Univerzitet u Kragujevcu

Fakultet inženjerskih nauka

Naziv studijskog programa: Mašinsko inženjerstvo

Nivo studija: Master akademske studije

Modul : Proizvodno mašinstvo

Predmet : Nauka o zavarivanju

Broj indeksa: 328/2013

Seminarski rad

Student: Predmetni nastavnik:

Dragana Munjić Dr Vukić Lazić, red. profesor

Kragujevac, 2014. godine

1. zadatak

a) KHZ dijagram – (Priručnik o zavarivanju, strana 263.)

Redni broj čelika: 11

Hemijski sastav čelika (%): C=0,21; Mn=1,47; Si=0,01; P=0,016; S=0,020; Al=0,04;
V=0,08; ostalo Fe.
Vrsta čelika i namena – Mikrolegirani čelik.

Primenjuje se za:
 cevovode visokog pritiska
 sudove pod pritiskom
 elemente drumskih vozila
 železničke legure
 cisterne za prevoz gasa
 Industrijske hale

Procena zavarljivosti čelika:

Parametarske jednačine hladnih naprslina:

𝑻𝒑 po Seferijanu:

𝑇𝑝 = 350 ∙ √|𝐶| − 0.25, ℃

|𝐶| = |𝐶|ℎ + |𝐶|𝑠 = |𝐶|ℎ (1 + 0.005 ∙ 𝑠)

𝑀𝑛 + 𝐶𝑟 𝑁𝑖 7 ∙ 𝑀𝑜
|𝐶|ℎ = 𝐶 + + +
9 18 90
1.47 + 0 7·0
|𝐶|ℎ = 0.21 + +0+ = 0.21 + 0.1633 = 0.3733
9 90
|𝐶| = 0.3733 ∙ (1 + 0.005 ∙ 16) = 0.3733 + 1.08 = 0.403

𝑻𝒑 = 350 ∙ √0.403 − 0.25 = 136.97 ≅ 𝟏𝟑𝟕℃

𝑻𝒑 po češkim autorima

𝐾 = 70 ∙ 𝑠 = 70 ∙ 16 = 1120 < 1300 - faktor krutosti sučeonih spojeva

𝐾 𝐻
𝑃ℎ𝑝 = 𝑃𝐶𝑀 + + 0.015 ∙ 𝑙𝑜𝑔
40000 2.77
𝑆𝑖 𝑀𝑛 + 𝐶𝑢 + 𝐶𝑟 𝑁𝑖 𝑀𝑜 + 𝑉
𝑃𝐶𝑀 = 𝐶 + + + + +5∙𝐵
30 20 60 15
 0.01 1.47 + 0 + 0 0.08 + 0
𝑃𝐶𝑀 = 0.21 + + + +5∙𝐵
30 20 15
= 0.21 + 0.00033 + 0.0735 + 0.0053 + 0 + 0

𝑃𝐶𝑀 = 0.28913

𝐻 = 4 𝑚𝑙⁄100 𝑔

1120 4
𝑃ℎ𝑝 = 0.28913 + + 0.015 ∙ 𝑙𝑜𝑔
40000 2.77
𝑃ℎ𝑝 = 0.28913 + 0.028 + 0.015 ∗ 0.1596 = 0.319

Za 𝑃ℎ𝑝 > 0.24 potrebno predgrevanje

𝑇𝑝 = 1600 ∙ 𝑃ℎ𝑝 − 308 = 1600 ∙ 0.319 − 308 = 202.4 ≅ 𝟐𝟎𝟑 ℃

𝑻𝒑 po japanskim autorima

𝑇𝑝 = 1440 ∙ 𝑃𝐶 − 392, ℃
𝑠 𝐻
𝑃𝐶 = 𝑃𝐶𝑀 + +
600 60
𝑉 𝑀𝑜 𝑀𝑛 + 𝐶𝑢 + 𝐶𝑟 𝑁𝑖
𝑃𝐶𝑀 = 𝐶 + + + + +5∙𝐵
10 15 20 60
0.08 0 1.47 + 0 + 0
𝑃𝐶𝑀 = 0.21 + + + = 0.21 + 0.008 + 0 + 0.0735 + 0 + 0
10 15 20
𝑃𝐶𝑀 = 0.2915
16 4
𝑃𝐶 = 0.2915 + + = 0.2915 + 0.0266 + 0.0666
600 60
𝑃𝐶 = 0.3847

𝑇𝑝 = 1440 ∙ 0.3847 − 392 = 161.96 ≅ 𝟏𝟔𝟐 ℃

𝑀𝑠 ≈ 415 ℃ - sa dijagrama

Za ugljenične i niskolegirane čelike:

𝑀𝑠 = 539 − 423 ∙ 𝐶 − 30.4 ∙ 𝑀𝑛 − 17.7 ∙ 𝑁𝑖 − 12.1 ∙ 𝐶𝑟 − 7.5 ∙ 𝑀𝑜 , ℃

𝑀𝑠 = 539 − 423 · 0.21 − 30.4 · 1.47 = 𝟒𝟎𝟓. 𝟓 ℃

Tp=TPmax(Tp1, Tp2, Tp3)=203℃ -usvojena temperatura predgreanja

b) Tehnološki parametri zavarivanja

Sučeoni spoj (REL postupak)

s = 16 mm

s1 = (0 ÷ 4) mm = 2 mm

h = (0 ÷ 3) mm = 2 mm

𝛼 = 60°

𝛼
𝐴 = 𝑠 ∙ 𝑠1 + (𝑠 − ℎ)2 ∙ 𝑡𝑔
2
60
𝐴 = 16 ∙ 2 + (16 − 2)2 ∙ 𝑡𝑔
2
𝐴 = 32 + 196 ∙ 0.577

𝑨 = 𝟏𝟒𝟓. 𝟏𝟓 𝒎𝒎𝟐 - površina žleba

Prečnik elektrode: 𝑑𝑒1 = 4 𝑚𝑚; 𝑑𝑒2 = 5 𝑚𝑚

Jačina električne struje: 𝐼1 = 40 ∙ 4 = 𝟏𝟔𝟎 𝑨

𝐼2 = 40 ∙ 5 = 𝟐𝟎𝟎 𝑨

Napon zavarivanja:

𝑈 = 20 + 0.04 ∙ 𝐼 𝑈1 = 20 + 0.04 ∙ 160 ≅ 𝟐𝟕 𝑽

𝑈2 = 20 + 0.04 ∙ 200 ≅ 𝟐𝟖 𝑽

Brzina zavarivanja:
𝐷∙𝐼
𝑣𝑧 =
100 ∙ 𝜌 ∙ 𝐴
𝐷 = (7 − 12) = 8 𝑔⁄𝐴ℎ - konstanta topljenja

𝐴1 = (6 − 8) ∙ 𝑑𝑒1 = 28 𝑚𝑚2 = 0.28 𝑐𝑚2 – površina prvog zavara

𝐴2 = (8 − 12) ∙ 𝑑𝑒2 = 50 𝑚𝑚2 = 0.5 𝑐𝑚2 – površina drugog zavara

𝐷 ∙ 𝐼1 8 ∙ 160
𝑣𝑧1 = = = 𝟓. 𝟖𝟐 𝒎⁄𝒉 = 𝟎. 𝟏𝟔𝟐 𝒄𝒎⁄𝒔
100 ∙ 𝜌 ∙ 𝐴1 100 ∙ 7.85 ∙ 0.28
𝐷 ∙ 𝐼2 8 ∙ 200
𝑣𝑧2 = = = 𝟒. 𝟎𝟕𝟔 𝒎⁄𝒉 = 𝟎. 𝟏𝟏𝟑 𝒄𝒎⁄𝒔
100 ∙ 𝜌 ∙ 𝐴2 100 ∙ 7.85 ∙ 0.5
Broj prolaza:
𝐴−𝐴1 145.1−28
𝑛= +1= +1 =4
𝐴2 50

Pogonska energija zavarivanja:

𝑈1 ∙ 𝐼1 27 ∙ 160
𝑞𝑙1 = ∙𝜂 = ∙ 0.8 = 𝟐𝟏𝟑𝟑𝟑 𝑱⁄𝒄𝒎
𝑣𝑧1 0.162

𝜂(𝑧𝑎 𝑅𝐸𝐿) = 0.8

𝑈2 ∙ 𝐼2 28 ∙ 200
𝑞𝑙2 = ∙𝜂 = ∙ 0.8 = 𝟑𝟗𝟔𝟒𝟔 𝑱⁄𝒄𝒎
𝑣𝑧2 0.113

Dubina uvarivanja:

𝛿 = (0.3 − 0.5) ∙ 𝑟 ≅ 0.4 ∙ 𝑟

𝑟 = 0.00537√𝑞𝑙 , cm

𝛿1 = 0.4 ∙ 0.00537√𝑞𝑙1 ≅ 𝟑. 𝟏𝟒 𝒎𝒎

𝛿2 = 0.4 ∙ 0.00537√𝑞𝑙2 ≅ 𝟒. 𝟐𝟖 𝒎𝒎

Teorijska masa zavara:

𝑀 = 1.1 ∙ 𝐴 ∙ 𝑙 ∙ 𝜌

𝐴 = 145.1 𝑚𝑚2 = 1.451 𝑐𝑚2

𝑙 = 100𝑐𝑚 – dužina žleba

𝑀 = 1.1 ∙ 1.451 ∙ 100 ∙ 7.85 = 1252.9 𝑔 = 1.25 𝑘𝑔

Vrsta dodatnog materijala: Priručnik o zavarivanju, str 305. r.b. 8.

