Drvar

Prva pisanja o Drvaru odnosno Srbima na ovim krajevima (po Vladimiru Ćoroviću) datira još
u IX vijeku, što znači da Srbi nisu dolazili u ove krajeve bježeći pred najezdom turaka, već se
to dešavalo mnogo ranije.Takođe je poznato da je u prvoj polovini XVI vijeka (oko 1530
godine) mještani Glamoča, Srba i Unačke župe (područje Drvara) pod vođstvom nekog
Vojnovića iz Glamoča migriraju u okolinu Zagreba (Metlika, Žumberak i još čeriri okolna
mjesta). Isti se vremenom asimiliraju u katolike.

Po Dr. Milanu Vasiću autoru knjige Islamizacija o popisu broja domaćinstava iz 1528 i 1541
godine, nabraja samo tri sela koja se sreću u dva popisa:

Dr. Vasić još kaže da jedan od dvojice knezova, Strahinja Bratić pored titule kneza imao i
titulu vojvode, upisan kao knez vlaha sela Mokronoge, a bio je vojni starješina svih vlaha u
Uncu.

Sadašnja garnitura stanovništva odnosno njihovi potomci naseljavaju nešto prije 1700 godine
područje malih i velikih Štrbaca na ušću Gudaje u Unac. To je vrijeme velikih migracija i
dolaska Srba sa područja Krajine i Dalmacije. Novija istorija Drvara počinje krajem XIX i
početkom XX vijeka. Drvar se kao gradsko naselje, počeo razvijatiu Drvarske. Prema popis sa
razvojem industrije. Godine 1894. austougarska vlast premjestila je sjedište svoje sreske
ispostave iz Bastasa u stanovništva iz 1895. godine ta nova administrativna jedinica Austro-
Ugarske obuhvatala je 13 sela sa 1396 kuća i 7202 stanovnika. Šire područje doline Unca bilo
je naseljeno još u starom vijeku. Prema naučnom saznanju, stanovništvoj je bilo ilirskog i
tračanskog porijekla. U rimsko doba ono se nalazilo pod upravom Rimljana, a kasnije nakon
propasti Carstva, u naše karjeve naseljavaju se Sloveni. Docnije će se, u srednjem vijeku, naći
pod vlašću bosanskih kraljeva. Prodorom Turaka u Bosnu (XV vijek) potlačena raja će od
tada nekoliko vjekova čamiti pod tuđinom. Pritiskani stalnim nametima, pljačkom i nasiljem,
odvažniji ratnici iz njedara naroda, ustajali su i borili se protiv turskog nasilja. Kroz istoriju su
i u našim krajevima, zapisane brojne narodne bune i ustanci. Među njima poznatija je i ona
započeta u Vrtoču i Crnim Potocima pod vodstvom Goluba Babića, čovjeka iz naroda, koji je
rođen u Trubaru. Početni uspjesi bune brzo su se širili i prenosili u sve krajeve Bosanske
Krajine. Nakon ogoečene borbe krajiških ustanika Turci su i tu bunu, uz naklonost Austro-
Ugarske, ugušili u krvi. Pred najezdom turske vojske stanovništvo se sklanjalo u pogranične
krajeve Austro-Ugarske. Odlukom Berlinskog kongresa Bosna i Hercegovina došla je pod
vlast Austro-Ugarske 1878. godine.

Drvar je grad koji se nalazi u kotlini između dvije "brine" na istoku i jugu i kanjonima Bereka
na sjevero-zapadu i Sklopa na jugi-istoku. Rijeka Unac prolazi kroz oba sklopa a između njih
se nalazi grad i na kraju svog toka se uljeva u rijeku Unu kod Martin Broda. U Unac na
području grada Drvara uljevaju se pritoke Drobnjak, Drvara i Bastašica. Grad odnosno cijela
opština prostirala se na ne tako malih 1030 kvadratnih kilometara, bogata sa šumom i pitkom
vodom kao i najviše ljekovitog bilja u Evropi što i sami Drvarčani malo znaju.Sam plato
drvarske kotline (naplavak) je pretežno sačinjen od krečnjaka što ukazuje da je na ovom
mjestu nekad bilo more. Takođe na području Šobića Glavice nalazi se "usađeni" rimski
"miljokaz", što nam govori da je Drvar bio naseljen još od doba Rimljana. U Zadnjih 100-ak
godina Drvar je ponikao u jedan moderan industrijski mali gradić, sa svim odlikama većeg
zbog svog kulturnog i duhovnog života koji je došao zajedno sa industrijalcem Otom
Štambajzom, kasnije u Kraljevini SHS, a i nakon II svjeckog rata pa sve do početkom '90-ih
godina prošlog vjeka. Na žalost sa ovim zadnjim ratom dosta od ovih stvari je poništavljeno, a
građani su prisiljeni da se bore sa osnovnim životnim potrebama da bi naprosto preživjeli.
Treba se prisjetiti da je Drvar prije ovog rata imao blizu 18.000 stanovnika, a od toga je bilo
zaposleno oko 6.000. Udarna fabrika je bika ŠIP Grmeč koja je bila poznata kako kod nas,
tako i na Balkanu pa i šire. Netreba zaboraviti i ostale fabrike kao što su Celpak - fabrika
papira, Unis - fabrika reduktora i zupčanika, Jugoturbina - fabrika alata i pumpi, Ćilimara -
fabrika ćilima kao i ostale mnogobrojne firme uslužnih djelatnosti. Osim razvijene industrije
rasprostranjeno je bilo i stočarstvo, a nosioci ovog segmenta su bila okolna sela. Broj rogate
stoke je nekad iznosio oko 7.500.

