Professional Documents
Culture Documents
Dibati Mbi Privatizimin Ne Shqiperi PDF
Dibati Mbi Privatizimin Ne Shqiperi PDF
PUNOI : UDHËHOQI:
Dritan KASTRATI PhD Cand . Marsida ISMAILI
JANAR, 2013
PRIVATIZIMI
Në procesin e transformimit të ekonomisë theksi vihet tek reformat strukturore ku një ndër shtyllat
mbështetëse të këtyre reformave është edhe procesi i privatizimit.
Duke qënë se procesi i privatizimit në Shqipëri për më shumë se dy dekada ka qenë “thembra e akilit”
të programeve qeverisëse dhe ndikimi i tij ka qenë i jashtëzakonshëm në ekonominë e vendit tonë, ky
studim do të paraqesë një analizë të hollësishme e të detajuar të zhvillimit të këtij proçesi në Shqipëri,
bazuar tek hipoteza që “Privatizimi ndikon pozitivisht në ekonominë e vendit”. Çfarë ka shkuar mirë
dhe çfarë nuk ka funksionuar siç duhet, ku mund të ndërhyhet që ky proçes të përmirësohet?
Analiza e detajuar dhe e hollësishme e privatizimit do të bëhet përmes marrjes në shqyrtim pothuajse
të të gjithë sektorëve të ekonomisë shqiptare dhe përmes privatizimeve më të sukseshme, ilustruar nga
shembuj konkretë dhe aktualë dhe ndikimet e tyre në ekonominë shqiptare.
PRIVATIZATION
The emphasis of the economic transformation process is on the structural reforms where one of the
supporting pillars of these reforms is the privatization process.
Given that the privatization process in Albania has been for more than two decades the "Achilles heel"
of the government programs and its impact has been remarkable in our economy, this study will
present a detailed analysis of the development of this process in Albania, based on the hypothesis that
"Privatization has a positive effect on the economy." What went well and what did not work properly,
how can we intervene in order to improve this process?
Despite the tremendous impact on the economy, the privatization requires extensive changes in
legislation and requires the establishment of institutions that will make this process possible. The
privatization is a process of political basis, which changes the state’s role in the economy but also in
society as a whole and this process in Albania has been accompanied by social effects: high
unemployment rate and moderate wages, firing most unskilled and of old age employees, retraining,
etc.
The detailed and thorough analysis of privatization will be done by taking into consideration almost all
sectors of the Albanian economy and through the most successful privatizations, illustrated with
concrete and actual examples and their impact on the economy.
2
MIRËNJOHJE
Do të doja të bëja një falenderim, që në fakt është shumë pak për të gjithë personat që
Një mirënjohje të thellë do të doja të shprehja dhe për drejtuesen time të diplomës
time të diplomës dhe për të gjitha vërejtjet dhe sugjerime shumë të çmuara e
diplomës.
Falenderime pafund dhe mirënjohje për të gjithë këta persona që me kanë ndihmuar
3
PËRMBAJTJA
PARATHËNIE....................................................................................................6
KAPITULLI I
1. PRIVATIZIMI DHE ROLI I TIJ NË ZHVILLIMIN EKONOMIK
A duhet të privatizohen të gjitha pronat shtetërore...........................................9
1.1 Privatizimi në Shqipëri..............................................................................10
KAPITULLI II
2. OBJEKTIVAT, STRATEGJIA DHE KUADRI LIGJOR I
PRIVATIZIMIT
2.1 Objektivat kryesorë të proçesit të privatizimit...........................................13
2.2 Privatizimi i deritanishëm..........................................................................16
2.3 Strategjia e privatizimit..............................................................................18
2.4 Kuadri ligjor i privatizimit.........................................................................19
KAPITULLI III
3. FORMAT E PRIVATIZIMIT
3.1 Format zhveshëse nga pronësia..................................................................21
3.2 Format jo-zhveshëse nga pronësia.............................................................22
KAPITULLI IV
4. PROÇESI I PRIVATIZIMIT MASIV DHE TREGU I KAPITALEVE
4.1 Si mund të ndikojë proçesi i privatizimit në tregun e kapitaleve...............24
KAPITULLI V
5.1 PRIVATIZIMI I SEKTORËVE TË VEÇANTË TË EKONOM ISË
5.1.1 Në sektorin e telekomunikacionit..........................................................27
5.1.2 Në sektorin elektroenergjitik.................................................................28
5.1.3 Në sektorin e naftës dhe gazit...............................................................29
5.1.4 Privatizimi i Albpetrol..........................................................................29
5.1.5 Në industrinë e minierava......................................................................30
5.1.6 Në industrinë e kromit...........................................................................30
5.1.7 Në industrinë e bakrit.............................................................................31
5.1.8 Në sektorin e transportit.........................................................................31
5.1.9 Privatizimi i Albtelekom........................................................................32
5.1.10 Privatizimi i shoqërisë ARMO............................................................33
5.2 PRIVATIZIMET MË TË SUKSESSHME NDËR V ITE
5.2.1 AMC-Albanian Mobile Communication...............................................34
4
5.2.2 SEAMENT Albania sh.p.k.................................................................34
5.2.3 Vodafone Albania...............................................................................35
5.2.4 Kurum International sh.p.k.................................................................35
5.2.5 Banka Kombëtare Tregtare.................................................................35
5.2.6 Banka e Kursimeve.............................................................................35
5.2.7 Darfo Albania.....................................................................................35
5.2.8 Aeroporti Nënë Tereza.......................................................................35
5.2.9 Kazino e Tiranës.................................................................................35
5.2.10 Albtelekom......................................................................................36
5.2.11 Eagle Mobile...................................................................................36
5.2.12 ARMO sh.a....................................................................................36
KAPITULLI VI
6. 1 Përfitimet e privatizimit....................................................................36
6. 2 Privatizimi në vendin tonë a është në masën e duhur dhe a ka ndikim
pozitiv në ekonomi?..................................................................................38
KAPITULLI VII
7. LIDHJA E PRIVATIZIMIT ME KORRUPSIONIN..........................41
KAPITULLI VIII
8. A JANË TË GJITHË PRIVATIZIMET TË SUKSESSHME?..........44
KAPITULLI IX
9.1 KONKLUZIONE……………………………………………….......….47
9.2 REKOMANDIME…………………………………………………......49
BIBLIOGRAFIA…………………………………………………………….....51
5
PARATHËNIE
Por si ndikon kjo gjë në ekonominë e vendit tonë, pozitivisht apo negativisht?
Meqenëse korrupsioni buron nga sektori publik, (dmth. nga abuzimi me postin publik
apo shtetëror), reduktimi i këtij sektori automatikisht do të reduktonte edhe
korrupsionin. Sa më pak të ndërhyjë shteti në treg, sa më pak kompetenca dhe rol të
ketë ai në ekonomi, aq më pak korrupsion do të ketë. Por a ulet me të vërtetë niveli i
korrupsionit me rritjen e privatizimeve?
Sot, pas më shumë se njëzet vitesh privatizim të vazhdueshëm, mund të themi pa frikë
se diçka e tillë nuk ka ndodhur. Ka një rënie të lehtë të korrupsionit administrativ por
vihet re një rritje të korrupsionit të nivelit të lartë. Është ajo që shpesh në debatin
publik quhet privatizimi i pushtetit publik. Ky pushtet nuk përdoret më për të mirën e
publikut, por për të maksimizuar fitimet dhe pasurimin e atyre që janë në pushtet. Nga
kjo pikëpamje mund të themi pa frikë se, sa më shumë ka avancuar procesi i
privatizimit, aq më shumë është rritur edhe fenomeni i korrupsionit .
