UNIVERZITET U NOVOM SADU

FAKULTET TEHNIČKIH NAUKA

KONDENZATORI U EES-U

Predmet: Analiza i upravljanje distributivnim mrežama

Mentor: Student:

prof. Vlado Marijanović Dušanka Kovačević EE35/2011

Sadržaj
1. UVOD ................................................................................................................................................... 1
2. KONDENZATORI PO OBLIKU MOGU BITI: ............................................................................................ 2
2.1. PLOČASTI KONDENZATOR ............................................................................................................ 2
2.2. SFERNI KONDENZATOR ................................................................................................................ 3
2.3. CILINDRIČNI KONDENZATOR ........................................................................................................ 3
3. ENERGIJA AKUMULISANA U KONDENZATORU.................................................................................... 4
4. FAKTOR SNAGE .................................................................................................................................... 5
5. TIPOVI KONDENZATORSKIH BATERIJA................................................................................................. 5
5.1. Kondenzatorske baterije kod kojih su osigurači vezani spolja ..................................................... 5
5.2. Kondenzatorske baterije kod kojih se osigurači vezuju u unutrašnjost ....................................... 6
5.3. Baterije bez osigurača .................................................................................................................. 7
6. TESTIRANJE KONDENZATORA.............................................................................................................. 8
7. NAČIN KOREKCIJE FAKTORA SNAGE .................................................................................................... 8
7.1. Grupna kompenzacija .................................................................................................................. 8
7.2. Kondenzatorske baterije na vodovima ......................................................................................... 9
7.3. Pojedinačna kompenzacija ........................................................................................................... 9
8. RAZMATRANJA VEZANA ZA LOKACIJU KONDENZATORA .................................................................. 10
9. KONDENZATORI U TRANSFORMATORSKIM STANICAMA.................................................................. 11
10. KONFIGURACIJA OTOČNE KONDENZATORSKE BATERIJE ................................................................ 12
10.1. Uzemljena zvijezda ................................................................................................................... 12
10.2. Neuzemljena zvijzda ................................................................................................................. 12
10.3. Neuzemljena dupla zvijezda ..................................................................................................... 13
10.4. Uzemljena dupla zvijezda ......................................................................................................... 13
10.5. Trougao .................................................................................................................................... 13
10.6. H- konfiguracija ........................................................................................................................ 13
11. Poboljšanje faktora snage ............................................................................................................... 14
12. STALNI VS PROMJENLJIVI KONDENZATORI ..................................................................................... 14
13. Veličina i lokacija konendzatora ...................................................................................................... 15
14. Uticaj otočnih kondenzatora na radijalne fidere............................................................................. 15
15. Promjenljivi kondenzator ................................................................................................................ 16
16. Korist koja se postiže na stranu sistema primjenom otočnih kondenzatora .................................. 17
 16.1. Obezbjeđenje reaktivne snage ................................................................................................. 17
16.2. Poboljšanje naponskog profila ................................................................................................. 17
16.3. Smanjenje gubitaka u vodovim i transformatorima................................................................. 18
16.3.1. Ušteda zbog smanjenja gubitaka........................................................................................... 18
17. REDNI KONDENZATORI .................................................................................................................... 18
17.1. Redni kondenzatori na radijalnim fiderima .............................................................................. 19
17.2. Redni kondenzatori u distributivnoj mreži ............................................................................... 20
17.3. Redni kondenzatori za prenosne vodove ................................................................................. 20
17.4. Ograničenja u primjeni rednih kondenzatora .......................................................................... 21
18. PRIMJENA KONDENZATORA KOD MOTORA .................................................................................... 22
18.1. Uticaj promjene napona na karakteristiku asinhronog motora ............................................... 22
18.2. Lokacija otočnog kondenzatora za popravak faktora snage kod motora ................................ 22
19. ZAŠTITA KONDENZATORSKIH BATERIJA .......................................................................................... 23
19.1. Prekostrujna zaštita .................................................................................................................. 23
19.2. Zaštita od prenapona ............................................................................................................... 24
20. PROBLEMI I ODRŽAVANJE KONDENZATORA ................................................................................... 24
20.1. ODRŽAVANJE ............................................................................................................................ 24
20.2. PROBLEMI ................................................................................................................................. 26
21. LITERATURA ..................................................................................................................................... 27
 1. UVOD

Istorijski razvoj kondenzatora:

 1600 - William Gilbert je eksperimentisao u oblasti magnetizma i elektriciteta ;

 1729 - Stephen Gray je otkrio eletrični provodnik;
 1745 - Pieter van Musschenbroek izumio je električni kondenzator (Leyden jar);
 1745 - Ewald Georg von Kleist je istovremeno izumio električni kondenzator;
 1752 - Benjamin Franklin je dokazao da je munja električna pojava; on je izumio pločasti
kondenzator;
 1785 - Charles Coulomb pokazao je na koji način naelektrisanja odbijaju jedni druge;
 1831 - Indukcioni principi Michael Faraday-a;
 1820 - Hans C. Oersted i Andre´ M. Ampe`re su otkrili da električno polje proizvodi
magnetno polje;
 1915 - Karly Willy Wagner i George Campell su izumili LC ljestvičasti filter ;
 1938 - Otkriven je propilen koji se kasnije koristi u prozvodnji kondenzatora;
 1970 - Otkriven je otočni kondenzator;
 1970 - Utvrđeno je da su PCB (poliflorovani bifenili) štetni, što je dovelo do prelaska na
primjenu biorazgradive tečnosti u električnim kondenzatorima;
 1970 - Razvijeni su SF6 prekidači i vakuum.

Kondenzatori imaju veliku primjenu u oblasti energetike u korekciji faktora snage.

Takođe se koriste i u elektronskoj industriji za dizajn kontrolnih kola. Kondenzatori se
pojavljuju u različitim oblicima i veličinama. Materijali od kojih se prave su: aluminijumska
folija,vpolipropilen, poliester, epoksidna smola, teflon i tantal. Njihova veličina varira od
Mikrofarada (mF) do pikofarada (pF). Elektronska kola obično rade na jednosmjernom (DC)
naponu veličine 5V ili 10V. Elektrolitski kondenzatori se koriste pri pokretanju motora.

