Vještačenje povreda kičme i Bosni i Hercegovini

Harun Brkić,* Emina Brkić,** Lejla Husić-Brkić***

Sažetak

Dosadašnja sudska praksa u Bosni i Hercegovini pokazala je velike razlike u mišljenjima sudsko
medicinskih vještaka u ocjeni nematerijane štete kod istih posljedica povreda kičme. Zbog toga
dolazi do čestih prigovora zainteresiranih strana a rezultat toga su dugotrajni i skupi sudski
postupci, ponavljana vještačenja i konačno velike razlike u isplati novčanih naknada na ime
posljedica povrede kičme. Sudovi imenuju vještake sa zvanične liste sudskih vještaka Federacije
BiH i Republike Srpske, sa zadatkom da se po završetku cjelokupnog liječenja, na osnovu kliničkog
pregleda, uvida u priloženu medicinsku dokumentaciju izjasne o zahtjevima stranaka u sudskom
postupku. Kako u praksi ne postoji mjerni instrument kojim bi se egzaktno utvrdilo koje posljedice
povrede kičme utječu na smanjenje opšte živoitne aktivnosti oštećenog, jasno je da je ocjena
vještaka subjektivna i uglavnom temeljena na mišljenju kojim se pozivaju na razne tablice sudske
medicine, osiguravajućih društava o umanjenju opšte živtne aktivnosti. U Europi danas ne postoje
jedinstvene metode vrjednovanja neimovinske štete odnosno ocjene njezinih posljedica ali postoje
jasni kriteriji u evaluaciji i dijagnozi promjena na kičmi koje od vještaka traže dobro medicinsko i
pravno znanje i iskustvo u kompletnom riješavanju problematike ovakvih povreda u Bosni i
Hercegovini. Pravno lice koje bi se bavilo isključivo sudsko medicinskom forenzikom povreda, pa i
povreda kičme, bi uveliko poboljšalo kvalitet ovih vještačenja.

Ključne riječi: povrede kičme, nematrijalna šteta, medikolegalnost, vještačenje, posljedice

* Harun Brkić, dr.sci.med., neurohirurg, redovni profesor, Katedra za Hirurgiju, Medicinski fakultet u Tuzli
** Emina Brkić, mr.sci., dipl.pravnik, Kantonalni sud u Tuzli
*** Lejla Brkić-Husić, mr.sci. dipl.pravnik, advokatska kancelarija “Muhić i dr” , Tuzla

1. Uvod
U svim državama zakonom se odredjuje da je čovjekova osobnost nepovrediva. Ovim zakonima je
omogućeno da se štite prava osobnosti ali i prava zaštite osobnosti. Povreda osobnosti, nematerijana
šteta, ne znači bezuvjetno i pravo na isplatu novčane naknade. Ovo pravo se ostvaruje tak ako sud
utvrdi da je težina povrede, posljedice povrede to opravdavaju.1 Zbog toga se vrše i sudsko
medicinska vještačenja po nalogu suda, na osnovu kojih se cijeni povreda prava osobnosti koja se
odnosi na tjelesno i duševno zdravlje fizičke osobe. 2 Pravni osnov za isplatu novčane naknade su
pretrpljeni i budući bolovi, pretrpljeni i budući strah, pretrpljene i buduće boli zbog smanjenja životne
aktivnosti te pretrpljeni i budući bolovi zbog naruženosti. 3
Povrede kičme se klasificiraju na povrede koštano zglobnih struktura, povrede kičmene moždine i
povrede izlazećih korijena nerava. Ove povrede dovode do promjena, privremeno ili trajno, koje se
manifestuju oštećenjem najčešće motorike, senzibiliteta i drugih tjelesnih funkcija ispod mjesta
povrede. U zavisnosti od stepena oštećenja kičmene moždine i nervnih korijena, simptomi se mogu
razlikovati od osjećaja lagane boli do paralize, pa do gubitka kontrole sfinktera. 4
Povrede kičme pored medicinskog imaju i veliki socio-ekonomski značaj zbog velike učestalosti,
znantog invaliditeta, zbog ekonomske opterećenosti porodice i zajednice gdje povrijedjeni žive, a
posebno zbog velike zastupljenosti u radno aktivnoj populaciji.5 U Bosni i Hercegovini povrede
kičme su najčešće uzrokovane u saobraćajnom traumatizmu i povredama na poslu. Posljedice po
zdravlje, radnu i životnu sposobnost koje ove povrede ostavljaju su glavni razlog za česte sudske
postupke sa zahtjevima za naknadu nematerijalne štete. Specijalističko medicinsko vještačenje
posljedica po zdravlje nakon povreda kičme ima za cilj objektiviziranje antomskih oštećenja sa
funkcionalnim smetnjama koje umanjuju opšte životnu i radnu sposobnost i koje medjusobno nisu u
kontradikciji.6 Vještačenje posljedica povrede kičme je vrlo kompleksno zbog specifičnosti
dijagnostike i liječenja ovakvih stanja, brojnosti i inteziteta posljedica koje ostavljaju. Dosadašnja
liječnička praksa, protokoli obrade, dijagnostike i liječenja povreda kičme ne uključuju elemente koji
bi imali za cilj forenzičku obradu sa stanovišta medikolegalnosti jer sama sebi i nije terapijski cilj.
Danas se u redovnim sudskim postupcima obično angažiraju sudsko medicinski eksperti čija osnovna
djelatnost i nije zbrinjavanje povreda kičme, na osnovu čijeg mišljenja se vrši procjena iznosa
nadoknade nematerijane štete u novčanom iznosu.7