Stepen mešanja:

𝛿1 = 3.14𝑚𝑚

𝛿2 = 4.28𝑚𝑚

𝛼 = 30°

𝑠 = 16 𝑚𝑚

ℎ = 2 𝑚𝑚

𝐴 = 145.1 𝑚𝑚2
𝐴𝑡1 = 𝛿1 ∙ ℎ = 3.14 ∙ 2 = 6.28 𝑚𝑚2

𝛿2 4.28
𝐴𝑡2 = (𝑠 − ℎ) = (16 − 2) = 4.92 ∙ (16 − 2) = 69.81 𝑚𝑚2
cos 𝛼 cos 30°
𝐴𝑡 = 2 ∙ 𝐴𝑡1 + 2 ∙ 𝐴𝑡2 = 12.56 + 138.37 = 150.93 𝑚𝑚2

𝐴𝑡 150.93 150.93
𝛾𝑜 = = = = 𝟎. 𝟓𝟎𝟗
𝐴𝑡 + 𝐴 150.93 + 145.1 296.03

𝛾𝑑 = 1 − 𝛾𝑜 = 𝟎. 𝟒𝟗𝟏

𝜸𝒐 + 𝜸𝒅 = 𝟏

Ugaoni spoj(REL postupak)

𝑎𝑚𝑖𝑛 = 3 − 5 𝑚𝑚 → 𝒂 = 𝟑. 𝟓 𝒎𝒎

𝑎𝑚𝑎𝑥 = 0.7 ∙ 𝑠𝑚𝑖𝑛 = 0.7 ∙ 16 = 11.2 𝑚𝑚 (𝑠𝑚𝑖𝑛 -debljina najtanjeg elementa u vezi)

Broj prolaza
𝑎𝑚𝑎𝑥 11.2
𝑛= = = 3.2
𝑎 3.5
→ 𝑢𝑠𝑣𝑎𝑗𝑎 𝑠𝑒: 𝒏 = 𝟑 prolaza

Pogonska energija zavarivanja:

𝑞𝑙 = 754 ∙ 𝑎2 = 754 ∙ 3.52 = 𝟗𝟐𝟑𝟔. 𝟓 𝑱⁄𝒄𝒎

𝒅𝒆 = 𝟒𝒎𝒎 → 𝑰 = 𝟏𝟔𝟎𝑨 → 𝑼 ≅ 𝟐𝟕𝑽

𝜂 = 0.8
𝑈∙𝐼 𝑈 ∙ 𝐼 ∙ 𝜂 27 ∙ 160 ∙ 0.8
𝑞𝑙 = ∙ 𝜂 → 𝑣𝑧 = = = 0.374 𝑚⁄𝑠
𝑣𝑧 𝑞𝑙 9236.5
𝒗𝒛 = 𝟎. 𝟑𝟕𝟒 𝒎⁄𝒔

Masa DM:

𝑀 = 1.1 ∙ 𝐴 ∙ 𝑙 ∙ 𝜌 = 1.1 ∙ 1.2544 ∙ 100 ∙ 7.85 = 𝟏. 𝟎𝟖𝟑 𝒌𝒈

𝐴 = 𝑎𝑚𝑎𝑥 2 = (11.2)2 = 125.44 𝑚𝑚2 = 1.2544 𝑐𝑚2

Dubina uvarivanja:

𝛿 = (0.3 − 0.5) ∙ 𝑟 ≅ 0.4 ∙ 𝑟

𝑟 = 0.00537√𝑞𝑙 , cm

𝛿 = 0.4 ∙ 0.00537√𝑞𝑙

𝛿 = 0.2 1𝑐𝑚 = 𝟐. 𝟏 𝒎𝒎

Stepen mešanja:

𝐴 = 124.44 𝑚𝑚2

𝛿 = 2.1 𝑚𝑚

𝐴𝑡 = 2 ∙ 𝐾𝑚𝑎𝑥 ∙ 𝛿 + 𝛿 2

𝐾𝑚𝑎𝑥 = 𝑎𝑚𝑎𝑥 √2 = 11.2 ∙ √2 = 15.84 ≅ 16

𝐴𝑡 = 2 ∙ 16 ∙ 2.1 + 2.12 = 71.6 𝑚𝑚2

𝐴𝑡 71.6 71.6
𝛾𝑜 = = = = 𝟎. 𝟑𝟓𝟓
𝐴𝑡 + 𝐴 71.6 + 125.44 201.54
𝛾𝑑 = 1 − 0.355 = 𝟎. 𝟔𝟒𝟓

𝜸𝒐 + 𝜸𝒅 = 𝟏
𝐶𝑂2 (𝑀𝐴𝐺) − sučeoni spoj

𝛼 = (30 − 50)° = 50°

𝑠 = 16 𝑚𝑚

𝑠1 = 1.5 𝑚𝑚

ℎ = 1.5 𝑚𝑚

Površina žleba

𝛼
𝐴 = 𝑠 ∙ 𝑠1 + (𝑠 − ℎ)2 ∙ tg
2
50°
𝐴 = 16 ∙ 1.5 + (16 − 1.5)2 ∙ tg
2
𝐴 = 24 + 210.25 ∙ 0.466 = 𝟏𝟐𝟏. 𝟗 𝒎𝒎𝟐

Prečnik elektrode 𝑑𝑒 = 1.6 𝑚𝑚

Poprečni presek zavara:

𝐴𝑧 = (15 − 64)𝑚𝑚2 → 𝑨𝒛 = 𝟑𝟎 𝒎𝒎𝟐

Masa zavara:

𝑀 = 𝐴𝑧 ∙ 𝜌 ∙ 𝐿 = 0.3 ∙ 7.85 ∙ 1 = 𝟐. 𝟑𝟓𝟓 𝒈

Količina pretopljene elektrodne žice u jedinici vremena:

za 𝑑𝑒 = 1.6𝑚𝑚 → 𝑚1⁄ = 0.64 + 0.55 ∙ 𝑀 − 0.055 ∙ 𝑀2

6

𝒎𝟏⁄ = 𝟏. 𝟔𝟑 𝒈⁄𝒔
𝟔
Brzina zavarivanja:
𝑚 ∙ 6000
𝑣𝑧 = = 0.69 𝑐𝑚⁄𝑠 = 𝟒𝟏. 𝟓𝟑 𝒄𝒎⁄𝒎𝒊𝒏
𝐴𝑧 ∙ 𝜌

Brzina topljenja elektrodne žice:

0.012732 ∙ 𝐴𝑧 ∙ 𝑣𝑧 0.012732 ∙ 30 ∙ 41.53
𝑣𝑡 = 2 = = 𝟔. 𝟐 𝒎⁄𝒎𝒊𝒏
𝑑𝑒 1.62

Broj prolaza:
𝐴 121.9
𝑛= = = 𝟒 𝐩𝐫𝐨𝐥𝐚𝐳𝐚
𝐴𝑧 30

Jačina struje:

𝐼1⁄ = 378 ∙ log 𝑣𝑡 + 26 = 325.5 ≅ 𝟑𝟐𝟔𝑨

6

Napon zavarivanja:

𝑈 = 14 + 0.05 ∙ 𝐼 = 30.2 ≅ 𝟑𝟎𝑽

Pogonska energija:
𝑈∙𝐼 30 ∙ 326
𝑞𝑙 = ∙𝜂 = ∙ 0.85 = 𝟏𝟐𝟎𝟒𝟖 𝑱⁄𝒄𝒎
𝑣𝑧 0.69

𝜼 = 𝟎. 𝟖𝟓 - za MAG

Dubina uvarivanja:

𝛿 = 0.4 ∙ 0.00537√𝑞𝑙 = 𝟎. 𝟐𝟑𝟓𝟕 𝒄𝒎 = 𝟐. 𝟑𝟓 𝒎𝒎

elektrodna žica , Prirucnik o zavarivanju strana 317., red.br.73

Stepen mešanja:

𝛿 = 2.35 𝑚𝑚

𝛼 = 25°

𝑠 = 16 𝑚𝑚

ℎ = 1.5 𝑚𝑚

𝐴 = 121.9 𝑚𝑚2
𝐴𝑡1 = 𝛿 ∙ ℎ = 3.525 𝑚𝑚2

𝛿
𝐴𝑡2 = (𝑠 − ℎ) = 37.86 𝑚𝑚2
cos 𝛼
𝐴𝑡 = 2 ∙ 𝐴𝑡1 + 2 ∙ 𝐴𝑡2 = 82.78 𝑚𝑚2

𝐴𝑡 82.78
𝛾𝑜 = = = 𝟎. 𝟒𝟎𝟒
𝐴𝑡 + 𝐴 82.78 + 121.9
𝛾𝑑 = 𝟎. 𝟓𝟗𝟔

𝜸𝒐 + 𝜸𝒅 = 𝟏
𝐶𝑂2 (𝑀𝐴𝐺) − ugaoni spoj

𝑠 = 16 𝑚𝑚

Debljina šava:

𝑎 = (3 − 5)𝑚𝑚 → 𝒂 = 𝟑. 𝟓 𝒎𝒎

𝑎𝑚𝑎𝑥 = 0.7 ∙ 𝑆𝑚𝑖𝑛 = 0.7 ∙ 16 = 𝟏𝟏. 𝟐 𝒎𝒎

Broj prolaza:
𝑎𝑚𝑎𝑥 11.2
𝑛= = = 3.2 → 𝒏 = 𝟑
𝑎 3.5
𝑎𝑚𝑎𝑥 = 𝑎 ∙ 𝑛 = 3.5 ∙ 3 = 𝟏𝟎. 𝟓 𝒎𝒎

Poprečni presek šava:

𝐴 = 𝑎𝑚𝑎𝑥 2 = 10.52 = 𝟏𝟏𝟎. 𝟐𝟓 𝒎𝒎𝟐

Poprečni presek zavara:

𝑎𝑚𝑎𝑥 110.25
𝐴𝑧 = = = 𝟑𝟔. 𝟕𝟓 𝒎𝒎𝟐
𝑛 3

Prečnik elektrode: 𝒅𝒆 = 𝟏. 𝟔 𝒎𝒎

Masa zavara:

𝑀 = 𝜌 ∙ 𝐿 ∙ 𝐴𝑧 = 7.85 ∙ 1 ∙ 0.367 = 𝟐. 𝟖𝟔𝟓 𝒈

𝑙 = 1 𝑐𝑚
Količina pretopljenje žice u jedinici vremena:

𝑚1⁄ = 0.64 + 0.55 ∙ 𝑀 − 0.055 ∙ 𝑀2

6

𝑚1⁄ = 0.64 + 1.573 − 0.4498 = 𝟏. 𝟕𝟔𝟑𝟐 𝒈⁄𝒔

6

Brzina zavarivanja:
𝑚 ∙ 6000 1.76 ∙ 6000
𝑣𝑧 = = = 𝟑𝟔. 𝟔 𝒄𝒎⁄𝒎𝒊𝒏 = 0.61 𝑐𝑚⁄𝑠
𝐴𝑧 ∙ 𝜌 36.75 ∙ 7.85

