Professional Documents
Culture Documents
Elektrik Makinalari 2018-2019 PDF
Elektrik Makinalari 2018-2019 PDF
ENERJİ DÖNÜŞÜMÜ
TEMEL KAVRAMLAR
DC MAKİNALARA GİRİŞ
DC MAKİNALARIN UYARMA ŞEKİLLERİ VE ELEKTRİKSEL EŞDEĞER DEVRELER
PROBLEMLER
TRANSFORMATÖRLER
TRANSFORMATÖRLERİN EŞDEĞER DEVRELERİ
PROBLEMLER
KAYNAK KİTAPLAR
ÜNİVERSİTE DERS NOTLARI (İNTERNET)
Generatör için
Giriş Elk ve Many. Isıya
Çıkış
Mekanik alandan depo dönüşen
Elk. Enerjisi
Enerjisi edilen enerji enerji
MANYETİZMA
Bir mıknatıs üzerine yerleştirilen cam veya mukavva üzerine ince demir
tozları serpildiğinde, demir tozları manyetik alan çizgileri denen düzgün
çizgiler üzerine toplanır.
MANYETİK ALAN
hareket eden elektrik yüklü parçacıklar manyetik kuvvetlere yol açarlar.
Manyetik kuvvetler manyetik alan oluşturur.
Bu manyetik alanı kuvvetin yönünü gösterecek şekilde çizilen bir dizi kuvvet
çizgisi ile gösterebiliriz.
MANYETİK DİPOLLER
Manyetik malzemelerde manyetik dipoller bulunur. (Dipol: eşit ve karşıt yüklü
veya manyetize olmuş ve birbirinden uzakta bir çift kutup anlamına gelir).
N: sarım sayısı
L: bobinin uzunluğu
µ= µ0. µr (H/m)
Manyetik akı yoğunluğu
yönlenen dipoller
oluşur.
µr > 1 Paramanyetik malzemeler
Bazı katı maddelerde elektron spin ve/veya yörünge momentleri arasında tam bir
silme
gerçekleşmediği için her bir atom kalıcı bir dipol momentine sahiptir.
Fe, Ni ve Co’dan oluşan küçük bir metal grubu çok kuvvetli manyetik özellik
sergiler.
Eğer bir kuzey kutup yaklaşırsa güney kutupları bu kutbu gören domenler
büyür. Kuzey kutup yaklaşırsa tersi olur.
Domenler
Manyetik momentlerin kaynağı
Her elektron iki tür manyetik momente sahip: elektronun çekirdek etrafındaki yörünge hareketi
Kendi ekseni etrafında spin hareketi
Net manyetik
moment:
bütün
elektronların
momentlerinin
toplamı
alan şiddetinin artması ile en sonunda parça alan ile ayni yönlenmede tek
bir domen haline gelir.
Buna remanens
veya remanens akı yoğunluğu (Br)
denir.
Alan yönünün doygunluktan itibaren tersine döndürülmesi ile domen yapısının değişim
süreci de tersine döner
İlk anda, tersine dönen alanla tek bir domenin rotasyonu gerçekleşir.
Daha sonra yeni alanla birlikte yönlenmiş manyetik momentleri olan domenler oluşur ve
bunlar daha önceki domenlerin yerini alarak
büyür.
Bu mekanizmada kritik olan manyetik alanın ters yönde büyümesi sırasında domen
sınırlarının hareketlenmesine direnç konusudur.
B’nin H değişime ayak uyduramaması ve geri kalmasının ve bir histerisiz etkisi ortaya
çıkmasının nedeni bu dirençtir.
Uygulanan alan sıfırlandığında yapıda hala hatırı sayılır miktarda daha önceki alana göre
yönlenmiş domen bulunur.
civarındadır.
Gerek ferro gerek ferrimanyetik malzemeler histerisiz eğrilerinin karakterine
göre ya sert ya da yumuşak olarak tanımlanırlar.
Bu özelliklere sahip bir malzeme oldukça zayıf bir alan uygulaması ile doygunluk
manyetizasyonuna ulaşabilir (kolayca manyetize ve demanyetize olabilir).
Yumuşak manyetik malzemeler için önemli bir diğer özellik elektrik direncidir.
Histerisiz enerji kayıplarına ilave olarak, manyetik malzemelerde zamanla manyetik alan
şiddeti ve
yönündeki değişiklikle Eddy akımları oluşur ve enerji kaybına yol açar.
Yumuşak manyetik malzemelerde Eddy akım kayıplarını, elektriksel direnci arttırarak en aza
indirmek isteriz.
Bu nedenle Ferromanyetik malzemeler saf demir yerine katı eriyik alaşımlarından (Fe-Si ve
Fe-Ni
alaşımları) imal edilir.
