1.

UVOD

1.1. OSNOVE VALJANJA

Valjanje je jedan od postupaka plastične prerade metala kod kojeg se odljevenom bloku
(ingotu), ili polufabrikatu propuštanjem između okrećućih valjaka smanjuje presjek i daje
ţeljeni oblik, uz istovremeno poboljšanje mehaničkih osobina.

Razlikuju se tri postupka valjanja: uzduţno, poprečno i koso (spiralno) valjanje.

Pri uzduţnom valjanju valjani komad (ingot, polufabrikat) uvaliči se u zazor (otvor) usljed
sila trenja između valjaka, koji se okreću u suprotnim pravcima. Pri tome se valjanom
komadu smanjuje visina, povećava širina i duţina, a presjek dobiva oblik otvora (kalibra)
između valjaka (slika 1.1.).

Pri poprečnom valjanju valjci se okreću u istom smjeru (slika 1.2.). Komad se u valjcima drţi
pomoću posebnog uređaja. Deformacija metala ostvaruje se uzduţ osi valjanog komada, koji
se nalazi paralelno osi valjaka. Poprečnim valjanjem proizvode se profili, koji čine obrtna
tijela, kao što su kugle, zupčanici i slično, te razni periodični profili.

Pri kosom (spiralnom) valjanju, kao i pri poprečnom valjanju, valjani komad dobiva obrno
kretanje od valjaka, koji se okreću također u istom smjeru. Osim toga komad dobiva
postepeno kretanje u pravcu svoje osi i to zahvaljujući tome, što osi valjaka sa izbočenim
radnim površinama ne leţe u jednoj vertikalnoj ravnini, nego pod nekim uglom, a kod
diskovnih valjaka osi diska leţe u jednoj ravnini i paralelne su međusobnom, ali je os
valjanog komada pomaknuta od osne ravnine valjaka. Pri valjanju komad se kreće i postepeno
ulazi u suţavajući otvor među valjcima pri čemu se ostvaruje redukcija presjeka, a također
moţe da se obrazuje šupljina u centralnom dijelu valjanog komada. Pri kretanju svaka tačka
valjanog komada, izuzev njegove osi, kreće se po spiralnoj liniji zbog čega se koso valjanje
zove takođe i poprečno – spiralno valjanje. Shema kosog valjanja prikazana je na slici 1.3..
Slika 1.1. – Shema Slika 1.2. – Shema Slika 1.3. – Shema kosog valjanja
uzdužnog valjanja poprečnog valjanja
a- sa konusnim valjcima
1. gornji valjak 1. gornji valjak b- sa diskovim valjcima
2. donji valjak 2. donji valjak c- sa tanjirastim valjcima
3. valjani komad 3. valjani komad

Koso valjanje ostvaruje se kod proizvodnje cijevi za vrijeme probijanja komada pri čemu se iz
punog komada dobije šuplji polufabrikat – cijevnica. Da se pri valjanju ne bi stvarala šupljina
proizvoljno, u kom slučaju bi imala slabu površinu, komad se pri valjanju nabija na jedan trn,
te se između valjaka i trna obrazuje debelozidna cijev tzv. cijevnica.

Kao i poprečno, tako i poprečno – spiralno valjanje ostvaruje se također kod valjanja
periodičnih profila, koji predstavljaju obrtna tijela. Poprečno – spiralno valjanje moţe da se
odvija u dva vida: valjanje u spiralnim kalibrima i valjanje na trovaljkastim prugama.

Valjanjem u spiralnim kalibrima dobijaju se cijevi sa spiralnim rebrima, kugl, prestenovi i

slično.

Od svih vidova valjanja najrasprostranjenije je uzduţno valjanje. Kod ovog načina valjanja
valjani se komad uvodi u valjke svojom duţom osi, tj. okomito na os valjka, te komad izlazeći
iz valjaka ima jednak presjek po cijeloj svojoj duţini.