Brzina topljenja žice:

0.012732 ∙ 𝐴𝑧 ∙ 𝑣𝑧 0.012732 ∙ 36.75 ∙ 36.6
𝑣𝑡 = 2 = = 𝟔. 𝟔𝟖𝟗 𝒎⁄𝒎𝒊𝒏
𝑑𝑒 1.62

Struja zavarivanja:

𝐼1⁄ = 378 ∙ log 𝑣𝑡 + 26 = 337.9 ≅ 𝟑𝟑𝟖 𝑨

6

Napon zavarivanja:

𝑈 = 14 + 0.05 ∙ 𝐼 = 30.9 ≅ 𝟑𝟏 𝑽

Pogonska energija:
𝑈∙𝐼 31 ∙ 338
𝑞𝑙 = ∙𝜂 = ∙ 0.85 = 𝟏𝟒𝟔𝟎𝟎. 𝟒𝟗 𝑱⁄𝒄𝒎
𝑣𝑧 0.61

Dubina uvarivanja:

𝛿 = 0.4 ∙ 0.00537√𝑞𝑙 = 𝟎. 𝟐𝟓𝟗 𝒄𝒎 = 𝟐. 𝟓𝟗 𝒎𝒎

Potrošnja DM:

𝑀 = 1.1 ∙ 𝐴 ∙ 𝑙 ∙ 𝜌 = 1.1 ∙ 1.102 ∙ 100 ∙ 7.85 ≅ 𝟗𝟓𝟏. 𝟓 𝒈⁄𝒎

Stepen mešanja

𝐴 = 110.25 𝑚𝑚2

𝛿 = 2.59 𝑚𝑚

𝐴𝑡 = 2 ∙ 𝐾𝑚𝑎𝑥 ∙ 𝛿 + 𝛿 2 = 2 ∙ 14.85 ∙ 2.59 + 2.592 = 83.63 𝑚𝑚2

𝐾𝑚𝑎𝑥 = 𝑎𝑚𝑎𝑥 √2 = 10.5 ∙ √2 = 14.85

𝐴𝑡 83.63 83.63
𝛾𝑜 = = = = 𝟎. 𝟒𝟑𝟏
𝐴𝑡 + 𝐴 83.63 + 110.25 193.88
𝛾𝑑 = 𝟎. 𝟓𝟔𝟗

𝜸𝒐 + 𝜸𝒅 = 𝟏
c) Proračun vremena 𝒕𝟖⁄ prema japanskim autorima
𝟓

𝒌 ∙ 𝒒𝒍 𝒏
𝒕𝟖⁄ =
𝟓 𝟐 𝑺−𝑺
𝜷 ∙ (𝑻𝒔𝒓 − 𝑻𝟎 )𝟐 ∙ [𝟏 + 𝝅 ∙ 𝒂𝒓𝒄𝒕𝒈 ( 𝜶 𝟎 )]

REL – sučeoni spoj

𝑆 = 16 𝑚𝑚, 𝑻𝟎 = 𝟐𝟎℃ , 𝑞𝑙 = 21333 𝐽⁄𝑐𝑚

podaci iz tabele:

𝑘 = 1.35

𝑆0 = 14.6 𝑚𝑚

𝑇𝑠𝑟 = 600 ℃

𝑛 = 1.5

𝛼=6

𝛽=1

1.35 ∙ 213331.5
𝑡8⁄ =
5 2 16 − 14.6
1 ∙ (600 − 20)2 ∙ [1 + 𝜋 ∙ 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔 ( )]
6
4206410.6
𝑡8⁄ =
5 336400 ∙ 1.146

𝒕𝟖⁄ = 𝟏𝟎. 𝟗𝟔 𝒔
𝟓

za 𝑻𝟎 = 𝑻𝒑 = 𝟐𝟎𝟑 ℃

1.35 ∙ 213331.5
𝑡8⁄ =
5 2 16 − 14.6
1 ∙ (600 − 203)2 ∙ [1 + 𝜋 ∙ 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔 ( )]
6
4206410.6
𝑡8⁄ =
5 157609 ∙ 1.146

𝒕𝟖⁄ = 𝟐𝟑. 𝟐𝟖 𝒔
𝟓
REL – ugaoni spoj

𝑆 = 16 𝑚𝑚, 𝑻𝟎 = 𝟐𝟎 ℃ , 𝑞𝑙 = 9236.5 𝐽⁄𝑐𝑚

podaci iz tabele:

𝑘 = 1.35

𝑆0 = 14.6𝑚𝑚

𝑇𝑠𝑟 = 600℃

𝑛 = 1.5

𝛼=6

𝛽=2

1.35 ∙ 9236.51.5
𝑡8⁄ =
5 2 16 − 14.6
2 ∙ (600 − 20)2 ∙ [1 + 𝜋 ∙ 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔 ( )]
6
1198381
𝑡8⁄ =
5 672800 ∙ 1.146

