Professional Documents
Culture Documents
ΕΛΠ 31 Αρχαιο Ελληνικο Θεατρο
ΕΛΠ 31 Αρχαιο Ελληνικο Θεατρο
ΓΕΝΙΚΑ:
1. Μεγάλα Διονύσια:
α) Κωμικοί αγώνες:
- από 440 π.Χ. : 5 κωμικοί από 1 έργο = 5 έργα (5 χρόνια μετά τη γέννηση Αριστοφάνη)
- πελ/κός πόλεμος: 3 κωμικοί από 1 έργο = 3 έργα
β) Τραγικοί αγώνες:
- από 430 π.Χ.: 2 τραγικοί από 2 έργα = 4 έργα
- από 364 π.Χ.: 3 τραγικοί από 2 έργα = 6 έργα
Αισχύλος 525 456 70 χρ. 498 484 42 χρόνια 80-90 (20 συμμ.)
Σοφοκλής 496 406 90 χρ. 470 468 60 '' 120 (30 συμμ.)
Ευριπίδης 485 406 80 χρ. 455 441 50 '' 90 (20 '' )
Αριστοφάνης 445 385 60 χρ. 427 40 '' 40
Μένανδρος 342 292 40 χρ. 321 29 ''
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:
- Η γέννηση του Μενάνδρου (342 π.Χ.) απέχει περ. 100 χρόνια (103) από τη γέννηση του Αριστοφάνη
(445 π.Χ.).
- Το έτος γεννήσεως του Μενάνδρου (342 π.Χ.) συμπίπτει με το έτος που το σατυρικό δράμα τίθεται
εκτός συναγωνισμού στους αγώνες Μ.Δ. (342 π.Χ.)
- Ο Αριστοφάνης (445 π.Χ.) γεννιέται 10 χρόνια μετά τον θάνατο του Αισχύλου (455 π.Χ.) και πάλι 10
χρόνια μετά την 1η θεατρική εμφάνιση του Ευριπίδη (455 π.Χ.).
- Άρα, ο Ευριπίδης εμφανίζεται για πρώτη φορά τη χρονιά που πεθαίνει ο Αισχύλος (455 π.Χ.)
- Η Παλαιά Τραγωδία (386 π.Χ.) συνδέεται με 3 θανάτους: με τα είκοσι χρόνια από θάνατο
Ευριπίδη+Σοφοκλή (406 π.Χ.), και με το έτος θανάτου του Αριστοφάνη (επίσης 386 π.Χ.)
- Ο Αριστοφάνης πεθαίνει 20 χρόνια μετά τον Ευριπίδη και Σοφοκλή (386 π.Χ.)
- Το έτος εισαγωγής της κωμωδίας στους αγώνες των Μ.Δ. (486 π.Χ.) συμπίπτει με το έτος γέννησης
του Ευριπίδη.
- Οι κωμωδίες δεν αλλάζουν ποτέ (5 κωμικοί από 1 έργο), παρά μόνο κατά τη διάρκεια του
πελ.πολέμου (431-404 π.Χ. από 5 μειώνονται σε 3, πάλι με 1 έργο έκαστος).
- Οι τραγικοί αγώνες στα Μ.Δ. (498 π.Χ.) συμπίπτουν με την 1η θεατρική εμφάνιση του Αισχύλου
(498 π.Χ.)
- Οι διθυραμβικοί χοροί παίδων (470 π.Χ.) συμπίπτουν με την 1η θεατρική εμφάνιση του Σοφοκλή
(470 π.Χ.)
- 10 χρόνια μετά (460 π.Χ.): α) ο Σοφοκλής κάνει τις καινοτομίες του (3ος υποκριτής, χορός 15 μέλη)
και β) το θέατρο του Διονύσου αποκτά σκηνή (463/58).
- Η Παλαιά Κωμωδία (339 π.Χ.) εισάγεται ~έναν αιώνα μετά την εισαγωγή αγώνων κωμωδίας στα
Λήναια (440 π.Χ.), 3 χρόνια μετά την μη υποχρεωτική συμμετοχή σατυρικού δράματος στα Μ.Δ. (342
π.Χ.) και επίσης 3 χρόνια μετά τη γέννηση του Μενάνδρου (342 π.Χ.)
- Η Μήδεια (431 π.Χ.) διδάσκεται τη χρονιά που ξεσπά ο πελοποννησιακός πόλεμος.
- Οι Όρνιθες (414 π.Χ.) διδάσκονται έναν χρόνο μετά τη σικελική εκστρατεία (415 π.Χ.) και 23 χρόνια
μετά την πρώτη του εμφάνιση.
- Αισχύλος και Ευριπίδης δεν συναγωνίστηκαν ποτέ μεταξύ τους.
- Από τους 5, ο Μένανδρος είναι ο μόνος που δεν συνέπεσε χρονολογικά ποτέ με κανέναν.
- Πιθανότητες για τους υπόλοιπους:
α. Αισχύλος - Σοφοκλής : 470-458 π.Χ.= 12 χρόνια (Ο Αισχύλος έφυγε 2 φορές από την Αθήνα: α)
472-468 και β) 458 ως τον θάνατό του 455 π.Χ.)
β. Σοφοκλής - Ευριπίδης : 455-408 π.Χ. = 47 χρόνια (χρονιά που ο Ευρ. έφυγε από την Αθήνα)
- Ο Αριστοφάνης εμφανίστηκε στη σκηνή το 427 π.Χ. Άρα, με Σοφοκλή+Ευριπίδη συνέπεσαν στα
χρόνια μεταξύ: 427-408/6 = 20 χρόνια (σε διαφορετικούς βέβαια αγώνες, όχι μεταξύ τους).
- Ο μακροβιότερος εκ των 5 ήταν ο Σοφοκλής (90χρ). Ακολουθούν: Ευριπίδης (80χρ), Αισχύλος
(70χρ), Αριστοφάνης (60χρ), Μένανδρος (40χρ).
- Διάρκεια ενεργούς δράσης: Αισχύλος: 42 χρόνια (498-455 π.Χ.), Σοφοκλής: 60 χρόνια (470-406
π.Χ.), Ευριπίδης: 50 χρόνια (455-406 π.Χ.), Αριστοφάνης: 42 χρόνια (427-385 π.Χ.), Μένανδρος: 29
χρόνια (321-292 π.Χ.).
- Χρονολόγηση έργων:
Πέρσες: 472 π.Χ., Τραχίνιες: 438 π.Χ., Μήδεια: 431 π.Χ., Όρνιθες: 414 π.Χ., Δύσκολος: 316 π.Χ.
ΚΕΙΜΕΝΑ ΜΕ ΑΝΑΚΡΙΒΕΙΕΣ
1) Αισχύλος
- Πέρσες (472 π.Χ) αναφέρονται στη ναυμαχία της Σαλαμίνας (480 π.Χ.). Πήρε την 1η θέση (πρώτη
νίκη Αισχύλου: 484 π.Χ.). Οι υποκριτές ήταν δύο (όχι τρεις).
- Δεν ήταν δυνατό να έχει παρακολουθήσει παράσταση του Θέσπη στα Μ.Δ. (534 π.Χ.) γιατί δεν είχε
ακόμα γεννηθεί (525 π.Χ.)
- Στην εποχή του Θέσπη υπήρχε μόνο ένας υποκριτής και ο χορός. 2ο υποκριτή εισήγαγε ο Αισχύλος,
αφού είχε ήδη κάνει μια διαδρομή στο θέατρο.
- Ο χορηγός κάλυπτε τη δαπάνη για χορό (όχι για υποκριτές)
- Στην αρχαιότητα μόνο άνδρες ηθοποιοί που ερμήνευαν και τους γυναικείους ρόλους.
- Φρύνιχος, Φοίνισσες (476 π.Χ.): ομόθεμο των Περσών, διαδραμματιζόταν και αυτό στην Περσία
(βασική προϋπόθεση τραγωδιών: να απέχουν από την Αθήνα ή τοπικά ή χρονικά ή και τα δύο, ποτέ
κανένα).