Najveći broj valjanih profila proizvodi se uzduţnim valjanjem. Po ovom postupku proizvodi
se valjana ţica, šipkasti i fazonski profili različitog geometrijskog oblika i veličine, te limovi i
trake različite širine i debljine. Oblik valjanog profila se postepeno mijenja od početnog –
kvadratnog ili pravokutnog do konačnog, koji se ţeli dobiti.
1.2. OPĆENITO O VALJAONICAMA

Proces valjanja odvija se na jednom, ili više postrojenja u kojima se nalaze valjci za valjanje,
a zovu se valjački stanovi. Jedan ili više valjačkih stanova zajedno sa ostalim pomoćnim
postrojenjima koji omogućavaju da se izvede proces valjanja naziva se valjačka (valjaonička)
pruga. Budući da proizvodnja nekog valjanog proizvoda u širem smislu počinje od prijema
odljevaka (blokova, ingota), a završava se sa otpremom gotovih proizvoda, to se u jednom
sklopu postrojenja nalaze pored valjačke pruge još i postrojenja za pripremu polaznog
(sirovog) materijala (uloška), peći za zagrijavanje materijala prije valjanja, te postrojenja za
ađustiranje izvaljanog materijala, a u nekim slučajevima nalaze se još i ţarionica, luţionica i
druga postrojenja čije vrste i karakteristike zavise od vrste proizvodnog sortimana. Sklop svih
tih postrojenja, odnosno prizvodnih agregata čine jednu valjaonicu.

Valjaonice su jedan od osnovnih pogona metalurškog preduzeća. Preduzeće sa punim

tehnološkim ciklusom obično se zove metalurški kombinat, a sastoji se od visokih peći,
čeličane i valjaonice. U sastavu kombinata obično se nalazi i koksara. Takva struktura
kombinata je racionalna sa stanovišta iskorištenja otpadnih plinova koksnih i visokih peći,
iskorištenja toplote tečnog gvoţđa pri njegovoj preradi u čelik u čeličanskim pećima, te
iskorištavanja toplote vrućih ingota (blokova) pri njihovoj predaji iz čeličane u valjaonice.
Konačnim proizvodom metalurškog preduzeća javljaju se različiti valjani proizvodi, a samo
manjim dijelom lijevani i kovani proizvodi. Radi potrebe za različitim valjanim proizvodima
u jednom metalurškom preduzeću obično postoji ne samo jedna nego više valjaonica.

Struktura valjaonice i njen tehnološki proces zavise od vrste proizvoda koji se u njoj valjaju.

S obzirom na temperaturu valjanja razlikuju se vruće i hladne valjaonice. U vrućim

valjaonicama valja se materijal koji se prethodno zagrije do određene temperature u zavisnosti
od vrste valjanog materijala. U hladnim valjaonicama materijal se valja bez prethodnog
zagrijavanja, a samo u iznimnim slučajevima postoje hladne valjaonice u kojima se materijal
prije valjanja zagrije do određene temperature, ali ne iznad temperature rekristalizacije
materijala.

U hladnim valjaonicama prerađuje se materijal dobiven iz vrućih valjaonica, a njihov

proizvodni sortiman uglavnom su tanki limovi, trake, ţica i cijevi.
Prema vrsti proizvoda razlikuje se:

1) profilne valjaonice;
2) valjaonice limova i traka,
3) valjaonice cijevi,
4) valjaonice za specijalne proizvode kao što su: valjaonice bandaţa, valjaonice točkova,
valjaonice periodičnih profila itd.

Prema vrsti čelika koji se valja razlikuju se:

1) valjaonice za masovnu proizvodnju ( u njima se valjaju ugljični i niskolegirani čelici),

2) valjaonice kvalitetnih čelika (u njima se valjaju kvalitetni – ugljični i legirani čelici).

Za obojene metale postoje valjaonice za aluminij, valjaonice za bakar itd. tj. valjaonice se
nazivaju prema vrsti materijala koji se u njima valja.

Tehnološki proces u valjaonicama dugo vremena odvijao se po shemi: ingot - gotov valjani
proizvod. Po takvoj shemi valjani proizvod dobija se iz ingota obično sa jednim zagrijevom.
Kod valjanja sitnih profila ingoti su se valjali na gredice (polufabrikat), koje su se rezale na
određene duţine, ponovno zagrijavale i nastavljalo se njihovo valjanje na gotove proizvode.
Teţnja za povećanjem kapaciteta valjaonica i čeličana u cilju pojeftinjenja proizvodnje dovela
je do izgradnje posebnih bluming i slabing pruga na kojima se blokovima smanjuje presjek
izvaljavši ih u polufabrikat (blum1, slab2) određenog presjeka. Valjanje gotovih proizvoda
izvodi se na posebnim tzv. finalnim prugama.