𝒕𝟖⁄ = 𝟏. 𝟓𝟓 𝒔
𝟓

za 𝑻𝟎 = 𝑻𝒑 = 𝟐𝟎𝟑 ℃

1.35 ∙ 9236.51.5
𝑡8⁄ =
5 2 16 − 14.6
2 ∙ (600 − 203)2 ∙ [1 + 𝜋 ∙ 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔 ( )]
6
1198381
𝑡8⁄ =
5 315218 ∙ 1.146

𝒕𝟖⁄ = 𝟑. 𝟑𝟏 𝒔
𝟓
𝑪𝑶𝟐 – sučeoni spoj

𝑆 = 16 𝑚𝑚, 𝑻𝟎 = 𝟐𝟎 ℃ , 𝑞𝑙 = 12048 𝐽⁄𝑐𝑚

podaci iz tabele:
1
𝑘 = 2.9 = 0.345

𝑆0 = 13 𝑚𝑚

𝑇𝑠𝑟 = 600 ℃

𝑛 = 1.7

𝛼 = 3.5

𝛽=1

0.345 ∙ 120481.7
𝑡8⁄ =
5 2 16 − 13
1 ∙ (600 − 20)2 ∙ [1 + 𝜋 ∙ 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔 ( )]
3.5
2987958
𝑡8⁄ =
5 336400 ∙ 1.451

𝒕𝟖⁄ = 𝟔. 𝟏𝟐 𝒔
𝟓

za 𝑻𝟎 = 𝑻𝒑 = 𝟐𝟎𝟑 ℃

0.345 ∙ 120481.7
𝑡8⁄ =
5 2 16 − 13
1 ∙ (600 − 203)2 ∙ [1 + 𝜋 ∙ 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔 ( )]
3.5
2987958
𝑡8⁄ =
5 157609 ∙ 1.451

𝒕𝟖⁄ = 𝟏𝟑. 𝟎𝟔
𝟓
𝑪𝑶𝟐 – ugaoni spoj

𝑆 = 16 𝑚𝑚, 𝑻𝟎 = 𝟐𝟎 ℃ , 𝑞𝑙 = 14600 𝐽⁄𝑐𝑚

podaci iz tabele:
1
𝑘 = 2.9 = 0.345

𝑆0 = 13 𝑚𝑚

𝑇𝑠𝑟 = 600℃

𝑛 = 1.7

𝛼 = 3.5

𝛽 = 1.7

0.345 ∙ 146001.7
𝑡8⁄ =
5 2 16 − 13
1.7 ∙ (600 − 20)2 ∙ [1 + 𝜋 ∙ 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔 ( )]
3.5
4142084
𝑡8⁄ =
5 571880 ∙ 1.451

𝒕𝟖⁄ = 𝟒. 𝟗𝟗 𝒔
𝟓

za 𝑻𝟎 = 𝑻𝒑 = 𝟐𝟎𝟑 ℃

0.345 ∙ 14600.491.7
𝑡8⁄ =
5 2 16 − 13
1.7 ∙ (600 − 203)2 ∙ [1 + 𝜋 ∙ 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔 ( )]
3.5
4142084
𝑡8⁄ =
5 267935.3 ∙ 1.451

𝒕𝟖⁄ = 𝟏𝟎. 𝟔𝟓 𝒔
𝟓
Zaključak

Rezultati sa dijagrama bez Rezultati sa dijagrama sa

predgrevanja predgrevanjem

𝑡8⁄ =10.96 s; 𝑡8⁄ = 23.28 s;

REL 5 5
suceoni spoj struktura M+B+F; struktura M+B+F;
HV ≈ 275; KCV≈ 46. HV ≈ 210; KCV≈ 62.
𝑡8⁄ = 1.55 s; 𝑡8⁄ = 3.31 s;
REL 5 5
ugaoni spoj struktura M; struktura M+B;
HV ≈ 440; KCV ≈ 0. HV ≈ 410; KCV ≈ 0.
𝑡8⁄ = 6.12 s; 𝑡8⁄ = 13.06 s;
CO2 5 5
suceoni spoj struktura M+B+F; struktura M+B+F;
HV ≈ 360; KCV ≈ 27. HV ≈ 265; KCV ≈ 52.
𝑡8⁄ = 4.99 s; 𝑡8⁄ = 10.56 s;
CO2 5 5
ugaoni spoj Struktura M+B; struktura M+B+F;
HV ≈ 360 ; KCV ≈ 20. HV ≈ 260; KCV ≈ 48.

Tehnologija REL postupka zavarivanja sa predgrevanjem se, u ovom slučaju, pokazala

najpovoljnijom kod sučeonih spojeva zato što daje najmanju tvrdoću i povoljnu
strukturu u ZUT-u. Kod ugaonih spojeva sa predgrevanjem, bolje se pokazao MAG
postupak, zbog produženog vremena hlađenja i postizanja manje tvrdoće. A sto se tiče
rezultata bez predgrevanja REL postupak je povoljniji za zavarivanje sučeonog spoja.
d) Teorijska raspodela tvrdoća

