Pebrero 17, 1872

Ang kolonyal na pamahalaan ng kastila sa Pilipinas ay ipinapatay ang tatlong pari na

kung tagurian sa ngayon'y GOMBURZA. Ang tatlong sekular na Pilipinong pari ay
pinagbintangan na nagpasimula nang munting rebelyon noong gabi ng 20, Enero, 1872.
Ang tatlo ay inakusahan, nilitis at sinintensyahan na patayin sa pamamagitan nang
garrote, na wala man lamang na abogado o nagdipensa tugon sa paratang na
akusasyon.

07-03-1892

Ang La Liga Filipina ay isang samahan na itinatag ni Jose Rizal sa Pilipinas noong
Hulyo 3, 1892. Binubuo ito ng mga taong nagnanais na maputol ang pang-aapi ng mga
Kastila sa mga Pilipino. Ito ang nagpasimula ng pagkakaroon ng nasyolisasyon ng mga
Pilipino. Ang pangunahing layunin nito ay maging malaya ang Pilipinas sa España sa
mapayapang paraan. Ang pangulo nito ay si Ambrosio Salvador. Ito ay nagtagal lamang
ng tatlong araw. Ipinakulong si Rizal noong Hulyo 6, 1892 at ipinatapon siya sa Dapitan
noong Hulyo 7, 1892.Ang La Líga Filipína ang samahang itinatag ni Jose Rizal sa
Kalye Ilaya, Tondo noong 3 Hulyo 1892, sa panahong umuusbong ang militanteng
nasyonalismo sa lipunang Filipino. Hangarin ng nasabing samahan ang mga
sumusunod: 1) pagkakaisa ng buong Filipinas, 2) pagtataguyod ng mga reporma, 3)
pagbibigay ng suporta sa edukasyon, agrikultura, at komersiyo, 4) paglaban sa
anumang uri ng karahasan at di-makatarungang gawain, at 5) pagbibigay ng
proteksiyon at tulong ng bawat kasapi sa isa’t isa.

Sina Ambrosio Salvador, Bonifacio Arevalo, Deodato Arellano, at Agustin de la Rosa

ang tumayông pangulo, ingat-yaman, kalihim at piskal ng nasabing samahan hábang
may 14 naman itong kagawad, kabílang sina Andres Bonifacio at Apolinario Mabini.
Tungkulin ng bawat kasapi na magbigay ng butaw na 10 sentimo sa samahan buwan-
buwan na gagamitin sa pagsustento sa masisipag at mahuhusay ngunit maralitang
miyembro, sa pagtulong sa mga kasaping nangangailangan ng tulong pinansiyal sa
pagpapautang sa mga nagnanais pumasok sa negosyo o agrikultura, at sa
pagpapatayô ng mga tindahang ábot-káya ang bilihin.

Bagama’t hindi subersibo o tahasang lumalaban sa pamahalaan ang La Liga Filipina,

masigasig na binantayan ng mga awtoridad ang mga kilos at gawain ng mga miyembro
nitó sa simpleng dahilan na si Rizal ang nagtatag ng samahan. Pansamantalang natigil
ang samahan nang hulihin si Rizal at ipatapon siya sa Dapitan noong 7 Hulyo 1892.
Binuhay muli nina Mabini at Bonifacio ang La Liga Filipina ngunit di-nagtagal ay
nagsawa rin ang mga miyembro sa pagbibigay ng mga buwanang butaw at sa kawalan
ng pananalig na pakikinggan ng gobyerno ang sinusuportahan nilang pahayagan,
ang La Solidaridad. Marami sa mga miyembro nitó, katulad nila Mamerto Natividad,
Domingo Franco, Numeriano Adriano, at Jose Dizon ay sumapi sa Katipunan.

09-07-1892
Si Joseph Reid Anderson (Pebrero 16, 1813 - Setyembre 7, 1892) ay isang
Amerikanong inhinyero sibil, industriyalisado, pulitiko at sundalo. Sa panahon ng
American Civil War ay nagsilbi siya bilang isang pangkalahatang Confederate, at ang
kanyang Tredegar Iron Company ay isang pangunahing mapagkukunan ng mga
munitions at orden para sa Confederate States Army. [1] Simula sa isang maliit na forge
at rolling mill sa kalagitnaan ng 1830s, Ito ay isang umunlad na operasyon noong 1843
nang siya ay pinahiram ito. Sa kalaunan ay binili niya nang direkta ang kumpanya
noong 1848 at malakas at agresibong itinayo ang Tredegar Iron Works sa
pinakamalaking at pinakamahalagang gawa ng bakal sa Timog. Nang sumiklab ang
Digmaang Sibil ay pumasok siya sa Army bilang isang Brigadier General noong 1861.
Ilang sandali matapos siyang nasugatan at pagkatapos ay nagbitiw mula sa Army na
bumalik sa mga gawaing bakal. Ito ang pangunahing pinagkukunan ng Confederacy (at
para sa karamihan ng digmaan) na mapagkukunan ng mga kanyon at munisipyo, na
gumagamit ng mga 900 manggagawa, na ang karamihan sa kanila ay mga alipin. Ang
kanyang halaman ay nakumpiska ng hukbo ng Union sa pagtatapos ng giyera, ngunit
bumalik sa kanya noong 1867 at nanatili siyang pangulo hanggang sa kanyang
kamatayan. Si Anderson ay naging aktibo sa mga lokal na usapin ng sibiko at
pampulitika.