Shema uobičajenog tehnološkog procesa u valjaonicama prikazana je na slici 1.4. Sve

navedene tehnološke operacije mogu se podijeliti u četiri grupe:

1) priprema materijala,
2) zagrijavanje,
3) valjanje,
4) ađustiranje.

1
Polufabrikat kvadratnog ili njemu sličnog pravokutnog (fazonskog) presjeka sa stranicom od 130 x 130 do
obično 400 x 400 mm.
2
Polufabrikat pravokutnog presjeka (50 – 300) x ( 300 – 2500) mm
 Slika 1.4 – Shema valjaoničke proizvodnje od ingota

U pripremu materijala spada uglavnom pronalaţenje površinskih grešaka na ingotima i

polufabrikatu i njihovo odstranjivanje. Ova operacija je naročito vaţna u valjaonicama
kvalitetnih čelika. Načini odstranjivanja površinskih grešaka sa ingota i polufabrikata su
različiti, što zavisi od vrste grešaka, te od dimenzija i vrste materijala.

Valjanje se izvodi na odgovarajućoj valjačkoj pruzi čija struktura zavisi od vrste valjanog
materijala, sortimana i zahtjevanog proizvodnog kapaciteta dotične valjaonice.
Ađustiranje obuhvata više tehnoloških operacija nakon valjanja do otpreme gotovih proizvoda
na skladišta, ili na prodaju. Postrojenja i operacije ađustiranja izvaljanih proizvoda su
različite. Kod nekih proizvoda dolaze osnovne ađustaţne operacije: hlađenje, rezanje i
ravnanje, a kod nekih proizvoda u ađustaţne operacije uključuje se i termička obrada, čiji
karakter zavisi od proizvodnog sortimana.

1.2.1. Poluproizvodi kod valjanja

Zbog povećanja kapaciteta valjaonica, ingoti se valjaju na tzv. bluming i slabing prugama u
poluproizvode – blumove i slabove.

Blumovi su poluproizvodi kvadratnog ili pravokutnog (fazonskog) presjeka sa stranicama od

130 x 130 do 400 x 400 mm. Valjaju se na blumingu, a nakon toga se mogu upotrebljavati za
valjanje profila ili cijevi, ili se iz njih dalje nastavlja valjanje poluproizvoda manjeg presjeka –
gredica (poluproizvod obično kvadratnog presjeka ispod 130 x 130 mm). Postoji mogućnost
da se nastavi valjanje blumova u profile na profilnim prugama, ali se obično zbog njihovog
hlađenja i pojave površinskih grešaka to izbjegava. Najčešće se blumovi hlade, pregledavaju i
eventualno površinski očiste te nakon toga zagrijavaju i dalje valjaju na odgovarajuće profile.

Slabovi su poluproizvodi pravokutnog presjeka (50-300) x (300-2500) mm, a valjaju se iz

ingota pravokutnoga presjeka tzv. brama. Nakon valjanja i odrezivanja krajeva, slabovi se
reţu na potrebnu duţinu, hlade, pregledavaju i površinski čiste. Nakon toga se ulaţu u
zagrijevne peći i nakon zagrijavanja na potrebnu temperaturu valjaju u limove i trake na
odgovarajućoj valjačkoj pruzi.

Budući da su blok pruge za valjanje ingota na blumove i brama na slabove vrlo skupa
valjačka postrojenja, preteţno se koriste uređaji za kontinuirano lijevanje poluproizvoda –
blumova i slabova, ali i gredica. Takvi se uređaji postavljaju u čeličani, neposredno uz peći, te
na taj način valjaonica umjesto ingota dobije odliveni poluproizvod. Na taj se način znatno
smanjuju troškovi prerade u valjaonici jer otpadaju postrojenja za preradu ingota u
poluproizvod. Osim toga, izvadak čelika je kod kontinuiranog lijevanja za nekoliko posto veći
neko god klasičnog lijevanja ingota i njegovog valjanja na blok prugama. Shema takve
proizvodnje data je na slici 1.5.
 Slika 1.5 – Shema valjaoničke proizvodnje od lijevanih poluproizvoda

