Mentori: Kandidati:

Prof. Dr.Nehat Ramadani Safet Ramadani

Tetovë, 2017

PËRMBAJTJA

HYRJE...........................................................................................................2

RISHIKIMI I LITERATURËS....................................................................3
Definimi dhe roli i buxhetit si instrument financiar.....................................................................3
Parimet dhe funksionet e buxhetit..............................................................................................4
Parimi i plotë i buxhetit...............................................................................................................6
Llojet e Buxhetit..........................................................................................................................9
Shpenzimet dhe të hyrat publike si elementë të Buxhetit.........................................................12
Shpenzimet publike...................................................................................................................14

Llojet e shpenzimeve publike.....................................................................14

Parimet, efikasiteti dhe vlerësimi i shpenzimeve publike..........................................................19
Parimi i kursimit........................................................................................................................20
Parimi i prioritetit dhe i proporcionalitetit................................................................................20
Parimi i burimit të mjeteve.......................................................................................................20
Të hyrat publike.........................................................................................................................21
Tatimet si burim kryesor i të ardhurave publike........................................................................22
Parimet e tatimeve....................................................................................................................23
Klasifikimi dhe llojet e tatimeve................................................................................................24
Tatimi personal në të ardhurave...............................................................................................25

PËRFUNDIM DHE KONKLUZIONE.....................................................27

LITERATURA E SHFRYTËZUAR..........................................................28
HYRJE

Për të promovuar stabilitetin e çmimeve dhe për të mbështetur rritjen e prodhimit vendor
dhe punësimin është shumë e rëndësishme prezenca e një politikë të shëndoshë fiskale
kombëtare. Kjo për arsye se në debatet e shumta në kuadër të politikës makroekonomike,
politika fiskale konsiderohet si instrument që mund të përdoret për të pakësuar luhatjet
afatshkurtër në prodhim dhe punësim. Ajo mund gjithashtu të përdoret për të sjellë
ekonominë e vendit në nivelin e tij potencial. Nëse politikë bërësit i kuptojnë
marrëdhëniet në mes të shpenzimeve publike dhe të ardhurave publike, deficitet e
vazhdueshme publike mund të parandalohen me më shumë sukses. Prandaj, aktualiteti i
marrëdhënieve në mes shpenzimeve publike dhe të ardhurave publike sot tërheq interes të
konsiderueshëm në sferën shkencore ekonomike dhe financiare, si në aspekt teorik ashtu
edhe në atë praktik. Kjo është për shkak të faktit se marrëdhëniet midis të ardhurave dhe
shpenzimeve publike kanë një ndikim në deficitin buxhetor të vendit. Marrëdhënia
shkakësore midis të ardhurave dhe shpenzimeve publike ka ngelur një çështje e
debatueshme empirike në fushën e financave publike. Çështja se cila variabël ka
përparësi mbi variablat tjerat është pyetje qendrore në shumë hulumtime. Politika e
financimit buxhetor në mënyrë të drejtpërdrejtë mund të ndikojë në stabilitetin ekonomik
të vendit. Prandaj, nëse ekziston nevoja për zbatim të politikës kundër inflacioniste, me
anë të politikës të suficitit buxhetor duhet të realizohet politikë restriktive e konsumit të
buxhetit shtetëror, e cila do të ndikoj në uljen e kërkesës. Nga ana tjetër, në gjendje të
depresionit dhe të normës shumë të lartë të papunësisë, zbatohet politikë e deficitit
buxhetor, në cilin rast rriten shpenzimet buxhetore, dukuri që ndikon në nxitjen e
kërkesës dhe të konsumit, që ndikon në stimulimin e ekonomisë të vendit.

RISHIKIMI I LITERATURËS

Qeveritë e zgjedhura të vendeve në mbarë botën formulojnë dhe zbatojnë politika për
tatimet dhe shpenzimet publike. Në thelb, qëllimi i këtyre politikave është i orientuar në
përshpejtimin e zhvillimit ekonomik dhe social. Vendetsi Maqedonia dhe vendet e tjera
në zhvillim të cilat kanë kaluar ose janë duke kaluar fazën e tranzicionit të tyre ekonomik
janë të shqetësuara me rrethanat politikës fiskale të tyre. Shumica e tyre kanë përjetuar
një tranzicion ekonomik nga tregjet e dirigjuara dhe me plan drejt sistemit të tregut të lirë.
Me qëllim që tu përgjigjen sfidave që lidhen me fazën e tranzicionit, politikëbërësite
këtyre vendeve kanë pasur një interes të qëndrueshëmmbi rolinqëluanpolitika fiskale në
rritjen dhe zhvillimin ekonomik të vendit.

METODOLIGJIJA FINANCIARE
Definimi dhe roli i buxhetit si instrument financiar

Në kuptimin me specifik, “buxheti” është dokumenti që përmban të dhëna për tërësinë e

të ardhurave, shpenzimeve dhe financimeve të qeverisjes qendrore e vendore dhe të
fondeve speciale, të cilat miratohen me ligj nga Kuvendi i Maqedonisë, më poshtë
“Kuvendi” ose me vendim të këshillit të njësisë së qeverisjes vendore.
Mbledhja e të hyrave si dhe kryerja e shpenzimeve për plotësimin e nevojave të shtetit
bëhet nëpërmjet institucioneve financiare të specializuara. Këto institucione janë të
ndryshme, por në këtë rast do të analizohen vetëm dy: buxheti dhe fondet.
Buxheti është instrument financiar i shtetit ose i bashkësive shoqërore-politike (të
ngushta), i cili ka lindur në kushtet e caktuara shoqërore-ekonomike dhe politike. Buxheti
është pasqyrë sistematike financiare e të hyrave dhe të shpenzimeve të shtetit dhe të
bashkësive të ngushta shoqërore- politike për një periudhe të caktuar, përkatësisht për një
vit buxhetor. Viti buxhetor nuk do të thotë të përputhet me vitin kalendarik. P.sh., në
France, në Gjermani përputhet, por në SHBA viti buxhetor fillon me 1 korrik dhe mbaron
me 30 qershor të vitit të ardhshëm, ose në Angli fillon me 1 prill dhe mbaron me 31 mars
të vitit të ardhshëm.
Kështu që mund të thuhet që buxheti paraqet një pasqyrë të bilancit për të gjitha nevojat
materiale dhe financiare të bashkësive të tjera apo të ngushta shoqërore - politike në të
cilën me anë të ligjit planifikohen të hyrat dhe shpenzimet për një periudhë të planit.
Prandaj, buxheti ka një rol shumë me rëndësi pikërisht si instrument financiar në të cilin
rrjedhin ose nëpërmjet të cilit bëhet rishpërndarja e një pjese të madhe të të ardhurave
kombëtare. Andaj, buxheti është një bilanc i caktuar i të hyrave dhe i shpenzimeve
publike. Për buxhetin në literature financiare janë dhënë definicione të ndryshme, por
kryesisht definicioni më i përhapur është: Buxheti është institucion financiar themelor i
çdo bashkësie politiko- territoriale me te cilin me plan parashikohen shpenzimet dhe të
hyrat monetare, varësisht prej karakterit të tyre të cilat i sanksionon organi përfaqësues.

Në leksikonin ekonomik buxheti është definuar si akt i organit përfaqësues me të cilin

parashikohen dhe lejohen të hyra dhe shpenzimet e bashkësive shoqërore politike për
periudhën e ardhshme të caktuar, sipas rregullit për një vit. Ndonëse janë dhënë
definicione të shumta, te të gjitha ato përshkohen disa karakteristika kryesore të
përbashkëta.

Parimet dhe funksionet e buxhetit

Principet buxhetore paraqesin rregullat themelore, të cilave duhet përmbajtur gjatë

përpilimit, aprovimit dhe realizimit të buxhetit. Këto rregulla, respektivisht norma
buxhetore, janë pranuar në të gjitha sistemet buxhetore të shteteve moderne. Megjithatë,
me zhvillimin dhe zgjerimin e rolit të buxhetit, teoria dhe praktika buxhetore ka ndikuar
në paraqitjen e disa principeve të reja buxhetore ose në ndryshimin e përmbajtjes së tyre
ose në braktisjen e tërësishme të tyre. Në teorinë dhe praktiken financiare ekzistojnë
shumë principe buxhetore. Me më rëndësi janë:

Parimi i gjithmbarshëm i buxhetit.

Principi i gjithmbarshëm i buxhetit do të thotë se të gjitha të hyrat dhe të gjitha
shpenzimet publike të cilat i takojnë një bashkësie shoqërore-politike të paraqiten në një
tërësi unike (të përbashkët) dhe atë në një buxhet. Organet përfaqësuese me këtë princip
në tërësi mund të kenë pasqyrën e gjendjes dhe të aktivitetit financiar të shtetit.
Principi i gjithmbarshëm i buxhetit, në disa shtete, do të thotë ekzistimi i një buxheti unik
për tërë shtetin. Madje, edhe në shtetet me rregullim federativ me këtë princip
nënkuptohet përfshirja e buxhetit të bashkësive të ngushta shoqërore-politike (p.sh.
komuna), duke krijuar një buxhet të gjithmbarshëm, një buxhet të përgjithshëm shtetëror.
Ky buxhet i përfshin të gjitha buxhetet e njësive të ngushta politike-territoriale-shoqërore
të një shteti. Me këtë princip nxiten tendencat centraliste të shtetit, respektivisht
kufizohet autonomia financiare e njësive të ngushta politiko-shoqërore, në dobi te këtij
principi theksohen këto arsye:

a) qartësia më e madhe e buxhetit,

b) kontrolli i plotë dhe më i suksesshëm i buxhetit dhe
c) plotësimi i nevojave sipas prioritetit.

Mirëpo, edhe pse teoria financiare është deri diku për vetëm një lloj të buxhetit të
gjithmbarshëm, në praktikën buxhetore të shumë shteteve njëkohësisht ekzistojnë
paralelisht shumë buxhete (parimi i pluralizmit buxhetor).
Parimi i pluralizimit buxhetor është pasoje e intervenimit shtetëror në ekonomi. Duke
shfrytëzuar buxhetin si instrument për zgjedhjen e problemit të papunësisë, të ecurive të
investimeve, të inflacionit të problemeve sociale etj. planifikimi më i lehtë i të hyrave
dhe i shpenzimeve, procedura me e shkurtër, saktësia dhe mundësia më e madhe e
realizimit të qëllimeve të praktikës buxhetore e ka nxitur nevojën që të ekzistojnë shumë
buxhete. P .sh., Danimarka e ka sistemin e dy buxheteve: te buxhetit rrjedhës (për
financimin e shpenzimeve tradicionale operative) dhe buxhetit të kapitalit (për
financimin e investimeve ekonomike). Gjithashtu, buxheti francez përbëhet prej tri
buxheteve:

·0 Buxheti funksional (me të cilin janë financuar shpenzimet administrative),

·1 Buxheti investues (për financimin e investimeve), dhe
·2 Buxheti i transferit (për financimin e mbrojtjes sociale, subvencioneve,
dotacioneve etj.).
Parimi i plotë i buxhetit.
Principi i plotë i buxhetit kërkon që në buxhet të pasqyrohen (të paraqiten,
tregohen) të gjitha të hyrat dhe të gjitha shpenzimet publike (shtetërore) në shuma
të plota. Ky princip realizohet në praktikë vetëm nëse buxheti paraqitet sipas
principit bruto. Që do të thotë të hyrat dhe shpenzimet buxhetore të jenë të dhëna
në shuma të plota pa kurrfarë zbritjesh (pa kompensimin e shumave, pa
zvogëlimin apo fshehjen e shumave etj.). Kjo mënyrë e paraqitjes së buxhetit në
shkencë është e njohur me emrin bruto-buxhet.

Parimi i qartësisë së buxhetit.