2. Medikolegalni značaj

Pravni pojam štete, šire gledano, u gradjanskom pravu, je svaki gubitak, povreda, koju jedna osoba
trpi na subjektivnim pravima i interesima zaštićenima građanskopravnim normama, mimo svoje volje
tj. zbog štetnoga događaja, a koji je odgovorna osoba dužna naknaditi. Povreda pravno priznatih
interesa je štetnom radnjom prouzrokovana povreda. Kod materijalne štete to će biti na osnovu
preračunate vrijednosti nastale štete, dok se u slučajevima nematerijalne štete vrijednost novčanog
poravnanja ne može egzaktno izračunati, pa ono ima funkciju statisfakcije. U sporovima koji se
riješevaju na osnovu Zakona o obligacionim odnosima (ZOO) oštećena strana se pojavljuje u
1.Crnić I., Naknada štete, Odgovornost za štetu i popravljanje štete, Ogranizator, Zagreb, 2006.
2.Grgić D, Bikić E. Uloga liječnika-vještaka u procjeni nematerijalne/neimovinske štete. Anali pravnog fakulteta
19/2017, Zenica, 2017.
3.Gnjidić Ž., Bilić R. i suradnici, Uvod u medicinsko vještačenje, Medicinska naklada, Zagreb, 2008.
4.Wyndaele M, Wyandaele JJ. Incidence, prevalence and epidemiology of spinal cord injury: what learns a
worldwide literature survey? Spinal Cord 2006; 44:523-529.
5.Kirkpatrick AW, McKevitt E: Thoracolumbar spine fractures: Is there a problem? Can J Surg 45:21–24, 2002.
6.Vasquez XM, Rodriguez MS, Penaranda JMS et al. Determining prognosis after spinal cord injury. Journal of
Forensic and Legal Medicine 2008; 15:20-3.
7.Zakon o vještacima. ("Sl. novine FBiH", br. 49/2005 i 38/2008).

funkciji tužioca.8 Najčešće zainteresirane stranke u ovim postupcima su osiguravajuća društva,

državni i privatni privredni subjekti, pojedinci, koji imaju za cilj minimiziranje ili pogrešno
pretpostvljanje posljedica sa ciljem bolje materijane kompenzacije za zainteresirane strane.
U BiH se povrijedjeni kao tužilac, u sudskim sporovima koji se riješavaju na osnovu Zakona o
obligacionim odnosima, pojavljuje sa zahtjevom za naknadu nematrijalne štete u novčanom iznosu.
Materijalna šteta povreda kičme, pored umanjenja opšte životne aktivnosti i umanjenja radne
sposobnosti, obuhvata više konkretnih slučajeva, kao što su: troškovi liječenja oštećenog, dužine
trajanja nesposobnosti za rad radi izračunavanja izgubljene zarade oštećenog, ocjena neophodnosti
tudje njege i pomoći povrijedjenoj osobi, da li se to odnosi na stručnu njegu ili nestručno lice i dužine
trajanja takve njege itd. Zahtjevi za naknadom na ime nematerijalne štete se odnosi na štetu nastalu u
subjektivnoj sferi čovjeka i prema zakonskim propisima pojavljuje se u tri oblika: duševni bol, fizički
bol i strah. Da bi postojalo pravo na sve tri nematerijalne štete, one moraju biti u uzročnoj vezi sa
pretrpljenom povredom glave.

