή με πολύπλοκη γεωγραφία ενώ οι
κλιματολογικές συνθήκες επηρεάζονται από το υψόμετρο της χωρών. Κύρια
απασχόληση των κατοίκων της Κεντρικής Αμερικής είναι η παραγωγή

16
ορισμένων αγροτικών προϊόντων, όπως μπανάνες, βαμβάκι, καφέ και ζάχαρη.
Παραδοσιακά στις καλλιέργειες εργάζονταν ιθαγενείς και μιγάδες. Στην
περιοχή υπάρχουν τεράστιες εκτάσεις που ανήκουν σε ευρωπαίους
μεγαλοκτηματίες, οι οποίοι παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του
πολιτικού, οικονομικού και κοινωνικού σκηνικού. Με εξαίρεση την Κόστα Ρίκα,
στις υπόλοιπες χώρες της Κεντρικής Αμερικής υπάρχει μεγάλη παρουσία
δικτατορικών στρατιωτικών καθεστώτων.

2.3 Χώρες της Καραϊβικής

Οι χώρες της Καραϊβικής (Κούβα, Τζαμάικα, Αϊτή, Άγιος Δομίνικος)

αποτελούν αγαπημένους τουριστικούς προορισμούς σε ολόκληρο τον κόσμο.
Έχουν κλίμα τροπικό και ευχάριστο, αλλά είναι μια περιοχή με συχνούς
κυκλώνες. Η λέξη Huracán, η οποία χρησιμοποιείται τόσο στα αγγλικά όσο και
στα ισπανικά για την περιγραφή του φαινομένου έχει τις ρίζες της στις
ιθαγενείς διαλέκτους της περιοχής. Η χώρες της Καραϊβικής παράγουν
τροπικά φρούτα, ζάχαρη, καπνό (κυρίως η Κούβα και ο Άγιος Δομίνικος) και
κακάο.
Η Αϊτή είναι το πιο φτωχό κράτος της περιοχής. Ο πληθυσμός του είναι
μαύρος σε ποσοστό περίπου 90%, ενώ ο αναλφαβητισμός φτάνει το 80% του
συνολικού πληθυσμού. Η παιδική θνησιμότητα της χώρας αυτής ανέρχεται
στο 10%. Η επίσημη γλώσσα της είναι η Γαλλική.
Το Πουέρτο Ρίκο από την απελευθέρωσή του από τους Ισπανούς, το
1898, έως και το 1917 αποτελούσε κτήση των Ηνωμένων Πολιτειών. Μέχρι το
1952 οι κάτοικοί του είχαν αμερικανική υπηκοότητα με περιορισμούς, ενώ από
το1952 μέχρι και σήμερα χαρακτηρίζεται ως Ελεύθερο Κράτος συνεργαζόμενο
με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Έχει δικό του Σύνταγμα που προβλέπει την εκλογή
κυβερνήτη από το λαό με άμεσο τρόπο. Είναι μία από τις πιο
πυκνοκατοικημένες χώρες του κόσμου καθώς η πυκνότητα του πληθυσμού
φθάνει τους 300 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο.

17
 2.4 Χώρες της Νοτίου Αμερικής

Το βασικό σημείο αναφοράς όλων των χωρών της Νοτίου Αμερικής

είναι η Οροσειρά των Άνδεων. Το μήκος της αγγίζει τα 15000 χιλιόμετρα ενώ
το ύψος της ξεπερνά τα 7000 μέτρα. Ο ιθαγενής πληθυσμός της περιοχής, για
να αντεπεξέλθει στις σκληρές κλιματολογικές συνθήκες, έχει αναπτύξει
πνεύμονες μεγαλύτερους από το φυσιολογικό, ώστε να αντέχει στην έλλειψη
οξυγόνου που προκαλείται λόγω του υψομέτρου. Η παρουσία, βέβαια του
τεράστιου αυτού ορεινού όγκου και η απουσία κατά συνέπεια της δυνατότητας
για την ανάπτυξη της γεωργίας, έχει αναγκάσει τους κατοίκους της περιοχής
να ασχοληθούν με την κτηνοτροφία. Αξίζει να σημειωθεί επιπλέον ότι στην
περιοχή βρίσκονται πλούσια κοιτάσματα πολύτιμων μετάλλων (κυρίως
άργυρος).
Ο Αμαζόνιος δεν είναι απλώς ένα από τα μεγαλύτερα ποτάμια του
κόσμου που διατρέχει σχεδόν ολόκληρη την περιοχή. Πρόκειται για ένα
τεράστιο υδάτινο σύστημα, που έχει τις πηγές του στο Περού, σε απόσταση
περίπου 300 χιλιομέτρων από τις ακτές του Ειρηνικού και εκτείνεται σε μήκος
9000 χιλιομέτρων μέχρι τις εκβολές του στον Ατλαντικό. Το 42% του μήκους
του Αμαζονίου διασχίζει την Βραζιλία ενώ περνά και από το Περού, τη
Βενεζουέλα, την Κολομβία, το Εκουαδόρ και την Βολιβία.
Στην Αργεντινή, οι Πάμπας αποτελούν τις περιοχές όπου αναπτύσσεται
η γεωργία και η κτηνοτροφία, ενώ η Παταγονία είναι ένα οροπέδιο με κλίμα
πολύ ψυχρό και με ελάχιστη βλάστηση. Μόνο το 3% του συνολικού
πληθυσμού της χώρας ζει στην περιοχή αυτή.

18
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

ΚΑΤΑ ΤΟΝ 15Ο ΑΙΩΝΑ

19
 Στις πόλεις της Ιταλίας έχει ήδη αρχίσει η περίοδος της Αναγέννησης. Ο
κόσμος έχει αρχίσει να ξεφεύγει από τη στασιμότητα του Μεσαίωνα. Οι νέες
ανακαλύψεις, αλλά και η απεριόριστη εμπιστοσύνη στις ικανότητες του
ανθρώπου αντικαθιστούν την τυφλή υπακοή και υποταγή σους διοικούντες με
φιλελεύθερες ιδέες, ενέργειες και στάσεις. Μία από τις «τέχνες» που
αναπτύσσονται σε μεγάλο βαθμό την εποχή εκείνη, είναι η τέχνη της
ναυσιπλοΐας.
Η Πορτογαλία, ένα από τα νεοϊδρυθέντα κράτη της εποχής, καθώς
αποκτά την ανεξαρτησία της μόλις το 1385, γίνεται πρωτοπόρος σε θέματα
ναυσιπλοΐας και εξερεύνησης των θαλασσών την περίοδο της Βασιλείας του
Joao I και Joao II. Ο Enrique el navegante (Ερρίκος ο Θαλασσοπόρος) γιος
του Joao I γίνεται η ψυχή των εξερευνητικών αποστολών με ένα κέντρο
Θαλάσσιων Μελετών που ιδρύει στη Sagres, μία πόλη στο Νοτιοδυτικό άκρο
της Πορτογαλίας. Αφού το 1415 κατακτούν το λιμάνι της Θέουτα (Ceuta)
ξεκινούν την εξερεύνηση των ακτών της Αφρικής. Το 1488 ο Bartolomeu Díaz,
με την αποστολή του, φτάνει στο ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας, ενώ το 1498
ο Vasco da Gama φθάνει στην Καλκούτα της Ινδίας.
Στην Ισπανία, το δεύτερο μισό του 15ου αι., λαμβάνουν χώρα γεγονότα
που θα σημαδέψουν την ιστορική εξέλιξη της περιοχής μέχρι της μέρες μας.
Το 1469 γίνεται η ένωση του Ισπανικού εδάφους με το γάμο του Φερδινάνδου
της Αραγονίας και της Ισαβέλλας της Καστίλης (Fernando de Aragón y Isabela
de Castilla). Το 1485 φθάνει στην Ισπανία ο Χριστόφορος Κολόμβος, καθώς
είχε συναντήσει την άρνηση του Πορτογάλου Βασιλιά να χρηματοδοτήσει το
σχέδιο που του είχε προτείνει. Με την άφιξή του στην Ισπανία υιοθετεί το
όνομα Cristobal Colón και προσπαθεί να πείσει τους Ισπανούς Βασιλείς να
χρηματοδοτήσουν το παράτολμο και μεγαλεπήβολο σχέδιό του να φτάσει στην
Ανατολή ακολουθώντας αντίστροφη πορεία, ταξιδεύοντας δηλαδή Δυτικά. Στην
αρχή συναντά την άρνηση των βασιλέων, καθώς την περίοδο εκείνη
βρισκόταν σε εξέλιξη ο πολυέξοδος πόλεμος με το τελευταίο Μουσουλμανικό
Βασίλειο της Ιβηρικής Χερσονήσου, αυτό της Γρανάδας. Το 1492, τελικά,
ολοκληρώνεται η επανάκτηση της Ισπανίας και πλέον με το Διωγμό και των
Εβραίων από την περιοχή επιτυγχάνεται όχι μόνο η εδαφική αλλά και η

20
θρησκευτική ενότητα του Ισπανικού Κράτους. Τελικά ο Κολόμβος καταφέρνει
να πείσει τους Ισπανούς να χρηματοδοτήσουν την αποστολή του και στις 3
Αυγούστου 1492 ξεκινά από το λιμάνι του Palos, στα νότια της χερσονήσου,
το δύσκολο ταξίδι του. Στις 12 Οκτωβρίου του ίδιου έτους έχουμε την πρώτη
συνάντηση των Ευρωπαίων με τους Ιθαγενείς κατοίκους μιας καινούριας
Ηπείρου, η οποία έμελλε να παίξει σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη και πρόοδο
της ανθρωπότητας.

21
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο

ΟΙ ΚΥΡΙΟΤΕΡΟΙ ΙΘΑΓΕΝΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ

ΤΗΣ ΠΡΟΚΟΛΟΜΒΙΑΝΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ

22
 4.1 Οι Πολιτισμοί της Μέσης Αμερικής

Υπάρχουν δύο αλληλοσυγκρουόμενες απόψεις σχετικά με την καταγωγή του

ανθρώπου και του τρόπου εμφάνισής του στην περιοχή που σήμερα
ονομάζουμε Λατινική Αμερική. Η πρώτη άποψη εξεφράσθη και υποστηρίχθηκε
από τον Αργεντινό επιστήμονα Florentino Ameghino, ο οποίος με τις
επιστημονικές του μελέτες προσπάθησε να αποδείξει ότι ο άνθρωπος της
Αμερικής είναι αυτόχθων και παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην περιοχή της
Παταγονίας, στην Αργεντινή. Η δεύτερη άποψη, που συγκεντρώνει και
περισσότερα στοιχεία αληθείας, υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος είναι Ασιατικής
καταγωγής και παρουσιάζεται στο Νέο Κόσμο γύρω στο 11000 π.Χ. μέσω του
Βεριγγείου Πορθμού (Bering). Δια μέσου, λοιπόν της Αλάσκας, οι πρώτοι
άνθρωποι της περιοχής συνεχίζουν την πορεία τους προς το Νότο, όταν οι
κλιματολογικές συνθήκες το επιτρέπουν, μέχρι που φθάνουν και εγκαθίστανται
στις διάφορες περιοχές της Μέσης Αμερικής (Mesoamérica). Βέβαια,
πρόσφατες ανακαλύψεις στη Βραζιλία και τη Χιλή μας αναγκάζουν να
υποθέσουμε ότι η μετανάστευση του ανθρώπου από την Αλάσκα στην
Αμερική έγινε γύρω στο 40.000 π.Χ. και όχι στο τέλος της εποχής των
παγετώνων όπως αρχικά θεωρείτο.
Σύμφωνα με τις αρχαιολογικές ανακαλύψεις στη Μέση Αμερική,
υπάρχουν 3 περίοδοι στις οποίες μπορεί να χωριστεί η πολιτισμική ανάπτυξη
της περιοχής:
Δημιουργική Περίοδος

23
 Κλασική Περίοδος
Μετακλασική Περίοδος
Η πρώτη περίοδος αντιστοιχεί περίπου με τη νεολιθική περίοδο της
γηραιάς Ηπείρου. Την εποχή αυτή αυξάνεται ο πληθυσμός της περιοχής,
βελτιώνεται η ποιότητα της τροφής του πληθυσμού και για πρώτη φορά
έχουμε τη δημιουργία μικρών αγροτικών κοινωνιών. Γύρω στα μέσα του 12 ου
π.Χ. αι. αναπτύσσεται ένας από τους πρώτους προκολομβικούς πολιτισμούς
της περιοχής: ο πολιτισμός των Olmecas. Τον ακολουθούν δυο ακόμη
πολιτισμοί, αυτός των Προκλασικών Μάγια (Πρώιμη Αυτοκρατορία Μάγια) και
αυτός των Θαποτέκας (Zapotecas).
Κατά την Κλασική Περίοδο και επηρεασμένοι από τον πολιτισμό των
Olmecas δημιουργούνται δύο ακόμη πολιτισμοί, αυτός της Teotihuacan και
αυτός της κλασικής περιόδου των Μάγια. Τέλος κατά την μετακλασική περίοδο
αναπτύσσονται οι πολιτισμοί των Mixtecas, Monte Albán και Aztecas,
επηρεασμένοι και αυτοί από τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά των Olmecas.
Όλοι οι πολιτισμοί που αναπτύχθηκαν στην περιοχή της Μέσης
Αμερικής έχουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά που κληροδοτήθηκαν στους
μεταγενέστερους πολιτισμούς από τον θεωρούμενο ως «Μητέρα» των
Ιθαγενών Πολιτισμών της περιοχής, τον Πολιτισμό των Olmecas. Τα
χαρακτηριστικά αυτά είναι τα εξής:
Χρησιμοποίηση Ιερογλυφικής Γραφής
Χρησιμοποίηση χαρτών της περιοχής
Διαμόρφωση ηλιακού ημερολογίου 365 ημερών
Εξελιγμένες αστρονομικές γνώσεις
Χρήση καπνού για κάπνισμα
Πίστη σε κοινούς Θεούς
Χρησιμοποίηση καλαμποκιού, φασολιών και κολοκυθιών ως
βάση της διατροφής τους
Διασκέδαση με ένα ομαδικό παιγνίδι με μπάλα, το οποίο
μοιάζει με το μπάσκετ.
Ανθρωποθυσίες προς τιμήν των διαφόρων Θεοτήτων αλλά και
του Βασιλιά.

24
 4.1.1 Ο Πολιτισμός των OLMECAS

Ο πολιτισμός των Olmecas αναπτύσσεται στην περιοχή του κόλπου

του Μεξικού, κοντά στην σημερινή Vera Cruz. Η περίοδος της ακμής του
χρονολογείται μεταξύ του 1160 και του 580 π. Χ. και θεωρείται ως ο πρώτος
πολιτισμός της Μέσης Αμερικής. Η πιο σημαντική θεότητά τους ήταν το παιδί-
τζάγκουαρ. Η ανθρωπόμορφη αυτή θεότητα αργότερα θα χρησιμοποιηθεί
από τον πολιτισμό των Μάγια και αποτελεί την αρχική μορφή του Θεού της
Βροχής. Χαρακτηριστικά αρχιτεκτονικά δημιουργήματα της εποχής αποτελούν
οι τετραγωνισμένες πυραμίδες, με τις οποίες μιμούνται το σχήμα των
ηφαιστείων. Οι πυραμίδες αυτές χρησιμοποιούνται είτε ως χώροι λατρείας,
είτε ως τάφοι των διαφόρων Βασιλέων και αριστοκρατών της κοινωνίας.
Ο πολιτισμός των Olmecas είχε αναπτύξει αξιόλογη δραστηριότητα
στον τομέα της γλυπτικής και της κεραμικής. Χαρακτηριστικά δημιουργήματα
της εποχής αποτελούν τεράστια ανθρώπινα κεφάλια, σκαλισμένα σε πέτρα, τα
οποία ζυγίζουν πάνω από 18 τόνους το καθένα. Έχουν βρεθεί επίσης μικρές
φιγούρες αλλά και άλλα αντικείμενα τέχνης κατασκευασμένα με υλικά, τα
οποία αργότερα χρησιμοποιήθηκαν από τους Μάγιας. Οι καθημερινές
ασχολίες των κατοίκων έχουν αποτυπωθεί σε μικροσκοπικά αγαλματίδια από
λευκό πηλό βαμμένο κόκκινο. Την πρώτη ύλη για τις δραστηριότητές τους
αυτές την αναζητούσαν τόσο στην κοιλάδα του Μεξικού όσο και στην περιοχή
της Γουατεμάλας.

25
 4.1.2 Ο Πολιτισμός των MAYAS

Ο πολιτισμός των Μάγιας αναπτύσσεται σε 2 φάσεις. Έτσι, λοιπόν,

υπάρχει η Παλαιά και η Νέα Αυτοκρατορία του πολιτισμού αυτού. Η Παλαιά
Αυτοκρατορία εκτείνεται από τον 4ο έως και τον 9ο μ.Χ. αι. ενώ η Νέα από τον
9ο και φθάνει έως και τον 14 ο μ. Χ. αιώνα. Στην αρχή κατοικούν στην περιοχή
της σημερινής Ονδούρας και το οροπέδιο της Γουατεμάλας. Εκεί ενώνονται με
τη φυλή των Quiché, η οποία κατοικούσε στις ορεινές περιοχές της
Γουατεμάλας, και αργότερα μεταφέρονται στην περιοχή της Χερσονήσου του
Γιουκατάν, όπου και θα τους συναντήσουν, με την άφιξή τους, οι Ισπανοί σε
πλήρη παρακμή. Οι Μάγιας είχαν καταφέρει να δημιουργήσουν και να
χρησιμοποιούν ηλιακό ημερολόγιο πιο ακριβές από το ημερολόγιο που
χρησιμοποιούν οι Ευρωπαίοι χριστιανοί της εποχής. Επιπλέον έχουν
καταφέρει να δημιουργήσουν ένα είδος βιβλίου, τους κώδικες, γραμμένους
βέβαια στη δική τους ιερογλυφική γραφή. Πρόκειται για επεξεργασμένες
φλούδες από κορμούς δέντρων, κάτι αντίστοιχο με τους παπύρους των
αρχαίων Αιγυπτίων, διπλωμένες σε σχήμα ακορντεόν, έτσι ώστε όταν τις
ανοίγουν να δημιουργούνται οι «σελίδες» του βιβλίου. Δύο από τους
κυριότερους κώδικες, που έχουν διατηρηθεί μέχρι τις μέρες μας είναι:
Το Popol-Vuh: πρόκειται για το Ιερό Βιβλίο των Μάγιας, όπου
παρουσιάζεται η δική τους θεωρία της γένεσης του
ανθρώπινου είδους. Σύμφωνα με τα πιστεύω τους ο
άνθρωπος δημιουργήθηκε από καλαμπόκι από τον
Δημιουργό του Κόσμου.
Το Chilam-Balam: πρόκειται για το βιβλίο της κοσμογονίας
τους, όπου παρουσιάζονται τόσο η μυθολογία τους, όσο και
τα χαρακτηριστικότερα και πιο σημαντικά γεγονότα της
Ιστορίας και του πολιτισμού τους.
Εκτός των προαναφερθέντων οι Μάγιας αποδεικνύονται ειδικοί στην
αρχιτεκτονική. Κατασκευάζουν, εκπληκτικής ομορφιάς, ναούς και παλάτια
διακοσμημένα με τεράστια γλυπτά. Χαρακτηριστικές αρχιτεκτονικές

26
κατασκευές τους θεωρούνται τα σωζόμενα κέντρα θρησκευτικής λατρείας:
Chichén-Itza, Palenque και Copán.
4.2.2.1 Το Ημερολόγιο και το Σύστημα Αρίθμησης

Οι Μάγιας χρησιμοποιούν παράλληλα για τη μέτρηση του χρόνου δύο

είδη ημερολογίου. Το πρώτο είναι το ηλιακό ημερολόγιο 365 ημερών, το οποίο
χωρίζεται σε 18 μήνες 20 ημερών ο καθένας και το δεύτερο είναι το
τελετουργικό 260 ημερών, το οποίο με τη σειρά του διαιρείται σε 13 μήνες των
20 ημερών. Το τελετουργικό ημερολόγιο αναφέρεται στις διάφορες
θρησκευτικές γιορτές που λάμβαναν χώρα και δημιουργήθηκε με βάση αυτές,
ενώ το ηλιακό ημερολόγιο μοιάζει με αυτό που χρησιμοποιούν οι Ευρωπαίοι
της εποχής. Καθώς όμως για να συμπληρωθούν οι 365 μέρες του ηλιακού
ημερολογίου, σύμφωνα με το χωρισμό του σε μήνες (18 μήνες Χ 20 μέρες
=360 μέρες), λείπουν 5, προσθέτουν μετά τη λήξη κάθε έτους 5 μέρες, τις
οποίες, σύμφωνα με την παράδοσή τους, τις θεωρούν επικίνδυνες και
καταραμένες. Τα τέσσερα συστατικά της κάθε ημέρας (μήνας και ημέρα του
ενός ημερολογίου και μήνας και ημέρα του άλλου) συμπίπτουν κάθε 52
χρόνια, χρονική περίοδος που αποτελεί τον αιώνα των Μάγιας. Για να
μετρήσουν περιόδους μεγαλύτερες από τον αιώνα τους χρησιμοποιούν το
Katún, που αντιστοιχεί σε 7.200 ημέρες και το Bactún που ισοδυναμεί με
144.000 ημέρες.
Επιπλέον, οι Μάγιας είχαν αναπτύξει πάρα πολύ τις αστρονομικές τουσ
γνώσεις. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς τους η Συνοδική Περίοδος της
Αφροδίτης ανερχόταν στις 584 ημέρες. Σύγχρονες μελέτες απέδειξαν ότι δεν
είχαν πέσει έξω παρά ελάχιστα, καθώς η πραγματική περίοδος έχει
υπολογιστεί στις 583.92 ημέρες.
Όλοι οι πολιτισμοί της προκολομβικής περιόδου χρησιμοποιούσαν την
κυκλική έννοια του χρόνου. Σύμφωνα με το σκεπτικό αυτό όταν κλείσει κάθε
κύκλος, ο κόσμος καταστρέφεται και ξαναδημιουργείται από την αρχή. Οι
ευρωπαίοι αντίθετα χρησιμοποιούμε τη γραμμική πορεία της ανθρωπότητας, ο
κόσμος δηλαδή προοδεύει ακολουθώντας μια γραμμική σειρά και όχι κυκλική
επαναλαμβανόμενη. Πάντως σύμφωνα με τη δική τους σκέψη και
υπολογισμούς βρισκόμαστε στον 5ο κύκλο, δηλ ο κόσμος έχει δημιουργηθεί
και καταστραφεί 5 φορές. Ως αρχική ημερομηνία του παρόντος κύκλου της

27
ανθρωπότητας θεωρούν την 11η Αυγούστου του 3114 π.Χ. ενώ έχουν
υπολογίσει ότι ο κύκλος κλείνει, άρα έρχεται η καταστροφή του κόσμου, την
24η Δεκεμβρίου του 2011 μ.Χ..
Το σύστημα αρίθμησης που χρησιμοποιούν οι Μάγιας βασίζεται σε
τελείες και γραμμές. Οι τελείες αντιπροσωπεύουν τη μονάδα ενώ οι γραμμές
το 5. Αριθμούν σε κάθετες στήλες, ενώ κάθε φορά που αλλάζουν γραμμή η
αξία του αριθμού πολλαπλασιάζεται επί 20. π.χ. … 3*400=1200
___ 5*20=100
…. 9*1= 9 Συνολικά 1309

28
 4.1.3 Ο Πολιτισμός των AZTECAS

Μετά την παρακμή του πολιτισμού των Μάγιας, αναπτύσσεται στην

περιοχή κεντρικά και βόρεια της κοιλάδας του Μεξικού ο πολιτισμός των
Toltecas. Οι Toltecas επηρεάζουν τους επόμενους πολιτισμούς της περιοχής.
Έχουν ανεπτυγμένες αρχιτεκτονικές και γεωργικές γνώσεις. Καλλιεργούν
καλαμπόκι, βαμβάκι και κακάο αλλά δεν αναπτύσσουν σχεδόν καθόλου την
υφαντική. Αντίθετα επεξεργάζονται το βελούδο. Χρησιμοποιούν και
αναπτύσσουν ένα ακριβές ημερολόγιο. Πρωτεύουσα του κράτους είναι η πόλη
της Tula. Λατρεύουν τον Ήλιο, τη Σελήνη και τα Αστέρια ενώ υπέρτατη
λατρευτική θεότητα είναι ο Quetzalcóatl.
Αργότερα, όμως, μετά την πτώση του πολιτισμού των Toltecas, κατά
τον 12ο μ.Χ. αιώνα επικρατεί στην περιοχή του Μεξικού πολιτική σύγχυση και
αστάθεια. Πρωτόγονες και βάρβαρες φυλές των Chichimecas από τα βόρεια
του Μεξικού εγκαθίστανται γύρω από τη λίμνη Tezcoco. Μία από αυτές τις
φυλές ήταν κι αυτή των Αζτέκων. Προέρχονται από την περιοχή Aztlán και
μιλούν τη διάλεκτο Náhuatl. Το αρχικό τους νούμερο περιοριζόταν σε μερικές
χιλιάδες ανθρώπων, γρήγορα, όμως, έγιναν γνωστοί και μισητοί σε όλη την
περιοχή της λίμνης. Ακολουθούν τις βουλές της βασικής τους θεότητας του
θεού Huitzilopochtli, ο οποίος απαιτεί ανθρώπινες θυσίες. Εξαιτίας του μικρού
αριθμού του πληθυσμού τους, αλλά και της έλλειψης ικανού αριθμού γυναικών
απαγάγουν γυναίκες άλλων φυλών για την αναπαραγωγή τους. Τα υπόλοιπα
κράτη προσπαθούν να απαλλαχτούν από την αδίστακτη αυτή φυλή των
Αζτέκων, οι οποίοι, όμως, αποδεικνύεται να έχουν μία εκπληκτική ικανότητα
επιβίωσης σε δύσκολες καταστάσεις. Όταν τα αντίπαλα κράτη της περιοχής
Colhuacán και Azcapotzalco τους νικούν και τους περιορίζουν στη χειρότερη
περιοχή της λίμνης γεμάτη με φίδια, οι Αζτέκοι όχι μόνο καταφέρνουν να
επιβιώσουν, αλλά επιπλέον αποκαλύπτεται ότι τα φίδια αποτελούσαν την
καλύτερη τροφή για τη φυλή τους.
Το 1325 τελικά ιδρύουν την πρωτεύουσά τους Tenochtitlán σ’ ένα μικρό
νησί της λίμνης. Σύμφωνα με την παράδοση την ίδρυσαν στο μέρος εκείνο,
όπου ένας αετός κατασπάραζε ένα φίδι. Αετός και φίδι αποτελούν και σήμερα
σύμβολα του Μεξικού και εμφανίζονται στη σημαία τους. Στην αρχή οι Αζτέκοι

29
χρησιμοποιούνται ως έμποροι από άλλες δυνατότερες φυλές. Εκείνοι, όμως,
εκμεταλλεύονται αυτή την περίοδο και αφομοιώνουν πολιτιστικά στοιχεία από
τις φυλές αυτές.
Στη γεωργία χρησιμοποιούν το σύστημα των καναλιών (chinampas) για
να δημιουργήσουν νέες περιοχές με εύφορα εδάφη. Η κοινωνία τους είναι
οργανωμένη με τις παραδοσιακές φατρίες. Χρησιμοποιούν το σύστημα
αρίθμησης για το ημερολόγιο που είχαν κληρονομήσει από τους
προηγούμενους πολιτισμούς του Μεξικού (Μάγιας), όμως η ιερογλυφική
γραφή που χρησιμοποιούν δεν είναι τόσο περίπλοκη όσο αυτή των Μάγιας.
Το 1428 συνεργαζόμενοι με τις φυλές των Tezcoco και Tlacopán νικούν
τους τελευταίους αντιπάλους τους και αναδεικνύονται στην κυρίαρχη δύναμη
όλης της κοιλάδας. Με τη στρατιωτική τους επέκταση κατακτούν ολόκληρο
σχεδόν το κεντρικό Μεξικό φθάνοντας μέχρι τα σύνορα της περιοχής, που
σήμερα ονομάζουμε Γουατεμάλα.
Κατά τον 15ο και 16ο αιώνα οι Αζτέκοι ελέγχουν μία περιοχή αρκετών
εκατομμυρίων κατοίκων. Ανάλογα με τους διάφορους ιστορικούς μελετητές ο
αριθμός αυτός ποικίλει μεταξύ έξι και είκοσι εκατομμυρίων κατοίκων. Βέβαια,
δεν βρίσκονται όλοι κάτω από τον απόλυτο έλεγχο της αυτοκρατορίας των
Αζτέκων, καθώς ανάλογα με την απόσταση της κάθε κατακτημένης περιοχής
από το κέντρο της αυτοκρατορίας χαίρει και διαφορετικού βαθμού αυτονομίας.
Κατ’ αρχήν οι Αζτέκοι επιτρέπουν στους άρχοντες των διαφόρων πόλεων της
αυτοκρατορίας να παραμείνουν στην εξουσία πληρώνοντας φόρους και
αποδεχόμενοι την εξουσία της Tenochtitlán. Με αυτό τον τρόπο δεν είναι
απαραίτητο να διατηρούν σε όλες τις περιοχές στρατό κατοχής, ενώ
ταυτόχρονα το πιο πειστικό όργανο ελέγχου αποδεικνύεται ο τρόμος που
προκαλούσε μία ενδεχόμενη καινούρια επίθεσή τους.
Η λατρεία του θεού Huitzilopochtli, που απαιτεί ανθρωποθυσίες
δημιουργεί την ανάγκη για νέους αιχμαλώτους. Για το λόγο αυτό συχνά οι
Αζτέκοι έκαναν πόλεμο με αποκλειστικό σκοπό την αιχμαλωσία θυμάτων για
τις θυσίες αυτές. Η άνοδος στο θρόνο ενός καινούριου αυτοκράτορα
γιορταζόταν με τη θυσία χιλιάδων ανθρώπων στο Κεντρικό Ιερό (Templo
Mayor) της Tenochtitlán. Κάθε θύμα ανέβαινε στην κορυφή της μεγάλης
πυραμίδας του Ιερού, όπου το περίμεναν πέντε ιερείς. Τέσσερις από αυτούς
το συγκρατούσαν και ο πέμπτος το θυσίαζε βγάζοντάς του την καρδιά με ένα

