Refranero Espanol Polaco

REFRANERO ESPAÑOL-POLACO
1551 PRZYSŁÓW HISZPAŃSKICH

I ICH POLSKICH ODPOWIEDNIKÓW
Piotr Sawicki, Magdalena Pabisiak
Refranero español-polaco
1551 przysłów hiszpańskich
i ich polskich odpowiedników
Wstęp, wybór i układ

Piotr Sawicki
Przekłady i imitacje przysłów hiszpańskich
Magdalena Pabisiak i Piotr Sawicki
WYDAWNICTWO
WYŻSZEJ SZKOŁY FILOLOGICZNEJ
WE WROCŁAWIU
© Copyright by Wyższa Szkoła Filologiczna we Wrocławiu, Wrocław 2016
Recenzenci: Agnieszka Matyjaszczyk Grenda (Universidad Complutense de Madrid),

Jacek Pleciński (Wyższa Szkoła Filologiczna we Wrocławiu)
Pozostali tłumacze przysłów: Katarzyna Kalinowska (KK), Daria Małyszka (DM),

Anna Sawicka (AS), Monika Szajer (MS), Kinga Szpuler (KS), Florian Śmieja (FŚ)
Redakcja tomu: Barbara Woldan
Weryfikacja tekstu hiszpańskiego: Luis Alberto Boix Presa
Korekta techniczna: Barbara Woldan, Wioletta Kowalska
DTP: Wioletta Kowalska
Ilustracja na okładce: Magdalena Pabisiak
Projekt graficzny okładki: Konstancja Czarny
Opracowanie indeksów: Radosław Prączko, Piotr Sawicki, Magdalena Pabisiak
Fotografia na okładce: Anna Sawicka
ISBN 978-83-60097-72-4 (PB)

ISBN 978-83-60097-74-8 (HB)
ISBN 978-83-60097-75-5 (PDF)
Publikacja została sfinansowana przez Wyższą Szkołę Filologiczną we Wrocławiu.
WYDAWNICTWO WYŻSZEJ SZKOŁY FILOLOGICZNEJ WE WROCŁAWIU

50-335 Wrocław, ul. Sienkiewicza 32,
tel. (+48 71) 328 14 14, fax (+48 71) 322 10 06,
http://www.wsf.edu.pl, e-mail: wsf@wsf.edu.pl
Jitce Smičekovej, z którą przed dwudziestu laty zainicjowaliśmy projekt wydania
Polsko-słowacko-czeskiego słownika przysłów hiszpańskich, i naszym ówczesnym
współpracownikom i konsultantom, wchodzącym w skład międzynarodowego
zespołu badaczy i miłośników refranes
Piotr Sawicki, Magdalena Pabisiak

SPIS TREŚCI
Wstęp 9
O przekładalności refranes. Uwagi warsztatowe 17
Bibliografia 23
Nota edytorska 31
I. Cosas de la vida. Moralejas y verdades generales
Różnie w życiu bywa… Morały i prawdy ogólne 33
II. Quien tal hace… Consejos, advertencias, avisos
Jak ty komu… Rady, pouczenia, ostrzeżenia 52
III. Cualidades, defectos, vicios. Naturaleza humana
Zalety, wady, przywary. Natura ludzka 71
IV. Del asno a la zorra. Buen y mal ejemplo de los animales
Od osła do lisicy. Na przykładzie zwierząt 85
V. De amores, mujeres y hombres
O miłości, kobietach i mężczyznach 110
VI. Relaciones familiares. Jóvenes y viejos
Stosunki rodzinne. Starzy i młodzi 128
VII. Estudios y oficios
Od nauki do zawodu 142
VIII. Entre los demás. Amistad, dinero, poder
Wśród innych. Przyjaźń, pieniądz, władza 167
IX. Dios y el diablo, la muerte, el más allá
Bóg i diabeł, śmierć, zaświaty 182
X. De la naturaleza y del tiempo. Refranes de pronóstico reservado…
O przyrodzie i pogodzie. Prognozy z kalendarza 194
XI. La mesa está servida. Comidas y bebidas
Za stołem. Jadła i trunki 203
Alfabetyczny indeks przysłów hiszpańskich 229
Hasłowy indeks pomocniczy 293
WSTĘP
Hay más refranes que panes1
Od przysłów do paremiografii
Zasób przysłów w obrębie mowy żywej każdego narodu podlega oczywistym

transformacjom, podążając za przemianami cywilizacyjnymi, kulturowymi
i obyczajowymi. Powszechność ich użycia (jako że Na wszystko jest przysłowie)
w każdym społeczeństwie i w każdej dobie wydaje się wszak stanowić cechę
niezbywalną owych nieszkodliwych – choć często zabójczych – „drobno-
ustrojów literackich”2, perełek zbiorowej mądrości ludzkiej, spokrewnionych
z takimi formami ekspresji jak gnomy i epigramy, maksymy i aforyzmy, sen-
tencje, kalambury i fraszki, uczone bon moty, ale także ludowe porzekadła,
powiedzonka, przyśpiewki itp., wreszcie potoczne, gwarowe i środowiskowe
zwroty, wyrażenia i epitety stosowane na co dzień dla ożywienia języka bądź
też wzmocnienia jego wyrazistości. Co zatem jest przysłowiem sensu stricto, jak
odróżnić przysłowie od jego literackich kuzynów i antenatów, jak je najkrócej
scharakteryzować?
Ujmując rzecz najzwięźlej, bez zbędnych w tym miejscu wywodów pare-
miologicznej natury czy też paremiograficznych dywagacji3, możemy stwier-
dzić, że przysłowie to zdanie (równoważnik zdania, porównanie) występujące
w obrębie danej kultury w stałej postaci (choć często w rozmaitych wariantach
1
W swobodnym przekładzie: Więcej człowiek przysłów stworzył niż Chrystus chlebów namnożył.
2
Jak je określił S. Świrko, dodając: „termin to wprawdzie żartobliwy, nienaukowy, ale chyba
trafny, przysłowia bowiem (…) obejmują swoim zasięgiem problemowym cały obszar kultury
ludzkiej, (…) literaturę, sztukę, religię, etykę i obyczajowość”. Wstęp, w: tegoż Na wszystko jest
przysłowie, Poznań 1975, s. 5–6.
3
Paremiologią (od późnołacińskiego paroemia, z greckiego paroimia ‘maksyma, uwaga’) na-
zywamy naukę o przysłowiach; paremiografią – dział leksykografii zajmujący się zbieraniem
i objaśnianiem przysłów. Niniejsza publikacja plasuje się na pograniczu paremiografii i pare-
miotwórstwa – tworzenia, na bazie oryginałów, nowych konstrukcji słownych w ojczystym
języku tłumaczy.
10 Wstęp
lokalnych) i wyrażające, w formie bezpośredniej albo zmetaforyzowanej (a nie-

kiedy alegorycznej), pewną myśl czy prawdę ogólną, odnoszącą się bądź to do
prawideł otaczającego nas świata, bądź też do określonych sytuacji życiowych.
Ma ono postać twierdzenia lub pouczenia, zwykle zbudowanego na zasadzie
paralelizmu, względnie kontrastu znaczeniowego i nierzadko zrymowanego
wewnętrznie4. Cytowany wyżej polski paremiograf Stanisław Świrko zwraca
uwagę na fakt, iż przysłowia odróżnia od typowych sentencji czy aforyzmów
wiążąca się z ich metaforycznością lapidarność i obrazowość; dzięki temu są
one wdzięczne dla ucha, sugestywne i łatwe do zapamiętania, stają się rodzajem
„zdawkowej monety literackiej, chętnie używanej w różnych okolicznościach
życia”. Nie należy wszakże zapominać, że te miniutwory „powstają i funkcjonują
przede wszystkim w kulturach zamkniętych i tradycyjnych”5, co decyduje o ich
przynależności do kręgu literatury ludowej, przynajmniej w kategoriach ogól-
nych6, a nie – by przyłożyć do naszego gatunku dzisiejszą miarę – do produk-
tów, a zarazem przedmiotów konsumpcji współczesnej kultury masowej, która
nie jest jak wiadomo ani zamknięta, ani tradycyjna (sino todo lo contrario…).
Historia przysłów jest niemal równie długa jak dzieje gatunku ludzkiego.
W kulturze śródziemnomorskiej, której dziedzicami są zarówno Hiszpanie,
jak i Polacy, kolebką tych szczególnie trwałych płodów kreatywności człowie-
ka były starożytna Grecja (gdzie powstał na ich określenie termin paroimia),
literatura i prawodawstwo Imperium Romanum, źródło i skarbnica przysłów
starorzymskich (łacińskie proverbia i adagia), wreszcie księgi Starego i Nowego
Testamentu, od mądrości króla Salomona po opowieści Ewangelistów7. Te trzy
4
Por. hasło „Przysłowie” w Słowniku terminów literackich pod red. J. Sławińskiego, Wrocław
1988, s. 412. Zob. też W. Mieder, Ogólne uwagi o naturze przysłów, „Literatura Ludowa”, 1993,
nr 3, s. 49–63. G. Szpila (Krótko o przysłowiu, Kraków 2003) podaje, na podstawie ankiety
przeprowadzonej wśród reprezentatywnej grupy studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego,
następującą, zdroworozsądkową, zbiorczą („syntetyczną”) definicję przysłowia: „Przysłowie
to krótkie, proste, często rymowane powiedzenie w postaci zdania, zwykle metaforyczne, za-
wierające jakąś prawdę lub mądrość opartą na doświadczeniach ludzi; służące opisaniu jakiejś
sytaucji i pouczeniu; o ludowej proweniencji; charakterystyczne dla danej społeczności i po-
wszechnie w niej znane; od wieków zakorzenione w tradycji i przekazywane z pokolenia na
pokolenie”, komentując następnie – i często podając w wątpliwość – jej poszczególne człony
(zob. rozdział „Czym jest przysłowie?”, s. 21–65).
5
Cytuję za hasłem „Przysłowie” (zob. wyżej) autorstwa M. Głowińskiego.
6
Bowiem przysłowia rodzą się także „pod piórem najtęższych nieraz pisarzy i myślicieli”,
a „niektóre zwięzłe i obrazowe frazy wybitnych utworów literackich (…) odrywają się czasem
od macierzystych tekstów, gubią po drodze nazwiska swych twórców i wiodą dalej żywot
samodzielny i anonimowy” (Świrko, dz. cyt., s. 6).
7
Jak przypomina Szpila, duży wpływ na rozpowszechnienie się przysłów w okresie średniowie-
cza, a zwłaszcza renesansu, miała edukacja oparta na tradycji literackiej Antyku, a ponieważ
„wiązała się ona z nauką religii, równie ważnym elementem edukacji przysłowiowej stała się
Biblia”. W przypadku paremii biblijnych „doszło do niesłychanie głębokiej asymilacji tych
Wstęp 11
główne strumienie, wraz z zasobami rodzimej twórczości dawnych ludów „bar-

barzyńskich” (Gallów, Germanów i Słowian, a zapewne też pierwotnych miesz-
kańców preromańskiej Iberii), o płynnych i przenikających się granicach, zlały
się wraz z twórczością autorów późnołacińskich i nowożytnych we wspólny
nurt, pojawiając się w językach poszczególnych narodów w postaci pokrewnej,
zbieżnej semantycznie i frazeologicznie, również dzięki nauczycielskiej misji
Kościołów chrześcijańskich obu obrządków.
Procesy te tworzyły sprzyjający grunt pod badania przysłowioznawcze,
a w szczególności – opracowania paremiograficzne, w formie dwu- i wieloję-
zycznych wyborów przysłów. Zapoczątkował je, w dobie renesansu, wybitny
humanista flamandzki Erazm z Rotterdamu zbiorem 800 przysłów antycznych
i zachodnioeuropejskich (Adagiorum collectanea, 1500), stale wznawianym
i uzupełnianym aż po swą ostateczną formę obejmującą kilka tysięcy komento-
wanych przykładów. Podobne, choć skromniej zamierzone słowniki ukazywały
się w rozmaitych językach europejskich pod różnymi tytułami; odnotujmy tu
przynajmniej jeszcze jedno klasyczne dzieło, Lexicon Tetraglotton (1660) angiel-
skiego badacza Jamesa Howella8. Jeżeli chodzi o języki słowiańskie, najbogatszy
materiał porównawczy zebrał czeski folklorysta František Ladislav Čelakovský,
powołany w roku 1842 na kierownika pierwszej w środkowej Europie Katedry
Slawistyki, założonej przy pruskim Uniwersytecie Wrocławskim. Tu właśnie
ukończył on swe życiowe dzieło, Mudrosloví národu slovanského ve příslovích
(opublikowane już po powrocie autora do Pragi)9, uzupełniając w nim przy-
słowia i porzekadła czeskie odpowiednikami polskimi, rosyjskimi, słowackimi,
łużyckimi itd., a także ekwiwalentami zaczerpniętymi z innych systemów języ-
kowych, od Bałtów po Hiszpanów.
Również paremiografia polska ma w swym dorobku szereg imponujących
opracowań, począwszy od Proverbiorum polonicorum centuriae decem et octo
Salomona Rysińskiego (1618), zbioru obejmującego 1850 przysłów i zwrotów
przysłowiowych, w tym przykłady zaczerpnięte bezpośrednio z mowy potocz-
nej i z języka ludowego, i Adagia Polonica (1632) jezuity Grzegorza Knapskiego
(2000 przysłów i ich wariantów, ponadto odpowiedniki łacińskie i greckie).
W dobie baroku nowymi przysłowiami przyczynił się do wzbogacenia zasobów
rodzimej mowy, często w oparciu o jędrną i rubaszną polszczyznę sarmacką,
form w poszczególnych kulturach i językach”, dzięki tłumaczeniom Biblii na języki narodowe;

analogiczny proces zachodził w wypadku klasyki antycznej (dz. cyt., s. 19).
8
Zwięzły zarys historii badań paremiograficznych znaleźć można u Świrki (dz. cyt., s. 7–14),
D. i A. Świerczyńskich (Przedmowa do Słownika przysłów w ośmiu językach, Warszawa 2001,
s. 5–9) i D. Świerczyńskiej (O przysłowiach, w: tejże Przysłowia są… na wszystko, Warsza-
wa 2001, s. 9–15).
9
Mudrosloví… (Praha 1851) wznawiane są, w edycjach faksymilowych, do dziś (ostatnie wyda-
nie: Praha 2000).
12 Wstęp
autor Moraliów (1688–1696), Wacław Potocki, podobnie jak to przed nim uczy-
nili Mikołaj Rej i Jan Kochanowski. Do tradycji XVI i XVII wieku nawiązywał
Samuel Bogusław Linde, twórca monumentalnego Słownika języka polskiego
(1807–1814), w którym przytoczył, dla uzupełnienia poszczególnych haseł,
ponad 10 tysięcy przysłów, a za nim kolejni badacze, etnografowie i folkloryści,
wreszcie pisarze romantyczni i to ci najwybitniejsi (w samym Panu Tadeuszu
doliczono się ponad 300 przysłów). Ten przebogaty, rozsiany w słownikach
i w literaturze pięknej materiał, zebrał i wydał w latach 1889–1894 Samuel
Adalberg; jego Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych pol-
skich obejmuje 30 tysięcy zapisów głównych i około 40 tysięcy wariantów10.
W późniejszym okresie badania paremiologiczne prowadzili m.in. Aleksander
Brückner i Stanisław Bystroń, a po II wojnie światowej – Julian Krzyżanow-
ski, organizator prac nad 4-tomową Nową księgą przysłów i wyrażeń przy-
słowiowych polskich (1969–1978), wraz z zespołem redakcyjnym, w którym
główną rolę odgrywał Stanisław Świrko, autor przygotowanego równolegle
podręcznego (około 2500 zapisów) wyboru, zatytułowanego Na wszystko jest
przysłowie (1975). Jego rozszerzoną i uaktualnioną wersją, o podobnym ukła-
dzie tematyczno-problemowym, opatrzoną wielce użytecznym „hasłowym
indeksem pomocniczym”, jest późniejszy słownik córki badacza, Dobrosławy
Świerczyńskiej, zatytułowany Przysłowia są… na wszystko (2001).
W wymienionych tu publikacjach poszukiwacz polskich ekwiwalentów
semantycznych dla hiszpańskich refranes znaleźć może wiele zbieżnych ob-
serwacji i sformułowań, świadczących o tym, jak bliskie sobie są – czy też
były – obie kultury, odwołujące się do tych samych, klasycznych źródeł inspi-
racji, operujące w sferze zbiorowej, anonimowej ekspresji twórczej podobnymi
motywami, stereotypami, sądami i przesądami, typowymi dla społeczeństw
silnie konserwatywnych, przywiązanych do tradycji i wiary przodków, do pa-
triarchalnego systemu wartości. Kultury o dwoistym, plebejsko-szlacheckim
rodowodzie, z wyraźną przewagą żywiołu wiejskiego i archaicznego stylu życia
nad cywilizacją zurbanizowaną, mieszczańsko-industrialną.
Nasz projekt. Kontekst, zamysł, postępy
Do tradycji wydawania – w celu ukazania więzi między europejskimi kulturami

i językami mającymi wspólne, antyczne korzenie – wielojęzycznych zbiorów
przysłów, ułatwiających porównawcze studia leksykograficzne i zwykłe, mię-
dzyludzkie kontakty nawiązywały, od połowy XIX wieku, publikacje, w których
językiem wyjściowym była macierzysta mowa autora (niemiecki, rosyjski,
Powyższe informacje i dane szczegółowe przytaczam głównie za S. Świrką (dz. cyt., s. 9–13).
10
Wstęp 13
również czeski – przypadek Čelakovskiego), zawierające materiał z zasobów

słownych germańskiej, romańskiej czy też słowiańskiej grupy językowej. Wy-
dawnictwa tego rodzaju rozmnożyły się w ubiegłym, tj. XX stuleciu i zwykle
obejmowały także szeroko rozpowszechniony w świecie język hiszpański11. Au-
torzy pierwszego polskiego wielojęzycznego leksykonu przysłów, Dobrosława
i Andrzej Świerczyńscy, uwzględnili w pierwotnej edycji swego cytowanego tu
już opracowania, zatytułowanej Przysłowia w sześciu językach (1995), osiemset
zwrotów polskich w układzie hasłowym oraz, kolejno, ich odpowiedniki w języ-
ku angielskim, francuskim, niemieckim, rosyjskim i łacińskim (o ile te ostatnie
udało się odnaleźć); poszerzona edycja tej książki, pod zmienionym tytułem
Słownik przysłów w ośmiu językach (1998)12, wzbogaciła się o wersję hiszpańską
(podawaną jako trzecia w kolejności, po angielskiej i francuskiej) oraz włoską,
co jest pośrednim potwierdzeniem rosnącej w naszym kraju popularności obu
tych romańskich narzeczy (by użyć tego pięknego, choć nieco podupadłego
określenia), a dla hispanisty – należnej rangi, jaką języki Półwyspu Iberyj-
skiego, z kastylijskim na czele, wydają się w Polsce, wraz z przynależnymi doń
literaturami i kulturami, odzyskiwać w badaniach komparatystycznie zoriento-
wanych. Wciąż jednak brakowało – i brakuje – na naszym rynku wydawniczym
odrębnego, dwujęzycznego słownika przysłów hiszpańskich, którego celem
byłoby przybliżenie polskiemu odbiorcy i wprowadzenie do szerszego obiegu
kulturowego, zdominowanego dziś przez świat anglosaskiej kultury masowej,
odrobiny świeżej krwi (i to niekoniecznie z ubitego na iberyjskiej arenie toro
bravo).
Świadomość owego dotkliwego braku, wyczuwalnego również w po-
krewnych nam kulturach zachodniosłowiańskich, czeskiej i słowackiej, legła
u podstaw międzynarodowego projektu zrodzonego w roku 1996 w Instytucie
Filologii Romańskiej Uniwersytetu Wrocławskiego, z inicjatywy piszącego te
słowa. Jego założeniem było opracowanie, w kilkuosobowym zespole, Polsko-
-słowacko-czeskiego słownika przysłów hiszpańskich (tak miał brzmieć w robo-
czej wersji tytuł przygotowywanej książki), obejmującego kilkaset haseł, których
11
Ich rejestr znaleźć można w przywoływanej wyżej Przedmowie do słownika D. i A. Świer-
czyńskich (dz. cyt., s. 5–9). Dla niniejszej publikacji szczególnie ważna była możliwość odwo-
łania się do opracowanego przez kilkunastoosobowy zespół autorski słownika 1.001 refranes
españoles con su correspondencia en ocho lenguas (alemán, árabe, francés, italiano, polaco,
provenzal y ruso) pod redakcją J. Sevilli Muñoz i J. Cantery Ortiz de Urbina (Madrid 2001;
Madrid 2008, segunda edición revisada). Materiał obejmujący polskie odpowiedniki hiszpań-
skich przysłów opracowali Agnieszka Matyjaszczyk Grenda i Fernando Presa González.
12
Edytorem obu wersji leksykonu, tej z 1995 r. (wyd. II: 1996) i tej rozszerzonej (wyd. II: 2001)
jest Wydawnictwo Naukowe PWN, a wzorem dla jego autorów były Dizionario comparato
di proverbi e modi proverbiali: italiani, latini, francesi, spagnoli, tedeschi, inglesi e greci antichi
(Milano 1952) i A Comparative Book of English, French, German, Italian, Spanish and Russian
Proverbs with a Latin Appendix (Amsterdam 1971) J. Głuskiego.
14 Wstęp
podstawą stałyby się najpopularniejsze i najbardziej charakterystyczne paremie

(refranes) używane na Półwyspie Iberyjskim, wraz z ich wariantami formal-
nymi i modyfikacjami semantycznymi. Poszczególne zapisy miały obejmować
kastylijski oryginał i jego odmiany oraz stosowne ekwiwalenty w językach
polskim, słowackim i czeskim, oparte na istniejącym materiale leksykograficz-
nym ujętym w narodowych zbiorach przysłów, z wykorzystaniem słowników
dwujęzycznych, w tym frazeologicznych, o ile takowe istniały. W pracach nad
projektem uczestniczyli, w jego pierwszej fazie, Magdalena Pabisiak i Piotr
Sawicki (przysłowia polskie), Ladislav Trup (przysłowia słowackie) oraz Jitka
Smičeková (przysłowia słowackie i czeskie). Wspomagali nas wówczas, jako
konsultanci, Roberto Mansberger Amorós i Jaroslav Reska (ten ostatni w za-
kresie języka czeskiego). Zamierzony słownik wielojęzyczny przybrał tymcza-
sowy kształt aneksu do jednego z tomów wrocławskich „Estudios Hispánicos”13
i obejmował ponad dwieście przysłów hiszpańskich zgrupowanych, wraz z ich
odpowiednikami w językach słowiańskich, w dziewięciu kategoriach tema-
tycznych. Określiliśmy je następująco: „Advertencias y consejos”, „Moralejas
y verdades generales. Naturaleza humana”, „Defectos y vicios”, „Cualidades
y sentimientos”, „Mujeres y hombres. Relaciones familiares”, „Relaciones socia-
les. El hombre en el mundo”, „Dios, muerte, el más allá”, „Tiempo, naturaleza”,
„Comidas y bebidas”. Całość opatrzona została indeksem hasłowym, odno-
szącym się do oryginałów hiszpańskich, i bibliografią, a poprzedzona krótkim
wstępem objaśniającym założenia projektu.
Ramy pisma naukowego, o określonej i nieprzekraczalnej objętości, nie po-
zwalały na zaprezentowanie obszerniejszego materiału porównawczego, choć
nasza kartoteka kastylijskich refranes i ich polskich oraz – choć w mniejszym
stopniu – czeskich i słowackich odpowiedników stale się rozrastała. Z czasem
przekroczyła ona tysiąc haseł wyjściowych, to jest przysłów i wyrażeń przysło-
wiowych (nie licząc wariantów) hiszpańskich, dla których bądź to znaleźliśmy
istniejące, pełne lub częściowe, ekwiwalenty semantyczne, bądź też stworzyli-
śmy je sami. Wśród odpowiedników polskich znaczną część stanowiły te ostat-
nie, płody naszej własnej inwencji i wytężonej pracy translatorskiej, trwającej
nieprzerwanie przez kolejne lata z zamiarem doprowadzenia do szczęśliwego
finału przynajmniej jednej edycji dwujęzycznej. Miał się nią stać hiszpańsko-
-polski słownik przysłów zatytułowany roboczo O kobietach, winie, pieniądzach
i wszystkim co chcecie. Hiszpańskie przysłowia i porzekadła mową polską gładko
oddane Piotra Sawickiego i Magdaleny Pabisiak. Polskie wersje refranes miały –
w zamierzeniu autorów – również w naszej ojczystej mowie zabrzmieć gładko;
P. Sawicki, M. Pabisiak, L. Trup, J. Smičeková, Del refranero español al refranero eslavo, „Estu-
13
dios Hispánicos”, t. VIII, Mundo ibérico, Mundo eslavo. Afinidades e interrelaciones, Wrocław
2000, s. 261–295.
Wstęp 15
stosowny projekt nie doczekał się jednak uznania ze strony wydawnictwa, któ-
remu został w roku 2005 przedstawiony.
Nasza praca, choć już w zwolnionym tempie, postępowała jednak dalej;
dziś jej ostateczne owoce możemy wreszcie uznać za gotowe do publicznej
prezentacji w kształcie, jaki sobie wyobraziliśmy. Kartoteka wyjściowych haseł
hiszpańskich, wraz z ich ewentualnymi wariantami oraz polskimi odpowied-
nikami o podobnym znaczeniu, a w razie (choć nie tylko) ich braku, zamien-
nikami własnego wyrobu, zbliżyła się w międzyczasie do liczby 1500 zapisów.
Ten gromadzony od dwudziestu lat materiał przybrał kształt publikacji książ-
kowej, którą opatrzyliśmy dwujęzycznym tytułem Refranero español-polaco.
1551 przysłów hiszpańskich i ich polskich odpowiedników.
Na zasadniczą część naszego słownika składa się jedenaście rozdziałów.
Ujęte w nich, w porządku alfabetycznym, hasła, snują – słowami zaczerpnię-
tymi ze zbiorowej mądrości ludu hiszpańskiego wyrażonej w paremiach – nie-
kończącą opowieść o tym, jak świat jest urządzony (morały i prawdy ogólne),
jak się w nim poruszać (rady, pouczenia, ostrzeżenia) i jaka jest natura czło-
wieka (zalety, wady i przywary). Taki jest zakres tematyczny trzech pierwszych
rozdziałów, o bardziej ogólnym charakterze. Kolejny odwołuje się do świata
zwierzęcego, poddawanego w refranes nieustającym zabiegom antropomorfi-
zacyjnym. Był on dla hiszpańskiego hombre refraneril, twórcy i użytkownika
przysłów, niewyczerpanym źródłem inspiracji i skojarzeń, stąd też w naszym
wyborze przysłowia o zwierzętach bądź ze zwierzętami, służącymi do celów
porównawczych czy czysto referencyjnych, stanowią kategorię najobfitszą.
Przysłowia z czterech dalszych rozdziałów opisują sferę relacji damsko-męskich
(z dość szczególną, obsesyjnie wręcz podejrzliwą i „seksistowską” wizją kobiety,
utrzymaną w duchu machismo ibérico), stosunki rodzinne i międzypokolenio-
we, proces zdobywania wiedzy i wyodrębnione w przysłowiowym uniwersum
zawody (dwa z nich zostały tu szczególnie uprzywilejowane, choć niekoniecznie
w sensie pozytywnym); pokazują wreszcie świat, w którym przyjaźń ustępuje
często przed potęgą pieniądza i pokusami władzy. Doczesna egzystencja czło-
wieka dopełnia się w kręgu spraw ostatecznych, stąd (w rozdziale dziewiątym)
pojawiają się kolejne tematy – Bóg i diabeł, śmierć i zaświaty. Uzupełnieniem
całości są paremie pogodowe: prognozy i przesądy związane z porami roku,
miesiącami i imionami świętych. Różnice klimatu, powodujące przesunięcie
okresu prac polowych, nie przeszkodziły w znalezieniu zbieżności między
hiszpańskimi a polskimi „przysłowiami z kalendarza”. Po tak wyczerpującej
peregrynacji po rozmaitych obszarach tematycznych zapraszamy zmęczonego
czytelnika do stołu: ostatni rozdział traktuje o produktach niezbędnych w hi-
szpańskiej kuchni, tamtejszych potrawach i trunkach.
Komponując całość, staraliśmy się, by – mimo oczywistego przy tego typu
materiale źródłowym tytułu, wskazującego na leksykograficzny charakter
16 Wstęp
publikacji – była to zarazem książka „do czytania”, żywa, odprężająca i skła-

niająca do refleksji lektura na jedenaście wieczorów, bo tyle jest rozdziałów
w naszym słowniku. Może obok tych już znanych czytelnik przyswoi sobie parę
kolejnych, będących owocem inwencji twórczej autorów Refranero polaco-
-español, w których gronie znaleźli się też nasi wrocławscy studenci14. Byłoby to
dla nas największą nagrodą za trud włożony w jego przygotowanie.
Piotr Sawicki
Monika Szajer, Kinga Szpuler, Katarzyna Kalinowska i Daria Małyszka (kolejność nazwisk
14
związana jest z liczbą wykorzystanych przysłów). W ostatniej fazie pracy nad książką wsparł
nas swym translatorskim doświadczeniem profesor Florian Śmieja, któremu zawdzięczamy
polskie wersje kilkunastu kolejnych refranes.
O PRZEKŁADALNOŚCI REFRANES.
UWAGI WARSZTATOWE
Pracując nad projektem, którego efekty przedstawiamy dziś czytelnikowi

w postaci dwujęzycznego słownika zatytułowanego Refranero español-polaco.
1551 przysłów hiszpańskich i ich polskich odpowiedników, wybieraliśmy wstęp-
nie, spośród tysięcy hiszpańskich refranes15 wypełniających, często z krótkimi
objaśnieniami leksykalnymi bądź etymologicznymi, stronice Refraneros (zbio-
rów przysłów) wydawanych i wznawianych ostatnio w Hiszpanii we wzmo-
żonym rytmie16, te najbardziej reprezentatywne i najczęściej używane, ale
też takie, które zafrapowały nas już w pierwszym momencie z uwagi na pre-
zentowane treści etyczne, walory etnologiczne czy choćby czysto ekspresyjne
(jędrność, dobitność sformułowań, lapidarność, zmysł humoru itp.). Mieliśmy
przy tym świadomość, że – o ile oczywiście po przewertowaniu polskich źródeł
nie uda się dobrać analogicznej, gotowej już formuły – proces ich udomowienia
(polonizacji) nie będzie zadaniem łatwym. Poszukiwania najwłaściwszych od-
powiedników w naszym własnym języku często przynosiły oczekiwany efekt,
co potwierdzało tkwiące w nas przekonanie o bliskości obu kultur. Często, ale
15
W Hiszpanii termin proverbio, którym posługiwali się autorzy średniowieczni (Sem Tob, Pé-
rez de Guzmán, Santillana), stosowany począwszy od XV wieku wymiennie z refrán (od fran-
cuskiego refrain, ‘refren piosenki’), był z biegiem czasu coraz powszechniej zastępowany przez
to drugie określenie; charakterystyczny dla tego procesu jest tytuł XVI-wiecznego zbioru
zbieracza przysłów, poety i dramaturga Sebastiana de Horozco Teatro Universal de los Prover-
bios, Adagios y comunmente llamados Refranes Vulgares que más ordinariamente se usan en
nuestra España (wyd. 1915). W istocie, różnice między refrán (czy refrán vulgar) a proverbio
są natury socjokulturowej: „ten pierwszy jest ludowy, swojski, ucieszny; drugi jest uczony,
oddalony w czasie i przestrzeni oraz poważny” – czytamy w Diccionario de literatura popular
española pod red. J. Alvareza Barrientos i M. J. Rodríguez Sánchez de León (Salamanca 1997,
hasło „Paremiología”, zob. s. 236). Jak zwraca uwagę cytowany w haśle F. Lázaro Carreter,
„refrán, nawet jeśli mieści się w kategorii proverbio, nie rodzi się w momencie, gdy zostaje
wymyślony, lecz dopiero wtedy, gdy zbiorowość zaakceptuje go i podchwyci”; osiąga zatem
swój pełny status gatunkowy z chwilą, gdy zostaje włączony do szerszego obiegu społecznego,
stając się częścią spuścizny zbiorowej. W praktyce więc naszemu przysłowiu odpowiada dziś,
na gruncie języka hiszpańskiego, termin refrán, a słownikowi przysłów – Refranero.
16
Wykaz wykorzystanych źródeł słownikowych, tak hiszpańskich, jak i polskich, podajemy
w odpowiedniej części bibliografii.
18 O przekładalności refranes. Uwagi warsztatowe
przecież nie zawsze. Przysłowia bezekwiwalentne, liczne, a przez swą barwność,

dosadność, czy po prostu odmienność kulturową tak bardzo pociągające, sta-
wały się swoistym wyzwaniem, któremu pragnęliśmy sprostać, nie skazując
ich na banicję z adnotacją no hay equivalente (brak odpowiednika), lecz raczej
otwierając umowny nawias z pustym polem wymagającym wypełnienia.
Jako tłumacze założyliśmy sobie od początku, że w wyborze tym – ina-
czej niż w dotychczas publikowanych, tak u nas, jak i za miedzą (u naszych
południowych sąsiadów, Czechów i Słowaków), dwujęzycznych słownikach
przysłów, nieraz bardzo obszernych – nie będzie, z zasady, przekładów do-
słownych, typu mot à mot. Nie będzie ani odtwarzania, z filologiczną do-
kładnością, hiszpańskiego tekstu, ani też opatrywania tak powstałej wersji,
nierzadko brzmiącej topornie, a nieraz wręcz niezrozumiałej na gruncie
innej kultury, dodatkowymi objaśnieniami, bo taki zabieg kojarzy się z wy-
kładaniem „kawa na ławę” sensu bądź intencji dowcipu, z którego nikt się nie
śmieje. Ustaliliśmy, że spróbujemy poszukać takiej formuły, która obroni się
sama, podobnie jak czyni się w przypadku innych tekstów literackich prze-
znaczonych do ustnego przekazu.
Dążyliśmy do zachowania w polskim kształcie tych miniowoców hiszpań-
skiego geniuszu zbiorowego, trojakiego rodzaju ekwiwalentów: semantycznych,
strukturalnych, wreszcie, w miarę możliwości, estetycznych, choć często z uży-
ciem innych słów, pojęć, figur retorycznych. Staraliśmy się przy tym pamiętać,
że refranes, choć należą do domeny kreatywności anonimowej i są zaliczane
do tradycyjnej literatury ludowej Półwyspu Iberyjskiego, rozwijającej się pier-
wotnie w ustnych formach przekazu (podobnie jak romances, coplas, canciones
populares itp.), pozostają dzięki swej skrótowości i wyrazistości w bliskim
związku z zasadami barokowego konceptyzmu. Operując zaskakującymi nie-
raz skojarzeniami i porównaniami, łączą lakoniczną, zwięzłą formę ze szcze-
gólną „gęstością” treści. Ich „szkielet konstrukcyjny” czy też swoista matryca
(molde), którą wypełniają i obudowują błyskotliwie dobrane, choć pochodzące
z potocznego, codziennego języka słowa-symbole, pozostaje w większości
przypadków niezmienny: jest nim dystych o dwóch zwartych i lapidarnych
członach, sprzężonych ze sobą asonansem, rzadziej rymem pełnym.
Te wszystkie okoliczności i uwarunkowania, których świadomość winna
towarzyszyć tłumaczowi podejmującemu się trudu implantacji iberyjskich
przysłów na odmiennym, rodzimym gruncie kulturowym, skłaniają do re-
spektu dla samego przedmiotu przekładu, to jest dla hiszpańskich refranes.
Niczym w oryginale, winny one cieszyć, przyciągać uwagę jak morskie muszle,
z pozoru błahe, a przecież misternie rzeźbione, piękne w swej naturalno-
ści. Aby tak się stało, należy je nie tyle przełożyć, słowo po słowie, człon po
członie, ile w jakimś sensie adaptować, przetworzyć, powołując na nowo do
istnienia w zbliżonej semantycznie i formalnie – bo trudno tu mówić o całko-

witej identyczności – postaci.
Refranes mają często głębszą wymowę, są cząstką zbiorowych przemyśleń
i obserwacji, których owoc starają się przekazać, ale ujęcie tego przekazu
często przybiera formę ludyczną, prześmiewczą, zabawną. Równie naturalnie
i wdzięcznie winny zatem brzmieć po przetworzeniu. Dużą rolę ma tu do
odegrania inwencja i smak estetyczny samego tłumacza, który nie powinien
podchodzić do swego zadania z przesadnym namaszczeniem, lecz z poczuciem
humoru i pewnym dystansem. Gdy zabawa z przysłowiem, juego refraneril,
się nie uda, to trudno; może innym razem. Aby się wszak próba udać mogła,
należy ją podjąć, po prostu spróbować. Wszak Lo que no se empieza, no se aca-
ba, czyli Jak nie zaczniesz, to nie skończysz. Jeśli wypracowana formuła łatwo
wpada w ucho i utrzymuje się w pamięci, może zostanie zasymilowana, „udo-
mowiona” i dopiero wówczas osiągnie status przysłowia, przysłowia o obcym
rodowodzie, ale zarazem przysłowia polskiego?
Poszukiwanie trafności (powtórzmy, że nie o wierne odwzorowanie tu
idzie) w przekładzie nieosadzonej w szerszym kontekście werbalnym, lakonicz-
nej frazy, przypomina japońskie sudoku; czasem dobre rozwiązanie zjawia się
samo, w jednej chwili; kiedy indziej trzeba go szukać mozolnie, by ostatecznie
zadowolić się połowicznym efektem. Choć nieczęsto się zdarza, żeby porządek
w trzech wspomnianych wyżej wymiarach (semantycznym, strukturalnym
i estetycznym) pozostał nienaruszony, szczególnie bez utraty arcyważnej cechy
gatunku, jaką jest naturalność, nieraz udaje się zbliżyć do ideału. W przypadku
cytowanej poniżej refleksji nad przypadkowością ludzkiego losu, sens przy-
słowia został odtworzony, związek logiczny pomiędzy członami zachowany,
a utrata rymu zrekompensowana obrazowym wyrażeniem jak popadnie. Udało
się zatem zbudować przekonywającą imitację (Los jest ślepy, bije jak popadnie),
która swą lapidarnością przewyższa oryginał (Como la fortuna es ciega, no sabe
con quién pega).
Jednak zasada zwięzłości nieraz ustępowała w naszej pracy pierwszeństwa
innemu kryterium. Przysłowie najczęściej opiera się na metaforze, a ta ex de-
finitione nie jest jednoznaczna. Kiedy warto było zaakcentować jej rozpiętość,
decydowaliśmy się nieraz na rozbudowanie struktury w taki sposób, by otwierała
różne możliwości interpretacyjne, jak w przysłowiu Cuando tú seas fraile, yo seré
monja. W naszej wersji: Jak ty mnich, to ja mniszka, jak ty lis, to ja liszka (pierwsza
myśl: nigdy się to nie zdarzy; druga: cokolwiek planujesz, dotrzymam ci kroku;
trzecia: mój los w twoich rękach). Kiedy indziej uznawaliśmy za słuszne przed-
stawienie dwóch różnych wariantów, jak w przypadku przysłowia La mujer es
la mitad del hombre. Białogłowa – człowieka połowa oraz Białogłowa – mężczyzny
druga połowa, bo też sposób odczytania zawartego w nim przesłania (deprecjacja
słabej płci bądź swoista nobilitacja płci nadobnej) zależy od intencji użytkownika.
20 O przekładalności refranes. Uwagi warsztatowe
Trzeba rzec, że przysłowia i powiedzonka (można tak umownie określić

wąską grupę frazeologizmów, które „nie zasługują” na miano paremii, ale na
miejsce w tym zbiorze owszem17) utrzymują się w mowie na różnych prawach.
Są wśród nich takie, które żyją dzięki odwołaniu się do powszechnie znanych
i wciąż aktualnych elementów rzeczywistości i te szczególnie kuszą tłumacza
do wprawienia w zabytkowy szkielet bryłki tworzywa „nowej generacji”. Jako
przykład można przytoczyć przysłowie Santo, santo, pero no tanto, którego wy-
zywający wdzięk tkwi w parodystycznej imitacji hymnu religijnego; jest w tych
czternastu sylabach melodia i rym. I raptowna zmiana rejestru, kadencja. Dla
tłumacza pierwszy człon (Święty, święty…) był nieodzownym kluczem, drugi
musiał zostać podporządkowany regułom parodii i uzyskał w naszym Refrane-
ro dwojaką interpretację, bardziej klasyczną (…od kolan po pięty) oraz uwspół-
cześnioną, żargonową (…gdyby nie przekręty).
Ale nie brak jest porzekadeł dość hermetycznych, czy to opartych na
grze słów właściwej językowi i mocno zakotwiczonych w obyczajowości (jak
romería – ramería), obudowanych wokół toponimów (Jerez, Andalucía), zwią-
zanych z iberyjską kuchnią, a nawet i takich, których etymologia byłaby trudna
do odtworzenia dla współczesnego Hiszpana, a mimo to traktuje je jako na-
turalny i przydatny element komunikacji. W jaki sposób zostały spolszczone?
Poza zasadą, że wystrzegamy się objaśniania sensu przysłowia w przypisie, nie
przyjęliśmy żadnych sztywnych reguł, szukając indywidualnego rozwiązania
dla każdego z tekstów.
Wypada dodać na koniec, że figurująca przy znacznej części materiałów
źródłowych notka en desuso (wyszło z użycia) wcale nas nie zniechęcała, bo
o ile tylko prostak lub fanatyk ośmieliłby się orzec arbitralnie, co w języku (czy
w ogóle kulturze) jest godne pamięci i upowszechniania, a o czym pamiętać nie
warto lub nie należy, o tyle nie ma wątpliwości, że wartością nie do zakwestio-
nowania jest ludzkie zacięcie do obserwacji świata i formułowania ogólnych
wniosków na podstawie konkretnych doświadczeń. Doświadczeń pokoleń,
ludów. Czy fakt, że uprawa winnej latorośli nie była polską specjalnością,
a termin „chleb powszedni” jakiś czas temu stał się w Polsce marką handlową,
stępił naszą wrażliwość na symboliczne znaczenie nadane przed wiekami tym
owocom pracy rąk ludzkich i natury? Ilekroć nazywamy rzeczy po imieniu,
bardziej lub mniej świadomie odwołujemy się do wielowiekowych doświad-
czeń różnych narodów, scalamy okruchy prawdy pochodzące z różnych źródeł.
Z niepozornych muszelek – imponujące złoża, z których możemy czerpać
wspólnie. Dlatego szkoda, że w polskiej tradycji brak odpowiedników wielu
Są wśród nich także pojedyncze, utarte zwroty idiomatyczne pojawiające się we współczesnej
17
hiszpańszczyźnie (jak casarse de penalti, cortar el bacalao czy hacer el barbo), które czasa-
mi zostały przez nas rozbudowane, przybierając formę przysłowia (w przypadku ostatniego
z trzech wymienionych przykładów brzmi ono Ryby śpiewają tylko na niby).
celnych przysłów hiszpańskich. Na przykład jednego z najpopularniejszych,

Al pan pan, al vino vino. To prawda, że trudno je dobrze przełożyć. Próbując
dobitnie przekazać strzelistą myśl, spajającą w jedno etykę, język i materię (po-
karm dla ciała), zaryzykowaliśmy zamianę zdecydowanego, acz uprzejmego
apelu na wartościujące, biało-czarne przeciwstawienie dobrego złemu: Wino to
wino, a chleb to chleb, kto temu przeczy, ten łgarz i kiep. Cierpliwy czytelnik tego
zbioru znajdzie w nim niejedną podobną niespodziankę.
Magdalena Pabisiak
Piotr Sawicki
BIBLIOGRAFIA
I. Wykorzystane słowniki przysłów
A. Hiszpańskie
Almazán, V. 1964: Manual de conversación. Basado en el Refranero Español. Guadalajara.

Arias de la Canal, Fredo [2007]: Antología temática del refranero español. [México]:
Frente de Afirmación Hispanista.
Campos, Juana G., Badella, Ana 1993: Diccionario de refranes Espasa. Madrid: Espasa
Calpe.
Cantera Ortiz de Urbina, Jesús, Sevilla Muñoz, Julia 2001: El calendario en el refranero
español. Madrid: Guillermo Blázquez Editor.
Centro Virtual Cervantes. Refranero Multilingüe. http:/cvc.cervantes.es/lengua/refranero
Correas, Gustavo (1627) 2000: Vocabulario de refranes y frases proverbiales. Red. Louis
Combet. Madrid: Editorial Castalia.
Díez Barrio, Germán 1985: Los refranes en la sabiduría popular. Valladolid: Simancas
Ediciones.
Doval, Gregorio 1995: Del dicho al hecho. Madrid: Ediciones del Prado. Colección
“Palabras Mayores”.
Doval, Gregorio 1997: Refranero temático español. Madrid: Ediciones del Prado. Colec-
ción “Palabras Mayores”.
Esteban, José 1994: Refranero anticlerical. Madrid: Ediciones VOSA.
Etxabe Díaz, Regino (red.) 2001: Diccionario de refranes. Barcelona: Larousse / Sper
Editorial.
Garza Castillo, Jorge (wybór) 2013: Refranero Español. Barcelona: Ediciones Brontes.
Iscla Rovira, Luis 1989: Refranero de la vida humana. Wstęp Pedro Laín Entralgo. Ma-
drid: Taurus.
Iter Sopena de refranes y frases populares. 4.000 mil refranes con una cómoda guía para
su localización 1983. Barcelona: Editorial Ramón Sopena.
Junceda, Luis 1998: Diccionario de refranes, dichos y proverbios. Madrid: Espasa
Calpe.
Junceda, Luis 2015: Diccionario de refranes. Más de 2 500 refranes comentados. Wstęp
Gonzalo Torrente Ballester. Barcelona: Espasa Libros.
24 Bibliografia
Luján, Néstor 1996: Como piñones mondados. Cuento de cuentos de gastronomía. Bar-
celona: Círculo de Lectores.
Maldonado, Felipe C. R. 1978: Refranero clásico español y otros dichos populares. Ma-
drid: Ediciones Taurus.
Martín, Manuel 2004: Cuando el río suena, agua lleva. La sabiduría del refranero po-
pular en más de 3.600 refranes ordenados por temas. Barcelona: Random House
Mondadori.
Martínez Kleiser, Luis (1953) 1989: Refranero general ideológico español. Madrid: Edi-
torial Hernando.
Romero, Constantino 2001: Mil refranes, mil verdades. Barcelona: Ediciones Martínez
Roca.
Sánchez Paso, José A. 2002: Refranero estudiantil. Salamanca: Consorcio Salamanca.
Sbarbi, José María (1922) 1992: Diccionario de refranes, adagios, proverbios, modismos,
locuciones y frases proverbiales de la lengua española. Madrid: Librería de los Suce-
sores de Hernando, t. I–II.
www.refranes.org.es
B. Dwu- i wielojęzyczne
Canellada, María Josefa, Pallares, Berta 1998: Refranes. 700 refranes españoles y sus
correspondientes daneses. W: „Études Romanes” (Copenhague), 38.
Casado Conde, María-Leonisa et al. 1998: Proverbios españoles traducidos al inglés, al
francés, al alemán y al italiano. Con explotación pedagógica. Madrid: SGEL.
Cox, H. L., Prędota, Stanisław 1997: Nederlands-Pools spreekwoordenboek / Niderlan-
dzko-polski słownik przysłów. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocław-
skiego.
Čelakovský, Frant[išek] Lad[islav] (1851) 2000: Mudrosloví národu slovanského ve příslo-
vích. Praha: Nakladatelství Vyšehrad v Praze (reprint).
Krauss, Werner 1971: Die Welt im spanischen Sprichwort. Spanisch und deutsch. Leipzig:
Verlag Philipp Reclam jun.
Lacinová, Eva 1996: English Proverbs. Anglická přísloví. Havlíčkův Brod: Fragment.
Mascarell Canet, Rosa María 2001: Komparativni rječnik hrvatskich i španiolskich pos-
lovica. Diccionario comparativo de refranes españoles y croatas. Dubrovnik: vlastita
naklada.
Parés i Puntas, Anna 1997: Diccionari de refrans. Català-Castellà, Castelà-Català. Bar-
celona: Edicions 62.
Plaza Molina, Gabriel 2002: Refranero Comparado Español-Ruso. [Madrid]: Baronza
Ediciones.
Prędota, Stanisław 1993: Mały niemiecko-polski słownik przysłów. Warszawa: Wydaw-
nictwo Naukowe PWN.
Bibliografia 25
Sevilla Muñoz, Julia, Cantera Ortiz de Urbina, Jesús (red.) 2001: 1.001 refranes españo-
les con su correspondencia en ocho lenguas (alemán, árabe, francés, inglés, italiano,
polaco, provenzal y ruso). Madrid: Ediciones Internacionales Universitarias.
Stawińska, Krystyna 1997: Przysłowia polskie – przysłowia francuskie / Proverbes polo-
nais – proverbes français. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Świerczyńscy, Dobrosława i Andrzej 1996: Przysłowia w sześciu językach. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN.
Świerczyńscy, Dobrosława i Andrzej 2001: Słownik przysłów w ośmiu językach. Warsza-
wa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Świerczyński, Andrzej, Świerczyńska, Dobrosława 2008: Slovník přísloví v devíti jazy-
cich. Wstęp i czeskie ekwiwalenty Eva Mrhačová. Praha: Euromedia Group – Uni-
versum.
Trup, Ladislav 1998: Slovenské frazémy v angličtine, nemčine, francúzštine, španielčine.
Bratislava: Letra.
C. Polskie
Berner, Janusz (wybór) 1994: Mądrej głowie dość… przysłowie. Łomża: Oficyna Wy-
dawnicza „Stopka”.
Kłosińska, Katarzyna 2004: Słownik przysłów czyli przysłownik. Pochodzenie, znaczenie,
zastosowanie. Warszawa: Świat Książki.
Krzyżanowski, Julian (red.) 1969–1978: Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowio-
wych polskich. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, t. I–IV.
Krzyżanowski, Julian (red.) 1994: Mądrej głowie dość dwie słowie. Pięć centuryj przysłów
polskich i diabelski tuzin z hakiem. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy,
t. I–II.
Masłowscy, Danuta i Włodzimierz 2003: Przysłowia polskie i obce od A do Z. Wstęp
Katarzyna Mosiołek-Kłosińska. Warszawa: Świat Książki.
[Nyczaj, Stanisław] (red.) 1996: Mała księga przysłów polskich. Radom: Oficyna Wy-
dawnicza STON I.
Podgórska, Anna, Podgórski, Adam K. 2000: Kalendarz przysłów. Pogoda i imiona z ka-
lendarza. Kęty: Wydawnictwo ANTYK.
Szulc, Stefan (oprac.) 2000: Mała księga przysłów. Białystok: Przedsiębiorstwo Wydaw-
niczo-Handlowe PRINTEX.
Świerczyńska, Dobrosława (wybór i oprac.) 2001: Przysłowia są… na wszystko. Warsza-
wa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Świrko, Stanisław (wybór, oprac., wstęp) 1975: Na wszystko jest przysłowie. Popularny
wybór przysłów polskich w układzie tematyczno-hasłowym. Poznań: Wydawnictwo
Poznańskie.
26 Bibliografia
II. Słowniki językowe i literackie
Álvarez Barrientos, Joaquín, Rodríguez Sánchez de León, María José (red.) 1997:
Diccionario de literatura popular española. Salamanca: Ediciones Colegio de
España.
Ayuso de Vicente, María Victoria et al. (red.) 1990: Diccionario de términos literarios.
Madrid: Ediciones AKAL.
Bańko, Mirosław (red.) 2005: Wielki słownik wyrazów obcych PWN. Warszawa: Wy-
dawnictwo Naukowe PWN.
Bralczyk, Jerzy 2007: 444 zdania polskie. Wstęp Jan Miodek. Warszawa: Świat Książki.
Casares, Julio 1974: Diccionario ideológico de la lengua española. Barcelona: Editorial
Gustavo Gili.
Chlebda, Wojciech et al. 2003: Rosyjsko-polski słownik skrzydlatych słów. Łask: Leksem.
Dubiński, Marek (oprac.) 2005: Sentencje łacińskie. Warszawa: Świat Książki.
Kłosińska, Anna et al. (oprac.) 2005: Wielki słownik frazeologiczny PWN z przysłowia-
mi. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kopaliński, Władysław 1985: Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: Państwowy
Instytut Wydawniczy.
Kopaliński, Władysław 1999: Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z al-
manachem. Warszawa: Muza SA.
Koszla-Szymańska, Małgorzata, Pulido Ruiz, Jesús 2000: Idiomy hiszpańskie. Warsza-
wa: Wiedza Powszechna.
López Serrano, Domingo-Antonio 1991: Frases hechas (incluye el Cuento de cuentos
de don Francisco de Quevedo). Ciudad Real: Perea Ediciones.
Markiewicz, Henryk, Romanowski, Andrzej 1990: Skrzydlate słowa. Warszawa: Pań
stwowy Instytut Wydawniczy.
Moliner, María 1988: Diccionario de uso del español. Madrid: Editorial Gredos, t. I–II.
Mrhačová, Eva, Balowski, Mieczysław 2009: Česko-polský frazeologický slovník. Ostra-
va: Ostravská univerzita v Ostravě.
Murcia Soriano, Abel A., Pieńkowska, Bogusława [1995]: Szkolny leksykon idiomów
hiszpańskich. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Delta W-Z.
Orłoś, Teresa Zofia, Hornik, Joanna 1996: Czesko-polski słownik skrzydlatych słów.
Kraków: Universitas.
Plachetka, Jiří 1997: Velký slovník citátů a přísloví. Praha: Academia.
Pleciński, Jacek 1998: Dicionário idiomático português-polaco. Poznań: Wydawnictwo Uni-
wersytetu im. Adama Mickiewicza.
Pleciński, Jacek 2014: Polsko-portugalski słownik frazeologiczny. Dicionário idiomático
polaco-português. Wrocław: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Filologicznej we Wro-
cławiu.
Skorupka, Stanisław 1974: Słownik frazeologiczny języka polskiego. Warszawa: Wiedza
Powszechna, t. I–II.
Bibliografia 27
Sławiński, Janusz (red.) 2008: Słownik terminów literackich. Wrocław–Warszawa–

Kraków: Ossolineum, „Vademecum Polonisty”.
Szymczak, Mieczysław (red.) 1988: Słownik języka polskiego. Warszawa: PWN, t. I–III.
Wawrzkiewicz, Stanisław, Hiszpański, Kazimierz 1982: Podręczny słownik polsko-
-hiszpański. Warszawa: Wiedza Powszechna.
III. Opracowania z zakresu paremiologii i paremiografii
Baraibar Gardoqui, Ernesto 1977: Lo primero, el refranero. Guadalajara.

Canellada, María Josefa, Pallares, Berta 2001: Refranero español. Refranes, clasificación,
significación y uso. Madrid: Editorial Castalia.
Cantera Ortiz de Urbina, Jesús 1999: Vinum laetificat cor hominis. El vino en el refrane-
ro español, francés y gallego. „Paremia”, 8, 103–112.
Cantera Ortiz de Urbina, Jesús 2000: Más consideraciones acerca del vino en el refra-
nero. „Paremia”, 9, 25–34.
Courbet, Louis 1971: Recherches sur le “Refranero” castillan. Paris: Société d’Édition
«Les Belles Lettres».
Długosz, Katarzyna 2000: Obraz kobiety utrwalony w polskich przysłowiach. „Rozpra-
wy Komisji Językowej Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego”, XXVI, 113–122.
García de Mesa, Rafael 1999: El componente escatológico y sexual en refranes y dichos
populares en un ambiente rural. „Paremia”, 8, 215–218.
Głowiński, Michał 2008: Przysłowie. W: Sławiński, Janusz (red.) Słownik terminów
literackich, dz. cyt., 451.
Hečko, Blahoslav 2000: Přísloví a pořekadla. W: tegoż Dobrodružství překladu. Praha:
Ivo Železný, 137–159.
Hernando Cuadrado, Luis Alberto 2010: El refrán como unidad lingüística del discurso
repetido. Madrid: Escolar y Mayo Editores.
Huerta Calvo, Javier 1977: Paremiología. W: Álvarez Barrientos, Joaquín, Rodríguez
Sánchez de León, María José (red.) Diccionario de literatura popular española,
dz. cyt., 235–243.
Krzyżanowski, Julian 1969: Dzieje przysłowia polskiego w toku pięciu wieków. W: tegoż
Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich. Warszawa: Państwowy
Instytut Wydawniczy, t. I, VII–XXXIX. Przedruk w: tegoż Szkice folklorystyczne,
dz. cyt., t. III, 133–176.
Krzyżanowski, Julian 1980: Szkice folklorystyczne. Kraków: Wydawnictwo Literackie,
t. I–III.
Maqueda Morales, Consuelo 2008: Influencias bíblicas en el refranero español. Madrid:
Editorial Slovento.
Martín, José-Luis 2003: Mujer y refranero en la Edad Media hispana. Madrid: Grafi-
cinco.
28 Bibliografia
Matyjaszczyk Grenda, Agnieszka 2001: Paremiología polaca: fuentes para la investiga-

ción. „Eslavística Complutense”, I, 169–182.
Mieder, Wofgang 1993: Ogólne uwagi o naturze przysłów. „Literatura Ludowa”, 3,
49–63.
Mieder, Wofgang 2000: Historia y futuro de los refranes comunes en Europa. „Pare-
mia”, 9, 15–24.
Presa González, Fernando 1997: Profesiones típicas en la fraseología polaca: Usos
y sentifo popular y literario. „Paremia”, 6, 505–510.
Quevedo Aparicio, Teresa 1994: La gerontología en los refraneros español y francés.
„Paremia”, 3, 77–81.
Sawicki, Piotr 2004: Czy hiszpańskie przysłowia są przetwarzalne? Uwagi nie tylko
warsztatowe przykładami okraszone. „Studia Iberystyczne”, 3, 231–255.
Sawicki, Piotr, Pabisiak, Magdalena 2013: Czy hiszpańskie przysłowia są przetwarzalne?
Uwagi nie tylko warsztatowe przykładami okraszone. W: Sawicki, Piotr Polska–
Hiszpania, Hiszpania–Polska. Poszerzanie horyzontów. Wrocław: Wydawnictwo
Wyższej Szkoły Filologicznej we Wrocławiu, 249–262.
Sawicki, Piotr, Pabisiak, Magdalena, Smičeková, Jitka 2001a: Ante el caudal refranístico
español. ¿Traducir o imitar? W: III Coloquio Internacional. Tendencias y posibilidades
de la hispanística actual. Actas. Bratislava/Wien: AnaPress/Institut für Romanistik.
Sawicki, Piotr, Pabisiak, Magdalena, Smičeková, Jitka 2001b: Cuando el asno puede…
Refranes castellanos sobre los animales y sus equivalentes semánticos en lengua
polaca y checa (I). „Eslavística Complutense”, I, 13–37.
Sawicki, Piotr, Pabisiak, Magdalena, Smičeková, Jitka 2002: …La burra no quiere.
Refranes castellanos sobre los animales y sus equivalentes semánticos en lengua
polaca y checa (II). „Eslavística Complutense”, II, 219–242.
Sawicki, Piotr, Pabisiak, Magdalena, Smičeková, Jitka, Trup, Ladislav 2000: Del refra-
nero español al refranero polaco. Equivalentes polacos, eslovacos y checos de los
refranes españoles en lengua castellana. „Estudios Hispánicos”, VIII, 261–295.
Sawicki, Piotr, Reska, Jaroslav 2006: Nowe paremie polskie jako wyraz przemian we
współczesnej obyczajowości. Rekonesans badawczy z suplementem paremio-
twórczym. W: Pocta Evě Mrhačové. K životnímu jubileu doc. PhDr. Evy Mrhačové,
děkanky Filozofické fakulty Ostravské univerzity. Ostrava: Universitas Ostraviensis,
173–197.
Sawicki, Piotr, Smičeková, Jitka 2006: Vieil arbre d’un coup ne s’arrache. Gobelin starości
zbiorową wyobraźnią czterech narodów spleciony. „Romanica Wratislaviensia”,
LIII, Mélanges de langue et littératures offerts au Professeur Eugeniusz Ucherek,
127–138.
Sawicki, Piotr, Smičeková Jitka 2007: Przysłowia (nie) przekładają się same. Wybrane
przykłady translatoryki paremiotwórczej. W: Parémie národů slovanskych III. Sbor-
ník příspevků z mezinárodní konference… Ostrava: Ostravská univerzita v Ostravě,
241–248.
Bibliografia 29
Sawicki, Piotr, Smičeková Jitka 2010: Srovnávací frazeologie a paremiografie. Vybrané

studie ze slovanských a románských jazyků / Frazeologia i paremiografia porównaw-
cza. Wybrane studia z zakresu języków słowiańskich i romańskich. Ostrava: Univer-
sitas Ostraviensis. Facultas Philosophica.
Sevilla Muñoz, Julia 1988: Hacia una aproximación conceptual de las paremias francesas
y españolas. Madrid: Editorial Complutense.
Sevilla Muñoz, Julia, Cantera Ortiz de Urbina, Jesús 2002: Pocas palabras bastan. Vida
e interculturalidad del refrán. Salamanca: Centro de Cultura Tradicional (Diputa-
ción de Salamanca).
Szpila, Grzegorz 2003: Krótko o przysłowiu. Kraków: Collegium Columbinum. „Książki
bez kantów”, 3.
IV. Cytowane źródła literackie
[Antologia romanc hiszpańskich] 1960: O pasterzach, Maurach, damach hiszpańskie

romance. Wybrała i przełożyła Zofia Szleyen. Warszawa: Iskry.
Brantôme, Pierre 1975: Żywoty pań swawolnych [Les vies des dames galantes de son
temps]. Przełożył i wstępem opatrzył Tadeusz Żeleński (Boy). Warszawa: Państwo-
wy Instytut Wydawniczy.
Calderon de la Barca, Pedro 1997: Wielki teatr świata [El gran teatro del mundo]. W: te-
goż Autos sacramentales. Przełożył Leszek Biały. Wrocław–Warszawa–Kraków:
Ossolineum.
Cervantes Saavedra, Miguel de 1976: Nowele przykładne [Novelas ejemplares]. Prze-
łożyli Zofia Karczewska-Markiewicz i Zdzisław Milner. Kraków: Wydawnictwo
Literackie, t. I–II.
Cervantes Saavedra, Miguel de 1998: Przemyślny szlachcic Don Kichote z Manczy [El in-
genioso caballero Don Quijote de La Mancha]. Przełożyli Anna Ludwika Czerny
i Zygmunt Czerny. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, t. I–II.
Gracián, Baltasar 2005: Oráculo manual y arte de prudencia. Madrid: Cátedra.
Ruiz, Juan Arcipreste de Hita 2006: Libro de buen amor. Red. Alberto Blecua. Madrid:
Cátedra, Letras Hispánicas.
NOTA EDYTORSKA
Zasadnicza część książki, poprzedzona wstępem i uwagami warsztatowymi tłu-

maczy, składa się z jedenastu rozdziałów tematycznych zawierających w sumie
1551 haseł, które w trakcie prac redakcyjnych zostaną ponumerowane. Zostały
one umieszczone w dwóch równoległych kolumnach tekstu: po lewej stronie
przysłowie oryginalne (z wyróżnieniem pismem pogrubionym najważniej-
szego słowa) i jego ewentualne, dodatkowe warianty funkcjonujące w języku
hiszpańskim, po prawej – istniejące odpowiedniki polskie o tym samym lub
zbliżonym znaczeniu oraz własne propozycje autorów słownika i ich współpra-
cowników (przekłady bądź imitacje). Zostały one zapisane kursywą i opatrzone
inicjałami tłumacza (za pierwszym razem pełnym imieniem i nazwiskiem).
Publikację uzupełniają dwa indeksy – alfabetyczne zestawienie wszystkich
pojawiających się w słowniku przysłów hiszpańskich (wersja podstawowa jest
wyróżniona pismem pogrubionym) oraz hasłowy indeks pomocniczy słów
hiszpańskich (cyfry indeksu odpowiadają numerom przysłów; pogrubione są
odniesienia do haseł, według których uporządkowano przysłowia w poszcze-
gólnych rozdziałach).
I. COSAS DE LA VIDA.
MORALEJAS Y VERDADES GENERALES
RÓŻNIE W ŻYCIU BYWA…
MORAŁY I PRAWDY OGÓLNE
ABUNDAR
1. Lo que abunda, no daña. Od przybytku głowa nie boli.
Más vale que sobre que no que falte.
ACABAR
2. Bien está lo que bien acaba. Wszystko dobre, co się dobrze kończy.
AFÁN
3. Cada día tiene su afán. Każdy dzień coś nowego stworzy.
Co ranka niespodzianka.
(Magdalena Pabisiak)
AGUA
4. Agua corriente no mata a la gente. Woda bieżąca nie jest trująca. (MP)
Agua que corre, nunca mal coge.
5. Agua pasada no mueve molino. Kamień w wodę wrzucony już

Con agua pasada no muele molino. nie wypłynie.
Nie wraca się nazad upłynniona woda.
Jak woda przepłynie, mąki
nie zmielisz w młynie. (Piotr Sawicki)
6. Algo tendrá el agua cuando Nie darmo wodę święcą. (MP)

la bendicen.
Si la píldora no fuera amarga,
no habría por qué dorarla.
34 Cosas de la vida. Moralejas y verdades generales
7. Del agua vertida, alguna cogida / I w pękniętym dzbanie łyk wody

la que puede ser cogida. zostanie. (MP)
8. En el agua turbia, hace bien pescar. Łowić ryby w mętnej wodzie.