HIPOTEZA
6
ARGUMENTI
Privatizimi nuk ka ndodhur njëlloj në të gjitha vendet, çdo vend ka specifikat e tij në
këtë fushë, çdo vend ka ligjet e tij dhe aktet nënligjore për të zbatuar privatizimin që
mund të ndryshojnë nga njëri vend tek tjetri por kjo pasqyrohet në rezultate të
përbashkëta që mund të jenë rritja e efiçencës dhe produktivitetit të ndërmarrjeve
përmes privatizimit, shtimi i investimeve publike nga të ardhurat që përfitohen nga
privatizimi, etj. Privatizimi është nje proçes që lidhet ngushtë me ekonominë, dhe ka
ndikim të madh në të.
QËLLIMI
Qëllimi i këtij studimi është njohja me proçesin e privatizimit dhe ndikimet e këtij
proçesi në ekonomi.
OBJEKTIVAT
7
KAPITULLI I
8
A duhet të privatizohen të gjitha pronat shtetërore?
Nje pjesë e pronave shtetërore nuk janë për tu privatizuar ose mund të privatizohen në
kushte të veçanta. Prona shtetërore të këtyre llojeve janë:
Në kushtet aktuale të zhvillimit, social, ekonomik dhe politik, ka një numër të madh
argumentash ekonomike që favorizojnë privatizimin, ku vlen të përmendim :
9
• Superioriteti i zhvillimit ekonomik që vjen nga zbatimi i të drejtave të pronës
private
• Dalja nga proçesi i monopolizimit në sektorët e ekonomisë, gjë që është krijuar
nga aplikimi i parimeve të ekonomisë së planifikuar.
• Nxitja e konkurencës përmes zbatimit praktik të raporteve kërkesë-ofertë dhe
krijimit të kërkesave dhe ofertave private të tregut dhe aktorëve të pavarur
ekonomik.
• Mundësia më e madhe që ofrohet që ndërmarrjet me humbje të ristrukturohen
më mirë nga privatët dhe sidomos nga të huajt
• Përgjegjësitë individuale duhet të zëvëndësojnë zotëruesin indiferent kolektiv që
është tipik për vendet ishkomuniste
• Kontrolli privat i prodhimit është pranuar dhe pranohet që është më superior
ndaj kontrollit publik
Por mbi të gjitha, argumenti kryesor teorik për privatizimin është rritja e eficensës
ekonomike në zhvillimin social-ekonomik të një vendi.
Procesi i reformës ekonomike filloi në Korrik 1992, kur programi i Qeverisë u mbështet
nga marrëveshja "Stand By" me Fondin Monetar Ndërkombëtar.
10
shtetëror në sektorin jo-shtetëror. duke synuar rritjen e standartit të jetesës
nëpërmjet eleminimit të joefikasitetit të shtetit.
Në fillim të viteve '90 njësitë ekonomike që vepronin në të gjithë sektorët e ekonomisë
ishin në gjendje mjaft të vështirë:
• nën patronazhe politike që nuk lejonin një veprimtari efiçente të njësive ekonomike.
Gjendja e rëndë në këta sektorë kërkon ndërhyrje cilësore ristrukturuese, liberalizuese dhe
derregulluese, e shoqëruar më pas më atë privatizuese. Ndërhyrjet për kapitalizim kërkonin
investime në vlera të mëdha të papërballueshme, të cilat kërkonin tërheqjen e
kapitaleve të huaja apo vendase private për të riaktivizaur dhe përdorur me efektivitet
burimet natyrore dhe njerëzore të këtyre sektorëve. Industria pati pësuar rënie për shkak të
vështirësive të mëdha që hasnin fabrikat dhe uzinat në përballimin e konkurencës me
mallrat e importit si rezultat i teknologjisë së tyre të vjetëruar. Ndërmjet faktorëve të
tjerë, kostot e larta të lëndëve të para të importuara, joefikasiteti në drejtimin e
ndërmarrjeve shtetërore dhe rregullat e reja të tregut, bënë që produkti i prodhuar në
vend të ishte më i shtrenjtë se produkti i importuar. Megjithë koston e ulët të fuqisë
punëtore në krahasim me vendet e tjera, shumica e ndërmarrjeve shtetërore dështuan. Por
nga ana tjetër, gjatë privatizimit, rënia e prodhimit industrial u ngadalësua dhe duke filluar
11
që nga 1993 e në vazhdim, ky prodhim ka qenë pothuajse konstant megjithëse në një nivel
shumë të ulët (31 % në 1997 krahasuar me nivelin në 1990).
• të drejtës së pronësisë,
• të drejtës së përdorimit,
• të drejtës së zhvillimit,
Nëpërmjet transferimit të të drejtës së pronësisë (shitjes), shteti çlirohet nga të gjitha llojet e
riskut që lidhen me administrimin e ndërmarrjes apo shoqërisë, ndërsa nëpërmjet
transferimit të të drejtës së përdorimit (kontratat e manaxhimit, shërbimit,etj. ) shteti
përgjithësisht mbetet i përfshirë në monitorimin e kushteve kontratore dhe të riskut financiar
në se njësia ekonomike del me humbje. Kontratat e konçesionit, të skemave EOT (Electro-
Optics Technology); BOOT(; ROT dhe dhënia me qira apo enfiteozë janë ndër mënyrat
e përdorura gjatë privatizimit për transferimin njëkohësisht të të drejtës së përdorimit
dhe asaj të zhvillimit., të cilat përfshijnë ose jo shtetin në riskun financiar, në varësi të
kontratave specifike. Në Shqipëri transferimi i të drejtës së pronësisë është përdorur gjerësisht
në proçesin e privatizimit gjatë periudhës 1991-2000.
12
KAPITULLI II
2. OBJEKTIVAT, STRATEGJIA DHE KUADRI LIGJOR I PRIVATIZIMIT
13
c) Tërheqja e kapitaleve private të huaja në sektorët e rëndësishëm të ekonomisë
së vendit.
Gjendja e rëndë në të cilën ndodhen sektorët strategjikë dhe nevojat e zhvillimit
prioritar të tyre kërkojnë investime me vlera të mëdha, të cilat qeveria dhe sektori i
brishtë privat shqiptar nuk mund t’i siguronte. Tërheqia e kapitaleve të huaja përbën
një faktor të rëndësishëm për rritjen ekonomike. Në përzgjedhjen e investitorëve të
huaj do të jetë kërkesa per programe konkrete zhvillimi nga pala e huaj, të besueshme
dhe të mbështetura nga strukturat përkatëse financiare e bankare. Investimet e huaja
nuk presupozojnë thjesht vetëm mjetet monetare, por edhe aftësitë manaxheriale,
aksesin në tregje të huaja, aleancat strategjike në tregun botëror si dhe akseset në
tregjet financiare.
14
• Përgatitje e shpejtë e proçesit dhe tek të gjithë sektorët.
Privatizimi në Shqipëri nuk është konturuar dhe realizuar si një transferim standart i të
drejtave të pronësisë ndërmjet dy (ose më shumë) agjentëve ekonomikë të përcaktuar
mirë, por ka synuar krijimin e strukturave të të drejtave të pronësisë që nuk kanë ekzistuar
më parë. Ndërsa në vendet perëndimore, privatizimi mund të shikohet si një proçes
reformimi, në vendet lindore sikurse dhe në vendin tonë privatizimi është nje proçes
thelbësor i një transformimi sistemik të shoqërisë në tërësi. Duke e konsideruar fazën
zbatuese të proçesit të privatizimit si domosdoshmëri për zhvillimin ekonomik, në
kontekstin e objektivave kryesorë, ka synuar të jetë:
15
• demokratizimin e pronësisë,
16
miratimin e ligjit Nr. 7512 datë 10.08.1991. Procesi filloi me privatizimin e rrjetit të
tregëtisë e të shërbimeve në të gjitha rrethet e vendit, vazhdoi me privatizimin e një
pjese të ndërmarrjeve të vogla e të mesme dhe arriti deri ne fillimin e privatizimit
masiv për ndërmarrjet e mëdha. Proçesi i privatizimit u karakterizua nga këto tipare
kryesore:
Mbajtja e këtyre aksioneve nga ana e shtetit për arësye jo bindëse ekonomike, është
bërë pengesë serioze për ecuri normale të veprimtarisë ekonomike pas privatizimit.
