Professional Documents
Culture Documents
Temel PLC Sistemleri PDF
Temel PLC Sistemleri PDF
ELEKTRĠK-ELEKTRONĠK TEKNOLOJĠSĠ
Ankara, 2011
Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve
Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak
öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmıĢ bireysel öğrenme
materyalidir.
Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiĢtir.
PARA ĠLE SATILMAZ.
AÇIKLAMALAR .................................................................................................................... ii
GĠRĠġ ....................................................................................................................................... 1
ÖĞRENME FAALĠYETĠ - 1 ................................................................................................... 3
1. YAPILACAK ĠġE UYGUN PLC SEÇME .......................................................................... 3
1.1. PLC Tanım ve Türleri ................................................................................................... 3
1.2. PLC‟ nin Kullanım Amacı ve Alanları ......................................................................... 5
1.3. PLC ile Röle Sistemleri Arasındaki Farklar ve Avantajları .......................................... 9
1.4. PLC Parçalarının Yapısı ve Fonksiyonları .................................................................. 10
1.5. PLC Seçiminde Dikkat Edilecek Hususlar ................................................................. 16
UYGULAMA FAALĠYETĠ ............................................................................................. 19
ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME .................................................................................... 20
ÖĞRENME FAALĠYETĠ - 2 ................................................................................................. 22
2. PLC CĠHAZINA GĠRĠġ VE ÇIKIġ ELEMANLARINI BAĞLAMA ............................... 22
2.1. PLC Besleme Bağlantısı ............................................................................................. 22
2.2. PLC GiriĢ Elemanları ve PLC‟ye Bağlantıları ............................................................ 23
2.2.1. Temaslı Algılayıcılar ........................................................................................... 23
2.2.2. Temassız Algılayıcılar ......................................................................................... 27
2.3. PLC ÇıkıĢ Elemanları ve Bağlantı Özellikleri ............................................................ 58
2.3.1. ÇıkıĢ Kontrol Lambaları ...................................................................................... 58
2.3.2. Küçük Motorlar ................................................................................................... 59
2.3.3. Selonoid Valfler ................................................................................................... 59
2.3.4. Röle ve Motorlar .................................................................................................. 60
2.4. GiriĢ ve ÇıkıĢların Adreslenmeleri ve Ġfade EdiliĢleri ................................................ 62
2.4.1. Program ............................................................................................................... 62
2.4.2. Komut .................................................................................................................. 62
UYGULAMA FAALĠYETĠ .............................................................................................. 65
PERFORMANS DEĞERLENDĠRME ......................... Hata! Yer iĢareti tanımlanmamıĢ.
ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME .................................................................................... 67
ÖĞRENME FAALĠYETĠ - 3 ................................................................................................. 68
3. PLC‟LĠ KONTROL DEVRELERĠNĠN ÇĠZĠMĠ................................................................ 68
3.1. GiriĢ Elemanlarının Besleme ve PLC Bağlantılarının Çizimi .................................... 68
3.2. ÇıkıĢ Elemanlarının Besleme ve PLC Bağlantılarının Çizimi .................................... 68
UYGULAMA FAALĠYETĠ .............................................................................................. 71
ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME .................................................................................... 72
MODÜL DEĞERLENDĠRME .............................................................................................. 73
ÖNERĠLEN KAYNAKLAR .................................................................................................. 75
KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 76
i
AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
523EO0052
KOD
ii
GĠRĠġ
GĠRĠġ
Sevgili Öğrenci,
PLC bir bilgisayara benzetilirse; giriĢlerinde mouse ve klavye yerine basit giriĢ
bağlantıları vardır. Yine çıkıĢlarında ekran yerine basit çıkıĢ bağlantıları vardır. GiriĢlere
bağlanan elemanlara algılayıcı, çıkıĢlara bağlanan elemanlara da iĢ elemanı denir. PLC
algılayıcılardan aldığı bilgiyi kendine göre iĢleyen ve iĢ elemanlarına göre aktaran bir
mikroiĢlemci sistemidir. Algılayıcılara örnek olarak herhangi bir metali algılayan endüktif
algılayıcı, PLC giriĢine uygun gerilim vermede kullanılan buton ve anahtarlar verilebilir. ĠĢ
elemanları için PLC çıkıĢından alınan gerilimi kullanan kontaktörler, bir cismi itme veya
çekmede kullanılan pnomatik silindirleri süren elektrovalfler, lambalar uygun örnektirler.
1
2
ÖĞRENME FAALĠYETĠ–1
ÖĞRENME FAALĠYETĠ - 1
AMAÇ
ARAġTIRMA
DeğiĢik teknik yayınlardan (kitap, teknik dergi, katalog, internet vb.) PLC
hakkında edininiz.
Okulunuzda ilgili bölümlerde bulunan PLC cihazını görünüz ve hakkında teknik
bilgiler edinip bir rapor hazırlayınız.
Hazırladığınız raporu öğretmenize teslim ediniz. AraĢtırmalarınızın sonucunu
sınıfta arkadaĢlarınıza sununuz.
3
Bu amaçla lojik, sıralama, sayma, veri iĢleme, karĢılaĢtırma ve aritmetik iĢlemler gibi
fonksiyonları programlama desteğiyle giriĢleri değerlendirip çıkıĢları atayan, bellek,
giriĢ/çıkıĢ, CPU ve programlayıcı bölümlerinden oluĢan entegre bir cihazdır.
BaĢlangıçta birbirinden bağımsız olan bu modüller bir "BUS" sistemi ile birbirlerine
bağlanırlar. CPU bu "BUS" sistemi üzerinden kapalı bir birim oluĢturarak bütün dataların ve
emirlerin taĢınmasını organize eder.
4
Ayrıca küçük kumanda problemleri için oluĢturulmuĢ kompakt cihazlar da vardır
(örneğin LOGO).Bunlar genellikle kapalı bir birim halinde olup, giriĢ ve çıkıĢ sayısı sabittir.
5
PLC sistemi sahada meydana gelen fiziksel olayları, değiĢimleri ve hareketleri çeĢit1i
ölçüm cihazları ile belirleyerek, gelen bilgileri yazılan kullanıcı programına göre bir
değerlendirmeye tabi tutar. Mantıksal iĢ1emler sonucu ortaya çıkan sonuçları da kumanda
ettiği elemanlar aracılığıyla sahaya yansıtır.
6
Sadece bir makine kontrolü yapılabileceği gibi bir fabrikanın komple kumandası da
gerçekleĢtirilebilir. Aradaki fark sadece, kullanılan kontrolörün kapasitesidir. PLC'ler her
türlü otomasyon iĢlerinde kullanılmaktadır.