Opšte životna aktivnost podrazumijeva "sposobnost čoveka da zadovolji svoje opće životne potrebe
i pribavi sebi posebne životne radosti".9 Na šta se misli kada se kaže opšte životna sposobnost u vezi
sa aktivnošću kičme i susjednih anatomskih struktura, ne može se precizno valorizirati. Tokom
liječenja pažnja se usmjerava na oporavak eventualnog neurološkog deficita, povećanje pokretljivost
kičme i smanjenje subjektivnih smetnji. Liječenje ima za cilj uklanjanje smetnji i pomoć u vraćanju
ozlijedjenog svojim ranijim socijalnim i radnim aktivnostima, odnosno prilagodjavanje aktivnosti
novonastalim smetnjama.
Funkcioniranje kičme kao cjeline, ne može se nikakvim mjerilima porediti. Cijeniti smetnje stpenom
pokretljivosti, odnosno stepenom i vrstom neuroloških smetnji je vrlo kompleksno i nikada potpuno
objašnjivo. Sudskim postupkom nastoji se utvrditi koliko je pretrpljena povreda kičme utjecala na
smanjenje opšte životne aktivnosti, odnosno sposobnosti, odnosno koje su to aktivnosti umanjene,
koje aktivnosti su uskraćene, koje se obavljaju uz pojačani napor. Za ovakve procjene ne postoje
egzaktna mjerila i precizni kriterijumi, te je stoga i upitno procentualno izjašnjavanje o umanjenju
opšte životne aktivnosti. U Bosni i Hercegovini zbog neujednačenih kriterijuma, brojnosti preporuka
pravnih subjekata, udžbenika sudske medicine, osiguiravajućih društava, evropskih indikativnih
tablica,10 ličnih stavova vještaka "po osnovu medicinskog znanja i sudskomedicinskog iskustva",
gradjansko parnični postupci i sudske presude ostavljaju dosta nedorečenosti i sumnji na pravičnost i
po pravilu jedna od strana u postupku ulaže žalbu na izrečenu presudu.11

Bol se smatra oštećenjem zdravlja, u sklopu fizičke povrede tijela ili oštećenja zdravlja. Stoga
pretrpljeni bol predstavljaju povredu ličnosti čovjeka, a nadoknadom ovog vida štete poštuje se
humanitarni princip zaštite ličnosti. Bol nema tržišnu vrijednost te se zbog toga posljedice trpljena
bola i ublažuju novčanom nadokandom. Prema međunarodnoj udruzi bol je definisan kao "neugodno
osjetno i osjećajno iskustvo povezano sa povredom tkiva, ili uvjetovano tom štetom ili povredom".
Bol u intenzitetu može se razlikovati i to počevši od laganog, zatim teškog, te naposljetku
agonizirajućeg i može se pojaviti kao stalan ili nestalan. Definisati bol prema jačini i vremenu trajanja,
što obično sud zahtijeva, pred vještake stavlja problem jer ne postoje jasni kriteriji na osnovu kojih bi
se to moglo precizno uraditi. Osjećaj bola je relativan i ne doživljava ga svaka

8.Zakon o obligacionim odnosima.“Službeni glasnik RS”, br. 17/93 i 3/96.

9.Marović A., Invaliditet, invalidnost, tjelesno oštećenje, umanjenje životne aktivnosti, radna (ne)sposobnost, Vještak
broj 1, Hrvatsko društvo sudskih vještaka, 2008.
10.Udruženje europskih eksperata iz područja utvrđivanja i procjene oštećenja tjelesnog integriteta, „CEREDOC“
Europska indikativna tablica za ocjenu umanjenja psihičkog i fi zičkog integriteta, Gruppe Rothley, 2003.
11.Salahović Ć, „Naknada neimovinske štete – najčešći problemi u praksi“, Inžinjerski biro, Zagreb 2009.

osoba istovjetno. To ovisi o mnogim faktorima kao što su intezitet anatomskog oštećenja,
lokalizacija povrede, uzrastu povrijedjenog, prisustvu drugih promjena i bolesti, načina liječenja i dr.
Doživljaj bola zbog povreda kičme razlikuje se od pojedinca do pojedinca. Istovremeno, bol se može
kvantificirati na numeričkoj ljestvici od 1-10 bodova; ipak, tačnost ovakve ljestvice ometaju
specifičnosti i osjetljivosti. Ovo dakako ne umanjuje pravo oštećenog na materijanu kompenzaciju
pretrpljenog bola.
Tokom lječenja povreda kralješnice ne radi se valorizacija bola niti je sam sebi svrha. Svrha liječenja
u toj fazi je ukloniti bol smanjiti ga, ubrzati oporavak. Specifičnosti bola kod ozljeda kičme su
brojnost nervnih elementa, brojnost raznih tkiva i organa grudne, abdominalne i zdjelične regije.
Ponekada i sama interpretacija smetnje povrijedjeng zbnunjuje jer se ista opisuje kao bol a u stvari se
radi o drugoj smetnji npr nelagodnost, trnjenje, osjećaj težine, osjećaj topline, hladnoće i sl. To
svakako ostavlja dosta prostora proizvoljnosti procjene vještaka. Obično se uzima tzv
aproksimativna procjena očekivanosti prisutnog bola kako u pogledu inteziteta tako i u pogledu
dužine trajanja.