Principi i qartësisë së buxhetit ndikon që të hyrat dhe shpenzimet në buxhet të ndahen në

grupe në mënyrë unike dhe atë të hyrat sipas burimeve kurse shpenzimet sipas qëllimit të
tyre. Grupimi i të hyrave dhe i shpenzimeve buxhetore bëhet në bazë të numrave të
klasifikimit të caktuar të cilët duhet të jenë të njëjtë për të gjitha buxhetet (të bashkësive
shoqërore-politike të ngushta dhe të gjëra). Në buxhet të hyrat publike mund të ndahen
sipas burimit se prej nga mblidhen të hyrat - prej popullsisë apo prej ekonomisë, sipas
instrumenteve me të cilat mblidhen të hyrat -me tatim, kontribute, taksa etj., si dhe sipas
llojit të tatimit për mbledhjen e të hyrave - me tatim në qarkullim, të produkteve dhe të
shërbimeve, me TVSH, me tatim në pasuri etj.
Ndarja e shpenzimeve publike në buxhet mund të bëhet sipas shfrytëzuesve dhe sipas
llojeve të shpenzimeve. Principi publik i buxhetit. Principi publik i buxhetit ka të bëjë me
njoftimin e obliguesve tatimore dhe të qytetareve të tjerë me lartësinë e mjeteve
buxhetore, me llojin e të hyrave dhe me qëllimin e shpenzimit të tyre. Qëllimi i këtij
principi është njoftimi i masave të gjëra popullore me veprimtarinë dhe me gjendjen
financiare të shtetit. Procedura buxhetore duhet të jetë publike në të gjitha fazat e saj (në
fazën e përpilimit dhe të aprovimit të llogarisë përfundimtare të buxhetit).

Parimi njëvjeçar i buxhetit.

Principi njëvjeçar i buxhetit ka të bëjë me atë se buxheti si instrument financiar (plan i të

hyrave dhe shpenzimeve të shtetit) është ngushtë i lidhur me një periudhë të caktuar. Kjo
është karakteristike e definicionit të buxhetit. Zakonisht, buxheti aprovohet për një vit.
Koha prej një viti merret si e përshtatshme për arsye së me buxhet behet rishpërndarja e
të ardhurave nacionale të krijuara gjatë një viti. Merret si periudhë (një vit) në të cilën me
lehtë dhe më saktësisht mund të caktohen nevojat të cilat duhet plotësuar si dhe mjetet e
nevojshme për financimin e këtyre nevojave.
Në teorinë financiare bashkëkohore më shumë formalisht pranohet principi njëvjeçar i
buxhetit, gati gjithnjë e më shpesh disa shpenzime buxhetore aprovohen për një periudhë
me të gjatë (barten për disa vite). Argumentet e natyrës ekonomike flasin në dobi të
aplikimi të buxhetit shumë vjeçar. Këto janë: intervenimet publike në investimet
shumëvjeçare, furnizimi shumëvjeçar, ndërtimi i banesave, ndihmat shumëvjeçare etj.
Mirëpo, pa marre parasysh se aprovohet buxheti për një vit apo për shumë vite, aplikohet
principi i periodicitetit të buxhetit. Viti buxhetor zakonisht përputhet më vitin kalendarik,
ashtu siç është ne Republikën e Maqedonisë, kurse në disa shtete (p.sh. në SHBA, Britani
të Madhe etj.) viti buxhetor me vitin kalendarik nuk përputhet.

Parimi i saktësisë së buxhetit.

Principi i saktësisë (realitetit) së buxhetit bazohet në supozimin se të hyrat dhe

shpenzimet buxhetore, duhet të caktohen në mënyrë sa më reale, në mënyrë që të mos
paraqiten devijime të mëdha gjatë realizmit të buxhetit si plan i të hyrave dhe i
shpenzimeve publike. Arsyet që shkaktojnë devijimin në mes të lartësisë së planifikuar
dhe të realizuar të të hyrave dhe të shpenzimeve mund të jenë të ndryshme. Për këtë është
e domosdoshme njohja e faktorëve të ndryshëm, të cilët do t'i pengonin apo do t'i
zvogëlonin këto devijime. Meqenëse të hyrat dhe shpenzimet buxhetore caktohen në bazë
të argumenteve të supozuara të zhvillimit, atëherë shumë vështirë është saktësisht të
caktohen edhe të hyrat dhe shpenzimet buxhetore. Sa më e shkurtër që të jetë periudha
buxhetore (një vit), aq me afër është realizimi i principit të saktësisë, d.m.th., përputhja
nëpërmjet të hyrave dhe shpenzimeve të planifikuara dhe të realizuara si dhe anasjelltas.
Realizimi i principit të saktësisë së buxhetit, të hyrave dhe të shpenzimeve të
parashikuara, varet prej përvojave të fituara shumëvjeçare, prej aftësisë së eksperteve
financiare dhe të organeve (të cilat i planifikojnë të hyrat dhe shpenzimet), prej realizimit
të ecurive të planifikuara në ekonomi, prej aplikimit në përpikëri të dispozitave përkatëse
etj. Për realizimin e parimit të saktësisë së buxhetit në vlerësimin dhe planifikimin e të
hyrave dhe shpenzimeve buxhetore shfrytëzohen disa metoda të caktuara; këto janë:

·3 Metoda e drejtpërdrejtë,
·4 Metoda automatike dhe
·5 Metoda e majorizimit.

Metoda e drejtpërdrejtë bazohet në vlerësimin e lirë të të hyrave dhe të shpenzimeve

buxhetor për çdo vit. Këtë vlerësim e bëjnë organet të cilat e përpilojnë dhe e
propozojnë buxhetin. Organet e autorizuara për punë buxhetore i caktojnë se cila shume
dhe cilat lloje të të hyrave mund të mblidhen gjatë vitit buxhetor për financimin e
shpenzimeve buxhetore.
Metoda automatike për caktimin e lartësisë së të hyrave dhe të shpenzimeve
buxhetore për baze e merr buxhetin e realizuar të vitit të kaluar.
Metoda e majorizimit (e shtimit) bazohet në rritjen' e të hyrave dhe shpenzimeve
buxhetore në krahasim me vitin e kaluar, por duke i marrë parasysh të gjithë faktorët
(p.sh. tendencën e rritjes së të ardhurave nacionale), të cilët ndikojnë në lartësinë e të
hyrave dhe të shpenzimeve publike, p.sh. nëse vazhdimisht në vitet e mëparshme është
bërë rritja e të hyrave dhe 'të shpenzimeve buxhetore për 10%, atëherë në vitin e
ardhshëm realisht duhet pritur se të hyrat dhe shpenzimet buxhetore do të rriten edhe
për 10%. Parashikohet kështu, po qe se në vitin e ardhshëm nuk bëhen ndryshime të
mëdha të faktorëve që ndikojnë në lartësinë e të hyrave dhe të shpenzimeve buxhetore. '
Të tri këto metoda të planifikimit të të hyrave dhe të shpenzimeve buxhetore përdoren
në praktike. Gjatë planifikimit të të hyrave dhe të shpenzimeve buxhetore për vitin e
ardhshëm patjetër duhet të merret parasysh viti i kaluar si dhe të gjithë faktorët të cilët
në vitin e ardhshëm do të ndikojnë në shumën dhe llojin e të hyrave dhe të
shpenzimeve buxhetore. P.sh., rritja apo zvogëlimi i shkallës së inflacionit ndikon që
buxheti i vitit të ardhshëm në krahasim me buxhetin e vitit të kaluar. të ndryshoje
ndikimin e shkallës së planifikuar të rritjes apo të zvogëlimit të inflacionit. Në disa
shtete për shkaqe të politikës së brendshme apo të jashtme udhëheqin politikën e
mosrealizimit të principit të saktësisë së buxhetit.
Këtë e bëjnë duke e treguar gjendjen e financave shtetërore me të mirë ose më të
vështirë. P.sh.. me rastin e vitit të zgjedhjeve në ndonjë shtet, partia udhëheqëse e
paraqet gjendjen e financave shtetërore shumë më të mirë sesa që është në realitet
vetëm për të fituar në zgjedhjet e ardhshme. Ose, në rastin tjetër. e paraqet gjendjen e
vështirë të financave shtetërore për të realizuar me sukses regjistrimin e huas publike
etj.

Parimi i specializimit të buxhetit.

Principi i specializimit (klasifikimit) të buxhetit kërkon nga organet ekzistuese

shtetërore që të gjitha të hyrat dhe shpenzimet të jenë të klasifikuara (sipas qëllimeve,
shfrytëzuesve, shumës, programit, dinamikës, llojit etj.).
Realizimi i këtij principi do të thotë shpenzimi i mjeteve buxhetore vetëm:

·6 në shuma të caktuara (specializimi sasior),

·7 për qellimë të caktuara (specializimi cilësor) dhe
·8 në periudhë të caktuar (specializimi kohorë).

Specializimi sasior (kuantitativ) parashtron kërkesën që të hyrat buxhetore mund të

shpenzohen vetëm në shumat në të cilat janë paraparë në buxhet. Kjo do të thotë se mjetet
buxhetore nuk duhet të shpenzohen në shuma më të mëdha sesa që janë planifikuar me
buxhet.
Specializimi cilësor (kualitativ) do të thotë se mjetet e planifikuara me buxhet mund të
shfrytëzohen ekskluzivisht për shpenzimet e caktuara buxhetore. Me këtë princip
dëshirohet në pikëpamje juridike, politike dhe financiare që të plotësohet financimi i
shpenzimeve buxhetore të caktuara nga ana e organeve përfaqësuese.
Specializimi kohor parashtron kërkesën që mjetet buxhetore të parapara për një periudhë
prej një viti. Kjo mundëson shfrytëzimin racional dhe me plan të mjeteve buxhetore si
dhe kontrollin e realizimit të buxhetit.

Parimi i ekuilibrit buxhetor.

Principi i ekuilibrit të buxhetit do të thotë se shpenzimet buxhetore duhet të financohen

me të hyrat përkatëse buxhetore. Ose, të hyrat , dhe shpenzimet në buxhet duhet të jenë të
ekuilibruara. Në teorinë klasike për buxhetin principi i ekuilibrit buxhetor është menduar
si princip i përhershëm dhe më me rëndësi. Masa e gjithmbarshme e shpenzimeve publike
duhet të jetë e njëjtë me masën e gjithmbarshme të të hyrave publike të rregullta (tatimet,
taksat, kontributet, të hyrat nga ndërmarrjet shtetërore). Prandaj, sipas botëkuptimit klasik
të ekuilibrit buxhetor të hyrat shtetërore duhet të mbulohet me të hyrat e rregullta. Huat
publike dhe financimi deficitar (emisioni i parave për mbulimin e shpenzimeve publike)
nuk janë menduar si burim i zakonshëm i mjeteve, madje as që është lejuar shfrytëzimi i
tyre për krijimin e të hyrave .publike.
"Edhe pse kjo doktrinë rreptësishtë e ka përfaqësuar principin e ekuilibrit buxhetor, ajo
në praktikë me së miri nuk është respektuar. Në ndërrimet ciklike të depresionit dhe të
prosperitetit në shekullin XIX e deri në Luftën e Dytë Botërore ekuilibri gati rregullisht
ishte i prishur, sidomos me krijimin e deficitit në vitet e depresionit. Zhvillimi i
pabarabartë i konjukturës ekonomike dhe aktivitetit ekonomik e ka shkaktuar jo
ekuilibrin, ashtu që mungesa e mbulimit të shpenzimeve publike prej burimeve fiskale
është bërë gati rregull gjatë realizimit të buxhetit, ndërsa arritja e ekuilibrit buxhetor
paraqet përjashtim". Teoria klasike ishte kundër çdo deficiti dhe suficiti buxhetor. Ashtu
që doktrina klasike ishte për ruajtjen e përhershme të ekuilibrit buxhetor. Principi i
ekuilibrit buxhetor prishet kur të hyrat buxhetore janë më të mëdha sesa shpenzimet
buxhetore (suficiti buxhetor) si dhe kur shpenzimet buxhetore janë me të mëdha sesa të
hyrat buxhetore (deficit buxhetor). Që të vendoset ekuilibri i prishur buxhetor, duhet
rritur të hyrat buxhetore ose duhet zvogëluar shpenzimet buxhetore në rastin e paraqitjes
së deficitit buxhetor. Anasjelltas, duhet zvogëluar të hyrat buxhetore ose duhet rritur
shpenzimet buxhetore në rastin e paraqitjes së suficitit buxhetor.

Llojet e Buxhetit

Buxheti mund të jetë i disa llojeve dhe atë si në vijim:

·9 Buxhet personal: Buxheti personal paraqet të gjithë burimet e të ardhurave,
përcakton të gjithë shpenzimet dhe i baraspeshon këto të ardhura me shpenzimet.
·10 Shtetëror ose institucional: Buxheti shtetëror është plani i përmbledhur qeveritar i
të ardhurave dhe shpenzimeve. Në çdo vend, autoritetet e çdo niveli kanë buxhetet
e tyre që miratohen nga autoritetet përkatëse legjislative. Përgjithësisht, një
buxhet është i vlefshëm për një vit fiskal. Vitet e fundit po hartohen buxhet për
periudha afat-mesme (2 vjet), por ata nuk janë të detajuar si buxhetet vjetore.
·11 Buxheti i institucionit zhvillohet për një vit.