Ġmalat sanayi, tarım, enerji üretimi, kimya sanayi vb. endüstrinin tüm alanlarında
kullanılan PLC‟lerin genel uygulama alanları Ģunlardır:
Sıra Kontrol
7
Süreç Denetimi
Bu uygulama PLC‟nin birkaç fiziksel parametreyi (sıcaklık, basınç, debi, hız, ağırlık
vb gibi) denetleme yeteneğiyle ilgilidir. Bu da bir kapalı çevrim denetim sistemi oluĢturmak
için, analog I/O (giriĢ/çıkıĢ) gerektirir. PID yazılımının kullanımıyla PLC, tek baĢına çalıĢan
çevrim denetleyicilerinin iĢlevini üstlenmiĢtir. Diğer bir seçenek de her ikisinin en iyi
özelliklerini kullanarak PLC ile kontrolörlerin tümleĢtirilmesidir. Buna tipik örnek olarak
plastik enjeksiyon makineleri ve ısıtma fırınları verilebilir.
Resim 1.7: PLC’nin kullanım alanlarına örnek Resim 1.8: PLC’nin kullanım alanlarına örnek
Veri Yönetimi
PLC ile veri toplama, inceleme ve iĢleme son yıllarda geliĢmiĢtir. PLC‟ler denetlediği
proses hakkında veri toplayıcı olarak kullanılabilir. Sonra bu veri, denetleyicinin
belleğindeki referans veri ile karĢılaĢtırılır ve rapor alımı için baĢka bir aygıta aktarılabilir.
Bu uygulama da büyük malzeme iĢleme sistemlerinde ve kağıt, metal ve yiyecek iĢleme gibi
birçok prosesde kullanılır.
8
Resim 1.9:PLC Resim 1.10:PLC ‘nin Sms ile haberleĢme Modülü
9
Resim 1.12: Operatör paneli
10
CPU‟nun büyük bir bölümünü oluĢturan iĢlemci-bellek birimi programlanabilir
denetleyicilerin beynidir. Bu birim mikroiĢlemci, bellek çipleri, bellekten bilgi isteme ve
bilgi saklama devreleri ve programlama aygıtlarıyla iĢlemcinin ihtiyaç duyduğu haberleĢme
devrelerinden oluĢur. ĠĢlemci zamanlama, sayma, tutma, karĢılaĢtırma ve temel dört iĢlemi
içeren matematik iĢlemleri gerçekleĢtirilebilir.
Veri tablosu kullanıcı programı dıĢa taĢımak için gerekli olan bilgileri depo eder. Bu
tablo giriĢ durumları, çıkıĢ durumları, zamanlayıcı ve sayıcı değerleri ve veri depoları gibi
bilgileri içerir. Veri tablosu içeriği durum verisi ve sayılar ya da kodlar olarak iki bölüme
ayrılır. Durum (status) 1 ve 0 la gösterilen ve bit yerlerine kaydedilen bilginin On / Off
Ģeklidir. Sayı ya da kod bilgisi tek bayt veya sözcük (word) yerlerinde kaydedilen bit
11
grupları ile gösterilir. Veri tablosu iĢlenecek bilginin tipine göre 3 bölüme ayrılır. Bunlar
giriĢ görüntü belleği, çıkıĢ görüntü belleği, zamanlayıcı ve sayıcı deposudur.
GiriĢ görüntü tablosu, giriĢ ara birim devrelerine bağlanan sayısal giriĢlerin durumunu
saklar. Bağlanan her giriĢ elemanının lojik 0 veya 1 durumu bu bellekte saklanır.
ÇıkıĢ görüntü belleği çıkıĢ arabirimine bağlı olan cihazların kapalı / açık (On / Off)
durumları bu belleğe saklanmıĢtır. Eğer çıkıĢ lojik 0 ise bu çıkıĢın çıkıĢ görüntü belleğindeki
değeri 0‟dır, lojik 1 ise bellekteki değeri 1‟dir. Bu değerler bellekten alınarak çıkıĢ modülüne
transfer edilir.
Programlama Makinesi
Güç Katı
PLC içerisindeki elektronik devrelerin çalıĢması için gerekli olan gerilimi istenilen
seviyede temin eder. ġebeke gerilimi 220 VAC veya 24 VDC olan tipleri mevcuttur. Bazı
CPU‟larda dahili bir güç kaynağı bulunmakta olup bu kaynak CPU‟nun kendisinin,
geniĢleme modüllerinin 5 VDC ve 24 VDC ve kullanıcının 24 VDC gereksinimini
karĢılamaktadır.
12
Her CPU üzerinde 24 VDC algılayıcı besleme çıkıĢı yer almakta olup bu kaynak lokal
giriĢler veya geniĢleme modüllerinin röle bobinlerini beslemek için kullanılabilir. Eğer güç
gereksinimi CPU‟nun sağlayabileceğinden fazla ise, harici bir 24 VDC güç kaynağı
kullanılmalıdır.
Bu durum sonucunda iki güç kaynağından biri veya her ikisi de anında arızalanabilir
veya ömürleri kısalabilir ve PLC‟nin davranıĢı bozulabilir.
GiriĢ/ÇıkıĢ Bölümü
ĠĢlemciyi (CPU) PLC beyni olarak kabul edersek, giriĢ/çıkıĢ (I/O) (Input / Output)
birimini de PLC nin DUYU ORGANLARI kabul edebiliriz. GiriĢ modülü kontrol edilen
makinelerden, iĢlemciden veya dıĢarıdan bir anahtardan ya da algılayıcıden aldığı sinyali
kabul ederek kullanılmasını sağlar. ÇıkıĢ modülleri denetleyicinin, çıkıĢtaki makinenin ya da
iĢlemin kontrolü için 5 VDC, 12 VDC veya 220 VAC lik çıkıĢ sinyalleri sağlarlar. Bu çıkıĢ
sinyalleri, optik izolatörler veya güç elektroniği elemanları kullanılarak yüksek akımların
kontrolü sağlanır. ġekil 1.3‟te PLC‟nin giriĢ ve çıkıĢ elemanlarının prensip Ģeması
görülmektedir.
PLC otomasyonunda yazılan program kadar önemli bir husus da giriĢ iĢaret
bilgilerinin kusursuz olmalarıdır. Otomasyon biriminin herhangi bir bölgesinde PLC‟ye
ulaĢan +24V giriĢ sinyalleri, giriĢ bölümünde opto-kuplör denilen optik bağlaçlar ile
13
yalıtılarak +5V‟a çevrilir. Çünkü CPU‟daki iĢlemcinin çalıĢma gerilimi +5V‟tur.ġekil 1.4‟te
uyum devresi görülmektedir.