Nga mungesa e një strategjie, rezulton që privatizimi i pronës shtetërore të jetë kryer
17
me ritme më të shpejta se sa ristrukturimi i sistemit bankar dhe zhvillimi i tregut të
kapitaleve. Kjo ka çuar në mungesën e mbështetjes për sipërmarrësit e rinj duke bërë
që sistemi financiar të mos jetë në gjendje t’i përgjigjet kërkesave në rritje të biznesit
shqiptar. Një ndikim të madh negativ në proçesin e privatizimit kanë patur problemet
në raport me ish pronarët e trojeve. Ekzistenca e Ligjit Nr. 7698, datë 15.04.1993 “
Për Kthimin dhe Kompensimin e Pronave ish Pronarëve” dhe vendimet mbi bazën e
të cilave kryhej proçesi i privatizimit si dhe veprimtaria e Komisioneve për Kthimin e
Kompensimin e pronave kanë qenë jo rrallë në kontradiktë me njëra-tjetrën.
Rregullimi i këtyre marrëdhënieve do të çlironte proçesin nga shumë kontradikta si
dhe do të ulte pakënaqësitë e grupeve që cënohen për arësye të caktuara nga të drejtat
e tyre ligjore. Copëzimi i ish ndërmarrjeve shtetërore dhe shitja e tyre pjesë-pjesë
duke plotësuar interesa të caktuara, krijoi nje numër të madh sektorësh, të cilat janë
jashtë vëmendjes së subjekteve private duke bërë që shteti të paguajë me mijëra
nënpunës e roje pa kurrëfarë interesi. Mosverifikimi i garancive financiare dhe
aftësive për menaxhim i klientëve blerës, ka bërë që jo pak njësi prodhuese të bien në
“duar” jo të sigurta dhe ish njësitë prodhuese janë ndalur, shumë janë kthyer në
magazina dhe të tjera janë në pritjë të ndonjë përdorimi. Shitja pa kushte zhvillimi, ka
bërë që të trajtohen njësoj, si objektet prodhuese ashtu dhe ato jo prodhuese duke
shkaktuar pasoja në zhvillimin e ekonomisë.
18
të ndryshëm të industrisë etj. Gjendja e rëndë në të cilën ndodhen këta sektorë dhe
nevoja e zhvillimit prioritar të këtyre sektoreve për të siguruar një rritje të shpejtë dhe
të qëndrueshme të ekonomisë së vendit shtron si domosdoshmëri kryerjen e
investimeve në vlera të mëdha. Tërheqja e kapitaleve private, të huaja e vendase për
të riaktivizuar dhe shfrytëzuar me efektivitet burimet natyrore dhe potencialin
zhvillues të këtyre sektorëve, përbën faktorin kryesor për të siguruar rritjen e
qëndrushme ekonomike. Liberalizimin e mëtejshëm dhe derregullimin e ekonomisë
në sektorët strategjikë, ku ende ruhet monopoli i shtetit, dhe zbatimi i programit të
privatizimit. Këto konsiderohen si hapa të domosdoshme për të garantuar suksesin e
programit ekonomik. Duke vlerësuar rëndësinë dhe kompleksitetin e Programit të
Privatizimit është përgatitur Strategjia e Privatizimit të Sektorëve me Rëndësi të
Veçantë, nëpërmjet së cilës iu mundësua bashkërendimi i programit të privatizimit në
të gjitha pjesët e fazat e tij, si dhe përcaktimi i objektivat kryesore, formave, metodave
e teknikat e privatizimit që do të realizonin këtë program. Programi i privatizimit i
sektorëve strategjike të vendit një instrument shumë atraktiv për tërheqjen e
kapitaleve të huaja private në Shqipëri. Për këtë qëllim ishte tepër e rëndësishme
paraqitja nga investitorët strategjikë të programeve të zhvillimit të sektorëve përkatës
në përputhje me objektivat e vendosura nga qeveria shqiptare. Projekt ligji për
Strategjinë e Privatizimit të sektorëve me rëndësi të veçantë synon të
institucionalizojë idetë kryesore të paraqitura në këtë strategji, për ti hapur rrugë
miratimit të një kuadri të plotë ligjor për privatizimin.
Proçesi i privatizimit ju hap filloi me miratim nga Kuvendi Popullor në vitin 1991 të
Ligjit nr. 7512, datë 10.08.1991. Tre kanë qenë parimet më kryesore të kuadrit ligjor:
• prona private
• iniciativa e lirë
• proçesi i privatizimit.
Në start të kësaj periudhe kritike të tranzicionit (1991), privatizimi u mendua të ishte një
mënyrë për çlirimin prej pronës shtetërore dhe prej administrimit të ndërmarrjeve
publike, sa më shpejt dhe sa më tërësisht që të ishte e mundur. Kështu që nuk u
përpunua ndonjë strategji për proçesin e privatizimit. Kryesisht për realizimin e
19
proçesit të privatizimit u miratuan akte nënligjore në nivelin e vendimeve të Këshillit të
Ministrave, të cilat u përdorën kryesisht gjatë viteve 1993-1996 për privatizimin e
ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme. Objektivi kryesor strategjik i privatizimit ishte
nxitja e rritjes, me anë të pronësisë private dhe së dyti të pronësisë në grup, duke
theksuar që shteti në këtë proges dëshiron të transferojë të drejtat e tij. Në këtë kontekst
çdo pjesë e pronës publike në Shqipëri iu nënshtrua privatizimit.
Shpejtësia
Drejtësia sociale
Transparenca
Proçesi, procedurat dhe rezultatet duhet të jenë transparente për këdo, për të shmangur
korrupsionin.
KAPITULLI III
3. FORMAT E PRIVATIZIMIT
20
drejtën e pronësisë dhe të drejtën e përdorimit e të zhvillimit. Në zgjedhjen e metodës
së privatizimit ndikojnë faktorë të ndryshëm, përfshirë këtu madhesinë e ndërmarrjes që do
të privatizohet, sikurse dhe karakteristikat e blerësve / investitorëve të mundshëm. Në
Shqipëri, ligji lejon përdorimin e të gjitha llojeve të metodave të privatizimit. Të gjitha
këto metoda, bazuar në objektet që do të privatizohen.
1) Shitja direkte
Me këtë formë "zhveshëse" shteti i shet drejtpërdrejt një ndërmarrje (ose pjesë të saj)
blerësve privatë. Shitja direkte mund të kryhet në dy mënyra:
E përbashkëta për këto skema privatizimi, është se të drejtat e pronësisë i transferohen një
grupi të caktuar, që mund të jenë drejtues apo punonjës të ish ndërmarrjes.
Në Shqipëri këto skema janë përdorur kryesisht për të privatizuar pjesë (nën-njësi)
ndërmarrjesh.
21
3)Ankandi publik
4)Likuidimi
Likuidimi është mbyllja e një kompanie dhe shitja e aktiveve të saj, përderisa ajo e ka
ndërprerë veprimtarinë e saj, shpesh për shkak të falimentimit.
5)Privatizimi masiv
6)Investitori strategjik
Kjo formë nënkupton negocime direkte midis Shtetit si pronar i përfaqësuar nga
autoriteti respektiv dhe investitorit privat që do të marrë shumicën e aksioneve që i
garantojnë drejtimin e ndërmarrjes. Investitori Strategjik shihet shpesh si parakusht për të
siguruar teknologji dhe mjete financiare në dispozicion të ndërmarrjes së privatizuar.
