DAMSUNG NI TIEM DAN

: Lalringsan Hrangchal

Kum 21 ka niin ka graduate a, ka graduate hnung chun kum thum sung thei tawp suoin Sorkar sin ka
zawnga. Sienkhawm ka dit ang sin ka hmu zo naw leiin Finance Company ah kum hni sung sin ka thawa.
Chuonga Finance Company a sin ka thaw zing lai chun ka chintea inthawka ka i lo nuom sin ka hmu leiin ka
zawm a. Ka sin ka hang joina, ka lu an mi vawkol peka, kum khat sung inrim taka ka training zo chun unit
ka zawm a. Unit ka zawm le inruol chun thla ruk sung training ka nei nawka. Thla ruk ka training zo chun
Delhia thla hni trainingin ka fe nawk a. Chu zoa chun Punjab ah thla hni training in ka fe nawk a. Punjab a
inthawk ka hung inlawi zo le inruol chun Jharkhand ah thla hni sung training in ka fe nawk a. Training ka
thaw nasa ta bawka tu hin chu awl deu tang ka ti ka hang ti dek deka, thla hni sung West Bengal ah training
in ka fe nawk a. Chu zoa chun North East Police Academy, Meghalaya ah training in ka fe nawk a, chu zoa
Bhillai, Chhatisgarh ah training ka nei nawka. Tu hin, lotheiloa training fe ding chi hniin an mi nghak zing
bawk. Chuleiin, lekha thu chau nilo, India in ralthuom ei i nei Pistol a inthawk Bomb kapnahai chen hi ka
hrieta. Khawvel ramdang sipaihai ieng phak dingin ralthuom hmang dan ding le tactics dang dang kan chuk
nasa hle bawka. India ram dan le dun khawm tam tak ka hriet a. India aiawin ramdang palaihai le inbiekna a
khawm voi kuo lai ka thang tah a. Ka pieng le murna en chun thil inchuk inzen hi ka hau ta em em el a nih.
Nisienlakhawm, Damsung Ni Tiem Dan ding reng reng hi ka lan chuk fuk ngai naw leiin ka nun hi a buoi
nawk hlak a nih.

A nih, khawvel thiemna hi ansang tah a, tulai thangtharhai hin thiem thei naw hi an nei ta naw’m a ni
aw ti ding khawp hin khawvel thiemna hi an thang hrata. Naute, ABC la hrelo hai meu khawmin internet
hmang dan an hriet tah a. Ni danga Pawlsawm third division chaua passed thei anga ei ngai kha tuhin chu
first division, letter mark bu nga ah ti vel naw chun future a bright nawh ei ti lem ta si! BA, NEHU hnuoia
ka mark hmu, topper ka ni pui dam te kha tuhin chu third division angel chau an ta si! Ei Hmar hnam sung
chau zuk dak inla - Computer, Labtop, Mobile etc tha tha a suok thara, inchuk ngai lovin ei thiem nghala.
Motor changkang tam tak a suok thara, ei khal thiem el baka ei nei thei pei nghala. Ni danga, ‘Kawrvaipui
darang kan sai New Delhi’ ei ti hlak kha tuhin chu buoina siem khawp hielin Delhia Hmar nauhaiin Bu ei
khuor thei tah a. India ram khawpui inhoina a hai chau ni lovin foreign a chen Hmar mi hmu ding ei pung
peia. Ni danga Sipai ruolin ha-hipa Shillong inhoi ziet an hril ei hriet hlak kha tuhin chu Kohran unit 06 ei
um tah a. Ni danga Vai rama College kai hai ei ngaisang luot leia an lu vaw dan le an thuomhnaw inbel dan
chen ei copy hlak kha tuhin chu foreign le India ram Institution thatna hmun a hai Hmar nau hmu ding ei
pung pei taha.

A nih, IAS, IPS, IFS, IRS, MBBS, MD, Engineer, India Sorkar hnuoia Dept hrang hranga a hai le
Defence le Paramilitary a hai Officer tam tak ei nei tah a. Tlangram khaw chite tea hai khawm In tin
deuthawin Graduate ei um am an ta aw ti dingin thiemna hin Hmar nauhai lai khawm hin bu a khuor nasa ta
hlea. Lekhathiem ei tam taluo ta lei hi’m a ni ding Kohran le Khawtlang a hai khawm hin Rorel a harsa pha
ta hiel niin an langa. Lekha tieng thiemna el chau ni lovin Theology tieng a khawm GTh, BTh Degree neihai
kha ienga ei hmu ta naw deu am a ni ding aw ti ding hin MTh, Phd Degree nei nawhai chu Kohrana Hotu ni

1
dingin insitna dam ei nei deu tah niin anlang tah a. Secular le Theology tieng chau ni lovin Hlasak thiem,
Pathien Thu hril thiem, Sumdawngtu le Contractor mi hausa tontaw khawm ei pung hrat em ema.
Sienkhawm, Damsung Ni Tiem Dan reng reng hi chu tu khawm a thiem thei ei um hin ka hriet naw chu tie!