Korekcija faktora snage je glavna primjena otočnog kondenzatora u

ektroenergetskom sistemu. Prednost poboljšanja faktora snage je smanjenje gubitaka u
vodovima i transformatorima, poboljšanje naponskog profila sistema, smanjenje
maksimuma (pika) potrošnje i poboljšanje kvaliteta napajanja. Kondenzatori se postavljaju u
distibutivni sistem na stubove, transformatorske stanice i jedinice visokog napona(HV, EHV).

U industrijskim sistemima, kondenzatori se koriste za korekciju faktora snage

pojedinačnih ili grupnih opteredenja. Kondenztori se postavljaju u kudište i dizjnirani su tako

1
da obezbijede samostalno održavanje. Kondenzatori se dizajniraju i testiraju u skladu sa
industrijskim standardima. Osnovne komponente kondenzatora su:
 elektroda;
 dielektrik;
 kudište;
 izolator;
 otpornik za pražnjenje.

Važne organizacije koje su odgovorne za standardne vezane za kondenzatore su:

 The Institute of Electrical and Electronics Engineers (IEEE)
 The International Electrotechnical Commission (IEC)
 The National Electrical Manufacturers Association (NEMA)
 The American National Standards Institute (ANSI)

2. PODJELA KONDENZATORA PO OBLIKU

2.1. Pločasti kondenzator

Kondenzator se sastoji od dvije provodne ploče koje su razdvojene slojom izolocionog
materijala koji se zove dielektrik. Ploče mogu biti kružnog ili pravougaonog oblika. Svrha
kondenzatora je da akumulira električnu energiju.

Slika 1- Pločasti kondenzator

Jedna ploča je povezana na pozotivan kraj izvora jednosmjernog napona, a druga na

negativan, i to je uzemljeno. Kada je kondenzator povezan na bateriju javlja se
protok elektrona od jedne ploče ka drugoj. Ploče postaju naelektrisane istom količinom
naelektrisanja, ali suprotnog znaka. Uspostavlja se potencijalna razlika između ploča. Protok
elektrona dovodi do struje punjenja.

2
Osnovna veličina kondenzatora je električna kapacitivnost C. Određena je odnosom količine
naelektrisanja Q i napona U na oblogama kondenzatora -> C=Q/U.

2.2. Sferni kondenzator

Potencijal sfere u odnosu na zemlju je 𝑉 = 𝑄/4𝜋𝜀0 𝜀𝑟 , gdje je 𝐶 = 4𝜋𝜀0 𝜀𝑟 r.

Sferni kondenzator se sastoji od dvije koncentrične sfere poluprečnika a i b, kao što je
prikazano na slici 2.

Slika 2- Sferni kondenzator

Ako je unutrašnja sfera naelektrisana sa +Q, na spoljašnjoj de se indukovati -Q naelektrisanje

koje ide u zemlju. Potencijalna rezlika između dvije površine je:
1 1
𝑉 = 𝑄/4𝜋𝜀0 𝜀𝑟 (𝑎 − 𝑏 ).
𝑎𝑏
Kapacitivnost sfernog kondenzatora je data izrazom 𝐶 = 4𝜋𝜀0 𝜀𝑟 𝑏−𝑎 .
Poznajudi vrijednosti a i b zajedno sa dielektričnom konstantom, kapacitivnost se može lako
izračunati.

2.3. Cilindrični kondenzator

Cilindrični kondenzator se sastoji od dva koaksijalna cilindra poluprečnika a i b, kao na

slici 3.

3
 Slika 3- Cilindrični kondenzator

Pretpostavimo da je podužno naelektrisanje spoljašnje strane unutrašnjeg cilindra +Q, a da

je podužno naelektrisanje unutrašnje strane spoljašnjeg cilindra -Q. Uzima se da je relativna
permitivnost materijala 𝜀𝑟 . Da bi izračunali magnetnu indukciju, električno polje i kapacitet
cilindričnog kabla, pravimo zamišljeni cilindar poluprečnika x kao na slici.
𝑄
𝐵 = 2𝜋𝑥 [C/𝑚2 ]
𝐵 𝑄
𝐸=𝜀 = 2𝜋𝜀 [V/m]
0 𝜀𝑟 0 𝜀𝑟 𝑥
𝑄 2𝜋𝜀 0 𝜀 𝑟
𝐶=𝑉= 𝑏
2.3 log 10
𝑎

3. ENERGIJA AKUMULISANA U KONDENZATORU

Energija je akumulisana u kondenzatoru u elektrostatičkom polju. Pri pražnjenju

kondenzatora energija se oslobađa. Da bi se izračunala akumulisana energija uzima se u
obzir potencijalna razlika između ploča kondenzatora(V). Taj potencijal je jednak utrošenom
radu pri prenošenju jednog kulona naelektrisanja sa jedne ploče na drugu.
𝑑𝑊 = 𝑉𝑑𝑞, 𝑞 = 𝐶𝑉, 𝑑𝑞 = 𝐶𝑑𝑉
1 𝑄2
𝑊 = 2 𝐶𝑉 2 = 2𝐶

Proces punjenja i pražnjenja kondenzatora zavisi od vremenske konstante kola kja je jednaka
proizvodu otpora i kapacitivnosti.

4
4. FAKTOR SNAGE

Struja ima dvije komponente- realnu i imaginarnu. Realna komponenta struje je ona
koja se konvertuje u koristan rad. Njena jedinica je Amper(A), a jedinica snage koja joj
odgovara je Wat (W). Reaktivna komponenta struje je ona koja proizvedi fluks neophodan
za funkcionisanje asinhronih mašina. Ona se mjeri u Amperima-reaktivnim (Ar), a snaga koja
njoj odgovara u Varima(VAr).
Ukupna struja predstavlja algebarski zbir realne i imaginrne komponente, mjerena u
Amperima(A). Relacija između realne, imaginarne i ukupne struje je prikazana na slici:

Slika 4- Strujni trougao

Faktor snage predstavlja odnos realne i ukupne struje što je ustvari kosinus ugla između
vektora pomenutih struja. Taj ugao može biti pozitivan i negativan zavisno od toga da li je
opteredenje induktivno ili kapacitivno.
Mnoge kompanije preferiraju faktor snage od 0.95, dok, na primjer, asinhroni motori u
indutriji rade sa mnogo nižim faktorom snage. U cilju njegovog poboljšanja koriste se
kondenzatori, sinhroni kompenzatori, otočni kondenzatori, daljinski kondenzatori.