Hartimi i buxhetit kërkon përpjekje të mëdha dhe shihet si plani financiar për vitin e ri
buxhetor. Nëse një institucion zbaton me sukses planin brenda vitit financiar, atëherë ai
konsiderohet se ka plotësuar me sukses planet e tij financiare dhe ka arritur objektivat e
vendosura dhe anasjelltas.
Ekzistojnë edhe definicione tjera mirëpo te gjitha definicionet lidhur me buxhetin kane
këto karakteristika:

·12 Se buxheti është akt publik,

·13 Se buxheti është njëvjeçar,
·14 Se buxheti është parashikim me plan i te hyrave dhe te dalave, etj.

Cilësitë (karakteristikat) kryesore të buxhetit janë:

·15 Nga aspekti juridik, me që buxhetin e nxjerr organi përfaqësues më i lartë i çdo
bashkësie shoqërore-politike, sipas procedurës e cila është e njëjtë me aprovimin e
ligjit, atëherë mund të konstatohet se buxheti i ka cilësitë e ligjit.
·16 Buxheti është instrument financiar, i cili aprovohet për një vit.
·17 Me buxhet parashikohen të hyrat dhe shpenzimet publike për një vit buxhetor. Me
buxhet në mënyrë precize caktohen se cilat shpenzime publike shteti do t'i marre
 përsipër gjatë vitit, si dhe precizohet sasia dhe cilësia e të gjitha mjeteve të cilat
duhet siguruar për mbulimin e shpenzimeve publike. Prandaj, me buxhet
parashikohen dhe radhiten shpenzimet dhe të hyrat me qëllim që të sigurohet
vazhdimësi në financimin e funksioneve publike si dhe harmonizimi i konsumit të
shtetit sipas mundësive dhe të politikës ekonomike.
·18 Në buxhet shpenzimet dhe të hyrat e planifikuara shprehen në shuma monetare (të
parasë). Buxheti, pra, ka të bëjë me shumat e planifikuara, andaj ndryshon prej
bilancit i cili ka të bëjë me periudhën e kaluar. Prej bilancit mund të shikohet
realizimi - kryerja reale e të hyrave dhe shpenzimeve, kurse në buxhet shumat e
planifikuara me ato të realizuara nuk do të thotë që të përputhen gjë që sot është
rast i rregullt në të gjitha vendet.
·19 Buxheti duhet patjetër të aprovohet (lejohet) paraprakisht, para fillimit të vitit
buxhetor. Nuk mund të bëhen kurrfarë shpenzimesh nëpërmjet buxhetit para se të
aprovohet buxheti. Nëse buxheti nuk aprovohet me kohë për arsye të ndryshme,
duhet të bëhet financimi i përkohshëm në baze të vendimit të organit legjislativ.
·20 Buxheti është parashikim sistematik i të hyrave dhe i shpenzimeve si dhe pasqyrim
i të hyrave dhe shpenzimeve të klasifikuara sipas llojeve dhe qëllimit të
shfrytëzimit. Parashikohen llojet dhe shumat e të hyrave sipas burimeve të
mjeteve. Pra, në mënyre të hollësishme përcaktohet qëllimi i të hyrave dhe
shpenzimeve, përndryshe aprovimi i planit global i të hyrave dhe i shpenzimeve të
buxhetit nuk është cilësi e kuptimit të buxhetit.
·21 Buxheti është ligj sipas formës, i cili përmban edhe ligjin financiar, d.m.th. një
numër të madh ose të vogël të dispozitave të cilat kanë të bëjnë me realizimin e
buxhetit.
·22 Në buxhet lartësia dhe struktura e të hyrave dhe shpenzimeve duhet të jenë
plotësisht të harmonizuara dhe të radhitura në aspektin dinamik në mënyre që të
sigurohet vazhdimësie financimit të nevojave publike

Kryesisht, për rolin e buxhetit ekzistojnë dy teori: teoria klasike e liberalizimit dhe teoria
bashkëkohore.
Teoria klasike bazohet në konceptin se ekonomia private dhe qytetaret duhet të ndajnë
mjete për shpenzimet buxhetore për plotësimin e konsumit te përgjithshëm dhe të
përbashkët, kurse buxheti si dhe shteti duhet të jenë neutral sa u përket funksioneve
ekonomike.
Teoria bashkëkohore bazohet në atë se shteti sot i merr, përveç funksioneve klasike,
edhe disa funksione ekonomike, ashtu që mendon se financimin buxhetor duhet zgjeruar
edhe në funksionet ekonomike. Kështu që teoria dhe praktika është zhvilluar shumë në
hulumtimin e të hyrave dhe shpenzimeve të buxhetit dhe të efekteve të tyre. Madje, në
shumë shtete të sotme më se një e treta e të ardhurave kombëtare shpenzohen përmes
buxhetit. Kjo ka bërë që shkenca dhe praktika të interesohet për studimin e këtij lloji të
financimit shtetëror. Buxheti ka rol të shumëllojshëm në të gjitha sferat e riprodhimit si
në prodhim, konsum, kursim, rishpërndarje, stabilizim etj. Buxheti ndikon nëpërmjet të
hyrave në mënyra të ndryshme, duke e ngarkuar prodhimin, kurse me ane të shpenzimeve
mund të ndikoje në vëllimin dhe strukturën e themelimit të organizatave ekonomike, në
subvencionet e ndryshme të ekonomisë etj.
Pra, shteti i sotëm buxhetin e përdor si mjet financiar për intervenime në ekonomi me të
cilin orientohen rrjedhat ekonomike, arrihet ekuilibri në prodhim, shpërndarje, konsum,
kursim, investime etj. Buxheti bëhet instrument ekonomik në sferën e zhvillimit
ekonomik si instrument i intervenimit shtetëror në zhvillimin ekonomik dhe të politikës
sociale. Politika e financimit buxhetor ndikon në stabilizimin ekonomik të vendit. Nëse
ekziston nevoja që të zbatohet politika kundër inflacioniste, atëherë duhet bërë
restriksionin e konsumit të buxhetit shtetëror, me çka zvogëlohet niveli i kërkesës dhe
bazohet politika e suficitit buxhetor. Përkundrazi, në situata të depresionit dhe të
papunësisë udhëhiqet politika e deficitit buxhetor, rritja e shpenzimeve buxhetore, nxitja
e kërkesës dhe e konsumit, me ç’rast në mënyrë stimuluese ndikon në gjallërimin e
ekonomisë. Nëse bëhet rritja e shpenzimeve të prodhimit, e nga ajo edhe ngritja e
çmimeve, shteti mund të ndikoje në zvogëlimin e obligimeve fiskale të ekonomisë.
Për realizimin e analizës së gjithmbarshme të buxhetit është e nevojshme që të
shqyrtohen funksionet themelore të buxhetit. Teoria klasike e buxhetit është bazuar në
funksionin neutral të buxhetit. Është menduar se shpenzimet publike të rregullta dhe të
domosdoshme duhet të mbulohen me të hyrat e rregullta, ashtu që ndikimi ekonomik dhe
social nuk është pranuar, duke menduar se në atë sfere buxheti është neutral. Në
ekonominë moderne buxheti është bërë instrument shumë me rëndësi. Nëpërmjet buxhetit
bëhet rishpërndarja dhe shpenzimi i pjesës shumë të madhe të të ardhurave kombëtare.
Prandaj, buxheti nuk mund të ketë rol neutral, por, anasjelltas, ka ndikim shumë të madh,
madje edhe vendimtar, në zhvillimin ekonomik në shumë shtete.
Bazuar në teorinë financiare vendore dhe më gjerë mund të theksohet që funksionet
themelore të buxhetit janë:
Funksioni ekonomik i buxhetit. Funksioni ekonomik i buxhetit ka të bëje me caktimin
preciz të shpenzimeve publike si dhe të burimeve të mjeteve publike (të hyrave publike)
me të cilat do të mbulohen shpenzimet publike. Në teorinë klasike ka mbizotëruar
mendimi se shpenzimet publike duhet të mbulohen me të hyrat publike, d.m.th. është
bazuar në ekuilibrin e përhershëm ekonomik. Për këtë arsye. është menduar se buxheti
duhet të jetë në ekuilibër dhe me ndikim neutral. Në periudhën e liberalizimit ekonomik
klasik mbizotëronte botëkuptimi që shteti nuk duhet të përzihet në jetën ekonomike,
d.m.th. se shteti duhet të jetë neutral dhe të mos përzihet në zhvillimin ekonomik. Më
tepër është studiuar aspekti politik .dhe teknik i të hyrave dhe i shpenzimeve publike,
kurse ndikimi ekonomik i tyre nuk ishte sfere e interesimit të. teorisë klasike të buxhetit.
Sipas teorisë klasike është dashur që përherë të sigurohet ekuilibri i buxhetit, d:m.th.
ekuilibri i të hyrave dhe shpenzimeve.
Mirëpo, me paraqitjen e krizës se madhe ekonomike dhe të teorisë kejnziane të
intervenimit të shtetit gjithnjë e më shumë i është dhënë rëndësi ndikimit ekonomik të
buxhetit. Sidomos pas Luftës se Dyte Botërore, afro 35-47% të të ardhurave kombëtare të
shteteve të ndryshme janë përfshirë dhe rishpërndarja e tyre është bërë nëpërmjet
buxhetit. Kjo do të thotë se shteti modern kapitalist gjithnjë e më shumë përzihet dhe e
orienton zhvillimin ekonomik ashtu që funksioni ekonomik i buxhetit bëhet më kryesor.
Në teorinë moderne të shtetit të sotëm buxheti bëhet instrument më me rëndësi për
intervenime në ekonomi. Në këtë drejtim buxheti ndikon në drejtimin e rrjedhave
ekonomike, në ekuilibrin e prodhimit, në shpërndarje, konsum, kursim, investime dhe në
bilancin e pagesave. Prandaj, buxheti sot është, në rend të parë, instrument ekonomik në
sferën e politikës së zhvi1limit dheatë instrument i intervenimit shtetëror në zhvillimin
ekonomik dhe në politikën sociale. Shumica e shpenzimeve publike mbulohen me huana
publike ose me emisionin e parasë, me ç'rast vetëm rritet ndikimi i buxhetit në ekonomi.
Parimi i ekuilibrit buxhetor (të hyrave dhe shpenzimeve), i cili ishte kryesor në teorinë
klasike financiare, është zëvendësuar me politiken e deficitit të përhershëm të buxhetit.
Duke aplikuar politiken e deficitit ose të suficitit buxhetor, sot shtetet udhëheqin politiken
ekonomike anticiklike dhe të stabilizimit shumë me sukses. Këtë e zbaton kështu: nëse
është periudha e depresionit dhe e papunësisë, atëherë shteti udhëheq politiken e deficitit
buxhetor dhe të nxitjes (rritjes) se kërkesës dhe të konsumit dhe anasjelltas, nëse është
periudha e lulëzimit (prosperitetit) dhe e inflacionit shteti e udhëheq politikën e suficitit
buxhetor dhe të zvogëlimit të kërkesës dhe të konsumit këtë e bën duke marre dhe duke
tërhequr një pjesë të të ardhurave nëpër mjet politikës tatimore ose të huas shtetërore. Pra,
parimet klasike të politikës buxhetore zhduken dhe ua lëshojnë vendin parimeve të reja të
politikës së buxhetit. Kështu, politika e deficitit, përkatësisht suficitit buxhetor, është bërë
mjet shumë me rëndësi i intervenimit të shtetit me qëllim të udhëheqjes dhe të vendosjes
së ekuilibrit ekonomik. Me politiken buxhetore çdo shtet sot ndikon në konsumin e
gjithmbarshëm dhe në strukturën e saj në bazë të krijimit të mjeteve më të mëdha me anë
të caktimit të tatimit në llojet e ndryshme të konsumit. Por, edhe shpenzimet publike me.
të cilat plotësohen nevojat publike ndikojnë drejtpërdrejt ose në mënyrë të tërthortë në
konsum (plotësimi i nevojave të armatës, shkollave, spitaleve, ndihmat publike për
papunësi, ndihmat sociale etj., të cilat nxisin konsumin).
Me të hyrat publike (tatimi etj.) dhe me shpenzimet publike shteti me anë të buxhetit
ndikon në prodhim, konsum, investime, çmime, në vlerën e parasë, në masën monetare
etj. Me arkëtimin e tatimit, doganave, taksave dhe të formave të tjera me të cilat krijohen
të hyrat për mbulimin e shpenzimeve publike shteti ndikon në prodhim, duke përfshirë
(marrë) një pjesë të të ardhurave kombëtare. Të tatuarit e lartë ndikon në mënyrë negative
në prodhim nëpërmjet ngritjes së çmimeve të produkteve, sidomos kur prodhuesi nuk
mund ta bartë tatimin në konsumatorë ose kur çmimet bëhen të larta për konsumatorë.
Madje, me rishpërndarjen e të ardhurave kombëtare nëpërmjet buxhetit shteti mund të
ndikoje në investime dhe në gjallërimin e ekonomisë, sidomos kur ajo bie ne
recesion.Ndikimi i buxhetit në politiken monetare është i madh, sepse me krijimin e
suficitit buxhetor dhe pagimin (kthimin) e kredisë Bankës Qendrore ose tërheqjen e
suficitit buxhetor bëhet ndikim i madh deflacionist. Pastaj financimi i deficitit buxhetor
prej emisionit të parasë ka ndikim shumë të madh inflacionist. Buxheti ka ndikim
ekonomiko-financiar në:

·23 Stabilizimin ekonomik,

·24 Rishpërndarjen e të ardhurave kombëtare dhe
·25 Shpërndarjen (vendosjen) e resurseve në ekonomi.