07-19-1896 – 12-30-1816

Si Dr. José Protacio Rizal Mercado y Alonzo Realonda (19 Hunyo 1861– 30
Disyembre 1896) ay isang Pilipinongbayani at isa sa pinakatanyag na tagapagtaguyod
ng pagbabago sa Pilipinas noong panahon ng pananakop ng mga Kastila. Siya ang
kinikilala bilang pinakamagaling na bayani at itinala bilang isa sa mga pambansang
bayani ng Pilipinas ng Lupon ng mga Pambansang Bayani.
Ipinanganak si Rizal sa isang mayamang angkan sa Calamba, Laguna at ikapito siya sa
labing-isang anak ng mag-asawang Francisco Engracio Rizal Mercado y Alejandro at
Teodora Morales Alonzo Realonda y Quintos. Nag-aral siya sa Ateneo Municipal de
Manila, at nakakuha ng diploma sa Batsilyer ng Sining at nag-aral ng medisina
sa Pamantasan ng Santo Tomassa Maynila. Ipinagpatuloy niya ang kanyang pag-aaral
sa Universidad Central de Madrid sa Madrid, Espanya, at nakakuha ngLisensiya sa
Medisina, na nagbigay sa kanya ng karapatan na magpraktis ng pagmemedisina. Nag-
aral din siya saPamantasan ng Paris at Pamantasan ng Heidelberg.
Isang polimata si Rizal; maliban sa medisina ay mahusay siya sa pagpinta, pagguhit,
paglilok at pag-ukit. Siya ay makata, manunulat, at nobelista na ang pinakatanyag sa
kanyang mga gawa ay ang nobela na Noli Me Tángere, at ang kasunod nitong El
filibusterismo. Poliglota din si Rizal, na nakakaunawa ng dalawampu't dalawang wika.
Itinatag ni José Rizal ang La Liga Filipina, na samahan na naging daan sa pagkabuo
ng Katipunan na pinamunuan ni Andrés Bonifacio, na isang lihim na samahan na
nagpasimula ng Himagsikang Pilipino laban sa Espanya na naging saligan ngUnang
Republika ng Pilipinas sa ilalim ni Emilio Aguinaldo. Siya ay tagapagtaguyod ng
pagkakaroon ng Pilipinas ng sarili nitong pamahalaan sa mayapang pamamaraan
kaysa sa marahas na himagsikan, na susuportahan lamang ang karahasan bilang
huling opsyon. Naniniwala si Rizal na ang tanging katuwiran sa pagpapalaya sa
Pilipinas at pagkakaroon nito ng sariling pamahalaan ay ang pagbabalik ng karangalan
ng mga mamamayan, at winika niya "Bakit kalayaan, kung ang mga alipin ngayon ay
magiging maniniil ng hinaharap?" Ang pangkahalatang napagsang-ayunan ng mga
dalubhasa sa buhay ni Rizal ay ang pagbitay sa kanya ang nagtulak upang magsimula
ang Himagsikang Pilipino.
08-23-1896
Sigaw ng Pugad Lawin

Ang Sigaw ng Pugad Lawin (kilala din sa orihinal na tawag na Sigaw ng Balintawak)
ay ipinahayag ng Katipunan at naging simula ng Himagsikang Pilipino laban
sa Imperyong Kastila upang makamit ang kasarinlan. Nang huling bahagi ng Agosto
1896, ang mga kasapi ng Katipunan (Katipunero) sa pamumuno ni Andres Bonifacio ay
naghimagsik sa isang lugar na tinatawag na Kalookan, na mas malawak sa
kasalukuyang nasasakupan ng Lungsod ng Kalookan na maaaring naisanib na ngayon
sa kasalukyang Lungsod Quezon. Orihinal na tumutukoy ang katawagang "Sigaw" sa
sagupaan sa pagitan ng mga Katipunero at ng mga Guwardiya Sibil. Maari din na
tumukoy ang sigaw sa pagpunit ng sedula (cédulas personales) bilang pagsuway sa
batas at kautusan ng Espanya. Ito ay literal na may kasamang makabayang sigaw.
Dahil sa magkakaibang pahayag at kalabuan ng lugar kung saan nangyari ito, ang
tumpak na petsa at lugar ng sigaw ay pinagtatalunan pa. Mula 1908 hanggang 1963,
ang opisyal na paninindigan ay nangyari ang sigaw noong Agosto 26 sa Balintawak.
Noong 1963, ipinahayag ng pamahalaan ng Pilipinas na nangyari ang sigaw noong
Agosto 23 sa Pugad Lawin, Lungsod Quezon.
03-22-1897