Bir ıĢık gönderici ve ıĢık alıcıdan oluĢan ortak devreye optik aktarıcı denir. IĢık
gönderici olarak bir kızıl ötesi (IR) sahada çalıĢan veya görülebilir ıĢık veren LED‟ler, ıĢık
algılama için ise foto diyot, foto transistör kullanılmaktadır. IĢık algılayıcı, ıĢık göndericinin
gönderdiği ıĢığı alır ve böylece giriĢ ile çıkıĢ arasında optik bir aktarma gerçekleĢmiĢ olur.
GiriĢ akımındaki değiĢiklikler gönderilen ıĢık Ģiddetinin değiĢmesine, algılanan ıĢığın
değiĢmesine ve böylece çıkıĢ akımının değiĢmesine neden olur. Opto-kuplör düzeneği ile
sistemlerin birbirleri ile hiçbir iletken bağlantısı olmaksızın, optik olarak (10Mhz‟ e kadar
hızlılıkla) sinyal aktarılması sayesinde hassas ve pahalı olan sistem, güç ünitesinde
olabilecek arıza ve tehlikelerden korunmuĢ olur.
AĢağıdaki ġekil 1.5‟te PLC sisteminden (24V), TTL devresine (5V) 4N25 optik
aktarıcı ile sinyal aktarma örnek devresi görülmektedir.
Ayrıca PLC‟ler aĢağıdaki gibi farklı giriĢ ve çıkıĢ gerilimlerine sahip olabilir.
Ġlk PLC‟ler yalnız ON/OFF kontrolü isteyen cihazları bağlamaya izin veren ayrık
( I/O) giriĢ / çıkıĢ ara birimleri ile sınırlandırılmıĢtır. Bu nedenle PLC‟ler çoğu proses
uygulamalarının kısmen kontrolünü yapabiliyordu. Günümüzde kontrol iĢlemlerinin çoğunu
pratik olarak sağlayan analog arabirimleri ve ayrık giriĢ / çıkıĢ ara birimleri içeren PLC‟ler
mevcuttur. Analog giriĢ modülleri analog giriĢlerden alınan analog akım ve gerilim
sinyallerini kabul eder. Bu giriĢler bir analog sayısal -konverter sayesinde sayısal sinyale
çevrilir. Sayısal çevrilmiĢ analog sinyal binary olarak iĢlemci tarafından kullanılabilmek için
düzenlenir. Analog giriĢe genellikle sıcaklık, Ģık, hız, basınç, nem algılayıcıları gibi
algılayıcılar bağlanır. Analog çıkıĢ modülü orantılı olarak analogtan sayısal çevrilmiĢ sinyal,
kontrol için bir analog sinyale verilir. Sayısal veri analog formu elde etmek için bir sayısal -
analog konvertörden geçirilerek analog çıkıĢ cihazları olan küçük motorlar, valfler ve analog
ölçü aletleri gibi elemanlara verilir.
GiriĢ ve çıkıĢ sayısı kumanda problemini çözecek miktarda değilse PLC sistemine ek
birtakım modüller bağlanarak cihazın kapasitesi geniĢletilir. Bu durumda PLC‟ye giriĢ ve
çıkıĢ üniteleri eklenmiĢ olur. GeniĢletilecek giriĢ ve çıkıĢ sayıları PLC„lerin marka ve
modellerine göre değiĢir. Hangi firmanın PLC‟sine geniĢletme ünitesi eklenecekse o firmanı
ürettiği geniĢletme modülleri kullanılmalıdır. Bu modüller sayısal, analog, akıllı modüller ve
15
diğer modüller (ASI ) olabilir.Resim1.14‟te geniĢleme birimleri takılmıĢ bir PLC
görülmektedir.
PLC sisteminde giriĢ/çıkıĢ birimleri CPU ile aynı yapı içinde veya CPU‟dan uzakta
yerleĢtirilebilir. Buradaki slotlara fiĢ ya da konnektör direkt olarak bağlanır. I/O (giriĢ /
çıkıĢ) modülü monte edilebilen raflardan (rack) oluĢmuĢtur. Bunlar isteğe göre PLC‟ler
üzerinde sökülüp takılabilir. Bu raflar üzerine güç kaynağı, CPU, sayısal giriĢ/çıkıĢ
modülleri, analog giriĢ/çıkıĢ modülleri, modüller arası haberleĢme ara birimleri takılır. Böyle
bir rack (raf) Resim1.15‟te görülmektedir.
Kontrol sisteminde çalıĢmayı yönlendiren giriĢ cihazları ile kontrol edilen komponent
sayısı bellidir. Bu cihazların PLC ile bağlanabilmesi için kontrolörde yeteri kadar giriĢ ve
çıkıĢ bağlantı hattı olmalıdır. Ayrıca çalıĢmanın dıĢarıdan takip edilmesine yarayan aygıtların
(örnek:sinyal lambaları, alarm cihazları) bağlantısı ise sisteme özgü, özel gereksinimlere
yanıt verebilecek durumda olmalıdır.
GiriĢ/ÇıkıĢ Tipleri
GiriĢ/çıkıĢ cihazları ile kontrolör arasında elektriksel uyum olmalıdır. Eğer büyük
güçlü anahtarlar bulunuyorsa değme noktalarında oluĢacak temas dirençlerinin ve
titreĢimlerinin çalıĢmayı olumsuz etkilemesi önlenmelidir. GiriĢ cihazı elektriksel bir sinyal
gönderiyorsa, ister AA ister DA çalıĢma olsun, gerekli dönüĢtürücüler ile birlikte uyum
içinde olmalıdır.
16
GiriĢ cihazlarının empedansı PLC giriĢ devresinin açma/kapama akımına uygunluğunu
sağlıyor mu?
Güç kaynağı çalıĢma gerilimi altında çıkıĢ devreleri yeterli akım taĢıma kapasitesine
sahip mi?
ÇıkıĢ devrelerinin yüke göre sahip olması gereken harici koruma bağlantıları nelerdir?
GiriĢ/çıkıĢ devreleri, elektriksel hatalara karĢı PLC 'yi iyi bir Ģekilde koruyor mu?
Programlama Ġmkanları
ÇalıĢma Hızı
Hız, bir kontrol sisteminden beklenen en önemli özelliklerden biridir. PLC için
çalıĢma hızı, algılanan değiĢimlerin yorumlanarak tepki verilmesi arasında geçen süre ile
ifade edilir, fakat burada asıl ayırt edici nitelik tarama zamanıdır; çünkü diğer süreler aĢağı
yukarı birbiriyle aynıdır. Tarama hızının azalması çalıĢma hızının artmasına sebep olur.