5. TIPOVI KONDENZATORSKIH BATERIJA

Kondenzatorske jedinice se proizvode kao jednofazne kondenzatorske jedinice. Za

trofaznu primjenu se vezuju u zvijezdu ili trougao.
Kondenzatorske baterije se dijele na sledede tri vrste:

5.1. Kondenzatorske baterije kod kojih su osigurači vezani spolja

Osigurači su namjenjeni da odvoje kondenzatorsku jedinicu koja je u kvaru

sprječavajudi pucanje kudišta kondenzatorske baterije. Ostale, ispravne kondenzatorske
jedinice mogu nastaviti sa radom bez prekida. Ovaj tip kondenzatorske baterije se sastoji od
nekoliko paralelno vezanih kondenzatora.

5
Tipične specifikacije:
 veličina kondenzatorske jedinice varira od 50-400kVAr;
 baterija se sastoji od serijiskih-paralelnih veza kondenzatorskih jedinica;
 kada pregori osigurač na kondenzatorskoj jedinici, napon u drugim fazama raste;
 upozorenje o neispravnosti kondenzatorske jedinice se dobija od akitvnosti prekidača
ili detekcije debalansa.

Slika 5- Kondenzatorska baterija sa spoljašnjim osiguračima

5.2. Kondenzatorske baterije kod kojih se osigurači vezuju u unutrašnjost

U ovoj verziji, kondenzatorska baterija se sastoji od više serijskih-paralelnih veza

kondenzatorskih jedinica. Obično se koriste osigurači za ograničavanje struje unutar baterije.
Oni su dizajnirani da izoluju neispravnu kondenzatorsku jedinicu omogudavajudi normalan
rad ostalih, ispravnih kondenzatorskih jedinica. Efekat porasta napona na ostalim
elementima ukoliko se na jednom desi kvar je mali, pa baterija može normalno da nastavi sa
radom. Prednosti-nema opasnosti od pucanja kudišta kondenzatorske baterije, jednostavna
instalacija i montiranje, osigurači nisu izloženi spoljnim uticajima životne sredine, osigurači i
kondenzatori se zajedno testirani u fabrici, kvar na osiguraču može biti utvrđen preko
neuravnoteženih faznih struja ili pojave nulte struje.

6
 Slika 6- Kondenzatorska baterija sa unutrašnjim osiguračima i kondenzatorska jedinica

5.3. Baterije bez osigurača

Neke od prednosti ovih baterij u odnosu na prvu vrstu (1) su: zahtjevaju duplo manje
prostora, obično su jeftinije, otpornije su na ispade izazvane od strane životinja. Mane:
kvarovi na izolaciji i unutrašnji kvarovi zahtjevaju da se baterija odmah isključi jer nema
osigurača koji bi uklonili kondenzatorske jedinice sa kvarom, povedani zahtjevi za
snabdjevanje rezervnih kondenzatorskih jedinica koje moraju biti istih električnih
karakteristika kao prvobitne, kvar na kondenzatorskoj jedinici se detektuje preko nulte
komponente struje.

Slika 7- Kondenzatorska baterija bez osigurača

Specifikacije kondenzatora su određene industrijskim standardima uz dozvoljena određena

odstupanja.

7
6. TESTIRANJE KONDENZATORA

Kondenzatori se proizvode i testiraju u skladu sa industrijskim standradima.

Testovi propisani za kondenzatorsku opremu su klasifikovani kao testovi dizajna, testovi
proizvodnje i terenska testriranja.
1)Proivođač vrši testove dizajna na dovoljnom broju izabranih kondenzatorskih jedinica kako
bi pokazao poštovanje propisanih standarda. Testovi se ponavljaju samo ako postoje neke
specifične promjene u dizajnu. Sprovode se slededi testovi dizajna: test impulsne izdržljivsti,
kontrola izolacije, termička stabilnost, pad napona.

2)Rutinske testove obavljaju proizvođači za svaki kondenzator uz temperaturu ambijenta

25 ± 5℃ i frekvenciju napona od 60Hz. Primjenjuju se slededi testovi :
test kratkotrajnog prenapona , curenje kondenzatora , provjera veličine kapacitivnosti, test
otpornika za pražnjenje.

3)Kada se kondenzatori ugrade na željenu lokaciju, sprovode se testovi kako bi se uvjerilo da

oni rade prema propisanim specifikacijama. Spovode se slededi testovi:
mjerenje kapacitivnosti, test na niske napone, test na visoke napone.

7. NAČIN KOREKCIJE FAKTORA SNAGE

Kondenzatori za korekciju faktora snage stavljaju se na sabirnice u transformatorskim

stanicama ili u blizini opteredenja. Najčešde se vrši korekcija faktora snage na slededi način:

7.1. Grupna kompenzacija

Izvodi se pomodu grupne kondenzatorske baterije koja je prikazana na slici 8.

Slika 8- Grupna kondenzatorska baterija

8
U ovom slučaju, korekcija faktora snage se izvodi za više potrošača na jednom mjestu.
Primjenjuje se kada su svi potrošači istovremeno u pogonu ili istovremeno nisu u pogonu, u
suprotnom ovaj način nije efikasan.

7.2. Kondenzatorske baterije na vodovima

U nekim industijskim primjenama, potrošači se povremeno uključuju i isključuju.

Takva grupa potrošača može biti povezana na pojedinačne fidere ili grupu grana. Tako da je
pogodno kondenzatorsku bateriju vezati duž karakterističnih grana. Jedan primjer ovakve
šeme je prikazan na slici 9.