A río revuelto, ganancia W mętnej wodzie ryby najlepiej biorą.
de pescadores. (PS)
9. No crece el río con agua limpia. Jak rzeka przybiera, to woda w niej
mętna. (MP)
AHOGARSE
10. Quien se ahoga, se agarra Tonący brzytwy / słomki się chwyta.
a un clavo ardiendo.
AHORCAR
11. A la fuerza ahorcan. Gdzie siła rządzi, tam prawo milknie.
Losu koniem nie przeskoczysz.
AÑO
12. Los años no pasan de balde. Czas robi swoje.
APARIENCIAS
13. Las aparencias engañan. Pozory mylą.
No hay que fijarse en las apariencias. Nie wierz pozorom.
En esta vida, todo es verdad y todo es
mentira.
APRETAR
14. Cada uno sabe dónde le aprieta Piękny trzewik widzisz, a nie wiesz,
el zapato. gdzie mnie ciśnie.
Gdzie boli, tam ręka.
ÁRBOL
15. Del árbol caído, todos hacen Gdy się drzewo obali, każdy wióry
leña. zbiera.
16. Los árboles no dejan ver al Drzewa zawadzały, że lasu

bosque. nie widział.
ARREGLO
17. Todo tiene arreglo en la vida. Czas doktor najpewniejszy.
Samo życie trudne sprawy załatwia.
(MP)
AYUDAR
18. Bastante me ayuda quien Skupienia wymaga praca, ten mi
no me estorba. pomaga, kto nie przeszkadza. (MP)
Mucho ayuda quien no estorba.
BIEN / MAL
19. El bien no es conocido hasta Najlepiej się zna dobre po utracie.
que es perdido.
20. El bien suena y el mal vuela. Szczęście wlecze się pomału,
a nieszczęścia jadą pocztą.
BOCA
21. Quien tiene boca, se equivoca. Gdy język nieuważnie gada,
skóra za niego często odpowiada.
Tylko niemy się nie myli. (MP)
BUENO / MALO
22. Lo bueno fue, y lo malo es. Co dobre, odeszło; co złe, zostało. (PS)
(Baltasar Gracián)
23. Lo bueno, si breve, dos veces Co dobre, a krótkie, to w podwójnej

bueno. (Baltasar Gracián) cenie. (MP)
24. Mucho bueno poco dura. Wielkie dobra giną prędko.

(Zofia Szleyen)18
CAER
25. El caer no ha de quitar la gloria Temu, kto się na szczyty wspinał
de haber subido. (Pedro Calderón odważnie, chwała się należy, nawet
de la Barca) gdy upadnie. (MP)
Z romancy De la gentil dama y el rústico pastor (polski przekład w antologii O pasterzach,
18
Maurach, damach hiszpańskie romance).

26. Quien no cae, no se levanta. Kto nie upadł, nie wstanie. (PS)
CALVO
27. De hoy en cien años, todos calvos. Za sto lat wszyscy będziemy łysi.
Al cabo de cien mil años, todos Poznasz po łysinie, jak szybko czas
seremos calvos. płynie. (PS)
CANDIL
28. Candil sin mecha, ¿qué Co z uzdeczki, gdy szkapy nie ma?
aprovecha? Co po łyżce, gdy nie ma co jeść?
¿Qué aprovecha candil sin mecha?
CÁNTARO
29. Tanto va el cántaro a la fuente, Dopóty dzban wodę nosi, dopóki się
que allí deja el asa o la frente. ucho nie urwie.
Małe ucho, duży dzban, urwie mi się
jak mój pan.
CARA
30. La cara es el espejo del alma. Oczy są zwierciadłem duszy.
CARA Y CRUZ
31. Todo tiene su cara y cruz. Nie ma ryby bez ości.
No hay anverso sin reverso. Nie ma orła bez reszki. (PS)
CARGA
32. Carga que con gusto se lleva, no Co z ochotą, to też i miło.
pesa. Kto z radością brzemię dźwiga, temu
lżej. (MP)
33. No mata la carga, sino Co za dużo, to niezdrowo.

la sobrecarga.
CASA
34. Casa mía, casa mía, por pequeña Każdemu własny domek milszy niż
que tú seas, me pareces una abadía. cudze pałace.
Każdemu własny kąt / dom najmilszy.
35. Los unos por los otros, Gdzie kucharek sześć, tam nie ma
la casa sin barrer. co jeść.
Unos por otros y la casa por barrer.
36. Tirar la casa por la ventana. Zastaw się, a postaw się.
CASTILLA
37. Ancha es Castilla. Nie braknie śmiałkom kaszteli
w Kastylii. (MP)
CLAVO
38. Un clavo saca el otro / otro clavo. Klin klinem (się wybija).
COSA
39. Cosa prometida es medio Obietnica za dług stoi.
cumplida.
40. No hay cosa escondida que Rzecz sama pokaże.

al cabo del tiempo no sea bien Prawda jak oliwa (zawsze)
sabida. na wierzch wypływa.
Kłamstwo przeminie, prawda
nie zginie.
Prawda jest córką czasu.
CUANTOS
41. ¡Cuántos, cuánto; y cuántos, Dla ilu worek pieniędzy, a dla ilu
nada! worek nędzy! (MP)
CUBRIR
42. Lo que te cubre, te descubre. Co masz na sobie, świadczy o tobie. (MP)
CULO
43. ¿Qué tiene que ver el culo con Co ma piernik do wiatraka?
las cuatro témporas19? Co mają cztery litery do postów,
których jest cztery? (PS)
Łacińskie słowo „tempora” (l.mn. od „tempus”) używane było w Hiszpanii na określenie po-
19
stu w określone dni tygodnia (środy, piątki i soboty), przestrzeganego na początku każdej
z czterech pór roku.
DECIR
44. Decir y hacer no comen Inna rzecz obiecywać, inna
a una mesa. dotrzymać.
Rzadko się widują pan Czyn z panem
Gadułą. (MP)
DELGADO (LO)
45. Siempre quiebra la soga por Gdzie cienko, tam się rwie.
lo más delgado.
DERRIBAR
46. De un solo golpe no se derriba Jednym ciosem dębu nie powalisz. (MP)
un roble.
DESECHAR
47. Lo que uno desecha, O czym próżno jeden marzy, drugi
otro lo ruega. lekce sobie waży. (MP)
DESGRACIA
48. Las desgracias nunca vienen Mal nunca viene solo.
solas. Nieszczęścia chodzą parami.
DUELO
49. A dos días buenos, ciento Krótka uciecha, długi żal.
de duelo. Dłuższy piątek niż niedziela.
ENFERMEDAD
50. Las enfermedades llegan Choroba przybywa na koniu,
a golpe y se van al paso. odchodzi piechotą.
El mal entra a brazadas, y sale
a pulgaradas.
ERRAR
51. Errar es humano20. Mylić się jest rzeczą ludzką.
Un tropezón cualquiera da en la vida. Błąd rzecz ludzka.
20
Z łaciny: Errare humanum est.
52. Errando, errando, se va Człowiek uczy się na błędach.

acertando.
Errando se aprende.
Quien yerra y de enmienda, a Dios
de encomienda.
De los hombres es el errar
y de los burros rebuznar.
ESCOBA
53. Escobita nueva, bien barre / Każda nowa miotła dobrze zamiata.
siempre barre bien.
Bien barre la escoba buena, pero
pronto se hace vieja.
EXCEPCIÓN
54. No hay regla sin excepción. Nie ma reguły bez wyjątków.
La excepción confirma la regla. Wyjątek potwierdza regułę.
EXTREMO
55. Los extremos se tocan. Przeciwieństwa się przyciągają.
Skrajności lgną do siebie. (MP)
Ze skrajności w skrajność. (PS)
FIN
56. El fin justifica los medios. Cel uświęca środki.
FORTUNA
57. Cada uno es artífice de su propia Każdy jest kowalem swego losu /
fortuna. szczęścia.
58. Como la fortuna es ciega, no sabe Nieszczęście nie zna żadnej litości.
con quién pega. Co dał los, to i bierze.
Los jest ślepy, bije jak popadnie. (PS)
59. La fortuna es un montecillo sin Nigdy długo fortuna miejsca

arena: un viento la trae y otro se nie zagrzeje, zawsze jest w ruchu,
la lleva. zmienia swe koleje.
60. La rueda de la fortuna nunca Fortuna kołem się toczy.

es una. Fortuna zmienna jest.
Kogo wieczór fortuna zasmuci,
tego rano pocieszy.
My się wleczemy z mozołem, fortuna
toczy się kołem. (MP)
61. Yo he hecho lo que he podido; Ja zrobiłem, co się dało, a los to,

la fortuna lo que ha querido. co mu się chciało. (MP)
FUEGO
62. Donde fuego se hace, humo sale. Gdzie drwa rąbią, tam wióry /
drzazgi lecą.
63. De pequeña centella se levanta Z małej iskierki wielki pożar bywa.

gran fuego. Z iskry rozgorzeje ogień.
De pequeña centella, grande hoguera.
64. Huir del fuego / de la ceniza Uchodził przed wilkiem, wpadł

y caer / dar en las brasas. na niedźwiedzia.
Huyendo de la sartén, dio en
las brasas el pez.
65. No hay humo sin fuego. Nie ma dymu bez ognia.

Por el humo se sabe dónde está
el fuego.
GUATEMALA / GUATEPEOR
66. Salir de Guatemala y entrar Chciał być w Marnie, skończył
en Guatepeor. marnie. (MP)
Zmierzał do Złotej Góry, trafił
do Błotnej Dziury. (MP)
GUSTO
67. En la variedad está el gusto. Odmiana słodzi rzeczy.
68. Nunca llueve a gusto de todos. Jeszcze się taki nie urodził, co by
wszystkim dogodził.
69. Sobre gustos no hay nada Są gusta i guściki.

escrito. Szanuj cudze gusta, nabierz wody
Sobre gustos y colores no hay w usta. (PS)
disputas.
HABLAR
70. El poco hablar es oro, y el mucho Mowa jest srebrem, (a) milczenie
es lodo. złotem.
Usta zamknięte, a oczy otwarte wiele
dobrego są warte.
71. En el juego y en la mesa, Przy jedzeniu i kartach szkodzi gęba

el hablar pesa. otwarta. (MP)
En la mesa y en el juego se conoce
al caballero.
72. Hablando del rey de Roma, O wilku mowa, a wilk tuż tuż.
por la puerta asoma.
73. Hablando se entiende la gente. Kto mówić umie, ten się porozumie.
(MP)
HALLAR
74. Cual te hallo, te juzgo. Jak cię widzą, tak cię piszą.
El vestido hace al hombre.
Por la traza y por el traje se conoce
al personaje.
HOMBRE
75. Cuantos / Tantos hombres, tantos Ile głów, tyle mów.
pareceres. Co głowa, to rozum.
76. El hombre es lobo para Człowiek człowiekowi wilkiem.

el hombre.
77. Encuéntranse los hombres Góra z górą się nie zejdzie, ale
y no los montes. człowiek z człowiekiem zejść się
może.
78. Quien de veinte no es hombre Kto do dwudziestki nie zmężnieje,

ni de treinta rico, ¡arre, borrico! a do trzydziestki nie wzbogaci –
niech się do pługa zaprzęga, gdy
niedołęga. (PS)
INTENCIÓN
79. Con la intención basta. Liczy się intencja.
Dobra chęć za uczynek stoi.
IR
80. ¿Dónde va Vicente? Donde Gdzie zmierza Grześ?
va la gente. Tam, gdzie cała wieś. (MP)
LÁGRIMA
81. Lágrimas quebrantan peñas. Płacz niebiosa przebija.
82. Nada se seca tan pronto como Łza najszybciej obeschnie. (PS)
una lágrima.
LANA
83. Ir por lana y volver trasquilado. Poszedł po masło, a w piecu zgasło.
Poszedł strzyc barany, wrócił
oskubany. (MP)
LENGUA
84. La lengua luenga es señal de Złote góry obiecuje, a nie ma
mano corta. i ołowianych.
Hojna gęba, skąpa ręka. (MP)
85. De la abundancia del corazón Co w sercu, to i na języku.

habla la lengua.
86. Quien deja su propia lengua Kto własną mowę rzucił dla innej,
por la extraña, es un mal hijo próżno się zowie Hiszpanii / ojczyzny
de España. synem. (MP)
Dobry syn Hiszpanii tak nie postępuje,
że język ojczysty obcym zastępuje.
(Katarzyna Kalinowska)
87. Quien lengua ha, a Roma va. Koniec języka za przewodnika.

Preguntando se llega a Roma.
Teniendo lengua y qué comer,
irá el hombre por doquier.
LIBERTAD
88. No hay cosa que a libertad Droższa jest wolność niż złote
es comparada. dostatki.
LODO
89. Salir del lodo y caer en Wpaść z deszczu pod rynnę.
el arroyo.
Escapar del charco para caer
en el lodazal.
MAL
90. A grandes males, grandes Ciężka choroba przykrego lekarstwa
remedios. potrzebuje.
91. Del mal, el menos. Z dwojga złego mniejsze obieraj.
92. Mal te quiere quien siempre Nie sprzyja ci wcale ten, co nigdy
te alaba y nunca de reprende. nie gani, a podziwia stale. (MP)
93. No hay mal que cien años dure. Każde zło ma swój koniec.
No hay mal que dure cien años ni /ale:/ Dużo wody upłynie, nim złe
cuerpo que lo resista. minie.
94. No hay mal que por bien no Nie ma tego złego, co by na dobre
venga. nie wyszło.
MANO
95. Una mano lava la otra y ambas Ręka rękę myje, noga nogę wspiera.
la cara.
MAÑANA
96. Mañana será otro día. Jutro też jest dzień.
Jutro będzie nowy dzień.
MEDIR
97. Con la medida con que midáis, Jaką miarką mierzysz, taką ci
se os medirá. odmierzą.
MEJOR (LO)
98. Lo mejor es enemigo Lepsze jest wrogiem dobrego.
de lo bueno. Dobre przy lepszym tanieje.
MERECER
99. Cada uno / cada cual tiene Jaka zasługa, taka zapłata.
lo que se merece.
MORO
100. A moro viejo, no aprendas Starego trudno oszukać.
algarabía. Nie ucz ojca dzieci robić.
101. A moro muerto, gran lanzada. Leżącego każdy kopie.

Huzia na Józia.
Huzia na Maura, jak pobity. (MP)
102. Hay moros en la costa. Za dużo par uszu.

Cicho, bo nie śpi licho.
MUCHOS / POCOS
103. Muchos son los llamados Wielu powołanych, mało wybranych.
y pocos los escogidos.
NADA
104. No se hace nada por nada. Dar za dar, za darmo nic.
Boli gardło śpiewać darmo.
105. Más vale algo / poco que nada. Lepiej mało niż nic.
NADAR
106. Tanto nadar y nadar para morir Morze przepłynął, u brzegu zatonął.
a la orilla.
Nadar y nadar, y a la orilla ahogar.
NAVEGAR
107. Navégase muy bien desde Pięknie się mówi o morzu, żeglując
la cama. w domu, na łożu. (MP)
Łatwe po morzu żeglowanie, zanim
się z łóżka wstanie. (PS)
NOTICIA
108. Es buena noticia el que no las haya. Brak wiadomości to dobra wiadomość.
109. Las malas noticias siempre Zła nowina rzadko się odmieni.
son ciertas. Rychlej się dobra nowina niż zła
odmieni.
110. Las malas noticias vuelan / Złe nowiny / wieści mają skrzydła.
tienen alas. Z wiatrami złe nowiny na wyścigi
chodzą.
PALABRA
111. A palabras necias, oídos Na głupie pytanie nie ma odpowiedzi.
sordos. Jak ujada głupi, to mądry głuchy. (MP)
112. Al buey por el asta, y al hombre Łapać za słowa.

por la palabra. Bydło za rogi, człowieka za słowo. (MP)
113. La mejor palabra es la que Dwa słowa mniej lepiej jak jedno
queda por decir. za wiele.
Gdybyś milczał, pozostałbyś filozofem.
114. Las palabras vuelan, y lo escrito Słowa ulatują, a pismo zostaje21.
permanece.
Palabras y plumas, el viento (se)
las lleva.
Carta echada no puede ser retirada.
115. Palabra dada, palabra sagrada. Słowo się rzekło, kobyłka u płotu.
Palabra empeñada, cosa sagrada. Coś obiecał, to święte. (MP)
Por el son se conoce la campana
y al hombre, por la palabra.
Z łaciny: Verba volant, scripta manent.
21
116. Palabra y piedra suelta no tiene Słowo raz wyrzeczone, nigdy

vuelta. nie powrócone.
Palabra y piedra echada mal puede Słowo ptaszkiem wyleci, a powróci
ser retornada. wołem.
La palabra que sale de la boca, Nim słowo czy kamień rzucisz –
nunca torna. pomyśl, że go nie zawrócisz. (MP)
117. Sanan cuchilladas, mas no malas Słowo jak wróbel, a bodzie jak byk.
palabras. Zagoi się rana od noża, lecz nigdy
Más hiere mala palabra que espada od złego słowa. (MP)
afilada.
Más daña lengua que lanza.
PALO
118. De tal palo, tal astilla. Jakie drzewo taki klin, jaki ojciec
taki syn.
Niedaleko pada jabłko od jabłoni.
119. Vistan un palo, y parecerá algo. I kołek ubrać, to ładniejszy.

No hay hermosura sin ayuda.
PAPEL
120. El papel todo lo aguanta; hasta Pióro jest ostre, a papier cierpliwy.
que se limpien con él. Liścik, gazeta czy toaleta – papier
cierpliwy, nie wniesie weta. (MP)
PARED
121. Las paredes oyen. Ściany mają uszy.
En consejas, las paredes han orejas.
PEDRO
122. Algo va de Pedro a Pedro. Nie jednemu psu Burek.
Od Piotra do Piotra jak od płoci do
jesiotra22. (MP)
W Weselu Stanisława Wyspiańskiego znajdujemy passus kojarzący się z tym przysłowiem:

22
„Ptak ptakowi nie jednaki,/ człek człekowi nie dorówna,/ dusa dusy zajrzy w oczy,/ nie polezie
orzeł w gówna”.
PERLA
123. Por las raras son las perlas Mało tam warte perły, gdzie je łatwo
caras. łowić.
PIE
124. A chico pie, gran zapato. Nóżka krasnoludka, pantofel jak
łódka. (MP)
Stópka mała, ciżma okazała. (MP)
PIEDRA
125. Las piedras rodando Góra z górą się nie zejdzie, ale
se encuentran. człowiek z człowiekiem zejść się może.
PIERNA
126. A falta de corazón, buenas Cały jego rozum w nogach.
las piernas son.
El huir no es correr, sino volar.
PITO
127. Cuando pitos, flautas; cuando Wszedł / wlazł na gruszkę, trząsł /
flautas, pitos. rwał pietruszkę, cebula leciała.
Dmuchnął w gwizdek – zagrało, zadął
w trąbę – piszczało. (MP)
128. Ser el pito del sereno. Potrzebny jak piąte koło u wozu.
Tomar a uno por el pito del sereno. Potrzebny jak dziura w moście.
Słucham cię jak zepsutego radia.
POCO / MUCHO
129. Lo poco agrada, lo mucho Co za dużo, to niezdrowo.
enfada.
PRINCIPIO
130. De pequeños principios Z małego ziarenka kiełkuje rzecz
resultan grandes cosas. wielka. (MP)
(Mateo Alemán) Co z początku niepozorne, rośnie
w dzieło wyborne. (MP)
131. Principio quieren las cosas. Bez wschodu nie ma słońca, bez
Lo que no se empieza, no se acaba. początku nie ma końca. (MP)
PUERTA
132. Cuando una puerta se cierra, Gdy się jedne drzwi zatrzasną, wnet
ciento se abren. sto innych się otwiera. (MP)
Donde una puerta se cierra, otra se
abre.
133. No te cierres una puerta, si no Nie zatrzaskuj z tyłu wrót, póki

has abierto otra. nie masz drogi w przód. (MP)
QUERER
134. Querer es poder. Chcieć to móc.
Querer y poder, hermanos vienen Dla chcącego nic trudnego.
a ser. Dobrej chęci Pan Bóg szczęści.
REÍRSE
135. El que se ríe último, se ríe Ten się śmieje, kto się śmieje ostatni.
mejor. Kto się śmieje radośnie, będzie płakał
żałośnie.
REMEDIO
136. Es peor el remedio que Lekarstwo czasem gorsze niż
la enfermedad. choroba.
REPICAR
137. No se puede repicar y andar / Nie da się zjeść ciastka i mieć ciastko.
estar en la procesión. Albo ryby, albo akwarium.
Albo w kaplicy, albo na dzwonnicy. (MP)
Nie da się naraz tańczyć i do tańca
przygrywać. (Anna Sawicka)
RÍO
138. Cuando el río suena, agua W każdym kłamstwie jest źdźbło /
lleva. ziarno prawdy.
ROMA
139. Por todas partes se va a Roma. Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu.
Todos los caminos conducen a Roma.
Quien boca lleva, a Roma llega.
ROSA
140. No hay rosa sin espinas. Nie ma róży bez kolców.
RUEDA
141. La más endeble rueda es la que Im gorsze koło, tym bardziej skrzypi.
más suena.
RUIDO
142. Mucho ruido y pocas nueces. Pusta beczka najgłośniej brzęczy.
SALUD
143. La salud no es conocida hasta Ślachetne zdrowie, nikt się nie dowie,
que es perdida. jako smakujesz, aż się zepsujesz.
(Jan Kochanowski)
144. No hay tesoro / riqueza como Lepsze zdrowie niż pieniądze.

la salud.
La salud no es conocida hasta que
es perdida.
Con salud, lo hay todo, sin salud, nada.
SANAR
145. Con lo que sana el hígado, Co jednemu lekarstwem, drugiemu
enferma el bazo. trucizną.
Co wątrobę kuruje, to śledzionę
popsuje. (MP)
Co śledzionę uzdrowi, szkodzi
żołądkowi. (MP)
SEGUIR
146. El que la sigue, la consigue. Cierpliwością i pracą ludzie się
bogacą.
SOBRAR
147. Más vale que sobre que Czym więcej, tym lepiej.
no que falte. Lepsze przydługie niż przykrótkie. (MP)
SUERTE
148. La suerte está echada. Kości zostały rzucone23.
TARDANZA
149. Buena es la tardanza cuando Co się odwlecze, to nie uciecze.
el camino asegura.
TARDE
150. Más vale tarde que nunca. Lepiej późno niż wcale.
TIEMPO
151. El tiempo es oro. Czas to pieniądz.
152. El tiempo perdido no se recupera. Czas utracony nigdy nie wróci.
153. El tiempo todo lo cura Czas leczy rany.

(y todo lo muda).
154. Todo llega a su tiempo. Wszystko w swoim czasie.

Cada cosa a / en su tiempo.
TORRE
155. Torres más altas cayeron. Wieża im wyższa, najrychlej upadnie.
Dobry, ale lepszych wieszają.
Gdy przyjdzie pycha, przyjdzie i hańba.
Nie takie trony upadły. (PS)
UNOS / OTROS
156. Unos lo siembran, y otros Jeden pracuje, drugi zyskuje.
lo siegan. Jeden sieje, drugi zbiera.
Z łaciny: Alea iacta est! Starożytny zwrot przysłowiowy użyty przez Juliusza Cezara po prze-
23
kroczeniu Rubikonu (49 r. p.n.e.).

VENTURA
157. La buena ventura no siempre Szczęście dziś matką, a jutro może
dura. być macochą.
VIDA
158. Mientras dura, vida y dulzura. Człowiek raz tylko żyje, to jego,
co użyje.
159. La vida no es un camino Życie nie jest drogą usłaną różami.

de rosas.
160. No hay vida sin muerte, Gdzie słońce świeci, tam cień być
ni placer sin pesar. musi.
VIVIR
161. Como se vive, se muere. Jakie życie, taka śmierć.
162. Solo se vive una vez. Raz się żyje.
ZAMORA
163. No se ganó Zamora en Nie od razu Kraków zbudowano.
una hora. Nie padła Zamora jednego wieczora.
No se hizo Roma en un día. (MP)
No se hizo Sevilla en un solo día.
II. QUIEN TAL HACE…
CONSEJOS, ADVERTENCIAS, AVISOS
JAK TY KOMU…
RADY, POUCZENIA, OSTRZEŻENIA
ABARCAR
164. Quien mucho abarca, poco Kto wiele obejmuje, mało ściska.
aprieta. Kto wiele ściga, mało dogoni.
Kto na dwóch stołkach siada,
na ziemię pada.
AGUA
165. Agua que no has de beber, Jak sam nie masz pragnienia,
déjala correr. nie tamuj strumienia. (MP)
Lo que no has de comer, déjalo
comer.
166. Guárdate del agua mansa. Cicha woda brzegi podrywa / rwie.
No hay agua más peligrosa que
la que duerme.
Del agua mansa nos libre Dios,
que de la brava me libro yo.
167. Nadie diga de esta agua Nigdy nie mów nigdy.

no beberé (por turbia que esté). Nie człowiek rządzi losem, ale los
człowiekiem.
Już tacy byli, co mówili „wstrętna
mi ta woda, bo mętna”, a potem pili.
(MP)
168. No bebas agua que no veas, ni Nie kupuj kota w worku.

firmes carta que no leas. Ostrożności nigdy nie za wiele.
Jak nie znasz źródła, to nie pij wody,
jak nie znasz pisma, nie dawaj zgody.
(MP)
AGUANTAR
169. Cada palo que aguante su vela. Skromnie znoś, nieboże, co cię minąć
nie może.
Od tego jest maszt i lina, by na wietrze
żagiel trzymać. (MP)
AHORCADO
170. En casa del ahorcado no hay W domu wisielca nie mówi się
que mentar la soga. o sznurze.
Malo es cojear delante de un cojo.
AJENO (LO)
171. Nada tan bueno como lo ajeno. Cudze zawsze lepsze.
Cudzego zażywać miło.
Łatwo jest być hojnym z cudzego.
172. Quien de lo ajeno toma, Cudze nie grzeje / nie tuczy.

con su pan se lo come. Cudzym / cudzą szkodą nikt się
Quien de ajeno se viste, en la calle nie wzbogaci.
lo desnudan. Bóg temu odpłaci, kto się z cudzego
bogaci.
ALABAR
173. Antes de que acabes, Nie mów hop, dopóki
no te alabes. nie przeskoczysz.
No alabes hasta que acabes.
No apruebes hasta que pruebes.
174. No alabes el día hasta que haya Nie chwal dnia przed zachodem
llegado la tarde. słońca.
54 Quien tal hace… Consejos, advertencias, avisos
ALMOHADA
175. Antes de hacer nada, consulta / Noc przynosi radę.
consúltalo con la almohada. Dziesięć razy mierz, a raz utnij.
La noche es buena consejera. Nim co uczynisz, kładź się do łóżka:
Dormiréis sobre ello, y tomaréis najlepszą radę da ci poduszka. (MP)
acuerdo.
ANDAR
176. Aquel va más sano que anda Kto chodzi po ziemi, nie upadnie.
por lo llano. Na równym gościńcu unikniesz
sińców. (MP)
Kto wybiera równe drogi, nie połamie
nogi. (MP)
177. Quien mal anda, mal acaba. Kto źle rzecz zaczyna, trudno, by ją
dobrze skończył.
Kto się źle prowadzi, ten źle trafi. (MP)
ÁRBOL
178. Árbol que nace torcido, Drzewa, co urosło krzywe,
jamás su tronco endereza. nie wyprostujesz na siłę. (MP)
Pnia krzywego drzewa wyprostować
się nie da. (MP)
179. Árbol que no da fruto, Jak drzewo jabłek skąpi, inne je

pide sustituto. zastąpi. (MP)
180. Quien a buen árbol se arrima, Drzewo, co silną ma koronę, dobrą

buena sombra le cobija. zapewni ci ochronę. (MP)
W cieniu silnego drzewa nie grozi
skwar ni ulewa. (MP)
AVENTURAR / AVENTURARSE
181. Quien no se aventura / no se Kto nie ryzykuje, ten nie zyskuje /
arriesga, no pasa la mar. ten nic nie ma.
182. Quien todo lo aventura, pierde Kto zuchwale igra z losem, niech się
caballo y mula. pożegna z koniem i trzosem. (MP)
AYUDAR
183. Ayúdate y ayudarte he / Bóg pomaga tym, co sami sobie
y Dios te ayudará. pomagają.
Ayúdate, y te ayudaré.
BAJARSE
184. Quien mucho se baja, el culo Kto się nisko kłania, ten zadek
enseña. odsłania. (MP)
BAÑOS
185. Quien toma muchos baños, Częste mycie skraca życie.
vive pocos años. Kto się często myje, długo nie pożyje.
(PS)
BOSQUE
186. Al bosque no vaya quien Kto się wilka boi, niech do lasa
de las hojas miedo haya. nie chodzi.
BRILLO
187. Para sacar el brillo, poco betún Żeby dobrze błyszczało, nie żałuj
y mucho cepillo. szczotki, a pasty weź mało. (MP)
BROMEAR
188. Bromeando, bromeando, Żarcik za żartem, wszyscy weseli,
amargas verdades se van soltando. raptem sobie wygarnęli. (MP)
W żartach wychodzi na jaw gorzka
prawda. (Kinga Szpuler)
BURLA
189. A la burla, dejarla cuando más Porzuć żart, póki ucieszny. (MP)
agrada.
BUSCAR
190. El que busca, encuentra. Szukajcie, a znajdziecie.
Quien busca, halla. Kto szuka, znajdzie.
Kto szuka, ten znajdzie, kto śpi,
ten nie grzeszy.
CABEZA
191. Quien no tenga cabeza, que Kto nie ma w głowie, musi mieć
tenga pies. w nogach.
CALLAR
192. El buen saber es callar, hasta ser Gdy nie pytają, tedy milcz.
tiempo de hablar. Mądry milczy, póki czas nie przyjdzie.
El callar y el hablar no caben en un lugar. (MP)
193. Más vale buen callar que mal Milczenia rzadko kto żałował,
hablar. a mowności często.
Aprended a bien callar, para que Kto nie umie milczeć, nie umie też
sepáis bien hablar. mówić.
194. Ni todo se ha de callar, ni todo Nie wszystko trzeba przemilczeć,

se ha de hablar. nie wszystko wolno powiedzieć. (PS)
195. Quien / El que calla, otorga. Kto milczy, zezwala.

Milczenie jest oznaką zgody.
CAMA
196. A las diez, en la cama estés Dziesiąta na zegarze, idą spać
(mejor antes que después) gospodarze.
197. Quien mala cama (se) hace, Jak sobie pościelesz, tak się wyśpisz.
en ella se yace.
Quien dispuso mal su cama, tendrá
noche trabajosa / no tendrá noche
rebosada.
CAMINO
198. A camino largo, paso corto. Pomału dalej zajdziesz.
199. Arrieros somos, (y) en el camino Góra z górą się nie zejdzie, ale człowiek
nos encontraremos. z człowiekiem zejść się może.
Ty przechodzień, ja przechodzień,
to się spotkamy na drodze. (MP)
Mulnik mulnika zawsze w drodze
spotyka. (MP)
200. No es mejor camino el más Kto na skróty chodzi, w domu

corto. nie nocuje. (PS)
CAMISA
201. No te metas en camisa de once Nie kładź palca między drzwi.
varas. Nie wtykaj / Nie wścibiaj nosa do
cudzego prosa.
202. Primero es la camisa que Bliższa koszula ciału niż kaftan /

el sayo. niż suknia.
Jak koszuli nie masz, na co ci kaftan.
CÁRCEL
203. A la cárcel, ni por la lumbre. Choćby po ogień, nie chodź do
więzienia. (MP)
Kto ratunku szuka, do więziennych
bram nie stuka. (MP)
CARICIAS
204. Si te hace caricias el que no Gdy się kto nazbyt ofiarowuje,
las acostumbra hacer, o engañarte albo już zdradził, albo się gotuje.
quiere, o te ha menester.
CASA
205. Casa con dos puertas mala Trudno ustrzec skarbu tego, co ma
es de guardar. każdy klucz do niego.
Dwoje bram – trudna straż.
(Edward Porębowicz)24
206. No hay que empezar la casa Nie zaczyna się stawiać domu
por el tejado. od dachu, od fundamentów
początek.
207. Ya que la casa se quema, Patrz, nasz dom się pali – może byśmy
calentémonos en ella. się ogrzali? (PS)
Polski tytuł dramatu Calderona Casa con dos puertas przełożonego przez Porębowicza.
24
CAUSA
208. Quita la causa, quitarás Kto pokus unika, ten nie grzeszy.
el pecado. (MP)
CONSEJO
209. Consejo no pedido, consejo Rada niepożądana – rada
no oído. niewysłuchana. (MP)
No des consejos a quien no te pide.
210. Consejos vendo y para mí Mam rady dla innych, ale nie dla
no tengo. siebie.
Consejos sin ejemplo, letras sin aval. Co radzisz drugiemu, życz sobie
samemu.
211. Quien no oye consejo, no llega Kto od mądrych rad ucieka, ten
a viejo. starości nie doczeka. (MP)
Kto nie słucha rad, kończy jako
dziad. (MP)
CORRER
212. Quien mucho corre, pronto Pośpiech jest złym doradcą.
para. Co nagle, to po diable.
COSTAR
213. El primer paso es el que cuesta. Pierwszy krok najtrudniejszy.
214. El que algo quiere, algo le Kto chce orzech zjeść, musi zgryźć
cuesta. łupinę.
COZ
215. Coz de caballo es dolorosa; Kopniak konia jest dotkliwy, kopniak
coz de burro, deshonrosa. osła – wstydliwy. (Monika Szajer)
CUENTA
216. Borrón y cuenta nueva. Kwita między nami i od nowa
zaczynamy. (MP)
Kreską przeszłość oddzielimy
i od nowa się liczymy. (PS)
CURAR
217. Mal de vientre no se cura con Lek to bardzo mizerny, niewielka
agua caliente. otucha, kubek wody gorącej na boleści
brzucha. (PS)
Łyk gorącej wody nie pomoże na
wrzody. (MP)
DAR
218. Dame y te daré. Kto daje, ten też bierze.
Daj mi coś, panie, to coś dostaniesz.
(MP)
219. Donde las dan, las toman Kto pod kim dołki kopie, sam w nie
(y callar es bueno). wpada.
(Trzeba wiedzieć mazgajom, że)
gdzie co dają, tam i zabierają. (MP)
Jak ty komu – tobie inny (milcz,
kiedyś sam sobie winny). (MP)
220. El que da presto, da dos veces. Dwa razy daje, kto prędko /
Quien / El que da primero, da dos szybko daje.
veces. Dwa razy czyni, kto z ochotą.
221. Más vale un “toma” que dos Nie dawaj za późno, nie dziękuj
“te daré”. za wcześnie.
Más vale un “hoy” que diez Lepsze jedno „bierz” niż sto
“mañana”. „dostaniesz”. (PS)
DECIR
222. No digas mal del año antes que Póki rok nie minie, nie mów, że
sea pasado. stracony. (MP)
Na złe czasy nie narzekaj, końca roku
najpierw czekaj. (PS)
223. No digas que llueve hasta que Jeszcze niedźwiedź w lesie, a już
no truene. skórę targują.
Aún no ensillamos, y ya cabalgamos. Nie sprzedawaj niedźwiedzia, póki
w lesie.
DEJAR
224. No dejes lo ganado por lo que Lepszy wróbel w garści niż gołąb
has de ganar. na dachu / dzięcioł na sośnie.
Co zyskałeś, strzeż; potem dalsze
bierz. (PS)
225. No dejes para mañana lo que Co możesz zrobić dziś, nie odkładaj
puedas hacer hoy. na jutro.
DICHO (LO)
226. Del dicho al hecho hay gran Od słowa do czynienia, jak od liścia
trecho. do korzenia.
Daleka droga do czynu od słowa. (MP)
DISPARAR
227. Quien dispara sin bala, nunca Kto strzela, a nie nabije, ten nikogo
mata. nie zabije.
DORMIR
228. Duerme, Juan, y yace, Śpij, Jasieńku, odpoczywaj, osioł sam
que tu asno pace. się pasie. (PS)
229. Quien duerme, come. Kto śpi, jeść nie prosi.
230. Quien duerme, descansa y deja Co nie dośpisz, nie dodrzemiesz.

descansar. Kto nie dośpi, to jakby nie dojadł.
A buen sueño no hay cama dura. Kto śpi, nie grzeszy / jeść nie prosi.
La cama es buena cosa: quien
no puede dormir, reposa.
231. Quien más duerme, menos vive. Kto śpi długo, ten żyje niedługo.
Kto śpi długo, będzie zawsze sługą,
kto wstaje z rana, wyjdzie na pana.
232. Quien mucho duerme, Spaniem nikt nie zarobił.

poco aprende. Z długiego spania niewielki głowie
El molino andando gana, pożytek. (MP)
que no estando en la cama. Nie znajdziesz w łożu mądrości. (MP)
Kto za dużo śpi, ten z nauki drwi. (KS)
EMPEZAR
233. Lo que no se empieza, Jak nie zaczniesz, to nie skończysz.
no se acaba.
ERROR
234. Nota el error, pero no ofendas Kto cudze błędy wspomina, o swych
a su autor. własnych zapomina.
Drugich prowadzimy, a sami
błądzimy.
Dobrze komu błąd wskazać, ale źle
go obrażać. (MP)
ESCUCHAR
235. Quien escucha, su mal oye. Kto słucha pod cudzymi ściany,
usłyszy własne nagany.
Nie podsłuchuj, bo się dowiesz, że źle
mówią o tobie. (MP)
ESCUPIR
236. Al que al cielo escupe, Kto w niebo pluje, na głowę mu spada.
en la cara le cae. Kto pluje pod wiatr, brodę sobie
tylko opluje.
Nie pluj w wodę, przyjdzie ci się
napić. (Eliza Orzeszkowa)
Kto w niebo pluje, (ten) siebie opluje.
(MS)
EXCUSAR
237. El que excusa, se acusa. Kto się tłumaczy, ten się oskarża.
Kto ma wyrzuty sumienia, mnoży
usprawiedliwienia. (MP)
EXTENDER
238. No extender la pierna más Licz, byś się nie przeliczył.
de lo que alcanza la manta. Dotąd nogi wyciągaj, dokąd starczy
Extender la pierna hasta donde llega okrycia. (MP)
la sábana.
FAMA
239. Cobra buena fama y échate Wszystko przeminie, sława
a dormir. nie zginie.
FUEGO
240. Quien con fuego juega, Kto igra z ogniem, ten się sparzy.
se quema. Nie kładź palca do ognia, bo się
Quien juega con fuego, se quema sparzysz.
los dedos. Nie igraj z ogniem.
GANAR
241. Poco se gana hilando y menos Mało zarobi, kto przędzie, a kto
mirando. tylko patrzy, jeszcze mniej
zdobędzie.
Mało prządce płacą, a jeszcze mniej
gapiom. (MP)
GLORIA
242. Al fin se canta la gloria. Przed bitwą nie trąb wygranej.
GUARDAR
243. Quien guarda, halla. Kto przestrzega oszczędności, ma
dla siebie i dla gości.
Kto oszczędny, nie zna biedy. (MP)
Kto odkłada, ten posiada. (MP)
HABLAR
244. Hablar, poquito; y mear, Mówić malutko, sikać równiutko.
clarito. (MP)
245. Quien habla lo que no debe, Nie mów o innych, nie będą o tobie.
oye lo que no quiere.
Quien dice lo que quiere,
oye lo que no quiere.
246. Quien mucho habla, mucho Kto dużo gada, dużo łże.
yerra.
HACER
247. Donde fueres, haz como / Gdy kto wlezie między wrony, musi
lo que vieres. krakać jako ony.
Entre locos, hazte el loco, Co kraj, to obyczaj.
o te tendrán en poco.
248. El que la hace, la paga. Coś ugotował, to i zjedz.

Quien hizo el cohombro, que lo lleve Jakiegoś piwka nawarzył, takie
al hombro. wypij.
Nawarzyli piwa, niech je piją.
249. Haz (el) bien, y no mires Czyń dobrze, mów niewiele.
a quién. Czyniąc dobrze, nie bój się nikogo.
Hacer bien, nunca se pierde. Dobrze czyń, a wiedz komu.
Obrar bien no cuesta dinero. Dobry nie patrzy, komu dobro czyni.
(MP)
250. ¡Qué bueno es no hacer nada, Po słodkim nieróbstwie słodszy

y luego descansar! odpoczynek. (PS)
Gdy cały dzień próżnuję, odpocząć
potrzebuję. (PS)
251. Quien hace por común, hace Podobać się wszystkim trudno.
por ningún. Kto dla wszystkich pracuje, temu nikt
nie dziękuje. (MP)
HECHO (LO)
252. A lo hecho, no hay remedio; Co się stało, to się nie odstanie.
y a lo por hacer, consejo. Co zrobiłeś, zmienić trudno; pomyśl,
co masz zrobić jutro. (MP)
253. A lo hecho, pecho. Słowo się rzekło, kobyłka u płota.

Lo hecho, hecho está.
HIERRO
254. Al hierro cadente / caliente, Kuj żelazo póki gorące.
batir(lo) de repente.
255. Quien a hierro mata, a hierro Kto mieczem wojuje, od miecza

muere. zginie.
Jaką bronią wojujesz, od takiej
zginiesz.
HILO
256. Por el hilo se saca el ovillo. Po nitce do kłębka.
HOY
257. Hoy por ti, mañana por mí. Dziś ty mnie, jutro ja tobie.
HURTAR
258. Quien una vez hurta, fiel nunca. Kto raz ukradnie, tego zawsze za
złodzieja mają.
INTENCIÓN
259. Tu camisón no sepa Niech nie wie lewica, co czyni prawica.
tu intención. Dalej zajdzie, kto cicho wędruje.
LAZO
260. Quien lazo me armó, en él cayó. Kto pod kim dołki kopie, sam w nie
wpada.
Kto zastawia sieci, ten kiedyś w nie
wleci. (MP)
LIMOSNA
261. El dar limosna nunca mengua Jałmużna nie zuboży.
la bolsa. Kto ubogiemu daje jałmużnę, temu
niebo bywa dłużne.
LLEGAR
262. Mal se hospeda quien llega Marne posłanie dostaniesz, gdy późno
tarde a la venta. w zajeździe staniesz. (PS)
263. Quien tarde llega, mal escoge. Kto późno przychodzi, sam sobie
szkodzi.
Co późno, to próżno.
LLORAR
264. El que no llora, no mama. Kto nie narzeka, ten nie ssie mleka. (PS)
265. Llórame solo, y no me llores Nie płacz nade mną, żem w biedzie,
pobre. lecz że sam jeden na świecie. (MP)
Płacz, żem samotny, a nie, żem ubogi.
(PS)
266. Llorar a puerta cerrada, Płacz, gdy nikt nie widzi, niech sąsiad
porque el vecino no entiende nada. nie szydzi. (PS)
Mal que el vecino no te sabe,
bien se lame.
MANO
267. Mete la mano en tu seno Błąd uznać – krok do cnoty.
y no dirás de hado ajeno. (Ignacy Krasicki)
268. No metas por nadie la mano Nie gaś tego, co cię nie parzy.
en la candela.
MOLER
269. Quien primero viene, primero Kto pierwej do młyna, pierwej
muele. miele.
Kto więcej nasypie, ten też więcej
zmiele.
OBLIGACIÓN
270. Antes es la obligación que Najpierw obowiązek, potem
la devoción. przyjemność.
Najpierw powinność, potem
pobożność. (MP)
OCASIÓN
271. (A) la ocasión la pintan calva. Chwytaj okazję z przodu, bo z tyłu
Cuando pase la ocasión, łysa.
ásela por el mechón. Okazja jest szklana, raz opuścisz,
(więcej) nie zażyjesz.
Za łysinę okazji nie złapiesz. (PS)
272. Quien quita la ocasión, Wypędź okazję, to grzech w dom

quita el pecado. nie wejdzie. (MP)
OFRECER
273. Quien mucho ofrece, poco da. Kto dużo obiecuje, mało daje.
OJO
274. Ojos que no ven, corazón que Co z oczu, to z serca.
no siente / no llora. Czego oko nie widzi, tego sercu
Ausencia, enemiga de amor; cuan nie żal.
lejos de ojos, tan lejos de corazón.
Ausencias causan olvido.
En la distancia está el olvido.
275. El ojo, límpialo con el codo. Strzec jak źrenicy oka.

Brudnym palcem nie czyść oka. (MP)
276. Más ven cuatro ojos que dos. Lepiej cztery oczy widzą niż dwoje.
277. Vemos la paja en el ojo ajeno, W cudzym oku źdźbło, w swoim

y no vemos la viga en el nuestro. belki nie widzi.
PELIGRO
278. Quien ama / busca el peligro, Kto kocha niebezpieczeństwo, zginie
en él perece. w nim.
279. Quien teme el peligro, no vaya Kto się wilka boi, niech do lasa
al mar. nie chodzi.
Kto się boi burzy, na statku nie służy.
(MP)
PENSAR
280. Pensar, despacio, y obrar, Długo myśl, a prędko czyń.
de prisa. Najpierw pomyśl, potem rób / mów.
281. Piensa mal, y acertarás. Nie wierz nikomu, nie zdradzi cię nikt.
Kto na złe się szykuje, rzadko się
rozczaruje. (MP)
PICAR
282. Cada uno se rasga donde Każdy się drapie, gdzie go świerzbi.
le pica.
283. Al que le pique, que se rasque. Kto się poparzył, niech szuka
Quien se queme, que sople. bandaży. (MP)
PLACER
284. El día de placer, víspera de Kto w piątek śpiewa / skacze,
pesar. w niedzielę płacze.
Dzień szczęścia – przeddzień
nieszczęścia. (MP)
Dzień beztroski zwiastunem zgryzoty.
(MP)
PLAZO
285. No hay plazo que no llegue ni Przyjdzie koza do woza.
deuda que no se pague. Co się odwlecze, to nie uciecze.
Chociaż się kara powoli wlecze,
zbrodnia przed nią nie uciecze.
PODER
286. Mientras puedes estar sentado, Siedź, póki wstawać nie każą. (MP)
no estés levantado. Póki siedzieć da się, nie wstawaj,
głuptasie. (MP)
287. Quien cuando puede Kto może, a nie chce, nie zdoła,
no quiere, bien es que cuando gdy wreszcie zechce. (MP)
quiere no puede.
288. Quien puede y no quiere, Nie odkładaj do jutra, co możesz

cuando él querrá, no podrá. zrobić dziś.
Kto nie chce, póki może, kiedy zechce,
zaniemoże. (MP)
PREGUNTAR
289. Por preguntar, nada se pierde. Kto pyta, nie błądzi.
PREVENIR
290. Más vale prevenir que curar / Lepiej zapobiegać niż leczyć.
lamentar. Lepiej ran unikać, niż wzywać
medyka. (MP)
PRISA
291. Date prisa despacio, y llegarás Powoli najdalej zajedziesz.
al palacio. Śpiesz się powoli25.
Vente despacio si tienes prisa. Co nagle, to po diable.
Vísteme despacio, que tengo prisa.
RONCAR
292. A ver si como roncas, duermes. Nie każdy śpi, kto chrapie.
ROPA
293. La ropa sucia se debe lavar Brudy pierz w domu.
en casa.
SECRETO
294. A quien dices tu secreto, Sekretu się zwierzyć, jest wolność
das la libertad y estás sujeto. stracić.
295. Secreto de uno, de ninguno; Co dwu, albo trzech wie, już to

secreto de dos, sábelo Dios; secreto nie sekret.
de tres, secreto no es.
SERVIR
296. Si quieres ser bien servido, Kto nie ma sługi, niech sam sobie służy.
sírvete a ti mismo. Kto wymaga dużo, niech sam sobie
służy. (MP)
SUBIR
297. Quien aprisa sube, aprisa se hunde. Kto wysoko lata, nisko spada.
A gran subida, gran caída. Kto za szybko się wspina, ten szybko
Cuanto mayor es la subida, tanto kark skręci. (MP)
mayor es la descendida.
Z łaciny: Festina lente! Przysłowie greckie spopularyzowane przez Oktawiana Augusta.
25
TEMPRANO
298. Acostarse temprano Jak błysną zorze, wstawaj nieboże.
y levantarse temprano, hacen Wcześnie spać, wcześnie wstać. (MP)
al hombre sano.
TERCERO
299. A la tercera, va la vencida. Do trzech razy sztuka.
TIEMPO
300. A mal tiempo, buena cara. Dobra mina do złej gry.
301. Quien tiempo toma, tiempo To masz, co zrobisz w czas / na czas.

se cobra. Lepiej przed czasem, niż po czasie.
Kto czasu nie marnuje, temu go
nie brakuje. (MP)
Kto się nie ściga z czasem, ten ma
czasu z zapasem. (MP)
TIRAR
302. Quien tiene el tejado de vidrio, Kamień w górę rzucony wraca na
no tire piedras al de su vecino. głowę ciskającego.
Chcesz mieć spokój, nie prowokuj.
(MP)
Głupi, kto sam ma kruche schronienie,
a w dach sąsiadów ciska kamienie.
(MP)
Niech nie ciska kamieniem, kto sam
mieszka za szybami.
(Florian Śmieja)
TRABAJAR
303. Trabajar es de gente de mal Praca – rzecz ludzi prostego stanu;
vivir, porque el día se ha hecho nocą śpij, w dzień wypoczywaj,
para descansar y la noche para jak się godzi panu. (MP)
dormir.
No hay nada más cómodo que
la comodidad.
TRABAJO
304. No hay atajo sin trabajo. Nie ma z górki bez pod górkę. (MP)
No hay cuesta abajo sin cuesta arriba. Wiele się trzeba natrudzić, by
najkrótszą drogę znaleźć. (PS)
VALER
305. Más vale lo malo conocido que Zła rzecz poznana mniej szkodzi.
que lo bueno por conocer. Lepsze zło znane niż dobro obiecane.
(MP)
306. Más vale poco y bueno que Lepiej mało a dobrze, niż wiele a źle.
mucho y malo.
307. Más vale pecar por carta de más Lepiej zrobić za dużo niż za mało.
que por carta de menos.
308. Más vale tuerto que ciego. W królestwie ślepców jednooki

królem.
Z dwojga złego mniejsze obieraj.
VIENTO
309. Quien siembra vientos, recoge Kto sieje wiatr, zbiera burzę.
tempestades.
III. CUALIDADES, DEFECTOS, VICIOS.
NATURALEZA HUMANA
ZALETY, WADY, PRZYWARY.
NATURA LUDZKA
AFICIÓN
310. Afición ciega razón. Gdzie nałóg zamieszka, tam rozsądek
pierzcha. (MP)
Łatwo serce rozum zakrzyczy. (MP)
AGRADECIDO
311. Al agradecido, Więcej Bóg daje, niżeli go prosimy.
más de lo pedido. Kto wdzięcznie przyjmuje, więcej
otrzymuje. (MP)
AFLIGIDO
312. Al afligido, no darle más Nie ciesz się, bratku, z cudzego
aflicción. przypadku.
Al que está ahorcado, no le tires Cieszyć się jak z cudzego nieszczęścia.
de los pies. Znękanego dręczyć się nie godzi. (MP)
ALEGRÍA
313. La alegría es flor de un día. Po radości – smutek.
Mucha alegría del pesar es víspera. Nic się prędzej nie starzeje niż radość.
Często są radości początkiem złości.
AVARICIA
314. La avaricia / codicia rompe Skąpy dwa razy traci / płaci.
el saco.
72 Cualidades, defectos, vicios. Naturaleza humana
AVARIENTO
315. El avariento, por uno pierde Kto skąpi miedziaka, ten straci
ciento. dukata. (MP)
El avariento, do26 tiene el tesoro,
tiene el entendimiento.
316. En arca del avariento, el diablo Skąpy zbiera, a diabeł worek szyje.
yace dentro. Skąpca kiesa – przybytek biesa. (MP)
317. Si el avariento fuera sol, Gdyby sknera był słońcem, wszyscy

nadie tendría luz ni calor. by zamarzli. (MP)
AVARO
318. Al avaro siempre le falta. Skąpy nigdy nie ma dosyć.
319. El avaro, cuanto más tiene, Skąpy zawsze w nędzy, choć ma dość
más quiere. pieniędzy.
BORRACHO
320. Borracho, no tiene cura. Gorszy nałóg niż przyrodzenie.
El que ha bebido, beberá. Pijak pije, póki żyje. (MP)
321. Boda sin borracho, téngalo Wesele bez wódki, opłakane skutki. (KS)
en milagro. Wesele bez wódki, stan małżeński
krótki. (KS)
CARIDAD
322. La caridad bien entendida Bądź sobie wprzód dobry, potem
empieza por uno mismo. inszym szczodry.
CASTO
323. Si no eres casto, sé cauto. Kto prawy, śpi bez obawy; kto
prowadzi grę podwójną, niechaj
za cnotę ma czujność. (MP)
Gdzie cnota szwankuje, przezorność
nie zawadzi. (PS)
26
Do: donde.
CIEGO
324. No hay peor ciego que el que Kto chce być ślepym, wszystko prześlepi.
no quiere ver. Najgorszym ślepcem, kto widzieć
nie chce. (MP)
325. Que el ciego no juzgue de colores. Mówi jak ślepy o kolorach.
326. ¿Qué hará el ciego con los anteojos? Nic ślepemu po zwierciadle.
327. Si el ciego guiare al ciego, ambos Gdy ślepy prowadzi ślepego /

caerán en el hoyo. kulawego, obydwaj wpadną do dołu
jednego.
328. Voy a ver, dijo un ciego y nunca Mówi jak ślepy o kolorach.
vio. Zobaczymy, rzekł ślepy, ale sam
Soñaba el ciego que veía y soñaba nie przejrzał. (MP)
lo que quería.
CODICIA
329. Codicia desordenada trae Skąpy dwa razy płaci / traci.
pérdida doblada. Gdy chciwość gardzi rozsądkiem,
Quien todo lo quiere, todo lo pierde / niech się pożegna z majątkiem. (MP)
de rabia muere.
CONFIANZA
330. La mucha confianza es causa Jeśli masz przyjaciela dobrego,
de menosprecio. nie chodź często do niego.
Adonde te quieren mucho no vayas Od zbytniej poufałości krok do końca
a menudo. znajomości. (MP)
CORAZÓN
331. Corazón alegre sabe hacer fuego Serce radosne śnieg zamieni w wiosnę.
de la nieve. (PS)
CORTÉS
332. El hombre demasiado cortés, Kto zanadto pochlebia, ten pierwszy
falso es. sprzeda. (MP)
Człowiek przemiły, fałszem przegniły.
(MS)
333. Lo cortés no quita lo valiente. Odwaga męska w czynach, a nie

w słowach się okazuje.
Grzeczność i cnota otwierają wrota.
Grzeczność, męstwo, uroda rzadko
razem chodzą.
CORTESÍA
334. Cortesía de boca, mucho vale Dobre słowo mało kosztuje,
y poco cuesta. a pomaga wielu.
Cortesía y bien hablar cien puertas
nos abrirán.
335. Cortesía de sombrero, hace Uchylenie kapelusza ujmuje ludzi,

amistades y no cuesta dinero. nie ujmuje grosza. (MP)
Con el sombrero en la mano se
conquista el mundo.
Más puede el sombrero que el dinero.
336. Palabras de cortesía suenan bien Grzeczność nic nie kosztuje.

y no obligan. Jak ryby na wędkę, tak ludzi łowią
Las palabras corteses valen mucho na grzeczność.
y cuestan poco.
CULO
337. Acudid, vecinas, que me huele Do mnie, sąsiadki, bo mi rybą pachną
el culo a sardinas. gatki. (PS)
Do mnie, sąsiadki, bo mi śledziem
tyłek jedzie. (PS)
DEFECTO
338. Ninguno ha nacido sin defectos. Każdy ma swoje wady.
Nikt bez ale.
DESEO
339. El deseo hace hermoso lo feo. Nie jest ładne, co ładne, ale to, co się
Por interés, lo feo hermoso es. podoba.
Taka jest moc pragnienia, że brzydkie
w piękne przemienia. (MP)
DESNUDO
340. Desnudo nací, desnudo Jak się goły rodził, tak po świecie
me hallo; no pierdo ni gano. chodzi – ani się wzbogacił, ani co
utracił. (MP)
Goły jestem, wszak nagi się zrodziłem;
wiele nie zyskałem, lecz czy coś
straciłem? (PS)
DESPRECIO
341. No hay mejor desprecio que Najlepiej zgani ten, kto nie pochwali.
no hacer aprecio. (MP)
DISCRETO
342. Mientras el discreto piensa, Gdy roztropnemu czas mija, głupi
hace el necio la hacienda. majątek zbija. (PS)
ENGAÑADOR
343. No hay mejor invención que Najlepsza sztuka – oszusta oszukać.
engañar al engañador. (MP)
ENTENDEDOR
344. A buen entendedor pocas Mądrej głowie dość dwie słowie.
palabras bastan.
A buen entendedor, breve hablador.
ENVIDIA
345. Si la envidia fuera tiña, Gdyby nie było zazdrości, nie byłoby
¡qué de tiñosos hubiera! piekła.
Zazdrość jest niby rów: kto w nią
wpadł, bywaj zdrów.
Zazdrość najgorsza / największa
choroba.
Gdyby się krosty lęgły z zazdrości,
byłyby krosty plagą ludzkości. (MP)
Gdyby się krosty z zazdrości lęgły, toby
na świecie brakło gładkiej gęby. (MP)
ENVIDIADO
346. Más vale ser envidiado que Lepiej, gdy komu ludzie zazdroszczą,
compadecido. jak gdy go żałują.
Mejor es ser envidiado que apiadado.
ENVIDIOSO
347. El envidioso enflaquece de lo Kto zazdrością żyje, prędzej schudnie
que otro engorda. niż utyje. (PS)
348. El envidioso nunca es dichoso. Nie zazna szczęścia, kogo zazdrość

nęka. (MP)
Nigdy nie będzie szczęśliwy ten, kto
zazdrością się żywi. (PS)
ESCARMENTADO
349. De los escarmentados nacen Kto się na gorącym sparzy, na zimne
los avisados. dmucha.
El escarmentado, bien conoce
el vado.
ESPERANZA
350. La esperanza era verde Kto nadzieją żyje, ten z głodu umiera.
y se la comió un burro. Nadzieja miała barwę zieloną,
przyszedł osioł i pochłonął. (MP)
351. Más vale buena esperanza Lepiej mieć nadzieję, niż stać się
que ruin posesión. złodziejem. (MP)
352. Más vale buena posesión Lepszy pewny interes niż niepewne
que larga esperanza. nadzieje. (MP)
353. Mientras hay vida, hay Póki życia, póty nadziei.

esperanza. Nadzieją człowiek żyje.
ESPERAR
354. Quien esperar puede, alcanza Kto czeka, doczeka się.
lo que quiere.
Quien no espera, no alcanza.
FELICIDAD
355. No hay felicidad completa. Nie ma szczęścia bez zgryzot.
GENIO
356. Genio y figura, hasta Z wilka nie uczynisz gołębia.
la sepultura. Dobry styl od urodzenia po grób się
nie zmienia. (MP)
HABLADOR
357. El hablador agudo hace Kto dobrze szermuje słowem, czyni
a su enemigo mudo. z rywala niemowę. (MP)
Cięcie ostrego języka czyni niemowę
z przeciwnika. (PS)
HARTO
358. El harto del ayuno no tiene Syty głodnemu nie wierzy.
duelo.
359. Bien canta Marta, después Kto brzuch naładuje, językiem rad
de harta. szermuje.
Pięknie śpiewa Lolita, ale tylko gdy
syta. (MP)
HOMBRE
360. El hombre honrado de su Człowiek prawy danego słowa
palabra es esclavo. niewolnikiem. (MP)
361. El hombre honrado, antes Człowiek godny prędzej zginie, niż

muerto que injuriado. utraci dobre imię. (MP)
362. Hombre atrevido dura como Człowiek zbyt śmiały – jak szkło
vaso de vidrio. nietrwały. (MP)
363. Hombre discreto alaba en Roztropny chwali, gdy wielu słucha,

público y amonesta en secreto. gdy chce przyganić, szepce do ucha.
(MP)
364. Hombre de pocas palabras, Krótka mowa, mądre słowa. (MP)

y ésas, sabias.
365. Hombre preguntón, hombre Gdyś taki ciekawy, wsadź se nos do

de mala educación. kawy.
Natrętne pytanie – złe wychowanie. (MP)
366. Hombre prevenido vale Ostrzeżony – ocalony.

por dos. Jeden przezorny stoi za dwóch. (MP)
HONRA
367. Honra y provecho no caben Gdzie się zysk rozpanoszy, uczciwość
en un techo. z domu wypłoszy. (MP)
Honra y doblones no caben I w największym worze zysk z uczciwością
en un saco. zmieścić się nie może. (MP)
368. Quien a los suyos se parece, Kto się chełpi przodków zasługami,
honra merece. ten własny ród plami. (MP)
Quien con sus abuelos se honra,
consigo trae la deshonra.
HONRAR
369. Honra al bueno porque te honre, Szanuj dobrego, by się uszanował,
y al malo porque no te deshonre. a także złego, by nie oszkalował. (MP)
INJURIA
370. Aquel que dice injurias, cerca Kto głośno krzyczy, wkrótce wybaczy.
está de perdonar. (MP)
Kto często przeklina, szybko
zapomina. (PS)
JOROBADO
371. Ningún jorobado ve su joroba. Garbaty swego garbu nie widzi. (PS)
JUEGO
372. Afortunado en el juego, Kto ma szczęście w kartach, nie ma
desgraciado en amores. szczęścia w miłości.
JUGAR
373. Bien juega quien mira. Najlepszy z graczy – ten, kto się
patrzy. (MP)
374. Quien ha jugado, jugará. Kto grał, grać będzie.