17
Çevre Birimleri
Grafik programlayıcı
Disket üniteleri
Hangi Ġmalatçı
Otomasyoncular, bir veya iki imalatçının PLC'si ile çalıĢma eğilimindedirler. Buna
ürün benzerlik ve bütünlüğü sebep gösterilir. MüĢteriye en iyi bir veya iki PLC 'yi teklif
ederler.
Maliyet
18
UYGULAMA FAALĠYETĠ
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda verilen iĢleri gerçekleĢtirmek için gerekli PLC model seçimini PLC
seçiminde dikkat edilecek hususlara göre yapınız.
A-Ġki adet asenkron motorun biri birinden bağımsız olarak yıldız üçgen çalıĢması
B-Algılayıcı ile her iki yönde algılama yaparak açılıp kapanacak otomatik kapının
çalıĢması
19
ÖLÇME DEĞERLENDĠRME
ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME
AĢağıdaki soruları cevaplayınız.
20
8. AĢağıdaki Ģıklardan hangisi için geniĢleme birimlerine gerek vardır?
A) Maliyeti artırmak için
B) Röle bağlantısı yapmak için
C) Daha fazla giriĢ çıkıĢ ihtiyacı olduğunda
D) Algılayıcıleri bağlamak için
E) Hiçbiri
DEĞERLENDĠRME
Testte cevaplandıramadığınız soruları ve kendinizi eksik hissettiğiniz konuları
tekrarlayınız. AraĢtırmalarınızı biraz daha geniĢletiniz. Gerektiğinde öğretmeninizden
yardım alınız.
21
ÖĞRENME FAALĠYETĠ–2
ÖĞRENME FAALĠYETĠ - 2
AMAÇ
Otomasyon sisteminde gerekli olan PLC cihazına uygun giriĢ ve çıkıĢ
elemanlarının seçimini yapabilecek ve bağlayabileceksiniz.
ARAġTIRMA
PLC‟nin giriĢ ve çıkıĢ elemanlarının neler olduğunu ve bağlantı özelliklerini
araĢtırınız.
GiriĢ ve çıkıĢların adreslenmeleri hakkında araĢtırmalar yapınız.
Yaptığınız araĢtırmaları rapor halinde hazırlayarak öğretmeninize teslim ediniz.
Sınıfta araĢtırmalarızın sonucunu arkadaĢlarınıza sununuz.
Bu nedenle PLC cihazını da söker veya yerine takarken gerekli emniyet koĢullarına
uyunuz ve enerjinin bağlı olmadığından emin olunuz.
22
yaralanmayla veya ekipmana zarar gelmesiyle sonuçlanabilir. PLC cihazını söker veya
yerine takarken gerekli emniyet koĢullarına uymalı ve enerjinin bağlı olmadığından
kesinlikle emin olunmalıdır.
23
ġalterler-Anahtarlar
Kalıcı tip Ģalterler yeni bir komut gelinceye kadar en son halini korurlar. Genellikle
kumanda sistemlerinin ana giriĢlerinde kullanılır. Örnek olarak lamba anahtarları ve pako
Ģalterler verilebilir ve ġekil 2.5‟te görülmektedir.
24
Butonlar
Start Butonu
Start ve stop butonunun birleĢiminden oluĢmuĢtur. Kapalı kontak stop butonu olarak
açık kontak ise start butonu olarak kullanılır. Resim2.6‟da jog butonu ve sembolü
görülmektedir.
26
AĢağıdaki ġekil 2.7‟de mekanik sınır anahtarlarının PLC‟ye bağlantısı görülmektedir.
27
ġekil 2.8: Hall jeneratörü
UH = RH . IS . B . _1_
d
UH = Hall gerilimi
RH = Hall-Faktörü (~ 10-4 m3 / As)
IS = Kumanda akımı
B = Manyetik alan yoğunluğu
d = Yarı iletken plakasının kalınlığı
28
ġekil2.8:Hall jenaratörü
30
ġekil 2.11: Manyetik temassız algılayıcıların PLC’ye bağlantısı
31
ġekil 2.12: Ġndüktif algılayıcıün prensip Ģeması
Ġndüktif algılayıcının içyapısı aĢağıda ġekil 2.13‟te blok Ģema olarak gösterilmiĢtir;
32
ġekil 2.14: Ġndüktif temassız algılayıcıların PLC’ye bağlantısı
Kapasitif Temassız Algılayıcılar
Bir plaka sabit ve diğeri hareketli olmak üzere, plakalar arası mesafe (d) değiĢtirilmek
suretiyle kapasite değiĢimi sağlanabilir (Elektronik kapasitif teraziler buna bir örnek olarak
verilebilir).
Algılanacak nesne dielektrik elemanını (bilindiği gibi; her maddenin bir dielektrik
katsayısı vardır ---> ε r) oluĢturacak Ģekilde kapasite değiĢimi sağlanabilir. Kapasitif
yaklaĢım algılayıcılardaki fonksiyon buna dayanmaktadır.
33
Resim 2.10: Kapasitif algılayıcılar
Bir kapasitif yaklaĢım algılayıcının iç yapısı aĢağıdaki ġekil2.16‟da blok Ģema olarak
gösterilmiĢtir.
Avantajları
34
Yüksek hassasiyete sahiptir.
Manyetik serpinti alanlardan etkilenmez.
Elektriksel serpinti alanlardan Faraday kafesi (yalıtım) ile korunabilir.
Dezavantajları
Kapasite değiĢimleri çok küçüktür (pf seviyesinde). Bu nedenle FET ve OPAMP ile
yapılan hassas özel yükseltici devrelere gerek vardır.
Kullanım Yerleri
Kapasitif yaklaĢım algılayıcıları hem iletken olmayan (plastik, tahta, cam, porselen
vb.) hem de iletken olan (metaller) nesneleri algılamak için sanayide kullanılırlar.
35
ġekil 2.18: Foto diyotların yapısı
Foto diyotlar PN birleĢim bölgelerine ıĢık düĢecek Ģekilde yapılmıĢ yarı iletken
diyotlardır ve daima ters polarmada çalıĢtırılırlar. Karanlık ortamda yalıtkandırlar, yani
sadece ihmal edilebilecek küçüklükte bir sızıntı akımı akar. Foto diyot üzerine ıĢık
geldiğinde, gerilim setti bölgesinde iç fotoelektrik olayına göre yük taĢıyıcıları serbest hale
geçerler ve böylece foto- diyot iletime gider. Bu ters yönde akan akım ıĢık Ģiddeti ile doğru
orantılıdır.