2) Σοφοκλής
- Ο πιο παραγωγικός από τους τρεις και ο μακροβιότερος. 60 χρόνια παρουσίας στο θέατρο, 120 έργα,
από 4 έργα τη φορά (3 τραγωδίες + 1 σατυρικό δράμα). Άρα, συμμετείχε στους αγώνες 30 φορές,
δηλαδή χρόνο παρά χρόνο.
- Ο κλήρος (και όχι ο ποιητής) καθόριζε με ποιον πρωταγωνιστή θα συνεργαστεί ο κάθε ποιητής και
μόνον αφού ο ποιητής είχε εξασφαλίσει την έγκριση χορού από τον άρχοντα (δλδ λίγους μήνες πριν
από τους αγώνες, όταν τα έργα γράφονταν ακόμα.) Εξαίρεση ίσως τα πρώτα χρόνια του Σοφοκλή,
όταν δεν είχε ακόμα καθιερωθεί η κλήρωση.
- Ποτέ δεν αντικατέστησε τον αυλό από τη λύρα (κανένας δεν τολμούσε να το κάνει, αφού ο αυλός και
όχι η λύρα συνδέεται με τον θεό Διόνυσο).
- Δεν εισήγαγε τις μονωδίες. Αυτές είναι καινοτομία του Ευριπίδη και μάλιστα στις τραγωδίες των
τελευταίων δεκαετιών.
- 458 π.Χ. Θα μπορούσε να έχει αντίπαλο τον Αισχύλο (πέθανε το 456 π.Χ.). Δεν θα μπορούσε να έχει
αντίπαλο τον Ευριπίδη (1η συμμετοχή το 455 π.Χ.) Αισχύλος και Ευριπίδης: δεν πήραν ποτέ μέρος
στον ίδιο αγώνα.
- Οι παραστάσεις στα Μεγάλα Διονύσια δίνονταν 25-30 Μαρτίου (όχι καλοκαίρι).
- Το κοίλο του θεάτρου του Διονύσου τον 5ο αιώνα ήταν σίγουρα μικρότερο από τις 14-17.000 θέσεις
που απέκτησε κατά την ανακαίνισή του από τον Λυκούργο τον 4ο αιώνα (338-326 π.Χ.). Αποκλείεται
λοιπόν να ήταν 24.000.
3) Ευριπίδης
- 1η συμμετοχή στους αγώνες: 455 π.Χ. - 50 χρόνια παρουσίας στο θέατρο. Άρα, μία νίκη κάθε 12,5
χρόνια (50:4). Σύνολο έργων: 90 :4= 22,5 φορές. Άρα, συμμετείχε κάθε δύο περίπου χρόνια.
- Απαξίωσε να συμμετάσχει στα Λήναια.
- Στερεότυπος πρόλογος: Μονόλογος (όχι διάλογος, όχι με είσοδο χορού, που είναι αρχαϊκός τρόπος
και τον βρίσκουμε στους Πέρσες του Αισχύλου). Εξαίρεση: Ιφιγένεια εν
Αυλίδι (διάλογος), Ρήσος (είσοδος χορού). Και τα δύο αμφισβητούνται.
- Από μηχανής θεός: Μόνο στο τέλος για να δώσουν διέξοδο στο αδιέξοδο της πλοκής. Συχνά
προλέγουν θεοί, όμως αποσύρονται μετά τον πρόλογο.
- Μονωδίες: Άσματα που τραγουδάει ένας υποκριτής, πιθανόν με φωνητικό ταλέντο (όχι ο χορός). Στις
τραγωδίες της τελευταίας περιόδου.
- Επιρρηματικός αγώνας: Λεκτική αντιπαράθεση αυστηρά συμμετρική και σύνθετη (8-9 μέρη, λυρικά
και μη λυρικά.) Καμία σχέση με τραγωδία. Όχι στον Ευριπίδη. Αυτός απαντάται μόνο σε Αρχαία
Κωμωδία του 5ου αι. π.Χ. (το ίδιο και η παράβαση, αποστροφές στο κοινό).
- Αγών λόγων: Μη λυρική λεκτική αντιπαράθεση 2 προσώπων με διαφορετικές απόψεις ενώπιον ενός
τρίτου που παίζει τον ρόλο του διαιτητή/κριτή.
- Χορός γερόντων: ο Ευριπίδης έδειχνε προτίμηση σε χορούς γυναικών (όχι γερόντων).
- 438 π.Χ.: Δεν συμμετείχε με 3 τραγωδίες + 1 σατυρικό δράμα, αλλά με 4 τραγωδίες (Άλκηστις, μια
τραγωδία με αίσια έκβαση. Δεν ήταν δυνατός στη συγγραφή σατυρικών δραμάτων). Είναι η χρονιά που
διδάχτηκαν οι Τραχίνιες του Σοφοκλή.
- Δεν ανέβηκε έργο του ποτέ στο θέατρο της Επιδαύρου (χτίστηκε 100 χρόνια μετά τον θάνατό του).
- Δέχτηκε επιθέσεις από τον Αριστοφάνη στα τελευταία χρόνια της διαδρομής του τραγικού (1η
συμμετοχή του σε αγώνες: 455 π.Χ. - γέννηση Αριστοφάνη: 445 π.Χ., 1η εμφάνιση Αριστοφάνη: 427
π.Χ.).
- Τα τελευταία χρόνια της ζωής του στη Μακεδονία, αλλά στην αυλή του Αρχέλαου (όχι του
Φιλίππου). Επίσης, όχι με Αριστοτέλη (γεννήθηκε 25 χρόνια μετά τον θάνατο του Ευριπίδη).
4) Ελάσσονες Τραγικοί
- Όρος ισοπεδωτικός και άδικος, αφού αναμφίβολα συμμετείχαν στην διαμόρφωση και εξέλιξη της
τραγωδίας.
- Δεν γνωρίζουμε πόσο ισχυροί ήταν ως μελοποιοί, ενδείξεις δείχνουν ότι ορισμένοι από αυτούς ήταν
κορυφαίοι μελοποιοί (π.χ. Φρύνιχος).
- Καρκίνος: 160 έργα, Αστυδάμας: 240 έργα. Άρα, υπήρχαν ελάσσονες παραγωγικότεροι από τους 3.
- Συχνά οι 3 ηττήθηκαν από ελάσσονες. Π.χ: 415 π.Χ. Ευριπίδης (Τρωάδες) από Ξενοκλή. Αισχύλος:
1η νίκη (484 π.Χ.) μετά από 15 χρόνια συμμετοχών, στις οποίες κέρδιζαν οι ελάσσονες Ευριπίδης: 20
συμμετοχές, μόνο 4 νίκες. Σοφοκλής: 30 συμμετοχές, 20 νίκες.
- Καρκίνος: 11 νίκες, Θεοδέκτης: 8 νίκες, Αστυδάμας νεότερος: 15 νίκες. Ο Αστυδάμας τιμήθηκε όσο
κανείς άλλος (αδριάντας στο θέατρο του Διονύσου).
- Καινοτομίες από ελάσσονες: Αγάθωνας (5ος αι. π.Χ.), έγραψε τραγωδία με θέμα και πρόσωπα
επινοημένα + ο πρώτος που εισήγαγε τα εμβόλιμα άσματα στην τραγωδία + κάποιου είδους
καινοτομία στη μουσική της τραγωδίας.
- Αριστοτέλης: οι αναφορές του προς αυτούς είναι και συχνές και μη υποτιμητικές. Ο χαρακτηρισμός
αναγνωστικός που έχει χρησιμοποιήσει δεν αναφέρεται σε έργα που προορίζονταν μόνο για ανάγνωση
αλλά σε έργα που δέχτηκαν επεξεργασία ώστε να τα καθιστά πρόσφορα και για ανάγνωση.