Transformatör çekirdekleri
Hoparlör
Video kayıt cihazı
TV
sert
sert
Neodmiyum–demir–bor mıknatısları
Sm nadir ve pahalı bir element, Co fiyatı da değişken olduğu için Nd-Fe-B mıknatısları tercih
edilen yüksek enerji mıknatısları olmuştur.
AA azalmaya başladığında H değeri buna bağlı olarak da B değeri azalacaktır. Fakat AA değeri sıfır olduğunda B
değeri sıfır olmayacaktır (b-c eğrisi). Ferromanyetik malzeme üzerinde artık mıknatısiyet dediğimiz bir Br değeri
olacaktır.
AA yön değiştirdiğinde mıknatıslanma eğrisi de yön değiştirecektir. Önce artık mıknatısiyet
gidecek daha sonra c-d yönünde bir değişim meydana gelecektir.
AA –maksimum değerden sıfıra doğru yaklaşırken ferromanyetik malzemenin BH eğrisi d-e yönünde
olacaktır.
AA’ın tekrar pozitif olması durumunda eğri e-b yönünde değişecektir. Bundan sonra BH eğrisi b-c-
d-e yönünde değişim gösterecektir. b-c-d-e kapalı çevrimi histerisiz çevrimi olarak
adlandırılmaktadır.
Histerisiz çevrimin oluşumunu anlamak için ferromanyetik malzeme yapısını incelemek gerekir.
Ferromanyetik malzemelerin atom yapıları aynı yönde manyetik alana meyillidir. Bu malzemeler
domain olarak adlandırılan çok küçük bölgelerden meydana gelir. Her domain içinde atomlar
manyetik alanları ile aynı yönde sıralanırlar.
𝑑φ
𝜀=−
𝑑𝑡
• ε: İndüklenen emk (volt)
• φ : Manyetik akı (weber)
• t : Zaman (saniye)
• N sarım sayısı ise
𝑑φ
𝜀 = −𝑁
𝑑𝑡
2. Lenz Kanunu : Manyetik akının değişimine bağlı olarak üretilen emk faraday
kanunu göre açıklanır. Halka bir iletkenin içindeki indüklenen manyetik akı ise her
zaman sabit olmak ister bundan dolayı indüklenen alan her zaman değişime zıt olur.
Mıknatıs ve İletken Bobin
-Yandaki şekilde mıknatıs çubuk iletkenin içine doğru hareket ettirildiğinde
- Mıknatıs halka iletkenin dışına doğru hareket ederken ise sağa doğru alanı
zayıflatacak şekilde hareket edecektir.
𝐹 = 𝐵𝑥𝑙 𝑖
i: iletkenin içindeki akım (amper)
l: iletkenin uzunluğu
B: manyetik akı yoğunluğu vektörü
4. Amper Yasası: kapalı bir kuvvet çizgisi (akı çizgisi) boyunca, alan şiddetlerinin bu
çizgi üzerindeki izdüşümlerinin toplamı bu kapalı çizginin tarif ettiği düzlemden dik açı
ile geçen amper sarımların toplamına eşittir.
𝐻𝑙 = 𝑁𝐼
Fleming Sol el kuralı
1.Histerisis Kayıpları:
Demir içinde domainlerin yönünü değiştirmek için gerçekte bir enerjiye gerek duyulması, bütün
makinalarda ve transformatorlarda ortak olan bir enerji kaybına neden olur.
Bir demir nüveye uygulanan alternatif akımın her bir saykılı boyunca domainlerin yön
değiştirmesi için harcanan enerjiye histerisis kayıpları denir.
Histerisis çevrimini, nüveye uygulanan alternatif akım şekillendirir ve histerisis çevriminin alanı her
bir saykıldaki enerji kayıpları ile oranlıdır.
Bu gerilimler nüve içersinde akımın bir halka şeklinde dolaşmasına neden olurlar. Bu
olay su akıntısındaki girdaplara da benzetilir ve ismini de oradan almıştır.
Eddy akımları demir nüve gibi rezistif (omik) özelliği olan malzemeler içinden akarlar ve enerji
nüve içinde ısı şeklinde harcanır.
Eddy akımları yüzünden kaybolan enerji miktarı eddy akımlarının nüve içersinde izledikleri
yolların boyutları ile orantılıdır.
Bu sebepten dolayı değişen akıya maruz kalan ferromanyetik nüvenin bir çok ince
levhalardan yapılması ve levhaların bir yüzünün silikon ile yalıtılması artık klasik bir tekniktir.
Silisli saclardan yapılan nüvede eddy akımları için akım yolları çok kısaltılarak yol direnci artırılır
ve böylece eddy akımı ile beraber eddy kayıpları da azaltılır.
t1 sac levha kalınlığı, Ke manyetik malzemenin iletkenliğine bağlı sabit. V manyetik nüvenin
hacmidir (m3).