HVM=802 · C + 305

HVM=80 · 0.21 + 305 = 473.42

HVB = 350 · CE + 101

𝑆 𝑀𝑛 𝐶𝑢 𝐶𝑟 𝑁𝑖 𝑀𝑜 𝑉
CE´ = C + CE´ = C + 11𝑖 + + + + 17 + +3
8 9 5 6

0.01 1.47 0 0 0 0 0.08

CE = 0,21 + + + 9 + 5 + 17 + 6 +
11 8 3

CE = 0.21 + 0.009 + 0.18 + 0.026 = 0.425

HVB = 350 · 0.425 + 101 = 249.75

HVX = 2019 · [C · (1 - 0.5 · logt 8⁄ ) + 0.3 · CE'] + 66 · (1 - 0.8 · logt 8⁄ )

5 5

HVX = 2019 · [0.21 · (1 - 0.5 · log23.28) + 0.3 · 0.215] + 66 · (1 - 0.8 · log23.28)

HVX = 2019 · 0.1317 – 6.17

HVX = 259.74

Najčešće se pri zavarivanju teži da se u zoni oko šava dobije mešovita martenzitno-
bejnitna struktura. Koja će struktura za usvojeni režim zavarivanja i proračunatu
temperaturu predgrevanja, stvarno biti dobijena može se proveriti upoređivanje,
tvrdoća HVM, HVB, HVX. Samo ako je ispunjen uslov HVB < HVX < HVM onda je dobijena
poželjna mesovita struktura.
Dimenzije zavarivačkog kupatila:

REL:
𝛿1 = 3.14 𝑚𝑚
𝛿2 = 4.28 𝑚𝑚
MAG:
𝛿 = 2.39 𝑚𝑚
𝑞
𝐿=
2𝜋 ∙ 𝜆 ∙ 𝑇𝑡
𝐿
𝑏≈
2
𝑇𝑡 = 1500℃
𝜆 = 30 𝑊 ⁄𝑚𝐾 = 0.30 𝑊 ⁄𝑐𝑚𝐾
𝑞 = 𝑞𝑒𝑓 = 𝑈 ∙ 𝐼 ∙ 𝜂

REL:
𝑈1 ∙ 𝐼1 ∙ 𝜂 27 ∙ 160 ∙ 0.8
𝐿1 = = = 1.2 𝑐𝑚 ≅ 𝟏𝟐 𝒎𝒎
2𝜋 ∙ 𝜆 ∙ 𝑇𝑡 2𝜋 ∙ 0.39 ∙ 1500
𝐿
𝑏1 ≈ ≈ 𝟔 𝒎𝒎
2
𝑈2 ∙ 𝐼2 ∙ 𝜂 28 ∙ 200 ∙ 0.8
𝐿2 = = = 1.58 𝑐𝑚 ≅ 𝟏𝟓. 𝟖 𝒎𝒎
2𝜋 ∙ 𝜆 ∙ 𝑇𝑡 2𝜋 ∙ 0.39 ∙ 1500
𝐿
𝑏2 ≈ ≈ 𝟕. 𝟗𝟐𝟔 𝒎𝒎
2
MAG:
𝑈∙𝐼∙𝜂 30 ∙ 326 ∙ 0.85
𝐿= = = 2.94 𝑐𝑚 ≅ 𝟐𝟗. 𝟒 𝒎𝒎
2𝜋 ∙ 𝜆 ∙ 𝑇𝑡 2𝜋 ∙ 0.39 ∙ 1500
𝐿
𝑏≈ ≈ 𝟏𝟒. 𝟕 𝒎𝒎
2
Ocena sklonosti zavarenog spoja ka hladnim naprslinama

Hladne nnaprsline nastaju i šavu ili ZUT-u u toku hlađenja spoja ispod 250℃ ili u
potpuno hladnom spoju. Glavni uzročnici nastanka ovih prslina su difundovani vodonik i
velika tvrdpća u šavu ili ZUT-u (mala žilavost).

Za ispitivanje sklonosti zavarenog spoja ka hladnim naprslinama primenjuje se proba

TEKEN, koja se izvodi n plocama debljine 10-50 mm. Posebno se izrađuju pomoćni i
probni šavovi. Probni šav se izvodi različitim parametrima zavarivanja i temperaturama
predgrevanja. Posle 24h, šav sekontroliše vizuelno, metodama bez razaranja
(penetrantna tečnost, magnetni prah) i najzad metalografskim ispitivanjima (pod
metalografskim mikroskopom).
2. zadatak

𝑆 = 3,5 𝑚
𝛼
A = S ∙ S1 + (S - h)2 ∙ 𝑡𝑔 2

𝛼 = 60°

S1 = 2 mm

h = 1,5 mm
60
A = 3,5 ∙ 2 + (3,5 – 1,5)2 ∙ 𝑡𝑔 2
= 7 + 4 ∙ 0,577 A = 9,31 mm2

M = 1,1 ∙ A ∙ l ∙ 𝜌 = 1,1 ∙ 9,31 ∙ 10-6 ∙ 150 ∙ 7850 M = 12,1 kg

𝑚
𝑉=
𝜌

m=V∙𝜌=A∙l∙ 𝜌
𝑑 2
A =( )2 ∙ π = ( )2 ∙ π = 3,14 mm 2 A = 0,0314 cm 3
2 2

l = 1000 mm = 100 cm

𝜌 = 7,85 𝑔⁄𝑐𝑚3

m = 0,0314 ∙ 100 ∙ 7,85 m = 24,65 g

Teorijski broj potrebnih elektroda :