1.2.2. Lijevanje metalnih poluproizvoda u neograničenoj dužini

Ovaj je postupak razvijen zbog sloţene pripreme kokila za ingote, njihovih ograničenja u
dimenzijama i visokog udjela materijala za kompenzaciju usahlina 3 u pojilima. Ovim se
postupkom izrađuju metalni poluproizvodi koji se kasnije dalje prerađuju u valjaonicama.
Rastaljeni metal uljeva se u otvorenu bakrenu kokilu hlađenu vodom. Odvođenjem topline
taljevina se stvrdnjava od rubova prema sredini i pomicanjem prema dolje nastaje beskonačna
metalna gredica ili traka. Za ubrzanje hlađenja gredica se nakon izlaska iz kokile sekundarno

3
usahlina – pojava šupljine unutar ili na odljevku zbog promjene volumena tokom stvrdnjavanja
hladi vodom (slika 1.7.). Gredice se reţu na određenu mjeru i nakon toga ako je površina
dobre kvalitete, prolaze kroz peć i odlaze na vruće valjanje i tako nastaje potpuno kontinuirani
proces proizvodnje proizvoda od čelika. Mogu se lijevati i aluminijske bakrene legure. Na
ovaj način proizvodi se 80-90 % čelika u zapadnom svijetu. Prednosti u odnosu na ingote su:
smanjenje gubitaka metala na pojila, veća produktivnost, bolja prilagodba oblika za daljnje
preoblikovanje (valjanje).

Slika 1.7. Kontinuirano livenje

2. KLASIFIKACIJA VALJAONIČKIH PRUGA

2.1. POGONSKA LINIJA VALJAČKOG STANA

Valjačkom prugom naziva se skup postrojenja na kojima se izvodi proces valjanja. S obzirom
na funckiju, pruga se sastoji od glavnih i pomoćnih postrojenja. Pri tome glavna postrojenja
omogućavaju izvođenje procesa valjanja. Tu spadaju: valjački stan sa svojim elementima,
prenosni mehanizmi i pogonski motor. Dakle ova postrojenja čine glavnu (osnovnu)
pogonsku liniju valjačkog stana. U pomoćna postrojenja spadaju: radne kotrljače, radni i
podizni stolovi, prevrtači i drugi uređaji koji sluţe za uzduţni i poprečni transport valjanih
komada za vrijeme valjanja. U zavisnosti od namjene i konstrukcije, pogonske linije valjačkih
stanova mogu biti različitih izvedbi. Na slici 2,1.a, b, c, d, e, f, su prikazane osnovne izvedbe
pogonskih linija valjačkih stanova. Kao što se vidi, one se mogu prema konstrukciji grupisati
u tri grupe.

Slika 2.1. Osnovni tipovi pogonskih linija valjačkih stanova

U prvu grupu spadaju linije kod kojih se valjački valjci pogone zasebnim motorima, slika
2.1.a. To su obično linije bluminga i slabinga. Motori su pri tome velike snage, zbog toga što
su otpori deformacije metala veoma veliki.

U drugu grupu spadaju pogonske linije kod kojih se pogon ostvaruje od jednog elektromotora
preko reduktora i prenosnog stana na valjačke valjke, slika 2.1. c, e, f. To je najčešći slučaj
izvedbe konstrukcije.

Treću grupu pogona čine konstrukcije kod kojih se pored gore navedenih uređaja u pogonsku
liniju ugrađuju i zamajci, slika 4.1.e. Ovakve konstrukcije se upotrebljavaju kod nereverzirnih
pruga na kojima se valjaju relaticno kratki komadi i kod kojih je vrijeme prolaza komada kroz
valjke kratko u odnosu na pauze među provlakama.
2.2. KLASIFIKACIJA PRUGA PREMA NAMJENI

U zavisnosti od namjene, valjaoničke pruge se mogu podijeliti u dvije grupe: pruge za

proizvodnju polufabrikata (poluproizvoda) i pruge za proizvodnju gotovih proizvoda,
odnosno pruge za primarno i pruge za finalno valjanje.

Pruge za proizvodnju polufabrikata su bluminzi, slabinzi i kontinuirane pruge za gredice.

Osim ovih, javljaju se, ali rjeđe blokove trio pruge, koje se sastoje od jednog, dva, a rjeđe od
tri stana.

Valjaoničke pruge za proizvodnju gotovih proizvoda često se zovu i završne ili finalne pruge
jer se na njima završava valjanje. Na njima se valjaju gotovi proizvodi većinom iz
polufabrikata, a rjeđe iz ingota.