Slika 9- Kondenzatorska baterija u grani

Ova vrsta kompenzacije nede doprinjeti smanjenju gubitaka u primarnom dijelu kola.

7.3. Pojedinačna kompenzacija

U ovom slučaju individualni potrošači su snabdjeveni sopstvenim kondenzatorskim

baterijama. Ovaj način kompenzacije može da bude skup. Primjer je dat na slici 10.

Slika 10- Lokalna kondenzatorska baterija

9
8. RAZMATRANJA VEZANA ZA LOKACIJU KONDENZATORA

Otočni kondenzatori obezbjeđuju reaktivnu energiju na lokalnom nivou rezultujudi

smanjenjem potražnje za reaktivnom energijom, poboljšanjem naponskog profila,
smanjenjem gubitaka vodova. Zavisno od potreba, kondenzatorske baterije se postavljaju na
visoke napone (preko 230kV), na srednje napone (66-145kV), i na fidere (13,8kV i 33kV).

1. Kondenzatorske baterije koje se postavljaju na stubove - One mogu biti stalne ili baterije
koje se povremeno uključuju i isključuju.
2. Otočne kondenzatorske baterije za visoke napone - Uključuje se po potrebi.
3. Kondenzatorske baterije za transformatorske stanice - Kada je velika potreba za
reaktivnom energijom na visokom ili srednjem naponu, otočne kondenzatorske baterije
se postavljaju u transformatorske stanice. Na visokim naponima one se koriste i za
poboljšanje naponskog profila, smanjenje gubitaka u vodovima i transformatorima.
4. Kondenzatorske baterije sa metalnim kudištem - Koriste se u slučajevima kada se
kondenzatorske baterije postavjaju u unutrašnjost transformatorske stanice. Zahtjevaju
manje održavanja i životni vijek im je duži, jer nisu izloženi spoljašnjim uticajima kao što
su velike vrudine, hladnode,vlaga, prašina.
5. Kondenzatorske baterije za distributivnu mrežu - Postavljaju se blizu opteredenja, na
stubove ili u transformatorske stanice. Proizvode reaktivnu snagu za lokalne potrošače i
ne mogu uvijek smanjiti gubitke u vodovima i transformatorima. Kondenzatorske baterije
za niski napon su jeftinije od onih za visoki napon.
6. Kondenzatorske baterije za stalnu upotrebu - Kod nekih potrošača, zahtjev za reaktivnom
energijom i poboljšanjem faktora snage je konstantan. Tad se koriste stalne
kondenzatorske baterije.
7. Kondenzatorske baterije koje se povremeno uključuju i isključuju - Nekad na
visokonaponskim fiderima se javljaju zahtjevi za prouzvodnjom reaktivne snage u toku
špica opteredenja. Tako su kondenzatorske baterije uključene za vrijeme špica
opteredenja, dok su u suprotnom isključene. Na ovaj način se održava nivo rekativne
snage približno konstantnim, održava se željeni faktor snage, smanjuju se prenaponi i
gubici u vodovima i transformatorima.
8. Kondenzatorsi koji se postavljaju na niskonaponsku stranu transformatora -
Kondenzatorske baterije se postavlja blizu potrošača da obezbijede reaktivnu snagu na
lokalnom nivou. U sistemu gdje se vrši komenzacija velikog broja malih uređaja, potreba
za reaktivnom snagom varira, zavisno od opteredenja. U vremenu kada je potražnja
manja, napon kondenzatoske baterije može skočiti i to može dovesti do neželjenog rada
osigurača i kvara kondenzatora. Tako da postavljanje kondenzatora na niskonaponsku
stranu transformatora može biti bolji izbor.
9. Kondenzatori koji se postavljaju na visokonaponsku stranu transformatora - Na ovaj
način se postiže ista vrstu kompenzacije reaktivne snage kao i prethodni. Jedna od

10
 glavnih prednosti ovog pristupa jeste da se gubici na niskonaponskoj strani
transformatora smanjuju. Kondenzatori za visoki napon su skuplji.
10. Mobilne kondenzatorske baterije - Kada se javi potreba da se priključi otočni
kondenzator u distributivni sistem kako bi se smanjilo preopteredenje dok se ne naprave
trajne promjene, mogu se koristiti prenosive kondenzatorske baterije.

9. KONDENZATORI U TRANSFORMATORSKIM STANICAMA

Otočni kondenzatori za poboljšanje faktora snage i u distribuciji i u prenosu se

postavljaju u transformatorske stanice. Na ovaj način se popravlja faktor snage, smanjuju se
gubici, povedava se napon i stabilnosti sistema. Upotreba vedeg broja kondenzatorskih
baterija ima vedi uticaj na smanjenje gubitaka, kao što je to prikazano na slici

Slika 11- Smanjenje gubitaka upotrebom kondenzatora

Slika 12- Maksimalna dozvoljena vrijednost napon ograničava veličinu i položaj kondenzatora na fideru

11
10. KONFIGURACIJA OTOČNE KONDENZATORSKE BATERIJE

10.1. Uzemljena zvijezda

Slika 13- a) Konfiguracija uzemljene zvijezde; b) Fazorski dijagram pri jednopolnom kratkom spoju u fazi A

U slučaju kvara u jednoj fazi, prije reagovanja osigurača, napon na toj fazi pada na
nulu. Ovaj slučaj je prikazan na slici 13 b). Sve dok je neutralna tačka uzemljena, fazni napon
u ostalim fazama je nepromjenjen. Takođe struja kroz kondenzatorske jedinice u ostalim
fazama je nepromjenjena. Ovo znači da kondenzatorske jedinice u fazama bez kvara nisi
ugrožene.

10.2. Neuzemljena zvijzda

Slika 14-a) Konfiguracija neuzemjene zvijezde b) Fazorski dijagram pri jednopolnom kratkom spoju sa zemljom faze A

U slučaju kvara na kondenzatoru jedne fazi, recimo u fazi A, fazni naponi u preostalim
fazama se povedavaju 1.732 puta, to jest dobijaju vrijednost linijskog napona. Struja se
takođe povedava 1.732 puta. Ova pojava može dovesti do značajnih kvarova. Prednost ove
konfiguracije je: neuzemljena zvijezda ne dozvoljava protok nulte komponente struje, tredeg
harmonika struje, velikih struja pražnjenja pri zemljospoju (pri međufaznim kvarovima
takođe može dodi do pojave visokih struja ).

