Ὁμιλία Μητροπολίτου Σηλυβρίας Μαξίμου ἐπί τῇ συμπληρώσει 800

ἐτῶν ἀπό τῆς χειροτονίας τοῦ Ἁγίου Σάββα εἰς Ἀρχιεπίσκοπον Σερβίας

Παναγιώτατε Δέσποτα,

Σεβασμία τῶν Ἱεραρχῶν Ὁμήγυρις,

Λαέ τοῦ Θεοῦ,

Ἡ σημερινή Κυριακή τῶν Ἁγίων Πατέρων τῆς ἐν Νικαίᾳ Ζ'

Οἰκουμενικῆς Συνόδου ἀνακαλεῖ εἰς τήν μνήμην ἡμῶν ἕτερον ἱερόν γεγονός
πραγματοποιηθέν πρό 800 ἐτῶν ἐν τῇ πόλει τῶν δύο Οἰκουμενικῶν Συνόδων.
Τό γεγονός τοῦτο εἶναι ἡ εἰς Ἀρχιεπίσκοπον Σερβίας χειροτονία τοῦ Ἁγίου
Σάββα Νεμάνια, ὁ ὁποῖος διά τοῦ ἀποστολικοῦ αὐτοῦ ζήλου παρέδωκεν
ἀνόθευτον τήν διδασκαλίαν τῶν παγχρύσων στομάτων τοῦ Λόγου εἰς τούς
ὁμοεθνεῖς του καί ἐγέννησεν αὐτούς ἐν Κυρίῳ. Περί τοῦ Ἁγίου Σάββα ἰσχύει ἐν
προκειμένῳ τό ρηθέν ὑπό τοῦ Ἀποστόλου τῶν Ἐθνῶν Παύλου: Ἐάν γάρ
μυρίους παιδαγωγούς ἔχῃτε ἐν Χριστῷ, ἀλλ' οὐ πολλούς πατέρας· ἐν γάρ
Χριστῷ Ἰησοῦ διά τοῦ Εὐαγγελίου ἐγώ γάρ ἡμᾶς ἐγέννησα(Α' Κορ. 4, 15-16).

Ἡ προσωπικότης τοῦ Ἁγίου Σάββα ἐχάραξεν ἀνεξιτήλως τό

εὐλογημένον ἔθνος τῶν Σέρβων, διότι συνέβαλε τά μέγιστα εἰς τήν κρατικήν
καί ἐκκλησιαστικήν ὀργάνωσιν αὐτοῦ. Ὁ Ἅγιος Σάββας, τοῦ ὁποίου τό
κοσμικόν ὄνομα ἦτο Ράστκο, ἐγεννήθη τό ἔτος 1169, καί ἦτο υἱός τοῦ ἡγεμόνος
Στεφάνου Νεμάνια, τοῦ μετά ταῦτα Ἁγίου Συμεών τοῦ Μυροβλύτου, καί τῆς
Ἄννης, ἡ ὁποία ἐκοιμήθη ἐν Κυρίῳ ὡς μοναχή Ἀναστασία. Ἀνετράφη ὑπό τῶν
γονέων αὐτοῦ εἰς τήν ἀλήθειαν καί ζωήν τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως καί εἰς τήν
πρός Θεόν ἀγάπην, ἡ ὁποία ὤθησε τόν Σάββαν νά μονάσῃ ἀπό νεαρᾶς ἡλικίας
εἰς τό Ἅγιον Ὄρος. Οἱ βιογράφοι τοῦ Ἁγίου, Δομετιανός καί Θεοδόσιος,
ὁμιλοῦν περί τῆς παιδιόθεν εὐσεβείας καί πλήρους ἀφιερώσεως αὐτοῦ εἰς τήν
κατά Θεόν ζωήν, τῆς ἐνασχολήσεως του μετά τῶν θείων γραμμάτων, καθώς καί
περί τῆς ἐντόνου λατρευτικῆς ζωῆς αὐτοῦ. Ἡ ἐν γένει κατά Χριστόν βιοτή του
ἀπέσπασε τόν σεβασμόν καί τόν θαυμασμόν τῶν γονέων αὐτοῦ. Ἀναφέρει
χαρακτηριστικῶς ὁ πατήρ Ἰουστῖνος Πόποβιτς: "Ἐν ἀντιθέσει πρός τό νεκρό

1
σχῆμα τῶν ἄλλων ἱστορικῶν, αὐτοί, (οἱ βιογράφοι) μᾶς φανερώνουν τό βασικό
μυστικό τῆς προσωπικότητος τῶν δύο Ἁγίων καί ἀποκαλύπτουν ἐκεῖνες τίς
πνευματικές δυνάμεις, πού ἀπό μέν τόν Συμέων ἐδημιούργησαν τήν πνευματική
ρίζα ἑνός ὁλόκληρου λαοῦ, ἀπό δέ τόν Ράστκο τόν Ἅγιο Σάββα, ὁ ὁποῖος,
προσήγαγε αὐτόν τόν λαό στήν Ἐκκλησία τοῦ Θεοῦ καί παραμένει ἔκτοτε ὁ
αἰώνιος Ὁδηγός του"1.