𝑀 12100
n= = = 490, 87 ≅ n = 491
𝑚 24,65

Broj elektroda :

𝐴 0,091∙15000
n = 1,6 = 1.6 ∙ n = 546
𝑑∙𝑑∙𝐿 0,04 ∙100
Gasovi :

Plamenik : n = 3

𝒗𝒛 = 4 𝒎⁄𝒉

Protok : 330 𝒍⁄𝒉

𝑳
tz = 𝒗 = 𝒍 tz = 37,5 𝒉
𝒛

Potrošnja goriva :

C2H2 VC2H2 = protok ∙ tz = 330 ∙ 37,5 12375 𝒍

Vo2 = 1,1 ∙ 12375 = 13612,5 𝒍

Vb = 40 𝒍

p = 159 bar

Vo2 = 40 ∙ 150 = 6000 𝒍

13612,5
nbocaO2 = = 2,27 ≅ 3 boce
6000

12375
nbocaC2H2 = = 2,24 ≅ 3 boce
5520
3. zadatak

Crtež odlivka

Slika 1. Tehnički crtrž odlivka koji treba da se dobije livenjem

Proces livenja u pesku podrazumva izvodjenje odredjenih operacija, kao što su:

1. Izrada modela

Model služi za obrazovanje unutrašnje šupljine u kalupu i ima istu spoljašnju

konfiguraciju kao i odlivak, koji treba da se dobije livenjem.

Model je prototip, kopija odlivka, ali se zbog njega razlikuje po tome što je nešto većih
dimenzija-zbog skupljanja metala i konačne mašinske obrade odlivka.
Slika 2. Drveni dvodelni model
3. Topljenje pripremljenih sirovina

Topljenje pripremeljenih sirovina u livnicama se vrši pećima različitih konstrukcija i

veličina, pri čemu izbor peći zavisi od vrste metala koji se lije, raspoloživog goriva i
dnevne proizvodnje livnice.

4. Priprema materijala za izradu kalupne i jezgrene mešavine

Za izradu kalupne i jezgrene mešavine koristi se livački pesak, prirodni i veštački, koji se
sastoji iz kvarcnog peska, gline, vezivnog sredstva i različitih pomoćnih materijala

Kalupna i jezgrena mešavina, zbog specivičnih radnih uslova, treba da ima određene
osobine, kao što su: vatrostalnost, plastičnost, gasna propustljivost, čvrstoća,
termohemijska stabilnost, i dugotrajnost.

5. Izrada kalupa i jezgara

Kalupi i jezgra se izadjuju ručno ili mašinski. Kalupi mogu da se izrade u podu od livnice,
od gline, pomoću šablona, od jezgara, u ramovima i specijalnim postupcima, dok se
jezgra izrađuju punjenjem i nabijanjem jezgrene mešavine u razgrenike (jezgrene
kutije).
 Slika 3. Peščano jezgro

Slika 4. Postavljanje jezgra u kalup

6. Izlivanje metala u pripremljene kalupe

U zavisnosti od primenjenog načina livenja i karaktera odlivka razlivanje tečnog metala

u kalupe se odvija na različite načine- kašikom ili naginjanjem lonca uz upotrebu
različitih alata i pomoćnih sredstava.Popunjava se tečnim metalom kroz niz kanala
povezanih u jednu celinu koji se nazivaju ulivni sistem.

Slika 5. Punjenje tečnog metala u kalup

Slika 6. Punjenje tečnog metala u kalup

7. Istresanje odlivaka

Po dostizanju pogodne mehaničke temperature pri hlađenju, odlivci se istresaju iz

kalupa u cilju oslobađanja od kalupne i jezgrene mešavine. Istresanje odlivaka može se
vršiti ručno ili mehanički pomoću vibratora ili vibracionih četki.

8. Čišćenje i dorada odlivaka

Posle istresanja, odlivci se hlade do sobne temperature, a zatim se pristupa čišćenju tj,
daljoj doradi. Vrši se odbijanje ili odsecanje ulivnog sistema, a samo čišćenje odlivka se
vrši ručno, sekačem, čekićem, pneumatskim alatom, čeličnom četkom ili mehanički u
bubnju. Završne operacije u izradi odlivaka su eventualne popravke odlivaka i termička
obrada.

Slika 7. Odlivak dobijen izlivanjem tečnog metala, pre odsecanja i naknadne obrade
 Slika 7. Odlivak

9. Završna kontrola odlivaka

Odlivci koji su prošli kontrolu u različitim stadijumima tehnološkog procesa livenja,

podvrgavaju se završnoj kontroli- proverava se hemijski sastav legure, struktura,
geometrija odlivka i njegove dimenzije mehaničke osobine, proverava se prisustvo
spoljašnjih i unutrašnjih grešaka.

Najčešće vrste grešaka kod odlivaka posle očvršćavanja:

a) metalne izrasline,

b) šupljine,

c) prekid kontinuiteta mase,

d) greške na površini odlivaka,

e) nepotpun odlivak,

f) netačne mere ili oblik,

g) uključci i nepravilna struktura.