Instrumenti për zbatimin e kësaj metode është ankandi i hapur ose tender.
Format "jo-zhveshëse" mund të jenë një hap i ndërmjetëm drejt privatizimit (shitjes), duke
treguar aftësinë e ndërmarrjes që do të shitet për të mbijetuar në treg. Shteti mbetet pronar
dhe transferohen në sektorin privat vetëm të drejtat e përdorimit dhe / ose të drejtat e
zhvillimit, ndoshta së bashku me një farë risku financiar.
1)Transformimi
22
2)Ristrukturimi
3)Dhënia me qira
Dhënia me qira është një marrëveshje kontraktuale me anë të së cilës pronari shtet i një
aktivi (i cili ka humbur objektin e tregut) i jep një subjekti tjetër të drejtën e përdorimit dhe
zhvillimit të aktivit dhe të perfitimit prej tij, për një periudhë të caktuar kohe, në këmbim të
pagesës së një tarife.
• marrëveshje kontraktore
• marrëveshje me kapital.
Në fillim kjo formë u mendua të përdorej gjerësisht, por për shkak të mungesës së
mjeteve financiare dhe tregut të NSH, por rezultoi me një dështim total në shumicën e rasteve.
5)Kontrata shërbimi
Sipas metodës së kontraktimit një autoritet publik nënkontrakton një firmë private për
të kryer disa shërbime specifike në emër të një enti publik. Kjo metodë në Shqipëri filloi të
aplikohej vonë dhe vetëm për disa shërbime sociale si grumbullimi i mbeturinave publike,
riparimi dhe pastrimi i rrugëve.
23
KAPITULLI IV
4. PROÇESI I PRIVATIZIMIT MASIV DHE TREGU I KAPITALEVE
Së pari: Kjo mund të bëhet nëpërmjet hartimit të një skeme të privatizimit, ku ofertat
publike të luajnë rol kryesor;
24
transferimin e kompanive drejt sektorit privat, por ajo mund te shkaktojë humbjen e
një mekanizmi bazë për ristrukturimin dhe drejtimin drejt tregut të këtyre kompanive.
Praktika ka treguar se në vendet ku është ndjekur një program i privatizimit masiv
nëpërmjet Bonove të Privatizimit, fondet e investimit mund të luajnë rolin kryesor në
zhvillimin e tregjeve të kapitaleve si dhe ne proçesin e mbikqyrjes dhe kontrollit të
shoqërive (ndërmarrjeve). Këto Fonde duhet të inkurajohen që të përdorin fuqinë e
tyre votuese, ( e përcaktuar kjo nga pjesmarrja që i lejohet atyre bazuar në ligj), që të
përmirësojnë drejtimin e këtyre ndërmarrjeve dhe të ushtrojnë forcën e tyre për të
realizuar proçesin e ristrukturimit. Ato duhet të marrin pjesë aktive në asistimin e
këtyre kompanive për të përmirësuar aktivitetin e tyre. Ato duhet të mundohen që të
forcojnë pozitën e këtyre kompanive në treg, të fusin teknologji të re, të përgatisin
programe konkrete në fushën ekonomike, të marketingut dhe atë financiare, etj.
Fondet e investimeve mund të lehtësojnë funksionimin e tregjeve të kapitaleve.
Fondet mund të ndihmojnë zhvillimin e tregut të kapitaleve në tre drejtime: Së pari:
Ato ndihmojnë investirorët të zotërojnë pjesë të një portofoli të diversifikuar dhe me
risk të ulët dhe kështu inkurajojnë publikun që të investojë në aksione. Së dyti: Ato e
bëjnë tregun e kapitaleve me eficient. (Një treg kapitalesh është më eficient nëse
çmimi i aksioneve reflekton të gjithë informacionin e nevojshëm në lidhje me
produktivitetin e pritshëm të tyre). Fondet e investimeve kanë mundësi më të mira që
të sigurojnë informacionin e nevojshëm rreth perspektivave të ndërmarrjeve. Kështu
ato do të tentojnë të blejnë ndërmarrjet e nënvlerësuara dhe të shesin ato të
mbivlerësuara dhe do të sjellin çmimin e aksioneve në treg më në përputhje me
perspektivat e këtyre kompanive, duke krijuar kështu një treg me eficient. Fondet që
janë aksioner kryesor në kompani të ndryshme e kanë më të lehtë të monitorojnë,
mbikqyrin apo të ndërhyjnë në sjelljen e drejtuesve. Investitorët e vegjël nuk jane as
të aftë dhe as nuk kanë deshirën që të harxhojnë kohën dhe përpjekjet e tyre për të
kryer këtë funksion. Por është e rëndësishme të theksohet që këto fonde nuk duhet që
të përqëndrojnë aksionet e tyre në një industri të vetme apo në një treg të vetëm.
Pikërisht në këtë drejtim dhe në shumë çështje të tjera synon drafti i ri për Ligjin mbi
Fondet Kolektive, që po përgatitet nga Komisioni i Letrave me Vlerë me mbështetjen
dhe asistencën aktive të këshilltarëve të organizatës “Know-How” Fund. Të gjitha
këto duhen konsideruar si faktorë të rëndësishëm në skemat e privatizimit, në metodat
dhe instrumentat për realizimin e tij. Si për privatizimin masiv dhe në mënyrë te
veçantë për sektorët strategjike, përfshirja e tregjeve të kapitaleve si një hallkë e
25
rëndësishme e këtij proçesi do të krijonte një cikël të plotë të tij dhe do të hapte
mundësi për zhvillim të mëtejshëm të këtyre kapitaleve. Funksionimi i ndërmjetësve
financiarë , përdorimi i bursave fillimisht si instrumenta të ketij proçesi krijon edhe
një sërë avantazhesh të tjera si në drejtim të percaktimit të vlerës së tregut, të
prezantimit të elemenetëve të lojës së tregut si dhe në stimulimin e pjesmarrjes së
investitorëve të huaj - kaq vendimtare për kushtet aktuale të ekonomisë sonë.
KAPITULLI V
5.1 PRIVATIZIMI I SEKTORËVE ME RËNDËSI TË VEÇANTË
EKONOMIKE
Aspekte të përgjithshme.
26
Në këtë proçes reformimi, ristrukturimi dhe privatizimi, për çdo sektor në veçanti,
vlen të theksohet kontributi i asistencës së huaj teknike dhe pjesëmarrja e donatorëve
të ndryshëm në financimin e projekteve të ndryshëm në përgatitjet për privatizimin e
sektorëve strategjikë. Në zbatim të strategjisë së përgjithshme të privatizimit, duke u
mbështetur në analizën e të gjithë këtyre problemeve dhe faktorëve, qëndron një
orientim logjik që shteti synon përfundimisht, nëpërmjet proçesit të privatizimit,
transferimin e të drejtave te tij (të përdorimit, të zhvillimit dhe të pronësisë) tek
privatet dhe marrjen përsipër të funksioneve “themelore” qeverisëse, që garantojnë:
• sigurimin publik
• ligjin dhe rendin, nëpërmjet një kuadri ligjor të përshtatshëm dhe të mjaftueshëm
• të drejtat njerëzore
• stabilitet ekonomik dhe politik
Proçesi i privatizimit.
27
përmirësimin e menaxhimit dhe rritjen e vlerës së aksionit të kompanisë. Aktualisht
është finalizuar proçesi i privatizimit të ALBTELECOMIT nga një kompani turke.
Vlera që përfitoji shteti ynë nga ky privatizim është 120 milionë Euro.