Ὡς ἀνεφέρομεν, ἡ πρός τόν Θεόν ἀγάπη τοῦ Ἁγίου ὡδήγησεν αὐτόν εἰς
τό Ἁγιώνυμον Ὄρος τοῦ Ἄθω καί συγκεκριμένως εἰς τάς Μονάς Ἁγίου
Παντελεήμονος καί Βατοπαιδίου. Εἰς τήν πρώτην ἐκάρη μοναχός, λαβών τό
ὄνομα Σάββας. Εἰς τό Ἅγιον Ὄρος, ὁ Ἅγιος ἐπολιτεύετο μέ ἀνυπόκριττον
ἀγάπην καί ἀδιάλειπτον προσευχήν πρός τόν Θεόν, ἐγκράτειαν καί αὐστηράν
νηστείαν, ἔχων ὡς συμμοναστήν καί συναθλητήν τόν πατέρα αὐτοῦ, Μοναχόν
Συμεών. 2 Διέθετεν ἀληθινήν ταπείνωσιν καί ἔφθασεν εἰς τοιαῦτα ὕψη
ἁγιότητος ὥστε ἐθαυματούργει.3

Ὡς ἀληθινός μοναχός καί κατοικητήριον τῆς Ἁγίας Τριάδος, εἶχε καί τήν
πρός τόν πλησίον ἀγάπη καί ἦτο κατά συνέπειαν ἄνθρωπος ἐλεημοσύνης,
μαρτυρουμένης ἐκ τῶν δωρεῶν αὐτοῦ εἰς Μονάς τοῦ Ἁγίου Ὄρους καί τῆς
Πόλεως καί ἀλλαχοῦ, καθώς καί εἰς ὅσους εἶχον ἀνάγκην. Ἐγένετο οὕτως εἰπεῖν
"τά πάντα τοῖς πᾶσι"4. Ὁ Ἅγιος Σάββας ἦτο ἔνθερμος ἐραστής τῆς ἐρημικῆς
ζωῆς. Καί ἐκ τῆς πρός τόν μοναχικόν βίον γνησίας ἀγάπης κινούμενος ὁ Ἅγιος
δέν ἐδέχθη τήν πρότασιν τοῦ Αὐτοκράτορος Θεοδώρου τοῦ Λασκάρεως (1204-
1263) καί τοῦ Πατριάρχου Μανουήλ Σαραντηνοῦ (1217-1222) νά ἐκλεγῇ
Ἀρχιεπίσκοπος Σερβίας. 5 Αἱ ἀρεταί τῶν Συμεών καί Σάββα διεδόθησαν ἕως
Σερβίας καί προσείλκυσαν ὁμοεθνεῖς των εἰς τό Ἅγιον Ὄρος, τοῦθ'ὅπερ
ὡδήγησε τόν Ἅγιον Σάββαν εἰς τό νά ἱδρύσῃ περί τά τέλη τοῦ 12ου αἰῶνος,
ὁμοῦ μετά τοῦ πατρός αὐτοῦ, τήν περίφημον Μονήν Χιλανδαρίου,
παραχωρηθεῖσαν διά διατάγματος τοῦ Ἀλεξίου Γ' Ἀγγέλου (1195-1203).

Ὡς Ἡγούμενος τῆς Μονῆς Στουδενίτσης, ἱδρυθείσης ὑπό τοῦ πατρός

αὐτοῦ Στεφάνου, περιώδευεν εἰς τήν πατρίδα του, κηρύτττων τό Εὐαγγέλιον καί
τήν Ὀρθόδοξον πίστιν, ἀντιμαχόμενος τάς αἱρέσεις, μεταδίδων εἰς τούς
ἀνθρώπους τόν ἀποστολικόν τρόπον ζωῆς, ποιῶν θαύματα διά τῶν ἐνθέρμων

1
Βίος καί Πολιτεία τῶν Ἁγίων Σάββα καί Συμεών, Ἐκδόσεις τό Περιβόλι τῆς Παναγίας,10.
2
Πόποβιτς, Βίος καί Πολιτεία τῶν Ἁγίων Σάββα καί Συμεών, 61,70.
3
Πόποβιτς, Βίος καί Πολιτεία τῶν Ἁγίων Σάββα καί Συμεών, 70,74.
4
Πόποβιτς, Βίος καί Πολιτεία τῶν Ἁγίων Σάββα καί Συμεών, 73,75.
5
Πόποβιτς, Βίος καί Πολιτεία τῶν Ἁγίων Σάββα καί Συμεών,102-103,Τeodosije, Žitije Svetoga Save, Beograd,
1992,123-124.

2
προσευχῶν αὐτοῦ εἰς τόν Κύριον καί κτίζων ἐκκλησίας εἰς κοιλάδας καί
ὄρη6.Τό αὐτό ἔπραξε καί ὡς Ἀρχιεπίσκοπος Σερβίας.7