U ove pruge spadaju:

- Teške profilne pruge – imaju valjke promjera 700 do 900 mm. Na njima se valjaju
ţeljezničke šine, U i I profili i razni drugi teški profili.
- Krupne profilne pruge – imaju promjer valjaka 550 – 620 mm, sluţe za proizvodnju
okruglih i kvadratnih profila od 30 do 150 mm, U i I profila (nosača) od 80 do 300
mm i drugih fazonskih profila.
- Srednje profilne pruge – promjer valjaka 350 – 500 mm. Sluţe za valjane kvadratnih i
okruglih profila promjera od 10 do 80 mm, ugaoni profili od 30x30 do 100x100 i
drugih profila.
- Sitne profilne pruge – promjer valjaka od 250 – 320 mm. Sluţe za valjanje sitnih
profila: okrugli i kvadratni profili od 8 do 50 mm, ugaoni profili od 20x20 do 60x60
mm i slučni drugi profili.
- Ţične pruge – promjer valjaka 230 – 300 mm, a sluţe a valjanje ţice i betonskog
čelika promjera iznad 5,5 mm (najčešće 5,5 – 12).
- Valjaonice debelog lima – radna duţina valjaka 2000 – 5000 mm, a sluţe za valjanje
limova debljine iznad 4 mm.
- Pruge tankog i srednjeg lima i širokih traka za valjanje limova u trakama imaju radnju
duţinu valjaka 500 do 2800 mm, a sluţe za valjanje limenih traka širine 400 do 2500
mm.
- Pruge tankog lima (duo pruge starog tipa) sa radnom duţinom valjaka 700 do 2500
mm, sluţe za vruće i hladno valjanje tankih limova u tablama.
 - Pruge za uske i srednje trake – radna duţina valjaka 400 – 600 mm namijenjene za
valjanje traka i plosnatih profila širine do 500 mm i debljine 1,5 do 15 mm.
- Hladne valjaonice – radna duţina valjaka 300 do 2800 mm namijenjene za hladno
valjanje limova i traka debljine 0,008 do 4 mm.
- Valjaonice cijevi namijenjene za valjanje cijevi.
- Valjaonice bandaţa i točkova namijenjene za valjanje bandaţa i točkova.
- Specijalne valjaonice sluţe za valjanje specijalnih profila.

2.3. KLASIFIKACIJA PRUGA PREMA RASPOREDU STANOVA

Susreću se pruge sa različitim brojem i rasporedom valjaoničkih stanova, što zavisi od njihove
namjene i zahtjevanog kapaciteta. Prema broju i rasporedu stanova pruge često dobivaju svoje
ime: jednostanske, linijske, tandem, stepenaste, kontinuirane, polukontinuirane, cik-cak, kros-
kontri (cross-contry) itd.

Slika 2.3 – Različit raspored stanova u valjačkim prugama

Jednostanske pruge imaju samo po jedan valjački stan. Kao jednostanske pruge postoje
bluminzi i slabinzi, zatim pruge za valjanje cijevi i za valjanje debelih i srednjih limova često
se sastoje od samo jednog radnog stana. Takođe i hladne valjaonice za hladno valjanje tankih
limova često imaju prugu, koja se sastoji iz samo jednog radnog stana (reverzirne pruge).

Ako je više stanova postavljeno u jednu liniju, onda se takva pruga zove otvorena ili linijska
pruga (slika 2.3, a). Broj stanova, koji se nalazi u linijskoj pruzi je različit. Pruge su
pogonjene samo sa jedne strane jednim motorom, ili s obje strane. Valjci u svim stanovima
imaju isti broj okretaja, te se komad na kraju, kada se dovoljno izduţi valja istom brzinom,
kao i na početku kada je bio kratak, što je ozbiljan nedostatak linijskih pruga.

Da bi se otklonio nedostatak prešlo se na gradnju pruga u dvije ili više linija. Najprostiji slučaj
je pruga koja se sastoji od dva stana postavljena jedan iza drugog, tzv. tandem pruga (slika
2.3, b). Materijal se valja u nekoliko provlaka, i to najprije na prvom, a zatim na drugom
stanu. Svaki stan je pogonjen zasebnim motorom.