Quien hizo, hará. Zrobił raz, zrobi dwa.
375. Quien no juega, es el que gana. Ten wygrywa, kto nie grywa. (PS)
LOCO
376. Cada loco con su tema. Każdy ma swojego bzika.
Każdy ma mola, co go szmola.
Każdy ma swojego mola, co go gryzie.
377. Más vale el loco en su casa Wydatniejszy głupiec w swoim

que el cuerdo en la ajena. domu, niż mądry po kryjomu.
378. Mucho pide el loco, mas loco Głupi daje, mądry bierze.
es el que lo da. Głupi bierze, mądry daje.
Głupi, kto za wiele prosi; jeszcze
głupszy, kto go znosi. (MP)
379. Obrar mucho y hablar poco; Szybkie działanie, gęba zamknięta;

que lo demás es de loco. głupi, kto o tym nie pamięta. (MP)
LOCURA
380. Quien enferma de locura, tarde Komu się popsuło w głowie, ten na
o nunca cura. dobre stracił zdrowie. (MP)
La locura, no tiene cura; y si la tiene,
poco ledura.
LLAGA
381. Llaga ajena no me quita la cena. Jak komu doskwiera wrzód, to nie
powód, bym ja chudł. (MP)
Jak kto drugi ma mdłości, to nie
powód, bym ja pościł. (MP)
MENTE
382. Mente sana en cuerpo sano. W zdrowym ciele zdrowy duch.
MENTIR
383. Mentir, mas no tanto que Znaj w łgarstwie miarę, nie strój
el diablo parezca santo. diabła w tiarę. (MP)
384. Quien no miente, no viene Począwszy od Adama, to każdy

de buena gente. człowiek kłama.
385. Quien siempre me miente, Kłamcy nie wierzą, choć prawdę

nunca me engaña. gada.
Parę razy mnie okłamiesz, więcej
nie oszukasz. (PS)
MENTIRA
386. La mentira es corta de pies. Kłamstwo ma krótkie nogi.
La mentira no tiene pies.
La mentira presto es vencida.
Más rápido se coge a un mentiroso
que a un cojo.
MENTIROSO
387. Al mentiroso, cuando dice Kłamcy nie wierzą, choć prawdę
la verdad, no le dan autoridad. gada.
Quien en mentira es cogido, aunque
diga verdad no es creído.
388. Antes se coge a un mentiroso Kłamstwo ma krótkie nogi.

que a un cojo.
389. El mentiroso ha de ser Kłamcy ponad wszystko dobrej

memorioso. pamięci i dowcipu bystrego potrzeba.
El mentir pide memoria.
MIEDO
390. El miedo guarda la viña. Kara na jednego, strach dla
wszystkich.
Strach jest najlepszym dozorcą. (MP)
NATURALEZA
391. Lo que la naturaleza da, Natury nie można oszukać.
nadie lo borrará.
Lo que se por natura, hasta
la sepultura dura.
NOMBRE
392. Murió el conde, mas no Panu się zmarło, imię się nie zatarło.
su nombre. (MP)
El nombre sigue al hombre. Podług imienia ludzi się ocenia. (MP)
Tanto vale el hombre cuanto vale
su nombre.
393. Más vale buen nombre que Dobre imię więcej warte niż
muchas riquezas. bogactwo.
Más vale buena fama que dorada
cama.
OCIOSIDAD
394. La ociosidad es madre Próżnowanie początkiem
de los vicios / de la mala ventura. wszystkiego złego / wszystkich
La carne ociosa siempre es injuriosa. grzechów.
ODIO
395. Males son los odios que Biada, gdy suknia złością podbita,
se visten por la cabeza. /mujeres mniejsza czy kapłan to, czy kobita.
y curas/ (MP)
Strzeż się nienawiści tych, którzy szaty
przez głowę przywdziewają. (MS)
396. Quien siembra odio, Kto sieje wiatr, zbiera burzę.

recoge venganza. Siałeś nienawiści ziarno, zbieraj teraz
zemstę czarną. (MP)
Kto sieje ziarna nienawiści, wnet
zbiera plony zawiści. (MS)
OSADO
397. A los osados favorece la fortuna. Do odważnych świat należy.
Al hombre osado la fortuna le da Śmiałym szczęście sprzyja.
la mano.
PACIENCIA
398. Paciencia es paz y ciencia. Do cierpliwości przez pokój mądrości.
(MP)
PEREZA
399. La pereza es llave de la pobreza. Kto pracuje, ten żyje, kto próżnuje,
Viaja la pereza con tal lentitud, ten gnije.
que la alcanza la pobreza con gran Kto pracuje za młodu, nie dozna
prontitud. na starość głodu.
400. Pereza no lava la cabeza, Nie myją czupryny lenie, a jeśli myją,
y si la lava, no la peina. to nie tkną grzebieniem. (MP)
PERFECTO
401. Nadie es perfecto. Nikt nie jest doskonały.
PERSEVERANCIA
402. La perseverancia todo Cierpliwością i pracą ludzie się bogacą.
lo alcanza. Wytrwały doczeka chwały. (MP)
PILLO
403. A pillo, pillo y medio. Trafiła kosa na kamień.
Na kawał drania – cały drań. (MP)
PRESUNCIÓN
404. Aún no ha salido del cascarón Mędrsze jajko niż kokosz.
y ya tiene presunción. Mądrzejsze jajko od kury.
Presumir y no volar es mascar
sin comer.
PRUDENCIA
405. La prudencia es madre Nie ma mądrości bez ostrożności.
de la ciencia. (MP)
TONTO
406. A cada día que amanece, Każdy dzień, co świta, nowych
el número de los tontos crece. głupków wita. (MP)
No hay ningún necio que no
encuentre su compañero.
407. El que tonto va a la guerra, Jak durny na wojnę ruszył, tak durny
tonto viene de ella. do domu wrócił. (MP)
408. Mal de muchos, consuelo de Cudze nieszczęście – ludzki śmiech.

tontos. Nieszczęście nie zna żadnej litości.
Nie ciesz się, bratku, z cudzego
przypadku.
Głupków pociecha, że i mądrzy mają
pecha. (MP)
Głupi się radują, że inni też biedują. (FŚ)
409. Quien tonto nace, tonto se yace. Głupi rozumu nie kupi.
Co głupiemu po rozumie, kiedy go
użyć nie umie.
Kto się głupim urodzi, takim ze świata
schodzi. (FŚ)
VARÓN
410. A buen varón tierras ajenas Kto prawy w ojczyźnie, prawy na
su patria son. obczyźnie. (MP)
Prawemu mężczyźnie dobrze i na
obczyźnie. (FŚ)
VENGANZA
411. La venganza tarda, pero llega. Zemsta i na chromym koniu dojedzie.
Pomyśl o zemście, to wnet szatan
broń podsunie.
412. Venganza de catalanes, ni a mis Najgorszym wrogom za przeciwnika

enemigos alcance. nie życz mściwego Katalończyka. (MP)
VERDAD
413. La verdad es amarga Prawda jest gorzka.
(y la mentira, dulce). Prawda w oczy kole.
414. Por decir la verdad Prawdę mówić, a nie obrazić, trudno.

te perseguirán. Prawda nie głaszcze.
Boca de verdades, cien enemistades. Prawda w oczy kole.
Prawdę każdy chwali, ale nie każdy
chętnie jej wysłucha.
VERGÜENZA
415. La vergüenza para nada sirve Lepiej się krótko zawstydzić, niż
y para todo estorba. długo żałować.
Wstyd nie dym, w oczy nie gryzie.
Wstyd na stronę.
Niewiele wstyd pomoże, wiele popsuć
może. (MP)
VICIO
416. Contra el vicio de pedir, Na nałóg wyłudzania – cnota
la virtud de no dar. niedawania. (MP)
Tam, gdzie prośba nałogowa, wielką
cnotą jest odmowa. (MP)
417. Hombre sin vicio ninguno, Nie ma człowieka bez przywar, choć
escondido tiene alguno. niejeden dobrze je skrywa. (MP)
418. O grande o chico, cada cual I młody i stary ma swoje przywary.

tiene su vicio. (MS)
419. Tras el vicio viene el fornicio. Gdzie rozkosze panują, tam się cnota
ostać nie może.
Od nałogów i nieróbstwa krok do rui
i porubstwa. (MP)
VIRTUD
420. Ni da virtud la pobreza, ni Lepsza cnota w błocie niż niecnota
la quita la riqueza. w złocie. (Mikołaj Rej)
Cnota tam za błoto, gdzie ma wagę
złoto.
Lepsza cnota niż wór złota.
421. Virtud es nobleza; y todo Cnota skarb wieczny, cnota klejnot

lo demás, simpleza. drogi. (Jan Kochanowski)
La virtud vale por sí sola lo que Tam szlachectwo, gdzie cnota,
la sangre no vale. wszystko inne – głupota. (MP)
IV. DEL ASNO A LA ZORRA.
BUEN Y MAL EJEMPLO DE LOS ANIMALES
OD OSŁA DO LISICY.
NA PRZYKŁADZIE ZWIERZĄT
ABEJA
422. No pica la abeja a quien Zwierzę niesrogie, kiedy nie ma
en su paz la deja. krzywdy.
Jużci pszczoła nie ukłuje tego, co jej
trud szanuje. (MP)
ÁGUILA
423. El águila no caza moscas. Nie dba orzeł o muchy.
424. De águila no nace paloma. Orzeł gołębia mdłego nie urodzi.

Nie urodzi sowa sokoła.
ARAÑA
425. Araña por la mañana, Pająk to: rano złość, w południe gość,
señal mala; si al mediodía, alegría. wieczorem szczęście.
Błogosławiony dom, gdzie pająki są.
426. Araña, ¿quién te arañó? Kto cię, pająku, omotał? Inny pająk
Otra araña como yo. niecnota. (MP)
Pająku, czemu się jąkasz?
Bo się przeląkłem pająka. (MP)
427. La tela de araña al ratón suelta Nic myszy pajęcze sieci, lecz mucha
y a la mosca apaña. z nich nie wyleci. (MP)
Taka natura pajęczej sieci, że muchę
zatrzyma, a mysz przez nią przeleci. (PS)
86 Del asno a la zorra. Buen y mal ejemplo de los animales
ASNO
428. Amor de asno, coz y bocado. Ośle względy – kopniak i zęby. (PS)
429. Asno de muchos, lobos Dwóch panów koń zawsze chudy.

(se) lo comen. Wśród serdecznych przyjaciół psy
zająca zjadły. (Ignacy Krasicki)
430. Cuando el asno puede, la burra Raz wstąpiła w osła siła, lecz oślica
no quiere. odmówiła. (MP)
431. Dijo el asno al mulo: arre allá, Osioł się do muła zwraca: wio,
orejudo. kłapouchy, tam czeka praca. (MP)
432. El asno y la mujer, a palos Osłu i kobiecie, kijem po grzbiecie. (PS)
se han de vencer.
La burra / mula y la mujer, apaleadas
quieren ser.
433. No se hizo la miel para la boca Nie dla psa kiełbasa, nie dla kota
del asno. szperka / nie dla prosiąt miód.
Niech osieł je plewy, a da lutni spokój.
434. Tal sabe el asno qué cosa Zna się jak kura / świnia na pieprzu.
es melcocha.
AVE
435. Una ave sola, ni bien canta Lepiej nędznemu niż samemu.
ni bien llora. Ptaszyna, co nie kocha, kiepsko
Un alma sola, ni canta ni llora. śpiewa, marnie szlocha. (MP)
AVISPA
436. Parece hormiga y es avispa. Myślisz: mrówka pracowita, a to osa
jadowita. (MP)
BESTIA
437. A la bestia cargada, I koń ponad siły nie skoczy.
la sobrecarga la mata. Wymagaj z umiarem, bo ci osioł
El asno sufre la carga, pero padnie pod zbytnim ciężarem. (MP)
no la sobrecarga.
438. Quien a las bestias hace mal, Kto bydlęcia nie szanuje, ten sam
es bestia cabal. siebie oszukuje.
Kto bydlątkom czyni krzywdę, ten
pierwszy bydlę. (PS)
439. Bestia sin cebada, nunca buena Nie dasz koniom siana, podróż
cabalgada. nieudana. (MP)
Jak koń żyje w biedzie, daleko
nie zajedziesz. (MP)
BUEY
440. A buey viejo, cencerro nuevo. Podjezdka nie uczyni dzielnym
koniem bogate siodło.
Nowy bat staremu wołu nie przywróci
wigoru. (MP)
441. Al buey por el cuerno Człowieka bierz za słowo, a wołu

y al hombre por el verbo. za rogi. (PS)
Al hombre por la palabra y al buey
por el cuerno.
442. ¿Adónde irá el buey que Na rzeź cię, byśku, chowają, przeto
no are… sino al matadero? dobry obrok dają.
Woła do rzeźnika, a krowę do byka.
Myślał indyk o niedzieli, a w sobotę
łeb ucięli.
443. El buey suelto, bien se lame. Byk swobodny – byk wesoły!

(Zofia Szleyen)27
444. Buey viejo, surco derecho. Stary wół nie psuje bruzdy.
445. Habló el buey y dijo: mu. Wół ma długi ozor, a gadać nie może.
Przemówił raz wół i powiedział „mu”.
(PS)
Z romancy De la gentil dama y el rústico pastor.

27
446. Más caga un buey que cien Większe jedno gówno wołu, niż stu
golondrinas. jaskółek pospołu. (MP)
447. Tira el buey, tira la vaca; Jeden stary wół więcej zdoła niż
más puede el buey que la vaca. dziesięć młodych kozłów.
Ciągnie wół, ciągnie krowa; ale krowa
wie, że wół silniej prze. (PS)
BURRO / BORRICO
448. A burro / caballo muerto, Po śmierci kadzą, a za życia jeść
la cebada al rabo. nie dadzą.
Padł mi osioł z głodu, tom mu owsa
dał do żłobu. (MP)
449. Al burro viejo no se le cambia Starego psa nowych sztuczek

el pesebre. nie nauczysz.
Nie przesadza się starych drzew.
450. Más vale cagajón de borrico que Błogosławieństwo biskupa mniej waży
bendición de obispo. niż ośla kupa. (MP)
Wolę to, co osioł strawił, niż – by
biskup błogosławił. (PS)
451. Más vale un burro sano que Lepszy żywy pies od zdechłego lwa.
un sabio muerto. Lepszy krzepki osioł niż martwy
Más vale burro viejo que doctor filozof. (MP)
muerto.
452. Quien burro nace, burro muere. Z osła koń nie będzie.
Poznać osła nawet pod lwią skórą.
CABALLO
453. A caballero nuevo, caballo viejo. Ugłaskanego i ujeżdżonego konia
lada kto dosiędzie.
Dla jeźdźca młodego trzeba konia
starego. (MP)
454. A caballo nuevo, jinete viejo. Młodego konia stary jeździec ujeździ.
455. A caballo regalado no le mires Darowanemu koniowi nie patrzą /

el dentado. nie zagląda się w zęby.
A caballo dado no le mires el diente.
456. Al caballo, con la rienda, By cię koń słuchał, wystarczą wodze,

y la mujer, con la espuela. lecz przy kobietach zaufaj ostrodze.
(MP)
457. Caballo que vuela no quiere Konia rączego chłostać nie trzeba.
espuela.
458. El caballo y la mujer, al ojo Koniowi i kobiecie nigdy nie wierz.

se han de tener.
459. El que quiere caballo sin tacha, Kto szuka wierzchowca bez wady,
ése se anda a pata. ten chadza pieszo.
Quien quiere bestia sin tacha,
a pies se anda.
460. Freno dorado, no mejora Dali złotą uprząż szkapie, a ta dalej

el caballo. ledwie człapie. (MP)
Złoty zaprzęg nie pomoże, gdy chabetę
masz, nieboże. (PS)
461. No hay caballo por bueno que Koń ma cztery nogi, a potknie się.
sea que no tropiece. Koń ma cztery kopyta, a się potknie.
462. No todos los que llevan espuelas Co z uzdeczki, kiedy szkapy nie ma?
tienen caballo. Ostroga u buta dzwoni, ale gdzie się
podział konik? (MP)
Na co ci ostrogi, gdy masz bose nogi?
(PS)
CABRA / CABRITO / CABRÓN

463. El hijo de la cabra, cabrito Zawsze poznać źrebca po kobyle.
ha de ser.
La hija de la cabra, ¿qué ha de ser
sino cabrita?
464. La cabra (siempre) tira al monte. Natura ciągnie wilka do lasu.
465. Piensa el cabrón que todos son Myśli jeleń, że wszyscy rogi nosić
de su condición. muszą. (AS)
Myśli sobie cap brodaty, że na świecie
same capy. (MP)
466. Tienen los que pobres son U biedaka dola taka: ten cielęciem umarł
la desgracia del cabrito: o morir już, ów jak rogacz żył i tchórz. (MP)
cuando chiquito o llegar a ser cabrón. Dola jednaka koziołka i biedaka: zginąć
nim dorośnie lub wieść żywot capa. (MP)
CAN
467. De hombre que no habla Ten pies gorszy, co milczkiem kąsa.
y de can que no ladra.
468. Por dinero baila el can y por Pies za darmo nie szczeka.
pan, si se lo dan. I pies ogonem nie kiwnie, jak mu
Menea la cola el can, no por ti, chleba nie dasz.
sino por el pan. Za pieniądze i bernardyn kozaka
¿Quieres que te siga el can? Dale pan. tańcuje.
469. Quien bien quiere a Beltrán, Kto mię miłuje, i pieska mego
quiere bien a su can. szanuje.
Quien bien quiere a Pedro, no hace Kto pana kocha, ten i psa jego
mal a su perro. głaszcze.
CARACOL
470. Caracol, caracol, saca Ślimak, ślimak, pokaż rogi, dam ci
los cuernos al sol. sera na pierogi.
471. Cuando llueve y hace sol, Kiedy pada, słońce świeci, ślimaki
sale de paseo el caracol. zbierają dzieci. (FŚ)
Agua y sol, tiempo de caracol.
472. El caracol, arrastrando, Choć w ślimaczym tempie, ale się

a la cumbre va llegando. ślimak na każdy szczyt wespnie. (MP)
Dojdzie ślimak na szczyty czołganiem
się pracowitym. (PS)
CERDO
473. A cada cerdo / puerco le llega Nie do prosiąt świni, kiedy ją
su San Martín. smalą.
Na Świętego Marcina najlepsza
gęsina.
Przyszła kryska na Matyska.
Pamiętajcie, świnie, o świętym
Marcinie. (MP)
474. El cerdo no sueña con rosas, Nie dla psa kiełbasa, nie dla prosiąt
sino con bellotas. miód.
Para cerdos, buenas son bellotas. Nie dla psa kiełbasa, nie dla kota
szperka.
Żołędzie woli prosię, a róże ma
w nosie. (PS)
475. No echéis margaritas a los Rzucać perły przed wieprze28.

cerdos.
COCHINO
476. Cochino que mucho gruñe, Prosiak, co głośno kwiczy, swoje
su fin presume. ostatnie dni liczy. (MP)
Puerco flaco gruñe todo el año. Świnia pomrukuje, bo swój koniec
czuje. (PS)
COCODRILO
477. Llorar lágrimas de cocodrilo. Wylewać / ronić krokodyle łzy.
CONEJO
478. Dos por el conejo pelean, y llega Gdzie dwóch się bije / kłóci, tam
un tercero y se lo lleva. trzeci korzysta.
Dwóch o królika wdało się w spór,
przyszedł trzeci, buch go w wór. (MP)
Parafraza słów Chrystusa z Ewangelii według św. Mateusza: „Nie miećcie pereł waszych przed
28
wieprze” (Mt 7, 6).

479. El conejo ido, el consejo venido. Próżna rada po szkodzie.

Después del conejo, viene el consejo. Mądry Polak po szkodzie.
Szukaj wiatru w polu.
Nim się dogadali, przepadł królik
w dali. (MP)
Gdy zając już w lesie, rozum radę
przyniesie. (PS)
480. Se han matado de esta manera: Królika tam zabili, gdzie pokornie
el conejo donde servía, y la liebre służył; zająca ustrzelili, gdy się
donde amanece el día. z chaszczy wynurzył. (PS)
CORDERO
481. Cuando el cordero nace, Jagnię na świat przyszło, dukata
un ducado vale. przyniosło. (PS)
482. La oveja mansa, cada cordero Pokorne cielę dwie matki ssie
la mama. (a harde ani jednej).
Corderillo manso, la mama
a su madre y a otras cuatro ajenas.
CUERVO
483. Cría cuervos y te sacarán Odegrzej żmiję, potem cię ugryzie.
los ojos. Wyhodować żmiję na własnym łonie
/ na własnej piersi.
Hoduj, człeku, kruki, któryś ci oczy
wyłupi. (MP)
484. De mal cuervo, mal huevo. Złe kruki, złe jaja.

Z kruka łabędź, drozd z kawki
nie wychodzi.
CUQUILLO
485. Cantó el cuquillo, y descubrió Oj, nie kukaj, kukułeczko, bo odkryją
su nido. twe gniazdeczko. (MP)
ERIZO
486. Al erizo, Dios lo hizo. Jeż stworzenie Boże też. (MP)
Cuando Dios dio púas al erizo, bien
supo lo que hizo.
GALGO
487. Al mejor galgo se le escapa Czasem zając śmiga chyżej niż
una liebre. najszybszy wyżeł. (MP)
488. “Algo es algo”, dijo al ver „Niźli nic, lepsze coś” – warknął chart,
el hueso el galgo. gdy ujrzał kość. (PS)
489. Cuando salta la liebre, no hay Niech trop zająca chart złapie,
galgo cojo. zapomni o kulawej łapie. (MP)
GALLINA
490. Acostarse con las gallinas Chodzi spać z kurami, wstaje
y levantarse con los gallos. z kogutami. (MP)
491. Cuando meen las gallinas. Na święty nigdy.

Prędzej mi kaktus na dłoni wyrośnie.
492. Estar / Sentirse como gallina Błąka się jak kurka z cudzego
en corral ajeno. podwórka. (MP)
Na cudzym podwórku i kura marnie
grzebie. (PS)
493. Gallina ponedora y mujer Dobra nioska, cicha żona –

silenciosa, valen cualquier cosa. nieoceniona. (MP)
494. Gallina que mucho canta, pocos Kura, która dużo gdacze, mało jajek
huevos pone. znosi.
495. Gallina que no pone y mujer Na cóż gospodarzowi kokosz, co się

que no pare, para el labrador poco nie niesie, i baba, co synów nie rodzi?
vale. (MP)
496. Grano a grano hincha la gallina Tu nasionko, tam ziarenko, pęcznieje

el papo. kurze gardełko. (MP)
497. La gallina de mi vecina más Kura sąsiada jest zawsze tłustsza niż
huevos pone que la mía / más gorda własna gęś.
está que la mía. Krowa skradziona ma wielkie wymię.
La cabra de mi vecina más leche
da que no la mía.
498. Matar la gallina de los huevos Zdechła kurka, co złote jajka niosła.
de oro. Umarła kokosz, która złote jajka niosła.
Zarżnąć kurę, która złote jajka nosi.
499. No hay que contar con el huevo Niedźwiedź w lesie, a skórę jego
antes de poner la gallina. sprzedają.
500. Una gallina ciega, halla a veces I ślepej kurze trafi się ziarnko.
un grano de trigo.
501. Unos crían las gallinas, y otros Jeden krowę za rogi trzyma, drugi
se comen los pollos. ją doi.
Uno levanta la caza, y otro la caza. Jedni kury hodują, inni kurczaki
smakują. (FŚ)
GALLINA / GALLO
502. Triste está la casa donde Źle w tym domu się dzieje, gdzie
la gallina canta y el gallo calla. kogut milczy, a kura pieje.
Gdzie kura gdacze, tam kogut milczy.
GALLO
503. A quien no sirva para gallo, Nie spisuje się w kurniku, to oskubać
capallo29. i po krzyku. (MP)
504. Cada gallo canta en su muladar. Każdy kogut na swych śmieciach

śmielszy.
505. Gallo cantor, acaba en el asador. Koguta, co najgłośniej pieje, kucharz

na rożen pierwej nadzieje. (MP)
506. Gallo que no canta, algo tiene Nie piał kogut kukuryku, widać coś
en la garganta. mu tkwi w przełyku. (MP)
Capallo: caparlo (castrar).
29
507. No cantan bien dos gallos Dwa koguty na jednych zniosą się /
en un gallinero. nie zgodzą się śmieciach.
Dos gallos en un gallinero, el uno
es rey y el otro es siervo.
508. Un buen gallo siempre está flaco. Dobry kogut zawsze chudy.
GATO / GATA
509. A gato viejo, rata tierna. Rozkochał się jak kot w myszce.
A zorra vieja, gallina tierna. Kocurowi staremu świeżej myszki
trzeba. (PS)
510. Al gato, por ser ladrón, Nie wyganiaj kota, choć hultaj
¡no le eches de la mansión! i niecnota. (PS)
Gato que no caza, ¿para qué
lo tenemos en casa?
511. Buen amigo el gato, sino que Liże jak kot, a drze jak wilk.
araña. Dobry przyjaciel kot bury, gdyby nie
Regala a la gata, y saltarte te pazury. (PS)
ha a la cara.
El can que mucho lame, saca sangre.
512. Cuando el gato no está en casa, Myszy harcują, gdy kota nie czują.
los ratones bailan.
Muérense los gatos, regoncíjanse
los ratones.
Holgad, gallinas, que el gato está
en vendimias.
513. Dar gato por liebre, no solo Nie kupuj kota w worku.
en las ventas suele verse. Sprzedawać kota w worku.
Véndese el gato por liebre, con Oto pieczony zając, rzekł karczmarz,
su pebre. kota podając. (MP)
514. De noche, todos los gatos son W nocy wszystkie koty są czarne.
pardos.
En lo oscuro, to es uno.
515. El gato no tiene amo. Koty chodzą własnymi drogami.

Kot nie wie, co to pan. (PS)
516. Gato con guantes no caza Nie każdy kot łowny.

ratones. Nie złowi kot myszki, gdy ma
Gato maullador, nunca buen cazador. rękawiczki. (PS)
517. Gato escaldado de agua fría Pies nie wraca, gdzie mu raz dobrze
huye. skórę obito.
518. Hasta los gatos quieren zapatos. Kocie łapki w aksamitnych

Hasta los escarabajos tienen tos. trzewiczkach.
Rad by kot w butach chodził. (PS)
519. La hija de la gata, ratones mata. Kociak to młoda kotka; co zrobi,

jak mysz napotka? (MP)
GOLONDRINA
520. Una golondrina no hace verano. Jedna jaskółka wiosny nie czyni.
Una lluvia no hace invierno.
GORRIÓN
521. Dos gorriones en una espiga Na jednym kłosie dwa wróbelki siedzą;
hacen mala miga / no hacen miga. pewnie, biedaki, sobie nie podjedzą. (MP)
Dos pardales en una espiga, nunca Jeden kłos, dwa wróbelki – bankiet
liga. je czeka niewielki. (MP)
GUSANO
522. Lo que han de comer gusanos, Niech się glistom nie dostanie, co
que lo disfruten cristianos. mogą zjeść chrześcijanie. (MP)
Nim się robakom ta strawa dostanie,
niech się pokrzepią nią chrześcijanie.
(MP)
HORMIGA
523. Cada hormiga tiene su ira. I mucha ma żółć w sobie.
I biedna mucha ukąsi / broni się.
I mrówkę może krew zalać. (AS)
524. Del mal de asno se queja Skarży się mrówka, że osła boli
la hormiga. główka. (PS)
525. Imita a la hormiga, si quieres Tylko mrówczą pracą ludzie się

vivir sin fatiga. bogacą. (PS)
No hay mejor doctrina que
la de la hormiga.
LECHÓN
526. Quien nace lechón, muere Kto się prosiątkiem urodzi, świnią
cochino. ze świata schodzi. (PS)
LEÓN
527. Cuando el león muere, Zdechłego lwa i zające się nie boją.
se le mean encima las liebres. Zdechłemu lwu łacno włosy
z brody skubać.
I zajączek śmiały, gdy lew w klatce.
528. Está hecho un león. Lew w niego wstąpił.

Se volvió un león. Kipi ze złości.
529. No es tan bravo / tan fiero Nie taki lew srogi, jak go malują.
el león como lo pintan.
530. Por las uñas se conoce el león. Lwa z pazura poznać.
LIEBRE
531. A muchos perros, liebre Wśród serdecznych przyjaciół
muerta. psy zająca zjadły. (Ignacy Krasicki)
532. Coger liebres tocando el tambor, Choćbyś myśli miał gorące, nie chodź
a ningún loco se le ocurrió. z bębnem na zające. (PS)
533. La liebre es una centella, Biada zającowi, na którym się

pero el galgo corre más que ella. młode charty zaprawiają.
Mucho corre la liebre, pero más Zając mknie błyskawicą, szybciej
el galgo, pues la prende. charty, co go chwycą. (MP)
A la larga, el galgo a la liebre mata.
534. Quien sigue dos liebres, ambas Kto dwa zające goni, żadnego
pierde. nie chwyci / pochwyci.
Quien dos liebres sigue, tal vez caza
una, y muchas veces ninguna.
LOBO
535. Cuando un lobo come otro, Już to głód, gdy wilk wilka kąsa.
no hay que comer en el soto. Już to źle, gdy wilk wilka źrze.
536. El hambre echa al lobo Głód wygoni wilka z lasu.

del monte. Głodny jak wilk.
537. El lobo está en la conseja. O wilku mówią, a wilk przed

drzwiami.
O wilku mowa, a wilk tuż tuż.
538. Estar en la boca del lobo. Być w lwiej paszczy.
539. Lo que la loba hace, al lobo Co czyni wilczyca, to wilka zachwyca.

le place. (PS)
540. Lobo a lobo no se muerden. Wilk wilka nie kąsa, gdy krzywdy
Un lobo a otro no se muerden; od niego nie ma.
un hombre a otro, mil veces. Pies psa nie zje.
Nunca el perro muerde a la perra. Nie ugryzie wilk wilka; człowiek
człowieka – co chwilka. (PS)
541. Muda el lobo los dientes, Wilk niech jak wilk żyje, w lisią skórę
y no las mientes. się nie skryje.
Jako wilka, tak i ptaka natura ciągnie
do lasu.
Trudno z wilka uczynić barana.
Trudno wilkiem orać.
542. “Palabra”, dijo el lobo a la cabra. Mów wilkowi pacierz, a wilk woli
kozią macierz.
Nie żąda owca od wilka ratunku.
Nie wierz wilkowi, choć zabity.
543. Quien con lobos anda, a aullar Kto chce z wilkami przestawać,
se enseña / al año aúlla. musi wyć jak one.
544. Son lobos de la misma camada. Jeden drugiego wart, taki sam z piekła
czart. (PS)
MOCHUELO
545. Cada mochuelo a su olivo. Być na własnych śmieciach.
Jak sobie pójdźka dziuplę znajdzie,
to gdzie indziej nie pójdzie. (MP)
MONO
546. Aunque la mona se vista Małpa zawsze będzie małpą, choćby
de seda, mona se queda. i w jedwabiu.
Choć jedwabie ubranie, małpa małpą
zostanie. (MP)
547. Todos se ríen del mono, Kto lusterko małpom daje, sam się
y él de todos. taką małpą staje.
Każdy się śmieje, jak małpę widzi,
a ta ze wszystkich sobie szydzi. (MP)
MOSCA
548. A la olla que hierve ninguna Póki się zupa na ogniu warzy, mucha
mosca se atreve. się do niej zbliżyć nie odważy. (MP)
549. Aramos, dijo la mosca al buey. Uczepiło się gówno okrętu i mówi:
płyniemy.
Rzekł giez do wołu: zaorzmy pospołu.
(MP)
550. En boca cerrada no entran W zamkniętą gębę mucha nie wleci.

moscas. (MP)
Kto nie strzępi języka, much się
nie nałyka. (MP)
551. Más moscas se cogen con miel Łatwiej ściągniesz muchy do miodu
que con hiel / vinagre. niż do octu.
552. Por si las moscas (vuelan). Na wszelki wypadek.

Jak by się muchy zwiedziały (toby
używanie miały). (MP)
553. Si matas una mosca en marzo, Zabij muchę zbudzoną marcowym

no tendrás que matar mil en mayo. słońcem, nie będziesz w maju walczył
z tysiącem. (MP)
MOSQUITO
554. Zumbido de mosquito, música Komarów bzykanie brzmi jak tycich
del violín chiquito. skrzypek granie. (MP)
MULA
555. De la mula que hace “hin”, Od krnąbrnej mulicy, od baby
y de una hija que habla latín, libera łacinnicy, libera nos Domine. (MP)
nos Domine.
556. No hay mula sin tacha alguna. Nic nie jest bez ale.
557. O en la oreja o en el rabo, Słoma mu z butów wyłazi.

la mula parece asno. Czy to z tyłu, czy to z przodu, znać,
że muł z oślego rodu. (MP)
Choćbyś ogon spuścił, zdradzą cię
uszyska: gdyś muł, to ci osła
kompanija bliska. (PS)
Czy oślica, czy mulica, nie pasuje jej
spódnica. (PS)
OVEJA / OVEJILLA
558. Cada oveja con su pareja. Nie zda się baran kozie i kaczka
nie chce kruka.
Lgnie swój do swojego.
Dobrali się w korcu maku.
Każde zwierzę parę sobie dobierze. (MP)
559. La oveja que ha de ser del lobo, Losu koniem nie przeskoczysz.
es fuerza que lo sea. Jak którą owcę wilk ma zjeść, to ją zje
Piel de oveja, carne de lobo. i cześć. (MP)
560. Loca es la oveja que al lobo Nie żąda owca od wilka ratunku.
se confiesa.
561. Oveja que bala, bocado (que) Kto dużo gada, robi mało.
pierde. Owieczka beczała, a stado się pasło,
teraz by jeść chciała, ale słońce zgasło.
(MP)
562. Ovejas bobas, por dó va una, Jak jedna krowa ogon podniesie,
van todas. to wszystkie za nią.
Donde una cabra va, allá quieren Pędzą owce głupie choćby w przepaść,
ir todas. byle w kupie. (MP)
563. Por Nadal, toda oveja Na Boże Narodzenie do domu wraca

a su corral30. każde stworzenie. (PS)
564. Quien tiene ovejas, tiene Kto ma owce, skarb posiada: owca
un tesoro, comen hierbas sieje złotem, chociaż trawę zjada. (PS)
y cagan oro. Owce dostatek dają: gryzą trawę,
złotem srają. (PS)
565. Si el pastor duerme, la ovejilla Błąkają się jak owce bez pasterza.
se pierde. Gdzie owce giną, tam powinien
i pasterz.
Gdy zaśnie pasterz, owieczki się
pogubią. (PS)
566. Una oveja mala, el rebaño Jedna parszywa owca całe stado
entero daña. zarazi.
Cabra roñosa, daña a otra.
PÁJARO / PAJARILLO / PAJARITO

567. A chico pajarillo, chico nidillo. Małych ptaków małe gniazda.
568. A pájaro durmiente, tarde Pieczone gołąbki nie wlecą same

le entra el cebo en el vientre. do gąbki.
Zbudź się, ptaszku, bo muszka sama
nie wpadnie do brzuszka. (MP)
Przysłowie katalońskie, notowane już w XVI wieku. W oryginalnej wersji: Per Nadal, cada
30
ovella a son / al seu corral.

569. Al pajarillo, la lengua Śpiewaj, ptaszku, głos cię zdradzi,

le es cuchillo. na mój stół cię zaprowadzi. (MP)
Ptasie trele, gardło, nóż – i już. (PS)
570. Cada pajarito tiene su higadito. I robak piśnie, gdy go przyciśnie.
571. El pájaro ya voló. Ptaszek się wymknął.

I po ptakach.
572. En los nidos de antaño no hay Co było, minęło / już nie wróci.
pájaros hogaño. Próżno ptasząt wypatrywać
w niegdysiejszych gniazdach. (MP)
Gdzie onegdaj słowiki, dziś zeschłe
patyki. (MP)
573. Más vale pájaro en mano que Lepszy wróbel w garści niż gołąb
ciento / que buitre volando. na dachu / dzięcioł na sośnie.
574. Matar dos pájaros de un tiro / Upiec dwie pieczenie na jednym

de una pedrada. ogniu / rożnie.
575. Pájaro de mal natío, el que Zły to ptak, co własne gniazdo

se ensucia en su nido. plugawi / kala31.
576. Pájaro viejo no entra en jaula. Starego wróbla na plewy nie złapiesz
/ nie nabierzesz.
Za stary ze mnie / z niego wróbel
na takie plewy.
577. Poco a poco hace el pájaro Tutaj trawka, tam badylek, powoli
su nidillo. ptak gniazdko wije. (MP)
578. Por el canto se conoce al pájaro. Znać ptaka po głosie / po pierzu.

Każdy ptak według nosa swego
śpiewa.
Jaki ptaszek, takie śpiewy.
Norwid wszak postawił swym rodakom aktualne do dziś pytanie: „Czy ten ptak kala gniazdo,
31
co je kala, czy ten, co mówić o tym nie pozwala?”.

579. Quien pájaro ha de tomar, Cichutko nastawiaj sieci, inaczej

no ha de ojear. ptaszek nie wleci. (PS)
Quien pájaros quiere cazar,
no ha de vocear.
PALOMO
580. No están los palomos para que Nie dla psa kiełbasa, nie dla kota szperka.
los atrapen las zorras. Mam w gołębniku tłuste gołębie, lecz
wiedz, lisico, że nie dla ciebie. (MP)
PAPAGAYO
581. Hablar como un papagayo. Pleść jak najęty.
Gadać ile wlezie.
Ale z ciebie pleciuga.
PATO
582. ¡Al agua, patos! Dalej, do dzieła!
Kaczki, na wodę! (MP)
PERRO / PERRA / PERRITO

583. ¡A otro perro con ese hueso! Za stary ze mnie wróbel na takie plewy.
Nie dla mnie ta kość, ja mam jadła
dość. (PS)
584. A toda hora el perro mea Na zawołanie pies nogę podniesie,

y la mujer llora. baba we łzach stanie. (MP)
Tak jest w każdej godzinie i nie będzie
inaczej, pies sikać potrzebuje,
niewiasta wybuchnąć płaczem. (PS)
585. Al cabo de un año, el perro Nie potrzeba czasu wiele, by pies był
se parece a su amo. jak właściciele. (MP)
586. Al perro flaco, todo son / Złemu furmanowi i biczysko za długie.

se le vuelven pulgas. Złej tanecznicy i rąbek w spódnicy
Perro flaco todo es pulgas. zawadzi.
Chudego psa pchły najszybciej obsiądą.
(PS)
587. Cada perro tiene su garrote. Kto chce psa uderzyć, kij zawsze
znajdzie.
588. El perro del hortelano, que Pies ogrodnika sam nie zje i innym
ni come ni deja comer. nie da.
El perro del hortelano ni come Jak pies ogrodnika: sam nie zje
las berzas ni las deja comer al amo / i komu nie da.
al extraño. Pies na kości leży, sam nie je
i drugiemu nie da.
589. El perro y el niño, donde Pies tak jak dzieci – pogłaszcz go,
les hacen cariño. to przyleci. (PS)
590. Ládreme el perro, Psie głosy nie idą pod niebiosy.

y no me muerda. Psy szczekają, karawana jedzie
dalej.
591. Mucho te quiero, perrito, pero Bardzoś mi miły, pieseczku, ale chleba
pan, poquito. – po troszeczku. (MP)
592. Muerto el perro, se acabó Zdechły pies nie kąsa.

la rabia. Ząb wyrwany nie boli.
Perro muerto no muerde.
593. Perro huevero, aunque Pies na jajka łasy nigdy się nie zmieni,
le quemen el hocico, sigue comiendo choćby zbierał pasy. (MP)
huevo.
594. Perro ladrador, nunca buen Pies, który szczeka, nie gryzie.
mordedor. Pies bojaźliwy więcej szczeka jak /
Perro que ladra no muerde. niż gryzie.
Perro que mucho ladra, poco Nie każdy kąsa, co wąsem trząsa.
muerde; pero bien guarda.
595. Qué triste está la perra cuando Smutna suka, co próżno psa szuka,
el perro le falta, pero más triste está smutniejszy pies, gdy zbyt rosła suka
el perro cuando la perra es más alta. jest. (MP)
596. Quien con perros se echa, con Kto się kładzie z psami, ten wstaje
pulgas se levanta. z pchłami.
Kto w psiej kompanii noc wita, pchły
go zbudzą nim dzień zaświta. (MP)
Na noc do psiego legowiska, to się,
bracie, rano iskaj. (MP)
PEZ
597. Como (el) pez en el agua. Jak ryba w wodzie.
Ryba w wodzie nie utonie.
Ma się jak pączek w maśle.
598. El pez que busca el anzuelo, Łap przynętę, rybko, to cię złapią
busca su duelo. szybko. (MP)
599. Por la boca muere el pez. Jest to cnota nad cnotami, trzymać
El pez por su propia boca język za zębami.
se condena. Nie otwieraj, rybo, pyszczka,
nie połkniesz haczyka. (MP)
600. Quien quiere peces, que se moje Jadłby kot ryby, ale nie chce ogona
el culo. moczyć.
PIOJO
601. Así se mete como piojo Przykleił się jak wesz do koszuli.
en la costura. Uczepił się jak rzep psiego ogona.
POLLO
602. Más quiero huevos hoy que Lepszy wróbel w garści niż gołąb
mañana pollos. na dachu / dzięcioł na sośnie.
Wolę dziś jajko sadzone niż jutro
kurczę pieczone. (PS)
POTRO
603. Si quieres saber lo que vale Nie wiesz, jak cenić wierzchowca
un potro, vende el tuyo y compra swego, sprzedaj go komu, a kup
otro. innego. (MP)
PUERCO
604. Al más ruin puerco, la mejor Najgłupszemu chłopu największe
bellota. kartofle się rodzą.
Najgorsze wieprze, gdzie koryto
najlepsze. (MP)
605. El vivir del puerco, corto Oto żywot godny wieprza: pieprzy
y bueno. wszystko, wszystko wpieprza. (PS)
PULGA
606. Hacer de una pulga un camello. Robić z igły widły.
Ze wszech stron pchłę oglądał
i dopatrzył się wielbłąda. (MP)
RANA
607. Canta la rana y baila el sapo, Kumkają żaby, tańczy ropucha,
y tañe la vigüela32 el lagarto. jaszczurka żwawo w fujarkę dmucha.
(MP, PS)
608. Cuando la rana críe / tenga pelo. Na święty nigdy.

Gdy się żabie włos zjeży… (MP)
RAPOSO
609. A raposo durmiente, Woli liszka się wyspać niźli się
no le amanece la gallina en el vientre. utrudzić? Z kurą w żołądku rano się
Al zorro durmiente, nunca le canta nie obudzi. (MP, PS)
el grillo en el vientre. Milszy sen liszce niż polowanie, to
przepadło śniadanie. (MP)
RATÓN
610. Acogí al ratón en mi agujero Raz myszy okaż dobre serce, już
y tornóse / volvióseme heredero. zamiast myszy masz spadkobiercę.
Huéspedes vinieron y señores (MP)
se hicieron.
Vigüela: vihuela.
32
611. Los montes van a parir, nacerá Góra mysz urodziła.

un ridículo ratón.
612. Más vale ser cabeza de ratón Lepiej mysią być głową niż u lwa
que cola de león. służyć za ogon.
613. Ratones, arriba, que no todo Myszki, do dziury! Pod tą białą mąką
lo blanco es harina. kryje się kot bury. (PS)
614. Tarde se arrepiente el rato33, Gdy kota zęby poczujesz, próżno,

cuando le tiene en la boca el gato. myszko, żałujesz. (PS)
TOREAR
615. No es lo mismo torear que ver Nie tak wygląda byk zza balustrady,
los toros desde la talanquera. jak oddalony na ostrze szpady.
No es lo mismo decir “moros vienen” (MP)
que verlos venir. Na odległość nie weźmiesz byka za
rogi. (AS)
616. Para torear y para casarse, hay W małżeństwie i na corridzie nic

que arrimarse. na odległość nie wyjdzie. (MP)
TORO
617. Ir a los toros y tomar el sol, Corrida i plażowanie – o tym marzą
es la mejor vida para el español. Hiszpanie. (MS)
618. Más cornadas /más que Często byk ubodzie, lecz kobieta –
los toros – PS/ dan mujeres. co dzień. (MP)
619. Pelean los toros, y mal para Gdzie byki wojują, tam żabom źle. (MP)
las ranas.
620. Toros y fiestas, malo para Walki byków, festyny – marny los dla
las bestias. gadziny. (MP)
Rato: ratón.
33
621. Toro muerto, vaca es. Tyle pożytku, co z byka: ani łoju,
ani mleka / ni mięsa, ni mleka.
Co zostało z byka? Kawał befsztyka. (MP)
Byk zabity, wołowina na stole. (PS)
622. Verse en los cuernos del toro. Być w opałach.

Nie ma innej drogi niż przez bycze
rogi. (MP)
TRUCHA
623. Las truchas y las mentiras, Jak zjeść pstrąga, to taaakiego, a jak
cuanto mayores, tanto mejores. łgać, to na całego. (MP)
Truchas y mentiras, poco valen si son Chudy pstrąg, drobny łgarz – mało
chicas. wart. (MP)
VACA / VAQUILLA / VAQUITA

624. Cuando te den la vaquilla, Po obietnicę trzeba na prędkim
acude con la soguilla. koniu jechać.
Cuando te dieren el anillo, pon Kuj żelazo póki gorące.
el dedillo. Jak ci krówkę chce dać ktoś, postronek
przy sobie noś. (MP)
625. La vaca bramadora, llama Krowa, która dużo ryczy, mało

al lobo que la coma. mleka daje.
Oveja que mucho bala, poco mama. Jak krowa za dużo ryczy, przyjdzie
wilk i ją uciszy. (MP)
626. ¿Vaquita tenéis? Aquí Co, krówkę chowacie? To zostanę

me quedo. w waszej chacie. (MP)
Macież jałóweczkę? Zabawię
troszeczkę. (MP)
VENADO
627. Porfía mata venado, que Kto na jelenia do boru, rzuca w chacie
no montero cansado. wór zmęczenia, bierze w drogę wór
Mata la caza el porfiado, uporu. (MP)
no el cazador cansado. Żeby jelenia ustrzelić w boru, mimo
zmęczenia, trzeba uporu. (MP)
YEGUA
628. La coz de la yegua no hace mal / Matka miła, choćby biła.
no lastima al potro. Lepiej, jak matka bije, niż macocha
Coces de yegua, amor es / amores głaszcze.
para el rocín. Nie krzywdzi klacz źrebaka, gdy mu
da kopniaka. (MP)
ZORRA
629. Buena zorra no come Złodziej w swojej wsi nie kradnie.
las gallinas de la vecina. Cwana liszka u sąsiada kur
El lobo dó mane, daño no hace. nie podkrada. (MP)
630. Cuando la zorra predica, Lisowi, choć już położony, jeszcze

no están seguros los pollos. nie dowierzaj.
631. La zorra, por la cola. Lisa po ogonie, a Żyda po mowie

poznać można.
Więcej czasem można lisim ogonem
niż lwim pazurem.
Przebiegłość sprytem, lisa za kitę. (MP)
632. No hay zorra con dos rabos. Żyła raz w odległych stronach lisica
o dwóch ogonach. (MP)
633. Mucho sabe la zorra, pero más Na chytrego lisa jest chytrzejsza
quien la toma. łapka.
Mucho saben los conejos, pero más Mądraś ty, lisico, mądrzejsi ci, co cię
los cazadores y los perros. chwycą. (MP)
V. DE AMORES, MUJERES Y HOMBRES
O MIŁOŚCI, KOBIETACH I MĘŻCZYZNACH
AMAR
634. Quien feo ama, hermoso Każda kochanka jest piękna.
le parece. Zakochanemu i koza Dianą34.
No hay amor feo, si es querido con Kto brzydkie miłuje, pięknymi je
deseo. maluje. (MP)
AMOR
635. Amor con amor se paga. Miłość z miłości się rodzi.
Kto miłuje, na miłość zasługuje. (MP)
636. Amor con amor se paga, Miłość bez pieniędzy – wrota do

y además con dinero. nędzy.
Kochanie drzwiami ucieka, gdy bieda
zajrzy oknem.
Gdy bieda wchodzi drzwiami, miłość
oknem wylatuje.
Za miłość miłością się płaci, trochę
grosza się też utraci. (PS)
637. Amor de niña, agua de cesto. Miłości u młodej co w koszyku wody.

(MP)
Uczuć w dzierlatce co wody w siatce.
(MP)
Odpowiednik łacińskiego Quisquis amat ranam, ranam putat esse Dianam (dosł. „Kto kocha
34
żabę, żabę uważa za Dianę”).

638. Amor que como entra sale, nada Tam wiedzie myśl płocha, gdzie się
vale. kto kocha.
Rychło się słaba zadyszy kobietka, gdy
za nią w pogoń bieży miłość lekka.
639. Amor quita amor. Miłością serce zranione, miłością

Un amor saca otro. ma być zleczone.
Na miłość – miłość jedynym jest
lekiem. (MP)
640. Amor trompero, cuantas veo, Miłość zdradziecka: dobra jej każda
tantas quiero. kiecka. (MP)
641. Amor y dinero nunca fueron Bardziej od pieniędzy potrzebujesz

compañeros. miłości.
Amor i Merkury nie chodzą razem
w konkury. (MP)
642. Amor y temor no caben Miłość z bojaźnią nie stoi, nie miłuje,
en un saco. kto się boi.
W afekcie większa moc niż
we wstydzie.
643. Amor y viento y ventura Miłość, szczęście, wiatr – szybko mkną

poco dura. w świat. (PS)
644. Cuando el hambre entra Zła miłość o głodzie, nie chce się
por la puerta, el amor huye por i wojewodzie.
la fenestra. Z miłości się chleba nie upiecze.
En acabándose la plata, el amor Ledwie głód klamkę naciśnie, miłość
se desbarata. oknem pryśnie. (MP)
645. Del mirar nace el amor, Miłość do serca wnika przez

y del no ver, el olvidar. spojrzenie; co z oczu niknie, trafi
w zapomnienie. (MP)
646. Desgraciado en cartas, Kto nie ma szczęścia w kartach, ma

afortunado en amores. szczęście w miłości.
Afortunado en cartas, desgraciado Kto w grze utraci, w miłości odzyska.
en faldas.
112 De amores, mujeres y hombres
647. El amor entra en cantos y sale Zła to miłość, po której żal chodzi.
en llantos. Ze śpiewem miłość się rodzi,
a zapłakana odchodzi. (MP)
Miłość cię wita ze śpiewem, ale
porzuca z gniewem. (MP)
648. El amor es ciego. Miłość jest ślepa.

Miłość o rozum nie pyta.
Miłość zaślepi, gdy się komu w łeb
wrzepi. (Mikołaj Rej)
Miłość jest ślepa, ślub jej wzrok
przywraca. (współczesne)
649. El amor es rey y reina sin ley. Miłość żadnego nie zna przywileju.
Jak przystało królowi, prawa miłość
stanowi. (MP)
650. El amor, la tos y el fuego Trudno miłość zataić.

no pueden estar encubiertos. Miłości, ognia, gruźlicy –
Amor y tose bien se conoce. nie utrzymasz w tajemnicy. (MP)
651. El amor nunca hizo ningún Kto do miłości skory, nie zważa na
cobarde. rygle ani zapory.
Miłość dodaje odwagi.
652. El amor y los celos son Nie ma miłości bez zazdrości.

compañeros.
653. El amor todo lo iguala. Miłość wszystkich równa.

Para el amor no hay edad. U amora każdy za terminatora.
654. El mal de amor, no lo cura Próżno się przed miłością chronić.

el doctor. Żadne doktory nie pomogą na
amory. (MP)
655. Los primeros amores son Pierwsza miłość najsłodsza.

los mejores. Pierwsza miłość ostatnią jest
szczęścia godziną.
656. Ni amor, ni señoría quieren Kochanie i panowanie nie cierpią

compañía. towarzystwa.
El amor y el reinar, nunca admiten
compañía.
657. No hay amor sin dolor. Kto chce kochać, cierpieć musi.
Mucho sufre quien bien ama. Kto pokocha, ten poszlocha.
Czym jest w potrawie sól, tym
w miłości ból. (MP)
Kto cię z serca miłuje, ten nieraz
strofuje. (MP)
658. No hay burlas con el amor35. Nie igra się z miłością.
659. Pues que el amor lo hace, Kto umarł w miłosnym zapędzie,

requiescat in pace. niech mu ziemia lekką będzie. (PS)
660. Quien trae flores, sabe de amores. Nosił kwiaty, przyśle swaty. (MP)
Amigo de amores, amigo de flores.
661. Siempre se vuelve al primer amor. Stara miłość nie rdzewieje.

Quien bien ama, tarde olvida. Stara miłość jak stara franca –
odnawia się.
662. Todo amor de mujer me agrada, Miła mi każda panna, byle nie
sino el de la monja y de la pintada. zakonnica lub pudernica. (MP)
BAILAR
663. Si Marina bailó, tome lo que Jak Marina tańcowała, niechaj bierze,
halló. co dostała. (MP)
BESAR / BESO
664. Beso las manos y los pies, – Całuję wam ręce i nogi, pani. –
señora. – Señor, en el medio está Panie, stacja pośrodku o wiele
la mejor estación. smaczniejsza. (Boy)36
35
To popularne przysłowie jest zarazem tytułem sztuki Pedra Calderona de la Barca. Polskiemu
odbiorcy kojarzy się jednak raczej z tragikomedią Alfreda de Musset On ne badine pas avec
l’amour, grywaną często w polskich teatrach.
36
Z Brantôme’a (Żywot pań swawolnych).
665. Boca besada no pierde ventura. Gdy ci, bracie, szczęście sprzyja, ust
spragnionych nie omijaj. (PS)
666. Por el beso empieza eso. Od pierwszego całusa przychodzi

pokusa. (MP)
667. Por el besar empieza la doncella Jeden buziak i dziewczyna staczać się
a resbalar. zaczyna. (MP)
CABELLO
668. Cabello largo, meollo corto. Długie włosy, krótki rozum.
Cabello luengo, y corto seso. U białych głów długie włosy, ale
rozum krótki.
CORAZÓN
669. A donde el corazón se inclina, Nogi tam poniosą, gdzie serce
el pie camina. poprowadzi. (PS)
670. Corazón sin amores, jardín sin Serce bez miłości jak drzewo bez liści.
flores. (MP)
671. En la frente y en los ojos se lee Twarz łacno wynurzy, co się w sercu
la letra del corazón. burzy.
672. Los ojos son el camino del Oko do serca okno.

corazón. Oko w miłości wodzem.
El corazón y los ojos nunca son
viejos.
El amor entra por los ojos.
673. Manos frías, corazón caliente. Zimne ręce, ale serce gorące.
Chłodne dłonie, w sercu płonie. (MP)
DAMA
674. Dama sin compañero, esperanza Nigdy biała głowa bez towarzysza
sin trabajo y navío sin timón, nunca ani nadzieia bez pracy, ani okręt
pueden hacer cosa que sea buena. bez steru nic nie mogą dokonać,
co by warte było.
(Boy, za Brantôme’em)
675. Mucho sabe la zorra, mas sabe Lis zna siła kunsztów, rozmiłowana
más la dama enamorada. biała głowa wiele więcey.
676. Ningunas damas lindas, Żadne cudne białe głowy,

o a lo menos pocas, se hazen viejas a przynamniey barzo mało takich,
de la cinta hasta abaxo. nie starzeią się od pasa ku dołowi.
DECIR “SÍ”
677. Una vez dije “sí”, y ciento Raz „tak” powiedziałem, po stokroć
me arrepentí. żałowałem. (PS)
ELLAS
678. Ni con ellas, ni sin ellas. Kto pojmuje żonę, już ten kłopot
¡Faldas! mal con ellas y peor sin ellas. miewa, ale zaś bez niej dom
niespory bywa.
One – zbyteczne, przecie konieczne.
(MP)
ENAMORADO
679. De enamorado a loco va muy W miłości i gniewie, co człowiek
poco. czyni, nie wie.
Człowiek zakochany, nieledwie
obłąkany. (MP)
680. Piensan los enamorados que Trudno miłość zataić.

tienen los otros ojos vendados. Wszystko w sobie zatai człowiek
bez trudności, wyjąwszy trunku
w głowie i w sercu miłości.
(Wacław Potocki)
681. Riñas / Iras de enamorados, Kto się czubi, ten się lubi.
amores doblados.
FALDAS
682. Faldas quitan barbas. Hej, panowie! Czapki z głowy
w obecności białogłowy. (MP)
683. Por las faldas se va Ten się pnie z piórem, ów z mieczem,
a las montañas. trzeci po sukni kobiecej. (MP)
Más consiguen faldas que pluma Chcesz zajść wysoko?
ni espada. Na spódniczkach zawieś oko. (PS)
FEA
684. Fea con gracia, mejor que Brzydula z wdziękiem dorówna
guapa. pięknej. (MP)
685. La suerte de la fea, la bonita Uroda bez przyjemności nie pociąga

la desea. wielu gości.
Urody dość, a serca mało.
Prędzej brzydka szczęśliwa, niż ta
urodziwa. (MP)
686. No hay olla tan fea que no tenga Każdy garnek znajdzie swoją
su cobertera. pokrywkę.
A cada olla, su cobertera. Każda potwora znajdzie (swojego)
amatora.
Każda pokraka znajdzie chłopaka.
687. No hay pocos años feos Nic nie trwa wiecznie.

ni muchos hermosos. Młode lata zielone, stare
No hay quince años feos. pomarszczone. (MP)
No hay moza fea ni vieja hermosa. Młody pień gładki, stary spękany.
(MP)
FEALDAD
688. Fealdad no es castidad. Brzydka nie znaczy cnotliwa. (PS)
De la fea, su mejor guarda es que
lo vea.
FINA Y GUAPA
689. Búscala fina y guapa, que gorda Ty bierz smukłą i ładną, a już ci się
y fea ella se pondrá. sama zmieni w tłustą i szkaradną.
(MP)
GALÁN
690. Galán atrevido, de las damas Amant zuchwały budzi damskie
preferido. zapały. (MP)
Ni en la cama ni en la mesa es útil
la vergüenza.
GARRIDO
691. Garrida es la tendera, y nadie Przy gładkiej sprzedawczyni sprzedaż
regatea. idzie gładko. (PS)
HEMBRA
692. Por la mañana, la siembra; Rano za pługiem, wieczorem za
y por la tarde, la hembra. spódnicą. (PS)
HERMOSURA
693. La flor de la hermosura como Uroda rzecz nietrwała.
la flor de mayo dura. Krasa białogłowy tyle trwa, co kwiat
La hermosura poco dura. majowy. (MP)
HOMBRE
694. El hombre es fuego, la mujer, On – żar, ona – trawa sucha;
estopa; llega el diablo y sopla. przyjdzie diabeł i podmucha. (MP)
695. El hombre y el oso, cuanto más Nie trzeba oceniać męża po

feo, más hermoso. urodzie.
Żeby chłop był jak wrona, zawsze
żonie obrona.
Mężczyzna powinien być tylko
troszkę ładniejszy od diabła,
a panna tylko troszkę brzydsza
od anioła.
Chłop i niedźwiedź wtedy ładny,
gdy szkaradny. (MP)
696. Hombre delgado, Dobry kogut zawsze chudy.

y no de hambre, es más fuerte. Dobry kogut nie tyje.
697. Hombre velloso, o rico / Mąż włochaty – rozpustnik albo

valiente o lujurioso. bogaty. (MP)
El hombre peloso, o tonto
o venturoso.
698. No son hombres todos los que Nie każdy obszczymurek może się
mean en la pared. mężczyzną mienić. (MP)
IRSE
699. Si te vas y me dejas, déjame Skoro chcesz ode mnie odejść, zostaw
unas calzas viejas. choć stare gacie na osłodę. (MP)
MANOS BLANCAS
700. Manos blancas no ofenden. Białe dłonie honoru nie plamią. (MP)
Manos blancas no ofenden, pero Kobiece paznokcie męskiego honoru
duelen. nie drasną. (MP)
Mano blanca no es ingrata.
MEDIAS
701. Medias caídas, vergüenza Dość spuścić pończoszkę, już wstydu
perdida. ni troszkę. (MP)
Gdy pończoszki zrzucone, to i wstyd
na stronę. (PS)
MOZA
702. A la buena moza no la busques Dobrej dziewki nie szukaj na
en romería, sino en su traje odpuście, lecz w powszedniej chuście.
de cada día. (KS)
703. Más tira moza que soga. Silniej ciągnie dziewucha od tęgiego
Más pueden dos tetas que cien łańcucha. (MP)
carretas.
Más tiran nalgas en lecho que bueyes
en barbecho.
704. Ni sábado sin sol, ni moza sin Na to się dziewczęta rodziły, żeby
amor (ni viejo sin dolor). chłopców zwodziły.
No hay sábado sin sol, ni doncella Dziewica, gdy zakochana, nie zna
sin amor, ni moneda que no pase, nad sobą żadnego pana.
ni puta que no se case. Rzecz to niemożliwa: sobota bez
słoneczka, dzieweczka bez miłości,
stary bez dolegliwości. (MP)
MUJER
705. A la mujer brava, la soga larga. Gdy ci bryka żonka, popuść
A la mujer y a la cabra, soga larga. postronka. (PS)
706. A la mujer casta, Dios le basta. Żony szukamy dla jej cnoty,
a nałożnicy dla jej urody.
Cnotliwej białogłowie jeno Pan Bóg
w głowie. (PS)
707. A la mujer y al ladrón, quitarles Dla złodzieja, dla kobiety – nie dawaj
la ocasión. do grzechu podniety37. (PS)
708. A la mujer y a la viña, el hombre Winnica i kobita w męskich rękach

la hace garrida. rozkwita. (MP)
709. A las mujeres, o matarlas Są na kobiety dwa pewne sposoby:

o dejarlas. zabić lub wybić je sobie z głowy. (MP)
710. A las mujeres, por lo que Kobieta ma tyle lat, na ile wygląda,
parecen. mężczyzna – na ile się czuje.
711. Algunas mujeres son de natura Niektóre białe głowy są przyrody

de ánguilas en retener, y de lobas węgorza, gdy się ie chce utrzymać,
en escoger. a zaś wilczycy, gdy sobie szukaią
pary. (Boy, za Brantôme’em)
Ale, jak zauważa polskie przysłowie na podobny temat, „Cnota pilnowana diabła warta”.
37
712. Asnos y mujeres, por la fuerza Orzech, osioł, niewiasta jednym

entienden. trybem żyją, nic dobrego niewarte,
kiedy ich nie biją.
Kiedy mąż żony nie bije, to w niej
wątroba gnije.
Kto dobrze kocha, ten tęgo bije.
Jak kosy nie wyklepiesz, a baby
nie przetrzepiesz, to nie chce kosić
kosa, a baba zła jak osa. (MP)
713. Casa sin mujer y barca sin Kobiety podnoszą i niszczą domy.
timón, lo mismo son. Na żonie stoją trzy węgły domu,
a czwarty na mężu.
Okręt bez steru, dom bez gospodyni –
co chce, to czyni. (MP)
714. Compuesta, no hay mujer fea. I kołek ubrać, to ładniejszy.