Kapulungan sa Tejeros

Ang Kapulungan sa Tejeros o Kumbensiyon sa Tejeros ay ang pagpupulong ng

dalawang paksiyong manghihimagsik ng Himagsikang Pilipino na ginanap sa Casa
Haciendang Tejeros sa bayan ng San Francisco de Malabon (ngayo'y General
Trias), Cavite noong 22 Marso 1897. Ang naturang paksiyon ng Katipunan na
nagpulong dito ay angMagdiwang na pinamumunuan ni Andres Bonifacio, at
ang Magdalo na pinamumunuan naman ni Emilio Aguinaldo.
Mga paratang ng pandaraya

Dagdag pa sa pagsabi ni Bonifacio na hindi katanggap-tanggap ang kinalabasan ang

bunga ng halalang ito ay kahina-hinala na may mga paratang na ang mga balot na
ipinamahagi ay sinulatan na ng halal at ang mga halal ay hindi ginawa mismo ng mga
manghahalal.

05-10-1897

10 MAY 1897 - Ang "pagpapatupad" ni Andres Bonifacio y de Castro, ang Supremo at

co-tagapagtatag ng lihim-lipunan-naka-rebolusyonaryo-gobyernong Kataastaasang
Kagalanggalangang Katipunan nang manga Anak nang Bayan, kasama ang kanyang
kapatid na si Procopio, ay isinasagawa. sa ilalim ng mga hindi magagandang kalagayan
ng mga kalalakihan ng kapangyarihan-grabber na si Emilio Aguinaldo y Famy sa mga
bundok ng Maragondon, alinman sa Mt. Buntis o Mt. Tala; ang trahedya na pagpatay-
sa-pagpatay kay Bonifacio, ang rebolusyonaryong pinuno hanggang sa mapanlinlang at
anomalyang Tejeros Convention na kalaunan ay humantong sa kanyang pagdukot at
'kangaroo court' na paglilitis (kasama ang kanyang sariling abogado, si Placido Martinez
na inaatake sa kanya para sa 'pagkakasala' nito bago tinanong ang korte para sa
pagkamagalang), at pangungusap ng "nagkasala" sa pagtataksil, sedisyon, at
pagtatangka na pumatay kay Aguinaldo, ay dumating isang araw pagkatapos ng ika-22
kaarawan ng kanyang asawang si Gregoria de Jesus; sa mga utos ni Aguinaldo para
kina Agapito Bonzon at Ignacio Paua na dumukot at dalhin ang Supremo bago siya
patay o buhay, ang mga kapatid ni Bonifacio ay taksil na sinalakay noong bandang Abril
27/28, na nagdulot ng agarang pagkamatay ni Ciriaco at malubhang nasugatan ng
Supremo bago siya at ang nakaligtas na kapatid na si Procopio, kasama si de Jesus
(na kalaunan ay ginahasa ni Yntong) ay pinilit na dinala sa Naic at ginawang 'paglilitis'
sa harap ng isang korte ng martial council na binuo sa ilalim ng dapat na awtoridad ng
rebolusyonaryong "gobyernong" na suportedly superseded Katipunan; Si Bonifacio, na
sadyang kinasuhan na nagpupumilit na ibagsak ang bagong nabuo na
rebolusyonaryong gobyerno ni Aguinaldo na nabuo batay sa Tejeros Convention, ngunit
na binawi ng Supremo at 40 pang Katipunero sa pamamagitan ng Acta de Tejeros,
nagpatotoo si Bonifacio na hindi niya alam ang pagkakaroon ng anumang iba pang
rebolusyonaryong pamahalaan (maliban sa Katipunan), na tila tumutukoy sa kanyang
naunang ipinahayag na paniniwala na si Aguinaldo ay hindi wastong nahalal, bilang
bahagyang batay sa deklarasyon ni Artemio Ricarte, at na siya ay hindi alam kung may
sinumang panunumpa. naganap; ang mga makasaysayang account ay magkakaiba sa
paraan ng pagkamatay ng Supremo, kasama ang ilan na nagsasabing ang kanyang
pagkamatay na ginawa sa pamamagitan ng pag-hack habang nasa isang duyan, na
naging masyadong mahina upang mag-alok ng anumang pagtutol o pagtatangka upang
tumakas, dahil siya ay binaril sa braso at pagkatapos ay sinaksak sa lalamunan sa
kanilang pagdukot; Si Apolinario Mabini y Maranan, ang tagapayo sa hinaharap ni
Aguinaldo at Punong Ministro, ay tatawagin ang 'pagpapatupad' bilang isang pagkilos
ng "pagpatay," karagdagang pagpapalayas kay Aguinaldo para sa kanyang pag-
alinsunod sa Katipunan Supremo at inilarawan ang kanyang laban sa kapangyarihan, at
kasunod na pag-aalis ng, ang Bonifacio bilang "unang tagumpay ng pansariling
ambisyon sa totoong pagiging makabayan."