Ὡς ποιμήν, ὁ Ἅγιος ἐκκλησιαστικοποίησε τόν λαόν του, προσήγαγεν

αὐτόν εἰς τήν Ἐκκλησίαν, ὡς ἀνέφερε προσφυέστατα ὁ π. Ἰουστῖνος Πόποβιτς,
ἀπόδειξις δέ τούτου εἶναι τό γεγονός ὅτι ὁ Σάββας, ὡς Ἡγούμενος τῆς Μονῆς
Στουδενίτσης, ἔκτισε Ναούς, ἐνῷ ὡς Ἀρχιεπίσκοπος Σερβίας οὐχί μόνον
Ναούς ἔκτισεν, ἀλλά ἐδημιούργησε καί Ἐπισκοπάς, δηλαδή εὐχαριστιακάς
συνάξεις, καί κατέστη τοιουτοτρόπως Ἀποστολικός διδάσκαλος καί
ἰσαπόστολος τῶν Σέρβων. Οὕτω, κατά τόν Ἅγιον Σάββαν, ὀρθόδοξος πίστις καί
παράδοσις εἶναι τό μυστήριον τῆς Ἐκκλησίας, τό ἀθάνατον Σῶμα τοῦ Χριστοῦ.
Λόγιος Ἱεράρχης τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Ἁγίου Σάββα ἀναφέρει σχετικῶς: "Ἡ
Λειτουργία δέν τελεῖται ἄνευ τοῦ Ἐπισκόπου. Οὕτως, ὁ Ἐπίσκοπος εἶναι
ἀναγκαῖος διά τήν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας καί δι' αὐτόν τόν λόγον ὁ Ἅγιος
Σάββας, ἤρχισε τήν διοργάνωσιν τῆς Ἐκκλησίας ἱδρύων Ἐπισκοπάς, ἐπί τῷ
τέλει τῆς ἐκκλησιαστικοποιήσεως τοῦ λαοῦ του. Τοιουτοτρόπως ἐδημιούργησε
τήν ταυτότητά του. Ἡ ταυτότης αὕτη προέρχεται ἐκ τοῦ λειτουργικοῦ ὁράματος
τοῦ κόσμου." 8 Ἕτερος ἐπιφανής θεολόγος καί Ἱεράρχης τῆς Ἐκκλησίας
Σερβίας λέγει ὡσαύτως ὅτι ἡ παρακαταθήκη τοῦ Ἁγίου Σάββα εἶναι ἡ κοινωνία
καί τό πρόσωπον, 9 τοῦθ' ὅπερ ὑπονοεῖ, κατά τήν ταπεινήν κρίσιν τοῦ
ὁμιλοῦντος, τό γεγονός τῆς Ἐκκλησίας ὡς συνάξεως καί ἑνότητος προσώπων.

Ἡ Ἁγία τοῦ Χριστοῦ Μεγάλη Ἐκκλησία ὑπῆρξεν ἡ πνευματική του

Μητέρα, ἐντός τῆς ὁποίας ἀνετράφη τόσον ὡς μοναχός, ὅσον καί ὡς κληρικός
αὐτῆς. Ἔλαβε παρ'αὐτῆς τάς ἀρχάς, παραδόσεις καί ἀρετάς τοῦ Ἀθωνικοῦ
Μοναχισμοῦ, τόν λατρευτικόν καί λειτουργικόν αὐτῆς πλοῦτον, τό κανονικόν
δίκαιον καί τήν τέχνην.10 Ἀξιοσημείωτον ἐν προκειμένῳ τυγχάνει τό γεγονός
ὅτι διά τήν ἀνοικοδόμησιν τῆς ἐπ' ὀνόματι τῆς Ἀναλήψεως τοῦ Κυρίου Ἱ.
Μονῆς Ζίτσης, ἡ ὁποία ὑπῆρξεν ἡ πρώτη ἕδρα τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς αὐτοῦ,
ἔφερεν ἐκ Βυζαντίου ἐκλεκτούς τεχνίτας καί οἰκοδόμους. 11 Δείγματα τῆς
ἐπιδράσεως τῆς βυζαντινῆς ἁγιογραφίας εἶναι αἱ περίφημοι τοιχογραφίαι τῶν
μεσαιωνικῶν σερβικῶν Μονῶν Στουδενίτσης καί Δετσάνης. Καί ὡς γνωστόν, ἡ
βυζαντινή τέχνη δέν εἶναι νατουραλιστική καί δέν ἀναπαριστᾷ τόν κόσμον ὡς
6
Πόποβιτς, Βίος καί Πολιτεία τῶν Ἁγίων Σάββα καί Συμεών,91.
7
Πόποβιτς, Βίος καί Πολιτεία τῶν Ἁγίων Σάββα καί Συμεών,112.
8
Annual, Serbian Orthodox Diocese of Western America, 25.
9
Ὁμιλία ἐκφωνηθεῖσα εἰς τήν φιλοσοφικήν σχολήν τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Βελιγραδίου, τό ἔτος 2002 καί
δημοσιευθεῖσα εἰς τό διαδίκτυον, μέ τίτλον "Zavez Svetoga Save").
10
Πόποβιτς, Βίος καί Πολιτεία τῶν Ἁγίων Σάββα καί Συμεών,91.
11
Πόποβιτς, Βίος καί Πολιτεία τῶν Ἁγίων Σάββα καί Συμεών,92.

3
εἶναι, ἀλλά καθ' ὅν τρόπον θά εἶναι εἰς τά ἔσχατα, εἰς τήν Βασιλείαν τοῦ Θεοῦ.
Ἐπίσης, ὑπό τήν ἰδιότητα τοῦ Ἀρχιεπισκόπου, διένειμεν εἰς τούς ὑπ'αὐτόν
ἐπισκόπους, οἱ ὁποῖοι ὑπῆρξαν μαθηταί του, τόν Νομοκάνονα, δηλαδή
Συλλογήν ἐκκλησιαστικῶν κανόνων καί πολιτειακῶν νόμων, ληφθέντων ἐκ
βυζαντινῶν συλλογῶν. Ὁ Νομοκάνων οὗτος θά ἠδύνατο νά χαρακτηρισθῇ ὡς
τό πρῶτον σερβικόν σύνταγμα, ἐπί τῇ βάσει τοῦ ὁποίου ἐλειτούργησε κατά τά
βυζαντινά πολιτειακά πρότυπα τό κράτος τῶν Σέρβων.