Bir foto diyot besleme gerilimi olmaksızın çalıĢtırıldığında ise aydınlık ortamda
uçlarında gerilim oluĢur (- kutup N , + kutup P maddesinde olmak üzere).O halde bir foto
diyot güneĢ pili gibi de çalıĢabilir. Foto diyotların spektral hassasiyetleri morötesinden
(Ultraviole) baĢlayıp, kızılötesi (Infraruj) ıĢın sahasına kadar uzanmaktadır. Silisyum foto
diyot veya foto transistörün görülebilir ıĢığa reaksiyonu maksimum %75 civarlarındadır ve
en hassas olduğu bölge kızılötesi ıĢığın olduğu bölgedir. Germanyum foto diyot veya foto
transistör ise görülebilir ıĢığa hemen hiç reaksiyon göstermez, fakat kızılötesi ıĢınlara karĢı
hassasiyeti en yüksek seviyededir. Resim 2.11‟de optik algılayıcılardan örnekler görülüyor.
36
Foto transistörler beyz-kollektör birleĢim bölgesine ıĢık gelecek Ģekilde yapılmıĢ
normal NPN ve PNP transistörlerdir. Ön yüzlerinde ıĢık algılama pencerecikleri veya ıĢık
odaklama mercekleri bulunmaktadır.
Bir foto transistör; bir foto diyot ile normal transistörden oluĢan eĢ değer devre gibi
düĢünülebilir. Üzerine ıĢık geldiği zaman iç fotoelektrik olayı gereğince beyz-kollektör
birleĢim bölgesinde yük taĢıyıcıları serbest hale geçerler ve bu yük taĢıyıcıları tarafından
oluĢturulan akım beyz akımı gibi etki yaparak transistörü iletime götürür. Beyz akımı ıĢık
Ģiddeti ile doğru orantılı olarak artarak transistörü daha çok iletime götürür.
Foto transistörlerde beyz bağlantı ucuna genellikle gerek duyulmaz, fakat beyz ucu çalıĢma
noktasının ayarlanmasını kolaylaĢtırır. Bu yüzden foto transistörler; beyz uçlu veya beyz
uçsuz olarak piyasaya sunulmuĢlardır.
37
ġekil 2.21: Fototransistor ün kullanımına örnek devre
Yandaki devrede ise vericiden gönderilen sinyalin sayısal ıĢık sinyali halinde
gönderilmesi ve bu AA sinyalin gönderilen ıĢın frekansına uygun değerde seçilen bir
kondansatör ile değerlendirme katına, çıkıĢ sinyali olarak aktarılmasına örnek verilmiĢtir.
Burada ortam ıĢığının foto transistörü etkileyerek çalıĢma noktasının kaymasının, sayısal
sinyalin algılanmasında bir rolü kalmamıĢtır. Çünkü sadece değiĢken ıĢık sinyali kondansatör
tarafından aktarılmaktadır. ÇalıĢma noktasının kayması DA değiĢiklik demektir ve
kondansatör tarafından aktarılmaz.!
Ayrıca foto diyot veya foto transistörlerin ön kısımlarına, ortam ıĢığının etkisini
azaltmak amacıyla normal ıĢığı hemen hemen hiç geçirmeyen; fakat IR ıĢınlarını geçiren,
çok koyu, mor renkli koruyucu plaka yerleĢtirilmektedir.
Burada sayısal sinyal olarak gelen ıĢın, kondansatörden geçtikten sonra e-fonksiyonlu
zayıf bir sinyale dönüĢmektedir. Bu sinyal yeterli Ģekilde yükseltilerek bir Schmitt-Trigger
devresinden geçirilerek tekrar keskin kenarlı orjinal hale getirilmektedir.
AĢağıda ġekil 2.22‟de üç tipte (entegre devre Ģeklinde yapılmıĢ) optik aktarıcı
görülmektedir. Bunlardan en çok kullanılanı LED ve FOTO TRANSĠSTÖR kullanılan
tipidir.
38
Bir ıĢık gönderici ve bir ıĢık alıcıdan oluĢan ortak devreye optik aktarıcı denir. IĢık
gönderici olarak kızılötesi (IR) sahada çalıĢan veya görülebilir ıĢık veren LED‟ler, ıĢık
algılama için ise foto diyot, foto transistör veya foto tristörler kullanılmaktadırlar.
IĢık algılayıcı, ıĢık göndericinin gönderdiği ıĢığı alır ve böylelikle giriĢ ile çıkıĢ
arasında optik bir aktarma gerçekleĢmiĢ olur. GiriĢ akımındaki değiĢiklikler gönderilen ıĢık
Ģiddetinin değiĢmesine, algılanan ıĢığın değiĢmesine ve böylece çıkıĢ akımının değiĢmesine
sebep olur.
Kullanım Yerleri ve Önemi
Bir sistemden bir baĢka sisteme geçiĢte sinyal seviyeleri aynı (Ör. 5 V--- 5 V) ya da
sinyal seviyeleri farklı (Örn. 24 V --- 5 V veya 5 V --- 24 V) sistemleri birbirlerine optik
olarak bağlamada ve sinyal aktarmada kullanılırlar.
Ayrıca, hassas ve pahalı bir elektronik devreden (PC, Mikro ĠĢlemci, PLC gibi),
yüksek güç ve voltajla çalıĢan güç ünitelerine sinyal aktarmada kullanılırlar. Sistemlerin
birbirleri ile hiçbir iletken bağlantısı olmaksızın, optik olarak (10 Mhz‟ e kadar hızlılıkta)
sinyal aktarılması sayesinde hassas ve pahalı olan sistem, güç ünitesinde doğabilecek olan
arıza ve tehlikelerden otomatik olarak korunmuĢ olur.
Dezavantajları
Bir ıĢık bariyeri için iki ayrı cihaz monte etmek gereklidir.
Saydam nesneler için uygun değildir.
Verici ve alıcı montaj açısından çok iyi ayarlanmalıdır.
Serpinti ve yabancı ıĢık kaynaklarından etkilenebilirler.
Kullanım Yerleri
40
Bu tip ıĢık bariyerinde verici ve alıcı tek bir kap içerisinde bulunur ve algılanacak
nesnenin kendisi bir reflektörü oluĢturur. Algılayıcının önünde bir nesne bulunmuyorsa,
gönderilen ıĢın geri dönemez ve alıcı bu ıĢığı alamadığı için reaksiyon göstermez. Ancak
algılayıcının önüne bir nesne yaklaĢırsa, gönderilen ıĢın bu nesneden yansıyıp alıcı üzerine
geri gelir ve bu durumda algılayıcı anahtarlama yapar.