- Αφαρέας: ανέθεσε σε άλλον τη διδασκαλία (σκηνοθεσία) του έργου του (μοναδική περίπτωση για
την τραγωδία), αλλά το ίδιο είχε κάνει και ο Αριστοφάνης και άλλοι κωμικοί. Αυτό δεν μεταφράζεται
σε υπονόμευση του θεάτρου, αλλά σε ενίσχυσή του, αφού αξιοποιεί ανθρώπους με ειδικές γνώσεις και
δυνατότητες.
- Συνηθισμένο φαινόμενο οι τραγικοί να ασχολούνται με την ρητορική και την τραγωδία (Θεοδέκτης),
γνώσεις ιστορίας δεν ήταν απαραίτητες.
- Μία φορά παίχτηκε και έργο ελάσσονος τραγικού μετά θάνατον (Χαιρήμονας, Αχιλλεύς).
- Το αντίγραφο έργων του Λυκούργου είχε έργα μόνο των 3 για να τα προστατέψει από τις αυθαίρετες
επεμβάσεις των υποκριτών κατά τις επαναλήψεις των έργων.
5) Αριστοφάνης
6) Μένανδρος
7) Χορός
- Το δράμα ξεκίνησε από τον χορό (και το τραγούδι). Όχι από διάλογο. Τραγωδία > διθύραμβος,
Κωμωδία > κώμος.
- Τα χορικά δεν γράφονταν στο ίδιο μέτρο με τα διαλογικά μέρη (ιαμβικό τρίμετρο).
- 5ο αι: ο Χορός σε τραγωδία και κωμωδία συμμετείχε ενεργά στα διαδραματιζόμενα, πολλές φορές
καθόριζε ακόμα και την εξέλιξη της πλοκής. Σταδιακά συρρίκνωση των λυρικών μερών, ώσπου με τη
Νέα Κωμωδία φτάνει να μη συμμετέχει με κανέναν τρόπο στα διαλογικά μέρη.
- Καμία κωμωδία του Μενάνδρου δεν οφείλει τον τίτλο της στον χορό.
- Τα μέλη των δραματικών χορών ήταν και παρέμειναν ερασιτέχνες (σε αντίθεση με τους υποκριτές).
- Η επιλογή των μελών του χορού γινόταν από τον χορηγό (όχι τον ποιητή) και πάντα σε επίπεδο
πόλεως (όχι σε επίπεδο φυλής, όπως συνέβαινε με τους διθυραμβικούς χορούς).
- Τα μέλη του δραματικού χορού δεν είναι ποτέ γυναίκες ή γέροντες. Ο χορός ανήκε στους νέους.
- Μέλη χορού τραγωδίας: 12 --> 15
- Μέλη χορού κωμωδίας: 24
- Δραματικοί χοροί: διάταξη σε σχήμα παραλληλόγραμμου (5x3 για την τραγωδία, 6x4 για την
κωμωδία)
- Διθυραμβικοί χοροί: διάταξη σε σχήμα κύκλου (κύκλιοι)
- Τα αρχαία προσωπεία κάλυπταν ολόκληρο το κεφάλι, σαν κράνη (όχι μόνο το πρόσωπο).
- Τα προσωπεία και κοστούμια του σατυρικού δράματος ήταν αντίστοιχα με εκείνα της τραγωδίας (όχι
της κωμωδίας).
Άλλα κοινά τους στοιχεία: Και τα δύο γράφονται από τους τραγικούς ποιητές, παρουσιάζονται μαζί,
και τα δύο αντλούν τα θέματά τους από τον μύθο, γλωσσική και μετρική συγγένεια.
- Η εξέλιξη των προσωπείων σε τραγωδία/σατυρικό δράμα και κωμωδία ακολούθησε αντίστροφη
πορεία. Τραγωδία/σατυρικό δράμα: στην αρχή φυσικότητα, στη συνέχεια "απολιθωμένος τρόμος".
Κωμωδία: στην αρχή "γελοιογραφική παραμόρφωση", στη συνέχεια φυσικότητα.
- Κοστούμια χορού σατυρικού δράματος: όχι πάντα το ίδιο στερεότυπο κοστούμι αλλά ανάλογο προς
τον ρόλο (ήταν δυνατό να φέρουν ακόμα και πολυτελέστατους ποδήρεις χιτώνες), φαλλοφόροι.
- Τραγωδίας: μακρύς χιτώνας με μανίκια (χειριδωτός και ποδήρης).
- Κωμωδίας (Αρχαίας πρωτίστως): κοντός χιτώνας χωρίς μανίκια, φαλλός (όχι πάντα),
"παραγεμίσματα" σε οπίσθια και κοιλιά.
- Στη Νέα Κωμωδία αυτά τα παραγεμίσματα χρησιμοποιούνταν για να προσδώσουν εξωτερικό
μέγεθος στους τραγικούς ήρωες (για να αντισταθμίσουν την αντίστοιχη απώλεια του εσωτερικού τους
μεγέθους).
- 386 π.Χ.: ημερομηνία σταθμός, αφού είναι η χρονιά που αποφασίστηκε να ανεβαίνει μαζί με τις νέες
τραγωδίες και μία παλαιά. Τώρα δλδ τα έργα αυτά δεν παίζονται μόνο μία φορά, αλλά μπαίνει η έννοια
της επανάληψης ενός θεατρικού έργου (τραγωδία).
- 339 π.Χ.: το ίδιο αλλά στον χώρο της κωμωδίας. Για πρώτη φορά στα Μ.Δ. γίνεται επανάληψη έργου
κωμωδίας. Ποτέ δεν παίχτηκε έργο του Αριστοφάνη! (ίσως επειδή ήταν δύσκολο να ενταχθούν σε
μεταγενέστερη εποχή, χωρίς να γίνουν δραστικές αλλαγές.)
- Ήταν συχνό φαινόμενο η τέχνη συγγραφής δραμάτων να περνά στις επόμενες γενιές. Ο ρόλος αυτών
των υποψιασμένων συγγενών στη διάσωση των έργων των προκατόχων τους ήταν ιδιαίτερα
σημαντικός. Συχνά ανέβαζαν έργα των αποθανόντων συγγενών τους τα οποία είχαν βρεθεί μετά
θάνατον. Όμως, το έτος 386 π.Χ. που ξεκίνησαν οι επαναλήψεις τραγικών έργων, ήταν αδιανόητο
συγγενείς να αναλάβουν και τη σκηνοθεσία των έργων αυτών. Αυτό ήταν αυστηρά υποχρέωση των
πρωταγωνιστών υποκριτών.
- Άξιο λόγου: ο Σοφοκλής ήταν ο αγαπημένος κριτών/θεατών όσο ζούσε, ο Ευριπίδης έγινε ο
αγαπημένος τους μετά τον θάνατό του. Επί 3 συνεχόμενες χρονιές δικά του έργα ανέβαιναν, όχι του
Σοφοκλή. Επίσης, 50 χρόνια μετά τον θάνατό του γράφονταν κωμωδίες με
τίτλο Φιλευριπίδης (=ευριπιδομανής), όπως επίσης κάποιοι εμφανίζονταν και ως "άρρωστοι" με τα
λυρικά μέλη των έργων του.
- Πλεονεκτήματα των επαναλήψεων: α) οι Αθηναίοι του 4ου αι. είχαν την ευκαιρία να δουν στο
θέατρο τα έργα των μεγάλων ποιητών του 5ου. β) χάρη στις επαναλήψεις αυτές διασώθηκαν έργα που
διαφορετικά ίσως και να είχαν χαθεί.
- Μειονεκτήματα των επαναλήψεων: α) οι πρωταγωνιστές υποκριτές αλλοίωναν με τις παρεμβάσεις
τους τα κείμενα στην προσπάθειά τους να τα εκσυγχρονίσουν, κάτι που οδήγησε τον Λυκούργο στη
σύνταξη του κανόνα των τριών προκειμένου να τα προστατέψει. Οι κωμωδίες (Κρατίνος, Εύπολης,
Αριστοφάνης) δεν είχαν ανάγκη προστασίας, αφού δεν ξαναπαίζονταν και επομένως δεν κινδύνευαν
από τις παρεμβάσεις των υποκριτών.