Ἐάν ἡ Ἁγία τοῦ Χριστοῦ Μεγάλη Ἐκκλησία ὑπῆρξε διά τό εὐλαβῆ λαόν
τῶν Σέρβων ἡ πνευματική αὐτοῦ μήτηρ καί τροφός, ὁ Ἅγιος Σάββας ἦτο ὁ
πνευματικός αὐτοῦ πατήρ, διδάσκαλος καί ἐθνάρχης, ἀφῆκε δέ ὡς κληρονομίαν
εἰς τόν λαόν του τήν ἀποκαλουμένην ἁγιοσαββατικήν παράδοσιν, ἡ ὁποία
διεφύλαξε τήν ἐθνικήν καί θρησκευτικήν ὑπόστασιν τοῦ Ὀρθοδόξου Σερβικοῦ
λαοῦ εἰς δυσκόλους περιόδους τῆς ἱστορίας του.

Μία τοιαύτη δύσκολος περίοδος διά τόν Σερβικόν λαόν ὑπῆρξεν ἡ

περίοδος, κατά τήν ὁποίαν ἐμφύλιος διαμάχη μεταξύ τῶν ἀδελφῶν τοῦ Ἁγίου
Σάββα, Στεφάνου τοῦ Πρωτοστεφοῦς καί Βουκάνου, εἶχεν ἐκκλησιαστικάς
προεκτάσεις, διότι ὁ Πάπας Ρώμης προσεπάθει νά ἐκμεταλλευθῇ τήν μεταξύ
τῶν δύο ἀδελφῶν ἔριδα καί νά ὑποτάξῃ ἐκκλησιαστικῶς τό κράτος τῶν
Ὀρθοδόξων Σέρβων εἰς τήν Ρώμην. Ὁρατός καί ἄμεσος ἦτο καί ὁ κίνδυνος ἐκ
τῆς αἱρέσεως τῶν Βογομίλων, τῶν ὁποίων ἡ δρᾶσις εἰς Σερβίαν ἦτο
ἀνεξέλεγκτος. Ἐπίσης ἡ ἔλλειψις ἑνιαίας ἐκκλησιαστικῆς δικαιοδοσίας
παρέτεινε τήν σύγχυσιν τῶν δικαιοδοσιῶν καί διηυκόλυνε τήν δρᾶσιν τῶν
αἱρετικῶν. Ὁ Ἅγιος Σάββας μετέβη εἰς Σερβίαν καί ἐπέτυχε τήν συμφιλίωσιν
τῶν ἀδελφῶν του καί ἐγκατεβίωσεν ὡς Ἡγούμενος εἰς τήν Μονήν
Στουδενίτσης ἕως τοῦ ἔτους 1217, ὅτε καί ἐπέστρεψεν εἰς Ἅγιον Ὄρος. Κατά
τήν παραμονήν του εἰς Σερβίαν ὁ Ἅγιος Σάββας ἐσυνειδητοποίησε τήν ἀνάγκην
ἀναδιοργανώσεως τῆς ἐκεῖσε Ἐκκλησίας, λόγῳ τοῦ γεγονότος ὅτι τό ἔτος 1217
ὁ ἀδελφός του Στέφανος ἔλαβε παρά τοῦ Πάπα Ὀνωρίου Γ' τόν τίτλον τοῦ
κράλη.12

Κατά τήν ἐπιστροφήν του εἰς Ἅγιον Ὄρος ἐμελέτησε τό θέμα τῆς
ἀνασυγκροτήσεως τῆς Ἐκκλησίας τῆς Σερβίας. Οὕτω, τό ἔτος 1219, ὁ Ἅγιος
Σάββας, μέ ἀφορμήν ἀνακύψαντα μοναστηριακά ζητήματα, τά ὁποῖα ἔχρῃζον

12
Βλασίου Φειδᾶ, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία ΙΙ, Ἀθῆνα, 2002, 227-228, Ioannis Tarnanidis, "Koliko je Sv. Savva
kao Ličnost mogao da utiče na stvarenije Avtokefalije Sprske Crkve, Sava Nemanjić Istorija i Predanije,
Beograd 1979, 57. Ἰωάννου Σαρσάκη, "Ἡ Αὐτοκρατορίας τῆς Νίκαιας καί ἡ Σερβική Ἐκκλησία",
https://kastropolites.com/η-αυτοκρατορια-τησ-νικαιασ-και-η-σερβι/.