Bien tocada, no hay mujer fea. Ładnej twarzy i w garnku do twarzy.
A oscuras no hay mujer fea. /ale:/ Nie pomoże malowidło, kiedy
panna jak straszydło.
Nie pomogą szminki, mody, kiedy
pannie brak urody.
715. Cuando de las mujeres hables, Gdy o kobietach mówić zaczynasz,

acuérdate de tu madre. miej własną matkę przed oczyma.
(MP)
Wspomnij o matce, gdy gadasz
o dzierlatce. (KS)
716. Dolor de mujer muerta dura Żałoba po żonie kończy się za

hasta la puerta. progiem. (MP)
Dolor de viudo, corto y agudo.
717. Donde hay mujeres, hay pesares Nieszczęście półnieszczęściem bywa

y placeres. z dobrą żoną, a radość z nią dzielona
zawsze podwojoną.
Gdzie płeć piękna gości, są zgryzoty,
są radości. (MP)
718. En cojera de perro y en llanto Łatwiej widzieć kobietę we łzach niż

de mujer no hay que creer. gęś w trzewiczkach.
Łzy – broń kobieca.
Nie ufaj psu, gdy kuleje, ni kobiecie,
gdy łzy leje. (MP)
719. Esa /= mujer/ habla hasta Mąż żony nigdy nie przegada.
debajo del agua. W zgromadzeniu kobiet najłatwiej
De mujer parlera, ningún bien o mówcę, najtrudniej o słuchacza.
se espera. Jak drzwi, które nie skrzypią,
tak żona, która milczy –
najprzyjemniejsza.
Ucho, nie oko, ma wybierać żonę.
720. Gallinas y mujeres, entre cuatro Kobiety i kury – między cztery mury.
paredes. (PS)
721. La mayor dicha o desdicha Dobra żona to wielkie

del hombre es la mujer. błogosławieństwo, zła żona to wielkie
przekleństwo.
722. La mujer buena no tiene ojos Dobrze czasem, gdy mąż ślepy,
ni orejas. a żona głucha.
Mądra żona ani widzi, ani słyszy. (PS)
723. La mujer buena y leal Lepiej wziąć skarb w żonie niż

es tesoro real. za żonę.
Żona męża korona.
/ale:/ Sprytna żona rządzi mężem
nawet, gdy jest mu posłuszna.
724. La mujer del ciego, ¿para quién Żona ślepego – czyż stroi się dla
/ para qué se afeita? niego? (MP)
Dla kogóż to, mili moi, żona ślepca
tak się stroi? (MP)
725. La mujer es animal imperfecto. Kobieta jest stworzeniem ułomnym.

(MP)
726. La mujer es como el melón: Gdy wybierasz żonę, to tak jak

si es bueno, no hay cosa mejor, z melonem: albo trafisz doskonale,
si es malo, no hay peor. albo nie utrafisz wcale. (MP)
El melón y el casamiento ha de ser
acertamiento.
Mujeres y manzanas, muchas son
podridas que parecen sanas.
727. La mujer es la mitad del Białogłowa – człowieka połowa.

hombre. (MP)
Białogłowa – mężczyzny druga
połowa. (MP)
728. La mujer honrada, la pierna Kobiecie bez fartucha jak krowie

quebrada, y en casa. bez ogona.
Mujer casada, pierna quebrada. Kobiecie na zimę kożuch, na lato
dziecię.
Uczciwa / Cnotliwa żona, noga
przetrącona, za próg ani kroku. (MP)
729. La primera mujer, escoba; Pierwsza żona – służąca, druga żona

y la segunda, señora. – pani, trzecia żona – władczyni.
Pierwsza żona od Boga, druga
od ludzi, trzecia od diabła.
Pierwszej żonie ścierka; dla drugiej –
zwierciadło. (PS)
730. La mujer y el huerto no quieren Rzeczpospolita i żona przez dwóch

más que un dueño. źle bywa rządzona.
Czy to sad, czy też niewiasta, jeden
ogrodnik i basta. (MP)
731. La mujer y la guitarra, antes Kochaj żonę całą duszą, a trzęś nią
de usarla templarla. jak gruszą.
Mujeres y guitarras, es menester Coś winien gitarze, winieneś i pannie:
mucho tino para templarlas. zanim jej użyjesz, nastrój wpierw
No me toques, que no soy vihuela. starannie. (MP)
732. La mujer y la naranja, lo mejor Kobiety nie bij nawet kwiatem.

es no apretarla38. /ale:/ Żona jak mięta – im mocniej
Al amigo y al caballo, no apretarlo. się ją mnie, tym więcej pachnie.
Mało zyska, kto nadto kobietę lub
owoc naciska. (MP)
Nacisk za duży pomarańczom
i niewiastom nie służy. (MP)
733. La mujer y la sardina, cuanto Mała dziewka do pieszczoty, wielka

más pequeña, más fina. do roboty.
La mujer y la sardina, pequeñina. Dziewczynka i sardynka, im
La mujer y la sardina, mientras más drobniejsza, tym smaczniejsza. (MP)
salada, más dañina.
La mujer y la sardina, de rostros
al fuego.
734. La que no se agacha por Szpilka upadnie, kobieta prawdziwa

un alfiler, no es mujer. zaraz się na nogi zrywa. (MP)
735. Las mujeres, donde están Z kobietami wielka bieda, ale bez
sobran, y donde no están, faltan. nich / lecz bez kobiet żyć się nie da.
736. Lo que el diablo no puede, Gdzie diabeł nie może, tam babę
la mujer lo hace fácilmente. wyśle.
La mujer puede tanto que hace pecar Taka moc w kobiecie, że i świętego
a un santo. do grzechu przywiedzie. (MP)
737. Mujer devota, no la dejes Jak żona pobożna, samej puszczać

andar sola. nie można. (MP)
738. Mujer sin varón y navío sin Okręt bez steru – głupota, baba bez
timón, nada son. chłopa – miernota. (MS)
739. Mujeres hombres, una Jedna na pięćdziesiąt, istny chłop

de cincuenta; hombres mujeres, w spódnicy, a co bab w portkach,
se pierde la cuenta. tego nikt nie zliczy. (MP)
Ludowa copla hiszpańska ostrzega: „Naranjas y mujeres/ no se han de apretar,/ que estruján-
38
dolas mucho,/ vienen a amargar”.

740. Ni ensalada cruda, ni mujer Goła dziewucha – surowa pietrucha.

desnuda. (MP)
Sałatki i panie cenią szatki
i przybranie. (MP)
741. No hay mujer tan alta que Nawet święta gustuje

no huelgue39 ser mirada. w komplementach. (MP)
I najwynioślejsza dama lubi, gdy jest
podziwiana. (MP)
Wysokie urodzenie nie stanie za
uwielbienie. (PS)
742. No hay mujer tan buena como W cudzą żonę diabeł włożył dwie
la ajena. łyżki miodu, a w ślubną tylko jedną.
Nie pożądaj żony bliźniego swego
nadaremno. (współczesne)
743. No puede ser el guardar Łatwiej wór pcheł upilnować niż

una mujer. jedną kobietę.
Kto kobietę ustrzeże, ten się na
pajęczynie powiesi.
Kto myśli, że można upilnować
kobietę, do wariatów go oddać.
Niestety, nie upilnujesz kobiety. (FŚ)
744. Nunca muger aguda murió sin Nigdy obrotney niewieście

heredero. nie zmarło się bez dziedziców.
745. Por dondequiera que fueras, Gdziekolwiek losy / nogi cię poniosą,
ten de tu parte a las mujeres. bacz, by kobiety stały za tobą. (MP)
De Levante a Poniente, de las mujeres
seas pariente.
Huelge: se complace.
39
746. Quien a la mujer dice su secreto, Zachować w sekrecie najciężej jest

en la calle le pone. kobiecie.
Po całym mieście chodzą plotki
niewieście.
Trzymać kobietę za słowo,
a węgorza za ogon, na jedno
wychodzi.
Zaspokoić ciekawość kobiety, jest
to napełnić wodą przetak.
747. Quitada la candela, no hay Zgasiwszy świecę, wszystkie

mujer buena. niewiasty jednakie.
(Wacław Potocki)
Dość pogasić światła, a już każda
łatwa. (MP)
Dość zgasić świece, prysły skrupuły
kobiece. (MP)
Tyle cnoty, ile świecy. (AS)
748. Una mujer y un calendario solo Z kalendarza i kobiety – rok pożytku

sirven para un año. niestety. (MS)
Z kobietą jak z kalendarzem, co roku
trzeba zmieniać. (KK)
749. Viento, mujer y fortuna, Gust kobiet, pogody jesienne –

mudables como la luna. wszystko to odmienne.
Niewiasta odmienna rzecz.
Kobieta zmienną jest.
PASIÓN AMOROSA
750. Para la pasión amorosa, no hay Miłość góry przenosi.
difícil cosa. Kiedy coś znosić, to wytrwale, kiedy
kogoś kochać, to stale.
Dla zakochanego nie ma nic trudnego.
(PS)
PERA
751. Aunque non goste la pera Choć nie skosztuję gruszek, co mnie
del peral, en estar a su sombra kuszą, zaliż nie miło posiedzieć pod
es plazer comunal40. gruszą? (MP)
752. La buena moza es como la pera Dorodna dziewuszka jak soczysta

hermosa, que comiéndola da gana gruszka: ledwie jedną zjesz, a już
de otra. drugiej chcesz. (MP)
QUERER
753. Cuando quise, no quisiste; Z tym największy jest ambaras, żeby
y cuando quieres, no quiero. dwoje chciało naraz. (Boy)
Kiedy chciałem, ona nie; mnie
odeszło – ona chce. (MP)
754. Entre dos que bien se quieren, Gdzie się szczerze lubi dwóch,
con uno que coma, basta. dość jednemu pełny brzuch. (MP)
755. Quien bien te quiere, te hará Kto dobrze kocha, karci surowo.
llorar.
/SOLTERONA/
756. Quedarse para vestir santos. Stara panna wadzi się i z kamieniami
po drodze.
Nie znalazła kawalera, będzie
w kościele świętych ubierać. (MP)
Ołtarz stroić Maryi, Niepokalanej
Dziewicy – jedyne, co zostało
samotnej pannicy. (MP)
SUSPIRAR
757. ¿Suspiraste, Gerineldo? – Wzdychasz do mnie, jak to miło…
– No es suspiro, que es regüeldo. – Nie, tylko mi się odbiło. (PS)
Sentencja pochodząca z Libro de buen amor (1330–1343) Juana Ruiza, jedna z myśli przewod-
40
nich utworu.
UNA VEZ
758. Una vez al día es porquería; Raz, to i księdzu wolno.
una vez a la semana, es cosa sana; Raz na dzień – rozpustą się zowie;
una vez al mes, poco es; una vez raz na tydzień – samo zdrowie;
al año, ni el ermitaño. raz na miesiąc – to ospałość;
raz do roku – i pustelnikowi mało.
(MP, PS)
VIENTRE CON VIENTRE

759. Cuando estuvieres con Kiedy się brzuszek zbliży do brzuszka,
él vientre con vientre, no le digas nie o wszystkim miłemu trza szeptać
todo lo que te viniere a la mente. do uszka. (PS)
VIVIR CONMIGO
760. Vive conmigo y busca quien Gdy cię inny utrzyma, możesz się
te mantenga. mnie trzymać. (PS)
YO COMO TÚ
761. Yo como tú, y tú como Ja ciebie, a tyś mnie wart, połączył
yo; el diablo nos juntó. nas z piekła czart. (MP)
Ja łotrzyca, a ty łotr; chyba nas
wyswatał czort. (MP)
VI. RELACIONES FAMILIARES.
JÓVENES Y VIEJOS
STOSUNKI RODZINNE.
STARZY I MŁODZI
ABUELA
762. Éramos pocos y parió la / mi Nie miała baba kłopotu, kupiła sobie
abuela. prosię.
Dzieci w domu mało, to się babci
zachciało. (MP)
Mało pociech w chacie było, to się
babci przytrafiło. (MP)
BODA
763. Ni boda sin llanto, ni mortuorio Nie brak łez na ślubie, ni śmiechu
sin risa. na grobie. (MP)
I na weselu płaczą, i na pogrzebie się
śmieją. (PS)
CASADA
764. La casada y la ensalada, dos Kawalerze gładki, nie kochaj mężatki,
bocados y dejalla41. będziesz w piekle gorzał po same
Ni pan hervido, ni mujer de otro łopatki.
marido. Nie pij wody po rybie, po kapuście
wina, nie kochaj mężatki, kiedy jest
dziewczyna.
Mężatka jak sałatka: niezdrowo jeść
do ostatka. (MP)
Dejalla: dejarla.
41
765. Más vale ser buena amiga que Lepiej dziewką siwieć, niż za mężem
mala casada. parszywieć.
Más vale buen amigo que mal Lepiej być kochanicą, niż u męża
marido. niewolnicą. (MP)
766. No es poco ser casada y tener Smarkata, a już mężatka, to ci dopiero

moco. gratka. (PS)
767. Sigamos solteros, que con Po co się żenić, skoro cudza żona
las casadas nos apañaremos. także jest gotowa pójść do łóżka.
/współczesne/
CASADO
768. Casado gordo y cura delgado, Małżonek gruby, ksiądz chudy –
no cumplen con su estado. wyłamują się z reguły. (MP)
U księży chudość, u żonatych tusza –
dobry obyczaj narusza. (MP)
769. De casado a cansado va Znużony od żony o trzy znaki

una letra y un paso. oddalony. (MP)
Znużony leży blisko żony. (KS)
CASAMIENTO
770. Casamiento, matrimonio Śmierć i żona od Boga przeznaczona.
y mortaja, del cielo baja. Małżeństwa kojarzą się w niebie.
Choćby żona była z nieba, jednak
ją miłować trzeba.
CASAR / CASARSE
771. Antes que te cases, mira lo que Kto żony szuka, węchu pożycz
haces. u kruka.
Do tańca z panną idź skocznie,
do ołtarza powoli.
Kobiety płaczą przed ślubem,
a mężczyźni po ślubie.
Małżeństwo to loteria o całe życie.
Nim przysięgniesz kobiecie,
zastanówże się przecie! (MP)
130 Relaciones familiares. Jóvenes y viejos
772. Casa al hijo cuando quisieres, Ożeń syna, kiedy zechcesz, (a) wydaj
y a la hija cuando pudieres. córkę, kiedy możesz.
773. Casa a tu hijo con tu igual, Gdy się żenisz z równą, bierzesz
y de ti no dirán mal. sobie żonę, gdy z bogatą, zyskujesz
Casamiento en igualdad, hasta panią.
en la edad. Jak się żenić, to nie z wianem, tylko
Cásate con tu igual, aunque no tenga z panną równą stanem. (MP)
un real.
774. Casarse de penalti42. W sobotę zmówiny, w niedzielę

wesele, we wtorek chrzciny.
Strzelił przypadkiem we własną
siatkę, rodzina się dowiedziała, ślub
karny podyktowała. (MP)
775. Casarse por detrás de la iglesia. Żyć na kocią łapę.
776. El que se casa hace bien, y el que Kto się żeni, dobrze czyni, a kto się
no se casa hace mejor. nie żeni, lepiej czyni.
777. Madre, ¿qué cosa es casar? – – Jakież to, matuś, życie mężatki? –

Hija, ¡hilar, parir y llorar! Tkać, córko, szlochać i rodzić dziatki.
(MP)
778. Para casallas, meneallas43. Zamkniętej dziewczynie chłop się

nie nawinie. (AS)
779. Para vender y casar, bajar. Chcesz sprzedać? Córkę ożenić?

Spuść z ceny… (PS)
780. Quien casa una hija, gana Syn w dom, dziewka z domu.
un hijo; quien casa un hijo, pierde Kto ma dobrego zięcia, zyskał syna;
un hijo. kto złego stracił, zyskał córkę.
Wydaj córkę, zyskasz syna; ożeń syna,
już go nie ma. (MP)
Dosłownie „brać ślub ‘z karnego’”.

42
Casallas: casarlas; meneallas: menearlas.

43
781. Quien lejos va a casar, Jak kto daleko w konkury chodzi,

o va engañado o va a engañar. albo go zwiedli, albo sam zwodzi.
(MP)
782. Quien se casa por amores, W nocy gody, we dnie głody, kto
malos días y buenas noches. się żeni dla urody.
783. Quien se casa, quiere casa. Komu chce się żenić, komu? Tym,
którym brakuje domu. (MP)
784. Te casaste, te enteraste. Ożenienie za wczesne często bywa

El día que me casé, buena cadena bolesne.
me eché. Ożenić się chciałeś?
To się dowiedziałeś… (PS)
CORNUDO
785. Cornudo sois, marido. – Mujer, – Rogi ci przyprawiono. – Skąd o tym
¿quién te lo dijo? wiesz, żono? (PS)
786. El cornudo es el postrero que Rogacz się ostatni dowie, co mu

lo sabe. wyrosło na głowie. (MP)
Mucho sabe el cornudo, pero más
el que se los puso.
787. Para hacer bien a mi vecino, Nie da ci żona, nie da ci matka,

hago cornudo a mi marido. tego, co może dać ci sąsiadka.
By dogodzić sąsiadowi, przyprawiam
rogi mężowi. (PS)
CUERNOS
788. Contigo duerme y contigo Z tobą do stołu, z tobą do łoża
come quien te los /= los cuernos/ sprawczyni twego poroża. (PS)
pone.
ENVIUDARSE
789. El primer pensamiento Pierwsze pomyślenie białey głowy
de la mujer, luego que es casada, mężatey jest myśl, aby się uczynić
es de enviudarse. wdową. (Boy, za Brantôme’em)
FAMILIA
790. Familia, la Sagrada; y ésta, Z rodziną najlepiej się wychodzi
en la pared colgada. na zdjęciu.
Z familią z daleka się kochaj.
Rodzina, Święta i na ścianie
przypięta. (MP)
HERMANOS
791. Entre dos hermanos, dos Rzadka rzecz między braćmi zgoda.
testigos y un notario.
792. Entre padres ni hermanos Nie wtykaj nosa do cudzego prosa.

no metas tus manos. Kto brata na brata szczuje, dwakroć
odpokutuje. (MP)
Kto chce zwaśnić rodzeństwo,
popełnia szaleństwo. (MP)
793. Mejor es el vecino cerca que Lepszy sąsiad bliski niż brat daleki.
el hermano lejano.
794. Quien no tiene hermanos, Nie nasz szwagier, nie nasz, kiedy
no tiene pies ni manos. siostry nie masz.
Komu rodzeństwa poskąpił Bóg,
to jakby nie dał mu rąk ni nóg. (MP)
HIJO
795. A nadie le parecieron sus hijos U sowy nic piękniejszego nad
feos. sowięta.
796. Diez hijos de un vientre, y cada Krew ta sama, tuzin dzieci, każde
uno es diferente. inne – dziwne rzeczy. (MS)
797. Hijos criados, duelos doblados. Małe dzieci – mały kłopot, duże
dzieci – duży kłopot.
798. Más vale el hijo en la horca que Lepszy syn powieszony, niż córka
la hija en la boca. na języki wzięta. (MP)
799. Padre no tuviste, madre Ojciec nieznany, matka nieznana,

no tuviste; hijo, diablo te hiciste. to się synek wdał w szatana. (MP)
Ojca nie poznałeś, nie bałeś się matki,
sam diabeł ci skroił pluderki i gatki. (PS)
800. Pocas veces son los hijos Rzadko kiedy się trafią, zaiste, głupim
mejores que los padres. rodzicom dzieciaki bystre. (MP)
Przypadek to rzadki, że dziatwa
lepsza od ojca i matki. (MS)
801. Quien a mi hijo quita el moco, Kto mi utuli dzieciaka, to jakby dał
a mi me besa el rostro. mi buziaka. (MP)
802. ¿Quién te enseñó a remendar? – – Kto cię uczył łatać szatki? – Bieda
Los muchos hijos y el poco pan. i liczne dziatki. (MP)
La que no sabe parir ni criar, no sabe
remendar.
803. Quien tiene un hijo hembra, Dziecko zamiast syna to kiepska

calle la lengua. nowina. (MP)
HIJA
804. Tres hijas y una madre, cuatro Trzy córki i ich matka to ci dla ojca
diablos para el padre. gratka. (PS)
MADRASTRA
805. Madrastra, madre áspera, Macocha, twarda niewiasta: ani
ni de cera ni de pasta. z wosku, ani z ciasta. (MP)
MADRE
806. Caudal inagotable, el cariño Dziecię za rękę, matkę za serce.
de una madre. Do ludzi po rozum, do matki po serce.
Amor de madre, que lo demás Chłopu żona nie umrze, tylko
es aire. dzieciom matka.
Źródło, co się nie wyczerpie –
matczyne serce. (MP)
Miłość matczyna w świecie jedyna.
(MP)
807. Cual es la madre, así las hijas Jaka matka, takie będą dziatki.
salen. Jaka matka, taka Katka, taka córa,
jaka matka44.
Jaka matka, taka natka.
Jaka mać, taka nać.
808. La buena madre no dice Dobra matka nie pyta, tylko dobrze
“¿Quieres?”. wybiera. (MP)
809. Por la madre se besa al infante. Dziecko za rączkę, matkę za serce.
MARIDO
810. A muerto marido, amigo Mąż wyciągnął nogi, już kochanek
venido. w progi. (MP)
Ledwie mąż w piach, już w domu
gach. (MP)
811. Camisas de Bretaña, y maridos Koszule z Bretanii, mężowie

de España. z Hiszpanii. (KS)
Po sukienki do Paryża, a po męża
do Hiszpanii. (KK)
812. Dios me dé marido rico, Oby mi Bóg bogatego dał, choćby

siquiera sea borrico. rozum osła miał. (PS)
813. El amor de la mujer, en la ropa Po wyglądzie męża poznasz miłość

del marido se ha de ver. żony. (KK)
814. El marido es cabeza de la mujer. Mąż głową domu, a żona szyją.
815. Marido celoso no tiene reposo. Lepszy mąż bez miłości niż pełen
zazdrości.
Zazdrosny mąż na warcie wciąż.
(MP)
Przysłowie pochodzenia słowackiego (Jaká matka, taká Katka), powszechnie używane zarów-
44
no przez Słowaków, jak i Czechów.

816. Mi marido es tamborilero, Dios Mój mąż bębnista, na bębnie gra;

me lo dio y así lo quiero. tak Pan Bóg zechciał, tak chcę i ja.
(MP)
Mój mąż jest doboszem, o więcej Boga
nie proszę. (MP)
817. No creas, marido, lo que vieras, Nie wierz oczom, mężusiu, lecz słowu
sino lo que yo os dijere. swej żonusi. (PS)
818. No es nada, que matan Nic takiego, żadnej kłótni, to tylko

a mi marido. męża zatłukli. (MP)
Oj tam, wielkie rzeczy! Męża rżną,
to i beczy. (MP)
MOCEDAD
819. Ni en la mocedad virtud, Młody jest głupi i bez pokory, stary
ni en la vejez salud. mądry, ale chory. (KS)
NIETO
820. Nietos son hijos dos veces Wnuki to dzieci po dwakroć
paridos. zrodzone. (PS)
NIÑO
821. El pollo, “pío, pío”, y el niño, Kurczaki „pi, pi”, dzieciaki „mi, mi!”
“mío, mío”. (MP)
822. Lo que el niño oyó en el hogar, Czego się Jaś w domu dowie, na ulicy
eso dice en el portal. to rozpowie. (PS)
823. Niño bien amado, niño Dziecko mocno kochane – krótko

castigado. trzymane / ostro strofowane. (MP)
Dziecko kochane to dziecko karane. (KS)
824. Niño mimado, niño ingrato. Jakieś, mateczko, wychowała, takiejś

pociechy doczekała.
Dzieci sercem lub, a rękę skub.
Rozpuszczone / Rozpieszczone dziatki
nie szanują ojca, matki. (MP)
825. Niños y gente loca, la verdad Prawda przez usta dzieci i szaleńców
en boca. przemawia.
Los niños y los locos dicen Dziecko, pijany i głupi zawsze powie
las verdades. prawdę.
NUERA
826. Fui nuera, y nunca tuve buena Byłam synową, złą teściową miałam;
suegra; fui suegra, y nunca tuve jestem teściową, złą synową
buena nuera. dostałam. (MP)
PADRE / PADRES
827. A padre endurador / guardador, Co ojciec zarobi, syn wyda.
hijo gastador. Ojciec ściskał, syn rozrzucił.
Ciężko ojcu przyszło, lekko poszło
synowi. (MP)
Ojciec kutwa, syn utracjusz. (MP)
828. Cuales fueron los padres, Jakie drzewo, taki klin, jaki ojciec,
los hijos serán. taki syn.
829. Ni padre, ni madre, ni can que Ojca nie widać, matka nie czeka,
le ladre. na powitanie pies nie zaszczeka. (PS)
830. Un padre para cien hijos, Jedna matka wyżywi siedmioro

y no cien hijos para un padre. dzieci, siedmioro dzieci nie wyżywi
jednej matki.
PARIENTE
831. Antes son mis dientes que mis Od najbliższych krewniaków bliższa
parientes. mi własna gęba. (PS)
832. Amor de parientes, amor Krewni w zgodzie żyją jak żmija

de serpientes. ze żmiją. (MP)
Taka miłość krewniaków jak
drapieżnych ptaków. (MP)
SESENTA (LOS)
833. A los sesenta, prepara tu cuenta. Koło sześćdziesiątki pora na porządki.
(MP)
SOBRINO
834. A quien Dios no le da hijos, Bóg synów nie dał, to czart bratanków
el diablo le da sobrinos. zesłał. (MP)
Bóg dzieci poskąpił, szatan namnożył
krewniaków. (PS)
SUEGRA
835. Acuérdate, suegra, de que fuiste Pamiętaj, teściowo miła, żeś synową
nuera. była. (PS)
No se acuerda la suegra de que fue
nuera.
836. Los enemigos del hombre son Trzy powody znam do obaw: żona,
tres: la suegra, la cuñada y la mujer. szwagierka, teściowa. (MP)
837. Obra comenzada, no te la vea Masz coś na oku, to ani słowa, bo cię
suegra ni cuñada. załatwi teściowa. (MP)
Gdy nad dziełem się trudzisz, co ci
świta w głowie, ukochana teściowa
niech ostatnia się dowie. (PS)
838. Suegra, ni aun de azúcar Zła teściowa więcej dokuczy niż

es buena. bolący ząb.
Suegra, ni de barro buena. Nie w smak teściowa, choćby
Suegra, ninguna buena, y una que ulukrowana. (MP)
lo era, quebróse una pierna. Strzeż się teściowej i szwagierki,
choćby były jak cukierki. (MP)
SUEGRO
839. Así medre mi suegro como Niech się teściowi wiedzie jak
la carne tras el fuego. indykowi na obiedzie. (MP)
Niech we wszystko teść opływa,
jak ten szaszłyk z grilla. (MP)
TUYOS (LOS)
840. A los tuyos, con razón o sin ella. Zawsze bliskich swoich wspieraj,
choćbyś i powodu nie miał. (KS)
VEJEZ
841. A la ramera y al juglar a la vejez Grajkowi wędrownemu, publicznej
les viene el mal. kobiecie – ciężka starość na tym
świecie. (PS)
842. A la vejez, viruelas. Starość w progi, rozum w nogi.

Starego szpeci, co dobre dla dzieci.
I starzy ludzie błądzą.
843. El dinero y la mujer, en la vejez Na stare lata trza żony i dukata.

son menester. (MP)
Pieniądz i kobieta dobrze grzeją
na starość. (PS)
844. – ¿Qué es la vejez? – Estornudar, Kwękać, kaszleć i pytać, która jest

toser y preguntar qué hora es. godzina – tak się starość zaczyna.
(PS)
VIEJA
845. Vieja que baila, mucho polvo Każda kobieta dwa razy szaleje:
levanta. kiedy się kocha i kiedy siwieje.
Stary, gdy siwieje, szaleje.
W starym piecu diabeł pali.
W starym piecu diabeł pali,
nie będziem mu przeszkadzali.
(współczesne)
VIEJO
846. Al tomar mujer un viejo, Młoda żona jest koniem wiozącym
o tocan a muerto o a cuerno. starego męża na cmentarz.
Młoda żona staremu trucizna /
karoca do nieba.
Gdy stary pojmuje młodą
oblubienicę, zasiewa dla cudzych
wróbli pszenicę.
Wpuściła starego za progi –
co pierwsze, pogrzeb czy rogi? (PS)
847. Antes pierde el viejo el diente Stary, ale jary.

que la simiente. Koń zdycha i żre, chłop umiera
Al viejo se le cae el diente, pero i chce.
no la simiente. Prędzej stary zęby straci niż nasienie.
Al hombre, se le caen los dientes (MP)
y no se le acaba la simiente.
848. Amar la moza al viejo, Stary z młodą – ogień z wodą.

no es sino por el pellejo. Trudna zgoda, z mężem starym żona
młoda.
Staruch, młódka i miłość? Chyba
siłą. (MP)
849. Del viejo, el consejo. Stary niech radzi, a młody niech

Con el tiempo viene la razón. słucha.
Stary do rady, młody dla zawady.
850. El mozo durmiendo sana, Gdy młody śpi – wypoczywa, gdy śpi

y el viejo se acaba. stary – dogorywa. (MP)
Młody śpiąc zdrowieje, stary
parszywieje. (PS)
851. El viejo en su tierra y el mozo Stary u siebie, młody w obcych

en la ajena, miente de igual manera. stronach, co by nie zełgał, każdego
El viejo en su tierra y el mozo przekona. (MP)
en la ajena, mienten como quieren. Starzec wśród swoich, młodzik
w obcym kraju – baju, baju. (MP)
852. El viejo por no poder y el mozo Starzec już nie może damie dogodzić,
por no saber. jeszcze nie potrafi młodzik. (MP)
Nie dogodzi żaden, chociaż dziewczę
hoże: młody nie potrafi, a stary
nie może. (PS)
853. El viejo que se cura, cien Stary, co o siebie dba, sto lat trwa. (PS)
años dura.
854. Los viejos son dos veces niños. Starzy ludzie dwa razy dziećmi.
Niños y viejos, todo son parejos.
855. Si el viejo pudiese y el mozo Gdyby mógł stary, potrafił młody,

supiese, no habría cosa que ziemia by była rozkoszy ogrodem.
no se hiciese. (MP)
856. Viejo amador, invierno en flor. Starca uczucie – zima w rozkwicie.

(MP)
Miłość starca, kwiat w zimie. (PS)
VIUDA
857. De viuda tres veces casada, Trzykrotna wdowa i czwartego
no fíes nada. pochowa. (MP)
Nie ufaj wdówce, co trzech mężów
miała, choćby złote góry obiecać
ci chciała. (PS)
858. La viuda honrada, su puerta U wdowy chleb gotowy, ale nie

cerrada. każdemu zdrowy.
Kto wdowę pojmuje, wkrótce
pożałuje.
Uczciwa / Cnotliwa wdowa w domu
się chowa. (MP)
859. La viuda rica, con un ojo llora Wdowa bez chłopa jak ogród bez
y con otro repica. płota.
Dobra i wdowa, gdy młoda
i zdrowa.
Wdówka bogata: łza w jednym oku,
drugim strzela wokół. (MP)
Bogata wdówka łka jednym okiem,
a drugie puszcza. (MP)
860. Lágrimas de viuda, el primer Wdowie łzy pierwszy podmuch

soplo de aire las enjuga. wiatru osuszy. (MP)
VIUDO
861. La que se casa con viudo, rival Nie pobieraj się z wdowcem, bo
tiene en el otro mundo. rywalka za grobem. (MP)
YERNO
862. No dure más mi yerno que Niech zięć szybko spłynie, jak ten lód
un invierno. po zimie. (MP)
Niech się zięć rozpłynie, jak bałwan
po zimie. (MP)
Obyś mi, zięciu, wiosny nie doczekał.
(PS)
VII. ESTUDIOS Y OFICIOS
OD NAUKI DO ZAWODU
ABAD
863. A mal abad, mal monacillo. Jaki opat, taki mnich.
A mal abad, peor sacristán.
864. Abad de aldea, mucho canta Chuda fara, sam ksiądz pleban
y poco medra. dzwoni.
Młody ksiądz w ornacie sypia.
Jak się we wsi nie przelewa,
proboszcz się nie naje, tylko się
naśpiewa. (MP)
865. Abad que fue monacillo, bien Opat, co dzieckiem do mszy

sabe quién se bebe el vinillo. posługiwał, wie dobrze, czemu wina
ubywa. (MP)
866. Abades, rocío de panes. Księdza dziś oskub z pierza, to

na jutro porośnie.
U chłopa rosa z rana, a u opata
śmietana. (MP)
867. La manceba del abad, no amasa Służebna opata chleba się naje, choć
y tiene pan. go nie zagniata. (MP)
ABADESA
868. Abadesa de poca edad, nunca Nie uchodzi młodej ksieni wpuszczać
bien con abad. opata do sieni. (MP)
A abadesa de poca edad, viejo abad. Gdzie młoda przeorysza bywa, tam
i stary przeor się skrywa. (MS)
869. La abadesa más segura, Leciwa ksieni stateczność ceni. (MP)

la de edad madura.
ALCAHUETE
870. Alcahuetes y tunos, todos son Stręczyciel i drab, jeden drugiego wart.
unos. (KS)
AMA DEL CURA

871. O ama del cura, o reina de España. Czy to księżna czy gosposia księża? (MP)
APRENDER
872. Aprende llorando, reirás Każda łza przy nauce w monetę się
ganando. zmieni wkrótce. (MP)
Płacz przy nauce, bracie, lecz będziesz
rad przy wypłacie. (MP)
Im więcej łez przy nauce, tym większa
radość z sukcesu. (KK)
873. El que aprende lo que Kto kuje, choć nie pojmuje, pojmuje
no entiende, ya me entiende. to, co ja czuję. (MP)
874. El que desea aprender, muy Dla chcącego nic trudnego.

cerca está de saber. Kto pragnie wiedzy, jest bliski
mądrości. (KS)
875. Lo que se aprende en la cuna, Czym skorupka za młodu nasiąknie,

siempre dura. tym na starość trąci.
Lo que en la leche se mama, Czego się Jaś nie nauczył, tego Jan
hasta la sepultura acompaña / nie umie.
en la mortaja se derrama.
Lo que se aprende en bragas,
no se olvida en / con canas.
876. Más aprende un pobre Więcej pojmie biedny w miesiąc niż

en un mes que un rico en años diez. bogaty przez lat dziesięć. (MP)
ARTE
877. Aprehende por arte, e irás Przyłóż się do trivium, przed tobą
adelante. quadrivium. (MP)
144 Estudios y oficios
878. Cada uno en su arte. Każdy w swym rzemiośle biegły.

Nie bierz się, kumie, za co
nie umiesz. (MP)
879. La crítica es fácil y el arte Łatwo krytykować, trudniej zrobić.

difícil.
ASNO
880. “¡Arre, acá, bachiller!”, dicen Jak w Salamance osły poganiacie?
al asno en Salamanca. Ano: „wio, mój licencjacie!” (MP)
881. Asno latino, ya es casi rocino. Osioł naukowiec to prawie

wierzchowiec. (MP)
Uczonemu osiołkowi wydaje się,
że jest Pegazem. (KK)
882. Fuime a palacio, fui bestia y vine Na dworze byłem, za gbura mnie
asno. brali; do domu powróciłem, to osłem
nazwali. (MP)
883. Irse uno bestia y volver asno, To dopiero dziwy: poszedł osiołek
no es gran milagro. na studia, wrócił osioł prawdziwy.
(MP)
Nieraz się zdarzyło, że się ze studiów
osłem wróciło. (MS)
Nie sztuka wyruszyć durniem,
a wrócić osłem. (KS)
BACHILLER
884. A más bachilleres, más Im więcej doktorów, tym więcej
pareceres. pozorów. (MP)
885. Bachiller en Medicina, Bakałarz medycyny, (a) nie odróżnia

confunde el vino con la urina. wina od uryny. (KK)
886. Bachiller en artes, tan necio Bakałarz sztuki głupieje od nauki.

como antes. (MP)
Bachiller, y no en artes, más necio Bakałarz sztuki bardziej niż przed
como antes. studiami głupi. (KK)
BARBERO
887. Un barbero es crónica viva Nie kpij z fryzjera zawodu, bo on jest
del pueblo entero. żywą kroniką narodu. (MP)
Jak, co i gdzie – fryzjer wszystko wie.
(MS)
Kto w mieście informacji szuka,
niech do fryzjera zapuka. (MS)
U balwierza każdy się zwierza. (KS)
BEATA
888. Beata de condición, la cara Pobożnisia: liczko świętej, kita lisia.
santita y el rabo ladrón. (MP)
Beata con devoción, las tocas largas
y el culo ladrón.
889. Las beatas tienen el diablo entre U dewotki diabeł w kroku, mina
las patas. cnotki. (MP)
Beatas, el diablo las arrebata Między nogami dewotek diabelski
o las desata. chichotek. (MS)
BEATO
890. Beato y tuno, todo es uno. Bigoci i łapserdaki podobni jak
bliźniaki. (MP)
891. Cara de beato y uñas de gato. Wilk mnicha w kapturze nosi.

Uña de gato y hábito de beato. U pobożnisia pazury rysia. (MP)
U świętoszka habicik bury i kocie
pazury. (MP)
892. De mozo a palacio, de viejo Hulał w młodości, na starość pości.

beato. (MP)
BONETE
893. A quien cabeza tiene, nunca Kto nie kiep, znajdzie biret na swój
le faltó bonete. łeb. (MP)
Kto ma głowę na karku, czapki
nie zgubi. (KK)
894. Bonete con borla a muchos W niejednym birecie pusty łeb

necios adorna. znajdziecie. (MP)
Muchas cabezas de animales U biretu pompony świadczą, że
se cobijan con bonetes doctorales. głupiec kształcony. (MP)
W birecie i głupiec wygląda dostojnie.
(KK)
Głowy głupców wielu zdobi piękny
kapelusz. (KS)
895. Comer de bonete. Bóg zapłać, bom zjadł; terazem rad.

Biret ma tę zaletę, że przyciąga
monetę. (MP)
896. Tanta gente de bonete, ¿dónde Gdzie się pomieścić te birety mają?
se mete? Pues dejar de meter Bo wchodzić nie przestają. (KS)
no puede ser.
Yo no lo entiendo, que tanta gente
de bonete dónde se mete.
BOTICARIO
897. Donde no hay boticarios Bez doktora też umrzesz.
ni médicos, los hombres se mueren Nikomu nie raj doktora ani adwokata.
de viejos.
Bez leków i doktora ze starości
człowiek kona. (MP)
Nie ma we wsi aptekarzy, to zdrowi
młodzi i krzepcy starzy. (MP)
BUHONERO
898. Cada buhonero alaba sus agujas Każdy kupiec swój towar chwali.
/ cuchillos.
BURRO
899. Aunque el burro estudió, Uczyli osiołka czytać, A opanował
de la A no pasó. i kwita. (MP)
900. Para ser burro, no es menester Nie potrzeba szkół, by tyrać jak wół. (MP)
estudio. Aby zostać osłem, szkolić się
nie trzeba. (MS)
CAZADOR
901. Al mejor cazador Najlepsi pływacy najpierwej toną.
se le va la liebre. I ksiądz może się pomylić
w pacierzu.
Najlepszy myśliwy też nieraz chybi.
(MP)
CIENCIA
902. ¡Ciencia vana, que lo que Nauko zwodnicza, dziś twierdzisz,
afirmas hoy lo niegas mañana! jutro zaprzeczasz! (MP)
903. De la continua lección nace Pilność w nauce to cnota, co otwiera

la ciencia. wiedzy wrota. (MP)
Ucz się nieprzerwanie, a coś w głowie
zostanie. (KS)
904. De las ciencias y de las artes Dla sztuk i nauk pogarda to dewiza
solo el enemigo es ignorante. ignoranta. (MP)
905. La ciencia es locura, si buen Szaleństwem jest nauka, co rozsądku

seso no lo cura. nie szuka. (MP)
906. Mucha ciencia es locura, si buen Zdrowy rozsądek leczy nadmiar

seso no lo cura. wiedzy. (KS)
CIRUJANO
907. El buen cirujano, corta Dobry chirurg tam tnie, gdzie ciała
po lo sano. nie tknęła gangrena. (PS)
Manos del maestro son ungüento.
CIRUGÍA
908. La definición de la cirugía: sacar Zasady chirurgii jasne: wyciąć
de tu bolsa y echar en la mía. z cudzej kiesy i wrzucić do własnej.
(MP)
CLÉRIGO
909. Clérigo, fraile y judío, Z księdzem, mnichem i Żydem –
no lo tengas por amigo. nie szukaj przyjaźni. (MS)
CONFESIONARIO
910. Mientras haya sayas, habrá Póki halki i spódnicy, nie przepadną
confesionarios. spowiednicy. (MP)
CONFESOR
911. A cual mejor, confesada Kto kogo przegada: ta, co grzechy
y confesor. wyznaje, czy ten, co spowiada? (MP)
912. El predicador siembra Sieje kaznodzieja, a spowiednik

y el confesor recoge. zbiera. (MP)
CONVENTO
913. Convento y río, malos vecinos. Gdy za sąsiada klasztor lub rzeka,
Quien sirve al convento, sirve pakuj dobytek i uciekaj. (MP)
al viento. Klasztor jak rzeka, lepiej trzymać się
z daleka. (MS)
914. Un convento da un limón, pero Klasztor da ci kwas z cytryny, ale za

a cambio de jamón. połeć słoniny. (MP)
COSTURERA
915. Costurera sin dedal cose poco Gdy naparstka szwaczce brak, szyje
y cose mal. wolno i byle jak. (MP)
Bez naparstka szwaczka to partaczka.
(MP)
CRIAR
916. Criaste y no castigaste, Bez kary dziecka się nie wychowa.
no criaste. Wychowywałeś i nie karałeś?
Nie wychowałeś. (PS)
CURA
917. El cura canta si hay blanca. Za Bóg zapłać, mości panie,
Sin dinero no te dan padrenuestros. paternoster nie dostaniesz. (MP)
918. El cura, como no tiene en casa Nie ma proboszcz komu u siebie przygadać,
quien le de pena, clava y espeta to szpieguje po sąsiadach. (MP)
los ojos en la ajena. Pleban się u siebie nudzi, to węszy
u innych ludzi. (MP)
919. El que para cura nace, del cielo Komu Pan Bóg ma dać, to mu drogę
le cae la sotana. pokaże.
Co komu Bóg naznaczy, złodziej
nie ukradnie.
Kiedyś nie ksiądz, nie wkładaj
sutanny.
920. Los curas de los muertos viven. Ksiądz żyje z ołtarza, pisarz
z kałamarza.
Zmarły żywi księdza. (MP)
921. No se acuerda el cura de cuándo Zapomniał wół, jak cielęciem buł /

fue sacristán. był.
DISCÍPULO
922. Discípulo con cuidado, Jak mistrz dobrze uczy, głód mu
y el maestro bien pagado. nie dokuczy. (MP)
923. El buen discípulo pasa Uczeń przerósł mistrza.

al maestro. Uczeń do nauki skory, pójdzie
i w doktory. (MP)
924. El discípulo que no duda, Uczeń bez wątpliwości nie dojdzie

no sabrá jamás cosa alguna. do mądrości. (KS)
DOCTOR
925. Doctores indoctos, nunca hubo Co tu tóg, jakie tytuły! A uczony,
pocos. to który? (MP)
Doctos queremos; que doctores, Doktorów nieuków, co w lesie buków.
hartos queremos. (MP)
Más vale docto que doctor.
926. Donde hay más doctores, hay Tłum doktorów, krocie chorób. (MP)
más dolores. Gdzie wielu doktorów, tam bez liku
chorób. (KS)
927. Un burro cargado de libros Osioł z książkami na grzbiecie?

es doctor. To doktor przecie. (KS)
DUDAR
928. El que no duda, no sabe cosa Kto o niczym nie wątpi, nic nie wie.
alguna. Kto często powątpiewa, ten mądrości
Quien no duda, no acierta en cosa nabywa.
alguna. Kto wątpliwości nie zaznał, nie zna
się na niczym. (MP)
ENSEÑAR / ENSEÑADO
929. Nadie nace enseñado. Nikt mistrzem się nie rodzi.
930. Un día enseña a otro. Dzień dzisiejszy uczy dzień

jutrzejszy. (KS)
ESCRIBANO
931. El mejor escribano echa U dobrego pisarza też kleks się zdarza.
un borrón. (MP)
ESCRITURA
932. Buena memoria es la escritura, Słowa uciekają, a pisma pozostają.
ella retiene bien su figura. Najlepszą pamięć ma pismo. (KK)
ESTUDIANTE
933. Comida para estudiantes, Zdrowa strawa dla żaków: uncja
a onza de carne, libra de guisantes. mięsa, funt ziemniaków. (MP)
934. Con estudiantes y soldados, Gdzie żacy, żołdacy, dziewki – pilnuj

mozuelas, mucho cuidado. domu i sakiewki. (MP)
935. El buen estudiante, harto Dobry żak syty spania, ale z głodu się
de sueño y muerto de hambre. słania. (MP)
936. Estudiante de lumbre, cama Żak, co jeno śpi lub ziewa, albo
y sol, no vale un caracol. w słońcu się wygrzewa, funta kłaków
nie wart. (MP)
937. Estudiante memorista, loro Student, co na pamięć wkuwa, tyle

a simple vista. umie, co papuga. (MP)
938. Estudiante tontiloco, por Student pomylony, choćby się uczył,

mucho que estudie sabrá poco. plecie androny. (KS)
939. Estudiante y diablo, una misma Żak czy czart – jednako wart. (MP)
cosa con dos vocablos. Żak czy bies – jeden pies. (MP)
Estudiante, diableante.
940. Siempre es el hombre Całe życie się uczymy i w niewiedzy

estudiante, y muere ignorante. odchodzimy. (MP)
941. Vida de estudiantes, vida U psa i żaka dola jednaka. (MP)

de canes.
ESTUDIANZA
942. Por la estudianza, todo Kto uczy się wiele, osiąga swe cele.
se alcanza. (MS)
ESTUDIAR / ESTUDIADO (LO)

943. A la vejez estudiar, para nunca Człowiek uczy się do końca życia.
acabar. Ucz się, człowieku, i kpij sobie
z wieku. (MP)
Kto na starość studiuje, kończyć
studiów nie planuje. (MS)
Nawet w sędziwym wieku uczysz się,
człowieku. (KS)
944. Cada día estudiando, pasa Nieuk, co się co dzień przy nauce
el hombre de necio a sabio. trudzi, pewnego ranka mądry się
obudzi. (MP)
945. Estudiar y no saber es sembrar Komu od nauki wiedzy nie przybywa,

y no coger. jakby sad posadził, a wiśni nie zrywał.
Quien estudia y no aprende, (MP)
si no es asno lo parece.
Quien no sabe ni aprender quiere,
burro vive y burro muere.
946. Quien tiene poco talento Kto ma dobrą pamięć, a za grosz

y buena memoria, de lo estudiado talentu, tylko sobie w głowie narobi
hace pepitoria. zamętu. (KS)
EXPERIENCIA
947. La experiencia es madre Doświadczenie mądrym człowieka
de la ciencia. czyni.
Memoria y experiencia, dan Doświadczenie czyni mistrza.
al hombre ciencia. Kto nie ma doświadczenia, niech
No presume de tener ciencia quien nie chełpi się wiedzą. (KS)
no tiene experiencia.
FRAILE
948. A la moza y al fraile, que no les Baba w izbie, mnich w celi, żeby ich
dé el aire. nie widzieli. (MP)
La moza y el fraile, muy poco Pannom i mnichom szkodzi między
en la calle. ludzi chodzić. (MP)
La mujer y el fraile, mal parecen
en la calle.
949. Al fraile no le hagas la cama Kto mnicha gości, niech się ma

ni le des a tu mujer por ama. na baczności. (MP)
950. Del fraile toma el consejo Czemu to, prałacie, nie tak sami

y no el ejemplo. żywiecie, jak nauczacie.
(Jan Kochanowski)
Dobrze mnich baje, zły przykład
daje. (MP)
951. Dos cosas no se pueden saciar, Morze i gardło zakonnika – nigdy nie
los frailes y el mar. syte, choć ciągle łyka. (MP)
Kieszeń mnicha jak morze głębokie,
dna nie zobaczysz gołym okiem. (MS)
952. El fraile en su convento y bien Mnicha trzymać w klasztorze,

adentro. a najlepiej na sznurze. (MP)
953. El muerto en el cementerio Zmarły na cmentarzu, a mnich

y el fraile en el monasterio. w wirydarzu. (MP)
954. Fraile de buen seso, guarda Mnich swój chleb w kapturze chowa
lo suyo y come de lo ajeno. i czeka, byś go częstował. (MP)
Fraile merendón no pierde ocasión.
955. Fraile que pide por Dios, pide Mnich, co za ciebie klepie pacierze,
por dos. za dwóch się trudzi, podwójnie bierze.
(MP)
Prosi braciszek w imię Boże i swych
kiszek. (MP)
956. Fraile y mujer ligera, los hallarás Mnich a baba – narzędzia diabła.
dondequiera. Próżno szukać ulicy bez mnicha
i nierządnicy. (MP)
957. Frailes y monjas, del dinero Każdy, kto w zakonie, jak gąbka
esponjas. chłonie. (MP)
Frailes y monjas te sacan la bolsa.
958. Haz lo que dice el fraile Żyj, jak mnich naucza, a nie tak, jak
y no lo que él hace. żyje. (MP)
To rób, co mnich głosi, a nie to, co
robi. (MS)
Rada jest taka, by się wzorować na
słowach, nie na czynach zakonnego
brata. (MS)
959. Los frailes entran sin conocerse, Nie zna brat brata ani nie kocha,
viven sin amarse y mueren sin gdy w grób go składa, to nie zaszlocha.
llorarse. (MP)
960. Los frailes no son buenos para Kiepski z mnicha druh, jeszcze gorszy
amigos y son malos para enemigos. wróg. (MP)
Ni con amigo lisonjero ni con fraile Z mnichem przyjaźnić się nie da,
callejero. ale mieć go za wroga, to dopiero
bieda. (MS)
961. Los frailes tienen ocho manos: Mnich ma osiem łap jak pająk; jedna
siete para tomar y una para dar. z nich daje, inne chwytają. (MP)
Czterech mnichów osiem rąk ma: jeśli
siedmioma zabiera, iloma da? (MS)
962. Quien habla mal de Erasmo, Kto Erazmowi błędy wytyka, ma

o es fraile o es asno. umysł osła lub zakonnika. (MP)
963. Tres cosas renuncia el fraile: Wstrzemięźliwość zakonnika: głód, chłód

frío, sed y hambre. i pragnienie – tych grzechów unika. (MP)
Nie mów, że mnich skąpi, bo trzech
rzeczy ci odstąpi: chłodu, pragnienia
i głodu. (MS)
FRAY
964. No hay tal maestro como fray Dobry przykład – połowa kazania.
Ejemplo. Przykład lepszy niż nauka.
Fray Ejemplo es el mejor predicador. Lepszy przykład niż rada.
965. Fray Modesto nunca llegó a prior. Nie nadał się na przeora brat Pokora.
Fray Modesto nunca llegó a guardián / (MP)
nunca fue buen guardián.
966. Fray Pedir, fray Tomar y fray Dzwonią na nieszpory brat Zapłać, brat
Nodar. Dajwięcej i brat Daćnieskory. (MP)
Prosi, bierze, nic nie daje – takie
mnicha obyczaje. (MS)
967. Fray Prudencio nunca llegó Z brata Ostrożnego gwardian
a guardián de ningún convento; pero do niczego, z Zuchwałego brata
fray Osar pronto llegó a obispar. uczynią opata. (MP)
Brat Przezorny na gwardiana nieudolny,
lecz brat Chytry godzien mitry. (MP)
HAMBRE
968. Hambre estudiantina, peor que Studentowi burczy w brzuchu bardziej
la canina. niż psu na łańcuchu. (MP)
Student bywa bardziej głodny niż
pies. (KS)
HERRERO
969. En casa de herrero, cuchillo / U kowala brak siekiery, a u szewca
cuchara de palo. butów.
Szewcy chodzą bez butów, a krawcy
bez surdutów.
Szewc bez butów, zaś krawiec
w podartym ubraniu chodzą.
IGNORANCIA
970. No hay nada tan atrevido como Głupota jest matką uporu.
la ignorancia. Głupiego próżno / trudno nauczyć.
Nie ma zuchwalca nad gbura. (MP)
IGNORANTE
971. El ignorante, al ciego Niewiedza jest siostrą ślepoty. (KK)
es semejante. Nieświadomy jest jak chromy. (KS)
Ignorancja oślepia. (KS)
972. Ignorante graduado, asno Noszą tytuł nieuki jak kłapouch juki.
albardado. (MP)
Ignorant z tytułami – osioł
z ostrogami. (PS)
973. Ignorante y burro, todo es uno. Osioł, nieuk, idiota – to jedna istota.
(MP)
IGNORAR
974. Más vale ignorar que saber mal. Lepiej nie wiedzieć, niż źle się
Mejor es no saber que mal saber. dowiedzieć. (MP)
INTELECTO
975. A quien es cerrado de intelecto, Rozległa lektura na ciasny umysł
de poco le sirven libros abiertos. nie wskóra. (MP)
Gdy łeb zakuty i otwarta księga
nie pomoże. (KK)
JESUITA
976. Un jesuita y una suegra, saben Jezuita i świekra mądrzy jak czart
más que las culebras. z piekła. (MP)
Lepsza żmija jadowita niż teściowa
i jezuita. (MS)
LADRÓN
977. La ocasión hace al ladrón. Okazja czyni złodzieja.
978. No hay ladrón sin encubridor. I ten złodziej, co kradnie, i ten, co

przechowuje.
Kto kradzież tai, nie jest lepszy niż
ten, co kradnie.
979. Piensa el ladrón que todos son Kto sam lada jaki, myśli, że każdy taki.
de su condición. Nie sądź innych po sobie.
980. Quien gana dos y gasta tres, Zarabiasz dwa, wydajesz trzy?
ladrón es. Złodziej to ty. (PS)
981. Quien hurta al ladrón, cien días Złodzieja obrobić – sto dni odpustu
gana de perdón. zdobyć. (PS)
LATÍN
982. El latín con babas y la ciencia Kto się łaciny uczył smarkaty, może
con barbas. uczonym zostać brodaty. (MP)
Uczyć się łaciny, gdy mleko pod nosem,
wiedza przyjdzie z siwym włosem. (MP)
983. El latín y los peces, fuera Jak z rybami, tak z łaciną: rzucone
de su natural, se pierden. na piach wnet giną. (MP)
984. El tonto que del todo tonto Choć na głupotę nic się nie poradzi,
haya de ser, su poquito de latín trochę łaciny głupim nie zawadzi. (MP)
ha de saber.
985. Nadie sabe más en latín Nikt po łacinie nie powie, czego
de lo que sabe en castellano. nie umie w ojczystej mowie. (MP)
986. Quien bien conjuga y declina, Koniugacje, deklinacje recytujesz

sabe la lengua latina. płynnie, zasłużyłeś na laudację,
mówisz po łacinie. (MP)
LAVANDERA
987. La buena lavandera siempre Praczka gorliwa z przodu sucha
tiene mojada la delantera. nie bywa. (MP)
Dobrą praczkę poznasz po mokrej
zapasce. (KS)
LECCIÓN
988. El maestro Quiñones, no sabe Profesor Mądrala jeszcze sam się
para él y ya quiere dar lecciones. nie nauczył, a już uczniów znalazł.
(MP)
989. Lección dormida, lección Prześpij się z lekcją w głowie, rano

aprendida. z pamięci ją powiesz. (PS)
LETRA
990. La letra con sangre entra Kogo rodzice nie karzą rózgą, tego
(y la labor, con dolor). kat mieczem karze.
La letra con sangre entra; pero con Rózgą dziateczki Duch Święty bić
dulzura y amor se enseña mejor. każe / radzi45.
El doctor que peor cura es el doctor Wiedza z krwią przychodzi. (PS)
Blandura.
LETRADO
991. Quien letrado no es, es asno Człowiek niewykształcony to osioł
de dos pies. skończony. (KS)
992. Si no naciste avisado, Jeśli rozsądku ci brak, nauka

no estudies para letrado. nie pójdzie ci w smak. (KS)
LIBRO
993. El mejor amigo, un libro. Księgi biegłości dodają, ale rozsądek
Libros y amigos, pocos y selectos. mądrość sprawuje.
La buena lectura distrae, enseña Książka w smutku zabawia, naucza
y cura. i uzdrawia. (MP)
Contra la tristura, buena lectura. Książka druh najwierniejszy. (MP)
994. ¿En qué libro lo ha hallado? A tobie kto to powiedział? (PS)
995. Libro cerrado no saca letrado. Był jeden mnich, miał wiele ksiąg,
ale nie wiedział nic z nich.
W głowie nie przybywa od ksiąg,
które kurz pokrywa. (MP)
W innej, pełniejszej wersji, z popularnego w XIX wieku wierszyka: „Rózeczką dziateczki

45
Duch Święty bić radzi,/ rózeczka bynajmniej zdrowiu nie zawadzi”.

996. Los libros hacen muchos sabios Wielu z książek się nauczy, lecz
pero pocos ricos. niewielu się utuczy. (MP)
997. Para ser tonto, los libros son Książki głupocie szkodzą. (MS)
estorbo.
998. Ni cuartel sin ratas, ni libro sin Jak w każdym stadzie owca łaciata,
erratas. tak w każdej książce errata. (MP)
Jak szczury w stodołach harcują,
tak byki w książkach królują. (MS)
MAESTRO / MAESTRILLO
999. Cada maestrillo tiene su librillo. Każdy mistrz swe nauki głosi podług
własnej sztuki. (MP)
1000. De tal maestro, tal discípulo. Jaki nauczyciel, taki uczeń.
1001. Uso / usanza hace maestro. Do wszystkiego trzeba praktyki.

Mistrza z czeladnika uczyni praktyka.
(MP)
MÉDICO
1002. Al médico, confesor y letrado, Z adwokatem i medykiem szczerze
hablarles claro. jak ze spowiednikiem. (MP)
Al médico y al letrado, no le quieras /
no le traigas engañado.
1003. De médico, poeta y loco, todos W każdej głowie się przeplata coś
tenemos un poco. z medyka, coś z poety, coś z wariata.
(MP)
1004. Es más cierto médico Lekarz doświadczony lepszy niż

el experimentado que el letrado. uczony. (KS)
1005. Lo que el médico yerra, Błędy lekarza pokrywa ziemia.

encúbrelo la tierra. Błąd medyka przykryje ziemia;
El yerro del médico, la tierra lo tapa: błąd adwokata naprawią pieniądze;
el del letrado, el dinero lo sana; błąd teologa strawi ogień. (KS)
el del teólogo, el fuego lo apaga.
1006. Médico y confesor, cuanto más Lekarza i spowiednika, dopóki

tarde, mejor. możesz, unikaj. (MP)
MENSAJERO
1007. Escrita la carta, el mensajero Pismo gotowe, to i posłańca
no falta. nie braknie. (MP)
MERCADER
1008. De mercader al ladrón Handlarzy od złodziei mniej dzieli niż
va un saltito de gorrión. sobotę od niedzieli. (MP)
MONASTERIO
1009. Rica es la orden Zakon ma pieniędzy w brud,
y el monasterio pobre. a w naszym klasztorze głód. (MP)
MONJA
1010. Amor de monja y flor Miłość zakonnicy, migdałowy kwiat –
de almendral, presto viene y presto ledwie rozkwitną, zniknie po nich
se va. ślad. (MP)
1011. Amor de monja, fuego de estopa Miłość mniszki, żar krzesiwa,

y viento de culo, todo es uno. pierdnięcie mnicha – wiatr je
Suspiro de monja y pedo de fraile, porywa. (MP)
todo es aire.
1012. Cuando tú seas fraile, yo seré Jak ty mnich, to ja mniszka, jak ty lis,
monja. to ja liszka. (MP)
MONJE
1013. El hábito no hace el monje. Nie ubiór / szata zdobi człowieka.
El hábito y la capilla no hacen fraile. Odzież nie odmienia człowieka.
Nie dość habit włożyć, aby Bogu
służyć. (MP)
NECESIDAD
1014. La necesidad hace maestros. Potrzeba jest matką wynalazku.
De la necesidad nace el consejo.
La necesidad enseña más que
la universidad.
NECIO
1015. Entren los que saben, Niech wejdzie ten, kto uczony, dla
y los necios, a la calle. głupców wstęp wzbroniony. (KS)
1016. Necio letrado, necio doblado. Głupiec uczony, głupiec podwojony.

(KS)
1017. Necio por natura, y sabio Głupiec z natury, mądry na papierze.

por escritura / por lectura. (KS)
1018. Necio que en latín sabe Jak łaciny liźnie durny, w dwóch
hablar, ya en dos lenguas puede językach plecie bzdury. (MP)
disparatar.
Necio que sabe latín, doble rocín.
OBISPO
1019. Báculo de oro, obispo Pastorał pozłacany, a biskup
de madera. drewniany. (MP)
Pastorał ze srebra, ale biskup
z drewna. (MP)
1020. Obispo de anillo, el caudal Pierścień u biskupa znaczy, że ma

al dedillo. w palcu bezmiar władzy. (MP)
1021. Por culpa de la bestia mataron Kowal zawinił, Cygana powiesili.

al obispo.
OBRA
1022. La obra alaba al maestro. Dzieło mistrza chwali / chwali
Cada uno se conoce por sus obras. mistrza.
Por sus frutos los conocereis. Księga za mistrza stoi.
1023. Las obras hacen linaje. Nie na herb przodków patrz, ale
na sprawy.
Każdy jest dziecięciem czynów
swoich.
1024. Obra empezada, medio Dobry początek, połowa roboty.

terminada.
1025. Obra hecha, maestro al pozo. Murzyn zrobił swoje, Murzyn może
odejść.
Gdy dzieło gotowe, czas mistrza
skrócić o głowę. (MP)
1026. Obras son amores, que Nie słowa, ale czyny.

no buenas razones. Z uczynku, nie ze słów człowieka
poznają.
Nie w gadaninie miłosierdzie, ale
w czynie. (MP)
OFICIO
1027. Ése es tu enemigo, el de tu Majster majstrowi kole.
oficio.
1028. Quien ha oficio, ha beneficio. Kto pracuje, ten ma.

Kto ma w ręku fach, znajdzie chleb
i dach. (MP)
Unikniesz w życiu zawodu, gdy zawód
zdobędziesz za młodu. (PS)
ORADOR
1029. El poeta nace, y el orador Być mówcą to rzecz ćwiczenia; poetą
se hace. się jest z urodzenia. (MP)
Poetą się rodzisz, mówcą się stajesz. (KK)
PANADERO
1030. Ningún panadero dice mal Każda liszka / sroczka swój ogonek
de su pan. chwali.
PESCADOR
1031. El pescador con caña quiere Nic by rybak na wędkę nie złapał,
paciencia y maña. by nie cierpliwość i zapał. (MP)
PILOTO
1032. A piloto diestro, no hay mar Przy wytrawnym kapitanie nie ma
siniestro. złych wiatrów na oceanie. (MP)
Dobrego żeglarza złe morze nie zraża.
(KS)
PORDIOSERO
1033. Hasta para ser pordiosero I dziad kościelny kapelusz kupić
se necesita dinero. musi. (PS)
PRIOR
1034. Si el prior juega a los naipes, Mnich tak odpowiada, jak mu opat
¿qué harán los frailes? śpiewa.
Como canta el abad, así responde
el sacristán.
PUTA
1035. A putas y ladrones nunca Dziwki i szalbierze też klepią
faltan devociones. pacierze. (MP)
1036. Cuando echan maldiciones Nie bluźnijcie, stare kurwy, bo dobry

las putas viejas, Dios se tapa Bóg zatkał uszy. (MP)
las orejas. Gdy stare kurwy przeklinać zaczną,
sam Pan Bóg uszy musi zatkać. (PS)
1037. Cuando la puta no duerme Kurwa, co we dnie nie ziewa, snadź

de día, ¡mal anda la putería! rzadko klientów miewa. (MP)
Gdy kurwa we dnie senności nie czuje,
znak, że kurewstwo źle prosperuje. (PS)
1038. De puta vieja y de tabernero Od starej kurwy, gospody nowej –

nuevo me guarde Dios. Boże uchowaj! (MP)
1039. Hermosura en puta y fuerza Byle dziewka jak rzepa, a w kutasie

en badajo46. krzepa! (MP)
Kurwa w pełnej krasie i siła w kutasie.
(PS)
1040. Puta hecha, no necesita Która chce być kurwą, nie pomoże
alcahueta. warta. (Wacław Potocki)
Kurwa z urodzenia nie wymaga
stręczenia. (PS)
Badajo (hiszp.) ‘serce dzwonu’, w sensie przenośnym – członek męski.