Το κακό με τέτοιου είδους αντίγραφα είναι ότι προστατεύουν μεν τους κλασικούς που είναι μέσα,
εξαφανίζουν δε όλους τους υπόλοιπους που για τον οποιονδήποτε λόγο βρέθηκαν εκτός κανόνα.
ΜΕΓΑΛΑ ΔΙΟΝΥΣΙΑ
Χρόνος: εορτάζονταν γύρω στα τέλη Μαρτίου (20-30), τον μήνα Ελαφηβολιώνα, 2
μήνες μετά από τα Λήναια. Διάρκεια εορτασμών: 6 μέρες.
Διάρκεια τραγικών αγώνων: 3 μέρες, οι τελευταίες – αποκορύφωση της γιορτής
(Λήναια: 1 μέρα).
Έξοδα: τα έξοδα χορού-χοροδιδάσκαλου-αυλητή καλύπτονταν από τις χορηγίες
πλούσιων Αθηναίων (ένας χορηγός για κάθε ποιητή). Τα έξοδα ποιητή-υποκριτών
καλύπτονταν από την πόλη (δημόσιο ταμείο).
Υπεύθυνος για τη διοργάνωση: επώνυμος άρχων. Επέλεγε: τους 3 τραγικούς
ποιητές (προσωπικότητα, αποδοχή, ιδεολογικά-πολιτικά κριτήρια), τους
κωμωδιογράφους, τους υποκριτές, τους χορηγούς. Έδιδε χορό για τους 3 τραγικούς.
Κριτές: με κλήρο, ένας από κάθε φυλή.
Προάγων: από μέσα 5ου. 2 μέρες πριν τους αγώνες στο Ωδείο παρουσιάζονταν στο
κοινό ποιητές, υποκριτές, χορός, χορηγοί (στεφάνια, χωρίς προσωπεία)
Πρόγραμμα: Παραμονή έναρξης: αναπαράσταση της άφιξης του Διονύσου στην
Αθήνα (από Ελευθερές)
1η μέρα: μεγάλη πομπή θυσίας, πάνδημη συμμετοχή (άνδρες, γυναίκες, πολίτες-
λευκά, μέτοικοι-κόκκινα, ξένοι). Σφάγια από κόρες ευγενών. Φαλλικές παραστάσεις.
Διθύραμβοι (χοροί ανδρών + παίδων)
Τις 3 επόμενες: δραματικοί αγώνες (1 ποιητής ανά ημέρα με την 4λογία του). 10
κριτές με κλήρο την ημέρα των αγώνων
Από 486 π.Χ.: 2η μέρα: κωμικοί αγώνες (5 κωμωδίες)
Έπαθλο: στεφάνι από κισσό, τρίποδας στην οδό Τριπόδων.
534 Πρώτη εμφάνιση τραγωδίας με έργο του Θέσπη (εισαγωγή αγώνων τραγωδίας
ΛΗΝΑΙΑ
ΤΡΑΓΩΔΙΑ:
Κατά ποιόν μέρη: μύθος (=υπόθεση), ήθος (=χαρακτήρας, διαθέσεις, συνήθειες ηρώων),
διάνοια (=σκέψεις ηρώων), λέξη (=λεκτικό όχημα του έργου), μέλος (=μουσική),
όψις (=σκηνογραφία, σκευή, προσωπεία)
Κατά ποσόν μέρη: διαλογικό/επικό μέρος (πρόλογος, επεισόδια, έξοδος), λυρικό/χορικό
μέρος (πάροδος, στάσιμα)
ΠΟΙΗΤΕΣ:
ΗΡΩΕΣ:
Αισχύλου: υπερφυσικοί
Σοφοκλή: ιδανικοί, όπως έπρεπε να είναι (υπηρετούν το μέτρο)
Ευριπίδη: πραγματικοί
ΑΙΣΧΥΛΟΣ
(525-456 π.Χ.)
ΠΕΡΣΕΣ
(472 π.Χ.)
ΔΟΜΗ:
Πάροδος (στ. 1-154): Χορός
Από χορό παρουσίαση υπόθεσης, κατάλογος ονομάτων, ανησυχία μήπως έχουν υπερβεί το μέτρο και
κινδυνεύουν από κάποια θεϊκή παγίδα.
(Βρίσκονται μπροστά από ανάκτορα. Δεν υπάρχει πρόλογος.)
Α' Επεισόδιο (στ. 155-531): Χορός - Βασίλισσα - Αγγελιοφόρος
Όνειρο Άτοσσας, ανησυχία. Αγγελιοφόρος έντρομος αναγγέλει την καταστροφή και περιγράφει την
πανωλεθρία στη Σαλαμίνα, παρατάσσοντας ταυτόχρονα τις διαφορές Ελλήνων-Περσών.
Η Άτοσσα αποσύρεται για δεήσεις και προσφορές σε θεούς και νεκρούς.
Α' Στάσιμο (στ. 532-597): Χορός
Θρήνος, μομφή προς Ξέρξη, αγωνία για συνοχή κράτους, φόβος για εξεγέρσεις.
Β' Επεισόδιο (στ. 598-622): Βασίλισσα
Μονόλογος Άτοσσας. Ανοφορά σε χοές προς Δαρείο. Τόπος: ο τάφος του Δαρείου.
Β' Στάσιμο (στ. 623-680): Χορός - Βασίλισσα (πλάι στον τάφο και κλαίει γ' επεισ. στ.704)
Ο χορός καλεί τον Δαρείο από τον τάφο του υμνώντας τον.
Γ' Επεισόδιο (στ. 681-851): Δαρείος - Χορός - Βασίλισσα
Εμφανίζεται το είδωλο του Δαρείου, αναφορά στον χρησμό (οι συμφορές είναι η θεϊκή τιμωρία για την
υπεροψία τους), προλέγει ότι οι συμφορές θα έχουν και συνέχεια.
Γ' Στάσιμο (στ. 852-907): Χορός
Ο χορός υμνεί τον Δαρείο και τα κατορθώματά του όσο ζούσε, σε αντίθεση με το τώρα που μόνο
βάσανα έχουν να αντιμετωπίσουν.
Έξοδος (στ. 908-1078): Ξέρξης - Χορός
Εμφάνιση Ξέρξη. Ταπεινωμένος, σε μαύρο χάλι, αναλαμβάνει την ευθύνη χωρίς να παραλείψει να
αναφέρει ότι είναι έργο θεών αυτή η πανωλεθρία, θρήνος, είσοδος με συνοδεία στο ανάκτορο. Τόπος:
έχουν διασχίσει δρόμους με κατεύθυνση προς ανάκτορο, δράση πάλι στο ανάκτορο, όχι στο μνήμα του
Δαρείου.
Το ιστορικό γεγονός: ο απόηχος της ήττας των Περσών στη ναυμαχία της Σαλαμίνας
(480 π.Χ.) Η ήττα τους είναι αποτέλεσμα της Άτης και της Ύβρεως. Η Νέμεση
βρίσκει όποιον ξεπερνάει τα όρια. Αυτό ανταποκρίνεται σε μια πανανθρώπινη μοίρα
και όχι στο μεμονωμένο γεγονός που περιγράφει.
Ο Αισχύλος αντιμετωπίζει τη νίκη των Αθηναίων ως αποτέλεσμα της θείας βούλησης
και δικαιοσύνης. Η θεϊκή δικαιοσύνη παρούσα σε όλο το έργο του.
Αρχαϊκές καταβολές: απουσία κοινής θεματικής στην 4λογία, απλές υποθέσεις,
αρχαϊκή αντίληψη για τον τρόπο που λειτουργεί ο κόσμος (θεϊκή κυριαρχία),
κατάλογοι των ονομάτων, απουσία προλόγου.