4
ἐπιλύσεως ἐκ μέρους τοῦ Πατριάρχου καί τοῦ Αὐτοκράτορος, μετέβη εἰς
Νίκαιαν. Μετά τήν διευθέτησιν τῶν ζητημάτων ἔθεσεν εἰς τόν Αὐτοκράτορα
Θεόδωρον Λάσκαρην, ὁ ὁποῖος ἦτο σύγγαμβρος τοῦ ἀδελφοῦ τοῦ Ἁγίου καί
βασιλέως τῶν Σέρβων Στεφάνου τοῦ Πρωτοστεφοῦς, τό αἴτημα περί ἐκλογῆς
Ἀρχιεπισκόπου εἰς Σερβίαν. Παρεκάλεσε τόν Αὐτοκράτορα νά μεσολαβήσῃ εἰς
τόν Πατριάρχην ὥστε νά χειροτονήσῃ οὗτος ἕν μέλος ἐκ τῆς συνοδείας τοῦ
Ἁγίου εἰς Ἀρχιεπίσκοπον, ὁ ὁποῖος θά χειροτονῇ καί θά διδάσκῃ εἰς τό κράτος
τῆς Σερβίας. Ὁ Αὐτοκράτωρ προέτεινεν εἰς τόν Ἅγιον νά χειροτονηθῇ
Ἀρχιεπίσκοπος, οὗτος δέ ἠρνεῖτο, ἐπειδή ἐθεώρει ἑαυτόν ἀνάξιον διά τό
ὑψηλόν τοῦτο λειτούργημα καί δέν ἐπεθύμει νά ἐγκαταλείψῃ τόν μοναχικόν
βίον. Ὁ Αὐτοκράτωρ ἠγάπα τόν Ἅγιον Σάββαν, λόγῳ συγγενείας καί τοῦ
γεγονότος ὅτι ἦσαν γνωστοί εἰς τόν Ἄνακτα οἱ ἀσκητικοί ἀγῶνες του, καί
ἔκρινεν ὅτι ὁ ὁ πλέον κατάλληλος διά τό ἀξίωμα τοῦ Ἀρχιεπισκόπου ἦτο ὁ
Ἅγιος. Πρός τοῦτο συνεφώνει καί ὁ Πατριάρχης καί ἐν τέλει ὁ Αὐτοκράτωρ καί
ὁ Πατριάρχης ἔπεισαν τόν Ἅγιον, λέγοντες εἰς αὐτόν ὅτι ἡ ἐπιλογή τοῦ
προσώπου του ἐγένετο τῇ ἐμπνεύσει καί ὑποδείξει τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.13 Τήν
15ην Αὐγούστου 1219, ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Μανουήλ ἐτέλεσεν εἰς
Νίκαιαν καί κατά πᾶσαν πιθανότητα εἰς τόν Ἱ. Ναόν Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου
τήν εἰς Ἀρχιεπίσκοπον Σερβίας χειροτονίαν τοῦ Ἁγίου Σάββα, μέ
μεγαλοπρέπειαν καί λαμπρότητα καί μέ τήν συμμετοχήν Ἀρχιερέων, Ἱερέων,
Διακόνων, τοῦ Αὐτοκράτορος καί τῆς αὐλῆς του.14

Κατά τήν παραμονήν του εἰς Νίκαιαν ὁ Ἅγιος Σάββας ἐζήτησεν ἐπίσης
παρά τοῦ Αὐτοκράτορος καί τοῦ Πατριάρχου τήν χορήγησιν Αὐτοκεφαλίας εἰς
τήν Ἐκκλησίαν τῆς Σερβίας, δηλαδή τήν συγκατάθεσιν καί ἄδειαν ὅπως οἱ
ἐπίσκοποι αὐτῆς ἐκλέγουν τήν κεφαλήν των, τόν Ἀρχιεπίσκοπον, διότι, ὡς
ἀνέφερε μεταξύ ἄλλων, ἡ γεωγραφική ἀπόστασις μεταξύ Νικαίας καί Σερβίας
εἶναι μεγάλη, καί διότι τυχόν πολεμικαί διαμάχαι μεταξύ Ἀνατολῆς καί Δύσεως
καί τυχόν δυσμενής διάθεσις τοῦ Αὐτοκράτορος καί τοῦ Πατριάρχου πρός τήν
Ἐκκλησίαν Σερβίας δύνανται νά καταστήσουν μή ἐφικτήν τήν ἐκλογήν καί
χειροτονίαν Ἀρχιεπισκόπου. Παρά τήν ἀρχικήν ἀντίρρησιν τοῦ Αὐτοκράτορος,
τό αἴτημα ἐγένετο δεκτόν καί ἀνεκηρύχθη συνοδικῶς ἡ Αὐτοκεφαλία τῆς
Ἐκκλησίας Σερβίας, ἐνῷ κατά πᾶσαν πιθανότητα ὁ Τόμος ἐξεδόθη ἀργότερον
ἐπί Πατριάρχου Γερμανοῦ.15

13
Πόποβιτς, Βίος καί Πολιτεία τῶν Ἁγίων Σάββα καί Συμεών,101-103. Τeodosije,122-123.
14
Σαρσάκη,7,15.
15
Τeodosije,126-127, Gardašević,62-63.