Unau pasal ngawt pathum kan nia, kei hi a upa tak ka nih. Kan naupang hun sung po po hi insuolna
huna kan hmang zo ni deu takin ka hriet a. Nitina ka sin pawimaw tak pakhat chu ka sanghai vuok khek hi a
nia. Ka sanghai hi style dang dang hmangin ka vuok khek hlaka, kungfu inchuknaa ka hmang hi anni deu
tak hlaka. Ka sanghai chun inthuruolin mi bei ni hai sien chu ka hne naw ding ana. Anachu, an pahni khan
an inthuruol thei bek ngai naw leiin, nitin hin style dang dang hmangin ka vuok khek hlak a nih. Kan
vengbukhai khawm chun naupang suola an mi hril hlak kan nih. Kan insuol zing zing baka chun theitawp
suoa inhuot hi kan ni hlaka. Kan In kuomhai mi chim khawm kan ni hlak reng a nih. Chuleiin, kan venga ka
pu ding, Rev. F.L Sawnga Pa lem chun ka nu kuoma, “I nauhai hi an lien hma ngeiin that vong la, insir
naw reng reng I tih” a lo ti hiela. Sienkhawm, ka nu le pa chun theitawp suoin Pathien hmaa an min langpui
hlaka. Zan tin, kan in hma khat hin Khawnvar sitin ka pa’n Bible a mi tiem pek hlaka, ka nu’n tawngtai dan
a min chuktir hlak bawka. An hun awl nei sun sun hi Kristien Hlabua hlahai dam, Sunde Sikul le Nilai zan a
kan hril ding Bible chang dam inchuktir nain an hmang hlaka. Ka hung tleirawl suok ding chun kan veng
suoksanin High School le College kai dingin hmun danga ka uma, chu taka inthok chun ka sanghai le insuol
chu kan bansan thei chau a nih.

College kai dinga hmun dang ka fe tawm chun ka nu le pain, “I fena ding ram hi kan ngaituona
khawmin ieng ang am a ni ding ti khawm kan suongtuo thei ta nawh a. Kohran a um a nih ti chau hi kan
hriet chu a nih. I college kai sung po po Inkhawm thulin lekha tiem ngai der naw la, Kohran kha nu le paa
neiin zu bel tlat la. Sum le pai le thil dang danga harsatna I tuok ding a ni ti hi hrezing la, chu huna chun i
nu le i pa hin thangpui thei na ding che kan nei naw ding a ni leiin Pathien kuoma i harsatna po po intlun
hlak rawh. Tawngtai le Bible tiem bansan der naw la. I lawm ni le i lungngai niahai Pathien bel tlat rawh”
ti thu hi an mi hrila. Ka lungril chun, ka nu le pa hin, ei nei sun sun sum senga lekha inchuka fe ding I ni
leiin I lekha bak thildang uksak naw la, Zu dawn naw la, Inkhawm fe zing hlak la, result tha tak hung la ngei
rawh an mi hung ti ka ring vei leh. Kohran nu le paa nei ding, Inkhawm thula lekha tiem lo ding ti le harsat -
beidong ka tuok hai Pathien kuoma intlun ding an hung ti lem si! Ka nu le pa thilhril chun ka lungril hi a
tawk em ema, college ka kai sung po po chu an mi phut ang ngeiin Inkhawm thulin lekha ka tiem ngai nawh
a. Sept thla Beiruol khawm ka dam a ni phawt chun ka absent ngai nawh a. Lekha ka tiem tawm zatin Bible
ka tiem hmasa a, chu zoa ka lekha tiem dinghai chu Pathien kuoma inhlanin lekha ka tiem chau hlak a nih.