Strah se definiše kao intenzivan i neugodan negativni osjećaj koji povrijedjeni doživljava kad vidi ili
očekuje opasnost, bila ona realna ili nerealna. Strah nastaje usred opažanja ili očekivanja stvarne ili
zamišljene opasnosti, ili ozbiljne prijetnje. Manifestuje se kao, emocija, sreća, tuga, iznenadjene,
ljutnja, gadjenje, što znači da se izražava na isti ili sličan način, odnosno da izražavanje straha nije
naučeno i ima za cilj zaštititi tijelo od daljnjih oštećenja, svojom intenzivnom neugodom i
isključivanjem svih drugih stvari koncentrira tijelo na obranu od onoga što izaziva strah.
Kod povrda kičme osjećaj straha može biti poremećen zbog same povrede te se kvalitativno
drugačije doživljavati. Evalirati i definisati strah na primarni, sekundarni i tercijerni i prema stepenu i
dužini trajanja može se na osnovu samo apstraktnih parematara vezanih za okolnosti i vrste povrede
kao i način doživljavanja istih tokom liječenja i posljedica koje su ostale nakon ozljede. Treba uočiti
kada povrijedjeni stanje doživljava kao strah i kako se on uočava. Sama izjava pacijenta da je bio
uplašen ili ne mora biti potkrijepljena i drugim znacima kao što su tzv vegetativni poremećaji (boja
kože, znojenje, srčana akcija, krvni pristisak, stanje disanja, kontrola sfinktera) koji ukazuju na
elemente straha, osobito u ranoj postraumatskoj fazi. Osjećaj straha je prolazan a elementi straha koji
ostaju kao definitivna posljedica se valoriziraju u stepenu umanjenja opće živote aktivnosti kada strah
kao takav zahtijeva mjere liječenja.

Pod naruženosti podrazumevamo promjenu dotadašnjeg spoljašnjeg izgleda ili sklada tijela i njegovih
dijelova i/ili neke funkcije, koja izaziva nepovoljne psihičke efekte kod povrijedjenog i okoline, koja
može kvalitativno ići od nelagodnosti do neprijatnosti i zgražavanja. Duševni bol koju ozlijedjeni
trpi zbog naruženosti jer osnov za nakandu nematerijalne štete. Naruženost predstavlja takvu estesku
izmijenjenost vidljivih dijelova tela, koje izazivaju intezivna osjećanja okoline, od sažaljenja do
odbojnosti i zgražavanja. Sudska praksa izvršila njegovu gradaciju u jakog, srednjeg stepena, lakog
stepena vidljiva trećim stalno ili povremeno, iako to u Zakonu o obligacionim odnosima nije precizno
definisano.

Kod povreda kičme naruženost uzrokuju razliciti ožiljci na koži u regiji kičme, deformitetite te
slabosti, smetnje hoda, kordinacije tijela i dr. Značaj naruženosti kod povreda kičme je time veći jer
vrlo često naruženost dosta utječe i na umanjenje opšte životne i radne sposobnosti. Osobito je
važno istaći da i manji deformitet lociran na vidljivom mjestu ima veći utjecaj na naruženost nego da
je lociran na drugome dijelu tijela. Dakako da sve ovo treba cijenti uzimajući u obzir dob i zanimanje
povrijedjenoga. I u ovom slučaju ekspertize, ne postoje striktni medicinski kriterijumi za utvrdivanje
naruženosti i njegovog stepena. Veliku ulogu u procjeni ima subjektivni pristup vještaka, njegova
lična senzibilnost i saosjećanje sa povrijedjenim.