Za valjanje sitnih profila i ţice stanovi se postavljaju u dvije i više linija, te nastaje stepenasta
pruga (slika 2.3, c). Broj stanova je različit. Obično u prvoj liniji jedan ili dva a u drugoj i
trećoj više stanova. Svaka linija, odnosno grupa pogoni se zasebnim motorom. Brzina valjanja
je na prvoj liniji, odnosno grupi najmanja, a na posljednjoj najveća. Ako se pruga sastoji iz
dvije grupe stanova, tada se prva grupa zove predpruga, a druga završna pruga. U slučaju da
postoji više grupa, tada se ostale grupe izmeđe predpruge i završne pruge zovu međupruge.

Za postizanje većih kapaciteta postoje kontinuirane pruge. One se grade kao kontinuirane
ţične i sitne pruge, te pruge za vruće i hladno valjanje limova, traka i polufabrikata. Broj
stanova odgovara broju provlaka, jer se na svakom stanu izvodi samo jedna provlaka. Stanovi
su postavljeni jedan iza drugog tako da se komad nalazi istovremeno u više stanova. Brzina
valjanja se postepeno povećava od prvog do posljednjeg stana. Povećanje brzine mora biti u
jednom određenom odnosu sa smanjenjem presjeka valjanog komada, tako da umnoţak
brzine valjanja i presjeka valjanog komada na svakoj provlaci bude konstantan.
(A*v=konstantno).

Kontinuirane pruge mogu da imaju grupni (slika 2.3, d) ili pojedinačni (slika 2.3, e) pogon.
Grupni pogon je jeftiniji od pojedinačnog, ali je pojedinačni ugodniji u radu pruge, jer
regulacijom broja okretaja moţe lakše da se odrţava konstantnost umnoška presjeka valjanog
komada i brzine valjanja na pojedinim stanovima.
Kontinuirane pruge mogu biti kombinovane sa linijskim prugama. Takve pruge zovu se
polukontinuirane (slika 2.3, f).

Da bi se postigla veća proizvodnja, nego na linijskim prugama za srednje i krupne profile

grade se pruge također sa većim brojem stanova, koji odgovara broju provlaka, jer kroz svaki
stan valjani komad prolazi samo jedanput. Razmak između stanova je obično veći od duţine
valjanog komada između tih stanova. Stanovi su poredani u dvije ili više paralelnih linija, te
se takve pruge zovu paralelne, ili kros-kontri (cross-contry) pruge (slika 2.3, g).

Pruge slične paralelnim prugama kod kojih je nekoliko stanova poredano u vidu šahovskog
polja nazivaju se cik-cak ili šahovske pruge (slika 2.3, h).

2.4. KLASIFIKACIJA VALJAČKIH STANOVA

Valjci u stanovima valjaoničkih pruga mogu da leţe: horizontalno (horizontalni stanovi),

vertikalno (vertikalno stanovi), ili pod nekim međusobnim uglom. Najrasprostranjenije su
pruge sa horizontalnim valjcima u stanovima. Broj valjaka u stanovima moţe biti različit pa
prema tome razlikujemo:

Slika 2.4 – Različite vrste valjačkih stanova

Duo stanovi koji imaju po dva valjka stavljena u jednoj ravnini jedan iznad drugog (slika
2.4.a). Upotrebljavaju se na bluminzima, na kontinuiranim prugama i na prugama za valjanje
limova, a ponegdje i na teškim profilnim prugama.

Trio stanovi imaju po tri valjka koji su postavljeni jedan iznad drugog u jednoj vertikalnoj
ravnini (slika 2.4, b). Valjci se okreću u međusobno suprotnom smjeru, te se valjanje izvodi
naizmjenično imeđu donjeg i srednjeg, te između srednjeg i gornjeg valjka. Upotrebljavaju se
na pripremnim prugama za valjanje manjih ingota u polufabrikat, zatim za valjanje srednjih i
teških profila.

Kvarto stanovi imaju po četri valjaka postavljena jedan iznad drugog u jednoj vertikalnoj
ravnini ( slika 2.4, e,f). Valjanje se vrši između srednjih tzv. radnih valjaka. Druga dva valjka
su potporna, jer se na njih osloanjaju srednji (radni) valjci. Potporni valjci su većeg promjera
od radnih valjaka.