- E para: Prodhim
- E dyta: Transmetim
- E treta: Shpërndarje
28
5.1.3 Në sektorin e naftës dhe gazit
Aktiviteti në fushën e naftës dhe të gazit ka qenë ushtruar nga Albpetrol sh.a. që
përfshinte kërkim-nxjerrjen, përpunim-marketingun dhe disa filiale të shërbimeve
speciale. Situata financiare e rënduar, teknologjia e vjetëruar, ambjenti i një
konkurence jo legale në marketing si dhe pamundësia për shitblerjen e aksioneve në
tregjet financiare brenda dhe jashtë vendit e kishin futur Albpetrolin në një krizë të
thellë nga viti në vit duke vështirësuar edhe shanset për privatizim. Në këto kushte
proçesit të privatizimit i parapriu një proçes ristrukturimi organizativ dhe operacional,
me ndarjen dhe krijimin e 4 shoqërive:
- APC (Albanian Petroleum Corporation) sh.a., si shoqeri holdingu, aksionet e
secilës i janë transferuar shoqërive të kontrolluara,
Për "Servcom" Sha Fier. Në zbatim të akteve ligjore dhe nënligjore ka filluar
ristrukturimi i mëtejshëm i shoqërisë, organizativ, operacional dhe i burimeve
njerëzore. Proçesi i privatizimit parashikohet të përfundojë brenda vitit 2008. Për
"Armo" dhe “Albpetrol” Sha Fier: Aktualisht është realizuar ristrukturimi organizativ
dhe operacional duke shkëputur nga sektori strategjik njësitë e panevojshme për
objektet e këtyre shoqërive gjatë ristrukturimit të tyre dhe është në përfundim puna
për përgatitjen e dosjeve të privatizimit (Memorandumeve Informative) të këtyre
njësive. Privatizimi do të realizohet në bashkëpunim me konsulentin ndërkombëtar.
29
Opinioni publik nuk duhet ta neglizhojë operacionin e privatizimit të Albpetrolit ku
shqiptarët humbasin më shumë se ç’mund të fitojnë nga çmimi i ulët i shitjes dhe nga
renta simbolike. Të paktën opinioni publik të ushtrojë presion me përfaqësuesit e tij,
që shteti shqiptar të qëndrojë i pranishëm në kapitalin e Albpetrolit qoftë dhe me një
pakicë aksionesh. Shteti perëndimor është pothuajse i pranishëm në kapitalin e
ndërmarrjeve të mëdha strategjike, jo vetëm në hidrokarbure, por dhe në industritë
automobile, aero-nautike e deri tek bankat siç u pa pas krizës së fundit financiare.
Prania e shtetit shqiptar në kapitalin e Albpetrolit na duket vitale, të paktën sa për të
qenë i pranishëm në mbledhjet e bordit drejtues të kompanisë së ardhshme, në mënyrë
që të jetë vazhdimisht në dijeni « nga brenda » se çfarë « i punohet » nëntokes
shqiptarë, naftëtareve shqiptarë, ekologjisë shqiptare. Nëse shteti shqiptar nuk e ka
këtë merak, atëherë t’u lërë të paktën një grusht të vogël aksionesh atyre naftëtatarëve
më të vjetër, karriera e të cilëve është mpleksur përjetësisht me naftën dhe bitumin e
zi. Ata meritojnë më shumë se një vit rroge e më pas të hidhen në rrugë. Albpetroli u
takon atyre me shumë se kujtdo shqiptari tjetër. T’u lihet një minimum kapitali, nuk
është veçse drejtësi ! Privatizimi 100% i naftës dhe gazit shqiptar është një verbëri
kombëtare, për të mos thënë një fjalë tjetër. Ka ardhur momenti që pasuria kombëtare
virtuale të zëvendësohet nga ajo reale. Po nuk e bëri shteti, kush do ta besojë se do ta
bëjë, privati?
Në këtë sektor kryejnë aktivitetin e tyre shoqëritë aksionere: Albkrom sh.a., Albbaker
sh.a. dhe disa miniera të tjera si ato të qymyrgurit, të hekurnikelit, të nikelsilikatit, të
boksiteve, etj. Për zhvillimin e këtij sektori me interes te veçantë duken format e
transferimit të së drejtës për shfrytëzim dhe të së drejtës për zhvillim, duke përdorur
të gjitha format e mundshme për të tërhequr kapitale të huaja, si projektet me
vetëfinancim dhe format e ndryshme konçesionare. Në sektorin minerar privatizimi
do të synonte riaktivizimin e industrisë minerare dhe rritjen e efektivitetit të saj për të
siguruar një shfrytëzim më intensiv të këtyre pasurive nëntokësore.
Industria e kromit përbëhet nga prodhimi, pasurimi, shkrirja e kromit dhe marketingu.
Kjo industri përfaqësohet nga Albkromi SH.A.. Pas vitit 1990 prodhimi i kromit ka
30
rënë ndjeshëm, nga mbi 1 milion tonë në vit në 0.24 milionë tonë. Në këto kushte
situata ekonomiko-financiare dhe teknike paraqitej e rënduar.
Për "Albkrom" Sha: Privatizimi i Albkromit është realizuar në bazë të një programi të
detajuar fillimisht me ristrukturimin dhe në vazhdimësi me privatizimin e aseteve të
atyre sektoreve që me VKM janë hequr nga sektori strategjik. Po punohet për
përshpejtimin e këtij proçesi.
Për të gjithë ata sektorë të "Albbaker" që me VKM janë hequr nga sektori strategjik,
janë nxjerrë Urdhërat e Ministrit për miratim privatizimi dhe po punohet për
përgatitjen e dosjeve të privatizimit.
31
Aeroportin e Rinasit mund të gjejmë një terminal pasagjerësh mjaft bashkohor dhe
modern. Në sektorin e Porteve përfshihen portet e Durrësit, Vlorës, Shëngjinit dhe
Sarandës, ku kryejnë aktivitetin e tyre ndërmarrjet e shërbimeve portuale, Rregjistri
Detar dhe ndërmarrja e Kontrollit të Mjeteve Detare. Deri tani proçesi i privatizimit
është shtrirë në aktivitetet ndihmëse dhe të shërbimit. Proçesi i privatizimit të Portit të
Durrësit do të kalojë këto stade:
• Transformimi në shoqëri anonime, i cili u realizua gjatë vitit 1999.
• Privatizimi i infrastrukturës ndihmëse.
• Zbatimi i projektit të ristrukturimit të Portit Durrës sipas Masterplanit të
miratuar.
Proçesi i ristrukturimi të portit të Durrësit ka përfunduar tashmë dhe para
disa muajsh u inagurua dhe terminali i ri i pasagjerëve në portin e Durrësit.
Proçesi i mëtejshëm i privatizimit të këtij porti do të përfshijë kthimin e
portit në port veglash, ku të gjitha shërbimet do të jenë private dhe
Autoriteti Portual do të luajë rolin e një Enti Rregullator.
Metodat e privatizimit do të jenë transferimi i së drejtës së përdorimit e zhvillimit. Për
Autoritetin Portual Sh.A. Durrës, me asistencë të kompanisë ndërkombëtare HPC
Hamburg, do të fillojë zbatimi i programit të privatizimit të përpunuar në
bashkëpunim me Projektin e Bankës Botërore, me kontrata konçensionare të
terminaleve të trageteve, konteinerëve, drithrave etj. E njëjta proçedurë po zbatohet
edhe në portet e tjera.
32
telefonik, “Eagle Mobile”. Kështu me nënshkrimin e kontratës, turqit e “Turk
Telekom“ dhe “Cailik Energi“, përfshihet edhe hedhja më në fund në treg dhe vënia
në funksionin e “Eagle Mobile”-it, leje e cila me çmimin e tregut kushton të paktën
25-30 milionë euro. “Eagle Mobile” ka filluar transmetimin e sinjalit qe me 1 mars
2008.