30
μαχαίρι από πέτρα. Πιστεύεται ότι οι ιερείς κατανάλωναν ναρκωτικές ουσίες
κατά τη διάρκεια των τελετών.
Εκτός από την ανατριχιαστική αυτή πλευρά του πολιτισμού τους οι
Αζτέκοι παρουσιάστηκαν ικανοί για αρκετές εξευγενισμένες τέχνες. Όταν ο
Ισπανός κατακτητής Κορτές εισέρχεται στην πρωτεύουσα των Αζτέκων
συναντά μία πόλη ευημερούσα διακοσίων χιλιάδων κατοίκων, μεγαλύτερη
δηλαδή από το Παρίσι της εποχής. Μένει έκπληκτος από το συμμετρικό
σχεδιασμό της πόλης και από την καθαριότητά της και τα συγκρίνει με τη
χαώδη κατάσταση και την έλλειψη συνθηκών υγιεινής των ευρωπαϊκών
πόλεων του 16ου αιώνα. Η Tenochtitlán, σύμφωνα με τα λεγόμενά του,
φαίνεται τόσο μεγάλη όσο η Σεβίλλη και η Κόρδοβα, με δρόμους φαρδείς και
ευθείς και με μία κεντρική πλατεία δύο φορές μεγαλύτερη απ’ αυτή της
Σαλαμάνκα. Η Tenochtitlán συνδεόταν με τις ακτές της λίμνης με τέσσερις
τεράστιες λεωφόρους. Αν και οι οικίες του απλού λαού ήταν χτισμένες από
πηλό, εντούτοις υπήρχαν ογδόντα κτίρια από πέτρα, μεταξύ των οποίων το
Παλάτι του Αυτοκράτορα και η Πυραμίδα του Κεντρικού Ιερού. Η πόλη
παρουσίαζε ένα θέαμα πόλης-κήπου, χάρη στο σύστημα των καναλιών.
Κυκλοφορούσαν βάρκες για να μεταφέρουν τα εμπορεύματα σε όλη την πόλη
και έμοιαζε με μία πραγματική Βενετία σε υψόμετρο, όμως, πάνω από 2500
μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας. Στα χρόνια της ακμής της
Αυτοκρατορίας πάνω από τριάντα επαρχίες πλήρωναν φόρους στην
Tenochtitlán.
Η κοινωνία του πολιτισμού των Αζτέκων, αν και ήταν πολύ καλά
οργανωμένη, εν τούτοις δεν έπαυε να χωρίζει τους κατοίκους της
αυτοκρατορίας σε κοινωνικές τάξεις με τεράστιες διαφορές μεταξύ τους ως
προς τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις της κάθε μιας. Στην κορφή της
κοινωνικής πυραμίδας βρίσκεται ο Αυτοκράτορας (Huey Tatloani), ο κύριος
της Tenochtitlán. Πιο κάτω βρίσκονται οι άρχοντες των πόλεων της
Αυτοκρατορίας (Tatloani), ακολουθούν οι αριστοκράτες και ο ανώτερος κλήρος
και τελευταίοι βρίσκονται οι απλοί πολίτες(macehual). Σε χειρότερη μοίρα από
τους απλούς πολίτες βρίσκονται μόνο οι υπηρέτες και οι σκλάβοι, οι οποίοι
δεν απολαμβάνουν κανένα δικαίωμα, ούτε καν αυτό της ζωής (πολλές φορές
προορίζονται για τις ανθρωποθυσίες). Μεταξύ των αριστοκρατών και του
απλού πολίτη υπάρχει μια ιδιαίτερη κοινωνική τάξη αυτοκρατορικών

31
κατασκόπων (pochtecas). Αυτοί αποτελούν ένα είδος εμπόρων οι οποίοι
μεταφέροντας τα εμπορεύματά τους κατά μήκος ολόκληρης της αυτοκρατορίας
ενημερώνουν τον αυτοκράτορα για τα δρώμενα στις διάφορες επαρχίες. Οι
κατάσκοποι αυτοί ήταν απαραίτητοι στον Αυτοκράτορα, αλλά μισητοί από τους
απλούς πολίτες. Ήταν δυνατόν για τους πολίτες να ανέβουν στην κοινωνική
ιεραρχία φτάνοντας στη κατώτερη αριστοκρατία αν διακρίνονταν σε κάποια
από τις συχνές πολεμικές επιχειρήσεις.
Η εκπαίδευση, όπως και όλη η κοινωνία, χαρακτηρίζεται από την
ανισότητα. Οι γόνοι αριστοκρατικών οικογενειών σπούδαζαν σε ειδικά κολέγια,
τα λεγόμενα Calmecac, όπου λάμβαναν αυστηρή στρατιωτική και θρησκευτική
εκπαίδευση. Προετοιμάζονταν να γίνουν οι μελλοντικοί αρχηγοί της κοινωνίας.
Τα παιδιά των απλών πολιτών χωρίζονται από τους γονείς τους και στέλνονται
σε «Εστίες Εργένηδων», όπου μαθαίνουν την τέχνη του πολέμου. Όταν
ενηλικιώνονται επιστρέφουν στην κοινωνική τους ομάδα, calpulli, όπου
περνούν το υπόλοιπο της ζωής τους, μέχρι που να τους χρειαστεί η πατρίδα
να την υπηρετήσουν στον πόλεμο. Εάν επιζήσουν μέχρι την ηλικία των 52
ετών (αιώνας σύμφωνα με το ημερολόγιό τους) απαλλάσσονται από τις
στρατιωτικές τους υποχρεώσεις. Η ζωή του απλού πολίτη είναι μονότονη και
σκληρή, προσανατολισμένη προς τις ομαδικές και όχι τις ατομικές αξίες.
Καθένας κατείχε ένα μικρό κομμάτι γη που το καλλιεργούσε για την οικογένειά
του. Τον περισσότερο χρόνο όμως εργαζόταν για το καλό της ομάδας του.
Βέβαια αν το χωράφι που του άνηκε έμενε ακαλλιέργητο για 2 χρόνια
επέστρεφε στην κυριότητα του άρχοντα. Τα προϊόντα της κοινοτικής γης
αποτελούσαν φόρους για τους αριστοκράτες.
Η γυναίκα της εποχής ζούσε σε συνθήκες πραγματικά αξιοθρήνητες.
Έξι ώρες καθημερινά ετοίμαζε το φαγητό της οικογένειας, κατόπιν έπρεπε να
ράψει όχι μόνο τα ρούχα των δικών της αλλά και κουβέρτες για τους άρχοντες.
Τέλος ανάμεσα στις υποχρεώσεις της περιλαμβάνεται και η γέννηση πολλών
παιδιών, καθώς λόγω των συχνών πολέμων υπάρχει μεγάλο ποσοστό
θνησιμότητας. Επιπλέον πρέπει να είναι πιστή στο σύζυγό της, αν και εκείνος
μπορεί να έχει εξωσυζυγικές σχέσεις. Βέβαια το δίκαιο των Αζτέκων της δίνει
δικαίωμα στο διαζύγιο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, όπως όταν ο σύντροφός
της την εγκαταλείπει. Αντίθετα ο άντρας έχει δικαίωμα να χωρίσει από τη
σύζυγό του αν εκείνη έχει δυσάρεστο ή δύστροπο χαρακτήρα.

32
 Το 1502, μετά το θάνατο του Αυτοκράτορα Ahuizotl, ανεβαίνει στο
θρόνο ο ανιψιός του, ο Moctezuma II, ο οποίος θα διαφοροποιήσει τελείως το
ύφος της μοναρχίας. Κατά την περίοδο της βασιλείας του η συμπεριφορά του
θυμίζει την απόλυτη μοναρχία της Ευρώπης. Τα δικαιώματα των φατριών
εξαφανίζονται, τα αντίστοιχα των αριστοκρατών περιορίζονται, ενώ αυτά του
αυτοκράτορα συνεχώς αυξάνονται. Βέβαια σε διπλωματικό και πολιτικό
επίπεδο μάλλον θυμίζει τους πεφωτισμένους ηγεμόνες του διαφωτισμού. Ο
Αυτοκράτορας επιτρεπόταν να έχει μόνο δύο επίσημες συζύγους. Αυτός όμως
είχε εκατοντάδες γυναίκες από όλες τις επαρχίες της χώρας. Με τον τρόπο
αυτό έδινε αξία στην αριστοκρατική τάξη κάθε περιοχής καθώς κάθε επαρχία
συμμετείχε με την πριγκίπισσα της στη διακυβέρνηση της χώρας. Πετύχαινε
έτσι μεγαλύτερη υπακοή στις αυτοκρατορικές διαταγές. Επιπλέον με τη
αντικατάσταση μεγάλου μέρους της αριστοκρατίας, με νεαρούς αριστοκράτες
άλλων περιοχών ουδετεροποιεί εν δυνάμει εχθρούς του.
Του άρεσε να τον λατρεύουν σαν Θεό, ενώ η άνοδός του στην εξουσία
γιορτάστηκε με χιλιάδες ανθρωποθυσίες. Για να φαίνεται η διαφορά μεταξύ
των αριστοκρατών και του αυτοκράτορα, απαιτούσε σε κάθε συνάντηση μαζί
του να παρουσιάζονται χωρίς υποδήματα και με πολύ φτωχή ένδυση, οι δε
υπηρέτες δεν επιτρεπόταν για κανένα λόγο να τον κοιτάξουν στα μάτια. Η ζωή
του ήταν γεμάτη έξοδα και απολαύσεις, αξίζει να σημειώσει κανείς ότι κάθε
γεύμα του περιελάμβανε πάνω από τριάντα διαφορετικά πιάτα, ενώ διέθετε
ιδιωτικό ζωολογικό κήπο με παράξενα ζώα και παραμορφωμένα ή αφύσικα
ανθρώπινα όντα. Ήταν σκληρός και αμείλικτος απέναντι στους υπηκόους του,
πάντα όμως μέσα στα πλαίσια των δικαιωμάτων που του έδιναν οι νόμοι και οι
παραδόσεις της φυλής του.
Η βασιλεία του τελειώνει με την άφιξη των Ισπανών και την πτώση και
καταστροφή της Αυτοκρατορίας των Αζτέκων το 1519.

33
 4.2 Οι Πολιτισμοί της Περιοχής του Περού

Η πολιτιστική ανάπτυξη του Περού χρονολογείται αρκετές χιλιάδες

χρόνια πριν από τη γέννηση του Χριστού. Ο πολιτισμός του Chapín φθάνει
στο απόγειό του περίπου το 1000π.Χ., ενώ ο πολιτισμός Paracas
χαρακτηρίζεται από την ανάπτυξη της υφαντικής τέχνης. Τους πρώτους
αιώνες μετά τη γέννηση του Χριστού ο πολιτισμός Mochica αφήνει σημάδια
τόσο από την εκλεπτυσμένη κεραμική τέχνη, όσο κι από καλοδουλεμένα
πολύτιμα μέταλλα. Βέβαια, το μεγαλύτερο πολιτιστικό δώρο του Περού πριν
από την εμφάνιση του πολιτισμού των Ίνκας είναι η γραμμή Ica-Nazca.
Πρόκειται για μία σειρά από τεράστια σχέδια τοποθετημένα στην άμμο της
ερήμου. Παρουσιάζουν ζώα, πουλιά, ερπετά, φάλαινες, πιθήκους και αράχνες
ως μέρη ενός συστήματος γραμμών που εκτείνεται για αρκετά χιλιόμετρα. Η
συμμετρική τοποθέτηση των σχεδίων δεν θα μπορούσε να βελτιωθεί ακόμη
και σήμερα. Αν και δεν γνωρίζουμε για ποιο σκοπό κατασκευάστηκαν τα
σχέδια αυτά, εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι, λόγω του μεγάλου τους
μεγέθους, μόνο από αέρος μπορεί κανείς να τα παρατηρήσει σε όλο τους το
μεγαλείο. Οι ιθαγενείς, δηλαδή, δημιούργησαν έργα τέχνης τα οποία ποτέ δεν
μπόρεσαν να θαυμάσουν. Από το 600μ.Χ. έως και το 1460μ.Χ. εμφανίζεται
μία σειρά από δυνατά κράτη στην περιοχή του Περού. Κατασκευάζονται έτσι
τα πρώτα αστικά κέντρα και κατακτώνται καινούριες εκτάσεις. Η Αυτοκρατορία
Chimú με πρωτεύουσα την Chan-Chan στη βόρεια ακτή του Περού, κοντά στο
σημερινό Τρουχίλιο αποτελεί το μεγαλύτερο κέντρο εξουσίας μέχρι την
εμφάνιση των Ίνκας. Η λέξη Ίνκα, που σήμερα τη χρησιμοποιούμε για να
περιγράψουμε τον πολιτισμό της φυλής που έζησε στην περιοχή που σήμερα
είναι το Περού, στην πραγματικότητα είναι το όνομα των μελών της βασιλικής
οικογένειας.
4.2.1 Ο Πολιτισμός των INCAS

34
 Η φυλή αυτή, λοιπόν, πρωτοπαρουσιάζεται κοντά στη λίμνη Titicaca,
στη Βολιβία γύρω στο 1200μ.Χ. Στην αρχή, είναι μία φυλή χωρίς ιδιαίτερη
σημασία, αργότερα, όμως, αποκτούν δύναμη και στα χρονικά τους
παρουσιάζονται ως οι εκπολιτιστές της περιοχής των Άνδεων. Σύμφωνα με τη
μυθολογία τους, όταν ο θεός Ήλιος (Inti) είδε την πρωτόγονη κατάσταση των
κατοίκων του Περού, έστειλε στη γη έναν από τους γιους του και μία κόρη του
για να τους εκπολιτίσουν. Ο Manco Capac και η Mama Ocllo, όπως
ονομάζονταν τα παιδιά του θεού, θεωρούνται οι ιδρυτές των Ίνκας. Σε αυτούς
ο θεός είχε δώσει ένα χρυσό μπαστούνι με σκοπό να εγκατασταθούν εκεί
όπου το μπαστούνι θα βυθιζόταν στο έδαφος. ‘Έτσι κι έγινε. Το μπαστούνι
βυθίστηκε στην κοιλάδα του Cuzco, όπου το έδαφος είναι μαλακό και εύφορο.
Το Cuzco, λοιπόν, θα γίνει το λίκνο της μελλοντικής αυτοκρατορίας. Μέχρι το
1438 παραμένουν μία σχετικά ταπεινή φυλή. Αλλά την εποχή εκείνη, επί
αυτοκρατορίας Pachacuti αρχίζει η επέκτασή τους. Όταν έφθασαν οι Ισπανοί,
ο πληθυσμός τους υπολογίζεται ανάμεσα σε πέντε και δώδεκα εκατομμύρια
κατοίκους.
Οι Ίνκας ποτέ δεν έφθασαν στο πνευματικό επίπεδο των πολιτισμών
της Μέσης Αμερικής. Δεν ανακάλυψαν τη γραφή, αλλά επικοινωνούσαν με
μηνύματα «γραμμένα» στα λεγόμενα quipus (μεγάλα κορδόνια με κόμπους
ανά τακτά διαστήματα. Ανάλογα με την απόσταση και το χρώμα των κόμπων
και μέσω μυστικών κωδίκων μεταφέρονταν τα μηνύματα). Το Cuzco είναι μία
πόλη χτισμένη σε 3500 μέτρα υψόμετρο, την οποία λίγοι ευρωπαίοι μπόρεσαν
να τη θαυμάσουν σε όλο της το μεγαλείο. Εκεί ζουν ο Αυτοκράτορας και η
αυλή του σε πέτρινα παλάτια. Λέγεται ότι τόσο τα παλάτια αυτά, όσο και το
Ιερό του ‘Ήλιου είχαν τους πέτρινους τοίχους τους καλυμμένους με πλάκες
χρυσού. Αν και τα κτίσματα αυτά μπορούμε και σήμερα ακόμη να τα
θαυμάσουμε, οι πλάκες χρυσού εξαφανίστηκαν με την άφιξη των Ισπανών.
Ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Αυτοκρατορίας των Ίνκας, το
οποίο σώζεται μέχρι τις μέρες μας, είναι η πολιτεία Machu Picchu, η οποία
ανακαλύφθηκε το 1911 από τον Irma Bingham κατά τη διάρκεια μιας
αποστολής του Πανεπιστημίου του Yale. Υπάρχουν διάφορες θεωρίες για τη
χρήση της πολιτείας αυτής. Χρησιμοποιήθηκε είτε σαν καταφύγιο των
αυτοκρατόρων, είτε ως Ιερό, όπου διέμεναν οι παρθένοι Ιέρειες του θεού

35
Ήλιου. Άλλοι, βέβαια, υποστηρίζουν ότι χρησιμοποιήθηκε μόνο ως πολεμικό
φρούριο.
Σύμφωνα με τις απόψεις των Ίνκας για τη δημιουργία μιας
αυτοκρατορίας δεν αρκεί μόνο η κατάκτηση νέων εδαφών, αλλά χρειάζεται και
πολιτισμική ομοιογένεια. Για το λόγο αυτό επιβάλλουν στα εδάφη που
κατακτούν τόσο τη γλώσσα τους (quechua), όσο και την επίσημη θρησκεία
τους τη λατρεία του θεού Ήλιου. Έστελναν, λοιπόν, πιστούς υπηκόους στις
νέες περιοχές, ώστε μετά από λίγα χρόνια να επιτευχθεί η ομοιογένεια αυτή.
Επίσης, είχαν δημιουργήσει ένα εκπληκτικό δίκτυο επικοινωνιών. Δύο
παράλληλοι δρόμοι διέτρεχαν από το Βορρά έως το Νότο όλα τα εδάφη της
Αυτοκρατορίας, ο ένας παραλιακά και ο άλλος μέσω των Άνδεων. Ταυτόχρονα
υπήρχαν κάθετα μονοπάτια που ένωναν τους δύο δρόμους. Για την
ξεκούραση και τη διατροφή των ευρισκομένων σε επίσημες αποστολές
αγγελιοφόρων υπήρχαν σε ανά τακτά διαστήματα πανδοχεία (tampu).
Επιπλέον, είχαν εφαρμόσει ένα ιδιαίτερα έξυπνο σύστημα μεταφοράς
μηνυμάτων που τους επέτρεπε ταχύτητες απίστευτες για την εποχή. Ο κάθε
επίσημος αγγελιοφόρος (chasquis) διέτρεχε μία απόσταση γύρω στα 700
μέτρα και παρέδιδε το μήνυμα σε άλλον. Με τον τρόπο αυτό κάλυπταν γύρω
στα 400 χιλιόμετρα την ημέρα. Η βασική μονάδα της κοινωνικής πυραμίδας, η
οποία βασίζεται στο δεκαδικό σύστημα είναι το ayllu (φατρία, πατριαρχική
οικογένεια). Ο απλός πολίτης ονομάζεται puric. Κάθε δέκα πολίτες έχουν έναν
αρχηγό που λέγεται capataz. Αντίστοιχα, κάθε δέκα capataz έχουν για αρχηγό
τον curaca. Συνεχίζοντας με τον τρόπο αυτό φθάνουμε στον κυβερνήτη της
επαρχίας. Η Αυτοκρατορία απαρτίζεται από τέσσερις μεγάλες επαρχίες. Πάνω
απ’ όλους βρίσκεται ο Αυτοκράτορας (Inca), ο οποίος κατοικεί στο Cuzco. Ο
απλός πολίτης επιτρέπεται να έχει μόνο μία σύζυγο, αντίθετα ο Αυτοκράτορας
μπορεί να έχει όσες γυναίκες θέλει. Επίσημη, όμως, σύζυγος θεωρείται η
Coya, η αδελφή του. Είναι μία από τις ελάχιστες εξαιρέσεις αποδοχής της
αιμομιξίας. Η εξαίρεση αυτή βασίζεται στο μύθο του Manco Capac και της
αδελφής του, Mama Ocllo. Διάδοχος στο θρόνο είναι ο γιος της Coya.
Υπάρχει, επίσης, μία πανίσχυρη εκκλησιαστική τάξη αφιερωμένη στη
λατρεία τόσο του θεού Ήλιου, όσο και του Υπέρτατου Θεού Δημιουργού του
Κόσμου και του Ήλιου. Ο Υπέρτατος αυτός Θεός, Viracocha, δίνει ζωή χωρίς
να ζητά θυσίες, γι’ αυτό και οι φιλόσοφοι της Αυτοκρατορίας τον λατρεύουν

36
μέσα στην καρδιά τους. Στα πολυάριθμα μοναστήρια της χώρας οι παρθένοι
Ιέρειες του θεού Ήλιου ζουν σε πλήρη απομόνωση έχοντας ως μοναδική
απασχόληση την ύφανση των ενδυμάτων του Αυτοκράτορα.
Ο απλός πολίτης γεννιέται ζει και πεθαίνει στην κοινότητά του απ’ όπου
βγαίνει μόνο σε περίπτωση πολέμου και για εργασία στα ορυχεία ή σε
δημόσια έργα για το καλό της Αυτοκρατορίας. Αν και μπορεί να καλλιεργεί ένα
μικρό κομμάτι γης για την οικογένειά του, η βασική του υποχρέωση είναι να
εργάζεται στα χωράφια της κοινότητας. Εάν οι νεαροί άντρες φθάσουν στην
ηλικία των είκοσι ετών χωρίς να έχουν επιλέξει γυναίκα-σύζυγο, η κοινότητα
διαλέγει γι’ αυτούς. Οι γάμοι γιορτάζονται μία φορά το χρόνο σε κοινή τελετή.
Το 1527 ο Αυτοκράτορας Huayna Capac πεθαίνει χωρίς να χρήσει κάποιον
από τους γιους του ως διάδοχο. Ο Huáscar,λοιπόν, ο οποίος ζει στο Cuzco
και ο Atahualpa, ο οποίος είναι στρατηγός των στρατευμάτων του Quito,
συγκρούονται για την εξουσία. Ξεσπά, έτσι, ένας εμφύλιος πόλεμος που θα
διαρκέσει πέντε χρόνια. Νικητής, αλλά αποδυναμωμένος βγαίνει ο Atahualpa.
Όταν, λοιπόν, είχε στρατοπεδεύσει κοντά στη σημερινή πόλη της Cajamarca,
προετοιμάζοντας τη θριαμβευτική είσοδό του στο Cuzco μία μικρή ομάδα
λευκών πλησίασε την πόλη. Η ύπαρξη αυτών των παράξενων επιθετικών
λευκών ανθρωπίνων όντων στα παράλια του Ειρηνικού ήταν γνωστή στους
Ίνκας εδώ και αρκετά χρόνια. Ο Atahualpa κυριευμένος από περιέργεια και
προστατευμένος από χιλιάδες πολεμιστές του αποφασίζει χωρίς φόβο να
υποδεχθεί τα παράξενα αυτά όντα. Ήταν το μεγαλύτερο λάθος της ζωής του.
Στις 16 Νοεμβρίου του 1532 ο Pizarro με 150 συνολικά Ισπανούς στρατιώτες
στήνει ενέδρα στην κεντρική πλατεία της Cajamarca και μετά από μάχη
συλλαμβάνει τον Atahualpa. Τελειώνει έτσι, λοιπόν, η ιστορία της
Αυτοκρατορίας των Ίνκας.

37
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ

ΑΠΟΙΚΙΟΠΟΙΗΣΗΣ

38
 Ο Χριστόφορος Κολόμβος, είναι ο πρώτος Ευρωπαίος που
αναλαμβάνει, για λογαριασμό των Βασιλέων της Ισπανίας, την αποστολή της
ανακάλυψης ενός νέου δρόμου για την Ασία. Τελικά, βέβαια, ανακαλύπτει, ή
συναντά καλύτερα, περιοχές άγνωστες, ως εκείνη τη στιγμή, για τον
Ευρωπαϊκό Πολιτισμό. Την πρώτη περίοδο από την ανακάλυψη της Αμερικής
δεν είχε γίνει αντιληπτό ούτε το γεγονός της ίδιας της ανακάλυψης αλλά ούτε
και η ιστορική σημασία που θα αποκτούσε η επιμονή του Θαλασσοπόρου από
τη Γένοβα. Ο ίδιος ο Κολόμβος πραγματοποίησε τέσσερα ταξίδια στις
νεοκατακτημένες περιοχές. Εκτός από το πρώτο, το 1492, ακολούθησαν άλλα
τρία, το 1493, το 1498 και το 1502 στα οποία επισκέπτεται νέες περιοχές αλλά
και ιδρύει τους πρώτους Ισπανικούς οικισμούς. Συνολικά αποβιβάστηκε στα
νησιώτικα συμπλέγματα του San Salvador στην Juana (Cuba), στην
Española, στο Puerto Rico, στην Jamaica, και στις Παρθένους Νήσους
(Vírgenes). Ταυτόχρονα όμως αποβιβάζεται και στην Ηπειρωτική περιοχή.
Θεωρείται ο ιδρυτής των πρώτων Ισπανικών συνοικισμών της Isabela και του
Santo Domingo.
Η κατάκτηση, βέβαια, ολόκληρης της Λατινικής Αμερικής, που ξεκίνησε
με την άφιξη του Κολόμβου στην περιοχή αυτή, δεν ολοκληρώθηκε παρά μόνο
μετά από σχεδόν μισό αιώνα. Τα ταξίδια του Κολόμβου ακολούθησαν
πολυάριθμες αποστολές με στόχο την όσο το δυνατό γρηγορότερη κατάκτηση
και αποίκηση της περιοχής. Συνοπτικά αναφέρω τις κυριότερες αποστολές:
Ο Ιταλός Américo Vespucio πραγματοποίησε τέσσερα ταξίδια
(1497-1499-1501-1503). Στην αρχή ενεργούσε στο όνομα της
Ισπανίας, αργότερα όμως οι εξερευνήσεις του έγιναν στο
όνομα του Πορτογάλου Βασιλιά. Οι σχέσεις του με τους
χαρτογράφους της εποχής συνετέλεσαν στο λανθασμένο
όνομα της Αμερικής.
Από το 1499 έως και το 1541 οι Ευρωπαϊκές αποστολές στο
Δυτικό Ημισφαίριο ήταν πολλαπλές αλλά δεν στέφονταν
πάντα με επιτυχία.
1. Ο Vicente Yáñez Pinzón ανακαλύπτει τη
Βραζιλία το 1499 και τις εκβολές του Αμαζονίου

39
 2. Το 1500 ο Pedro Álvarez Cabral
ανακαλύπτει τη Βραζιλία για λογαριασμό της
Πορτογαλίας.
3. Ο Ponce de León ψάχνοντας την πηγή της
νεότητας πεθαίνει στην περιοχή της Φλόριδας το
1513.
4. Ο Juan Díaz de Solís ανεβαίνει με πλοίο το
ποταμό Río de la Plata το 1515
5. Ο Hernando de Soto φθάνει στο Río
Grande, σημερινό Μισισιπή, το 1541.
Η κατάκτηση του Μεξικού που αρχίζει το 1517 με την
εξερεύνηση της Χερσονήσου του Γιουκατάν (Yucatán)
ολοκληρώνεται από τον Cortés το 1521 με την οικοδόμηση
της Πόλης του Μεξικού πάνω στα ερείπια της Πρωτεύουσας
των Αζτέκων. ο ίδιος ο Cortés διορίζεται Κυβερνήτης και
Ανώτατος Δικαστικός Άρχοντας της Νέας Ισπανίας.
Στην Κεντρική Αμερική ο Cristóbal de Olid αποβιβάζεται στα
παράλια της Ονδούρας το 1524 ενώ ο Pedro de Alvarado
χρίζεται Capitán General (Γενικός Διοικητής) της Γουατεμάλας
το 1527.
Για την κατάκτηση του Περού, χρειάστηκε να περιμένουμε
μέχρι το 1535. Ήδη, βέβαια, από το 1517 έχουν ξεκινήσει οι
προσπάθειες για την κατάκτησή του με τη συμμαχία των
αξιωματικών του Ισπανικού Στρατού, Pizarro, Almagro και
Luque. Τελικά το Cuzco πέφτει σε Ισπανικά χέρια και η
κατάκτηση ολοκληρώνεται το 1535 με την ίδρυση της Λίμα,
της «Πόλης των Βασιλέων» όπως ονομάστηκε.
Η τελευταία περιοχή της Λατινικής Αμερικής που κατακτήθηκε
από του Ισπανούς ήταν αυτή της Χιλής. Οι Ιθαγενείς κάτοικοι
της περιοχής οι Araucanos προέβαλλαν σκληρή αντίσταση και
δυσκόλεψαν τα αυτοκρατορικά στρατεύματα να κυριέψουν την
περιοχή. Το 1535 ο Diego de Almagro είναι επικεφαλής μιας
αποτυχημένης αποστολής στη Χιλή ενώ το 1541 ο Valvidia αν

40
 και ιδρύει το Σαντιάγο (Santiago) της Χιλής σκοτώνεται
πολεμώντας τους Araucanos. Την ίδια περίοδο ο García
Hurtado de Mendoza ολοκληρώνει την κατάκτηση και ιδρύει
την πόλη Mendoza.
Με την κατάκτηση της Χιλής ολοκληρώνεται ο κύκλος που είχε ανοίξει
με τη άφιξη του Κολόμβου στην Αμερική, τον Οκτώβριο του 1492. μια
περίοδος γεμάτη σκληρές μάχες, απάνθρωπες πράξεις και αμφισβητούμενα
αποτελέσματα. Η Λατινική Αμερική, πλέον αποτελεί μέρος της Ισπανικής
Αυτοκρατορίας και διοικείται από τους Βασιλείς της Ισπανίας. Οι ιθαγενείς
κάτοικοι, ή καλύτερα όσοι μπόρεσαν να ξεφύγουν από το μένος των Ισπανών
κατακτητών3, θα αναγκαστούν να προσαρμοστούν στα νέα και άγνωστα προς
αυτούς ευρωπαϊκά δεδομένα. Βέβαια από τη μια μεριά η άφιξη των Ισπανών
θα κληροδοτήσει στις επόμενες αμερικανικές γενιές ένα καινούριο τρόπο
σκέψης, με στοιχεία ανάμεικτα ευρωπαϊκά και ιθαγενή, τόσο πρωτότυπο που
θα τον καταστήσει μοναδικό, από την άλλη όμως η κοινωνική αναδιοργάνωση
της περιοχής καθώς και ο στρατιωτικός και εκκλησιαστικός τρόπος
οργάνωσης της κοινωνίας θα προκαλέσει συνεχείς αντιδράσεις και
προστριβές.