Labanan sa Look ng Maynila

Ang Labanan sa Look ng Maynila ay pagsiklab ng digmaan sa pagitan ng Estados

Unidos at Espanya ay nag-udyok sa Estados Unidos na sakupin ang Pilipinas. Ipinakita
ng mga Amerikano ang kapangyarihang militar nito nang lusubin ng kanilang hukbong
pandagat ang hukbo ng mga Español sa Look ng Maynila noong Mayo 1, 1898. Walang
nagawa ang mga Espanyol kundi isuko ang Pilipinas sa mga Amerikano. Upang hindi
malagay sa kahihiyan ang Spain, nakipagkasundo ang Estados Unidos na magkaroon
ng kunwa-kunwariang labanan sa Maynila. Isinagawa ito noong Agosto 13, 1898.
Inakala ng hukbo ni Aguinaldo na magkakaroon ng tunay na paglusob ang mga
Amerikano laban sa mga Español kaya nag-alok siya ng tulong militar ngunit hindi ito
tinanggap ng mga Amerikano. Sa pamamagitan ng kunwa-kunwariang labanang ito,
ipinakita ng mga Espanyol na lumaban ang mga hukbo nito sa abot ng kanilang
makakaya at hanggang sa huling

Mock Battle 08-13-1898

Upangmakaiwassapagdanakngdugo at mapanatiliang “dangal” sa di pagsukosamga

Pilipino (Indio),
ipinasyangmgaEspanyolsaIntramurosnaaregluhinangpagsukosamgaAmerkano, Agosto
9, 1898. NapapaligirannangmgakawalAmerkano at Pilipino angkanilangposisyon at
imposiblenangmabaliktad pa angsitwasyon.
Namagitansi Belgian Consul Edouard Andre sasikretongnegosasyonnina US Gen.
Wesley Merritt at Gov. Gen. FerminJaudenesng Spain. Nabuoanglihimnakasunduan.
MagkukunwanglalabanangmgaEspanyol, at kaagadnasusukosanapagkaisahanghudyat.
Sagayon, makakaiwasangEspanyasakahiya-hiyangpagkatalonanghindi man
lamangpumutok. Hindi kasalisahuwadnalabananangmga Pilipino.
TakotangmgaEspanyolnalipulinsilangmgaito.
Namagitanangtensyonsamga Pilipino at
AmerkanonangmagbabalaanghulisamgaPilipinongmagtatangkangpumasoksaIntramuro
sisangarawbagoanglabanan. SatelegramaniBrig.Gen. Thomas Anderson kay
Aguinaldo: “Hindi
pwedengpumasoksaMaynilaanginyongmgakawalnangwalangpahintulotngkomandernaA
merkano; sabahagingitongilog Pasig, kayo ay papuputukan”.
Naganapangkunwa-kunwarianglabanan, Agosto 13,
1898.PinaputukanngmgaAmerkanoang Fort San Antonio de Abad
kasabayngpagkubkobsabuongIntramuros. Manaka-
nakaangsagutanngputok.SumukoangmgaEspanyolnangmakapasoknasaIntramurusang
600-700 pwersang Kano nanagsilbirinnilangtagapagtanggollabansamga Pilipino.
EkspansyonngKapangyarihanngImperyalistang US
Dinigmang US angEspanyaupangagawinangilan pang bayansa Latin Amerika at
makumpletoangkanyangimperyalistangdominasyonsakontinente. Interesadorinang US
saPilipinasnakolonyangEspanyaparasapag-abotsaTsina.
Pumutokangdigmaannangmisteryosongpasabugin at lumubogang USS Maine
nakumitilsabuhayng 266 tropangAmerkanosa Havana Harbor sa Cuba, Pebrero 15,
1898. Kahitwalangebidensya, ibinintangng US angpangyayarisaEspanya.
Nagdeklaranggeraang US, Abril 25, 1898.
Humantongangdigmaangitosasagupaangnabalngdalawangkapangyarihansa Manila
Bay, Mayo 1, 1898. Walong (8) barkongEspanyasailalimni Spanish Admiral Patricio
Montojoangpinalubogng US Asiatic Fleet napinamumunuanni Commodore George
Dewey.
Kasunodniyon ay angsunud-sunodnangpagdatingsaPilipinasngpwersangAmerkano,
nasapahintulotni Aguinaldo ay nagkutasa arsenal ng Fort San Felipe sa Cavite.
PagsapitngAgosto 9, umabotnasa 470 opisyal at 10,464 pwersangimpanteryang US
angnasaloobnangbansa.
Nabuoangugnayannina Aguinaldo at kinatawanng US
nangmagkakilalasilanangmagpataponsa Hong Kong sina Aguinaldo sabisang Pact of
Biak naBato, 1897.
IsangkaugnayangAmerkanongKoronelanglumagda’tsumaksisapagdideklarangkalayaan
ngPilipinassaKawitnuong Hunyo 12, 1898.
GanapnasumurenderangEspanya. Binuongdalawangbansaang Peace Protocol sa
Washington DC, Agosto 12, 1898, isangarawbagoanghuwadnalabanansaMaynila
.Iniatasngpanimulangkasunduangitoangpagsasagawangnegosasyonparasakomprehens
ibongkalutasansadigmaan.
Pag-angkinsaPilipinas
Nilagdaanang Treaty of Paris of 1898 (Disyembre 10)
nanagkabisasaratipikasyonngdalawangbansa, Abril 11, 1899. IsinukongEspanyasa US
angkontrolsa Cuba. Ibinigayang Puerto Rico, bahaging West Indies at
Guam.Binayaranng US angEspanyang $20M parasakapangyarihansabuongPilipinas.
Sapatakaranng “mapagpalangpagkupkop,” iniutosni US Pres. William McKinley
angpagsakopsaPilipinas.
Ipinahayagni William Howard Taft, unang US Civil Governor
angkahulugannitosamamamayang Pilipino: “Hindi akonaparitoparabigyan kayo
ngkalayaan, kundiupangpag-aralanlamanganginyongpakikidigma.
Mapapasainyoangkalayaankapaghandana kayo,
nahindimangyayarisakasalukuyanghenerasyon at hindirinsasusunod, o kahit pa
makaraanang 100 taon.”
Hindi kinilalangimperyalistang US anggubyernoni Aguinaldo at
angKonstitusyonngMalolos 1898. PumutokangFil-American War, Pabrero 4,
1899.PinaslangngmgaAmerkanoang 1M Pilipino bagonalupigangbansa at
nagingneokolonyang US saAsya-Pasipiko.K