Vazhdimi i proçesit të privatizimit, në kuadër të Strategjisë së Privatizimit në vitin
2007 u synua rritja e efektivitetit të tij në dobi të rritjes ekonomike si dhe përsosja
gjithnjë e më tepër të proçedurave dhe teknikave përkatëse duke i dhënë gjithnjë
përparësi ligjit për kthimin dhe kompesimin e pronës.
Praktika e mëparshme në procedurat e privatizimit ka treguar se disa hallka në të cilat
kalon ky proçes sjellin pengesa dhe vështirësi të panevojshme. Me miratimin e
paketës së re ligjore në Tetor 2006 u rihap proçesi i privatizimit dhe METE filloi
procedurat përkatëse të cilat vazhduan edhe gjatë vitit 2007 dhe 2008. Kryesisht
procedurat nisën për kerkesat e pronarëve të truallit.
Në zbatim të VKM nr. 29, datë 24.01.2007 “Për ristrukturimin për efekt privatizimi të
shoqërisë “ARMO”, gjatë vitit 2007 kanë vazhduar procedurat për ndarjen nga Armo
të aseteve dhe llogarive financiare për aktivitetin e tregtimit me pakicë, si edhe
proçesi i përgatitjes për privatizim i pikave të tregtimit me pakicë.
Për privatizimin e aktiviteteve të rafinimit dhe tregtimit me shumicë, gjatë vitit 2007 u
realizuan procedurat e tenderit për zgjedhjen e kompanisë, në përfundim të të cilave
është përzgjedhur si kompani konsulente që do të asistojë këtë proçes, kompania
amerikane Patton Boggs.
33
Për vitin 2008 është programuar realizimi i proçesit të privatizimit nëpërmjet
procedurave të tenderit ndërkombëtar. Për këtë qëllim u përgatit dhe është miratuar
VKM Nr. 82, datë 03.02.2008 “Për miratimin e instruksioneve për paraqitjen, hapjen
dhe vleresimin e ofertave për privatizimin e ARMO sh.a.", i amenduar me VKM Nr.
133, datë 15.02.2008.
5.2.2 SEAMENT Albania sh.p.k. : Në mars të vitit 1997 kompania Albania Cement
sh.p.k bleu 70% të aksioneve të Fabrikës së Cimentos në Fushë Krujë dhe në fund të
vitit1999 bleu një pjesë të aksioneve të fabrikës së cimentos në Elbasan. Në korrik të
vitit 2000 këto fabrika u privatizuan dhe gjatë këtyre viteve ato janë rinovuar me një
teknologji bashkëkohore duke rritur dhe kapacitetin e prodhimit.
34
5.2.3 VODAFONE Albania : Tenderi për operatorin e dytë të telefonisë lëvizëse
është lëshuar në shtator të vitit 2000. Në shkurt të vitit 2001 u zgjodh si fitues një
konsorcium Vodafone UK me 51% të aksioneve dhe Panafon Greqi me 49%, duke
ofruar 38,1 milion USD. Rrjeti Vodafone mbulon rreth 75% të territorrit dhe 85% të
popullsisë. Gjatë këtyre vitetve kjo kompani ka investuar rreth 300 milion Euro.
5.2.4 Kurum International Sh.p.k: Është një firmë turke e cila operon në industrinë
metalurgjike. Kjo kompani operon në Turqi dhe Kosovë. Ajo numëron rreth 530 të
punësuar. Për momentin Kurum International prodhon vetëm për tregun shqiptar, por
projektet e së ardhmes përfshijnë mundësinë e eksporteve që nënkupton rritjen e
prodhimit nga kjo kompani.
5.2.5 Banka Kombëtare Tregtare: përfundoi privatizimin në tetor të vitit 2000. Ajo
iu shit një konsorciumi me investitorë si Kentbank Turqi, IFC, BERZH për një vlerë
prej 10 milion USD. Kjo bankë është rritur duke numëruar 40 degë dhe agjenci në 30
qytete.
5.2.6 Banka e Kursimeve: Viti 2003 ishte një vit sukseshem për IHD-të në Shqipëri.
Arritja me e madhe këtë vit ishte privatizimi i BK-se nga banka austriake, Raiffeisen
Bank me një ofertë prej 126 milionë USD. Kjo bankë ka hyrë fuqishëm ne tregun
financiar duke rritur konkurencën, duke shtuar numrin e shërbimeve dhe duke u
shtrirë gjerësisht në Shqipëri.
5.2.7 Darfo Albania: Prodhimi i ferrokromit është marrë me koncesion për një
periudhë 30 vjecare nga një kompani italiane.
5.2.8 Aeroporti "Nënë Tereza": është dhënë me koncension për një periudhë 20
vjecare konsorciumit “Airport Partners”. Nëshkrimi i kontratës me gjigandin
amerikan Lockheed-Martin për një investim prej 32 milion USD për instalimin e
sistemit të kontrollit të trafikut ajror u arrit gjatë vitit 2004.
35
merr pjesë me 49% të aksioneve. Në total pjesa greke arrin ne 51% dhe 49%
zotërohet nga partnerë shqiptarë. Ky investim arriti në 10 milionë USD.
5.2.10 Albtelekom është kompania e vetme e telefonise fikse në Shqipëri. Ajo operon
në treg në kushte monopoli. Privatizimi i Albtelekom u bë me tender të hapur ku
shprehën interesin 11 kompani por vetëm 4 prej tyre tërhoqën dokumentacionin dhe
vetëm një u paraqit ditën e tenderit. Në bazë të ligjit i cili e lejon privatizimin dhe me
një ofertë të vetme Albtelekom u privatizua nga konsortiumi i kompanive turke
“Calik Enerji Telekomunikacion” dhe “Turk Telekom” për vleren 120 milion euro.
5.2.11 Eagle Mobile Po me një shitje të vetme u privatizua dhe licenca e tretë për
telefoninë celulare e cila ishte pjesë e paketës së privatizimit të
Albtelekom.Kompanitë Turke tashmë zotërojnë 13.224.000 aksione te zakonshme të
shoqërisë, që përbëjnë 76% të vlerës së kapitalit të saj aksionar si dhe kanë të drejtën
të kërkojnë korrigjime në çmimin që pritet te paguajnë.
Refinery Associates of Teksas dha oferten 125 milion Euro, Vitol, Euroil sha ofroi 97
milion Euro dhe Petrofac Energy Developements International Limited ofroi 29.1
milion Euro.
KAPITULLI VI
36
për individin që mund të bëhet investitor ose aksioner në ish ndërmarrjet shtetërore
dhe në sektorët strategjikë. Pra, nga ky proçes përfitojnë jo vetëm ndërmarrjet por edhe
publiku i gjerë. Ndër përftimet kryesore mund të përmendim:
A) Përfitimet mikroekonomike
Privatizimi sjell disa përftime për ndërmarrjet shtetërore:
Rritje të investimeve.
Rritje të efiçencës/ulje të kostos
Forma e re e menaxhimit.
Teknologji dhe trainim.
B) Përftimet makroekonomike.
Përfitim nga privatizimi ka jo vetëm sektori privat por dhe ekonomia e vendit në
tërësi. Reformat e ekonomisë së tregut fillimisht për afate të shkurtra mund të
destabilizojnë ekonominë duke e bërë programin e privatizimit më të vështirë. Rënia e
prodhimit dhe rritja e papunësisë shpesh krijojnë probleme politike. Qeveria duhet të
bëjë përpjekje që të arrije të krijojë mbështetjen e popullsisë për këtë proces dhe për
reformën në përgjithësi. Pavarësisht nga vështirësitë, privatizimi si një hap kryesor
sjell përftime makroekonomike të tilla si:
Rritje të konkurencës.
Stabilitet fiskal.
Zhvillimi i tregut të kapitalit.
Tërheqja e investimeve të huaja.