3
Χαρακτηριστικό είναι ότι στο Μεξικό ο Ιθαγενείς πληθυσμός μειώθηκε δραματικά. Από 12-20
εκατομμύρια που υπολογίζονταν με την άφιξη των Ισπανών μειώθηκαν στα 3-4 εκατομμύρια στα μέσα
του 16ου αιώνα.

41
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΙΑΣ

42
 6.1 Η πολιτική οργάνωση της Λατινικής Αμερικής κατά τη διάρκεια της
Αποικιοκρατίας.

Μετά την ολοκλήρωση της κατάκτησης της Λατινικής Αμερικής και για
την καλύτερη διαχείριση τόσο πολιτικά, όσο και οικονομικά των νέων
περιοχών οι Ισπανοί ενδιαφέρθηκαν για την, κατά το δυνατόν αρτιότερη,
πολιτική και διοικητική οργάνωση των αποικιών. Κατά πρώτο λόγο, πρέπει να
αναφερθεί ότι η διοίκηση εξαρτάται από τη Μητροπολιτική Ισπανία, η οποία
κυβερνά τις υπερατλαντικές κτήσεις με απολυταρχισμό.
Οι πρώτοι κυβερνήτες των περιοχών ονομάζονται Adelantados. Ο όρος
είναι αρκετά δύσκολο να μεταφραστεί στα ελληνικά, αναφέρεται, όμως, κυρίως
στους ιδρυτές των διαφόρων οικισμών και πόλεων, οι οποίοι είχαν την ευθύνη
να οργανώνουν διοικητικά, πολιτικά και κοινωνικά τα νέο-δημιουργούμενα
αστικά κέντρα. Στο νέο, λοιπόν, κόσμο η εξουσία δόθηκε στους Adelantados
για τις πόλεις, στους Gobernadores (Κυβερνήτες) για μεγαλύτερες περιοχές
(κάτι αντίστοιχο με τις επαρχίες), στους Capitanes Generales (Γενικοί
Διοικητές) για ένα σύνολο επαρχιών (κάτι αντίστοιχο με τις Νομαρχιακές
Αυτοδιοικήσεις) και τέλος, στους Αντιβασιλείς για το σύνολο των εδαφών της
Λατινικής Αμερικής. Οι Αντιβασιλείς διοικούν στο όνομα του Βασιλιά της
Ισπανίας.
Κατά τον 16ο αιώνα δημιουργούνται στις αποικίες δύο μεγάλες
Αντιβασιλείες. Η πρώτη ονομάζεται Αντιβασιλεία της Νέας Ισπανίας (Nueva
España), ιδρύεται το 1535, έχει έδρα το Μεξικό και περιλαμβάνει τα εδάφη του
Μεξικού και της Κεντρικής Αμερικής. Η δεύτερη ονομάζεται Αντιβασιλεία της
Νέας Καστίλης (Nueva Castilla), ιδρύεται το 1543, έχει έδρα το Περού και

43
περιλαμβάνει όλη τη Νότιο Αμερική. Το 18 ο αιώνα, όμως, λόγω της δυσκολίας
που αντιμετώπιζε η διοίκηση μιας τόσο απέραντης περιοχής, η Αντιβασιλεία
της Νέας Καστίλης χωρίζεται στα τρία. Οι δύο νέες Αντιβασιλείες ονομάζονται,
η πρώτη της Νέας Γρανάδας (Nueva Granada) και ιδρύεται το 1739 και η
δεύτερη του Río de la Plata και ιδρύεται το 1776.
Εκτός και πέρα από τις Αντιβασιλείες αυτές υπάρχουν τέσσερις Γενικές
Διοικήσεις (Capitanías Generales). Η Γενική Διοίκηση της Κούβας κι αυτή της
Γουατεμάλας βρίσκονται κάτω από τη δικαιοδοσία της Αντιβασιλείας του
Μεξικού, ενώ αυτή της Βενεζουέλας κάτω από τη δικαιοδοσία, κατ’ αρχήν της
Λίμα (Περού) και μετά τη δημιουργία της Αντιβασιλείας της Νέας Γρανάδας
κάτω από τη δικαιοδοσία της Μπογκοτά (Bogotá). Τέλος, η Γενική Διοίκηση
της Χιλής βρίσκεται υπό τον έλεγχο της Λίμα.
Τα Ανώτερα Βασιλικά Δικαστήρια ονομάζονται Audiencias. Σκοπός τους
είναι να ελέγχουν τόσο τη σωστή εφαρμογή των νόμων, όσο και την πολιτική
εξουσία. Οι Audiencias των πρωτευουσών των Αντιβασιλειών ασκούν και
διοικητική εξουσία, όταν πεθάνει ο Αντιβασιλιάς και μέχρι να αντικατασταθεί.
Σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική λειτουργούν δεκατέσσερα Βασιλικά
Δικαστήρια, με πρώτο αυτό του Santo Domingo, που ιδρύθηκε το 1524. Τα
υπόλοιπα δεκατρία είναι τα εξής:
 Audiencia de México (πρωτεύουσα Αντιβασιλείας)
 Audiencia de Guadalajara
 Audiencia de Guatemala
 Audiencia de Panamá
 Audiencia de Cuba
 Audiencia de Bogotá (πρωτεύουσα Αντιβασιλείας)
 Audiencia de Quito
 Audiencia de Caracas
 Audiencia de Lima (πρωτεύουσα Αντιβασιλείας)
 Audiencia de Cuzco
 Audiencia de Santiago de Chile
 Audiencia de Charcas
 Audiencia de Buenos Aires(πρωτεύουσα Αντιβασιλείας)
Ως προς τον έλεγχο της δικαστικής οργάνωσης και της εφαρμογής του
Δικαίου των αποικιών οι Καθολικοί Βασιλείς δημιούργησαν το 1509 κάτι

44
αντίστοιχο με το Υπουργείο Αποικιών, το λεγόμενο Consejo de Indias
(Επιτροπή Ινδιών). Η Επιτροπή αυτή είχε δικαιοδοσία και επέλυνε όλα τα
προβλήματα που δημιουργούνταν στη Λατινική Αμερική, είτε επρόκειτο για
θέματα λαϊκά, είτε στρατιωτικά, είτε ακόμη και θρησκευτικά. Η κυβέρνηση της
Ισπανίας, όμως, για να είναι σίγουρη για τη σωστή και νόμιμη διοίκηση των
αποικιών στέλνει σε τακτά χρονικά διαστήματα ειδικούς πράκτορες, τους
λεγόμενους «Γενικούς Επισκέπτες» (Visitadores Generales), οι οποίοι
αποστολή έχουν τον έλεγχο των διοικούντων τα εδάφη της Λατινικής Αμερικής.

45
 6.2 Οικονομική και δικαστική οργάνωση των αποικιών

Στη Σεβίλλη από το 1503 λειτουργεί το Casa de Contratación, όρος που

στα ελληνικά θα μπορούσε να αποδοθεί ως Γραφείο Απασχόλησης. Βέβαια,
στόχος του Οργανισμού αυτού ήταν ο απόλυτος έλεγχος του εμπορίου με τη
Λατινική Αμερική. Αργότερα, η έδρα του μεταφέρεται στο Κάντιθ, ώστε να
γίνεται με πιο άνετο τρόπο η ελεγκτική διαδικασία. Άλλωστε, το Κάντιθ ήταν
λιμάνι, πράγμα στο οποίο υστερούσε η Σεβίλλη. Γεγονός είναι, πάντως, ότι ο
Οργανισμός αυτός λειτουργούσε ως συνδυασμός τελωνείου, γραφείου
μετανάστευσης, κέντρού θαλασσίων μελετών, σχολής χαρτογραφίας,
εμπορικού επιμελητηρίου και δικαστικού μεγάρου.
Το εμπόριο μεταξύ Ισπανίας και Λατινικής Αμερικής αποτελούσε
μονοπώλιο του κράτους. Όλες οι εμπορικές συναλλαγές γίνονταν υπό την
απόλυτη επίβλεψή του, αλλά η απουσία ιδιωτικής πρωτοβουλίας υπέθαλψε
την ανάπτυξη του λαθρεμπορίου. Δύο στόλοι κάθε χρόνο συνέδεαν την
Ισπανία με την Αμερική. Ο πρώτος αναχωρούσε την άνοιξη και ο δεύτερος το
καλοκαίρι. Με τον τρόπο αυτό διεξαγόταν όλο το εμπόριο με τις αποικίες, αλλά
και των αποικιών με τη Μητρόπολη.
Στα εδάφη των αποικιών, τώρα, οι Ισπανοί χρησιμοποίησαν συστήματα
παρόμοια με το φεουδαρχικό σύστημα της Ευρώπης. Κατ’ αρχήν
χρησιμοποιούν το λεγόμενο encomienda. Είναι ένα σύστημα κατά το οποίο
κάθε Ισπανός παίρνει υπό τις διαταγές του ένα αριθμό ιθαγενών για να τους
κατηχήσει στο χριστιανισμό και σε ανταπόδοση οι ιθαγενείς του προσφέρουν
τις υπηρεσίες τους. Το σύστημα αυτό τελικά κατέληξε σε απλή εκμετάλλευση
του ιθαγενούς στοιχείου. Παρόμοιο είναι και το σύστημα του corregimiento,
κατά το οποίο οι ιθαγενείς βρίσκονται κάτω από την εξουσία ενός Ισπανού και

46
δουλεύουν γι’ αυτόν. Στις ορεινές περιοχές του Περού χρησιμοποιήθηκε το
σύστημα της mita, κατά το οποίο οι ιθαγενείς υποχρεώνονται σε
καταναγκαστική εργασία στα ορυχεία της περιοχής.

47
 6.3 Η πνευματική ζωή και η οργάνωση της εκπαίδευσης
κατά τη διάρκεια της Αποικιοκρατίας.

Η πνευματική ζωή των αποικιών κατ’ αρχήν αποτελούσε προνόμιο των

Ισπανών που είχαν έλθει στο Νέο Κόσμο και μετά από κάποιο χρονικό σημείο
και των criollos4. Πιθανώς οι criollos μην έχοντας τη δυνατότητα να
αναρριχηθούν στις ανώτατες διοικητικές θέσεις επιδόθηκαν στις πνευματικές
και λογοτεχνικές δραστηριότητες, ένα τομέα όπου ελεύθερα μπορούσαν να
ξεδιπλώσουν και να εκφράσουν τα ταλέντα και τις δεξιότητές τους. Δεν
υπήρχε, βέβαια, πνευματική ελευθερία με τη σημερινή έννοια του όρου, αλλά
η αλήθεια είναι ότι η αποικιακή κυβέρνηση και τα εκκλησιαστικά συμβούλια
μάλλον δεν υπήρξαν ιδιαίτερα αποτελεσματικά στη λογοκρισία βιβλίων και
ιδεών.
Η εκπαίδευση στις αποικίες, όπως και στην μητροπολιτική Ισπανία, είχε
ένα μεσαιωνικό προσανατολισμό, βασισμένο στη σχολαστική φιλοσοφία,
σύμφωνα με την οποία κάθε αλήθεια προέρχεται από το Θεό και
αποκαλύπτεται στον άνθρωπο μέσω των θείων κειμένων και των εξηγήσεών
τους από τους Μεγάλους Πατέρες της εκκλησίας. Ο σχολαστικισμός θέτει
στην υπηρεσία του Χριστιανισμού μεγάλο μέρος και των Αριστοτελικών ιδεών.
Χαρακτηρίζεται από την τυφλή αποδοχή του Ανωτάτου Κριτηρίου, ότι δηλαδή
η ανθρώπινη περιέργεια πρέπει να ικανοποιείται με τη μοναδική δυνατή
αλήθεια: τη Θεία Αποκάλυψη, εκφρασμένη έμμεσα ή άμεσα στα θεία βιβλία
και υποστηριζόμενη μέσω αληθοφανών συλλογισμών. Ο φυσικός κόσμος

4
Criollo(s): Ονομάζονται οι λευκοί που έχουν γεννηθεί στο Νέο Κόσμο. Πρόκειται δηλ. Για τους
γόνους ισπανών αποικιοκρατών και τους απογόνους τους. Στο κείμενο όμως διατηρείται η χρήση
του αυθεντικού όρου, καθώς και η Λατινική του γραφή.

48
εξηγείται από τον Αριστοτέλη, ο κόσμος της Θείας Χάριτος, που οδηγεί στη
Θεία Δόξα, υποδεικνύεται από τον Ιησού Χριστό, επεξηγείται δε από τους
πεφωτισμένους φιλοσόφους / ιερείς του Σχολαστικισμού. Η σχολαστική
μέθοδος δεν επεδίωκε να ανακαλύψει την αλήθεια μέσω της φύσης ή του
επιστημονικού πειραματισμού, αλλά μέσω της λεπτομερούς ανάλυσης και
απομνημόνευσης των «Κανονικών Κειμένων».
Τα κέντρα σπουδών των αποικιών, σχολεία για την εκπαίδευση ιερέων,
δημοτικά, γυμνάσια και πανεπιστήμια, αντικατοπτρίζουν στα προγράμματα
σπουδών τους τα Μεσαιωνικά φιλοσοφικά συστήματα διδασκαλίας της
Δυτικής Ευρώπης. Τα περισσότερα από είκοσι πανεπιστήμια, που
δημιουργήθηκαν στη Λατινική Αμερική, είχαν ως πρότυπό τους το διάσημο
Πανεπιστήμιο της Salamanca της Ισπανίας. Λειτουργούσαν επίσης και
σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, τα περισσότερα υπό τη διοίκηση του
τάγματος των Ιησουϊτών, καθώς και παραρτήματα των Πανεπιστημίων, τα
οποία προσέφεραν προγράμματα σπουδών που οδηγούσαν στην απόκτηση
του τίτλου του Απολυτηρίου (Bachillerato).
Καθώς η κατάληψη της Αμερικής υπήρξε σε μεγάλο βαθμό θρησκευτική
υπόθεση, από την αρχή η εκπαίδευσή της πήρε θρησκευτικό χαρακτήρα.
Κατά την αποικιοκρατία η εκκλησία διατηρούσε ένα είδος εκπαιδευτικού
μονοπωλίου. Τα θρησκευτικά τάγματα, δια μέσου των μοναστηριών και των
ενοριών, δημιούργησαν τα πρώτα σχολεία και αργότερα έφθασαν να
διευθύνουν την πλειοψηφία των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων.
Στην αποικιοκρατούμενη Λατινική Αμερική, η θρησκευτική, λογοτεχνική και
καλλιτεχνική εκπαίδευση ήταν κοινή, ρητορική και αφηρημένη. Η
αριστοκρατική της κατεύθυνση βασιζόταν στην αριστοτελική άποψη της
ανισότητας των ανθρώπων, η οποία εφαρμοσμένη στο Νέο Κόσμο, εκ
προοιμίου, αναγνώριζε την ανωτερότητα των Ισπανών 5. Αρχικά, το
εκπαιδευτικό σύστημα υπήρχε προπάντων για να καταρτίζει τα παιδιά των
5
Στο βιβλίο του Solomon Lipp, Leopoldo Zea, From Mexicanidad to a Philosophy of History,
(Ontario: Wilfrid Layrier Un. Pr., 1980), αναφέρεται τόσο η άποψη του Αριστοτέλη για την
ανισότητα των ανθρώπων, όσο και η επίδρασή της στη δυτική φιλοσοφία γενικότερα.
Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα του Hegel που υποστήριζε ότι η Αμερική «ήταν ανίκανη
για δημιουργία και ότι μόνο θα μπορούσε να μιμηθεί και όχι να συνεισφέρει στον παγκόσμιο
πολιτισμό» (σελ. 68), αλλά και του Sepúlveda ο οποίος προσπάθησε να αποδείξει ότι «ο Ινδιάνος
ήταν σκλάβος από τη φύση του...» (σελ 66).

49
Ισπανών, αργότερα όμως τα σχολεία άνοιξαν τις πόρτες τους και στους
υπάκουους μιγάδες (mestizos)6. Η εκπαίδευση απευθυνόταν σε πλούσιους
αλλά και σε φτωχούς υποτρόφους με θρησκευτική, όμως, κλίση.
Ο ιθαγενής, που δεν ήταν ευγενής, και οι κάτοικοι αφρικανικής καταγωγής
δεν είχαν τη δυνατότητα πρόσβασης ούτε στη βασική εκπαίδευση. Αν και
καθορίστηκε με βασιλικό διάταγμα η ίδρυση σχολείων για την τοπική ιθαγενή
αριστοκρατία, εν τούτοις ελάχιστα ιδρύθηκαν στις Αντιβασιλείες του Περού και
του Μεξικού7. Χωρίς αμφιβολία, η ίδρυση στο Μεξικό το 1523 του Colegio de
San Francisco για αριστοκράτες ιθαγενείς και το 1536 του Colegio Imperial de
Santa Cruz αποτέλεσαν δύο θετικά βήματα. Πάντως, η πιο ουσιαστική
εκπαιδευτική προσπάθεια πραγματοποιήθηκε από τον επίσκοπο Vasco de
Quiroga, ο οποίος εγκαθίδρυσε τα περίφημα νοσοκομεία, όπως ονομάστηκαν
στα χωριά, όπου κατάρτιζε τους ιθαγενείς σε κάποιο επάγγελμα και τους
θεράπευε πολύ συχνά από τις ασθένειες, που είχαν μεταφερθεί από την
Ευρώπη. Η ιεραποστολή των Ιησουϊτών στην Παραγουάη και στη
βορειοδυτική πλευρά της σημερινής Αργεντινής οργάνωσε επίσης ένα
παρόμοιο πρόγραμμα κατάρτισης: κάθε χωριό ειδικευόταν στην παραγωγή
ενός είδους προϊόντων και στη συνέχεια συνεργαζόταν με τα υπόλοιπα χωριά
της ιεραποστολής, ειδικευμένα σε άλλα προϊόντα. Πρόκειται για
συνεταιριστικές κοινωνίες βασισμένες στην «Ουτοπία» του Sir Thomas More.
Μετά την ίδρυση των πρώτων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, ακολουθεί στη
Λατινική Αμερική και η εμφάνιση των πρώτων τυπογραφείων. Το πρώτο
λειτουργεί στο Μεξικό το 1535, το επόμενο στη Λίμα το 1584 και ακολουθούν
αρκετά άλλα. Το τέλος της Αποικιακής Περιόδου βρίσκει στη Λατινική Αμερική
πάνω από είκοσι έξι τυπογραφία στις κυριότερες αποικιακές πόλεις. Το 1767
κυκλοφορεί η πρώτη μεξικανική εφημερίδα με την ονομασία “Gaceta de
México”, η οποία ακολούθησε την έκδοση της “Gaceta de Lima”, που είχε
6
Οι mestizos αποτελούσαν καρπό νόμιμων ή παράνομων σχέσεων, Ισπανών και Ιθαγενών.
Άρχισαν να αυξάνονται αριθμητικά με την άφιξη Ευρωπαίων της μεσαίας και χαμηλής
κοινωνικής τάξης. Αν και ποτέ δεν κατάφεραν να αποτελέσουν μέρος των κοινωνικά
ισχυρότερων τάξεων, εν τούτοις στα τέλη της αποικιακής περιόδου φτάνουν στο σημείο να
θεωρούνται η αριθμητικά ισχυρότερη τάξη.
7
Τα ονόματα Κρατών αναγράφονταιι όπως έχουν καθιερωθεί στην Ελληνική γλώσσα, ενώ τα
ονόματα τοπωνυμίων, πόλεων, προσώπων και Πανεπιστημίων αναγράφονται με Λατινικούς
χαρακτήρες, όπως στη γλώσσα των χωρών από όπου προέρχονται.

50
παρουσιαστεί το 1743 στο Περού. Τα πρώτα αμερικανικά περιοδικά
εκδίδονται επίσης στο Περού και το Μεξικό. Μετά το 1750 δημοσιεύονται και
οι πρώτες επιστημονικές και λογοτεχνικές εκδόσεις στη Ciudad de México,
στη Bogotá και στη Lima.
Ήδη από το 1570 στο Περού και από το 1571 στο Μεξικό λειτουργεί η
Αγία Έδρα της Ιεράς Εξέτασης, η οποία αποτελούσε ένα είδος γραφείου
λογοκρισίας που έλεγχε οτιδήποτε επρόκειτο να εκδοθεί. Ο Προκαθήμενος
της καθολικής Εκκλησίας είχε εκδώσει ένα κατάλογο απαγορευμένων βιβλίων
(Índex Librorum Prohibitorum), σύμφωνα με τον οποίο λειτουργούσαν οι κατά
τόπους εκκλησίες.
Με το Διαφωτισμό και τη διάδοση των ιδεών του στην Ευρώπη και στη
Λατινική Αμερική αρχίζει όχι μόνο η δημιουργία εθνικής συνείδησης και
εθνικής ταυτότητας στους Αμερικανούς, αλλά ταυτόχρονα έχουμε τις πρώτες
εκδηλώσεις υπέρ της εγκαθίδρυσης Ανεξαρτησίας της Αμερικής. Τον 18 ο
αιώνα δημιουργούνται οι πρώτοι πνευματικοί σύλλογοι, όπως η Φιλαρμονική
Ένωση της Λίμα το 1787. Στην Αβάνα δημιουργείται η Πατριωτική Ένωση
Ερευνών. Όλες αυτές οι οργανώσεις μεταφέρουν και διαδίδουν τις
φιλελεύθερες ευρωπαϊκές ιδέες, τις επιστημονικές γνώσεις και θέτουν τις
βάσεις για την απελευθερωτική εξέγερση που ακολουθεί.

6.3.1 Βασική και Μέση εκπαίδευση

51
 Από τη στιγμή που μεταφυτεύονται στην Αμερική καινούριοι πολιτικοί και
διοικητικοί θεσμοί, δημιουργούνται οργανισμοί με σκοπό τη διάδοση του
πολιτισμού. Ιδρύονται σχολεία για την εκπαίδευση Ισπανών και γηγενών,
καθώς και τα πρώτα πανεπιστήμια. Στο Μεξικό και το Περού ιδρύονται επίσης
σχολεία για τους ιθαγενείς, όπου διδάσκονται θρησκευτικά, λατινικά, μουσική,
ζωγραφική και γλυπτική. Σε περιοχές με μεγάλο ιθαγενή πληθυσμό, όπως για
παράδειγμα στο Μεξικό, στη Γουατεμάλα και στο Περού, διδάσκονται και οι
διάφορες γηγενείς γλώσσες, ιδιαίτερα στους κληρικούς και στους δασκάλους.
Μετά το 1700 περίπου, αρχίζουν να λειτουργούν πολλά ιδρύματα αφιερωμένα
στην εκπαίδευση και τον πολιτισμό. Στο Μεξικό ιδρύθηκε η Σχολή Ορυκτών
και η Ακαδημία Καλών Τεχνών, στο Quito δημιουργήθηκε ένα κέντρο για την
πρακτική εκπαίδευση αρχιτεκτόνων, γλυπτών και ζωγράφων. Επιπλέον,
λειτουργούν βιβλιοθήκες, βοτανικοί κήποι, μουσεία φυσικής ιστορίας, ένα
αστεροσκοπείο στην Bogotá, και μία ναυτική σχολή στο Buenos Aires.
Η αχίλλειος πτέρνα του εκπαιδευτικού συστήματος των αποικιών, εκτός
από την αδιαφορία που επέδειξε στη μόρφωση των γυναικών και των
κατωτέρων κοινωνικών τάξεων, υπήρξε το ελάχιστο ενδιαφέρον ως προς τη
βασική εκπαίδευση. Μόνο προς το τέλος της περιόδου της αποικιοκρατίας
άρχισαν να δημιουργούνται δημόσια σχολεία πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης,
αλλά και αυτά ήταν ελάχιστα και ανεπαρκώς εξοπλισμένα. Όπως στην
Ισπανία και την Πορτογαλία, έτσι και στις αποικίες τους λειτουργούσαν
ελάχιστα σχολεία. Στο Buenos Aires το 1773 υπήρχαν μόνο τέσσερα (4)
σχολεία με συνολικό αριθμό επτακοσίων (700) μαθητών, ενώ ο πληθυσμός
της πόλης ξεπερνούσε τους σαράντα χιλιάδες (40.000) κατοίκους. Αντίστοιχα
στο Santiago της Χιλής, στο τέλος της αποικιακής περιόδου, έχουμε
πεντακόσιους (500) μαθητές στα ελάχιστα σχολεία, σε σύνολο πληθυσμού
τριάντα χιλιάδων (30.000) κατοίκων.
Για σχεδόν τρεις αιώνες η κατώτερη εκπαίδευση αποτελούσε προνόμιο
μικρών ενοριακών σχολείων και θρησκευτικών κοινοτήτων. Σε αυτά τα
σχολεία τα παιδιά μάθαιναν να διαβάζουν και να γράφουν χρησιμοποιώντας
θρησκευτικά βιβλία ή αυτά που οι μαθητές μπορούσαν να φέρουν από το
σπίτι τους. Είναι περιττό να αναφέρουμε, βέβαια, ότι οι γόνοι των ισχυρών και
εύπορων οικογενειών δεν συμμετείχαν σε τέτοιου είδους σχολεία, καθώς
είχαν τη δυνατότητα να μορφώνονται κατ’ οίκον.