Τετραλογία: Φινεύς, Πέρσαι, Γλαύκος Ποντιεύς + Προηθεύς Πυρκαεύς. Χωρίς
ενιαίο περιεχόμενο.
Υπήρχε έντονη η αίσθηση στους Αθηναίους ότι οι νίκες τους δεν ήταν δικό τους έργο, αλλά των θεών
και των ηρώων. Αυτή είναι η εποχή που διάπλασε τον Αισχύλο, ο οποίος και ένιωθε το δίκαιο
ολωσδιόλου σαν θεϊκή δύναμη.
Σκηνές γεμάτες από εναγώνια προαισθήματα κάτω από έναν ουρανό καταιγίδας που από στιγμή σε
στιγμή είναι έτοιμη να ξεσπάσει.
Προχώρησε τη σημασία του ιστορικού γεγονότος για το σύνολο ενός κόσμου που βρίσκεται κάτω από
τη δικαιοσύνη του θεού.
Η τεχνική των αρχικών περιγραφών είναι ολωσδιόλου αρχαϊκή. Ονόματα και ονόματα που ξυπνούν
την εντύπωση της αφθονίας και της δύναμης. Όμως τα πάντα βρίσκονται κάτω από το βάρος της
ανησυχίας που εκφράζεται στους πρώτους στίχους.
Άτη: ένα βασικό στοιχείο της ερμηνείας του κόσμου (η δολερή απάτη του θεού). Ο Δίας τιμωρεί το
μυαλό που τραβά πολύ ψηλά.
Πέρσες: Η αντιπαράθεση της κοσμικής τάξης με την ανθρώπινη αλαζονεία.
ΣΟΦΟΚΛΗΣ
(496-406 π.Χ.)
Σύνολο έργων: 120 (σωζόμενα: 7, το 1/17. Αίαντας, Αντιγόνη, Τραχίνιες 438 π.Χ.,
Οιδίπους Τύραννος, Ηλέκτρα, Φιλοκτήτης, Οιδίπους επί Κολωνώ-μετά θάνατον)
Συμμετείχε και σε τραγικούς αγώνες στα Λήναια.
Κατά μέσον όρο έγραφε 2 έργα τον χρόνο, άρα συμμετείχε μάλλον χρόνο παρά
χρόνο.
Ο πρώτος που διακόσμησε ζωγραφικά το σκηνικό οικοδόμημα
(Αριστοτέλης, Ποιητική)
25 χρόνια νεότερος του Αισχύλου, από τον οποίο δέχεται επιρροές, αλλά δεν τον
εμποδίζουν να φτάσει στο προσωπικό του ύφος.
Γόνος επιφανούς αθηναϊκής οικογένειας, με καλή ανατροφή και εκπαίδευση. Δεν
έφυγε ποτέ από την Αθήνα, την οποία υπεραγαπούσε. Συμμετείχε στα κοινά, έφτασε
σε υψηλά αξιώματα.
* Δραματουργικά χαρακτηριστικά: 3ος υποκριτής, αύξηση χορευτών απο 12 σε 15,
σκηνογραφία (Αριστοτέλης), δίπτυχο δράμα, χρησμοί, αυστηρή συνοχή στη
δραματική σύνθεση.
* Ιδεολογικο-φιλοσοφικά χαρακτηριστικά: Θεόσταλτη μοίρα, παρέμβαση θεών, αλλά η πορεία του
ανθρώπου εξαρτάται από τη βούληση και τις προσωπικές επιλογές του. Ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος
για τις πράξεις του.
ΔΟΜΗ:
Πρόλογος (στ. 1-93): Δηιάνειρα, Τροφός, Ύλλος
Πάροδος (στ. 94-140): Χορός
Α' Επεισόδιο (στ. 141-204): Δηιάνειρα, Χορός, Άγγελος
Α' Στάσιμο (στ. 205-224): Χορός
Β' Επεισόδιο (στ. 225-496): Δηιάνειρα, Λίχας, Χορός, Άγγελος
Β' Στάσιμο (497-530): Χορός
Γ' Επεισόδιο (στ. 531-632): Δηιάνειρα, Χορός, Λίχας
Γ' Στάσιμο (στ. 633-662): Χορός
Δ' Επεισόδιο (στ. 663-820): Δηιάνειρα, Χορός Ύλλος
Δ' Στάσιμο (στ. 821-862): Χορός
Ε' Επεισόδιο (στ. 863-946): Χορός, Τροφός
Ε' Στάσιμο (στ. 847-970): Χορός
Έξοδος (στ. 971-1277): Ύλλος, Πρέσβυς, Ηρακλής, Χορός
Πρόλογος (στ. 1-93) - Η μόνη τραγωδία του Σοφοκλή που ξεκινάει με μονολογική ρήση, την οποία
ακούει η τροφός, που εμφανίζεται στη σκηνή μαζί με τη Δηιάνειρα. Δηιάνειρα: αναφορά στην τύχη
της, πώς ο Ηρακλής την έσωσε από τον γάμο με Αχελώο, πώς έκανε παιδιά μαζί του αλλά δεν τον έχει
κοντά της, λόγω άθλων, πώς βρίσκεται σε ξένο σπίτι διωγμένη και ανυσυχεί για κείνον, αφού δεν έχει
νέα του εδώ και 15 μήνες. Τροφός: τη συμβουλεύει να στείλει τον γιο της Ύλλο να τον βρει. Η Δ. τον
παρακαλάει να πάει στην Εύβοια, να τον βρει και να τον βοηθήσει (χρησμός: ή θα έχανε εκεί τη ζωή
του ή θα περνούσε ευτυχισμένος την υπόλοιπη ζωή του). Ύλλος: ανταποκρίνεται.
Πάροδος (στ. 94-140) - Χορός (κορίτσια της Τραχίνας, εύστοχη επιλογή αφού επιτρέπει την
αντιπαράθεση της απειρίας τους πάνω σε θέματα γάμου με την ώριμη και παθούσα Δηιάνειρα):
έκκληση στον Ήλιο για το πού βρίσκεται ο Ηρακλής, ταλαιπωρία Δηιάνειρας, αισιοδοξία (ο Δίας
νοιάζεται και θα βοηθήσει). Αφορμή της εμφάνισής τους: οι φήμες για τον πόνο και τη θλίψη της
Δηιάνειρας, η ανησυχία τους για αυτήν, η επιθυμία τους να της συμπαρασταθούν.
Α' Επεισόδιο (στ. 141-204) - Δηιάνειρα: Προς Χορό για την ανησυχία της λόγω
χρησμού. Άγγελος: αναγγέλλει την άφιξη του Ηρακλή ως νικητής και ότι θα καθυστερήσει λίγο.
Α' Στάσιμο (στ. 205-224) - Χορός: χαρά για το μήνυμα, προτροπές για ύμνους σε θεότητες.
Β' Επεισόδιο (στ. 225-496) - Λίχας + αιχμάλωτες + Ιόλη (βουβό πρόσωπο): αφηγείται την περιπέτεια
του Ηρακλή στη Λυδία, την κατάκτηση της Εύβοιας και την παραμονή του εκεί για
θυσίες. Δηιάνειρα: χαρά για το μαντάτο, συμπόνοια για τις αιχμάλωτες, η Ιόλη της τραβά την προσοχή.
Λίχας και αιχμάλωτες μπαίνουν στο παλάτι. Άγγελος: διαψεύδει τον Λίχα λέγοντάς της τι πραγματικά
συνέβη στην Εύβοια με Ιόλη. Βγαίνει ο Λίχας από παλάτι και μετά από πίεση άγγελου + Δηιάνειρας
παραδέχεται την αλήθεια. Όλοι μπαίνουν στο παλάτι (η Δηιάνειρα θέλει να ετοιμάσει δώρα για τον
σύζυγο).
Β' Στάσιμο (στ. 497-530) - Χορός προς Αφροδίτη και αναφορά σε αναμέτρηση Αχελώου-Ηρακλή.