12
10.3. Neuzemljena dupla zvijezda

Slika 15- Konfiguracija duple neuzemljene zvijezde

Šema je ekvivalentna prvoj šemi. Ova šema je popularna jer je lako detektovati
nesimetričnost u neutralnoj tački.

10.4. Uzemljena dupla zvijezda

Kada kondenzatorska baterija postane prevelika, koristi se ovaj slučaj. Obe zvijezde
mogu biti uzemljene jednom vezom sa zemljom.

10.5. Trougao

Slika 16- Kondenzatori povezani u trougao

Ova šema se koristi samo za niske napone.

10.6. H- konfiguracija

U ovoj konfiguraciji kondenzatori su po fazama podijeljeni u četiri kvadranta i senzor

za debalans struja, strujni transformator, je postavljen preko mosta. Svaka promjena u
vrijednosti kapacitivnosti de izazvati proticanje struje kroz senzor. Ova konfiguracija se koristi
u Evropi i Australiji.

13
 Slika 17- H-konfiguracija kondenzatora za trofazni sistem

11. Poboljšanje faktora snage

Vedina asinhronih motora rade s relativno niskim faktorom snage. Oko 60% potrošača
su motori, tako da je ukupni faktor snageEES-a nizak. On varira za motore od 0.30 do 0.95 u
zavisnosti od veličine motora i drugih radnih uslova. ProduktivnostEES se može poboljšati
popravkom faktora snage. Faktor snage je jednak odnosu stvarne i prividne snage. On može
biti induktivan i kapacitivan.

Slika 18- Fazorski dijagram snage

12. STALNI VS PROMJENLJIVI KONDENZATORI

Otočni kondenzatori koje se koriste u distributivnim mrežama se obično postavljaju

na vodove ili u transformatorske stanice. Distributivne baterije se obično sastoje od 3-9
kondenzatorskih jedinica povezanih u uzemljenu zvijezdu, neuzemljenu zvijezdu ili trougao.
Oni mogu biti stalni i promjenljivi. Stalni se primjenjuju za minimalna opteredenja,
promjenljivi se primjenjuju za opteredenja od minimalnih do maksimalnih(pik opteredenja).
Zahtjev distributivnog sistema za reaktivnom energijom u toku 24h je prikazan na slici 19.

14
 Slika 19- Kriva koja pokazuje osnovne potrebe mreže za reaktivnom snagom (stalni) i potrebe pri
maksimalnom opteredenju (promjenljivi)

13. VELIČINA I LOKACIJA KONDENZATORA

Da bi se dobili najbolji rezultati, otočni kondenzator se postavlja na mjesto gdje bi

doveli do maksimalnog smanjenja gubitaka, proizvodili najbolje naponske prilike, i gdje bi bili
što bliže opteredenju. Kada to nije izvodljivo koriste se slededi pristupi:
-za ravnomjerno opteredenje, kondenzator se može postaviti na 2/3 udaljenosti od
podstanice;
-za ravnomjerno smanjenje opteredenja kondenzator se može postaviti na 1/2 udaljenosti od
podstanice;
-za maksimalan porast napona trebaju biti postavljeni blizu opteredenja.

Obično se stavljaju na mjestu minimalnog faktora snage, dobijenog mjerenjem. Teško je

postidi željeni faktor snage koristedi samo stalne kondenzatore, tako da se obično se koriste i
oni i promjenljivi kondenzatori.

14. UTICAJ OTOČNIH KONDENZATORA NA RADIJALNE FIDERE

Stalni kondenzatori se koriste za poboljšanje faktora snage radijalnih fidera. Mogu se

postavljati na njihovom početku ili na kraju. Kondenzator može biti lociran veoma blizu
opteredenja kao na slici 20. Naponski profil pri manjem opteredenju sa i bez kondenzatorske
baterije je prikazan na slici 21. Padovi napona su dominanti u slučaju bez kondenzatora.
Porast napona je dominantan u slučaju sa kondenzatorskom baterijom.

Slika 20- Primjer radijalnog sistema

15
 Slika 21- Naponski profil duž fidera pri malom opteredenju

Naponski profil u toku vedeg opteredenja je prikazan na slici 22. Naponski profil je unutar
granica kad je postavljen otočni kondenzator. Stoga uvijek postoji potreba za izborom
optimalne lokacije za postavljanje kondenzatora.

Slika 22- Naponski profil duž fidera pri vedem opteredenju

15. PROMJENLJIVI KONDENZATORI

Obezbjeđuje dodatnu fleksibilnost u kontroli napona sistema, faktora snage i

gubitaka. Obično se primjenjuje sa nekom vrstom automatskog upravljanja. Senzor detektuje
stanje i šalje signal prekidaču koji je povezan sa kondenzatorom. Tipična automatska
kontrola kondenzatora uključuje sledede: kontrola regulacije napona kao najvažnija, struje-
direktno proporcionalna reaktivnoj snazi, reaktivne snage, vremena reagovanja prekidača,
temperature.
U određenim uslovima opteredenja oni mogu biti uključeni ili isljučeni. Obično se izvode
upotrebom radio signala, telefonskih signala, dalekovoda.

16
16. KORIST KOJA SE POSTIŽE NA STRANU SISTEMA PRIMJENOM
OTOČNIH KONDENZATORA

16.1. Obezbjeđenje reaktivne snage

U distributivnom sistemu, dolazi do značajnih padova napona na dugim vodovima, pa

su naponi na njihovim krajevima mnogo manji kao i raspoloživost reaktivnom energijom.
Upotrebom otočnog kondenzatora u tim situacijama, kao što je prikazano na slici 23,
obezbjeđuje se značajno poboljšanje faktora snage, kao što vidimo u tabeli.