46
1041. Puta primaveral, alcahueta Wiosną się puściła, jesienią stręczyła;

otoñal y beata invernal. gdy zima nastała, dewotką została. (PS)
1042. Putas y frailes andan a pares. W tym dziwki mnichów naśladują,

Mal parece un fraile solo. że dwójkami spacerują. (MP)
Kurewki i zakonnicy parami chodzą
po ulicy. (PS)
1043. Veinte años de puta y uno Kurwą lat dwadzieścia, a mężatką

de casada, y ya sois muy honrada. rok – cnotliwaś ty, pani, starczył jeden
krok. (PS)
RELIGIÓN
1044. Quien entra en religión, Kto ma w rodzie księdza, temu
se hace regalón. nie dokuczy nędza.
Quien tiene pie de altar, come sin Kto ma księdza w rodzie, temu bieda
amasar. nie dobodzie.
Dobre życie przy Kościele, a pracy
niewiele. (MP)
ROMA
1045. El que asno fue a Roma, asno Kto w Polsce głupi, ten i w Rzymie
torna. rozumu sobie nie kupi.
Quien bestia va a Roma, bestia retorna.
ROMERA / RAMERA
1046. Ir romera y volver ramera. Na pielgrzymce ciężka praca: idzie
dziewka, dziwka wraca. (MS)
1047. Moza muy disantera, o gran Jak smarkata na procesje ciągle lata,

romera o gran ramera. wyrośnie z niej zakonnica albo
latawica. (MP)
ROMERÍA / RAMERÍA
1048. Romerías y ramerías van por Na pielgrzymce żywot słodki: tu
una vía. ladacznice, tam cnotki. (MP)
W rondlu groch z kapustą, na
pielgrzymce kult z rozpustą. (MP)
1049. Romería, ramería. Puściła się na pielgrzymkę i wciąż się

Muchas van en romería que paran puszcza. (MP)
en ramería.
SABER
1050. Del saber viene el haber. Wielki majątek w wiedzy ma
początek. (KS)
1051. Do entra beber, sale saber. Wlej do ust gorzałki, wylecą

przechwałki. (MP)
1052. El saber no causa hartura. Myślenie nie boli. (KK)

Wiedzą nigdy się nie przejesz. (KS)
1053. El saber no ocupa lugar. Wiedza to potęga.

El saber no ocupa lugar y, por mucho Wiedza się rozprzestrzeni i na małej
que tengas, lo podrás aumentar. przestrzeni. (PS)
El saber no ocupa lugar pero ocupa
tiempo.
1054. En las barbas no consiste Broda mędrca nic nie znaczy, lecz
el saber, sino en mucho estudiar to, co wie i zobaczył. (KS)
y en mucho ver.
1055. Más vale saber que aver. Lepsza wiedza niż kiesa. (MP)
Głowa otwarta od szkatuły więcej
warta. (MP)
1056. No sé nada; de mis viñas Ja nic nie wiem, ja tu sprzątam.

vengo. Moja chata z kraja.
Skądże bym ja wiedział, gdym
w winnicy dzień przesiedział. (MP)
Mnie się to nie tyczy, wróciłem
z winnicy. (PS)
1057. Para saber no basta leer: hay Podnieś wzrok znad księgi kart,
que andar y ver. wędrując poznajesz świat. (MP)
Aby mądrym być, trzeba żyć, a nie
z nosem w książkach tkwić. (MS)
1058. Quien más sabe, menos presume. Brak wiedzy sprzyja domysłom. (KK)
SABIO
1059. Bien sabe el sabio que sabe, Mądry wie, a głupi myśli, że wie. (KK)
el necio piensa que sabe.
1060. Nadie es sabio por lo que supo Wiedza dziadków bez nauki
su padre. nie przechodzi na wnuki. (MP)
SALAMANCA
1061. A estudiar a Salamanca. Jak studiować, to w Salamance. (KS)
1062. Ir bestia a Salamanca y volver Już wielu wyruszyło do Salamanki

asno, a muchos les ha pasado. półgłówkiem, a wróciło osłem. (KS)
Salamanca no hace milagros; el que
va jumento, no vuelve sabio.
1063. Lo que la naturaleza Kto z przyrodzenia głupi, i w Paryżu

no da, Salamanca no lo concede. rozumu nie kupi.
Quod Natura non dat, Salmantica
non praestat.
Lo que no da naturaleza,
no lo da Salamanca, y menos Baeza.
1064. Tres años de mesón, seis Trzy lata w barze to studia

en Salamanca son. w nadmiarze. (KS)
SASTRE
1065. Cuenta de sastre, desastre. Zmień pan swój szyld na „oprawca”,
rzekł klient, płacąc u krawca. (MP)
SERMÓN
1066. Los largos sermones, más Długie kazanie tyłki zmęczy, serc
mueven culos que corazones. nie zmiękczy. (MP)
1067. Predicar en desierto, sermón Prorok na pustyni, balwierz dla bydła:

perdido. żal i słów, i mydła. (MP)
Quien predica en desierto, pierde
el sermón, y quien lava la cabeza
a un asno, pierde el jabón.
1068. Sermón corto, trago largo. Kazanie w mig, wina tęgi łyk. (MP)
Sermón, discurso y visita, media Głębszy kielich od kazania. (MP)
horita.
TONTERÍA
1069. No hay tontería que no esté Nie ma takiej bzdury w świecie,
apadrinada por la sabiduría. co się nie wspiera na autorytecie.
(MP)
Każda głupota w świecie znajdzie
obrońcę na uniwersytecie. (MP)
W każdej głupocie mądrości krocie.
(MS)
TONTO
1070. Tonto letrado, tonto Dureń uczony – dureń skończony. (MP)
consumado.
Tonto instruido, tonto perdido.
1071. Un tonto no se hizo doctor Zostałby tępak doktorem tępoty, tylko

en tontería, porque aún latín o sabía. łaciny nie znał ani joty. (MP)
VICARIO
1072. Por las faldas del vicario sube Wczepił się diabeł w wikariusza
la moza / el diablo al campanario. suknie, pnie się na wieżę i dzwoni
na jutrznię. (MP)
Wiele diabeł zyskuje, gdy pod sutanną
księdza siedzi i knuje. (MS)
ZAPATERO
1073. Zapatero, a tus zapatos Jeśliś szewc, patrz swego kopyta.
(y déjate de otros tratos).
El zapatero, juegue con su oficio
y deje al ajeno.
Buñolero, a tus buñuelos.
VIII. ENTRE LOS DEMÁS.
AMISTAD, DINERO, PODER
WŚRÓD INNYCH.
PRZYJAŹŃ, PIENIĄDZ, WŁADZA
ADÁN Y EVA
1074. Todos somos hijos de Adán Wszyscyśmy Adama za praojca mieli,
y Eva, pero nos diferencia la seda. lecz sukna zabrakło… najsilniejsi
wzięli. (PS)
AJUSTE
1075. Más vale mal ajuste que buen Lepsza słomiana zgoda niż złoty
pleito. proces.
Más vale un mal arreglo que un buen Dla świętej zgody nabrał w gębę
pleito. wody.
Pleitos tengas y los ganes.
AMIGO
1076. Amigo de muchos, amigo Kto wszystkich chce mieć przyjaciółmi,
de ninguno. żadnego nie ma przyjaciela.
Amigo de todos y de ninguno, todo Kto się z każdym przyjaźni,
es uno. nie poznał przyjaźni. (MP)
1077. Amigo leal y franco, mirlo Przyjaciel wierny rzadki.

blanco. Najpierw poznaj, potem przyjaciela
Conocidos, muchos; amigos, pocos. wybieraj.
Amigos, pocos y buenos. Wierny druh jak biały kruk. (MP)
1078. Amigo que no presta y cuchillo Skąpy druh, tępy nóż, jak przepadnie,
que no corta, que se pierde, poco to i cóż. (MP)
importa. Nieużyty przyjaciel i nóż, co nie kroi,
kiedy przepadnie, któż o to stoi? (MP)
168 Entre los demás. Amistad, dinero, poder
1079. Amigo reconciliado, enemigo Lepszy wróg otwarty niż przyjaciel

doblado. zdradliwy.
Amigos reñidos, nunca más buenos. Pojednana przyjaźń jak marcowy lód.
Amistad renovada, es como llaga
malsana.
1080. Amigo, viejo; tocino y vino, Stary przyjaciel, stare wino, stare
añejos. złoto najlepsze.
Stare wino, stary przyjaciel i stara
cnota najwyżej się cenią.
1081. Amigos al prestar, enemigos Pożycz pieniądze, stracisz przyjaciela.

al devolver. Chcesz przyjaciela stracić, pożycz
Quien presta al amigo, cobra mu pieniędzy.
un enemigo. Nie pożyczaj, dobry zwyczaj
Si quieres enemigo, presta dinero (nie oddają, jeszcze łają).
al amigo.
1082. Aquellos son ricos que tienen Wtedy człowiek ma wiele, kiedy
amigos. w krąg przyjaciele. (MP)
1083. De los amigos me guarde Dios, Od przyjaciół strzeż mnie, Panie,

que de los enemigos me guardaré yo. z wrogami sam się rozprawię. (MP)
Del agua mansa me guarde Dios,
que de la brava me guardaré yo.
1084. En la necesidad se conoce Prawdziwych przyjaciół poznajemy

al amigo de verdad. w biedzie. (Adam Mickiewicz)
En la necesidad se prueban Gdy bieda tłoczy, przyjaciel
y conocen los amigos. odskoczy.
En el peligro se conoce al amigo. Nieszczęście pokazuje, kto
En la pobreza y en el peligro prawdziwie miłuje.
se conoce al buen amigo.
Si amigos tienes, no los pruebes, que
los pierdes.
1085. Más dañan amigos necios que Lepszy mądry nieprzyjaciel niż głupi
enemigos descubiertos. przyjaciel.
1086. Más vale amigo en plaza Więcej wart w potrzebie druh

que dinero en casa / que dineros niż w domu pieniędzy wór. (MP)
en el arca.
Más vale un amigo que pariente
ni primo.
1087. Por un mal chiste, un buen Kawał ci nie wyszedł, a przyjaciel

amigo perdiste. odszedł. (MP)
Śmiej się bracie, śmiej, a przyjaciół
będzie mniej. (KK)
Plotka rozsiana, przyjaźń zerwana.
(MS)
1088. Reniego del amigo que cubre Nie chcę przyjaciela, co mnie
con las alas y muerde con el pico. skrzydłem okryje, a dziobem
przebije. (MP)
1089. Quien encuentra un amigo, Kto znalazł przyjaciela, skarb

encuentra un tesoro. znalazł.
AMISTAD
1090. Amistad, pero sin mucha Z każdym grzecznie, z nikim
familiaridad. serdecznie.
Przyjaciele, przyjaciele, lecz zażyłości
niewiele. (MP)
1091. Amistad por interés, hoy Gdzie pieniędzy wiele, wszędzie

es y mañana no es. przyjaciele.
Comida acabada, amistad terminada. Przyjaźń, co pieniędzy chce, dzisiaj
Queredme por lo que os quiero, jest, a jutro nie. (MP)
y no me habléis de dinero. Przyjaźń chciwa dziś jest, jutro
odpływa. (MP)
1092. Amistad que dice no, amistad Gdzie przyjaźń mówi „nie ma”,
que se perdió. tam nie ma przyjaźni. (MP)
1093. La amistad no tiene edad. Przyjaźń nie zna wieku. (KS)

Przyjaźń się nie starzeje. (KK)
1094. La amistad y el amor dos bellas Przyjaźń i miłość to kłamstwa

mentiras son. przecie, ale piękniejszych nie ma
na świecie. (MP)
Przyjaźnie i miłości kłamliwe to
piękności. (KS)
1095. Más vale amistad que Więcej przyjaźń znaczy niż

hermandad. pokrewieństwo. (PS)
AMO
1096. El ojo del amo engorda el caballo. Pańskie oko konia tuczy.
Hacienda, tu amo te vea (y si no, Kto ma konie, niech dba o nie. (MP)
que te venda).
Quien tiene tienda, que la atienda.
El pie del dueño, estiércol es para
la heredad y el huerto.
1097. Quien a muchos amos sirve, Nie można służyć dwom panom.
a algunos ha de hacer falta. Trudno dwom panom służyć.
Quien a dos amos ha de servir, Kto się do dwóch panów godzi,
a uno de ellos ha de mentir. jednemu służy, drugiemu szkodzi. (MP)
Nadie puede servir a dos señores.
ANDAR
1098. Ándeme yo caliente, y ríase Ty mów, a ja zdrów.
la gente. Śmiejcie się ze mnie, póki mi
przyjemnie. (MP)
Byle mi było ciepło, przyjemnie, możecie,
ludzie, kpić sobie ze mnie. (MP)
1099. Dime con quién andas, Kto z kim przestaje, takim się staje.
y te diré quién eres. Jaki kto sam jest, z takim przestaje.
No con quien naces, sino con quien
paces.
ARMAS
1100. Armas y dineros, buenas Do pieniędzy i do broni trzeba
manos quieren. zręcznych dłoni. (MP)
BARATO
1101. Lo barato sale caro (y lo caro Co się kupi tanie, psom się dostanie.
sale barato)
BARBAS
1102. Barbas mayores quitan Większe dostojeństwo daje
menores. pierwszeństwo. (MP)
Kto ma dłuższą brodę, ten idzie
przodem. (MP)
BIENES
1103. Bienes mal adquiridos, a nadie Źle nabyte w korzyść się nie obraca.
han enriquecido. Nieuczciwej zdobyczy wnuk
Dinero mal adquirido no llega a nietos. nie odziedziczy. (MP)
BOBO
1104. Entre bobos anda el juego. Głupek z głupkiem stają w zawody. (MP)
BOLSÓN
1105. Donde hay saca y nunca pon, Pamiętaj, rozchodzie, żyć
presto se acaba el bolsón. z przychodem w zgodzie.
CABALLERO
1106. Ayer vaquero, hoy caballero. Najgorszy z chłopa pan.
On wielmożny pan teraz, a z butów
słoma wyziera. (MP)
1107. No es caballero el que nace, Nie ma gorszego tyrana, kiedy się

sino el que sabe serlo. chłop dostanie na pana.
Más honra el buen talento que Trzeba umieć być panem.
el buen nacimiento. Nie tak szlachetny, kto z panów
pochodzi, jak ten, kto czynem
prawości dowodzi. (MP)
CANAS
1108. A canas honradas, no hay Dostojnej siwiźnie żadne drzwi się
puertas cerradas. nie oprą. (PS)
CAPA
1109. A capa vieja no dan oreja. Kogo w lichych szatach widzą, z tego
Al hombre mal trajeado inni często szydzą.
no se le presta oído. W lichym kożuchu nie znajdziesz
posłuchu. (MP)
1110. Una buena capa todo lo tapa. Kto u dobrego krawca płaszcz szyje,
Una buena capa, más que tapar, destapa. więcej pokaże, niźli zakryje. (MP)
CATALÁN
1111. Bien come el catalán, Dobrze jedzą Katalany, gdy chleb
si se lo dan. mają darowany. (PS)
1112. Catalán, catalán, de las piedras Gdy Katalońca bieda przyciśnie,

hace pan. to i z kamienia chleb wyciśnie. (PS)
COMPRAR
1113. Quien no te conoce, ése Trafił się kupiec na dziurawy garnek.
te compre. Ja nie taki głupi, kto cię nie zna, niech
cię kupi. (MP)
COSTUMBRE
1114. A nuevos tiempos, nuevas Inne czasy, inne obyczaje.
costumbres.
1115. La costumbre hace ley (y mata Próżne są prawa, gdzie nie masz
ley). dobrych obyczajów.
La costumbre tiene fuerza de ley. Obyczaj prawa stanowi i obala. (MP)
Lo convenido es ley.
Del hecho nace el derecho.
CRIADO
1116. Criados, enemigos pagados. W służbie pies, a poza służbą świnia.
Sług dużo, a usługi mało.
Kto ma sługi, te mu robią długi.
Sługa – cichy nieprzyjaciel, któremu
pan musi płacić. (MP)
CUENTAS
1117. Cuentas claras, amistades Rzetelny rachunek utrzymuje
largas. przyjaźń.
Cuentas y razón, conservan Tam, gdzie otwarcie mówią o długach,
amistad. przyjaźń będzie długa. (MP)
Las cuentas, claras, y el chocolate, W przyjaźni jasne rachunki zapewnią
espeso. dobre stosunki. (MP)
Amigos, pero cada cual su bolsillo.
Entre amigos leales, comprar
y vender por lo que las cosas
valen.
Amigos, sí; pero la vaquiña por
lo que vale.
DÁDIVAS
1118. A dádivas no hay acero que Dar oczy zaślepia.
resista. Najlepsza broń – hojna dłoń. (MP)
DEUDA
1119. Lo prometido es deuda. Obietnica za dług stoi.
DINERO
1120. Bien te quiero, bien te quiero, Kochajmy się jak bracia, liczmy się
mas no te doy mi dinero. jak Żydzi.
Bien me quieres, bien me quiero: Ty mnie lubisz, ja cię też, lecz od mych
no me toques el dinero. pieniędzy precz. (MP)
1121. Dinero llama dinero. Pieniądz robi pieniądz.

El dinero va al dinero, y el holgar Lgnie złoto do złota jak świnia do
al caballero. błota. (MP)
Vase el oro al tesoro.
1122. Dinero y pecados, cada cual Własne pieniądze i grzeszki milczkiem

los tiene callados. chowam w mieszki. (MP)
1123. El dinero todo lo alcanza. Pieniądze wszystko mogą.

El dinero es / hace caballero.
1124. El dinero huele bien, salga Pieniądz nie śmierdzi.

de donde saliere. Pieniądze są piękne, nawet jeśli są
brudne.
1125. Los dineros del sacristán, Łatwo przyszło, łatwo poszło.

cantando se viene y cantando van. Co śpiewem kościelny zarobi, to
i przy śpiewie roztrwoni. (MP)
1126. Poderoso caballero es don Pieniądze rządzą światem.

Dinero. Gdzie pieniądze mówią, tam
wszystko milczy.
Nie masz magnata nad imć Dukata.
(MP)
1127. Quien tiene dineros, tiene Gdzie pieniędzy wiele, wkoło

compañeros. przyjaciele.
Hombre rico, tiene aduladores, pero Pieniądz jest dobry sługa, ale zły
no amigos. przewodnik.
Donde hay higos, hay amigos. Czapkuje hołota, póki ci starczy
złota. (MP)
1128. Si no tienes dinero en la bolsa, Choć nie masz pieniędzy, nie pokazuj
tien miel en la boca. nędzy.
Gdzie kieszeń pusta, miły uśmiech
na ustach. (MP)
1129. Si quieres tener dinero, tenlo. Święty to grosz, co kopy strzeże.
1130. Si tus dineros se van, Gdzie interes dmucha, przyjaźń krucha.

los amigos también se irán. Jak majątek topnieje, to i przyjaciele.
Mientras fueres rico, tendrás amigo. (MP)
Si bajas tú o si suben ellos, los amigos
se han de perderlos.
DOBLÓN
1131. Al doblón, nadie le toma Gdzie pieniądz mówi, tam świat milczy.
filiación. Skąd przyszło złoto? A kto dba o to?
(MP)
DON
1132. Ni tejado sin gorrión, Choć nie każde krzesło – tron, za to
ni español sin don. każdy Hiszpan – don. (MP)
Co kościółek to dzwon, a co Hiszpan
to don. (MP)
DUEÑO
1133. Cúal el dueño, tal el perro. Jaki pan, taki kram.
Jaki hetman, taki żołnierz.
Jaki grajek, taka muzyka.
ENEMIGO
1134. A enemigo que huye, puente Uciekającemu nieprzyjacielowi
de plata. trzeba złoty most zbudować.
Al enemigo que huye, golpe Kto nieprzyjacielowi folguje, ten
de gracia. sobie śmierć gotuje.
FUERZA
1135. Do fuerza viene, derecho Tam prawo, gdzie siła.
se pierde. Przy kim moc, przy tym prawo.
GOTA
1136. Gota a gota, se llena la bota. Kropla do kropli, będzie wiadro.
Gota a gota, el mar se agota.
GRANO
1137. Un grano no hace granero, Grosz do grosza, kupi się kokosza.
pero ayuda al compañero. Ziarnko do ziarnka, uzbiera się
Cada día un grano pon y harás miarka.
un montón.
Ochavo a ochavo, se junta
un ducado.
GUERRA
1138. La guerra hace los ladrones Wojna łotrów rodzi, pokój ich
y la paz los ahorca. stryczkiem nagrodzi. (PS)
HACIENDA
1139. Quien administra hacienda Kto cudzym dobytkiem włada, ten
ajena, no se queda sin cena. suto jada. (MP)
Zarządca cudzych włości rzadko
pości. (MP)
HIDALGO
1140. El hijo del hidalgo, un pie Cóż mi po tytule, kiedy nie ma nic
calzado y otro descalzo. w szkatule.
Panowie szlachta – jednemu worek,
drugiemu płachta.
HUÉSPED
1141. A gran huésped, gran plato. Każdemu według zasług.
A tal señor, tal honor. Jaki pan, taki ukłon.
JUSTICIA
1142. Justicia, mas no en mi casa. Sprawiedliwość sprawiedliwością,
a prawda i tak musi być po naszej
stronie.
Sprawiedliwość rzecz święta, póki
o mnie nie pamięta. (MP)
LEY
1143. Quien hizo la ley, hizo Prawo jest po to, by je omijać.
la trampa.
1144. Duro o blando, ansí47 Twarde prawo, lecz prawo.

se escribió /la ley/.
LLEVAR A CUESTAS
1145. Tú que no puedes, llévame Weź mnie na grzbiet, nieboże,
a cuestas. przecie sam iść nie możesz. (MP)
Weź mnie na grzbiet, boś słaby,
sam iść nie dasz rady. (MP)
Ansí: así.
47
MANDAR
1146. Donde manda capitán / Jak bosman rozkaże, milkną
patrón, no manda marinero. marynarze. (MP)
Por donde va el capitán, van
los soldados.
Quien manda, manda, y en disputas
no anda.
1147. Donde todos mandan, nadie Ja pan, ty pan, a kto będzie świnie
obedece. pasał.
Gdzie wszyscy rozkazy wydają,
nie ma takich, co słuchają. (MP)
1148. Mandan al mozo, y el mozo Posłali parobka, on posłał świnię, świnia

al gato, y el gato a su rabo. osła posłała, a osioł bździnę. (MP)
MÍO (LO)
1149. Lo mío, mío, y lo tuyo, Co je moje, to je moje; co je twoje,
de entrambos. to je nasze. (PS)
MOZO
1150. Quien quiere tener un mozo Przez posły wilk nie syty / nie tyje.
fiel, que a sí mismo se sirva él. Chcesz mieć wiernego służącego,
obsłuż siebie samego. (PS)
NEGOCIAR
1151. Muchas cosas ha de aguantar Komu zależy na interesie, ten wiele
el que quiere bien negociar. zniesie. (MP)
Bez ustępstw nie ma kompromisu. (KK)
NEGOCIO
1152. Los negocios son negocios. Interes jest interesem.
1153. Negocio acaba en ocio, pero Wprzód interes ubity, a później opity,
ocio no acaba en negocio. bo jak naprzód kielichy, to interes
lichy. (MP)
Najpierw się zgodzimy, potem
wypijemy, bo jak wypijemy, to się
nie zgodzimy. (MP)
OCHAVO
1154. Sin un ochavo no se hace Grosz do grosza, będzie pół trzosa.
un real. Z groszem się położysz, a z dwoma
El primer real a nadie hace rico; wstaniesz.
pero es el principio. Grosz nie wzbogaci, grosz nie zuboży.
Jeden grosz to nie majątek, ale
majątku początek. (MP)
Choć nie wzbogaci cię pierwszy grosik,
napocznie trzosik. (MP)
ORO
1155. No es oro todo lo que reluce. Nie wszystko złoto, co się świeci.
No es todo cantar cuanto ruido
suena.
PAGAR
1156. Paga lo que debes, sabrás Coś winien, to płać, dowiesz się,
lo que tienes. co masz. (MP)
PALACIO
1157. Las cosas del palacio van Żółwim chodem / krokiem u nas
despacio. sprawiedliwość idzie.
Bodajbyś po urzędach chodził.
PARLAMENTO
1158. Parlamento, charlamento; Parlament, paplament; każdy gadać
cuanto allí se habla, se lo lleva rad, a słowa na wiatr. (MP)
el viento. Sejmikowanie, próżne gadanie, na
wiatr słowa rzucone, z wiatrem
uniesione. (PS)
PATRIA
1159. Donde se está bien, allí está Gdzie dobrze, tam ojczyzna48.
la patria.
Przysłowie pochodzenia greckiego, w wersji łacińskiej: Ubi bene, ibi patria. Polską formę,
48
będącą dosłownym przekładem, nadał mu Adam Mickiewicz.

POBRE
1160. Cárcel y cuaresma, para Więzienie i post ścisły – dla biednych
los pobres es hecha. wymysły. (PS)
1161. Pobre que tiene amigos, Przyjaźń nie tytułów, ale serca
llámese rico. potrzebuje.
Przyjaźń najwyborniejszą jest
przyprawą życia.
Jak biedny ma przyjaciół, to już się
wzbogacił. (MP)
POBREZA
1162. Gran maestra es la pobreza, Nie masz profesora od biedy lepszego,
pero empuja a hacer vileza. tyle że swych uczniów namawia
do złego. (MP)
1163. Pobreza no es vileza. Ubóstwo nie grzech.

La pobreza no es vileza, mas Ubóstwo nie hańbi.
deslustra la nobleza. Ubóstwo nie hańbi, ale zaszczytu
też nie przynosi.
POCO / MUCHO
1164. De lo poco, poco, Bogacz biednemu nie pomoże.
y de lo mucho, nada. Im kto bogatszy, tym skąpszy.
1165. Muchos pocos hacen Mało do mała, uczyni wiele.

un mucho.
REY
1166. A rey muerto, rey puesto. Umarł król, niech żyje król.
1167. Cada uno en su casa es rey. Każdy gospodarz w swym domu

Mientras en mi casa estoy, rey pan.
me soy. Każdy pan na swoich śmieciach.
Szlachcic na zagrodzie równy
wojewodzie.
1168. Donde está el rey, está la corte. Gdzie papież, tam Rzym.
1169. En el país de ciegos, el tuerto Pomiędzy ślepcami jednooki królem.

es el rey.
1170. Nuevo rey, nueva ley. Nowy król, nowe prawa.
1171. Quien come la vaca del rey, Kto królowi majętność bierze, drogo
a cien años paga los huesos. potem przepłaci.
RICO
1172. Quien en un año quiere ser Prędki zysk zazwyczaj szkodny.
rico, al medio le ahorcan. Łatwo przyszło, łatwo poszło.
Lo bien ganado se lo lleva el diablo,
y lo malo a ello y a su amo.
SENTENCIA
1173. De tal cabeza, tal sentencia. Jaki sędzia, taki wyrok / taka
sentencja. (MP)
SEÑOR
1174. Ruega a Dios por el mal señor, Po złym panie bywa gorszy.
porque no venga otro peor. Módl się za złego pana, by na gorsze
nie była zamiana. (MP)
TENER
1175. Quien más tiene, más quiere. Im kto ma więcej, tym więcej pragnie.
1176. Tenga, tenga y venga de donde Co się nadarzy, to chwyta, skąd

venga. pochodzi, nie pyta. (MP)
Tenga, y venga de donde venga.
USO
1177. En cada tierra su uso. Co kraj, to obyczaj.
Każdy ma swój obyczaj.
VILLANO
1178. Al villano dadle el dedo, Daj mu palec, a on rękę chwyta.
tomará la mano. Daj kurze grzędę, a wyżej siędzie.
Nie dawaj diabłu palca, bo porwie
całą rękę.
1179. Cuando el villano está Siadło chłopisko na oślim grzbiecie,

en el mulo, no conoce a Dios już o Bogu nie chce słyszeć ni o Bożym
ni al mundo. świecie. (MP)
Siadł wieśniak na ośle i patrzy
wyniośle. (MP)
VISITAR
1180. Quien te visita, poco Gość w dom, Bóg w dom.
te da y mucho te quita. Gość w dom, garnek wody do rosołu.
(współczesne)
Gość w dom… mówiąc szczerze, mało
da, dużo zabierze. (PS)
IX. DIOS Y EL DIABLO, LA MUERTE, EL MÁS ALLÁ
BÓG I DIABEŁ, ŚMIERĆ, ZAŚWIATY
AMÉN
1181. Amén, amén, al cielo llega. Klepać zdrowaśki, bo nie zdacie.
A w ogóle, to najlepiej zdrowaśki
klepać.
Módl się, módl, wymodlisz cud. (MP)
ASADO
1182. Volvedme de otro lado, que Dajcie ognia z drugiej strony, bom
de éste ya estoy asado49. z tej całkiem upieczony. (MP)
CAMPANADAS
1183. Oír campanadas y no saber Słyszy, że dzwonią, ale nie wie,
dónde. w którym kościele.
CIELO
1184. No hay cielo sin nubes, Nie ma radości bez smutku.
ni paraíso sin serpiente. Czai się wąż w raju, a chmura na
nieba skraju. (MP)
1185. Oración de perro Psie głosy nie idą pod niebiosy.

no va al cielo. Psi głos nie idzie do niebios.
Maldiciones del diablo no llegan
al cielo.
Słowa przypisywane pochodzącemu z Półwyspu Iberyjskiego diakonowi Laurentiusowi

49
(czyli św. Wawrzyńcowi, hiszp. San Lorenzo), przypalanemu na rożnie w dniu swej męczeń-
skiej śmierci w Rzymie (10 sierpnia 258 r.), w dobie prześladowań chrześcijan za cesarza
Valerianusa.
CRISTO / JESUCRISTO
1186. Aunque Cristo para amigos Spośród dwunastu druhów wybranych
los escogió, uno de los doce jeden Go sprzedał, drugi odstąpił,
lo vendió, otro lo negó y otro a trzeci zwątpił, aż nie dotknął rany.
no le creyó. (MP)
Chociaż Chrystus dwunastu swą
przyjaźń zawierzył, jeden go sprzedał,
drugi się go wyparł, a inny mu
nie uwierzył. (KS)
1187. Ni Cristo pasó de la cruz, Przy swym zdaniu będę trwać,

ni yo paso de aquí. z Chrysta Pana przykład brać. (PS)
1188. Mandar a alguien a cenar con Wysłać kogoś na ucztę do Pana Boga.
Jesucristo. (MS)
Enviar a cenar con Jesucristo.
CRUZ
1189. Cada uno lleva su cruz. Każdy ma swój krzyż.
No hay quien no tenga su cruz.
1190. Detrás de la cruz está el diablo. Często diabeł siada za krzyżem.
1191. La cruz en los pechos Modli się pod figurą, a diabła ma

y el diablo en los hechos. za skórą.
El rosario al cuello, y el diablo W twarz całuje, a z tyłu sztylet
en el cuerpo. pakuje.
DIABLO
1192. Al diablo y a la mujer nunca Z babą i z diabłem lepiej
les falta qué hacer. nie zaczynać.
Czort i baba nigdy nie spoczną. (MP)
1193. Así paga el diablo a quien bien Służ diabłu, a piekłem ci się odpłaci.
le sirve. Idź z diabłem po jabłka, zostaniesz
bez jabłek i bez torby.
184 Dios y el diablo, la muerte, el más allá
1194. Cuando el diablo reza, engañar Gdy się diabeł zestarzeje, chce zostać
te quiere. mnichem.
El diablo, harto de correr, se metió Mnich diabła w kapturze nosi.
fraile. Najgorszy diabeł, kiedy się modli.
Z diabła kościelny nie będzie.
1195. Cuando se toma cuerpo Jak się do ludzi diabeł wybiera, postać
el diablo, se disfraza de fraile mnicha lub prawnika przybiera. (MS)
o de abogado. Sutanna i toga – diabła przebranie
na ziemskie polowanie. (MS)
1196. En lo que el diablo no sabe Gdzie diabeł nie może, tam babę
hacer, pide consejo a la mujer. pośle.
1197. Hágase el milagro, y hágalo Uczmy się choćby od diabła.

el diablo. I sam diabeł by tego nie wymyślił.
Niech mi cud przyjdzie z pomocą,
choćby i diabelską mocą. (MP)
1198. Más sabe el diablo por viejo Dlatego diabeł mądry, że stary.
que por diablo. Mądry jak stary wąż.
El diablo sabe mucho porque Dyasek mnoga rzeczy świadom, bo
es viejo. iest stary. (Boy, za Brantôme’em)
1199. No es tan feo el diablo como Nie taki diabeł straszny, jak go
lo pintan. malują.
1200. Trabajo hecho en domingo, Kto w niedzielę jarmarczy, temu na

el diablo se lo lleva. sól nie starczy.
Do pracy są zwykłe dzionki,
a niedziela dla małżonki.
Kto pracuje przy niedzieli, z diabłem
się plonem dzieli. (MP)
W niedzielę harujesz, dla diabła
pracujesz. (PS)
Niedzielna praca rzadko popłaca. (PS)
1201. Un diablo se toma con otro. Każdy diabeł drugiego się trzyma. (MS)
1202. Ya que el diablo nos lleva, que Liczy się fason; jak do piekła, to
sea en coche. kolasą. (MP)
DIFUNTO
1203. El llanto, sobre el difunto. Po śmierci kadzą, a za życia jeść
nie dadzą.
DIOS
1204. A Dios rogando y con el mazo Pracuj, nieboże, a Bóg ci dopomoże.
dando. W Bogu nadzieja, w pracy korzyść.
Arando y arando, pan y cielo irás Modlitwą i pracą ludzie się bogacą.
ganando.
Przy Bogu stój, ale młotem kuj. (PS)
1205. Al que madruga, Dios Kto rano wstaje, temu Pan Bóg daje.
le ayuda.
Quien se levanta tarde, no oye misa
ni come carne.
1206. A los buenos, Dios los lleva, Dobrego człeka Pan Bóg zabiera,
y los malos aquí se quedan. niecny po ziemi się poniewiera. (MP)
1207. A quien Dios le quiere bien, Komu Bóg sprzyja, temu się na
la perra le pare lechones / puercos. kamieniu rodzi.
Jak Pan Bóg dopuści, to i z kija
wypuści.
1208. A quien madruga, Dios le ayuda Kto rano wstaje, temu Pan Bóg daje.
(si se levanta con buen fin / pie).
1209. A quien no habla, no le oye Jak nie powiesz, czego pragniesz,

Dios. to Pan Bóg sam nie odgadnie. (MP)
Odezwij się, to cię Bóg wysłucha. (PS)
1210. Cada uno en su casa, y Dios Każdy o sobie, a Bóg o wszystkich.

en la de todos. Każdy pan pod własnym dachem,
a Bóg – pan nad całym światem. (MP)
1211. Cuando Dios amanece / da, Słońce tak dobrym, jak i złym świeci.
para todos amanece / da.
1212. Cuando Dios no quiere, Gdy Bóg nie zechce, to święci

los santos no pueden. nie pomogą. (MP)
Jeśli Bóg nie ma chęci, to nic
nie wskórają święci. (MP)
1213. Da Dios almendras / nueces Dać temu orzechy, kto ich gryźć
al que no tiene dientes / muelas. nie może.
1214. Dios aprieta, pero no ahoga. Pan Bóg przymusi, ale nie zdusi. (PS)
1215. Dios consiente, y no para siempre. Pan Bóg nierychliwy, ale sprawiedliwy.
1216. Dios da bragas a quien no tiene Dał wam Bóg gacie, a tyłka nie macie.
culo. (MP)
Da Dios mocos a quien no tiene pañuelo.
1217. Dios da el frío conforme / Widzi Pan Bóg z nieba, czego komu
según la ropa. trzeba.
Więcej Bóg daje niżeli go prosimy.
1218. Dios hizo el mundo para Dla wszystkich świat stworzony,

todos, pero lo hurtaron unos pocos. przez paru przywłaszczony. (PS)
1219. Dios lo dio, Dios lo quitó. Bóg dał, Bóg wziął.
1220. Dios los cría, y ellos se juntan. Każdy swojego znajdzie.
1221. Dios no quiso hermano. Nie chciał brata Pan Świata. (MP)
Bogu brat niepotrzebny. (PS)
1222. Dios, que como Dios, Bóg, że to Bóg, wybierać mógł i taki
pudo escoger, quiso ser hombre wybór uczynił, że jest Bóg, a nie
y no mujer. Bogini. (MP)
Dios, que es non plus ultra del saber, Bóg wszechmogący powód miał,
se hizo hombre y no mujer. że się Nim, nie zaś Nią stał. (PS)
1223. Dios, que da la llaga, Kogo Pan Bóg stworzy, tego

da la medicina. nie umorzy.
Bóg zasmuci, Bóg pocieszy.
Kto dał zęby, da i do gęby.
1224. El hombre propone y Dios Człowiek strzela, Pan Bóg kule nosi.
dispone. Chłop nosi proch, a Pan Bóg kulki.
El hombre pone, Dios dispone.
1225. Encender una vela a Dios Panu Bogu świeczkę i diabłu ogarek.
u otra al diablo.
1226. Guardado es lo que Dios Strzeżonego Pan Bóg strzeże.

guarda.
1227. Obrar bien, que Dios es Dios50. Żyć pięknie, bo Bóg nad nami. (MP)
1228. Para Dios, hay que ser bueno; Bogu oddawaj honory, a ludziom
para el mundo, parecerlo. stwarzaj pozory. (MS)
1229. Todo anda como Dios quiere, Jest tak, jak Bóg chce, nie tak, jak być
no como debe. powinno. (PS)
Tal es como Dios quiere.
1230. Yo no me entiendo, y Dios Sam siebie pojąć nie umiem, a Bóg

a todos. nas wszystkich rozumie. (MP)
FE
1231. Fe sin obras, comida Wiara bez uczynków martwa jest51.
de agua sola. Wiara bez czynu – chleb bez
zaczynu. (MP)
1232. La fe mueve montañas. Wiara góry przenosi.

La fe transporta las montañas.
IGLESIA
1233. Antes que vayas a la iglesia, Nim uklękniesz do pacierza, załatw
caga y mea. potrzeby kiszek i pęcherza. (MP)
50
Myśl przewodnia sztuki Calderona El gran teatro del mundo; w przekładzie Leszka Białego:
„Czyń dobro, bowiem Bóg jest Bogiem” (Wielki teatr świata, w: Pedro Calderon de la Barca,
Autos sacramentales, Wrocław–Warszawa–Kraków 1997, s. 17).
51
Słowa z Listu powszechnego św. Jakuba Apostoła (Jk 2, 20).
INFIERNO
1234. De buenas intenciones está Dobrymi chęciami / intencjami jest
empedrado el infierno. piekło wybrukowane.
De los ingratos está empedrado
el infierno.
El infierno está lleno de buenos
deseos y el cielo, de buenas obras.
1235. Un diablo no hace infierno. Jeden czart to jeszcze nie piekło. (MP)
Żeby piekło istniało, jeden diabeł
(to) za mało. (MS)
JUDEA / GALILEA
1236. Un pie en Judea y otro Panu Bogu świeczkę, a diabłu
en Galilea. ogarek.
Pana Boga za nogi, a diabła za rogi.
Bogu służ, a diabła nie gniewaj.
MAHOMA
1237. Pues no va Mahoma al otero, Nie przyszła góra do Mahometa,
vaya el otero a Mahoma. przyszedł Mahomet do góry.
/odwrotnie!/
MISA
1238. Aquí tienes tanto que hacer Pasuje jak kwiatek do kożucha.
como los perros en misa. Tyle tu po was, kumie, co po mym
Brysiu na sumie. (MP)
Pożytku z ciebie niewiele, jak z hordy
psów w kościele. (MS)
1239. Da limosna, oye misa, Pokaż się na mszy i daj jałmużnę,

y lo demás te lo tomas en risa. a cała reszta – gadanie próżne. (MP)
1240. No se perdió la jornada por dar W podróży postój na mszę i popas

cebada y oír misa. (Pedro Calderón drogi nie wydłuży. (MP)
de la Barca)
MORIR
1241. A mal vivir, mal morir. Jakie życie, taka śmierć.
Jak kto żyje, tak umiera.
1242. Hasta morir todo es vida. Wszystko, póki śmierć nie przyjdzie,
to jest twoje własne życie. (MP)
Aż do śmierci człowiek żyw. (MS)
Żyje się aż do śmierci. (KS)
1243. Hermano, morir habemos. Nie pomogą doktory, jak kto na

Memento mori52. śmierć chory.
1244. Más vale morir honrado que Droższa sława niż życie / niż żywot.
vivir deshonrado.
1245. Mejor es morir de pie que Lepiej umrzeć stojąc niż żyć
vivir de rodillas. na kolanach / na klęczkach.
1246. Nadie se muere hasta que Nikt bez woli Bożej w grób się
Dios quiere. nie położy. (MP)
1247. Ninguno es tan viejo que Śmierć nie pyta o lata.

no puede vivir un año, ni tan mozo Nie ma zbyt starego, by jeszcze rok
para que no pueda morir mañana / pożyć, ani zbyt młodego, by się w grób
que no pudiere morir. położyć. (MP)
MUERTE
1248. A la muerte no hay remedio, Śmierć w progi, wyciągnij nogi. (MP)
sino tender la pierna. Kiedy śmierć w drzwi zastuka, tedy
A la muerte no hay cosa fuerte. ją przyjmij, bo jej nie oszukasz. (MP)
Przeciwko śmierci się nie wytężaj,
jedyna rada – kopnąć w kalendarz.
(PS)
Pamiętaj o śmierci (z łac.). Słowa pozdrowienia i pożegnania kamedułów.

52
1249. Contra la muerte no hay ley, Śmierć nikomu nie przepuści.

mata al papa y mata al rey. Od śmierci nikt się nie wywierci.
Tan pobre muere el papa como I króla robaki zjedzą.
el que no tiene capa.
Śmierć praw nie pyta, w ludziach
El pobre y el cardenal, todos van
nie przebiera: król to czy papież,
por igual.
jak drudzy umiera. (MP)
1250. El dinero le dijo a la muerte: Błagał śmierć dukat: poczekajże

detente; y la muerte le dijo al dinero: jeszcze! A ona na to: kiedy mi się
no quiero. nie chce. (MP)
Rzecze pieniądz śmierci: poczekaj!,
a ona szepce: nie chcę. (PS)
1251. La muerte no respeta a nadie. Śmierć wszystko równa.

La muerte todo lo barre, todo
lo iguala y todo lo ataja.
1252. Muerte cierta; hora, incierta. Śmierć pewna, niepewna godzina. (MP)

Todas hieren, la última mata.
1253. Para el amor y la muerte, Miłości i śmierci żadna siła

no hay cosa fuerte. nie powstrzyma. (PS)
1254. Para todo hay remedio, sino Na śmierć nie ma lekarstwa.

para la muerte. Śmierć nie zna prawa żadnego,
bierze z panem ubogiego.
Młody może, stary musi – każdego
kosturka zdusi. (PS)
1255. Quien teme la muerte, no goza Kto się śmierci boi, życia nie wydoi.
la vida. (MP)
MUERTO
1256. El muerto, al hoyo, y el vivo, Żywy dąży do chleba, umarły do
al bollo. nieba.
Zmarły do ziemi, a żywy niech się
weseli. (MP)
Zmarłego do dołu, żywego do stołu. (PS)
1257. De los muertos no se habla O umarłych albo dobrze, albo wcale.

sino bien.
ORAR
1258. Si quieres aprender a orar, Kto się modlić nie umie, niech idzie
entra en el mar. na morze.
PECADO
1259. Pecado confesado / declarado, Grzechu wyjawienie – jego
medio perdonado. złagodzenie.
PREDICAR
1260. Bien predica el ayunar quien Najedzony o poście mówić pięknie
acaba de almorzar. potrafi. (MS)
1261. No es lo mismo predicar que Od słowa do czynienia, jak od liścia

dar trigo. do korzenia.
Łatwiej prorokować niż głodnych
nasycić. (MP)
PROFETA
1262. Nadie es profeta en su tierra. Nikt nie jest prorokiem we własnym
kraju.
SAN LORENZO ZOB. ASADO
SANTA BÁRBARA
1263. Nadie se acuerda de Santa Chory diabeł chciał świętym zostać,
Bárbara hasta que truena. kiedy ozdrowiał, o tym zapomniał.
Gdy trwoga, to do Boga.
SANTA RITA
1264. Santa Rita, Santa Rita, lo que Kto daje i odbiera, ten się w piekle
se da no se quita. poniewiera.
SANTO
1265. Cada santo pide por su ermita. Każdy sobie najbliższy.
1266. Desnudar un santo para vestir Zrobić jedną dziurę dla załatania
al otro. drugiej.
Hacer un hoyo para tapar otro. Rozbierają świętego, aby ubrać
nowego. (FŚ)
1267. Írsele a uno el santo al cielo. Wychwalał świętego, zapomniał,

Se me ha ido el santo al cielo / którego. (MP)
por el cielo. Jak trzy po trzy zaczął mleć –
zapomniał, co chciał nam rzec. (MP)
1268. Por el milagro se alaba Wyniosą cię na ołtarze, kiedy cudów

al santo. dokażesz. (MP)
1269. Puerta abierta, el santo tienta. Okazja czyni złodzieja.

Kiedy dom niezamknięty, to się skusi
nawet święty. (MP)
1270. Río / charco pasado, santo Chory diabeł chciał świętym zostać,
olvidado. jak ozdrowiał, to o tym zapomniał.
El peligro pasado, el voto olvidado.
1271. Santo que come y bebe, Święty, co łaknie jadła? Na diabła!

el diablo se lo lleve. (MP)
1272. Santo, santo, pero no tanto. Święty, święty, niezrównany w chwale,

ale nie bez ale. (MP)
Święty, święty, gdyby nie przekręty.
(MP)
Święty, święty, od kolan po pięty. (MS)
1273. Sea el santo que fuere, Święty, pierwszy z brzegu wzięty,

ora pro nobis53. ora pro nobis. (MP)
Święty Bylejaki, ora pro nobis. (MP)
1274. Según es el santo, son Jaki święty, taka świeca. (MP)

las cortinas.
Módl się za nami (z łac.).

53
SEPULTURA
1275. Hoy figura, mañana sepultura. Dzisiaj tron, jutro zgon. (MP)
Dzisiaj pan dumny, jutro do trumny.
(MP)
SURSUM CORDA
1276. Ni el sursum corda54. Święty Boże nie pomoże.
ÚLTIMO VIAJE
1277. Para el último viaje, Niczego nie zabierzesz z sobą do
no es menester equipaje. grobu.
W ostatniej podróży zbędny bagaż
duży. (MP)
VIRGEN
1278. ¡Fíate de la Virgen y no corras! Poleć się Świętej Panience, ale wodze
trzymaj w ręce. (MP)
„W górę serca” (z łac.). Cytat ze Starego Testamentu (Biblia w przekładzie Jakuba Wujka).
54
X. DE LA NATURALEZA Y DEL TIEMPO.
REFRANES DE PRONÓSTICO RESERVADO…
O PRZYRODZIE I POGODZIE.
PROGNOZY Z KALENDARZA
ABRIL
1279. A abril alabo, si no vuelve Imć kwiecień gorzej rozrabia
el rabo. niż nasz pan hrabia. (MP)
Abril y condes, los más traidores.
Los abriles y los condes traidores
son.
1280. Abril, aguas mil. Kwiecień, co deszczem rosi, wiele

Agua en abril, granos mil. owoców przynosi.
En abril cada gota vale mil.
1281. Abril sonriente, de frío mata Kwiecień plecie / plecień, bo

a la gente. przeplata trochę zimy, trochę lata.
Kwiecień z promiennym uśmiechem
zabija mroźnym oddechem. (MP)
1282. Helada en abril, hambre todo Kwiecień nadto chłodny, cały roczek
el año. głodny. (MP)
ABRIL / MAYO
1283. Abril y mayo, llaves de todo Klucza do urodzaju szukaj w kwietniu
el año. i maju. (MP)
Abril y mayo, la llave para todo el año.
1284. Dos aguas de abril y una Suchy kwiecień, mokry maj, będzie
de mayo, valen los bueyes y el carro. żyto jako gaj.
AGOSTO
1285. En agosto frío en rostro. Gorącą nocą sierpień nas wita,
a pożegna zimnym świtem. (MP)
AGOSTO / SEPTIEMBRE
1286. Agosto y septiembre, no duran Nie zawsze niedziela, bywa czasem
siempre. piątek.
Sierpień pod ramię z wrześniem
zawsze odchodzą za wcześnie. (MP)
1287. Lo que agosto madura, Czego sierpień nie uwarzy, wrzesień

septiembre asegura. tego nie upiecze.
Agosto tiene la culpa y septiembre
la pulpa.
AGUA
1288. Agua de mañana y justicia Deszcz ranny, gniew panny i taniec
de tarde, no hay que temblarle. starej baby – niedługotrwałe.
1289. Agua de (por) mayo, pan para Chłodny maj, dobry urodzaj.
todo el año.
AÑO
1290. Año bisiesto, ni cuba ni cesto. Rok przestępny to chudzina, nie ma
jarzyn ani wina. (MP)
1291. Año nuevo, vida nueva. Nowy rok – w nieznane skok. (MP)
1292. Año que empieza helando, Kiedy styczeń najostrzejszy, tedy

mucho pan va anunciando. roczek najpłodniejszy.
Año de heladas, año de parvas. Gdy nie przymrozi zima, sierpień
zbierać co nie ma.
Rok, co mrozem wita, nakarmi do
syta. (MP)
1293. El mal año entra nadando. Gdy w styczniu deszcz leje, złe robi
nadzieje.
Jak styczeń rozchlapany, to lipiec
zapłakany.
196 De la naturaleza y del tiempo. Refranes de pronóstico reservado…
AURORA
1294. Aurora rubia, o viento o lluvia. Gdy się wieczór czerwienią nieba,
w nocy albo jutro deszczu czekać
trzeba. (Wacław Potocki)
Świt rumiany zwiastuje dzień
zapłakany. (MP)
Niebo strojne w purpurę wieszczy
ziemi wichurę. (MP)
CALOR
1295. Día de calor, ése te arropes Na słońca zdradliwe promienie
mejor. cieplejsze szykuj odzienie. (PS)
Na słońca pierwsze promienie
ciepłe obleczenie. (PS)
CAMPO
1296. Cuando no dan los campos, Kiedy pola nie urodzą, to i święci
no dan los santos. nie pomogą. (PS)
Święty Boże nie pomoże, jeśli
nie obrodzi zboże. (PS)
DOMINGO
1297. El domingo oír misa W niedzielę zjeść dobrze i być
y almorzar; y si hay prisa, deja w kościele, a jak czasu niewiele,
la misa. zapomnij o kościele. (MP)
DOMINGO DE RAMOS
1298. En Domingo de Ramos, quien Wystroił się jak na Boże Ciało /
no estrene, no tiene manos. jak stróż w Boże Ciało.
Idzie Niedziela Palmowa, trzeba się
wysztafirować. (MP)
ENERO
1299. Agua de enero, cada gota vale Gdy w grudniu słota, kropla
dinero. deszczu – okruch złota.
1300. En enero se hiela el agua Jak styczeń nastanie, skrzy się lód

en el puchero. w saganie / woda zamarza w dzbanie.
(MP)
ESTIÉRCOL
1301. El estiércol no es santo, más Gnój nie zasiada między świętymi,
do cae hace milagros. a przecież cuda czyni na ziemi. (MP)
Świętym gnój nie bywa, ale gdzie
upadnie, cuda czyni snadnie. (PS)
FEBRERO
1302. En febrero, un día malo y otro Kiedy luty / Idzie luty, szykuj buty.
bueno. Spyta cię luty – masz-li buty?
Febrero y las mujeres tienen Luty kapryśny jak panna – dziesięć
en un día diez pareceres. razy na dzień zmiana. (MP)
1303. Febrilillo loco, con sus días Gdy mróz w lutym ostro trzyma,
ventiocho. tedy już niedługo zima.
Luty szybko się uwija: dwadzieścia
osiem dni i mija. (MP)
HABAS
1304. En todas partes crecen habas. Każde pole rodzi kąkole.
En todas partes crecen habas Na jednej ziemi kąkol i pszenica
(y en mi casa, a calderadas). roście.
Wszędzie gdzie ludzie, tam i pokrzywa
(a u mnie nawet w zupie pływa). (MP)
Wszędzie gdzie rola, urośnie fasola.
(FŚ)
HIERBA
1305. Hierba mala nunca muere. Złe ziele najbujniej / najlepiej się
Bicho malo nunca muere. krzewi.
La mala hierba crece mucho. Chwast nie zginie.
By nie mróz na złe pokrzywy, byłby
ten chwast wiecznie żywy.
INVIERNO
1306. A invierno lluvioso, verano Kiedy w zimie pada, lato urodzaju
abundoso. zapowiada. (FŚ)
1307. Nueve meses de invierno y tres Dziewięć miesięcy zimy, przez trzy się
de infierno. w piekle smażymy. (MP)
Ocho de invierno y tres de infierno.
1308. Sol de invierno, sale tarde Leniwe zimowe słońce: późno się
y pónese pronto. budzi i zaraz jest śpiące. (MP)
JULIO
1309. Quien baila en julio, llora Kto lipiec przetańcował, będzie
en diciembre. w grudniu biedował / żałował. (MP)
JUNIO
1310. En junio, hoz en puño. Raduj się czerwcem, ale z sierpem
w ręce. (MP)
LLOVER
1311. Cuando el mirlo canta, Gdy kos w deszczu zaśpiewa, będzie
si llueve, señal de agua. ulewa. (PS)
1312. Nunca llueve cuando truena. Gdzie grzmot wielki, mały deszcz.
(Zofia Szleyen)55
LLUVIA
1313. Cuando cae la lluvia, agua Będzie pogoda, jak się poleje z nieba
anuncia. woda.
Señal cierta de llover, verla caer.
MARTES
1314. Cada martes tiene su domingo. Po burzy pogoda nastaje.
Nie trać we wtorek nadziei, że się
doczekasz niedzieli. (MP)
1315. En martes, ni te cases Nigdy we wtorek, człeku przezorny,

ni te embarques. nie wchodź na pokład i nie bierz
El trece y martes, ni te cases, ni te żony. (MP)
embarques, ni vayas a ninguna parte.
Z romancy De la gentil dama y el pastor de ganado.

55
1316. Para los desgraciados / Para Biednemu zawsze wiatr w oczy.

un hombre desgraciado, todos Jaki piątek, taki świątek.
los días son martes.
En todas partes tiene cada semana
su martes.
MARZO
1317. Marzo marceador, que W marcu jak w garncu.
de noche llueve y de día hace sol. Marzec pogodę strzyże jak owce,
w nocy poleje, dzień da gorący. (PS)
1318. En marzo, redes a la mar. Nim marzec przeleci, zarzucaj sieci.

(MP)
1319. Sol de marzo, hiere como mazo. Od dwudziestego marca zagrzewa

słońce choć starca.
Strzeż się marcowego słońca, bo jak
osa cię pokąsa. (MP)
MARZO / ABRIL
1320. Marzo ventoso y abril lluvioso Suchy marzec, mokry kwiecień,
sacan / traen a mayo florido a maj chłodny, z pewnością da rok
y hermoso. niegłodny.
Marzec wietrzny, kwiecień mokry,
to maj kwietny i pogodny. (MP)
MAYO
1321. Agua en mayo, pan para todo Suchy kwiecień / marzec, mokry maj,
el año. będzie żytko / gumno jako gaj.
Marzo ventoso y abril furioso, sacan Deszcze w maju, cały rok urodzaju.
a mayo florido y hermoso. (FŚ)
1322. Boda en mayo, ¡qué fallo! Ślub majowy – grób gotowy.

En mayo, todas las feas se casan.
1323. Dijo mayo a abril: aunque Maj kwietniowi mówi tak: będę się
te pese, me voy a reír. weselił, choć ci to nie w smak. (MP)
Maj kwietniowi dogaduje: płacz sobie,
ja zatańcuję. (MP)
1324. Hasta el cuarenta de mayo Do Świętego Ducha nie zdejmuj

no te quites el sayo. kożucha, a po Świętym Duchu chodź
dalej w kożuchu.
Oziminę w fartuchu, a jarzynę
w kożuchu.
Bywa i śnieg w maju.
Aż do czterdziestego maja nie zdejmuj
ciepłego szala. (MP)
1325. Mayo frío, mucho trigo. Chłodny maj, dobry urodzaj.

Maj chłodny, zbiór dorodny. (MP)
1326. Mayo hortelano, mucha paja Gdy maj niełaskawy, mało ziarna,
y poco grano. dużo trawy. (MP)
Maj to ogrodnik spóźniony: mało
ziarna, dużo słomy. (MP)
1327. /Mayo/ Mes de flores, mes W maju jak w raju.

de amores. Kto się w maju urodzi, dobrze mu się
powodzi.
Dni w maju kwiatom i sercom
sprzyjają. (MP)
MES
1328. Cada mes tiene su pez. Każdy miesiąc coś przyniesie – na roli,
w rzece, czy w lesie. (MP)
NAVIDAD
1329. En Navidad, al balcón; Zielone Boże Narodzenie, biała
en Pacua, al fogón. Wielkanoc.
NIEVE
1330. Año de nieves, año de bienes. Po śnieżnej zimie rok urodzajny. (MP)
NUBLADO
1331. No hay nublado que dure un año. Nic nie trwa wiecznie.
Długo się słońce za chmurami kryje,
ale wreszcie się przebije. (MP)
NOVIEMBRE
1332. En noviembre, si no has Nie obrodzi ozimina, gdy
sembrado, no siembres. w listopadzie siać zaczynasz. (PS)
OTOÑO
1333. Otoño e invierno, malas Jesień i zima starym niełaskawa. (MP)
estaciones para los viejos.
PRIMAVERA
1334. La primavera sangre altera. Z wiosną nadzieje rosną.
Wiosna ludzi durzy i krew w żyłach
burzy. (MP)
SAN ANDRÉS
1335. Por San Andrés, todo Ze świętym Andrzejem dzień
el tiempo noche es. w mroku topnieje. (MP)
SAN JUAN
1336. Agua de por San Juan, quita Jak święty Jan płacze z nieba, braknie
vino y no da pan. wina, braknie chleba. (MP, PS)
1337. Hasta que San Juan baje Na święty nigdy.

el dedo.
1338. Quien no come por San Juan, Kto w świętojańską noc nie je chleba,
o es loco o no tiene pan. ten albo głupi, albo też biedak. (MP)
SAN MARTÍN
1339. Por San Martino, bebe tu vino Na świętego Marcina zostaw wodę
y deja el agua para el molino. dla młyna i napij się wina. (MP)
SANTA ANA
1340. Si llueve por Santa Ana, llueve Od świętej Hanki chłodne / zimne
un mes y una semana. poranki.
Od świętej Anki zimne poranki /
chłodne wieczory, chłodniejsze
poranki.
Święta Anna to już jesienna panna.
SANTA LUCÍA
1341. Día de Santa Lucía, mengua Święta Łucja dnia przyrzuca.
la noche y crece el día. Na Nowy Rok przybywa dnia na
barani skok.
SECA
1342. A gran seca, gran mojada. Po deszczu słońce świeci.
Wielka susza wielką ulewę zwiastuje.
(MP)
SEMBRAR
1343. Como siembres, recogerás. Jaki siew, taki plon.
Quien bien siembra, bien coge. Jak zasiejesz, tak będziesz żął.
Quien siembra tarde, grano
no aguarde.
1344. Nadie deje de sembrar por Kto nie ryzykuje, nic nie ma.
miedo de los gorriones. Głupi, kto nie obsiał roli, bo się
El que no siembra, no coge. wróbli boi. (MP)
TEMPESTAD
1345. Tras la tempestad viene Po burzy pogoda nastaje.
la calma. Po deszczu pogoda, (a) po kłótni
Después de la tormenta viene zgoda.
la calma.
VERANO
1346. Cuando el verano es invierno, Lato w zimie, zima w lecie – nic
y el invierno verano, nunca buen año. dobrego nie przyniesie. (MP)
XI. L A MESA ESTÁ SERVIDA.
COMIDAS Y BEBIDAS
ZA STOŁEM.
JADŁA I TRUNKI
ACEITE
1347. Aceite y romero frito, bálsamo Do oliwy rozmaryn – balsam,
bendito56. co czyni czary. (MP)
Aceite y vino, bálsamo divino.
Aceite de oliva, todo mal quita.
1348. La verdad y el aceite nadan Prawda jak oliwa, zawsze na wierzch

siempre encima. wypłynie / wypływa.
1349. Llevar aceite a Andalucía, Z oliwą do Andaluzji, jak z winem

necedad sería. do Gruzji. (MS)
1350. Quien el aceite mesura, Kto oliwę rozlewa, tłuste ręce miewa.
las manos se unta. (MP)
Difícil es con aceite tratar
y no se amancillar.
Przysłowie kojarzone z Cyganeczką Cervantesa z uwagi na scenę, w której babka Preciosy
56
opatruje człowieka pogryzionego przez psy. W przekładzie Zdzisława Milnera czytamy:

„… wzięła tedy nieco psich kudłów, rozmoczyła je w oliwie i umywszy uprzednio winem dwie
rany, które miał na lewej nodze, przyłożyła do nich kudły z oliwą i pokryła rozmarynem tar-
tym; następnie czystym płótnem przewiązała mu nogę” (M. de Cervantes, Nowele przykładne,
t. I, Kraków 1976, s. 332).
204 La mesa está servida. Comidas y bebidas
ACEITUNA
1351. Aceituna, una es oro; dos, Jedna oliwka – niczym sztuka złota;
plata, y la tercera, mata. druga – jak srebro; trzecia – gwóźdź
Aceituna una o dos; y si tomas do trumny. (MP)
muchas, válgate Dios. Jedna oliwka – krzta złota; druga,
Con aceitunas y pan caliente jak przyjdzie ochota; trzecia –
se muere la gente. niecnota, pozbawi żywota. (MP)
/ale:/ Aceituna, una, y si es buena,

una docena.
1352. Aceituna comida, hueso fuera. Jak oliwkę zjesz, najpierw wypluj
pestkę, potem drugą bierz. (MP)
AGUARDIENTE
1353. Aguardiente, en tienda y vino Wódka krótka, a do wina potrzebna
en taberna. godzina. (MP)
Wódka – przy kontuarze; wino
z przyjaciółmi. (PS)
1354. A la mujer y al aguardiente, Wódkę i kobietę – do dna! (MP)

¡de repente!. Wódkę i kobietę – na raz! (PS)
Kobitę i okowitę, z miejsca bierz.
(KS)
Żwawo bierz kobitę, jak łykasz
okowitę. (KS)
1355. Con amor y aguardiente, nada Z miłością jak z gorzałką, czujesz,

se siente. jakbyś w łeb wziął pałką. (MP)
AJO
1356. Ajo, cebolla y limón, y déjate Czosnek, cebula i cytryna to najlepsza
de inyección. medycyna. (PS)
1357. Ajo crudo y vino puro pasan Świeży czosnek, czyste wino, pewnie
el puerto seguro. do portu zawiną. (MP)
Vino puro y ajo crudo, hacen andar
al mozo agudo.
1358. Ajo hervido, ajo perdido. Czosnek gotowany, czosnek

zmarnowany. (MP)
Czosnek duszony, czosnek stracony.
(MP)
Czosnek zdrowy, gdy surowy57. (PS)
1359. Dijo la cebolla al ajo: Usłyszał czosnek od cebuli: niech się

acompáñame siempre, majo. kawaler przytuli. (PS)
1360. El ajo ayuda al campesino Jak rolnik orze, czosnek pomoże. (MS)
en su trabajo.
1361. En tiempo nevado, un ajo vale Gdy śnieg i słota, to czosnek na wagę
un caballo. złota. (MP)
1362. Hombre que no come ajos, Za nic nie stoi ten, kto się jeść czosnku
no vale un ajo. boi. (PS)
ALIMENTAR
1363. Flores contentan pero Brzucha słowami / Głodnego
no alimentan. bajkami nie nakarmisz.
Kwiaty cię zachwycą, ale nie nasycą.
(MP)
ALIMENTO
1364. La misa y el pimiento son Zielenina i kazanie za posiłek
de poco alimento. nie stanie. (MP)
APETITO
1365. La mejor salsa, el apetito. Głód najlepsza przyprawa.
1366. Poquito a poquito viene Apetyt wzrasta / rośnie w miarę

el apetito58. jedzenia.
El comer y el rascar todo es empezar. Dobra wieść, gdy niosą jeść. (PS)
Po co się pieścić, kiedy jest gdzie
zmieścić. (PS)
57
Przysłowie potwierdza przekonanie, że tylko surowy czosnek posiada właściwości lecznicze;
ugotowany je traci.
58
Przysłowie pochodzenia francuskiego (L’appétit vient en mangeant).
ARROZ
1367. El arroz, donde se guisa; Ryż prosto z garnuszka, a dziewuszka
y la mujer, en camisa. prosto z łóżka. (MP)
1368. El arroz con pollos; y vaya Moim przysmakiem jest ryż

al cuerno el arroz solo. z kurczakiem, a jak bez, niech zje
El arroz con tomate y las patatas pies. (MP)
cocidas, alargan la vida.
1369. El arroz, el pez y el pepino Ryż, ogórek i ryba w wodzie zrodzone,

nacen en agua y mueren en vino. wina złaknione. (MP)
1370. No hay boda sin arroz Ślub bez ryżu – bez przyszłości, jak
ni mocita sin amor. dziewczyna bez miłości.
(Daria Małyszka)
1371. Si el arroz hablara, por vino Ryż nie gada, to przyczyna, że się
clamara. nie domaga wina. (MP)
AVE
1372. Ave que vuela, a la cazuela. Wszystko, co lata, do kotła się nada. (MP)
Ave de pluma, no dejes ninguna. Wszystko, co ma pierze, dobre na
wieczerzę. (MP)
BACALAO
1373. Cortar el bacalao. Dzielenie tortu.
Kto dzieli dorsza, wie, która porcja
lepsza, a która gorsza. (MP)
1374. Está hecho un bacalao. Zostały z niego skóra i kości.