Γ' Επεισόδιο (στ. 531-632) - Δηιάνειρα προς Χορό για τις πράξεις του Ηρακλή (με παράπονο αλλά
χωρίς κακία), για τον χιτώνα που ετοίμασε με το ερωτικό, όπως νόμιζε, φίλτρο του Νέσσου, που όμως
ήταν δηλητηριασμένο αίμα. Από παλάτι βγαίνει ο Λίχας, υπόσχεται ότι θα παραδώσει τον χιτώνα στον
αποδέκτη του, σύμφωνα με τις εντολές της.
Γ' Στάσιμο (στ. 633-820) - Χορός ευχάριστο τραγούδι για επιστροφή Ηρακλή, εύχεται την γρήγορη
επιστροφή του, μιλά για την προσμονή της Δηιάνειρας που είχε τόσον καιρό.
Δ' Επεισόδιο (στ. 663-820) - Δηιάνειρα προς Χορό ανησυχεί για τον χιτώνα, υποπτεύεται ότι ο
Νέσσος μάλλον την ξεγέλασε (από το μαλλί αρνιού με το οποίο άλειψε τον χιτώνα που τώρα έχει καεί
και βγάζει αφρούς). Δηλώνει ότι αν πάθει κάτι ο Ηρακλής εξαιτίας της θα αυτοκτονήσει. Χορός
προσπαθεί να την καθησυχάσει. Ύλλος επιστρέφει κατηγορώντας την ότι έχει σκοτώσει τον πατέρα
του. Ακολουθεί αγγελική ρήση όπου αφηγείται τα περιστατικά που έγιναν εκτός σκηνής (ο χιτώνας
κόλλησε στη σάρκα του Ηρακλή, ο Ηρακλής θεώρησε υπεύθυνο τον Λίχα που τον σκοτώνει,
καταριέται την Δηιάνειρα και απαιτεί να τον φέρουν εδώ. Εύχεται την τιμωρία της γι' αυτό που έκανε.)
Η Δηιάνειρα αποχωρεί αμίλητη.
Δ' Στάσιμο (στ. 821-862) - Χορός ότι εκπληρώθηκε ο παλιός χρησμός για τον Ηρακλή, πιστεύει ότι η
Δ. βρίσκεται μέσα στο παλάτι και θρηνεί, καταριέται τη σύγκρουση που έφερε την Ιόλη στο σπίτι της
Δηιάνειρας.
Ε' Επεισόδιο (στ. 863-946) - Θρήνοι ακούγονται μέσα από το παλάτι. Τροφός: βγαίνει για να
αναγγείλει στον Χορό την αυτοκτονία της Δηιάνειρας. 2η αγγελική ρήση όπου αφηγείται τα όσα
συνέβησαν εντός του παλατιού (ξίφος στα παλευρά μετά από θρήνους, Ύλλος θρηνούσε
απαρηγόρητος για την άδικη κατηγορία του προς τη μητέρα του.)
Ε' Στάσιμο (στ. 947-970) - Χορός θρηνεί τους δύο θανάτους, βλέπει την άφιξη του Ηρακλή.
Έξοδος (στ. 971-1278) - Ο Ηρακλής εμφανίζεται (1η φορά) μεταφερόμενος και χωρίς τις αισθήσεις
του (μάλλον). Ο Ύλλος εκφράζει τη λύπη του. Ο πρέσβης, γέροντας συνοδός του Ηρακλή, του ζητά να
μην τον ξυπνήσει, όμως ο Ηρακλής έχει ήδη ξυπνήσει. Λέει ότι πονά, ότι κατηγορεί τη Δηιάνειρα και
ζητά από τον Ύλλο την τιμωρία της. Ύλλος: του λέει ότι η Δηιάνειρα έχει αυτοκτονήσει και ότι δεν το
έκανε εν γνώση της. Ο Ηρακλής θυμάται τον χρησμό ότι θα πέθαινε από έναν πεθαμένο (αίμα
Νέσσου) και του ζητάει να τον κάψει στην πυρά στην κορυφή της Οίτης. Του ζητάει επίσης να
παντρευτεί την Ιόλη. Ο Ύλλος υπακούει δίνοντας την σχετική εντολή στην ακουλουθία του.
Ο Χορός ζητά από την Ιόλη να μη μείνει μέσα στο σπίτι και συμπεραίνει ότι όλα έγιναν σύμφωνα με
τη βούληση του Δία.
ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ
(485-406 π.Χ.)
Σύνολο έργων: 80, σωζόμενα: 17 Άλκηστις, Μήδεια 431 π.Χ., Ιππόλυτος, Εκάβη,
Ανδρομάχη, Ηρακλείδαι, Ικέτιδες, Ηρακλής Μαινόμενος, Τρωάδες, Ηλέκτρα, Ελένη,
Ιφιγένεια, Ίων, Φοίνισσες, Ορέστης, Ιφιγένεια εν Αυλίδι (μετά θάνατον), Βάκχες
(μετά θάνατον).
Απαξίωσε τους τραγικούς αγώνες στα Λήναια (δεν συμμετείχε ποτέ).
Παρακολούθησε όλη την πορεία της αθηναϊκής δημοκρατίας (ακμή, παρακμή)
Απείχε από τη δημόσια ζωή. Αμφισβήτησε την παραδοσιακή θρησκεία.
Επηρεάστηκε από τους σοφιστές.
Διττός ρόλος τραγωδίας (ποίηση - φιλοσοφία).
Φιλόσοφος επί σκηνής (σκεπτικιστής, στοχαστής, κριτική σε θεούς, θρησκεία,
παραδόσεις, αγνωστικιστής, ενδιαφερόταν για τον ψυχικό κόσμο των ηρώων του, οι
αντιδράσεις τους σε έντονες καταστάσεις, τα συναισθήματά τους, τα κίνητρα των
πράξεων, οι επιπτώσεις των ενεργειών τους.
Χαρακτηριστικά έργου του: πρόλογοι που συχνά εκφωνούνται από θεούς, αγών
λόγων (=λογομαχία, παραπέμπει σε δικαστήριο, αγορά), αγγελικές ρήσεις (απλοί
άνθρωποι αφηγούνται γεγονότα που δε γνωρίζουν οι θεατές), έξοδοι με από μηχανής
θεό, φορτωμένα χορικά-απλή καθαρή γλώσσα σε διαλόγους, μικρότερα στάσιμα
αλλά βρίθουν λυρισμού, άνθρωποι με ελαττώματα, προτερήματα, ατέλειες, αστάθεια
στις προθέσεις και αποφάσεις τους, απέναντι στην παράδοση, συνύπαρξη λογικού και
άλουγου στην ανθρώπινη φύση, έντονα πάθη, συναισθηματικές εξάρσεις, περιπέτεια,
ανατροπές, εκπλήξεις στην πλοκή, "κατ' ιδίαν" λόγος, ωτακουστία, θεατρικότητα.
ΔΟΜΗ:
Πρόλογος (στ. 1-130): Τροφός, Παιδαγωγός, Μήδεια (από μέσα)
Πάροδος (στ. 132-213): Χορός, Τροφός, Μήδεια
Α' Επεισόδιο (στ. 214-410): Μήδεια (ίσως με υπηρέτριες), Χορός, Κρέων
Α' Στάσιμο (στ. 410-445): Χορός
Β' Επεισόδιο (στ. 444-626): Ιάσων, Μήδεια, Χορός
Β' Στάσιμο (στ. 627-662): Χορός
Γ' Επεισόδιο (στ. 663-823): Αιγέας, Μήδεια, Χορός
Γ' Στάσιμο (στ. 823-865): Χορός
Δ' Επεισόδιο (στ. 865-976): Ιάσων, Μήδεια, Χορός, (Παιδαγωγός + παιδιά βουβά πρόσωπα)
Δ' Στάσιμο (στ. 976-1001): Χορός
Ε' Επεισόδιο (στ. 1001-1080): Παιδαγωγός + παιδά, Μήδεια
Αναπαιστικο Ιντερμέδιο (στ. 1081-1115): Χορός
ΣΤ' Επεισόδιο (στ. 1116-1250): Μήδεια, Άγγελος, Χορός
Ε' Στάσιμο (στ. 1251-1293): Χορός, παιδιά (από μέσα)
Έξοδος (στ. 1294-1419): Ιάσων, Χορός, Μήδεια(+2 σκοτωμένα παιδιά της πάνω στο άρμα)
Η Μήδεια γράφτηκε λίγο πριν το ξέσπασμα του Πελοπ. πολέμου, όταν οι συνθήκες
ειρήνης είχαν ξεχαστεί και οι πόλεις ήταν δύσπιστες η μία απέναντι στην άλλη.