Benevolent Assimilation

Ang Makataong Asimilasyon o Benevolent Assimilation sa Tagalog ay AngAsembleya

Filipina . Pinairal ito ni William McKinley ang pangunahing layunin na ginamit ng mga
Amerikano upang mapasunod at makuha ang tiwala ng mga Pilipino at mapasunod ang
mga ito sa kanilang mga bagong patakaran. ipinatupad ito noong Disyembre 21 1898
.Matapos mapagtibay ng Kongreso ng Estados Unidos ang Kasunduan sa Paris ay
ipinag-utos ni Pangulong William Mckinley ang pag-iral ng Pamahalaang Militar sa
Pilipinas. Noong Disyembre 23, 1900 ay naitatag sa Pilipinas ang Partido
Federal upang payapain ang mga Pilipinong patuloy na nakikipaglaban sa mga
Amerikano. Iminungkahi din na sa halip na gawing kolonya ang Pilipinas ay ituring ito
bilang isang estado ng Estados Unidos.

Kasunduan sa Paris

Noong Diyembre 10, 1898 pumirma ang mga kinatawan ng Espanya at Estados Unidos
sa Kasunduan ng Paris. Ayon sa kasunduang ito, ibinigay ng Espanya sa Estados
Unidos ang karapatang sakupin ang Pilipinas. Bilang kapalit ng karapatang ito ay
binayaran ng mga Amerikano ng halagang $20, ooo, ooo dolyar ang mga Espanyol.
Dahil sa pangyayaring ito, naging matindi ang pagkatakot ng mga Pilipino sa mga
Espanyol at Amerikano. Naniwala silang walang karapatan ang mga Espanyol na isalin
ang Pilipinas sa mga Amerikano.

Labanan sa Pasong Tirad

Ang Labanan sa Pasong Tirad ay isa sa mga labanan ng Pilipino at Amerikano kung
saan ang namuno sa mga Pilipino ay si Hen. Gregorio del Pilar.
Mga nangyari

Noong Disyembre 2, 1899, pinatakas ni Hen. Gregorio del Pilar si Hen. Emilio
Aguinaldo sa kamay ng mga Amerikano. Mahigit 100 sundalo ang nakipaglaban sa mga
amerikanong sundalo na tinatawag na "sharpshooters" dahil sa galing nilang humawak
at gumamit ng armas tulad ng baril. Mahigit 50 sundalo naman ang namatay kasama na
si Hen. Gregorio del Pilar. Pero nadakip pa rin ng mga Amerikano si Hen. Emilio
Aguinaldo dahil hindi niya alam kung saan siya pupunta kaya siya ay pinatay.
Dagdag kaalaman

Unang araw ito ng Disyembre nang mapasailalim ang Concepcion sa mga Gringo. Ang
Kabundukan ng Concepcion ay Tirad, na kasalukuyan sina Aquinaldo, Del Pilar at ang
kanilang rebolusyonaryo'y patuloy ang pagtakas sa dahilang pag habol sa kanila ng
tropa ni Major Peyton March na may "nom de guerre", January Galoot. Karamihan sa
mga sundalong Gringo ay beterano ng "Indian Wars" at nakakarami dito'y mga
"sharpshooters". Napabalita na mayroong napatay na 53 rebeldeng Pilipino at kabilang
dito ay si Heneral Gregorio S. Del Pilar
Labanan sa Balangiga