52
 Το πρώτο μέλημα των αποικιοκρατών Ισπανών υπήρξε ο προσηλυτισμός
των ιθαγενών. Όταν ικανοποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό η ανάγκη αυτή έμεινε,
πρακτικά, χωρίς συνέχεια η προσπάθεια εκπαίδευσης τους και πλέον
επιδίωξη των Ισπανών υπήρξε η ίδρυση εκπαιδευτηρίων, τα οποία θα
εγγυούνταν τη σωστή ανώτερη και ανώτατη εκπαίδευση των criollos, χωρίς
την ανάγκη του πολυέξοδου και μεγάλου ταξιδιού στη μητροπολιτική Ισπανία.
Η οργάνωση της βασικής εκπαίδευσης αρχίζει να απασχολεί τις αποικίες
πολύ αργότερα, ενώ αντίθετα η μέση εκπαίδευση μένει υπό την εποπτεία των
πανεπιστημιακών, των λαϊκών και των κληρικών καθηγητών. Αυτό που
σήμερα ονομάζουμε πρωτοβάθμια, βασική ή κατώτερη εκπαίδευση, την
εποχή της αποικιοκρατίας ονομαζόταν «τα πρώτα γράμματα» (primeras
letras), ενώ οι δάσκαλοι αποκαλούνταν «δάσκαλοι της ευγενικότατης τέχνης
του διαβάζειν και γράφειν» (“nobilísimo arte de leer y escribir”).
Καθώς τα παιδιά των αποικιοκρατών και οι απόγονοί τους από νωρίς
αισθάνθηκαν την ανάγκη να αποκτήσουν τα προσόντα εκείνα που θα τους
επέτρεπαν την εξέλιξη σε διοικητικές και οικονομικές θέσεις, η ίδρυση
σχολείων παρουσιάστηκε σαν κάτι το φυσιολογικό. Για το λόγο αυτό
συμμετείχαν σε μαθήματα, που παραδίνονταν από λαϊκούς δασκάλους ή από
εκπροσώπους θρησκευτικών ταγμάτων. Φυσικά η παράδοση μαθημάτων σε
θρησκευτικά ιδρύματα είχε ένα λατινικό προσανατολισμό. Σκοπός ήταν η
βαθιά γνώση της Θείας Λειτουργίας, πράγμα που επιτυγχανόταν με τη
διδασκαλία των λατινικών, ενώ υπήρχαν επίσης και δάσκαλοι, οι οποίοι
ασχολούνταν με τη γραφή και την ανάγνωση, απαραίτητες γνώσεις για την
κατανόηση πιο περίπλοκων μαθημάτων στις υπόλοιπες βαθμίδες
εκπαίδευσης. Η βασική εκπαίδευση, όμως, εκείνη την εποχή δεν σχετίζεται με
την ύπαρξη οργάνωσης και θεσμών, αλλά μόνο με τη θεωρούμενη βασική
γνώση, στην οποία οι μαθητές μπορούσαν να φθάσουν κάτω από ορισμένες
προϋποθέσεις.
Ένα από τα πρώτα κέντρα βασικής εκπαίδευσης υπήρξε το Colegio de
San Pablo, στο παλιό μοναστήρι του τάγματος του Αγίου Αυγουστίνου, στην
Ciudad de México. Λειτουργούσε, ήδη, πριν από το 1537, όταν οι μοναχοί του
τάγματος πληροφορούσαν τον αυτοκράτορα για την ύπαρξη του σχολείου
αυτού. Κατ’ αρχήν το σχολείο αυτό απευθυνόταν σε Ισπανούς, criollos και
ιθαγενείς, αργότερα όμως αλλάζει προσανατολισμό απευθυνόμενο πλέον

53
μόνο σε απογόνους Ισπανών, ενώ μετέπειτα επανιδρύεται ως ανώτερη σχολή
φιλοσοφίας και θεολογίας. Ταυτόχρονα κι άλλα μοναστήρια του τάγματος των
Αυγουστιανών άνοιξαν τις πόρτες τους σε νεαρούς criollos λειτουργώντας ως
κέντρα πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και λατινικών. Στη Guadalajara, από το
1578, λειτουργεί το κολέγιο του San José de Gracia, στο οποίο διδάσκονται
γραμματική και ρητορική, ενώ το κολέγιο του San Luis στο Potosí ανοίγει τις
πόρτες του το 1614 για την διδασκαλία των πρώτων γραμμάτων και των
λατινικών. Κατά τη διάρκεια της αποικιοκρατίας, βέβαια, τα μοναχικά τάγματα
επιδόθηκαν στην ίδρυση κολεγίων Βασικής και Μέσης εκπαίδευσης, τα οποία
όμως είχαν από τη μια πλευρά καθαρά θρησκευτικό προσανατολισμό, ενώ
από την άλλη περισσότερο προσηλύτιζαν, παρά προσέφεραν τις αναγκαίες
γνώσεις στους νέους, που τα εμπιστεύονταν.
Εκτός, λοιπόν, από αυτές τις ευκαιρίες εκπαίδευσης, αρκετά
περιορισμένες, βέβαια, που προσέφεραν τα κολέγια αυτά, πολλές οικογένειες
είχαν τη δυνατότητα να προσφέρουν στα παιδιά τους ιδιωτική εκπαίδευση, σε
σχολεία που είχαν ιδρυθεί από ιδιώτες δασκάλους και δασκάλες. Σε γενικές
γραμμές μπορεί να πει κανείς, ότι όλες σχεδόν οι ισπανικές πόλεις απέκτησαν
τέτοια ιδρύματα, ενώ οι δάσκαλοι, που λάμβαναν την άδεια διδασκαλίας τους
από την πρωτεύουσα, δέχονταν στα ιδρύματα αυτά αγόρια από τριών έως
επτά ετών και κορίτσια από τριών έως δώδεκα. Συνοψίζοντας γίνεται
κατανοητό ότι τα εκπαιδευτήρια αυτά έπαιζαν το ρόλο, που σήμερα έχουν οι
παιδικοί σταθμοί και το δημοτικό σχολείο. Για τα κορίτσια δε αποτελούσαν τη
μόνη δυνατότητα για να λάβουν κάποια μόρφωση.

6.3.2 Ανώτατη Εκπαίδευση: η οργάνωση του συστήματος και η ίδρυση

των Πανεπιστημίων της Λίμα και του Μεξικού.

54
 Στη Λατινική Αμερική η πνευματική ανάπτυξη από τον ΧVI αιώνα
βασίστηκε περισσότερο στην βοήθεια μιας πνευματικής μειονότητας, παρά
στην εξέλιξη της δημόσιας εκπαίδευσης. Κατά το μεγαλύτερο μέρος της
Ισπανικής κυριαρχίας στην Αμερική, η πανεπιστημιακή εκπαίδευση έτυχε
μεγαλύτερης προσοχής απ’ ότι η προπανεπιστημιακή. Η ανάγκη για
κατάρτιση εκείνων, που επρόκειτο να υπηρετήσουν την κυβέρνηση και την
εκκλησία, εξηγεί την προτίμηση στην ανώτατη εκπαίδευση. Το πρώτο
βασιλικό διάταγμα για την ίδρυση πανεπιστημιακού ιδρύματος πιστεύεται ότι
υπογράφτηκε το 1538 και αφορά το Πανεπιστήμιο του Santo Tomás de
Aquino στο Santo Domingo. Πολλοί είναι εκείνοι που αμφισβητούν την
ύπαρξη του περίφημου αυτού διατάγματος. Γεγονός είναι, όμως, ότι το
συγκεκριμένο κέντρο σπουδών καθυστέρησε πολύ να ανοίξει τις πόρτες του
και είχε ανώμαλη εξέλιξη κατά τη διάρκεια της αποικιοκρατίας. Το αρχαιότερο,
λοιπόν, πανεπιστήμιο της Λατινικής Αμερικής είναι το Πανεπιστήμιο του San
Marcos στη Lima, το οποίο ιδρύθηκε μερικούς μήνες πριν από το
Πανεπιστήμιο του Μεξικού, το 1552. Άλλα κέντρα ανωτάτων σπουδών
λειτούργησαν σε διάφορες περιοχές του λατινοαμερικάνικου κόσμου, όπου
και απέκτησαν μεγάλη αίγλη, όπως συνέβη με τα Πανεπιστήμια των Córdoba
(1613), Charcas (1624), San Carlos de Guatemala (1676), Cuzco (1692),
Caracas (1721), La Habana (1728) και Quito (1787). Στο τέλος του XVII
αιώνα ήδη είχαν ιδρυθεί στην Αμερική είκοσι έξι (26) πανεπιστήμια.
Αν και οι καθηγητές ήταν βασικά κληρικοί κατά τη διάρκεια του πρώτου
αιώνα της αποικιοκρατίας, είναι υπερβολικό να υποστηρίξουμε ότι τα
πανεπιστήμια της εποχής εκείνης ήταν απλώς θεολογικά φροντιστήρια. Όπως
και τα ευρωπαϊκά, ήταν πραγματικά πανεπιστήμια, τα οποία μάλιστα στα
μέσα του XVII αιώνα βασίζονταν σε πολλούς λαϊκούς καθηγητές, ανάμεσα
στους οποίους υπήρχε ένας μεγάλος αριθμός μιγάδων. Περιελάμβανε μέχρι
τέσσερις σχολές: Θεολογική, Νομική, Ιατρική και Τεχνών, η οποία αποτελείτο
από τη Φιλοσοφική και τη Φυσικομαθηματική. Η σχολή των Τεχνών, λοιπόν,
χωριζόταν σε δύο προγράμματα σπουδών: στο trivium, όπου διδάσκονταν η
λατινική γραμματική, ρητορική και λογική και στο quadrivium, που
περιελάμβανε τη διδασκαλία της αριθμητικής, γεωμετρίας μουσικής και
αστρολογίας. Όλα τα μαθήματα, εκτός απ’ αυτά της Ιατρικής σχολής,
διδάσκονταν στα λατινικά. Ακόμα και οι επιστάτες ήταν υποχρεωμένοι να

55
μάθουν κάποιες λίγες λέξεις στην κλασσική αυτή γλώσσα, ώστε να μπορούν
να αναγγέλλουν την έναρξη των μαθημάτων. Τα μαθήματα περιείχαν ελάχιστο
διάλογο και ατελείωτους μονολόγους από την πλευρά των καθηγητών, τους
οποίους οι μαθητές ήταν υποχρεωμένοι να απομνημονεύσουν.
Η καθαρότητα του αίματος και η νομιμότητα της γέννησης αποτελούσαν
προϋποθέσεις, όχι πάντοτε αναγκαίες, ειδικότερα όταν επρόκειτο για φοιτητές
με σκοπό την εκκλησιαστική καριέρα. Στον Αιώνα των Φώτων, στην εποχή
δηλ. του Διαφωτισμού (XVIII αιώνας), το Λατινικοαμερικάνικο Πανεπιστήμιο
αύξησε το ενδιαφέρον του προς ένα μη ισπανικό τρόπο σκέψης. Ο
πολιτισμός και η εκπαίδευση σταμάτησαν να αφορούν προνομιακές
μειονότητες, ενώ και η άφιξη στο Νέο Κόσμο των νέων επιστημονικών
ανακαλύψεων επέτρεψε την έναρξη των πειραματισμών και των
νεωτερισμών.
Η αλήθεια είναι ότι οι πανεπιστημιακές σπουδές δεν ήταν ιδιαίτερα
δαπανηρές, σε αντίθεση με την αποφοίτηση, η οποία απαιτούσε τη δαπάνη
ενός σημαντικού χρηματικού ποσού: ο απόφοιτος ήταν υποχρεωμένος, εκτός
των άλλων, να διοργανώσει μία ταυρομαχία, μία Θεία Λειτουργία και να
ασχοληθεί γενικά με τη διασκέδαση καθηγητών, συγγενών και φίλων. Καθώς
οι καθηγητές δεν λάμβαναν μισθό ανάλογο της προσφοράς τους, αποτελούσε
συνήθεια ο νέος επιστήμων να τους προσφέρει σημαντικής αξίας δώρα κατά
την τελετή αποφοίτησης.
Τα πρώτα κέντρα ανωτάτων σπουδών, που δημιουργήθηκαν στο Νέο
Κόσμο, ανήκαν σε θρησκευτικά τάγματα, τα οποία κατ’ αρχήν εκπαίδευαν τα
ίδια τους τα μέλη, για να μπορέσουν κατόπιν να ανοίξουν τις αίθουσές τους
σε εξωτερικούς φοιτητές, κληρικούς ή λαϊκούς. Οι Δομινικανοί μοναχοί,
σύμφωνα με τις υπάρχουσες πληροφορίες, ήταν οι πρώτοι οι οποίοι ίδρυσαν
ένα τέτοιο κέντρο σπουδών στη Lima το 1549. Τα μαθήματα άρχισαν να
διδάσκονται πριν από την επίσημη βασιλική αναγνώριση του Πανεπιστημίου
το 1551. Ήδη από το 1553 υπήρχαν έδρες της Θεολογίας, της Ιερής Γραφής,
της Γραμματικής, της Ρητορικής και των Τεχνών. Το μοναστήρι, βέβαια, δεν
μπορούσε να διαθέσει παραπάνω από τριακόσια (300) πέσος ετησίως για
την λειτουργία του κέντρου, ποσό που ήταν ανεπαρκές για την πληρωμή
λαϊκών καθηγητών, επαρκούσε όμως για τη διατήρηση των σπουδών με
καθηγητές έδρας, οι οποίοι ανήκαν στο μοναχικό τάγμα. Ο ηγούμενος του

56
μοναστηριού ήταν ταυτόχρονα και πρύτανης του Πανεπιστημίου. Όμως, οι
λαϊκοί φοιτητές δεν ήταν ευχαριστημένοι με την όλη κατάσταση του
Πανεπιστημίου / Μοναστηριού και γι’ αυτό το λόγο κινήθηκαν οι διαδικασίες
για την εξεύρεση ανεξαρτήτου κτηρίου. Εξάλλου τα προνόμια αλλά και οι
κανόνες, που είχαν επιβληθεί στο Πανεπιστήμιο της Lima, ήταν παρόμοιοι με
αυτούς της Salamanca και ταυτόχρονα δεν συμβάδιζαν με τις μοναστηριακές
σπουδές, που κατ’ αρχήν προσέφερε το πανεπιστήμιο. Το 1581
παρουσιάζεται ο πρώτος κανονισμός του πανεπιστημίου, συνταγμένος από
τον Αντιβασιλέα Toledo, και την ίδια περίοδο το πανεπιστήμιο χαίρεται την
ύπαρξη του πρώτου λαϊκού πρύτανη, δημοκρατικά εκλεγμένου. Γεγονός είναι
όμως ότι αυτή την εποχή ιδρύονται σε διάφορες αμερικανικές πόλεις κέντρα
ανωτάτων σπουδών, συνδεδεμένα, στην πλειοψηφία τους, με διάφορα
θρησκευτικά τάγματα.
Το μοναδικό πανεπιστήμιο, το οποίο από την ίδρυσή του διατήρησε στο
περιθώριο κάθε θρησκευτική παρέμβαση και διατήρησε με ζήλο την
αυτονομία του, υπήρξε το Πανεπιστήμιο του Μεξικού. Το Πανεπιστήμιο του
Μεξικού, το οποίο είχε αρχίσει να σχεδιάζεται το 1525 ή το 1535, θα
μπορούσε να είναι ένα κέντρο θεολογικών σπουδών, το οποίο θα έλυνε τα
δημιουργούμενα προβλήματα από τον προσηλυτισμό των ιθαγενών και θα
προσέφερε τις νομικές διεξόδους στα θέματα του σεβασμού των δικαιωμάτων
των ιθαγενών πληθυσμών. Μία σχολή, στην οποία θα μπορούσαν να γίνονται
μέτοχοι της γνώσης τόσο οι λευκοί, όσο και οι μιγάδες ή και ιθαγενείς και
όπου θα λαμβάνονταν υπόψη οι παραδόσεις και οι προγονικοί κανόνες
συμπεριφοράς με σκοπό το σεβασμό των δικαιωμάτων του ανθρώπου και
της φυσικής ηθικής. Όμως, το 1553 αυτό που αναζητείτο ήταν ένας θεσμός
συντηρητικός με σκοπό τη διάδοση της χριστιανικής ορθοδοξίας, ένας θεσμός
που θα δημιουργούσε ανωτάτους υπαλλήλους, εκκλησιαστικούς ή λαϊκούς,
μα πάνω από όλα ένας θεσμός / σύμβολο της πολιτισμικής ανάπτυξης.
Την 25η Ιανουαρίου 1553 εορτάστηκε η πανηγυρική τελετή εγκαινίων του
Πανεπιστημίου. Βέβαια η τελετή αυτή είχε καθαρά συμβολικό χαρακτήρα,
καθώς η πράξη ακαδημαϊκών εγκαινίων του Πανεπιστημίου
πραγματοποιήθηκε τη στιγμή που δημιουργήθηκαν οι έδρες, τον Ιούνιο του
ίδιου χρόνου. Το εναρκτήριο μάθημα απευθυνόταν στους πρωτοετείς φοιτητές
της Θεολογίας και διδάχτηκε από τον ηγούμενο της Μονής του Santo

57
Domingo, ενώ αντίστοιχα το πρώτο κείμενο, που διαβάστηκε απ’ αυτόν ανήκε
στο Secunda Saecundae του Santo Tomás de Aquino. Τις επόμενες μέρες
άρχισαν και τα μαθήματα των Κανονικών Κειμένων, της Νομικής, των Τεχνών
(Φιλοσοφικής και Φυσικομαθηματικής) και της Γραμματικής. Δεν ήταν μόνο το
ενδιαφέρον του κόσμου τεράστιο αλλά και η παρουσία του κοινού, με την
ιδιότητα του παρατηρητή, καθώς ακόμα δεν είχε θεσπιστεί το καθεστώς της
εγγραφής. Η συνεργασία των εκκλησιαστικών και πολιτικών αρχών κατά τη
διάρκεια των πρώτων μηνών της πανεπιστημιακής ζωής μπορεί να θεωρηθεί
ότι συμβολίζει την βαθιά σχέση, που πάντα υπάρχει ανάμεσα στην
ακαδημαϊκή, θρησκευτική και πολιτική ζωή.
Παρά τα αρνητικά στοιχεία που μπορούμε να συναντήσουμε στα
Πανεπιστήμια της Λατινικής Αμερικής, η αλήθεια είναι ότι πλήρωσαν τους
σημαντικότερους από τους σκοπούς, για τους οποίους ιδρύθηκαν.
Αποτέλεσαν νησίδες πνευματικής ανεκτικότητας, όπου οι μελλοντικοί
επιστήμονες είχαν τη δυνατότητα να μελετήσουν ακόμα και έργα
απαγορευμένα για τον υπόλοιπο λαό. Σύμφωνα με τη μεσαιωνική παράδοση
τα πανεπιστήμια χαίρονταν δικαστικής αυτονομίας. Ο εκάστοτε πρύτανης, ο
οποίος είχε τη δυνατότητα να συντηρεί πανεπιστημιακό αστυνομικό σώμα,
μπορούσε να τιμωρεί τόσο τους φοιτητές όσο και τους καθηγητές, εάν
υπέπιπτε στην αντίληψή του κάποια υπερβολή, μπορούσε, όμως με τον ίδιο
τρόπο να τους προστατεύσει από τις παρενοχλήσεις και τις υπερβολές των
πολιτικών, θρησκευτικών και αστυνομικών αρχών.

58
 6.4 Η κοινωνική οργάνωση κατά τη διάρκεια της Αποικιοκρατίας.

Η κοινωνία της Λατινικής Αμερικής κατά τη διάρκεια της περιόδου της

αποικιοκρατίας, ήταν οργανωμένη σε κοινωνικές τάξεις. Οι τάξεις αυτές, θα
έλεγα ότι περισσότερο είχαν σχέση με τη φυλετική ομάδα στην οποία ανήκε ο
καθένας, παρά βασιζόταν στον πλούτο ή την ικανότητα.
Στην κορφή της κοινωνικής πυραμίδας βρίσκονται οι Ισπανοί, οι
Χερσονήσιοι όπως λέγονταν (Peninsulares). Ακολουθούν οι criollos, οι οποίοι
ήταν λευκοί, γεννημένοι όμως στην Αμερική. Χαρακτηριστικό είναι ότι πολλές
φορές οι Ισπανοί έστελναν τις γυναίκες τους να γεννήσουν στην Ισπανία,
ώστε τα παιδιά που θα έφερναν στο φως να είναι Ισπανοί και όχι criollos. Οι
Ισπανοί είχαν δικαίωμα να διεκδικήσουν τα ανώτερα πολιτικά, διοικητικά,
δικαστικά και εκκλησιαστικά αξιώματα, σε αντίθεση με τους criollos, οι οποίοι
προορίζονταν για τις μέσες και κατώτερες διοικητικές και εκκλησιαστικές
θέσεις. Ακολουθούν οι μιγάδες (γόνοι μεικτών γάμων αλλά και παράνομων
σχέσεων μεταξύ λευκών και ιθαγενών, λέγονται mestizos) για τους οποίους
προορίζονται οι διάφορες χειρωνακτικές εργασίες. Αποτελεί την πιο
πολυάριθμη ομάδα αν και τα δικαιώματά τους δεν αντιστοιχούν με τον αριθμό
τους. Στη βάση της κοινωνικής σκάλας υπάρχουν οι Ιθαγενείς, οι μιγάδες
(γόνοι μεικτών σχέσεων μεταξύ ιθαγενών και μαύρων), οι μαύροι αλλά και οι
απελεύθεροι σκλάβοι. Αν και υπάρχουν νόμοι για την προστασία των
ιθαγενών και των μαύρων, εντούτοις πολλές φορές δεν εφαρμόζονται με
αποτέλεσμα όλες αυτές οι κατώτερες κοινωνικές τάξεις να αντιμετωπίζονται
σαν σκλάβοι.
Στην αρχή της περιόδου της αποικιοκρατίας οι Ισπανοί ήταν αριθμητικά
η δυνατότερη ομάδα συγκριτικά με τους λευκούς αμερικανούς, criollos.
Αργότερα, όμως, όταν οι criollos άρχισαν να υπερτερούν σε αριθμό και να
διεκδικούν τις ανώτερες διοικητικές θέσεις ξεκίνησαν οι αντιδράσεις απέναντι
στη διοίκηση και τον απολυταρχισμό των Ισπανών. Γεγονός είναι, πάντως, ότι
μέχρι και τα τελευταία χρόνια της Αποικιοκρατίας, αν και ο πλούτος είχε
συγκεντρωθεί στα χέρια των criollos, η διοίκηση παρέμενε στα χέρια των
Ισπανών. Οι μιγάδες (mestizos και mulatos), αν και από την αρχή σχεδόν

59
αποτελούσαν την πλειοψηφία του πληθυσμού, δεν κατάφεραν μέχρι σχεδόν
την Ανεξαρτησία να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους. Οι ιθαγενείς, οι σκλάβοι
αφρικανοί, αλλά και οι απελεύθεροι χρειάστηκε να περιμένουν μέχρι την
απελευθέρωση για να αντιμετωπιστούν ως ισότιμα μέλη της κοινωνίας.

60
 6.5 Σύντομη κριτική της Αποικιοκρατικής περιόδου.

Η αποικιοκρατική περίοδος στη Λατινική Αμερική διήρκησε περισσότερο

από τρεις αιώνες. Σε ορισμένες περιπτώσεις δε, έφθασε ή και ξεπέρασε τους
τέσσερις (η Κούβα απελευθερώθηκε το 1898, τετρακόσια έξι χρόνια μετά την
Ανακάλυψη της). Το γεγονός της πολύχρονης παραμονής των Ισπανών
επηρέασε σε όλα τα επίπεδα την ανάπτυξη και την πρόοδο της περιοχής.
Όπως όλοι οι κατακτητές άφησαν κι αυτοί τη σφραγίδα τους στη Λατινική
Αμερική, είτε με θετικό, είτε με αρνητικό τρόπο.
Κατ’ αρχήν εισήγαγαν τη χρήση του σιδήρου και του τροχού, που δεν είχε
ανακαλυφθεί από τους ιθαγενείς πληθυσμούς. Επιπλέον, έφεραν από την
Ευρώπη νέα είδη ζώων, άγνωστα στην Αμερική ως εκείνη τη στιγμή, όπως το
άλογο, νέα είδη σκύλων, κατοικίδια ζώα κ.λ.π. εισήγαγαν, επίσης, νέα είδη
φυτών και οπωροφόρα δέντρα. Με τον τρόπο αυτό άλλαξαν τη μορφή της
τοπικής οικονομίας και διεύρυναν τους ορίζοντες του πολιτισμού. Προσέφεραν
στους ιθαγενείς πληθυσμούς τη δυνατότητα γραφής χρησιμοποιώντας
γράμματα και όχι ιερογλυφικά σχέδια και άλλαξαν τον τρόπο σκέψης τους.
Επιπλέον, με την ισπανική και πορτογαλική γλώσσα ομοιογενοποίησαν
γλωσσικά μία τεράστια περιοχή και διευκόλυναν την επικοινωνία μεταξύ των
διαφόρων φυλών. Ταυτόχρονα βοήθησαν στην ενσωμάτωση των νέων
πολιτισμών στον παγκόσμιο πολιτισμικό χάρτη. Η έλλειψη γυναικών
ισπανίδων –από το 1509 έως το 1533 είχαν ταξιδέψει στην Ισπανία μόλις
τετρακόσιες εβδομήντα γυναίκες, από τις οποίες οι εκατό εβδομήντα έξι
παντρεμένες με παιδιά- επέτρεψε την ευκολότερη ενσωμάτωση των ιθαγενών
στις νέες κοινωνίες.
Βέβαια, η αλλαγή του τρόπου σκέψης, δράσης, αλλά και συνηθειών των
ιθαγενών κατοίκων της περιοχής δε σημαίνει αναγκαστικά ότι υπήρχε
βελτίωση στον τομέα αυτό. Εισήχθη, δηλαδή, με την άφιξη των Ισπανών ο
μιλιταρισμός και η διαφθορά σε μεγάλο βαθμό, ενώ στην οικονομία η εμμονή
για εύκολο και γρήγορο πλουτισμό οδήγησε στην εκμετάλλευση και εξόντωση
μεγάλου μέρους του πληθυσμού των ιθαγενών. Η μετανάστευση άκληρων
Ισπανών οδήγησε την οικονομία στο ευρωπαϊκό μεσαιωνικό πρότυπο του

61
φεουδαλισμού. Αν και ο «Λευκός Μύθος» (Leyenda Blanca) αναφέρει ότι στη
Λατινική Αμερική δεν υπήρξαν φυλετικές προκαταλήψεις και ρατσισμός, η
αλήθεια είναι ότι ναι μεν έχουν παρατηρηθεί τα δύο αυτά φαινόμενα, όχι όμως,
σε τέτοιο βαθμό και τόσο ριζωμένα μέσα στην κοινωνία, όπως σε άλλες
περιοχές.
Μετά απ’ όλα αυτά μπορούμε να καταλάβουμε ότι, από τη μια πλευρά ο
ισπανικός τρόπος σκέψης και πολιτισμός κατέστρεψε πολλά από τα
πολιτισμικά στοιχεία των ιθαγενών πολιτισμών, από την άλλη, όμως, η
συνύπαρξη δύο τόσο διαφορετικών τρόπων αντιμετώπισης των καταστάσεων
δημιούργησε έναν τελείως πρωτότυπο πολιτισμό, έναν πολιτισμό βασισμένο
στην πολιτισμική ενσωμάτωση αντικρουόμενων στοιχείων. Με τον τρόπο
αυτό, λοιπόν, δημιουργείται μία καινούρια μορφή σκέπτεσθαι, αισθάνεσθαι και
δραν που αποτελεί τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των λαών της Λατινικής
Αμερικής.

62
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ ΤΗΣ

ΛΑΤΙΝΙΚΗΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ

Σύμφωνα με την άποψη πολλών μελετητών, ο 19 ος αιώνας αποτελεί μία

από τις πιο σημαντικές περιόδους στην ιστορία της Λατινικής Αμερικής μετά
την ανακάλυψή της και τη φάση της κατοχής. Για πρώτη φορά. οι κάτοικοι της
Αμερικής –λευκοί, μιγάδες, ινδιάνοι και μαύροι- εμφανίζονται ενωμένοι ενάντια
στην ευρωπαϊκή κατοχή. Για πρώτη φορά, γίνεται λόγος για εδαφική
ενοποίηση, μετά την Ανεξαρτησία των παλιών ισπανικών αποικιών. Οι ηγέτες

63
αυτής της εποχής είναι και αισθάνονται αμερικανοί και γι’ αυτό το λόγο
μετατρέπονται σε εθνικοί ήρωες για ένα μεγάλο μέρος του αμερικανικού
πληθυσμού. Δεν παρουσιάζονται μόνο ως στρατιωτικοί αλλά και ως κοινωνικοί
και πνευματικοί ηγέτες μιας μερίδας πληθυσμού, που την ίδια περίοδο
αναζητά την εθνική, κοινωνική και πνευματική του ταυτότητα. Κάτω απ’ αυτές
τις συνθήκες, η αλληλογραφία των ανθρώπων αυτών –των ηγετών-, κάθε τους
λέξη γίνεται ευαγγέλιο των κατοίκων της Αμερικής, που για τέσσερις αιώνες
ζουν υπό την ισπανική κατοχή.

64
 7.1 Οι αιτίες του πολέμου και οι πρόδρομοι της Επανάστασης.