Andaj këto funksione të buxhetit kanë rëndësi ekonomike dhe e bëjnë instrument me
rëndësi të politikës financiare dhe ekonomike.

Shpenzimet dhe të hyrat publike si elementë të Buxhetit

Me qëllim që Qeveria të luajë rolin e vet dhe të përmbushë obligimet e marra nga
zgjedhësit e saj, mes të tjerash ajo duhet edhe:
 ·26 Të mbledhë të hyra nga ekonomia në mënyrë të mjaftueshme dhe të përshtatshme,
dhe
·27 Që ato të hyra ti shpërndajë dhe përdorë në mënyrë të përgjithshme, efiçente dhe
efektive.
Buxheti nacional është instrumenti kryesor nëpërmjet të cilit planifikohen të bëhen këto
transaksione. Menaxhimi i shpenzimeve publike lidhet vetëm me aspektin e dytë, i cili
paraqet instrumentin kryesor për realizimin e politikave të Qeverisë. Megjithatë duhet të
kemi parasysh raportet integrale ndërmjet të hyrave dhe shpenzimeve, si p.sh. raportet
ndërmjet parave të mbledhura nga populli direkt ose indirekt dhe përdorimit të atyre
parave në mënyrën e cila reflekton qasjen më të mirë të preferencave të popullit. Po
ashtu, një bashkëpunim i ngushtë midis zyrtarëve tatimorë dhe atyre buxhetorë është i
domosdoshëm për fushat siç janë analizat makroekonomike dhe buxhetore në lidhje me
rritjen apo zvogëlimin e shpenzimeve publike ose të hyrave publike.
Ekziston një dallim i domosdoshëm ndërmjet pyetjes së politikës së shpenzimeve për
“çfarë” duhet të bëhen dhe të pyetjes së menaxhimit të shpenzimeve se “si” duhet të
bëhen shpenzimet? Tendenca për të vendosur kufij të fortë mes këtyre dy politikave mund
të çojë deri te politikat joreale buxhetore dhe të shpenzimeve. Prandaj, edhe dallimi mes
procedurave dhe proceseve të shëndosha të menaxhimit të shpenzimeve publike në njërën
anë dhe të qëllimeve të cilat duhet të arrihen në anën tjetër, mbetet mjaft i rëndësishëm.
Përveç të tjerash dhe mekanizmat, teknika, aftësitë dhe të dhënat e kërkuara për një
menaxhim të mirë të shpenzimeve publike janë të ndryshme nga ato që kanë të bëjnë me
formulimin e politikave të mira për shpenzimet.Në përgjithësi është e pranuar se sistemet
buxhetore janë të domosdoshme që ti arrijnë tri objektiva bazike:
·28 Arritja e disiplinës së përgjithshme fiskale: Disiplina fiskale arrihet me një
kontroll efektiv të totalit buxhetor, duke vendosur kufizime të shpenzimeve në
nivel të përgjithshëm të Qeverisë dhe të njësive shpenzuese. Kontrolli i
shpenzimeve totale është qëllimi i parë i çdo sistemi buxhetor.
·29 Të bëjë alokimin e resurseve në pajtim me prioritetet e Qeverisë.Alokimi efektiv
ka të bëjë me vendosjen e prioriteteve brenda buxhetit, të shpërndajë resurset
sipas prioriteteve të Qeverisë dhe të efektivitetit të programeve dhe të bëje
lëvizjen e resurseve nga prioritetet e vjetra kah ato më të reja ose nga aktivitetet
më pak produktive kah ato më shumë produktive, në pajtim me objektivat e
Qeverisë.
·30 Të nxisë ofrimin e shërbimeve efektive.Efektiviteti teknik ose operacional në
përdorimin e resurseve buxhetore lidhet me kapacitetin për implementimin e
programeve dhe të dhënies së shërbimeve me çmim sa më të ulët(p.sh.
minimizimi i shpenzimeve për njësi të inputeve ).
Këto tri objektiva janë komplementare dhe të ndërvarura njëra me tjetrën. Pa disiplinë
fiskale është e pamundur të arrihet implementim efektiv i prioriteteve të politikave dhe
programeve. Përmirësimi i sistemit të brendshëm të menaxhimit për arritjen e efektivitetit
të nevojshëm, është i pamundur pa vendosjen e kufizimeve të forta fiskale-buxhetore.
Shpenzimet publike

Teoricienët modernë mendojnë se shpenzimet publike në fakt janë sinonim i nevojave

publike të cilat përmbushen me angazhimin e mjeteve të shpenzimeve publike dhe se
pikërisht kjo e determinon vendin e tyre në financat publike. Më parë, mendojnë, ata
duhet trajtuar shpenzimet publike duke u bazuar në nevojat publike dhe pastaj duhet
trajtuar modalitetet me të cilat do të grumbulloheshin të hyrat e nevojshme
publike.Koncepcioni modern i shpenzimeve publike, analizës së shpenzimeve publike në
rend të parë i qaset nga aspekti dhe përmbajtja e tyre ekonomike dhe sociale dhe
dimensioni i tyre kualitativ. Shteti pjesën më të madhe të shpenzues me të cilat më së
lehti plotësohen nevojat publike.Shpenzimet publike dhe madhësia e tyre janë në lidhje të
ngushtë me faktin se cilat obligime shteti i merr mbi vete.
Prandaj, shpenzimet publike janë ato të dala, të cilat shteti i realizon në interes publik, me
qëllim të përmbushjes së nevojave shoqërore. Me shpenzime publike nënkuptojmë të
gjitha të dalat e shtetit në kuptim të gjerë, me qëllim të ushtrimit të funksioneve të tij të
bazuara në ligj dhe Kushtetutë. Totali i shpenzimeve publike është shuma e shpenzimeve
në llogaritë rrjedhëse dhe kapitale të sektorit publik dhe sipas definicionet është e
barabartë me shumën e të hyrave të konsoliduara të sektorit publik.
Sipas këtij definicioni, totali i shpenzimeve publike përbëhet nga këto komponentë:
Konsumi i sektorit publik – shpenzimet aktuale të mallrave dhe shërbimeve në çmime
të tregut të realizuara nga autoritetet qendrore dhe lokale.
Investimet në sektorin publik – përbëjnë shpenzimet në asetet fikse (toka dhe ndërtesa,
vetura, makineri, etj.).
Subvencionet – pagesat në llogaritë aktuale nga Qeveria qendrore dhe autoritetet lokale
për ndërmarrjet e sektorit publik dhe privat.
Grantet aktuale – grantet për sektorin personal, parimisht benefitet nacionale të
sigurimit siç janë beneficionet për të papunësuarit dhe pensionet.
Transferet e kapitalit – pagesat në llogaritë e kapitalit nga ana e Qeverisë qendrore dhe
lokale për sektorin publik dhe privat dhe jashtë, p.sh grantetintenzive dhe hipotekat mbi
pasurinë e qeverive lokale.

Llojet e shpenzimeve publike. Bazuar në ekzistimin e më tepër kritereve për

klasifikimin e shpenzimeve, shpenzimet publike mund të ndahen në këto lloje më
kryesore:

1. Shpenzimet publike të rregullta dhe të jashtëzakonshme

Një ndarje e tillë bëhet bazuar në kriterin e kohës kur lajmërohen këto shpenzime.
karakteristikat e shpenzimeve sipas këtij klasifikimi janë paraqitur më poshtë:
 Shpenzime publike të rregullta Shpenzime publike të jashtëzakonshme
Paraprakisht mund të parashihen Nuk mund të shihen paraprakisht
Lartësia e të cilave është relativisht stabile Nuk iu përgjigjen funksioneve të zakonshme të shtetit
Rregullisht lajmërohen në buxhetet e njësive Përdorimi i tyre mbaron me kalimin e periudhës
territoriale apo administrative buxhetore në të cilën ato kanë ndodhur (janë
lajmëruar)
Këto kritere për ndarjen e këtyre shpenzimeve publike, relativisht mund të mos jenë të
sakta, sepse nuk do të thotë gjithmonë se shpenzimet e rregullta janë relativisht stabile
ose se ato të jashtëzakonshmet gjithmonë janë të paparashikueshme. Shpeshherë ndarja e
tyre si e tillë mund të jetë edhe politike për të ruajtur baraspeshën buxhetore duke
siguruar edhe burime shtesë të të hyrave si huat, emisioni primar, tatimet e
jashtëzakonshme, etj.
Prandaj, si shpenzime publike të rregullta mund të klasifikohen ato shpenzime të cilat
lajmërohen rregullisht në një interval të caktuar kohor dhe në shuma të barabarta ose të
ndryshueshme, kurse shpenzimet publike të jashtëzakonshme mund të quhen ato
shpenzime publike të cilat lajmërohen në mënyrë sporadike prej kohe në kohë, si rezultat
i parashikimeve të pamjaftueshme.
Shpenzimet publike produktive dhe joproduktive. Kriteri sipas të cilit bëhet
ndarja në produktive ose rentabile dhe joproduktive ose jorentabile është mënyra se si ato
reflektojnë në ngritjen e kapaciteteve prodhuese me të cilat rriten të hyrat.
Nëse këto shpenzime rezultojnë me rritjen e kapaciteteve prodhuese përkatësisht rritjen e
të hyrave, atëherë ato konsiderohen shpenzime publike produktive ose rentabile. Ato
mund të jenë direkte produktive (shpenzimet e alokuara për ndërtim, rikonstruktim,
modernizim të objekteve të caktuara ekonomike) dhe indirekte produktive – ndërtimi i
komunikacionit (rrugës, hekurudhat, limanet, shkollimi i kuadrove për nevoja të
ekonomisë, etj.). Shpenzimet publike joproduktive ose jorentabile janë ato shpenzime
publike të cilat as direkt dhe as indirekt nuk ndikojnë në rritjen e kapaciteteve ekonomike
gjegjësisht në rritjen e të hyrave (shpenzimet e administratës, ushtrisë, etj.), por të cilat
gjithmonë nuk mund të konsiderohen plotësisht joproduktive.
Shpenzimet publike investive dhe të transferueshme. Shpenzimet publike
investive janë ata shpenzime të cilat ndikojnë në mënyrë direkte apo indirekte në rritjen e
BPSH (ndërtimi i objekteve ekonomike, objekteve komunale, etj). Shpenzime publike të
transferueshme janë ata shpenzime me të cilat nuk krijohet e mirë materiale e re dhe as që
ndikojnë në rritjen e BPSH. Me këto shpenzime bëhet ndarje e re e BPSH, përkatësisht e
pasurisë, ashtu që fuqia blerëse transferohet (bartet) nga njëri në subjektet tjera të një
vendi. P.sh me tatim mblidhen të hyra nga obliguesit tatimorë dhe me këtë rast zvogëlohet
fuqia e tyre ekonomike – blerëse, kurse shteti me ato mjete të mbledhura e rrit fuqinë
blerëse të subjekteve të tjera (p.sh transferet sociale, invalidët, ndihma të papunësuarve,
kamat në huat shtetërore, bursa për studentë, etj.).
Shpenzimet publike personale dhe materiale. Shpenzime publike personale janë
ata shpenzime të cilat shteti i realizon në paga, kompensimi për aftësinë e humbur për
punë, kontribute, forma të ndryshme të ndihmës për persona të caktuar, etj. Shpenzime
publike materiale janë ato shpenzime të cilat i realizon shteti me rastin e furnizimit me
objekte të luajtshme dhe pasuri të paluajtshme, të drejtat e ndryshme etj, dhe të cilat
ndodhin gjatë ushtrimit të funksionit të shtetit.