Sorkar sin ka nei zo kum li hnunga nuhmei ka neia, chawl hmang dinga In tieng ka fe phat ka
nuhmeiin, ‘I um hin chu ka thla a muong em ema, ieng khawm lungril sawlna hi ka nei ngai naw reng reng
el hlak a nih’ a ti hlaka. Jan. 11, 2019 sun lai ka nuhmei le ka naute chu imu inhnik taka in bor bor am an
nih ka ti chu Khum chunga inthawkin an nufa chun thum dot dotin an tla a. An pahni chun inring em ema
tapin an mi ko khek rak raka. Zan kan zal chun kan naute chun kan nupa lu chunga a kut innghatin, “Aw
Pa, mama veng la, papa veng la, sasang veng la, pipi veng la, pupu veng la, zan khawvar veng la, Amen”
tiin a tawngtaia. Kan lu chunga a kut inghata a tawngtai chun ka lungril a hne hlea. An in hnung chun ka
thova, Kohran Upa ni naw lang khawm, ka nuhmei le ka naute lu chunga chun kut inghatin ka tawngtaia.
“Lalpa, ka nuhmei le ka naute bula hin kum khat sung hin ni 75 ka um theia. Ka naute le a nu hi an bula ka
um sung hin an thla a muong em em hlak a. Ni 290 sung an bula ka um naw hi an bei a dawng thei em em
hlak a nih. Mosie ruong, Israelhai hmu lo dinga i thup hmang pek ang khan ka nuhmei le ka nauin an mi
muongpui em em na hi mi thup hmang pek la, kei nekin nang hi muongpui lem thei dingin an lungrila thu
2
mi hril pek rawh. Nang chun, I Zawlnei bula thu i peka, Mihriem ru, rutawl bong rem rumhai kuoma hin thu
hril rawh tiin. I thupek ang takin I Zawlneiin mihriem rutawl bong rem rumhai kuoma thu a zuk hril chun,
rutawl bong rem rumhai chu anni taksa bung senga inzawmkhawmin mihringin an hung um nawk a ni kha.
Lalpa, nang chun Thu chau I hril khawmin mihriem rutawlhai inzawmkhawmin mihring an ni thei a ni kha.
Lunginsiettakin ka nuhmei le ka nau kuoma hin Thu mi hril pek la, an beidawng le mangang ni a hai hin kei
ni loin Nangma ko hai sien che – An harsat tuokhaia inthawkin Damsung Ni Tiem Dan lampui inchuk tir
lem rawh” tiin.

A nih, lekha kan chuk theia inthawk college ka zo chenin voikhat khawm ka nu le pa hin ka’n dai na
tawk pawisa an mi thon thei ngai nawh a. Sin ka hang zong vea, keini hun lai khan chu Personal Interview a
la um vong leiin Bangalore, Allahabad, Bhopal, Kolkatta le Guwahati a hai voi tam tak ka fe hlaka.
Interview fena hin sum le pai ka nuom bak ka seng ral hlak leiin voi tam tak chu Written tling ta si Interview
fe thei loa ka um hun khawm hi a um a. A chang chu, sin ka zonga, written ka fethlenga, Interview fe thei si
lo tia lungril na em ema ka um hun hi voi tam tak a um hlaka. Chuonga ka beidong hun a hai chun ka nu le
pain ka beidongna Pathien kuoma intlun hlak dingin an mi hril rawp hlak a. A nih, ka nu le pa chun lekha
kan chukna dingin ka mamaw zat sum le pai an mi pek thei naw a. Personal Interview ka fena ding khawm
sum le pai ka mamaw huna an mi thon thei naw leia fe thei naw hun voi tam tak ka nei de! Sienkhawm, Ka
mangang ni hin khawlam ka fe ding a na. Ka beidongna le harsat nahai hi tu kuoma’m kan zawt ding
a na ti hi chieng em emin an mi lo hril lem si! Hihi a nih, ka tadinga Damsung Ni Tiem Dan inchukna
bul chu!

Tu lai khawvel a hin, unau tam tak an nu le pa an um ta naw hnunga an Ro, sum le pai le In le Lo
inchu buoi leia Court hiela inlang hmu ding tam tak an uma. Vaihai lem hi chu aw, nu le pa Ro inchu leia
unau inthat khawm tam tak an um rop hlak. Kei ka sinthawna dept a lem hin chu kei ngei khawma nu le pa
Ro inchu leia kan sinthawpui naupanghai buoina lei hin an umna state a, an district SP khawm buoina
chingfel dingin ka phone hlak a. Phone el chau ni lovin DO letter khawm voi tam tak kan ziek hlak a nih.
Kei ruok chu hiengang In le Lo le ram hi ka nu le pain mi pe ve theinawhai sienkhawm, mangnang ni hin
tu’m ka ko ding a na, ka lungngai ni hin khawla’m ka fe ding a na ti hi chiengtaka ka chintea inthawka
an mi lo hril a ni leiin ka harsatna tuok hai reng reng hi ka tadinga Malsawmna- Pathien Hmel ka hmu pha
na lampui le Damsung Ni Tiem dan ding lampui mi hriltu an ni lem a nih.