Από τις αρχές του 18ου αιώνα η κρίση που διέρχεται η ισπανική
εξουσία, είχε ως αποτέλεσμα να χάσει τις περισσότερες ευρωπαϊκές ηγεμονίες
και να σταματήσει να αποτελεί μία μεγάλη δύναμη. Αυτή η γενικευμένη κρίση
επιδεινώνεται με την εισβολή του Ναπολέοντα Βοναπάρτη στην Ιβηρική
Χερσόνησο το 1808. Τον 19ο αιώνα η Ισπανία χάνει την πολιτική και
οικονομική της υπεροχή, σε σημείο που να παραχωρήσει στους Ευρωπαίους
εχθρούς της εδάφη της στην Αμερική. Η πορεία της παρακμή της, όμως, δεν
σταματά εδώ. Οι Ευρωπαίοι διεκδικητές της ισπανικής θαλάσσιας
πρωτοκαθεδρίας –Άγγλοι, Γάλλοι και Ολλανδοί- θέτουν σε κίνδυνο, από τη μια
πλευρά, την εδαφική της ακεραιότητα και την οικονομική της ευημερία, κι από
την άλλη, την ειρήνη και την ασφάλεια των εδαφικών της κτήσεων στην
Αμερική.
Οι αρχές της Γαλλικής Επανάστασης (1789) και της Αμερικανικής
Ανεξαρτησίας (1776), καθώς και οι ιδέες του Διαφωτισμού διαδίδονται στην
Ιβηρική Χερσόνησο κι από εκεί στις αποικίες της αμερικανικής ηπείρου. Οι
criollos, με την επιστροφή τους από τα ταξίδια τους στην Ευρώπη, αλλά
ακόμη και οι λαθρέμποροι συνεισφέρουν στη διάδοση των ιδεών στην
Αμερική. Όπως έχει προαναφερθεί, η Διακήρυξη της Αμερικανικής
Ανεξαρτησίας αποτελεί σταθμό για την Αμερικανική ήπειρο. Οι ιδέες του
Jefferson και η φήμη του Franklin δίνουν δύναμη στους πνευματικούς
ανθρώπους της Λατινικής Αμερικής, οι οποίοι, μετά τη Γαλλική Επανάσταση
και τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη, -λευκοί και
μιγάδες- επιθυμούν τις ίδιες ελευθερίες και για την Αμερική τους.
Ο 18ος αιώνας αποτελεί, τόσο για την Ευρώπη, όσο και για τον
ισπανικό κόσμο, τον Αιώνα των Φώτων και της επιστημονικής εξέλιξης. Οι
ισπανόφωνοι της Λατινικής Αμερικής, ακολουθώντας το παράδειγμα των
υπολοίπων Ευρωπαίων αλλά και των Ισπανών, σχηματίζουν λογοτεχνικές και
επιστημονικές κοινότητες και ενώσεις των «φίλων της πατρίδας» (amigos de
la patria), στις οποίες κυριαρχεί το θέμα της δυνατότητας της αμερικανικής

65
χειραφέτησης. Οι Εβραίοι με τη σειρά τους αγωνίζονται στην εξορία ενάντια
στον ισπανικό απολυταρχισμό.
Ανάμεσα σε αυτούς που διακρίνονται μέσα από τη δράση τους,
εξέχουσα μορφή αποτελεί ο Περουβιανός Juan Mariano Viscardo Guzmán
(1746-1798), ο οποίος τριακόσια χρόνια μετά την ανακάλυψη της Αμερικής
γράφει ένα επαναστατικό γράμμα με τον τίτλο «Γράμμα προς τους
αμερικανούς Ισπανούς από έναν συμπατριώτη τους». Αυτό το γράμμα
δημοσιεύτηκε πρώτα στο Λονδίνο (1801), επέστρεψε για να τυπωθεί στη
Φιλαδέλφεια και μετέπειτα διαδόθηκε σε ολόκληρη την Αμερικανική ήπειρο. Το
γράμμα του Viscardo Guzmán, που μεταφράστηκε από τους υποστηρικτές του
στα αγγλικά και στα γαλλικά, αποτελεί την πρώτη επαναστατική ενέργεια πριν
τον αγώνα για την ανεξαρτησία. Εκτός από τις βασικές επαναστατικές ιδέες
στο γράμμα, εντύπωση προκαλεί το πολιτικό και θρησκευτικό νόημα που ο
Περουβιανός δίνει στον αγώνα για την ανεξαρτησία. Πιστεύει ότι οι
Λατινοαμερικάνοι πρέπει να διεκδικήσουν τα φυσικά δικαιώματα που ο Θεός
έχει δώσει στον άνθρωπο. Ενθαρρύνει, ακόμα, τον αγώνα των μιγάδων
ενάντια στην ισπανική καταπίεση και σχολιάζει τις πολιτικές και οικονομικές
απόψεις για μία ελεύθερη Αμερική.
Μία από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες που έπαιξε καθοριστικό
ρόλο στην αγώνα για την Ανεξαρτησία είναι ο Βενεζολάνος Francisco de
Miranda, ο οποίος συμμετείχε στον πόλεμο της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας.
Επιπλέον, υπήρξε στρατηγός στην Γαλλική Επανάσταση και μάλιστα
κερδίζοντας το θαυμασμό και το σεβασμό από τον Ναπολέοντα, το όνομά του
γράφτηκε στην Αψίδα του Θριάμβου στο Παρίσι. Σημαντική ήταν η επίδραση
που άσκησε ο Francisco de Miranda στους νέους λατινοαμερικάνους, όπως
στον Simón Bolívar και στον San Martín, οι οποίοι μετά το ταξίδι τους στην
Ευρώπη, γίνονται αρχηγοί της επανάστασης. Ο Miranda οραματιζόταν τη
δημιουργία μιας νέας αυτοκρατορίας των Ίνκας στη Λατινική Αμερική μετά την
ανεξαρτησία της. Χάρη των σχέσεών του με τους υπευθύνους των Ηνωμένων
Πολιτειών της Αμερικής οργανώνει μία αποστολή στη Βενεζουέλα το 1806, η
οποία απέτυχε, επειδή εκείνη την εποχή ο κόσμος δεν ήταν προετοιμασμένος
για μία ένοπλη εξέγερση. Το αρχικό όραμά του ήταν να δει την πατρίδα του
ελεύθερη, και γι’ αυτό συμμετείχε στους ένοπλους αγώνες στην πατρίδα του

66
και συνεργάστηκε με τον Bolívar. Δύο χρόνια αργότερα (1812), οι Ισπανοί τον
συνέλαβαν, τον οδήγησαν στις φυλακές του Κάντιθ, όπου και πέθανε.
Το 1794, ο Antonio Nariño (1765-1823), πνευματική προσωπικότητα
από τη Μπογκοτά, που είχε στην κατοχή του μία από τις ,μεγαλύτερες
ιδιωτικές βιβλιοθήκες της Αμερικής μετέφρασε και διένειμε μυστικά τη
«Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη». Οι Ισπανοί τον
συνέλαβαν και τον οδήγησαν σε φυλακή της Ισπανίας, ενώ του κατασχέθηκε η
περιουσία του στην Αμερική. Ακόμη, ο Κολομβιανός Camilo Torres
προσπάθησε να συμβάλλει στη διάδοση των φιλελεύθερων ιδεών.
Κατηγορήθηκε, όμως, για συνομωσία ενάντια στις ισπανικές αρχές και στο
τέλος πέθανε υπερασπιζόμενος τις ιδέες του για την ανεξαρτησία. Επιπλέον, ο
Αργεντινός Mariano Moreno (1778-1811) θεωρείται ένας από τους πρώτους
που αγωνίστηκαν για την οικονομική ελευθερία των γαιοκτημόνων του Río de
la Plata. Το 1810 ιδρύει την πρώτη εφημερίδα της περιοχής, την “Gaceta de
Buenos Aires”, στην οποία δημοσιεύει επαναστατικά άρθρα υπερασπιζόμενος
την καθιέρωση της καθολικής ψηφοφορίας, το σεβασμό των ατομικών
δικαιωμάτων και την λαϊκή εκπαίδευση. Αυτό, όμως, που αποτελούσε βασική
επιδίωξή του ήταν η εύρεση λύσεων στα οικονομικά προβλήματα που
αντιμετώπιζαν οι Αμερικανοί. Την ίδια χρονιά μετέφρασε το «Κοινωνικό
Συμβόλαιο» του Ρουσσώ, βιβλίο σταθμός στη Γαλλία του «Αιώνα των
Φώτων», στο οποίο γίνεται ξεκάθαρη αναφορά στα δικαιώματα του πολίτη και
εξηγείται πώς το άτομο πρέπει να υποτάσσεται στη γενική θέληση για το καλό
και την πρόοδο της κοινωνίας.
Η εισβολή του Ναπολέοντα στην Ιβηρική Χερσόνησο το 1807 έδωσε
την κατάλληλη πρόφαση για την έναρξη των αγώνων της Ανεξαρτησίας. Ο
Ναπολέοντας υποχρέωσε τον Ισπανό Βασιλιά Κάρολο Δ΄ και το διάδοχο
Φερδινάνδο Ζ΄ να παραιτηθούν του δικαιώματος του θρόνου υπέρ του
αδελφού του, Ιωσήφ Βοναπάρτη. Η βασιλεία του Ιωσήφ Α΄ προκαλεί
αγανάκτηση στον ισπανικό κόσμο. Η ανικανότητα των ιθυνόντων να αμυνθούν
απέναντι στη γαλλική επίθεση είναι η αρχή του πολέμου της ανεξαρτησίας. Η
πλειοψηφία των Ισπανών προτιμά το γιο του απολυταρχικού Καρόλου Δ΄,
Φερδινάνδο Ζ΄ στο θρόνο κι αυτό εκφράζεται με την λαϊκή εξέγερση στη
Μαδρίτη στις 2 Μαΐου 1808. Οι Λατινοαμερικάνοι εκφράζουν κι αυτοί με τη
σειρά τους την προσήλωσή τους στον Φερδινάνδο και σε ανοιχτές γενικές

67
συνελεύσεις δημιουργούν ομάδες για το σκοπό αυτό. Ξεκινώντας από τη
Santa Fe της Bogotá την 5η Σεπτεμβρίου 1808 και στη συνέχεια στο México,
στο Montevideo, στο Buenos Aires, στην Chiquisaca, στη La Paz και τέλος
την 10η Αυγούστου 1809 στο Quito, οι Αμερικάνοι Ισπανοί δημιουργούν τις
ομάδες αντίστασης απέναντι στον Βοναπάρτη. Στο Κάντιθ της Ισπανίας τον
Μάρτιο του 1812 εκπρόσωποι του ισπανικού και αμερικανικού λαού ψήφισαν
το Σύνταγμα της Ισπανίας που εγκαθίδρυε για πρώτη φορά στην ιστορία της
τη συνταγματική μοναρχία ως επίσημο πολίτευμά της.
Όπως μπορούμε να διαπιστώσουμε καθ’ όλη τη διάρκεια του 18 ου και
στις αρχές του 19ου αιώνα δημιουργούνται διαδοχικά μια σειρά από εξεγέρσεις
ήσσονος ή ελάσσονος σημασίας υπέρ της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας και
ενάντια στην ισπανική κατοχή. Τα αποτελέσματα αυτών των εξεγέρσεων,
συχνά αρνητικά, οδηγούν τις λατινοαμερικανικές χώρες στην κατανόηση της
αξίας τους, στην αντίληψη της πραγματικής προέλευσής τους, στη δημιουργία
εθνικής ταυτότητας και εθνικής συνείδησης και τέλος στην κατάκτηση της
ελευθερίας τους.

68
 7.2 Simón Bolívar - «ο Απελευθερωτής».

Τα πρώτα επαναστατικά κινήματα για την απελευθέρωση και την

ανεξαρτησία της Λατινικής Αμερικής εκδηλώνονται στη Λίμα και στο Μεξικό.
Στην αρχή, ο στρατηγός Μιράντα , πρόδρομος της αμερικανικής χειραφέτησης
, είναι ο αρχηγός των επαναστατικών στρατευμάτων μέχρι τη σύλληψή του
από τους Ισπανούς το 1812. Τότε αναλαμβάνει τον επαναστατικό αγώνα ο
Simón Bolívar, ένας από τους νέους αξιωματικούς του Μιράντα, ο οποίος
διακηρύττει «πόλεμο μέχρι θανάτου ενάντια στον εχθρό». Ο Bolívar κατάφερε
να κερδίσει τη στήριξη του αρχηγού José Antonio Páez, που ηγείται
Ευρωπαίων φιλοαμερικανών στρατιωτών, και πλήθους πατριωτών λευκών,
μιγάδων και ιθαγενών. Μετά από σκληρές και αιματηρές μάχες ο
επαναστατικός αμερικανικός στρατός διώχνει τους Ισπανούς από τη
Βενεζουέλα. Το 1813 ο Bolívar με το στρατό του κάνει θριαμβευτική είσοδο
στο Καράκας, όπου το ενθουσιασμένο πλήθος τον ανακηρύσσει
«απελευθερωτή». Συνεχίζοντας την επαναστατική του πορεία εισέρχεται στη
Νέα Γρανάδα (Κολομβία) με σκοπό να οργανώσει και να τεθεί επικεφαλής των
επαναστατικών στρατευμάτων. Οι εμφύλιες διαμάχες, όμως, μεταξύ των
αμερικανών πατριωτών τον αναγκάζουν να καταφύγει το 1815 στη Τζαμάικα,
όπου γράφει την περίφημη “Carta de Jamaica”, στην οποία προφητεύει, με
αρκετή ακρίβεια, το μέλλον των νέων αμερικανικών κρατών αναλύοντας τα
προβλήματά τους.
Το 1816 επιστρέφει στη Βενεζουέλα για να ολοκληρώσει το όνειρό του,
την αμερικανική, δηλαδή, απελευθέρωση. Οι ένοπλες δυνάμεις του Bolívar
ενώνονται με τις δυνάμεις του José Antonio Páez, έξι χιλιάδες Ιρλανδούς
στρατιώτες και περισσότερους από διακόσιους Ιρλανδούς και Άγγλους
αξιωματικούς. Μετά από πολλές μάχες καταφέρνει τελικά να απελευθερώσει
όλη την αντιβασιλεία της Νέας Γρανάδας, καθώς και την Capitanía General
της Βενεζουέλας. Δίνει, έτσι, καινούρια ώθηση στους πατριώτες να συνεχίσουν
τον αγώνα για την ανεξαρτησία. Προσπαθώντας να πραγματοποιήσει το

69
όραμά του για ενωμένη Λατινική Αμερική, οι απελευθερωμένες περιοχές απ’
αυτόν ενώνονται παίρνοντας το όνομα Μεγάλη Κολομβία.
Το 1822 πραγματοποιείται η πιο σημαντική ίσως συνάντηση της
περιόδου των αγώνων της Ανεξαρτησίας μεταξύ του Simón Bolívar και του
José de San Martín. Ποτέ δεν έγινε γνωστό τι ακριβώς συζητήθηκε στη
συνάντηση των δύο αρχηγών της Επανάστασης. Μπορούμε, όμως, να
συμπεράνουμε από την αντίδραση του San Martín ότι ο όρος που έθεσε ο
Bolívar για να συνεχίσει τον απελευθερωτικό αγώνα προς το Περού ήταν η
άμεση απόσυρση του San Martín από την επαναστατική πολιτική σκηνή.
Λέγεται ότι ο Αργεντινός στρατηγός πρότεινε την εγκαθίδρυση μιας
μοναρχικής κυβέρνησης στα νεοαπελευθερωμένα εδάφη, σκέψη που δεν
συμμεριζόταν ο Bolívar, αντίθετα δε τον έβρισκε εντελώς ασύμφωνο. Μετά την
επιστροφή του San Martín στην Αργεντινή ο Bolívar κινήθηκε προς το Περού
με αρκετά μεγάλο τμήμα του στρατού του. Ο απελευθερωτικός στρατός το
Δεκέμβριο του 1824 μετά από πολλές μάχες απελευθερώνει το Περού
σημαδεύοντας την ανεξαρτησία της ισπανικής νότιας Αμερικής. Το υπόλοιπο
τμήμα του στρατού του Bolívar υπό την καθοδήγηση του Antonio José de
Sucre εισέρχεται νικηφόρα στο ορεινό Περού. Τότε ανακηρύσσεται η
Δημοκρατία της Βολιβίας, της οποίας πρώτος Πρόεδρος υπήρξε ο ίδιος ο
Bolívar. Ο Bolívar, επίσης, παρουσιάζεται ως ο συντάκτης του Πρώτου
Συντάγματος της χώρας, το οποίο ονομάστηκε μπολιβαριανό Σύνταγμα. Τα
προβλήματα, όμως, που αντιμετώπισε και οι εμφύλιες διαμάχες στο εσωτερικό
της μεγάλης Κολομβίας, του πρώτου κράτους που δημιούργησε ο
απελευθερωτής τον επηρέασαν σε τέτοιο βαθμό που αναγκάστηκε να
εγκαταλείψει την περιοχή.
Ο Βενεζολάνος στρατηγός αντιλήφθηκε ότι το πολιτικό του όραμα για τη
δημιουργία μιας ενωμένης Λατινικής Αμερικής δεν θα πραγματοποιείτο.
Ταυτόχρονα, δε, ένιωθε ανίκανος να αποτρέψει την καταστροφή του. Τελικά, ο
στρατηγός Simón Bolívar, ο επονομαζόμενος «Απελευθερωτής» πέθανε
φτωχός σ’ ένα χωριό, την Santa Marta, σε ηλικία 47 ετών το 1830.
Ο θάνατος του Bolívar, όμως, δεν σήμαινε και τον ταυτόχρονο θάνατο
των ιδεωδών του. Ακόμη και σήμερα, πολλοί ιστορικοί, πολιτικοί, αλλά και
άνθρωποι του πνεύματος θεωρούν τα πολιτικά ιδεώδη του Bolívar ως στόχους
προσωπικούς τους. Η ιδέα για την ενότητα της Λατινικής Αμερικής προκαλεί

70
φόβο στα γειτονικά της κράτη και την ίδια στιγμή γεννά μία αίσθηση δύναμης,
οικονομικής, πολιτικής, και κοινωνικής γι’ αυτή τη μεγάλη περιοχή, που
βρίσκεται στο δρόμο της ανάπτυξης.

71
 7.3 José de San Martín, «ο Άγιος με το σπαθί»

Η 25η Μαΐου 1810 είναι μία από τις πιο σημαντικές ημερομηνίες στην
ιστορία της Επανάστασης της Λατινικής Αμερικής. Αυτή την ημέρα η ανοιχτή
Γενική Συνέλευση του Μπουένος Άιρες διακήρυξε την Ανεξαρτησία της
Αντιβασιλείας του Río de la Plata. Ήταν, όμως, μία ανεξαρτησία αβέβαιη
καθώς το Περού και η υπόλοιπη νότιος Αμερική συνεχίζουν να βρίσκονται υπό
ισπανική κατοχή. Για το λόγο αυτό οι πατριώτες αποφάσισαν να
απελευθερώσουν και τις υπόλοιπες περιοχές, ώστε να περιφρουρήσουν με
τον τρόπο αυτό τη δική τους κατακτημένη ανεξαρτησία. Την ηγεσία των
επαναστατικών στρατευμάτων αναλαμβάνει ένα μέλος της Επαναστατικής
Επιτροπής, ο Manuel Belgramo. Δυστυχώς, όμως, οι προσπάθειές του
στέφονται με αποτυχία. Τα βασιλικά ισπανικά στρατεύματα είχαν ακόμη τη
δύναμη να επιβληθούν επί των πατριωτών. Μπροστά στο ενδεχόμενο μιας
ολοκληρωτικής αποτυχίας η Επαναστατική Κυβέρνηση του Μπουένος Άιρες
αναθέτει την ηγεσία του Αργεντινού στρατού στο στρατηγό José de San
Martín, βετεράνο του ισπανικού στρατού στον πόλεμο ενάντια στον
Ναπολέοντα στην Ισπανία.
Ο San Martín θεωρούσε ότι η απελευθέρωση του Περού περνώντας
από το Charcas είχε λίγες πιθανότητες επιτυχίας, καθώς ο ισπανικός στρατός
ήταν προετοιμασμένος γι’ αυτό το ενδεχόμενο. Για το λόγο αυτό προτίμησε
διασχίζοντας τις Άνδεις να απελευθερώσει πρώτα τη Χιλή και να φθάσει στο
Περού. Προετοίμασε το στρατό του με αυτό το σκοπό και το 1817 πέτυχε το
ακατόρθωτο: να διασχίσει ην οροσειρά των Άνδεων με τέσσερις χιλιάδες
άντρες, ένα στρατιωτικό κατόρθωμα ανώτερο από αυτό του Αννίβα και του
Ναπολέοντα που διέσχισαν τις Άλπεις. Ο ισπανικός στρατός, μη περιμένοντας
τις συγκεκριμένες αυτές κινήσεις των επαναστατικών δυνάμεων εξεπλάγη, δεν
μπόρεσε να αντισταθεί στις δυνάμεις του San Martín και η ήττα ήρθε
φυσιολογικά. Η σημαντική αυτή νίκη του Στρατού των Άνδεων ολοκλήρωσε
την απελευθέρωση της πρωτεύουσας της Χιλής από την ισπανική κατοχή. Ο
San Martín τιμήθηκε με τον τίτλο του ανώτατου αρχηγού, αλλά δεν θέλησε να
αποδεχθεί την τιμή. Αν και είχε ολοκληρωθεί το πρώτο μέρος του σχεδίου,

72
έλειπε το άλλο μισό. Με τη Χιλή πια ανεξάρτητη οι απελευθερωτικές δυνάμεις
του San Martín στράφηκαν προς το Περού, όπου τους περίμενε έτοιμος ο
ισπανικός στρατός. Τελικά στις 28 Ιουλίου του 1821 ο San Martín διακηρύσσει
την Ανεξαρτησία του Περού , λέγοντας: «Το Περού είναι, απ’ αυτή τη στιγμή,
ελεύθερο και ανεξάρτητο, σύμφωνα με τη θέληση του λαού του και για το
δίκαιο των αιτημάτων του που και ο Θεός υπερασπίζεται».
Όμως, ο αγώνας για την Ανεξαρτησία δε σταματά με την
απελευθέρωση του Περού. Ο αμερικανικός στρατός ήταν λιγότερος αριθμητικά
και πιο πλημμελώς προετοιμασμένος από τον αντίστοιχο βασιλικό ισπανικό
στρατό. Μόνο με τη συμμαχία όλων των επαναστατικών αμερικανικών
δυνάμεων θα μπορούσε να έλθει η τελειωτική νίκη. Για το λόγο αυτό έγινε η
συνάντηση πιο αναφέρθηκε και πιο πάνω μεταξύ Bolívar και San Martín. Μετά
τη συνάντηση και εξαιτίας των απαιτήσεων του Bolívar ο Αργεντινός
στρατηγός επέστρεψε στη Λίμα και σε Συνεδρίαση της Ολομέλειας του
Κογκρέσου παραιτήθηκε όλων των αξιωμάτων του ώστε να δεχθεί ο
«Απελευθερωτής» να βοηθήσει στον αγώνα για ανεξαρτησία της περιοχής.
Αργότερα, επέστρεψε στην Αργεντινή και τέλος αυτοεξορίστηκε στο Παρίσι,
όπου και πέθανε το 1850 ξεχασμένος σχεδόν από την πλειοψηφία των
συμπατριωτών του, για την ελευθερία των οποίων θυσιάστηκε.
Καθώς είναι ένας από τους λιγότερο φιλόδοξους αρχηγούς της
Επανάστασης και ένα από τα πιο ευγενικά πνεύματα της εποχής, έχει
ονομαστεί ως ο «Άγιος με το Σπαθί». Η διαφωνία του με το στρατηγό Simón
Bolívar στέρησε από τις χώρες της Λατινικής Αμερικής τη δυνατότητα να έχουν
ταυτόχρονα στη διάθεσή τους δύο από τα πιο προικισμένα πνεύματα της
αμερικανικής ιστορίας.

73
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8Ο

Ο ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ ΤΩΝ

ΧΩΡΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΟΥ
RÍO DE LA PLATA

74
 8.1 Οι χώρες της περιοχής του Río de la Plata.

Όταν το 1515 ο Juan Díaz de Solís φθάνει στην περιοχή της «Γλυκιάς
Θάλασσας», οι Ιθαγενείς του χαρίζουν δώρα από ασήμι και έτσι, μετά από
αυτό το γεγονός, μετονομάζεται «Ποτάμι του Ασημιού» ή καλύτερα «Río de la
Plata». Ο adelantado (ονομασία του κυβερνήτη και ιδρυτή μιας πόλης) Pedro
de Mendoza οικοδομεί το 1536 την πόλη του Buenos Aires, την οποία όμως
εγκαταλείπει και καταστρέφει λίγο καιρό αργότερα εξαιτίας της δυσκολίας που
συνάντησε για να την προστατεύσει. Ακολουθώντας το ποτάμι Río de la Plata
προσπαθεί να φθάσει στο Περού. Καταλήγει, όμως, τελικά στην Asunción.
Παρά την αποτυχία του να φθάσει στο Περού, εν τούτοις η προσπάθειά του
θεωρείται ως μία από τις πρώτες ενέργειες για τη δημιουργία ενός δρόμου
που να συνδέει την περιοχή του Río de la Plata με το Περού. Τελικά με την
ίδρυση της Asunción το 1535, δημιουργείται το πρώτο κέντρο εξερεύνησης
της περιοχής. Το 1573 ιδρύεται η Córdoba, και το 1580 γίνεται η δεύτερη και
οριστική προσπάθεια οικοδόμησης του Buenos Aires. Όσο η Asunción
ακμάζει πολιτισμικά, το Buenos Aires βρίσκεται υπό τη σκιά της, αντίθετα όταν
αρχίζει να παρακμάζει, το Buenos Aires αναδεικνύεται σε πολιτισμικό κέντρο
όλης της περιοχής του Río de la Plata.
Κατά την περίοδο της Αποικιοκρατίας η Επαρχία του Río de la Plata
βρίσκεται υπό τη διοίκηση της Αντιβασιλείας του Περού (Νέας Καστίλης –
Nueva Castilla). Το 1617 η περιοχή χωρίζεται σε δύο επαρχίες: της
Παραγουάης και του Río de la Plata. Στην Παραγουάη, ήδη από το 1608
λειτουργούν, υπό την επίβλεψη του τάγματος των Ιησουϊτών, περισσότερα
από 30 χωριά Ιθαγενών, αντίστοιχα με τα λεγόμενα «Νοσοκομεία» που
υπάρχουν στο Μεξικό8. Στην περιοχή του Río de la Plata, η πρωτεύουσα
Buenos Aires, το 1658, δεν αριθμεί περισσότερους από τέσσερεις χιλιάδες
(4000) κατοίκους. Στα τέλη του αιώνα φθάνει τους δέκα χιλιάδες (10000) και

8
Βλέπε και σελ. 43 στο πρώτο μέρος.

75
λίγο πριν την ίδρυση της Αντιβασιλείας του Río de la Plata αγγίζει τις σαράντα
χιλιάδες (40000), ενώ το Montevideo δεν ξεπερνά τις δεκαπέντε (15000).
Στην Ισπανία, γύρω στις αρχές του 18ου αιώνα, η δυναστεία των
Αψβούργων δίνει τη θέση της σε αυτή των Βουρβόνων, γαλλικής καταγωγής,
οι οποίοι διοίκησαν υπό το πρίσμα της πεφωτισμένης δεσποτείας, γεγονός
που ωφέλησε σε μεγάλο βαθμό την περιοχή του Río de la Plata. Το 1762 ο
Κυβερνήτης Francisco de Paula Bucareli ανακτά τα νησιά Μαλβίδες9 από τους
Άγγλους. Το 1776 ιδρύεται η Αντιβασιλεία του Río de la Plata που
περιλαμβάνει την Αργεντινή, την Ουρουγουάη και την Παραγουάη, ενώ το
1778 τίθενται σε ισχύ νόμοι που επιτρέπουν το ελεύθερο εμπόριο στην
περιοχή. Το 1806-1807 οι Άγγλοι εισβάλλουν στο Buenos Aires και στο
Montevideo αναγκάζοντας τον Αντιβασιλέα να καταφύγει στην Córdoba. Εκεί
με τη βοήθεια λευκών και μιγάδων (criollos και mestizos) οργανώνεται
αντίσταση για την ανάκτηση της περιοχής. Η αντίσταση αυτή, βοήθησε στη
δημιουργία της έννοιας της εθνικής συνείδησης και εθνικής ταυτότητας.
Μετά την Ανεξαρτησία, που προκηρύσσεται την 25 η Μαΐου του 1810΅σε
ανοικτή Γενική Συνέλευση των κατοίκων του Buenos Aires, έγινε προσπάθεια
για την δημιουργία ενός μόνο κράτους στην απελευθερωμένη περιοχή. Βέβαια
οι Ηνωμένες Επαρχίες του Río de la Plata δεν ευδοκίμησαν καθώς η
Παραγουάη αντιδρά και δεν συμμετέχει σ’ αυτό σχεδόν από την αρχή της
ίδρυσης του νέου κράτους αλλά και η Ουρουγουάη με τη σειρά της
προκηρύσσει την Ανεξαρτησία της. Ήδη από την αρχή είναι γνωστή ως Banda
Oriental (ανατολική πλευρά) λόγω της θέσης της ως προς το ποτάμι.

9
Τα νησιά είναι περισσότερο γνωστά ως Φώκλαντ και αποτελούν συνεχώς σημείο τριβής μεταξύ
Αργεντινής και Ηνωμένου Βασιλείου.