Chudy jak końska śmierć.
1375. Te conozco, bacalao, aunque Znamy się dobrze, bratku.

vayas disfrazado. Przejrzałem cię na wylot.
Czy w zupie, czy w drugim daniu,
poznam cię, dorszu, w każdym
przebraniu. (MP)
Na nic fraczek i peruka, mnie tam,
dorszu, nie oszukasz. (MP)
1376. Yo no corto el bacalao con Komu porcja dorsza, a komu połowa –

esa gente. nie moja w tym głowa. (MP)
BARBO
1377. Buenos son barbos cuando I płotka dobra, kiedy szczupaka
no hay truchas a mano. nie masz.
Na bezrybiu i rak ryba.
Jak pstrąg nie bierze, będzie brzanka
na wieczerzę. (MP)
1378. Hacer el barbo. Ryby śpiewają tylko na niby. (MP)
BARRIGA
1379. A barriga llena, corazón Brzuch pełny, serce szczęśliwe. (PS)
contento.
1380. Barriga llena, a Dios alaba59. Brzuch ma za co Boga chwalić.

Barriga llena alaba al Señor bendito. Kto brzuch naładuje, językiem rad
szermuje.
BEBER
1381. Después de beber, cada Wino wynurzy, co się wewnątrz
uno dice su parecer. burzy.
Łatwiej o gładką mowę, kto zagrzeje
trunkiem głowę.
Powie, co myśli, jak gardło przeczyści.
(MS)
Po wypiciu każdy baje, co mu się
wydaje. (KS)
1382. Entra, bebe, paga y vete. Gościu drogi: wejdź, pij, płać, szerokiej
drogi! (MP)
Właź, pij, płać, bo pora spać. (MP)
Wejść, wypić, zapłacić – darmo czasu
nie tracić. (PS)
Por. łacińskie Plenus venter non studet libenter.

59
1383. Hermano, bebe, que la vida Kto pije, ten żyje.

es breve. Dziś się żyje, jutro gnije.
Osoba godna pije do dna.
1384. Quien bebe poco, bebe más. Kto mało pije, więcej wypije. (PS)
Kto z wolna sączy, nieprędko
skończy. (MP)
BEBIDO
1385. Abrigo contra el frío, estar bien Najlepszy kubraczek to wina
bebido. bukłaczek. (KK)
Mocny napitek, w zimie pożytek.
(KS)
Kiedy zimne wstają ranki, częściej
zaglądaj do szklanki. (KS)
Kiedy zimne wstają zorze, tylko
wódka ci pomoże. (KS)
BESUGO
1386. Una espina de besugo puede Nie ma ryby bez ości.
ser tu verdugo. Kto ma drobne rybki, ten długo je.
Jedna ość i gość miał dość. (MP)
Z winy jednej rybiej ości przejechał się
do wieczności. (MP)
BOCADO
1387. Bocado comido no gana Chcąc zbyt wielki kęs połknąć,
amigo. można się udławić.
Jedz, może ci zaszkodzi.
Nie dość przyjaźni kęs chleba, lepiej
ją karmić trzeba. (MP)
Kęsek zjedzony, przyjaciel stracony.
(PS)
1388. Más valen dos bocados de vaca Wolę zraz pieczeni spory – niźli
que siete de patata. kalafiory. (Wacław Potocki)
1389. Por no perder un bocado, Chciwy dwa razy traci / płaci.

se pierden ciento. Tanie mięso psy jadają.
BODEGA
1390. La bodega / Cada bota huele Znać po zapachu, jaki w karczmie leją
al vino que tiene. trunek. (MP)
BOTA
1391. A la bota, darle el beso después Póki sera nie przełkniesz, trzymaj
del queso. buziaka z dala od bukłaka. (MP)
CAFÉ
1392. Café cocido / hervido, café Kawa zagotowana – kawa
perdido. zmarnowana. (MP)
1393. Créame usted, los recuerdos Wierz pan, nie kawa chęć do snu odbiera;
desvelan más que el café. nie kawa, tylko wspomnienia. (MP)
1394. El hombre debe ser como Idealny mężczyzna jest do kawy

el café: bueno, fuerte y caliente. podobny: gorący, mocny i dobry. (MP)
1395. Quiero tomarte así como tomo Jak pierwszą kawę, tak chcę mieć ciebie:
el café: en ayunas, hirviendo y a solas. na czczo, gorącą, tylko dla siebie. (MP)
CALDO
1396. Al que no quiere caldo, tres Proś mało, weźmiesz wiele; chcesz
tazas. wołu, proś o cielę.
Kto się przed rosołem wzbrania, trzy
chochle dostanie. (MP)
1397. El caldo, en caliente; la injuria, Rosół zawsze na gorąco, a zniewagę

en frío. na chłodno. (MP)
1398. Muchas cocineras estropean Gdzie kucharek sześć, tam nie ma

el caldo. co jeść.
CARACOL
1399. A caracoles picantes, vino Na ślimaka ostrego, kielich wina
abundante. białego. (MS)
1400. Caracoles buenos, los llenos; Jak skorupa głośno chrzęści, to znak,

pero los vacíos meten más ruido. że w niej mało treści. (MP)
Caracoles vacíos, más que llenos
hacen ruido.
1401. Caracoles sin picante, no hay Tylko ślimaki pikantne do jedzenia

quien lo aguante. zdatne. (MP)
CARNE
1402. No hay carne sin hueso. Nie ma mięsa bez kości.
Nie masz mięsa bez kości, ani
człowieka bez złości.
1403. Quien come la carne, que roa Kto zjadł mięso, niech zje i kości.
el hueso.
CAZO
1404. Dijo el cazo a la cazuela: Przyganiał kocioł garnkowi, a sam
quítate allá, tiznera. smoli / a oba smolą.
Dijo la sartén al cazo: quita allá,
que me tiznas.
Dijo la sartén a la caldera: quítate
allá, culinegra / ojinegra.
Quien dice a quien: el caldero
a la sartén.
CEBOLLA
1405. Ollas sin cebollas, bodas sin Bez cebuli strawa – bez kapeli
tamborín. zabawa. (MP)
A falta de olla, bueno es el pan Pichcić bez cebuli, tańczyć bez
y una cebolla. muzyki, dziwne to wybryki. (MS)
Al villano se le dan la cebolla con
el pan.
Comed, marido, pan y cebolla;
porque sois ruin no os pongo olla.
1406. Quien come cebolla, no eructa Kto od cebuli nie stroni, nie roztacza
chocolate. fiołków woni. (MP)
Usta jak miód, a po cebuli smród. (MS)
Słodycz z ust znika, gdy się z cebulą
spotyka. (MS)
1407. Quien parte cebolla, sin pena Kto cebulę kroi, płacze, choć go
llora. nie boli. (MP)
Kto cebulę ćwiartuje, płacze, choć
nie żałuje. (MS)
CENA
1408. De grandes cenas están Co wieczór smakuje, to rano diabłu
las sepulturas llenas. się godzi.
De cenas y magdalenas están Wieczerza hojna – noc niespokojna.
las sepulturas llenas. Kto się późno obżera, ten wcześnie
umiera. (MP)
1409. En casa llena, pronto se guisa U bogatych gospodarzy, szybko się

la cena. wieczerzę warzy. (MP)
Nie sztuka zrobić wieczerzę, jak pełno
w komorze. (MP)
1410. Mal se os guise la cena. Przypal pieczeń swą beze mnie.

(Zofia Szleyen)60
CENAR
1411. Ayunar, después de bien cenar. Łatwo jest pościć po sutym posiłku.
(KK)
CERVEZA
1412. Beber en Jerez cerveza no cabe Cham to, jako żywo, kto w Jerez pije
mayor simpleza. piwo. (MP)
1413. Cuidemos el agua, tomemos Bezcenna jest woda, pijmy piwo,

cerveza. bo jej szkoda. (MP)
60
Z przekładu romancy De la gentil dama y el rústico pastor.
1414. El buen bebedor bien sabe, Dobry piwosz się nie myli, wie, ile
cuanta cerveza le cabe. może wychylić. (MP)
COCINA
1415. El amor entra por la cocina. Przez żołądek do serca.
Przez kuchnię Amor w dom wchodzi.
(MP)
COL
1416. Alabaos, coles, que hay nabos Mały się cieszy, gdy zobaczy
en la olla. mniejszego.
Pyszni się kapusta, gdy ma brukiew
za sąsiadkę. (MP)
Kapusta z dumy pęcznieje, gdy
brukiew w garnku zobaczy. (PS)
1417. Entre col y col, lechuga. Co za dużo, to niezdrowo.

Kto kapustę co dzień jada, temu miła
sałata. (MP)
COMER
1418. Comer para vivir, y no vivir Nie dlategoś żyw, abyś jadł, ale
para comer. dlatego jedz, abyś żył.
(Andrzej Frycz-Modrzewski)
1419. Comer y gruñir, engordar Kto je jak świnia, zażre się na śmierć.
para morir. (KS)
1420. En la mesa de San Francisco, Gdzie dwóch się naje, tam i trzeci
donde comen cuatro, comen cinco skorzysta.
(pero comen mejor tres). Przy dwóch podje i trzeci.
1421. Más vale bien comido que bien Lepszy brzuch syty niż aksamity. (MP)
vestido.
1422. Menos mantel y más que Dobry obiad i bez obrusa, kiedy jeno
comer. szczera dusza.
Potrawa zdrowa i z glinianego
półmiska smakuje.
Mniej ceregieli, więcej pieczeni. (MP)
1423. Muere más gente por comer Salomon pisze, iż to dawno słynie,
que por ir a la guerra. że ich więcej z obżarstwa niż
od miecza ginie. (Mikołaj Rej)
1424. No hay placer do no hay Człowiek głodny – zły.

comer. Kto głodny, ten zły.
1425. Si comiste o no comiste, Kogo na ucztę prosili, sam sobie

tú a la mesa estuviste. winien, jak się nie posilił. (MP)
Jadłeś czy nie jadłeś, grunt, że
za stołem siadłeś. (PS)
COMIDA
1426. Comida sin siesta, campana Po obiedzie spocznij chwilkę,
sin badajo. po kolacji przejdź się milkę.
/ale:/ Kto po obiedzie lęże, temu się
sadło zwiąże.
1427. Para el que se convida, Gdzie jeść darmo dają, tam się ludzie
no hay mala comida. pchają.
Do pełnej miski łatwo o pyski.
Siadać proszą, to siedź, co przynoszą,
to jedz. (MP)
DIENTE
1428. Valiente, por el diente. Do jedzenia jest, do roboty zdechły
pies / do roboty – zdechł pies.
DULCE
1429. A nadie amarga un dulce. Każdy łasy na frykasy. (MP)
ENGORDAR
1430. Lo que no mata, engorda. Kto doje, dopije, ten w rozum
nie tyje.
Kto nie doje, nie dopije, ten mądrze
i długo żyje.
Jak nie struje, to pokrzepi. (MP)
ENSALADA
1431. Más vale ensalada que nada. Lepszy rydz niż nic.
Choć się jarzyną nie najesz, lepsze
to, niż pusty talerz. (MP)
Lepsza sałata niż figa z makiem. (MS)
1432. Quien come ensalada, come Tak cię pożywią sałatki, jakbyś w polu
poco más que nada. wąchał kwiatki. (MP)
Sałatą się nie najesz, z pustym
brzuchem zostajesz. (PS)
ESTÓMAGO
1433. Estómago hambriento Do głodnego brzucha
no escucha razón. nie przemówisz.
El vientre ayuno, no oye a ninguno. Głodny sytego nie zrozumie.
FAISÁN
1434. A falta de faisán, buenos son Dobry bób, gdy głód; kiedy nie ma
rábanos con pan. głodu, to się nie chce bobu.
Wełna nie wełna, byle kiszka była
pełna.
Gdy bażanta brak na stole,
rzodkiewką się zadowolę. (MP)
Z braku jagnięciny dobre i jarzyny.
(MP)
FUMAR
1435. El que no fuma ni bebe vino, Kto od tytoniu i trunków stroni,
el diablo lo lleva por otro camino. już go gdzie indziej diabeł dogoni.
(MP)
FRUTO
1436. Fruta prohibida, más Najmilszy owoc zakazany.
apetecida. Zakazany owoc najlepiej smakuje.
1437. Frutos y amores, los primeros Pierwsze owoce i całusy – nie ma

son los mejores. na świecie większej pokusy. (MP)
GALLINA
1438. Cada día / Todos los días Ryby, choć dobre bywają, na trzeci
gallina, amarga la cocina. dzień się przejadają.
Gallina cada día, caro saldría. I najprzedniejszy przysmak często się
przejada.
I kapłon zbrzydnie, gdy go co dzień
podają. (MP)
1439. La vieja gallina, hace gorda Najtłustszy rosół ze starej kury.

la cocina.
GAZPACHO
1440. Con mal vinagre y peor aceite, Chcesz mieć danie, jak Hiszpanie –
buen gazpacho no puede hacerse. nie kupuj oliwy taniej. (MP)
HAMBRE
1441. A buen hambre no hay pan Dla głodnego nie ma chleba
duro, ni falta salsa a ninguno. twardego / lichego. (FŚ)
A hambre no hay mal pan.
A pan de quince días, pan de tres
semanas.
1442. A mucha hambre, no hay Głodny brzuch uszu nie ma.

consejo. Jak głodny jeść gotuje, to mu zawsze
El hambre es mala consejera. wykipi.
1443. El hambre no se mata Głodnego bajkami nie nakarmisz.

a balazos. Z armaty głodu nie ustrzelisz. (PS)
1444. La mejor salsa, el hambre. Głód najlepszy kucharz.
1445. Quien con hambre se acuesta, Głodnemu (tylko) chleb na myśli.

con pan sueña. U głodnego najdroższy jest chleb.
1446. Tengo más hambre que Głodny jak miech bez dna.
un maestro de escuela. Głodny, że kamienie by gryzł.
Kiszki mi marsza grają.
Brzuch pusty jak kieszeń nauczyciela.
(MP)
HAMBRIENTO
1447. Más discurre un hambriento Głód wszystkiego nauczy.
que cien letrados. Głód fortece zdobywa.
Nie ma oratora nad głodomora. (MP)
HARINA
1448. Nunca buen pan de mala harina. Nie z każdej mąki będzie chleb.
HUEVO
1449. Cacarear y no poner huevos. Gdacze ptak, a jaj brak. (MS)
Ko ko ko, a gdzie jaj-ko? (MS)
1450. El huevo por la yema, Żółtko jest ozdobą jajek, a kobiet to,
y la mujer por defuera. co wystaje. (MP)
W jajku najsmaczniejszy środek,
a to, co z wierzchu – u kobiet. (MP)
1451. Gallina que bien come, Chcesz mieć jajecznicę, to szykuj

huevos pone. pszenicę. (MP)
Żeby jajka nieść, kura musi jeść. (MS)
1452. !Milagro, milagro! ¡Que Cud to czy bajka? Od czarnej kury

la gallina negra pone huevos blancos! białe jajka! (PS)
1453. “Poner huevo y no comer trigo, Głosi kura swe orędzie: „Bez ziarna
eso no va conmigo”, dijo la gallina. jaj nie będzie”. (MS)
JAMÓN
1454. Dijo el jamón al vino: “¡Aquí Rzekła szynka do winka: „Czekam
te espero, buen amigo!” na spotkanie, kochanie!” (MS)
Jamón cocido en vino, hace al viejo
niño.
JARRO
1455. A catarro, con el jarro. Chluśniem, bo uśniem.
A catarro, con el jarro; pero nota que Na katarek – pucharek. (MP)
el jarro no es bota.
LECHUGA
1456. Esta lechuga Nie z twojej gliny wyrosły te rośliny.
no es de tu huerto. (MS)
1457. Ser más fresco que Subtelny jak głąb kapuściany. (MP)
una lechuga.
LENTEJAS
1458. Lentejas, comida de viejas. Soczewica dla staruszek, chyba że
masz pusty brzuszek. (MP)
LICOR
1459. Dulce licor, suave tormento, Błoga trucizno, nalewko słodka, czemu
¿qué haces afuera? Vamos pa’ dentro. się wahasz? Pozwól do środka. (MP)
MANZANA
1460. La manzana podrida pierde Zdrowe jabłko przy zgniłym się
a su compañía. psuje.
MELÓN
1461. El melón y el jamón, W sprawie melona i kabanosa zaufaj
por el olor. opinii nosa. (MP)
1462. El melón y la mujer, malos Melona i kobietę trudno rozgryźć.

son de conocer. (MS)
El melón y la mujer, por la casta
los has de escoger.
El melón y la mujer, por el rabo
se han de conocer.
1463. En tiempo de melones, cortos Zejdź, dobrodziej, z ambony, bo czas

los sermones. zbierać melony. (MP)
1464. El toro y el melón, como salen, W kwestii byka, melona, kobiety

son. często wzrok nas myli, niestety. (MP)
Nie wypuścisz byka, to nie wiesz, jak
bryka; nie przetniesz melona, to się
nie przekonasz. (MP)
MERLUZA
1465. Merluza que no está buena, Sztuka, co oszuka nos: morszczuk
salsa en ella. trąci, dodać sos. (MP)
MIEL
1466. A quien anda con miel, miel Kto miód wybiera, ten łyżkę oblizuje.
se le pega. Przy miodzie chodzi, to się umiodzi.
(MP)
1467. Haceos de miel, y os comerán Dobry był chłop jak miód, to go
las moscas. muchy zjadły. (MP)
Hazte de miel y te paparán Masz złote serce, to się strzeż złodziei.
las moscas. (MP)
MIEL / HIEL
1468. No hay miel sin hiel. Na języku miód, a pod językiem lód.
Bajo la miel, está la hiel. Rzadko słodycz bez goryczy.
En los labios la miel, y en el corazón
la hiel.
1469. Poca hiel hace amarga mucha Kąsek żółci beczkę miodu zepsuje.
miel. Łyżka dziegciu beczkę miodu
popsuje.
MORCILLA
1470. A quien no mata puerco, Nie ubijesz prosiaka, nie dla ciebie
no le dan morcilla. kaszanka. (MP)
NARANJA
1471. De la naranja y de la mujer, Pomarańcza i kobieta – bierz, co da,
lo que ellas den. bo więcej nie da. (MP)
OLLA
1472. Ni olla descubierta, ni casa sin Bez wrót nie ma chałupy, bez pokrywki
puerta. dobrej zupy. (MP)
Jak dom z drzwiami się buduje, tak
garnek pokrywki potrzebuje. (MS)
1473. No hay buena olla con agua Bez wołu nie będzie rosołu.
sola. Zupę na gwoździu tylko Cygan
ugotuje. (PS)
1474. Olla con gallina es la mejor Nic tak nie służy zdrowiu jak rosół
medicina. na drobiu. (MP)
Kiedy w garnku siedzi kura, to
choroba nic nie wskóra. (MS)
1475. Pensé que no tenía(s) marido Nie wiedziałem, że(ś) mężatka;

y comíme la olla. zjadłem zupę do ostatka. (MP)
Że mam męża, zapomniałam; garnek
sama wylizałam. (PS)61
1476. Pimienta, sal y cebolla, cuando Soli, pieprzu, tymianku, kiedy zawrze
se pone la olla. w garnku. (MP)
1477. Se parecen los cascos a la olla. Znać ptaka po pierzu.

Znać pana po cholewach.
PAELLA
1478. Hecha la paella, buena o mala, Kocioł bigosu gotowy, późno pytać,
hay que comella /=comerla/. czy zdrowy. (MP)
PAN
1479. A falta de pan, buenas son Dobry chleb, gdy nie ma kołacza.
tortas. Kto ma chleb, niech nie szuka
kołaczów.
Na bezrybiu i rak ryba.
1480. A falta de pollo, pan y cebolla. Gdzie chleb i woda, tam nie ma głoda.
Kpij z biedy, kiedy jest chleb.
Cebula i pajda chleba, więcej do
szczęścia nie trzeba. (MP)
Chleb i cebula – uczta godna króla. (MP)
W drugim z polskich wariantów słowa te wypowiada zapominalska mężatka, w pierwszym jej

61
nieumiarkowany w jedzeniu gość.

1481. A pan duro, diente agudo. Do czerstwego chleba mocnych

Más vale / Mejor es pan duro que zębów trzeba.
ninguno.
1482. Amasando se hace el pan. Łatwiej chleb jeść niż na niego

No hay pan sin afán. zapracować.
Ani kawałek chleba nie spadnie
z nieba, pracować trzeba.
Chleb pracą nabyty jest smaczny
i syty.
Bez pracy nie ma kołaczy.
1483. Como es el pan, sera la sopa. Jaka mąka, taki chleb.
1484. Contigo, pan y cebolla. O wodzie i chlebie, byle blisko ciebie.

(MP)
1485. Más vale pan con amor que Lepszy z miłością chleb podany, niżeli
gallina con dolor. kapłon łzami podlany. (PS)
1486. Ni mesa sin pan, ni ejército sin Uczta bez chleba podana – jak wojsko
capitán. bez kapitana. (DM)
1487. No solo de pan vive Nie samym chlebem żyje człowiek.

el hombre.
1488. Pan ajeno, caro cuesta. Cudzy chleb gorzki.
1489. Pan con pan, comida de tontos Chleb na chleb nie wadzi, a kij na kij
/ de bobos. – szkodzi.
Głupiego trzeba, by chleb podał do
chleba. (MP)
Mędrzec to nie lada, co chleb chlebem
przekłada. (MP)
1490. Pan de centeno, con hambre Jak kto głodny, to i żytni chleb dobry.
es bueno. (MP)
I ciemny chleb smakuje, kiedy się
głoduje. (KS)
1491. Si quieres hacer mejor pan Twój chleb jest lepszy niż ten od
que tu vecina, masa con agua y no sąsiada, gdy ciasto z wodą,
con harina. nie z mąką wyrabiasz. (DM)
PAN / QUESO
1492. Pan con ojos, y queso sin ojos. W kwestii chleba oczu trzeba,
w kwestii sera nos wybiera. (MP)
1493. Pan con queso sabe a beso. Największe przysmaki: chleb, ser
Uvas y queso saben a beso. i buziaki. (MP)
PAN / VINO
1494. Al pan, pan, y al vino, vino62. Prawda nie chce zbędnych słów:
Castellano fino, el pan, pan, y el vino, wino zwij winem, chleb na chleb
vino. mów. (MP)
Wino to wino, a chleb to chleb, kto
temu przeczy, ten łgarz i kiep. (MP)
1495. Con pan y vino se anda (bien) Jeśli jest chleb i wino, niestraszna
el camino. przygoda.
1496. Pan de ayer y vino de antaño Najlepsze są stare wina, a młoda

traen al hombre sano. dziewczyna.
PANZA
1497. De la panza, sale la danza. Kto brzuch naładuje, językiem rad
szermuje.
Brzuch napchany, ruszaj w tany. (MP)
PATATA
1498. La patata, comida que Ziemniak nie żmija – nie zabija. (MP)
no mata.
PERA
1499. La pera no espera, mas Mogą czekać jabłuszka, ale gruszka –
la manzana espera. do brzuszka. (MP)
Jest to wyraźne nawiązanie do słów Chrystusa z Ewangelii według św. Mateusza: „Niech mowa
62
wasza będzie: Tak, tak, nie, nie” (Mt 5, 37).

1500. Tras las peras, vino bebas. Przed gruszkami wino – boleści
przyczyną. (MP)
PESCADO
1501. Cuando el pescado adolece, Odpłynęły śledzie, to ludzie w biedzie.
la gente padece. (MP)
Puste sieci – to głód we wsi. (MP)
1502. El pescado, cómelo callado. Kto ryby jada, przy stole nie gada. (MP)
Rybę podali, cisza na sali. (MP)
1503. El pescado que se ve, malo Dużą rybę trudno złapać. (KK)

es de coger.
PEZ
1504. El huésped y el pez, a los tres Gość i ryba na trzeci dzień cuchnie.
dias hiede. Im gość rzadszy, tym milszy.
El huésped y la pesca, a los tres días
apestan.
1505. El pez y el cochino, la vida Ryby, grzyby, wieprzowina potrzebują

en agua y la muerte en vino. szklankę wina.
Sobre el escabeche, eche. Dobra ryba powinna trzy razy
pływać: w wodzie, w maśle, w winie.
Po rybach wino mach.
1506. Los peces cuando vivieron, Ryba lubi pływać.

agua pidieron; cuando mueren, vino W wodzie się rybi żywot zaczyna,
quieren. a kończy się w strumieniu wina. (MP)
PLATO
1507. Nada entre dos platos. Srebrna zastawa, ale gdzie potrawa?
(MP)
Kryształowe kielichy, a trunek lichy.
(MP)
1508. Por el olfato se adivina el plato. Węch najlepiej ci wskaże, jakie danie
w tym garze. (MP)
QUESO
1509. Algo es queso, pues se da por Ser nie lebioda, pod płotem nie rośnie.
peso. (MP)
1510. El queso, sin exceso. Smaczny serek, ale jeden plasterek. (MP)

Z serem pomału, bez szału. (MS)
1511. Mucho queso nunca es bueno, Za dużo sera – źle, w ogóle – też nie. (MS)
ni tampoco no comerlo.
RÁBANO
1512. El rábano tierno, de cualquier Rzodkiew duża czy mała, byle
tamaño es bueno. nie zleżała. (MP)
Cuando pasan rábanos, comprarlos. Rzodkieweczka duża, mała –
zakąseczka doskonała. (PS)
Świeża rzodkieweczka kusi me
usteczka. (PS)
SAL
1513. Al hablar, como al guisar, Bez soli ryba, bez korzenia zwierzyna
su granito de sal. – niesmaczne.
Manjar sin sal, el diablo se lo puede Bez soli jak bez chleba.
guardar. Bez soli strawa i mowa jałowa. (MP)
Olla sin sal, haz cuenta que no es manjar.
1514. Derramar vino, buen destino; Rozlane wino – szczęście się uśmiecha,
derramar sal, mala señal. sól rozsypana przynosi pecha. (MP)
SANDÍA
1515. Bien está que la sandía comas, Jeść arbuza dobra rzecz, lecz całego,
pero no está bien que te la comas toda. to już żreć. (MS)
SARDINA
1516. El que no come gallina, come Brak róż – to stokrotki, brak kawioru
sardina. – to szprotki. (MP)
Vende cien sardinas y comerás Kto kury nie je, ten śledziem zieje. (MS)
gallina. Jak się z kurą czubi, pewnie śledzia
lubi. (MS)
SOPA
1517. De la mano a la boca, Już otwierał usta, a tu łyżka pusta. (MP)
desaparece la sopa. Miskę od gęby długa droga dzieli. (MP)
1518. Teta y sopa no caben Żaden dwiema łyżkami nie je.

en la boca. Zupy i cycuszka na raz do gęby
nie weźmiesz. (PS)
SORBER
1519. Soplar y sorber, no puede Albo pij, albo się bij.
junto ser. Nie może to być, by razem dmuchać
i pić. (MP)
TABACO
1520. Baco, Venus y tabaco, ponen Co mężczyźnie moc odbiera? Tytoń,
al hombre flaco. Bachus i Wenera. (MP)
Tabaco, vino y mujer, echan
al hombre a perder.
El juego, el amor y el vino sacan
al hombre del tino.
TOCINO
1521. El tocino vive en fango W błocie się taplała świnka, teraz chce
y muere en vino. skosztować winka. (MP)
Carne de cochino pide vino. Żyją w błocie wszystkie świnie, aby
mogły umrzeć w winie. (DM)
TOMATE
1522. Con tomates no hay mala Gdy z kucharza łamaga, pomidor
cocinera. pomaga. (MS)
Con tomates, mil manjares. Pomidor – najlepszy ratunek na
kuchenny frasunek. (MS)
1523. Sal con tomates, jamón Bogaczom szynka, a biednym pomidor

de pobres. i soli krzynka. (MP)
Pomidor ze szczyptą soli szynkę
zastąpić pozwoli. (PS)
1524. Tomates crudos con sal, Zjedz pomidor posolony, a będziesz

gustoso manjar. zadowolony. (DM)
TORTILLA
1525. No se puede hacer tortilla sin Z omletu nie zrobi się jajek.
romper huevos. Skoro jaj żałujesz, omletu
nie posmakujesz. (MP)
1526. Quien se come una tortilla sin Kto je omlet niesolony, własną matkę
sal, es capaz de comerse a su madre pożreć zdolny. (MP)
y a su padre vivos. Kto tortilli niesolonych próbuje,
ten rodziców własnych spałaszuje.
(DM)
TRAGAR
1527. Antes de tragado, bien Nim się weźmiesz za łykanie, pogryź,
mascado y bien remojado. bo ci w gardle stanie. (MP)
TRIPA
1528. Cuando te dolieren las tripas, W kiszkach ci chlupie? To daj znać
hazlo saber al culo. dupie. (PS)
1529. Hacer de tripas corazón. Jak tchórz serce obleci, cała nadzieja
w trzewiach. (MP)
Braknie odwagi sercu, to trzewia
walczyć gotowe. (MP)
1530. Tripa llena, ni bien huye Jak głodny, do niczego, a jak poje,
ni bien pelea. toby spał.
Póty zuch, póki pusty brzuch. (MP)
O pełnym brzuchu ani do sprzeczki,
ani do ucieczki. (MP)
1531. Tripa vacía, corazón sin Zła miłość o głodzie.

alegría. Kiedy w brzuchu pusto, w głowie
groch z kapustą.
Nie ma w sercu radości, kiedy brzuch
pości. (MP)
1532. Tripas llevan pies, que no pies To nie nogi noszą brzuch, a brzuch
tripas. wprawia nogi w ruch. (MP)
TRUCHA
1533. No se cogen truchas a bragas Jadłby kot ryby, ale nie chce nóg
enjutas. zamoczyć.
Peces quiere la gata, mas no entrar
en el agua.
UVA
1534. Uva moscatel no llega al tonel. Grono najsłodsze rzadko do beczki
dotrze. (MP)
VERDURA
1535. Comer verdura es cordura. Kto je warzywa, ten zdrów jak ryba /
dobrze się miewa. (MP)
VIENTRE
1536. Al vientre, todo lo que entre. Po co się pieścić, kiedy jest gdzie
zmieścić.
/ale:/ Żeby nie brzuszek, byłby złoty
kożuszek.
1537. Agua fría y pan caliente nunca Chleb gorący, zimna woda – czekaj
hicieron buen vientre. cierpliwie, bo żołądka szkoda. (MP)
1538. El mal de vientre no se cura Nie pomoże wrzątek na chory

con agua caliente. żołądek. (MP)
VINO
1539. A mala cama, colchón de vino. Dobry trunek na frasunek.
Na twarde łoże wino pomoże. (PS)
1540. Al vino y al niño, hay que Dziatwie oraz winorośli potrzeba

criarlos con cariño. wiele czułości. (MP)
Ile miłości córkom i synom, tyle
czułości wymaga wino. (MP)
1541. El mejor vino se vuelve Z najlepszego wina ocet najostrzejszy.

vinagre.
De buen vino, buen vinagre.
De tal vino, tal vinagre.
1542. El vino, como rey, y el agua, Wino pij jak król, a wodę jak wół.
como buey. (MP)
1543. El vino, que es bueno, no ha Na dobre wino wiechy nie potrzeba.
menester pregonero. Cały sekret w dobrym winie: i bez
El buen vino no ha menester herolda zasłynie. (MP)
pregonero.
El buen vino, de sí propio es padrino.
El buen vino, la venta trae consigo.
1544. El español fino con todo bebe Po tym poznasz Hiszpana, że wino
vino. pije od rana. (KK)
1545. En el verano por el calor Kto wino pije, ten zdrów żyje.
y en invierno por el frío, es saludable Wino serce rozwesela.
el vino.
W lecie na upał, na chłody zimą –
El vino, al desnudo le es abrigo. nie masz jak wino. (MP)
1546. En el vino está la verdad63. Prawda gości w winie i z winem

wypłynie.
Wino wynurzy, co się wewnątrz
burzy.
Z wina dobra myśl roście.
(Jan Kochanowski)
1547. La comida sin vino no vale Jak siekiera bez klina, tak obiad bez
un comino. wina.
1548. Más vale el vino maldito Święcona woda nie zastąpi chleba.
que agua bendita. Wódki i pacierza nigdy nie odmawiam.
/współczesne/
Z łaciny: In vino veritas.

63
1549. Pregonar vino y vender Na ustach miód, a w sercu lód.

vinagre.
1550. Quien bautiza el vino, no debía Kto chrzci wino wodą, na chrzest
estar bautizado. sobie nie zasłużył. (MP)
Kto chrzci wino, nie powinien być
ochrzczony. (KS)
1551. Vino con otro vino, venino. Na jedno wino się zdecydujesz,
z innym nie mieszaj, bo się zatrujesz.
(MP)
ALFABETYCZNY INDEKS
PRZYSŁÓW HISZPAŃSKICH
A
A abadesa de poca edad, viejo abad • 868
A abril alabo, si no vuelve el rabo • 1279
A barriga llena, corazón contento • 1379
A buen endendedor, breve hablador • 344
A buen entendedor pocas palabras bastan • 344
A buen hambre no hay pan duro, ni falta salsa a ninguno • 1441
A buen sueño no hay cama dura • 230
A buen varón tierras ajenas su patria son • 410
A buey viejo, cencerro nuevo • 440
A burro / caballo muerto, la cebada al rabo • 448
A caballero nuevo, caballo viejo • 453
A caballo dado no le mires el diente • 455
A caballo nuevo, jinete viejo • 454
A caballo regalado no le mires el dentado • 455
A cada cerdo / puerco le llega su San Martín • 473
A cada día que amanece, el número de los tontos crece • 406
A cada olla, su cobertera • 686
A camino largo, paso corto • 198
A canas honradas, no hay puertas cerradas • 1108
A capa vieja no dan oreja • 1109
A caracoles picantes, vino abundante • 1399
A catarro, con el jarro • 1455
A catarro, con el jarro; pero nota que el jarro no es bota • 1455
A chico pajarillo, chico nidillo • 567
230 Alfabetyczny indeks przysłów hiszpańskich
A chico pie, gran zapato • 124

A cual mejor, confesada y confesor • 911
A dádivas no hay acero que resista • 1118
A Dios rogando y con el mazo dando • 1204
A donde el corazón se inclina, el pie camina • 669
A dos días buenos, ciento de duelo • 49
A enemigo que huye, puente de plata • 1134
A estudiar a Salamanca • 1061
A falta de corazón, buenas las piernas son • 126
A falta de faisán, buenos son rábanos con pan • 1434
A falta de olla, bueno es el pan y una cebolla • 1405
A falta de pan, buenas son tortas • 1479
A falta de pollo, pan y cebolla • 1480
A gato viejo, rata tierna • 509
A gran huésped, gran plato • 1141
A gran seca, gran mojada • 1342
A gran subida, gran caída • 297
A grandes males, grandes remedios • 90
A hambre no hay mal pan • 1441
A invierno lluvioso, verano abundoso • 1306
A la bestia cargada, la sobrecarga la mata • 437
A la bota, darle el beso después del queso • 1391
A la buena moza no la busques en romería, sino en su traje de cada día • 702
A la burla, dejarla cuando más agrada • 189
A la cárcel, ni por la lumbre • 203
A la fuerza ahorcan • 11
A la larga, el galgo a la liebre mata • 533
A la moza y al fraile, que no les dé el aire • 948
A la muerte no hay cosa fuerte • 1248
A la muerte no hay remedio, sino tender la pierna • 1248
A la mujer brava, la soga larga • 705
A la mujer casta, Dios le basta • 706
A la mujer y a la cabra, soga larga • 705
A la mujer y a la viña, el hombre la hace garrida • 708

A la mujer y al aguardiente, ¡de repente! • 1354
A la mujer y al ladrón, quitarles la ocasión • 707
(A) la ocasión la pintan calva • 271
A la olla que hierve ninguna mosca se atreve • 548
A la ramera y al juglar a la vejez les viene el mal • 841
A la tercera, va la vencida • 299
A la vejez estudiar, para nunca acabar • 943
A la vejez, viruelas • 842
A las diez, en la cama estés (mejor antes que después) • 196
A las mujeres, o matarlas o dejarlas • 709
A las mujeres, por lo que parecen • 710
A lo hecho, no hay remedio; y a lo por hacer, consejo • 252
A lo hecho, pecho • 253
A los buenos, Dios los lleva, y los malos aquí se quedan • 1206
A los osados favorece la fortuna • 397
A los sesenta, prepara tu cuenta • 833
A los tuyos, con razón o sin ella • 840
A mal abad, mal monacillo • 863
A mal abad, peor sacristán • 863
A mal tiempo, buena cara • 300
A mal vivir, mal morir • 1241
A mala cama, colchón de vino • 1539
A más bachilleres, más pareceres • 884
A moro muerto, gran lanzada • 101
A moro viejo, no aprendas algarabía • 100
A mucha hambre, no hay consejo • 1442
A muchos perros, liebre muerta • 531
A muerto marido, amigo venido • 810
A nadie amarga un dulce • 1429
A nadie le parecieron sus hijos feos • 795
A nuevos tiempos, nuevas costumbres • 1114
A oscuras no hay mujer fea • 714
¡A otro perro con ese hueso! • 583

A padre endurador / guardador, hijo gastador • 827
A pájaro durmiente, tarde le entra el cebo en el vientre • 568
A palabras necias, oídos sordos • 111
A pan de quince días, pan de tres semanas • 1441
A pan duro, diente agudo • 1481
A pillo, pillo y medio • 403
A piloto diestro, no hay mar siniestro • 1032
A putas y ladrones nunca faltan devociones • 1035
A quien anda con miel, miel se le pega • 1466
A quien cabeza tiene, nunca le faltó bonete • 893
A quien dices tu secreto, das la libertad y estás sujeto • 294
A quien Dios le quiere bien, la perra le pare lechones / puercos • 1207
A quien Dios no le da hijos, el diablo le da sobrinos • 834
A quien es cerrado de intelecto, de poco le sirven libros abiertos • 975
A quien madruga, Dios le ayuda (si se levanta con buen fin / pie) • 1208
A quien no habla, no le oye Dios • 1209
A quien no mata puerco, no le dan morcilla • 1470
A quien no sirva para gallo, capallo • 503
A raposo durmiente, no le amanece la gallina en el vientre • 609
A rey muerto, rey puesto • 1166
A río revuelto, ganancia de pescadores • 8
A tal señor, tal honor • 1141
A toda hora el perro mea y la mujer llora • 584
A ver si como roncas, duermes • 292
A zorra vieja, gallina tierna • 509
Abad de aldea, mucho canta y poco medra • 864
Abad que fue monacillo, bien sabe quién se bebe el vinillo • 865
Abades, rocío de panes • 866
Abadesa de poca edad, nunca bien con abad • 868
Abrigo contra el frío, estar bien bebido • 1385
Abril sonriente, de frío mata a la gente • 1281
Abril y condes, los más traidores • 1279
Abril y mayo, la llave para todo el año • 1283

Abril y mayo, llaves de todo el año • 1283
Abril, aguas mil • 1280
Aceite de oliva, todo mal quita • 1347
Aceite y romero frito, bálsamo bendito • 1347
Aceite y vino, bálsamo divino • 1347
Aceituna comida, hueso fuera • 1352
Aceituna una o dos; y si tomas muchas, válgate Dios • 1351
Aceituna, una es oro; dos, plata, y la tercera, mata • 1351
Aceituna, una, y si es buena, una docena • 1351
Acogí al ratón en mi agujero y tornóse / volvióseme heredero • 610
Acostarse con las gallinas y levantarse con los gallos • 490
Acostarse temprano y levantarse temprano, hacen al hombre sano • 298
Acudid, vecinas, que me huele el culo a sardinas • 337
Acuérdate, suegra, de que fuiste nuera • 835
Adonde te quieren mucho no vayas a menudo • 330
¿Adónde irá el buey que no are… sino al matadero? • 442
Afición ciega razón • 310
Afortunado en cartas, desgraciado en faldas • 646
Afortunado en el juego, desgraciado en amores • 372
Agosto tiene la culpa y septiembre la pulpa • 1287
Agosto y septiembre, no duran siempre • 1286
Agua corriente no mata a la gente • 4
Agua de (por) mayo, pan para todo el año • 1289
Agua de enero, cada gota vale dinero • 1299
Agua de mañana y justicia de tarde, no hay que temblarle • 1288
Agua de por San Juan, quita vino y no da pan • 1336
Agua en abril, granos mil • 1280
Agua en mayo, pan para todo el año • 1321
Agua fría y pan caliente nunca hicieron buen vientre • 1537
Agua pasada no mueve molino • 5
Agua que corre, nunca mal coge • 4
Agua que no has de beber, déjala correr • 165
Agua y sol, tiempo de caracol • 471

Aguardiente, en tienda y vino en taberna • 1353
Ajo crudo y vino puro pasan el puerto seguro • 1357
Ajo hervido, ajo perdido • 1358
Ajo, cebolla y limón, y déjate de inyección • 1356
Al afligido, no darle más aflicción • 312
Al agradecido, más de lo pedido • 311
¡Al agua, patos! • 582
Al amigo y al caballo, no apretarlo • 732
Al avaro siempre le falta • 318
Al bosque no vaya quien de las hojas miedo haya • 186
Al buey por el asta, y al hombre por la palabra • 112
Al buey por el cuerno y al hombre por el verbo • 441
Al burro viejo no se le cambia el pesebre • 449
Al caballo, con la rienda, y la mujer, con la espuela • 456
Al cabo de cien mil años, todos seremos calvos • 27
Al cabo de un año, el perro se parece a su amo • 585
Al diablo y a la mujer nunca les falta qué hacer • 1192
Al doblón, nadie le toma filiación • 1131
Al enemigo que huye, golpe de gracia • 1134
Al erizo, Dios lo hizo • 486
Al fin se canta la gloria • 242
Al fraile no le hagas la cama ni le des a tu mujer por ama • 949
Al gato, por ser ladrón, ¡no le eches de la mansión! • 510
Al hablar, como al guisar, su granito de sal • 1513
Al hierro cadente / caliente, batir(lo) de repente • 254
Al hombre mal trajeado no se le presta oído • 1109
Al hombre osado la fortuna le da la mano • 397
Al hombre por la palabra y al buey por el cuerno • 441
Al hombre, se le caen los dientes y no se le acaba la simiente • 847
Al más ruin puerco, la mejor bellota • 604
Al médico y al letrado, no le quieras / no le traigas engañado • 1002
Al médico, confesor y letrado, hablarles claro • 1002
Al mejor cazador se le va la liebre • 901

Al mejor galgo se le escapa una liebre • 487
Al mentiroso, cuando dice la verdad, no le dan autoridad • 387
Al pajarillo, la lengua le es cuchillo • 569
Al pan, pan, y al vino, vino • 1494
Al perro flaco, todo son / se le vuelven pulgas • 586
Al que al cielo escupe, en la cara le cae • 236
Al que está ahorcado, no le tires de los pies • 312
Al que le pique, que se rasque • 283
Al que madruga, Dios le ayuda • 1205
Al que no quiere caldo, tres tazas • 1396
Al tomar mujer un viejo, o tocan a muerto o a cuerno • 846
Al viejo se le cae el diente, pero no la simiente • 847
Al vientre, todo lo que entre • 1536
Al villano dadle el dedo, tomará la mano • 1178
Al villano se le dan la cebolla con el pan • 1405
Al vino y al niño, hay que criarlos con cariño • 1540
Al zorro durmiente, nunca le canta el grillo en el vientre • 609
Alabaos, coles, que hay nabos en la olla • 1416
Alcahuetes y tunos, todos son unos • 870
“Algo es algo”, dijo al ver el hueso el galgo • 488
Algo es queso, pues se da por peso • 1509
Algo tendrá el agua cuando la bendicen • 6
Algo va de Pedro a Pedro • 122
Algunas mujeres son de natura de ánguilas en retener, y de lobas en escoger • 711
Amar la moza al viejo, no es sino por el pellejo • 848
Amasando se hace el pan • 1482
Amén, amén, al cielo llega • 1181
Amigo de amores, amigo de flores • 660
Amigo de muchos, amigo de ninguno • 1076
Amigo de todos y de ninguno, todo es uno • 1076
Amigo leal y franco, mirlo blanco • 1077
Amigo que no presta y cuchillo que no corta, que se pierde, poco importa • 1078
Amigo reconciliado, enemigo doblado • 1079

Amigo, viejo; tocino y vino, añejos • 1080
Amigos al prestar, enemigos al devolver • 1081
Amigos reñidos, nunca más buenos • 1079
Amigos, pero cada cual su bolsillo • 1117
Amigos, pocos y buenos • 1077
Amigos, sí; pero la vaquiña por lo que vale • 1117
Amistad por interés, hoy es y mañana no es • 1091
Amistad que dice no, amistad que se perdió • 1092
Amistad renovada, es como llaga malsana • 1079
Amistad, pero sin mucha familiaridad • 1090
Amor con amor se paga • 635
Amor con amor se paga, y además con dinero • 636
Amor de asno, coz y bocado • 428
Amor de madre, que lo demás es aire • 806
Amor de monja y flor de almendral, presto viene y presto se va • 1010
Amor de monja, fuego de estopa y viento de culo, todo es uno • 1011
Amor de niña, agua de cesto • 637
Amor de parientes, amor de serpientes • 832
Amor que como entra sale, nada vale • 638
Amor quita amor • 639
Amor trompero, cuantas veo, tantas quiero • 640
Amor y dinero nunca fueron compañeros • 641
Amor y temor no caben en un saco • 642
Amor y tose bien se conoce • 650
Amor y viento y ventura poco dura • 643
Ancha es Castilla • 37
Ándeme yo caliente, y ríase la gente • 1098
Año bisiesto, ni cuba ni cesto • 1290
Año de heladas, año de parvas • 1292
Año de nieves, año de bienes • 1330
Año nuevo, vida nueva • 1291
Año que empieza helando, mucho pan va anunciando • 1292
Antes de hacer nada, consulta / consúltalo con la almohada • 175

Antes de que acabes, no te alabes • 173
Antes de tragado, bien mascado y bien remojado • 1527
Antes es la obligación que la devoción • 270
Antes pierde el viejo el diente que la simiente • 847
Antes que te cases, mira lo que haces • 771
Antes que vayas a la iglesia, caga y mea • 1233
Antes se coge a un mentiroso que a un cojo • 388
Antes son mis dientes que mis parientes • 831
Aprehende por arte, e irás adelante • 877
Aprende llorando, reirás ganando • 872
Aprended a bien callar, para que sepáis bien hablar • 193
Aquel que dice injurias, cerca está de perdonar • 370
Aquel va más sano que anda por lo llano • 176
Aquellos son ricos que tienen amigos • 1082
Aquí tienes tanto que hacer como los perros en misa • 1238
Aramos, dijo la mosca al buey • 548
Araña por la mañana, señal mala; si al mediodía, alegría • 425
Araña, ¿quién te arañó? Otra araña como yo • 426
Arando y arando, pan y cielo irás ganando • 1204
Árbol que nace torcido, jamás su tronco endereza • 178
Árbol que no da fruto, pide sustituto • 178
Armas y dineros, buenas manos quieren • 1100
“¡Arre, acá, bachiller!”, dicen al asno en Salamanca • 880
Arrieros somos, (y) en el camino nos encontraremos • 199
Así medre mi suegro como la carne tras el fuego • 839
Así paga el diablo a quien bien le sirve • 1193
Así se mete como piojo en la costura • 601
Asno de muchos, lobos (se) lo comen • 429
Asno latino, ya es casi rocino • 881
Asnos y mujeres, por la fuerza entienden • 712
Aún no ensillamos, y ya cabalgamos • 223
Aún no ha salido del cascarón y ya tiene presunción • 404
Aunque Cristo para amigos los escondió, uno de los doce lo vendió, otro lo negó
y otro no le creyó • 1186
Aunque el burro estudió, de la A no pasó • 899
Aunque la mona se vista de seda, mona se queda • 546
Aunque non goste la pera del peral, en estar a su sombra es plazer comunal • 751
Aurora rubia, o viento o lluvia • 1294
Ausencia, enemiga de amor; cuan lejos de ojos, tan lejos de corazón • 274
Ausencias causan olvido • 274
Ave de pluma, no dejes ninguna • 1372
Ave que vuela, a la cazuela • 1372
Ayer vaquero, hoy caballero • 1106
Ayúdate y ayudarte he / y Dios te ayudará • 183
Ayúdate, y te ayudaré • 183
Ayunar, después de bien cenar • 1411
B
Bachiller en artes, tan necio como antes • 886
Bachiller en Medicina, confunde el vino con la urina • 885
Bachiller, y no en artes, más necio como antes • 886
Baco, Venus y tabaco, ponen al hombre flaco • 1520
Báculo de oro, obispo de madera • 1019
Bajo la miel, está la hiel • 1468
Barbas mayores quitan menores • 1102
Barriga llena alaba al Señor bendito • 1380
Barriga llena, a Dios alaba • 1380
Bastante me ayuda quien no me estorba • 18
Beata con devoción, las tocas largas y el culo ladrón • 888
Beata de condición, la cara santita y el rabo ladrón • 888
Beatas, el diablo las arrebata o las desata • 889
Beato y tuno, todo es uno • 890
Beber en Jerez cerveza no cabe mayor simpleza • 1412
Beso las manos y los pies, señora. – Señor, en el medio está la mejor estación • 664
Bestia sin cebada, nunca buena cabalgada • 439
Bicho malo nunca muere • 1305

Bien barre la escoba buena, pero pronto se hace vieja • 53
Bien canta Marta, después de harta • 359
Bien come el catalán, si se lo dan • 1111
Bien está lo que bien acaba • 2
Bien está que la sandía comas, pero no está bien que te la comas toda • 1515
Bien juega quien mira • 373
Bien me quieres, bien me quiero: no me toques el dinero • 1120
Bien predica el ayunar quien acaba de almorzar • 1260
Bien sabe el sabio que sabe, el necio piensa que sabe • 1059
Bien te quiero, bien te quiero, mas no te doy mi dinero • 1120
Bien tocada, no hay mujer fea • 714
Bienes mal adquiridos, a nadie han enriquecido • 1103
Boca besada no pierde ventura • 665
Boca de verdades, cien enemistades • 414
Bocado comido no gana amigo • 1387
Boda en mayo, ¡qué fallo! • 1322
Boda sin borracho, téngalo en milagro • 321
Bonete con borla a muchos necios adorna • 894
Borracho, no tiene cura • 320
Borrón y cuenta nueva • 216
Bromeando, bromeando, amargas verdades se van soltando • 188
Buen amigo el gato, sino que araña • 511
Buena es la tardanza cuando el camino asegura • 149
Buena memoria es la escritura, ella retiene bien su figura • 932
Buena zorra no come las gallinas de la vecina • 629
Buenos son barbos cuando no hay truchas a mano • 1377
Buey viejo, surco derecho • 444
Buñolero, a tus buñuelos • 1073
Búscala fina y guapa, que gorda y fea ella se pondrá • 689
C
Caballo que vuela no quiere espuela • 456
Cabello largo, meollo corto • 668
Cabello luengo, y corto seso • 668
Cabra roñosa, daña a otra • 566
Cacarear y no poner huevos • 1449
Cada buhonero alaba sus agujas / cuchillos • 898
Cada cosa a / en su tiempo • 154
Cada día estudiando, pasa el hombre de necio a sabio • 944
Cada día / Todos los días gallina, amarga la cocina • 1438
Cada día tiene su afán • 3
Cada día un grano pon y harás un montón • 1137
Cada gallo canta en su muladar • 504
Cada hormiga tiene su ira • 523
Cada loco con su tema • 376
Cada maestrillo tiene su librillo • 999
Cada martes tiene su domingo • 1314
Cada mes tiene su pez • 1328
Cada mochuelo a su olivo • 545
Cada oveja con su pareja • 558
Cada pajarito tiene su higadito • 570
Cada palo que aguante su vela • 169
Cada perro tiene su garrote • 587
Cada santo pide por su ermita • 1265
Cada uno / cada cual tiene lo que se merece • 99
Cada uno en su arte • 878
Cada uno en su casa es rey • 1167
Cada uno en su casa, y Dios en la de todos • 1210
Cada uno es artífice de su propia fortuna • 57
Cada uno lleva su cruz • 1189
Cada uno sabe dónde le aprieta el zapato • 14
Cada uno se conoce por sus obras • 1022
Cada uno se rasga donde le pica • 282
Café cocido / hervido, café perdido • 1392

Camisas de Bretaña, y maridos de España • 811
Candil sin mecha, ¿qué aprovecha? • 28
Canta la rana y baila el sapo, y tañe la vigüela el lagarto • 607
Cantó el cuquillo, y descubrió su nido • 485
Cara de beato y uñas de gato • 891
Caracol, caracol, saca los cuernos al sol • 470
Caracoles buenos, los llenos; pero los vacíos meten más ruido • 1400
Caracoles sin picante, no hay quien lo aguante • 1401
Caracoles vacíos, más que llenos hacen ruido • 1400
Cárcel y cuaresma, para los pobres es hecha • 1160
Carga que con gusto se lleva, no pesa • 32
Carne de cochino pide vino • 1521
Carta echada no puede ser retirada • 114
Casa a tu hijo con tu igual, y de ti no dirán mal • 773
Casa al hijo cuando quisieres, y a la hija cuando pudieres • 772
Casa con dos puertas mala es de guardar • 205
Casa mía, casa mía, por pequeña que tú seas, me pareces una abadía • 34
Casa sin mujer y barca sin timón, lo mismo son • 713
Casado gordo y cura delgado, no cumplen con su estado • 768
Casamiento en igualdad, hasta en la edad • 773
Casamiento, matrimonio y mortaja, del cielo baja • 770
Casarse de penalti • 774
Casarse por detrás de la iglesia • 775
Cásate con tu igual, aunque no tenga un real • 773
Castellano fino, el pan, pan, y el vino, vino • 1494
Catalán, catalán, de las piedras hace pan • 1112
Caudal inagotable, el cariño de una madre • 806
¡Ciencia vana, que lo que afirmas hoy lo niegas mañana! • 902
Clérigo, fraile y judío, no lo tengas por amigo • 909
Cobra buena fama y échate a dormir • 239
Coces de yegua, amor es / amores para el rocín • 628
Cochino que mucho gruñe, su fin presume • 476
Codicia desordenada trae pérdida doblada • 329

Coger liebres tocando el tambor, a ningún loco se le ocurrió • 532
Comed, marido, pan y cebolla; porque sois ruin no os pongo olla • 1405
Comer de bonete • 895
Comer para vivir, y no vivir para comer • 1418
Comer verdura es cordura • 1535
Comer y gruñir, engordar para morir • 1419
Comida acabada, amistad terminada • 1091
Comida para estudiantes, a onza de carne, libra de guisantes • 933
Comida sin siesta, campana sin badajo • 1426
Como (el) pez en el agua • 597
Como canta el abad, así responde el sacristán • 1034
Como es el pan, sera la sopa • 1483
Como la fortuna es ciega, no sabe con quién pega • 58
Como se vive, se muere • 161
Como siembres, recogerás • 1343
Compuesta, no hay mujer fea • 714
Con aceitunas y pan caliente se muere la gente • 1351
Con agua pasada no muele molino • 5
Con amor y aguardiente, nada se siente • 1355
Con el sombrero en la mano se conquista el mundo • 335
Con el tiempo viene la razón • 849
Con estudiantes y soldados, mozuelas, mucho cuidado • 934
Con la intención basta • 79
Con la medida con que midáis, se os medirá • 97
Con lo que sana el hígado, enferma el bazo • 145
Con mal vinagre y peor aceite, buen gazpacho no puede hacerse • 1440
Con pan y vino se anda (bien) el camino • 1495
Con salud, lo hay todo, sin salud, nada • 144
Con tomates no hay mala cocinera • 1522
Con tomates, mil manjares • 1522
Conocidos, muchos; amigos, pocos • 1077
Consejo no pedido, consejo no oído • 209
Consejos sin ejemplo, letras sin aval • 210

Consejos vendo y para mí no tengo • 210
Contigo duerme y contigo come quien te los pone • 788
Contigo, pan y cebolla • 1484
Contra el vicio de pedir, la virtud de no dar • 416
Contra la muerte no hay ley, mata al papa y mata al rey • 1249
Contra la tristura, buena lectura • 993
Convento y río, malos vecinos • 913
Corazón alegre sabe hacer fuego de la nieve • 331
Corazón sin amores, jardín sin flores • 670
Corderillo manso, la mama a su madre y a otras cuatro ajenas • 482
Cornudo sois, marido. – Mujer, ¿quién te lo dijo? • 785
Cortar el bacalao • 1373
Cortesía de boca, mucho vale y poco cuesta • 334
Cortesía de sombrero, hace amistades y no cuesta dinero • 335
Cortesía y bien hablar cien puertas nos abrirán • 334
Cosa prometida es medio cumplida • 39
Costurera sin dedal cose poco y cose mal • 915
Coz de caballo es dolorosa; coz de burro, deshonrosa • 215
Créame usted, los recuerdos desvelan más que el café • 1393
Cría cuervos y te sacarán los ojos • 483
Criados, enemigos pagados • 1116
Criaste y no castigaste, no criaste • 916
Cúal el dueño, tal el perro • 1133
Cual es la madre, así las hijas salen • 807
Cual te hallo, te juzgo • 74
Cuales fueron los padres, los hijos serán • 828
Cuando cae la lluvia, agua anuncia • 1313
Cuando de las mujeres hables, acuérdate de tu madre • 715
Cuando Dios amanece / da, para todos amanece / da • 1211
Cuando Dios dio púas al erizo, bien supo lo que hizo • 486
Cuando Dios no quiere, los santos no pueden • 1212
Cuando echan maldiciones las putas viejas, Dios se tapa las orejas • 1036
Cuando el asno puede, la burra no quiere • 430

Cuando el cordero nace, un ducado vale • 481
Cuando el diablo reza, engañar te quiere • 1194
Cuando el gato no está en casa, los ratones bailan • 512
Cuando el hambre entra por la puerta, el amor huye por la fenestra • 644
Cuando el león muere, se le mean encima las liebres • 527
Cuando el mirlo canta, si llueve, señal de agua • 1311
Cuando el pescado adolece, la gente padece • 1501
Cuando el río suena, agua lleva • 138
Cuando el verano es invierno, y el invierno verano, nunca buen año • 1346
Cuando el villano está en el mulo, no conoce a Dios ni al mundo • 1179
Cuando estuvieres con él vientre con vientre, no le digas todo lo que te viniere
a la mente • 759
Cuando la puta no duerme de día, ¡mal anda la putería! • 1037
Cuando la rana críe / tenga pelo • 608
Cuando la zorra predica, no están seguros los pollos • 630
Cuando llueve y hace sol, sale de paseo el caracol • 471
Cuando meen las gallinas • 491
Cuando no dan los campos, no dan los santos • 1296
Cuando pasan rábanos, comprarlos • 1512
Cuando pase la ocasión, ásela por el mechón • 271
Cuando pitos, flautas; cuando flautas, pitos • 127
Cuando quise, no quisiste; y cuando quieres, no quiero • 753
Cuando salta la liebre, no hay galgo cojo • 489
Cuando se toma cuerpo el diablo, se disfraza de fraile o de abogado • 1195
Cuando te den la vaquilla, acude con la soguilla • 624
Cuando te dieren el anillo, pon el dedillo • 624
Cuando te dolieren las tripas, hazlo saber al culo • 1528
Cuando tú seas fraile, yo seré monja • 1012
Cuando un lobo come otro, no hay que comer en el soto • 535
Cuando una puerta se cierra, ciento se abren • 133
Cuanto mayor es la subida, tanto mayor es la descendida • 297
Cuantos / Tantos hombres, tantos pareceres • 75
¡Cuántos, cuánto; y cuántos, nada! • 41

Cuenta de sastre, desastre • 1065
Cuentas claras, amistades largas • 1117
Cuentas y razón, conservan amistad • 1117
Cuidemos el agua, tomemos cerveza • 1413
D
Da Dios almendras / nueces al que no tiene dientes / muelas • 1213
Da Dios mocos a quien no tiene pañuelo • 1216
Da limosna, oye misa, y lo demás te lo tomas en risa • 1239
Dama sin compañero, esperanza sin trabajo y navío sin timón, nunca pueden
hacer cosa que sea buena • 674
Dame y te daré • 218
Dar gato por liebre, no solo en las ventas suele verse • 513
Date prisa despacio, y llegarás al palacio • 291
De águila no nace paloma • 424
De buen vino, buen vinagre • 1541
De buenas intenciones está empedrado el infierno • 1234
De casado a cansado va una letra y un paso • 769
De cenas y magdalenas están las sepulturas llenas • 1408
De enamorado a loco va muy poco • 679
De grandes cenas están las sepulturas llenas • 1408
De hombre que no habla y de can que no ladra • 467
De hoy en cien años, todos calvos • 27
De la abundancia del corazón habla la lengua • 85
De la continua lección nace la ciencia • 903
De la fea, su mejor guarda es que lo vea • 688
De la mano a la boca, desaparece la sopa • 1517
De la mula que hace “hin”, y de una hija que habla latín, libera nos Domine • 555
De la naranja y de la mujer, lo que ellas den • 1471
De la necesidad nace el consejo • 1014
De la panza, sale la danza • 1497
De las ciencias y de las artes solo el enemigo es ignorante • 904
De Levante a Poniente, de las mujeres seas pariente • 745

De lo poco, poco, y de lo mucho, nada • 1164
De los amigos me guarde Dios, que de los enemigos me guardaré yo • 1083
De los escarmentados nacen los avisados • 349
De los hombres es el errar y de los burros rebuznar • 52
De los ingratos está empedrado el infierno • 1234
De los muertos no se habla sino bien • 1257
De mal cuervo, mal huevo • 484
De médico, poeta y loco, todos tenemos un poco • 1003
De mercader al ladrón va un saltito de gorrión • 1008
De mozo a palacio, de viejo beato • 892
De mujer parlera, ningún bien se espera • 719
De noche, todos los gatos son pardos • 514
De pequeña centella se levanta gran fuego • 63
De pequeña centella, grande hoguera • 63
De pequeños principios resultan grandes cosas • 130
De puta vieja y de tabernero nuevo me guarde Dios • 1038
De tal cabeza, tal sentencia • 1173
De tal maestro, tal discípulo • 1000
De tal palo, tal astilla • 118
De tal vino, tal vinagre • 1541
De un solo golpe no se derriba un roble • 46
De viuda tres veces casada, no fíes nada • 857
Decir y hacer no comen a una mesa • 44
Del agua mansa me guarde Dios, que de la brava me guardaré yo • 1083
Del agua mansa nos libre Dios, que de la brava me libro yo • 166
Del agua vertida, alguna cogida / la que puede ser cogida • 7
Del árbol caído, todos hacen leña • 15
Del dicho al hecho hay gran trecho • 226
Del fraile toma el consejo y no el ejemplo • 950
Del hecho nace el derecho • 1115
Del mal de asno se queja la hormiga • 524
Del mal, el menos • 91
Del mirar nace el amor, y del no ver, el olvidar • 645