Dezavantajları
Kullanım Yerleri
Avantajları
Dezavantajları
Kullanım Yerleri
Üretim bandında üretilen malın sayımında, alarm sistemlerinde vb. gibi yerlerde
kullanılırlar.
Bir yansıma ıĢıklı optik algılayıcının iç yapısı aĢağıda ġekil 2.27‟ de blok Ģema olarak
gösterilmiĢtir;
ġekil 2.27: Bir yansıma ıĢıklı optik algılayıcıün iç yapısının blok Ģeması
42
AĢağıdaki ġekil 2.28‟de optik temassız algılayıcıların PLC‟ye bağlantısı
görülmektedir.
43
Kristalde oluĢan yükler kristalin yapısına bağlı oldukları için normal bir elektron
alıĢveriĢi burada mümkün değildir. Bu yüzden kristaldeki yük değiĢimleri, yüksek giriĢ
empedansı olan ve gerilim veya yük potansiyeli ile kumanda edilen MOSFET transistörle
yapılmıĢ olan “Elektrometre“ ya da “Yük Yükselteci“ denilen yükselteçlerle alınıp
değerlendirilebilir. Bu tip yükseltecin basit bir deney devresi aĢağıdaki ġekil 2.30‟da
görülmektedir.
ġekil 2.30: MOSFET Transistörle yapılmıĢ olan yük yükselteci deney devresi
Piezokristallerin Kullanım Yerleri
Bir ultrasonik algılayıcının içyapısı aĢağıda ġekil 2.31‟de blok Ģema olarak
gösterilmiĢtir;
44
ġekil 2.31: Bir ultrasonik algılayıcının iç yapısının blok Ģeması
45
AĢağıdaki ġekil 2.33‟te ultrasonik temassız algılayıcıların PLC‟ye bağlantısı
görülmektedir.
46
ġekil 2.34: Kontaklı manyetik Ģalter ġekil 2.35: Bobinli elektronik manyetik Ģalter
Doğru gerilim ile çalıĢan algılayıcılar alternatif gerilim ile çalıĢanlara göre daha
ucuzdur. PLC „li otomasyon sistemlerinde giriĢ elemanı olarak doğru gerilim ile çalıĢan
algılayıcı kullanmak daha avantajlıdır. Çoğu PLC‟ler DA giriĢlidir.DC giriĢ/çıkıĢ modülleri
47
daha ucuzdur.Doğru gerilim ile çalıĢan algılayıcılar alternatif gerilim ile çalıĢanlara göre
daha hızlıdır.Kullanılan algılayıcının özelliklerine uygun olarak gerilim kaynağı
ayarlanmalıdır.Transformatörün, gerekli direkt gerilim Vdc'den daha düĢük bir sekonder Vac
gerilimiyle kullanılması tavsiye edilir.
Algılayıcının besleme gerilimi olan Vdc, kullanılan her 200 mA için en az 470 uF'lık
bir kapasite ile filtre edilmelidir.
48
PNP ve NPN olmasına dikkat edilmelidir.
Ġndüktif alıcıların bağlanması faz kaymasını oluĢturur. Bu iki sebepten dolayı en çok
iki veya üç algılayıcı seri bağlanabilir.
49
Paralel bağlanan algılayıcıların sızıntı akımına dikkat edilmelidir. Sızıntı akımlarının
toplamı yükü etkileme durumunda olmamalıdır.
Bu tip algılayıcıların seri bağlanmasında her birinde 1 ile 2,5 V arasında gerilim
düĢümleri olur.Bu sebeplerden dolayı aĢağıdaki durumlara dikkat edilir.
50
Üç kablolu temassız algılayıcıların paralel bağlanmasına dikkat
edilir.
Algılayıcılar açık durumda iken çok az olan sızıntı akımlarıdır. Bu sebepten dolayı en
çok 20–30 adet üç kablolu algılayıcı paralel bağlanabilir.
51
Temaslı ve Temassız Algılayıcılar ile Uygulamalar
Örnek: 1 Üç fazlı bir asenkron motor aĢağıda verilen Ģartlar altında çalıĢtırılmak
isteniyor. S1 start butonuna basıldığında asenkron motor çalıĢmaya baĢlayacaktır.S0 stop
butonuna basıldığında asenkron motor duracaktır. Asenkron motorun çalıĢtığını L1 lambası
gösterecektir. Ayrıca asenkron motor aĢırı akım rölesi ile korunacaktır.
Gerekli güç ve kumanda Ģemasını çiziniz. PLC ile nasıl yapılır, bağlantı Ģemasını
çiziniz.
52
Örnek : 2
Gerekli güç ve kumanda Ģemasını çiziniz. PLC ile nasıl yapılır, bağlantı Ģemasını
çiziniz.
53
Örnek 3 : Bir çift etkili silindirle parçalar markalanacaktır. Piston kolu ileri çıkıp iĢ
parçası üzerine yeterli sıkma basıncına ulaĢtıktan sonra geri gelecektir. Pnomatik devre
Ģeması verilen sistemin elektrik bağlantı Ģemasını çiziniz. PLC ile nasıl yapılır, bağlantı
Ģemasını çiziniz.
54
Termistörler (NTC-PTC)
Herhangi bir ortamdaki ısının ölçümü “Termistör“ denilen NTC ve PTC ısıya bağımlı
dirençler vasıtası ile yapılmaktadır. Fakat bilindiği gibi termistörlerin karakteristik eğrileri
doğrusal (lineer) değildir, yani ısıya göre direnç değiĢimi doğrusal değildir. Bu sebepten
ısının elektriksel sinyale çevrilmesi de doğrusallık taĢımamaktadır ve zorluklar
yaratmaktadır.
Örneğin: Elektronik termostat olarak, bir ortam ısısını belli bir sıcaklık aralığında sabit
tutmak üzere görev yapabilirler. Ayrıca motor, jeneratör veya transformatör gibi sistemleri
korumak amacı ile termik devre açıcı sistemlerde kullanılırlar. Motorun, jeneratörün veya
transformatörün üzerine monte edilerek, aĢırı yüklenmede ısının artıĢını hissederek devreyi
açar ve sistemi korurlar.
Basınç Algılayıcılar
Basınç, birim yüzey alanına etki eden kuvvet ile tespit edilir. P = F / A (N/m2)
Bir iletken tel mekanik bir kuvvet ile esnemeye maruz bırakılırsa tel esneyerek
uzunluğu ve kesiti değiĢir. Bu esneme elastikiyet sınırları içersinde olursa, tel esneme yok
olunca eski ölçülerine tekrar kavuĢur. Tel esnediğinde uzunluğunun ve kesitinin değiĢmesi
direncinin değiĢmesi demektir. Bu olay strengeçlerin temel prensibini oluĢturmuĢtur. Direnç
değiĢimini arttırmak için çok sayıda tel seri bağlanarak bir folye üzerine yataklanmıĢlardır.