Shpenzime publike të shtyshme dhe të pashtyshme.Shpenzime të shtyshme janë

ato të cilat shteti mund t’i shtyjë për një kohë të caktuar, për shkak të mungesës së
mjeteve (p.sh ndërtimi i sallave sportive, koncertale, etj).Shpenzime publike të
pashtyshme janë ato shpenzime të cilat shteti në bazë të Kushtetutës dhe të akteve të tjera
ligjore duhet t’i kryejë pikërisht në kohën kur janë planifikuar (pagesa e pagave).

Shpenzimet publike monetare dhe jomonetare.Shpenzime publike zakonisht

ndodhin dhe realizohen në para, kurse ndodh që ato të jenë edhe jo monetare edhe pse
shumë rrallë (organizimi pa pagesë për të punësuarit, shpenzimet e lëndëve djegëse për
arsimtarët në viset rurale, etj.).
Shpenzimet publike të organeve qendrore, rajonale dhe lokale. Për vendet me
rregullim administrativ në disa nivele, është me rëndësi vendosja e raporteve të drejta
mes niveleve qendrore dhe niveleve të tjera. Çdo proces i decentralizimit duhet të
përcillet edhe me procesin e rritjes së pjesëmarrjes të njësive të ngushta territoriale në
mjetet e përgjithshme të dedikuara për shpenzime publike, në mënyrë që bartja e
kompetencave të mos jetë vetëm formale.
Përveç këtyre ndarjeve (llojeve) dhe siç kemi thënë edhe më herët, shpenzimet publike,
varësisht nga karakteri i shfrytëzimit të tyre mund të ndahen në shumë lloje. Sipas
karakterit ekonomik ato ndahen në shpenzime korrente dhe shpenzime kapitale, sipas
karakterit funksional i nënkuptojmë shpenzimet sipas njësive administrative të cilat i
përdorin burimet buxhetore, sipas mënyrës së financimit – llogaritare dhe
jashtëllogaritare, etj.

Shkaqet e rritjes së shpenzimeve publike. Në teorinë financiare shumë teoricient

janë marrë me analizën e shkaqeve të rritjes së shpenzimeve publike. Indikatorët e
shumtë tregojnë se në botë ekziston tendenca e vazhdueshme e rritjes së
shpenzimeve publike dhe në dinamikë e rritjes së tyre ndikojnë shumë faktorë. Me
rritjen e të ardhurave kombëtare të një vendi, rrjedhimisht do të vijë edhe deri te
rritja e shpenzimeve publike. Andaj edhe shtrohet pyetja se cilat janë shkaqet që
ndikojnë në rritjen e vazhdueshme të shpenzimeve publike në shtetet modern? Në
këtë pyetje qysh në fund të shekullit 19 ka bërë përpjekje të ofrojë përgjigje
shkrimtari gjerman AdolfWagner në librin e tij “Shkenca mbi financat”. Sipas tij,
tendenca për rritje të shpenzimeve publike rrjedh nga progresi social I cili
vazhdimisht zhvillohet dhe me këtë rriten edhe shpenzimet publike. Këtë tezë të
Wagnerit pasardhësit e tij e quajtën “Ligji i Wagnerit mbi rritjen e vazhdueshme të
shpenzimeve publike”. Wagneri, po ashtu, shkaqet e vazhdueshme të shpenzimeve
publike i gjen edhe në ndarjen e punës, shtimin e popullsisë, në rritjen e dendësisë
së banimit si dhe në procesin e urbanizimit.
Rritjen e shpenzimeve publike Wagneri po ashtu e gjen edhe në ndërvarësinë e tyre me
përparimin e kulturës dhe të ekonomisë kombëtare. Zhvillimi i kulturës dhe i ekonomisë
sjell deri te rritja e shpenzimeve publike. Me fenomenin e rritjes së shpenzimeve publike
janë marrë edhe autorë të tjerë, si p.sh. teoricienët anglezë Peacocka dhe Wiseman, si dhe
gjermani HerbertTimma. Të parët vërejtën rritjen e shpenzimeve publike në momentet e
katastrofave të mëdha ekonomike,natyrore dhe luftarake, të cilat, edhe pas sanimit të tyre,
nuk zvogëlohen por mbesin në nivelin e arritur.
Ata e mbështetën analizën e tyre për përcaktimin e shpenzimeve publike mbi një teori
politike sipas së cilës kryesisht “qeveritë dëshirojnë të shpenzojnë më shumë para,
qytetarët nuk dëshirojnë të paguajnë më shumë tatime, atëherë qeveritë duhet t’i
kushtojnë më shumë kujdes dëshirave të qytetarëve të vet”.Peacock dhe Wiserman e
shohin votuesin si një individ i cili dëshiron t’i ketë benefitet e të mirave publike, por i
cili nuk dëshiron të paguajë tatime. Kështu kur Qeveria të vendosë për shpenzimet të cilat
duhet planifikuar me buxhet, duhet t’i mbajë sytë hapur në reagimet e elektoratit për
tatimet e vendosura. Ata vlerësojnë se ekziston një nivel tolerance në tatimin, i cili vepron
si përkufizim mbi sjelljet e Qeverisë. HerbertTimm në analizën e shkaqeve të rritjes së
shpenzimeve publike i veçon të ashtuquajturit faktorë të përparimit kohor: natyrorë,
sistemorë, institucionalë dhe ideologjikë.
·31 Faktori natyror ka të bëjë me ngecjen e rritjes së shpenzimeve publike për
edukimin, shëndetësinë dhe programe të tjera sociale, derisa të mos kemi rritje të
të ardhurës për kokë banori deri në një nivel të caktuar. Teprica e të ardhurës në
fillim është shfrytëzuar për konsum privat.
·32 Faktori sistemor ka të bëjë me atë se rritja e shpejtë e të ardhurës në ekonominë e
tregut së pari lajmërohet në formë të rritjes mbiproporcionale të fitimit nga i cili
financohen investimet. Dhe vetëm pas kësaj rritet masa e të ardhurave dhe me
këtë edhe rëndësia e të mirave publike të cilat i shfrytëzojnë shtresat e gjëra të
popullsisë.
·33 Faktori institucional – vetë procesi i demokratizimit sjell deri te rishpërndarja
ligjore e të ardhurës.
·34 Faktori ideologjik – dallimet ideologjike kanë ndikuar mjaft në tempin e rritjes së
shpenzimeve publike. Teoria e Kejnsit i hapi dyert intervenimit të shtetit në
ekonomi gjendje e cila ndikoi në rritjen e shpenzimeve publike.

Autorë të tjerë po ashtu përmendin edhe shkaqe të tjera të cilat kanë ndikuar në rritjen e
shpenzimeve publike, si p.sh. rritja e pjesëmarrjes së shpenzimeve publike për qëllime
ushtarake në totalin e shpenzimeve qeveritare, përparimi teknologjik i cili kërkon më
shumë mjete për hulumtime shkencore, struktura moshore e popullsisë sidomos në vendet
e zhvilluara, ndryshimi në çmimet relative në dobi të veprimtarive shoqërore të cilat
gjithherë e më tepër po bëhen intensive me punë dhe kapitale, shkaqet e edukimit,
shkaqet sociale, infrastrukturore, për mbrojtjen e ambientit etj.
G.Jeze shkaqet e rritjes së shpenzimeve publike i klasifikon në dy kategori kryesore,
varësisht nga ajo se ato shkaqe a sjellin deri te rritja provizore apo reale e shpenzimeve
publike.
Sipas tij shkaqet provizore të rritjes së shpenzimeve publike janë:
·35 Ndryshimet në fuqinë blerëse të parasë ndikojnë në ndryshimin e nivelit të
çmimeve: zvogëlimi i fuqisë blerëse të parasë sjell ngritjen e çmimeve, kurse
ngritja e fuqisë blerëse të parasë sjell zvogëlimin e çmimeve. Deri te rritja
provizore e shpenzimeve publike vjen atëherë kur për shkak të zvogëlimit të
fuqisë blerëse të parasë rritet niveli i çmimeve dhe me këtë edhe shuma e të
 ardhurave.
·36 Rritja e numrit të popullsisë po ashtu ndikon në rritjen e shpenzimeve publike
me të cilat mbulohen nevojat e ndryshme publike, si p.sh. shpenzimet për
edukimin, kulture, mbrojtje shëndetësore, veprimtari komunale, administrate etj.
Rritja e shpenzimeve kërkon edhe rritjen adekuate të të hyrave. Rritja e të hyrave
do të realizohet jo si rezultat i rritjes së ngarkesës tatimore( për numrin e
deriatëhershëm të popullsisë) por si rezultat i rritjes së numrit të obliguesve
tatimorë si rezultat i shtimit të popullsisë. Prandaj, banorët e rinj do të bëhen edhe
obligues të rinj tatimorë, me çka edhe të hyrat publike do të rriten për të mbuluar
rritjen adekuate të shpenzimeve publike.
·37 Ndryshimet në teknikën e përpunimit të buxhetit llogaritar Ndryshimet në
teknikën e përpunimit të buxhetit si instrument i financimit të shpenzimeve
publike, gjithashtu i takojnë shkaqeve provizore të cilat sjellin deri te rritja e
shpenzimeve publike.
Shkaqet reale të rritjes së shpenzimeve publike sipas Jeze janë;
·38 Ekonomike,
·39 Politike dhe
·40 Financiare.
Rritja reale e shpenzimeve publike është kompatibile me rritjen e pjesëmarrjes së tyre ne
BrutoProduktin Shoqëror të një vendi. Me fjalë të tjera, kur në paraqitje harxhohet shuma
më e madhe e produktit shoqëror për shpenzime publike, atëherë themi se është realizuar
rritje reale e shpenzimeve publike. Kjo rritje quhet edhe rritje relative e shpenzimeve
publike, sepse ajo përmban ndryshimin e raporteve mes produktit shoqëror edhe
shpenzimeve publike, por që shpenzimet publike ne pjesën e rritur të produktit shoqëror
kanë pjesëmarrjen më të madhe në përqindje. Nëse deri te rritja e shpenzimeve publike
vjen për shkak të aktiviteteve të cilat shteti i ndërmerr në lidhje me ecuritë ekonomike,
atëherë kemi të bëjmë më shkaqet ekonomike të cilat ndikojnë në rritjen e shpenzimeve
publike. Funksioni ekonomik i shtetit ka qenë i pranishëm në të gjitha vendet si në tipit
socialist të rregullimit shtetëror, ashtu edhe në vendet në zhvillim por edhe me industri të
zhvilluara, funksioni i cili njihet si intervenim i shtetit ne ekonomi.
Shkaqet e intervenimit të shtetit në ekonomi janë të shumta, qoftë direkte apo indirekte,
si p.sh nëse rezulton të kemi zvogëlim të eksportit dhe rritje të importit, zvogëlim të
aftësisë konkurruese në tregjet ndërkombëtare të produkteve vendore, strukturë të
pavolitshme ekonomike, shkallë të lartë të inflacionit, shkallë të lartë të papunësisë,
shfrytëzim jo i mjaftueshëm i kapaciteteve, disparitet në çmim etj., atëherë shteti me
masa të caktuara p.sh. hua në kushte të volitshme (kamata benificuese), dhënie të
premive, regreseve, subvencioneve, kompensimeve etj., do të ndikojë në zbutjen e
shkaqeve të cilat e kanë sjellë ekonominë në një gjendje të
pavolitshme.Edheshkaqetpolitikendikojnë në rritjen e shpenzimeve publike dhe atom und
të jenë të brendshme dhe të jashtme.Shkaqet e brendshme kanë të bëjnë me rregullimin e
brendshëm shoqëror-politik të një vendi. Në vendimet me rregullim shoqëror të tipit
centralist shpenzimet publike mund të jenë më të vogla sesa te ato me shkallë më të lartë
decetralizimit, Në shtetet fedarale kemi një paralelizëm në ushtrimin e funksioneve
shtetërore dhe rrjedhimisht edhe shpenzime publike më të mëdha etj.Shkaqet e jashtme të
cilat ndikojnë në rritjen e shpenzimeve publike kanë të bëjnë me raportet në marrëdhëniet
ndërkombëtare dhe shpenzimeve të mbrojtjes.
Shkaqet financiare të rritjes së shpenzimeve publike kanë të bëjnë në njërën anë me
pengesat e borxhit (obligimeve) të shtetit që rezultojnë nga kryerja e funksioneve të tij
dhe na menaxhimi I keq i mjeteve me të cilat disponon shteti për plotësimin e nevojave
publike, ne anën tjetër, Prandaj, siç shihet edhe nga analiza e deritashme, ekzistojnë një
numër i madh i arsyeve për rritjen e pjesëmarrjes së shpenzimeve publike në Bruto
Produktin shoqëror të një vendi, për ajo që është më me rendësi ka të bëjë me faktin e
përcaktimit “ të nivelit optimal të pjesëmarrjes së shpenzimeve publike në BPSH dhe
përcaktimit i shkallës së rrezikut eventual në rritja e tyre”.Me problematikën e shkaqeve
të rritjes së shpenzimeve publike janë marrë edhe shumë autorë të tjerë si Mesgrave
(1969) dhe Rostow1971) bëjnë përpjekje që rritjen e shpenzimeve publike ta paraqesin
nëpërmjet fazave të zhvillimit.