Del saber viene el haber • 1050
Del viejo, el consejo • 849
Derramar vino, buen destino; derramar sal, mala señal • 1514
Desgraciado en cartas, afortunado en amores • 646
Desnudar un santo para vestir al otro • 1266
Desnudo nací, desnudo me hallo; no pierdo ni gano • 340
Después de beber, cada uno dice su parecer • 1381
Después de la tormenta viene la calma • 1345
Después del conejo, viene el consejo • 479
Detrás de la cruz está el diablo • 1190
Día de calor, ése te arropes mejor • 1295
Día de Santa Lucía, mengua la noche y crece el día • 1341
Diez hijos de un vientre, y cada uno es diferente • 796
Difícil es con aceite tratar y no se amancillar • 1350
Dijo el asno al mulo: arre allá, orejudo • 431
Dijo el cazo a la cazuela: quítate allá, tiznera • 1404
Dijo el jamón al vino: “¡Aquí te espero, buen amigo!” • 1454
Dijo la cebolla al ajo: acompáñame siempre, majo • 1359
Dijo la sartén a la caldera: quítate allá, culinegra / ojinegra • 1404
Dijo la sartén al cazo: quita allá, que me tiznas • 1404
Dijo mayo a abril: aunque te pese, me voy a reír • 1323
Dime con quién andas, y te diré quién eres • 1099
Dinero llama dinero • 1121
Dinero mal adquirido no llega a nietos • 1103
Dinero y pecados, cada cual los tiene callados • 1122
Dios aprieta, pero no ahoga • 1214
Dios consiente, y no para siempre • 1215
Dios da bragas a quien no tiene culo • 1216
Dios da el frío conforme / según la ropa • 1217
Dios hizo el mundo para todos, pero lo hurtaron unos pocos • 1218
Dios lo dio, Dios lo quitó • 1219
Dios los cría, y ellos se juntan • 1220
Dios me dé marido rico, siquiera sea borrico • 812

Dios no quiso hermano • 1221
Dios, que como Dios, pudo escoger, quiso ser hombre y no mujer • 1222
Dios, que da la llaga, da la medicina • 1223
Dios, que es non plus ultra del saber, se hizo hombre y no mujer • 1222
Discípulo con cuidado, y el maestro bien pagado • 922
Do fuerza viene, derecho se pierde • 1135
Do entra beber, sale saber • 1051
Doctores indoctos, nunca hubo pocos • 925
Doctos queremos; que doctores, hartos queremos • 925
Dolor de mujer muerta dura hasta la puerta • 716
Dolor de viudo, corto y agudo • 716
Donde está el rey, está la corte • 1168
Donde fuego se hace, humo sale • 62
Donde fueres, haz como / lo que vieres • 247
Donde hay higos, hay amigos • 1127
Donde hay más doctores, hay más dolores • 926
Donde hay mujeres, hay pesares y placeres • 717
Donde hay saca y nunca pon, presto se acaba el bolsón • 1105
Donde las dan, las toman (y callar es bueno) • 219
Donde manda capitán / patrón, no manda marinero • 1146
Donde no hay boticarios ni médicos, los hombres se mueren de viejos • 897
Donde se está bien, allí está la patria • 1159
Donde todos mandan, nadie obedece • 1147
Donde una cabra va, allá quieren ir todas • 562
Donde una puerta se cierra, otra se abre • 133
Dormiréis sobre ello, y tomaréis acuerdo • 175
Dos aguas de abril y una de mayo, valen los bueyes y el carro • 1284
Dos cosas no se pueden saciar, los frailes y el mar • 951
Dos gallos en un gallinero, el uno es rey y el otro es siervo • 507
Dos gorriones en una espiga hacen mala miga / no hacen miga • 521
Dos pardales en una espiga, nunca liga • 521
Dos por el conejo pelean, y llega un tercero y se lo lleva • 478
¿Dónde va Vicente? Donde va la gente • 80

Duerme, Juan, y yace, que tu asno pace • 228
Dulce licor, suave tormento, ¿qué haces afuera? Vamos pa’ dentro • 1459
Duro o blando, ansí se escribió /la ley/ • 1144
E
El águila no caza moscas • 423
El ajo ayuda al campesino en su trabajo • 1360
El amor de la mujer, en la ropa del marido se ha de ver • 813
El amor entra en cantos y sale en llantos • 647
El amor entra por la cocina • 1415
El amor entra por los ojos • 672
El amor es ciego • 648
El amor es rey y reina sin ley • 649
El amor nunca hizo ningún cobarde • 651
El amor todo lo iguala • 653
El amor y el reinar, nunca admiten compañía • 656
El amor y los celos son compañeros • 652
El amor, la tos y el fuego no pueden estar encubiertos • 650
El arroz con pollos; y vaya al cuerno el arroz solo • 1368
El arroz con tomate y las patatas cocidas, alargan la vida • 1368
El arroz, donde se guisa; y la mujer, en camisa • 1367
El arroz, el pez y el pepino nacen en agua y mueren en vino • 1369
El asno sufre la carga, pero no la sobrecarga • 437
El asno y la mujer, a palos se han de vencer • 432
El avariento, do tiene el tesoro, tiene el entendimiento • 315
El avariento, por uno pierde ciento • 315
El avaro, cuanto más tiene, más quiere • 319
El bien no es conocido hasta que es perdido • 19
El bien suena y el mal vuela • 20
El buen bebedor bien sabe, cuanta cerveza le cabe • 1414
El buen cirujano, corta po lo sano • 907
El buen discípulo pasa al maestro • 923

El buen estudiante, harto de sueño y muerto de hambre • 935
El buen saber es callar, hasta ser tiempo de hablar • 192
El buen vino no ha menester pregonero • 1543
El buen vino, de sí propio es padrino • 1543
El buen vino, la venta trae consigo • 1543
El buey suelto, bien se lame • 443
El caballo y la mujer, al ojo se han de tener • 457
El caer no ha de quitar la gloria de haber subido • 25
El caldo, en caliente; la injuria, en frío • 1397
El callar y el hablar no caben en un lugar • 192
El can que mucho lame, saca sangre • 511
El caracol, arrastrando, a la cumbre va llegando • 472
El cerdo no sueña con rosas, sino con bellotas • 474
El comer y el rascar todo es empezar • 1366
El conejo ido, el consejo venido • 479
El corazón y los ojos nunca son viejos • 672
El cornudo es el postrero que lo sabe • 786
El cura canta si hay blanca • 917
El cura, como no tiene en casa quien le de pena, clava y espeta los ojos
en la ajena • 918
El dar limosna nunca mengua la bolsa • 261
El deseo hace hermoso lo feo • 339
El día de placer, víspera de pesar • 284
El día que me casé, buena cadena me eché • 784
El diablo sabe mucho porque es viejo • 1198
El diablo, harto de correr, se metió fraile • 1194
El dinero es / hace caballero • 1123
El dinero huele bien, salga de donde saliere • 1124
El dinero le dijo a la muerte: detente; y la muerte le dijo al dinero: no quiero • 1250
El dinero todo lo alcanza • 1123
El dinero va al dinero, y el holgar al caballero • 1121
El dinero y la mujer, en la vejez son menester • 843
El discípulo que no duda, no sabrá jamás cosa alguna • 924

El doctor que peor cura es el doctor Blandura • 990
El domingo oír misa y almorzar; y si hay prisa, deja la misa • 1297
El envidioso enflaquece de lo que otro engorda • 347
El envidioso nunca es dichoso • 348
El escarmentado, bien conoce el vado • 349
El español fino con todo bebe vino • 1544
El estiércol no es santo, más do cae hace milagros • 1301
El fin justifica los medios • 56
El fraile en su convento y bien adentro • 952
El gato no tiene amo • 515
El hábito no hace el monje • 1013
El hábito y la capilla no hacen fraile • 1013
El hablador agudo hace a su enemigo mudo • 357
El hambre echa al lobo del monte • 536
El hambre es mala consejera • 1442
El hambre no se mata a balazos • 1443
El harto del ayuno no tiene duelo • 358
El hijo de la cabra, cabrito ha de ser • 463
El hijo del hidalgo, un pie calzado y otro descalzo • 1140
El hombre debe ser como el café: bueno, fuerte y caliente • 1394
El hombre demasiado cortés, falso es • 332
El hombre es fuego, la mujer, estopa; llega el diablo y sopla • 694
El hombre es lobo para el hombre • 76
El hombre honrado de su palabra es esclavo • 360
El hombre honrado, antes muerto que injuriado • 361
El hombre peloso, o tonto o venturoso • 697
El hombre pone, Dios dispone • 1224
El hombre propone y Dios dispone • 1224
El hombre y el oso, cuanto más feo, más hermoso • 695
El huésped y el pez, a los tres dias hiede • 1504
El huésped y la pesca, a los tres días apestan • 1504
El huevo por la yema, y la mujer por defuera • 1450
El huir no es correr, sino volar • 126

El ignorante, al ciego es semejante • 971
El infierno está lleno de buenos deseos y el cielo, de buenas obras • 1234
El juego, el amor y el vino sacan al hombre del tino • 1520
El latín con babas y la ciencia con barbas • 982
El latín y los peces, fuera de su natural, se pierden • 983
El llanto, sobre el difunto • 1203
El lobo dó mane, daño no hace • 629
El lobo está en la conseja • 537
El maestro Quiñones, no sabe para él y ya quiere dar lecciones • 988
El mal año entra nadando • 1293
El mal de amor, no lo cura el doctor • 654
El mal de vientre no se cura con agua caliente • 1538
El mal entra a brazadas, y sale a pulgaradas • 50
El marido es cabeza de la mujer • 814
El mejor amigo, un libro • 993
El mejor escribano echa un borrón • 931
El mejor vino se vuelve vinagre • 1541
El melón y el casamiento ha de ser acertamiento • 726
El melón y el jamón, por el olor • 1461
El melón y la mujer, malos son de conocer • 1462
El melón y la mujer, por el rabo se han de conocer • 1462
El melón y la mujer, por la casta los has de escoger • 1462
El mentir pide memoria • 389
El mentiroso ha de ser memorioso • 389
El miedo guarda la viña • 390
El molino andando gana, que no estando en la cama • 232
El mozo durmiendo sana, y el viejo se acaba • 850
El muerto en el cementerio y el fraile en el monasterio • 953
El muerto, al hoyo, y el vivo, al bollo • 1256
El nombre sigue al hombre • 392
El ojo del amo engorda el caballo • 1096
El ojo, límpialo con el codo • 275
El pájaro ya voló • 571
El papel todo lo aguanta; hasta que se limpien con él • 120
El peligro pasado, el voto olvidado • 1270
El perro del hortelano ni come las berzas ni las deja comer al amo / al extraño • 588
El perro del hortelano, que ni come ni deja comer • 588
El perro y el niño, donde les hacen cariño • 589
El pescado que se ve, malo es de coger • 1503
El pescado, cómelo callado • 1502
El pescador con caña quiere paciencia y maña • 1031
El pez por su propia boca se condena • 599
El pez que busca el anzuelo, busca su duelo • 598
El pez y el cochino, la vida en agua y la muerte en vino • 1505
El pie del dueño, estiércol es para la heredad y el huerto • 1096
El pobre y el cardenal, todos van por igual • 1249
El poco hablar es oro, y el mucho es lodo • 70
El poeta nace, y el orador se hace • 1029
El pollo, “pío, pío”, y el niño, “mío, mío” • 821
El predicador siembra y el confesor recoge • 912
El primer paso es el que cuesta • 213
El primer pensamiento de la mujer, luego que es casada, es de enviudarse • 789
El primer real a nadie hace rico; pero es el principio • 1154
El que algo quiere, algo le cuesta • 214
El que aprende lo que no entiende, ya me entiende • 873
El que asno fue a Roma, asno torna • 1045
El que busca, encuentra • 190
El que da presto, da dos veces • 220
El que desea aprender, muy cerca está de saber • 874
El que excusa, se acusa • 237
El que ha bebido, beberá • 320
El que la hace, la paga • 248
El que la sigue, la consigue • 146
El que no come gallina, come sardina • 1516
El que no duda, no sabe cosa alguna • 928
El que no fuma ni bebe vino, el diablo lo lleva por otro camino • 1435

El que no llora, no mama • 264
El que no siembra, no coge • 1344
El que para cura nace, del cielo le cae la sotana • 919
El que quiere caballo sin tacha, ése se anda a pata • 459
El que se casa hace bien, y el que no se casa hace mejor • 776
El que se ríe último, se ríe mejor • 135
El que tonto va a la guerra, tonto viene de ella • 407
El queso, sin exceso • 1510
El rábano tierno, de cualquier tamaño es bueno • 1512
El rosario al cuello, y el diablo en el cuerpo • 1191
El saber no causa hartura • 1052
El saber no ocupa lugar pero ocupa tiempo • 1053
El saber no ocupa lugar y, por mucho que tengas, lo podrás aumentar • 1053
El saber no ocupa lugar • 1053
El tiempo es oro • 151
El tiempo perdido no se recupera • 152
El tiempo todo lo cura (y todo lo muda) • 153
El tocino vive en fango y muere en vino • 1521
El tonto que del todo tonto haya de ser, su poquito de latín ha de saber • 984
El toro y el melón, como salen, son • 1464
El trece y martes, ni te cases, ni te embarques, ni vayas a ninguna parte • 1315
El vestido hace al hombre • 74
El viejo en su tierra y el mozo en la ajena, miente de igual manera • 851
El viejo en su tierra y el mozo en la ajena, mienten como quieren • 851
El viejo por no poder y el mozo por no saber • 852
El viejo que se cura, cien años dura • 853
El vientre ayuno, no oye a ninguno • 1433
El vino, al desnudo le es abrigo • 1545
El vino, como rey, y el agua, como buey • 1542
El vino, que es bueno, no ha menester pregonero • 1543
El vivir del puerco, corto y bueno • 605
El yerro del médico, la tierra lo tapa: el del letrado, el dinero lo sana; el del teólogo,
el fuego lo apaga • 1005
El zapatero, juegue con su oficio y deje al ajeno • 1073

En abril cada gota vale mil • 1280
En acabándose la plata, el amor se desbarata • 644
En agosto frío en rostro • 1285
En arca del avariento, el diablo yace dentro • 316
En boca cerrada no entran moscas • 549
En cada tierra su uso • 1177
En casa de herrero, cuchillo / cuchara de palo • 969
En casa del ahorcado no hay que mentar la soga • 170
En casa llena, pronto se guisa la cena • 1409
En cojera de perro y en llanto de mujer no hay que creer • 718
En consejas, las paredes han orejas • 121
En Domingo de Ramos, quien no estrene, no tiene manos • 1298
En el agua turbia, hace bien pescar • 8
En el juego y en la mesa, el hablar pesa • 71
En el país de ciegos, el tuerto es el rey • 1169
En el peligro se conoce al amigo • 1084
En el verano por el calor y en invierno por el frío, es saludable el vino • 1545
En el vino está la verdad • 1546
En enero se hiela el agua en el puchero • 1300
En esta vida, todo es verdad y todo es mentira • 13
En febrero, un día malo y otro bueno • 1302
En junio, hoz en puño • 1310
En la distancia está el olvido • 274
En la frente y en los ojos se lee la letra del corazón • 671
En la mesa de San Francisco, donde comen cuatro, comen cinco (pero comen
mejor tres) • 1420
En la mesa y en el juego se conoce al caballero • 71
En la necesidad se conoce al amigo de verdad • 1084
En la necesidad se prueban y conocen los amigos • 1084
En la pobreza y en el peligro se conoce al buen amigo • 1084
En la variedad está el gusto • 67
En las barbas no consiste el saber, sino en mucho estudiar y en mucho ver • 1054
En lo oscuro, to es uno • 514
En lo que el diablo no sabe hacer, pide consejo a la mujer • 1196
En los labios la miel, y en el corazón la hiel • 1468
En los nidos de antaño no hay pájaros hogaño • 572
En martes, ni te cases ni te embarques • 1315
En marzo, redes a la mar • 1318
En mayo, todas las feas se casan • 1322
En Navidad, al balcón; en Pacua, al fogón • 1329
En noviembre, si no has sembrado, no siembres • 1332
¿En qué libro lo ha hallado? • 994
En tiempo de melones, cortos los sermones • 1463
En tiempo nevado, un ajo vale un caballo • 1361
En todas partes crecen habas (y en mi casa, a calderadas) • 1304
En todas partes crecen habas • 1304
En todas partes tiene cada semana su martes • 1316
Encender una vela a Dios u otra al diablo • 1225
Encuéntranse los hombres y no los montes • 77
Entra, bebe, paga y vete • 1382
Entre amigos leales, comprar y vender por lo que las cosas valen • 1117
Entre bobos anda el juego • 1104
Entre col y col, lechuga • 1417
Entre dos hermanos, dos testigos y un notario • 791
Entre dos que bien se quieren, con uno que coma, basta • 754
Entre locos, hazte el loco, o te tendrán en poco • 247
Entre padres ni hermanos no metas tus manos • 792
Entren los que saben, y los necios, a la calle • 1015
Enviar a cenar con Jesucristo • 1188
Éramos pocos y parió la / mi abuela • 762
Errando se aprende • 52
Errando, errando, se va acertando • 52
Errar es humano • 51
Es buena noticia el que no las haya • 108
Es más cierto médico el experimentado que el letrado • 1004
Es peor el remedio que la enfermedad • 136

Esa habla hasta debajo del agua • 719
Escapar del charco para caer en el lodazal • 89
Escobita nueva, bien barre / siempre barre bien • 53
Escrita la carta, el mensajero no falta • 1007
Ése es tu enemigo, el de tu oficio • 1027
Está hecho un bacalao • 1374
Está hecho un león • 528
Esta lechuga no es de tu huerto • 1456
Estar / Sentirse como gallina en corral ajeno • 492
Estar en la boca del lobo • 538
Estómago hambriento no escucha razón • 1433
Estudiante de lumbre, cama y sol, no vale un caracol • 936
Estudiante memorista, loro a simple vista • 937
Estudiante tontiloco, por mucho que estudie sabrá poco • 938
Estudiante y diablo, una misma cosa con dos vocablos • 939
Estudiante, diableante • 939
Estudiar y no saber es sembrar y no coger • 945
Extender la pierna hasta donde llega la sábana • 238
F
Faldas quitan barbas • 682
¡Faldas! mal con ellas y peor sin ellas • 678
Familia, la Sagrada; y ésta, en la pared colgada • 790
Fe sin obras, comida de agua sola • 1231
Fea con gracia, mejor que guapa • 684
Fealdad no es castidad • 688
Febrero y las mujeres tienen en un día diez pareceres • 1302
Febrilillo loco, con sus días ventiocho • 1303
¡Fíate de la Virgen y no corras! • 1278
Flores contentan pero no alimentan • 1363
Fraile de buen seso, guarda lo suyo y come de lo ajeno • 954
Fraile merendón no pierde ocasión • 954

Fraile que pide por Dios, pide por dos • 955
Fraile y mujer ligera, los hallarás dondequiera • 956
Frailes y monjas te sacan la bolsa • 957
Frailes y monjas, del dinero esponjas • 957
Fray Ejemplo es el mejor predicador • 964
Fray Modesto nunca llegó a guardián / nunca fue buen guardián • 965
Fray Modesto nunca llegó a prior • 965
Fray Pedir, fray Tomar y fray Nodar • 966
Fray Prudencio nunca llegó a guardián de ningún convento; pero fray Osar pronto
llegó a obispar • 967
Freno dorado, no mejora el caballo • 460
Fruta prohibida, más apetecida • 1436
Frutos y amores, los primeros son los mejores • 1437
Fui nuera, y nunca tuve buena suegra; fui suegra, y nunca tuve buena nuera • 826
Fuime a palacio, fui bestia y vine asno • 882
G
Galán atrevido, de las damas preferido • 690
Gallina cada día, caro saldría • 1438
Gallina ponedora y mujer silenciosa, valen cualquier cosa • 493
Gallina que bien come, huevos pone • 1451
Gallina que mucho canta, pocos huevos pone • 494
Gallina que no pone y mujer que no pare, para el labrador poco vale • 495
Gallinas y mujeres, entre cuatro paredes • 720
Gallo cantor, acaba en el asador • 505
Gallo que no canta, algo tiene en la garganta • 506
Garrida es la tendera, y nadie regatea • 691
Gato con guantes no caza ratones • 516
Gato escaldado de agua fría huye • 517
Gato maullador, nunca buen cazador • 516
Gato que no caza, ¿para qué lo tenemos en casa? • 510
Genio y figura, hasta la sepultura • 356
Gota a gota, el mar se agota • 1136

Gota a gota, se llena la bota • 1136
Gran maestra es la pobreza, pero empuja a hacer vileza • 1162
Grano a grano hincha la gallina el papo • 496
Guardado es lo que Dios guarda • 1226
Guárdate del agua mansa • 166
H
Hablando del rey de Roma, por la puerta asoma • 72
Hablando se entiende la gente • 73
Hablar como un papagayo • 581
Hablar, poquito; y mear, clarito • 244
Habló el buey y dijo: mu • 445
Haceos de miel, y os comerán las moscas • 1467
Hacer bien, nunca se pierde • 249
Hacer de tripas corazón • 1529
Hacer de una pulga un camello • 606
Hacer el barbo • 1378
Hacer un hoyo para tapar otro • 1266
Hacienda, tu amo te vea (y si no, que te venda) • 1096
Hágase el milagro, y hágalo el diablo • 1197
Hambre estudiantina, peor que la canina • 968
Hasta el cuarenta de mayo no te quites el sayo • 1324
Hasta los escarabajos tienen tos • 518
Hasta los gatos quieren zapatos • 518
Hasta morir todo es vida • 1242
Hasta para ser pordiosero se necesita dinero • 1033
Hasta que San Juan baje el dedo • 1337
Hay moros en la costa • 102
Haz (el) bien, y no mires a quién • 249
Haz lo que dice el fraile y no lo que él hace • 958
Hazte de miel y te paparán las moscas • 1467
Hecha la paella, buena o mala, hay que comella • 1478

Helada en abril, hambre todo el año • 1282
Hermano, bebe, que la vida es breve • 1383
Hermano, morir habemos • 1243
Hermosura en puta y fuerza en badajo • 1039
Hierba mala nunca muere • 1305
Hijos criados, duelos doblados • 797
Holgad, gallinas, que el gato está en vendimias • 512
Hombre atrevido dura como vaso de vidrio • 362
Hombre de pocas palabras, y ésas, sabias • 364
Hombre delgado, y no de hambre, es más fuerte • 696
Hombre discreto alaba en público y amonesta en secreto • 363
Hombre preguntón, hombre de mala educación • 365
Hombre prevenido vale por dos • 366
Hombre que no come ajos, no vale un ajo • 1362
Hombre rico, tiene aduladores, pero no amigos • 1127
Hombre sin vicio ninguno, escondido tiene alguno • 417
Hombre velloso, o rico / valiente o lujurioso • 697
Honra al bueno porque te honre, y al malo porque no te deshonre • 369
Honra y doblones no caben en un saco • 367
Honra y provecho no caben en un techo • 367
Hoy figura, mañana sepultura • 1275
Hoy por ti, mañana por mí • 257
Huéspedes vinieron y señores se hicieron • 610
Huir del fuego / de la ceniza y caer / dar en las brasas • 64
Huyendo de la sartén, dio en las brasas el pez • 64
I
Ignorante graduado, asno albardado • 972
Ignorante y burro, todo es uno • 973
Imita a la hormiga, si quieres vivir sin fatiga • 525
Ir a los toros y tomar el sol, es la mejor vida para el español • 617
Ir bestia a Salamanca y volver asno, a muchos les ha pasado • 1062

Ir por lana y volver trasquilado • 83
Ir romera y volver ramera • 1046
Irse uno bestia y volver asno, no es gran milagro • 883
Írsele a uno el santo al cielo • 1267
J
Jamón cocido en vino, hace al viejo niño • 1454
Justicia, mas no en mi casa • 1142
L
La abadesa más segura, la de edad madura • 869
La alegría es flor de un día • 313
La amistad no tiene edad • 1093
La amistad y el amor dos bellas mentiras son • 1094
La avaricia / codicia rompe el saco • 314
La bodega / Cada bota huele al vino que tiene • 1390
La buena lavandera siempre tiene mojada la delantera • 987
La buena lectura distrae, enseña y cura • 993
La buena madre no dice “¿Quieres?” • 808
La buena moza es como la pera hermosa, que comiéndola da gana de otra • 752
La buena ventura no siempre dura • 157
La burra / mula y la mujer, apaleadas quieren ser • 432
La cabra (siempre) tira al monte • 464
La cabra de mi vecina más leche da que no la mía • 497
La cama es buena cosa: quien no puede dormir, reposa • 230
La cara es el espejo del alma • 30
La caridad bien entendida empieza por uno mismo • 322
La carne ociosa siempre es injuriosa • 394
La casada y la ensalada, dos bocados y dejalla • 764
La ciencia es locura, si buen seso no lo cura • 905
La comida sin vino no vale un comino • 1547
La costumbre hace ley (y mata ley) • 1115

La costumbre tiene fuerza de ley • 1115
La coz de la yegua no hace mal / no lastima al potro • 628
La crítica es fácil y el arte difícil • 879
La cruz en los pechos y el diablo en los hechos • 1191
La definición de la cirugía: sacar de tu bolsa y echar en la mía • 908
La esperanza era verde y se la comió un burro • 350
La excepción confirma la regla • 54
La experiencia es madre de la ciencia • 947
La fe mueve montañas • 1232
La fe transporta las montañas • 1232
La flor de la hermosura como la flor de mayo dura • 693
La fortuna es un montecillo sin arena: un viento la trae y otro se la lleva • 59
La gallina de mi vecina más huevos pone que la mía / más gorda está que
la mía • 497
La guerra hace los ladrones y la paz los ahorca • 1138
La hermosura poco dura • 693
La hija de la cabra, ¿qué ha de ser sino cabrita? • 463
La hija de la gata, ratones mata • 519
La lengua luenga es señal de mano corta • 84
La letra con sangre entra (y la labor, con dolor) • 990
La letra con sangre entra; pero con dulzura y amor se enseña mejor • 990
La liebre es una centella, pero el galgo corre más que ella • 533
La locura, no tiene cura; y si la tiene, poco ledura • 380
La mala hierba crece mucho • 1305
La manceba del abad, no amasa y tiene pan • 867
La manzana podrida pierde a su compañía • 1460
La más endeble rueda es la que más suena • 141
La mayor dicha o desdicha del hombre es la mujer • 721
La mejor palabra es la que queda por decir • 113
La mejor salsa, el apetito • 1365
La mejor salsa, el hambre • 1444
La mentira es corta de pies • 386
La mentira no tiene pies • 386

La mentira presto es vencida • 386
La misa y el pimiento son de poco alimento • 1364
La moza y el fraile, muy poco en la calle • 948
La mucha confianza es causa de menosprecio • 330
La muerte no respeta a nadie • 1251
La muerte todo lo barre, todo lo iguala y todo lo ataja • 1251
La mujer buena no tiene ojos ni orejas • 722
La mujer buena y leal es tesoro real • 723
La mujer del ciego, ¿para quién / para qué se afeita? • 724
La mujer es animal imperfecto • 725
La mujer es como el melón: si es bueno, no hay cosa mejor, si es malo, no hay
peor • 726
La mujer es la mitad del hombre • 727
La mujer honrada, la pierna quebrada, y en casa • 728
La mujer puede tanto que hace pecar a un santo • 736
La mujer y el fraile, mal parecen en la calle • 948
La mujer y el huerto no quieren más que un dueño • 730
La mujer y la guitarra, antes de usarla templarla • 731
La mujer y la naranja, lo mejor es no apretarla • 732
La mujer y la sardina, cuanto más pequeña, más fina • 733
La mujer y la sardina, de rostros al fuego • 733
La mujer y la sardina, mientras más salada, más dañina • 733
La mujer y la sardina, pequeñina • 733
La necesidad enseña más que la universidad • 1014
La necesidad hace maestros • 1014
La noche es buena consejera • 175
La obra alaba al maestro • 1022
La ocasión hace al ladrón • 977
La ociosidad es madre de los vicios / de la mala ventura • 394
La oveja mansa, cada cordero la mama • 482
La oveja que ha de ser del lobo, es fuerza que lo sea • 559
La palabra que sale de la boca, nunca torna • 116
La patata, comida que no mata • 1498

La pera no espera, mas la manzana espera • 1499
La pereza es llave de la pobreza • 399
La perseverancia todo lo alcanza • 402
La pobreza no es vileza, mas deslustra la nobleza • 1163
La primavera sangre altera • 1334
La primera mujer, escoba; y la segunda, señora • 729
La prudencia es madre de la ciencia • 405
La que no sabe parir ni criar, no sabe remendar • 802
La que no se agacha por un alfiler, no es mujer • 734
La que se casa con viudo, rival tiene en el otro mundo • 861
La ropa sucia se debe lavar en casa • 293
La rueda de la fortuna nunca es una • 60
La salud no es conocida hasta que es perdida • 143
La salud no es conocida hasta que es perdida • 144
La suerte de la fea, la bonita la desea • 685
La suerte está echada • 148
La tela de araña al ratón suelta y a la mosca apaña • 427
La vaca bramadora, llama al lobo que la coma • 625
La venganza tarda, pero llega • 411
La verdad es amarga (y la mentira, dulce) • 413
La verdad y el aceite nadan siempre encima • 1348
La vergüenza para nada sirve y para todo estorba • 415
La vida no es un camino de rosas • 159
La vieja gallina, hace gorda la cocina • 1439
La virtud vale por sí sola lo que la sangre no vale • 421
La viuda honrada, su puerta cerrada • 858
La viuda rica, con un ojo llora y con otro repica • 859
La zorra, por la cola • 631
Ládreme el perro, y no me muerda • 590
Lágrimas de viuda, el primer soplo de aire las enjuga • 860
Lágrimas quebrantan peñas • 81
Las aparencias engañan • 13
Las beatas tienen el diablo entre las patas • 889

Las cosas del palacio van despacio • 1157
Las cuentas, claras, y el chocolate, espeso • 1117
Las desgracias nunca vienen solas • 48
Las enfermedades llegan a golpe y se van al paso • 50
Las malas noticias siempre son ciertas • 109
Las malas noticias vuelan / tienen alas • 110
Las mujeres, donde están sobran, y donde no están, faltan • 735
Las obras hacen linaje • 1023
Las palabras corteses valen mucho y cuestan poco • 336
Las palabras vuelan, y lo escrito permanece • 114
Las paredes oyen • 121
Las piedras rodando se encuentran • 125
Las truchas y las mentiras, cuanto mayores, tanto mejores • 623
Lección dormida, lección aprendida • 989
Lentejas, comida de viejas • 1458
Libro cerrado no saca letrado • 995
Libros y amigos, pocos y selectos • 993
Llaga ajena no me quita la cena • 381
Llevar aceite a Andalucía, necedad sería • 1349
Llorar a puerta cerrada, porque el vecino no entiende nada • 266
Llorar lágrimas de cocodrilo • 477
Llórame solo, y no me llores pobre • 265
Lo barato sale caro (y lo caro sale barato) • 1101
Lo bien ganado se lo lleva el diablo, y lo malo a ello y a su amo • 1172
Lo bueno fue, y lo malo es • 22
Lo bueno, si breve, dos veces bueno • 23
Lo convenido es ley • 1115
Lo cortés no quita lo valiente • 333
Lo hecho, hecho está • 253
Lo mejor es enemigo de lo bueno • 98
Lo mío, mío, y lo tuyo, de entrambos • 1149
Lo poco agrada, lo mucho enfada • 129
Lo prometido es deuda • 1119
Lo que abunda, no daña • 1
Lo que agosto madura, septiembre asegura • 1287
Lo que el diablo no puede, la mujer lo hace fácilmente • 736
Lo que el médico yerra, encúbrelo la tierra • 1005
Lo que el niño oyó en el hogar, eso dice en el portal • 822
Lo que en la leche se mama, hasta la sepultura acompaña / en la mortaja
se derrama • 875
Lo que han de comer gusanos, que lo disfruten cristianos • 522
Lo que la loba hace, al lobo le place • 539
Lo que la naturaleza da, nadie lo borrará • 391
Lo que la naturaleza no da, Salamanca no lo concede • 1063
Lo que no da naturaleza, no lo da Salamanca, y menos Baeza • 1063
Lo que no has de comer, déjalo comer • 165
Lo que no mata, engorda • 1430
Lo que no se empieza, no se acaba • 233
Lo que no se empieza, no se acaba • 131
Lo que se aprende en bragas, no se olvida en / con canas • 875
Lo que se aprende en la cuna, siempre dura • 875
Lo que se por natura, hasta la sepultura dura • 391
Lo que te cubre, te descubre • 42
Lo que uno desecha, otro lo ruega • 47
Lobo a lobo no se muerden • 540
Loca es la oveja que al lobo se confiesa • 560
Los abriles y los condes traidores son • 1281
Los años no pasan de balde • 12
Los árboles no dejan ver al bosque • 16
Los curas de los muertos viven • 920
Los dineros del sacristán, cantando se viene y cantando van • 1125
Los enemigos del hombre son tres: la suegra, la cuñada y la mujer • 836
Los extremos se tocan • 55
Los frailes entran sin conocerse, viven sin amarse y mueren sin llorarse • 959
Los frailes no son buenos para amigos y son malos para enemigos • 960
Los frailes tienen ocho manos: siete para tomar y una para dar • 961
Los largos sermones, más mueven culos que corazones • 1066
Los libros hacen muchos sabios pero pocos ricos • 996
Los montes van a parir, nacerá un ridículo ratón • 611
Los negocios son negocios • 1152
Los niños y los locos dicen las verdades • 825
Los ojos son el camino del corazón • 672
Los peces cuando vivieron, agua pidieron; cuando mueren, vino quieren • 1506
Los primeros amores son los mejores • 655
Los unos por los otros, la casa sin barrer • 35
Los viejos son dos veces niños • 854
M
Madrastra, madre áspera, ni de cera ni de pasta • 805
Madre, ¿qué cosa es casar? – Hija, ¡hilar, parir y llorar! • 777
Mal de muchos, consuelo de tontos • 92
Mal de muchos, consuelo de tontos • 408
Mal de vientre no se cura con agua caliente • 217
Mal nunca viene solo • 48
Mal parece un fraile solo • 1042
Mal que el vecino no te sabe, bien se lame • 266
Mal se hospeda quien llega tarde a la venta • 262
Mal se os guise la cena • 1410
Mal te quiere quien siempre te alaba y nunca de reprende • 92
Maldiciones del diablo no llegan al cielo • 1185
Males son los odios que se visten por la cabeza • 395
Malo es cojear delante de un cojo • 170
Mañana será otro día • 96
Mandan al mozo, y el mozo al gato, y el gato a su rabo • 1148
Mandar a alguien a cenar con Jesucristo • 1188
Manjar sin sal, el diablo se lo puede guardar • 1513
Mano blanca no es ingrata • 700
Manos blancas no ofenden, pero duelen • 700

Manos blancas no ofenden • 700
Manos del maestro son ungüento • 907
Manos frías, corazón caliente • 673
Marido celoso no tiene reposo • 815
Marzo marceador, que de noche llueve y de día hace sol • 1317
Marzo ventoso y abril furioso, sacan a mayo florido y hermoso • 1321
Marzo ventoso y abril lluvioso sacan / traen a mayo florido y hermoso • 1320
Más aprende un pobre en un mes que un rico en años diez • 876
Más caga un buey que cien golondrinas • 446
Más consiguen faldas que pluma ni espada • 683
Más cornadas dan mujeres • 618
Más daña lengua que lanza • 117
Más dañan amigos necios que enemigos descubiertos • 1085
Más discurre un hambriento que cien letrados • 1447
Más hiere mala palabra que espada afilada • 117
Más honra el buen talento que el buen nacimiento • 1107
Más moscas se cogen con miel que con hiel / vinagre • 551
Más puede el sombrero que el dinero • 335
Más pueden dos tetas que cien carretas • 703
Más quiero huevos hoy que mañana pollos • 602
Más rápido se coge a un mentiroso que a un cojo • 386
Más sabe el diablo por viejo que por diablo • 1198
Más tira moza que soga • 703
Más tiran nalgas en lecho que bueyes en barbecho • 703
Más vale / Mejor es pan duro que ninguno • 1481
Más vale algo / poco que nada • 105
Más vale amigo en plaza que dinero en casa / que dineros en el arca • 1086
Más vale amistad que hermandad • 1095
Más vale bien comido que bien vestido • 1421
Más vale buen amigo que mal marido • 765
Más vale buen callar que mal hablar • 193
Más vale buen nombre que muchas riquezas • 393
Más vale buena esperanza que ruin posesión • 351

Más vale buena fama que dorada cama • 393
Más vale buena posesión que larga esperanza • 352
Más vale burro viejo que doctor muerto • 451
Más vale cagajón de borrico que bendición de obispo • 450
Más vale docto que doctor • 925
Más vale el hijo en la horca que la hija en la boca • 798
Más vale el loco en su casa que el cuerdo en la ajena • 377
Más vale el vino maldito que agua bendita • 1548
Más vale ensalada que nada • 1431
Más vale ignorar que saber mal • 974
Más vale lo malo conocido que que lo bueno por conocer • 305
Más vale mal ajuste que buen pleito • 1075
Más vale morir honrado que vivir deshonrado • 1244
Más vale pájaro en mano que ciento / que buitre volando • 573
Más vale pan con amor que gallina con dolor • 1485
Más vale pecar por carta de más que por carta de menos • 307
Más vale poco y bueno que mucho y malo • 306
Más vale prevenir que curar / lamentar • 290
Más vale que sobre que no que falte • 147
Más vale que sobre que no que falte • 1
Más vale saber que aver • 1055
Más vale ser buena amiga que mala casada • 765
Más vale ser cabeza de ratón que cola de león • 612
Más vale ser envidiado que compadecido • 346
Más vale tarde que nunca • 150
Más vale tuerto que ciego • 308
Más vale un “hoy” que diez “mañana” • 221
Más vale un “toma” que dos “te daré” • 221
Más vale un amigo que pariente ni primo • 1086
Más vale un burro sano que un sabio muerto • 451
Más vale un mal arreglo que un buen pleito • 1075
Más valen dos bocados de vaca que siete de patata • 1388
Más ven cuatro ojos que dos • 276

Mata la caza el porfiado, no el cazador cansado • 627
Matar dos pájaros de un tiro / de una pedrada • 574
Matar la gallina de los huevos de oro • 498
Mayo frío, mucho trigo • 1325
Mayo hortelano, mucha paja y poco grano • 1326
Medias caídas, vergüenza perdida • 701
Médico y confesor, cuanto más tarde, mejor • 1006
Mejor es el vecino cerca que el hermano lejano • 793
Mejor es morir de pie que vivir de rodillas • 1245
Mejor es no saber que mal saber • 974
Mejor es ser envidiado que apiadado • 346
Memoria y experiencia, dan al hombre ciencia • 947
Menea la cola el can, no por ti, sino por el pan • 468
Menos mantel y más que comer • 1422
Mente sana en cuerpo sano • 382
Mentir, mas no tanto que el diablo parezca santo • 383
Merluza que no está buena, salsa en ella • 1465
Mes de flores, mes de amores • 1327
Mete la mano en tu seno y no dirás de hado ajeno • 267
Mi marido es tamborilero, Dios me lo dio y así lo quiero • 816
Mientras dura, vida y dulzura • 159
Mientras el discreto piensa, hace el necio la hacienda • 342
Mientras en mi casa estoy, rey me soy • 1167
Mientras fueres rico, tendrás amigo • 1130
Mientras hay vida, hay esperanza • 353
Mientras haya sayas, habrá confesionarios • 910
Mientras puedes estar sentado, no estés levantado • 286
!Milagro, milagro! ¡Que la gallina negra pone huevos blancos! • 1452
Moza muy disantera, o gran romera o gran ramera • 1047
Mucha alegría del pesar es víspera • 313
Mucha ciencia es locura, si buen seso no lo cura • 906
Muchas cabezas de animales se cobijan con bonetes doctorales • 894
Muchas cocineras estropean el caldo • 1398
Muchas cosas ha de aguantar el que quiere bien negociar • 1151

Muchas van en romería que paran en ramería • 1049
Mucho ayuda quien no estorba • 18
Mucho bueno poco dura • 24
Mucho corre la liebre, pero más el galgo, pues la prende • 533
Mucho pide el loco, mas loco es el que lo da • 378
Mucho queso nunca es bueno, ni tampoco no comerlo • 1511
Mucho ruido y pocas nueces • 142
Mucho sabe el cornudo, pero más el que se los puso • 786
Mucho sabe la zorra, mas sabe más la dama enamorada • 675
Mucho sabe la zorra, pero más quien la toma • 633
Mucho saben los conejos, pero más los cazadores y los perros • 633
Mucho sufre quien bien ama • 657
Mucho te quiero, perrito, pero pan, poquito • 591
Muchos pocos hacen un mucho • 1165
Muchos son los llamados y pocos los escogidos • 103
Muda el lobo los dientes, y no las mientes • 541
Muere más gente por comer que por ir a la guerra • 1423
Muérense los gatos, regoncíjanse los ratones • 512
Muerte cierta; hora, incierta • 1252
Muerto el perro, se acabó la rabia • 592
Mujer casada, pierna quebrada • 728
Mujer devota, no la dejes andar sola • 737
Mujer sin varón y navío sin timón, nada son • 738
Mujeres hombres, una de cincuenta; hombres mujeres, se pierde la cuenta • 739
Mujeres y guitarras, es menester mucho tino para templarlas • 731
Mujeres y manzanas, muchas son podridas que parecen sanas • 726
Murió el conde, mas no su nombre • 392
N
Nada entre dos platos • 1507
Nada se seca tan pronto como una lágrima • 82
Nada tan bueno como lo ajeno • 171
Nadar y nadar, y a la orilla ahogar • 106

Nadie deje de sembrar por miedo de los gorriones • 1344
Nadie diga de esta agua no beberé (por turbia que esté) • 167
Nadie es perfecto • 401
Nadie es profeta en su tierra • 132
Nadie es profeta en su tierra • 1262
Nadie es sabio por lo que supo su padre • 1060
Nadie nace enseñado • 929
Nadie puede servir a dos señores • 1097
Nadie sabe más en latín de lo que sabe en castellano • 985
Nadie se acuerda de Santa Bárbara hasta que truena • 1263
Nadie se muere hasta que Dios quiere • 1246
Navégase muy bien desde la cama • 107
Necio letrado, necio doblado • 1016
Necio por natura, y sabio por escritura / por lectura • 1017
Necio que en latín sabe hablar, ya en dos lenguas puede disparatar • 1018
Necio que sabe latín, doble rocín • 1018
Negocio acaba en ocio, pero ocio no acaba en negocio • 1153
Ni amor, ni señoría quieren compañía • 656
Ni boda sin llanto, ni mortuorio sin risa • 763
Ni con amigo lisonjero ni con fraile callejero • 960
Ni con ellas, ni sin ellas • 678
Ni Cristo pasó de la cruz, ni yo paso de aquí • 1187
Ni cuartel sin ratas, ni libro sin erratas • 998
Ni da virtud la pobreza, ni la quita la riqueza • 420
Ni el sursum corda • 1276
Ni en la cama ni en la mesa es útil la vergüenza • 690
Ni en la mocedad virtud, ni en la vejez salud • 819
Ni ensalada cruda, ni mujer desnuda • 740
Ni mesa sin pan, ni ejército sin capitán • 1486
Ni olla descubierta, ni casa sin puerta • 1472
Ni padre, ni madre, ni can que le ladre • 829
Ni pan hervido, ni mujer de otro marido • 764
Ni sábado sin sol, ni moza sin amor (ni viejo sin dolor) • 704

Ni tejado sin gorrión, ni español sin don • 1132
Ni todo se ha de callar, ni todo se ha de hablar • 194
Nietos son hijos dos veces paridos • 820
Ningún jorobado ve su joroba • 371
Ningún panadero dice mal de su pan • 1030
Ningunas damas lindas, o a lo menos pocas, se hazen viejas de la cinta hasta
abaxo • 676
Ninguno es tan viejo que no puede vivir un año, ni tan mozo para que no pueda
morir mañana / que no pudiere morir • 1247
Ninguno ha nacido sin defectos • 338
Niño bien amado, niño castigado • 823
Niño mimado, niño ingrato • 824
Niños y gente loca, la verdad en boca • 825
Niños y viejos, todo son parejos • 854
No alabes el día hasta que haya llegado la tarde • 174
No alabes hasta que acabes • 173
No apruebes hasta que pruebes • 173
No bebas agua que no veas, ni firmes carta que no leas • 168
No cantan bien dos gallos en un gallinero • 507
No con quien naces, sino con quien paces • 1099
No creas, marido, lo que vieras, sino lo que yo os dijere • 817
No crece el río con agua limpia • 9
No dejes lo ganado por lo que has de ganar • 224
No dejes para mañana lo que puedas hacer hoy • 225
No des consejos a quien no te pide • 209
No digas mal del año antes que sea pasado • 222
No digas que llueve hasta que no truene • 223
No dure más mi yerno que un invierno • 862
No echéis margaritas a los cerdos • 475
No es caballero el que nace, sino el que sabe serlo • 1107
No es lo mismo decir “moros vienen” que verlos venir • 615
No es lo mismo predicar que dar trigo • 1261
No es lo mismo torear que ver los toros desde la talanquera • 615
No es mejor camino el más corto • 200

No es nada, que matan a mi marido • 818
No es oro todo lo que reluce • 1155
No es poco ser casada y tener moco • 766
No es tan bravo / tan fiero el león como lo pintan • 529
No es tan feo el diablo como lo pintan • 1199
No es todo cantar cuanto ruido suena • 1155
No están los palomos para que los atrapen las zorras • 580
No extender la pierna más de lo que alcanza la manta • 238
No hay agua más peligrosa que la que duerme • 166
No hay amor feo, si es querido con deseo • 634
No hay amor sin dolor • 657
No hay anverso sin reverso • 31
No hay atajo sin trabajo • 304
No hay boda sin arroz ni mocita sin amor • 1370
No hay buena olla con agua sola • 1473
No hay burlas con el amor • 658
No hay caballo por bueno que sea que no tropiece • 461
No hay carne sin hueso • 1402
No hay cielo sin nubes, ni paraíso sin serpiente • 1184
No hay cosa escondida que al cabo del tiempo no sea bien sabida • 40
No hay cosa que a libertad es comparada • 88
No hay cuesta abajo sin cuesta arriba • 304
No hay felicidad completa • 355
No hay hermosura sin ayuda • 119
No hay humo sin fuego • 65
No hay ladrón sin encubridor • 978
No hay mal que cien años dure • 93
No hay mal que dure cien años ni cuerpo que lo resista • 93
No hay mal que por bien no venga • 94
No hay mejor desprecio que no hacer aprecio • 341
No hay mejor doctrina que la de la hormiga • 525
No hay mejor invención que engañar al engañador • 343
No hay miel sin hiel • 1468

No hay moza fea ni vieja hermosa • 687
No hay mujer tan alta que no huelgue ser mirada • 741
No hay mujer tan buena como la ajena • 742
No hay mula sin tacha alguna • 556
No hay nada más cómodo que la comodidad • 303
No hay nada tan atrevido como la ignorancia • 970
No hay ningún necio que no encuentre su compañero • 406
No hay nublado que dure un año • 1331
No hay olla tan fea que no tenga su cobertera • 686
No hay pan sin afán • 1482
No hay peor ciego que el que no quiere ver • 324
No hay placer do no hay comer • 1424
No hay plazo que no llegue ni deuda que no se pague • 285
No hay pocos años feos ni muchos hermosos • 687
No hay que contar con el huevo antes de poner la gallina • 499
No hay que empezar la casa por el tejado • 206
No hay que fijarse en las apariencias • 13
No hay quien no tenga su cruz • 1189
No hay quince años feos • 687
No hay regla sin excepción • 54
No hay rosa sin espinas • 140
No hay sábado sin sol, ni doncella sin amor, ni moneda que no pase, ni puta que
no se case • 704
No hay tal maestro como fray Ejemplo • 964
No hay tesoro / riqueza como la salud • 144
No hay tontería que no esté apadrinada por la sabiduría • 1069
No hay vida sin muerte, ni placer sin pesar • 160
No hay zorra con dos rabos • 632
No mata la carga, sino la sobrecarga • 33
No me toques, que no soy vihuela • 731
No metas por nadie la mano en la candela • 268
No pica la abeja a quien en su paz la deja • 422
No presume de tener ciencia quien no tiene experiencia • 947

No puede ser el guardar una mujer • 743
No se acuerda el cura de cuándo fue sacristán • 921
No se acuerda la suegra de que fue nuera • 835
No se cogen truchas a bragas enjutas • 1533
No se ganó Zamora en una hora • 163
No se hace nada por nada • 104
No se hizo la miel para la boca del asno • 433
No se hizo Roma en un día • 163
No se hizo Sevilla en un solo día • 163
No sé nada; de mis viñas vengo • 1056
No se perdió la jornada por dar cebada y oír misa • 1240
No se puede hacer tortilla sin romper huevos • 1525
No se puede repicar y andar / estar en la procesión • 137
No solo de pan vive el hombre • 1487
No son hombres todos los que mean en la pared • 698
No te metas en camisa de once varas • 201
No todos los que llevan espuelas tienen caballo • 462
Nota el error, pero no ofendas a su autor • 234
Nueve meses de invierno y tres de infierno • 1307
Nuevo rey, nueva ley • 1170
Nunca buen pan de mala harina • 1448
Nunca el perro muerde a la perra • 540
Nunca llueve a gusto de todos • 68
Nunca llueve cuando truena • 1312
Nunca mucho costó poco • 130
Nunca muger aguda murió sin heredero • 744
O
O ama del cura, o reina de España • 871
O en la oreja o en el rabo, la mula parece asno • 557
O grande o chico, cada cual tiene su vicio • 418
Obispo de anillo, el caudal al dedillo • 1020
Obra comenzada, no te la vea suegra ni cuñada • 837

Obra empezada, medio terminada • 1024
Obra hecha, maestro al pozo • 1025
Obrar bien no cuesta dinero • 249
Obrar bien, que Dios es Dios • 1227
Obrar mucho y hablar poco; que lo demás es de loco • 379
Obras son amores, que no buenas razones • 1026
Ochavo a ochavo, se junta un ducado • 1137
Ocho de invierno y tres de infierno • 1307
Oír campanadas y no saber dónde • 1183
Ojos que no ven, corazón que no siente / no llora • 274
Olla con gallina es la mejor medicina • 1474
Olla sin sal, haz cuenta que no es manjar • 1513
Ollas sin cebollas, bodas sin tamborín • 1405
Oración de perro no va al cielo • 1185
Otoño e invierno, malas estaciones para los viejos • 1333
Oveja que bala, bocado (que) pierde • 561
Oveja que mucho bala, poco mama • 625
Ovejas bobas, por dó va una, van todas • 562
P
Paciencia es paz y ciencia • 398
Padre no tuviste, madre no tuviste; hijo, diablo te hiciste • 799
Paga lo que debes, sabrás lo que tienes • 1156
Pájaro de mal natío, el que se ensucia en su nido • 575
Pájaro viejo no entra en jaula • 576
Palabra dada, palabra sagrada • 115
Palabra empeñada, cosa sagrada • 115
Palabra y piedra echada mal puede ser retornada • 116
Palabra y piedra suelta no tiene vuelta • 116
“Palabra”, dijo el lobo a la cabra • 542
Palabras de cortesía suenan bien y no obligan • 336
Palabras y plumas, el viento (se) las lleva • 114
Pan ajeno, caro cuesta • 1488

Pan con ojos, y queso sin ojos • 1492
Pan con pan, comida de tontos / de bobos • 1489
Pan con queso sabe a beso • 1493
Pan de ayer y vino de antaño traen al hombre sano • 1496
Pan de centeno, con hambre es bueno • 1490
Para casallas, meneallas • 778
Para cerdos, buenas son bellotas • 474
Para Dios, hay que ser bueno; para el mundo, parecerlo • 1228
Para el amor no hay edad • 653
Para el amor y la muerte, no hay cosa fuerte • 1253
Para el que se convida, no hay mala comida • 1427
Para el último viaje, no es menester equipaje • 1277
Para hacer bien a mi vecino, hago cornudo a mi marido • 787
Para la pasión amorosa, no hay difícil cosa • 750
Para los desgraciados / Para un hombre desgraciado, todos los días son
martes • 1316
Para saber no basta leer: hay que andar y ver • 1057
Para sacar el brillo, poco betún y mucho cepillo • 187
Para ser burro, no es menester estudio • 900
Para ser tonto, los libros son estorbo • 997
Para todo hay remedio, sino para la muerte • 1254
Para torear y para casarse, hay que arrimarse • 616
Para vender y casar, bajar • 779
Parece hormiga y es avispa • 436
Parlamento, charlamento; cuanto allí se habla, se lo lleva el viento • 1158
Pecado confesado / declarado, medio perdonado • 1259
Peces quiere la gata, mas no entrar en el agua • 1533
Pelean los toros, y mal para las ranas • 619
Pensar, despacio, y obrar, de prisa • 280
Pensé que no tenía(s) marido y comíme la olla • 1475
Pereza no lava la cabeza, y si la lava, no la peina • 400
Perro flaco todo es pulgas • 586
Perro huevero, aunque le quemen el hocico, sigue comiendo huevo • 593

Perro ladrador, nunca buen mordedor • 594
Perro muerto no muerde • 592
Perro que ladra no muerde • 594
Perro que mucho ladra, poco muerde; pero bien guarda • 594
Piel de oveja, carne de lobo • 559
Piensa el cabrón que todos son de su condición • 465
Piensa el ladrón que todos son de su condición • 979
Piensa mal, y acertarás • 281
Piensan los enamorados que tienen los otros ojos vendados • 680
Pimienta, sal y cebolla, cuando se pone la olla • 1476
Pleitos tengas y los ganes • 1075
Pobre que tiene amigos, llámese rico • 1161
Pobreza no es vileza • 1163
Poca hiel hace amarga mucha miel • 1469
Pocas veces son los hijos mejores que los padres • 800
Poco a poco hace el pájaro su nidillo • 577
Poco se gana hilando y menos mirando • 241
Poderoso caballero es don Dinero • 1126
“Poner huevo y no comer trigo, eso no va conmigo”, dijo la gallina • 1453
Poquito a poquito viene el apetito • 1366
Por culpa de la bestia mataron al obispo • 1021
Por decir la verdad te perseguirán • 414
Por dinero baila el can y por pan, si se lo dan • 468
Por donde va el capitán, van los soldados • 1146
Por dondequiera que fueras, ten de tu parte a las mujeres • 745
Por el besar empieza la doncella a resbalar • 667
Por el beso empieza eso • 666
Por el canto se conoce al pájaro • 578
Por el hilo se saca el ovillo • 256
Por el humo se sabe dónde está el fuego • 65
Por el milagro se alaba al santo • 1268
Por el olfato se adivina el plato • 1508
Por el son se conoce la campana y al hombre, por la palabra • 115

Por interés, lo feo hermoso es • 339
Por la boca muere el pez • 599
Por la estudianza, todo se alcanza • 942
Por la madre se besa al infante • 809
Por la mañana, la siembra; y por la tarde, la hembra • 692
Por la traza y por el traje se conoce al personaje • 74
Por las faldas del vicario sube la moza / el diablo al campanario • 1072
Por las faldas se va a las montañas • 683
Por las raras son las perlas caras • 123
Por las uñas se conoce el león • 530
Por Nadal, toda oveja a su corral • 563
Por no perder un bocado, se pierden ciento • 1389
Por preguntar, nada se pierde • 289
Por San Andrés, todo el tiempo noche es • 1335
Por San Martino, bebe tu vino y deja el agua para el molino • 1339
Por si las moscas (vuelan) • 552
Por sus frutos los conocereis • 1022
Por todas partes se va a Roma • 139
Por un mal chiste, un buen amigo perdiste • 1087
Porfía mata venado, que no montero cansado • 627
Predicar en desierto, sermón perdido • 1067
Pregonar vino y vender vinagre • 1549
Preguntando se llega a Roma • 87
Presumir y no volar es mascar sin comer • 404
Primero es la camisa que el sayo • 202
Principio quieren las cosas • 131
Puerco flaco gruñe todo el año • 476
Puerta abierta, el santo tienta • 1269
Pues no va Mahoma al otero, vaya el otero a Mahoma • 1237
Pues que el amor lo hace, requiescat in pace • 659
Puta hecha, no necesita alcahueta • 1040
Puta primaveral, alcahueta otoñal y beata invernal • 1041
Putas y frailes andan a pares • 1042
Q
¿Qué aprovecha candil sin mecha? • 28
¡Qué bueno es no hacer nada, y luego descansar! • 250
Que el ciego no juzgue de colores • 325
– ¿Qué es la vejez? – Estornudar, toser y preguntar qué hora es • 844
¿Qué hará el ciego con los anteojos? • 326
¿Qué tiene que ver el culo con las cuatro témporas? • 43
Qué triste está la perra cuando el perro le falta, pero más triste está el perro
cuando la perra es más alta • 595
Quedarse para vestir santos • 756
Queredme por lo que os quiero, y no me habléis de dinero • 1091
Querer es poder • 134
Querer y poder, hermanos vienen a ser • 134
Quien / El que calla, otorga • 195
Quien / El que da primero, da dos veces • 220
Quien a buen árbol se arrima, buena sombra le cobija • 180
Quien a dos amos ha de servir, a uno de ellos ha de mentir • 1097
Quien a hierro mata, a hierro muere • 255
Quien a la mujer dice su secreto, en la calle le pone • 746
Quien a las bestias hace mal, es bestia cabal • 438
Quien a los suyos se parece, honra merece • 368
Quien a mi hijo quita el moco, a mi me besa el rostro • 801
Quien a muchos amos sirve, a algunos ha de hacer falta • 1097
Quien administra hacienda ajena, no se queda sin cena • 1139
Quien ama / busca el peligro, en él perece • 278
Quien aprisa sube, aprisa se hunde • 297
Quien baila en julio, llora en diciembre • 1309
Quien bautiza el vino, no debía estar bautizado • 1550
Quien bebe poco, bebe más • 1384
Quien bestia va a Roma, bestia retorna • 1045
Quien bien ama, tarde olvida • 661
Quien bien conjuga y declina, sabe la lengua latina • 986
Quien bien quiere a Beltrán, quiere bien a su can • 469
Quien bien quiere a Pedro, no hace mal a su perro • 469

Quien bien siembra, bien coge • 1343
Quien bien te quiere, te hará llorar • 755
Quien boca lleva, a Roma llega • 139
Quien burro nace, burro muere • 452
Quien busca, halla • 190
Quien casa una hija, gana un hijo; quien casa un hijo, pierde un hijo • 780
Quien come cebolla, no eructa chocolate • 1406
Quien come ensalada, come poco más que nada • 1432
Quien come la carne, que roa el hueso • 1403
Quien come la vaca del rey, a cien años paga los huesos • 1171
Quien con fuego juega, se quema • 240
Quien con hambre se acuesta, con pan sueña • 1445
Quien con lobos anda, a aullar se enseña / al año aúlla • 543
Quien con perros se echa, con pulgas se levanta • 596
Quien con sus abuelos se honra, consigo trae la deshonra • 368
Quien cuando puede no quiere, bien es que cuando quiere no puede • 287
Quien de ajeno se viste, en la calle lo desnudan • 172
Quien de lo ajeno toma, con su pan se lo come • 172
Quien de veinte no es hombre ni de treinta rico, ¡arre, borrico! • 78
Quien deja su propia lengua por la extraña, es un mal hijo de España • 86
Quien dice a quien: el caldero a la sartén • 1404
Quien dice lo que quiere, oye lo que no quiere • 245
Quien dispara sin bala, nunca mata • 227
Quien dispuso mal su cama, tendrá noche trabajosa / no tendrá noche rebosada • 197
Quien dos liebres sigue, tal vez caza una, y muchas veces ninguna • 534
Quien duerme, come • 229
Quien duerme, descansa y deja descansar • 230
Quien el aceite mesura, las manos se unta • 1350
Quien en mentira es cogido, aunque diga verdad no es creído • 387
Quien en un año quiere ser rico, al medio le ahorcan • 1172
Quien encuentra un amigo, encuentra un tesoro • 1089
Quien enferma de locura, tarde o nunca cura • 380
Quien entra en religión, se hace regalón • 1044

Quien escucha, su mal oye • 235
Quien esperar puede, alcanza lo que quiere • 354
Quien estudia y no aprende, si no es asno lo parece • 944
Quien feo ama, hermoso le parece • 634
Quien gana dos y gasta tres, ladrón es • 980
Quien guarda, halla • 243
Quien ha jugado, jugará • 374
Quien ha oficio, ha beneficio • 1028
Quien habla lo que no debe, oye lo que no quiere • 245
Quien habla mal de Erasmo, o es fraile o es asno • 962
Quien hace por común, hace por ningún • 251
Quien hizo el cohombro, que lo lleve al hombro • 248
Quien hizo la ley, hizo la trampa • 1143
Quien hizo, hará • 374
Quien hurta al ladrón, cien días gana de perdón • 981
Quien juega con fuego, se quema los dedos • 240
Quien lazo me armó, en él cayó • 260
Quien lejos va a casar, o va engañado o va a engañar • 781
Quien lengua ha, a Roma va • 87
Quien letrado no es, es asno de dos pies • 991
Quien mal anda, mal acaba • 177
Quien mala cama (se) hace, en ella se yace • 197
Quien manda, manda, y en disputas no anda • 1146
Quien más duerme, menos vive • 231
Quien más sabe, menos presume • 1058
Quien más tiene, más quiere • 1175
Quien mucho abarca, poco aprieta • 164
Quien mucho corre, pronto para • 212
Quien mucho duerme, poco aprende • 232
Quien mucho habla, mucho yerra • 246
Quien mucho ofrece, poco da • 273
Quien mucho se baja, el culo enseña • 184
Quien nace lechón, muere cochino • 526

Quien no cae, no se levanta • 26
Quien no come por San Juan, o es loco o no tiene pan • 1338
Quien no duda, no acierta en cosa alguna • 928
Quien no espera, no alcanza • 354
Quien no juega, es el que gana • 375
Quien no miente, no viene de buena gente • 384
Quien no oye consejo, no llega a viejo • 211
Quien no sabe ni aprender quiere, burro vive y burro muere • 944
Quien no se aventura / no se arriesga, no pasa la mar • 181
Quien no te conoce, ése te compre • 1113
Quien no tenga cabeza, que tenga pies • 191
Quien no tiene hermanos, no tiene pies ni manos • 794
Quien pájaro ha de tomar, no ha de ojear • 579
Quien pájaros quiere cazar, no ha de vocear • 579
Quien parte cebolla, sin pena llora • 1407
Quien predica en desierto, pierde el sermón, y quien lava la cabeza a un asno, pierde
el jabón • 1067
Quien presta al amigo, cobra un enemigo • 1081
Quien primero viene, primero muele • 269
Quien puede y no quiere, cuando él querrá, no podrá • 288
Quien quiere bestia sin tacha, a pies se anda • 459
Quien quiere peces, que se moje el culo • 600
Quien quiere tener un mozo fiel, que a sí mismo se sirva él • 1150
Quien quita la ocasión, quita el pecado • 272
Quien se ahoga, se agarra a un clavo ardiendo • 10
Quien se casa por amores, malos días y buenas noches • 782
Quien se casa, quiere casa • 783
Quien se come una tortilla sin sal, es capaz de comerse a su madre y a su padre
vivos • 1526
Quien se levanta tarde, no oye misa ni come carne • 1205
Quien se queme, que sople • 283
Quien siembra odio, recoge venganza • 396
Quien siembra tarde, grano no aguarde • 1343
Quien siembra vientos, recoge tempestades • 309