Slika 23

16.2. Poboljšanje naponskog profila

Otočni kondenzator smanjuje induktivnu struju u električnom kolu, što dovodi do

smanjenja pada napona i poboljšanja naponskih prilika sistema. I u prenosnoj i u
distributivnoj mreži teži se ka održanju napona u granicama od 0.95-1.05 njegove nominalne
vrijednost. Na prethodnoj slici je prikazan primjer voda. Fazorski dijagram datog sistema bez
kondenzatora je prikazan na slici 24.

Slika 24- Fazorski dijagram sistema bez otočnog kondenzatora

17
𝑉𝑅 = 𝑉𝑆 − cos 𝜃 ± sin 𝜃 (𝑅 + 𝑗𝑋)

Fazorski dijagram sistema sa kondenzatorom je prikazan na slici 25.

Slika 25- Fazorski dijagram sistema sa otočnim kondenzatorom

Odnos odgovarajudih struja je: 𝐼 ′ = 𝐼(cos 𝜃 ± 𝑗 sin 𝜃)

Poboljšanje naponskih prilika je postignuto dijelom zbog smanjenja struje voda, dijelom zbog
smanjenja pada napona.

16.3. Smanjenje gubitaka u vodovim i transformatorima

Primjenom kondenzatora smanjuje se struja voda, tako da se smanjuju i gubici 𝑅𝐼 2 i

𝑋𝐼 2 . Gubici 𝑅𝐼 2 variraju od 3-8% sa nominalnom strujom opteredenja koja zavisi od trenutka
dnevnog maksimuma, veličine kondenzatora, dužine voda i impedanse transformatora.
Opteredenje u vedini slučajeva varira u toku dana. Da bi se izračunalo prosječno opteredenje,
faktor opterednja se definiše kao odnos prosječne i maksimalne snage. U cilju procjene
gubitaka u sistemu definisan je faktor gubitaka.

16.3.1. Ušteda zbog smanjenja gubitaka

Ako se kompenzacija obavlja na fideru, onda je struja kroz vod i transformatosko kolo
smanjena. Ako je I1 i I2 struja kroz fider prije i poslije kompenzacije i ako je R otpor kola, tada
je cijena uštede enrgije zbog smanjenih gubitaka na godišnjem nivou jednaka:
𝐶𝐿 = 3𝐶𝑊 𝐼12 − 𝐼22 𝑅 8.760 (𝐿𝐹)10−3
gdje je lf - faktor opteredenja; 8.760 je broj časova u toku godine; Cw je cijena električne
energije po kWh.

17. REDNI KONDENZATORI

Otočni kondenzatori se vezuju između faze i neutralne tačke ili paralelno sa

potrošačem. Redni kondenzatori se vezuju u strujno kolo tako da kroz njih teče cjelokupna
struja voda. Napon otočnog kondenzatora ostaje konstantan, dok se pad napona na
rednom kondenzatoru mijenja sa opterednjem. Njegova reaktansa je suprotnog znaka od

18
reaktanse voda. Porast napona na kondenzatoru je funkcija struje kola tako da se
kondenzator ponaša kao naponski regulator. Negativan pad napona na rednom
kondenzatoru se protivi ukupnom padu napona zbog induktivne reaktanse. Ovi efekti su
veoma važni u radijalnim mrežama jer smanjuju pad napona. Sposobnost prenosa energije
se znatno povedava ukoliko se primjenjuje serijska kompenzacija. Primjer kola sa otočniim
kondenzatorom i odgovarajudi fazorski dijagram su prikazani na slici 26.

Slika 26- Kompenzacija otočnim kondenzatorom

Komponenta struje koja je pomjerena za 90° (u pozitivnom smijeru) u odnosu na napon

obezbjeđuje reaktivnu kompenzaciju u ovom slučaju. Primjer kola sa rednim kondenzatorom
i odgovarajudi fazni dijagram prikazan na slici 27.

27- Kompenzacija rednim kondenzatorom

U ovom slučaju poboljšanje faktora snage je postignuto komponentom napona koja je

pomjerena za 90° u odnosu na struju(u negativnom smijeru). U praktičnoj primjeni, reaktivna
snaga koju proizvodi redni kondenzator može da bude suviše mala da bi popravila faktor
snage.

17.1. Redni kondenzatori na radijalnim fiderima

Posmatra se radijalni fider prikazan na slici 28 i odgovarajudi fazorski dijagram.

Slika 28- Radijalni fider

19
 Impedansa fidera je data kao Z=R+jX. Prosječan pad napona u ovom kolu je dat kao:
VD=IRcos 𝜃+Xlsin 𝜃 gdje je:
I-ukupna struja
R-rezistansa
X-reaktansa
𝜃-ugao faktora snage.
Sada posmatramo fider sa primjenjenom rednom kompenzacijom koristedi kapacitivnu
reaktansu Xc kao što je prikazano na slici 29.

Slika 29- Radijalni fider sa rednim kondenzatorom

Impedansa ovog kola iznosi: Z1=R + j(Xl-Xc). Odgovarajudi pad napona je dat kao:
VD1=IRcos 𝜃+I(Xl-Xc) sin 𝜃. Obično se bira da je Xc manje od Xl. Odnos napona na početku i

𝑉 (𝑃𝑟 2 +𝑄𝑟 2 )
na kraju voda se računa kao 𝑉𝑟 = .
𝑠
𝑃𝑟 2 +(𝑄𝑟 −𝑄𝑐 )2

17.2. Redni kondenzatori u distributivnoj mreži

Pri pokretanju motora se povlače velike struje uz nizak faktor snage i dolazi do
trenutnog pada napona duž fidera. Pad napona je tenutan i traje par sekudni dok motor ne
dostigne određenu brzinu. Treperenje napona pri startovanju motora je nepoželjno u
određenim situacijama. Redni kondenzator značajno smanjuje treperenje napona. Za
dobijanje što boljih rezultata, lokacija rednog kondenzatora se mora pažljivo birati.

Instalacija rednog kondenzatora uključuje kondenzator,opremu za zaštitu od prenapona,

prekidač i kontrolni sistem.