Parimet, efikasiteti dhe vlerësimi i shpenzimeve publike

Trendi i shpenzimeve publike, siç është vërejtur edhe nga seksionet e mëparshme, është
në rritje të vazhdueshme për shkak të përmbushjes së nevojave aktuale por edhe të
nevojave të reja publike. Prandaj, rritjen e shpenzimeve publike duhet trajtuar në lidhje të
ngushtë me të hyrat publike prej të cilave edhe përmbushen shpenzimet publike.
Rrjedhimisht , nisur nga kjo , rritja e shpenzimeve publike do të thotë edhe rritje e të
hyrave publike të cilat duhet shfrytëzuar racionalisht dhe në mënyrë sa me efikase. Për
këtë arsye edhe shtrohet nevoja e gjetjes së modaliteteve më të përshtatshme për arritjen e
këtij qëllimi.Në literaturën financiare mund të gjenden parime të caktuara , të cilat duhet
aplikuar me rastin e realizimit të shpenzimeve publike për qëllime të caktuara.
Mund të thuhet se, pavarësisht dallimeve të caktuara midis , megjithatë ekziston një qasje
pothuajse shumë identike në aplikimin e parimeve të ngjashme në të gjitha vendet.
Kështu sot dallojmë këto lloje të parimeve të shpenzimeve publike.
·41 Parimi i interesit publik
·42 Parimi i kursimit
·43 Parimi i prioritetit dhe proporacionalitetit
·44 Parimi i burimeve të mjeteve dhe
·45 Parimi i harmonizimit të të hyrave dhe shpenzimeve.
Parimi i interesit publik.Ky parim mbështetet në kërkesën qe shpenzimet publike
të shfrytëzohen për përmbushjen e nevojave të përgjithshme. Me fjalë të tjera,
mjetet e mbledhura për përmbushjen e nevojave publike nuk duhet të përdoren për
përmbushjen e interesave individuale ose të grupeve të ngushta të interesit. Me
interes publik nënkuptojmë interesin e të gjithave ose shumicës se popullatës së
një vendi. P.sh. nëse mblidhen mjete për ndërtimin të shkollave, bibliotekave,
rrugëve etj. Në këtë rast edhe do të realizohet parimi më interes publik, sepse ato
do të përdoren jo për interesa individuale ose grupore por për interesa të
përgjithshme.
Parimi i kursimit.Parimi i kursimit (parimi i efektit optimal) mbështetet në faktin se
mjetet e dedikuara për shpenzimet publike duhet të përdoren pas analizave
gjithëpërfshirëse të shumë varianteve dhe pastaj të shfrytëzohet ai varianti i cili sjell
efektet më të mëdha (optimale) me investime më të vogla. Ky pari nuk duhet krahasuar
me parimin e kursimit sepse nuk do të jetë racionale, p.sh të kursehet në sezonin e dimrit
në ngrohjen e shkollave dhe si rezultat i këtij ‘kursimi’ të rriten shpenzimet për kujdesin
shëndetësor për të sëmurët nga ftohja. Parimi i kursimit duhet të identifikohet me nevojën
e menaxhimit racional të të hyrave publike, duke mos rrezikuar funksionimin normal të
aktiviteteve për të cilat realizohen shpenzimet publike.

Parimi i prioritetit dhe i proporcionalitetit.Këto parime aplikohen në rastet kur

vëllimi i mjeteve financiare në dispozicion është më i vogël sesa i mjeteve të nevojshme
për përmbushjen e atyre nevojave. Në raste të tilla duhet të përdoret njëra nga këto dy
metoda:
·46 Nevojat publike vendosen sipas (urgjencës) prioriteteve, për përmbushjen e tyre
dhe ashtu vazhdohet deri në realizimin e tyre. Për shembull, nëse në një shkollë
duhet të vendoset rrjeti elektrik, të ndërtohet salla sportive apo edhe rrjeti
satelitor, atëherë prioritet do të ketë vendosja e rrjetit elektrik, dhe
·47 Nëse nuk mund të aplikohet parimi i prioriteteve sepse disa kërkesa edhe mund të
jenë të njëjtës urgjencë (prioritet), atëherë aplikohet parimi i proporcionalitetit, me
ç’rast secila nga pozicionet e shpenzimeve duhet të zbritet për një përqindje të
caktuar deri në nivelin e mjeteve në dispozicion.

Parimi i burimit të mjeteve.Me rastin e grumbullimit të mjeteve të dedikuara për

përmbushjen e nevojave publike duhet pasur kujdes që ato të grumbullohen nga të
ardhurat, pra nga BPSH dhe vetëm në raste të caktuara (fatkeqësitë natyrore, luftërat, etj.)
dhe në kohë sa më të shkurtër edhe nga pasuria. Të hyrat duhet të mblidhen nga të
ardhurat e gjenerueshme, sepse edhe mund të kontrollohen më lehtë për të mos e
tejkaluar nivelin e BPSH.
Parimi i harmonizimit te te hyrave dhe shpenzimeve. Ky parim kërkon që shpenzimet
publike në kohë dhe në vëllim duhet të jenë të harmonizuara (barabarta) me të hyrat
publike. Shpenzimet publike duhet të planifikohen që të realizohen në kohën kur
planifikohet se do të realizohen të hyra publike.
Efikasiteti i shpenzimeve publike. Shpenzimet publike paraqesin ato të dala të cilat
organet kompetente të shtetit i realizojnë për përmbushjen e obligimeve me interes të
përgjithshëm publik. Mjetet të cilat shërbejnë për këto qëllime grumbullohen nga
personat fizikë dhe juridikë në formë të tatimeve, kontributeve, taksave, huave, doganave
etj. Prandaj, të hyrat publike dhe të dalat publike janë në lidhje të ngushtë njëra me tjetrën
dhe edhe trajtimi i tyre duhet të shihet si një ndërvarësi kauzale.
Efektet e shpenzimeve publike manifestohen në mënyra të ndryshme dhe në fusha të
ndryshme, sociale, ekonomike dhe politike, intensiteti i të cilave varet nga ecuritë
konjukturale dhe struktura ekonomike e një vendi si p.sh:
·48 Shpenzimet publike mund të kenë efekte të shumëfishta në prodhim, të shprehura
në formë direkte dhe indirekte. Ndikimi direkt i shpenzimeve publike në prodhim është
rezultat i angazhimit të mjeteve për ndërtimin e kapaciteteve prodhuese, për investime në
ekonomi (modernizimi i ndërmarrjeve ekzistuese dhe ndërtimi i të rejave) dhe kjo do të
ndikojë drejtpërdrejt në rritjen e prodhimtarisë dhe rrjedhimisht edhe në rritjen e të
ardhurës.Ndikimi indirekt i shpenzimeve publike në prodhim ka të bëjë me angazhimin e
tyre në fushën e arsimit dhe edukimit, në fushën e sigurimit shëndetësor, të mbrojtjes
sociale, të kujdesit mjekësorë etj. Dhe të cilat do të kenë efekte pozitive në ekonomitë
nacionale.Në një mënyrë, shpenzimet publike mund të ndikojnë në mënyrë ekspansive
ose restriktive në ecuritë ekonomike. Në mënyrë ekspansive, ndikimi i tyre do të jetë
p.sh: investimet në ndërtimin e rrjetit rrugor modern, të cilat investime ndikojnë
pozitivisht në zhvillimin e industrisë automobilistike dhe në krijimin e të ardhurave nga
një zinxhir i tërë prodhues që lidhen me këtë industri.
Shpenzimet publike mund të kenë edhe karakter restriktiv në prodhimtari, duke ndihmuar
në zvogëlimin e prodhimtarisë dhe rrjedhimisht të BPSH. Nëse shpenzimet janë të
mëdha, atëherë do të thotë se për përmbushjen e tyre duhet të rishpërndahet një pjesë më
e madhe e BPSH. Kjo rishpërndarje do të thotë se nëpërmes të tatimeve dhe dhënieve
tjera fiskale do të zvogëlohet fuqia ekonomike dhe blerëse e obliguesve tatimorë dhe
rrjedhimisht me këtë do të zvogëlohet edhe blerja e produkteve nga ana e tyre. Kjo pastaj
do të ndikojë në rënien e prodhimtarisë, e cila duhet t’i përshtatet nivelit të kërkesës por
edhe në zvogëlimin e mundësive të vetëfinancimit të riprodhimit të zgjeruar të subjekteve
ekonomike.
·49 Shpenzimet publike ndikojnë në mënyra të ndryshme edhe në nivelin e konsumit.
Një nga efektet e tilla p.sh. mund të marrim transferin e llojit të caktuar të shpenzimeve
te ato kategori shfrytëzuesish ku fuqia blerëse e tyre më herët nuk ka ekzistuar ose
pjesërisht ka ekzistuar (p.sh. pensionistët, të papunësuarit etj.). Me rritjen e fuqisë së tyre
blerëse, sado e vogël të jetë ajo, do të rritet edhe konsumi.Efektet e shpenzimeve publike
në konsum mund të ndikojnë edhe në nivelin e çmimeve (të rriten, të zvogëlohen apo
edhe të kenë veprim neutral). Ndërtimi dhe pajisja e objekteve shëndetësore dhe
shkollore, shpenzimet publike për nevoja ushtarake etj. Mund të ndikojnë në ngritjen e
çmimeve të produkteve dhe shërbimeve të nevojshme. Këto efekte mund të ndryshojnë
varësisht nga ecuritë konjukturale për produkte të caktuara. Për shembull, nëse rriten
nevojat e ushtrisë për produktet e caktuara, do të vijë deri te zgjerimi dhe ndërtimi i
kapaciteteve prodhuese dhe do të kemi një ekspansion të atyre produkteve. Kjo do të
shtojë mundësitë për punësim të ri, me ç’rast do të shtohet konsumi, prodhimi dhe e
ardhura e përgjithshme dhe e kundërta.Konjuktura ndikon në llojin dhe në lartësinë e
shpenzimeve publike të cilat i’u përshtaten ose të këtyre cikleve konjukturale.

Të hyrat publike

Të hyrat publike në Republikën e Maqedonisë sigurohen nga tatimet,doganat, akcizat

dhe nga taksat e tjera administrative dhe gjyqësore, si dhe nga të ardhurat të cilat nuk
burojnë nga tatimet (taksat publike të përcaktuara me ligj, gjobat në të holla, dallimi
pozitiv ndërmjet të hyrave dhe të dalave të Bankës popullore të Republikës së
Maqedonisë, etj.), përkatësisht të ashtuquajturat të ardhura pa tatim. Donacionet e
pranuara nga vendi dhe nga jashtë, si dhe huat e marra në vend dhe jashtë gjithashtu
trajtohen si të ardhura të Buxhetit. Fondet sigurojnë të ardhura nga kontributet dhe
kompensimet, si dhe nga donacionet e marra nga vendi dhe nga jashtë. Transferet
buxhetore për fondet, gjithashtu paraqesin të ardhura, derisa shikuar nga aspekti i
buxhetit të pushtetit qendror, të njëjtat janë të dala (derdhjet e mjeteve nga buxheti i
pushtetit qendror).
Buxheti i pushtetit qendror i përfshin të ardhurat dhe shpenzimet e shfrytëzuesve
buxhetorë dhe individëve të tyre shfrytëzues.
Shfrytëzues buxhetorë - janë shfrytëzuesit e mjeteve nga Buxheti nga sfera e pushtetit
ligjvënës, ekzekutiv dhe atij gjyqësor. Institucionet nga sfera e arsimit dhe shkencës,
kulturës, mbrojtjes sociale, gjyqësisë dhe prokurorisë, sipas Ligjit për buxhete, janë të
kategorizuara si shfrytëzues individë të mjeteve nga Buxheti i Republikës së Maqedonisë
dhe financohenpërmes shfrytëzuesve të Buxhetit nga sfera përkatëse. Ministria për
financa udhëheq regjistër për shfrytëzuesit e mjeteve buxhetore dhe të shfrytëzuesve të
tyre si individë.
Duhet theksohet se përveç të ardhurave dhe shpenzimeve të Buxhetit, pjesë përbërëse
janë edhe të ardhurat e çdo shfrytëzuesi dhe individi shfrytëzues, të cilat dalin nga: të
ardhurat që paguhen nga organi, të ardhurat nga aktivitetet të cilat nuk financohen nga
Buxheti (aktivitete vetëfinancuese), të ardhura nga donacionet, dhe të ardhurat nga
kreditë si dhe shpenzimet të cilat shfrytëzuesit dhe individët shfrytëzues i realizojnë nga
këto të ardhura.