Η δύναμη του δράματος βρίσκεται στον χαρακτήρα των ηρώων, όχι στη δράση τους.
Αντίθεση ελληνικού με βάρβαρο στοιχείο.
Πρόσωπα έργου:
Μήδεια: το κλειδί του χαρακτήρα της είναι η αστάθεια της ψυχοσύνθεσής της. Τα αισθήματά της είναι
πιο συγκινητικά από την εκδίκησή της, η οποία εκδίκηση είναι τρομερότερη από το έγκλημα που
τιμωρεί. Το κακό κατακτάται όχι από την αρετή ή τη θεία δίκη, αλλά από ένα μεγαλύτερο κακό.
Ενστικτώδης, παρορμητική. Πάλη ορθής σκέψης και ακόρεστου πάθους. Δεν εγκλωβίζεται στα οικεία,
ανθρώπινα μέτρα, έρχεται από τον μύθο και επιστρέφει σε αυτόν.
Ιάσων: ανόητος, εγωιστής, επίορκος και προδότης. Άνθρωπος που ζητά την ασφάλεια της κοινωνικής
αποδοχής, ορθολογιστής κσι δεινός ρήτορας. Επικαλείται το δίκαιο και νόμιμο, όταν την ίδια στιγμή ο
ίδιος επιβάλλει το δίκαιο του ισχυροτέρου απέναντι στη Μήδεια, καταλύοντας κάθε δεσμό με αυτήν
προκειμένου να εξυπηρετήσει τα δικά του συμφέροντα.
Τροφός: οικείο και ευχάριστο άτομο, αφοσιωμένο σε μια κυρία που δεν κατανοεί και
φοβάται.
Παιδαγωγός: πομπώδης, κυνικός, αποφθεγματικός. Τα γνωρίζει όλα χωρίς να λέει
τίποτα.
Κρέων: με σαθρή επιχειρηματολογία, συμβατικός.
Αιγέας: καλοκάγαθος, εν γνώση του ανόητος αλλά με ισχυρούς φίλους.
Κοντόφθαλμος, εγωιστής, αν και κύριος. Προσφέρει τη βοήθειά του αλλά υπό όρους.
ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ
(445-386 π.Χ.)
Σωζόμενα έργα: 11 κωμωδίες (το ¼ του έργου του, δείγματα από όλη την πορεία του
των σαράντα χρόνων δημιουργίας). Δεν έχει σωθεί κανενός άλλου ποιητή αρχαίας
κωμωδίας.
Θερμοφοριάζουσαι, Αχαρνής, Ιππής, Νεφέλαι, Σφήκες, Ειρήνη, Όρνιθες,
Λυσιστράτη, Βάτραχοι, Εκκλσιάζουσαι, Πλούτος.
Παράβαση: διακοπή της πλοκής των πράξεων επί σκηνής και ο χορός (=εκπρόσωπος του ποιητή)
απευθύνεται στο κοινό και το συμβουλεύει. Δομή: α) κομμάτιον (αποχαιρετισμός), β) ανάπαιστοι
(Κορυφαίος), γ) πνίγος (σύντομοι στίχοι που απαγγέλονται πολύ γρήγορα δ) ωδή (χορός προς θεούς),
ε) επίρρημα (Κορυφαίος προς κοινό), στ) αντωδή, ζ) αντεπίρρημα
Συνθέτει προλόγους με σκηνικές εκπλήξεις, συναισθηματικές εξάρσεις, αγωνία.
Αγών λόγων: ο ένας διακόπτει τον άλλο, ο χορός λειτουργεί ως κριτής (αν και όχι πάντα αμερόληπτος)
και έχει ως βασική λειτουργία να διασκεδάσει τους θεατής και να παράγει γέλιο.
Κωμικότητα μέσα από: κωμικά πρόσωπα, καταστάσης/υπόθεση έργου, "όψις", σάτιρα, έκπληξη,
απρόοπτο, "λέξις" (λογοπαίγνια, παρωδία τραγικού λόγου)
Μέρη παράβασης: α) αποχαιρετισμός στα αποχωρούντα πρόσωπα β) Ανάπαιστοι (Κορυφαίος χορού
επαινεί έργο ποιητή, κακολογεί αντιπάλους - απαγγελία) γ) ωδή (όλος ο Χορός καλεί τους θεούς να
συμμετάσχουν στη γιορτή - τραγωδιστά) δ) επίρρημα (ο Κορυφαίος απαγγέλει ως θεατρικό πρόσωπο
παραινέσεις προς θεατές) ε) αντωδή (βλ. ωδή) στ) αντεπίρρημα (βλ. επίρρημα, λιγότερο διδακτικός ο
τόνος).
Γλωσσοπλαστικές καινοτομίες: παρωδία (λέξεις από τραγικό ή χρησμικό λόγο), παρατραγωδία (λέξεις
από σύγχρονα τραγικά ποιήματα), συσσώρευση λέξεων, δημιουργία μεγάλων σύνθετων λέξεων
ΟΡΝΙΘΕΣ
(414 π.Χ.)
ΔΟΜΗ
Οι δύο Αθηναίοι παρουσιάζουν τους λόγους της φυγής τους από την Αθήνα.
Συναντούν τον Τσαλαπετεινό κι ο Πεισέταιρος συλλαμβάνει το σχέδιο της ίδρυσης
μιας νέας πόλης. Ο Τσαλαπετεινός αποσύρεται ώστε να καλέσει την Αηδόνα, για να
μαζέψει τα πουλιά, προκειμένου να τους ανακοινώσει τα νέα.
Δεν ξέρουμε γιατί αποσύρεται ο Τσαλαπετεινός αφού δεν υπάρχει δραματουργικός
λόγος. Είπαν ότι ο υποκριτής δεν ήταν καλλίφωνος και αποσύρθηκε για να
τραγουδήσει ένας άλλος. Πρόσφατα είπαν ότι ανέβηκε σε μια σκεπή και τραγουδάει.
3. 717-842 * Η ΠΑΡΑΒΑΣΗ
1. Στη σκηνή μένει ο χορός
2. Η παράβαση είναι υπόθεση αποκλειστικά του χορού
3. Ο χορός στρέφεται προς τους θεατές και είτε ως δραματικός χαρακτήρας είτε ως
κωμικός χορός μιλάει για λογαριασμό ή εξ ονόματος του ποιητή για θέματα που
συνδέονται
1. με την υπόθεση του έργου και το ρόλο του
2. με την τέχνη του κωμικού και του θεάτρου
3. με την επικαιρότητα
2η ΠΑΡΑΒΑΣΗ (1107-1168)
1. Αυτή η 2η παράβαση είναι νοηματικά ανεξάρτητη και περιλαμβάνει μόνο την
επιρρηματική συζυγία
1. 1107-1121 - Ωδή, τραγούδι, Χορός, αυτοέπαινος
2. 1122-1137 - Επίρρημα, απαγγελία, Κορυφαίος, παρωδία επικήρυξης
Διαγόρα και τυρράνων
3. 1138-1152 - Αντωδή τραγούδι, Χορός, μακαρίζει την ευτυχισμένη ζωή των
πουλιών
4. 1153-1168 - Αντεπίρρημα απαγγελία, Κορυφαίος, απευθύνεται στους 10
κριτές, ζητά τη νίκη ως κωμικός χορός, τάζει δώρα αν συμβεί και απειλεί αν
όχι.