17.3. Redni kondenzatori za prenosne vodove

Redni kondenzatori se koriste na dužim prenosnim vodovima da povedaju sposobnost

prenosa snage i poboljšaju stabilnost sistema. Prenos snage za dalekovod je dat kao P=
EVsin 𝛿/Xl. Gdje je 𝛿 ugao između napona sa početka voda E i onog sa kraja U. Sa rednim
kondenzatorom izraz za prenos snage je P=EVsin 𝛿//(Xl-Xc). Stoga, za zadati ugao delta,

20
prenos snage je vedi u drugom slučaju. Na slici 30 se to vidi. Za prenos iste količine enrgije,
ugao delta je manji, što povedava stabilnost sistema.

Slika 30- Prenos snage u vodu sa i bez rednog kondenzatora

17.4. Ograničenja u primjeni rednih kondenzatora

Mnoge primjene redni kondenzatora su uspješne u poboljšanju karakteristika

sistema. Međutim u nekim slučajevima se nailazi na sledede probleme:
 problem ferorezonance- prilikom priključenja opteredenje na transformator može
dodi do proticanja velikih struja. Redni kondenzator zajedno sa induktivnošdu
transformatora predstavlja oscilatorno kolo koje može dodi u rezonantno stanje
uzrokujudi da struje imaju oscilatorni karakter.
 njihanja sinhronih mašina - ukoliko se sinhrona mašina napaja preko dugačkog voda u
periodima slabog opterečdenja i pojave da vod generiše reaktivnu snagu, dodatni
redni kondenzator može uticati na pojavu njihanja sinhronih mašina
 podsinhrona rezonansa- pojava da sinhrona mašina koja ima na red povezan
kondenzator, prilikom starta može dodi do nedostizanja sinhrone brzine usljed
frekvencije koja je diktriana kolom,koje čine kondenzator i induktivnost mašine.
 samopobuda asinhronih mašina- u nekim situacijama motor se može ponašati kao
generator i proizvoditi struju manje frekvencije od nominlne. Ta struja je ograničena
jedino impedansom napojnog kola i može dostidi poprilično velike vrijednosti.
Manifestuju se strujni udari, jake oscilacije rotora prozvodedi velike puslirajude
momente. Ova pojava samopobuđivanja može nekad biti eliminisana primjenom
otočnog kondenzatora ili postavljanjem kondenzatora na odgovarajudu lokaciju.
Može se javiti i kod sinhronih mašina.

21
18. PRIMJENA KONDENZATORA KOD MOTORA

18.1. Uticaj promjene napona na karakteristiku asinhronog motora

Izraženi efekti pri sniženom naponu su - smanjenje polaznog momenta i povedanje

temperature pri isporuci određene energije. Izraženi efekti pri povišenom naponu su:
povedanje polaznog momenta, povedanje polazne struje, smanjenje faktora snage.

Karakteristika reaktivne snage asinhronog motora je data na slici 32.

Slika 31- Dijagram reaktivne snage asinhronog motora

Minimalna potreba za reaktivnom snagom se javlja pri malom opteredenju i brzini bliskoj
sinhronoj. Kako opteredenje raste, brzina opada i potreba za reaktivnom snagom raste.
Faktor snage asinhronih motora varira od 25 do 90 posto, zavisno od veličine i brzine
motora. Primjenom otočnih kondenzatora on se može popraviti.

18.2. Lokacija otočnog kondenzatora za popravak faktora snage kod motora

Slika 32- Lokacija otočnog kondenzatora za korekciju faktora snage

22
a) Otočni kondenzator na priključcima motora - Obično su asinhroni motori opremljeni
relejima za preopteredenje na svojim priključcima. Ako se priključi otočni kondenzator, struja
de se smanjiti. Pri tom releje za preopteredenje treba pažljivo prepodesiti. Ova šema je
pogodna za nove instalacije motora, kad se releji i osigurači mogu podesiti na manje
vrijednosti struje.

b) U slučaju postojedeg motora i releja preopteredenja, kondenzatorska baterija može biti

postavljena nakon releja preopteredenja kao što je na slici. Struja koju vidi relej je ista i prije i
poslije postavljanja kondenzatora.

c) U ovoj šemi kondenzator je povezan prije uređaja za pokretanje motora(kontaktora) i on

može biti ostavljeni trajno na tom mjestu.

Sve šeme imaju svoje prednosti i mane. U prva dva slučaja, kada je kondenzator povezan
zajedno sa motorom, može dodi do pojave prenapona zbog samopobude motora. U tredem
slučaju može dodi do prenapona na otvorenom kraju kada se motor isključi.

Kondenzatori se primjenjuju za lučne pedi, opremu za zavarivanje, osvjetljenje, za pokretanje

motora, ferorezonancu motora i invertore.

19. ZAŠTITA KONDENZATORSKIH BATERIJA

Izvodi se zaštita od slededih pojava:

 prevelikih struja zbog kvarova
 prelaznih prenapona
 prevelikih struja zbog kvarova na pojedinim kondenzatorima
 pojave trajnih prenapon na kondenzatorima
 pojave prenapona pri pražnjenje kondenzatora
 udarnih struja
 pojave luka unutar kondenzatora
 udara groma

19.1. Prekostrujna zaštita

Kondenzatori se od preopteredenja štite osiguračima. Štite se individualnim

osiguračem za svaki kondenzator ili grupnim koji se primjenjuje za zaštitu više kondenzatora.
U tom slučaju osigurač reaguje pri pojavi kvara na bilo kom od štidenih kondenzatora. Oni
treba da zadovoljavaju sledede mogudnosti:

23
  Toleranciju na pojavu harmonika struje, prekostrujna tolerancija do 15%,
prenaponska tolerancija do 10%. 125-135% nominalne struje kondenzatora izaziva
reagovanje osigurača.
 Udarna struja prekidanja-minimalna struja topljenja osigurača je usklađena sa
udarnom strujom, kako bi se izbjeglo nepotrebno djelovanje osigurača.
 U oblastima koje su podložnije udaru groma koriste se sporiji osigurači sa
mogudnošdu propuštanja vedih struja umjesto bržih.
 Nominalni napon osigurača je međufazni u slučaju da su grupe kondenzatora
povezane u uzemljenu ili izolovanu zvijezdu.