76
 8.2 Η Δημοκρατία της Αργεντινής

Κατά τα πρώτα χρόνια της Ανεξαρτησίας της Αργεντινής, με την ίδρυση

κράτους με το όνομα Ηνωμένες Επαρχίες του Río de la Plata, η
προσωπικότητα του Juan Manuel de Rosas αφήνει ανεξίτηλα τα σημάδια της.
Ήταν λευκός (criollo), γόνος ευκατάστατης οικογένειας με 20 παιδιά και
αναδείχθηκε ήρωας των gauchos. Κατάφερε να εκλεγεί δύο φορές
Κυβερνήτης της περιοχής του Buenos Aires, με Δημοκρατικές διαδικασίες. Οι
εθνικιστές Αργεντινοί της εποχής δε δίστασαν να εκδηλώνουν το θαυμασμό
τους προς αυτόν. Αντίθετα, οι κυριότεροι εκπρόσωποι του Ρομαντισμού της
περιοχής τον κατηγορούσαν για το δικτατορικό τρόπο διακυβέρνησης της
χώρας. Αφού κατάφερε να αναρριχηθεί, με πραξικόπημα στην εξουσία,
διοίκησε την Αργεντινή επί 17 συναπτά έτη (1835-1852). Οι υποστηρικτές του
ισχυρίζονται ότι αποτελεί τον κύριο εκφραστή της προστασίας του λαού της
Αργεντινής, καθώς αγωνίστηκε για τους gauchos και την διατήρηση της
πολιτισμικής κληρονομιάς της περιοχής από τις επιδράσεις και τις αλλοιώσεις
που επέφερε η εξευρωπαϊσμένη αστική τάξη και οι ξενομανείς πνευματικές
προσωπικότητες της εποχής. Οι κατήγοροί του αντίθετα υποστηρίζουν ότι
κυβέρνησε με απολυταρχισμό, αντίστοιχο με αυτόν που υπήρχε την περίοδο
της Αποικιοκρατίας. Εναντίον του αγωνίζονται οι ενωτικοί και οι κάτοικοι της
Ουρουγουάης. Το 1852 ο Στρατηγός Justo José Urquiza καταφέρνει να
απομακρύνει από την εξουσία τον Δικτάτορα. Το 1853 ψηφίζεται το ισχύον,
μέχρι και σήμερα, Σύνταγμα της Αργεντινής και το 1862 ανακηρύσσεται η
Δημοκρατία της Αργεντινής, πρώτος Πρόεδρος της οποίας εκλέγεται ο
Bartolomé Mitre.
O Mitre, κατά την περίοδο της Προεδρίας του (1864 - 1868),
ασχολήθηκε με την ανάπτυξη του εμπορίου, τη μετανάστευση, την εκπαίδευση
αλλά και τη βελτίωση του δικτύου των μέσων μεταφοράς. Επί των ημερών του
κατασκευάστηκε το δίκτυο των Σιδηροδρόμων με Αγγλικό κεφάλαιο. Τον
διαδέχτηκε μία από τις πιο γνωστές μορφές του Αργεντινού Ρομαντισμού, ο
Domingo Faustino Sarmiento, ο οποίος, ως πνευματικός άνθρωπος,

77
ασχολήθηκε με την αναμόρφωση του Εκπαιδευτικού Συστήματος. Οι
Πρόεδροι που ακολούθησαν, συνέχισαν το προοδευτικό έργο των
προηγουμένων.
Βέβαια λόγω της οικονομικής ανάπτυξης της περιοχής που επιτεύχθηκε
κυρίως με την κατασκευή του Σιδηροδρομικού Δικτύου, του Τηλέγραφου αλλά
και λόγω της μετανάστευσης, ωφελήθηκαν βασικά οι μεγαλοκτηματίες, οι
οποίοι δημιούργησαν μία οικονομική ολιγαρχία και άρχισαν να διοικούν τη
χώρα. Το Δημοκρατικό Πολίτευμα θεωρητικά συνεχίζει να ισχύει, πρακτικά,
όμως οι οικονομικά ισχυροί είναι αυτοί που επιλέγουν τους Προέδρους και τις
πολιτικές τους. Το 1889 ιδρύεται το κόμμα «Λαϊκή Ένωση» (Unión Cívica), το
οποίο, λόγω εσωτερικών προβλημάτων, διασπάται το επόμενο έτος σε δύο:
τη «Ριζοσπαστική Λαϊκή Ένωση» και την «Εθνική Λαϊκή Ένωση». Το 1896
ιδρύεται το «Σοσιαλιστικό Κόμμα» και το 1904 εκλέγεται ο πρώτος
σοσιαλιστής βουλευτής στην Αργεντινή, ο Alfredo Palacios. Από το 1916 έως
και το 1930 υπάρχει σχετική πολιτική ηρεμία, καθώς στην εξουσία βρίσκεται
συνεχώς το κόμμα της «Ριζοσπαστικής Λαϊκής Ένωσης».
Το 1943 αναλαμβάνει το Υπουργείο Εργασίας της Αργεντινής, μία
προσωπικότητα που επρόκειτο να σημαδέψει την ιστορία της χώρας για τα
επόμενα 30 χρόνια: ο Juan Domingo Perón10. Το 1946 καταφέρνει να κερδίσει
τις Προεδρικές εκλογές και παραμένει στην εξουσία επί 9 χρόνια. Η
διακυβέρνησή του βασίστηκε στις αρχές των φασιστικών καθεστώτων της
Ευρώπης, αλλά και σε σημαντικές κοινωνικές μεταρρυθμίσεις που έγιναν με
την προτροπή, τις υποδείξεις και την επιρροή που ασκούσε πάνω του η
σύζυγός του Eva Perón, πιο γνωστή ως Evita. Ο Perón θα κατορθώσει να
πετύχει την υποστήριξη τόσο του στρατού, όσο και της εργατικής τάξης,
αντίθετα δεν μπόρεσε ποτέ να έχει τη βοήθεια της μέσης και ανώτερης
αστικής τάξης. Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του η Αργεντινή φθάνει
στο απόγειο της οικονομικής της ανάπτυξης, μια πρόοδο όμως, που οι
αντίπαλοί του θεωρούν τεχνητή. Τελικά, μετά το θάνατο της γυναίκας του,
χάνει τις συμμαχίες που είχε δημιουργήσει και το καθεστώς του οδηγείται στην
παρακμή και την πτώση, το 1955.
Μετά την πτώση του Perón, οι αντιπερονιστές ανέρχονται στην
εξουσία, αλλά δεν καταφέρνουν να απεγκλωβίσουν την χώρα από την κρίση
10
Αναλυτικότερη παρουσίαση της διακυβέρνησης του Perón θα γίνει σε επόμενο κεφάλαιο.

78
και να την οδηγήσουν στην πολιτική σταθερότητα. Οι Ένοπλες Δυνάμεις
διοικούν τη χώρα, είτε άμεσα, είτε μέσω κυβερνήσεων που ελέγχονται από
αυτές. Αν και το 1973 γίνεται μια προσπάθεια αναβίωσης του περονισμού με
την εκλογή στο αξίωμα του Προέδρου του, εβδομηνταοκτάχρονου πλέον,
Juan Domingo Perón, εντούτοις ο θάνατός του το 1974 δεν επιτρέπει καμία
πρόοδο. Τον διαδέχεται η δεύτερη σύζυγός του María Estela Martínez, η
οποία ανατρέπεται από Στρατιωτικό Πραξικόπημα.
Η Στρατιωτική Δικτατορία ανέστειλε τη λειτουργία όλων των πολιτικών
κομμάτων και απαγόρευσε τις συνδικαλιστικές οργανώσεις. Τα ανθρώπινα
δικαιώματα παραβιάζονταν κατάφορα ενώ πάνω από 23.000 άτομα
εξαφανίζονται χωρίς να αφήσουν κανένα ίχνος. Στο Buenos Aires, στην
πλατεία Plaza de Mayo, συγκεντρώνονταν οι συγγενείς των αγνοουμένων
μήπως μπορέσουν να αποσπάσουν κάποια πληροφορία για τους δικούς τους.
Το 1982, σε μια προσπάθεια, της Στρατιωτικής Δικτατορίας, τόνωσης του
εθνικού φρονήματος των Αργεντινών έγινε ο πόλεμος των Μαλβίδων, πιο
γνωστός στην Ελλάδα ως ο «Πόλεμος των Φώκλαντ», νησιά τα οποία, όπως
ήδη έχουμε αναφέρει, αποτελούν σημείο τριβής στις σχέσεις Αργεντινής και
Ηνωμένου Βασιλείου. Η πλήρης αποτυχία της Αργεντινής στην πολεμική αυτή
επιχείρηση, υπήρξε και το κύκνειο άσμα της Δικτατορίας. Τον Οκτώβριο του
1983, σε ελεύθερες και Δημοκρατικές, μετά από αρκετά χρόνια, εκλογές,
νικητής αναδείχθηκε ο Raúl Alfonsín, τον οποίο διαδέχτηκε τον Οκτώβριο του
1989 ο Saúl Menem, υποψήφιος του «Κόμματος για την Κοινωνική
Δικαιοσύνη» (Partido Justicialista), το οποίο θεωρείται διάδοχος του κόμματος
του Perón. Ο Menem κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του είχε να
αντιμετωπίσει τη συνεχώς επιδεινούμενη οικονομική κρίση, καθώς το
εξωτερικό χρέος της Αργεντινής είχε φθάσει τα 65 δισεκατομμύρια δολάρια.
Ταυτόχρονα έγινε και αναθεώρηση του Συντάγματος, ώστε να επιτρέπεται η
επανεκλογή ενός υποψηφίου στη θέση του Προέδρου. Με τη ρύθμιση αυτό ο
Menem επανεκλέχτηκε στις εκλογές του 1995.
Η Αργεντινή, όπως και τα υπόλοιπα κράτη της Λατινικής Αμερικής,
αντιμετωπίζει έντονο το πρόβλημα της υπερσυγκέντρωσης πληθυσμού στα
μεγάλα αστικά κέντρα. Το Buenos Aires ενώ αριθμούσε 85.000 κατοίκους τα
πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας, φθάνει τους 500.000 προς το τέλος του 19 ου
αιώνα, ενώ ξεπερνάει το 1.240.000 στις αρχές του 20 ου (1909).Το πρόβλημα

79
υπερπληθυσμού εντείνεται ακόμη περισσότερο τις τελευταίες δεκαετίες του
20ου αιώνα, καθώς οι κάτοικοι πλέον της πρωτεύουσας της χώρας έχουν
αγγίξει τα 15 εκατομμύρια, καθιστώντας το Buenos Aires μία από της πιο
μεγάλες σε πληθυσμό πόλεις του κόσμου.
Επιπλέον, κατά τα πρώτα χρόνια του 20 ου αιώνα, η έντονη
μετανάστευση προς την Αργεντινή δημιούργησε αλλαγή του φυλετικού χάρτη
της περιοχής. Η χώρα την εποχή της ανεξαρτησίας αριθμεί 405.000 κατοίκους,
σχεδόν όλοι γηγενείς, ενώ το 1914 φθάνει σχεδόν τα 8 εκατομμύρια, εκ των
οποίων το 30% είναι μετανάστες από την Ευρώπη (η πλειοψηφία τους από
Ιταλία και Ισπανία). Το 1930 ο πληθυσμός της Αργεντινής αυξάνεται στα
11.500.000 κατοίκους, περίπου, ενώ στην εποχή μας, έχει ξεπεράσει τα 35
εκατομμύρια. Το 83% του συνολικού πληθυσμού κατοικεί στα μεγάλα αστικά
κέντρα, και από αυτά το 50% είναι κάτοικοι του Buenos Aires. Το 22% του
πληθυσμού της Αργεντινής κατάγεται από χώρες της δυτικής Ευρώπης, ενώ
ακόμη υπάρχουν και 700.000 περίπου Άραβες. Ο αριθμός των μιγάδων και
των ιθαγενών έχει μειωθεί δραματικά καθώς δεν υπερβαίνουν τις 650.000.
Η Αργεντινή, είναι μία από τις χώρες που έχουν έντονη πνευματική
ζωή. Κυκλοφορούν πάνω από 400 εφημερίδες τοπικής και εθνικής εμβέλειας,
περίπου 1700 περιοδικά, ενώ τα λογοτεχνικά έντυπα υπερβαίνουν τα 250.

8.3 Η Δημοκρατία της Ουρουγουάης

80
 Η Ουρουγουάη, χώρα της περιοχής του Río de la Plata, βρίσκεται
μεταξύ της Βραζιλίας και της Αργεντινής. Το 1828 αρχίζει η περίοδος του
ελεύθερου πολιτικού της βίου. Στις 18 Ιουλίου του 1830 ψηφίζεται το Σύνταγμα
της Ανατολικής Δημοκρατίας της Ουρουγουάης. Δύο είναι τα πιο βασικά
κόμματα, τα οποία έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην πορεία της χώρας κατά τον
19ο και 20ο αιώνα, το «Λευκό Κόμμα» και το «Κόκκινο Κόμμα» (Partido Blanco
και Partido Colorado).
Οι πιο σημαντικές μεταρρυθμίσεις έγιναν στις αρχές του 20 ου αιώνα,
κατά τη διάρκεια των δύο περιόδων της διακυβέρνησης του Προέδρου José
Batlle y Ordóñez μεταξύ των ετών 1903 έως 1907 και 1911 έως 1915. Οι
κυβερνήσεις της Ουρουγουάης, ήδη από την αρχή του ελεύθερου πολιτικού
της βίου, χαρακτηρίζονται από μία τάση φιλελευθερισμού και προοδευτισμού.
Το 1958 το «Κόκκινο Κόμμα» χάνει τις εκλογές μετά από 93 χρόνια συνεχούς
διακυβέρνησης. Το «Λευκό Κόμμα», το οποίο αναλαμβάνει την εξουσία, ξεκινά
μία σειρά από συντηρητικές μεταρρυθμίσεις, που θα μείνουν όμως ημιτελείς,
καθώς το 1967 επανέρχεται στην εξουσία το «Κόκκινο Κόμμα».
Η Δημοκρατίας της Ουρουγουάης έχει εύρυθμη πολιτική δημοκρατική
λειτουργία που δεν διακόπτεται από δικτατορικά καθεστώτα ή στρατιωτικά
πραξικοπήματα. Εξαίρεση αποτελεί η περίοδος 1973 έως 1984, όταν ο
νικητής των Προεδρικών εκλογών Juan María Bordaberry, με τη βοήθεια του
στρατού αποκτά πλήρη εξουσία και διοικεί δικτατορικά. Στις 3 Αυγούστου του
1984, όμως, ανατρέπεται το δικτατορικό καθεστώς και στις εκλογές του 1985
νικητής αναδεικνύεται ο Julio María Sanguineti, υποψήφιος του «Κόκκινου
Κόμματος». Τον διαδέχεται ο Luis Alberto Lacalle, του νέου «Εθνικού
Κόμματος», το 1995, αλλά στις εκλογές του 2000 επανέρχεται στην εξουσία ο
Julio María Sanguineti.
Οι ιθαγενείς και οι μιγάδες στην Ουρουγουάη δεν ξεπερνούν το 15%
του συνολικού πληθυσμού της χώρας. Ο μέσος όρος ζωής των κατοίκων
ανέρχεται στα 68 χρόνια, που τον καθιστά τον πιο υψηλό από όλα τα κράτη
της Λατινικής Αμερικής. Το 63% του πληθυσμού δηλώνει ως επίσημη
θρησκεία τη Χριστιανική (60% καθολικοί και 3% άλλα δόγματα), ενώ επίσης
υπάρχει ένα 2% εβραίοι και 35% άθεοι.

81
8.4 Η Δημοκρατία της Παραγουάης

82
 Η Δημοκρατία της Παραγουάης, αντίθετα με αυτή της Ουρουγουάης,
εναλλάσσει Δικτατορικά Καθεστώτα, με ελάχιστα διαλείμματα Δημοκρατικών
Κυβερνήσεων. Αν και ο ελεύθερος πολιτικός βίος ξεκινά το 1811, όταν και
ανακηρύσσεται η Δημοκρατία της Παραγουάης, πρέπει να ανατρέξουμε στα
μέσα, περίπου του 20ου αιώνα για να συναντήσουμε δημοκρατικά εκλεγμένο
Πρόεδρο.
Ο πρώτος Δικτάτορας ολόκληρης της Λατινικής Αμερικής είναι ο
Παραγουανός José Gaspar Rodríguez, ο επονομαζόμενος Francia λόγω του
θαυμασμού που ένιωθε για τη Γαλλία. Ο Francia, λοιπόν, κυβέρνησε
απολυταρχικά από το 1814 έως το 1844. Η πολιτική του αυτή απομόνωσε
διεθνώς την Παραγουάη και στο εσωτερικό, στην προσπάθειά του να
δημιουργήσει μία χώρα Ιθαγενών και μιγάδων, απαγόρευσε στους λευκούς να
παντρεύονται μεταξύ τους.
Ακολουθεί ο Carlos Antonio López, ο οποίος διοικεί, και αυτός,
δικτατορικά έως και το 1862, ενώ τον διαδέχεται ο γιος του Francisco Solano
López, ο οποίος με τη βοήθεια της ερωμένης του Madame Elisa Lynch,
διαπράττει μια σειρά από παράνομες πράξεις και ενέργειες. Τις παρανομίες
αυτές χρησιμοποίησαν ως πρόσχημα οι άλλες χώρες της περιοχής και η
Βραζιλία για να κηρύξουν τον πόλεμο στην Παραγουάη. Ο πόλεμος αυτός
ονομάστηκε «Πόλεμος της Τριπλής Συμμαχίας» (Αργεντινή, Ουρουγουάη και
Βραζιλία εναντίον της Παραγουάης). Η πολεμική σύρραξη διήρκησε πέντε
χρόνια (1865-1870) και τα αποτελέσματα υπήρξαν καταστροφικά για την
Παραγουάη, η οποία έχασε το 50% του συνολικού της πληθυσμού και το 90%
των αντρών, ενώ ταυτόχρονα μεγάλο κομμάτι της παραχωρήθηκε στις τρεις
νικήτριες χώρες, οι οποίες το διένειμαν μεταξύ τους.
Μετά το τέλος του πολέμου, τα δικτατορικά πολιτεύματα και τα
απολυταρχικά καθεστώτα εναλλάσσονται μέχρι την επόμενη μεγάλη τραγωδία
της χώρας: τον πόλεμο του Chaco. Ο πόλεμος αυτός διεξάγεται για την
κατοχή και εκμετάλλευση της ερήμου του Chaco μεταξύ Παραγουάης και
Βολιβίας, την περίοδο 1932-1935. Τελικά η Παραγουάη διατηρεί στην κατοχή
της τα 3/4 της περιοχής αυτής και η Βολιβία κερδίζει την πρόσβαση στον
ποταμό Παραγουάη.

83
 Το 1948 τελικά εκλέγεται Πρόεδρος, με δημοκρατικές διαδικασίες ο
Juan Natalicio González, η προεδρία του οποίου δεν θα διαρκέσει παρά μόνο
λίγους μήνες λόγω στρατιωτικής παρέμβασης. Η μεγαλύτερη, όμως, σε
διάρκεια δικτατορία και, ίσως και η πιο σκληρή είναι αυτή του Alfredo
Stroessner. Η διακυβέρνησή του αρχίζει το 1954, όταν καταλαμβάνει την
εξουσία με τη βοήθεια του Προέδρου της Αργεντινής Perón, και τελειώνει το
1989. Κατά τη διάρκεια του καθεστώτος του πολλοί Παραγουανοί
υποχρεώνονται να καταφύγουν στο εξωτερικό για να γλιτώσουν από την
καταπίεση. Ανάμεσά τους και πολλοί πνευματικοί άνθρωποι, όπως ο
συγγραφέας Augusto Roa Bastos. O Stroessner δημιουργεί στην Παραγουάη
ένα είδος καταφυγίου για κάθε είδους καταζητούμενων από τη δικαιοσύνη.
Εκεί βρήκαν καταφύγιο πολλοί Γερμανοί ναζί, εγκληματίες πολέμου,
τρομοκράτες διαφόρων εθνοτήτων, επικηρυγμένοι κλέφτες μεγάλων
ευρωπαϊκών τραπεζών, αλλά και ο πρώην δικτάτορας της Νικαράγουας,
Anastasio Somoza, ο οποίος δολοφονήθηκε το 1981 στην Asunción.
Το 1989 ο στρατηγός Andrés Rodríguez επιτυγχάνει να απομακρύνει
από την εξουσία τον Stroessner, και στις εκλογές του ίδιου έτους
αναδεικνύεται νικητής. Τον διαδέχεται ο Juan Carlos Wasmosy το 1993 και
έπειτα ο Raúl Cubas Grau, ο οποίος κερδίζει τις εκλογές του 1998. Ο Cubas
Grau υπόσχεται να οδηγήσει την Παραγουάη στη διεθνή οικονομική
πραγματικότητα και να πάρει τα απαραίτητα μέτρα ώστε να βγει από την
οικονομική κρίση. Πρώτος στόχος, βέβαια, παραμένει, στα πλαίσια της
οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής, η μείωση της ανεργίας που αγγίζει το
15%. Όμως αντί για τις αναμενόμενες πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές
μεταρρυθμίσεις του Προέδρου Cubas Grau προκαλούνται νέες ταραχές,
καθώς απελευθερώνεται ο Lino César Oviedo, στρατηγός που είχε
κατηγορηθεί για συνωμοσία εναντίον της έννομης τάξης και της εθνικής
κυριαρχίας το 1996. Έτσι καταλήγουμε στη δολοφονία του Αντιπροέδρου της
Κυβέρνησης το 1999, στην παραίτηση του Προέδρου, ο οποίος και εξορίζεται
στην Βραζιλία και στην εξορία στην Αργεντινή του, ελεύθερου πια, Στρατηγού
Oviedo. Χρέη Κυβερνήτη της χώρας, με σκοπό τη διενέργεια Προεδρικών
Εκλογών, αναλαμβάνει ο Πρόεδρος της Γερουσίας.
Η Παραγουάη είναι μια χώρα 5 εκατομμυρίων κατοίκων, στη μεγάλη
τους πλειοψηφία μιγάδων. Το 96% του συνολικού πληθυσμού κατοικεί

84
ανατολικά του ποταμού Παραγουάη, ενώ στην περιοχή του Chaco ζει το 3%,
μεταξύ του οποίου και 20.000 ιθαγενείς. Υπάρχουν στη χώρα τρεις πλωτοί
ποταμοί, ο Παραγουάη, ο Παρανά – που ξεκινά από τη Βραζιλία και εκβάλλει
στην Παραγουάη – και ο Πιλκομάγιο – Pilcomayo που καθορίζει τα σύνορα με
την Αργεντινή και εκβάλλει στην Παραγουάη κοντά στην Asunción -. Οι
μεγάλες πόλεις της χώρας δεν ξεπερνούν σε πληθυσμό το μισό εκατομμύριο,
στην πραγματικότητα μόνο η πρωτεύουσα Asunción μπορεί να θεωρηθεί
μεγάλο αστικό κέντρο με πληθυσμό περίπου 600.000. οι υπόλοιπες
θεωρούμενες μεγάλες πόλεις Ciudad del Este και San Lorenzo, μόλις που
ξεπερνούν τις 100.000 κατοίκους.

85
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9Ο

Ο ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ ΤΩΝ

ΧΩΡΩΝ
ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΩΝ ΑΝΔΕΩΝ

86
 9.1 Η Χιλή

Η Χιλή είναι μία από τις χώρες που κέρδισε την ανεξαρτησία της με την
επέμβαση του Απελευθερωτικού Στρατού του στρατηγού San Martín. Πρώτος
εκλεγμένος αρχηγός του κράτους υπήρξε ο ήρωας Bernardo O’Higgins, ο
οποίος κυβέρνησε από το 1818 έως το 1823. Τότε παραιτήθηκε από το
αξίωμά του και αναχώρησε για το Περού, όπου και έζησε μέχρι το θάνατό του
το 1842. Μετά το 1823 ακολουθεί μια περίοδος πολιτικής αστάθειας (1823-
1830), κατά τη διάρκεια της οποίας συντηρητικοί και φιλελεύθεροι
εναλλάσσονται στην εξουσία.
Με το Diego Portales στην αρχηγία του κράτους αρχίζει μια περίοδος
ηρεμίας και ανάπτυξης, που θα βοηθήσει τη Χιλή να αναδειχτεί σε κορυφαία
δύναμη της περιοχής. Το 1833 ψηφίζεται το Σύνταγμα, που θα παραμείνει σε
ισχύ μέχρι το 1925, και το οποίο θα σεβαστούν όλες οι Κυβερνήσεις της
χώρας, Συντηρητικές και Φιλελεύθερες. Το 1836 η Χιλή με στρατιωτική
επέμβαση διαλύει τη Περουβιανο-βολιβιανή Συνομοσπονδία, καθώς τη θεωρεί
μία εν δυνάμει απειλή για την πρωτοκαθεδρία της στην περιοχή. Το 1842 με
τη βοήθεια του Andrés Bello ξεκινά η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και η
αναδιάρθρωση του Εθνικού Πανεπιστημίου.
Στην πολιτική ζωή δύο είναι οι μεγάλες παρατάξεις: οι pelucones, οι
οποίοι είναι οι συντηρητικοί και υπερασπιστές των συμφερόντων των
μεγαλοϊδιοκτητών και μεγαλογαιοκτημόνων και οι pipiolos, οι οποίοι είναι
φιλελεύθεροι, χαρακτηρίζονται από την αντιεκκλησιαστική τους τάση και
υποστηρίζουν την ανάγκη κοινωνικών αλλαγών και συμμετοχής των πολιτών
στη Δημόσια Διοίκηση.
Το 1879 η Χιλή κηρύσσει τον πόλεμο στη Βολιβία για την κατοχή
εδαφών κοντά στα σύνορα των δύο χωρών, τα οποία είναι πλούσια σε νιτρικό
άλας, ανήκουν στη Βολιβία και η εκμετάλλευσή τους γίνεται από Χιλιανό
κεφάλαιο. Στον πόλεμο επεμβαίνει και το Περού, εξ’ αιτίας της μυστικής
συμφωνίας αμοιβαίας βοήθειας μεταξύ Περού και Βολιβίας. Ξεσπά, έτσι, ο πιο
αιματηρός διεθνής πόλεμος στη Νότιο Αμερική. Η Χιλή, λόγω της

87
αδιαμφισβήτητης υπεροχής της, νικά με ευκολία τόσο το Περού, όσο και τη
Βολιβία. Τα εδαφικά κέρδη για τη νικήτρια χώρα ήταν τεράστια:
Η Βολιβία χάνει τις επαρχίες της, στον Ειρηνικό, που βρίσκονται
μεταξύ Χιλής και Βολιβίας, οι οποίες περνούν στην κατοχή της
Χιλής.
Το Περού χάνει τεράστιες εκτάσεις και τις επαρχίες του Tacna και
του Arica (μέχρι το 1929, όταν και τελειώνει η συνοριακή διαμάχη με
επέμβαση των Ηνωμένων Πολιτειών).
Η Χιλή αυξάνει το έδαφός της κατά 33%.
Ο πόλεμος, τελικά, λήγει το 1883 με την υπογραφή της Συνθήκης του Ancón.
Το 1921 ιδρύεται το Κομμουνιστικό Κόμμα της Χιλής από τον Emilio
Recabarren. Ένα χρόνο νωρίτερα την εξουσία αναλαμβάνει ο Arturo
Alessandri, ο οποίος αν και κατάγεται από πλούσια αστική οικογένεια, εν
τούτοις συνεργάζεται με τους φιλελεύθερους και ξεκινά μία σειρά από
φιλολαϊκές μεταρρυθμίσεις:
Επιβάλλει χαμηλή φορολογία στην κατοικία
Εθνικοποιεί τη βιομηχανία νιτρικού καλίου
Ψηφίζει κοινωνικές αλλαγές υπέρ των ασθενέστερων κοινωνικών
τάξεων
Το 1925 τίθεται σε ισχύ το νέο Σύνταγμα, το οποίο προβλέπει άμεση
εκλογή του Προέδρου από το λαό.
Το 1932 γίνεται η πρώτη προσπάθεια σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική
για την εγκαθίδρυση Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας, η οποία με την επέμβαση
του στρατού δεν στέφεται με επιτυχία. Στις εκλογές του ίδιου έτους
επανεκλέγεται ο Arturo Alessandri. Αυτή τη φορά, όμως, θα δώσει έμφαση
στην τάξη και στην πειθαρχία και όχι στη βελτίωση των συνθηκών ζωής του
λαού. Οι αριστεροί, οι οποίοι υποστήριξαν την υποψηφιότητά του, άρουν την
εμπιστοσύνη στο πρόσωπό του και οργανώνουν το λαϊκό μέτωπο. Ο
υποψήφιός του Pedro Aguirre Cerda κατορθώνει να κερδίσει τις εκλογές του
1938. Μεταξύ των άλλων έβαλε σε εφαρμογή:
 Πρόγραμμα για την αναδιοργάνωση της
χώρας μετά το σεισμό του 1939
 Πρόγραμμα εκβιομηχανοποίησης

88
  Πρόγραμμα εκσυγχρονισμού των ορυχείων
 Πρόγραμμα εκσυγχρονισμού των Μέσων Μεταφοράς
 Κοινωνικό πρόγραμμα υπέρ των εργατών
 Θέσπιση Κοινωνικής Ασφάλισης για τραυματίες και ηλικιωμένους
Το 1941 το Λαϊκό Μέτωπο διαιρείται ανάμεσα σε κομμουνιστές
συνεργαζόμενους με τους ναζί και σε αριστεριστές αντίθετους στο φασισμό.
Την ίδια χρονιά πεθαίνει ο Aguirre Cerda, αλλά και ο διάδοχός του, Juan
Antonio Ríos, πριν τελειώσει τη θητεία του. Τελικά, ο Gabriel González Videla
επανενεργοποιεί το Λαϊκό Μέτωπο συμπεριλαμβάνοντας στο Υπουργικό
Συμβούλιο τρεις κομμουνιστές. Πριν περάσουν, όμως, δύο χρόνια οι
σταλινιστές απομακρύνονται από την κυβέρνηση.
Οι συντηρητικοί Πρόεδροι που ακολουθούν έχουν ως στόχο τη μείωση
του πληθωρισμού. Την εποχή εκείνη παρουσιάζεται στο προσκήνιο μία νέα
πολιτική δύναμη, η Χριστιανική Δημοκρατία, της οποίας ο υποψήφιος Eduardo
Frei Montalvo, κατορθώνει να κερδίσει τις εκλογές του 1964. Το πρόγραμμα
που ακολουθεί μπορεί να χαρακτηριστεί ως χριστιανοσοσιαλιστικό, καθώς
προωθεί αγροτικές μεταρρυθμίσεις και προσπαθεί να αναδιοργανώσει το
κράτος, ώστε να μειωθούν οι διαφορές μεταξύ της πλούσιας μειοψηφίας και
της μεγάλης πλειοψηφίας που ζει σε συνθήκες εξαθλίωσης.
Το 1970 θριαμβεύει στις εκλογές ο σοσιαλιστής υποψήφιος του
κόμματος της Λαϊκής Ενότητας Salvador Aliende, ο οποίος υποστηρίχτηκε
από τους κομμουνιστές, τους σοσιαλιστές και μερίδα του
χριστιανοδημοκρατικού κόμματος. Ο Aliende είναι ο πρώτος μαρξιστής
πρόεδρος εκλεγμένος με δημοκρατικές εκλογές. Εκτός των άλλων
δραστηριοτήτων, εθνικοποιεί τη βιομηχανία και τις τράπεζες, αναγνωρίζει την
Κούβα, τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας κι άλλα κομμουνιστικά καθεστώτα και
τίθεται αντιμέτωπος με ξένα και διεθνή συμφέροντα. Όμως, η οικονομική
κρίση που μαστίζει τη χώρα, η αύξηση του πληθωρισμού, η άρση της
δανειοληπτικής ικανότητας της χώρας από το εξωτερικό, η έλλειψη ειδών
πρώτης ανάγκης και οι απεργίες, οδηγούν στο στρατιωτικό πραξικόπημα του
1973, που οργανώθηκε από τη CIA, όπως κατήγγειλαν μάρτυρες σε Επιτροπή
του Κογκρέσου των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο ίδιος ο Aliende πεθαίνει
υπερασπιζόμενος την προεδρική κατοικία «La Moneda». Εγκαθιδρύεται
στρατιωτική δικτατορία υπό τον Augusto Pinochet, η οποία εξορίζει, φυλακίζει,

89
βασανίζει και δολοφονεί χιλιάδες χιλιανούς. Η δολοφονία του Orlado Letelier,
πρώην Υπουργού Άμυνας της κυβέρνησης Aliende, και του αμερικανού
βοηθού του σε τρομοκρατική ενέργεια οργανωμένη από πράκτορες της
στρατιωτικής κυβέρνησης της Χιλής αναγκάζει τις Ηνωμένες Πολιτείες να
σταματήσουν την αποστολή κάθε είδους στρατιωτικής βοήθειας στη Χιλή.
Σε δημοψήφισμα που γίνεται το 1988 ψηφίζεται η επιστροφή στη
δημοκρατία και στις εκλογές που διενεργούνται το Δεκέμβριο του 1990 νικητής
αναδεικνύεται με απόλυτη πλειοψηφία ο χριστιανοδημοκράτης Patricio Alwyn,
ο οποίος υποστηρίχτηκε και από τους σοσιαλιστές. Στις εκλογές του 1994
εκλέγεται ο Eduardo Frei Ruiz Tagle, υποψήφιος της Συνεργασίας Κομμάτων
για τη Δημοκρατία. Την περίοδο 1998-1999 ο ισπανός δικαστής Baltazar
Garzón αρνείται τη βουλευτική ασυλία στον Pinochet και τον κατηγορεί για
εγκλήματα ενάντια στην ανθρωπότητα: «γενοκτονία, τρομοκρατία,
βασανισμούς».
Η Χιλή είναι μία χώρα λίγο μεγαλύτερη από το Τέξας των Ηνωμένων
Πολιτειών. Το μήκος της ξεπερνά τα 4600 χιλιόμετρα και είναι τριάντα φορές
μεγαλύτερο από το πλάτος της. Χωρίζεται σε τρεις μεγάλες περιοχές:
 τη βόρεια, όπου υπάρχουν έρημοι και είναι πολύ πλούσια σε νιτρικό
κάλιο και χαλκό
 την κεντρική, όπου ζει περίπου το 70% του πληθυσμού και
 τη νότια, περιοχή με πολλές λίμνες, όμορφα τοπία και ορυχεία
σιδήρου.
Στη Χιλή, επίσης, ανήκουν τα νησιά του Πάσχα. Η Χιλή αποτελεί την τρίτη
δύναμη στον κόσμο στην εξαγωγή χαλκού, ενώ παράγει το 47% της
παγκόσμιας παραγωγής ιωδίου (από το νιτρικό κάλιο).
Ο πληθυσμός της φθάνει τα δεκαπέντε, περίπου, εκατομμύρια και
αποτελείται από λευκούς και μιγάδες. Το 33%, περίπου, κατοικεί στην
πρωτεύουσα Santiago de Chile, ενώ καμία από τις υπόλοιπες μεγάλες πόλεις
της δεν υπερβαίνει το εκατομμύριο.