5
 Ἡ ἐπίσκεψις τοῦ Ἁγίου Σάββα εἰς Νίκαιαν ἐγένετο κατόπιν συνομιλιῶν
καί διαβουλεύσεων τοῦ Ἁγίου μετά τοῦ ἀδελφοῦ του Στεφάνου.16 Ὡσαύτως, ἡ
Αὐτοκεφαλία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Σερβίας ἦτο τό ἀποτέλεσμα ἱστορικῶν
γεγονότων καί συνθηκῶν τῶν ἀρχῶν τοῦ 13ου αἰῶνος, ὡς ἡ ἅλωσις τῆς
Κωνσταντινουπόλεως ὑπό τῶν Σταυροφόρων (1204), ἡ διαμάχη μεταξύ τοῦ
Δεσποτάτου τῆς Ἠπείρου καί τῆς Αὐτοκρατορίας τῆς Νικαίας, ὁ κίνδυνος ἐκ
τῆς αἱρέσεως τῶν Βογομίλων καί τῆς λατινικῆς προπαγάνδας καί ὁ φόβος τῶν
σχισμάτων καί τῶν θρησκευτικῶν πολέμων.17 Ἡ Νίκαια ἐθεώρει τόν Ἅγιον ὡς
σύμμαχον ἔναντι τῶν βλέψεων τοῦ Πάπα καί τοῦ Δεσποτάτου τῆς Ἠπείρου.

Ἡ Αὐτοκεφαλία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Σερβίας δέν ἦτο ἁπλῶς καί μόνον
ἀποτέλεσμα ἱστορικῶν δεδομένων. Ἡ διπλωματική δεξιοτεχνία καί κυρίως ἡ
πνευματική ἀκτινοβολία τοῦ Ἁγίου Σάββα, ἡ πιστότης του εἰς τήν Ὀρθόδοξον
πίστιν, ἐν ἀντιθέσει πρός τόν ἀδελφόν του Στέφανον ὁ ὁποῖος ἔκλινε πρός τήν
Ρώμην, ἡ ἁγιότης του, ἡ ἐν Σερβίᾳ δραστηριότης καί ἡ ἐπίδρασίς του εἰς τόν
βασιλέα, συνετέλεσαν τά μέγιστα εἰς τήν ἀπόφασιν τῆς Νικαίας περί τῆς
ἀπονομῆς τοῦ Αὐτοκεφάλου.18 Ὡσαύτως, ποιμαντικοί λόγοι, δηλαδή ἡ διδαχή
τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ εἰς τήν γλῶσσαν τοῦ τόπου-ὡς εἴδομεν ὁ Ἅγιος Σάββας
ἐζήτησεν Ἀρχιεπίσκοπον διά νά διδάξῃ τόν λόγον τοῦ Θεοῦ-καί ἡ διαφύλαξις
τῶν πιστῶν ἐκ τῶν αἱρέσεων καί τῆς λατινικῆς προπαγάνδας ἐπέβαλον τήν
χορήγησιν Αὐτοκεφαλίας εἰς τήν Ἐκκλησίαν τῆς Σερβίας καί τήν ἐν γένει
ἐκκλησιαστικήν διοργάνωσιν αὐτῆς.

Ἐξ ἐπόψεως ἐκκλησιολογικῆς εἶναι σημαντικόν τό γεγονός ὅτι ὁ Ἅγιος

Σάββας δέν ἀναφέρει ὅτι ἡ ἐκλογή τοῦ Ἀρχιεπισκόπου πρέπει νά ἐξυπηρετήσῃ
τά συμφέροντα τοῦ ἔθνους, ἀλλά τήν πρόοδον καί ἀνάπτυξιν τῆς Ἐκκλησίας
εἰς τά ἐδάφη τοῦ κράτους τοῦ ἀδελφοῦ του,19 τοῦθ'ὅπερ δεικνύει ὅτι ὁ Σάββας
ὡς ἀληθινός Ἅγιος ἐβίου τό μυστήριον τῆς Ἐκκλησίας ὡς καθολικόν γεγονός,
ἄνευ νοσηρῶν ἐθνικισμῶν, ἑπόμενος τῇ ἀποστολικῇ διδαχῇ καί τῷ Ἀποστόλῳ
τῶν ἐθνῶν Παύλῳ, ὁ ὁποῖος λέγει χαρακτηριστικῶς: "οὐκ ἔνι Ἰουδαῖος, οὐδέ
Ἕλλην, πάντες γάρ ὑμεῖς εἷς ἐστέ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ (Γαλ. 3,28).

Πρέπει νά τονισθῇ τό γεγονός ὅτι ἡ κατά τό ἔτος 1219 παραχωρηθεῖσα

Αὐτοκεφαλία εἰς τήν Ἐκκλησίαν τῆς Σερβίας δέν ἦτο πλήρης καί τελεία, ἐν
ἀντιθέσει πρός τήν σημερινήν ἀντίληψιν καί ἔννοιαν περί αὐτοκεφαλίας, διότι:
16
Σαρσάκη,6.
17
Tarnanidis, 55 καί Blagota Gardašević, Kanoničnost Sticanija Autokefalonosti Srspske Crkve 1219 Godine,
Sveti Sava Spomenica povodom osamstogodišnjice rodženjie, Beograd, 1977, 34.
18
Tarnanidis,60.
19
Gardašević,60.