Tatimet si burim kryesor i të ardhurave publike

Tatimet janë të ardhura në para të shtetit, që përcaktohen dhe imponohen me ligj, dhe nuk
janë të kthyeshme, dhe as që ka kompensim të caktuar paraprakisht. Historikun e
tatimeve e ka përshkruar K.Neumark, i cili thotë se: “Nga dhurimet formale paraprake
vullnetare, përmes dhënieve dhe bartjeve edhe më tutje mbi bazë vullnetare, por me
prezence dominuese të elementeve të detyrueshërisë, janë zhvilluar tatimet, si të ardhura
juridike të detyrueshme. Nga historiku i të ardhura publike, pamë se tatimet si burim
kryesor i të ardhurave paraqiten në stadin e kapitalizmit të zhvilluar, me paraqitjen e
nevojave të rritura dhe funksioneve të shtuara të shtetit, në sferën sociale, stabilizuese,
ekonomike etj. Ndërkaq, karakteristikat që lidhen ngushtë me kuptimin e tatimeve dhe
vetitë që tatimeve u japin esencën dhe kuptimin e tyre quhen karakteristika të
rëndësishme të tatimeve. Një numër i konsiderueshëm ekonomistësh në shtetet
bashkëkohore vënë në dukje: imponimin e tatimeve, moskthimin e tatimeve, mungesën e
kompensimit të drejtpërdrejt, padestinueshmërinë e tatimeve, tatimet qe mblidhen për
interes publik dhe tatimet që janë të ardhura-para të shtetit.
·50 Imponimi i tatimeve, tatimet rrjedhin si formë e derivuar nga e drejta e shtetit për
tatimin, që në shtetet moderne, kjo e drejtë përcaktohet në aktin më të lartë juridiko-
kushtetues të shtetit-Kushtetutën.
·51 Pakthyeshmëria e tatimeve, tatimet janë të pakthyeshme dhe ndërrojnë
strukturën e titullarit, pra me pagesën e tatimeve bëhet bartja e një pjese të ardhurave
nga sektori privat (njerëzit dhe kompanitë e tyre) në sektorin publik, pa detyrim
kthimi.
·52 Mungesa e kompensimit të drejtpërdrejtë, tatimet nuk janë kompensim i
drejtpërdrejtë i shërbimeve të shfrytëzuara të të mirave publike që shteti i siguron dhe
financon në suaza të kompetencave të veta, Shteti nuk është i detyruar që në mënyrë
të drejtpërdrejtë vlerën e marrë të kompensojë me ndonjë të mirë të caktuar materiale
ose shërbyese. Kjo karakteristikë, i dallon tatimet nga taksat, që paraqesin kompensim
specifik për shërbimin konkret të kryer nga shteti ose trupi juridiko-publik.
·53 Padestinueshmëria e tatimeve, nuk ekziston destinimi paraprak i përdorimit të
tatimeve, pasi që shpenzimi i tyre bëhet ne bazë të nevojave të shtetit të planifikuara
në proces të buxhetimit, për destinime të caktuara në buxhet. Në shtetet
bashkëkohore, tatimet edhe pse vazhdojnë ta ruajnë detyrën e tyre fiskale, ato gjithnjë
e më tepër marrin edhe funksione jofiskale të karakterit ekonomik, social etj.
·54 Tatimet mblidhen për interes publik, zakonisht me ato sigurohen të mira publike
për konsum publik.
·55 Tatimet janë të ardhura - para të shtetit, sot ato realizohen vetëm në vlera
monetare, por gjatë historisë ato janë mbledhur edhe në forma të ndryshme natyrale.

Parimet e tatimeve

Që në kohërat antike, filozofë, ekonomistë apo shkencëtarë të politikës kanë kërkuar të

dallojnë parimet, sipas të cilave duhet të përcaktohet sistemi tatimor. Në fillim synimet e
para ishin në vendosjen e rregullave për një efektivitet më të madh administrativë dhe për
një shpërndarje më të drejtë dhe të paanshme të barrës tatimore. Por, me kalimin e kohës,
kompleksiviteti i shteteve moderne i ka rritur kërkesat e sistemit tatimor në përgjithësi.
Që nga katër rregullat fillestare tatimore të AdamSmithit, barazia e trajtimit, saktësia dhe
siguria e taksës për t’u paguar, lehtësia dhe leverdia ekonomike, sot janë përpiluar një
mori rregullash, ose një pasqyrë më e pasur e rregullave tatimore, me ç ‘rast do veçojmë
ato më kryesoret:
·56 Qartësia dhe kuptueshmëria e tatimeve për kontribuesit tatimor dhe për
personat e tatimuar, si dhe mosvendosja arbitrare e tatimeve nga operatori
publik-shteti;
·57 Thjeshtësia e sistemit tatimor për t’u administruar me një kosto të ulët dhe
administratë efikase, qoftë drejtpërdrejtë për administratorët, qoftë tërthorazi
 për kontribuesit dhe të pakësojë mundësin e evazionit.
·58 Paanshmëria e shpërndarjes së barrës tatimore, qoftë në kuptimin e
paanësisë horizontale (që nën kupton një trajtim të barabartë njerëzish të
barabartë), apo në kuptimin e paanësisë vertikale (që imponon një trajtim të
ndryshëm individësh në situate të ndryshme);
·59 Rishpërndarja e të ardhurave dhe pasurisë në drejtim dhe në masë që
konsiderohet shoqërisht e dëshirueshme dhe e pranueshme;
·60 Sistemi tatimor duhet të jetë më efektiv, në mënyre që të mos bëhen
padrejtësi në shpërndarjen e burimeve dhe, t’i korrigjoj padrejtësitë
ekzistuese në shpërndarjen e burimeve tatimore;
·61 Sistemi tatimor duhet t’i përmbush kërkesat për stabilizimin e të ardhurave
kombëtare dhe të favorizoj zbatimin e politikave tatimore për këtë qëllim;
·62 Sistemi tatimor duhet t’u përshtatet aspekteve të zhvillimit të vendit.
Ekzistenca e parimeve të ndryshme mundëson në praktik të verifikohen kontraste dhe
mos përputhje si pasoj e të cilave, p.sh. një tatim administativisht i thjesht mund të mos
ketë efektivititet, apo të mos përbëjë në mjet me efekt politiko-ekonomik. Në këto raste
duhet të zgjedhim midis parimeve të ndryshme, zgjedhe që do të bëhet nga operatori
publik në bazë të objektivave shoqërore dhe interesave të tij private. Një sistematizim më
të plotë të parimeve tatimore ka bërë teriocienti financiar gjerman i shek. XIX, A. Wagner,
i cili ka formuluar nëntë parime themelore të sistemuara ne katër grupe;
·63 Parimet financiare me të cilët vendosen dy kriteret- ai i produktivitetit dhe
i elasticitetit;
·64 Parimet ekonomike me të cilën vendosen kriteret si: parimi i zgjedhjes së
drejtë të burimit tatimor dhe parimi i zgjedhjes së drejtë të normës tatimore;
·65 Parimet socio-politike me të cilët përcaktohet kriteret vijuese, parimi i
përgjithësimit të detyrimit tatimor dhe parimi i një trajtshmërisë në shpërndarjen
e barrës tatimore dhe
·66 Parimet tekniko-tatimore, përmes të cilave vendosen kriteret vijuese:
parimi i përcaktimit të tatimit, parimi i përshtatjes së tatimit dhe parimi i
ekonomizimit në mbledhjen e tatimit.
Në literaturën bashkëkohore të financave publike, gjithashtu kujdes i veçantë i kushtohet
problematikës së parimeve tatimore. Laureati i çmimit Nobel për ekonomi, amerikani
XhozefStigllc, ka përcaktuar “pesë karakteristika të preferuara të ço sistemi tatimor”, të
cilat mund të identifikohen si parime tatimore më të qëlluara të kohës:
Parimi Përshkrimi
Efikasiteti ekonomik sistemi tatimor nuk duhet ta rrënoj alokimin efikas të resurseve
Thjeshtësia administrative sistemi tatimor të jetë i thjeshtë dhe ekonomik në aplikim
Elasticiteti sistemi tatimor t’u përshtatet kushteve ekonomike të vendit
 Përgjegjësia politike sistemi tatimor dhe ngarkesa tatimore të jenë rezultat i vullnetit
politik të qytetarëve
Drejtëshmëria sistemi tatimor të jetë i drejtë ne raport me qytetarët dhe të ardhura
të ndryshme, që është sfidë moderne e të gjitha sistemeve tatimore

Zbërthimi i mëtutjeshëm dhe i veçantë i katër grupeve të parimeve tatimore është i

nevojshëm për shtjellimin e teorive fiskale, të cilat bazohen mbi parimet e theksuara
tatimore.

Klasifikimi dhe llojet e tatimeve

Edhe pse ekzistojnë lloje të ndryshme të klasifikimeve të tatimeve në shkencën e

financave, ne do të ndalemi në disa prej këtyre:
·67 Tatimet e drejtpërdrejta që godasin shfaqjet e menjëhershme të aftësive
kontribuese, siç janë tatimet nga të ardhurat dhe nga pasuria dhe tatimet e
tërthorta, që përputhen me shfaqje të tërthorta të aftësive kontribuese, siç janë
p.sh. tatimet në konsum ose në transfer të pasurisë.
·68 Tatimet mundë të jenë të përgjithshme ose speciale, varësisht nga fakti se a
aplikohen në të gjitha elementet e një gjinie (p.sh. tatimet në të ardhura apo në
konsum), apo aplikohen në vetëm disa prej tyre (p.sh. në të ardhura nga renta ose
kamata, si dhe në konsumin vetëm të mallrave luksozë).
·69 Një ndarje tjetër paraqesin tatimet reale, që lidhen me një objekt të tatimuar, të
caktuar (përgjithësisht në përpjesëtim me ato, në mënyrë që të shmangen
diskriminimet midis një apo më shumë objekteve të tatimuara), apo personale, të
cilat kanë parasysh edhe pozitën individuale të kontribuesit (dhe që, ndërkohë,
janë në gjendje të njësohen me kritere progresiviteti).
·70 Një klasifikim tjetër ka të bëjë me tatimet advaloremqë bazohen në vlerën e bazës
së imponuar tatimore (të ardhurat e realizuara, vlera e mallrave në konsum, vlera
e pasurisë, etj.) dhe tatimet specifike që kanë për objekt tatimi një tërësi fizike, siç
është sasia e prodhuar, pesha, vëllimi, etj. (p.sh. akciza e derivateve të naftës në
sasi të prodhuar), Në rastin e parë, allkuota caktohet në pjesëmarrje relative-në
përqindje, kurse në rastin e dyte në njësi monetare, p.sh. 18% e TVSH-së në
mallrat e konsumit të gjerë dhe 15.3 denar akcizë në çdo litër benzinë.
·71 Tatimet mund t’i referohen një vlerë efektive (p.sh. çmimi i faktik shitës i
automobilit), apo një vlerë të supozuar ose të përcaktuar në njëfarë mënyre (p.sh.
vlera e tokës ndërtimore, e supozuar si vlerë e tregut, ose e përcaktuar nga një trup
vlerësuesish-komision në bazë të parametrave dhe kritereve përkatëse ekonomike.
·72 Me rëndësi themelore janë edhe dallimet midis tatimeve lidhur zotërimin apo
transferimin e pasurisë dhe tatimeve të lidhurame flukset monetare që ndodhin ne
ekonomi. Në të dytët, tatimet kanë të bëjnë me ndërmarrje apo me individë, me
tregun e prodhimeve, apo me atë të faktorëve të prodhimit dhe me shitësit apo me
 blerësit.
·73 Një ndarje tjetër, bazohet në atë se, a janë burimet e të ardhurave të sigurta dhe të
përhershme, apo jo të sigurta dhe jo të përhershme, në tatime të fundura dhe të
pafundura.
·74 Shpesh herë haset edhe një ndarje në bazë të burimit dhe formës së të dhënave për
përcaktimin e tatimit në tatime kadastrale dhe tarifore. Të dhënat kadastrale
paraqiten në libra dhe dokumente publike që konsiderohen gjithnjë si të sakta
përderisa nuk argumentohet e kundërta, kurse të dhënat tarifore janë të
përcaktuara paraprakisht më akte zyrtare-tarifa tatimore.