May dalawang mukha ang tinatawag na Másakér sa Balangigà. Una, ito ay isa sa mga
tagumpay ng hukbong Filipino sa panahon ng Digmaang Filipino-Amerikano. Naganap
ang maramihang pagpatay sa isang pangkat ng sundalong Amerikano sa Balangigà,
Samar noong 28 Setyembre 1901. Ikalawa, ang malagim na higanti ng hukbong
Amerikano sa pamamagitan ng sistematikong pagsunog sa mga bahay, pagpatay ng
mga bihag na gerilya, pati ng mga sibilyan at alagang hayop, hanggang magmistulang
tiwangwang ang maraming bayan ng Samar.

Dumating sa Balangiga ang Company C ng 9th US Infantry Regiment noong 11 Agosto

1901 para isara ang daungan ng bayan at pigilin ang suplay para sa mga gerilya sa
ilalim ni Heneral Vicente Lukban. Mainam sa simula ang pakikitungo ng mga Amerikano
sa mga mamamayan. Ngunit noong ikalawang linggo ng Setyembre, nabalitaan ng mga
Amerikano ang pagdalaw ng isang pangkat ng gerilya. Naghigpit ang mga Amerikano.
Ipinatipon ang mga lalaki at 80 ang binimbin nang hindi kumakain magdamag.
Sinamsam din ang mga gulok. Nagplano ng ganti ang mga taga-Balangiga.

Ilang araw bago ang salakay, nagkunwang dumami ang mga lalaki na nagtatrabaho
bilang paghahanda sa pista. Nagpasok din ng maraming tubâ para malasing ang mga
sundalo. Ilang oras bago ang salakay, pinaalis ang mga babae at batà. Nagbihis babae
ang mga lalaki at kunwa’y pupunta sa misa. Bago mag-ikapito ng umaga ng Setyembre
28, kumilos si Valeriano Abanador, hepe ng pulisya sa bayan at isa sa pasimuno ng
salakay. Sinunggaban niya ang isang sundalong Amerikano. Kumilos ang lahat, pati
ang mga detenido, at halos di-nakaputok ang nabiglang mga sundalo. Marami na ang
patay bago nakapagtanggol ang natitira at naitaboy ang mga Filipino. Sa 74 tauhan ng
Company C, 36 ang napatay sa labanan, kasama sina Kapitan Thomas W. Connell at
Medyor Richard S. Griswold, 22 ang nasugatan, at apat ang nawawala. Nakakuha ng
100 riple at maraming amyunisyon ang mga taga-Balangiga, at 28 sa kanila ang nasawi
at 22 ang sugatan.
Galít na galít si Heneral Jacob Smith nang iutos na puksain ang mga tagaSamar. “The
interior of Samar must be made a howling wilderness,” utos niya kay Medyor Littleton
Waller. Sa isang report pagkaraan ng 11 araw, iniulat na Waller na sinunog ng mga
tauhan ang 255 bahay, binaril ang 13 kalabaw, at pinaslang ang 39 tao. May mga
historyador na nagsasabing libo-libo ang napuksa sa Samar bago matapos ang
digmaan. Ninakaw din ang tatlong batingaw ng Balangiga, bilang war booty, at hindi
isinasauli hanggang ngayon sa kabila ng mga opisyal na petisyon ng Filipinas. (VSA)

Pagsuko ni Miguel Malvar

Si Miguel Malvar ang huling Pilipinong heneral na sumuko sa mga Amerikano.

Ipinanganak siya sa Barrio ng San Miguel, Sto. Tomas, Batangas, noong Setyembre
27, 1865, kay Maximo Malvar at Tiburcia Carpio.
Nag-aral si Miguel Malvar sa pribadong paaralan ni Fr. Valerio Malabanan, ang sikat na
maliit na institusyon kung saan galing ang ilan sa mahuhusay na tao mula sa Batangas.
Tapos lamang siya ng ikalawang taon sa Latinidad, dahil hindi siya masyadong mahilig
sa mga libro.

Di-nagtagal matapos siyang tumigil sa pag-aaral, nagpakasal siya kay Paula Maloles,
ang anak ng kapitan ng munisipyo at may-ari ng ilang negosyo. Nakuha niya ang
malalaking lupain malapit sa Mt. Makiling at manokan sa Sto. Tomas. Ang kapatid ni
Jose Rizal na si Saturnina ay naging kasosyo niya sa negosyo.

Naging isang gobernadorcillo si Malvar noong 1892. Sumali siya sa Katipunan at sa

pagsiklab ng rebolusyon ay pinamunuan niya ang isang maliit na puwersa laban sa
militar ng Espanyol sa Tagaytay, Batangas. Ang kanyang ama ay naaresto at
pinahirapan, ngunit nagawa niya itong mailigtas. Matapos nito, siya at ang kanyang
mga tauhan ay tumakas sa Tagaytay at sumali sa mga rebolusyonaryong pwersa sa
Cavite.