Esnemesi ölçülecek nesnenin üzerine özel bir yapıĢtırıcı ile yapıĢtırılarak kullanılırlar.
55
ġekil 2.51: Strengeç
Yukarıda bir örneği görülen strengeçlerin amaca göre çok çeĢitli tipleri bulunmaktadır.
Ebatları 0,5 mm ile 150 mm arasında olabilir. Dirençleri ise 100 ile 1K arasında olmak
üzere üretilirler. Esneme ölçülecek nesnenin normal ısı Ģartları - 200o C ile + 100o C
arasında olmalıdır (Özel yapımlar + 900o C‟ e kadar).
Kullanıldığı Yerler
Kuvvet, basınç, ivme, dönme momenti, titreĢim ve sarsıntı gibi fiziki büyüklüklerin
ölçülmesinde kullanılırlar.
Basınçlı hava sistemlerinde deponun basınç ayarı basınç anahtarlarıyla yapılır. Basınç
anahtarları, kompresördeki hava basıncını belli değerler arasında sabit tutar. Depodaki hava
basıncı ayarlanan değerin alt sınırından aĢağıda ise basınç anahtarı kontaklarını kapatarak
elektrik motorunu çalıĢtırır. Motor piston aracılığıyla depoya hava basarak basıncın
yükselmesini sağlar. Bir süre sonra depodaki hava basıncı ayarlanan değerin üst sınırına
geldiğinde ise basınç anahtarı kontağını açarak motoru devreden çıkarır. Böylece depodaki
basınç, ayarlanan iki basınç değeri arasında sabit tutulmuĢ olur.
56
ġekil 2.53: Basınçlı hava tankı
Mekanik yapılı basınç anahtarının çalıĢma ilkesi Ģöyledir: Basınç anahtarı, basıncın
denetleneceği yere F borusuyla bağlanır. F borusundan anahtara gelen basınçlı hava E
diyaframını yukarı doğru iter. D çubuğu bir mafsal etrafında dönerek kapalı kontağı açar. H
yayı ise D çubuğunu diyaframa doğru bastırır. Yayın baskı kuvveti G somunuyla ayarlanır.
Yay sıkıĢtırılırsa D çubuğunun yukarı doğru itilmesi zorlanır. Yani bu çubuk daha yüksek bir
hava basıncıyla yukarı doğru itilebilir.
57
ġekil 2.55: Basınç Ģalterlerinin PLC’ye bağlantısı
58
2.3.2. Küçük Motorlar
Az güç gerektiren yerlerde bu tip elektrik motorları kullanılır. Bunlar genellikle DA
ile çalıĢan motorlardır. Bu motorlar PLC‟ye bir röle üzerinden veya yarı iletkenler ile yapılan
sürücü devreleri (transistör, tristör vb.) üzerinden bağlanırlar. Eğer motor küçük güçlü ise
(PLC‟nin çıkıĢ akımı yeterliyse) gerekli önlemler alınarak PLC‟nin çıkıĢına bağlanabilir.
Sistemde, sıvı veya gaz haldeki akıĢkanı elektrik sinyaliyle uzaktan kumandalı bir
Ģekilde çıp kapatabilmeye yararlar. Valfin normal açık (elektrik sinyali yok iken açık) veya
normal kapalı yapılıĢ Ģekline göre valf, yerçekimi etkisi ile, yay etkisi ile veya akıĢkanın
kendi basıncıyla normal konumda iken elektrik sinyali ile meydana gelen magnetik bir alanın
sağladığı hareket vasıtası ile normalin aksi konuma girer (açık ise kapatır, kapalı ise açar).
Üç yollu selenoid valf türünde genellikle bir müĢterek ağız diğer iki ağızdan birine veya
diğerine irtibatlanır. Selenoid valfler çok geniĢ ve çeĢitli uygulama sahaları bulurlar.
Pilot kontrollü valfler ise büyük bobin gerektiren geniĢ çaplı bir akıĢ yuvası olan
valfler için uygulanır ve böylece bobin ile çekirdeğin büyütülmesine gerek kalmaz.
Motorlar
Otomasyon iĢlerinde kullanılan motorlar yapılacak iĢe göre seçilir. Bunlar doğru akım
veya alternatif akımda çalıĢan motorlar olabilir. Günümüzde genellikle alternatif akım
motorları kullanılmaktadır. Bunların yapıları basit, ucuz ve bakım masrafları düĢük
olduğundan tercih edilmektedirler. Bu motorlar PLC‟ye bir röle veya kontaktörler yardımıyla
bağlanırlar. Yaygın olarak motor sürücü devreleri kullanılmaktadır.
60
Resim 2.18: ÇeĢitli elektrik motorları
PLC çıkıĢlarına röle, kontaktör, valf, motor gibi bobin içeren indüktif yük bağlarken
aĢağıdaki durumlara dikkat edilmelidir.
PLC‟nin çıkıĢ kontaklarına indüktif yükler (bobinli çıkıĢlar röle, kontaktör, motor
gibi) çalıĢma sırasında elektriksel parazitler oluĢtururlar. Bu parazitler PLC‟nin çalıĢmasını
etkileyebilir. Ġndüktif yükler devrenin açılıp kapanması sırasında kontak ömrünü kısaltır. Bu
sebeplerden dolayı kontak korumaları yapılır.
ġekil 2.57‟de alternatif akımda koruma, ġekil 2.58‟de doğru akımda koruma
görülmektedir.
61
Resim 2.17: Röle ve yapısı
2.4.2. Komut
PLC programının en küçük birimidir. PLC ile programlama tekniğinde, kontrol
programı bir dizi bağlantı komutlarından meydana gelir. Bu komutların toplamı programı
oluĢturur.
Buna göre bir komut iki bölümden oluĢur.
ĠĢlem
Operand
ĠĢlemcinin ne ile bağlantı kuracağını belirler. Örneğin, bir seri bağlama komutu
yazıldığında seri bağlantının ne ile olacağı adreslere belirlenir. Örneğin; çıkıĢlar,
zamanlayıcılar, sayıcılar, durum tespit iĢaretçileri adres alanları içindedir.