Povrede kičme mogu biti po život opasne, odnosno ostaviti za posljedicu poremećenu funkciju više
organa ili dijelova tijela. Smetnje koje ove povrede čine, zbog svoje anatomske pozicije konekcije sa
drugim sistemima i organima te dijelovima tijela, su brojne i vrlo šarolike. Mogu se promatrati
skupno kao poremećene funkcije organizma kao cjeline ili kao poremećena funkcija pojedinih
dijelova tijela ili organa.
Ozljede vratnog dijela kičme mogu biti oštećenja kičmene moždine ( nagnječenja, sekcije), korijena
nerva (afekcije, nagnječenja, sekcije) koštano zglobnog dijela ( prelomi, luksacije), povrede susjednih
organa ( krvno žilni dio, sistem organa za disanje i varenje, endokrine žlijezde, mišići). Posljedice
mogu biti minorne i prolazne npr. lagana bolna pokretljivost, vegetativne smetnje.12 Mogu biti i
brutalne npr. oduzetost sva 4 ekstremiteta nemogućnost sponatnog disanja.
Praksa je pokazala da npr. prelom koštanog dijela jednog ili više pršljena, može dati smetnje u smislu
bolnosti ograničene pokretljivosti koje vremenom isčezavaju minimiziraju se do stanja potpnoga
oporavka. S druge strane možemo imati nagnječenje kičmene moždine bez drugih mehaničkih
ozljeda sa teškim neurološkim deficitom kao trajnom posljedicom.
Bol kao elemenat uzrokovan povredom vratne kičme se može jasno kvantificirati i potkrijepti
dijagnostičkim metodama. Dijagnostičke metode npr. rentgenogram (RTG), kompjuterizirana
tomografija (CT), magnetna rezonanca (MRI) vratne kičme, ultrazvuk vrata (UZ), klinički pregled,
tok vrsta i dužina liječenja, mogu dati jasnu pretpostavku za ocjenu elementa bolnosti. Često
spominjana dijagnostička metoda elektromiografija (EMG) je precijenjena, danas vrlo često
bespotrebna, ima uglavnom samo prognostički značaj.13
Ograničena pokretljivost vratnog segmenta kičme mjerena u stepenima je relativna i subjektivna u
procjeni sa mogućnošću velikog agraviranja. Elementi umanjene pokretljivosti moraju korelirati
dijagnostičim metodama (RTG, CT, MRI, UZ) uz uvažavanje eventualnog drugog uzroka smetnji.
Vegetativne smetnje kao što su poremećaj krvnog pritiska, srčane frekvence, poremećaj znojenja,
promjena boje kože, ortostatski fenomeni se objektiviziraju višekratnim kliničkim pregledima.
Oštećenja korijena nervava nervnih pleksusa u regiji vrata se objektivizira kliničkim pregledom i
dijagnostičkim metodama.
Osobito je važno imati na umu da ozljede vratnog dijela kralješnice mogu ostaviti za posljedicu
oduzetost djelomičnu ili potpuno sva četiri ketremiteta i poremećenu kontrolu uriniranja i
defeciranja.14 Ovako brutalne promjene su uglavnom udružene sa teškim antomskim destrukcijama
iako je važno imati na umu da mogu biti i zbog izolovanje povrede kičmene moždine. Danas
dijagnostičke metode kao što su MRI i evocirani potencijali (EP) mogu potvrditi ovakvo oštećenje.
Zbog blizine gornjeg dijela digestivnog i dišnog puta i ove funkcije mogu biti poremećene u
različitom stepenu a pridružene ozljede krvno žilnih elemenata na vratu mogu biti i fatalne po
povrijedjenoga.

Ozljede grudnog dijela kičme su najčešće koštano zglobne i povrede kičmene moždine. Ozljede
koštano zglobnog dijela, prelomi, luksacije mogu biti izolovane i udružene sa ozljedom nervnih
elementa. Za posljedicu mogu ostaviti ograničenu pokretljivost ili neurološki deficit, djelimičnu
slabost donjih ekstremiteta do potpune paralize i poremećene kontrole sfinktera. Mogu biti udružene
sa ozljedom unutarnjih organa što je obično u inicijalnoj fazi liječenja i dominatno. Standardne
dijagnostičke metode kao što su RTG, CT mogu i ne pokazati znake anatomskog oštećenja. Tek
nakon MRI ili EP može se ukazati na morfološke promjene.15 Naravno da postojeće promjene
moraju korelirati smetnjama koje ozlijedjeni ima.

12.Dilip K. Sengupta. Neglected Spinal Injuries. Clinical orthopedic and related research Number 431, pp. 93–103.
2005, Lippincott Williams & Wilkins.
13.Crim JR, Moore K, Brodke D: Clearance of the cervical spine in multitrauma patients: The role of advanced
imaging. Semin Ultrasound CT MR 22:283–305, 2001.
14.Boese CK, Lechler P. Spinal cord injury without radiologic abnormalities in adults: a systematic review. J
Trauma Acute Care Surg 2013;75:320–330.
15.Van Buul G, Oner FC. Thoracic spinal cord injury without radiographic abnormality in an adult patient. Spine
J. 2009:e5-8.