Šesterovaljkasti (seksto) stanovi imaju dva radna i četri potporna valjaka (slika 2.4, g).
Namijenjeni su za hladno valjanje širokih limovai traka. Svaki radni valjak opire se na dva
potporna valjka.

Univerzalni stanovi imaju u istom stanu i horizontalne i vertikalne valjke. Svrha vertikalnih
valjaka je da se njima vrši obrada materijala sa bočnih strana (slika 2.4, d).

3. TEHNOLOGIJA VALJANJA NA SITNIM PRUGAMA

Sitni profili valjaju se na sitnim prugama, i to na linijskim prugama sa 5 do 9 stanova u jednoj

liniji, stepenastim sa više linija, zatim na cik-cak prugama (ševuljičnim), polukontinuiranim i
kontinuiranim prugama. Na svim ovim prugama profili se valjaju iz gredica presjeka 70x70
do 150x150 mm, duţine od 4 do 12 m; jedino na linijskim prugama još se ponegdje
upotrebljavaju mali ingoti. Najstarije su linijski pruge, a i danas imaju široku upotrebu u
malim ţeljezarama, naročito u ţeljezarama legiranih čelika. Pruge se obično sastoje od više
linija, ili su po svom tehnološkom procesu vezane sa srednjim linijskim prugama. Izvaljani
materijal se ađustira na sličan način kao i srednji profili. Kapacitet ovih pruga je vrlo različit i
uglacnom zavisi od stepena mehanizacije, te se kreće od 20 do 300 kt izvaljanih profila
godišnje.

Polukontinuirana sitna pruga shematski je prikazana na slici 3.2. Ove pruge obično su
kombinovanog tipa, tj. one imaju osim hladnjaka još i namotače, tako da se profili nakon
valjanja transportuju na hladnjak ili se namotavaju na namotačima ako se valja ţica ili tanki
betonski čelik. Pruge imaju od 15 do 20 stanova. Godišnji kapacitet se kreće od 150 do 300 kt
izvaljanih profila.

Cikcak (ševuljične) sitne pruge po koncepciji su jednake srednjim prugama ovog tipa, sa
razlikom da imaju promjer valjaka na posljednjem (završnom) stanu 300- 350 mm, a na
ostalim stanovima promjer se valjaka povećava idući od posljednjeg do prvog, na kojem
dostiţe 400 – 450 mm.

I na polukontinuiranim prugama, pa i na linijskim prugama koje se sastoje od više linija, prvi

stanovi imaju veće promjere valjaka od završnih. Cikcak – prugama moţe prva grupa stanova
biti kontinuirana, te se takve pruge zovu polukontinuirane cikcak-pruge. Ove su pruge također
kombinovane, tj. snadbjevene i hladnjakom i namotačima, te izvaljani profili mogu biti i u
šipkama i u koturovima. Namijenjene su dakle za širok asortiman, a godišnji im se kapacitet
kreće od 150 do 300 kt izvaljanih profila.

Sitni profili valjaju se također na kontinuiranim prugama sa ukupno 15 do 20 stanova. Takve

su pruge podijeljene u više grupa, a svaka grupa moţe da ima različit broj stanova. Profili na
kontinuiranim sitnim prugama valjaju se iz gredica presjeka 80x80 do 100x100 mm, duţine 9-
12 m. Gredice se prije valjanja zagrijavaju u potisnoj peći. I ove se pruge mogu graditi kao
kombinovane, tj. za valjanje profila u šipkama i u koturovima.

Brzina valjanja na posljednjem stanu dostiţe 20 m i više. Postoje različite koncepcije ovih
pruga, a jedna od njih je prikazana na slici 81. Kapacitet kontinuiranih pruga je 300 do 600 kt
izvaljanih profila godišnje.

Izvaljani profili na svim sitnim prugama reţu se, hlade na hladnjacima, zatim ponovo reţu u
hladnom stanju, pregledaju, sortiraju i otpremaju. Ako se profili valjaju u koturovima (ţica i
tanki betonski čelik), koturovi se hlade na visećoj pruzi, veţu, signiraju i otpremaju kao i
šipkasti profili.

Valjana ţica i šipkasti čeluk mogu se nakon vrućeg valjanja podvrgnuti vučenju u hladnom
stanju da bi se postigao bolji kvalitet u pogledu površine i mehaničkih svojstava.