6
α) εἶχεν ὡς ὅρον τήν μνημόνευσιν τοῦ ὀνόματος τοῦ ἑκάστοτε Οἰκουμενικοῦ
Πατριάρχου20, καί β) πλήρης καί τελεία Αὐτοκεφαλία ἦτο ἀδιανόητος ἐκτός τοῦ
κανονικοῦ θεσμοῦ τῆς Πενταρχίας. Ἡ μνημόνευσις τοῦ ὀνόματος τοῦ
Πατριάρχου ὑπεδήλωνεν ἐξάρτησιν τῆς Ἐκκλησίας τῆς Σερβίας ἐκ τοῦ
Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου. Ἡ ἔννοια τοῦ Αὐτοκεφάλου κατά τούς χρόνους
ἐκείνους ἐδήλωνεν ἁπλῶς ἐσωτερικήν διοικητικήν αὐτοτέλειαν καί οὐχί
πλήρην Αὐτοκεφαλίαν, διότι συνεπάγετο τήν κανονικήν ἀναφοράν εἰς τό
Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον καί ἡ κανονική αὕτη ἀναφορά πρός τήν Μητέρα
Ἐκκλησίαν ἐτηρήθη καί κατά τήν κατάργησιν τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Πεκίου τό
ἔτος 1766.21

Εἰς τήν δημιουργηθεῖσαν Αὐτοκέφαλον Ἐκκλησίαν τῆς Σερβίας ἀνῆκον

καί ἐπισκοπαί, αἱ ὁποῖαι ἀπεσπάσθησαν ἀπό τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀχρίδος,
τοῦθ'ὅπερ προεκάλεσε τήν ἔντονον ἀντίδρασιν τοῦ Ἀρχεπισκόπου Ἀχρίδος καί
ἐγκρίτου κανονολόγου Δημητρίου Χωματηνοῦ ἐναντίον τῆς ἐκλογῆς τοῦ Ἁγίου
Σάββα καί τῆς ἀνακηρύξεως τῆς Αὐτοκεφαλίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Σερβίας. Ὁ
Χωματηνός ἀπηύθυνε συνοδικήν ἐπιστολήν πρός τόν Ἅγιον Σάββαν ἐν τῇ
ὁποίᾳ ἀμφισβητεῖ τήν κανονικότητα τῆς ἐκλογῆς του, μέ τήν κατηγορίαν ὅτι
ἐγκατέλειψε τόν μοναχικόν βίον καί ὅτι ἐχειροτονήθη ἀθρόον, στηριζόμενος εἰς
τήν μή ὀρθήν κανονικήν ἄποψιν ὅτι "ἐχρῆν ἐπίσκοπον τυγχάνειν σε πρότερον,
εἶτα ἐκ τοῦ ὑποδέους προελθεῖν εἰς τό τιμιώτερόν τε καί ὑψηλότερον."
Διετείνετο ὡσαύτως ὅτι ὁ Ἅγιος Σάββας δέν εἶχε τήν βασιλικήν προχείρισιν διά
τήν χειροτονίαν εἰς Ἀρχιεπίσκοπον καί ὅτι, ἐνῷ ἡ Σερβία εἶναι ὑπό τήν
δικαιοδοσίαν τοῦ ὑπαγομένου εἰς τόν Ἀχρίδος Ἐπισκόπου Ράσου, ὁ Σάββας
παρά κανόνας ἐνεδύθη τήν τῆς ἀρχιερωσύνης ἀξίαν καί "ἐπιβήτωρ ἐνορίας
ἀλλοτρίας" πεφώραται. 22 Ὁ Χωματηνός ἠμφεσβήτει τήν αὐθεντίαν τοῦ
Αὐτοκράτορος τῆς Νικαίας εἰς τήν Ἀρχιεπισκοπήν Ἀχρίδος καί ἐθεώρει τήν
ἐπέμβασιν τοῦ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως εἰς τήν αὐτοκέφαλον
Ἀρχιεπισκοπήν Ἀχρίδος ὡς ἀντικανονικήν. Ὄπισθεν τῶν ἐπιχειρημάτων τοῦ
Δημητρίου Χωματηνοῦ ἐκρύπτοντο προσωπικαί φιλοδοξίαι. Δέον ὡσαύτως νά
σημειωθῇ ὅτι ἡ ὑπόστασις καί τά ὅρια τῆς ὡς ἄνω Ἀρχιεπισκοπῆς ἐκυρώθησαν
διά αὐτοκρατορικῶν διαταγμάτων καί οὐχί ἐκκλησιαστικῶς, ἡ δέ αὐτοκεφαλία
αὐτῆς κατ'οὐσίαν δέν ὑφίστατο, διότι ὁ Ἀρχιεπίσκοπος αὐτῆς ἐπελέγετο ἐκ τοῦ

20
Gardašević,63.
21
Βλασίου Φειδᾶ, Ἐκκλησιαστική ἱστορία, ΙΙΙ,444.
22
George Ostrogorski, Pismo Dimitrjia Homatijana, Vizantia i Sloveni, Beograd, 1970, 178.

7
κλήρου τοῦ Ἱ. Ναοῦ τῆς Ἁγίας Σοφίας, καθ' ὑπόδειξιν τοῦ Αὐτοκράτορος.23 Ὁ
Ἅγιος Σάββας ἦτο ἄριστος γνώστης τῶν κανόνων καί ἐτίμα τήν κανονικήν
τάξιν καί συνεπῶς ἐγνώριζεν ὅτι τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον ἦτο τό μόνον
κανονικῶς ἁρμόδιον διά τήν χορήγησιν τῆς Αὐτοκεφαλίας. Μέ τήν ἀπόδοσιν
τῆς Αὐτοκεφαλίας εἰς τήν Ἐκκλησίαν τῆς Σερβίας, ὡς ἐπισημαίνει Σέρβος
ἱστορικός, ὁ Ἅγιος Σάββας συνέδεσε πνευματικῶς τό Βυζάντιον μετά τῆς
Σερβίας.24