90
91
 9.2 Η Βολιβία

Το πρώτο Σύνταγμα της Βολιβίας συντάχτηκε από τον ίδιο τον Simón
Bolívar, ο οποίος τιμήθηκε με τον τίτλο του ισόβιου Προέδρου της χώρας. Το
1836 δημιουργήθηκε η Περουβιανο-βολιβιανή Συνομοσπονδία, η οποία, όπως
ήδη έχουμε αναφέρει, διαλύθηκε μετά από επέμβαση της Χιλής.
Οι συνεχείς αλλαγές Κυβερνήσεων και Συνταγμάτων, τα στρατιωτικά
πραξικοπήματα και οι πολιτικές δολοφονίες καθιστούν τη χώρα παράδειγμα
πολιτικής αστάθειας. Το 1879 συμμετέχει στον πόλεμο εναντίον της Χιλής και
χάνει τις επαρχίες της στον Ειρηνικό, ενώ την περίοδο 1932 – 1935 οι
υποψίες για ύπαρξη μεγάλων αποθεμάτων πετρελαίου στην περιοχή του
Chaco, που βρίσκεται μεταξύ Βολιβίας και Παραγουάης, οδηγεί τις δύο χώρες
σε πολεμική σύρραξη. Στην πραγματικότητα, όμως, ο πόλεμος αυτός
προκλήθηκε από την αντιπαλότητα δύο μεγάλων πετρελαϊκών εταιρειών με
σκοπό την εκμετάλλευση των υποτιθέμενων κοιτασμάτων.
Η περίοδος 1952 – 1967 αποτελεί τη λεγόμενη Βολιβιανή Επανάσταση,
η οποία ξεκινά με την εγκαθίδρυση ενός καθεστώτος λαϊκιστικού από τον
Víctor Paz Estensoro. Το καθεστώς αυτό προχωρεί σε εθνικοποίηση των
ορυχείων και σε μεταρρυθμίσεις αγροτικές, στρατιωτικές και αστυνομικές, ενώ
ταυτόχρονα ιδρύει και πολιτοφυλακή. Ο Estensoro αλλάζει το Σύνταγμα και
επανεκλέγεται για Τρίτη συνεχή περίοδο, αλλά καθώς η οικονομική κατάσταση
της χώρας χειροτερεύει ο Αντιπρόεδρος René Barrientos και ο στρατηγός
Alfredo Ovando εγκαθιδρύουν κυβέρνηση υπό την εποπτεία τους. Με τον
Barrientos ξεκινά μία περίοδος συντηρητικής αναδιοργάνωσης, στηγματίζεται,
όμως, από την καταπίεση ενάντια στο λαό και τη δολοφονία του Ernesto
«Che» Guevara.
Η Βολιβία χωρίζεται κι αυτή σε τρεις μεγάλες περιοχές:
 το οροπέδιο των Άνδεων, όπου βρίσκεται και η λίμνη Τιτικάκα
 την περιοχή των Κοιλάδων και
 την Τροπική Ανατολή, η οποία βρίσκεται μεταξύ Άνδεων και
Βραζιλίας, αποτελεί το 70% του εδάφους, αλλά είναι η πιο
αραιοκατοικημένη.

92
Ο πληθυσμός της δεν υπερβαίνει τα οκτώ εκατομμύρια κατοίκους, η
πλειοψηφία των οποίων είναι ιθαγενείς. Ο αναλφαβητισμός φθάνει το 17%.
Χαρακτηριστικό της χώρας είναι ότι υπάρχουν δύο πρωτεύουσες, η La Paz,
όπου εδρεύει το Κογκρέσο και η εκτελεστική εξουσία και βρίσκεται σε
υψόμετρο 3600 μέτρων, κοντά στη λίμνη Τιτικάκα και η Sucre, όπου εδρεύει
το Ανώτατο Δικαστήριο, το Εθνικό Αρχείο και το αρχαιότερο Πανεπιστήμιο της
χώρας.

93
 9.3 Το Περού

Πρώτος Κυβερνήτης του ανεξάρτητου Περού υπήρξε ο Στρατηγός José

de San Martín. Την περίοδο 1836 – 1838 Κυβερνήτης είναι ο Andrés de Santa
Cruz, ο οποίος θεωρείται ιδρυτής της Περουβιανο - βολιβιανής
Συνομοσπονδίας, η οποία είχε την κατάληξη που έχουμε ήδη αναφέρει. Η
πολιτική ζωή στο Περού χαρακτηρίζεται από συνεχή στρατιωτικά καθεστώτα
μικρής διάρκειας και από πολύ μικρές περιόδους δημοκρατικής
διακυβέρνησης. Το 1930 εμφανίζεται στην πολιτική ζωή η Λαϊκή Επαναστατική
Αμερικανική Συμμαχία, η οποία, όμως, δεν θα μπορέσει ποτέ να έρθει στην
εξουσία, αν και ο υποψήφιός της Víctor Raúl Haya de la Torre κερδίζει τις
εκλογές του 1962, καθώς τα συνεχή πραξικοπήματα δεν το επιτρέπουν. Το
1968 ο Juan Velasco Alvarado αναλαμβάνει με πραξικόπημα την εξουσία.
Προς έκπληξη όλων ακολουθεί επαναστατικό πρόγραμμα και προσπαθεί να
αντιμετωπίσει την οικονομική κρίση που μαστίζει τη χώρα. Προωθεί
μεταρρυθμίσεις στον αγροτικό τομέα, στην εκπαίδευση, στη βιομηχανία, στο
εμπόριο και στον τύπο, ενώ, ταυτόχρονα, εθνικοποιεί τα Διυλιστήρια της
Internacional Petroleum (αμερικανικών συμφερόντων), τον Οργανισμό
Τηλεπικοινωνιών, τα Ορυχεία και τη Λαϊκή Τράπεζα.
Την περίοδο 1985 – 1990 ο Πρόεδρος Alan García έχει να
αντιμετωπίσει τη χειρότερη οικονομική κρίση στην ιστορία της χώρας. Τα
κυριότερα προβλήματα αποτελούν ο υπερ-πληθωρισμός, η ανεργία, το
εμπόριο ναρκωτικών και η τρομοκρατία. Στις εκλογές του 1990 πρώτος
εκλέγεται ο συγγραφέας Mario Vargas Llosa με ποσοστό 33%, δεύτερος ο
Alberto Fujimori με 31% και τρίτος ο Luis Alva Castro με 30%. Στις
επαναληπτικές εκλογές του Ιουνίου ο Alberto Fujimori, Περουβιανός
ιαπωνικής καταγωγής, κερδίζει την εξουσία. Το 1992 ο ίδιος ο Alberto Fujimori
διοργανώνει πραξικόπημα εναντίον του εαυτού του. Προκηρύσσει «εκλογές»
για να εκλέξει Αναθεωρητική Βουλή, ώστε να αλλάξει το Σύνταγμα με τέτοιο
τρόπο που να επιτρέπει την επανεκλογή και να δίνει περισσότερες εξουσίες
στον Πρόεδρο. Το 1995, αφού στις εκλογές κερδίζει τον αντίπαλό του Javier
Pérez de Cuellar, πρώην Γενικό Γραμματέα του Ο.Η.Ε. αρχίζει τη δεύτερη

94
συνεχή προεδρική του θητεία. Μετά τις εκλογές του 1998 αρχίζει η τρίτη
προεδρική θητεία του Alberto Fujimori.
Το Περού χωρίζεται σε τρεις περιοχές:
 την παραλία Angosta, έρημος διακοπτόμενη από μικρές
κοιλάδες, που σχηματίζονται από τους ποταμούς που
κατεβαίνουν από τις Άνδεις
 τη Sierra, ορεινή περιοχή με ακραία κλιματικά φαινόμενα και
 την περιοχή Montaña, που είναι τα δάση ανατολικά των
Άνδεων.
Το 70% του συνολικού πληθυσμού του Περού, που φθάνει τα είκοσι έξι
εκατομμύρια κατοικούν σε αστικές περιοχές. Η πλειοψηφία των ιθαγενών
(45% του πληθυσμού) ζει στη Sierra, ενώ των μιγάδων (37% του πληθυσμού)
στην Costa και στη Sierra. Οι λευκοί (14% του πληθυσμού) ζουν στην Costa.
Η πρωτεύουσα Λίμα αριθμεί πάνω από επτά εκατομμύρια κατοίκους, ενώ
στην πόλη Iquitos, που βρίσκεται στην Montaña φθάνουν πλοία από τον
Ατλαντικό διαμέσου του Αμαζονίου (πάνω από 3500 χιλιόμετρα απόσταση).

95
 9.4 Το Εκουαδόρ (Ισημερινός)

Η ανεξαρτησία του Εκουαδόρ χρονολογείται από το 1930, όταν

διαλύθηκε η Μεγάλη Κολομβία που δημιουργήθηκε το 1821 από τον ίδιο τον
Bolívar. Το 1984 πραγματοποιείται επίσημη επίσκεψη του Πάπα Ιωάννη
Παύλου Β΄ στο Εκουαδόρ. Σε μία λαϊκή γιορτή, που έχει οργανωθεί προς
τιμήν του με ιθαγενείς χορούς και τραγούδια, ο Προκαθήμενος της Καθολικής
Εκκλησίας απευθύνει λόγο στην τοπική ιθαγενή διάλεκτο (quechua).
Το 50% της έκτασης του Εκουαδόρ είναι έρημος και κατοικείται μόνο
από το 1% του συνολικού πληθυσμού. Αντίθετα, στις ορεινές περιοχές, στις
ακτές και στα νησιά Galápagos ζει το υπόλοιπο 99% των δώδεκα
εκατομμυρίων κατοίκων. Οι μιγάδες και οι ιθαγενείς αποτελούν το 80% του
πληθυσμού, ενώ οι λευκοί και οι μαύροι δεν υπερβαίνουν συνολικά το 20%. Η
πρωτεύουσα της χώρας, Quito, αριθμεί πάνω από ενάμιση εκατομμύριο
κατοίκους και βρίσκεται σε υψόμετρο 2800 μέτρων. Αποτελούσε πνευματικό
κέντρο την περίοδο της αποικιοκρατίας, ενώ και οι εκκλησίες που χτίστηκαν
εκείνη την περίοδο είναι πολύ πλούσιες σε χρυσή διακόσμηση. Το κυριότερο
λιμάνι της χώρας είναι το Guayaquil, που αριθμεί ένα εκατομμύριο κατοίκους.
Τα νησιά Galápagos έχουν χαρακτηριστεί ως φυσική κληρονομιά της
ανθρωπότητας.

96
 9.5 Η Κολομβία

Η Μεγάλη Κολομβία το 1830 διασπάται και από το διαμελισμό της

δημιουργούνται τα κράτη της Βενεζουέλας, Εκουαδόρ και Κολομβίας. Το 1899
ξεσπά ο Εμφύλιος Πόλεμος των Χιλίων Ημερών μεταξύ συντηρητικών και
φιλελευθέρων, κατά τον οποίο σκοτώνονται πάνω από εκατό χιλιάδες
Κολομβιανοί. Την περίοδο 1902 – 1930 οι συντηρητικοί βρίσκονται στην
εξουσία, ενώ κάτι αντίστοιχο συμβαίνει με τους φιλελεύθερους την περίοδο
1930 – 1946. Αντίθετα, μεταξύ 1958 -1974, κάθε τέσσερα χρόνια
εναλλάσσονται στην εξουσία οι ίδιες παρατάξεις (φιλελεύθεροι –
συντηρητικοί). Την περίοδο εκείνη κάνουν την εμφάνισή τους οι δυνάμεις της
άκρας αριστεράς. Οι τελευταίες δημιουργούν δικές τους περιοχές κατοχής
εγκαθιδρύοντας Σοσιαλιστικές Δημοκρατίες, όπου διατηρούν δικές τους
ένοπλες δυνάμεις, χρησιμοποιούν άλλο νόμισμα και δικά τους ταχυδρομικά
γραμματόσημα. Πάνω από τριακόσιες χιλιάδες Κολομβιανοί έχουν σκοτωθεί
σε αυτόν τον πόλεμο μεταξύ ανταρτών και κυβερνητικών στρατευμάτων, ενώ
πολλές τρομοκρατικές ενέργειες έχουν γίνει από τους αντάρτες εναντίον
κυβερνητικών στόχων.
Επιπλέον, η έκρηξη του ηφαιστείου Nevado de Ruiz κόστισε τη ζωή
πάνω από είκοσι πέντε χιλιάδων ανθρώπων το Νοέμβριο 1985. Ένα από τα
βασικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η Κολομβία είναι το εμπόριο
ναρκωτικών. Όταν ο Πρόεδρος Betancur αποφάσισε να λάβει μέτρα για τη
διάλυση των καρτέλ των ναρκωτικών, άρχισαν τα αντίποινα από την πλευρά
των εμπόρων, καθώς λόγω των μέτρων θα έχαναν περισσότερο από διακόσια
εκατομμύρια δολάρια. Κατ’ αρχήν δολοφόνησαν το 1984 τον Υπουργό
Δικαιοσύνης και εκατό εβδομήντα δικαστικούς υπαλλήλους, ενώ το 1989 τον
υποψήφιο για τη θέση του προέδρου του κόμματος των φιλελευθέρων.
Επίσης, κατέρριψαν αεροπλάνο με περισσότερο από εκατό επιβάτες και με
φορτηγό-βόμβα κατέστρεψαν το κτίριο της Μυστική Αστυνομίας σκοτώνοντας
πάνω από ενενήντα άτομα.
Ο πληθυσμός της Κολομβίας υπερβαίνει τα τριάντα οκτώ εκατομμύρια,
εκ των οποίων το 70% διαμένει σε αστικές περιοχές. Η πλειοψηφία του

97
πληθυσμού είναι μιγάδες και η πρωτεύουσά της Bogotá, λόγω της έντονης
πνευματικής και πολιτιστικής της δραστηριότητας, έχει χαρακτηριστεί ως η
Αθήνα της Νοτίου Αμερικής. Στην Κολομβία υπάρχουν τέσσερεις πόλεις με
πληθυσμό πάνω από ένα εκατομμύριο.

98
 9.6 Η Βενεζουέλα

Πρώτος Πρόεδρος της Βενεζουέλα υπήρξε ο José Antonio Paez, που

κυβέρνησε τη χώρα από το 1830 μέχρι το 1846. Από το 1872 μέχρι το 1935
ξεκινά μία σειρά δικτατοριών που δεν θα επιτρέψει τη δημοκρατική οργάνωση
της χώρας. Το 1920 ανακαλύπτεται το πετρέλαιο στην περιοχή της λίμνης
Maracaibo. Ο δικτάτορας της χώρας, Juan Vicente Gómez, παραχωρεί τα
δικαιώματα εκμετάλλευσης σε ξένες εταιρείες και ο ίδιος γίνεται ένας από τους
πλουσιότερους ανθρώπους του κόσμου. Όταν πεθαίνει, τον διαδέχονται στην
εξουσία στρατηγοί, ενώ και μετά τις πρώτες δημοκρατικές εκλογές το 1947,
ξεσπά στρατιωτικό πραξικόπημα. Η δημοκρατική διακυβέρνηση της χώρας
ξεκινά το 1959, ενώ ο νυν Πρόεδρος Hugo Chávez, ο οποίος ήταν επικεφαλής
ενός πραξικοπήματος εναντίον της νόμιμης εξουσίας το 1992, κερδίζει για
πρώτη φορά τις εκλογές και αναλαμβάνει τη διακυβέρνηση της χώρας το
1999.
Η Βενεζουέλα είναι μία χώρα είκοσι δύο εκατομμυρίων κατοίκων, στη
μεγάλη τους πλειοψηφία μιγάδων. Το 70% του πληθυσμού κατοικεί σε αστικές
περιοχές, ενώ η παραγωγή και η εξαγωγή πετρελαίου καλύπτει το 63% του
προϋπολογισμού της χώρας.

99
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10Ο

Ο ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ ΤΩΝ

ΧΩΡΩΝ
ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ

Στις 24 Ιουνίου 1823 ιδρύονται οι Ηνωμένες Επαρχίες της Κεντρικής

Αμερικής. Στη διακήρυξη του Συντάγματος του 1824 προβλέπεται η
Γουατεμάλα ως πρωτεύουσα των Ηνωμένων αυτών κρατών, καθώς και η
κατάργηση της δουλείας. Όμως, οι Ηνωμένες Επαρχίες της Κεντρικής

100
Αμερικής, όπως, και οι υπόλοιπες προσπάθειες δημιουργίας ηνωμένων
κρατών στη Λατινική Αμερική, δεν ευδοκίμησε. Το 1840 διαλύεται το κράτος
και δημιουργούνται τα μικρότερα κράτη της Κεντρικής Αμερικής.

10.1 Η Γουατεμάλα

Η ιστορία της Γουατεμάλα είναι γεμάτη βία και δικτατορικά καθεστώτα.

Ακόμα και θεωρητικά δημοκρατικά καθεστώτα πολλές φορές λειτούργησαν
χειρότερα κι από δικτατορίες. Από το 1844 μέχρι και το 1945 έχουμε διαδοχικά
στρατιωτικά καθεστώτα. Άλλο χαρακτηριστικό της περιοχής είναι η επιρροή
που ασκεί η αμερικανική εταιρεία United Fruit Company στην πολιτική ζωή της
χώρας. Από το 1954 ξεκινούν και πάλι τα δικτατορικά καθεστώτα, καλυμμένα
μέσα από την εκλογή τους με δημοκρατικές διαδικασίες. Από το 1986 και
μετά, όμως, όταν εκλέγεται Πρόεδρος ο Marco Vinicio Cerezo αρχίζει μία
σειρά δημοκρατικών καθεστώτων, που συνεχίζεται μέχρι και τις αρχές του 20 ου
αιώνα.
Η Γουατεμάλα ανήκει στις χώρες εκείνες που ένιωσαν τη μήνη του
τυφώνα Match, που έπληξε την περιοχή το Νοέμβριο 1998. Οι δώδεκα
εκατομμύρια κάτοικοί της είναι στη συντριπτική τους πλειοψηφία ιθαγενείς και
μιγάδες, καθώς μόνο ένα 3% ανήκει στη λευκή φυλή. Το ποσοστό του
αναλφαβητισμού φθάνει το 45%, ενώ το ποσοστό της ανεργίας ανέρχεται σε
πολύ υψηλά επίπεδα, καθώς το 45% του συνολικού πληθυσμού της χώρας
είναι ημι-απασχολούμενοι ή άνεργοι.

101
 10.2 Η Ονδούρα

Η Ονδούρα αποτελεί άλλο ένα παράδειγμα κράτους της Κεντρικής

Αμερικής, στο οποίο οι δικτατορίες διαδέχονται η μία την άλλη και οι
δημοκρατικές διακυβερνήσεις αποτελούν την εξαίρεση σε όλη αυτή τη
διαδικασία. Κι εδώ η αμερικανική εταιρεία United Fruit Company παίζει
σημαντικό πολιτικό ρόλο και επιδιώκει την ύπαρξη δικτατορικών καθεστώτων,
τα οποία διατηρούν το υπάρχον status quo και δεν επιτρέπουν κοινωνικές και
πολιτικές μεταρρυθμίσεις. Φωτεινή εξαίρεση σε όλη αυτήν τη δικτατορική
διαδρομή αποτελεί η διακυβέρνηση του Ramón Villeda Morales, ο οποίος
κυβέρνησε τη χώρα με δημοκρατικό και προοδευτικό τρόπο την περίοδο 1957
– 1963.
Το 1981 ο Πρόεδρος Roberto Suazo Córdova επέτρεψε την ίδρυση
Κέντρου Εκπαίδευσης Ανταρτών, που θα αγωνίζονταν ενάντια στη κυβέρνηση
των Sandinistas στη Νικαράγουα. Πρέπει να περιμένουμε ως το 1994 για να
δούμε την πρώτη ομαλή διαδοχή εξουσίας από το ένα κόμμα στο άλλο. Η
Ονδούρα ανήκει κι αυτή στις χώρες, τις οποίες χτύπησε ο τυφώνας Mitch,
αφήνοντας πίσω του πεντέμισι χιλιάδες νεκρούς, οκτώ χιλιάδες
αγνοούμενους, πάνω από έντεκα χιλιάδες τραυματίες και περίπου δυόμισι
εκατομμύρια να έχουν εγκαταλείψει τις εστίες τους. Ο συνολικός πληθυσμός
της χώρας δεν ξεπερνά τα έξι εκατομμύρια κατοίκους, στη συντριπτική τους
πλειοψηφία μιγάδες (90%). Ο αναλφαβητισμός φθάνει το 27%, ενώ η ανεργία
συμπεριλαμβανομένων και των ημι-απασχολουμένων ξεπερνά το 55%.

102
 10.3 Το Σαν Σαλβαδόρ

Το Σαν Σαλβαδόρ αποτελεί ένα ακόμη μικρό, σε έκταση, κράτος της

Κεντρικής Αμερικής. Τα δικτατορικά πολιτεύματα και στην περίπτωση αυτή
παίζουν σημαντικό ρόλο στην ιστορική εξέλιξη της περιοχής. Τα στρατιωτικά
καθεστώτα, αλλά και τα λαϊκά συνεργαζόμενα με τους στρατιωτικούς,
διαδέχονται το ένα το άλλο. Ένας από τους πιο σημαντικούς κυβερνήτες του
κράτους, ο οποίος κυβέρνησε δικτατορικά από το 1931 έως το 1944, είναι ο
Maximiliano Hernández Martínez που θεωρείται Θεόσοφος κα αγωνίστηκε για
την βελτίωση των συνθηκών ζωής των κατοίκων του Σαν Σαλβαδόρ. Το 1980
ξεκινά την διακυβέρνηση της χώρας ο José Napoleón Duarte ως ηγέτης μιας
λαϊκο-στρατιωτικής ομάδας που αναστέλλει το Σύνταγμα και επιβάλλει
Στρατιωτικό Νόμο. Σκοπός ήταν η αντιμετώπιση του Μετώπου Εθνικής
Απελευθέρωσης «Farabundo Martí» και το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου. Για
το λόγο αυτό η κυβέρνηση δέχεται την Βοήθεια των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο
ίδιος, κυβερνά την περίοδο 1984-1989 με Δημοκρατικό και Συνταγματικό
τρόπο και παραδίδει την εξουσία, μετά από εκλογές το 1989, στον Alfredo
Cristiani, ο οποίος τελικά δίνει τέλος στον εμφύλιο το 1993. Η κυβέρνηση του
Armando Calderón, 1994 – 1999, θέτει ως στόχο την πάλη ενάντια στην
εγκληματικότητα και τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων της
χώρας του.
Το Σαν Σαλβαδόρ είναι μία χώρα 6 εκατομμυρίων κατοίκων, στην
μεγάλη τους πλειοψηφία μιγάδων (94%). Οι ιθαγενείς αποτελούν μειοψηφία
(5%), ενώ οι λευκοί σχεδόν απουσιάζουν από το φυλετικό χάρτη της περιοχής
(1%). Ο αναλφαβητισμός είναι ένα από τα κυριότερα προβλήματα της χώρας
καθώς το ποσοστό του ανέρχεται στο 28% ενώ η αντιμετώπιση των
καταστροφών που προκάλεσε ο τυφώνας Mitch αποτέλεσε τροχοπέδη στην
προσπάθεια αναβάθμισης του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων της περιοχής.

103
 10.4 Νικαράγουα

Η Νικαράγουα είναι χώρα της Κεντρικής Αμερικής, η οποία έχει βιώσει

στην ιστορική της διαδρομή δύο φορές την κατοχή από τις Ηνωμένες Πολιτείες
τις περιόδους 1912 – 1925 και, μετά από διάλειμμα ενός έτους 1926 – 1933.
Μετά, όμως, από την τελική ανεξαρτησία της, η οικογένεια Somoza διοικεί τη
χώρα με δικτατορικό τρόπο έως το 1979. Στην αρχή ο Anastasio Somoza
κυβερνά από το 1934 μέχρι τη δολοφονία του το 1956, οπότε και τον
διαδέχεται ο Luis Somoza μέχρι το 1967 και τέλος κυβερνά ο εγγονός του
πρώτου, Anastasio Somoza και αυτός, μέχρι το 1979 όταν το κόμμα των
Sandinistas αναλαμβάνει την εξουσία.
Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του γίνεται προσπάθεια για
μεταρρυθμίσεις μέσα σε δημοκρατικό κλίμα και για βελτίωση του βιοτικού
επιπέδου της περιοχής. Όμως, ο Πρόεδρος της Κυβέρνησης, Daniel Ortega
Saavedra, κατηγορείται ότι αναπτύσσει ιδιαίτερες σχέσεις με την Κούβα και τη
Σοβιετική Ένωση, ότι προσφέρει βοήθεια στους αντάρτες του Σαν Σαλβαδόρ
και με τον τρόπο αυτό αποτελεί κίνδυνο για την ασφάλεια των Ηνωμένων
Πολιτειών. Μετά από έντεκα χρόνια εξουσίας, το 1990 διενεργούνται
προεδρικές εκλογές, τις οποίες κερδίζει ο συνασπισμός των δεκατεσσάρων
κομμάτων της Αντιπολίτευσης με υποψήφια την Violeta Barrios de Chamorro.
Το 1996 αναβαίνει στην εξουσία ο δεξιός υποψήφιος της Φιλελεύθερης
Συμμαχίας Arnoldo Alemán, ο οποίος εκτός των άλλων έχει να αντιμετωπίσει
τις καταστροφικές συνέπειες του τυφώνα Mitch.
Η Νικαράγουα είναι μία χώρα 4,5 εκατομμυρίων κατοίκων, εκ των
οποίων το 70% είναι μιγάδες. Οι λευκοί αποτελούν μία σημαντική μειοψηφία
(17%), ενώ μαύροι και ιθαγενείς συμπληρώνουν το φυλετικό χάρτη.
Χαρακτηριστική φυσιογνωμία της χώρας αποτελεί ο Rubén Darío, ίσως ο πιο
γνωστός εκπρόσωπος της μικρής αυτής περιοχής. Ο αναλφαβητισμός, και
εδώ, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα, καθώς πλησιάζει το
35% του συνολικού πληθυσμού.