Elementi ograničene pokretljivosti grudne kičme nakon povreda koštano zglobnog dijela su
relaltivni, ovise i o drugim parametrima. Mogućnosti instruiranja zaintreresiranih strana i agraviranja
smetnji od strane pacijenta su vrlo česte kod povreda grudne kičme. U slabinsko-krsnoj regiji
najčešće povrede su naganječenja tih regija i povrede koštano zglobnih struktura (prelomi, luksacije,
traumatske diskus hernije). Ne rijetko uz ove povrede imamo i povrede korijena nerava koje se
manifestuju slabošćču pojedinih mišićnih grupa u zdjelici i nogama. Kod intezvnih povreda moguć je
i poremećaj kontrole sfinktera. U elementima naknade nematerijelane štete promatra se pokretljivost
slabinsko-krsne regije, prisisutvo neurološkog deficita, poremećaj funkcionisanja susjednih organa
dijelova tijela. Procjena umanjenja pokretljivosti mjerena u stepenima ili dijeljena na ograničenu
pokretljivost lakog, srednje teškog i teškog stepna je relativna i nema striktne kriterije izuzev
slobodne procjene veštaka. I slabost pojedine grupe mišića procijenjena na osnovu istih kriterija je
relativna. Svi ovi parametri zahtijevaju dobro kliničko i sudsko medicinsko iskustvo.

3. Sudsko medicinske dileme u vještačenju povreda kičme

1.Ozljede vratne kičme su vrlo često udružene i sa povredom glave. Osobito često u tzv trzajnim
povredama vrata u saobraćajnom traumatizmu gdje imamo i povredu čeonog ili potiljačnog dijela
glave. Kod lakših tjelesnih povreda smetnje kao što su bolovi u potiljku i tjemenu, vrtoglavica,
osjećaj mučnine i nelagodnosti, praćeno nesnanicom, slabijim apetitom, vegetativnim proremećajima
mogu biti i od povrede glave i od povrede kičme. I kliničarima je teško diferencirati uzrok smetnji a
zbog karaktera povrede, očekivane regresije i prolaznosti smetnji u samom liječenju nije niti cilj.
Poznato je da u stanju povrede glave ovakve smetnje traju kraće prolazne su i oporavljive. Ove
smetnje zbog povrede vratne kičme traju duži vremenski period, liječenje je dugotrajnije. Posljedice
koje ostaju za duži vremenski period obično nastaju zbog stresne reakcije i psihičkih smetnji nakon
toga. Sve ovo je i razlog za ekspertsku sudsko medicinsku evaluaciju radi razjašnjenja uzroka
smetnji.

2.Povrede kičme sa prelomom pršljena, lukova pršljena, poprečnih i stražnjih nastavaka bez
dislokacije, su oporavljive i spontano se saniraju. Kao definitivnu posljedicu ostavljaju ograničenu
pokretljivost obično manjeg stepena. Cijeniti elemente umanjenja opšte životne aktivnosti na osnovu
posljedica a zanemariti intezitet sile koja je načinila ovakve anatomske poremećaje vrlo je
diskutabilno.

3. Povrede vratne kičme praćena povredom korijena nerava dijagnosticirana klinički i sa MRI, i
EMNG a bez povreda koštano zglobnog dijela i povreda kičmene moždine stavlja pred vještaka
dilemu da li ovake promjene cijeniti kao povredu perifernoga nerva ili povredu vratne kičme u smislu
funkcionalnosti vrata kao cjeline. Otežavajuća okolnost u ovakvim procjenama je očekivani
vremenski period oporavljivosti i uticaj pethodnih promjena na kičmi koje se ne smatraju oboljenjem
npr. degenerativne promjene.

4.Povrede grudne kičme, koštano zglobne povrede bez oštećenja kičmene moždine, se saniraju
spontano ili nakon medicinskog tretmana. Funkcionalnost grudne kičme se cijeni kroz elemente
pokretljivosti koja je inače i kod zdravog organizma mala. Cijeniti ograničenu pokretljivost prema
sumanjenju pokretljivosti inače normalno jako male nije smisleno kao i zanemariti i stepen
antomskog oštećenja bez poremećene funkcionalnosti kao i intezitete sile koja je to uzrokovala.

5.Kod povreda slabinske i krsne kičme ne može se očekivati brutalni neurološki deficit jer anatomski
kičmena moždina se ne nalazi u toj regiji. Povrede brojnih nerava tzv lumbosakralnog pleksusa su
česte i brojne i obično udružene sa anatomskim oštećenjem koštano zglobnog dijela (prelomi,
luksacije). Mnoge od ovih promjena su oporavljive i izliječive tako da je cijeniti poremećaj
funkcionalnosti na osnovu inteziteta i stepena pokretljivosti lakše nego i kod drugih dijelova kičme.
Kod povreda slabinske kičme poseban sudsko medicinski problem predstavlja cijenti da li je diskus
hernija traumatskog ili netraumatskog uzroka i koliko utječe na umanjenje opšte životne aktivnosti.
Otkriti uzrok hernijacije diska slabinske kičme, danas se može kvalitetnom radiološkom mobradom
(MRI) i kliničkom evaluacijom ali u razumnom vremenskom roku od nastanka povrede.