Umjereno kontinentalna klima i blagi uticaj mediteranske klime koja se "uvlačila" preko
planine Jadovnik, daje dodatnu draž ovome gradu i po tom pitanju Drvar se samo
administrativno nalazio u Bosni i Hercegovini, a u stvari duhovno je naginjao južno ka
Dalmaciji. Opomena da nije sve tako je "bura", koja duva sa Šatornice, tad se od blago
mediteranske nađemo u oštroj izrazito planinskoj klimi. Takođe se zna desiti da kotlinu
prekrije snježno bijela magla, koja sa već pomenutih brina izgleda kao ustalasano more, a
kompletan prizor izgleda više nego jedinstven. Zime su uglavnom oštre i duge.

Sama blizina Mediterana kao i porijeklo koje Drvarčani imaju, uticalo je da imaju i specifičan
dijalekt, a to je mješavina Krajiško - kontinentalnog i Dalmatinskog pri izuzetnom "čistom"
izgovoru. Po mentalitetu ljudi su mješavina bunta i intelekta, što daje jedan dodatni
temperament i duh.

Drvar se može pohvaliti da je ne tako davno imao najviše intelektualaca po glavi stanovnika u
Bosni i Hercegovini, te da je daleke 1964 godine samo u Beogradu bilo oko 1.600 drvarskih
studenata. Kao kuriozitet u sportskom smislu, onda je to podatak da je FK Borac u okvirnom
periodu od 1950-1960 u osam sezona odnosno godina, nije izgubio na svom terenu ni jednu
utakmicu takmičeći se u tadašnjoj Krajiškoj ligi Bosne i Hercegovine. Kasnije se osniva i
košarkaški klub, a takođe se razvija rukomet, prvo muški a poslije nekoliko godina i ženski.
Naglom ekspanzijom sporta Drvarčani odlučuju da kroz samodoprinos od 7 godina naprave
pravi sportski centar koji i mnogo veći gradovi nisu imali. On je imao sledeće objekte:-
Fudnalski stadion sa tartan trim stazom i natkrivenim trbinama
- Pomoćni fudbalski stadion

- 4 teniska terena

- košarkaški teren

- stadion za mali fudbal i rukomet

- olimpijski bazen sa trbinama

- bazen za skokove

- dječiji bazen

- kuglana

- drugi uslužni objekti

Drvar kao grad je takođe samodoprinosima asvaltirao sve puteve koje vode do drvarskih sela,
kao i podizanje Doma zdravlja sa tada zaposlenih 11 doktora specijalista u istom.

Pored osnovnog i obaveznog školskog obrazovanja (škola Slavko Rodić), tu je bio i

srednjoškolski centar Marija Bursać sa mnoštvo smjerova kao što su: ekonomski, mašinski,
šumarski, elektro, gimnazija, informatički, drvoprerađivački kao i mnoštvo radničkih prije
svega metalskih zanimanja.

Od još važnijih objekata tu su bili Radnički dom, Hotel Beograd, Motel Bastašica, Privredna
banka, SDK itd.

Ne treba zaboraviti i dugogodišnje djelovanje KUD-a Drvar koji se nije gasio ni tokom rata, a
svojim današnjim djelovanjem prestavlja putujućim ambasadorom Drvara.

Današnja post ratna situacija je drugačija. Drvar je znatno oštećen i razrušen u zadnjem ratu,
sa oko trećinom devastiranih objekata. Zaposlenost je vrlo mala, gotovo zanemarljiva,
budućnost neizvjesna. Ništa nije više kao što je bilo. Od svega su ostale samo prirodnje
ljepote ali i to je narušeno sa nekontrolisanom siječom šume. Bez obzira na sve probleme u
kojima se Drvar nalazi, svi oni koji vole svoj grad smatraće ga uvijek ugodnim i lijepim
mjestom za boravak, a zavičaj se definitivno nikad nemože zaboraviti.