Ὁ Ἅγιος Σάββας ἐνέπνευσε καί ἀφῆκεν ὡς πνευματικήν

παρακαταθήκην εἰς τούς ἐπιγενομένους ὁμοεθνεῖς του τόν σεβασμόν, τήν
ἀφοσίωσιν καί τήν διαχρονικήν ἀγάπην πρός τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον,
τήν Μητέρα Ἐκκλησίαν τῆς κατά Σερβίαν Ἐκκλησίας. Ἡ ἐκκλησιαστική
ἱστορία ἀποδεικνύει τοῦ λόγου τό ἀληθές μέ ἐξαίρεσιν τά ἀντικανονικῶς
γενόμενα ἐπί βασιλείας Στεφάνου Δουσάν. Καί ἡ Μήτηρ Ἐκκλησία κατά τό
παρελθόν ἐπέδειξεν ἐμπράκτως τήν ποιμαντικήν αὐτῆς στοργικήν φροντίδα διά
τήν ἐκκλησιαστικήν καί ἐθνικήν συνοχήν τοῦ εὐλαβοῦς Ὀρθοδόξου ἔθνους τῶν
Σέρβων καί οὐδέποτε θά παύσῃ νά εἶναι πνευματικός ἀρωγός καί
συμπαραστάτης εἰς τάς ποιμαντικάς καί ἄλλας ἀνάγκας τῆς κατά Σερβίαν
Ἐκκλησίας καί τῶν λοιπῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν.

Ἡ Μήτηρ Ἐκκλησία, τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον, καυχᾶται διά τό

ἄξιον τέκνον καί βλαστόν αὐτῆς, τόν Σάββαν Νεμάνια, καί ἐξαίρει διά τῆς
σημερινῆς ἐπετείου τήν ἁγιότητα, τά κατά Θεόν καί κατά κόσμον χαρίσματα
καί τήν ἀνεπανάληπτον προσωπικότητα αὐτοῦ. Ὡσαύτως, ὁ Ἀποστολικός οὗτος
Θρόνος χαίρει καί ἀγάλλεται, διότι ἡ ἁγιοσαββιτική παράδοσις καρποφορεῖ
ἕως σήμερον καί γεννᾷ ἐν Σερβίᾳ μεγάλας μορφάς ὡς τοῦ Νικολάου
Βελιμίροβιτς καί τοῦ Ἰουστίνου Πόποβιτς καί δι' αὐτῶν μαθητάς τῆς
εὐλογημένης καί σωζούσης παραδόσεως ταύτης. Δικαίως καί ὀφειλετικῶς ὁ
σεπτός Προκαθήμενος τῆς Μητρός Ἐκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως,
Παναγιώτατος Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος μετά τῆς περί
Αὐτόν Ἁγίας καί Ἱερᾶς Συνόδου τιμῶσι τό ἱερόν πρόσωπον τοῦ πρώτου
Ἀρχιεπισκόπου Σερβίας Σάββα. Κατά τήν σήμερον τελουμένην Θείαν
Λειτουργίαν παρευρίσκεται σύν πᾶσι τοῖς Ἁγίοις καί ὁ Ἅγιος Σάββας, δεόμενος
μετά τῆς Μητρός Ἐκκλησίας διά τήν ἐκκλησιαστικήν καί ἐν γένει πρόοδον καί

23
Φειδᾶς, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία, ΙΙ' 220, 222, Ἰωάννης Ταρνανίδης, "Ἡ σιωπή τοῦ Ἁγίου Σάββα στίς ἐναντίον
καταγγελίες τοῦ Δημητρίου Χωματηνοῦ περί ἀντιποίησης τοῦ Ἀρχιεπισκοπικοῦ ἀξιώματος", ὁμιλία
ἐκφωνηθεῖσα εἰς ὀργανωθέν ἐν Βελιγραδίῳ συνέδριον τό ἔτος 2018, 2,7).
24
Jovanka Kalić, Crkvene Prilike u Srpskim zemlijama do stvaranija Arxiepiskopije 1219 Godine, Sava
Nemanjić Istorija i Predanije, 51.

8
σωτηρίαν τῶν ἐν Σερβίᾳ κατά πνεῦμα ἐκγόνων αὐτοῦ. Ἰδιαιτέρως δέ
προσεύχεται δι' ἐκεῖνα τά τέκνα του, τά ὁποῖα ἀγνωμόνως καί ὑστεροβούλως
βάλλουν κατά τῆς πεφιλημένης του Μητρός Ἐκκλησίας.

Ὁ τελευταῖος λόγος εἶναι λόγος προσευχῆς πρός τόν σήμερον τιμώμενον

Ἅγιον Ἱεράρχην τῆς Σερβίας, ὁ ὁποῖος συμπυκνοῦται εἰς τό Ἀπολυτίκιον του:

Ἀρετῶν ταῖς ἀκτῖσι καταλαμπόμενος, Ἀρχιερεύς θεοφόρος ὤφθης καί

θεῖος ποιμήν, τῆς Σερβίας ὁ φωστήρ, Σάββα μακάριε, καί Ἀποστόλων μιμητής,
γεγονώς ὡς ἀληθῶς, στηρίζεις τήν Ἐκκλησίαν, καί τῷ Σωτῆρι πρεσβεύεις,
ἐλεηθῆναι τάς ψυχάς ἡμῶν.