6. Kao najteži problem, dilema, prilikom izrade nalaza o posljedicama povrede kičme, je da li su
smetnje koje povrijedjeni ima nakon povrede uzrokovane povredom, odnosno da li su posljedica
oboljenja kičme. Najčešća oboljenja kičme su tzv. degenrativne promjene (spondiloza,
spondilarthroza, prisutna 10% osoba starih 20 godina, do 80 % osoba starih preko 80 godina. Vrlo
često i pored prisustva ovih promjena ne postoje smetnje, osobe žive punom aktivnošću. Evaluirati
kako i male povrede kičme (nagnječenje, uganuća, istegnuća) daju brojne smetnje tipa bola
ograničene pokretljivosti, poremećaja senzibiliteta i motorike predstavlja pred vještaka i klinički
izazov. Značaj ovakvih stanja je jako velik zbog velike učestalosti i ogromnog interesovanja kako
pojedinaca tako i pravih lica. Osiguravajuća društava nastoje da ove povrede zanemare, minimiziraju,
druge zainteresirane strane zahtjevaju najčešće znatnu matrijalnu naknadu na ime nematerijalne štete.
Sudovi u takvim stanjima često traže od vještaka procentualno izjašnjenje doprinosa povrede već
ranije prethodno narušenog zdravstvenog stanja povrijedjenog. Na osnovu kojih kriterija to cijenti,
ne postoje jasni niti sudsko medicinski niti klinički parametri. Subjektivna procjena, nekompetetnost
vještaka, je uglavnom razlog nezadovoljstva jedne od stranaka i razlog dugotrajnosti i poskupljenja
sudskih procesa kod ovakvih zahtjeva za naknadu nematerijalne štete

7. Razlog čestih neslaganja stranaka u postupku jeste pozivanje na procente umanjenja opšte životne
aktivnosti na osnovu brojnih tablica osiguravajućih društava, koje su vrlo često jedna drugoj
kontradiktorne. Niti tablice udžbenika sudske medicine nisu jasne i ne pozivaju se na suvremena
medicinska znanja i dostignuća. Pokušaj evropskih indikativnih tablica i orijentacijskih tablica o
umanjenju opšte životne aktivnosti nisu mnogo razjasnile ovakva stnja jer nisu potpuno primjenjiva
na području Bosne i Hercegovine zbog različitih protokola liječnja, različitih uvjeta liječnje ovakvih
povreda i njihovih posljedica. Angažiranje relevatnih univerzitetskih ustanova u vještačenju ovakvih
stanja donekle olakšava sudovima donošenje presude ali sigurno usporava i poskupljuje sudski
proces.

8. Poseban problem prilikom izrade nalaza u uvažavanja elemenata umanjenja opšte životne
aktivnosti jeste nekvalitetan tretman ovakvih povreda. Neadekvatno liječenje utječe bitno na
postojanje većih posljedica povrede kičme. Naravno da za takvo stanje nije odgovoran povrijedjeni
ali se postavlja i pitanje da li je npr. osiguravajuća kuća odgovorna što mediicnski tretman nije bio
adekvatan. Usmjeravati zahtjev za naknadu nematerijane štete prema medicinskim ustanovama i
medicinskim radnicima nema opravdanja. Medicinske ustanove u Bosni i Hercegovini nemaju istu
medicinsku opremljenost, kvalitet zdravstvenih usluga za povrede kičme je nezadovoljavajući. Za
tkavo stanje nisu odgovorni medicinski radnici niti rukovodioci zdravstvenih ustanova. Ostaje
ovtoreno i pitanje koliki je utjecaj povrijedjenog na njegovo zdravstveno stanje u situacijama
odbijanja predloženih mjera liječenja kojima bi se posljedice povrede znatno umanjile ili uklonile.
Zakon dozovoljava pacijentu da prihvati ili odbije predložene mjere liječenja U situacijama kada
povrijedjeni odbije predložene mjere liječenja trebao bi snositi i odgovornost za stepen oporavka,
odnosno posljedica povrede.