Quien siempre me miente, nunca me engaña • 385
Quien sigue dos liebres, ambas pierde • 534
Quien sirve al convento, sirve al viento • 913
Quien tarde llega, mal escoge • 263
¿Quién te enseñó a remendar? – Los muchos hijos y el poco pan • 802
Quien te visita, poco te da y mucho te quita • 1180
Quien teme el peligro, no vaya al mar • 279
Quien teme la muerte, no goza la vida • 1255
Quien tiempo toma, tiempo se cobra • 301
Quien tiene boca, se equivoca • 21
Quien tiene dineros, tiene compañeros • 1127
Quien tiene el tejado de vidrio, no tire piedras al de su vecino • 302
Quien tiene ovejas, tiene un tesoro, comen hierbas y cagan oro • 564
Quien tiene pie de altar, come sin amasar • 1044
Quien tiene poco talento y buena memoria, de lo estudiado hace pepitoria • 946
Quien tiene tienda, que la atienda • 1096
Quien tiene un hijo hembra, calle la lengua • 803
Quien todo lo aventura, pierde caballo y mula • 182
Quien todo lo quiere, todo lo pierde / de rabia muere • 329
Quien toma muchos baños, vive pocos años • 185
Quien tonto nace, tonto se yace • 409
Quien trae flores, sabe de amores • 660
Quien una vez hurta, fiel nunca • 258
Quien yerra y de enmienda, a Dios de encomienda • 52
¿Quieres que te siga el can? Dale pan • 468
Quiero tomarte así como tomo el café: en ayunas, hirviendo y a solas • 1395
Quita la causa, quitarás el pecado • 208
Quitada la candela, no hay mujer buena • 747
Quod Natura non dat, Salmantica non praestat • 1063
R
Ratones, arriba, que no todo lo blanco es harina • 613
Regala a la gata, y saltarte ha a la cara • 511
Reniego del amigo que cubre con las alas y muerde con el pico • 1088
Rica es la orden y el monasterio pobre • 1009
Riñas / Iras de enamorados, amores doblados • 681
Río / charco pasado, santo olvidado • 1270
Romería, ramería • 1049
Romerías y ramerías van por una vía • 1048
Ruega a Dios por el mal señor, porque no venga otro peor • 1174
S
Sal con tomates, jamón de pobres • 1523
Salamanca no hace milagros; el que va jumento, no vuelve sabio • 1062
Salir de Guatemala y entrar en Guatepeor • 66
Salir del lodo y caer en el arroyo • 89
Sanan cuchilladas, mas no malas palabras • 117
Santa Rita, Santa Rita, lo que se da no se quita • 1264
Santo que come y bebe, el diablo se lo lleve • 1271
Santo, santo, pero no tanto • 1272
Se han matado de esta manera: el conejo donde servía, y la liebre donde amanece
el día • 480
Se me ha ido el santo al cielo / por el cielo • 1267
Se parecen los cascos a la olla • 1477
Se volvió un león • 528
Sea el santo que fuere, ora pro nobis • 1273
Secreto de uno, de ninguno; secreto de dos, sábelo Dios; secreto de tres, secreto
no es • 295
Según es el santo, son las cortinas • 1274
Señal cierta de llover, verla caer • 1313
Ser el pito del sereno • 128
Ser más fresco que una lechuga • 1457
Sermón corto, trago largo • 1068

Sermón, discurso y visita, media horita • 1068
Si amigos tienes, no los pruebes, que los pierdes • 1084
Si bajas tú o si suben ellos, los amigos se han de perderlos • 1130
Si comiste o no comiste, tú a la mesa estuviste • 1425
Si el arroz hablara, por vino clamara • 1371
Si el avariento fuera sol, nadie tendría luz ni calor • 317
Si el ciego guiare al ciego, ambos caerán en el hoyo • 327
Si el pastor duerme, la ovejilla se pierde • 565
Si el prior juega a los naipes, ¿qué harán los frailes? • 1034
Si el viejo pudiese y el mozo supiese, no habría cosa que no se hiciese • 855
Si la envidia fuera tiña, ¡qué de tiñosos hubiera! • 345
Si la píldora no fuera amarga, no habría por qué dorarla • 6
Si llueve por Santa Ana, llueve un mes y una semana • 1340
Si Marina bailó, tome lo que halló • 663
Si matas una mosca en marzo, no tendrás que matar mil en mayo • 553
Si no eres casto, sé cauto • 323
Si no naciste avisado, no estudies para letrado • 992
Si no tienes dinero en la bolsa, tien miel en la boca • 1128
Si quieres aprender a orar, entra en el mar • 1258
Si quieres enemigo, presta dinero al amigo • 1081
Si quieres hacer mejor pan que tu vecina, masa con agua y no con harina • 1491
Si quieres saber lo que vale un potro, vende el tuyo y compra otro • 603
Si quieres ser bien servido, sírvete a ti mismo • 296
Si quieres tener dinero, tenlo • 1129
Si te hace caricias el que no las acostumbra hacer, o engañarte quiere,
o te ha menester • 204
Si te vas y me dejas, déjame unas calzas viejas • 699
Si tus dineros se van, los amigos también se irán • 1130
Siempre es el hombre estudiante, y muere ignorante • 940
Siempre quiebra la soga por lo más delgado • 45
Siempre se vuelve al primer amor • 661
Sigamos solteros, que con las casadas nos apañaremos • 767
Sin dinero no te dan padrenuestros • 917

Sin un ochavo no se hace un real • 1154
Sobre el escabeche, eche • 1505
Sobre gustos no hay nada escrito • 69
Sobre gustos y colores no hay disputas • 69
Sol de invierno, sale tarde y pónese pronto • 1308
Sol de marzo, hiere como mazo • 1319
Solo se vive una vez • 162
Son lobos de la misma camada • 544
Soñaba el ciego que veía y soñaba lo que quería • 328
Soplar y sorber, no puede junto ser • 1519
Suegra, ni aun de azúcar es buena • 838
Suegra, ni de barro buena • 838
Suegra, ninguna buena, y una que lo era, quebróse una pierna • 838
¿Suspiraste, Gerineldo? – No es suspiro, que es regüeldo • 757
Suspiro de monja y pedo de fraile, todo es aire • 1011
T
Tabaco, vino y mujer, echan al hombre a perder • 1520
Tal es como Dios quiere • 1229
Tal sabe el asno qué cosa es melcocha • 434
Tan pobre muere el papa como el que no tiene capa • 1249
Tanta gente de bonete, ¿dónde se mete? Pues dejar de meter no puede ser • 896
Tanto nadar y nadar para morir a la orilla • 106
Tanto va el cántaro a la fuente, que allí deja el asa o la frente • 29
Tanto vale el hombre cuanto vale su nombre • 392
Tarde se arrepiente el rato, cuando le tiene en la boca el gato • 614
Te casaste, te enteraste • 784
Te conozco, bacalao, aunque vayas disfrazado • 1375
Tener la mosca en / detrás de la oreja • 553
Tenga, tenga y venga de donde venga • 1176
Tenga, y venga de donde venga • 1176
Tengo más hambre que un maestro de escuela • 1446

Teniendo lengua y qué comer, irá el hombre por doquier • 87
Teta y sopa no caben en la boca • 1518
Tienen los que pobres son la desgracia del cabrito: o morir cuando chiquito
o llegar a ser cabrón • 466
Tira el buey, tira la vaca; más puede el buey que la vaca • 447
Tirar la casa por la ventana • 36
Todas hieren, la última mata • 1252
Todo amor de mujer me agrada, sino el de la monja y de la pintada • 662
Todo anda como Dios quiere, no como debe • 1229
Todo llega a su tiempo • 154
Todo tiene arreglo en la vida • 17
Todo tiene su cara y cruz • 31
Todos los caminos conducen a Roma • 139
Todos se ríen del mono, y él de todos • 547
Todos somos hijos de Adán y Eva, pero nos diferencia la seda • 1074
Tomar a uno por el pito del sereno • 128
Tomates crudos con sal, gustoso manjar • 1524
Tonto instruido, tonto perdido • 1070
Tonto letrado, tonto consumado • 1070
Toro muerto, vaca es • 621
Toros y fiestas, malo para las bestias • 620
Torres más altas cayeron • 155
Trabajar es de gente de mal vivir, porque el día se ha hecho para descansar
y la noche para dormir • 303
Trabajo hecho en domingo, el diablo se lo lleva • 1200
Tras el vicio viene el fornicio • 419
Tras la tempestad viene la calma • 1345
Tras las peras, vino bebas • 1500
Tres años de mesón, seis en Salamanca son • 1064
Tres cosas renuncia el fraile: frío, sed y hambre • 963
Tres hijas y una madre, cuatro diablos para el padre • 804
Tripa llena, ni bien huye ni bien pelea • 1530
Tripa vacía, corazón sin alegría • 1531

Tripas llevan pies, que no pies tripas • 1532
Triste está la casa donde la gallina canta y el gallo calla • 502
Truchas y mentiras, poco valen si son chicas • 623
Tu camisón no sepa tu intención • 259
Tú que no puedes, llévame a cuestas • 1145
U
Un alma sola, ni canta ni llora • 435
Un amor saca otro • 639
Un barbero es crónica viva del pueblo entero • 887
Un buen gallo siempre está flaco • 508
Un burro cargado de libros es doctor • 927
Un clavo saca el otro / otro clavo • 38
Un convento da un limón, pero a cambio de jamón • 914
Un día enseña a otro • 930
Un diablo no hace infierno • 1235
Un diablo se toma con otro • 1201
Un grano no hace granero, pero ayuda al compañero • 1137
Un jesuita y una suegra, saben más que las culebras • 976
Un lobo a otro no se muerden; un hombre a otro, mil veces • 540
Un padre para cien hijos, y no cien hijos para un padre • 830
Un pie en Judea y otro en Galilea • 1236
Un tonto no se hizo doctor en tontería, porque aún latín o sabía • 1071
Un tropezón cualquiera da en la vida • 51
Una ave sola, ni bien canta ni bien llora • 435
Una buena capa todo lo tapa • 1110
Una buena capa, más que tapar, destapa • 1110
Uña de gato y hábito de beato • 891
Una espina de besugo puede ser tu verdugo • 1386
Una gallina ciega, halla a veces un grano de trigo • 500
Una golondrina no hace verano • 520
Una lluvia no hace invierno • 520

Una mano lava la otra y ambas la cara • 95
Una mujer y un calendario solo sirven para un año • 748
Una oveja mala, el rebaño entero daña • 566
Una vez al día es porquería; una vez a la semana, es cosa sana; una vez al mes, poco
es; una vez al año, ni el ermitaño • 758
Una vez dije “sí”, y ciento me arrepentí • 677
Uno levanta la caza, y otro la caza • 501
Unos crían las gallinas, y otros se comen los pollos • 501
Unos lo siembran, y otros lo siegan • 156
Unos por otros y la casa por barrer • 35
Uso / usanza hace maestro • 1001
Uva moscatel no llega al tonel • 1534
Uvas y queso saben a beso • 1493
V
Valiente, por el diente • 1428
¿Vaquita tenéis? Aquí me quedo • 626
Vase el oro al tesoro • 1121
Veinte años de puta y uno de casada, y ya sois muy honrada • 1043
Vemos la paja en el ojo ajeno, y no vemos la viga en el nuestro • 277
Vende cien sardinas y comerás gallina • 1516
Véndese el gato por liebre, con su pebre • 513
Venganza de catalanes, ni a mis enemigos alcance • 412
Vente despacio si tienes prisa • 291
Verse en los cuernos del toro • 622
Viaja la pereza con tal lentitud, que la alcanza la pobreza con gran prontitud • 399
Vida de estudiantes, vida de canes • 941
Vieja que baila, mucho polvo levanta • 845
Viejo amador, invierno en flor • 856
Viento, mujer y fortuna, mudables como la luna • 749
Vino con otro vino, venino • 1551
Vino puro y ajo crudo, hacen andar al mozo agudo • 1357

Virtud es nobleza; y todo lo demás, simpleza • 421
Vistan un palo, y parecerá algo • 119
Vísteme despacio, que tengo prisa • 291
Vive conmigo y busca quien te mantenga • 760
Volvedme de otro lado, que de éste ya estoy asado • 1182
Voy a ver, dijo un ciego y nunca vio • 328
Y
Ya que el diablo nos lleva, que sea en coche • 1202
Ya que la casa se quema, calentémonos en ella • 207
Yo como tú, y tú como yo; el diablo nos juntó • 761
Yo he hecho lo que he podido; la fortuna lo que ha querido • 61
Yo no corto el bacalao con esa gente • 1376
Yo no lo entiendo, que tanta gente de bonete dónde se mete • 896
Yo no me entiendo, y Dios a todos • 1230
Z
Zapatero, a tus zapatos (y déjate de otros tratos) • 1073
Zumbido de mosquito, música del violín chiquito • 554
HASŁOWY INDEKS POMOCNICZY
Indeks pomocniczy, mający w zamierzeniu autorów Refranero español-polaco służyć

czytelnikowi w szybkim dotarciu do interesujących go przysłów, obejmuje (w identycz-
nym zapisie) hasła, według których uporządkowana jest część materiałowa słownika,
a także wszystkie pojawiające się w hiszpańskich refranes rzeczowniki. Przymiotniki
i czasowniki zostały wykorzystane w ograniczonym zakresie, z pominięciem, w wy-
padku tych ostatnich, większości słów potocznie używanych (jak dar, decir, dejar,
hablar, hacer, ir, tener) – o ile nie są one podstawą danego hasła – oraz występujących
w pojedynczych przypadkach i niemających wyraźnego zabarwienia semantycznego,
istotnego dla sensu zasygnalizowanego przysłowia. Pozostałe kategorie gramatyczne
(jak liczebniki, przysłówki czy zaimki) nie są w indeksie reprezentowane.
A afán • 3, 1482
afición • 310
abad • 863–867, 1034 aflicción • 312
abadesa • 868–869 afligido • 312
abadía • 34 afortunado • 372, 646
abarcar • 164 agosto • 1287
abeja • 422 agosto / septiembre • 1286–1287
abogado • 1195 agradecido • 311
abrigo • 1385, 1545 agua • 4–9, 138, 165–168, 217, 471, 517,
abril • 1279–1282, 1320, 1321, 1323 582, 597, 637, 719, 1083, 1231, 1280,
abril / mayo • 1283–1284 1284, 1288–1299, 1300, 1311, 1313,
abuela • 762 1321, 1336, 1339, 1369, 1413, 1473,
abuelo • 368 1491, 1505–1506, 1533, 1537–1538,
abundancia • 85 1542, 1548
abundar • 1 aguantar • 169
acabar • 2 aguardiente • 1353–1355
aceite • 1347–1350, 1440 águila • 423–424
aceituna • 1351–1352 aguja • 898
acero • 1118 agujero • 610
acertamiento • 726 ahogarse • 10
acuerdo • 175 ahorcado • 170, 312
Adán y Eva • 1074 ahorcar • 11
adulador • 1127 aire • 806, 860, 948, 1011
294 Hasłowy indeks pomocniczy
ajeno (lo) • 171–172 año • 12, 27, 93, 185, 222, 476, 543, 585,
ajo • 1356–1362 687, 748, 758, 853, 876, 1043, 1064,
ajuste • 1075 1171–1172, 1247, 1282–1283, 1289,
ala • 110, 1088 1290–1293, 1321, 1330–1331, 1346
alabar • 92, 173–174 apariencia • 13
alcahuete • 870, 1040–1041 apetito • 1365–1366
aldea • 864 aprecio • 341
alegría • 313, 425, 1531 aprender • 872–876
alfiler • 734 apretar • 14
algarabía • 100 araña • 426–427
alimentar • 1363 árbol • 15–16, 178–180
alimento • 1364 arca • 316, 1086
alma • 30, 435 arder • 10
almendra • 1213 arena • 59
almendral • 1010 armar • 260
almohada • 175 armas • 1100
almorzar • 1260, 1297 arreglo • 17
altar • 1044 arriero • 199
ama • 949 arrimarse • 180, 616
ama del cura • 871 arroyo • 89
amador • 856 arroz • 1367–1371
amar / amado • 634, 823 arte • 877–879, 886, 904
amargo • 6, 413, 1469 artífice • 57
amasar • 867, 1044, 1482 asa • 29
amén • 1181 asado • 1182
amigo • 511, 660, 732, 765, 810, 909, 960, asador • 505
993, 1076–1089, 1117, 1127, 1130, asno • 228, 428–434, 437, 524, 557, 712,
1161, 1186, 1387, 1454, 880–883, 944, 962, 972, 991, 1045,
amistad • 1079, 1090–1095, 1117 1062, 1067
amo • 458, 515, 585, 588, 949, 1096– áspero • 805
1097, 1172 asta • 112
amor • 274, 372, 428, 628, 634–662, 670, astilla • 118
672, 681, 704, 782, 806, 813, 832, atajo • 304
990, 1010–1011, 1026, 1094, 1253, aullar • 247, 543
1327, 1355, 1370, 1415, 1437, 1485, aurora • 1294
1520 ausencia • 274
Andalucía • 1349 autor • 234
andar • 176–177, 1098–1099 autoridad • 387
ánguila • 711 aval • 209
anillo • 271, 624, 1020 avaricia • 314
animal • 725, 894 avariento • 315–317
anteojos • 326 avaro • 318–319
anverso • 31 ave • 435, 1372
anzuelo • 598 aventurar / aventurarse • 181–182
añejo • 1080 avispa • 436
ayuda • 119 besar / beso • 664–667, 801, 809, 1391, 1493

ayudar • 18, 183 bestia • 437–439, 459, 620, 882–883,
ayuno • 358, 1433 1021, 1045, 1062
azúcar • 838 besugo • 1386
betún • 187
B bicho • 1305
bien / mal • 19–20
baba • 982 bienes • 1103
bacalao • 1373–1376 blandura • 990
bachiller • 880, 884–886 bobo • 562, 1104, 1489
bácilo • 1019 boca • 21, 116, 139, 334, 414, 433, 538,
Baco • 1520 550, 599, 614, 665, 798, 825, 1128,
badajo • 1039, 1426 1517–1518
Baeza • 1063 bocado • 428, 561, 764, 1387–1389
bailar • 468, 512, 607, 663, 845, 1309 boda • 321, 763, 1322, 1370, 1405
bala • 227, 561, 625 bodega • 1390
balazo • 1443 bollo • 1256
balcón • 1329 bolsa • 261, 908, 957, 1128
bálsamo • 1347 bolsillo • 1117
baños • 185 bolsón • 1105
barato • 1101 bonete • 893–896
barbas • 682, 982, 1054, 1102 borla • 894
barbecho • 703 borracho • 320–321
barbero • 887 borrón • 216, 931
barbo • 1377–1378 bosque • 16, 179, 186
barca • 713 bota • 1136, 1390, 1391, 1455
barriga • 1379–1380 boticario • 897
barro • 838 bragas • 875, 1216, 1533
basto • 79, 706, 754, 1057 brasa • 64
bautizar • 1550 brazada • 50
bazo • 145 Bretaña • 811
beata • 888–889, 1041 brillo • 187
beato • 890–892 bromear • 188
bebedor • 1414 bueno (lo) • 23–24
beber • 165, 167–168, 320, 865, 1051, bueno / malo • 22
1271, 1339, 1381–1384, 1412, 1435, buey • 112, 440–447, 549, 703, 1284, 1542
1500, 1544 buhonero • 898
bebido • 1385 buitre • 573
bello • 1094 buñolero • 1073
bellota • 474, 604 buñuelo • 1073
Beltrán • 469 burla • 189, 658
bendecir / bendito • 6, 1347, 1380, 1548 burro / borrico • 52, 78, 215, 350, 430,
bendición • 450 432, 448–452, 712, 899–900, 927,
beneficio • 1028 944, 946, 973
berza • 588 buscar • 190
C candela • 268, 747
candil • 28
cabalgada • 459 cantar • 242, 359, 435, 483, 494, 502, 504,
caballero • 71, 453, 1106–1107, 1121, 506–507, 607, 609, 864, 917, 1034,
1123, 1126 1125, 1155, 1311
caballo • 182, 215, 448, 453–462, 732, cántaro • 29
1096, 1361 canto • 578, 647
cabello • 668 cantor • 505
cabeza • 191, 395, 400, 612, 814, caña • 1031
893–894, 1067, 1173 capa • 1109–1110, 1249
cabo • 27, 40, 585 capilla • 1013
cabra / cabrito / cabrón • 463–466, 497, capitán • 1146, 1486
542, 562, 566, 705 cara • 30, 95, 123, 236, 300, 511, 888, 891
cadena • 784 cara y cruz • 31
caer • 25–26 caracol • 470–472, 936, 1399–1401
café • 1392–1395 cárcel • 203, 1160
cagajón • 450 cardenal • 1249
cagar • 446, 564, 1233 carga • 32–33
calderada • 1304 caricias • 204
caldero / caldera • 1404 caridad • 322
caldo • 1396–1398 cariño • 589, 806, 1540
calendario • 748 carne • 394, 559, 839, 933, 1205, 1402–
caliente • 217, 254, 673, 1098, 1351, 1403, 1521
1394, 1397, 1537–1538 carreta • 703
calma • 1345 carro • 1284
calor • 317, 1295, 1545 carta • 114, 168, 307, 646, 1007
calvo • 27 casa • 34–36, 170, 205–207, 293, 377,
callar • 192–195 502, 510, 512, 713, 728, 772–773,
calle • 172, 746, 803, 948, 1015 776, 780, 782–783, 861, 918, 969,
cama • 107, 196–197, 230, 232, 393, 690, 1086, 1142, 1167, 1210, 1304, 1409,
936, 949, 1539 1472
camada • 544 casada • 728, 764–767, 789, 857, 1043
cambiar • 449, 914 casado • 768–769
camello • 606 casamiento • 726, 770, 773
camino • 139, 149, 159, 198–200, 672, casar / casarse • 616, 704, 771–784, 1315,
1435, 1495 1322
camisa • 201–202, 811, 1367 cascarón • 404
camisón • 259 casco • 1477
campana • 115, 1426 casta • 706, 1462
campanada • 1183 castellano • 985, 1494
campanario • 1072 castidad • 688
campesino • 1360 castigar • 916
campo • 1296 Castilla • 37
can • 467–469, 511, 829, 941 casto • 323
canas • 875, 1108 catalán • 412, 1111–1112
catarro • 1455 cohombro • 248
caudal • 806, 1020 cojear • 170
causa • 208, 330, 1052 cojera • 718
caza • 501 col • 1416–1417
cazador • 516, 627, 633, 901 cola • 468, 612, 631
cazar • 156, 423, 501, 510, 516, 534, 579, colchón • 1539
627 color • 69, 325
cazo • 1404 comer • 1418–1425
cazuela • 1372, 1404 comida • 933, 1091, 1231, 1352, 1426–
cebada • 439, 448, 1240 1427, 1458, 1489, 1498, 1547
cebolla • 568, 1356, 1359, 1405–1407, comino • 1547
1476, 1480, 1484 comodidad • 303
celo • 652 compañero • 406, 641, 652, 674, 1127,
cementerio • 953 1137
cena • 381, 1139, 1408–1410 compañía • 656, 1460
cenar • 1188, 1411 comprar • 603, 1113, 1117, 1512
cencerro • 440 conde • 392, 1279
ceniza • 64 condición • 465, 888, 979
centella • 63, 533 conejo • 478–480, 633
centeno • 1490 confesar / confesado • 560, 911, 1259
cepillo • 187 confesionario • 910
cera • 805 confesor • 911–912, 1002, 1006
cerdo • 473–475, 1339 confianza • 330
cerveza • 1412–1414 conseja • 121, 537
cesto • 637, 1290 consejero • 175, 1442
ciego • 58, 308, 310, 324–328, 500, 648, consejo • 209–211, 252, 479, 849, 950,
724, 971, 1169 1014, 1196, 1442
cielo • 236, 770, 919, 1181, 1184–1185, consuelo • 408
1204, 1234, 1267 convento • 913–914, 952, 967
ciencia • 398, 405, 902–906, 947, 982, corazón • 85, 126, 274, 331, 669–673,
988 1066, 1379, 1468, 1529, 1531
cinta • 676 cordero / corderillo • 481–482, 482
cirugía • 908 cordura • 1535
cirujano • 907 cornada • 618
clavo • 10, 38 cornudo • 785–787
clérigo • 909 corral • 492, 563
cobarde • 651 cortés • 332–333, 336
cobertera • 686 cortesía • 334–336
coche • 1202 cortina • 1274
cochino • 476, 526, 1505, 1521 cosa • 39–40, 88, 115, 131, 154, 230, 434,
cocina • 1415, 1438–1439 493, 674, 726, 750, 758, 777, 855,
cocinera • 1398, 1522 924, 928, 939, 951, 963, 1117, 1151,
cocodrilo • 477 1157, 1248, 1253
codicia • 314, 329 coser • 915
codo • 275 costa • 102
costar • 213–214 D
costumbre • 1114–1115
costura • 601 dádiva • 1118
costurera • 915 dama • 674–676, 690
coz • 215, 428, 628 danza • 1497
criado • 797, 1116 daño • 629
criar • 484, 501, 608, 802, 916, 1220, 1540 dar • 218–221
cristiano • 522 decir • 44, 222–223
Cristo / Jesucristo • 1186–1188 decir “sí” • 677
crítica • 879 dedal • 915
crónica • 887 dedo / dedillo • 240, 271, 624, 1020,
cruz • 1187, 1189–1191 1178, 1327
cuantos • 41 defecto • 338
cuaresma • 1160 definición • 908
cuartel • 998 dejar • 224–226
cuba • 1290 delantera • 987
cubrir • 42 delgado (lo) • 45
cuchara • 969 derecho • 444, 1115, 1135
cuchillada • 117 derribar • 46
cuchillo • 569, 898, 969, 1078 desastre • 1065
cuello • 1191 desdicha • 721
cuenta • 216, 739, 833, 1065, 1117, 1513 desechar • 47
cuerdo • 377 deseo • 339, 634, 1234
cuernos • 441, 470, 622, 788, 846, 1368 desgracia • 48, 466
cuerpo • 93, 382, 1191, 1195 deshonra • 368
cuervo • 483–484 desierto • 1067
cuesta • 1145 desnudo • 340
culebra • 976 desprecio • 341
culo • 43, 184, 337, 600, 888, 1011, 1066, destino • 1514
1216, 1528 deuda • 285, 1119
culpa • 1021, 1287 devoción • 270, 888, 1035
cumbre • 472 devota • 737
cuna • 875 día • 3, 49, 96, 163, 174, 284, 303, 313,
cuñado • 836–837 406, 480, 702, 758, 782, 784, 930,
cuquillo • 485 981, 1037, 1137, 1295, 1302–1303,
cura • 320, 395, 768, 917–921 1316–1317, 1341, 1438, 1441, 1504
curar • 217 diablo • 316, 383, 694, 736, 761, 799,
804, 834, 889, 939, 1072, 1172, 1185,
1192–1202, 1225, 1235, 1271, 1297,
CH
1435, 1513
charco • 89, 1270 dicha • 721
charlamento • 1158 dicho (lo) • 226
chico • 124, 418, 567, 623 diciembre • 1309
chiste • 1087 diente • 455, 541, 831, 847, 1213, 1428,
chocolate • 1117, 1406 1481
diferencia • 1074 enamorado • 675, 679–681

difunto • 1203 encubridor • 978
dinero • 249, 335, 468, 636, 641, 843, entendedor • 344
917, 957, 1005, 1033, 1081, 1086, enemigo • 98, 274, 357, 412, 836, 904,
1091, 1100, 1103, 1120–1130, 1250, 960, 1027, 1079, 1081, 1083, 1085,
1299 1116, 1134
Dios • 52, 166, 183, 295, 486, 584, 706, enemistad • 414
812, 816, 834, 955, 1036, 1038, 1083, enero • 1299–1300
1174, 1179, 1204–1230, 1246, 1351, enfermedad • 50, 136
1380 enfermo • 145, 380
discípulo • 922–924, 1000 engañador • 343
discreto • 342 engañar / engañado • 13, 204, 343, 385,
discurso • 1068 781, 1002, 1194
disparar • 227 engordar • 458, 1096, 1419, 1430
disputa • 69, 1146 enriquecer • 1103
distancia • 274 ensalada • 740, 764, 1431–1432
doblón • 367, 1131 enseñar / enseñado • 184, 247, 543, 802,
docena • 1351 929–930, 990, 993, 1014
docto • 925 entendedor • 344
doctor • 451, 654, 925–927, 990, 1071 entender / entendido • 73, 266, 322, 712,
doctrina • 525 873, 896, 1230
doler • 49, 358, 598, 700, 1528 entendimiento • 315
dolor • 657, 704, 716, 926, 990, 1485 envidia • 345
domingo • 1200, 1297, 1314 envidiado • 346
Domingo de Ramos • 1298 envidioso • 347–348
don • 1126, 1132 enviudarse • 789
doncella • 667, 704 equipaje • 1277
dormir • 166, 175, 228–232, 239, 292, Erasmo • 962
303, 565, 788, 850, 1037 erizo • 486
ducado • 481, 1137 ermita • 1265
dudar • 928 ermitaño • 758
duelo • 49, 797 errar • 51–52, 246, 1005
dueño • 730, 1096, 1133 errata • 998
dulce • 1459 error • 234
dulzura • 158, 990 escabeche • 1505
escaldo • 517
E escarabajo • 518
escarmentado • 349
edad • 653, 773, 868–869, 1093 esclavo • 360
educación • 365 escoba • 53, 729
Ejemplo • 964 escribano • 931
ejemplo • 209, 950 escribir • 69, 114, 1007, 1144
ejército • 1486 escritura • 932, 1017
ellas • 678 escuchar • 235
empezar • 233 escuela • 1446
escupir • 236 felicidad • 355
espada • 117, 683 fenestra • 644
España • 86, 811, 871 feo / fea • 339, 634, 684–687, 695, 714,
español • 617, 1132, 1544 795, 1199, 1322
espejo • 30 fiesta • 620
esperanza • 350–353, 674 figura • 356, 932, 1275
esperar • 354, 719, 1454, 1499 filiación • 1131
espiga • 521 fin • 56, 242, 476, 1208
espina • 140, 1386 fina y guapa • 689
esponja • 957 flauta • 127
espuela • 456–457, 462 flor • 313, 660, 670, 693, 856, 1010, 1327,
estación • 664, 1333 1363
estado • 768 fogón • 1329
estiércol • 1096, 1301 fornicio • 419
estopa • 694, 1011 fortuna • 57–61, 397, 749
estómago • 1433 fraile / fray • 909, 948–967, 1011–1013,
estorbar • 18, 415 1034, 1194–1195
estorbo • 997 freno • 460
estudiante • 933–941 frente • 29, 671
estudianza • 942 fresco • 1457
estudiar / estudiado (lo) • 899–900, 938, frío • 517, 673, 963, 1217, 1283, 1285,
940, 943–945, 992, 1054, 1061 1325, 1397, 1537, 1545
estudio • 900 fruto / fruta • 178, 1022, 1436–1437
excepción • 54 fuego • 62–65, 240, 331, 650, 694, 733,
exceso • 1510 839, 1005, 1011
excusar • 237 fuente • 29
experiencia • 947 fuerte • 696, 1248, 1253, 1394
extender • 238 fuerza • 11, 559, 712, 1039, 1115, 1135
extremo • 55 fumar • 1435
F G
faisán • 1434 galán • 690
faldas • 646, 678, 682–683, 1072 galgo • 487–489, 533
fallo • 1322 gallina • 490–502, 509, 512, 609, 629,
falta • 126, 1097, 1405, 1434, 1479– 720, 1438–1439, 1451–1453, 1474,
1480 1485, 1516
fama • 239, 393 gallina / gallo • 502
familia • 790 gallinero • 507
familiaridad • 1090 gallo • 490, 503–508
fango • 1521 ganado • 224, 1172
fatiga • 525 ganancia • 8
fe • 1231–1232 garganta • 506
fealdad • 688 garrido • 691
febrero / febrilillo • 1302–1303 garrote • 587
gato / gata • 509–519, 614, 891, 1148, hecho • 1191

1533 helada • 1282
gazpacho • 1440 hembra • 692, 803
genio • 356 heredar • 1096
gente • 4, 73, 80, 303, 384, 825, 896, heredero • 610, 744
1098, 1281, 1351, 1376, 1423, 1501 herir • 117, 1252, 1319
Gerineldo • 757 hermandad • 1095
gloria • 25, 242 hermano • 134, 791–794, 1221, 1243,
golondrina • 446, 520 1383
golpe • 46, 50, 1134 hermoso • 339, 634, 687, 695, 752,
gorrión • 521, 1008, 1132, 1344 1320–1321
gota • 1136, 1280, 1299 hermosura • 119, 693, 1039
gozar • 1255 herrero • 969
gracia • 684, 1134 hidalgo • 1140
granero • 1137 hiel • 551, 1468–1469
grano / granito • 496, 500, 1137, 1280, hierba • 564, 1305
1326, 1343, 1513 hierro • 254–255
grillo • 609 higado / higadito • 145, 570
guante • 516 higo • 1127
guardar • 243 hija • 463, 519, 555, 772, 777, 780, 798,
guardián • 965, 967 804, 807
Guatemala / Guatepeor • 66 hijo • 86, 463, 772–773, 777, 780, 795–
guerra • 407, 1138, 1423 803, 820, 827–828, 830, 834, 1074,
guisante • 933 1140
guitarra • 731 hilar • 241, 777
gusano • 522 hilo • 256
gusto • 32, 67–69 hocico • 593
hogar • 822
H hoguera • 63
hoja • 186
haba • 1304 holgar • 512, 741, 1121
hábito • 891, 1013 hombre • 52, 74, 75–78, 87, 112, 115,
hablador • 344, 357 298, 332, 360–366, 392, 397, 417,
hablar • 70–73, 244–246 441, 467, 540, 694–698, 708, 721,
hacer • 247–251 727, 739, 836, 847, 897, 940, 944,
hacienda • 342, 1096, 1139 947, 1109, 1127, 1222, 1224, 1316,
hado • 267 1362, 1394, 1487, 1496, 1520
hallar • 74 hombro • 248
hambre • 536, 644, 696, 935, 963, 968, hormiga • 436, 523–525
1282, 1441–1446, 1490 honor • 1141
hambriento • 1433, 1447 honra • 367–369, 1107
harina • 613, 1448, 1491 honrado • 360–361, 728, 858, 1043, 1108,
harto • 358–359 1244
hartura • 1052 honrar • 369, 1107
hecho (lo) • 226, 252–243 hora / horita • 163, 584, 844, 1068, 1252
horca • 798 J
hortelano • 588, 1326
hospedar • 262 jabón • 1067
hoy • 257 jamón • 914, 1454, 1461, 1523
hoyo • 327, 1256, 1266 jardín • 670
hoz • 1310 jarro • 1455
huerto • 730, 1096, 1456 jaula • 576
hueso • 488, 583, 1171, 1352, 1402– Jerez • 1412
1403 jesuita • 976
huésped • 610, 1141, 1504 jinete • 454
huevo • 44, 485, 494, 497–499, 593, 602, jornada • 1240
1449–1453, 1525 joroba • 371
huir • 64, 126, 517, 644, 1134, 1530 jorobado • 371
humano • 51 Juan • 228
humo • 62, 65 Judea / Galilea • 1236
hurtar • 258, 981, 1218 judío • 909
juego • 71, 372, 1104, 1520
jugar • 373–375
I juglar • 841
iglesia • 775, 1233 julio • 1309
ignorancia • 970 jumento • 1062
ignorante • 904, 940, 971–973 junio • 1310
ignorar • 974 justicia • 1142, 1288
igual • 773, 851, 1249 justificar • 56
igualar • 653, 1251 juzgar • 74, 325
igualdad • 773
inagotable • 806 L
indocto • 925
infante • 809 labio • 1468
infierno • 1234–1235, 1307 labor • 990
ingrato • 700, 824, 1234 labrador • 495
injuria • 370, 1397 lado • 1182
injuriado • 361 ladrador • 594
injurioso • 394 ladrar • 467, 590, 594, 829
instruido • 1070 ladrón • 510, 707, 888, 977–981, 1008,
intelecto • 975 1035, 1138
intención • 79, 259, 1234 lagarto • 607
interés • 339, 1091 lágrima • 81–82, 477, 860
invención • 343 lamentar • 290
invernal • 1041 lamer • 266, 443, 511
invierno • 520, 856, 862, 1306–1308, lana • 83
1333, 1346, 1545 lanza • 117
inyección • 1356 lanzada • 101
ir / irse • 80, 699 latín / latino • 555, 881, 982–986, 1018,
ira • 523, 681 1071
lavandera • 987 LL
lazo • 260
lección • 903, 988–989 llaga • 381, 1079, 1223
leche • 497, 875 llanto • 647, 718, 763, 1203
lecho • 703 llave • 399, 1283
lechón • 526, 584, 1207 llegar • 262–263
lechuga • 1417, 1456–1457 llevar • 264–266
lectura • 993, 1017 llevar a cuestas • 1145
leer • 168, 671, 1057 llorar • 264–266, 274, 435, 477, 584, 755,
leña • 15 777, 859, 872, 959, 1309, 1497
lengua • 84–87, 117, 569, 803, 1018 llover • 68, 223, 471, 1311–1312, 1313,
lenteja • 1458 1317, 1340
lentitud • 399 lluvia • 520, 1294, 1313
león • 527–530, 612 lluvioso • 1306, 1320
letra • 209, 671, 769, 990
letrado • 991–992, 995, 1002, 1004– M
1005, 1016, 1070, 1447
levantarse • 26, 63, 156, 286, 298, 490, madera • 1019
501, 596, 845, 1205, 1208 madrastra • 805
Levante • 745 madre • 394, 405, 482, 715, 777, 799,
ley • 649, 1115, 1143–1144, 1170, 1249 804–805, 806–809, 829, 947, 1526
libertad • 88, 294 madrugar • 1205, 1208
libro / librillo • 166, 927, 975, 993–999 maestro / maestrillo • 907, 922–923, 964,
licor • 1459 999–1001, 1014, 1022, 1025, 1162,
liebre • 480, 487, 489, 513, 527, 531–534, 1446
901 magdalena • 1408
limosna • 261, 1239 Mahoma • 1237
limón • 914, 1356 majo • 1359
limpio • 9 mal • 90–94
linaje • 1023 maldición • 1036, 1185
lindo • 676 malo (lo) • 22
lisonjero • 960 mamar • 264, 482, 625, 875
lobo / loba • 76, 247, 429, 535–544, mancebo • 867
559–560, 625, 629, 711 mandar • 1146–1148
loco • 247, 376–379, 532, 560, 679, 825, manera • 480, 851
1003, 1303, 1338 manjar • 1513, 1522, 1524
locura • 380, 905–906 mano • 84, 95, 267–268, 335, 397, 573,
lodazal • 89 664, 673, 792, 794, 907, 961, 1100,
lodo • 70, 89 1178, 1298, 1350, 1377, 1517
loro • 937 manos blancas • 700
lugar • 192, 1053 mansión • 510
lujurioso • 697 manso • 166, 482, 1083
lumbre • 203, 936 manta • 238
luna • 749 mantel • 1422
luz • 317 mantener • 760
manzana • 726, 1460, 1499 mentiroso • 386–389

maña • 1031 meollo • 668
mañana • 96 mercader • 1008
mar • 181, 279, 951, 1032, 1136, 1258, merecer • 99, 368
1318 merluza • 1465
margarita • 475 mes • 758, 876, 1307, 1327, 1328, 1340
marido • 764–765, 785, 787, 810–818, mesa • 44, 71, 690, 1420, 1425, 1486
1405, 1475 mesón • 1064
Marina • 663 mesura • 1350
marinero • 1146 meta • 201, 268, 792
Marta • 359 miedo • 186, 390, 1344
martes • 1314–1316 miel • 433, 550–551, 1128, 1466–1467
marzo • 553, 1317–1320, 1321 miel / hiel • 1468–1469
masa • 1491 miga • 521
matadero • 442 milagro • 321, 883, 1062, 1197, 1268,
matar • 4, 33, 227, 255, 437, 480, 498, 1301, 1452
519, 533, 553, 574, 627, 709, 818, mío (lo) • 1149
1021, 1115, 1249, 1252, 1283, 1351, mirlo • 1077, 1311
1430, 1443, 1470, 1498 misa • 1205, 1238–1240, 1297, 1364
matrimonio • 770 mitad • 727
mayo • 553, 693, 1283–1284, 1289, mocedad • 819
1320–1327 mochuelo • 545
mazo • 1204, 1319 moco • 766, 801, 1216
mear • 244, 491, 527, 584, 698, 1233 mojada • 1342
mecha • 28 moler • 5, 269
mechón • 271 molino • 5, 232, 1339
medias • 701 monacillo • 863, 865
medicina • 885, 1223, 1474 monasterio • 953, 1009
médico • 897, 1002–1006 moneda • 704
medida • 97 monja • 662, 957, 1010–1012
medir • 97 monje • 1013
medrar • 839, 864 mono / mona • 546–547
mejor (lo) • 98 montaña • 683, 1232
melcocha • 434 monte / montecillo • 59, 77, 464, 536,
melón • 726, 1461–1464 611
memoria • 389, 932, 945, 947 montero • 627
menear • 468, 778 montón • 1137
menester • 204, 731, 843, 900, 946, 1277, morcilla • 1470
1543 mordedor • 594
menosprecio • 330 morder • 540, 590, 592, 594, 1088
mensajero • 1007 morir • 106, 160, 255, 329, 392, 452, 466,
mentar • 170 512, 526–527, 599, 744, 897, 940,
mente • 382, 759 944, 959, 1241–1247, 1249, 1305,
mentir • 383–385, 389, 541, 851, 1097 1351, 1369, 1419, 1423, 1506, 1521
mentira • 13, 386, 387, 413, 623, 1094 moro • 100–102, 615
mortaja • 770, 875 necedad • 1349

mosca • 423, 427, 548–553, 1467 necesidad • 1014, 1084
mosquito • 554 necio • 111, 342, 406, 886, 894, 944,
moza / mocita / mozuela • 687, 702–704, 1015–1018, 1059, 1085
752, 848, 934, 948, 1047, 1072, 1370 negar • 902, 1186
mozo / mozuelo • 850–852, 855, 892, negociar • 1151
1148, 1150, 1247, 1357 negocio • 1152–1153
muchos / pocos • 103 nido / nidillo • 483, 567, 572, 575, 577
muela • 1213 nieto • 820, 1103
muerte • 160, 1248–1255, 1505 nieve • 331, 1330
muerto • 101, 361, 448, 451, 531, 592, niño / niña • 589, 637, 821–825, 854,
621, 716, 810, 846, 920, 935, 953, 1454
1166, 1256–1257 nobleza • 421, 1163
muger (mujer) • 744 noche • 175, 197, 303, 514, 782, 1317,
mujer • 395, 432, 456, 458, 493, 495, 584, 1335, 1341
618, 662, 694, 705–743, 745–749, nombre • 392–393
764, 785, 789, 813–814, 836, 843, notario • 791
846, 948–949, 956, 1192, 1196, 1222, noticia • 108–110
1302, 1354, 1367, 1450, 1462, 1471, noviembre • 1332
1520 nube • 1184
mulo / mula • 182, 431–432, 555–557, nublado • 1331
1179 nuera • 826, 835
muladar • 504 nuez • 142, 1213
mundo • 335, 861, 1179, 1218, 1228 número • 406
música • 554
O
N
obispo / obispar • 450, 967, 1019–1021
nabo • 1416 obligación • 270
nacer • 178, 338, 340, 349, 409, 424, 452, obra • 837, 1022–1026, 1231, 1234
481, 526, 611, 645, 903, 919, 929, obrar • 249, 280, 379, 1277
988, 992, 1014, 1029, 1099, 1107, ocasión • 271–272, 707, 954, 977
1115, 1369 ochavo • 1137, 1154
nacimiento • 1107 ocio • 1153
nada • 104–105 ociosidad • 394
Nadal • 563 odio • 395–396
nadar • 106 ofender • 234, 700
naipe • 1034 oficio • 1027–1028, 1073
nalga • 703 ofrecer • 273
naranja • 732, 1471 oído • 111, 1109
natío • 575 ojo • 274–277, 458, 484, 671–672, 680,
natura / naturaleza • 391, 711, 1017, 1063 722, 859, 918, 1096, 1492
navegar • 107 oler • 337, 1124, 1390
Navidad • 1329 olfato • 1508
navío • 674, 738 oliva • 1347
olivo • 545 pan / queso • 1492–1493

olla • 548, 686, 1405, 1416, 1472–1477, pan / vino • 1494–1496
1513 panadero • 1030
olor • 1461 panza • 1497
olvidar • 274, 645, 661, 875, 1270 pañuelo • 1216
onza • 933 papa • 1249
oración • 1185 papagayo • 581
orador • 1029 papar • 1467
orar • 1258 papel • 120
orden • 1009 papo • 496
oreja • 121, 557, 722, 1036, 1109 par • 1042
orejudo • 431 paraíso • 1184
orillo • 106 pardal • 521
oro • 70, 151, 498, 564, 1019, 1121, 1155, pared • 121, 698, 720, 790
1351 pareja • 558
osado • 397 pariente • 745, 831–832, 1086
oso • 695 pagar • 248, 285, 635–636, 922, 1116,
otero • 1237 1156, 1171, 1193, 1382
otoño • 1333 parir • 611, 762, 777, 802, 820, 1207
oveja / ovejilla • 482, 558–566, 625 parlamento • 1158
ovillo • 256 parte • 139, 745, 1304, 1315–1316, 1407
parva • 1292
P Pascua • 1329
paseo • 471
paciencia • 398, 1031 pasión amorosa • 750
padecer • 1501 paso • 50, 198, 213, 769
padre / padres • 792, 799–800, 804, pasta • 805
827–830, 1060, 1526 pastor • 565
padrenuestro • 917 pata • 459, 889
padrino • 1543 patata • 1368, 1388, 1498
paella • 1478 pato • 582
pagar • 248, 285, 635–636, 922, 1116, patria • 410, 1159
1156, 1171, 1193, 1382 patrón • 1146
país • 1169 paz • 398, 422, 1138
paja • 277, 1326 pebre • 513
pájaro / pajarillo / pajarito • 567–579 pecado • 208, 272, 1122, 1259
palabra • 111–117, 336, 344, 360, 364, pecar • 307, 736
441, 542 pecho • 253, 1191
palacio • 291, 882, 892, 1157 pedo • 1011
palo • 118–119, 169, 432, 969 pedrada • 574
palomo / paloma • 424, 580 Pedro • 122, 469
pan • 172, 468, 591, 764, 802, 866–867, pegar • 58, 1466
1030, 1112, 1204, 1289, 1292, 1321, peinar • 400
1336, 1338, 1351, 1405, 1434, 1441, pelear • 478, 619, 1530
1445, 1448, 1479–1491, 1537 peligro • 278–279, 1084, 1270
pelo • 608 pimiento • 1364
pellejo • 848 pesar • 32, 71, 159, 284, 313, 717, 1323
pena • 918, 1407 pintar • 271, 529, 662, 1199
penalti • 774 piojo • 601
pensamiento • 789 pito • 127–128
pensar • 280–281, 342, 465, 680, 979, placer / plazer • 160, 284, 539, 717, 751,
1059, 1475 1424
peña • 81 plata • 644, 1134, 1351
pepino • 1369 plato • 1141, 1507–1508
pepitorio • 945 plaza • 1086
pera • 751–752, 1499–1500 plazo • 285
peral • 751 pleito • 1075
pérdida • 329 pluma • 114, 683, 1372
perdonar • 370, 1259 pobre • 265, 466, 876, 1009, 1160–1161,
perdón • 981 1249, 1523
pereza • 399–400 pobreza • 399, 420, 1084, 1162–1163
perfecto • 401 poco / mucho • 129–130, 1164–1165
perla • 123 poder • 286–288
permanecer • 114 poeta • 1003, 1029
perro / perra / perrito • 469, 531, 540, pollo • 501, 602, 630, 821, 1368, 1480
583–596, 633, 718, 1133, 1185, 1207, polvo • 845
1238 poniente • 745
perseverancia • 402 pordiosero • 1033
personaje • 74 porfía • 627
pesar • 32, 71, 160, 284, 313, 717, 1323 porquería • 758
pesca • 1504 portal • 822
pescado • 1501–1503 posesión • 351–352
pescador • 8, 1031 potro • 603, 628
pescar • 8 pozo • 1025
pesebre • 449 procesión • 137
peso • 1509 predicador • 912, 964
pez • 64, 597–600, 983, 1328, 1369, predicar • 630, 1067, 1260–1261
1504–1506, 1533 pregonar • 1549
picar • 282–283 pregonero • 1543
pico • 1088 preguntar • 87, 289, 844
pie • 124, 191, 312, 386, 439, 459, 664, preguntón • 365
669, 794, 991, 1044, 1096, 1140, preparar • 833
1208, 1236, 1245, 1532 prestar • 1078, 1081, 1109
piedra • 116, 125, 302, 1112 presumir • 404, 476, 947, 1058
piel • 559 presunción • 404
pierna • 126, 238, 728, 838, 1248 prevenir • 290
píldora • 6 primavera • 1334
pillo • 403 primaveral • 1041
piloto • 1032 primo • 1086
pimienta • 1476 principio • 130–131, 1154
prior • 965, 1034 rebaño • 566

prisa • 280, 291, 1297 rebuznar • 52
profeta • 132, 1262 recuerdo • 1393
prohibido • 1436 red • 1318
prontitud • 399 regalar • 511
proponer • 1224 regla • 54
provecho • 367 regüeldo • 757
prudencia • 405 reinar • 656, 871
púa • 486 reír / reírse • 135, 547, 872, 1098, 1323
público • 363 religión • 1044
puchero • 1300 remedio • 90, 136, 252, 1248, 1254
pueblo • 887 remendar • 802
puente • 1134 repicar • 137
puerco • 476, 604–605, 1207, 1339, 1470 reposo • 815
puerta • 72, 133, 205, 266, 334, 644, 716, reprender • 92
858, 1108, 1269, 1472 reverso • 31
puerto • 1357 rey • 72, 507, 649, 1166–1171, 1249,
pulga • 586, 596, 606 1542
pulgarada • 50 rezar • 1194
pulpa • 1287 rico • 876, 1172
puño • 1310 rienda • 456
puta • 704, 1035–1043 riña • 681
putería • 1037 río • 8–9, 138, 913, 1270
riqueza • 144, 393, 420
Q risa • 763, 1239
rival • 861
quemar • 207, 240, 283, 594 roble • 46
querer • 134, 753–755 rocín / rocino • 628, 881, 1018
queso • 1391, 1492–1493, 1509–1511 rocío • 866
Quiñones • 988 rodilla • 1245
Roma • 72, 87, 139, 163, 1045
R romera / ramera • 1046–1047
romería • 702
rábano • 1434, 1512 romería / ramería • 1048–1049
rabia • 329, 592 romero • 1347
rabo • 448, 557, 632, 888, 1148, 1279, roncar • 292
1462 roñoso • 566
ramería • 1048–1049 ropa • 293, 813, 1217
ramera • 841, 1046–1047 rosa • 140, 159, 474
ramería • 1049 rosario • 1191
rana • 607–608, 619 rostro • 733, 801, 1285
raposo • 609 rubio • 1294
rata • 509, 998 rueda • 60, 141
ratón • 427, 512, 516, 519, 610–614 ruido • 142, 1155, 1400
razón • 310, 840, 849, 1026, 1117, 1433 ruin • 351, 604, 1405
S sentencia • 1173
sentir • 274, 492, 1355
sábado • 704 señal • 84, 425, 1311, 1313, 1514
sábana • 238 señor • 610, 1097, 1141, 1174, 1380
saber • 1050–1058 señora • 664, 729
sabiduría • 1069 señoría • 656
sabio • 451, 944, 996, 1017, 1059–1060, 1062 septiembre • 1288–1289
saco • 314, 367, 642 sepultura • 356, 391, 875, 1275, 1408
sacristán • 863, 921, 1034, 1125 sereno • 128
sagrado • 115, 790 sermón • 1066–1068, 1463
sal • 1476, 1513–1514, 1523–1524, 1526 serpiente • 832, 1184
salado • 733 servir • 296
Salamanca • 880, 1061–1064 sesenta (los) • 833
salsa • 1365, 1441, 1444, 1465 seso • 668, 905–906, 954
saltito • 1008 Sevilla • 163
salud / saludable • 143–144, 819, 1545 siervo • 507
San Andrés • 1335 siesta • 1426
San Francisco • 1420 simiente • 847
San Juan • 1336–1338 simpleza • 421, 1412
San Martín • 473, 1339 siniestro • 1032
sanar • 117, 145, 850, 1005 sobrar • 1, 147, 735
sandía • 1515 sobrecarga • 33, 437
sangre • 421, 511, 990, 1334 sobrino • 834
sano • 176, 298, 382, 451, 726, 758, 907, soga / soguilla • 45, 170, 624, 703, 705
1496 sol • 317, 470–471, 617, 704, 936, 1308,
Santa Ana • 1340 1317, 1319
Santa Bárbara • 1263 soldado • 934, 1146
Santa Lucía • 1341 soltero • 767
Santa Rita • 1264 solterona • 756
santo / santito • 383, 736, 756, 888, 1212, sombra • 180, 751
1265–1274, 1296, 1301 sombrero • 335
sapo • 607 sopa • 1483, 1517–1518
sardina • 337, 733, 1516 soplar • 283, 694, 860, 1519
sartén • 64, 1404 sorber • 1519
sastre • 1065 sotana • 919
sayo / saya • 202, 910, 1324 soto • 535
seca • 1342 suave • 1459
secreto • 294–295, 363, 746 subir • 25, 297, 1072, 1130
sed • 963 sucio • 293
seda • 546, 1074 suegro • 839
seguir • 146, 392, 468, 534, 594, 767 suegra • 826, 835–838, 976
semana • 758, 1316, 1340, 1441 sueño • 230, 935
sembrar • 156, 309, 396, 692, 912, 944, suerte • 148, 685
1332, 1343–1344 sufrir • 437, 657
seno • 267 surco • 444
sursum corda • 1276 tonel • 1534

suspirar • 757 tontería • 1069, 1071
suspiro • 757, 1011 tonto • 406–409, 697, 984, 997, 1070–
sustituto • 178 1071, 1489
tormenta • 1345
T tormento • 1459
torear • 615–616
tabaco • 1520 toro • 615, 617–622, 1464
taberna • 1353 torre • 155
tabernero • 1038 torta • 1479
tacha • 459 tortilla • 1525–1526
talanquera • 615 tos • 518, 650
talento • 945, 1107 trabajar • 303
tamaño • 1512 trabajo • 304, 674, 1200, 1297, 1360
tambor • 532 tragar • 1527
tamborilero • 816 trago • 1068
tamborín • 1405 traidor • 1279
tardanza • 149 traje • 74, 702
tarde • 150 trampa • 1143
taza • 1396 trato • 1073
tercero • 299 traza • 74
techo • 367 trecho • 226
tejado • 206, 302, 1132 trigo • 500, 1261, 1325, 1453
tela • 427 tripa • 1528–1532
tema • 376 triste • 502, 595
temor • 642 tristura • 993
tempestad • 309, 1345 tronco • 178
témpora • 43 tropezón • 51
temprano • 298 trucha • 623, 1377, 1533
tendera • 691 tuerto • 308, 1169
tener • 1175–1176 tuno • 870, 890
teólogo • 1005 tuyos (los) • 840
tesoro • 144, 315, 564, 723, 1089, 1121
testigo • 791 U
teta • 703, 1518
tiempo • 40, 151–154, 192, 300–301, 471, último viaje • 1277
849, 1053, 1114, 1335, 1361, 1463 una vez • 758
tienda • 1096, 1353 universidad • 1014
tierra • 132, 410, 851, 1005, 1177, 1262 unos / otros • 156
timón • 674, 713, 738 ungüento • 907
tino • 731, 1520 uña • 530, 891
tirar • 302 urina • 885
tiro • 574 usanza • 1001
tocino • 1080, 1521 uso • 1001, 1177
tomate • 1368, 1522–1524 uva • 1493, 1534
V vientre • 217, 568, 609, 796, 1433, 1536–

1538
vaca / vaquilla / vaquiña / vaquita • 447, vientre con vientre • 759
621, 624–626, 1117, 1388 viga • 277
vado • 349 vigüela (vihuela) • 607, 731
valer • 305–308 vileza • 1162–1163
vaquero • 1106 villano • 1178–1179, 1405
vara • 201 viña • 390, 708, 1056
variedad • 67 vinagre • 551, 1440, 1541, 1549
varón • 410, 738 vino / vinillo • 865, 885, 1080, 1336,
vaso • 362 1339, 1347, 1353, 1357, 1369, 1371,
vecino / vecina • 266, 302, 337, 497, 629, 1390, 1399, 1435, 1454, 1494–1496,
787, 793, 913, 1491 1500, 1505–1506, 1514, 1520–1521,
vejez • 819, 841–844, 940, 943 1539–1551
vela • 169, 1225 violín • 554
venado • 627 Virgen • 1278
vendimia • 512 virtud • 416, 420–421, 819
venganza • 396, 411–412 viruela • 842
venta • 262, 513, 1543 visitar • 1180
ventana • 36 vista • 937
ventura • 157, 394, 643, 665 viudo / viuda • 716, 857–861
Venus • 1520 vivir • 161–162, 185, 231, 303, 525,
verano • 520, 1306, 1346, 1545 605, 760, 887, 920, 944, 959, 1241,
verbo • 441 1244–1245, 1247, 1418, 1487,
verdad • 13, 188, 387, 413–414, 825, 1506, 1521
1084, 1348, 1546 vivir conmigo • 760
verdugo • 1386 vivo • 1256, 1526
verdura • 1535 vocablo • 939
vergüenza • 415, 690, 701 vuelta • 116
vestido • 74, 1421
vestir • 119, 172, 291, 395, 546, 756, 1266
Y
vía • 1048
vicario • 1072 yegua • 628
Vicente • 80 yema • 1450
vicio • 394, 416–419 yerno • 862
vida • 13, 17, 51, 158–160, 353, 617, 941, yerro • 1005
1242, 1255, 1291, 1368, 1383, 1505 yo como tú • 761
vidrio • 302, 362
viejo / vieja • 53, 100, 211, 440, 444, 449,
Z
451, 453–454, 509, 576, 672, 676, 687,
699, 704, 819, 845–856, 868, 892, 897, Zamora • 163
1036, 1038, 1080, 1109, 1198, 1247, zapatero • 1073
1333, 1439, 1454, 1458, 1540 zapato • 14, 124, 518, 580, 1073
viento • 59, 114, 309, 643, 749, 913, 1011, zorro / zorra • 509, 609, 629–633, 675
1158, 1294 zumbido • 554

Refranero Espanol Polaco

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Refranero Espanol Polaco

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

REFRANERO ESPAÑOL-POLACO

1551 PRZYSŁÓW HISZPAŃSKICH

Wstęp, wybór i układ

Recenzenci: Agnieszka Matyjaszczyk Grenda (Universidad Complutense de Madrid),

Pozostali tłumacze przysłów: Katarzyna Kalinowska (KK), Daria Małyszka (DM),

Redakcja tomu: Barbara Woldan

Weryfikacja tekstu hiszpańskiego: Luis Alberto Boix Presa

Korekta techniczna: Barbara Woldan, Wioletta Kowalska

DTP: Wioletta Kowalska

Ilustracja na okładce: Magdalena Pabisiak

Projekt graficzny okładki: Konstancja Czarny

Opracowanie indeksów: Radosław Prączko, Piotr Sawicki, Magdalena Pabisiak

Fotografia na okładce: Anna Sawicka

ISBN 978-83-60097-72-4 (PB)

Publikacja została sfinansowana przez Wyższą Szkołę Filologiczną we Wrocławiu.

WYDAWNICTWO WYŻSZEJ SZKOŁY FILOLOGICZNEJ WE WROCŁAWIU

Piotr Sawicki, Magdalena Pabisiak

Hay más refranes que panes1

Zasób przysłów w obrębie mowy żywej każdego narodu podlega oczywistym

lokalnych) i wyrażające, w formie bezpośredniej albo zmetaforyzowanej (a nie-

główne strumienie, wraz z zasobami rodzimej twórczości dawnych ludów „bar-

form w poszczególnych kulturach i językach”, dzięki tłumaczeniom Biblii na języki narodowe;

Nasz projekt. Kontekst, zamysł, postępy

Do tradycji wydawania – w celu ukazania więzi między europejskimi kulturami

również czeski – przypadek Čelakovskiego), zawierające materiał z zasobów

podstawą stałyby się najpopularniejsze i najbardziej charakterystyczne paremie

publikacji – była to zarazem książka „do czytania”, żywa, odprężająca i skła-

Pracując nad projektem, którego efekty przedstawiamy dziś czytelnikowi

przecież nie zawsze. Przysłowia bezekwiwalentne, liczne, a przez swą barwność,

istnienia w zbliżonej semantycznie i formalnie – bo trudno tu mówić o całko-

Trzeba rzec, że przysłowia i powiedzonka (można tak umownie określić

celnych przysłów hiszpańskich. Na przykład jednego z najpopularniejszych,

I. Wykorzystane słowniki przysłów

Almazán, V. 1964: Manual de conversación. Basado en el Refranero Español. Guadalajara.

II. Słowniki językowe i literackie

Sławiński, Janusz (red.) 2008: Słownik terminów literackich. Wrocław–Warszawa–

III. Opracowania z zakresu paremiologii i paremiografii

Baraibar Gardoqui, Ernesto 1977: Lo primero, el refranero. Guadalajara.

Matyjaszczyk Grenda, Agnieszka 2001: Paremiología polaca: fuentes para la investiga-

Sawicki, Piotr, Smičeková Jitka 2010: Srovnávací frazeologie a paremiografie. Vybrané

IV. Cytowane źródła literackie

[Antologia romanc hiszpańskich] 1960: O pasterzach, Maurach, damach hiszpańskie

Zasadnicza część książki, poprzedzona wstępem i uwagami warsztatowymi tłu-

5. Agua pasada no mueve molino. Kamień w wodę wrzucony już

6. Algo tendrá el agua cuando Nie darmo wodę święcą. (MP)

7. Del agua vertida, alguna cogida / I w pękniętym dzbanie łyk wody

8. En el agua turbia, hace bien pescar. Łowić ryby w mętnej wodzie.

16. Los árboles no dejan ver al Drzewa zawadzały, że lasu

23. Lo bueno, si breve, dos veces Co dobre, a krótkie, to w podwójnej

24. Mucho bueno poco dura. Wielkie dobra giną prędko.

Maurach, damach hiszpańskie romance).

33. No mata la carga, sino Co za dużo, to niezdrowo.

36. Tirar la casa por la ventana. Zastaw się, a postaw się.

40. No hay cosa escondida que Rzecz sama pokaże.

52. Errando, errando, se va Człowiek uczy się na błędach.

59. La fortuna es un montecillo sin Nigdy długo fortuna miejsca

60. La rueda de la fortuna nunca Fortuna kołem się toczy.

61. Yo he hecho lo que he podido; Ja zrobiłem, co się dało, a los to,

63. De pequeña centella se levanta Z małej iskierki wielki pożar bywa.

64. Huir del fuego / de la ceniza Uchodził przed wilkiem, wpadł

65. No hay humo sin fuego. Nie ma dymu bez ognia.

69. Sobre gustos no hay nada Są gusta i guściki.

71. En el juego y en la mesa, Przy jedzeniu i kartach szkodzi gęba

76. El hombre es lobo para Człowiek człowiekowi wilkiem.

Recenzenci: Agnieszka Matyjaszczyk Grenda (Universidad Complutense de Madrid),