C) Përftimet për investitorët e huaj
Privatizimi sjell përftime për investitorët e huaj sepse shumë vende e nxisin
pjesëmarrjen e tyre në këtë proçes. Pavarsisht nga kjo, të huajt përpara se të
investojnë vlerësojnë edhe shumë faktorë të tjerë duke përfshirë këtu edhe klimën
politiko-ekonomike. Faktorët kryesorë që shërbejnë për të rritur invetimet e huaja
janë:
Tregje të reja.
Risku i ulët.
Barrierat e vogla për hyrje.
D) Përfitimi i konsumatorëve
Konsumatori përfiton nga privatizimi i ndërmarrjeve shtetërore sidomos nga arritja
nga konkurenca e ndërmarrjeve pas privatizimit e një niveli prodhimi dhe shërbimi
37
me cilësi më të mirë dhe me kosto më të ulët.
• Me privatizimin masiv ende në një etapë fillestare, privatizimi i suksesshëm i disa
ndërmarrjeve të mëdha nga investitorë strategjikë duhet të rrisë kredibilitetin e
programit të privatizimit dhe të demonstrojë potencialin për biznesin.
• Pavarësisht nga përmirësimet e klimës së sotme të investimeve, ndërmarrjet
vazhdojnë të përballojnë pengesa kryesore, kryesisht konkurencën e pandershme
nga ekonomia informale. Ligji efektiv do të bëjë që më shumë ndërmarrje të
kalojnë në sektorin formal.
• Privatizimi i bankës shtetërore dominuese, Banka e Kursimeve, duhet të shpjerë
fuqishëm drejt forcimit të kreditimit të ndërmarrjeve dhe të kompletojë proçesin e
shitjes së bankave shtetërore.
6.2 Privatizimi në vendin tonë a është në masën e duhur dhe a ka ndikim pozitiv
në ekonomi?
Dekadën e fundit Shqipëria është bërë pjesë e një harku të gjerë privatizimesh. Shumë
institucione, kompani, shoqëri, miniera tanimë si përkasin shtetit, janë kthyer në prona
private.
Por si ndikon kjo gjë në ekonominë e vendit tonë, pozitivisht apo negativisht?
Privatizimi i pronës shtetërore ka kaluar në disa faza dhe sipas kohës dhe llojit të
fazës ka pasur disa veçori të vetat. Në fillimet e privatizimit ka mbizotëruar
militantizmi e politizimi nga njëra anë, dhe mungesa e profesionalizmit në anën tjetër.
Duke u shpallur si një proçes tërësisht politik në nisje të proçesit të privatizimit u
imponuan ritme të shpejta pa studiuar fare rrethanat, kushtet, llojin e pronës,
mundësitë e mbijetesës së disa degëve të ekonomisë deri në privatizim etj. Pa bërë
ndonjë dallim për sektorë të ish-ekonomisë shtetërore që mund t'i përshtateshin
rregullave të ekonomisë së tregut dhe të ruanin një nivel prodhimi të të mirave
materiale si në bujqësi, blegtori, agropërpunim, industri e lehtë, ushqimore, pse jo
edhe industrisë nxjerrëse e përpunuese të mineraleve dhe asaj mekanike; natyrisht
përmes një reformimi gradual të pronësisë e të marrëdhënive mbi kushtet e reja,
gjithçka u përfshi në aksionin e falimetim-copëtim-privatizimit.
38
Kjo bëri që tek ne të shkatërrohej baza dhe tradita e prodhimit, tregu u dominua
tërësisht nga importet dhe shoqëria jone u kthye në një shoqëri specifike, që të
ardhurat i siguronte përmes donacioneve, emigrimit, qarkullimit të parave nga trafiku
i gjithanshëm. Duke shkatërruar forcat dhe mjetet e prodhimit, në vend që t'i
reformonim ato, krijuam modelin e një shteti e të një shoqërie ku kosumohej gjithçka
dhe nuk prodhohej asgjë dhe pasojat e këtij modeli ndikuan dukshëm në ekonominë e
sotme. Në mesin e viteve ’80, u ndërtuan një numër fabrikash në industrinë
ushqimore, që përfaqësonin një teknologji të kohës, mirëpo ato humbën dhe ne sot
importojmë të gjithë gamën e ushqimeve. Në ish-Kombinatin Metalurgjik u ndërtua
Uzina e Nikel-Kobaltit, teknologjia e së cilës ishtë blerë në Gjermaninë Perëndimore.
Kjo uzinë po të mos ishte shkatërruar sot mund të siguronte një eksport të rendit 200
milionë euro në vit. Efektet e tyre në bilancin eksport-import do të ishin mjaft të
mëdha, aq sa ne nuk do të kishim këtë bilanc kaq negativ, por mbase edhe një nivel të
barazuar. Ndërkohë po t'i hedhësh një sy të ardhurave në buxhetin e shtetit ato
sigurohen kryesisht nga ushtrimi i taksave dhe tvsh-së mbi mallrat e importuara dhe jo
mbi prodhimin vendas.
Efekti i mungesës së prodhimit krijon efekte zinxhir, si fjala vjen kreditimi i bankave
është fokusuar vetëm në kreditë për individë dhe në sektorin e ndërtimit, sepse nuk ka
ku të japë kredi për zhvillim apo për të stimuluar prodhimin vendas.
Por pamja e sotme nuk është ajo që pritej. E vërteta është se investimet u rritën
ndjeshëm, u krijuan disa shoqëri në sektorët e ndryshëm të ekonomisë dhe u
liberalizua tregu, por efektet pozitive ndaj konsumatorit nuk janë provuar ende
realisht. Tek në jane katër kompani celulare që operojnë në treg, por çmimet janë nga
më të larta krahasuar me rajonin apo Europën.
39
Është një numër i madh bankash private e me larmi origjine të kapitalit që operojnë në
tregun tonë, por shërbimi dhe tarifat e shërbimit vlejnë për të dëshiruar krahasuar me
vendet e tjera.
Në ditët e sotme privatizimi po shërben edhe si një mjet nga politikanët për të rritur
popullaritetin e tyre përpara popullit.
Viti 2000 ishte një vit i vështirë për buxhetin, pasi të ardhurat totale të tij ishin më të
ulëta edhe sesa shpenzimet korrente. Kjo do të thotë se jo vetëm investimet janë
financuar nga borxhi dhe privatizimet, por edhe një pjesë e shpenzime korrente.
Gjithsesi, ky vit shënon gjithashtu edhe privatizimin e parë të rëndësishëm në vend,
atë të Bankës Kombëtare Tregtare. Ne kete vit te ardhurat nga privatizimet ishin 8.9
miliard leke.
Në vitin 2001, privatizimet u rritën me 43% , ndërkohë që dy vitet pasues patën një
mesatare shumë të ulët.
Viti 2004 shfaqi sërisht të ardhura të larta nga privatizimet. Përvec të tjerave, 2004-a
lidhet edhe me privatizimi i ish-Bankës së Kursimeve, e cila mundësoi reduktimin e
borxhit publik.
Në vitet 2005 dhe 2006 procesi ndaloi, ndërkohë që vetëm në vitin 2007 u realizua
privatizimi i shoqërisë Albtelekom.Viti 2008 u pasua me një rënie 58% të të
ardhurave të privatizimit.
40
zgjedhor. “Interesant është viti 2010, në të cilin u fol gjatë për privatizimin e godinës
së ish-Hotel Dajtit nga Banka e Shqipërisë për shumën 30 milionë euro.
Të ardhurat nga privatizimi janë një formë huamarrjeje për ekonominë kombëtare pasi
privatizuesit do ta rikuperojnë investimin përmes transferimit të fitimeve jashtë
vendit. Dhe në rastin e Shqipërisë, fitimet e transferuara jashtë vendit kapërcejnë
shumëfish paratë e shpenzuara për blerjen e pronave publike.