9. Ko bi trebao vršiti sudsko medicinsko vještačenje ili ekstertizu povreda kralježnice. Logično se
nameće stav da to trebaju činiti ljekari iz struke, ljekari koji se bave problematikom i liječenjem
ovakvih povreda. Sudovi na prijedlog stranaka u postupku imenuju vještake sa liste sudsko
medicinskih vještaka Federacije BiH i Republike Srpske ili priznantog stručnjaka koji i nije na listi
vještaka ali uz saglasnost stranaka u postupku. Kada govorimo o povredama kičme najčešće su to,
ortopedi, traumatolozi, neurolozi, hirurzi, neurohirurzi, spec. sudske medicine. Sama brojnost
medicinskih specijalnosti upućuje u nedosljednost, stvara konfuziju. Pozivanje na specijalistu
ortopeda vertebrologa, vrlo često, nema utemeljenje, jer po zakonu i ne postoji specijalista
vertebrolog. U BiH inicijalnu obradu u liječenju ovakvih povreda najčešće rade traumatolozi nakon
čega ih prihvataju ortopedi ili neurohirurzi i sprovode daljnje mjere liječenja i tretmana. Po završetku
kliničkog tretmana pacijenti obično nastavljaju liječenje kod fizijatra uz povremeni nadzor ortopeda
ili neurohirurga. Trajne sekvele po potrebi elaborira neurolog. Iz navdenog logično bi bilo da sudsko
medicinsku ekpertizu i evaluaciju ovakvih poveda vrše ortopedi koji se bave liječenjem povreda
kralješnice i neurohirurzi. Praksa je pokazala teškoće u mnogim dijelovima BiH gdje je sudovima
prostorno udaljeno mjesto boravka vještaka, potreba za angažiranjem više vještaka istovremeno npr.
psihijatra, neurohirurga, traumatologa. Iako to u BiH još nije zaživjelo, postojanje institucije koja bi
se bavila isključivo sudsko medicinskim vještačenjima i ekspertizom ovakvih stanja bi uveliko
poboljšao kvalitet, ubrzao i pojeftinio sudki proces. Uposlenici, saradnici, u takvim institucijama
morali bi imati iskustvo u liječenju ovakvih povreda, adekvatno medicinsko i pravno obrazovanje.

4. Zaključak

Vještačenje posljedica povrede kičme je vrlo kompleksno, zahtijeva dobro medicinsko znanje,
poznavanje sudsko medicinskih procedura. Praksa sudova u angažirnju vještaka sa liste sudsko
medicinskih vještaka se pokazala nepraktična.Vještačenja posljedica povreda kičme ne bi trebao biti
interdisciplinaran. Angažiranje vještaka ortopeda, vertebrologa, spinalnog hiruga, traumatologa,
neurohiruga, neurologa i komplicira, poskupljuje i produžava sudski proces. Dodatna otežavajuća
okolnost je angažiranje specijalista sudske medicine koji po pravilu nemaju nikakavo iskustvo u
dijagnostici, načinu liječenja smetnji nakon povreda glave a često su u poziciji supervizora. Pregled
medicinske dokumentacije i pregled povrijednog treba činiti jedan sudsko medicinski vještak koji bi
trebao sam procijeniti potrebu dodatnog vještačenja drugih specijalnosti. Danas se nameće kao
logična potreba pravnog obrazovanja i znanja sudsko medicinskih vještaka i postojanja pravnih
subjekata kao instituta, koji bi se isključivo bavili sudsko medicinskom i forenzičkom problematikom.

Summary

The current jurisprudence in Bosnia and Herzegovina has shown differences opinion of the forensic
expert in the assessment of non-material comppensation consequences of the spinal injury. This
trends to leads frequent complaints by stakeholders. Thats the reasons for long-standing and
expensive court proceedings, repeated expert reviews and finally differences in the financcial
compensation in the from spinal injuries. Officiial experts from the list of the ministry of the justice
Federation of Bosnia and Herzegovina and the Republika Srpska, make experts reports after
clinical examination, the examination of the attached medical documentation on the requests of the
parties in the court proceedings. There is no measuring instrument to accurately determine which
consequences of a spine injury affect the reduction of the general life-activity of the injured person,
the intensity of these disturbances, the definition of the cause of the disturbance. Expert report is
subjective and largely based on the opinion of the experts who are mainly referring to various the
recommendation of books and insurance companies. In Europe, today there are no unique methods
for evaluating consequences spinal injuries, but there are clear criteria in the evaluation and
diagnosis and the tretements spinal injuries. Forensic and medicolegal experts, from Bosnia and
Herzegovina, must be familiary in medical and knowledge of legal procedures, experience in the
treatement of the spinal injuries. Material compensations after spinal injuries from the legal entity
could be real and better.

Key words: spinal injuries, compensations owerhead, medicolegality, expert judgment,

consequences.

Kontakt adresa:
Prof. dr.sci.med. Harun Brkić, neurohirurg Harun Brkić
Ul.prof dr Ibre Pašića br 1 75000 Tuzla Ul. M. Mak Dizdar B2-C
Klinika za neurohirurgiju 75000 Tuzla
Univerzitetsko klinički centar Tuzla
E-Mail: www//harunbrkic@gmail com