4. 1788-1851 * Η ΕΞΟΔΟΣ
- Αγγελιοφόρος, Κορυφαίος, Χορός, Πεισέταιρος
- Θρίαμβος
- Γαμήλια γιορτή
- Τραγούδι και χορός
- Παρατραγωδία (μίμηση τραγωδίας)
ΜΕΣΗ ΚΩΜΩΔΙΑ
ΝΕΑ ΚΩΜΩΔΙΑ
ΜΕΝΑΝΔΡΟΣ
(342/1-291/0 π.Χ.)
Έργα του: Έγραψε 105 έργα. Δύσκολος, Επιτρέποντες, Σαμία, Ασπίς, Φάσμα,
Σικυώνιος, Δις εξαπατών, Κιθαριστής, Θεοφορουμένη, Γεωργός, Καρχηδόνιος,
Κωνειαζόμεναι, Κόλαξ, Μισούμενος, Περινθία, Ήρως, Περικειρομένη. Ακαίριο μόνο
ο Δύσκολος.
Έζησε την εποχή των κατακτήσεων του Μ. Αλεξάνδρου. Γόνος εύπορης οικογένειας.
Μαθητής του περιπατητικού Θεόφραστου. Συνομίληκος του Επίκουρου. Δεν έφυγε
ποτέ από Αθήνα (επί Δημητρίου Φαληρέα, μετά: Δημητρίου Πολιορκητή). Πρόλαβε
την πτώση των θεσμών (πολιτισμός-θέατρο). 411 π.Χ. ολιγαρχία (δεν επέτρεπε
κοινωνική και πολιτική σάτιρα). Κατάρρευση πόλης-κράτους, πολιτειακή παρακμή,
κοινωνική δυσλειτουργία. Ο άνθρωπος παύει να είναι κοινωνικό ον.) Ωστόσο,
ελάχιστα από όλα αυτά μπορούν να διακριθούν μέσα στα έργα του. Αντί αυτού,
καθρέπτισε την καθημερινή πραγματικότητα και κοινούς ανθρώπινους τύπους. Στα
έργα του κυριαρχεί ο αστικός κόσμος της Αθήνας με τις συμβάσεις, το χρήμα, που
όλα θα έρρεαν καλώς, αν δεν υπήρχε ο αστάθμητος παράγοντας (Τύχη). Ασχολήθηκε
με συναισθήματα του μέσου ανθρώπου. Δεν αναλύει σε βάθος τους χαρακτήρες του,
δεν παρασύρεται σε ηθικολογίες. Παρατηρεί διακριτικά, κάπου με κάποια ειρωνική
χροιά.
Όχι τόσο δημοφιλής (μόνο 8 νίκες, αλλά πάλι, πέθανε και 40 χρονών) κάτι που
άλλαξε μετά θάνατον χάρη σε Αριστοφάνη και Βυζάντιο.
ΔΥΣΚΟΛΟΣ ή (Μισάνθρωπος)
ΔΟΜΗ
Πρόλογος (στ. 1-48): Πάνας
Ενημέρωση από θεό Πάνα για τόπο, ανθρώπους, σχέσεις και τη δική του επέμβαση στην υπόθεση.
Πράξη Α' (στ. 49-232): Χαιρέας, Σώστρατος, Πυρρίας, Κνήμωνας, Κόρη, Δάος
Ο Σώστρατος εκμυστηρεύεται στον Χαιρέα τον έρωτά του. Έχει στείλει τον δούλο του (Πυρρίας) στον
πατέρα της κόρης (Κνήμωνας). Ο Κνήμωνας καταδιώκει τον δούλο. Ο Σώστρατος, δοθείσης της
ευκαιρίας, πλησιάζει την κόρη, προθυμοποιείται να φέρει νερό από το σπήλαιο. Τη σκηνή βλέπει ο
δούλος του αδελφού της Γοργία (Δάος) και την παρεξηγεί.
Εμβόλιμο 1ο: (χορός/παινιστές)
Πράξη Β' (στ. 231-426): Γοργίας, Δάος, Σώστρατος, Σίκωνας, Γέτας
Ο Δάος ενημερώνει τον Γοργία για αυτά που είδε, τον συμβουλεύει για το τι πρέπει να κάνει ως
αδελφός. Ο Σώστρατος, ακούγοντας τη συμβουλή του δούλου του Δάου, συναντιέται με τον
ερωτευμένο Σώστρατο και του κάνει παρατήρηση. Η στάση του αλλάζει όταν μετά από τη συζήτηση
μεταξύ τους διαπιστώνει τις ειλικρινείς του προθέσεις. Προθυμοποιείται μάλιστα να τον βοηθήσει.
Στο μεταξύ φτάνουν οι υπηρέτες της οικογένειας του Σώστρατου για τις προετοιμασίες της θυσίας
προς τον θεό Πάνα. Ο λόγος: το όνειρο που είδε η μητέρα του Σώστρατου.
Εμβόλιμο 2ο
Πράξη Γ' (στ. 427-619): Κνήμωνας, Μητέρα, Γέτας, Σίκωνας, Σώστρατος, Σιμίκη, Γοργίας, Δάος
Εμφάνιση Κνήμωνα, που διώχνει κακείν κακώς δούλο+μάγειρα, οι οποίοι έκαναν το λάθος να του
ζητήσουν κάποια σκεύη για τη θυσία. Η Σιμίκη (δούλα του Κνήμωνα) κατά λάθος ρίχνει τον κουβά
στο πηγάδι. Ο Κνήμωνας εξοργίζεται ακόμη περισσότερο. Δίπλα στη σπηλιά έχει ήδη ξεκινήσει η
προετοιμασία για τη θυσία από την οικογένεια του Σώστρατου. Ο Κνήμωνας, αρνούμενος κάθε
βοήθεια, αποφασίζει να δράσει μόνος του και τελικά πέφτει στο πηγάδι.
Εμβόλιμο 3ο
Πράξη Δ' (στ. 620-782): Σιμίκη, Σίκωνας, Γοργίας, Κνήμωνας, Σώστρατος, Καλλιππίδης
Ο αδελφός της κόρης (Γοργίας) μαζί με Σώστρατο σώζουν τον Κνήμωνα, ο οποίος και μετανοεί.
Υιοθετεί τον Γοργία, τον κάνει διαχειριστή της περιουσίας και του αναθέτει την προστασία της κόρης
του. Όμως, μέχρι εκεί, αφού αρνείται οποιαδήποτε άλλη αλλαγή, ενώ ζητά από όλους να τον αφήσουν
στην ησυχία του. Ο αδελφός της κόρης (Γοργίας) αρραβωνιάζει την αδελφή του με τον Σώστρατο.
Τελευταίος εμφανίζεται ο Καλλιππίδης (πατέρας του ερωτευμένου Σώστρατου), ανίδεος από όσα
έχουν συμβεί, συμμετέχει στο συμπόσιο.
Εμβόλιμο 4ο
Πράξη Ε' (στ. 783-969): Σώστρατος, Καλλιππίδης, Γοργίας, Μητέρα, Αδελφή Γοργία, Σιμίκη, Γέτας,
Σίκωνας, Κνήμωνας
Χάρη στην παρέμβαση του Σώστρατου, ο πατέρας του Καλλιππίδης συμφωνεί να τελεστούν διπλοί
γάμοι, τόσο του Σώστρατου με την κόρη, όσο και του Γοργία με την αδελφή του Σώστρατου.
Μάγειρας+δούλος στο μεταξύ κοροϊδεύουν τον Κνήμωνα παίρνοντας με αυτό τον τρόπο την εκδίκησή
τους. Στη συνέχεια, τον αναγκάζουν να συμμετάσχει στη χαρά των νέων. Ο Κνήμωνας υποχωρεί και
πηγαίνει στο γλέντι. Θυμίζοντας Αριστοφάνη, το έργο τελειώνει μέσα σε ατμόσφαιρα χαράς και
πανηγυριού.