Ipinadala siya ni Aguinaldo upang magtanggol sa tulay ng Zapote kung saan

nakipaglaban siya kasama si General Edilberto Evangelista, na namatay sa labanan. Ito
ay itinuturing na isa sa mga matitinding balakid ng rebolusyon. Pagkatapos ng
pakikipaglaban sa Zapote, nakipaglaban siya sa Indang, Bailan, Magallanes at Alfonso.
Noong Marso 31, 1897, itinaas ang kanyang katungkulan bilang tenyente heneral. Sa
organisasyon ng rebolusyonaryong gubyerno at ng pamahalaang pampook ng
Batangas, siya ay itinalagang pinuno ng lalawigan.

Nang ang Kasunduan sa Biak-na-Bato ay nilagdaan noong Disyembre 1897, paulit-ulit

pa niyang nilabanan ang mga kaaway sa kanyang lalawigan. Ngunit sa pagsunod sa
kasunduan, sumama siya at ng kanyang pamilya kay General Aguinaldo at iba pang
mga rebolusyonaryong lider sa pagpapatapon sa Hong Kong.

Pinili siya bilang unang cashier administrator sa mga pondo ng rebolusyonaryo. Mga
isang buwan pagkatapos ng pagbabalik ni Aguinaldo sumunod siya kasama ang may
2,000 na riffles. Nang pinangalanan siya bilang commanding general sa katimugan ng
Luzon, inorganisa niya ang mga pwersa sa mga lalawigan ng Batangas, Mindoro at
Tayabas. Itinatag niya ang kanyang punong tanggapan sa Lipa, at responsable sa
samahan ng mga ekspedisyon ng militar sa Mga Isla ng Visayas.

Matapos ang pagsiklab ng Digmaang Pilipino-Amerikano, siya ay hinirang na brigadier

general noong Marso 1899. Nakipaglaban siya sa mga pwersang Amerikano sa
Muntinlupa, San Pedro Tunasan, Kalamba at Kabuyaw. Pagkatapos ay hinirang siya
bilang division general at chief of the second zone in command.

Matapos mahuli si Heneral Aguinaldo, siya ang naging bagong commander-in-chief ng

mga pwersang Pilipino. Sa isang manifesto para sa sambayanang Pilipino, na may
petsang Hulyo 31, 1901, hinihimok niya ang pagpapatuloy sa paglaban sa mga pag-
atake ng Amerika.

Ngunit ang paglaban sa mas malakas na kaaway ay naging mahirap para sa puwersa
ni Malvar. Nilipon ng mga militar ng Amerika ang mga sibilyan sa kanilang military zone.
Sinunog nila ang mga nayong laban sa kanilang pananakop kasama ang mga pananim
at hayop. Ang kanilang pangunahing layunin ay gutumin ang mga gerilya. Bilang
resulta, ang mga lider ng gerilya ay nahuli o napilitang sumuko. Noong Oktubre 1901,
sumuko si General Juan Climaco at Arcadio Maxilom sa Cebu, General Quintin Salas
sa Iloilo. Nahuli si General Vicente Lukban sa Samar noong Pebrero 27, 2902. Nang
sumunod na buwan, sumuko si General Mariano Noriel sa Cavite.

Gayunpaman, nadama ni Malvar na maipagpapatuloy niya ang laban para sa kalayaan

ng kanyang bansa, kahit pa ang kanyang mga tauhan ay nabawasan at ang kanilang
mga armas at mga sandata ay unti-unting naubos. Dagdag pa dito ang gutom, pagod at
pagkakasakit dahil sa tuloy-tuloy na pagmamartsa sa kagubatan habang ang mga
sundalong Amerikano ay patuloy na tumutugis sa kanila.

Nagpadala ang mga Amerikano ng mapayapang mga mamamayan mula sa Lipa,

Batangas upang hikayatin siya na sumuko. Kasama ang kanyang pamilya at payat na
payat na mga sundalo, tumungo siya sa tanggapan ni General Franklin J. Bell at
sumuko noong Abril 16, 1902. "Sumusuko ako", ipinahayag niya, "dahil ang aking
pamilya at mga kaibigan na kasama ko, lahat ay may sakit, gutom at nagdurusa. Ang
aking mga anak at ang aking asawa ay nagdusa sa lahat ng uri ng kahirapan."

Bilang pagkilala sa kanyang kapansin-pansin na tapang at pagkamakabayan, binigyan

siya ng awtoridad ng Amerika ng isang marangal na pakikitungo. Siya ay hindi
pinabilanggo o ipinatapon. Pinahintulutan siyang umuwi at mamuhay nang payapa
kasama ng kanyang pamilya at mga kasamahan. Siya ay muling sumabak sa
agrikultura at komersyo. Kalaunan siya ay inialok sa pagka-gobernador ng Batangas
ngunit magalang niya itong tinanggihan.