Lal David kha – Sar veng vong, mitmeng mawi tak le piengnal zet zot a ni baka Pathien lungril ang
put mi Biblein a ti a ni kha. A chintea inthawka Pathienin a umpui a ni leiin, Sakei dam Savom dam le
Goliatha dam a that a ni kha. Naupang takin Israel Lal a hang nia, Saphaiin an hril uor em em W-3 (Dapliu
pathum: Women, Wealth & Wine – Nuhmei, Hausakna le Zu le Sa) a nei kim vong a ni kha. A dit dit neiin,
a du du a faka, nuhmei hmeltha tak tak a nei teu bawk lei khan a hringnun kha inhoi a ti hle ding a nih.
Sienkhawm, Pathien lungril ang put mi Lal David khawm kha mihriem ve el ani leiin thawsuol boin a um
ve thei nawh a. Nuhmei hmeltha tam tak nei sienkhawm, mi nuhmeihai a dit lei khan a sipai Uria thatin a
nuhmei a lakpek a ni kha. Khanga Pathien anvakhmang san hlat tak lei khan, a ko kirna dingin Pathienin a
sukrimsie a ni kha!

Mi tam tak chu ei nuhmei/ei pasalhai le ei nauhai suolna leiin inzak le beidong ngawi ngawia umin
khawlai khawm suok ngam lo le ruol le pai takngiel khawm pawl ngam loin ei um khawm a ni thei. Lal
David insunga thil tlung hi zuk ngaituo tu’m – A naupa Abnonin a naunu Tamar a suolluia, a naupa
Absolomin a naupa bawk Abnon a that a ni kha. Chu chau chu anle, a naupa Absolom khan Hmar tieng

3
sipai po po hung controlin, a pa David that dingin a hung inthawksuok a ni kha. A naupa Absolom, ama that
dingin a hung inthawk suok a ni ti a hriet khan Lal David kha a lal thungpha maksanin a lo inbie hmang a ni
kha. A pa David a lo inbie hmang leia a that thei naw khan Absolom kha a lung a sen em em a, a pa
nuhmeihai po po sunchangzawla, mihai hmu hawiin a suollui a ni kha!

Ei pasalhai, ei nuhmeihai dam le ei nauhai lei hin beidong ngawi ngawiin ei um el thei. Sienkhawm,
ei nau pasalhaiin ei nau nuhmeihai an suollui ti amani, ei naupasalhaiin ei naupasalhai bawk an that ti amani
dam le ei nau pasalhaiin ei nuhmeihai/an nuhai an suollui ti ang suolna hi chu ei insunga a tlung ring a um
nawh. Sienkhawm, Pathien lungril ang put mi Lal David insunga khan a tlung ani kha!. Sienkhawm, Lal
David kha beidongin Pathien a mawsiet nawh a, a harsatna tuok po po kha Pathien remruot ka’n chuk thiem
theina ding a ni leiin ka tadingin Malsawmna a nih a ti lem si! Sukrinuma a um hma khan chu Lala umin, a
du du fain a dit dit a neia, harsatna a tuok ti hriet ding a um bek bek le’m maw. Chuleiin, Pathien lo
invakhmang sanin, a sipai Uria thatin a nuhmei dam a lo lakpek a ni kha. A Insungah muolphona le inzakna
suol – Unau insuolluina, Nuhai suolluina le Nauhai kara tuol inthatna suol a hung lut zet khan Pathien a lo
tlanhmang san hlat zie an hrietsuok chau a ni kha. Chuleiin, kha’ng harsatna a tuokhai kha Pathien remruot a
hrietthiem theina ding dam, Pathien Hmel a hmu theina ding dam le Damsung Ni Tiem Dan a thiem theina
dinga Pathien kona a nih ti a hrietsuok leiin, ka tadingin Malsawmna a nih a ti lem a ni kha! Unau dittak,
harsatna le beidongnahai hi zuom el chi chu a ni nawh. Nisienlakhawm, ei nuna harsatna ei tuokhai Pathien
Hmel hmu na le Damsung Ni Tiem Dan thiemna dinga hmangtuhai tading chun beidong- mangangna hai hi
Tangka le Rangkachakhai nekin an hlu lem a nih.

Rev (L) Ngamlalchawlin, ‘Tuhai khawmin an min hnar naw, tuhai khawm hi kan hnar bawk naw, ka
Rochan Lal Isu ka nei china ka lung a awi tawk zet a nih……. Ieng am lungzingin um ka ta, hnuoi le van
siemtu ka neia, Sakeibaknei vanglai tlasam sienkhawm, Lalpa ringhai tlasam naw ni’ a ti ang hin khawvela
hin iengkhawm ni naw la khawm DAMSUNG NI TIEM DAN ei thiem ani chun ei nun hi hadam a ta, hlim
em ema damlai ni hmangin midang tadinga CHAWLNA petu ei ni ding a nih.

4
5