19.2. Zaštita od prenapona

Otočni kondenzatori se štite od prenapona, koji nastaju kao posljedica udara groma i
uključenja/isključenja kondenzatora, upotrebom odvodnika prenapona.

20. PROBLEMI I ODRŽAVANJE KONDENZATORA

Za pravilan rad kondenzatorskih baterija neophodno je održavanje uravnoteženih

faznih napona i struje koja protiče kroz sistem. Bilo kakav debalans u faznim naponima ili
strujama pokazuje da je došlo do nekog problema u sistemu. Harmonici napona i struja se
mogu mjeriti u bilo kojoj radnoj tački osciloskopima i onda se vrši analizira harmonika.

20.1. Održavanje

Obzirom da kondenzatori predstavljaju statičku opremu oni zahtjevaju nizak nivo

održavanja. Ali bez obzira, redovna kontrola kondenzatora uključuje: kontrolu ventilacije,
osigurača, temperature ambijenta, faznog napona, linijske struje i čišdenje i uklanjanje
prašine sa površine kondenzatora. Održavanje obuhvata: početnu inspekcija, održavanje
prije punjenja, periodičnu inspekcija, i inspekciju za potrebna mjerenja.
Postoji procedura koja je jedinstvena za kondenzatorsku opremu i koju je potrebno poštovati
kako bi se zaštitilo osoblje i ostala oprema.

Mjere opreza prilikom pristupa kondenzatoru - Nakon pražnjenja kodnenzatorske baterije

potrebno je sačekati bar 5 minuta prije ponovnog punjenja kako bi se omogudilo pražnjenje
zaostalog energije preko otornika koji je vezan na kondenzatore unutar kondenzatorske
baterije. Ovaj otpornk je dizajniran da smanjuje napon na kondenzatorskim jedinicama na
manje od 50v za 5 min. Vrši se uzemljivanje krajeva sve tri faze kako bi se kondenzatorska
baterija mogla kratko spojiti i uzemljiti. U vedim stanicama postoje prekidači koji to
obavljaju. Čak i nakon uzemljenja preporučljivo je da se pojedinačne konenzatorske baterije

24
kratko spoje i uzemlje prije nego što osoba dođe u kontak s njima, kako bi bili sigurni da u
njima nema akumulirane enrgije.

Ispupčenje kondenzatorske jedinice - Jedan od kvarova na kondenzatorskim jedinicama je

njihovo ispupčenje. Pretjerano ispupčenje pokazuje prevelik unutrašnji pritisak izazvan
pregijavanjima ili skladištenjem gasova due to probalbe arcing condition. U ovom slučaju
treba kontaktirati proizvođače za dodatne informacije o rukovanju njima.

Curenje kondenzatorskih jedinica - Druga vrsta kvara na kondenzatorskoj bateriji je curenje

zbog kvara na kudištu. Treba izbjegavati kontak tečnosti sa kožom i spriječiti kontakt sa
osjetljivim dijelovima kao što su oči. Neke kondenzatorske baterije sadrže zapaljive tečnosti i
zahtjevaju pažljivo rukovanje.

Punjenje kondenzatorske baterije - Potrebno je ostaviti minimalno 5 minuta između

punjenja kako bi se omogudilo oslobađanje skladištene energije.

Početna inspekcija i proces punjenja - Prilikom početne inspekcije prije punjenja

kondenzatorske baterije trebaju se sprovesti slededa mjerenja:
-uvjeriti se u pravilno montiranje kondenzatorskih jedinica i njihovu ispravnost
-može biti korisno izvšiti mjerenje kapacitivnosti baterije i podatke sačuvati za poređenja pri
bududim mjerenjima
-provjeriti električne priključke i osigurače
-očistiti sve izolatore i osigurače
-testirati sve kontrolne operacije

Periodični pregled,mjerenje i održavanje - Učestanost pregleda je određena uslovima kao

što su uticaji životne sredine i vrste opreme koji se koristi za uključenje i isključenje
kondenzatora.

Vizuelna inspekcija - Vizuelna inspekcija kondenzatorskih baterija može biti sprovedena za

oštedenje kondenzatorskih osigurača , curenje kondenzatorskih jedinica, ispupčenje
kondenzatorskih jedinica, pucanje kudišta kondenzatorske baterije.

Fizička inspekcija i mjerenja - Uključuje mjerenje kapacitivnosti baterije i poređenje sa

prethodnim podacima; testiranje osigurača i ostalih uređaja za zaštitu.

Uređaji koji se koriste za mjerenja - ručni digitalni uređaj za mjerenje kapacitivnosti, uređaji
za mjerenje kapacitivnosti u transformatorskim stanicama, infracrvena kamera za mjerenje
temperature.

25
20.2. Problemi

Tipični uzroci kvarova na kondenzatorima su:

 kvarovi zbog neadekvatnog napona
 pregorijevanje osigurača - može biti izazvano kratkim spojem u kondenzatorskoj
jedinici, pojavom prvisoke struje uzrokovane prenaponom ili harmonicima
 termički kvar - može dodi do kvara ukoliko dođe do previsoke temperature
uzrokovane povišenom temperaturom ambijenta, širenja toplote iz susjedne opreme
ili prevelikih gubitaka
 ferorezonansa - ne može se vizuelno identifikovati ovaj kvar
 harmonici - nelinerno opteredenje(npr. lučne pedi) u sistemu prozvodi harmonike.
Određeni filteri se koriste za kontrolu harmonika. Ako oni nisu dovoljno osjetljivi
mogu se pojaviti harmonici struje kroz kondenzatorsku bateriju koji uzrokuju
pregrijavanje i kvarove na kondenzatorskim jedinicama
 kvarovi u dielektriku
 kvarovi na izolaciji
 kvarovi pri proizvodnji - oni trebaju biti detektovani prilikom testiranja u fabrici.

26
21. LITERATURA

1. R. Natarajan: Power System Capacitors, Taylor & Francis, London, 2005.

27