KAPITULLI VII
41
për të maksimizuar fitimet dhe pasurimin e atyre që janë në pushtet. Nga kjo
pikëpamje mund të themi pa frikë se, sa më shumë ka avancuar procesi i privatizimit,
aq më shumë është rritur edhe fenomeni i korrupsionit si kapje e shtetit. Në këtë
aspekt, teoria e antikorrupsionit ka prodhuar efektin e kundërt të asaj që parashikohej,
42
pjesërisht edhe paradoksin e denoncimit të korrupsionit të zyrtarëve apo politikanëve
të lartë.Nga njëra anë, pothuajse të gjithë e denoncojnë korruptimin e tyre. Nga ana
tjetër, një politikan apo funksionar i lartë me stil të ulët jetese shikohet shpesh me
përbuzje. Arsyeja pse tundimi për tu korruptuar kthehet në realitet na sjell tek arsyeja
e tretë, që shpjegon rritjen e korrupsionit si pasojë e procesit të privatizimit. Interesi
personal, si përcaktuesi themelor i sjelljes së funksionarit publik. Sot funksionari
publik, sidomos në nivelet e larta, gjithnjë e më shpesh motivohet tërësisht nga
interesi personal, që në shumicën e rasteve do të thotë maksimizimi i të ardhurave
financiare. Që interesi personal ka qenë faktor i rëndësishëm edhe gjatë komunizmit
nuk ka dyshim, pavarësisht se publikisht ai denoncohej shpesh. Të ndjekësh interesin
tënd personal jo vetëm që nuk është gabim, jo vetëm që është pjesë e natyrës
njerëzore, por është mirë edhe për shoqërinë në përgjithësi. Kështu, modeli i sjelljes
që dominon tregun, maksimizimi i fitimit apo i interesit personal, iu vesh edhe
sektorit publik. Për pasojë, zyrtari publik sillet si biznesmeni në treg. Ai e trajton
postin publik si pronë private, nëpërmjet të cilës ai ose ajo synon maksimizimin e
fitimit personal dhe jo realizimin e interesit përgjithshëm. Arsyeja e katërt dhe e
fundit. Humbja e interesit të përgjithshëm si objektiv orientues i politikëbërjes.
Arsyeja se përse funksionari publik e ka të lehtë të korruptohet nuk është vetëm
shtysa për përfitim personal, por edhe sepse interesi i përgjithshëm është pothuajse
inekzistent në politikëbërje.Filozofia aktuale qeverisëse bazohet në idenë se nuk ka
një interes të përgjithshëm publik, por një mori interesash, që në përplasje me njëri-
tjetrin, prodhojnë një rezultante që duhet ndjekur nga qeveria.
43
KAPITULLI VIII
44
objektivave nga ana e saj si dhe shërbimin e dobët ndaj klientit. Një ndër pikat
kryesore të paaftësisë së CEZ citohet në nivelin e humbjeve të saj, të cilat ndikojnë
edhe në mos uljen e çmimit të energjisë elektrike tek klientët. ERE ka cituar në raport
se eficencë e ulët në konsumin e energjisë elektrike vjen si pasojë e një menaxhimi
ende cilësisht të pamjaftueshme të sektorit të shpërndarjes nga ana e CEZ
Shpërndarje.Gjithashtu, ajo ka theksuar se privatizimi i operatorit të Sistemit të
Shpërndarjes nuk ka reflektuar akoma ndonjë kthesë të ndjeshme në mirëmenaxhim.
Burime zyrtare të ERE bënë të ditur se është detyrë themelore e CEZ Shpërndarje që
të reflektojë thellë në përmirësimin e menaxhimit të shoqërisë dhe të realizojë sa më
shpejt kthesën pozitive të shumëpritur nga konsumatori shqiptar. Me anë të një
vendimi të ERE, CEZ Shpërndarje duhet të ulë humbjet në rrjet.
45
konsumuar, nuk ka qenë korrekt nga ana e CEZ shpërndarje. Në muajt nëntor dhe
dhjetor u shënuan rreth 20 mijë fatura të lëshuara arbitrarisht në kundërshtim me ligjin
dhe kodin e matjes, nëpërmjet të cilave konsumatorët familjarë penalizoheshin me 4
000 këh energji elektrike, ndërsa ato jo familjare me 20 mijë kah nëpërmjet
emërtimeve “dëm ekonomik” dhe “energji e pamatur”.
46
KAPITULLI IX
9. KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME
9.1 KONKLUZIONE
1. Problemi i strategjisë së re të privatizimit qëndron në mënyrën e hartimit, por më
tepër në mënyrën e zbatimit.
10. Humbje dhe subvencione. Këto ndërmarrje bazohen shpesh mbi subvencione që
do të thotë shpërdorim të rezervave shtetërore duke sjellë defiçit të buxhetit shtetëror
dhe duke punuar dhe me humbje.
47
11. Nivel artificial të çmimeve. Në ekonominë e planifikuar shteti vendos çmimet, pa
i lejuar tregun të vendosë për to.
16. Një ambient stabël makroekonomik nxit investimet, sidomos investimet e huaja
duke sjellë përfitime që janë të rëndësishme për rritjen e ardhshme ekonomike.
18. Llogaritja e vlerës se pasurisë kombëtare që do të privatizohej, ishte një ndër pikat
më të dobëta të programit të privatizimit.
19. Kalimi i pronës tek punonjësit është një nga metodat relativisht më të pastra që
përfshin më pak mundësi korupsioni.
21. Roli kryesor i qeverisë është të krijojë rregullat e lojës dhe t’i zbatoj ato njëlloj për
të gjithë.
48
23. Privatizimi në Shqipëri është shoqëruar dhe me pasoja sociale si: papunësi e lartë
dhe paga më të moderuara, pushime dhe largime nga puna për punonjësit më të vjetër
në moshë dhe të pa kualifikuar, rikualifikime etj.
27. Privatizimi është një proçes bazë politik, që ndryshon rolin e shtetit në ekonomi
por dhe shoqërinë në tërësi.
9.2 REKOMANDIME
1. Vetëm nëpërmjet një proçesi efektiv mund të krijohet klima e favorshme e mjedisit
që nevojitet për tërheqjen e investimeve të huaja. Strategjia duhet të zhvillohet në
afate kohore të përshtashme dhe duhet të ndiqet nga post-programe të cilat duke
ndërvepruar së bashku do të çojnë në një proçes efektiv dhe në krijimin e një klime të
favorshme për investimet e huaja.
49
5. Të eleminohen sa të jetë e mundur monopolet shtetërore në ato fusha që të jetë e
mundur dhe të hiqen barrierat dhe tarifat e larta në mënyrë që të lulezojë biznesi por
edhe efektiviteti i kompanive publike si rezultat i presionit qe vjen nga konkurrenca
private.
11. Të hartohet një strategji më e qartë për privatizimin masiv në vendin tone, të
përmirësohen proçedurat e privatizimit në mënyrë që të kenë mundësi të përfshihen sa
më shumë subjekte të interesuara në këtë proçes.
12. Të bëhet kalimi i pronës tek punonjësit pasi është një nga metodat relativisht më
të pastra që përfshin më pak mundësi korupsioni.
14. Papunësi e lartë dhe paga më të moderuara, pushime dhe largime nga puna për
punonjësit më të vjetër në moshë dhe të pa kualifikuar, rikualifikime etj, që
shkaktohen shpesh dhe rëndom nga privatizimi duhet të merren parasyshe para se një
kompani publike të privatizohet.
50
BIBLIOGRAFIA
http://www.minfin.gov.al/minfin/Ministria_4_1.php
http://www.instat.gov.al/al/home.aspx
http://www.mete.gov.al/
www.akp.gov.al
51