104
105
 10.5 Κόστα Ρίκα

Η Κόστα Ρίκα αποτελεί το μοναδικό ίσως κράτος της Κεντρικής

Αμερικής, στο οποίο η πολιτική ηρεμία και η δημοκρατία λειτουργούν καθ’ όλη
σχεδόν τη διάρκεια του 20ου αιώνα. Από το 1856 έως το 1889 υπάρχει η
εμφύλια διαμάχη μεταξύ φιλελεύθερων και συντηρητικών. Ακολουθεί, όμως,
περίοδος πολιτικής ηρεμίας και βιοτικής ευημερίας, η οποία το 1909 οδηγεί
στην κατάκτηση της πρώτης θέσης ως εξαγωγική χώρα μπανανών στον
κόσμο. Η πολιτική σταθερότητα οδηγεί στη σταδιακή κατάργηση του στρατού
και από το 1949 στη μη ύπαρξή του. Το 1953 εκλέγεται Πρόεδρος ο
υποψήφιος της Δημοκρατικής Αριστεράς, José Figueres Ferrer, ο οποίος
αφιερώνεται στις μεταρρυθμίσεις και στην επίλυση τψν προβλημάτων του
λαού του. Το 1970 επανεκλέγεται, ακολουθεί, όμως, μία πιο αντικομουνιστική
πολιτική. Το 1986 εκλέγεται Πρόεδρος ο Oscar Arias Sánchez, διδάκτορας
στις Πολιτικές Επιστήμες από το Πανεπιστήμιο του Essex, ο οποίος
προσπαθεί να μειώσει το εξωτερικό έλλειμμα και βραβεύεται τελικά το 1987 με
το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης. Το 1994 εκλέγεται ο José María Figueres, γιος
του José Figueres Ferrer, ο οποίος ασχολείται με τη μεταρρύθμιση στην
εκπαίδευση, καθώς επιβάλλει την εκμάθηση αγγλικών και υπολογιστών στα
σχολεία, στη δημόσια υγεία και στην κατοικία.
Η Κόστα Ρίκα είναι μί α από τις λίγες χώρες της ισπανόφωνης
Λατινικής Αμερικής, από την οποία απουσιάζει το ιθαγενές στοιχείο. Η μεγάλη
πλειοψηφία (80%) των κατοίκων της είναι ευρωπαϊκής καταγωγής, ενώ
μεγάλο είναι και τα ποσοστό των μιγάδων (17%). Ο πληθυσμός της δεν
υπερβαίνει τα τέσσερα εκατομμύρια κατοίκους.

106
 10.6 Παναμάς

Όταν το 1903 δημιουργήθηκε διαφωνία μεταξύ του Προέδρου των

Ηνωμένων Πολιτειών Ρούσβελτ και της κυβέρνησης της Κολομβίας για την
εκμετάλλευση του καναλιού του Παναμά, δημιουργήθηκε η Δημοκρατία του
Παναμά με 2,5 εκατομμύρια κατοίκους. Υπογράφτηκε η Συνθήκη Hay – Bunau
– Varilla, το ίδιο έτος, η οποία προέβλεπε τη συνεχή ενοικίαση της περιοχής
του καναλιού από τις Ηνωμένες Πολιτείες με το πόσό των δέκα εκατομμυρίων
δολαρίων εφάπαξ και διακοσίων πενήντα χιλιάδων κάθε χρόνο. Το 1914
έγιναν τα επίσημα εγκαίνια του καναλιού. Ο Arnulfo Arias, αγωνίστηκε ενάντια
στην αμερικανική επιρροή στην περιοχή και κατάφερε σε τρεις περιπτώσεις να
εκλεγεί Πρόεδρος του Παναμά, χωρίς ποτέ, όμως, να ολοκληρώσει τη θητεία
του. Το 1940 και το 1949 η διακυβέρνησή του κράτησε ένα χρόνο, ενώ το
1968 μόλις έντεκα μέρες. Το 1989 ο Manuel Antonio Noriega συγκρούεται με
την κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών, όμως, με επέμβασή τους
συλλαμβάνεται, μεταφέρεται στο Μαϊάμι, όπου και δικάζεται για διακίνηση
ναρκωτικών και καταδικάζεται σε σαράντα χρόνια φυλάκιση. Το 1999 το κανάλι
παραδίδεται στην κυβέρνηση της χώρας και η εκμετάλλευσή του αλλάζει
χέρια.
Ο πληθυσμός του Παναμά δεν υπερβαίνει τα τρία εκατομμύρια
κατοίκους, από τους οποίους το 70% είναι μιγάδες. Η επίσημη γλώσσα της
χώρας είναι τα ισπανικά, υπάρχει, όμως, ένα μεγάλο ποσοστό, το 15%, το
οποίο έχει ως πρώτη γλώσσα την αγγλική, καθώς η αμερικανική κατοχή του
Στενού του Παναμά είχε επιτρέψει σε πολλούς αγγλόφωνους να
εγκατασταθούν στην περιοχή.

107
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11Ο

Ο ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ ΤΩΝ

ΑΝΤΙΛΛΩΝ

108
 11.1 Δομινικανή Δημοκρατία

Το 1884 ο Juan Pablo Duarte ανακηρύσσει την Ανεξαρτησία του Αγίου

Δομίνικου, όμως, το 1860 ο Pedro Santana εξορίζει τον Duarte, αλλάζει το
όνομα σε Δομινικανή Δημοκρατία, προδίδει τα ιδεώδη της Ανεξαρτησίας
επιτρέποντας την ισπανική επανακατάκτηση και ανακηρύσσεται Μαρκήσιος
του Βασιλείου και Γενικός Στρατιωτικός Διοικητής της περιοχής. Μετά, όμως,
από πατριωτική αντίδραση το 1865 οριστικοποιείται η Ανεξαρτησία. Η πολιτική
αστάθεια, που υπάρχει στη χώρα οδηγεί στην αλλαγή δεκατεσσάρων
προέδρων την περίοδο 1902-1916 και στη στρατιωτική κατοχή από τις
Ηνωμένες Πολιτείες την περίοδο 1916-1924. το 1930 αναλαμβάνει την
εξουσία ο Rafael Leonidas Trujillo, ο οποίος κυβερνά με απολυταρχισμό για
τριάντα συνεχή έτη. Οι πράκτορες της κυβέρνησής του στο εξωτερικό
συλλαμβάνουν, βασανίζουν και δολοφονούν τους πολιτικούς του αντιπάλους.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίπτωση του Jesús de Galíndez,
καθηγητή Ισπανοαμερικανικού Πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο Columbia των
Ηνωμένων Πολιτειών, ο οποίος συνελήφθη στη Νέα Υόρκη, μεταφέρθηκε στον
Άγιο Δομίνικο, όπου βασανίστηκε και δολοφονήθηκε, επειδή είχε γράψει το
βιβλίο «Η Εποχή του Trujillo», στο οποίο καυτηρίαζε το απολυταρχικό
καθεστώς της Δομινικανής Δημοκρατίας. Από το 1960 και μετά υπάρχει τυπικά
δημοκρατικό πολίτευμα, συχνά, όμως, ακούγονται καταγγελίες για παρανομίες
στην εκλογική διαδικασία. Η πολιτική μορφή που χαρακτηρίζει τα χώρα από το
1960 έως και τα τέλη της δεκαετίας του ’90 είναι ο Joaquín Balaguer, ο οποίος
κερδίζει τις εκλογές του 1966, 1970, 1974, 1986, 1990 και προεδρεύει μέχρι το
1998, καθώς στις εκλογές του 1994 διαπιστώθηκαν παρανομίες στην εκλογική
διαδικασία και συνέχισε την προεδρία του για τέσσερα ακόμη χρόνια. Το 1998
εξελέγη ο Leonel Fernández Reyna, ο οποίος είχε να αντιμετωπίσει το
τεράστιο οικονομικό χρέος στην οικονομία και τις καταστροφικές συνέπειες
των τυφώνων που πλήττουν την περιοχή.

109
 Ο πληθυσμός της Δομινικανής Δημοκρατίας δεν υπερβαίνει τα οκτώ
εκατομμύρια κατοίκους, η μεγάλη πλειοψηφία των οποίων είναι μιγάδες
(73%). Οι λευκοί αποτελούν το 16% του πληθυσμού, ενώ μεγάλο είναι και το
ποσοστό των μαύρων (11%). Χαρακτηριστικό είναι η απουσία ιθαγενούς
πληθυσμού από τη Δομινικανή Δημοκρατία.

110
 11.2 Πουέρτο Ρίκο

Το Πουέρτο Ρίκο αποτελεί μία περίεργη περίπτωση κράτους, καθώς

ούτε ανεξάρτητο είναι, ούτε υπό κατοχή βρίσκεται, αλλά και δεν ανήκει σε
κανένα άλλο. Το 1898 ενσωματώνεται στις Ηνωμένες Πολιτείες και από το
1917 οι κάτοικοί του απολαμβάνουν της υπηκοότητας των Ηνωμένων
Πολιτειών. Βέβαια, στις τάξεις των πατριωτών υπάρχουν αυτοί που επιθυμούν
την πλήρη ανεξαρτητοποίηση του κράτους και παλεύουν στρατιωτικά και
πολιτικά για να το πετύχουν. Το 1953 αναγνωρίζεται τελικά από τις Ηνωμένες
Πολιτείες το Πουέρτο Ρίκο ως Ελεύθερο Κράτος Συνεργαζόμενο με αυτές. Από
την περίοδο αυτή, το Πουέρτο Ρίκο απολαμβάνει ειδικών προνομίων όσον
αφορά τις σχέσεις του με τις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς οι πολίτες του
θεωρούνται αμερικανοί υπό προϋποθέσεις, αλλά ταυτόχρονα στο εσωτερικό
της χώρας υπάρχουν τρεις αντικρουόμενες απόψεις:
 αυτοί που υποστηρίζουν το υπάρχον καθεστώς του Ελεύθερου
Κράτους Συνεργαζόμενου με τις Ηνωμένες Πολιτείες
 αυτοί που υποστηρίζουν την πλήρη ανεξαρτητοποίηση του Πουέρτο
Ρίκο
 αυτοί που υποστηρίζουν την πλήρη ένταξη του Πουέρτο Ρίκο στις
Ηνωμένες Πολιτείες, ώστε να αποτελέσει μία ακόμη πολιτεία τους.
Σε δημοψήφισμα που έγινε, βέβαια, υπερψηφίστηκε η πρώτη άποψη, χωρίς
αυτό να σημαίνει ότι έχουν λυθεί όλα τα προβλήματα της χώρας που
προέρχονται από το ιδιόρρυθμο αυτό status quo.

111
11.3 Κούβα

112
113
114
115
116
117
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11Ο

Ο ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ ΤΟΥ

ΜΕΞΙΚΟΥ

Ο ανεξάρτητος πολιτικός βίος του Μεξικού ξεκινά με την προσπάθεια

εγκαθίδρυσης μοναρχίας, καταλήγει, όμως, το 1824 στον τουφεκισμό του

118
μονάρχη Agustín Iturbide και την άνοδο του Guadalupe Victoria στην
προεδρία της χώρας. Από το 1830 έως και το 1855 κυριαρχεί στην πολιτική
ζωή της χώρας η μορφή του Antonio López de Santa Ana, ο οποίος ως
Στρατηγός του Μεξικανικού Στρατού είχε αποτρέψει την προσπάθεια
ανακατάκτησης της χώρας από τους Ισπανούς το 1829. Το 1848 οι Ηνωμένες
Πολιτείες κερδίζουν το μισό της έκτασης του Μεξικού ύστερα από πετυχημένο
γι’ αυτές πόλεμο. Το 1857 αναλαμβάνει την προεδρία ο ιθαγενής Benito
Juárez, ο οποίος μεταξύ των υπολοίπων μεταρρυθμίσεων καταργεί τα
θρησκευτικά τάγματα, κατάσχει την εκκλησιαστική περιουσία και επιβάλλει τη
ληξιαρχική καταγραφή (γεννήσεως, γάμου, θανάτου) των πολιτών της χώρας.
Το 1862 γίνεται αποτυχημένη προσπάθεια επαναφοράς της μοναρχίας με τον
αυτοκράτορα Μαξιμιλιανό των Αψβούργων. Το 1867 επανέρχεται ο Benito
Juárez, ο οποίος κυβερνά μέχρι το θάνατό του από καρδιακή προσβολή το
1876. στις εκλογές αυτού του έτους ο Porfirio Díaz φθάνει στην εξουσία
υποστηρίζοντας το Νόμο της μη Επανεκλογής, το οποίο τελικά καταλήγει
ειρωνικό, καθώς κυβερνά τη χώρα τριάντα τέσσερα χρόνια. Προσπαθεί να
μεταμορφώσει και να αναπτύξει τη χώρα και για το λόγο αυτό, από τη μία
πλευρά δημιουργεί ένα Υπουργικό Συμβούλιο από πνευματικούς ανθρώπους,
και από την άλλη ευνοεί τις ξένες επενδύσεις για να εφαρμόσει τα σχέδιά του.
Εγκαινιάζει τις πρώτες σιδηροδρομικές γραμμές και δημιουργεί την
Ομοσπονδιακή Αστυνομία. Όμως, η ντροπή που ένιωθε για το ιθαγενές
στοιχείο της χώρας του, ο ίδιος ήταν μιγάς, τον οδήγησε σε εφαρμογή
ρατσιστικών νόμων εναντίον των ιθαγενών και υπέρ των ξένων επενδυτών.
Στο Παναμερικανικό Συνέδριο 1901-1902 δεν επέτρεψε την παρουσία
ιθαγενών στα μεγάλα ξενοδοχεία μη θέλοντας να φανεί η πραγματική
κοινωνική κατάσταση της χώρας του.
Όλη την περίοδο της διακυβέρνησής του η φτώχια του λαού παίρνει
συνεχώς μεγαλύτερες διαστάσεις, όπως ακριβώς και ο πλουτισμός των ξένων
επενδυτών. Έτσι, λοιπόν, η κοινωνική κατάσταση οδηγεί το μεξικανικό λαό να
εναντιωθεί στην επανεκλογή του χρησιμοποιώντας το Νόμο της μη
Επανεκλογής, τον οποίο ο ίδιος είχε χρησιμοποιήσει και παραβεί αρκετές
φορές. Το 1910 ο Porfirio Díaz ξόδεψε εκατομμύρια δολάρια για τη γιορτή των
γενεθλίων του και λίγο αργότερα αυτοανακηρύχθηκε νικητής των εκλογών. Ο
Francisco Madero, όμως, ως υποψήφιος των κομμάτων της αντιπολίτευσης

119
πρότεινε το σχέδιο του San Luis de Potosí. Το σχέδιο αυτό, αν και αποτελούσε
μία καινούρια πολιτική πρόταση, πολλοί το είδαν ως επαναστατική προκήρυξη
και για το λόγο αυτό θεωρείται ως η πρώτη ενέργεια της Μεξικανικής
Επανάστασης. Η πρόταση του Madero έγινε αποδεκτή από το λαό και τελικά ο
δικτάτορας Díaz αναγκάστηκε να καταφύγει στην Ευρώπη, ενώ ο Madero
ανακηρύχθηκε προσωρινός Πρόεδρος της χώρας.
Αν και ο Madero είχε σκοπό να βοηθήσει το Μεξικό στην πορεία του
προς την πρόοδο, εν τούτοις ήταν άπειρος στη δημόσια διοίκηση και δεν
ασχολήθηκε με την αγροτική μεταρρύθμιση που περίμενε ο λαός
προσπαθώντας πρώτα να αντιμετωπίσει το διεφθαρμένο διοικητικό σύστημα,
που υπήρχε στη χώρα. Προκάλεσε, έτσι, την απογοήτευση φίλων και εχθρών
και επηρεασμένος από την απειρία του ανέθεσε στο στρατό την αντιμετώπιση
της κρίσης, γεγονός που μεγάλωσε την απογοήτευση στο πρόσωπό του.
Βλέποντας τη λαϊκή δυσφορία επωφελήθηκε ο Υπουργός Πολέμου, Στρατηγός
Victoriano Huerta, και δολοφονώντας τον Madero ανακηρύχθηκε Πρόεδρος
της χώρας. Όπως, όμως, έχουμε αναφέρει η απογοήτευση του λαού
προερχόταν από το γεγονός ότι ο Madero είχε αναθέσει την αντιμετώπιση της
κρίσης στο στρατό. Για το λόγο αυτό, μετά από ένα χρόνο διακυβέρνησης του
Στρατηγού Huerta ξέσπασαν νέες εξεγέρσεις εναντίον του. Οι σημαντικότεροι
αντάρτες ήταν στο βορρά ο Francisco (Pancho) Villa, ο Venustiano Carranza
και ο Álvaro Obregón, ενώ στο νότο ο αναλφάβητος ιθαγενής Emiliano
Zapata. Τελικά, η επαναστατική ομάδα και οι αντάρτες θριάμβευσαν και ο
Huerta αναγκάστηκε να διαφύγει από τη χώρα για να γλιτώσει τη ζωή του.
Μετά το τέλος της εμφύλιας σύρραξης οι θριαμβευτές αντάρτες δεν μπόρεσαν
να έρθουν σε συμφωνία για την ομαλή διακυβέρνηση της χώρας. Η μεγάλη
τους πλειοψηφία υποστήριζε τον Venustiano Carranza, αλλά οι δύο βασικοί
του αντίπαλοι Pancho Villa και Emiliano Zapata δεν αποδέχτηκαν την
απόφαση της πλειοψηφίας και θεώρησαν ότι η πάλη συνεχίζεται μέχρι τελικής
πτώσης.
Ο Carranza, βέβαια, κατόρθωσε να επιβάλλει την κυβέρνησή του και
να κυβερνήσει για πέντε χρόνια (1915-1920) θέτοντας τις βάσεις για την
πρόοδο και την ανάπτυξη του μεξικανικού λαού. Το 1917 η κυβέρνηση
Carranza πραγματοποίησε έναν από τους βασικούς στόχους της
Επανάστασης, τη ψήφιση του Μεξικανικού Συντάγματος. Το γεγονός αυτό

120
θεωρείται μία ιστορική πράξη, καθώς σηματοδοτεί την αρχή του τέλους της
ένοπλης πάλης της Επανάστασης. Τα βασικά άρθρα του Συντάγματος
προβλέπουν:
 απόλυτο διαχωρισμό Εκκλησίας και Κράτους. Η
Εκκλησία δεν μπορεί να αποκτά, να κατέχει και να
διαχειρίζεται ακίνητη περιουσία.
 λαϊκή κυριαρχία. Το έδαφος και το υπέδαφος
ανήκουν στο κράτος για να τα εκμεταλλεύεται
υπέρ του πολίτη.
 εργασιακό δικαίωμα δημιουργίας Συνδικαλιστικών
Οργανώσεων.
 υποχρέωση του κράτους να οργανώνει και να
προστατεύει την εκπαίδευση των πολιτών του.

Μετά τη ψήφιση του Συντάγματος ο Carranza μπόρεσε να κυριαρχήσει

επί της αντιπολίτευσης και ανάγκασε τον Villa να αποσυρθεί από την πολιτική
σκηνή. Στο νότο, όμως, ο Zapata συνέχισε τον αγώνα για «Γη και Ελευθερία»
(Tierra y Libertad), καθώς ήταν προτιμότερο να «Πεθάνει όρθιος από το να ζει
στα γόνατα», φράσεις που αργότερα υιοθέτησαν οι δημοκρατικοί στον
Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο. Ο Zapata συνέχισε την πάλη μέχρι που
δολοφονήθηκε σε μία ενέδρα οργανωμένη από τον Carranza. Αλλά κι αυτός
έπεσε νεκρός σε μία ενέδρα που είχε οργανωθεί από τους αντιπάλους του. Με
το θάνατό του μπαίνει οριστικά τέλος στην ένοπλη φάση της Μεξικανικής
Επανάστασης.
Στις εκλογές του 1920 εξελέγη ο υποψήφιος του επισήμου κόμματος, ο
Στρατηγός Álvaro Obregón, ο οποίος ασχολήθηκε με την πνευματική πρόοδο
του λαού του. Ο Υπουργός Παιδείας της κυβέρνησής του αναδιοργάνωσε το
Πανεπιστήμιο και προστάτευσε τις Καλές Τέχνες. Αποτέλεσε την πρώτη
προσπάθεια, ώστε ο λαός του Μεξικού να γνωρίσει τη φιλοσοφία, τη
λογοτεχνία και τον πολιτισμό της Δύσης και από την άλλη κατάφερε να
δημιουργήσει νέους ορίζοντες στη Λατινοαμερικανική Φιλοσοφία. Το 1923 η
κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών αναγνώρισε διπλωματικά την
Επαναστατική Κυβέρνηση του Μεξικού. Το 1924 εξελέγη Πρόεδρος, ο

121
υποψήφιος του επισήμου κόμματος, ο Plutarco Elías Calles, ο οποίος δεν
ακολούθησε την πολιτική του προκατόχου του με αποτέλεσμα την επιδείνωση
της εσωτερικής κοινωνικής κατάστασης. Προς γενική κατάπληξη όλων και
αντίθετα από τα προβλεπόμενα από το Σύνταγμα, που δεν επέτρεπε
επανεκλογή, ο Obregón παρουσιάστηκε ως υποψήφιος του επισήμου
κόμματος. Δολοφονήθηκε, όμως, ένα χρόνο αργότερα και η πρόοδος που είχε
αρχίσει στην πρώτη του προεδρία δεν είχε συνέχεια. Το 1934 έφθασε στην
εξουσία ο Στρατηγός Lázaro Cárdenas ως υποψήφιος του επισήμου
κόμματος. Η κυβέρνησή του βοήθησε τις φτωχές τάξεις πολύ περισσότερο
από τους προκατόχους του. Επωφελήθηκε από την κρίσιμη διεθνή κατάσταση
και εθνικοποίησε τις πετρελαϊκές εταιρείες και τους σιδηροδρόμους. Αυτή η
εθνικοποίησης προκάλεσε διπλωματική κρίση με την κυβέρνηση των
Ηνωμένων Πολιτειών, πουλήθηκε, όμως, χάρη στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η
πολιτική του Cárdenas οδήγησε τους μεξικανούς να πιστέψουν ότι είχαν βρει
την πραγματική εφαρμογή του πνεύματος της Επανάστασης. Ακόμη, και οι
αντίπαλοί του παραδέχονται ότι η περίοδος της διακυβέρνησής του υπήρξε η
πιο αποδοτική στην ιστορία του Μεξικού.
Το 1940 και μετά την άφιξη πολλών ισπανών εξόριστων εξαιτίας του
Εμφυλίου Πολέμου ξεκινά μια νέα φάση της Μεξικανικής Επανάστασης, πιο
συντηρητική αυτή τη φορά. Στην προεδρία της χώρας είναι ο Στρατηγός
Manuel Ávila Camacho, ο οποίος αρχίζει τη νέα πανεπιστημιακή
μεταρρύθμιση, αλλά δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τη διοικητική διαφθορά.
Διάδοχός του υπήρξε ο Miguel Alemán, ο πρώτος μη στρατιωτικός Πρόεδρος
της Μεξικανικής Επανάστασης. Συνεχίζει τη μεταρρύθμιση στην παιδεία,
δημιουργεί την Πανεπιστημιούπολη της πόλης του Μεξικού και ξεκινά ένα
καινούριο πρόγραμμα βιομηχανοποίησης της χώρας. Επιπλέον, αλλάζει το
όνομα του επίσημου κόμματος σε Επαναστατικό Θεσμικό Κόμμα. Ο επόμενος
Πρόεδρος έχει να αντιμετωπίσει τη διατάραξη της εσωτερικής ηρεμίας, όταν
φοιτητές και δυνάμεις της άκρας αριστεράς διαδηλώνουν στους δρόμους της
πρωτεύουσας ενάντια στο συντηρητισμό της κυβέρνησης.
Η περίοδος από το 1910 έως και το 1958 υπήρξε η πιο σημαντική στην
επαναστατική κοινωνική και πολιτική ζωή του Μεξικού. Η χώρα έζησε την
ένοπλη και οργανωτική φάση της Επανάστασης, μπόρεσε να προχωρήσει

122
προς τον αναπτυγμένο κόσμο και έβαλε τις βάσεις για την κυριαρχία του
ανάμεσα στις λατινοαμερικάνικες χώρες.
Από το 1958 και μετά αρχίζει μία καινούρια φάση της Επανάστασης, η
οποία χαρακτηρίζεται από τη φοιτητική εξέγερση το 1968 με διεκδικήσεις την
αυτονομία των Πανεπιστημίων και τα φοιτητικά δικαιώματα. Οι Πρόεδροι που
διαδέχονται ο ένας τον άλλο ανήκουν όλοι στο Επαναστατικό Θεσμικό Κόμμα,
το οποίο θα παραμείνει στην εξουσία μέχρι και το τέλος του 20 ου αιώνα. Το
1985 ο Πρόεδρος Miguel de la Madrid Hurtado έχει να αντιμετωπίσει, όχι μόνο
την υποτίμηση του πέσο κατά 555%, αλλά και το φοβερό σεισμό 7,8 βαθμών
ρίχτερ, που κόστισε τη ζωή σε έξι χιλιάδες ανθρώπους και προκάλεσε
φοβερές υλικές καταστροφές. Στις εκλογές του 1994 εξελέγη για τελευταία
φορά υποψήφιος του Επαναστατικού Θεσμικού Κόμματος, καθώς στις
επόμενες εκλογές του 2000 εξελέγη ο υποψήφιος της αντιπολίτευσης.
Ολοκληρώνεται, έτσι, η επαναστατική περίοδος του Μεξικού, το οποίο ανοίγει
μία καινούρια σελίδα στην ιστορία του προσδοκώντας να είναι καλύτερη από
την προηγούμενη.
Ο πληθυσμός του Μεξικού σήμερα ξεπερνά τα εκατό εκατομμύρια
κατοίκους, εκ των οποίων το 90% είναι ιθαγενείς ή μιγάδες. Οι λευκοί
ανέρχονται στο ποσοστό του 9%, ενώ χαρακτηριστικό είναι ότι πάνω από ένα
εκατομμύριο άνθρωποι δεν μιλούν ισπανικά, αλλά μόνο κάποια από τις
ιθαγενείς γλώσσες. Η πρωτεύουσα του Μεξικού είναι μία από τις μεγαλύτερες
πόλεις του κόσμου με πληθυσμό που πλησιάζει τα 25 εκατομμύρια κατοίκους.

123
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12Ο

ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΡΕΥΜΑΤΩΝ ΣΤΗ
ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΑΜΕΡΙΚΗ

124
 Η μελέτη της Ισπανοαμερικανικής Λογοτεχνίας απαιτεί, εξίσου, την
μελέτη μιας ομάδας λογοτεχνικών έργων, μέχρι πολύ πρόσφατα, εξαιρεμένων
από την πλειοψηφία των Ανθολογίων που ασχολούνται με την κριτική και την
εξήγηση των αντιπροσωπευτικών κειμένων της Λατινικής Αμερικής. Πρόκειται
για τα έργα της προκολομβικής περιόδου.
Η επιρροή της προκολομβικής λογοτεχνίας σε συγγραφείς διάσημους
της Λατινικής Αμερικής, όπως ο Octavio Paz, Miguel Ángel Asturias, ο Pablo
Neruda, ο Carlos Fuentes, η Rosario Castellanos, ο Ernesto Cardenal ή ο
Augusto Roa Bastos επιβεβαιώνει ξεκάθαρα την ανάγκη για, εκ βάθους,
ανάλυση ορισμένων αντιπροσωπευτικών έργων της εποχής εκείνης.
Επιπλέον η συμπλήρωση 500 ετών (1992) από την ανακάλυψη του Νέου
Κόσμου και την συνάντηση της Γηραιάς και της Νέας Ηπείρου υπογραμμίζει
την ανάγκη όχι μόνο να γίνουν κατανοητές οι ιδεολογικές και οι πολιτισμικές
παραδόσεις των διαφόρων προκολομβικών πολιτισμών αλλά ταυτόχρονα να
μελετηθεί η πλούσια λογοτεχνική τους κληρονομιά.
Παλαιότερα θεωρείτο ότι η μελέτη της Ιστορίας της Ισπανοαμερικανικής
Λογοτεχνίας πρέπει να ξεκινά με τα κείμενα που γράφτηκαν μετά τους
Πολέμους της Ανεξαρτησίας, καθώς την εποχή εκείνη ξεκινά ο ανεξάρτητος
πολιτικός βίος των χωρών της περιοχής. Γρήγορα όμως έγινε αντιληπτό ότι τα
όρια αυτά δεν επαρκούσαν. Έτσι ο λογοτεχνικός ορίζοντας εμπλουτίστηκε με
έργα συγγραφέων των περιόδων της κατάκτησης και της αποικιοκρατίας
(1492-1815). Συμπεριλήφθηκε, λοιπόν, η λογοτεχνική παραγωγή συγγραφέων
όπως ο μυθικός Inca Garcilaso de la Vega και η Sor Juana Inés de la Cruz.
Eπιπλέον αποτέλεσαν μέρος της Ισπανοαμερικανικής Λογοτεχνίας έργα των
λεγομένων “Cronistas de Indias” (Συγγραφείς των πρώτων Χρονικών που
αναφέρονται στη ζωή στα χρόνια της αποικιοκρατίας), αλλά και των πρώτων
εξερευνητών, θαλασσοπόρων και κατακτητών του έφθασαν στο Νέο Κόσμο.
Τη σύγχρονη εποχή, χάρη στην αδιάκοπη εργασία ειδικών μελετητών της
προκολομβικής περιόδου, έχουμε καταφέρει να συμπεριλαμβάνονται στην
μελέτη της Ιστορίας της Λογοτεχνίας της Λατινικής Αμερικής τα έργα της
προκολομβικής περιόδου.

125
 12.1 Λογοτεχνία Náhuatl (Πολιτισμός των Αζτέκων)

12.2 Λογοτεχνία του Πολιτισμού των Mayas

12.4 Λογοτεχνία Quechua (του Πολιτισμού των Incas)

12.5 Η πεζογραφία των πρώτων χρόνων και η Επική ποίηση στη

Λατινική Αμερική

12.6 Αναγέννηση και Μπαρόκ

12.7 Ο Αιώνας των Φώτων

12.8 Ρομαντισμός, Ρεαλισμός, Νατουραλισμό και Μοντερνισμός

12.9 Η Ισπανοαμερικανική Λογοτεχνία τον 20ο αιώνα.

12.9.1 Οι Λογοτεχνικές Πρωτοπορίες
12.9.2 Πρόδρομοι της Λογοτεχνικής Επανάστασης
12.9.3 Η περίοδος του Λατινοαμερικανικού Μπουμ.

126