62
PLC iĢletim sistemlerinde bir kullanıcı kontrol programın yürütülmesine ait diyagramı
Ģekil 2.59‟da verilmiĢtir. PLC “RUN” konumuna alındığında sırayla aĢağıdaki iĢlemler
gerçekleĢir. GiriĢ birimindeki değerler giriĢ görüntü belleğine alınır ve saklanır. Bu değerler
bir sonraki taramaya kadar değiĢmez.
Yazılan kontrol programına göre adım adım sırayla deyimler iĢleme girer. Bu iĢlemler
yapılırken bir önceki adımda hesaplanan ara değerler daha sonraki adımlarda kullanılır.
Fakat giriĢ görüntü belleğinden okunan değerler değiĢmez. Hesaplama sürecinde giriĢ
biriminde oluĢan değer değiĢimleri değerlendirilmez.
63
ġekil 2.59: PLC programının akıĢ Ģeması
64
UYGULAMA FAALĠYETĠ
UYGULAMA FAALĠYETĠ
PLC cihazının 1. giriĢine indüktif algılayıcı (24 v), 2 nolu giriĢine kapasitif algılayıcı,
3 nolu giriĢine sınır anahtarı , 4-5 nolu giriĢlere buton bağlanacaktır. 1 M ortak ucuna bağlı 1
ve 2 nolu çıkıĢa 24 v röle, 3 çıkıĢa selonoid valf (24 v) 2 M ortak ucuna bağlı uçlara ise sırası
ile 220 v sinyal lambası 220v bobin gerilimli kontaktör bağlanacaktır. Gerekli bağlantıyı
gerçekleĢtiriniz. (Verilen bu uygulamada çıkıĢ bağlantısında 1M e ait uçlara 24 v 2M e ait
uçlara 220 v bağlanacaktır.)
Yapılacak ĠĢ: PLC cihazına giriĢ çıkıĢ elemanlarını ilgili adreslere bağlamak.
Süre:60 dk.
Kullanılacak Malzeme: PLC, güç kaynağı, giriĢ elemanları (buton, anahtar, çeĢitli
algılayıcılar vb.), çıkıĢ elemanları (röle, kontaktör, sinyal lambası vb.)
65
KONTROL LĠSTESĠ
Uygulama faaliyetinde yapmıĢ olduğunuz çalıĢmayı kendiniz ya da bir arkadaĢınızla
değerlendirerek, eksik olduğunuz konuyu ve kazanımlarınızı belirleyiniz.
DEĞERLENDĠRME
Değerlendirme sonunda “Hayır” Ģeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.
Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız
“Evet” ise Ölçme ve Değerlendirmeye geçiniz.
66
ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME
ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME
AĢağıdaki çoktan seçmeli soruları cevaplayınız.
6. PLC’nin çıkıĢına röle gibi bobinli bir alıcı bağlarken aĢağıdakilerden hangisine
dikkat edilir?
A) Alıcının modeline
B) Alıcının tipine
C) Alıcının uçlarına koruma diyodu bağlanmasına.
D) Alıcının uçlarına sinyal lambası bağlanmasına
DEĞERLENDĠRME
67
ÖĞRENME FAALĠYETĠ–3
ÖĞRENME FAALĠYETĠ - 3
AMAÇ
ARAġTIRMA
68
Resim 3.1: GiriĢ ve çıkıĢ elemanlarının PLC ‘ye bağlanması
69
Temaslı ve Temassız Algılayıcılar
(Algılayıcıler)
24 V DC
220 V PLC
AC
Operatör
Paneli
380 V
AC
Selenoid
valf
Motorlar
70
UYGULAMA FAALĠYETĠ
UYGULAMA FAALĠYETĠ
Algılayıcı ile algılama yaparak açılan, sınır anahtarları ile kapanma ve açılma
konumları tespit edilen ve kapı açılırken ve kapanırken ıĢıklı ve sesli alarm veren hareketin
ileri geri bir elektrik motorundan alındığı otomatik kapı sistemin PLC ile bağlantı Ģemasını
çiziniz.
71
ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME
ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME
1. AĢağıdakilerden hangisi PLC’ye giriĢ elemanı değildir?
A) Buton
B) Motor
C) Analog sinyal verici
D) Temassız algılayıcılar
DEĞERLENDĠRME
Bilgi testinde cevaplandıramadığınız sorular varsa kendinizi eksik hissettiğiniz
konuları tekrarlayınız. AraĢtırmalarınızı biraz daha geniĢletiniz. Gerektiğinde
öğretmeninizden yardım alınız.
72
MODÜL DEĞERLENDĠRME
MODÜL DEĞERLENDĠRME
UYGULAMALI TEST
Öğretmeniniz tarafından verilecek PLC kumandası ile gerçekleĢtirilecek sistem için
uygun PLC seçimini yapınız, Ģema çizimini gerçekleĢtiriniz ve gerekli giriĢ çıkıĢ
elemanlarını temin ederek hatasız olarak bağlantısını yapınız.
Yapılacak ĠĢ: PLC cihazına giriĢ çıkıĢ elemanlarının bağlantı Ģemasını çizmek, uygun
PLC yi seçmek ve gerekli bağlantıyı yapmak.
Süre:120 dk.
Kullanılacak Malzeme: PLC, güç kaynağı, giriĢ elemanları (buton, anahtar, çeĢitli
algılayıcılar vb.), çıkıĢ elemanları (röle, kontaktör, sinyal lambası vb.),çizim araç ve
gereçleri.
DEĞERLENDĠRME ÖLÇEĞĠ
Uygulamalı Testte yapmıĢ olduğunuz çalıĢmayı kendiniz ya da bir arkadaĢınızla
değerlendirerek, eksik olduğunuz konuyu ve kazanımlarınızı belirleyiniz.
DEĞERLENDĠRME
Tüm modül içerisindeki bilgi testlerinde cevaplandıramadığınız sorular varsa
kendinizi eksik hissettiğiniz konuları tekrarlayınız. AraĢtırmalarınızı biraz daha geniĢletiniz.
Gerektiğinde öğretmeninizden yardım alınız. Modül sonlarındaki testleri baĢarıyla
yaptıysanız ve PLC cihazının da bağlantısını yapabiliyorsanız bir sonraki modüle
geçebilirsiniz.
73
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALĠYETĠ – 1’ĠN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 C
3 C
4 C
5 E
6 D
7 E
8 C
9 E
1 C
2 D
3 D
4 C
5 D
6 C
1 E
2 E
3 D
4 A
5 B
6 C
7 A
74
ÖNERĠLEN KAYNAKLAR
ÖNERĠLEN KAYNAKLAR
ÇeĢitli PLC üretici firma katalogları
75
KAYNAKÇA
KAYNAKÇA
76