Tatimi personal në të ardhurave

Paraqet tatim sintetik mbi të ardhurat e detyruesit tatimor-personit fizik mbi shumën e të
ardhurave neto, që i realizohen detyruesit prej të gjitha burimeve të ndryshme duke
aplikuar normën tatimore progresive. Ky tatim mundëson:
·75 Arritjen e trajtimit të njëjtë për të gjitha llojet e të ardhurave në vend të
diferencimit të tyre;
·76 Matjen e detyrimit tatimor proporcionalisht me forcën tatimore të detyruesit
·77 Instalimin e mekanizimit gjithëpërfshirës të detyrimit tatimor ndaj gjithë
personave që realizojnë të ardhura;
·78 Ndërtimin e vetëdijes dhe mentalitetit tatimor te të gjithë qytetarët
proporcionalisht me aftësinë e tyre tatimore;
·79 Arritjen e kompatibilitetit me sisteme tatimore të vendeve tjera të zhvilluara.
Objekt tatimi janë të ardhurat neto vjetore të detyruesit, përveç të ardhurave që nuk janë
objekt tatimi. Nuk tatimohen të ardhurat nga shpërblimet dhe çmimet e organizatave
ndërkombëtare ose për të arriturat në shkencë, kulturë dhe sport, në bursa, në ndihma dhe
shtesa sociale, kompensimit për përcjelle në pension, interesat nga huat publike dhe të
ngjashme. Të ardhurat neto paraqesin diferencën midis të ardhurave bruto dhe shpenzime
që janë bërë për realizimin e saj. Detyrues tatimor është:
·80 Personi fizik-rezident i RM-së, për të ardhurat që i realizojnë në vend dhe jashtë,
·81 Personi fizik-jorezident, respektivisht person fizik i huaj, vetëm për të ardhurat që
i ka realizuar në territorin e RM-së,
·82 Personi fizik që kryen veprimtari joformale (i paregjistruar) dhe realizon të
ardhura që janë objekt tatimi,
·83 Personi fizik- tregtar, tregtar individual, si dhe personat fizik që kryejnë
veprimtari bujqësore, zejtare, si dhe personat që kryejnë shërbime dhe aktivitete të
lira.
Baza tatimore paraqet shumën e tërë të ardhurave neto të zvogëluar për:
·84 Lirimin personal në lartësi 30.000 denar në vitet (2.500 denar në muaj).
·85 Kontributet e detyrueshme të sigurimit pensionalinvalidor për sigurimin
shëndetësor dhe për punësim, përveç kontributeve nga veprimtaria bujqësore
që i paguajnë bujqit mbi të ardhurat kadastrale,
·86 Kontributet për sigurim pensional e invalidor vullnetar të paguara prej
detyruesit dhe
·87 Taksat dhe të dhënat tjera publike të paguara prej të ardhurave të detyruesit.
Lirim personal nga tatimi personal në të ardhura në fakt paraqet një minimum
ekzistencial, lartësia e të cilit varet nga rrethanat socio-ekonomike në shoqërinë
përkatëse. Prof. BarbaraJelçiq, minimumin ekzistencial e konsideron jo vetëm si kuptim
psikologjik, por edhe si kuptim qytetërues dhe kulturor të një shteti dhe si i tillë duhet të
rritet njëkohësisht me rritjen e nivelit të përgjithshëm të standardit jetësor. Në lidhje me
minimumin ekzistencial ka dilema në zbatim-in e tij tek të gjitha individët që realizojnë të
ardhura pavarësisht nga forca e tyre ekonomike dhe nevoja për zbatimin e minimumit
ekzistencial. Të ardhura që tatimohen përkatësisht prej të cilave krijohen baza tatimore
janë:
·88 Të ardhura personale (pagat)
·89 Të ardhurat nga veprimtaria bujqësore
·90 Të ardhura nga veprimtaria e pavarur
·91 Të ardhura nga pasuria dhe e drejta e pasurisë
·92 Të ardhura nga të drejtat e autorit dhe të drejtat e pronësisë industriale
·93 Të ardhura nga kapitali
·94 Të ardhura tjera.
Tatimi në fitim.Tatimi në fitim është formë tatimore e inkorporuar në sistemet tatimore
të shumë shteteve bashkëkohore. Si tatim në fitim në Maqedoni zbatohet nga reforma
tatimore të vitit 1994. Që me paraqitjen e formës së organizimit ekonomik të subjekteve
ekonomike, u paraqit nevoja i trajtimit tatimor të rezultatit ekonomik që del nga veprimi
dhe aktiviteti ekonomik i këtyre formave ekonomike. Që në fillim të shek. XX, kur u
pranua koncepti për rezultatin ekonomiko-financiar të një entiteti afarist, si një ekuivalent
i aksioneve të aksionarëve të asaj shoqërie (ndërmarrjeje), pavarësisht se a do të t’ju
ndahet “aksionarëve” ose do te investohet në shoqërinë e tatimeve mbetet dilemë se kush
është bartës i barrës tatimore në rastin e tatimit në fitim në instancën e fundit, atë barrë e
mbajnë njerëzit-pronarë të subjektit afarist. Ka autorë që edhe sot mendojnë se tatimi në
fitim thjesht duhet trajtuar si një “shpenzim”, i cili edhe “derdhet” në bazë të rezultateve
dhe dividentit përfundimtar, prandaj angazhohen që atë ta zëvendësojnë me ndonjë formë
të tatimit në konsum. Përveç argumenteve tjera, tatimi në fitim argumentohet edhe si një
nga instrumentet aktive të politikave ekonomike dhe si instrument i rishpërndarjes së të
ardhurave për të siguruar dhe përmbushur parimin e drejtshmërisë ekonomike në shoqëri.
Përveç kësaj tatimi në fitim duhet të nënkuptohet edhe si instrument i përshtatshëm për
“kontrollin e bizneseve të mëdha” në të (ri) shpërndarjes së të ardhurave dhe pasurisë në
shoqëri. Në analizat shkencore për arsyeshmërinë e tatimit në fitim promovohet edhe
argument i fiskalitetit që do të thotë së shihet si burim i lirë i të ardhurave publike në
njërën anë, dhe për bartësin e vendimeve politike si formë e preferuar e tatimit ne anën
tjetër. Përkundër shumë përpjekjeve të studiuesve të financave publike që janë bërë ne
argumentin e relacioneve midis kursimit të korporatës dhe kursimit personal, ato mbeten
në suaza të spekulimeve teorike pasi që ne aspektin empirik nuk janë matur dhe vlerësuar.
Akcizat.Akcizat janë lloj i posaçëm i tatimqarkullimit të llojeve të caktuara të produkteve
që janë përkufizuar në ligjin përkatës. Numri dhe llojet e produkteve të përfshira me
detyrimin për përllogaritjen dhe për pagesën e akcizave ndryshon, por kryesisht këto janë
produkte me karakteristika të caktuara.

PËRFUNDIM DHE KONKLUZIONE

Duke pasur për qëllim themelor të tyre stabilitetin e çmimeve dhe sigurimin dhe
mbështetjen e rritjes së prodhimit vendor (BPV), komponentë makroekonomike që nxitën
punësimin në nivele më të larta dhe nga ana tjetër ulën normën e papunësisë, e
domosdoshme është prezenca e një politike të shëndoshë fiskale nacionale. Prandaj në
shumë debate që kanë të bëjnë me politikën makroekonomike të vendit, politika fiskale
dhe ndërtimi i politikës fiskale të mirëfilltë konsiderohet si instrument që mund të
përdoret për të zbutur luhatjet afatshkurta në vlerën e BPV dhe normave të punësimit,
duke ndihmuar në kthimin e ekonomisë vendit të veprojë në kuadër të potencialit që e ka
dhe sigurimin e përparësive krahasuese në rrafsh rajonal ose global. Nëse politikë bërësit
i kuptojnë raportet që ekzistojnë në mes shpenzimeve publike dhe të ardhurave publike,
deficitet e vazhdueshme publike që paraqiten në këto raste mund të parandalohen më
lehtë dhe me më shumë sukses. Prandaj, aktualiteti i marrëdhënieve në mes shpenzimeve
publike dhe të ardhurave publike sot tërheq interes të konsiderueshëm në sferën
shkencore ekonomike dhe financiare, si në aspekt teorik ashtu edhe në atë praktik. Kjo
është për shkak të faktit se marrëdhëniet midis të ardhurave dhe shpenzimeve publike
kanë një ndikim në deficitin buxhetor të vendit. Për gjatë kohë në fushën e financave
publike, marrëdhënia shkakësore (kauzaliteti) midis të ardhurave dhe shpenzimeve
publike ka qenë dhe është një çështje shumë e debatueshme teorike dhe empirike. Pyetja
se cila variabël ka përparësi (ndikim) mbi variablat tjerat ka qenë pyetje qendrore në
shumë hulumtime të realizuara në vend dhe në mbarë botën. Pasi që politika e financimit
buxhetor në mënyrë të drejtpërdrejtë mund të ndikojë në stabilitetin ekonomik të vendit.
Prandaj, nëse ekziston nevoja për zbatim të politikës kundër inflacioniste, me anë të
politikës të suficitit buxhetor duhet të realizohet politikë restriktive e konsumit të buxhetit
shtetëror, e cila do të ndikoj në uljen e kërkesës. Nga ana tjetër, në gjendje të depresionit
dhe të normës shumë të lartë të papunësisë, zbatohet politikë e deficitit buxhetor, në cilin
rast rriten shpenzimet buxhetore, dukuri që ndikon në nxitjen e kërkesës dhe të konsumit,
që ndikon në stimulimin e ekonomisë të vendit.

LITERATURA E SHFRYTËZUAR
·95 Bexheti, dr. Abdylmenaf, Financat publike, Tetovë, 2007
·96 Filipoviç, Hamid, Nauka o finansijama, “VeselinMaslesha”, Sarajevo, 1965
·97 Haderi, Sulo, Milova, O. Leksione dhe ushtrime të financës publike, Tiranë, 2008
·98 Komoni, drSabahudin, Financat publike, Prishtinë, 2008
·99 Rosen, Harvey, Financat publike, 6-th edition, Tiranë, 2006
·100 Rosen, S. Harvey, Gayer, Ted, Јавни финансии, Превод на македонски
јазик, Скопје, 2008
·101 pravo.org.mk/documentlaws.php
·102 http://qshaa.org/fileadmin/pdf/Projkete_2010/Manuali_financiar.pdf
·103 Dr.A.Peric,Finansijska teorija i politika.
·104 Leksioni ekonomik, Savremanav admionistracija, Beograd,1975.
·105 http://www.albmark.com/1/news-24/14/karakteristikat%20e%20te
%20hyrave%20publike.html
·106 Dr.S.Komazec, Monetarna – finansijsko ekonomija,drugo izdanije,1981
·107 ManagingpublicExpenditure, Richard A Allen andDanielTommasi, A
reference BookfortransitionCountries, OECD, 2001.
·108 Dr.Barbara Jelçiç, Javne Financije, Zagreb 2001
·109 PeroJurkovic, Jave Financije, Masmedia, Zagreb 2002,
·110 A.T.Peacock, &J.Wiseman, The GrowthofPublicExpenditure in the
UnitedKingdom, PrincetonUniversity Press,1961
·111 C.V.Brown&P.M.Jackson,Eeconomics,PublicSector, 4th edition.
·112 Cituar nga Z.Jasic, Budzet i privrednirazvoj,NN,Zagreb, 1987,24-26-Pero
Jurkovic, JavneFinancije, 2002
·113 Dr.DieterBrummerhoff ,JavneFinancije,botimi i shtate, Mate Zagreb 2000.
·114 Gazeta zyrtare e RM-së ” Nr. 79/93, 3/94, 71/96, 46/2000, 11/2001,
93/2001, 46/2002, 24/2003 dhe 85/2003