Namatay siya sa sakit sa atay sa Maynila noong Oktubre 13, 1911, sa edad na 46. Ang
kanyang mga labi ay dinala sa Santo Tomas, Batangas at inilibing na may mataas na
parangal mula sa militar.
Unang putok sa Panukulan ng Sociego

Ang Panulukan ng Kalye Sociego at Silencio sa Sta. Mesa District, Maynila. Dito
inilagay ng National Historical Institute noong 2004 ang dalawang historical marking
bilang paalala na dito mismo sa lugar na ito narinig ang unang putok ng baril na
naghudyat sa panimula ng Digmaang Pilipino-Amerikano. Sa pagkakasaad sa wikang
Tagalog: "Noong ika-4 ng Pebrero, 1899, ganap na ika-9 ng gabi, ipinutok ni Pvt.
William Grayson ang baril hudyat ng panimula ng Digmaang Pilipino-Amerikano".

Kasunduang Bates

Ang Kasunduang Bates ay tinatawag din o mas kilala sa tawag na Bates Treaty. Ito ay
nilagdaan ni Sultan Hadji Mohammed Jamalul Kiram II ng Sultanate of Sulu noong
Agosto 20,1899. Ang kasunduan ay nag -lalaman ng pag suporta at pag respeto sa
Moro autonomy sa pagitan ng Estados Unidos at Sultanato ng Sulu at hindi pamimigay
ang isla at hindi rin i-pag bebenta ang nasabing kapuluan. Ang karapatang ito ay
nangangahulugan ng pagpapatupad ng pagsulong ng karapatan nila sa Sulu at nang sa
gayon ay matamo ng Sultanate of Sulu at Moro Autonomy ang matinding pagrespeto ng
gobyerno ng US para sa kanila. Sa ilalim ng Kasunduan ni Gen. John C. Bates ay
makakatanggap ng bayad o salapi buwan buwan ang Sultanato at ang mga Datu.

Mga kondisyon sa Kasunduang Bates:

Hindi pamimigay ng isla at hindi rin pag benta ng nasabing kapuluan sa ibang bansa.

Pag-papatayo ng America ng mga garrison upang mamalagi at Gamitin ang ibang

ispasyo, ilalim ng Estados Unidos.

Ang gagamiting bandera sa pagkakakilanlan ng Sulu ay bandera ng Estados Unidos.

Paglubog ng Barkong Maine

Isang mahalagang pangyayari ang tuluyang nagpasimula sa Digmaang Amerikano-

Espanyol. Ito ay ang pasabugin ang barkong MAINE ng U.S.A.,sa baybayin ng Havana
sa Cuba ,noong Pebrero 15,1898.Ikinamatay Ito ng higit kumulang 246 na
katao.Bagama't walang tambayan,isinisi ng US sa Spain ang insidente at naghudyat sa
pormal na pagpapahayag ng pakikidigma ng US sa Spain noong ABRIL 25,1898.

Sa utos ni Kalihim John D.Long ng Us,naglayag ang gumbo ni Commodore George

Dewey,mula Mirs Bay malapit sa Hong Kong,patungong Pilipinas.Gamit ang Battle cry
"Remember the Maine" ginapi ng mga Ito ang Hukbong pandagat ng mga Espanyol sa
ilalalim ni Admiral Patricio Montojo sa Manila Bay noong Mayo 1,1898.Ang
pangyayaring Ito ang tinaguriang Battle Of Manila Bay.
Pagpapatuloy ng Laban

Matapos mapagwagian ni Dewey ang Battle of Manila Bay,bumalik si Emilio Aguinaldo

sa Pilipinas noong Mayo 19 upang muling pamunuan ang himagsikan laban sa mga
Espanyol.Gamit ang perang natanggap mula sa kasunduan,bumili si Emilio Aguinaldo
ng mga armas at bala para pagpatuloy ang laban.

Mainit ang naging pagsuporta ng mga Pilipino sa pagbabalik ni Emilio

Aguinaldo.Maraming mga rebolusyonaryo ang nagtungo sa kaniya upang manumpa ng
katapatan sa kilusan.Maraming Pilipinong sundalong nanungkulan sa Hukbong
Espanyol din ang nanumbalik sa panig ng mga rebolusyonaryo.

Mayo 24,nang itatag niya ang isang pamahalaang diktatoryal upang pamunuan ang
mga Pilipinong Rebolusyonaryo.Nilayon niyang maging pansamantala lamang ang
pamahalaang ito hanggang sa makamit ng Pilipinas ang kalayaan ng Spain.

Sa katapusan ng Hunyo 1898,nadakip ng pangkat ni Emilio Aguinaldo ang higit

kumulang 5000 espanyol at nabawi ang halos kabuoan ng Luzon maliban ang daungan
ng Cavite at Maynila.